Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 04 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 744

स्थानाङ्गसूत्रे
छाया-सप्त समुद्घाताः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-वेदनासमुद्घातः १, कषायसमुद्घातः २, मारणान्तिकसमुद्घातः ३, वैक्रियसमुद्घातः ४, तैजससमुद्घातः ५, आहारकसमुद्घातः ६, केवलिसमुद्घातः ७। मनुष्याणां सप्त समु. याताः प्रज्ञप्ता एवमेव ।। सू० ४७॥
टोका-'सत्त समुग्घाया' इत्यादि
समुद्घाताः-यथास्वभावस्थितानामात्मप्रदेशानां वेदनादिभिः सप्तमिः कारणैः सनन्तादुद्घातनं-स्वभावादन्यभावेन परिणमनं समुद्घातः, अयं भावःयदाऽऽत्मा वेदनादि समुद्घातगतो भवति तदा वेदनाद्यनुभवज्ञानपरिणत एव ____ कार के सूत्र में विनय के विषय में कहा गया है-इस विनय से कर्म का घात होता है, तथा-समुद्घात अवस्था में कर्मघात विशिष्टतर होता है- अतः अब सूत्रकार समुद्घात की प्ररूपणा करने के लिये४७ वा सूत्र कहते हैं-"सत्त समुग्घाया पण्णत्ता" इत्यादि ।सूत्र४७॥ टीकाथ-स मुद्यात सात कहे गयेहैं-जैसे-वेदना समुद्घात१ कषाय समु. दातर, मारणान्तिक समुदात३. वैक्रिय समुद्घात तैजस समुद्घात ५, आहारक समुद्घात ६. केचलि समुद्घात७, मनुष्यों के सातही समु. द्धात कहें गये हैं। ____ यथा स्वभावस्थित आत्मप्रदेशों का वेदना आदि सात कारणों को लेकर जो स्वभाव से परिणमन होता है-यह समुद्घात है, तात्पर्य ऐसा है-जय आत्मा वेदनादि समुद्घात गत होता है - ઉપરના સૂત્રમાં વિનયનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે. આ વિનય વડે કમને ઘાત થાય છે, તે સમુદ્રઘાતાવસ્થામાં કર્મઘાત વિશિષ્ટતર થાય છે. તેથી હવે સત્રકાર સમુદુઘાતની પ્રરૂપણ કરે છે–
___“सत्त समुग्घाया पण्णत्ता " त्या-(सू ४७) ટીકા-નીચે પ્રમાણે સાત સમુદ્દઘાત કહ્યા છે–(૧) વેદના સમુદ્રઘાત, (૧) કષાય समुद्धात, (3) भारान्ति समुद्धात, (४) वैठिय समुधात, (५) तेस समुद्धात, (६) माडा२४ समुद्धात मने (७) उपसिस धात.
યથા સ્વભાવસ્થિત આત્મપ્રદેશોનું વેદના આદિ સાત કારણોને લીધે સ્વભાવમાંથી જે પરિણમન થાય છે તેનું નામ સમુદ્દઘાત છે. આ કથનને ભાવાર્થ નીચે પ્રમાણે છે
જ્યારે આત્મા વેદનાદિ સમુદ્રઘાતગત હોય છે, ત્યારે તે વેદનાદિ સમુ. દૃઘાત ગત હોય છે, ત્યારે તે વેદના આદિના અનુભવરૂપ જ્ઞાનથી પરિત જ
श्री. स्थानांग सूत्र :०४