Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 04 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 687

सुघा टीका स्था० ७ सू० ३० सप्त विकथानिरूपणम्
टीका - सत्त बिकहाओ ' इत्यादि
विरुथा:- विरुद्धाः संयमबाधकत्वेन कथाः - यचनपद्धतयो विकथाः, ताः सप्त प्रज्ञप्ताः, तद्यथा - स्त्रीकथा - इत्यादि । तत्राद्याश्चतस्त्रश्चतुर्थस्थान के उपाख्याताः, अपरास्त्वत्र व्याख्यायन्ते, तथाहि मृदुकारुणिकी- मृद्वी श्रोतृहृदये मृदुभावजननात् सा चासौ कारुणिकी करुणरसवती चेति, पुत्रादिमरणजनित दुःखार्त्तजनन्यादीनां करुणरससंचलित प्रलापमघा नेत्यर्थः,
यथा
----
[,
हा पुत्त पुत ! हा बच्छ बच्छ ! मुकाऽम्हि कहमणाहाऽहं । एवं कलुगविलावा, जलत जलणेऽञ्ज सा पंडिया ॥ १ ॥ "
छाया -- हा पुत्र पुत्र ! हा वत्स वत्स ! मुक्तास्मि कथमनाथाऽहम् । एवं करुणविलापा, ज्वलज्ज्वलनेऽद्य सा पतिता ॥ १ ॥ इति ।
૬૭ર
टीकार्य - सात विकथाएँ कही गई हैं-जैसे- स्त्री कथा १, भक्त कथा २, देश कथा ३, राज कथा ४, मृदुकारुणिकी ५, दर्शन भेदनी ६, और चारित्र भेदनी ७ ।
संयमकी बाधक होने के कारण विरुद्ध जो कथाएँ हैं-बोलने की पद्धति हैं - वे विकथा हैं. ये विकथाएँ सात कही गई हैं-जैसे स्त्री कथा आदि इनमें आदिकी जो चार हैं ये चतुर्थ स्थानक में व्याख्यात हो चुकी हैं। बाकी विषयका व्याख्यान इस प्रकार से हैं जो कथाश्रोताके हृदयमें मृदु भावको उत्पन्न कर देती है, और करुण रसवाली होती है, ऐसी वह कथा - विकथा है, ऐसी वह कथा पुत्रादिके मरण से जनित दुःख से पीडित हुए मातापिता आदि जनके करुण रससे मिली तुई प्रचालकी प्रधानता वाली होती है यथा
ટીકાથ—વિકાએ સાત કહી છે. તે સાત પ્રકારે નીચે પ્રમાણે છે-(૧) કથા (२) लफ़्त था, (3) हेश था, (४) २०४४था, (५) मृहुअरुथडी प्रथा, (६) દન ભેદની કથા અને (૭) ચારિત્ર ભેદની કથા.
સયમની ખાધક હોવાને કારણે વિરુદ્ધ જે કથાએ છે—ખેલવાની પદ્ધતિ છે, તેમને કિથા કહે છે. એવી વિકથા સાત કહી છે. પહેલી ચાર વિકથાનું ચેાથા સ્થ નકમાં વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે, હવે બાકીની ત્રણ વિકથાઓનું સ્વરૂપ બતાવવામાં આવે છે-જે કથા શ્રોતાના હૃદયમાં મ્રુદુભાવ ઉત્પન્ન કરી નાખે છે અને કરુણ રસમાળી હોય છે તેને મૃદુકારુણિકી વિકથા કહે છે. પુત્રાદ્દિકના મરણને કારણે જનિત દુઃખથી પીડાતા માતાપિતા આદિ દ્વારા કરાતા કરુણ પ્રલાપથી પ્રધાનતાવાળી આ વિકથા હોય છે. જેમ કે
श्री स्थानांग सूत्र : ०४