Book Title: Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
________________ सुघा टीका स्या०५ उ०३ सू०३ इन्द्रियार्थान् इन्द्रियपदार्थाचं निरूपणम् 181 यादोनां श्रोत्रचक्षुर्घाणासनस्पर्शनेन्द्रियाणां क्रपेण कदम्बपुष्पादीनि संस्थानानि योध्यानि / तत्र श्रोत्रेन्द्रियं कदम्बपुष्पसंस्थानम्-कदम्बपुष्पाकारमांसगोलकरूप मित्यर्थः / चक्षुरिन्द्रिय-ममूरधान्यसंस्थानम् / घ्राणेन्द्रियम्-अतिमुक्तककुसुम चन्द्रकसंस्थानम् / रसनेन्द्रिय क्षुरमसंस्थानम् / स्पर्शनेन्द्रियं तु नानासंस्थानम् / इति / / 3 / / अथ द्रपेन्द्रियस्य द्वितीयभेदं निरूपयति-“विसयमाण इत्यादि, उपकरणं विषयग्रहणसामर्थ्य, तदपि इन्द्रियान्तरम् निर्वृत्तीन्द्रियाद् अन्यदिन्द्रियं बोध्यम् / अयं भावः कदम्बपुष्पाधाकृतिमांसगोलकरूपायाः श्रोत्राद्यन्तनिवृत्तेः __ अब सूत्रकार इन्द्रियों के आभ्यन्तर संस्थान का कथन करते हैं" पुप्फ कलबुयाए " इत्यादि-श्रोत्र, चक्षु, घ्राण एवं रसन इन इन्द्रियों का संस्थान क्रमसे कदम्चपुष्प के जैसा मसूर धान्यकेजैसा अतिमुक्तक कुसुम के चन्द्रक जैसा एवं क्षुरप्र के जैसा है। एवं स्पर्शनेन्द्रिय का संस्थान नियमित नहीं होने से वह नाना संस्थानवाला है। अर्यात श्रोत्रेन्द्रिप का संस्थान कदम्ब पुष्पके जैसा, चक्षु इन्द्रिय का संस्थान चंद मसर की दाल जैसा, घ्राणेन्द्रियका संस्थान अतिमुक्तक कुसुमके चन्द्रक जैसा, रसनेन्द्रिय का संस्थान क्षुरप्र के जैसा है // 3 // ___ "विसयग्गहणाइ" इत्यादि-द्रव्येन्द्रिय का द्वितीय भेद जो उप. करणेन्द्रिय है, यह विषयको ग्रहण करने को सामर्यरूप है, इसलिये इसे इन्द्रियातर रूप-निवृत्ति इन्द्रिय से अन्य इन्द्रिय रूप कहो गयाहै। तात्पर्य इसका यह है कि कदम्ब पुष्प आदि की आकृतिरूप जो मांस गोलक है, इस मांसगोलक रूप जो श्रोत्र आदि की आभ्यन्तर निवृत्ति હવે સૂત્રકાર ઇન્દ્રિયેના આભ્યન્તર સંસ્થાનનું કથન કરે છે– " पुष्कं कलंबुयाए" त्याहि-श्रोत्र, यक्ष, प्राण भने २सना छन्द्रियार्नु સંસ્થાન અનુક્રમે કદમ્બ પુષ્પ જેવું, મસૂરની દાળ જેવું, અતિમુક્તક કુસુમના ચન્દ્રક જેવું અને સુરક (અસ્ત્રા) જેવું છે. સ્પર્શેન્દ્રિયનું સંસ્થાન નિયમિત નથી પણ વિવિધ આકારવાળું છે. એટલે કે શ્રોત્રેન્દ્રિયને આકાર કદમ્બ પુષ્પ સમાન છે, ચક્ષુઈન્દ્રિયને આકાર મસુરની દાળ સમાન છે, ઘ્રાણેન્દ્રિયનો આકાર અતિમુક્તક કુસુમના ચન્દ્રક સમાન છે, અને રસનેન્દ્રિયને આકાર અસ્ત્રા समान छे. // 3 // "विसयगाहणाइ" त्या-द्रव्येन्द्रियन। 2 ५४न्द्रिय 35 भान ભેદ છે તે વિષયને ગ્રહણ કરવાના સામર્થ રૂપ છે, તેથી તેને ઈન્દ્રિયાન્તર રૂપ-નિવૃત્તિ ઈન્દ્રિય કરતાં અન્ય ઈન્દ્રિય રૂપ કહેવામાં આવેલ છે. આ કથનનું તાપ નીચે પ્રમાણે છે—કદખપુષ્પ આદિની આકૃતિ રૂપ જે માંગલિક છે. આ માંસળેલક રૂપ જે શ્રોત્ર આદિની આભ્યન્તર નિવૃત્તિ છે, તે આભાર श्री. स्थानांग सूत्र :04
