Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 04 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 201

सुघाटीका स्था०५ उ०३ सू०३ इन्द्रियार्थान् इन्द्रिपदार्थाश्च निरूपणम् 185 क्षविक्षेपेण, विरहकवृक्षस्य च पञ्चमस्वरश्रयणेन पुष्पपल्लवादि संभवो न स्या. दिति // 8 // ननु बकुलादयो यदि पञ्चेन्द्रियास्तहिं ते पञ्चेन्द्रियत्न कथं न व्यय. ह्रियन्ते ? इत्यत आह "पंचिंदियव्य बउलो, नरोच्च सवगिसोयलंभाउ / तहवि न भण्णइ पंबिंदिश्रोत्ति बझिदिया भावा" // 9 // छाया-पश्येन्द्रिय एव बकुलः, नर इव सर्वविषयोपलम्भात् / तथापि न भण्यते पश्चन्द्रिय इति बाह्येन्द्रियाभावात् // 9 // अयमर्थः-उपलक्षणस्यात् चम्पकादिश्च सर्वविषयोपलम्भात् नरइव पञ्चेन्द्रिय एव / तथापि स बाथेन्द्रियाभावात् पश्चेन्द्रिय इति न भण्यते इति // 9 // __एवं भूतस्य इन्द्रियस्य अर्थाः विषयाः शब्दादयः पञ्चसंख्यकाः प्रज्ञप्ताः, कटाक्ष विक्षेप से एवं विरहक वृक्षके पश्चम स्वरके श्रवण से पुष्पपल्लव आदिका जो संभव होता है वह नहीं होना चाहिये // 8 // ___ यदि यहां पर ऐसी शंका की जाये कि बकुल आदि पंचेन्द्रिय माने जाते हैं तो फिर इनमें पश्शेन्द्रियत्व रूपका व्यवहार क्यों नही होता है ? तो इसके लिये ऐसा कहा गया है___ "पंचिंदियव्यवउसो" इत्यादि / बकुल चंपक आदि वृक्ष सर्व विष. यके उपलंभक होने से मनुष्य की तरह पंचेन्द्रिय ही हैं, फिर भी बाह्येन्द्रियके अभायसे पंचेन्द्रिय इस रूपसे नहीं कहे जाते हैं // 9 // इस प्रकार की इन्द्रिय के जो अर्थ हैं, विषय हैं वे इन्द्रियार्थ हैं, ऐसे ये इन्द्रियार्थ शब्दादिक रूप पांच होते हैं। जिससे सुना जाता है કઈ કામિનીના કટાક્ષ વિક્ષેપ સંભળાવવાથી અને વિરહકવૃક્ષને પંચમ સ્વરના સૂરનું શ્રવણ કર વવાથી પુષપલ્લવ આદિ જે આવવા માંડે છે, તે આવવાનું સંભવી શક્ય નહીં. 8 છે શંકા–જે બકુલ આદિને અહીં પંચેન્દ્રિય રૂપ બતાવવામાં આવેલ છે, તે તેમનામાં પંચેન્દ્રિયત્ન રૂપે વ્યવહાર કેમ થતું નથી. શા માટે તેમને એકેન્દ્રિય રૂપે માનવામાં આવે છે ? __Aना समाधान माटे से धुं छे है : " पचि दियव्यवसो" ઈત્યાદિ--બકુલ, ચંપક આદિ વૃક્ષે સર્વ વિષયના ઉપલંભક હેવાથી તેમને મનુષ્યની જેમ અહીં પંચેન્દ્રિય રૂપ બતાવ્યા છે. છતાં પણ બાઘેન્દ્રિયના અભાવે કરીને તેમને એકેન્દ્રિય રૂપ જ ગણવામાં આવે છે–પંચેન્દ્રિય રૂપ ગણાતાં નથી. 9 છે આ પ્રકારના ઈન્દ્રિયેના જે અર્થ” (વિષય) છે, તેમને ઇન્દ્રિયાઈ કહે स्था०-२४ श्री. स्थानांग सूत्र :04