Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 04 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 65

सुघाटीका स्था०५ उ०२ सू०९ क्रियास्थाननिरूपणम् रीरायनपेक्षत्वं, सैव प्रत्ययं-कारणं यस्याः सा-इहलोका परलोकापायानपेक्षस्य क्रियेत्यर्थः । एता नैसृष्टिक्याद्यनवकाङ्क्षप्रत्ययान्ताः पश्चापि क्रिया नैरयिकादि वैमानिकान्तानां चतुर्विशतिदण्डकोक्तानां बोध्याः । पुनरपि पश्च क्रियाः माहतथाहि-प्रेमप्रत्यया-प्रेम-रागः प्रत्ययोः हेतुर्यस्यां क्रियायां सा, रागजन्या क्रिया १। द्वेष प्रत्यया-द्वेषः अपीतिः प्रत्ययो यस्यां सा-द्वेषजन्या क्रिया २। प्रयोगक्रिया-वीर्यान्तरायक्षयोपशमाविर्भूतवीर्येण आत्मना प्रयुज्यते व्यापार्यते इति प्रयोगः मनोवाकायलक्षणः, तस्य क्रिया कारणं व्यापार:-मनोवाक्कायव्यापारकिया वह है, कि जिसका कारण स्वशरीरादिकी अनपेक्षा होती है, पह क्रिया उसको होती है कि जिसे इहलीक सम्बन्धी और परलोक सम्बन्धी उपायकी परवाहही नहीं होती है, ये पांचोही क्रियाएँ नैरपिकसे लेकर चैमानिक तकके समस्त चौवीस दण्डकस्थ जीवोंको होती हैं।
पुनश्च--क्रियाएँ पांच प्रकारकी हैं-जैसे-प्रेम प्रत्यया १ द्वेष प्रत्यया २ प्रयोग क्रिया ३ समुदान क्रिया ४ और ऐपिथिकी क्रिया ५ जिस क्रियामें प्रेम-राग हेतु होता है, वह प्रेमप्रत्यया क्रिया है, तात्पर्य यह है कि जो क्रिया रागसे जन्य होती है, यह प्रेमपत्यया क्रिया है १ जिस किया अप्रीति कारण होती है, अर्थात् जो क्रिया देषजन्य होती है, यह द्वेषप्रत्यया क्रिया है, वीर्यान्तराय कर्मके क्षयोपशमसे आविर्भूत वीर्यसे युक्त आत्माके द्वारा जो व्यापार किया जाता है, उसका नाम प्रयोग है, यह प्रयोग मन वचन कायरूप होता है, अर्थात् मन वचन આ ક્રિયા તેના દ્વારા થાય છે કે જેને આલોક અને પરલેક સંબંધી ઉપયની પરવા હોતી નથી. નારકેથી લઈને વૈમાનિકે પર્યન્તના ૨૪ દંડકના સમસ્ત જેમાં આ પાંચે કિયાઓનો સદુભાવ હોય છે. ૪
याना नीय प्रमाणे पाय ५४२ ४ छे-(१) प्रेम प्रत्यया, (२) ३५ प्रत्यया, (3) प्रयोग ठिया, (४) समुहान &िया अने (५) अयापथिक કિયા. જે ક્રિયામાં પ્રેમ-રાગ કારણરૂપ હોય છે તે ક્રિયાને પ્રેમ પ્રત્યયા ક્રિયા કહે છે. એટલે કે રાગજન્ય જે ક્રિયા હોય છે તેને પ્રેમપ્રત્યયા ક્રિયા કહે છે. જે ક્રિયામાં અપ્રીતિ કારણરૂપ હોય છે, અથવા જે ક્રિયા દ્વેષજન્ય હોય છે, તેને દ્વેષપ્રત્યયા ક્રિયા કહે છે. વીર્યાન્તરાય કર્મના પશમથી આવિર્ભત વીથી યુક્ત આમા દ્વારા જે વ્યાપાર કરાય છે, તેનું નામ પ્રયોગ છે. તે પ્રાગ મન, વચન અને કાયરૂપ હોય છે. એટલે કે મન, વચન અને કાયની
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૪