________________
૨૧ ૧૨૯
૨૨ ૧૩૬
૨૩
૧૩૫
૩૧ ૨૦૨
૩૮ ૩૧૫
૨૮
પૃથ્વી ગાળાકારે તેા છે જ; પણ વર્તમાનકાળની માન્યતા પ્રમાણે તેટલેથી જ અંત ન આવતાં તેનાથી દૂરદૂર અન્ય સમુદ્રો અને માનવ જાતિથી વસાચેલી અન્ય પૃથ્વીએ પણ છે હતી; તેના વિચાર ટૂંકમાં આવી શકે તે માટે અઢીદ્વીપના નક્શા રજુ કર્યો છે. માત્ર રેખારૂપે જ છે. સાથી અંતિમ દે માનુષ્યાત્તર પર્વત મતાન્યેા છે; ત્યાંથી આગળ અલાક-યાંથી આગળ કોઇ જાતનું પ્રાણી જીવંત થિતિમાં રહી શકે નહિ તેવી ભૂમિ આવે છેઃ એટલે કે ત્યાં આગળથી આપણી પ્રાણવંતી– પશુ, પંખી વનસ્પતિ, મનુષ્ય આદિ સર્વે પ્રાણ ધરતા જીવા-દુનિયા અટકી પડે છે.
નં ૨૧માં જણાવેલ અઢીદ્વીપના મધ્યવતિદ્વીપ છે જે જંબુદ્વીપ કહેવાયે છે. તેમાં પાછે! શાકદ્વીપ નામના એક મેટા ટાપુ હતા. કાઈ કાળે મહાપ્રલય થતાં, આ બંને મા અને પુત્રીરૂપ પૃથ્વીએ સંયુક્ત ખની ગઇ અને તેમાંથી વર્તમાનકાળે આળખાતા કયા કયા પ્રદેશા ( જળના અને સ્થળના) ઉપસ્થિત થયા ગણી શકાય તેના ખ્યાલ આપ્યા છે.
ખીજા બધા બનાવાની વાત તેા કરે મૂકીએ. પણ વર્તમાનકાળે આળખાઈ રહેલી આપણી હિંદી પ્રજાનું મૂળ કહ્યાં આગળ કહી શકાય અને આપણા ઋષિમુનિઓનું ઉદ્દભવસ્થાન કર્યું કહેવાય તથા તેમનું સરણ કઈ રીતે થયું સમજી શકાય તે સ્થિતિના કાંઈક ખ્યાલ આપવા માટે આ નકશે દાખલ કર્યા છે.
ભારતવર્ષમાં એકવાર ઉકળતા તેલ જેવી સ્થિતિ થઇ પડયા બાદ, પાછી તે સમયના અહિંસાવાદી અવન્તિપતિ નહપાણુ ક્ષહરાટ જે સ્થિતિ સ્થાપવા ભાગ્યવંત નીવડયેા હતેા તેના ખ્યાલ આપતા, અને ત્યાંથી મધ્યબિંદુરૂપ ગણાતા સામ્રાજ્યના વિસ્તાર વધતા જતા આ નકશામાં નજરે પડે છે.
નં. ૩૧ માં જણાવ્યા પ્રમાણેની પરિસ્થિતિ દીર્ધકાળ ટકી રહેવા નિમિત થયેલી દેખાતી નથી એટલે વળી ચાતરફથી હુમલા ઉપર હુમલા થવા માંડયા હતા; છતાં ઘણી રીતે બન્નેમાં અંતર પડેલું નજરે પડે છેજ. પરિણામે અર્ધદગ્ધ-ઉચાંનીચાં મન સાથેની-સ્થિતિમાં આખી પ્રજાને દિવસેા વીતાવવાં પડે છે. તેથી પાતપેાતાનું સાચવી રાખવાની નિતિ જ તે સમયના રાજકર્તાઓએ મુખ્યપણે ગ્રહણ કરી રાખી દેખાય છે.
