________________
દશમ પરિછેદ-શાંતિમાં ગાયે ચારનાર આભીર પ્રજા બળવાન લડાયક પ્રજાનું
ખમીર રાખનાર હતી. અને શાહીવંશ તેમના જ ખમીરનું પાણી છે. નહપાણ
પિતાની દીકરીનાં લગ્ન ઋષભદત્ત સાથે કરે છે. એકાદશમ પરિચ્છેદ-જુના વખતમાં ડુંગરે તથા તેની તળેટી જેવી સુંદર જગ્યાઓ
મંદિરે માટે સુંદર ગણાતી. સ્તૂપો પણ એવા જ કેઈ મહત્વના સ્થાને બંધાવવામાં આવતા. લડાઈના યુગમાં એક જઈને બીજી પ્રજા આવતી ત્યારે જુની પ્રજાને નાશ એ સ્વાભાવિક સ્થિતિ થઈ જતી.
૫
૨૪
(૬) નકશા વિશેની સમજાતિ. ચંદ્રગુપ્તને રાજ્ય વિસ્તાર બતાવે છે. આ અજ્ઞાત સંસારમાં અજ્ઞાન સ્થિતિમાં તે જન્મ્યા હોવાથી તેને રાજ્યને પ્રારંભ પણ એકાદ અજ્ઞાન સ્થાનથી જ કરે પડ હતું. તેની પસંદગી કરવામાં પણ કઈ અજ્ઞાત કારણનું જ સૂચન હતું. ક્રમે ક્રમે પછી તે આખા હિંદ સ્વામી બનવા પામ્યું હતું તે તેના વૃત્તાંતે જણાવ્યું છે. દક્ષિણ હિંદ ઉપર તેનું સ્વામિત્વ તો હતું જ પણ ત્યાં પિતાના જ જ્ઞાતિજને સત્તા પદે હોવાથી તેમને ખંડિયાપણામાં રહેવા દીધા હતા. આ પ્રકારની રાજકીય પ્રથા હજુ ચાલુ રાખવી પડી હતી. સમ્રાટ બિંદુસાર જ્યાં સુધી પ. ચાણક્ય જીવંત હતું ત્યાં સુધી તે રાજ્યના વિસ્તારમાં કિચિત્ પણ ન્યૂનતા થવા પામી નહોતી. પણ રાજ્યને લગભગ અડધે કાળ વ્યતીત થતાં, પં. ચાણકયનું મરણ નીપજ્યુ. નવા પ્રધાન સત્તા ઉપર આવ્યા અને રાજનીતિ બદલાઈ; કે સારાએ સામ્રાજ્યમાં જ્યાં ને ત્યાં બંડબખેડા, ટટાફિશાદે થવા માંડયા એટલે આખે દક્ષિણ ભરતખંડ મગધમાંઘી છૂટે પડી ગયે અને ઉત્તરમાંથી પણ કાશ્મિર અને પંજાબ ખસી ગયા. તે સર્વ આ નકશો સ્પષ્ટ કરી બતાવે છે. અશેકવર્ધનના સમયને ભૂવિસ્તાર છે. અદ્યાપિ પયંત અશોકને પ્રિયદશિન માની લઈ એકને કળશ બીજાને માથે ઢળાઈ ગયાં છે, પણ ખરી સ્થિતિ શું હતી તે હવે ખુલ્લું થયું છે. જેથી સમજાશે કે, અશોકવર્ધન એક શક્તિવાન રાજા હોવા છતાં તેને આખે કે રાજ્યકાળ ગૃહજીવનનો કલેશમાં અને રાજ્યના ભાયાતના કુસંપને શમાવી દેવામાં વ્યતીત થઈ ગયું હોવાથી પોતાને ફાળે કાંઈ વિસ્તારની વૃદ્ધિ આપી
૭
૩૧
