Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ || vande zrI guru tAraNam // AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya mahArAja dvArA racita tAraNa taraNa zrI zrAvakAcArajI adhyAtma jAgaraNa TIkA svAmI jJAnAnaMda
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ || namAmi guru tAraNam / / AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya mahArAja dvArA racita zrI zrAvakAcArajI adhyAtma jAgaraNa TIkA adhyAtma ziromaNI pUjya zrI jJAnAnaMda jI mahArAja saMpAdaka: adhyAtma ratna pa.pU.zrI basanta jI mahArAja :prAptisthala: brahmAnaMda Azrama saMta tAraNa taraNa mArga pipariyA (hozaMgAbAda) ma.pra. : prakAzaka: sva.mahAtmA gokulacaMda tAraNa sAhitya prakAzana mUlya 60/ samiti, jabalapura (ma.pra.) . . .. .. .
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI prakAzakIya dhanya haiM, mokSamArga kI ora agrasara ve anaMta AtmAyeM, jinheM nija svabhAva sattA kI anubhUti huI, saMsAra se virakti kA bhAva huaa| aisI pavitra AtmAoM kA jIvana dhanya huA hI hai sAtha hI ve saMsAra ke bhavabhramaNa meM ulajhI AtmAoM ke liye jJAna-dhyAna, sAdhanA sahita prema, dayA, karuNA kA maMgalamaya saMdeza pradAna karatI haiM, unhIM ke padacinhoM para calakara anaMta AtmAyeM mokSamArga kI ora agrasara hotI haiN| SYA YA FAN ART YA. vikrama kI solahavIM zatAbdI meM hue mahAna adhyAtmavAdI vItarAgI saMta, AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja svayaM ke tAraNahAra bane aura saMsAra ke sabhI jIvoM ko tarane ke liye naukA samAna, samyakjJAna se paripUrNa caudaha anamola graMthoM kI racanA kii| ina caudaha graMthoM meM parama pUjya gurudeva tAraNa svAmI kI prayukta bhASA zailI prAkRta evaM saMskRta se susajjita mizrita, zAMti rasa se otaprota, padyamaya saMgIta kI anupama dhunoM se yukta sarala bhASA kA sundaratama rUpa hai 1 vartamAna ke vyastatama jIvana meM durUha graMthoM kA adhyayana kaThina hai, dharmamArga ke pathika gurubhAI sahaja bhASA meM jJAnArjana kara muktimArga kI ora agrasara ho sakeM, aisI paristhitiyoM kA saMtoM ko AbhAsa hai| inhIM saMtajanoM ne svayaM saMsAra zarIra bhogoM ko tilAMjali dekara apanA jIvana kalyANa kiyA isake sAtha hI unakI bhAvanAyeM una jIvoM para karuNA kI haiM, jo jJAna ke abhAva meM saMsAra ke kSaNika sukhAbhAsa ko sukha mAna rahe haiN| sakala tAraNa samAja evaM jaina jagata ke gA~va-gA~va, nagaroM mahAnagaroM meM parama pUjya gurudeva ke caudaha anamola graMthoM meM nihita pAvana amRta vacanoM kA sAra tatva-tAraNa svAmI kA zubha saMdeza tU svayaM bhagavAna hai, kI siMha 5 garjanA karane vAle parama zraddheya Atma sAdhanArata, adhyAtma ziromaNi 'pUjya zrI jJAnAnanda jI mahArAja kA yaha jayaghoSa vigata 20 varSoM se sAdhaka saMgha - zrI saMgha ke sAdhakoM evaM AdaraNIya brahmacAriNI bahinoM ke mAdhyama se jana-jana ko dharma kI ora AkRSTa kara rahA hai| adhyAtma sAhitya prakAzana se Atma kalyANa kI bhAvanA prakAzakIya - aura zAstra svAdhyAya kI pravRtti meM dina dUnI rAta caugunI abhivRddhi ho rahI hai / mahAtmA zrI gokulacaMda jI parama pUjya zrI guru mahArAja ke prati pUrNa samarpita the| apane jIvana ke aMtima varSoM meM Apane zrI saMgha ke bhramaNa kAryakramoM meM apratima yogadAna dekara apane jIvana ko sAdhanAmaya banAte hue zrI semarakher3I jI tIrthakSetra para samAdhi ko prApta hue| unakI pavitra bhAvanAnusAra isa samiti ke mAdhyama se pUjya zrI jJAnAnanda jI mahArAja dvArA anuvAdita zrI paMDitapUjA graMtha kI bhAva pravaNa adhyAtma sUrya TIkA tathA anupama kRti adhyAtma kiraNa (1008 praznottara) kA prakAzana karAyA jA cukA hai| varSa 1992 meM pUjya zrI ne parama pUjya zrI guru mahArAja ke AcAramata ke anupama graMtha zrI tAraNa taraNa zrAvakAcAra jI kI sundaratama TIkA likhI thI, Aja usa TIkA graMtha ke prakAzana kA saubhAgya isa samiti ko prApta ho rahA hai| hama pUjya zrI ke prati zraddhAnavata haiM, sAtha hI bahuta-bahuta AbhArI haiM adhyAtma ratna bA.bra. pUjya zrI basantajI mahArAja ke, jinhoMne athaka parizrama pUrvaka isa graMtha kA sundaratama saMpAdana karake yaha anamola nidhi jana-jana ke hitArtha pradAna kI hai| bhagavAna mahAvIra svAmI ke pazcAt sarvaprathama zuddhAtmA kA svarUpa AcArya zrI kundakunda deva ne spaSTa kiyA, zrI amRtacandrAcArya jI ne usa AtmamaMdira kA zikhara banAyA aura usameM anamola caudaha adhyAtma graMthoM kA sRjana kara svarNa maMDita kalaza car3hAyA parama pUjya zrImad jina tAraNa taraNa deva ne una adhyAtma graMthoM kA amRta rasa pIkara, AtmA kA sAkSAtkAra karAne vAle ina graMthoM kI bhAvapravaNa TIkAyeM likhakara jana-jana taka sahaja sarala pravAhamAna prAMjala bhASA meM pahuMcAne kA kaThinatama kArya kiyA hai- adhyAtma ziromaNi pUjya zrI jJAnAnanda jI mahArAja ne| pUjya zrI kA yaha upakAra tAraNa samAja va jaina jagata ke itihAsa meM dharma sAdhanA maya banAyeM yahI bhAvanA hai| svarNAkSaroM meM aMkita rhegaa| sabhI AtmAyeM isakA svAdhyAya kara apane jIvana ko vinIta adhyakSa / maMtrI sva. mahAtmA gokulacaMda tAraNa sAhitya prakAzana samiti jabalapura (ma. pra. ) dinAMka- 5.2.2001
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAna dAtA sUcI CNX 004 zrI zrAvakAcAra jI / jAgaraNa giit| jAgo he bhagavAna AtmA, jAgo he bhagavAna / / moha nIMda meM kyoM so rahe ho / apanI sattA kyoM kho rahe ho // tuma ho siddha samAna AtmA, jAgo he bhagavAna // 1 // nara bhava meM yaha maukA milA hai / saba zubha yoga saubhAgya khilA hai // kyoM ho rahe hairAna AtmA, jAgo he bhagavAna // 2 // isa zarIra se tuma ho nyAre / cetana ananta catuSTaya dhAre // tor3o moha ajJAna AtmA, jAgo he bhagavAna // 3 // para ke pIche tuma mara rahe ho / pApa parigraha saba kara rahe ho / bhugato naraka nidAna AtmA, jAgo he bhagavAna // 4 // tuma ho zuddha buddha avinAzI / cetana amala sahaja sukharAzI // kara lo bheda vijJAna AtmA, jAgo he bhagavAna ||5|| Ayu taka kA saba nAtA hai / moha yaha tumako bharamAtA hai / dekha lo saba jaga chAna AtmA, jAgo he bhagavAna // 6 // karma pradhAna vizva kari rAkhA / jo jasa karahiM so tasa phala caakhaa| karo dharama puNya dAna AtmA, jAgo he bhagavAna // 7 // tAraNa taraNa haiM tumhe jagA rahe / mukti mArga para tumheM lagA rahe // pAo pada nirvANa AtmA, jAgo he bhagavAna // 8 // AcAramata: anamola ratna deva svarUpa deva jinezvara jJAna maya, caudaha prANa saMjota / cAra catuSTaya yukta vaha, mAnata ziva sukha hota // devAlaya yaha deha hai,deva nijAtama shuddh| parama pUjya parameSThi vaha, kaheM jinezvara shddh| darzana jJAna saMyukta yaha, caraNa vIrya maya aap| nirAkAra hai deva zubha , deha divAlaya mApa // ratnatraya mahimA kahyo tatva zraddhAna ko, samyaka darzana saar| tatva nijAtama svayaM hai, artha tiartha vicAra / / jJAna netra haiM bhavya ke, vastu svarUpa dikhaay| jinavANI meM bhakti ati, bhedajJAna bala pAya / / thira ho zubha cAritra meM, zuddha tatva pahicAna / oMkAra anubhava karo,zAzvata zivasukha mAna / / samyak darzana zuddha yaha, samyak jJAna caritra / kara zraddhA ajJAna ja, samyak vanta pavitra / / satyadharma dravyArthika naya zuddha kara, cetana lakSaNa vanta / karma mukta kara jIva ko, vahI dharma ziva paMtha / / dharma Atma guNa hai sadA, ratnatraya maya jaan| karma vivarjita jIva ko,kare tAhi pahicAna / / dharma vahI uttama kahyo, jo khaMDe mithyAta / zuddha tatva cetana tano, karai prakAza suhAta / / samAjarala sva.pU.zrI jayasAgara jI mahArAja kRta 'AcAramata' se sAbhAra.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ puii ApakAcAra jI sampAdakIya Ooka sampAdakIya zrI guru tAraNa svAmI kI saMyama sAdhanA aura AdhyAtmika krAnti ke bAre meM bhAratIya saMskRti ke AdhyAtmika kSitija para vikrama saMvat 1505 kI miti ullekha karate hue siddhAMtazAstrI sva. paM. zrI phUlacaMda jI ne jJAna samuccaya sAra graMtha kI agahana sudI saptamI ko eka mahAna krAMtikArI jJAna ravi ke rUpa meM AdhyAtmika bhUmikA meM likhA hai ki "jaisA ki hama pahale batalA Ae haiM apane janma samaya se lekara uddhAtmavAdI saMta zrImaTa jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja kA udaya haa| pichale tIsa varSa svAmI jI ko zikSA aura dUsare prakAra apanI Avazyaka taiyArI meM bacapana se hI pUrva saMskAra saMyukta hone se vilakSaNa pratibhA saMpanna zrI jina tAraNa taraNa, lge| isa bIca unhoMne yaha bhI acchI taraha jAna liyA ki mUla saMgha kuMda-kuMda AmnAya pUNya saMpRkta apanI bAla sulabha ceSTAoM ke dvArA sabhI ko sukhada anubhava karAte hae daja 2 ke bhaTTAraka bhI kisa galata mArga se samAja para apanA varcasva sthApita karate haiN| usameM ke candramA kI bhA~ti vaddhi ko prApta hone lge| ve jaba pA~ca varSa ke the taba rAjya meM kAMti. unheM mArga viruddha kriyAkANDa kI bhI pratIti haI ata: unhoMne aise mArga para calane kA koSAlaya meM Aga laganA tathA tAraNa svAmI dvArA puna: kAgajAta taiyAra karavA denAS nirNaya liyA jisa para calakara bhaTTArakoM ke pUjA Adi saMbaMdhI kriyAkANDa kI ayathArthatA unake "bAlyakAlAdati prA" hone kA bodha karAtA hai| kAgajAta taiyAra karAne kA ko samAja hRdayaMgama kara sake; kintu isake lie unakI aba taka jitanI taiyArI huI thI kAraNa yaha ki unake pitA zrI gar3hAzAha jI puSpAvatI nagarI ke rAjA ke yahA~ koSAdhIza use unhoMne paryApta nahIM smjhaa| unhoMne anubhava kiyA ki jaba taka maiM apane vartamAna pada para kAryarata the| jIvana ko saMyama se puSTa nahIM karatA, taba taka samAja ko dizAdAna karanA saMbhava nahIM "mithyAvilI varSa gyAraha" zrI chamastha vANI jI graMtha ke isa satrAnasAra hai| yahI kAraNa hai ki tIsa varSa kI umra meM sarvaprathama ve svayaM ko vratI banAne ke lie (1/17 ) unheM gyAraha varSa kI bAlavaya meM Atma svarUpa ke anubhava pramANa bodha pUrvaka , agrasara hue|" mithyAtva kA vilaya aura samyaktva kI pragaTatA haI, jaisA ki samyaktva kA mahAtmya unakI Atma sAdhanA pUrvaka niraMtara vRddhigata hotI huI vItarAgatA, semarakher3I ke AcArya praNIta graMthoM meM upalabdha hotA hai ki samyaktva rUpI anubhava saMpanna sUrya ke udaya nirjana vana kI paMcaguphAoM meM mamala svabhAva kI sAdhanA unheM eka ora apane AtmakalyANa hone para mithyAdarzana rUpI rAtri vilaya ko prApta hotI hai, samyaktva ke prakAza meM mithyAtva aura mukta hone ke lakSya kI ora agrasara hone meM prabala sAdhana bana rahI thI, vahIM dUsarI ora Adi vikAra Tikate nahIM haiN| Atma anubhava ke jAgrata hone para anAdi kAlIna ajJAna unake sAtizaya puNya ke yoga se satya dharma, adhyAtma mArga kI prabhAvanA ho rahI thI aura aMdhakAra kA abhAva ho jAtA hai tathA saMsAra, zarIra, bhogoM se sahaja vairAgya hotA hai| yaha lAkhoM jijJAsu Apake anuyAyI bana rahe the, jisameM jAti-pAMti kA koI bhedabhAva nahIM saba zrI tAraNa svAmI ke jIvana meM haA aura Atmabala kI vRddhi hone ke sAtha-sAtha thaa| isa mArga ko svIkAra karane kA AdhAra thA-sAta vyasana kA tyAga aura aThAraha vairAgya bhAva kI vRddhi bhI hone lagI isI ke pariNAma svarUpa unhoMne DakIsa varSa kI kriyAoM kA pAlana krnaa| kizorAvasthA meM bAla brahmacarya vrata pAlana karane kA saMkalpa kara liyA aura semarakheDI aneka bhavya jIvoM kA jAgaraNa, niSpakSa bhAva se ho rahI dharma prabhAvanA, AdhyAtmika vana, jo vidizA jile meM siroMja ke nikaTa sthita hai, kI guphAoM meM Atma sAdhanA krAMti kA rUpa dhAraNa kara rahI thii| yaha saba, bhaTTAraka aura dharma ke ThekedAroM ko rucikara 9 karane lge| nahIM lagA phalata: yojanAbaddha DhaMga se zrI tAraNa svAmI ko jahara pilAyA gayA aura OM mA~ kI mamatA aura pitA kA pyAra bhI unakI AdhyAtmika gati ko bAdhA nahIM betavA nadI meM DubAyA gayA kintu ina ghaTanAoM se bhI ve vicalita nahIM hue balki yaha pahu~cA sakA aura niraMtara vRddhigata hote hue vairAgya ke pariNAma svarUpa zrI tAraNa svAmI saba hone ke pazcAt tAraNa paMtha kA astitva pUrNa rUpeNa vyakta aura vyavasthita ho gayA ne tIsa varSa kI yuvAvasthA meM saptama brahmacarya pratimA ke vratoM ko pAlana karane kI dIkSA tathA vaTa vRkSa kI taraha virAT svarUpa dhAraNa kara liyaa| prabhAvanA Adi kA vizeSa yoga grahaNa kii| hote hue bhI zrI gurU tAraNa svAmI kA bAhya rAga aura prapaMcoM se koI saMbaMdha nahIM thaa|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6226 zrI AvakAcAra jI unakI vItarAga bhAvanA itanI utkRSTa hotI gaI ki sATha varSa kI umra meM unhoMne nirgrantha digambara jina dIkSA dhAraNa kara lI / zrI gurudeva 151 maNDaloM ke pramukha AcArya hone se maNDalAcArya pada se alaMkRta hue / unake zrI saMgha meM 7 nirgrantha munirAja (sAdhu), aura 36 AryikAyeM apanI Atma sAdhanA meM rata thIM, jinake nAma isa prakAra haiN| tAraNa taraNa zrI saMgha ke 7 sAdhu - 1. zrI hemanandi jI mahArAja 3. zrI samaMtabhadra jI mahArAja 5. zrI samAdhi gupta jI mahArAja 7. zrI bhuvananda jI mahArAja 36 AryikA mAtAjI ke nAma 1. kamala zrI 5. suvana zrI 9. abhaya zrI 13. Ananda zrI 17. alaSa zrI 2. carana zrI 3. karana zrI 6. aukAsa zrI 7. dipti zrI 10. svarka zrI 11. sarvArtha zrI 14. samaya zrI 15. hiya utpanna zrI 18. agama zrI 19. sahayAra zrI 22. utpanna zrI 23. Sipana zrI 26. samaya zrI 27. sunna sunanda zrI 30. zreNi zrI 31. jaina zrI 34. bhadra zrI 35. uvana zrI isa prakAra zrI gurU tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja ke zrI saMgha meM 7 sAdhu, 36 AryikA mAtAjI ke sAtha-sAtha 231 brahmacAriNI (suvanI) bahineM tathA 60 brahmacArI vratI zrAvaka evaM 18 kriyAoM kA pAlana karane vAle sadgrahastha zrAvaka lAkhoM kI saMkhyA meM the / unake ziSyoM kI kula saMkhyA 4345331 thI / yaha saMpUrNa vivaraNa zrI nAmamAlA graMtha meM upalabdha hai / 36. paya uvana zrI zrI gurudeva tAraNa svAmI sAdhu pada para 6 varSa, 5 mAha, 15 dina taka pratiSThita rahe, pazcAt vikrama saMvat 1572 kI jyeSTha vadI chaTha ko samAdhi dhAraNa kara sarvArtha siddhi ko prApta hue| 21. ramana zrI 25. vinda zrI 29. jAna zrI 33. lIna zrI 2. zrI caMdragupta jI mahArAja 4. zrI citragupta jI mahArAja 6. zrI jayakIrti jI mahArAja vicAra mata meM - AcAra mata meM 4. haMsa zrI 8. svayaM dipti zrI 12. vikta zrI 16. hiya ramana zrI 20. uvana zrI 24. mamala zrI 28. hiyayAra zrI 32. lavana zrI unhoMne pA~ca matoM meM caudaha graMthoM kI racanA kI jo isa prakAra haiM - zrI mAlArohaNa, paNDitapUjA, kamalabattIsI jii| zrI zrAvakAcAra jI / SYARAT YAAAAAT FAR AS YEAR. sampAdakIya 10 zrI jJAna samuccaya sAra, upadeza zuddha sAra, tribhaMgI sAra jI / zrI caubIsa ThANA, mamala pAhur3a jI / zrI khAtikA vizeSa, siddha svabhAva, sunna svabhAva, chadmasthavANI tathA nAmamAlA graMtha haiN| ina pA~ca matoM meM vicAramata meM sAdhya, AcAramata meM - sAdhana, sAramata meM - sAdhanA, mamalamata meM - samhAla ( sAvadhAnI) aura kevala mata meM -siddhi kA mArga prazasta kiyA hai| isake liye AdhAra diyA hai kramaza: bhedajJAna, tatvanirNaya, vastusvarUpa, dravya dRSTi aura mamalasvabhAva kA, jinase uparokta sAdhya Adi kI siddhi hotI hai| sAra mata meM - mamalamata meM - kevala mata meM - yaha adhyAtma jJAna mArga apane zuddhAtma svarUpa ke Azraya se hI prazasta hotA "hai| isameM para paryAya, karmAdi saMyoga, zarIra yA bAhya kriyAkANDa yahA~ taka ki paramAtmA bhI para haiM, inakI tarapha dRSTi bhI isa mArga meM bAdhA hai, isaliye zrI jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja para kI samasta parAdhInatA ke liye vajrapAta the / ve samasta baMdhanoM se pare hokara cale tathA vItarAga jina dharma ke anAdyananta siddhAMta vastu svAtaMtrya aura puruSArtha se mukti kI prApti kA, svayaM paramAtmA hone ke vidhAna kA zaMkhanAda kiyaa| unakA jIvana gauravapUrNa thA, ve chala-prapaMca se bahuta dUra satya niSTha the, bhaya kA unake jIvana meM kahIM nAma nizAna bhI nahIM thaa| unake dvArA kI gaI adhyAtma krAMti unakI vItarAgatA, nispRhatA, nirbhayatA aura jana-jana ko dharma aura pUjA ke nAma para phaila rahe ADambara, jar3avAda, pAkhaNDavAda se mukta kara satya adhyAtma dharma meM sthira kara dene kI bhAvanA kA pariNAma thii| unakI vizuddha AdhyAtmika paraMparA meM jJAna mArga para niraMtara agraNI, Atma sAdhanA ke satat praharI, adhyAtma ziromaNi pUjya zrI jJAnAnanda jI mahArAja aharniza apane Atma ciMtana sAdhanA meM rata rahate hue hama sabhI bhavyAtmAoM ke Atma kalyANa kA mArga prazasta kara rahe haiM, yaha hamArA mahAna saubhAgya hai| zrI guru tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja dvArA viracita caudaha graMthoM meM se pUjya zrI dvArA anUdita zrI mAlArohaNa graMtha kI adhyAtma darzana TIkA, zrI paNDita pUjA graMtha kI adhyAtma sUrya TIkA aura zrI kamalabattIsI graMtha kI adhyAtma kamala TIkA kA prakAzana huA, sAtha hI adhyAtma amRta (caudaha graMtha jayamAla evaM bhajana), adhyAtma ArAdhanA, adhyAtma bhAvanA tathA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ VA Our zrI bAcakAcAra jI caupar3A (mahArASTra) se adhyAtma dharma (dhamma Ayarana phUlanA-sArtha ) kA prakAzana huA, isa prakAra samyakdRSTi kA vizeSa kathana karate hue kahA hai ki AtmAnubhavI samyak 8 jisase samAja meM svAdhyAya kI ruci aura bhAvanAyeM jAgrata huI haiM / svAdhyAya kA eka zraddhAnI hI dharma ke sat svarUpa ko samajhatA hai / ise spaSTa karate hue dharma aura adharma ke / vyavasthita krama banA hai| isake sAtha hI deza ke kone-kone meM digambara-zvetAmbara jaina lakSaNoM kA vivecana kiyA hai| zrI guru kahate haiM ki apanI AtmA kA caitanya lakSaNa svabhAva tathA janatara badhu bhA lagana pUrvaka ina grathA kA svAdhyAya manana kara apana ApakA dharma hai, yahI saMsAra se pAra lagAne vAlA hai| isake viparIta adharma hai jisake pAMca lakSaNa saubhAgyazAlI samajha rahe haiN| isa sAhitya se deza ke logoM meM zrI gurudeva ko aura unako -cAra vikathA. sAtavyasana. ATha mada. Arta-raudradhyAna, anaMtAnubaMdhI kaSAya, inameM rata ' vANI ko jAnane kI jijJAsAyeM prabala huIM haiM jo hamAre lie prasannatA aura gaurava kA gAva kA hokara jIva pApa karmoM kA baMdha karake saMsAra meM janma-maraNa karatA hai| anya viSayoM ke viSaya hai| ? aMtargata isa graMtha aura TIkA meM dharma dhyAna ke cAra bheda, jinAgama ke tIna liMga, trividha pUjya zrI mahArAja jI ne san 1991-92 meM mauna sAdhanA kara vizeSa anubhava ratna upalabdha kiye the, yaha TIkAyeM bhI usI sAdhanA ke aMtargata sahaja hI lipibaddha ho ra AtmA, samyakDhaSTi kI vizeSatA, trepana kriyAoM kA varNana, jaghanya zrAvaka kI aThAraha gaI, jo Aja hamAre liye mArgadarzaka siddha ho rahIM haiN| sahasAbdi varSa 2000 meM tIna kriyAoM kA vizad vizleSaNa, tIna pAtra aura cAra dAna kI mahimA kA varNana syAdavAda battIsI jI ke prakAzana ke pazcAt naI zatAbdi varSa 2001 ke navaprabhAta ke prArambha meM paddhati se kiyA gayA hai| pUjya zrI jJAnAnanda jI mahArAja dvArA anUdita zrI tribhaMgIsAra jI graMtha kI adhyAtma samyakdRSTi zrAvaka dainika caryA meM SaT Avazyaka karmoM kA pAlana karatA hai, yaha prabodha TIkA Apako svAdhyAya hetu upalabdha karAte hue atyaMta prasannatA kA anubhava ho| SaT karma kA vivecana zrI jina tAraNa svAmI ke maulika ciMtana aura vizeSatAoM ke rahA hai| zrI gurU tAraNa svAmI dvArA viracita zrI zrAvakAcAra jI graMtha 462 gAthAoM meM 5 sAtha spaSTa huA hai, jo anya zrAvakAcAroM meM nahIM miltaa| yahA~ SaT karma ke do bheda kiye nibaddha, AcAra mata kA graMtha hai| dvAdazAMga vANI ke bAraha aMgoM meM bhI AcArAMga nAma kA haiM- zuddha SaT karma aura azuddha SaT karma, inake pAlanakartA, usakA pariNAma Adi viSaya eka aMga hai, jisameM caryA AcaraNa saMbaMdhI ullekha hai, tadanusAra hI 'kathitaM jinendraiH' ko krama manana karane yogya hai / isI prasaMga meM zuddha SaTkarma ke aMtargata eka mokSamArgI tAraNa pramANa karake zrI gurU ne anekoM rahasya spaSTa kiye haiM ; aura hamAre mahAna saubhAgya se pUjya paMthI zrAvaka kisa prakAra devapUjA karatA hai ? yaha spaSTa kiyA hai / isa vidhi meM pacahattara zrI mahArAja jI ne isa graMtha kI adhyAtma jAgaraNa TIkA karake hama sabhI bhavyAtmAoM para guNoM kA vivecana gAthA 323 se 366 taka hai, jo devapUjA ke saMbaMdha meM samasta mithyA parama upakAra kiyA hai / TIkA graMtha meM gAthAoM ke hArda ko spaSTa kara pUjya zrI ne yaha graMtha bhrAMtiyoM ko dhvasta karane vAlA hai| isameM devapUjA kA svarUpa sahaja hI spaSTa ho gayA hai| sabhI ke liye sahaja sarala banA diyA hai| 3 'zrAvaka caryA' isa graMtha kA mUla pratipAdya viSaya hai; isaliye avratI zrAvaka kI isa graMtha meM prathama caudaha gAthAoM meM sacce deva guru zAstra kA svarUpa batAte hue caryA kA vizad vivecana karake vratI zrAvaka kI caryA ke aMtargata darzana Adi gyAraha unakI bhakti pUrvaka baMdanA karake graMtha kahane kI pratijJA kI hai ki avrata samyakadRSTi ke pratimAoM kA apUrva sAdhanA maya svarUpa vizleSita kiyA gayA hai / gyAraha pratimA aura liye zrAvakAcAra graMtha khuuNgaa| Age spaSTa kiyA hai ki samyakdRSTi zrAvaka saMsAra, zarIra, " pAMca aNuvratoM kA kyA saMbaMdha hai ? yaha bhI zrI guru ne karuNA karake samajhAyA hai / graMtha ke bhogoM se virakta rahatA hai, usake jIvana meM saMsAra meM paribhramaNa karAne vAle kAraNoM kA aMtima caraNa meM sAdhu pada meM hone vAlI vItarAga dazA, sAdhu caryA kA svarUpa batAkara yaha tyAga ho jAtA hai / samyakdarzana ke paccIsa doSoM se rahita samyakdRSTi zrAvaka nirmala nirNaya diyA hai ki samyakdarzana hone para hI dharma kA prAraMbha hotA hai / samyakdRSTi avatI samyaktva kA dhArI hotA hai| zrAvaka hI vratI aura mahAvratI hokara vikAroM kA tyAga karake dharma zukla dhyAna meM lIna
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ You zrI AcakAcAra jI sampAdakIya Oo hokara kevalajJAnI hotA haA, siddhi mukti ko prApta karatA hai / isa prakAra saMkSepa meM graMtha saMsAra hai| cAra gati caurAsI lAkha yoniyoM kA paribhramaNa, janma-maraNa kA cakra hI saMsAra kI viSaya vastu kA ullekha kiyA hai, vizeSa AnaMda kI upalabdhi to graMtha kA svAdhyAya, hai, jahAM bhaya aura du:kha hI du:kha bharA hai| (gAthAMza-15) manana karane para hI hogii| kSamA dharma kA nAza karane vAlA krodha hI hai / krodha kA mUla AdhAra-burA laganA hai, isa zrAvakAcAra kI vizeSatA yaha hai ki "sAdha nyAna mayaM dhruvaM" arthAt apanI manacAhI bAta na hone se krodha AtA hai, koI icchAnusAra na cale to krodha AtA jJAnamayI dhruva svabhAva kI zraddhA, sAdhanA ko zrAvaka caryA kA AdhAra banAyA hai, jisakA hai, koI nukasAna ho jAye, koI apamAna kara de to krodha A jAtA hai / bahirdRSTi hone se abhiprAya hai ki dravyAnuyoga ke Azraya pUrvaka caraNAnuyoga kA vidhAna diyA hai| 8. hI krodha AtA hai aura jaba taka krodha kI tIvratA rahatI hai taba taka dharma kA jAgaraNa nahIM isI graMtha meM svayaM zrI guru ne kahA hai ki haiM ho sakatA, kucha bhI dekhane meM burA lagatA hai taba taka samyakdarzana nahIM ho sktaa| jasva saMmikta hInasya, ugraM taba brata saMjutaM / (gAthAMza-25) saMjama kriyA akAUMca,mUla binA vRkSaM jathA // 208 // * jisameM nirAkulatA nizcitatA rahe, sukha hove vaha dharma hai aura jisameM AkulatA, jisa jIva ko samyakadarzana nahIM hai arthAt samyaktva se rahita jIva ghora vrata Adi bhaya, cintA ho, da:kha hove vaha saba adharma hai| yahI jIvana kA pramukha viSaya hai, jisa para ko dhAraNa kare; kintu usakI saMyama kI samasta kriyAyeM akAryakArI haiM, usakA AcaraNa vartamAna aura bhaviSya nirbhara hai, agara satya dharma upalabdha ho jAye to vartamAna jIvana aisA hI hai jaise jar3a ke binA vRkss| meM sukha, zAMti, AnaMdamaya rahe aura bhaviSya meM paramAnaMda mayI mukti kI prApti ho / yahI kAraNa hai ki zrI guru mahArAja ne avratI samyakdRSTi ke liye yaha graMtha kahane (gAthAMza-97) kI pratijJA kI hai; kyoMki samyakdarzana jJAna pUrvaka hone vAlA AcaraNa hI samyakcAritra nija zuddhAtmA ko chor3akara anya acetana dravya meM ratnatraya nahIM rahatA hai, ratnatraya nAma pAtA ha / Atma zraddhAna anubhava se rahita mAtra UparI kriyAya mokSamArga meM kAryakArI arthAt sukha, zAMti, AnaMda ; isaliye ratnatraya mayI AtmA ko nizcaya se mokSa kA nahIM haiM / zubha-azubha kriyA mAtra puNya-pApa baMdha kI kAraNa hotI haiM, usase dharma kA saMbaMdha 5 kAraNa jAno, yahI satya dharma hai| (gAthAMza-106) nahIM hai|'dhrmc Atma dharma isI graMtha ke isa sUtrAnusAra dharma to mAtra Atma dharma hI hai, mithyAtva se janma-maraNa hotA hai, moha-rAga se karma baMdha hotA hai| jaba taka apane anya kucha bhI dharma nahIM hai / samyaktvI zrAvaka aise Atma dharma, satya dharma kA zraddhAnI I sat svarUpa zuddha tatva nija zuddhAtmA kA zraddhAna anubhUti nahIM hotI taba taka yaha anubhavI sAdhaka hotA hai, yahI dharmamArga hai| ahaMkAra-mamakAra to hote hI haiN| mithyAtva ajJAna dazA meM kitane hI tapa karo, aneka AdhyAtmika saMta adhyAtma ziromaNi pUjya zrI jJAnAnanda jI mahArAja ne isa zAstra par3ho paraMtu usase tapamada, jJAnamada hI bar3hatA hai, Atma kalyANa nahIM hotaa| graMtha kI adhyAtma jAgaraNa TIkA meM avratI aura vratI zrAvaka kI caryA ke saMbaMdha meM graMtha (gAthAMza-150) kI gAthAoM ke abhiprAya aura hArda ko apanI sahaja sarala subodha bhASA meM spaSTa kara hama - dravyakarma, bhAvakarma, nokarma Adi pudgala dravyoM meM apanI kalpanA karanA saMkalpa bhavya AtmAoM ke mokSamArga ko prazasta kiyA hai| TIkA meM Aye hue kucha anubhUti pUrNa hai aura jJeyoM ke bheda se jJAna meM bhedajJAna honA vikalpa hai aisA zuddha naya Atma svabhAva ko anamola ratna yahA~ cintana manana hetu prastuta haiM pragaTa karatA hai| AtmA pAMca prakAra se aneka rUpa dikhAI detA haiparivAra ke kAraNa-moha, zarIra ke kAraNa-rAga, dhana ke kAraNa-dveSa hotA hai, yahI 1. anAdikAla se karma pudagala ke saMbaMdha se baMdhA huA, karma pudgala ke sparza Detakervedaki.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77% OM zrI AvakAcAra jI vAlA dikhAI detA hai / 2. karma ke nimitta se hone vAlI nara-nAraka Adi paryAyoM meM bhinna-bhinna svarUpa dikhAI detA hai / 3. zakti ke avibhAga praticcheda (aMza) ghaTate bhI haiM, bar3hate bhI haiM, yaha vastu svabhAva hai isaliye vaha nitya-niyata eka rUpa dikhAI nahIM detA hai / 4. darzana jJAna Adi aneka guNoM se vizeSa rUpa dikhAI detA hai / 5. karma ke nimitta se hone vAle moha, rAga-dveSa Adi pariNAmoM kara sahita vaha sukha-du:kha rUpa dikhAI detA hai / (gAthAMza - 169) nirvikalpa honA hI mamala svabhAva meM rahanA hai, vItarAgI hI nirvikalpa ho sakatA hai| jahA~ moha, rAga-dveSa hai vahAM vItarAgatA hai hI nhiiN| moha, rAga-dveSa ke abhAva ko hI vItarAgatA kahate haiM yahI mamala svabhAva dharma hai| vizeSa sUtra - 1. bhedajJAna ke abhyAsa se ekatvapanA miTatA hai / 2. tatvanirNaya ke abhyAsa se apanatvapanA miTatA hai / 3. pApa-puNya ke vikalpa prakSAlana se kartRtvapanA miTatA hai / 4. tatsamaya kI yogyatA ke nirNaya se cAha miTatI hai / 5. sarvajJa kI sarvajJatA, kramabaddha paryAya ke nirNaya se lagAva miTatA hai tabhI vItarAgatA AtI hai, nirvikalpa dazA hotI hai, vahI mamala svabhAva meM rahanA dharma hai| (gAthAMza - 173) samyakdarzana samyakjJAna honA puruSArtha kA jAganA hai aura samyakcAritra puruSArtha karanA hai / darzanopayoga kA apane svarUpa ko dekhanA aura usa maya honA hI samyakcAritra hai aura yaha vyavahAra cAritra kI zuddhi hone para hI hotA hai / dravya saMyama bagaira bhAva saMyama nahIM hotA, zraddhAna jJAna alaga bAta hai, cAritra meM nizcaya-vyavahAra kA samanvaya Avazyaka hai tabhI samyakcAritra hotA hai / gAthAMza- 355) isa prakAra ke anekoM rahasya pUjya zrI ne isa TIkA graMtha meM spaSTa kiye haiN| anvayArtha, vizeSArtha, samyakdRSTi zrAvaka kI sthiti, jJAnI sAdhaka kI caryA, sAdhanA ke mArga meM Age bar3hane kA upAya tathA sAdhaka, jijJAsu ke mana meM sahaja hI utpanna hone vAle praznoM kA apanI bhASA meM samAdhAna karake gUDha rahasyoM ko saralatA pUrvaka samajhAyA hai / isa 27 JY GAA YA AYA. sampAdakIya X prakAra kI racanAyeM, TIkAyeM svAdhyAyI mumukSu bhavya AtmAoM ke lie vizeSa upalabdhi hai| ina TIkA graMthoM meM kyA hai ? yaha rahasya to inake svAdhyAya ciMtana-manana pUrvaka hI jAnA jA sakatA hai| siddhAMta, satya kisI mata pakSa se baMdhA nahIM hotA, vaha traikAlika satya, ekarUpa sArvabhauma hotA hai, jisakA niSpakSa dRSTi se ciMtana karake hI use samajhA jA sakatA hai / sAmUhika rUpa se ina graMthoM kA svAdhyAya manana karanA tathA apanI dRSTi AtmonmukhI banAnA, yahI ina TIkAoM kA yathArtha sadupayoga hai / pUjya zrI dvArA anUdita yaha TIkAyeM AtmArthI jIvoM ke liye vizeSa dena hai aura unakA parama upakAra hai ki isa viSama paMcama kAla meM hama sabhI bhavyAtmAoM ke lie satya vastu svarUpa samajhane aura Atma kalyANa karane kA mArga prazasta kiyA hai| zrI zrAvakAcAra jI graMtha kI prastuta " adhyAtma jAgaraNa TIkA " kA svAdhyAya ciMtana-manana karake sabhI jIva satya dharma aura zuddha dRSTi prApta kara zrAvaka kI vratI caryA maya jIvana banAyeM tathA siddhi mukti ke mArga para calakara isa durlabha manuSya bhava ko saphala sArthaka kareM yahI pavitra bhAvanA hai| zrI tAraNa taraNa adhyAtma pracAra yojanA kendra 61, maMgalavArA, bhopAla (ma. pra. ) dinAMka - 5.2.2001 bra. basanta dharma carcA kA viSaya nahIM, anubhUti kA viSaya hai / bhedajJAna ke dvArA jAnakara jo isakA dhyAna karatA hai usako pratyakSa anubhUti meM AtA hai ki yaha zarIra Adi pudgala bhinna hai aura maiM caitanya lakSaNa jIva AtmA bhinna hU~ tathA yaha karma bhI mujhase bhinna haiM, maiM to siddha svarUpI parama brahma paramAtmA hU~ /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI zrAvakAcAra jI calate caraNa Rao zrI saMgha ke bar3hate caraNa... graMthoM ke mUla pATha kA saMpAdana zrI nisaI jI tIrthakSetra para san 1986 meM sampanna huaa| isa kArya hetu AdhyAtmika krAMti ke janaka AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja bra.zrI vasaMta jI dvArA mahArASTra se vikrama saMvat 1585 se 1600 taka kI lagabhaga 20 hastalikhita jana-jana meM adhyAtma cetanA ke prANoM kA saMcAra karane vAle vItarAgI saMta the| niSpakSa bhAva se satya caudaha graMthoM kI pANDulipiyoM phaijapura (mahArASTra) se lAI gaI thIM, pazcAt saMvat 1572 kI mamalapAhaDa dharma kA svarUpa batAne vAle, adhyAtma kI alakha jagAne vAle aise nispRha saMta virale hI hote haiM. aura tIna battIsI kI durlabha prati bhI prApta huI thI, yaha sabhI pratiyA~ nisaI jI meM surakSita haiN| isake unake dvArA sRjita caudaha graMtha yugoM-yugoM taka jaga jIvoM kA mArgadarzana karate rhege| pUjya gurudeva kI alAvA saMpAdana kArya hetu anya aneka sthAnoM se caudaha graMthoM kI hastalikhita pANDulipiyA~ maMgAI vANI meM saMsAra ke mAnava mAtra ke lie Atma kalyANa karane, mukti ko prApta karane kA maMgalamaya saMdeza gai thA, jAtapAdana ke pazcAt sasammAna yathAsthAna lATA dA gai / AtmasAdhanA ka sAtha-sAtha san hai, unhoMne apane graMthoM meM vItarAga dharma jina siddhAMta kA anabhava pramANa kathana kiyA hai| unakI 1988 meM bhramaNa tathA san 1989 meM rASTrIya stara para tAraNa taraNa adhyAtma caja pravartana kA sampUrNa maMgalamaya vANI Atma sAdhanA kI anubhUtiyoM se otaprota jinavANI kA sAra hai| hai samAja meM madhya pradeza, uttara pradeza, mahArASTra prAMta meM bhramaNa aura gA~va-gA~va, nagara-nagara meM pAlakI jI pUjya gurudeva kI vANI ko jana-jana meM pracAra karane hetu gurudeva ke prati samarpita sAdhaka mahotsava, sAmAjika saMgaThana, dharma prabhAvanA ke anekoM zubha kArya saMpanna hue| isI varSa dhvaja pravartana zrIsaMgha, adhyAtma ziromaNi AdhyAtmika saMta pUjya zrI jJAnAnaMda jI mahArAja ke mArgadarzana meM apanI ke avasara para silavAnI meM bA.ba. zrI saralA jI ne evaM bInA meM bA.va. zrI uSA jI ne AjIvana Atma sAdhanA ke mArga para calate hue vibhinna AyAmoM ke mAdhyama se sadgurU kI vANI ko saMpUrNa dezabrahmacaya va ke mAdhyama se sagarUkIvANIko brahmacarya vrata grahaNa kiyaa| meM pracAra-prasAra karane meM saMlagna hai| sAdhaka zrI saMgha dvArA nispRhavRtti pUrvaka akhila bhAratIya tAraNa san 1990 meM bhI bhramaNa aura prabhAvanA kI nirantaratA banI rhii| dharma kI mahimA prabhAvanA samAja evaM saMpUrNa deza meM kiye jA rahe adhyAtma dharma prabhAvanA kAryoM se samAja meM apUrva jAgaraNa, dharma mAtra carcA aura bAhya aupacArikatAoM se nahIM hotI, isake liye dharma ke AcaraNa kI vizeSatA hotI niSThA, gurUbhakti, AmnAya ke prati samarpaNa kI bhAvanA aura saMgaThana nirmita huA hai, vahIM dUsarI ora hai| isI bhAvanA se san 1991 meM jabalapura meM 49 divasIya pATha, vedI pratiSThA mahotsava ke avasara hA isA bhAvanA sa san 1991 ma jabalapura ma deza ke kone-kone meM guruvANI kI prabhAvanA kA yoga banA hai| para pU.a. zrI svarUpAnanda jI mahArAja ne sAtavIM pratimA kI dIkSA grahaNa kI aura Atma kalyANa ke isa mahAna kArya kA zubhAraMbha karate hue san 1980 se 1984 ke bIca sAdhakoM ne samAja ke mArga meM agrasara hue| zrI guru mahArAja kI vANI kI prabhAvanA ke nimitta san 1991 se 1996 taka vibhinna aMcaloM meM aneka samUhoM meM bhramaNa kara sAmAjika jAgaraNa aura dharma prabhAvanA kA bIjAropaNa pUjya va. zrI basaMtajI mahArAja ne sampUrNa deza meM bhramaNa kara bhAratavarSa meM digambara-zvetAmbara, kiyA thaa| isake sAtha hI adhyAtma krAMti kA sUtrapAta taba huA jaba sana 1984 meM barelI (ma.pra.) jaina-ajaina sabhI vargoM meM guruvANI kA zaMkhanAda kiyA, jisase sampUrNa bhAratavarSa meM tAraNa samAja kI meM Ayojita zrI mAlArohaNa zivira meM dinAMka 7 pharavarI 1984, basaMta paMcamI ko pUjya zrI pahicAna bnii| jJAnAnanda jI mahArAja kI saptama pratimA kI dIkSA huI tathA aneka bhavya AtmAoM ne brahmacarya vrata : zrI saMgha ke bar3hate caraNa niraMtara gatimAna hote gae tathA san 1996 meM hI gaMjabAsaudA meM lekara prabhAvanA meM sahayoga karane kA saMkalpa kiyaa| isI varSa pUjya ba. zrI suzIlA bahina jI pInA "tAraNa kI jIvana jyoti" kA prabhAvanA pUrNavAMcana, zrI saMgha kI sthApanA evaM dinAMka 7.1.1996 ne bhI sAtavIM pratimA kI dIkSA grahaNa kii| yaha krama zanaiH-zanai: vRddhi ko prApta hone lagA aura san * ravivAra ko pra. zrI AtmAnanda jI kI sAtavIM pratimA kI dIkSA, a. munnI bahina jI kA brahmacarya vrata 1985 meM pU.va. zrI vasaMtajI mahArAja evaM sva. pU.a. zrI sahajAnanda jI mahArAja (bAbAjI) ne jana tathA anya bhavya jIvoM dvArA brata niyama saMyama liye gae, pazcAt lagabhaga 200 zrAvaka-zrAvikAoM jAgaraNa abhiyAna ke aMtargata samAja ke pratyeka nagara aura gA~va-gA~va jAkara sAmAjika jAgaraNa aura 5 kA saMgha padayAtrA pUrvaka zrI semarakher3I jI pahuMcA, vaha abhUtapUrva prabhAvanA kA avasara thaa| isI varSa / dharma prabhAvanA kI, isase aneka upalabdhiyA~ huiiN| isI varSa pipariyA meM brahmAnanda Azrama kI sthApanA hozaMgAbAda meM bra. basaMtajI evaM bra. AtmAnanda jI ke varSAvAsa samApana avasara para yA.ja. naMdazrI (racanA) ne AjIvana brahmacarya vrata kA saMkalpa kara apanA jIvana dharma ke liye samarpita kiyaa| ina sabhI vyavasthita kAryoM ke hone se prabhAvanA kI vizeSa kar3iyA~ jur3ane lagIM, isI krama meM zrI guru mahArAja kI AmnAya aura Atma kalyANa kI bhAvanA se samarpita sAdhaka zrI saMgha kA eka viziSTa upalabdhi ke rUpa meM cira pratIkSita zrI gurudeva tAraNa taraNa svAmI jI dvArA viracita caudaha san 1997 meM deza vyApI adhyAtma cakra bhramaNa kAryakrama saMpanna huaa| bhamaNa aura prabhAvanA kI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ You zrI AcakAcAra jI bar3hate caraNa O ur vizeSa zrRMkhalA meM sana 1998 meM akhila bhAratIya tAraNa samAja ke sthAnoM para "saMskAra ziviroM" haiM, yaha sata sAhitya deza ke kone-kone meM adhyAtma dharma kI dhUma macA rahA hai| ke Ayojana se sAmAjika pariveza meM apUrva krAMtikArI parivartana, saMgaThana, prabhAvanA evaM saMskAra sAhitya prakAzana prabhAvanA ke sAtha-sAtha Apako yaha jAnakara prasannatA hogI ki san 1991 jAgaraNa huaa| saMskAra zivira zrRMkhalA ke bhopAla meM prabhAvanA pUrNa samApana ke pazcAt zrI saMgha kA , se 2000 ke bIca jiyAgaMja, kalakattA, bhIlavAr3A, ajamera, bhopAla, bInA, chindavAr3A Adi varSAvAsa zrI semarakher3I jI tIrtha kSetra para huaa| isameM caudaha graMthoM kA 49 divasIya vAcana samAroha sthAnoM para adhyAtma ratna vA. va. pUjya basaMta jI ke madhura svaroM meM- bhajana, phUlanA, mAlArohaNa, tathA tAraNa kI jIvana jyoti kA vAcana huaa| isa mahA mahotsava ke samApana avasara para dinAMka tatvArtha sUtra, deva guru zAstra pUjA, caudaha graMtha jayamAla, bAraha bhAvanA, bAhubalI vairAgya (AlhA, 5.9.98 anaMta caturdazI ko pUjya zrI jJAnAnanda jI mahArAja ne dasavIM anumati tyAga pratimA kI gAyana zailI) Adi anekoM kaiseTa banAe gae, jo sampUrNa deza meM prabhAvanA ke sAdhana bane haiN| dIkSA dhAraNa kI tathA bAla bra.zrI zAMtAnanda jI ne evaM sva.va. zrI sahajAnanda mahArAja (bAbAjI) ne jUna mAha san 2000 meM tAraNa taraNa zrI saMgha kI cAroM tIrtha kSetroM kI tIrtha vaMdanA yAtrA saptama brahmacarya pratimA kI dIkSA grahaNa kI, isake sAtha hI anya 100 bhavya jIvoM ne vrata, niyama, saikar3oM sAdharmI guru bhAiyoM ke sAtha atyaMta prabhAvanA pUrvaka sampanna huI jo cira smaraNIya saMyama liye, jAgaraNa kA vaha apUrva avasara cira smaraNIya rhegaa| isI varSa mahAtmA gokulacaMda tAraNa rhegii| isI varSa siroMja kI vedI pratiSThA meM dinAMka 11.12.2000 ko va. zrI paramAnanda jI sAhitya prakAzana samiti kI sthApanA huii| sAtavIM pratimA dhAraNa kara saMyama ke mArga meM agrasara hue| prabhAvanA kI ina vibhinna zrRMkhalAoM ke bIca pUjya zrI ke sAnnidhya meM bra. zrI nemI jI kI naI zatAbdI kA zubhArambha AdaraNIya va.zrI nemI jI kI dIkSA se huA, unhoMne zrI semarakher3I preraNA se bA.ba. zrI basaMta jI mahArAja dvArA- barelI, silavAnI, gaMjabAsaudA, jabalapura, semarakher3IjI tIrthakSetra para basaMta virAga mahotsava meM tilaka ke avasara para dinAMka 31.1.2001 ko saptama jI meM caudaha graMthoM ke 49 divasIya pATha kiye gae, jisase guruvANI kI mahimA prabhAvanA meM vRddhi huI brahmacarya pratimA kI dIkSA grahaNa kii| tathA sAdhakoM ke varSoM se vibhinna sthAnoM para ho rahe varSAvAsa se aneka upalabdhiyA~ sahaja hI ho, zrI guru mahArAja kI prabhAvanA kA zubha yoga banA hai aura yaha saba prabhAvanA sahaja hI ho rahI rahI haiN| hai, manuSya bhava AtmasAdhanA, AtmakalyANa ke lie milA hai, isameM bhedajJAna, tatva nirNaya kA varSa 1999 bhI zrI saMgha ke bar3hate caraNa meM eka sopAna ke rUpa meM sahayogI banA / isa varSa abhyAsa hI kalyANakArI hai, svayaM guru mahArAja ne hameM adhyAtma mArga meM dRr3ha hone kI preraNA dI hai, tAraNa taraNa adhyAtma krAMti jana jAgaraNa abhiyAna ke aMtargata sabhI sAdhaka baMdhu evaM brahmacAriNI kyoMki yahI dharma sAdhanA kA AdhAra hai isI se AtmakalyANa kA mArga prazasta hotA hai, isalie aMta bahinoM ne nagara-nagara, gA~va-gA~va bhramaNa kara sampUrNa samAja meM adhyAtma aura guruvANI kI alakha meM yahI nivedana hai kijagAI, jisase sAmAjika, dhArmika sabhI kArya sahaja hI bane aura vizeSa prabhAvanA huii| do pAtana ko yAda rakho,jo cAho kalyANa / sAhitya prakAzana va prabhAvanA kI kar3I meM yaha varSa vizeSa sAdhaka siddha haa| vaise to sAhitya / tatva nirNaya ko hRdaya ghara, karo medavijJAna // ke kSetra meM brahmAnanda Azrama pipariyA se vigata varSoM meM sAhitya prakAzana hotA rahA tathA 31 mArca isa dharma sAhitya kA svAdhyAya ciMtana manana kara sabhI jIva apane jIvana ko samyak darzana 1999 ko bhopAla meM zrI tAraNa taraNa adhyAtma pracAra yojanA kendra kI sthApanA huI aura tIvra gati jJAna cAritra maya banAkara Atma kalyANa kA patha prazasta kareM, yahI zubha bhAvanA hai| se sAhitya prakAzana ho rahA hai, isa krama meM pUjya zrI guru mahArAja ke graMthoM kI- pUjya zrI dvArA kI gaI tIna battIsI zrI mAlArohaNa, paMDitapUjA, kamalabattIsI jI kI TIkA, adhyAtma amRta (caudaha graMtha bra. AtmAnanda 2. gaMjabAsaudA 5 dinAMka -19.3.2001 saMyojaka jayamAla evaM bhajana), adhyAtma kiraNa (jainAgama 1008 praznottara ) tathA pUjya ba. zrI basaMtajI tAraNa taraNa zrI saMgha mahArAja dvArA sRjita adhyAtma ArAdhanA deva guru zAstra pUjA, adhyAtma bhAvanA kA hajAroM kI saMkhyA meM prakAzana ho cukA hai| caupar3A (mahArASTra) se adhyAtma dharma-dharmAcaraNa phUlanA sArtha kA nizcaya naya ke abhiprAya anusAra AtmA kA AtmA meM AtmA ke liye tanmaya honA hI nizcaya samyakcAritra hai, aise cAritrazIla yogI ko prakAzana bhI isI zrRMkhalA kI eka kar3I hai / atyaMta prasannatA hai ki san 2000 isa zatAbdI kA | hI nirvANa kI prApti hotI hai| samApana hama zrI tAraNa taraNa zrAvakAcAra jI aura zrI tribhaMgIsAra jI graMtha ke prakAzana ke sAtha kara rahe
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya vastu O0 zrI tAraNa taraNa zrAvakAcAra viSaya vastu : gAgara meM sAgara Sou zrI zrAvakAcAra jI apanI bAta san 1988 basaMtapaMcamI paradIkSA ke bAda jJAna dhyAna sAdhanAsvAdhyAya AdicalatA rahA, san 1986 meM tIrthakSetra zrI nisaIjImalhAragar3ha meM adhyAtma vANI jI kA saMpAdana huA, jisameM vikrama saMvat 1172-1585 kI hastalikhita caudaha gaMthoM kI pratiyoM se milAna kara saMzodhana kiyA gayA, usa samaya ina gathoM ko par3hane samajhane kA vizeSa avasara prApta huA tathA usI samaya se aisI bhAvanA huI ki guru gaMthoM kI viziSTa TIkAyeM honA caahiye| isI bIca zrIratnakaraNDa zrAvakAcArakI zrIpaM. sadAsukhadAsajI dvArA kI gaI TIkA ke svAdhyAya karane kA yoga banA, TIkA par3hate-par3hate puna: aise bhAva Aye ki zrI guru mahArAja ke zrAvakAcAra kI bhI aisI TIkA honA caahiye| ba. nemIjI se carcA huI, unhoMne TIkA likhane ke liye protsAhana diyA aura sahaja meM TIkA likhane kA yoga bana gyaa| vizeSa yogyatAaurapar3he likhena hone ke kAraNa bahuta sAvadhAnI rakhate hai hae Agama gaMthoM ke AdhAra se TIkA likhane kA prayAsa kiyA hai| zrI gurumahArAja kI adhyAtma dRSTi sAdhanA kA anubhava tathA vartamAna samaya meM dharma ke nAma para hone vAle bAhya ADambara kiyAkA~Da se haTakara satya dharma sAdhanA, adhyAtma dRSTi, samyakadarzana jJAna cAritrANi mokSamArga: kA vAstavikasvarUpakyA hai? vaha isa zrAvakAcAragaMtha meM nizcaya-vyavahAra ke samanvaya pUrvaka pratipAdita kiyA hai| apanI buddhi aura pAtratAnusAra bahuta sAvadhAnI se TIkA karane kA prayAsa kiyA hai phira bhI bhUla auragaltiyA~ honA svAbhAvika hai, pahalA prayAsa hai| vijJajana jJAnI sAdhaka bhUla sudhAra kara par3heMge, jo galtiyA~ ho usase avagata karAyeMge tathA zrI gurumahArAja ke anubhava kA lAbha lete hue apane jIvana meM satyadharma aura saMyama kAbIjAropaNa karamuktimArga prazasta kareMge aisI pavitra bhAvanA hai, galtiyoM ke liye kSamAprArthI huuN| tododernetsadeiral 1. deva guru zAstra ko unake svarUpa sahita namaskAra - gAthA 1 se 14 taka 2. avrata samyakdRSTi dvArA vastu svarUpa kA cintana gAthA 15 se 46 taka 3. AtmA ke tIna rUpa aura unakA svarUpa gAthA 47 se 194 taka bahirAtmA kA svarUpa gAthA 50 se 167 taka antarAtmA kA svarUpa gAthA 168 se 194 taka 4. antarAtmA ke tIna liMga aura trepana kriyAoM kA varNana gAthA 195 se 460 taka a.jaghanyaliMga avrata samyakdRSTi kA AcaraNa, aThAraha kriyAoM kA pAlana gAthA 195 se 375 taka ba. madhyamaliMga vratI samyakdRSTi kA AcaraNa, gyAraha pratimA, pA~ca aNuvrata gAthA 378 se 444 taka sa. uttamaliMga mahAvratI ratnatraya ke sAdhaka sAdhu kA AcaraNa gAthA 445 se 460 taka 5. grantha racanA kA uddezya gAthA 461 se 462 taka 2 barelI, dinAMka-6.1.2001 jJAnAnanda
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 75-90 91,92 93-97 gAthA + 1-7 0 TOP 18 18-22 23-27 04 zrI AvakAcAra jI vistRta viSayAnukrama viSaya jayamAla maMgalAcaraNa. deva kA svarUpa aura namaskAra gurU kA svarUpa aura namaskAra jinavANI kA svarUpa aura namaskAra avrata samyakadRSTi ke liye zrAvakAcAra kA kathana : pratijJA vairAgya bhAvanA cintana. saMsAra kA svarUpa zarIra kA svarUpa bhogoM kA svarUpa saMsAra bhramaNa kA kAraNa- tIna mithyAtva cAra kaSAya - lobha , krodha, mAna , mAyA tIna mUDhatA - loka mUDhatA, deva mUDhatA, pAkhaMDa mUDhatA du:kha ke kAraNa-zaMkAdi ATha doSa, ATha mada Adi mithyAtva kI mahimA vairAgya bhAvanA sapta prakRti kA kSaya samyaktva kA udaya samyakdRSTi kI zraddhA AtmA ke tIna rUpa aura unakA svarUpa. AtmA tIna prakAra kahA gayA hai paramAtmA kA svarUpa antarAtmA kA svarUpa bahirAtmA kA svarUpa bahirAtmA kI vizeSatA kudeva aura mithyA deva kI mAnyatA adeva kI pUjA bhakti sadgurU kA svarUpa Deytaservedadi.erupeetaas.erveytable 98,99 100 101.102 103 104-106 107 108 109-112 113-117 118 119-128 129-134 135-142 143,144 145-150 10. viSayAnukrama viSaya 25. kuguru kI mAnyatA aura usakA phala kuguru ke bandhana se kudharma kA sevana adharma ko dharma mAnanA saMsAra kA kAraNa adharma ke lakSaNa. vikathA strI kathA rAja kathA bhojana (bhaya kathA) cora kathA sAta vyasana, vikathA aura vyasana kA saMbaMdha juA~ khelanA kyA hai? mAMsa bhakSaNa kyA hai? madya pAna kise kahate haiM ? 37. vezyAgamana kyA hai? zikAra khelanA kyA hotA hai? corI karanA kyA hai? para strI ramaNa kyA hai? ATha mada ATha mada ke nAma aura unakA svarUpa (jAti, kula,rUpa, adhikAra, jJAna , tapa, bala , vidyA) anantAnubaMdhI kaSAya lobha kise kahate haiM ? mAna kyA hai? mAyA kaisI hotI hai? krodha kyA hai? adharma vivecana kI aMtima gAthA zuddha dharma kyA hai jo antarAtmA ko hotA hai. zuddha dharma kA varNana dharma dhyAna kyA hai? uttama kSamA mamala dharma 111 53. uttama dharma 54. dharma kA kyA prayojana hai? 114 11. 12. 13. 151 152-154 155-160 161-165 166 167 34-46 CHANCHAL 21. 22. 23. 24. 52. 51 52-59 60-64 65-74 168,169 170,171 172 173 174 175,176
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya gAthA 177 177-182 183,184 185-187 188,189 190-194 168 123 168 195 196 170 197 viSaya dharma dhyAna ke cAra bheda 115 padastha dhyAna kA svarUpa 115 piMDastha dhyAna kA svarUpa 118 rUpastha dhyAna kA svarUpa 120 rUpAtIta dhyAna kA svarUpa 122 samyakdRSTi kI vizeSatA antarAtmA samyakdRSTi ke tIna liMga aura trepana kriyA. tIna liMga-uttama, madhyama, jaghanya uttama jinarUpI, madhyama mati zruta vAlA zrAvaka, jaghanya tatva zraddhAnI samyakdarzana kI vizeSatA se hI yaha tIna liMga kahe haiM jaghanya avratI-aThAraha kriyAoM kA 132 pAlana karane vAlA hai aThAraha kriyAoM ke nAma-dharma kI saccI zraddhA, 132 ATha mUlaguNa, cAra dAna, ratnatraya kI sAdhanA rAtri bhojana tyAga, pAnI chAnakara pInA paitIsa kriyA - (gyAraha pratimA, bAraha vrata, 132 bAraha tapa) saccI zraddhA, aTala vizvAsa honA, pA~ca samyaktva 134 kA svarUpa aThAraha kriyAoM meM prathama samyaktva kA svarUpa 135 aSTa mUla guNa : pA~ca udambara, tIna makAra 149 ratnatraya kI sAdhanA. 153 samyakdarzana kA svarUpa, tIna mUDhatA Adi 154 paccIsa doSoM se rahita. samyakjJAna aura svarUpAcaraNa cAritra kA abhyAsa 159 73. tIna pAtroM ko cAra prakAra kA dAna denA 162 74. uttama pAtra -nirgrantha vItarAgI sAdhu 162 75. madhyama pAtra - dezavratI zrAvaka 163 76. jaghanya pAtra - avrata samyakdRSTi zrAvaka 164 77. pAtra dAna kA phala aura samyaktva kI mahimA 166 Kerrervedakorrenvedoeserrervedaki. 198 199,200 viSayAnukrama COOO gAthA aTThAvana lAkha yoniyoM se chUTa jAnA 166 268 pAtra dAna se du:khoM kA abhAva 166 269 cAra prakAra kA dAna aura dAna kI mahimA 167 270-272 (jJAnadAna, AhAradAna, auSadhidAna, abhayadAna) pAtradAna kI mahimA, vizeSatA 273 pAtra aura kupAtra dAna kA vicAra 168 274 kupAtra kI pahicAna 168 275 kupAtra dAna kA phala 168 276 pAtra aura kupAtra dAna phala kA bheda 277 pAtra dAna kI bhAvanA kA phala 168 278-283 kupAtra dAna kI bhAvanA kA phala 284,285 pAtra dAna kI zuddhatA kA pariNAma 171 286-289 mithyAdRSTi kA dAna, pAtra grahaNa nahIM karatA 172 290-295 mithyAtva aura samyaktva kI mahimA 173 296 aura vizeSatA rAtri bhojana tyAga kA svarUpa 174 297-303 pAnI chAnakara pInA 304-306 gRhastha zrAvaka ke SaTkarma. SaTkarma zuddha aura azuddha ke bheda se 177 307 do prakAra ke hote haiM zuddha aura azuddha SaTkarma kI mAnyatA 177 308,309 tathA usakA pariNAma azuddha SaTkarma. adeva pUjA 310,311 1 96. kugurukI mAnyatA 312,313 4 97. azuddha svAdhyAya kA svarUpa 314 a 98. azuddha saMyama kA svarUpa 315 5 99. azuddha tapakA svarUpa 316 100. azuddha dAna kA svarUpa 317 101. azuddha SaTkarma kA pariNAma 318,319 zukha SaTkarma, 102. zuddha SaTkarma kA svarUpa 320 103. zuddha SaTkarma ke nAma (devapUjA, gurU upAsanA, 184 321,322 176 201 203-224 225-234 235 236-249 250-255 256 257-259 260-263 264-266 267
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukrama gAthA pA 220 222 231 185 195 200 200 200 201 323-339 340-345 346 347 348,349 350-353 354,355 356, 357 358 359-364 zrI AcakAcAra jI viSaya zAstra svAdhyAya, saMyama, tapa, dAna) 104. deva aura deva pUjA kA svarUpa kathana 105. paMca parameSThI pada kI ArAdhanA 106. zruta pUjA kA svarUpa 107. cAra anuyoga 108. prathamAnuyoga kA svarUpa 109. karaNAnuyoga kA svarUpa 110. caraNAnuyoga kA svarUpa 111. dravyAnuyoga kA svarUpa 112. cAroM anuyogoM ko jAnane kA phala 113. zreSTha samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra kI ArAdhanA 114. pacahattara guNoM se deva pUjA kI sampannatA 115. gurU upAsanA kA svarUpa 116. svAdhyAya kA svarUpa 117. saMyama kA svarUpa 118. tapa kA svarUpa 119. dAna kA svarUpa 120. zuddha SaTkarma pAlana kA pariNAma madhyama liMga dezavratI samyakdRSTi zrAvaka. 121. gyAraha pratimA aura pAMca aNuvrata kA pAlana karane se vratI zrAvaka hotA hai 122. gyAraha pratimAoM ke nAma 123. pAMca aNuvratoM ke nAma 124. darzana pratimA kA svarUpa (paccIsa doSa rahita) 125. tIna mUDhatA rahita 126. chaha anAyatana rahita 2 127. ATha mada aura ATha zaMkAdi doSa rahita 128. tIna kujJAna rahita 7129. zuddha samyakdarzana jJAna cAritra se saMyukta hone kI mahimA 130. samyakdarzana se rahita vrata tapa saMyama tathA aneka pATha par3hanA, aneka kriyA karanA, dAna denA vyartha hai 207 208 208 209 SOON gAthA 400-404 405 406,407 408-414 415-417 418,419 420-425 426-431 432 433 434,435 436 437 438 439 440 441,442 443 444 365, 366 367, 368 369, 370 371,372 373 374 375-377 reatreoniorrectarekriorrectaneonorrector viSaya 131. zuddha dRSTi kA jAgaraNa hI sArthaka kAryakArI hai 132. vrata pratimA kA svarUpa 133. sAmAyika pratimA kA svarUpa 134. proSadhopavAsa pratimA kA svarUpa 135. sacitta pratimA kA svarUpa 136. anurAga bhakti pratimA kA svarUpa 137. brahmacarya pratimA kA svarUpa 1138. Arambha tyAga pratimA kA svarUpa 139. parigraha tyAga pratimA kA svarUpa 140. anumati tyAga pratimA kA svarUpa 141. uddiSTa tyAga pratimA kA svarUpa 142. gyAraha pratimA jina nAma kahI 143. paMca aNuvrata ke nAma, unakI pUrNatA 144. ahiMsANuvrata kA svarUpa 2145. satyANuvrata kA svarUpa 146. acauryANuvrata kA svarUpa 147. brahmacaryANuvrata kA svarUpa * 148. parigraha pramANa aNuvrata kA svarUpa 149 aNuvratoM kA pAlana karane vAlA utkRSTa zrAvaka hotA hai uttama liMga niyandha vItarAgI sAdhu. 150. ratnatraya se saMyukta vItarAgI sAdhu 151. mahAvratI sAdhu pUrNa trepana kriyAoM kA pAlana karane vAlA hotA hai 152. dhyAna yoga kI sAdhanA 153. sAdhu saMyamI hotA hai 154. sAdhu mahAvratI hotA hai 5 155. sAdhu dharma dhyAna se saMyukta jina vacanoM kA prakAza karane vAlA hotA hai 156. sAdhu tIna mithyAtva, tIna kujJAna aura rAga-dveSaAdi se mukta hotA hai 157. sAdhu svayaM tarane vAlA aura bhavya jIvoM ko tArane vAlA hotA hai 212 378 245 246 445 446 213 214 214 248 379,380 381 382 383-385 386-388 389 390 391-397 447 448 449 450 216 248 217 248 451 raPAG 219 398,399 250 452
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 kalyANa kalyANa dhruva tatva zuddhAtama hU~ maiM, isakA jJAna zraddhAna kiyaa| trikAlI paryAya kramabaddha, isako bhI svIkAra liyA / jJAyaka jJAna svAbhAvI cetana,khuda Atama bhagavAna hai| mamala svabhAva meM lIna raho, basa isameM hI kalyANa hai / 253 253 0 zrI AcakAcAra jI kra. viSaya gAthA 158. mana aura bhAvoM kI zuddhatA 453 159. ratnatraya kI sAdhanA se manaH paryaya jJAna 454 kI prApti 160. sAdhu arihaMta pada kA sAdhaka hotA hai 250 455,456 161. arihaMta sarvajJa pada, kevalajJAna kI prApti 457,458 162. zAzvata avinAzI siddha dhruva pada kI siddhi 459 163. zuddha samyaktva sahita jo jIva parameSThI 460 pada kI sAdhunA kareMge ve karmoM ko kSaya karake mokSagAmI hoNge| 164. tIna prakAra ke pAtroM kA svarUpa kahA,jo 253461 bhavya jIva apane jJAnamayI dhruva svabhAva kI sAdhanA kareMge vaha dharma, artha, kAma, mokSa svarUpa parameSThI pada ko prApta kreNge| 165. Ananda paramAnanda kI prApti ho, mukti mArga 462 para calakara avinAzI zAzvata siddha pada mile isI eka uddezya se jina tAraNa ne isa zrAvakAcAra graMtha kI racanA kI hai| 166. dhruva tatva vaMdanA aura samyakadRSTi kA viveka 255 167. vrata paricaya (aNuvrata aura mahAvrata) 256 168. padavI satakSarI- tAraNa paMtha arthAt mokSamArga kii| 257 AdhyAtmika sAdhanA paddhati kA vidhAna 169. sAdhaka kI sthiti 258 170. ratnatraya sikhAMta sUtra 259-268 171. AdhyAtmika bhajana 269-286 172. tAraNa kI jIvana jyoti : saMkSipta paricaya 287-298 vastu svarUpa sAmane dekho, zuddha tatva kA dhyAna dharo / para paryAya tarapha mata dekho, karmodaya se nahIM Daro // dhruva tatva kI dhUma macAo, pAnA pada nirvANa hai| mamala svabhAva meM lIna raho, basa isameM hI kalyANa hai // siddhohaM siddha rUpohaM kA, zaMkhanAda jayakAra karo / abhaya svasthya masta hokara kesAdhU pada mahAvrata dharo / aba saMsAra tarapha mata dekho, saba hI to zmazAna hai| mamala svabhAva meM lIna raho, basa isameM hI kalyANa hai / / jJeya mAtra saba hI bhrAMti hai, bhAvaka bhAva bhrama jAla haiN| paryAyI astitva mAnanA, yahI to saba jaMjAla hai / / nija sattA svarUpa ko dekho, kaisA siddha samAna hai| mamala svabhAva meM lIna raho, basa isameM hI kalyANa hai / / mana ke andara hI bhagavAna pUrNAnanda kA nAtha virAjamAna hai| vaha sarvotkRSTa AzcaryakArI hai / vaha sarvotkRSTa parameSThI hai| aparimita, amaryAdita, jJAna darzana Adi ananta zaktiyoM kA piMDa sarvotkRSTa AtmA hai| aise mahimAmaya nija tatva ko jo dRSTi svIkAra karatI hai vaha zuddha dRSTi hai| chahoM khaMDa cakravartI rAjA, tIrthaMkara mahAvIra hue| kauna bacA hai yahAM batAo, rAma kRSNa bhI sabhI mue / ajara amara avinAzI cetana, jJAyaka jJAna mahAna hai| mamala svabhAva meM lIna raho, basa isameM hI kalyANa hai|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 3. 4. 5. 6. zrI AvakAcAra jI zrI zrAvakAcAra jI jayamAla devoM ke jo deva parama jina, paramAtama kahalAte haiM / namana sadA hama karate unako, jo satmArga batAte haiM / samyagdarzana jJAna caraNa hI mukti kA AdhAra hai / sAvadhAna apane meM rahanA, yahI zrAvakAcAra hai // " bhedajJAna se sva para jAnA, vaha avrata sama dRSTi hai / pApa viSaya kaSAya meM rata hai, abhI jagata meM gRhasthI hai // anyAya anIti abhakSya kA tyAgI, vaha nara jaga saradAra hai| sAvadhAna apane meM rahanA, yahI zrAvakAcAra hai // jo paccIsa maloM kA tyAgI, zuddha samyaktvI hotA hai / aThadaza kriyA kA pAlana karatA, viSaya-karmamala dhotA hai // sapta bhayoM se mukta ho gayA, niHzaMkita sadA udAra hai| sAvadhAna apane meM rahanA, yahI zrAvakAcAra hai // zraddhA viveka kriyA kA pAlaka, vaha zrAvaka kahalAtA hai / dvAdazAMga kA sAra jAnatA, dharma-karma batalAtA hai / upAdhyAya padavI kA dhArI, rahA na mAyAcAra hai / sAvadhAna apane meM rahanA, yahI zrAvakAcAra hai // dharmadhyAna vrata saMyama karatA, makti kA abhilASI hai| dRSTi meM zuddhAtama dikhatA, abhI jagata kA vAsI hai / paramAratha meM ruci lagI hai, khalatA aba gharadvAra hai / sAvadhAna apane meM rahanA, yahI zrAvakAcAra hai // SaT Avazyaka zuddha pAlatA, mukti ke jo kAraNa haiM / vyartha ADambara chUTa gayA saba usake sadguru tAraNa haiM // " sexdawei jaberrys.cimyoca 16 7. 8. 9. jayamAla sahajAnaMda meM rata rahatA hai, zuddha AcAra-vicAra hai / sAvadhAna apane meM rahanA, yahI zrAvakAcAra hai // jJAnAnaMda svabhAva kA ruciyA, aba vrata pratimA dharatA hai / paMca aNuvrata gyAraha pratimA, nijahita pAlana karatA hai // khyAti lAbha pUjAdi cAha kA, jahA~ na aMza vikAra hai / sAvadhAna apane meM rahanA, yahI zrAvakAcAra hai // zakti anusAra mArga para calatA, nispRha jagata udAsI hai| apane meM Anandita rahatA, vaha zivapura kA vAsI hai // brahmacaryarata rahatA haradama, samyak hI vyavahAra hai / sAvadhAna apane meM rahanA, yahI zrAvakAcAra hai // nizcaya va vyavahAra zAzvata, donoM kA hI jJAtA hai / trepana kriyAoM kA pAlaka, AcArya padavI pAtA hai / nizcaya dharma zuddha Atama hI, jisakA eka AdhAra hai / sAvadhAna apane meM rahanA, yahI zrAvakAcAra hai // 10. dharma dhyAna meM rata rahatA hai, anumati uddiSTa kA tyAgI hai / nizcaya naya kI sAdhanA karatA, zuddhAtama anurAgI hai // sAdhU pada dhAraNa karane ko, antara meM taiyAra hai / sAvadhAna apane meM rahanA, yahI zrAvakAcAra hai // dohA samyadRSTi jJAnI kA, samyak ho vyavahAra / kathanI karanI eka sI, jinavANI anusAra // tAraNa svAmI racita yaha, grantha zrAvakAcAra / sahI sahI pAlana karo, ho jAo bhava pAra //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ O1 COOka zrI zrAvakAcAra jI dhyAtma kA zaMkhanAda DOO adhyAtma kA zaMkhanAda kalyANa hone vAlA nahIM hai| apane caitanya lakSaNa svabhAva kI pahicAna prathama yuga cetanA ke praNetA, jana - jana meM adhyAtma aura svataMtratA karanA hI dharma hai| Atmadharma hI satya dharma hai| yahI dharma , samasta karma bandhanoM J kA zaMkhanAda kara bhAratIya janamAnasa ke liye AtmakalyANa kA sarvazreSTha 5 se mukta karAne vAlA hai kyoMki zuddha dravyArthika naya se caitanya lakSaNa rUpa patha prazasta karane vAle zuddhAtmavAdI vItarAgI saMta AcArya pravara zrImada - Atmadharma samasta karmoM se rahita hai isaliye zuddha svabhAva ,dharma ke Azraya se jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja solahavIM sadI meM hae mahAna hI AtmakalyANa mukti hotI hai| yaha jinavANI kA marma,satya vastusvarUpa AdhyAtmika krAMtikArI saMta the| vikrama saMvat 1505 kI miti mArgazIrSa 8 2 tIrthaMkara bhagavaMtoM kI divya dezanA kA sAra hai| jaba itanA sUkSma aura yathArtha nirNaya anAdyanaMta siddhAMta mukti kA AdhAra hameM bhagavAna ne batalAyA hai; zukla saptamI ko pitAzrI gar3hAzAha jI, mAtAzrI vIrazrI devI ke ghara jnm| lekara unhoMne bhAratIya vasundharA ko pavitra kiyaa| 11 varSa kI avasthA S phira jaina darzana meM kisI kI parAdhInatA, parataMtratA, parAvalaMbapane kA sthAna meM Atmabodha samyakadarzana sahita apane AtmakalyANa kA patha prAraMbha hI kahA~ hai ? apane AtmasvarUpa ke zraddhAna , jJAna aura AcaraNa rUpa rattatraya kiyA, pazcAt 21 varSa kI umra meM brahmacarya vrata,30 varSa kI uma meM brahmacarya 4 kI ekatA hI zAzvata mokSamArga hai| aisI satya vastusvarUpa kI dezanA sunakara pratimA evaM 60 varSa kI Ayu meM nirdhatha digambara jina dIkSA dhAraNa kara 5 lAkhoM bhavya jIva jAti-pAMti ke bandhanoM se pare hokara apane kalyANa ke 4 mArga meM abasara hone lge| isako sahana nahIM kara pAne ke kAraNa bhaTTArakIya jinazAsana kI AcArya paraMparA ko suzobhita kiyaa| unakA jIvana graMthoM kI gAthA mAtra nahIM hai balki jJAna aura saMyama hai , prapaMca ne SaDayaMtra kA rUpa dhAraNa kiyA aura zrIjita tAraNa svAmI ko jahara kI prayogazAlA evaM cAritramaya prakAza staMbha hai| unake dvArA viracita diyA gayA, betavA nadI meM DubAyA gayA jahAM tIna bAra alaga-alaga sthAnoM caudaha tha yugoM-yugoM taka AtmArthI jijJAsu sAdhakoM ke liye Atma para DubAne se tIna TApU bana gaye , aMta meM isa AdhyAtmika krAMti ne tAraNa sAdhanA kA patha prazasta karate rheNge| paMtha kA rUpa dhAraNa kara liyaa| solahavIM zatAbdI kA samaya, dharma aura devapUjA ke nAma para bAhya 5 tAraNa paMtha arthAt saMsAra se tarane kA mArga aura vaha ratnatraya ADambara, kriyAkAMDa aura prapaMca ke aMdhakAra se pUrNa thA, bhaTTAraka rAmapUrNa samyakadarzana , jJAna , cAritra kI ekatA ruup| yaha mokSamArga hI tAraNapaMtha kriyAoM ko dharma kahate the, jar3apUjA ko devapUjA siddha kara rahe the, satya hai| tAraNapaMtha koI cahAradIvArI, mata yA sampradAya nahIM hai| saMsAra sAgara dharma kA lopa karake vItarAga dharma ko hAsa kI ora le jA rahe the, aise samaya ra se tarane kA mArga hI tAraNapaMtha hai| aisA mahimAmaya AtmakalyANa kA meM zrIjina tAraNa svAmI ne sUrya kI taraha udita hokara AdhyAtmika krAMti mArga prazasta kara zrIgurUdeva ne hama sabhI jIvoM para ananta-ananta upakAra kara janamAnasa ko AtmakalyANa kA yathArtha mArga batAyA ki viitraanii| kiyA hai| bhArata kRtajJa hai ki usakI godI meM aisA mahAnatama nakSatra karuNA tIrthakara bhagavaMtoM kI zuddhAmnAya meM vItarAmatA aura svAzraya kI pramukhatA aura jJAna kA saMdeza lekara AyA tathA apanI mahAnatA se bhArata ko mahAna 2 hai| jinendra ke mata meM dravya kI svataMtratA,puruSArtha se mukti kI prApti kii| banA gyaa| jaina janata bhI dhanya-dhanya hai ki jana-jana meM sama bhAva, 9 dezanA hai| eka dravya , dUsare dravya kA kucha karatA nahIM hai , eka hI dravya kii| sneha ,karuNA , samatA aura saMyama kA kIrtimAna upasthita karane vAle eka paryAya,dUsarI paryAya kI kartA nahIM hai,parAdhInatA aura parAzritapane se saMta AcArya zrIjina tAraNa svAmI apane ApameM anUThe mahApuruSa hue| ... unakA cAritra itanA bhavya thA, unakI vANI adhyAtma rasa se otyota
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ You zrI AcakAcAra jI anupama upalabdhi Oo aura itanI sazakta thI ki varSoM se adhyAtma amRta rasamaya Atmonnati adhyAtma jAgaraNa : eka anupama upalabdhi kA patha prazasta karatI A rahI hai aura karatI rhegii| parama vItarAgI tIrthakara bhagavAna zrI mahAvIra svAmI kI vItarAgatA sampanna zrIgurU mahArAja ke caudaha graMthoM meM se adhyAtma ziromaNI pUjyazrI 5 zuddhAmnAya meM jinavANI ke jisa parama zrutalekhana kA sUtrapAta AcArya dvaya pUjyavara svAmI jJAnAnaMdajI mahArAja ne zrI mAlArohaNa jI, paMDitapUjA jI X 3 bhUtabalI puSpadaMta jI mahArAja ne kiyA thA, Agama kI isa zAkhA kA udyotana karane kamalabattIsI jI , zrAvakAcAra jI, tribhaMgIsAra jI , upadezazuddhasAra jI vAle ina AcArya bhagavantoM ke sAtha hI, prakhara adhyAtma zailI ke zruta vibhAga kA graMtha kI TIkAyeM.caudaha graMtha jayamAla Adi sujita kara sabhI bhavya jIvoM taka vAle pradAna AcArya zrI kanda-kanTa deva amatacandAcArya deva. AcArya para mahAna upakAra kiyA hai jise zabdoM kI sImAoM meM bAMdhA jAnA saMbhavayogIndadeva Adi jJAnI mahApuruSoM ne vIra prabhu se prApta anAdyananta jJAnamArga, nahIM hai| adhyAtmaratna bAla bra. pUjya zrI basanta jI mahArAja ne deva guru AdhyAtmika sAdhanA, vItarAga dharma kI akSuNNa paramparA ko, svayaM usa mArga para zAstra pUjA , adhyAtma ArAdhanA SaTAvazyaka karma bhAva pUjA , ratnatraya calate hue prakAzita kiyA thaa| ArAdhanA , bAraha bhAvanA hameM pradAna kara hamArI bhAva pUjA ke mArga ko ina mahApuruSoM ne AtmAnubhava se jAnA ki AtmA svabhAva se zuddha jJAna, prazasta kiyA hai| darzana, sukha, vIryamaya paramAtma svarUpa hai / yaha AtmA rAgadveSAdi bhAva karma, pUjya gurudeva kI maMgalamaya janakalyANakArI vANI ko jana-jana meM jJAnAvaraNAvi dravya karma evaM zarIrAdi no karma se bhinna hai| isI ratnatrayamayI Atma pahuMcAne ke liye tAraNa taraNa zrIsaMgha kRta saMkalpita hai| isa hetu bhamaNa samAdhi ke dvArA apane ko baMdhana rahita mukta karake paramAnaMda meM sthApita kiyA jAtA tathA zivira kAryakrama evaM zrI tAraNa taraNa adhyAtma pracAra yojanA kendra hai| jJAna garimAmaya isa AcArya paramparA meM parama pUjya jina zAsana dharma prabhAvaka, jaina bhopAla , brahmAnanda Azrama pipariyA, mahAtmA gokalacanda samaiyA tAraNa darzana ke prakhara anubhavI, sarvArtha siddhi meM virAjita zuddhAtmavAdI ratnatraya vibhUSita sAhitya prakAzana samiti jabalapura Adi sthAnoM se tathA anya dAna dAtAoM parama vItarAgI AcArya pravara zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja kA ke sahayoga se sAhitya prakAzana kara saMpUrNa deza meM pracAra-prasAra karake nAma agragaNya hai, jo yathA nAma tathA guNa ke anurUpa zobhAyamAna ho rahA hai| zrI guru R. mahArAja ne apanI Atma sAdhanA ke aMtargata pAMca matoM meM caudaha graMthoM kI racanA kI guruvANI kI alakha jagAI jA rahI hai| hamArA eka hI uddezya hai- "zukavANI ko ghara-ghara meM pahuMcAnA hai" isake liye vibhinna parama pUjya gurudeva dvArA racita yaha zrI tAraNa taraNa zrAvakAcAra jI graMtha AcAra AyAmoM se guruvANI kA pracAra-prasAra karane kI bhAvanA hai| yaha saba mata kA graMtha hai| avratI samyakdRSTi kI caryA, dezavratI zrAvaka kA AcaraNa isa graMtha ni:svArtha bhAva se sahaja hI ho rahA hai| kA mUla pratipAdya viSaya hai| graMtha ke aMta meM sAdhu pada arihanta evaM siddha pada kA sabhI jIva ina TIkA graMthoM kA svAdhyAya manana karake satya dharma kI saMkSipta svarUpa batalAyA gayA hai| AcArya tAraNa svAmI jI dvArA racita graMthoM meM se samajha jagAkara apane AtmakalyANa kA patha prazasta kareMyahI pavitra bhAvanA zrI mAlArohaNa jI.paMDitapUjA jI.kamalabattIsI jI, tribhaMgIsAra jI, upadeza zuddhasAra / bAla bra. uSA jaina ema. e. jI graMthoM kI bhAvapravaNa TIkAyeM vartamAna samaya ke jJAnayogI, adhyAtma ziromaNI bInA saMyojikA pUjya zrI jJAnAnanda jI mahArAja dvArA kI gaI haiN| isI zrRMkhalA meM pUjya zrI dvArA dinAMka-3.5.2000 anUvita zrI tAraNa taraNa zrAvakAcAra jI graMtha kI adhyAtma jAgaraNa TIkA adhyAtma tAraNa taraNa zrIsaMgha
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI anupama upalabdhi bhAva pUrNa siddhAMta sAdhanA sampanna, vastu svarUpa kA yathArtha parijJAna karAne vAlI kA zuddhasvarUpa hai, aisA nija zuddhAtma tatva hI saccA deva hai, jo iSTa aura prayojanIya apane ApameM advitIya TIkA hai| zrI gurudeva jina tAraNa svAmI ne yaha graMtha mokSamArga hai| TIkAkAra ne una SaTkarmoM kI kriyAoM ko zuddhAtmA kI sAdhanA meM hetu aura banAne ke liye, karmoM ko kSaya karane aura eka mAtra mukti ko prApta karane ke lakSya se , paramparA se mokSa kA kAraNa bane, yaha anupama bAta likhakara TIkA graMtha ko sajIvatA likhA hai| jaisA ki 462 vIM gAthA meM unhoMne svayaM kahA hai OM pradAna kara dI hai| Age spaSTa kiyA hai ki jina siddhAMta jaina darzana meM koI paramAtmA "ekodesa uvadesaM ca, jina tAraNa mukti pathaM zrutaM" 2. kisI kA kucha nahIM karatA, vastu kA svataMtra pariNamana, purUSArtha se mukti kI prApti, graMtha ke bhAva ke anurUpa yaha kRti adhyAtma jAgaraNa TIkA eka aisI anupama kartRtva kA abhAva, jJAtRtva zakti kA jAgaraNa jaina Agama kA mUla AdhAra hai| kRti hai, jisameM TIkAkAra ne avratI zrAvaka kI avasthA se mokSa taka kA mArga kisa jaina darzana meM anekoM zrAvakAcAra pracalita haiM una sabake madhya tAraNa taraNa prakAra banatA hai, isakA sAdhanA paraka anubhavagamya mArmika aMzoM kA viSaya bAra ! zrAvakAcAra graMtha jAjvalyamAna maNiratla kI taraha zobhA ko prApta hai| nirUpaNa kiyA hai| isaliye yaha TIkA graMtha adhyAtma ke rucivAna bhavya jIvoM ke liye AtmA ke pAMca pada-arihanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu yaha deva ke parama hitakArI hai| isa graMtha meM zrAvaka ke liye SaTkarmoM kA viziSTa maulika cintana pAMca guNa pAMca parameSThI haiM, jo apane Atma svarUpa meM zakti rUpa se vidyamAna haiM, jo prastuta kiyA gayA hai, yaha vivecana abhI taka kisI bhI zrAvakAcAra meM par3hane ko nahIM pUjyatA kI apekSA se prasiddha haiN| ina pAMca padoM kI pragaTatA ke liye graMtha meM Atma milaa| isa viSaya ke aMtargata Avazyaka SaTkarmoM ko zuddha aura azuddha-do prakAra sAdhanA kI pramukhatA se upAdhyAya, AcArya, sAdhu, arihanta aura siddha padavI kA se bheda karake samajhAkara mumukSujanoM ke liye Atmahita kA patha prazasta kara diyA hai| durlabha vizleSaNa kiyA gayA hai jo jainAgama meM advitIya prasaMga hai| zrAvaka ke prathama Avazyaka karma devapUjA ke saMbaMdha meM tAraNa paMthI mokSamArgI gurudeva tAraNa svAmI isa sahasrAbdI meM hue sAdhanA jJAna aura prabhAvanA ke kSetra zrAvaka dvArA pacahattara guNoM pUrvaka kI jAne vAlI devapUjA kA alaukika svarUpa 431 meM vItarAgI vyaktitva se sampanna anUThe saMta the| isa graMtha meM eka ora samyakdarzana, gAthAoM meM batAyA gayA hai, jisase yaha spaSTa ho gayA hai ki zrI jinendra bhagavAna kI jJAna, cAritra meM dRr3hatA pUrvaka pravRtti karane kI AtmIya bhAvanA pUrNa preraNA zrI guru kahI huI ve chaha kriyAyeM hI yathArtha haiM jo zuddhAtmA kI ora le jAveM, jinAgama parama mahArAja ke vAtsalya bhAvako vyakta karatI hai, to dUsarI ora dharmAcaraNa meM zithilatA, pUjya AcArya RSiyoM ke dvArA nirmApita hai, isakA mUla srota tIrthaMkara paramAtmA kA aticArapUrNa caryA kA unmUlana karane hetu saiddhAMtika nirNaya kI dRr3hatA pUjya gurudeva upadeza hai| ke AdhyAtmika anuzAsana kA pratIka hai, yaha vizeSatA virale hI jJAnI sadguruoM ____sacce gurU hI sanmArga darzaka hote haiM isaliye sacce guru aura kuguru kA svarUpa / meM hotI hai| batAte hue kuguru se bacane kI preraNA dete hue likhA hai ki jo jinendra paramAtmA ke isa TIkA graMtha kA sabhI AtmArthI jijJAsu bhavya jIva gaharAI se adhyayana,manana vacanoM kA lopa karake artha kA anartha kara upadeza karate haiM, vItarAga vijJAnamayI dharma* kara aMtara meM vidyamAna apane Atmadeva kA darzana kara paramparA se mokSa ko prApta hoveM, ko na to ve svayaM pAlate haiM, na dUsaroM ko usa mArga para le jAte haiM, ve kuguru pASANa isa pAvana bhAvanA sahita pUjya gurudeva evaM pUjya zrI ke caraNoM meM namana kara virAma 0 naukA ke samAna haiM, jo svayaM DUbate haiM aura baiThane vAloM ko bhI DubAte haiN| letA huuN| zuddha SaTkarma meM jo devapUjA kA svarUpa batalAyA hai vaha kitanA vizeSa hai aura paM. rAjendrakumAra jaina loga pUjA ke nAma para Aja jisa mArga meM betahAse bhAge jA rahe haiM vaha samajhane yogya dinAMka-8.2.2001 saMyojaka hai, jo devoM ke adhipati sau indroM se bhI pUjya haiM vaha deva haiN| vyavahAra se arihanta akhila bhAratIya tAraNa taraNa jaina sarvajJa paramAtmA jo vItarAgI hitopadezI haiM ve sacce deva haiM aura nizcaya se AtmA vidvat pariSad, amarapATana (ma.pra.)
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI samyak preraNA HD dharmadivAkara:ciMtama sUtra caraNAnuyoga1.he bhavya ! tU bhedajJAna ke bala se AtmajJAna prApta karake usI meM ramaNa kara, samyak AcaraNa kI samyaka preraNA aisA karane se dhyAna meM prIti hogI aura tere pariNAma siddhi arthAt saphalatA ko prApta hoNge| S zrImad jina tAraNa svAmI jI ke dvArA upadiSTa paJcamatoM meM AcAra mata kii| 2.dharma yA mokSamArga kahIM bAhara nahIM hai, AtmA meM hI hai va AtmIka anubhavasamyak vyAkhyA zrI zrAvakAcAra bAMdha meM vistAra pUrvaka kI gaI hai| sAMsArika se hI vaha prApta hotA hai yahI jina siddhAMta hai| jIvana meM AtmAnuzAsana, indriya nibraha aura sadAcAra-saMsAra se pUrNa nivRtti 3. apane mana kI caMcalatA aura rAga-dveSa, moha kI prabalatA tathA yA anagAra sAdhanA kA prathama sopAna hai| zrAvaka kA sAdhaka jIvana zrAvakAcAra saMkalpa- vikalpa mana meM bane rahanA ityAdi mAtra mana ke doSoM ke kAraNa hI yaha prANI se hI prAraMbha hotA hai| saMsAra meM janma-maraNa kara rahA hai| zrI gurudeva ne zrI zrAvakAcAra jI brAMtha meM do prakAra ke cAritra kI carcA 4. AtmAnanda prApta hone para saMsAra bhramaNa kA kAraNa jo darzanamohanIya karma vizeSa rUpa se kI hai- 1. bhAvAtmaka 2. kriyAtmaka / jaise-jala chAnane kI tathA saMkalpa-vikalpa, mithyAtva, kujJAna Adi jitane bhI kAraNa haiM ve saba dUra ho vidhi ke pUrva AcArya zrI apane pariNAmoM (bhAvoM) ko chAnakara vizuddha karane kI jAte haiN| sAdhaka ko preraNA pradAna karate haiN| jala chAnakara pAna karanA zArIrika svAsthyA 5. Atma prakAza kI svAbhAvika dRSTi kA yaha mahAtmya hai ki usake prakAza meM 5 R aura vyavahAra cAritra ke liye Avazyaka hai, jisase saMyama aura svAsthya kI iSTa svabhAva jAgrata ho jAtA hai arthAt usakI svAbhAvika pariNati iSTa kahiye rakSA hotI hai, isI prakAra pariNAmoM kI vizuddhatA se adhyAtma kI antarmukhI kalyANa rUpa ho jAtI hai jabaki Atma prakAza ke abhAva meM manuSya kI samasta pariNatiyAM cAhe ve pAparUpa hoM yA puNyarUpa sabhI zubhAzubha baMdha karake saMsAra bhramaNa 5 yAtrA kA mArga prazasta hotA hai| zrAvaka se sAdhaka banane ke upAyoM ko prastuta SgraMtha meM saralatA ke sAtha spaSTa kiyA gayA hai| ke kAraNa svarUpa rahatI haiN| 6.zAstra jJAna mAtra se mukti nahIM milatI, zAstra jJAna se jaba vairAgya bhAvanAyeM brAMtha ke yazasvI TIkAkAra adhyAtma ziromaNI pUjya zrI jJAnAnanda jI jAgrata hokara AtmAnanda jhalakane lagatA hai taba jJAna, bhedajJAna kahalAtA hai, yahI mahArAja vayovRddha aura jJAnavRddha ke sAtha hI taponiSTha bhI haiN| unake dvArA svAntaH bhedajJAna mukti pradAyaka hotA hai| sukhAya ke liye kiye gae isa kArya se pratyeka jIva kI AdhyAtmika yAtrA kA 7. nAzavAna saMsAra kI ciMtAoM ko chor3akara Atma kalyANa kI ciMtA karo, mArga samyakarUpeNa prazasta ho yahI maMgala bhAvanA hai| Atma kalyANa kA mArga eka mAtra Atma dhyAna hI hai| bratha ke kuzala saMpAdana aura suMdara prakAzana meM adhyAtma ratna bAla bra. zrI jisa jJAnI puruSa ko zrI arihaMta kA upadeza hRdayaMgama ho jAtA hai, vaha basanta jI kA manoyoga pUrNa satat prayatna prasaMzanIya hai| usa upadeza rUpI sarovara meM mamna ho jAtA hai aura svayaM kI AtmA ko upadeza rUpa banA letA hai tathA apanI hI AtmA meM utpanna hue upadeza rUpI sarovara meM ramaNa. 9 karatA hai, vaha jJAnI AnaMda kA bhoga karatA huA mukti ko prApta kara letA hai| rAjendra sumana saMpAdaka- tAraNa jyoti zivarAjapura (satanA) saMkalana (mAsika) dinAMka-29 janavarI 2001 bAlaba. zAMtAnanda dinAMka 14.3.2001 siMgor3I, (chindavAr3A) ma. pra.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI // OM namaH siddhaM tAraNa taraNa zrAvakAcAra adhyAtma jAgaraNa - TIkA maMgalAcaraNa cetanA lakSarNa Ananda kandanaM, vandanaM vandanaM vandanaM vandanaM // zuddhAtama ho siddha svarUpI / jJAna darzana mayI ho arUpI // zuddha jJAnaM mayaM ceyAnandanaM vandanaM vandanaM vandanaM vandanaM..... " dravya no bhAva karmoM se nyAre / mAtra jJAyaka ho iSTa hamAre // susamaya cinmayaM nirmalAnandanaM, vandanaM vandanaM vandanaM vandanaM ...... paMca parameSThI tumako hI dhyAte / tuma hI tAraNa taraNa ho kahAte // zAzvataM jinavaraM brahmAnandanaM, vandanaM vandanaM vandanaM vandanaM ...... dohA dhruva zuddha nija AtmA, mamalaha mamala svabhAva | anubhava meM Ave tabhI, miTate sabhI vibhAva // pUrNa zuddha hU~ siddha sama, yaha pratIti hai dharma / sadguru ko vandana karU~, miTe sabhI bhava bharma // maMgalAcaraNa SYAN FAA YA ART YEAR. " deva devaM namaskRtaM lokAloka prakAsakaM / trilokaM bhuvanArtha joti, uvaMkAraM ca vindate / / 1 / / anvayArtha (uvaMkAraM ca vindate) U~kAra svarUpa paMca parameSThI jisakA anubhava 5 karate haiM (lokAloka prakAsaka) jo lokAloka ko prakAzita karane vAlA (trilokaM bhuvanArthaM joti) tIna loka meM jJAnamayI sUrya samAna jyoti hai (deva devaM namaskRtaM) aise devoM ke deva nija zuddhAtma tatva ko namaskAra karatA huuN| vizeSArtha - OM zuddha sattA caitanya jyoti parama brahma paramAtma svarUpa ko kahate gAthA-1 haiM, OMkAra unheM kahate haiM jinhoMne usa sattA svarUpa ko upalabdha kara liyA hai yA karane vAle haiM; kyoMki unhoMne usa sattAsvarUpa ko jAna liyA hai, isameM paMca parameSThI arihanta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu Ate haiM jo usa sattAsvarUpa kA vedana- anubhava karate haiN| caturtha, yahA~ koI prazna kare ki zuddha sattAsvarUpa caitanya tatva nija zuddhAtmA ko to paMcama guNasthAnavartI samyakdRSTi vratI-avratI zrAvaka ne bhI jAna liyA hai, vaha bhI usakA anubhava karate haiM, phira yahA~ paMca parameSThI ko hI kyoM liyA, unako bhI kyoM nahIM liyA ? - usakA samAdhAna karate haiM ki cauthe pA~caveM guNasthAnavartI zrAvaka ne bhI zuddha sattA nija caitanya tatva ko jAna liyA hai, anubhava meM A gayA hai para vaha nirantara anubhava nahIM karate aura na kara sakate haiM kyoMki abhI ve apratyAkhyAna aura pratyAkhyAna kaSAya ke AvaraNa se yukta haiM tathA moha rAga kA sadbhAva hai, karma saMyogI dazA meM raha rahe haiM, pApa parigraha meM lage haiM isaliye vaha apane zuddhAtma svarUpa kA nirantara anubhava nahIM krte| jo vItarAgI nirgrantha mahAvratI chaThe sAtaveM guNasthAnavartI sAdhu haiM, vahI isakA anubhava karate haiM, usa zreNI meM upAdhyAya AcArya Ate haiN| arihanta aura siddha to svayaM paramAtmA haiM vaha to nirantara usI maya haiN| aba vaha zuddha sattA svarUpa kaisA hai ? lokAloka ko prakAzita karane vAlA arthAt dekhane jAnane vAlA hai| kevalajJAna kI eka samaya kI paryAya meM samasta lokAloka pratyakSa jAnane meM AtA hai, yaha usakI zakti hai| aura kaisA hai ? tIna loka meM jJAnamayI sUrya samAna prakAzamAna jyoti puMja hai arthAt jJAnamayI jIva tatva hI aisI zakti hai jisake kAraNa jagata ke chahoM dravya dekhane jAnane meM Ate haiM aura tInoM loka kA pariNamana bhI usI kI sattA zakti se calatA hai| yahA~ koI prazna kare ki isase to tIna loka kA pariNamanakartA jIva tatva kaho yA paramAtmA kaho eka zakti hI ho gaI, isase to eka dravya dUsare dravya kA kartA ho gayA tathA anyamatI kA eka sattA kartAvAda kA poSaNa ho gayA ? usakA samAdhAna karate haiM ki isa tatva ko samajhane ke liye jagata ke svarUpa ko jAnanA hogaa| chaha dravyoM ke samUha ko vizva yA jagata kahate haiN| vaha chaha dravya-jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla haiN| jinameM eka cetana aura pA~ca acetana haiM tathA pudgala-sparza rasa gaMdha varNa vAlA rUpI padArtha hai aura anya pA~ca
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI arUpa haiM tathA jIva anaMta, pudgala anaMtAnaMta, dharma eka, adharma eka, AkAza eka * aura kAla asaMkhyAta kAlANu haiN| isameM vizeSa bAta jo samajhane kI hai vaha yaha hai ki jIva ke vibhAva pariNamana se pudgala paramANu skandha rUpa tathA karma vargaNArUpa hotA hai, aisA nimitta - naimittika sambandha hai aura chahoM dravya kA eka kSetrAvagAha saMyoga saMbaMdha anAdikAla se hai| jIva meM tathA pudgala meM hI svabhAva-vibhAva rUpa pariNamana karane kI zakti hai bAkI cAra dravya to apane svabhAvamaya trikAla zuddha hI haiN| aba kaho ki yaha jIva ke vibhAva rUpa pariNamana ke kAraNa hI tIna loka kA pariNamana cala rahA hai yA apane Apa cala rahA hai ? isameM eka vizeSa mahatvapUrNa samajhane kI dhyAna meM rakhane kI bAta yaha hai ki jagata meM jo anaMta jIva haiM, yaha anAdi se vibhAva rUpa hI haiM inheM apane svabhAva kA, svasattA zakti kA patA hI nahIM hai| jinheM apane svabhAva sattA zakti kA patA laga jAtA hai vaha svayaM siddha ho jAte haiN| unakA saMsAra kA janma-maraNa kA cakra chUTa jAtA hai| yahAM jIva tatva kI zakti apekSA bAta kI jA rahI hai ki jIva kI zakti se hI tIna loka jyotirmaya prakAzita ho rahA hai| aisA jIva tatva nija zuddhAtmA jo devoM kA deva arthAt sau indra, devatA gaNa jisakI sevA namaskAra vaMdanA karate haiN| jaba kevalajJAna hotA hai to sau indra aura tIna loka se vandanIya tIrthaMkara paramAtmA hote haiM aura jo jIva jAga jAtA hai, jise apane sattA svarUpa kA bodha ho jAtA hai, usakI bhI vandanA sevA bhakti tIna loka aura devatA bhI karate haiM; to aise jIva tatva nija zuddhAtma svarUpa ko maiM namaskAra karatA hU~ kyoMki yahI mujhe iSTa aura prayojanIya hai| yahA~ koI prazna kare ki yaha to zrI tAraNa svAmI ne laukika vyavahAra ke viruddha kArya kiyA kyoMki jisa deva, gurU, zAstra ke mAdhyama se unheM apane sattA svarUpa kA bodha huA thA, pahale unheM namaskAra karanA cAhiye phira jo apanA iSTa thA usakI sAdhanA ArAdhanA karate ? usakA samAdhAna hai ki jaise koI pathika apane svasthAna kA mArga bhUlakara bhaTaka rahA ho aura koI sajjana puruSa use usake sthAna kA mArga batA de aura vaha pathika usa mArga para calakara apane gantavya sthAna ko pahu~ca jAve to vaha kyA karatA hai ? sabase pahale to vaha svasthAna ke lakSya aura mArga kA smaraNa rakhatA hai aura sAvadhAnI pUrvaka apane gantavya kI ora calatA hai| kabhI-kabhI mArga batAne vAle kA rock resist. joannash gAthA-1 bhI smaraNa kara letA hai| usakA bahumAna-sammAna karatA hai parantu mukhyatA to apane lakSya kI hI rakhatA hai| isI prakAra muktimArga ke pathika sAdhaka apane lakSya, apane iSTa kA hI dhyAna rakhate haiM aura isa mArga para calane kI sAvadhAnI nirantara vartate haiN| mukti kA mArga kyA hai ? ise tatvArtha sUtra meM AcArya umAsvAmI ne batAyA hai- jo jaina darzana kA mUla AdhAra hai- samyakdarzana jJAna cAritrANi mokSamArga: / nija zuddhAtma tatva kI anubhUti samyakdarzana, nija sattA zakti kA jJAna samyakjJAna aura nija svabhAva meM ramaNatA, sthiratA hI samyakcAritra hai aura yahI mukti kA mArga hai; to jo adhyAtma kA sAdhaka hai jise apane zuddhAtma tatva kI anubhUti ho gaI hai, vaha to apane iSTa nija zuddhAtma svarUpa kI hI sAdhanA-ArAdhanA vandanA bhakti karegA / usakA lakSya aura iSTa to vahI eka hai aura usI ke nirantara smaraNa dhyAna karane se vaha apane gantavya ko prApta karegA; isaliye pahale to vaha apane iSTa kA hI smaraNa vandana namaskAra kregaa| zrI tAraNa svAmI ne vyavahAra kI avahelanA nahIM kI, jinake mAdhyama se apane lakSya, iSTa ko pAyA unakA bhI smaraNa kiyA hai| vandanA namaskAra kiyA hai, hamezA bahumAna kiyA hai lekina apanA lakSya nizcaya ratnatrayamayI nija zuddhAtmA hI rakhA hai| Age chaTavIM gAthA meM bhagavAna mahAvIra ko namaskAra kiyA hai| sAtavIM gAthA meM samasta kevalI aura ananta siddha bhagavaMtoM ko namaskAra kiyA hai| unakA lakSya nizcaya pradhAna nija zuddhAtmA hI rahA hai aura isI apekSA se nizcaya pradhAna rakhate hue unhoMne isa grantha meM kathana kiyA hai| adhyAtma sAdhaka, samasta AcArya paramparA zrI kundakunda deva, yogIndudeva, amRtacandrAcArya Adi ke anusAra hI vaha usa mArga para cale haiM aura vaisA hI kathana kiyA hai kyoMki tAraNa svAmI ko gyAraha varSa kI avasthA nija zuddhAtmAnubhUti, nizcaya samyakdarzana ho gayA thA aura isI krama meM bar3hate hue vItarAgI mArga para cle| bIsa varSa kI Ayu meM brahmacarya vrata aura tIsa varSa kI Ayu meM brahmacarya pratimA dhAraNa kI aura Age calakara chaThe - sAtaveM guNasthAnavartI vItarAgI sAdhu pada aura AcArya pada para pratiSThita hue| isI krama meM yaha caudaha granthoM kI racanA kI jisameM sva kA lakSya pramukha rakhA hai| sAdhaka kaisA hotA hai, sAdhaka ke mArga meM kyA aura kaisI bAdhAyeM AtI haiM, sAdhanA kA krama aura mArga kyA hai ? yaha svayaM ke jIvana meM anubhava karate hue anubhava pramANa kathana kiyA hai| isa zrAvakAcAra grantha meM Age bar3I apUrva bAteM AyeMgI, jo Agama zailI ke granthoM meM kahIM nahIM mileMgI / 65c5
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI Age maMgalAcaraNa kI dUsarI gAthA kahate haiM uvaM hiyaM zriyaM cinte, suddha sadbhAva pUritaM / saMpUrNa surya rUpaM, rUpAtIta viMda saMjutaM // 2 // anvayArtha (suddha sadbhAva pUritaM) zuddha svabhAva se bharA huA (saMpUna suyaM rUpaM ) apane svarUpa meM paripUrNa (rUpAtIta viMda saMjutaM) rUpAtIta dazA meM bhAva mokSa meM lIna ( uvaM hriyaM zriyaM cinte) aise OM hrIM zrIM svarUpa kA cintavana karatA huuN| vizeSArtha- zuddha nizcaya naya ke sAdhaka parama vItarAgI santa apane nija zuddhAtma svarUpa kA anubhavana karate hue yahA~ usakA varNana kara rahe haiM jo apane zuddha svabhAva se bharA huA hai arthAt trikAla zuddha hai, apane svarUpa meM paripUrNa hai arthAt jisameM kahIM se koI kamIM nahIM hai| jise para ke avalambana kI AvazyakatA nahIM hai, jaba vaha apane svarUpamaya rUpAtIta dazA meM hotA hai to bhAva mokSa arthAt paramAnaMda meM lIna rahatA hai / aisA OM zuddha sattA caitanya tatva, hrIM kevalajJAnamayI sarvajJasvabhAvI paramagurU tIrthaMkara, zrI arthAt zobhanIka, maMgalIka jaya-jayavanta, kalyANakArI mahAsukhakArI, mokSalakSmI svarUpa nija zuddhAtmA jayavanta ho, yahI cintavana karane yogya hai, maiM isI kA citavana ArAdhana karatA huuN| isI krama meM aura gahare DUbate hue Age kahate haiM namAmi satataM bhaktaM, anAdi Adi suddhaye / pratipUrvaM tiarthaM suddhaM, paMcadipti namAmihaM // 3 // anvayArtha- (paMcadipti namAmihaM) paMca jJAnamayI jyoti ko namaskAra karatA hU~ (anAdi Adi suddhaye) jo AtmA anAdi se zuddha hai (pratipUrvaM tiarthaM suddhaM) jo dravya guNa paryAya se pUrNa zuddha hai (namAmi satataM bhaktaM) hamezA bhakti pUrvaka usako namaskAra karatA hU~ / vizeSArtha - yahAM bar3I apUrva bAta kaha rahe haiM ki jo paMca jJAnamayI arthAt jisameM pA~coM jJAna-mati, zruta, avadhi, mana:paryaya, kevalajJAna vartamAna meM pratyakSa haiM; kahIM se lAnA nahIM hai, kahIM se AnA nahIM hai isI samaya abhI maujUda haiM, usa zuddha tatva ko maiM namaskAra karatA huuN| jo AtmA anAdikAla se zuddha hai, jo kabhI azuddha huA nahIM, hai nahIM, hogA nahIM tathA jo dravya guNa paryAya se pUrNa zuddha hai, aisA nija zuddhAtma tatva use maiM hamezA bArambAra zraddhA bhakti pUrvaka namaskAra karatA huuN| yaha hai samyadRSTi jJAnI kA 5 SYS GEAR GAN AR YE 3 gAthA-2,3,4 GY lakSya, usakI dRSTi jo vartamAna meM karma saMyoga, azuddha dazA meM rahatA huA bhI apane ko paripUrNa zuddha kevalajJAnamayI dekhatA hai| jaisA amRtacandrAcArya ne samaya sAra kalaza meM kahA hai : namaH samaya sArAya, svAnubhUtyA cakAsate / citsvabhAvAya bhAvAya, sarvabhAvAMtaracchide // samaya arthAt jIva nAmaka padArtha usameM sAra jo dravya karma, bhAvakarma, no karma rahita zuddha AtmA use merA namaskAra ho / zuddha sattA svarUpa vastu hai, jisakA svabhAva cetanA guNa rUpa hai arthAt apane ko apane se hI jAnatA hai, pragaTa karatA hai, svata: anya sarva jIvAjIva carAcara padArthoM ko sarva kSetra kAla saMbaMdhI sarva vizeSaNoM ke sAtha eka hI samaya meM jAnane vAlA hai| isa prakAra ke vizeSaNoM se zuddha AtmA ko hI iSTadeva siddha karake namaskAra kiyA hai| bhAvArtha- yahA~ maMgala ke liye zuddha AtmA ko namaskAra kiyA hai, yadi koI yaha prazna kare ki kisI iSTadeva kA nAma lekara namaskAra kyoM nahIM kiyA ? to usakA samAdhAna isa prakAra hai- vAstava meM iSTa deva kA sAmAnya svarUpa sarva karma rahita sarvajJa vItarAgI zuddha AtmA hI hai isaliye isa adhyAtma grantha meM 'samayasAra' kahane se isameM iSTadeva kA samAveza ho gyaa| svAvAdI jainoM ko to sarvajJa vItarAgI zuddha AtmA hI iSTa hai, phira cAhe bhale hI iSTadeva kaho, paramAtmA kaho, paramajyoti kaho, paramezvara, parabrahma, ziva, nirajaMna, niSkalaMka, nirAbAdha, siddha, satyAtmA, cidAnaMda, sarvajJa vItarAga, arhata, jina, Apta, bhagavAna, samayasAra ityAdi hajAroM nAmoM se kaho, syAdavAdI ko koI virodha nahIM hai| (samayasAra kalaza) isa prakAra zuddha adhyAtmavAdI santoM kI dRSTi to apane para rahatI hai| isI krama meM Age aura kahate haiM paramisTI paraMjoti, AcaranaM naMta catusTayaM / nyAnaM paMca mayaM suddhaM deva devaM namAmihaM // 4 // anvayArtha - (paramisTI paraMjoti) parama iSTa paramajyoti (AcaranaM naMta catusTayaM) jisakA AcaraNa anaMta catuSTaya meM ho rahA hai tathA jo (nyAnaM paMca mayaM suddhaM ) paMca jJAnamayI zuddha hai (deva devaM namAmihaM) aise devoM ke deva zuddhAtmA ko maiM namaskAra karatA hU~ /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI vizeSArtha paramaiSTa, paramajyoti svarUpa zuddhAtmA jo anaMta catuSTaya arthAt anaMta darzana, ananta jJAna, ananta sukha, ananta bala jisakI nija sattA zakti hai, jo nirantara usameM hI ramaNa kara rahA hai, jo paMca jJAnamayI zuddha hai arthAt jisameM pA~coM jJAna hamezA vartate haiN| jisakA bhAva, jJAna svabhAva hI hai aise devoM ke deva zuddhAtmA ko maiM namaskAra karatA huuN| yahA~ koI prazna kare ki zuddhAtmA koI bhinna svataMtra sattA hai jo trikAla zuddha paMca jJAnamayI devoM kA deva hai, to yA to yaha tIrthaMkara kevalI paramAtmA ho sakate haiN| yA siddha paramAtmA ho sakate haiM, kyA yaha zuddha AtmA koI svataMtra zakti hai, kyoMki vartamAna meM jo jIva hai vaha to ajJAnI mithyAdRSTi mohI, rAgI-dveSI karma saMyogI dazA meM bar3A asahAya parAdhIna hai phira yaha nija zuddhAtmA yA zuddha AtmA kyA hai ? isakA samAdhAna yaha hai ki vartamAna meM jo saMsArI jIva ajJAnI mithyAdRSTi mohI rAgI -dveSI karmAdhIna hai, nizcaya se yahI siddha ke samAna zuddha dhruva avinAzI parama brahma paramAtma svarUpa hai, yaha apane aise nija zuddha sattA svarUpa ko bhUlakara bhaTaka rahA hai aura saMsArI ajJAnI mithyAdRSTi mohI rAgI -dveSI karmAdhIna banA huA hai| - aba yahA~ jaba yaha jIva aise apane nija sattA svarUpa kA bodha kare aura isI kI sAdhanA, ArAdhanA meM rata rahe to yaha saba karmAdi se mukta hokara svayaM devoM kA deva arihanta siddha paramAtmA ho jAtA hai| jina jIvoM ne aisI apanI nija sattA zakti kA zraddhAna anubhavana kiyA vahI arihanta siddha paramAtmA ho gaye tathA unhIM ko paramAtmA Adi vibhinna nAmoM se kahate haiM, yaha zuddha AtmA jIva kI svasattA zakti hI hai alaga se koI svataMtra sattA zakti nahIM hai / yahA~ praznakartA puna: prazna karatA hai ki yaha bAta to samajha meM nahIM AI ki saMsArI jIva kI svasattA zakti hI parama brahma paramAtmA siddha svarUpI zuddhAtmA devoM kA deva ananta catuSTaya kA dhArI paMca jJAnamayI bhagavAna AtmA svayaM hai, agara yaha aisA hai to phira ise saMsArI ajJAnI karmAdhIna kisane banAyA- kyoM banA ? yadi koI svataMtra sattA paramAtmA alaga se nahIM hai to phira isako aisA karane vAle aura inase chUTane kA upAya batAne vAle deva gurU zAstra kahA~ se Aye aura yaha jo bhI jIva paramAtmA bane yaha kahA~ se kaise bane ? isakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! yaha paramatatva kI bAta hai, yaha adhyAtma kI SYA YAAN YAN A YEA gAthA-4 jar3a hai aura isako satyatA se jAna lene para hI dharma kA prArambha hotA hai arthAt jIvana meM sukha zAMti AtI hai, isa saMsAra aura karma bandhana se chUTane kA mArga banatA hai| jarA zAnta hokara suno, samajho, anubhava meM lo to samajha meM A sakatI hai vaise yaha bahuta gUr3ha rahasya hai| mAtra zabdoM se na samajhAyA jA sakatA hai, na zabdoM se samajha meM A sktaa| praznakartA kahatA hai ki batAiye, samajhAiye hama zAnta hokara samajhane kI koziza kareMge aura apane anubhava se pramANa kreNge| to pahale jIva kI svataMtra sattA kI carcA karate haiM ki ananta jIva alaga-alaga haiN| sabakI sattA svataMtra hai yA kisI eka sattA ke AdhIna hai ? aba isameM sabase pahale jIva hai aura vaha kaisA hai, isakI carcA karate haiM, yaha batAo ki vartamAna meM hama jo yaha zarIra manuSya bhava meM haiM isameM kitane dravya haiM ? isameM do dravya haiM- jIva aura pudgala yA cetana aura acetn| vaha kaise ? yaha zarIra pudgala acetana hai aura isake bhItara eka caitanya zakti jIva dravya hai| yaha kaise jAnane meM AyA ? jaba jIva isa zarIra meM se nikala jAtA hai, taba yaha zarIra niSkriya niSprANa murdA ho jAtA hai jise zmazAna meM jalA Ate haiM taba yaha pratyakSa anubhava meM AtA hai ki yaha zarIra alaga hai aura caitanya zakti jIva AtmA alaga hai| jaba jIva isa zarIra se nikala jAtA hai taba isa zarIra meM kyA pharka par3atA hai ? zarIra meM UparI taura se koI pharka nahIM paDatA, jaise kA taisA rahatA hai| mAtra caitanya zakti nikala jAne se niSprANa ho jAtA hai| aba yaha batAo ki vaha jo caitanya zakti jIvAtmA isa zarIra meM se nikala jAtA hai kyA vaha dekhane jAnane meM AtA hai ? nahIM dekhane meM to nahIM AtA parantu jAnane meM A jAtA hai ki vaha caitanya zakti nikala gii| , kisake jAnane meM AtA hai- cetana ke yA acetana ke ? cetana ke jAnane meM AtA hai- acetana kyA jAne / aba yaha batAiye ki vaha caitanya tatva jIva AtmA kahA~ gayA ? isa zarIra se nikalakara kisI dUsare bhava meM dUsare zarIra meM calA gyaa| yaha bAta kaise aura kahAM se jAnane meM AI ? yaha bAta deva gurU aura zAstra ke mAdhyama se jAnane meM AI kyoMki isakA pratyakSa to hamako anubhava nahIM hai|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI zrAvakAcAra jI gAthA-4 ON yaha deva gurU zAstra kauna haiM aura kahAM se Aye? paramAtmA huA, yaha alaga-alaga jIva AtmA hue yA eka hI jIva AtmA huA? sacce jJAnI guruoM dvArA likhI huI zabda racanA ko zAstra kahate haiM tathA jinhoMne kahane aura dekhane meM to yaha alaga-alaga jIva AtmA hue, para --- sacce deva yA paramagurU kI bAta sunakara zuddhAtmA kI saccI zraddhA kara lI, jinheM hA~-hA~ kaho, spaSTa kaho, yahA~ Darane saMkoca karane kI kyA bAta hai jaba tatva bhedajJAna nija zuddhAtmAnubhUti ho gaI tathA jo vItarAgI ho gaye vaha gurU kahalAte haiM ko samajhane kA prayAsa kara rahe haiM to isameM bhaya saMkoca kaisA? vivAda thor3e hI tathA sacce deva paramagurU Apta vaha kahalAte haiM jo kevalajJAnI vItarAgI sarvajJa karanA hai, samajhanA hai bolo kyA bAta hai? hitopadezI sazarIrI hote haiM tathA azarIrI avikArI niSkalaMka pUrNa zuddha siddha yahA~ do bAteM haiM- jaina darzana to kahatA hai ki ananta jIva haiM aura saba jIva paramAtmA hote haiN| svasattA zakti se svataMtra haiM, svayaM hI AtmA se paramAtmA hote haiM tathA vaidika hinda saccA gurU jaisA tumane batAyA yaha koI manuSya hotA hai yA jIva AtmA hotA darzana tathA anya darzana yaha kahate haiM ki paramAtmA eka hai aura yaha saba jIva usake S aMza haiM usane hI paidA kiye haiM aura ina sabakA kartA-dhartA vaha paramAtmA hai, jaba manuSya bhava meM jo manuSya haiM inameM se hI koI viralA manuSya hotA hai| OM jisako jaisA karanA cAhatA hai vahI karatA hai,jIva kI svataMtra sattA zakti alaga se to koI viralA manuSya zarIra gurU hotA hai yA usake andara jo caitanya tatva kucha nahIM hai to isa kAraNa yaha bhedabhAva kucha samajha meM nahIM aataa| jIva AtmA hai, isakA svabodha jAgatA hai jJAna kA vikAsa hotA hai to vaha gurU ThIka hai hama isako bhI samajhane kI koziza kareMge kyoMki mana meM jarA sI bhI hotA hai ? koI zaMkA ho to citta meM bAta nahIM baitthtii| usa zaMkA ke kAraNa mana bAra-bAra jisako svabodha jAgatA hai, jJAna kA vikAsa hotA hai vaha gurU hotA hai| asthira idhara-udhara hotA rahatA hai| jaba taka mana kI zaMkA kA samAdhAna na ho taba to vaha kauna hotA hai; zarIra yA jIva AtmA? taka Age bAta karanA-sunanA vyartha hai| aba hama isa para hI carcA kreNge| jIva aatmaa| aba yaha batAo ki isa zarIra se bhinna caitanya zakti jIva AtmA hai, yaha to aba yaha batAo jo sacce deva paramagurU Apta kahalAte haiM jo sazarIrI samajha meM A gaI hai? kevalajJAnI vItarAgI sarvajJa hitopadezI hote haiM vaha kauna hote haiM ? hA~,yaha to bilkula spaSTa samajha meM A gaI hai| manuSya bhava meM hI koI jIva AtmA hote haiN| aba yaha batAo ki vaha jIva AtmA saba zarIroM meM eka hI hai ki alaga-alaga hai? jo azarIrI avikArI niSkalaMka pUrNa zuddha siddha paramAtmA hote haiM vaha kauna vaise to saba zarIroM meM alaga-alaga hI jIva AtmAyeM haiM kyoMki kabhI koI hote haiM? hamaratA hai to akelA maratA hai, dUsarA yA saba eka sAtha nahIM marate tathA yahA~ vartamAna vaha bhI jIva AtmA-caitanya tatva hI hote haiN| 1 meM bhI koI sukhI-duHkhI, garIba-nirdhana, koI dhanavAna, koI rogI-nirogI, koI yaha jJAnI gurU sacce deva sarvajJa paramAtmA aura pUrNa zuddha mukta siddha paramAtmA - choTA-bar3A, koI moTA-dubalA hotA hai| isase to yahI patA lagatA hai ki saba jIva kauna hue? - alaga-alaga haiN| manuSya bhava meM se hI koI-koI jIva aatmaa| aura yaha pazu-pakSI haiM, choTe-bar3e jIva jantu haiM inameM bhI jIva AtmA hai yA 0 yaha jJAnI zuddha mukta hone kI zakti jIva AtmA meM svayaM hai yA kisI ke karane nahIM hai ? karAne se huI? ina sabameM bhI cetana zakti jIva AtmA hai, kyoMki yaha bhI marate-jIte haiN| nahIM, yaha zakti to svayaM hI jIva AtmA meM hai| to yaha bhI saba alaga-alaga jIva AtmA haiM yA eka hI haiM? koI jJAnI gurU huA, koI kevalajJAnI sarvajJa paramAtmA huA, koI siddha nahIM, yaha saba bhinna alaga-alaga jIva AtmA haiN|
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI to aba yaha batAo ki yaha saba bhinna alaga-alagajIva AtmA aise kyoM haiM. to Apa isa saMbaMdha meM,jo apanA viSaya cala rahA hai ise to batAiye? arthAt manuSya bhava meM bhI yaha nAnA vibhinnatAyeM aura pazu-pakSI Adi jIva bhI aise dekho bhaiyA, ise hama saMkSepa meM batA rahe haiM ki vAstavikatA kyA hai| vizeSa kyoM haiM? jAnane ke liye svayaM hI cintana manana adhyayana krnaa| to sarvaprathama zarIra kI aura kahate haiM yaha saba apane-apane karmoM ke anusAra hote haiN| jIva kI bhinnatA bhAsita ho gaI ki yaha zarIra alaga hai aura jIva AtmA alaga hai isakA kyA matalaba hai, spaSTa batAo? aura yaha jIva AtmA hI paramAtmA hotA hai / yaha sabhI darzanoM meM kahA hai, kathana aisA kahate haiM aura dekhane meM bhI AtA hai ki jo jIva jaise acche-bure, paddhati bhinna-bhinna hai| bAta eka hI hai aura dharma kA mUla AdhAra bhI yahI hai ki isa pApa-puNya karma karatA hai, usI anusAra usakA phala bhogatA hai| isa saMsAra meM jIva kI dRSTi para se haTakara apanI tarapha hove, apane AtmakalyANa kA lakSya banAve cAragati, caurAsI lAkha yoniyA~ haiM aura unameM ananta jIva anAdikAla se bhramaNa to jIvana meM sukha zAMti Ave aura rAga-dveSa, pApAdi viSaya-kaSAya, moha ke chUTane kara rahe haiN| S para karma bandha aura janma-maraNa se chuTakArA hojaave| siddhAMta yaha hai ki pratyeka jIva to aba yaha batAo ki yaha ananta jIva anAdikAla se aisA paribhramaNa kyoM meM svataMtra hai aura yahI AtmA se paramAtmA hotA hai| pratyeka jIvAtmA meM paramAtma zakti kara rahe haiM? agara eka Izvara ke aMza hote to sabako eka samAna eka sA hI honA vidyamAna hai| yaha nija sattA zakti kA zraddhAna, jJAna, AcaraNa kare to paramAtmA ho cAhiye thA, sabako eka sAtha jInA-maranA, sukhI-duHkhI honA cAhiye thA, phira jaave| saMsAra kI paramparA meM sabhI eka mata haiM ki jo jIva jaise karma karatA hai, usa yaha vibhinnatAyeM kyoM haiM? R anusAra vaha sukha-duHkha bhogatA hai| cAragati caurAsI lAkha yoniyoM meM paribhramaNa kahate haiM yaha saba usa paramAtmA kI lIlA hai| 2 karatA hai tathA jIva ke sattA svarUpa ko bhI sabane eka sA hI mAnA hai| jIva, arUpI, para lIlA kA matalaba to yaha hotA hai ki eka vyakti aneka rUpa dhAraNa kare, nirAkAra,ajara-amara, avinAzI caitanya lakSaNa vAlA jJAna aura Ananda mayI sukha aneka prakAra ke svAMga kare; lekina eka samaya meM eka prakAra kA hI rUpa aura svabhAvI hai| yaha bAta sabhI darzana svIkAra karate haiN| zarIra kI racanA janma-maraNa, svAMga kaise kara sakatA hai, yaha eka samaya meM hI ananta rUpa aura ananta svAMga aura karmaphala bhoganA sabameM eka samAna hai| zabdoM kI bhinnatA se ajJAniyoM ne mata-matAntara alaga-alaga dazAoM meM pariNamana honA kaise sambhava hai? tathA eka jIva se dUsare bhedabhAva paidA kara diye haiN| jIva ko jAti sampradAya ke baMdhanoM meM ulajhA diyaa| jJAnI jIva kI prakRti paristhiti karmodaya saba alaga-alaga hI hote haiN| isa kAraNa yaha ko to kabhI bhedabhAva hotA hI nahIM hai| jo adhyAtmavAdI haiM arthAt AtmakalyANa ke kisI bhI yukti Agama pramANa se ThIka nahIM baiThatA hai? icchuka haiM unheM to koI bhedabhAva nahIM hai / satya aura paramatatva to eka hI hai paraMtu to aba Apa hI batAo ki yaha saba kyA hai aura kaisA hai, yaha bhedabhAva saMsArI, ajJAnI jIvoM ke aneka mata aura bhedabhAva haiN| yahA~ apane samajhane kI bAta mAnyatA kaise miTe, ise samajhAo? 1 samajheM,satya ko svIkAra kareM to apanA bhalA hove| dekho bhaiyA, saMsAra to anAdi ananta hai aura ananta jIva haiN| sabakI buddhi ApakI carcA se to saba bAta hI spaSTa ho gaI, koI bhedabhAva kI bAta hI nahIM honahAra karmodaya paristhiti bhI bhinna-bhinna haiM to sabako eka karanA to asambhava rhii| aba jo bhedabhAva mAne usakI vaha jAne parantu Atma kalyANa kA mArga to hai| hA~,jo bhavya jIva samajhanA cAhe vaha satya ko samajhakara apanA bhalA kara sakatA 5 sabakA eka hI hai ki apane satsvarUpa kI zraddhA kare, jJAna kare aura tadanusAra AcaraNa 9 hai| yahAM kisI ko samajhAyA nahIM jA sakatA, parantu jo samajhanA cAhe, sudharanA kare to pratyeka jIva AtmA paramAtmA ho sakatA hai| cAhe vaha samajha sakatA hai. sudhara sakatA hai, aisA zubha yoga vartamAna meM milA hai| manuSya isI abhiprAya ko lekara tAraNa svAmI ne pratyeka mAnava mAtra ko Atma kalyANa bhava hai, buddhi hai, viveka hai, sadgurU aura satzAstra ke mAdhyama se apanA bhalA kara karane ke liye prerita kiyA, unhoMne saba jAti-pAMti ke bandhanoM ko tor3akara mAnava sakatA hai| mAtra ko dharma kA vAstavika svarUpa batAyA aura isI kI sAdhanA ArAdhanA meM rata
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ You zrI AcakAcAra jI gAthA-5,6 DOO rahakara vaha svayaM mukti mArga para cle| namaskAra karatA huuN| isI krama meM Age bhI isako aura spaSTa karate haiM vizeSArtha- maiM bhagavAna mahAvIra ko namaskAra karatA huuN| kise ? kyA rAjA anaMta darsanaM nyAnaM, vIja naMta amUrtayaM / . siddhArtha ke beTe mahAvIra ko? nhiiN| to kyA jisa zarIra kA nAma mahAvIra thA use? visva lokaM suyaM rUpaM, namAmihaM dhuva saasvtN||5|| * nahIM,jo kevalajJAna, kevaladarzana meM apane arUpI,zAzvata, avinAzI, siddha svarUpa 7 anvayArtha- (namAmihaM dhuva sAsvataM) maiM usa dhruva zAzvata zuddhAtma tatva ko 12 ko pratyakSa vyakta rUpa meM dekha rahe haiM arthAt jo jJAnAnaMda svabhAvamaya hI haiN| tAraNa OM svAmI yahA~ use namaskAra kara rahe haiM jo jIva kA zuddha svarUpa hai, kyoM kara rahe haiM? namaskAra karatA hU~ (visva lokaM suyaM rUpaM) jo samasta vizva meM sva rUpavAna hai isaliye ki yaha unheM bhI iSTa prayojanIya hai| vaha bhI vaise hI honA cAhate haiM isaliye (anaMta darsanaM nyAnaM) ananta darzana ananta jJAna (vIrja naMta amUrtayaM) ananta vIrya hai usa svarUpa ko namaskAra kara rahe haiN| ananta sukhamayI amUrtIka hai| yahA~ koI prazna kare ki isase to yahI siddha haA ki para ke nimitta, para ke vizeSArtha- dhruva arthAt trikAlI, zAzvata arthAt anAdi ananta kAla taka ra Azrayapane se hI sva kA bodha hotA hai| para ke avalambana se hI dharma aura mokSa kI rahane vAlA samasta vizva loka meM svarUpavAna arthAt jo hamezA apane svarUpa meM hI pApti hotI hai| rahatA hai| jo anAdi se acetana pudgala ke sAtha rahatA huA bhI jisakA eka pradeza usakA samAdhAna karate haiM ki yahA~ to samajha meM hI viparItapanA ho gyaa| kisa bhI acetana-pudgala rUpa nahIM huaa| jisane jJAnamayI svasattA ko kabhI chor3A nahIM 2 abhiyA nahA abhiprAya apekSA se kyA bAta kahI jA rahI hai isako bhI dhyAna meM rakhanA cAhiye; hai| jo ananta darzana, ananta jJAna,ananta sukha, ananta vIryamayI amUrtIka hai, aiseyoki vAyamacA amRtAkaha, e, kyoMki jainAgama meM cAra anuyoga aura nizcaya-vyavahAra naya kI apekSA kathana hai, zuddhAtma tatva arthAt nija ke satsvarUpa ko maiM namaskAra karatA huuN| yaha hai jJAnI. ra karatA hai| yaha hazAnA usakA jJAna honA Avazyaka hai isa jJAna ke binA tatva ke nirNaya, vastu svarUpa ko sAdhaka kI apane iSTa kI ArAdhanA / vartamAna karma saMyoga meM rahatA huA bhI apane "marahatA huA bhA apana nahIM samajhA jA sktaa| yahA~ tAraNa svAmI ko mUla meM to apanA svalakSya hI hai aura satsvarUpa ko aisA dekhatA hai aura usI kI satat vandanA bhakti karatA hai kyoMki 8 apane satsvarUpa kI sAdhanA-ArAdhanA meM hI rata haiN| dharma aura mokSa kI upalabdhi kahA hai- yAdRzI bhAvanA yasya siddhirbhavati tAdRzI / jo jaisI bhAvanA karatA hai, asva ke lakSya se hI hotI hai| jaba taka para kA lakSya, para kA avalambana rahegA, taba usako vaisA hI phala milatA hai| 2 taka tIna kAla meM bhI dharma aura mokSa nahIM mila sktaa| yahA~ to jinhoMne apane usa baMdhA milA hai baMdhe ko,chUTe kauna upAya / satsvarUpa ko upalabdha kara liyA hai| apane meM usa satsvarUpa kA bahumAna jagAne ke kara sevA nibaMdha kI, pala meM leya chur3Aya // 9. liye unakA smaraNa aura namaskAra kiyA hai ki dekho unhoMne bhI isa mArga se, isa isI krama meM tAraNa svAmI ne una bhagavAna mahAvIra ko namaskAra kiyA hai prakAra aise apane satsvarUpa ko pA liyA, tuma bhI puruSArtha karo, isa abhiprAya se jinhoMne aise apane satsvarUpa ko pA liyA, usI maya ho gye| smaraNa aura namaskAra kiyA hai tathA vyavahAra meM apanI kRtajJatA pragaTa kI hai ; kyoMki namaskRtaM mahAvIraM, kevalaM disTi disTitaM / tAraNa svAmI, bhagavAna mahAvIra svAmI ke samavazaraNa ke pratyakSadarzI rahe haiN| bhagavAna vikta rUpaM arUpaM ca, siddha siddhaM namAmihaM // 6 // 5 mahAvIra kI divya dhvani meM jo dharma kA svarUpa AyA, ise tAraNa svAmI ne sunA anvayArtha- (namaskRtaM mahAvIraM) mahAvIra bhagavAna ko namaskAra karatA hU~ samajhA hai aura dharma kI mahimA atizaya ko pratyakSa dekhA hai, isa upakAra ko cukAne (kevalaM disTi disTitaM) jo kevala darzana meM dekha rahe haiM (vikta rUpaM arUpaM ca) jI ke liye namaskAra kiyA hai| dharma kI upalabdhi sva kA bodha samyakdarzana, para ke apane arUpI svarUpa ko pratyakSa vyakta rUpa meM (siddha siddhaM namAmihaM) isI se Azraya para ke avalambana se kabhI nahIM hotaa| vaha tosva ke Azraya,sva ke avalambana apane siddha svarUpa ko siddha kara liyA,pA liyA hai, maiM aise siddha svarUpa ko ra se hI hotA hai| nimitta kA bahumAna, svIkAratA hI jJAnI kI pahicAna hai|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI isI krama meM isI abhiprAya ko spaSTa karane ke liye Age kI gAthA kahate haiM - kevalI naMta rUpI ca siddha cakra garna namaH / bocchAmi trividhi pArtra ca, kevala disTi jinAgamaM // 7 // anvayArtha (kevalI naMta rUpI ca) ananta catuSTaya svarUpa ko prApta kevalajJAnI tathA (siddha cakra ganaM namaH) siddhoM ke samUha ko maiM namaskAra karatA hU~ (kevala disTi jinAgamaM) kevalajJAnI bhagavAna ke anusAra jinAgama meM varNita (bocchAmi trividhi pAtraM ca) tIna prakAra ke pAtroM ko kahatA huuN| vizeSArtha - ananta kevalI aura usa rUpadhArI arthAt nirgrantha digambara, vItarAgI sAdhu aura siddhoM kA samUha arthAt ananta siddha paramAtmA vItarAga mArga, jinAgama meM vandana yogya kahe gaye haiM kyoMki sAdhupada se hI vItarAgatA prAraMbha hotI hai| sAdhu pada se hI arihanta, siddha pada hotA hai| sAdhu pada meM AcArya, upAdhyAya, sAdhu yaha tIna gurU kahalAte haiN| arihanta aura siddha deva kahalAte haiN| arihanta sazarIrI hote haiM unheM paramagurU bhI kahate haiM, deva bhI kahate haiM tathA unakI divya dhvani, vANI ko hI jinavANI kahate haiN| isI ko zabdoM meM guMthita karane ko zAstra kahate haiN| siddha paramAtmA azarIrI parama deva hote haiM kyoMki yahI jIva kA vAstavika satsvarUpa hai, jo jIva aise apane siddha svarUpa kI zraddhA karatA hai usako hI samyakdarzana hotA hai / vyavahAra meM yaha tIna mAdhyama haiM- kevalI paramAtma deva, vItarAgI sAdhu gurU tathA jinavANI zAstra, jinake dvArA hameM apane svarUpa ko jAnane, dharma mArga para calane kI preraNA milatI hai| siddha paramAtmA parama deva, zraddhA aura ArAdhanA ke mAdhyama haiN| nizcaya se siddha ke samAna zuddha buddha avinAzI paramAnaMdamayI merA satsvarUpa hai, aisI pratIti aura anubhUti hI samyakdarzana hai; isaliye nizcaya meM apanI sva zraddhA hove aura mujhe bhI isI prakAra vItarAgI bananA hai, mukta honA hai yaha lakSya hove to yaha hamAre liye mAdhyama, sahayogI upakArI haiM tathA isa bhAvanA se namaskAra karanA sArthaka hai| tAraNa svAmI ne nizcaya apanA nija zuddhAtma tatva hI saccA deva hai, vahI iSTa hai, isa abhiprAya se pahale apane zuddhAtma tatva ko namaskAra kiyA aura vyavahAra meM jinhoMne usa satsvarUpa ko pA liyA hai, unheM namaskAra kiyA hai| Y YA YA YA. 8 gAthA 7-10 isI krama meM gurU kA svarUpa batAte hue unheM namaskAra kiyA hai - sAdhaU sAdhu lokena, graMtha khela vimuktayaM / ratnatrayaM mayaM suddhaM, lokAlokena lokitaM // 8 // saMmitaM suddha dhuvaM disTA, suddha tattva prakAsakaM / dhyAnaM ca dharma sukalaMca, nyAnena nyAna laMkRtaM // 9 // Arati raudra parityAjaM, mithyA triti na disTite / suddha dharma prakAsI bhUtaM, guraM trailoka vaMditaM / / 10 / / anvayArtha - (lokAlokena lokitaM) jo lokAloka ko dekhane jAnane vAlA hai (ratnatrayaM mayaM suddhaM) ratnatrayamayI zuddha hai (sAdhaU sAdhu lokena) sAdhu aise nija zuddhAtma tatva ko dekhatA aura sAdhatA hai (graMtha cela vimuktayaM) samasta pApa parigraha aura vastrAdi ke baMdhanoM se mukta hokara (saMmiktaM suddha dhuvaM disTA) samyaktva se zuddha apane dhruva svabhAva ko dekhatA hai (suddha tattva prakAsakaM ) zuddha tatva kA prakAza karatA hai (dhyAnaM ca dharma sukalaM ca) dharma aura zukla dhyAna ko dhAraNa karatA hai (nyAnena nyAna laMkRtaM) jJAna vijJAna kI sAdhanA meM lIna rahatA hai (Arati raudra parityAjaM) Arta raudra dhyAna jisake chUTa gaye haiM (mithyA triti na disTite) tInoM mithyAtva bhI jisako dikhAI nahIM dete (suddha dharma prakAsI bhUtaM) jo zuddha dharma arthAt apane zuddha svabhAva ke prakAzana meM hI rata rahatA hai (guraM trailoka vaMditaM) aisA gurU tIna loka meM vandanIya hai| vizeSArtha jo lokAloka ko dekhane jAnane vAlA hai arthAt jJAna svabhAvI jIva tatva, jo ratnatrayamayI arthAt samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra mayI zuddha hai| samasta pApa parigraha aura vastrAdi ke baMdhanoM se mukta hokara sAdhu aise nija zuddhAtma tatva ko dekhatA aura sAdhatA hai| yahA~ sAdhu kise kahate haiM, yaha batAyA jA rahA hai ki jo jIva AtmA manuSya bhava meM nija zuddhAtma tatva ke Azraya arthAt samyakdarzana hone para samasta pApa-parigraha, pA~ca pApa-hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla, aura parigraha tathA caubIsa parigraha ( dasa bAhya aura caudaha aMtaraMga) aura samasta vastrAdi ke bandhanoM se mukta hokara vItarAgI, nirgrantha digambara, mahAvratI sAdhu hote haiM, ve apane ratnatrayamayI zuddhAtma tatva ko sAdhate haiN| samyaktva se zuddha apane dhruva svabhAva 9 ko hI dekhate haiM, zuddha tatva kA hI prakAza karate haiM arthAt hamezA AtmA kI hI carcA karate haiM tathA jJAna, dhyAna meM hI rata rahate haiN| Arta-raudra dhyAna jinake vilA gaye haiM,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AcakAcAra jI gAthA-11,12,13R O O dharma aura zukla dhyAna kI sAdhanA meM hI lIna rahate haiM, tInoM mithyAtva kA aMza bhI buddhi rUpa sarasvatI kA prakAza huA hai| unameM nahIM dikhatA / zuddha dharma ke prakAzana meM prayatnazIla haiM arthAt apane zuddha (kunyAnaM timiraM pUna) kujJAna rUpI andhakAra se bhare hue netroM meM jo (aMjanaM svabhAva kI sthiratA, lInatA kA hI puruSArtha karate rahate haiN| aise gurU arthAt jo , nyAna bheSajaM) jJAnAMjanazalAkA auSadhi lagAkara (kevala disTi subhAvaMca) kevalI svayaM tarate aura anya jIvoM ke mArgadarzaka haiM ve tIna loka meM vandanIya haiM,kahA bhI ke samAna apane svabhAva ko dikhAtI hai (jina kaMThaM sAsvatI nama:) jina arthAt jinendra deva athavA samyakdRSTi ke kaMTha meM virAjamAna sarasvatI ko namaskAra karatA guru govinda doU khar3e, kAke lAgU paay| balihArI guru ApakI,govinda diyo btaay|| 8 vizeSArtha- kamalAsana para kaMTha meM sthita sarasvatI arthAt subuddhi / vyavahAra tAraNa svAmI ne bhI kahA hai hai meM tIrthaMkara ke mukha kamala se nikalI divya dhvani rUpa vANI ko gaNadharoM ne gUMthA, jo bina sune sayAno hoya, to guru sevA kare na koya / / sunna svabhAva-8 zabdoM dvArA vistAra kiyA aura zAstra rUpa likhA use jinavANI yA sarasvatI sacce gurU hI Apa tareM aura para ko tArane vAle haiM, sadgurU kA satsaMga jisa kahate haiM, jisameM dharma kA vAstavika svarUpa batAyA jAtA hai| jisake svAdhyAya, jIva ko mila jAye usakA kalyANa nizcita hI hai| apanA antarAtmA hI apanA manana-cintana karane se ajJAna rUpa andhakAra kSaya ho jAtA hai, ise vyavahAra se mArgadarzaka aura mukti kA sAdhaka hai, vahI saccA gurU hai jo hamezA sAtha rahatA hai, namaskAra karate haiN| tAraNa svAmI yahA~ nizcaya naya se usa subuddhi rUpI sarasvatI ko zubhAzubha pravRtti se bacAtA, sAvadhAna karatA rahatA hai| antarAtmA kA jAgaraNa hI namaskAra kara rahe haiM, jisake dvArA bhedajJAna hone para apanA zAzvata OM hrIM zrIM se sadgurU kA milanA hai| hai zuddha,dravya guNa paryAya se pUrNa,kujJAna aura mithyAtvAdi se mukta,sarvajJa svabhAvI, Age isI krama meM sarasvatI arthAt nirmala buddhi ko namaskAra kiyA hai- S kevalajJAnamayI, apanA dhruva svabhAva dikhAI detA hai| aisI subuddhi ke jAgaraNa hone sarasvatI sAsvatI disTaM, kamalAsane kaMTha sthitN| Spara jIva kA saMsAra TikatA hI nahIM hai| saMsAra, zarIra, bhogoM se virakti, aruci ho urva hiyaM zriyaM sukha, tiartha prati pUrnitaM // 11 // jAtI hai, apane mamala dhruva jJAnAnaMda svabhAva kI ruci jAga jAtI hai, atIndriya kunyAnaM tri vinirmuktaM, mithyA chAyA na disTate / AnaMda aura mukti kA hI eka mAtra lakSya rahatA hai| jisakA sva kA adhyayana, manana, 2 cintana hI calatA rahatA hai, jo nirantara bhItara bolatI rahatI hai, jo sva-para kA, sarvanyaM muSa vAnI ca, buddhi prakAsa sAsvatI namaH // 12 // 2 hita-ahita kA viveka karAtI hai, vahI subuddhi rUpI sarasvatI jinavANI vandanIya kunyAnaM timiraM pUna, aMjanaM nyAna bheSajaM / 5 namaskAra karane yogya hai| kevala disTi subhAvaMca, jina kaMThaM sAsvatI nmH||13|| yahA~ koI prazna kare ki sacce deva meM nizcaya se nija zuddhAtma tatva ko namaskAra anvayArtha- (sarasvatI sAsvatI disTa) sarasvatI arthAt nirmala buddhi, kiyA aura vyavahAra meM jinhoMne usa zuddhAtma tatva ko upalabdha kara liyA hai unheM vizuddhamati apane zAzvata dhruva svabhAva ko dekhatI hai, jo kaisA hai (uvaM hiyaM zriyaM / namaskAra kiyA yaha to ThIka tathA sacce gurU meM nizcaya se antarAtmA kA jAgaraNa 5 aura vyavahAra se vItarAgI sAdhu ko namaskAra kiyA, yaha bhI ThIka thA; lekina yaha 1 suddha) OM hrIM zrIM svarUpa se zuddha hai (tiarthaM prati pUnitaM) dravya guNa paryAya se pUrNa hai " sarasvatI jinavANI meM to eka mAtra satzAstrahI Ate haiM.yaha sabaddhi kahA~ se A gaI (kamalAsane kaMTha sthitaM) kamalAsana para kaMTha meM sthita hai| (kunyAnaM tri vinirmuktaM) tInoM kujJAna se bilkula mukta hai (mithyA chAyA na aura isase kyA prayojana siddha hotA hai, yaha kucha samajha meM nahIM AyA? disTate) jahA~ mithyAtva kI chAyA bhI dikhAI nahIM detI (sarvanyaM muSa vAnIca) sarvajJa isakA samAdhAna karate haiM ki pahale to yaha samajho ki buddhi kise kahate haiM? 7 2 arthAt kevalajJAnI tIrthaMkara kI divya dhvani vANI se (buddhi prakAsa sAsvatI) jisa mati, zrutajJAna kI paryAya ko buddhi kahate haiN| isameM kumati kuzruta kI paryAya kubuddhi
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI zrAvakAcAra jI kahalAtI hai aura sumati-suzrutajJAna kI paryAya subuddhi kahalAtI hai| mithyAtva sahita rahatI hai| isa prakAra sacce deva, sacce gurU aura satzAstra kA svarUpa batAkara nizcaya jo jJAna hai vaha kujJAna hai aura samyaktva sahita jo jJAna hai vaha sujJAna hai| aba yahA~ ko pradhAna rakhate hue vyavahAra bhI nibhAyA hai| bAhara meM satzAstra kA svAdhyAya kiyA, pravacana sune, yahA~ taka ki sAkSAt tIrthakara . isI krama meM puna: deva, gurU, zAstra kI vandanA kara zAstra likhane kA abhiprAya ke samavazaraNa meM unakI divyadhvani sunI, para kyA huA? OM kahate haiM - dezanAlabdhi ho gii| devaM guraM zrutaM vande, nyAnena nyAna lNkRtN| bhAI ! dezanA labdhi bhI kisako kahate haiM, jo bAta hamane sunI vaha bAta samajha bocchAmi zrAvagAcAraM, avirata saMmika disTitaM // 14 // meM A jAve, citta meM baiTha jAve usakA nAma dezanA labdhi hai arthAt apane samajhane kI anvayArtha- (nyAnena nyAna laMkRta) jo jJAna hI jJAna se zobhAyamAna arthAt pAtratA, bAhara ke yaha sunane-par3hane se kucha nahIM hotaa| to yahA~ jisakI subuddhi ho / gaI basa use hI jinavANI sarasvatI kA saba rahasya samajha meM A gayA, phira mAtra jJAnamayI hai (devaM guraM zrutaM vande) aise zuddhAtmatatva deva, gurU aura zAstra ko usakI subuddhi hI use saba kucha batAtI hai| tAraNa svAmI adhyAtmavAdI sAdhaka the, namaskAra karatA hU~ (avirataM saMmika disTitaM) avrata samyakdRSTi ke liye (bocchAmi zrAvagAcAra) zrAvakAcAra kahatA huuN| unhoMne apane jIvana meM svayaM kA anubhava kiyA aura Agama ko anubhava pramANa siddha kiyA; kyoMki Agama meM kisa apekSA kyA likhA gayA hai aura likhane vAle ne vizeSArtha- yahA~ jJAna hI jJAna se zobhAyamAna arthAt zuddhAtma tatva ko tIna vartamAna deza, kAla, paristhiti, bhASA ke anusAra kyA likhA hai, usakA abhiprAya - rUpoM meM arthAt deva zuddhAtmA, gurU antarAtmA aura zAstra subuddhi kA punaH smaraNa kyA hai ? jaba taka yaha svayaM ke anubhava meM na Ave, taba taka kAryakArI sArthaka nahIM 4 karate hue vaMdanA kI hai aura avrata samyakdRSTi ke liye zrAvakAcAra likhane kA karata hue hai| yahA~ to tAraNa svAmI ne apUrva rahasya udghATita kiye haiM, jo ekAntavAdI abhiprAya vyakta kiyA hai;arthAt jise apane tatva kI zraddhA aura nija zuddhAtmAnubhUti haThAgraha Ara sAmpradAyika durAgraha ko choDakara dekho samajho to samajha meM A hI gaI, usa Aga baDhana kAlaya prarita karate hue zrAvakAcAra arthAta zrAvaka ke jIvana kA parama rahasya apUrva AnaMda upalabdha hove| 3 AcaraNa kA trepana kriyAoM kA varNana karate haiM ki nizcaya se to jo nija yahA~ eka prazna aura hai ki yaha mati, zrutajJAna kI paryAya buddhi kahalAtI hai hI zudhAramA zuddhAtmAnubhUti kI lInatA ramaNatA, sthiratA kI sAdhanA karatA hai aura vyavahAra meM aura isameM kujJAna-sujJAna kI apekSA kubuddhi-subuddhi ho jAtI hai, to yahA~ yaha vepana kriyAoM kA pAlana karatA hai vaha avratI se vratI aura mahAvratI hotA huA, kisI ko bahuta jJAna hai, kisI ko kama jJAna hai, kisI kI smaraNa zakti tIvra vizeSa * apane siddha pada ko pAtA hai| hai, kisI kI maMda hai yaha kyA hai? yahA~ koI prazna kare ki yaha avrata samyakdRSTi ke liye zrAvakAcAra kahane kA yaha jJAnAvaraNIya karma ke kSayopazama kI vizeSatA hai, jisake jJAnAvaraNIya 9 prayojana rakhA hai to jo samyakdRSTi ho gayA ho arthAt jise nija zuddhAtmAnubhUti karma kA ughAr3a kSayopazama jyAdA hai use bAhara meM bahuta jJAna hai, bahuta smaraNa zakti ho gaI ho, vahI isa zrAvakAcAra ko par3he aura vahI yaha trepana kriyAoM kA pAlana kare, hai, saba bAteM kaMThAgra ho jAtI haiM aura jisake jJAnAvaraNIya karma kA kSayopazama nahIM jisase avratI se vratI, mahAvratI hotA huA apane siddha pada ko pAve, sAmAnya hai use kitanA hI par3hate, smaraNa karate, smaraNa nahIM rhtaa| yaha kSAyopazamika jJAna saMsArI jIva ke liye to yaha koI upayogI kAryakArI nahIM hai? kahalAtA hai jo kabhI bhI chUTa sakatA hai| buddhi to mati, zrutajJAna kI paryAya hai, jo usakA samAdhAna karate haiM ki bAta to yathArtha satya hai; kyoMki jise bhedajJAna, hamezA jIva ke sAtha rahatI hai, isameM yahI vizeSatA hai ki yaha pA~ca indriya aura mana / samyakadarzana ho gayA hai, vahI to AtmA se paramAtmA banegA, jise apane sva svarUpa kI vizeSatA se kama-jyAdA hotI hai| asaMjJI paMcendriya taka to hotI hI nahIM hai, kA bodha hI nahIM hai ki maiM jIva hU~, to use dharma kI upalabdhi kaise hogI aura mukti sainI paMcendriya ko hotI hai, usameM bhI karmaphala cetanA, karmacetanA kI vizeSatA kA mArga kaise bnegaa| jIvana meM sukha zAnti cAhate haiM, janma-maraNa ke cakra se chUTanA cAhate haiM, saMsAra meM duHkha aura durgati nahIM bhoganA cAhate to isake liye dharma kA M
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 777 9 zrI AvakAcAra jI Azraya to lenA hI pdd'egaa| aba yahA~ tAraNa svAmI kI mahAnatA kI vizeSa bAta jo isa grantha ke prAraMbha meM likhI hai, bar3I apUrva bAta hai| samyakdRSTi kauna hai, kauna nahIM hai, yaha bAta to svayaM jAne yA sarvajJa jAne, dUsarA to jAna hI nahIM sakatA aura saMsArI karma saMyoga, gRhastha dazA meM mohAdi kI prabalatA hone ke kAraNa jIva ko bhI saMzaya vibhrama ho jAtA hai ki aisI dazA meM kaise samyakadRSTi hU~, nA mAlUma samyadRSTi huA bhI yA nahIM huaa| isa zaMkA, saMzaya bhrama ke nivAraNArtha, tAraNa svAmI usa jIva kI dazA kA varNana karate haiM ki jise samyakdarzana, nija zuddhAtmAnubhUti ho gaI, usakI kaisI dazA hotI hai, usakI zraddhA lakSya aura dRSTi kaisI hotI hai, isa antaraMga pariNati kA apUrva varNana kiyA hai| jo sabhI jIvoM ko sunane, samajhane, par3hane, cintana karane kI AvazyakatA hai / yahA~ pahale samyakadRSTi kaisA hotA hai, usakI antaraMga dazA kA varNana kiyA hai, phira bahirAtmA ajJAnI kaisA hotA hai usakA varNana kiyA hai, Age phira antarAtmA jJAnI kaisA hotA hai usakA varNana kiyA gayA hai aura usake bAda phira avratI kA AcaraNa kaisA hotA hai, vratI kA AcaraNa kyA hai aura mahAvratI kaisA hotA hai, yaha bahuta hI apUrva varNana kiyA hai, jo sAmAnyata: anya zrAvakAcAra meM milanA durlabha hai| tAraNa svAmI ne jaina darzana ke marma ko bhagavAna mahAvIra ke syAdvAdI anekAnta mArga kA nizcaya-vyavahAra ke samanvaya pUrvaka varNana kiyA hai, jo sabhI jIvoM ko paThanIya, mananIya AcaraNIya hai| sAmAnya gRhastha, avrata samyakadRSTi kI antaraMga dazA, bhAvanA aura zraddhAna tathA lakSya kyA hotA hai, isakA varNana prAraMbha karate haiM - saMsAra kA svarUpa kyA hai, ise samyakadRSTi kaisA mAnatA hai - saMsAre bhaya duSyAni, vairAgaM jena ciMtaye / anRtaM asatyaM jAnaMte, asaranaM duSa bhAjanaM // 15 // anvayArtha - (saMsAre bhaya duSyAni) saMsAra meM bhaya aura duHkha hI duHkha haiM (vairAgaM jena ciMtaye) usa mumukSu dvArA vairAgya bhAva kA cintana calatA hai (asaranaM duSa bhAjanaM ) saMsAra azaraNa tathA duHkhoM kA ghara hai (anRtaM asatyaM jAnaMte) nAzavAna aura jhUThA hai, aisA jAnate haiN| vizeSArtha - yahA~ samyakadRSTi kI aMtaraMga dazA, bhAvanA kaisI hotI hai, yaha batAyA jA rahA hai ki use saMsAra meM bhaya aura duHkha hI duHkha lagatA hai aura isase chUTane kA hamezA vicAra calatA rahatA hai| yahA~ saMsAra arthAt nizcaya se 'saMsarati saMsAra:' 20 SYA YA YA ART YEAR. 11 gAthA 15 apane svabhAva se khisaka jAnA, vibhAva pariNamana karanA phira use acchA nahIM lagatA; kyoMki vibhAva pariNamana calane se bhaya, cintA aura duHkha hotA hai| vyavahAra meM saMsAra kA artha hai- dhana, zarIra, privaar| yaha ajJAnI mithyAdRSTi ko to sukha rUpa aura iSTa lagate haiM; paraMtu samyakdRSTi jJAnI ko yaha duHkhadAI, aniSTa kara lagate haiM, vaha unheM apane bhI nahIM mAnatA, ekatvapanA bhI TUTa cukA hai, lekina inhIM saMyogoM meM rahanA par3a rahA hai| dhana, zarIra, parivAra dhana- saMsAra meM jIva kA karmodAyika pApa-puNya rUpa pariNamana calatA hai, jisase dhanAdi kA hAni-lAbha hotA hai| AvazyakatAnusAra na hone se kheda khinnatA, cintA rahatI hai| dhana kA abhAva, dhana kI cAha pApa karAtI hai| dhana ke abhAva meM cintA, parezAnI rahatI hai, dhana kI bahulatA meM viSaya- kaSAyoM kI pravRtti bar3hatI hai| nAma yaza Adi kI cAha bar3hatI hai, parigraha kA phailAva adhika hone se hamezA AkulatA banI rahatI hai| roTI, kapar3A aura makAna yaha jIvana kI AvazyakatAyeM haiM, inakA abhAva duHkhI rakhatA hai, sadbhAva bhayabhIta cintita rakhatA hai| saMsAra meM jIne ke liye dhana Avazyaka hai; kyoMki dhana ke binA saMsAra kA koI kAma nahIM hotA, saMsAra *meM dhana sabase mahatvapUrNa vastu hai aura yahI sAre pApa, anartha, atyAcAra, anyAya, bhraSTAcAra karAne vAlA hai| zarIra- jaba taka jIva saMsAra meM hai taba taka zarIra kA saMyoga to rahatA hI hai kyoMki azarIrI siddha paramAtmA hote haiN| sazarIrI, karmasaMyogI saMsArI hote haiM / zarIra hI maiM hU~, aisI mAnyatA to mithyAtva hai, lekina zarIra merA hai yaha mAnyatA bhI ajJAna hai, isI se jIvana meM azAnti aura duHkha hotA hai, vItarAgI hone ke pUrva taka zarIra kA saMbaMdha aura rAga kA sadbhAva rahatA hai| zarIra svasthya rahe, rogAdi na ho, isakI cintA rahatI hai, khAne-pIne, pahanane or3hane, rahane Adi kI cintA lagI rahatI hai, pA~coM indriyoM ke viSaya-bhoga, azAnta udvigna karate rahate haiM, mana kI kalpanAyeM, cAha to nirantara hI lagI rahatI hai| zarIra kA bacapana, javAnI, bur3hApA rUpa pariNamana calatA hai| zarIra kI asaktatA, zithilatA, bur3hApA, bImArI, kurUpatA, aMga-bhaMga hInatA Adi hamezA hI duHkhI aura bhayabhIta rakhatI haiN| viSaya, pApa Adi saba zarIra se hI hote haiN| jaba taka zarIra kA lagAva - Asakti rahatI hai, taba taka jIva niraMtara hI bhayabhIta, bhramita, azAMta, parezAna duHkhI rahatA hai| parivAra - yaha saba anarthoM kI jar3a hai, jIva kI durgati kA kAraNa parivAra hI
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI hai| parivAra ke pIche hI pApa, anyAya, parigraha Adi karanA par3ate haiM aura moha hI saMsAra ke sAtha zarIra ke svarUpa kA bhI vicAra karatA hai ki yaha zarIra kitanA. saMsAra kA rAjA hai, moha hI saba karmoM kA rAjA hai, moha meM pha~sA jIva pAgala, andhA apavitra malamUtra kA ghara hai, isI bAta ko isa gAthA meM kahate haiMhotA hai, du:kha kA eka mAtra kAraNa moha hai| asatyaM asAsvataM disTA, saMsAre duSa bhiiruhN| parivAra ke kAraNa-moha, zarIra ke kAraNa-rAga,dhana ke kAraNa-meSa hotA sarIraM anRtaM disTA, asuca ameva pUritaM // 16 // hai yahI saMsAra hai| cAra gati caurAsI lAkha yoniyoM kA paribhramaNa, janma-maraNa kA cakra hI saMsAra anvayArtha- (saMsAre duSa bhIruha) saMsAra ke duHkhoM se bhayabhIta hokara (asatyaM / hai,jahA~ bhaya aura duHkha hI duHkha bharA hai| mithyAdRSTi to mUcchita, behoza hai. use to asAsvataM disTA) isako asatya jhUThA azAzvata kSaNabhaMgura nAzavAna dekhatA hai isakA kucha patA hI nahIM hai, vaha to isI meM sukha kI AzA se DUbatA-maratA rahatA hai| 4 (asuca ameva pUrita) azuci apavitra malamUtrAdi se bharA huA (sarIraM anRtaM disTA) (asuca amavapU samyakdRSTi isase chUTane kA vairAgya bhAvanA kA cintavana karatA hai paranta karmoM kI yaha zarIra anitya hai aisA vicAra karatA hai| balavattA ke kAraNa chUTa nahIM pAtA, phira bhI nirantara isake svarUpa kA vicAra karatA vizeSArtha- samyakdRSTi jJAnI saMsAra ke du:khoM se bhayabhIta hokara isako rahatA hai, saMsAra nAzavAna aura jhUThA hai, aisA jAnatA hai| saMsAra nAzavAna hai arthAt asatya, kSaNabhaMgura, nAzavAna hI dekhatA hai, isase chUTane kA hI vicAra karatA hai| parivartanazIla hai, kSaNabhaMgura hai, isakA pariNamana prati samaya calatA aura badalatA cakravartI kI sampadA, indra sarIkhe bhog| rahatA hai| yahA~ sthira, sthAyI, avinAzI koI bhI kucha bhI nahIM hai, dhana, zarIra, kAka bITa sama lakhata 4,samyavRSTi log| parivAra kA bhI pariNamana parivartana hotA rahatA hai| yahA~ kA saMyoga saMbaMdha saba siMha pIjarA meM diyo, jora cale kahu naahiN| nAzavAna, jhUThA hai| jaise-vRkSa para pakSI raina baserA karate haiM, prAta: saba alaga-alaga . chaTapaTAta nita rahata hai,par3o pIjarA maahi|| ur3a jAte haiM, vaise hI isa paryAya meM manuSya bhava aura yaha parivAra ke saMyoga meM jaba taka yaha hai avrata samyakadRSTi jIva kI dazA, jahA~ saMsArI jIva isI meM sukha kI jisakI, jitanI Ayu hai utane samaya taka rahatA hai, aura phira apane karmoM ke anusAra kalpanAyeM karatA rahatA hai, vahA~ samyakadRSTi jIva nirantara chUTane ke liye chaTapaTAtA apane ThikAne calA jAtA hai| yahA~ na eka jIva se dUsare jIva kA koI saMbaMdha hai. na rahatA hai| saMsArI jIva ko jahA~ sundara, svasthya zarIra mila jAye to vaha itanA parivAra kA ThikAnA hai, na zarIra sthAyI hai aura na dhanAdi hI sthira aura sthAyI hai| magana ho jAtA hai ki phira use Age-pIche kI kucha sudha nahIM rahatI, isa kSaNika pApa-puNya ke udayAnusAra dhanAdi kA pariNamana hotA rahatA hai, saba svArthakA saMsAra sukha,puNya kI viSThA ko hI AnaMda mAnatA hai| sAmAnya jana se jaba vyavahAra meM pUchA hai| samyakdRSTi isa bAta ko jAnatA hai| mithyAdRSTi isake dhokhe meM hI phaMsA rahatA jAtA hai ki saba kuzala-AnaMda meM ho, to vaha bar3e prasanna hokara kahatA hai ki hA~ hai| yahA~ saMsAra meM koI zaraNa nahIM hai arthAt koI zaraNa dene vAlA rakSA karane vAlA bhagavAna kI dayA hai, ApakA AzIrvAda hai, khUba AnaMda meM haiM, saba bAta kA AnaMda nahIM hai| * hai| vahIM samyakadRSTi ko yaha saba saMsArI anukUlatA jahara jaisI lagatI hai vaha to dala-bala devI devatA, mAtA-pitA privaar| apane atIndriya AnaMda-nijAnanda meM magana rahanA cAhatA hai, use to kisI ko maratI viriyA jIva ko, koIna raakhnhaar|| dekhanA, bolanA, milanA bhI acchA nahIM lgtaa| saMsAra meM isa jIva kA sahAyI, sAthI, rakSaka koI nahIM hai. yaha jIva apanI jA samyaga dhArI kI, mohi rIti lagata hai attaapttii| ajJAnatA se para ko apanA mAnatA hai aura svayaM du:khI rahatA hai| aba yaha maukA isa bAhara nArakIkRta duHkha bhogata, bhItara samarasa gttaagttii| saMsAra ke bandhana aura janma-maraNa se chUTane kA mila gayA hai, apane zuddhAtma svarUpa ramata aneka surani pe nita, chTana kI hai chttaapttii|| ke cintavana, manana, ArAdhana meM lage rahakara ina sabase chaTanA hai. aisI vairAgya bhAvanA yaha manuSya zarIra pAkara saMsArI prANI kitanA viSayAndha ho jAtA hai, vahIM kA cintavana samyakudRSTi jJAnI karatA rahatA hai| .. samyakdRSTi jIva, isa zarIra kI apavitratA, nAzavAnapane kA vicAra karatA rahatA hai| soehue
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI ki dekho, yaha zarIra kitanI apavitra gandI vastuoM kA banA aura bharA huA hai, yaha haDDI kA DhA~cA, mAMsa aura khUna se bharA huA putalA hai, jisameM se navadvAroM se mala nikalatA rahatA hai| zarIra kI racanA 1. yaha zarIra durgandha aura aisI hI vastuoM se bharA huA hai| durgandha sveda-mUtrAdi padArtha nikalate rahate haiM, yaha zarIra viSThA se vyApta tRNa kI jhoMpar3I ke samAna hai| 2. isa manuSya ke zarIra meM tIna sau haDDiyA~ durgandha majjA dhAtu se bharI haiM, isameM tIna sau saMdhiyAM haiN| 3. zarIra meM nau sau snAyu, sAta sau zirA aura pA~ca sau mAMsapeziyA~ haiN| 4. zirAoM ke cAra jAla, solaha kaMDarA, chaha zirAoM ke mUla, zarIra meM do mAMsa rajju (AteM haiN| 5. zarIra meM sAta tvacA, sAta kAleyaka, assI lAkha koTi roma haiN| 6. pakvAzaya aura AmAzaya meM solaha AteM aura zarIra meM durgandha mala ke sAta Azaya haiN| 7. deha meM tIna sthUla, eka sau sAta marma sthAna, nau vraNa mukha haiM, jinase nitya durgandha nikalatI hai| 8. zarIra meM mastiSka eka aMjulI pramANa hai, meda aura oja (zukra) donoM sva aMjulI pramANa samajhanA cAhiye / 9. vasA dhAtu zarIra meM tIna aMjulI pramANa hai, pitta chaha aMjulI pramANa aura kapha bhI itanA hI hai aura rudhira AdhA ADhaka pramANa hai| 10. mUtra kA eka Ar3haka, viSThA chaha prastha pramANa, nakha kI saMkhyA bIsa, dA~ta kI saMkhyA battIsa yaha pramANa svabhAva se hI hote haiN| ANGGANAN YES. 11. jaisA vraNa kITANuoM se bharA hotA hai, vaisA hI zarIra bhI sarvatra kRmiyoM se bharA reennesh gAthA-16 (rasa) yaha mala mukha meM aura mUtra viSThA aura vIrya yaha udara meM utpanna hote haiN| zarIra ke sampUrNa roma raMdhoM se carmakAra ke sacikkaNa padArtha ke samAna sveda nikalatA hai, isase yukAlikSA aura carmayUkA utpanna hotI hai| jaise- viSThA se bhare hue ghar3e ke cAroM tarapha se durgandha nikalatA hai, kramiyoM se bharA huA vraNa sar3akara galatA hai, usI prakAra isa zarIra se sadaiva durgandha mala mUtrAdika padArtha nikalate rahate haiN| jitanI gandI apAvana cIjeM, bastI meM na vana meM / ve saba bharI huI haiM sArI, pudgala piNDa isa tana meM // hAr3a kA piMjarA banA, khUM isakI raga-raga meM bharA / maila badabUdAra AThoM pahara, jArI varamalA // hai nahIM ye jisma, balki hai gilAjata kA ghdd'aa| sApha Upara se kiyA, candana lagAyA kyA huA / jo na hotI isake Upara, cAma kI cAdara mddh'ii| taba to isako kAga-kutte, nocate hara-hara ghar3I // zarIra kSaNika, nAzavAna hai, jaba taka kI Ayu hai, taba taka hI rahane vAlA hai| Ayu samApta hote hI yaha gala jAyegA, jala jaayegaa| Ayu kA koI patA nahIM hai, agalI svAsa Aye, na aaye| bacapana, javAnI, bur3hApA rUpa to isakA parivartana ho hI rahA hai, yaha aneka rogoM kA ghara hai, pA~ca indriya aura mana ke kAraNa yaha nATaka ghara banA huA hai, pA~ca indriyoM kI viSayAzakti aura mana kI cAha ke kAraNa yaha jIva duHkhI ho rahA hai| sparzana indriya ke vazIbhUta hAthI / rasanA indriya ke vazIbhUta-machalI / ghrANa indriya ke vazIbhUta-bhauMrA / cakSu indriya ke vazIbhUta- pataMgA aura karNa indriya ke vazIbhUta- hiraNa mArA jAtA hai phira jo pA~coM indriya ke vazIbhUta haiM unakA kyA hai aura zarIra pA~ca vAyuoM se ghirA rahatA hai| 13. makhkhI ke paMkha ke samAna patalI tvacA se zarIra Dha~kA hai, yaha tvacA na hotI to isa durgandha yukta zarIra ko koI bhI sparza na karatA / 12. pUrvokta prakAra se zarIrAMgopAMga azubha pudgala paramANu se nirmita haiM, isameM hogA ? tathA pA~coM indriyoM kA rAjA mana, jisake kAraNa yaha mAnava, dAnava banA huA koI bhI avayava pavitra nahIM hai| hai, kyoMki kahA hai- mana eva manuSyANAM kAraNaM bandha mokSayoH / jo mana ke AdhIna hai vaha manuSya hai, jisane mana ko jIta liyA vaha mAnava hai, vahI bhagavAna bnegaa| isa zarIra saMyoga ke kAraNa hI isa jIva kI durdazA ho rahI hai aura jaba taka isa zarIra kI Asakti lagAva rahegA, taba taka nirantara ciMtita, duHkhI, bhayabhIta rhegaa| jo jIva nAka kA mala, thUka, pitta, kapha, vamana, jihvA kA mala, danta mala aura lAlA 3 13 paMcendriya ke viSayoM meM phaiMsa, jIvana hota dudhAro / hAthI, machalI, bhramara, pataMgA, hirana jAta hai mAro //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 zrI AcakAcAra jI gAthA-16 Oo apanA AtmakalyANa karanA cAhate haiM, mukti mArga para calanA cAhate haiM, unheM saMsAra, prakAra kI anukUlatA hai aura bhItara kisI prakAra kA bhaya ho, to kyA vaha sukhI zarIra bhogoM se virakta honA atyanta Avazyaka hai| samyakadarzana hone ke bAda bhI jaba AnaMda meM hai ? nahIM hai| to aba vicAra karo ki saMsAra meM jo sukha zAMti AnaMda taka isa zarIra kI viSayAzakti aura pApa-parigraha nahIM chUTate,taba taka jIva sukha , dikhAI dete haiM, kyA vaha vAstavika satya hai, mAtra mana kI saMtuSTi aura apane ko zAnti meM nahIM raha sakatA, AnaMda to saMyama tapa karane, vItarAgI hone para hI AtA dekhane kA dhokhA hai, yaha to usa vyakti se pUchA jAye ki kyA vAstava meM tuma sukhI ho, to saba saMsAra rotA, duHkhI hI najara AyegA, kyoMki kahA haiyahA~ koI prazna kare ki isa saMsArI jIvana meM jo puNyAdi kI anukUlatA se dAma binA nirdhana du:khI,tRSNA vaza dhnvaan| sukha zAnti AnaMda milatA hai, isameM aura samyakdarzana hone, mukti mArga para calane, kahUMna sukha saMsAra meM, saba jaga dekho chaan|| saMyama tapa karane vItarAgI banane para jo sukha zAnti AnaMda hotA hai usameM kyA aMtara, isa prakAra saMsAra meM kahIM sukha hai hI nahIM, sukha to apane meM apanI AtmA meM hai? kyoMki hameM to aisA lagatA hai ki jo saMsAra meM sukha hai, puNyAdi kI anukUlatA hai, AtmA hI sukha svabhAvI jJAnAnaMdamayI hai| para meM sukha kI kalpanA to ajJAna meM jo zAnti AnaMda hai, vaha khAnA pInA chor3ane, bhUkhe rahane ,vrata saMyama lene, mithyAtva dazA hai, jisameM saMsArI jIva niraMtara lagA huA hai| samyakdarzana arthAt tyAgI sAdhu hone vAloM ko to ho hI nahIM sakatA kyoMki hama dekhate haiM ki saMsAra meM Atma zraddhAna,AtmAnubhUti hone para jo sukha,zAMti,AnaMda hotA hai,vaha vAstavika jo vaibhavazAlI haiM, jinake puNya kA acchA udaya hai, vaha hamezA prasanna, svasthya, satya hotA hai, vaha parAdhIna indriyoM kA sukha nahIM hotA, svAdhIna atIndriya sukhI AnaMda meM dikhAI dete haiM aura vrata niyama saMyama tapa tyAga karane vAle, tyAgI,sAdhu sukha hotA hai, jo hamezA rahatA hai tathA samyakdarzana hone ke pazcAt samyakjJAna, hamezA udAsa-mAyUsa, du:khI, kheda, khinna asvasthya dikhAI dete haiN| jitanI saMyama-tapa hone se zAMti aura samyakacAritra vItarAga hone para AnaMda AtA hai; aura kaSAya,IrSyA, dveSa saMsArI jIvoM meM nahIM hotI, usase jyAdA tyAgI, sAdhuoM meM mukti meM isI kI paripUrNatA, parama sukha,parama zAMti,paramAnaMda hotA hai| samyakdarzana dikhAI detI hai, yaha saba kyA hai ? arahita koI tyAga, vairAgya ,saMyama Adi kare ,tyAgI sAdhu ho jAve to bhI use saccA isakA samAdhAna karate haiM ki sukha zAMti AnaMda kise kahate haiM, usakI sukha,zAnti, AnaMda milane vAlA nahIM hai, vaha to zubha kriyAoM meM lagakara puNya bandha paribhASA kyA hai, pahale ise samajha lo, to phira saba bAta apane Apa samajha meM A karegA, usase kyA milane vAlA hai ? kyoMki kahA hai - jaayegii| sukha arthAt jahA~ koI AkulatA vikalpa na ho, du:kha ke abhAva ko sukha, Atama ko hita hai sukha, so sukha AkulatA bina khiye| kahate haiN| zAMti arthAt jahA~ koI zalya, cintA na ho, cintA ke abhAva ko zAMti AkulatA ziva mAhinatAteM,zivamaga lAgyo cAhiye // kahate haiN| AnaMda arthAt jahA~ koI bhaya, cAha na ho, bhaya ke abhAva ko AnaMda kahate bAhara kI kriyA se sukha-duHkha kA koI saMbaMdha nahIM hai, antaraMgapariNati meM jo haiN| saMsAra meM jo sukha zAMti AnaMda dikhAI dete haiM yaha vAstavika sthAyI nahIM haiM, yaha 1 AkulatA vikalpa hai vahI duHkha hai, zalya-cintA hai vahI azAnti hai tathA bhaya, cAha to mAtra mana kI saMtuSTi hone se aisA lagane lagatA hai, anukUla paristhiti meM sukha Adi hai, vahI ghabarAhaTa, becaina dazA hai aura jahA~ yaha nahIM haiM, vahIM sukha zAMti Ananda aura pratikUla paristhiti meM duHkha; to yaha sukha to parAdhIna paristhiti ke AdhIna hai| samyakdRSTi jIva to hara samaya, hara dazA meM sukhI, prasanna rahatA hai, usakI dazA huaa| jaise koI bAhara se zAnta bilkula phurasata meM baiThA ho aura usake aMtara meM tozalya, vikalpa cala rahe hoM to kyA vaha sukha zAMti meM hai? nahIM hai| isI prakAra koI gehI pe graha meM na race,jyoM jala se bhinna kamala hai| bhojana kara rahA ho aura saba prakAra ke acche svAdiSTa vyaMjana bane hoM parantu kahIM nagara nAri ko pyAra yathA, kAde meM hema amala hai|| jAne kI zalya lagI ho, bhItara kisI prakAra ke vikalpa cala rahe hoM, koI cintA ho bAhara meM kaisA rahatA hai, kyA karatA hai, yaha jJAnI kI apUrva dazA hai, jo to kyA use bhojana meM AnaMda AyegA? nhiiN| bAhara khUba puNya kA vaibhava hai, saba sahaja zabdoM se yA bAhara se jAnane meM nahIM aatii| samyakdRSTi saMyama tapa kare, 14
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 YOU zrI AcakAcAra jI gAthA-17 SOO tyAgI-sAdhu hove, to vaha to dUra se hI khilatA kamala jaisA prasanna, haMsamukha dikhAI hai, nirantara usI ke vikalpa calate haiM, prApta karane ke liye bar3I-bar3I yojanAyeM degA, usakA ceharA camakatA huA praphullita rahegA / kaSAya, rAga-dveSa, IrSyA, banatI haiN| icchita vastuoM kI prApti nahIM hone taka khAnA, pInA, sonA chUTa jaataa| baira-virodha samyakdRSTi tyAgI sAdhu ke jIvana meM ho hI nahIM skte| jinheM samyakdarzana , hai, rAta-dina usI ke vikalpa calate haiM, bar3I AkulatA, pIr3A, vedanA, du:kha hotA nahIM huA aura jo bAhara se saMyama tapa kara rahe haiM, tyAgI sAdhu bane haiM, unakI dazA hai| isa prakAra yaha viSaya bhogoM ke duHkha bahuta hI duSTa khataranAka hote haiM, yaha marane kaisI bhI kucha bhI ho sakatI hai| yahA~ to samyakadRSTi jJAnI kI bAta batAI jA rahI bhI nahIM dete, jIne bhI nahIM dete, rAta-dina ciMtita du:khI rakhate haiM, yaha mahAna / hai, usakI dazA kA varNana kiyA jA rahA hai ki vaha saMsAra zarIra bhogoM ko kaisA anarthakArI haiN| mAnatA hai| viSaya bhogoM kI Adata hI vyasana kahalAtI hai| kisI bhI viSaya kI lata Age bhogoM ke svarUpa kA kathana karate haiM - par3a jAtI hai, vaha phira sahaja meM nahIM chUTatI.yaha anartha karAtI hai| dharma kA, Atma bhorga duSaM atI dusTA, anartha artha lopitaM / S hitakA lopa karane vAlI hai| viSayoM kI cAha, dhana aura dharma donoM ko naSTa karane vAlI ehai, jIte jI saMsAra meM du:kha durgati aura vedanA bhI karAtI hai, marane para naraka aura saMsAre savate jIvA, dArunaM duSabhAjana // 17 // 2 nigoda ke duHkha bhoganA par3ate haiN| isase hI cAroM gati rUpa saMsAra meM bhramaNa karanA anvayArtha- (bhogaM duSaM atI dusTA) bhoga duHkhadAI ati duSTa haiM (anarthaM artha par3atA hai, jahA~ dAruNa du:kha, ati bhayAnaka kaSTa bhoganA par3ate haiN| cAroM gati meM kaise lopita) anartha karane vAle, artha, prayojana AtmA ke hita kA lopa karane vAle haiM , du:kha haiM, isakA varNana karate haiM(saMsAra savate jIvA) inhIM ke kAraNa yaha jIva cAra gati caurAsI lAkha yoni rUpa 1.tiyaMcagati-sarvaprathama to yaha jIva nigoda meM hai rahatA hai, jahA~ eka kSudra saMsAra meM paribhramaNa karatA hai tathA (dArunaM duSa bhAjana) dAruNa du:kha, ati bhayAnaka , 9 zarIra meM asaMkhyAta nigodiyA jIva rahate haiN| jo eka svAsa meM aThAraha bAra kaSTa bhogatA hai| 3 janmate-marate rahate haiM aura isa prakAra aise hI ananta kAla taka rahanA par3atA hai| vahA~ vizeSArtha- bhoga arthAt pA~coM indriyoM ke viSaya, kAna se acche madhura priya se nikalakara sthAvara kAya-pRthvI, jala, agni, vAyu, vanaspati meM asaMkhyAta samaya, zabda aura svara sunanA, A~khoM se sundara manohara padArthoM ko dekhanA, nAka se sugaMdhita ananta kAla taka vedanA du:kha bhogate hue rahanA par3atA hai| pRthvIkAya kI Ayu bAIsa vastu ko sUMghanA, mukha se svAdiSTa priya padArthoM ko khAnA tathA bolanA, zarIra se 5 hajAra varSa hotI hai, jisameM antarmuhUrta meM 12024 bAra janma-maraNa karanA par3atA hai, calanA-phiranA, acche vastrAdi pahinanA, sundara vastuoM kA bhoga karanA yaha viSaya isI prakAra vanaspatikAya kI Ayu dasa hajAra varSa hotI hai, jisameM antarmuhUrta meM kahalAte haiM aura inako bhogane kI lAlasA-vAsanA mana meM hotI hai| yaha viSaya 18036 bAra janma-maraNa karanA par3atA hai| jalakAya kIAyu sAta hajAra varSa hotI jitane bhogane meM Ate haiM, utanI hI kAmanA-vAsanA bar3hatI jAtI hai, inakI kabhI pUrti hai. isameM bhI antarmuhUrta meM 12024 bAra janma-maraNa hotA hai| vAyukAya kI Ayu aura tRpti nahIM hotii| jo cIja eka bAra bhogane meM A jAtI hai, usakI aura bAra-bAra * tIna hajAra varSa hotI hai. jisameM antarmuhUrta meM 12024 bAra janma-maraNa hotA hai| bhogane kI icchA hotI hai| eka bAra jo bhI viSaya bhogane meM A jAte haiM unako bAra-bAra agnikAya kI Aya tIna dina kI hotI hai, isameM bhI antarmuhUrta meM 12024 bAra bhogane kI cAha paidA ho jAtI hai, acche-acche naye-naye padArtha bhogane kI cAhajanma-maraNa hotA hai| isase nikalakara basa paryAya bahuta darlabha hai janma-maraNa hotA hai| isase nikalakara trasa paryAya bahuta durlabha hai, jisameM do indriya, nirantara bar3hatI jAtI hai| jaise-agni meM tela yA ghI DAlo to agni aura prajvalita tIna indriya,cAra indriya yaha vikalatraya kahalAte haiM, jo hamezA vikala, du:khI aura hotI hai, vaise hI jitane viSaya-bhoga bhogane meM Ate haiM, unako bhogane kI vAsanA, cAha bhayabhIta rahate haiN| do indriya kI Ayu-12 varSa, tIna indriya kI Ayu-49 dina nirantara bar3hatI jAtI hai| eka viSaya bhogA, usI samaya usase acchA dUsarA viSayabhogane aura cAra indriya kI Ayu 6 mAha hotI hai, yaha laTa, keMcuA,illI, cIMTI, makhkhI, kI icchA paidA ho jAtI hai aura yaha kAmanA-vAsanA, icchA, cAha-dAha paidA karatI hai, macchara Adi nAnA prakAra ke hote haiM jinakI durdazA, durgati pratyakSa A~khoM ke sAmane icchita vastuna milane para bar3I AkulatA vedanA hotI hai phira aura kucha suhAtA nahIM 16
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-17 Oo dekhane meM AtI hai| jo hamezA vikala arthAt vikalpoM meM du:khI rahate haiM, vaha vikalatraya haiM, jinheM sAta naraka kahate haiM- ratnaprabhA,zarkarAprabhA, bAlukAprabhA, paMkaprabhA,dhUma hote haiN| "vikalasya vikalatraya"(tAraNa svAmI) paMcendriya tiryaMca meM sainI-asainI prabhA, tama prabhA, mahAtama prabhA, yaha sAta narakoM ke nAma haiN| jinameM pahale naraka se donoM prakAra ke hote haiM, ina saba ke duHkha pratyakSa dekhane meM Ate haiN| cUhe ko billI . pA~caveM naraka taka uSNa vedanA hotI hai, chaThe aura sAtaveM meM zIta vedanA hotI hai| mAratI hai, billI ko kuttA mAratA hai, kuttA ko bher3iyA mAratA hai, bher3iyA ko zera pahale naraka kI jaghanya Ayu dasa hajAra varSa aura utkRSTa Ayu eka sAgara kI hotI mAratA hai, isI prakAra eka pazu dUsare pazu kA ghAta karatA hai| cir3iyA choTe-choTe hai| dUsare naraka kI utkRSTa Ayu tIna sAgara, tIsare naraka kI sAta sAgara, cauthe kii| kIr3e makor3e khAtI hai, makar3I, makhkhI-macchara khAtI hai tathAzIta-uSNa,tAr3ana, dasa sAgara, pA~caveM kI satraha sAgara, chaTaveM kI bAIsa sAgara aura sAtaveM kI taiMtIsa badha-bandhana ke du:kha pratyakSa dekhane meM Ate haiN| isa prakAra ke yaha du:kha, yaha jIva isa sAgara kI Ayu hotI hai| pichale narakoM meM jo utkRSTa Ayu hai yahI agale narakoM kI tiryaMca gati meM bhogatA hai, yahA~ se nikalatA hai to ati saMkleza bhAva se marane ke kAraNa jaghanya Ayu hotI hai| jaise-pahale naraka kI utkRSTa Ayu eka sAgara kI hai, yahI naraka meM calA jAtA hai aura vahA~ jo du:kha bhogatA hai vaha Age varNana karate haiN| Ayu dUsare naraka kI jaghanya Ayu hotI hai| nArakiyoM kI jitanI Ayu hotI hai, 2. naraka gati- naraka meM jAne kA kAraNa aura vahA~ ke du:khoM kA varNana karate utane samaya taka unheM vahA~ rahanA aura duHkha bhoganA par3ate haiM, vahA~ akAla maraNa haiN| pApa karma ke udaya se yaha jIva naraka meM janma letA hai| jo prANiyoM kA ghAta nahIM hotaa|naarkii saba napuMsaka hI hote haiM, vahA~ strI-puruSa kA koI bheda nahIM hotA, karatA hai, jhUTha bolatA hai, dUsaroM kA dhana haratA hai, paranAriyoM ko burI nigAha se vaikriyaka zarIra hotA hai| vahA~ ke biloM kI saMkhyA-pahale naraka meM 30 lAkha bila, dekhatA hai, parigraha meM Asakta rahatA hai| bahuta krodhI, mAnI, kapaTI aura laalcii| dUsare naraka meM 25 lAkha bila, tIsare naraka meM 15 lAkha bila, cauthe naraka meM 20 hotA hai, kaThora vacana bolatA hai| dUsaroM kI cugalI karatA hai, rAta-dina dhana saMcaya lAkha bila,pA~caveMnaraka meM 3 lAkha bila,chaTe meM pA~ca kama eka lAkha bila aura sAtaveM meM lagA rahatA hai, sAdhuoM kI nindA karatA hai, nIca aura khoTI buddhi vAlA hai, kRtaghnI meM pA~ca bila, aise 84 lAkha bila hote haiM jinameM yaha paidA hote aura vahA~ se nIce kI hai, bAta-bAta para zoka tathA du:kha karanA jisakA svabhAva hai, vaha jIva naraka gati ora girate haiN| nArakiyoM ko krUra siMha vyAghrAdi aneka prakAra ke rupadhAraNa karane kI jAtA hai| vahA~ pA~ca prakAra ke duHkha sahatA hai - 1. asura kumAroM dvArA diyA gayA - vikriyA hotI hai| nArakiyoM kA zarIra vaikriyaka hone para bhI unake zarIra ke vaikriyaka du:kha / 2. zArIrika duHkha / 3. mAnasika du:kha / 4. kSetra se utpanna hone vAlA padagala mala-mUtra, kapha, vamana,sar3A huA mA~sa, hAr3a aura camar3I vAle audArika zIta-uSNa Adi kA du:kha / 5. paraspara meM diyA gayA du:kha / yaha saba nirantara zarIra se bhI atyanta durgaMdhita azubha hote haiN| bhoganA par3ate haiN| : tIsare naraka taka amba, ambarISa jAti ke asura kumAra deva jAkara nArakI chahaDhAlA meM kahA hai jIvoM ko duHkha dete haiM, nArakI Ayu paryanta bhUkha-pyAsa kI vedanA sahate haiM kyoMki tahA~ bhUmi parasata du:kha iso,bIchU sahasa usaiM nahIM tiso| 1 vahA~ khAne-pIne ko kucha hai hI nahIM, isa prakAra yaha saMkSepa meM naraka gati ke duHkhoM kA tahA~ rAdha zroNita vAhinI, kRmi kula kalita deha daahinii|| 8 varNana kiyaa| semara taru dala juta asi patra, asi jyoM deha vidArai ttr| 3. manuSya gati-(zarIra utpatti) manuSya zarIra kI utpatti garbha meM raja aura meru samAna loha gali jAya, aisI zIta uSNatA thAya / / vIrya se hotI hai, yaha donoM hI apavitra haiN| mAtA ke udara meM vIrya kA praveza hone para 1 tila-tila kara deha ke khaNDa, asura bhir3AveM duSTa prcNdd| dasa dina paryanta usakI (vIrya kI) kalaladazA hotI hai| jaise-tAmra aura cA~dI kA siMdhu nIra se pyAsa na jAya, to paNa eka na bUMda lhaay|| rasa milAne para jo avasthA hotI hai vahI avasthA mAtA ke raja ke saMyoga se vIrya kI tIna loka ko nAja jukhAya, miTaina bhUkha kaNA na lhaay| hotI hai, usako kalala avasthA kahate haiM, isake anantara dasa dina paryanta usakI ye du:kha bahu sAgara lau sahe, karama joga naragati lhai|| kaluSa avasthA hotI hai, tadanantara dasa dina paryantara sthiratA AtI hai, yaha tIna isa prakAra ke du:kha narakagati meM yaha jIva bhogatA hai, naraka meM sAta sthAna hote. avasthAyeM prathama mAsa meM hotI haiN| veaadierra
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI gAcA-17GC dUsare mahine meM vIrya kI avasthA bulabule jaisI ho jAtI hai. punaH eka mAsa meM jauvana ne vidA lInI, jarA ne juhAra kiinii| vaha ghaTTa bana jAtA hai, caturtha mAsa meM usako mAMsapezI kI AkRti prApta hotI hai| hAnI bhaI sudhi budhi, savai bAma UnI sii|| pA~caveM mAsa meM mAMsapezIrupa piMDa meM pA~ca puMlava arthAt aMkura utpanna hote haiM, inameM se teja ghaTyotAva ghaTyo,jIvana ko cAva ghttyo| nIce ke do aMkuroM se do paira, Upara ke do aMkuroM se do hAtha aura bIca ke aMkura se * aura saba ghaTyo, eka tisnA dina dUnI sii|| mastaka kI racanA hotI hai tathA A~kha, kAna,Adi upAMgoM kI bhI racanA hotI hai| isa vRddhAvasthA meM yaha hAlata ho jAtI hai ki koI bAta pUchane vAlA, bAta karane / prakAra garbhastha bAlaka ke AMgopAMgoM kA, avayavoM kA nirmANa hotA hai| chaTaveM mAsa meM vAlA bhI nahIM miltaa| moha-lobha bar3ha jAtA hai, kisI ko khAne-pIne kI icchA una avayavoM para carma aura roma kI utpatti hotI hai, hAtha-paira meM nakha utpanna hote haiN| bar3ha jAtI hai aura khAyA huA hajama nahIM hotaa| kapha,khA~sI Adi aneka parezAniyA~ sAtaveM mAsa meM kamala nAla utpanna hotA hai, mAtA ke dvArA bhakSaNa kiye hue AhAra ke hone lagatI haiN| rasa ko grahaNa karatA hai| AThaveM mAsa meM usa garbha meM halana-calana, balana hone lagatA 4. devagati-jahA~ Rddhi Adi ke yoga se zArIrika sukha ke saba sAdhana hai| navameM-dasameM mahine meM bAlaka garbha se bAhara AtA hai arthAta bacce kA janma hotA sahaja meM upalabdha hoM use devagati kahate haiN| devagati puNya ke udaya, saMyama, tapa hai|aamaashy aura pakvAzaya ke madhya,jAla ke samAna mAMsa aura rakta se lipta huA, karane se prApta hotI hai| vaha garbha meM nava mAsa paryanta rahatA hai| isa prakAra nau mAsa taka itanA kaSTa bhogatA hai, sarAgasaMyama saMyamAsaMyamAkAmanirjarA bAlatapasi vaivasya // jisakA varNana karanA azakya hai| bAlapane meM kyA dazA rahatI hai. yaha to pratyakSa (tatvArtha sUtra-6/20) dekhane meM AtA hai, jJAna na hone se kisa prakAra duHkha takalIpha hone para kaha nahIM devagati meM vaikriyaka zarIra hotA hai, vahA~ garbhajanma nahIM hotA, uppAda zayyA sakatA, batA nahIM sakatA aura kisI ko azubha, pApa karma kA udaya hove to kyA para janma hotA hai| naraka meM biloM meM janma hotA hai| manuSya aura tiryaMca gati meM garbha hotA hai, yaha to jagata meM pratyakSa hI hai| mAtA-pitA Adi kA mara jAnA yA kisI aura saMmUrchana janma hotA hai| prakAra kA zarIra aMga-bhaMga ho jAnA, garIbI Adi kI dazA meM parAdhIna-parAzrita: devoM ke cAra bheda hai-1. bhavanavAsI, 2. vyantara, 3.jyotiSI. 4. vaimaanik| rahanA par3atA hai| javAnI ke joza meM hoza nahIM rahatA, viSayAdi sevana meM laga jAtA cAra prakAra ke devoM meM sAmAnya dasa bheda haiNhai| pApAdi karane meM tallIna rahatA hai, ghara-parivAra kI jimmedArI, duniyAdArI ke 1.indra,2. sAmAnika,3.trAyastriza,4. pAriSada,5. AtmarakSa,6.lokapAla, jAla meM aisA pha~sa jAtA hai ki phira apanA to koI hoza rahatA hI nahIM hai|47. anIka,8.prakIrNaka, 9. Abhiyogya, 10.kilvissik| hita-ahita kA viveka kho jAtA hai, moha kA sAmrAjya bar3hatA hai, taba apanI saba . bhavanavAsI devoM ke dasa bhedasudha-budha khokara usI meM pAgala-andhA ho jAtA hai| AvazyakatAyeM jimmedAriyA~ 11.asura kumAra, 2. nAga kumAra, 3. vidyuta kumAra, 4. suparNa kumAra, 5. agni bar3hatI haiM, phira rAta-dina cintita bhayabhIta rahatA hai. Age pIche ke saMkalpa-vikalpoM kumAra, 6. vAta kumAra, 7. stanita kumAra, 8. udadhi kumAra, 9. dvIpa kumAra, meM ulajhA rAta-dina duHkhI rahatA hai, roga aura bur3hApA Ane para to hAlata hI bigar3a 10.dik kumaar| jAtI hai| ajJAnI mithyAdRSTi manuSya to nirantara ciMtita aura duHkhI hI rahatA hai| 5 vyantara devoM ke ATha bheda hote haiMrUpako na khoja rahyo,jyoM tuSAra dhyo| 1.kinnara, 2. kiMpuruSa, 3. mahoragha, 4. gaMdharva, 5. yakSa, 6.rAkSasa,7. bhUta, 8. pishaac| bhayo patajhAra kidho, rahI tAra sUnI sii|| pahale naraka ratnaprabhA kI pRthvI ke tIna bhAga haiM - kUbarI bhaI hai kaTi, dUbarI bhaI hai deh| 1. khara bhAga, 2. paMka bhAga, 3. abbahula bhAga / pahale aura dUsare bhAga meM UbarI iteka Ayu, sera mAMhi pUnI sii|| vyantara aura bhavanavAsI devoM ke nivAsa haiM, tIsare abbahula bhAga meM prathama naraka ke
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ PO4 zrI zrAvakAcAra jI nArakI rahate haiN| yaha vyantara aura bhavanavAsI deva madhyaloka kI pRthvI ke vRkSa, koTara, yahA~ parama zukla lezyA hotI hai, yahA~ samyakdRSTi jIva hI janma lete haiM, zmazAna aura sUne gharoM meM bhI rahate haiN| inakI Ayu kama se kama dasa hajAra varSa aura inakI Ayu 31 sAgara se 32 sAgara taka hotI hai| adhika se adhika eka sAgara hotI hai| pA~ca anuttara ke nAma -1.vijaya 2.vaijayanta 3.jayanta 4.aparAjita jyotiSI devoM ke pA~ca bheda 15.sarvArtha siddhi| 1.sUrya, 2. candramA, 3. graha,4.nakSatra, 5.prakIrNaka (taare)| yaha AkAza ke madhya yahA~ parama zukla lezyA hotI hai, yahA~ eka bhavAvatArI samyakadRSTi jIva hI bhAga meM rahate haiM, inake vimAna hote haiM, inakI Ayu eka palya hotI hai| bhavanavAsI, Ate haiM, yahA~ kI Ayu 33 sAgara hotI hai| yahA~ se jAne ke bAda manuSya bhava se jIva vyantara aura jyotiSI ina tIna nikAyoM meM mithyAdRSTi jIva hI hote haiN| sIdhe mokSa jAte haiN| vaimAnika deva- inameM kalpavAsI devoM ke solaha svarga hote haiN| Age nava graiveyaka, deva, nArakI, tiryaMca yaha koI bhI sIdhe mokSa nahIM jA sakate,eka mAtra manuSya nava anudiza aura pA~ca anuttara vimAna haiN| jagata meM tIna loka kahalAte haiM-adholoka, bhava hI aisA hai, jahA~ se jIva sIdhe mokSa jA sakate haiM,jAte haiN| madhyaloka aura uurdhvlok| adholoka meM-sAta nrk| madhyaloka meM- nandIzvara pavitra vaikriyaka zarIra ke dhArI deva kabhI bhI manuSyoM ke apavitra audArika dvIpa, bharata kSetra Adi manuSya aura tiryaMcoM ke rahane ke sthAna haiN| Urdhvaloka zarIra ke sAtha kAma sevana nahIM karate / devoM ke mAMsa, madirA Adi kA sevana nahIM meM-vaimAnika devoM ke solaha svarga, navagraiveyaka,navaanudiza, pA~ca anuttara aura inake hotaa| devoM ko kaMTha se jharane vAlA amRta kA AhAra hotA hai| kalpavRkSoM se unakI anta meM siddha zilA hai, jahA~ siddha mukta jIva rahate haiM, yahIM taka lokAkAza hai, saba icchAoM kI pUrti hotI hai| devoM meM saMtati kI utpattigarbha dvArA nahIM hotI tathA isase Age AlokAkAza hai| yahA~ Urdhva loka kA varNana cala rahA hai| unakA zarIra vIrya aura dUsarI dhAtuoM se banA huA nahIM hotA / unakA vaikriyaka kalpavAsI solaha svarga ke nAma -1. saudharma, 2. IzAna, 3. sAnatkumAra, zarIra hotA hai aura kisI bhI rUpa hone kI vikriyA hotI hai| kevala mana kI kAma 4. mAhendra, 5. brahma, 6. brahmottara, 7. lAntava, 8. kApiSTa, 9. zukra, bhoga rUpa vAsanA tRpta karane ke liye vaha yaha upAya karate haiN| nIce ke devoM kI 10. mahAzukra,11. satAra, 12. sahasAra,13. Anata, 14.prANata, 15. AraNa, vAsanA tIvra hotI hai tathA mAnasika duHkha se duHkhI rahate haiN| hamezA dUsare devoM kI 16. acyut| Rddhi, samRddhi dekhakara jhurate rahate haiM aura mRtyu se pUrva chaha mAha pahale mAlA murajhA solaha svarga ke deva kalpavAsI deva kahalAte haiM, inake solaha svarga vimAna jAne se bahuta vikalpita duHkhI hote haiN| devagati meM saba deva eka samAna nahIM hote, hote haiM,yahA~ mithyAdRSTi aura samyakdRSTi donoM hI prakAra ke jIva hote haiM,yahA~ kI vahA~ bhI U~ca-nIca kA bhedabhAva aura puNya-pApa ke udayAnusAra sArI vyavasthA hotI Ayu do sAgara se lekara bAIsa sAgara taka hotI hai, yahA~ taka deva aura devI donoM hai hai| isa prakAra saMsArI, mithyAdRSTi jIva kahIM bhI sukhI nahIM rahatA aura kahIM bhI sukhI prakAra ke jIva hote haiM,svargoM meM koI napuMsaka nahIM hotaa| yahA~ saba pIta, padma,zukla 1 nahIM ho sakatA ; kyoMki jisakI dRSTi bAhara para kI tarapha parAdhIna hai, vaha kaise sukhI lezyA vAle hote haiN| isase Age kalpAtIta deva vimAna hote haiN| * ho sakatA hai, kahA bhI hai-" parAdhIna sapanehu sukha naahiiN"| nava graiveyaka ke nAma -1. sudarzana, 2. amogha, 3. suprabuddha, 4. yazodhara, sukha to eka mAtra apane nija svabhAva meM hai, apane Atmasvarupa kA zraddhAna 25. subhadra, 6. vizAla,7. sumana, 8. somana, 9. priitiNkr| 5 samyakdarzana hI sukha kA mUla AdhAra hai isaliye sadguru isa manuSya bhava meM jIvoM 7 navagraiveyaka meM zuklalezyA hotI hai, yahA~ taka mithyAdRSTi jIva bhI jAte haiM, ko jagAte haiM, apanA Atmahita karane sukhI hone kA mArga batAte haiM - inakI Ayu 22 sAgara se 31 sAgara taka hotI hai| je tribhuvana meM jIva anaMta, sukha cAha~ dukhata bhayavanta / navaanudiza ke nAma-1. Aditya, 2. arci, 3. arcimAlI, 4. verocana, tArauM du:khahArI sukhakAra, kahaiM sIkha guru karuNAdhAra // 5. prabhAsa, 6. arciprabha, 7. arci madhya, 8. arcirAvarta, 9. arcirvishisstth| tAhi suno bhavimana thira Ana,jo cAho apano kalyANa //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaya AhAra nAma barAbara oka zrI zrAvakAcAra jI gAthA- 187 saMsAra meM dravya, kSetra, kAla, bhAva aura bhava rUpa paMca parAvartana calatA hai, isa mithyAtva, samyakprakRti mithyAtva se paripUrNa hai (saMmiktaMsuddhalopana) zuddha samyaktva paMca parAvartana rUpa saMsAra meM kAla apanA vizeSa mahatva rakhatA hai| isa kAlacakra kA arthAt apane zuddhAtma svarUpa ko bhUlA huA hai (saMsAra sarana saMgate) saMsAra arthAt chaha kAloM se yukta utsarpiNI aura avasarpiNI ke dvArA bharata aura airAvata kSetra meM , dhana, zarIra, parivAra, viSayAdi ke Azraya lagA huA hai, raMjAyamAna ho rahA hai, isase jIvoM ke Ayu, kAya, buddhi kI vRddhi-hAni hotI rahatI hai| bIsa koDAkor3I sAgara kA (anAdi bhramate jIvA) anAdikAla se yaha jIva bhramaNa kara rahA hai| eka kalpakAla hotA hai, usake do bheda haiM-1.utsarpiNI-jisameM jIvoM ke jJAnAdi vizeSArtha-saMsAra arthAt cAra gati,caurAsI lAkha yoniyoM meM yaha jIva du:kha kI vRddhi hotI hai| 2. avasarpiNI-jisameM jIvoM ke jJAnAdi kA hAsa hotA hai| bhogatA haA anAdikAla se kyoM bhramaNa kara rahA hai? yaha prazna pUchane para zrI guru bharata-airAvata kSetra meM kAla cakra kA parivartana tAraNa svAmI apUrva samAdhAna kara rahe haiM-jaina darzana kA marma, jIva ke saMsAra meM krama kAla kA| manuSyoM kI Ayu U~cAI haiM bhramaNa kA mUla kAraNa, apane satsvarupa kA vismaraNa aura yaha zarIra hI maiM hU~. yaha prAraMbha meM anta meM | prAraMbha meM | anta meM zarIrAdi mere haiM tathA maiM inakA kartA hU~ . aisI tIna prakAra kI mithyA mAnyatA hI saMsAra paribhramaNa kA kAraNa hai| yahA~ jaina darzana ke marma ko samajhane ke liye gaharAI suSamA-|4 kor3A koDI |3 palya 2 palya |3 kosa |2 kosa | cauthe dina bera barAbara meM utaranA hogA, anAdi se jIva kA aura karma kA saMyoga hai arthAt mile hue haiM, suSamA | sAgara suSamA |3 ko. ko. sA. 2 palya |1palya 2 kosa |1kosa / eka dina aMtara baheDA barAbara ra kaise mile hue haiM? jaise -svarNa aura paassaann| suSamA-2 koDA kor3I |1 palya |1 koTI 1 kosa |500dhanuSa| eka dina ke aMtara AyalA yahA~ koI prazna kare ki svarNa aura pASANa to pudgala, rUpI padArtha haiM mila duSamA | sAgara pUrva ra sakate haiM; paraMtu jIva cetana aura arUpI.karma padagala acetana aura rUpI.yaha kaise duSamA- 42 hajAra varSakama 1 koTI 120 varSa 500dhanuSa 7 hAtha | roja eka bAra S mile? isakA samAdhAna hai ki jIva bhI dravya hai aura pudgala bhI dravya hai aura dravya kA | suSamA |1ko. ko. sA. pUrva eka vizeSa guNa hai, dravita honA arthAt eka dUsare meM mila jAnA, yadyapi apanI sattA duSamA |21hajAra varSa |120 varSa 20 varSa 7 hAtha | kaI bAra 3 svarUpa se sadA bhinna rahate haiM, paraMtu milane kI zakti hone ke kAraNa jIva cetana 6. | duSamA- 21 hajAra varSa 20 varSa 15 varSa 2 hAtha | 1 hAtha atipracura vRtti, manuSya nagnA, machalI Adi kA AhAra, muni arUpI hotA huA bhI dravya hone ke kAraNa karma pudgala rUpI dravya meM milA huA hai| duSamA AvakoM kA abhAva, dharma va nAza yahA~ aura vizeSa mahattvapUrNa bAta samajhane kI hai ki karmoM meM sabase prabala sabakA rAjA asaMkhyAta avasarpiNI bIta jAne ke bAda eka huMDAvasaMrpiNI kAla AtA hai, mohanIya karma hai aura usake do bheda haiM-darzana mohanIya, cAritra mohanIya / darzana isa samaya huMDAvasarpiNI kA pAMcavAM kAla cala rahA hai| samyakdRSTi jIva ina saba 5 mohanIya kI tIna prakRti haiM- mithyAtva, samyak mithyAtva aura samyak prakRti bAtoM kA vicAra kara inase chUTane kI vairAgya bhAvanA bhAtA hai| saMyama, tapa ke mArga para 3 mithyAtva, yaha jIva ke darzana guNa kA ghAta karatI haiM aura jIva ina tInoM meM pUrA kA Age bar3hatA hai, jabaki saMsArI mithyAdRSTi jIva isI cakra meM ghUmatA rahatA hai| > pUrA DUbA hai| DUbA hai arthAt lipta ekameka ho rahA hai aura apane zuddhAtma svarUpa ko yahA~ koI prazna kare ki aise duHkha rUpa bhayAnaka saMsAra meM yaha jIva anAdi se bhUlA hai, lopa kara diyA hai| ra kyoM bhramaNa kara rahA hai ? isake uttara meM zrI jina tAraNa svAmI svayaM Age usakA yahA~ koI prazna kare ki jIva aura pudgala dravya hone ke kAraNa mile haiM ; paraMtu, varNana karate haiM yaha karma to pudgala kI azuddha dazA hai, karma koI dravya to nahIM hai tathA pudgala anAdi bhramate jIvA, saMsAra sarana sNgte| paramANu, jIva kI azuddhatA, vibhAva pariNamana ke nimitta se karmarUpa hote haiM aura mithyA triti saMpUna, saMmiktaM suddha lopanaM // 18 // jIva kA vibhAva pariNamana karmodaya ke nimitta se hotA hai. aisA nimitta-naimittika / saMbaMdha hai, to yaha batAiye ki yaha pudgala karma rUpa kaise huA aura jIva azuddha, anvayArtha- (mithyA triti saMpUna) tIna mithyAtva arthAt mithyAtva, samyak , 2hAtha
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 777 zrI AvakAcAra jI vibhAvarUpa pariNamita kaise huA ? tathA inameM pahale kauna huA aura kaise huA ? usakA samAdhAna karate haiM ki aisA anAdi se hai| kaise anAdi se ? jaise - vRkSa aura bIja / vaha kahA~ se AyA, kaise huA ? yaha anAdi kI prAkRtika svataMtra vyavasthA hai, isI siddhAMta se pUre vizva kA pariNamana svataMtra hai, yahA~ koI kisI kA kartA nahIM hai, saba apane Apa tatsamaya kI yogyatAnusAra ho rahA hai| ThIka hai, yaha anAdi se hai aura saba tatsamaya kI yogyatAnusAra ho rahA hai to phira aba kyA hogA ? aba isa bAta ko samajha lo ki maiM paramAtma svarUpa hU~ aura yaha saba mAyA hai| mAyA kaho yA karma kaho eka hI bAta hai aura isase chUTane kA bhAva ho taba bAta bane; kyoMki abhI eka samasyA aura hai ki yaha saMsAra meM vimohita ho rahA hai| zrI tAraNa svAmI kahate haiM- saMsAra sarana saMgate, saMsAra kI zaraNa meM raMjAyamAna ho rahA hai| arthAt isI ke cakkara meM ghUma rahA hai| isI ko paM. daulatarAma jI ne chahaDhAlA meM kahA hai / moha mahAmada piyo anAdi, bhUla Apako bharamata vAdi // jaise jAti kA baMdara aura Upara se zarAba piye ho phira dekho kitanI uchala kUda, uThApaTaka karatA hai| isI prakAra yaha jIva mithyAtva se aMdhA ho rahA hai aura sAtha meM lagA hai moha, mAyA kA prapaMca, aba chUTe to kaise chUTe ? aura pha~sA hai kaise cakkara meM, ina saba bAtoM ko suno taba patA lage, tAraNa svAmI to yahA~ jar3a khodakara batA rahe haiM, saMsAra bhramaNa kA kAraNa pUchA hai to pUrI bAta suno, kyoMki jIva kitane gahare meM pha~sA hai, DUbA hai| jaba taka pUrI bAta suneMge, samajheMge nahIM, taba taka kAma calane vAlA nahIM hai aura aise sahaja meM chuTakArA hone vAlA bhI nahIM hai| yaha mithyAtva ke sAtha hI mithyA deva, gurU, dharma ke cakkara meM pha~sA hai, mithyAtva mAyA meM vimohita ho rahA hai, zarIrAdi acetana se rAga kara rahA hai, isase saMsAra meM bhrama rahA hai, isI bAta ko Age gAthA meM kahate haiM - SYA GARAAN FAR A YEAR. mithyA deva guraM dharma, mithyA mAyA vimohitaM / anRtaM aceta rAgaM ca, saMsAre bhramanaM sadA / / 19 // anvayArtha - ( mithyA deva guraM dharma) mithyA deva, gurU, dharma ke cakkara meM pha~sA hai (mithyA mAyA vimohitaM) mithyA mAyA meM mohita ho rahA hai (anRtaM aceta rAgaM ca) 20 gAthA 19 aura kSaNabhaMgura nAzavAna jo zarIrAdi haiM inameM rAga kara rahA hai (saMsAre bhramanaM sadA) isase hamezA saMsAra meM bhramaNa kara rahA hai aura karegA / vizeSArtha - eka kahAvata hai- guravela aura nIma car3hI, guravela vaise hI kar3avI hotI hai aura nIma para car3hI ho to jyAdA kar3avI ho jAtI hai| isI prakAra jIva anAdi se mithyAtva meM to pha~sA hI hai aura Upara se mithyAdeva gurU dharma kA hI Azraya milA, jo saMsAra meM bhaTakane kI pApa-puNya kI hI carcA karate haiN| kabhI sacce deva gurU dharma kA satsaMga nahIM milA, jo dharma kA vAstavika svarUpa batAte, AtmA kA zraddhAna bhedajJAna karAte / yahA~ koI prazna kare ki yaha bAta to samajha meM nahIM AI; kyoMki kaI bAra bhagavAna ke samavazaraNa meM bhI gaye, bhagavAna kI divya dhvani sunI aura vartamAna meM jaina kula meM vItarAgI deva gurU dharma ke sAnidhya meM haiM, AtmA kI bhI carcA suna rahe haiM phira yaha kaise ho sakatA hai ? usakA samAdhAna karate haiM ki bhagavAna ke samavazaraNa meM gaye para dekhA kise ? divyadhvani sunI, paraMtu bhagavAna kI sunI yA apane bhItara jo bharI thI use hI sunate rahe ? kyoMki jo jAdi arahaMtaM, davvatta guNatta pajjayattehi / so jANadi appANaM, moho khalu jAdi tassa layaM // ( pravacana sAra gAthA - 80 ) jo arihanta ko dravyatva, guNatva aura paryAyatva se jAnatA hai vaha AtmA ko jAnatA hai aura usakA moha nAza ko prApta hotA hai| isaliye jise jIvAdi tatvoM kA zraddhAna nahIM hai use arihantAdi kA bhI saccA zraddhAna nahIM hai| bAhara se zarIra kI pUjA vaMdanA bhakti stuti se koI lAbha nahIM hai / yahI samayasAra jI meM kahA hai taM NicchayeNa jujjadiNa sarIraguNA hi hoti kevaliNo / kevali guNo thuNadi jo so taccaM kevaliM thuNadi // 29 // vaha stavana nizcaya meM yogya nahIM hai kyoMki zarIra ke guNa kevalI ke guNa nahIM hote, jo kevalI ke guNoM kI stuti karatA hai vaha paramArtha se kevalI kI stuti karatA hai| vartamAna meM jaina kula meMAye haiM, vItarAgI deva, gurU, dharma kA yoga milA hai, para hamArI dazA kyA ho rahI hai, kyA hama jaina haiM ? nizcaya se jisane apane ko jAna
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ w o zrI AcakAcAra jI gAthA-20 C o A liyA, vaha jaina hai| vyavahAra meM jisane indriyoM ko jIta liyA,vaha jaina hai| hamAre to isameM jIva kyA kare? AcaraNa kyA haiM, yaha svayaM dekheM tathA vItarAgI deva, gurU, dharma kA yoga milA, para isakA samAdhAna karate haiM ki yaha anAdi se to lage haiM paraMtu aba tumheM yaha hamArI mAnyatA aura zraddhA kyA hai, tathA hama kyA haiM? jarA svayaM ko dekheN| Upara se , manuSya bhava aura viveka buddhi milI hai, aba tuma vastu svarUpa ko samajho, bhedajJAna bAhara se puNya ke udaya se saba zubha yoga mile aura aise kaI bAra mile hoMge; parantu karo, apane satsvarUpa ko pahicAno to ina saba jhaMjhaToM se chUTa jAoge aura kyA hamane sacce deva, gurU, dharma ke svarUpa ko samajhakara kabhI saccI zraddhA kI hai? AnaMdamaya mukta ho jaaoge| jaise anya, apane deva gurU dharma kI zraddhA bhakti karate haiM, vaise hI hama bhI karate haiM, to parantu ajJAnI prANI kyA karatA hai? vaha vastu svarUpa kA vicAra cintana to kyA bheda huA? kyoMki hamArI mAnyatA, zraddhAna hI ulTA viparIta hai, to kyA nahIM karatA aura ulTA cintana karatA hai| kaisA kyA karatA hai? isa bAta ko Age hogA? yahA~ to kahate haiM ki sacce deva gurU dharma kA eka bAra bhI satsaMga ho jAye to , gAthA meM kahate haiMber3A pAra ho jAye, kahA hai anUtaM vinAsI ciMte, asatyaM utsAhaM kRtaM / jina vayana uvaesa, keI purisasya manirayana vittharanaM / anyAnI mithyA sadbhAvaM, suddha buddhaM na ciNte||20|| manuvA paMSi aneyaM, caMcu Akrini levi saM uDiyaM // anvayArtha- (anRtaM vinAsI ciMte) azAzvata aura vinAzIka saMyoga kA upadezasuddhasAra gAthA-4 jinendra bhagavAna ke vacana rUpa upadezaratna ko maNiratna kI bhA~ti koI virale 5 cintavana karatA hai (asatyaM utsAhaM kRtaM) asatya jhUThI bAtoM aura jhUThI kriyA meM puruSa vistAra ko prApta kara pAte haiN| bhagavAna ke samavazaraNa meM manuSya rUpI pakSI to bar3A utsAha karatA, utsAhita rahatA hai (anyAnI mithyA sadbhAva) ajJAnI inhIM aneka hote haiM kintu koI virale bhavya jIva jinendra bhagavAna ke vacanopadeza rUpI. jhUThe kAryoM meM, bhAvoM meM lagA rahatA hai (suddhabuddhaM na ciMtae) apane zuddha-buddha, avinAzI maNiratna ko karNarUpI coMca meM lekara ur3a jAte haiM arthAt jo jIva bhagavAna kI vANI zuddhAmasvarUpa kA cintavana nahIM krtaa| ko grahaNa kara lete haiM yahI satsaMga kI sArthakatA hai| vizeSArtha- yahA~ jIva ke saMsAra bhramaNa kA kyA kAraNa hai ? yaha prazna pUche jAne satsaMga use kahate haiM, jaba hamArI dRSTi palaTa jAye, apane brahma svarUpa kI surata para sadgurU tAraNa svAmI usakA vivecana kara rahe haiM ki mUla kAraNa to mithyAtva hai, ho jAye aura saMsAra se viraktatA A jAye, yaha hai satsaMga kI mahimA / satya kii| isake sAtha saMsAra zarIra bhogoM meM raMjAyamAna honA, mithyA deva, gurU, dharma kA sevana svIkAratA, satya kI zraddhA hI sacce deva gurU dharma kA milanA hai aura yaha abhI taka karanA, mithyA mAyA meMmohita rahanA aura kSaNabhaMgura nAzavAna zarIrAdi acetana padArthoM isa jIva ko huA nahIM hai tathA mithyA mAyA meM mohita ho rahA hai| mAyA ke tIna rUpa meM rAga karanA / yahA~ isI bAta ko khulAsA kara rahe haiM ki jIva ina sabameM lagA hai haiM- kaMcana, kAminI aura kiirti| inake cakkara meM saMsArI prANI bhramita ho rahA hai, tathA inhIM azAzvata, vinAzIka padArthoM kA cintavana karatA hai, inhIM ke jhUThe aura yaha saba jhUThI mana kI bhramanA chala hai| na yaha kucha sAtha AtI hai aura na sAtha prapaMcoM meM ati utsAhita rahatA hai tathA inhIM kI carcA aura inhIM ke bhAva karane meM jAtI hai aura na isase kisI kA bhalA hotA hai, mAtra chala dhokhA hai jisameM ajJAnI lagA rahatA hai| apane zuddha-buddha, avinAzI caitanya tatva bhagavAna AtmA kA to prANI mohita ho rahA hai aura isakI cAha meM vyAkula ho rahA hai| yaha mAyA hI isa jIva cintavana karatA hI nahIM hai| ko mohita kiye hue hai, yahI apane brahma svarUpa kA sAkSAtkAra nahIM hone de rahI hai| yahA~ koI prazna kare ki jaba apane zuddha-buddha avinAzI caitanya tatva bhagavAna yaha jIva kSaNabhaMgura nAzavAna zarIrAdi acetana padArthoM meM rAga kara rahA hai, isase AtmA kA hI patA nahIM hai, kabhI use jAnA nahIM, anubhava nahIM kiyA to usakA anAdi se saMsAra meM bhramaNa kara rahA hai| cintavana kaise kareM? jo jAnane meM AyA jisase saMbaMdha hai, usI kA cintana ) yahA~ koI prazna kare ki yaha anAdi se hI mithyAtva mAyA, moha Adi lage haiM, calatA hai vaise hI bhAva hote haiM, isameM koI kyA kare? isakA samAdhAna samayasAra calatA jI meM AyA hai
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ P O4 zrI zrAvakAcAra jI suda paricidANubhUdA savvassavi kAmabhoga baMdha khaa| vizeSArtha- yahA~ saMsAra bhramaNa kA kAraNa kyA hai ? yaha batAyA jA rahA hai ki eyattassuvalaMbho Navari Na, sulaho vihattassa // 4 // jIvajhUThe rAga meM pha~sakara saMsAra meM du:kha kA bIja botA hai| mithyAdarzana, mithyAjJAna / sarvaloka ko kAmabhoga saMbaMdhI baMdha kI kathA to sunane meM A gaI hai, paricaya meM , aura mithyAcAritra meM lagA rahatA hai| mithyAdarzana, jJAna, cAritra kyA hai? A gaI hai aura anubhava meM bhI A gaI hai isaliye yaha sulabha hai; kintu bhinna AtmA aise mithyAga jJAna varNa vaza, bhramata bharata duHkha jnm-mrnn| kA ekatva honA kabhI na to sunA hai,na paricaya meM AyA hai aura na anubhava meM AyA hai| tAteM inako tajiye sujAna, suna tina saMkSepa kahU~ bakhAna // isaliye eka mAtra vahI sulabha nahIM hai| aura bhI Age kahA hai jIvAdi prayojanabhUta tatva, sara tinamAhi vipryytv| taM eyatta vihatta, dAeha appaNo savihaveNa / cetana ko hai upayoga rUpa, bina mUrati cinmUrati anUpa // jadivAejja pamANa, hijja chalaM Na ghettavyaM // 5 // pudgala nabha dharma adharma kAla, inate nyArI hai jIva caal| usa ekatva vibhakta AtmA ko maiM AtmA ke nija vaibhava se dikhAtA hU~ , yadi maiM tAko najAna viparIta mAna, kari kara deha meM nija pichAna / / dikhAU~ to pramANa (svIkAra) karanA aura yadi kahIM cUka jAU~ to chala grahaNa nahIM OM maiM sukhI duHkhI maiM raMka rAva, mere dhana gRha godhana prbhaav| krnaa| mere suta tiya maiM sabala dIna,berUpa subhaga mUrakha pravIna / yahA~ yahI to samajhanA hai ki hama cAhate kyA haiM?agara AtmakalyANa karanA tana upajata apanI upaja jAna,tana nazata Apako naashmaan| cAhate haiM, sukha zAMti AnaMda meM rahanA cAhate haiM to jisake Azraya se vaha milane rAgAdi pragaTa ye du:kha dena, tinahIko sevata ginata cain| vAlA hai, usa ora kA prayAsa puruSArtha kareM, isake liye cAra bAteM dhyAna meM rakheM, zubha azubha baMdha ke phala maMjhAra, rati arati kare nijapada visaar| inakA abhyAsa kareM, to avazya kAma banegA- 1. Agama kA sevana, 2. yukti kA roke na cAhanija zakti khoya,ziva rUpa niraakultaanjoy|| avalambana, 3. para aura apara gurU kA upadeza, 4. sva sNvedn| yAhIpratIti jata kachuka jJAna,so du:khadAyaka ajJAna jaan| hama kyA kara rahe haiM, isa bAta ko tAraNa svAmI agalI gAthA meM kahate haiM ina juta viSayani meM jo pravRtta, tAko jAno mithyA caritra / / mithyA darsanaM nyAnaM, caranaM mithyA ucyte|| isa prakAra dharma ke viparIta AcaraNa kara saMsAra kA hI kAraNa banAtA hai tathA anRtaM rAga saMpUna, saMsAre duSa vIrjaya // 21 // ra saMyama tapa ke nAma para mithyA saMyama, mithyA tapa karatA hai| saMyama pA~ca indriya aura mithyA saMjama hadayaM ciMte, mithyA tapa grahanaM sdaa| * mana ko vaza meM karanA tathA pA~ca sthAvara aura trasa jIvoM kI rakSA karanA hai. soyaha to 9 karatA nahIM aura apanI manamAnI se bAhya AcaraNa ulTA sIdhA karatA hai jisase anaMtAnaMta saMsAre, pramate anAdi kAlayaM // 22 // nirAkulatA ke bajAya AkulatA aura vikalpa kA kAraNa banAtA hai, svayaM parezAna - (anRtarAga sapUna) jhUTha rAgamaphasakara (sasAraduSavAjeya) saMsAra rahatA hai aura dUsaroM ko parezAna karatA hai| ke duHkha kA bIja bo rahe haiM (mithyA darsanaM nyAnaM) mithyAdarzana, mithyAjJAna (caranaM tapa kA vAstavika svarUpa-'icchA nirodha: tapa: icchAoM ke nirodha ko mithyA ucyate) aura mithyAcAritra ko dharma kahate haiN| 5 tapa kahate haiN| tapa ke bAraha bheda haiM-chaha bAhya tapa- 1. anazana, 2. unodara, (mithyA saMjama hadayaM ciMte) mithyA saMyama kA hRdaya meM cintana karate haiM (mithyA 3. vRtti parisaMkhyAna, 4. rasaparityAga, 5. vivikta sayyAsana, 6.kaayklesh| tapa grahanaM sadA) mithyA tapa ko sadA grahaNa karate haiM isase (anaMtAnaMta saMsAre) chaha antaraMga tapa-1.prAyazcita, 2. vinaya, 3. vaiyAvRtya , 4. svAdhyAya, anantAnaMta saMsAra meM (bhramate anAdi kAlaya) anAdi kAla se bhramaNa kara rahe haiM aura 5.vyutsrg,6.dhyaan|| karate rheNge| 'tapasA nirjarAca'tapa se karmoM kI nirjarA hotI hai so yaha to karatA nahIM, reakinorrecto
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-23,24 P Ooan apanI manamAnI mithyA ADambara karatA hai,svayaM saMklezita rahatA hai tathA dUsaroM ke kA bandha hotA hai| liye saMkleza kA kAraNa banatA hai isase anaMtAnaMta saMsAra meM ananta kAla taka vizeSArtha-yahA~ saMsAra bhramaNa kA mUla kAraNa mithyAtva to hai hI usake sAtha paribhramaNa karatA hai| ra anantAnubaMdhI cAra kaSAya lobha, krodha, mAna, mAyA bhI lagI rahatI haiM. inhIM se yahA~ koI prazna kare ki anyamatI meM to nAnA bheSa banAte haiM aura mithyA ADambara * ananta karmoM kA bandha hotA hai| yahA~ vizeSa bAta samajhane kI hai ki pahale mohanIya karate haiM, bhakSya-abhakSya kA viveka nahIM rakhate, paMcAgni tapa karate haiM aura nAnA prakAra karma ke do bheda batAye the. pahale darzana mohanIya jisake tIna bheda- mithyAtva, samyak. kA DhoMga racate haiM, paraMtu apane yahA~ to aisA kucha nahIM karate, bhakSya-abhakSya kA vicAra mithyAtva. samyaka prakati mithyaatv| dUsare cAritra mohanIya ke paccIsa bheda hote haiM, rakhate haiM, sahI tapa bhI karate haiM phira yaha mithyA saMyama mithyA tapa kyoM kahA hai? jinheM kaSAya kahate haiN| kaSAya cAra hotI haiM- krodha, mAna, mAyA, lobha inakI usakA samAdhAna karate haiM ki pahalI bAta to yaha hai ki samyaktva se hIna / tIvratA maMdatA ke cAra bheda haiM, anantAnubaMdhI,apratyAkhyAna, pratyAkhyAna, saMjvalana arthAta apanI AtmazraddhA se rahita jo bhI saMyama tapa hai vaha saba mithyA saMyama, 44416. nau no kaSAya hotI haiM- hAsya,rati, arati, bhaya, zoka, mithyAtapa hI hai kyoMki vaha saba saMsAra ke hI kAraNa haiM, bhale hI aise saMyama tapa se jugupsA,strIveda, puruSaveda, napuMsaka veda, yaha saba paccIsa haiN| aba ina paccIsa kaSAyoM puNya bandha hove sadgati hove, devagati calA jAve para usase lAbha kyA hai? aiseto- 3 ko do bhedoM meM bA~TA hai, jinheM rAga-dveSa kahate haiN| rAga ke aMtargata teraha kaSAya AtI muni vrata dhAra ananta bAra grIvaka upjaayo| haiM,mAyA aura lobha kI caukaDI tathA hAsya,rati aura tInoM veda / dveSa ke aMtargata bAraha panija AtamajJAna binA,sakhalezana paayo|| kaSAya krodha aura mAna kI caukar3I tathA arti,bhy,shok,jgpsaa| aba yahA~ samajhane dUsarI bAta mana aura indriyoM ke vaza karane ko saMyama kahate haiM so yaha mana aura kA viSaya hai ki mithyAtva ke sAtha yaha anantAnubaMdhI cAra kaSAya hamezA rahatI hI haiN| indriya to vaza meM karatA nahIM aura khAne-pIne kI zuddhi, bAhya ADambara karatA hai, jo jIva ko kamA~ se kase bAMdhe use kaSAya kahate haiN| inhIM ko saMyama kahatA hai tathA tapa, icchA ke nirodha karane ko kahate haiM. so icchA aba vizeSa bAta jo hamezA smaraNa rakhanA haikA nirodha to karatA nahIM aura tapa ke nAma para nAnA prakAra ke phailAva phailAtA hai| 1. saMsAra meM jIva ko du:khI karane vAlA-moha hai| vaise pratidina sAmAnya bhojana karatA hai, paraMtu vrata ke dina nAnA prakAra ke vyaMjana 2.saMsAra meM jIva ko rulAne vAlA bhramaNa karAne vAlA-mithyAtva hai| banAtA hai| jabaki saMyama tapa karane vAle ko to sahaja, sarala,AkiMcanya nispRha 3.saMsAra meM jIva ko karma bandha kA kAraNa-kaSAya yA rAga-dveSa hai| honA cAhiye,jo kucha jaisA apane niyama ke anukUla mila jAye usameM hI santoSa tIna mithyAtva aura cAra anantAnubaMdhI kaSAya ke chUTane para hI jIva ko apane aura tRpta rahanA cAhiye parantu vartamAna meM kyA ho rahA hai, yaha saba dekha hI rahe haiM, isa svarUpa kA bhAna, samyakdarzana hotA hai, jaba taka yaha nahIM TUTatI-chUTatI taba taka prakAra yaha mithyA saMyama, mithyA tapa meM lagA jIva saMsAra bhramaNa hI karatA hai| aba jIva ko saMsAra meM hI bhramaNa karanA pdd'egaa| mithyAtva ke sAtha cAra anantAnubaMdhI kaSAyoM meM lage rahane se ananta karmoM kA anubandha aba Age cAra kaSAyoM meM pahale lobha kA svarUpa kahate haiMkaratA hai, usakA svarUpa kahate haiM lobhaM kRtaM asatyasyA,asAsvataM disTate sdaa| mithyA disTica saMgena, kasAyaM ramate sdaa| anRtaM kRta AnaMda, adharma saMsAra bhAjanaM // 24 // lobhaM krodha mayaM mAna,gRhitaM anaMta baMdhanaM // 23 // anvayArtha- (lobhaM kRtaM asatyasyA) lobha karanA bilkula jhUThA hai, adharma hai anvayArtha- (mithyA disTi ca saMgena) mithyAtvamaya dRSTi ke saMga se (kasAyaM (asAsvataM disTate sadA) lobha karane vAlA hamezA kSaNabhaMgura, nAzavAna padArthoM ko ramate sadA) kaSAyoM meM hamezA ramaNa karatA hai (lobhaM krodhaM mayaM mAnaM) lobha, krodha, hI dekhatA hai (anRtaM kRta AnaMda) aura inhIM saba nAzavAna padArthoM ko ikaThThA karane, mAyA, mAna ke (gRhitaM anaMta baMdhanaM) anantAnubaMdhI baMdhana meM lage rahane se ananta karmoM . vedase
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 707 GYANCY zrI AvakAcAra jI banavAne meM AnaMda mAnatA hai (adharma saMsAra bhAjanaM) yahI adharma, pApa, saMsAra kA pAtra banAtA hai| vizeSArtha yahA~ cAra kaSAyoM meM pahale lobha kaSAya kA varNana cala rahA hai| kaSAya karane vAlA kaisA hotA hai usakA eka sUtra hai krodhI andhA hotA hai, mAnI baharA hotA hai| lobhI nakaTA hotA hai, mAyAcArI gUMgA hotA hai // - pApoM kI mA~- mAyA aura pApoM kA bApa lobha hotA hai| lobha tRSNA ko kahate haiM, saMgraha karane kI vRtti lobha hai| mAnasika azAnti, cintA, bhaya aura duHkha kA kAraNa lobha hai| lobha karane vAle ko kisI se prema sneha nahIM hotaa| lobha kA mUla AdhAra dhana, vaibhava, parigraha hai| lobhI ko hita-ahita, pApa-puNya kA koI vicAra, viveka nahIM hotaa| dhana saMgraha karanA hI usakA eka mAtra lakSya hotA hai| lobha ke kAraNa hI parivAra meM kalaha azAnti hotI hai| anIti anyAya, bhraSTAcAra, rizvatakhorI saba dhana aura lobha ke kAraNa hotI hai| lobhI na khAtA hai, na sotA hai, hamezA bhayabhIta rahatA hai| lobhI kabhI vrata dhAraNa nahIM kara sktaa| krodha aura mAna to bAhara se dikhAI dete haiM, pakar3a meM A jAte haiM, parantu lobha aura mAyA bAhara se dikhAI nahIM dete, sahajatA se pakar3a meM nahIM aate| naraka meM le jAne kA eka mAtra kAraNa lobha hI hai| bAhara meM dhana-vaibhava parigraha hove na hove, yaha pApa-puNya ke udayAdhIna hai, para lobha kI pravRtti, lobha kaSAya to antaraMga pariNati hai jo bhItara hI bhItara kAma karatI rahatI hai, lobhI ko kisI kA vizvAsa nahIM hotA / putra, patni, bhAI taka kA vizvAsa nahIM krtaa| dhana kI bahuta pakar3a hotI hai| lobhI ko nirantara raudra dhyAna calatA rahatA hai| lobhI ko bAharI phailAva dhana-vaibhava, parigraha hI dikhatA hai aura inake ikaTThA karane, hone meM hI AnaMda mAnatA hai| use apane satsvarUpa AtmA kI to koI khabara hI nahIM hotI, adharma meM pApo meM lagA huA saMsAra kA pAtra banatA hai| mosh remnach woh news noch yahA~ koI prazna kare ki kaSAyoM meM to krodha, mAna, mAyA, lobha kA krama hai, yahA~ tAraNa svAmI ne lobha ko pahale kyoM rakhA ? 5 usakA samAdhAna hai ki yahA~ tAraNa svAmI ne jIva kI pariNati aura kaSAya ke mUla AdhAra ko pakar3A hai; kyoMki lobha se hI krodha, mAna, mAyA hote haiM aura yaha jIva ke sAtha dasaveM guNasthAna taka rahatA hai, lobha hI pApa kA bApa, pApoM kI jar3a hai, 24 gAthA 25 lobha se hI saMsAra kA saba cakra calatA hai| lobha kA prANa dhana hai aura yahI saMsAra kA prANa hai| dhana aura dharma kI atyanta viparItatA hai, jise dhana iSTa aura priya hogA, use dharma upalabdha ho hI nahIM sktaa| puNya-pApa kI jar3a dhana hai, dharma se to isakA koI saMbaMdha hai hI nahIM, dharma mArga kA sabase bar3A bAdhaka kAraNa dhana hai| jinheM dharma mArga para calanA thA, mukta honA thA, unhoMne isa pApa-parigraha kA tyAga kiyA tabhI mukta ho ske| bar3e-bar3e rAjA, mahArAjA, tIrthaMkara, cakravartI isake pratyakSa pramANa haiN| Age lobha se hI krodha hotA hai, aura vaha AtmA dharma ratna ko jalAtA hai, isakA varNana karate haiM - kohAgni prajulate jIvA, midhyAtaM ghRta telayaM / kohAgni prakopanaM kRtvA, dharma ratnaM ca dagdhaye / / 25 / / anvayArtha (kohAgni prajulate jIvA) jaba jIva krodha kI agni meM jalatA hai (mithyAtaM ghRta telayaM) mithyAtva, ghI aura tela kA kAma karatA hai (kohAgni prakopanaM kRtvA) isase krodhAgni bahuta bar3ha jAtI hai, usakA prakopa ati prabala ho jAtA hai (dharma ratnaM ca dagdhaye) jisase dharma ratna bhasma ho jAtA hai / - vizeSArtha yahA~ saMsAra bhramaNa ke kAraNa mithyAtva ke sAtha anantAnubaMdhI kaSAya kA varNana cala rahA hai, yahA~ krodha kA svarUpa batAyA jA rahA hai ki jaba jIva ko anantAnubaMdhI krodha utpanna hotA hai to usameM mithyAtva ghI aura tela kA kAma karatA hai, isa krodhAgni meM jIva andhA ho jAtA hai, phira use apane-parAye kA, acche-bure kA koI hoza nahIM rhtaa| krodha kI tIvratA meM bar3A anartha kara DAlatA hai, paraghAta, apaghAta taka kI sthiti bana jAtI hai| mithyAtva sahita anantAnubaMdhI krodha kA udAharaNa dvIpAyana muni the, jinhoMne pUrI dvArikA ko aura svayaM ko bhI usI meM bhasma kara diyaa| krodhI jIva ko hAni-lAbha kA, bhale-bure kA choTe-bar3e kA, ghara-bAhara kA koI hoza nahIM rhtaa| krodha ke Aveza meM jIva kyA se kyA nahIM kara DAlatA, yaha pratyakSa saMsAra meM dekhane meM AtA hai, apanA kyA hogA, isakA to use hoza hI nahIM rhtaa| kSamA dharma kA nAza karane vAlA krodha hI hai| krodha kA mUla AdhAra burA laganA hai| apanI manacAhI bAta na hone se krodha AtA hai, koI icchAnusAra na cale to krodha AtA hai, koI nukasAna ho jAye koI apamAna kara de to ekadama
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI gAthA-26,27 C al krodha A jAtA hai| bahirdRSTi hone se hI krodha AtA hai aura jaba taka krodha kI kaSAya ke svarUpa kA bhI varNana karate haiMtIvratA rahatI hai taba taka dharma kA jAgaraNa ho hI nahIM sktaa| jadi mithyA mAyA saMpUna,loka mUr3ha rato sdaa| kucha bhI sunane meM burA lagatA hai taba taka samyakdarzana nahIM ho sktaa| Age , loka mUDhasya jIvasya, saMsAre duSa dArunaM // 27 // isI ke sAtha mAna kA varNana karate haiM anvayArtha- (jadi mithyA mAyA saMpUna)jo mithyAtva mAyAdi kaSAya se pUrA mAnaM anRtaM rAgaM, mAyA vinAsa disttte| bharA huA hai (loka mUDha rato sadA) vaha hamezA loka mUDhatA meM rata rahatA hai (loka asAsvataM bhAva vidhaMte,adharma narayaM pataM // 26 // mUDhasya jIvasya) aura loka mUDhatA vAle jIva (saMsAre duSa dAruna) saMsAra meM hamezA anvayArtha- (mAnaM anRtaM rAga) mAna kaSAya meM azubha rAga arthAt zarIrAdi ghora duHkha bhogate haiN| aura (mAyA vinAsa disTate) vinAzIka mAyA para padArtha hI dikhAI dete haiM (asAsvataM. vizeSArtha- yahA~ mAyA kaSAya kA svarUpa batAyA jA rahA hai ki jo mithyAtva bhAva vidhaMte) azAzvata bhAva arthAt saMsArI bhAva bar3ha jAte haiM (adharma narayaM pataM) sahita ina anantAnubaMdhI kaSAyoM meM pha~sA hai, vaha loka mUDhatA meM hI rata rahatA hai| aura yaha adharma naraka meM le jAtA hai| mAyAcArI kA tAtparya chala, kapaTa beImAnI karanA hai, mAyA kaSAya vAlA vizeSArtha-mAna, ahaMkAra ghamaNDa ko kahate haiM aura yaha saMsArI jIva ko ATha kaMcana,kAminI aura kIrti ke jAla meM pha~sA hotA hai| inako prApta karane ke liye hI prakAra kA hotA hai-jAti mada, kula mada, rUpa mada, bala mada, dhana mada, jJAna mada, tapa chala kapaTa beImAnI karatA hai aura inakI prApti ke liye hI lokamaThatA arthAta mada, Rddhi md| mAna mahA viSa rUpa karahiM nIca gati jagata meM,mAna kaSAya vAle logoM kI dekhAdekhI jaisA saba saMsArI ajJAnI jIva karate haiM. vaisA hI yaha bhI karatA ko kisI kI hita kI bAta bhI acchI nahIM lagatI vaha kisI kI bAta sunanA hI nahIM hai, mAnatA hai| yaha mAyA kaSAya itanI sUkSma hotI hai ki sahaja pakar3a meM nahIM AtI, cAhatA, apanI sunAnA cAhatA hai| apane sAmane kisI ko kucha nahIM smjhtaa| isakA sUkSma rUpa, cAha,ruci icchA hai aura yaha jagata meM para padArtha ko dekhane se hI mAtA-pitA, gurUjanoM taka kA anAdara karatA hai, apane Apako hI sabase zreSTha paidA hotI hai| mAyA kA itanA sUkSma rUpa hai aura phira jahA~ anantAnubaMdhI mAyA hove akala maMda mAnatA hai, apanI bAta sabase manavAnA cAhatA hai, agara usakI marjI ke vahA~ kahanA hI kyA hai ? dhana aura yaza ke pIche hI to manuSya pAgala rahatA hai, dhana khilApha kucha hotA hai to vaha nArAja ho jAtA hai, asahayoga karatA hai| mAna kaSAya 5 kyoM kamAtA hai, parivAra kyoM pAlatA hai? merA nAma rhegaa| isa nAma aura yaza kI vAlA sabase IrSyA, baira, virodha rakhatA hai| krodhI se mAnI tIvra kaSAya vAlA hotA cAha meM duniyA bhara ke kukarma karatA hai aura khuda naraka nigoda meM calA jAtA hai| nAma, hai| krodha kaSAya vAlA to jisase koI lar3AI jhagar3A virodha ho, usI se krodha, dAma, kAma yaha tInoM hI saMsAra kA phailAva karane vAle haiM aura inake pIche hI yaha jIva karatA hai| mAna kaSAya vAlA to sabhI se ruSTa rahatA hai, use koI acchA hI nahIM nAnA karma karatA hai, saMsAra meM inhIM ke liye kyA-kyA nahIM ho rahA, yaha saba pratyakSa lgtaa| jo koI usakI khuzAmada,cApalUsI kare, hA~ meM hA~ milAye, basa usI se dekhane meM A rahA hai| sAtha kyA jAnA hai, kAma kyA AnA hai? isakA to ajJAnI saMtuSTa prasanna rahatA hai| mAna kaSAya vAle ko apane se acchA hoziyAra to koI jIva ko koI vicAra hI nahIM aataa| inake pIche hI loka mUDhatA meM pha~sakara mithyA dikhAI hI nahIM detaa| mAna kaSAya ke sAtha mAyAcArI aura sAre pApa lage rahate haiM, deva, gurU,dharma kA sevana karatA hai, kudevAdi kI mAnyatA pUjA bhakti karatA hai aura isakA jvalaMta udAharaNa-rAvaNa hai, jisane apanI mAna kaSAya ke pIche apane vaMza laukika vyavahAra meM hI lagA rahatA hai| isakA pariNAma kyA hogA? kucha socatA hI ko bhI miTA DAlA aura svayaM bhI durgati meM calA gyaa| nahIM hai| samAja kA, saMsAra kA, anya jIvoM kA kyA hogA, isakA vicAra nahIM karatA mAna kaSAya vAle kI dRSTi hamezA zarIra aura para padArtha para hI rahatI hai aura aura nyAya-anyAya,dharma-adharma,pApa-puNya se jaise-taise apanA kAma banAnA cAhatA isake hamezA khoTe bhAva calate rahate haiM, jisase naraka meM jAtA hai, isI krama meM mAyA hai,dhana aura yaza cAhatA hai, merA nAma amara rahe isake liye saMkalpa-vikalpa karatA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI gAcA-28,29 C OOO hai; jabaki saMsAra meM kisI kA nAma amara huA hI nahIM,jo dharma mArga para cale jinhoMne kiyA jAtA hai yahI saba deva mUDhatA hai| Atma kalyANa kiyA, bhagavAna bane vahI amara ho gaye, zeSa saba to marate hI phira rahe 3. pASaMDI mUr3hatA- DhoMgI, chala chidra karane vAle pApa, kaSAyoM meM pravRtta haiN| isa prakAra yaha jIva ina kaSAyoM ke vazIbhUta loka mUDhatA Adi meM phaMsa jAtA hai, .. pASaMDiyoM kI mAnyatA,pUjA,vandanA karanA pASaMDI mUDhatA hai / dhokhA dene vAle jisase ananta saMsAra meM hI paribhramaNa karatA hai| OM mAyAcArI karane vAle, dhanAdi Thagane vAle, yaha saba pASaMDI hote haiM, inakI saMgati loka mUDhatA Adi kyA hai, unakA svarUpa kahate haiM karanA, mAnyatA karanA, patana kA kAraNa hai| mukhoM kI saMgati aura mUrkhatA donoM hI loka mUha rato jena, deva mUDhasya disttite| durgati ke kAraNa haiN| jo jIva ina tIna mUDhatAoM meM phaMse hote haiM, vaha nigoda hI jAte pASaMDI mUr3ha saMgAni ,nigoyaM patitaM punaH / / 28 // 4 haiM; kyoMki satpuruSa jJAnI, sAdhuoM kA satsaMga hI jIva ko kalyANakArI hai aura kusaMga hI patana kA kAraNa hai| saMsAra bhramaNa kI kAraNabhUta yaha tIna mUDhatAyeM haiN| jo anvayArtha-(loka mUDha rato jena) jo jIva loka mUDhatA meM rata haiM (deva mUDhasya 9 jIva ina mithyAtva kaSAya mUDhatA Adi meM pha~se haiM, vaha saMsAra meM naraka nigoda Adi disTite) vaha deva mUDhatAoM ko bhI dekhate haiM, unameM hI lage rahate haiM (pASaMDI mUDha ke hI duHkha bhogate haiN| saMsAra bhramaNa ke kAraNa paccIsa doSa aura haiM jinakA varNana saMgAni) pASaMDI mUDhoM kI saMgati karake, pASaMDI mUDhatAoM ke saMga lagakara (nigoyaM 3 karate haiMpatitaM puna:) puna: nigoda meM cale jAte haiN| anAyatana mada asTaMca,saMkAdi asTa dUSanaM / vizeSArtha- mUDhatA tIna hotI haiM- lokamUDhatA, devamUDhatA, pASaMDI muuddhtaa| malaM saMpUrna jAnate, sevanaM duSadArunaM // 29 // mUDhatA kA artha mUrkhatA hai, yahA~ pahale inakA svarUpa batAte haiN| 1.loka mUDhatA- saMsArI logoM kI dekhAdekhI viveka rahita kriyA AcaraNa anvayArtha- (anAyatana mada asTaM ca) chaha anAyatana aura ATha mada (saMkAdi vyavahAra karanA lokamUDhatA hai| jaise-vyavahAra bAhya kriyA kAMDa ko hI dharma mAnanA.1 asTadUSana) zaMkA Adi ATha doSa (malaM saMpUrna jAnate) tIna mUDhatAoM sahita paccIsa nadI Adi meM snAna karane ko dharma mAnanA, isakI usakI pUjA mAnyatA karanA dharma malA ko samyakdRSTi jAnatA hai (sevanaM duSa dAruna) ki inake sevana karane se hI hai aisA maannaa| lakSmI jI kI pUjA karane se dhana milatA hai, dakAna. daravAje AdidAruNa du:kha bhoganA par3ate haiN| ke paira par3anA, cAhe jahA~, cAhe jisake sAmane apanA mastaka jhukA denaa| dhana yaza vizeSArtha- yahA~ saMsAra bhramaNa ke kAraNoM kA varNana cala rahA hai, samyakadRSTi Adi kI kAmanA se laukika rUr3hiyoM ko mAnanA aura apane vaMza, samAja paramparA meM ina sabako jAnatA hai aura ina sabase bacatA hai| yahA~ paccIsa mala kyA haiM? inakA calI A rahI mAnyatA, rUr3hiyoM ko binA viveka ke mAnanA yaha saba loka mUDhatA hai| varNana karate haiM-zaMkAdi ATha doSa, ATha mada, chaha anAyatana, tIna mUDhatA - yaha 2. deva mUDhatA- kisI bhI laukika kAmanA, dhana, yaza, jaya, putrAdi kI paccIsa mala haiN| bhAvanA se pUjA, pATha, stuti, vaMdanA Adi karanA deva mUr3hatA hai| deva, kudeva, adeva * zaMkAdi ATha doSa- inakA saMkSepa meM svarUpa likhate haiN| kA koI viveka vicAra na karate hue, sabakI mAnyatA krnaa| sacce deva to sarvajJa. 1.zaMkA- dharma meM zaMkA karanA (maiM jIva AtmA hU~ yA zarIra hU~) tatvoM meM vItarAgI, hitopadezI hote haiN| vaha na to kisI ko kucha dete haiM,na kisI se kucha lete zraddhAna na honA (kisane dekhA hai, aisA hai athavA nahIM) zaMkA karane vAlA hamezA / haiM,vaha to vAstavika dharma kA svarUpa, Atma kalyANa kI bAta mukti kA mArga batAte " sapta bhayoM se bhayabhIta rahatA hai| 2 haiM,unakA to sammAna bahumAna hI kiyA jAtA hai| kisI prakAra kI koI bhI kalpanA 1. iha loka bhaya- isa loka meM merA kyA hogA, aMtima samaya kauna merI sevA, rakSA ra karake kisI bhI prakAra ke AkAra Adi svarUpakI pUjA Adi karanA saba deva mUDhatA kareMge, merI burAI, hAni Adina hove| hai; kyoMki pUjA arthAt kucha bhI car3hAnA, kisI na kisI kAmanA ke abhiprAya se hI 2.para loka bhaya-para loka meM naraka, pazugati na calA jAU~, vahA~ merA kyA hogA? ... 3. vedanA bhaya-koI bImArI Adi ho jAyegI to kyA karUMgA?
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ SozrI zrAvakAcAra jI gAthA- 307 4. arakSA bhaya- merI rakSA sevA saMbhAla kauna karegA? 8.aprabhAvanA-dharma kAryoM meM bAdhA DAlanA. AlocanA karanA, kisI ko 5. agupti bhaya- merA dhanAdi koI na le jAye varanA phira kyA karU~gA? Age na bar3hane na denA, purAnI rUr3hiyA~, mukhiyApana batAnA, kisI bhI prakAra dharma 6. maraNa bhaya- maiM mara na jAU~ aisA hamezA bhaya banA rhnaa| prabhAvanA na hone denaa| jabaki samyakdRSTi,dharma prabhAvanA meM pUre tana-mana-dhana se 7. akasmAt bhaya- koI akasmAt Apatti mere Upara na A jAye? mithyAdRSTi sahayoga karatA hai| pracAra-prasAra meM Age rahatA hai, dharmI jIvoM ko Age bar3hAtA hai, ko yaha zaMkA aura sAta bhaya hamezA lage rahate haiM, isaliye vaha hamezA bhayabhIta hara prakAra se dharma prabhAvanA karatA hI rahatA hai, vaha prabhAvanA aMga kA pAlana karatA hai| duHkhI rahatA hai| samyakdRSTi ko koI zaMkA bhaya nahIM hote vaha ni:zaMkita, nirbhaya ATha mada- 1.jAti mada- maiM ucca jAti kA huuN| rahatA hai| 2.kula mada- merA kuTumba,khAnadAna bahuta bar3A hai, mere kula meM aise-aise loga 2.kAMkSA- bhogoM kI kAmanA icchA, aisA aura kara letA, aisA aura bhoga , ho gye| letA, hamezA inhIM vicAroM meM Akulita rahatA hai| samyakdRSTi ko saMsArI bhoga to 3. bala mada- maiM bar3A balazAlI hU~ merA mukAbalA kauna kara sakatA hai| viSadhara jaise lagate haiM, vaha ni:kAMkSita rahatA hai| 4. dhana mada- mere pAsa itanA dhana hai, cAhe jisako ThikAne lagavA duuNgaa| 3. vicikitsA - mithyAdRSTi sabase ghRNA karatA hai, use koI bhI kucha bhI 5.tapa mada- maiM itanA bar3A tapasvI hU~ maiMne itanA ghora tapa kiyA hai| acchA nahIM lagatA / samyakadRSTi ko sabase prema hotA hai, sneha se sevA karatA hai, 6.jJAna mada-maiM itanA jJAnavAna hU~ maiMne itane grantha par3he haiM mere Age kauna kahA~ kisI se glAni nahIM karatA nirvicikitsaka aMga pAlatA hai| lagatA hai? 4. mUDha dRSTi - mithyAdRSTi hamezA mUDhatAoM meM lagA rahatA hai, usakI dRSTi meM 7.rUpa mada-maiM itanA rUpavAna svastha sundara huuN| saba mUrkha najara Ate haiM, use koI jJAnI,dharmI dikhAI nahIM detaa| jabaki samyakadRSTi 8. Rddhi mada-maiMne itanA kalA kauzala sIkhA hai, maiM hara bAta meM, hara kAma meM jJAnI,dharmI jIvoM kA satsaMga sevA karatA hai, vaha kisI mUDhatA meM nahIM phaMsatA isaliye paripUrNa hU~, mere Age kauna kyA batAyegA? amUDha dRSTi hai, jJAnI hai| chaha anAyatana- kudeva, kuguru, kuzAstra aura tInoM ke bhakta inakI saMgati 5.anupagRhana-mithyAdRSTi dUsaroM kI nindA burAI karatA hai, apanI prazaMsA krnaa| karatA hai, use saba meM doSa dikhAI dete haiM, apane meM koI doSa dikhatA hI nahIM hai| tIna mUDhatA-loka mUDhatA, deva mUDhatA, pASaMDI muuddhtaa| samyakdRSTi para ke doSa nahIM,apane doSa dekhatA hai, apanI hI nindA karatA hai, doSa yaha paccIsa mala haiM, inake sevana karane se dAruNa du:kha bhoganA par3ate haiM, miTAtA hai, para kI prazaMsA karatA hai, isa prakAra upagUhana aMga kA pAlana karatA hai| samyakdRSTi ina sabakA svarUpa jAnatA hai, inakA sevana saMgati kabhI nahIM krtaa| 6.asthitikaraNa-mithyAvRSTi svayaM to dharma pAlatA nahIM aura dUsaroM ko mithyAdRSTi inameM hI rata rahatA hai, apane zuddhAtma svarUpa ko nahIM jAnatA, isa bAta bhI pAlane nahIM detA,virAdhanA, AlocanA karatA hai| jabaki samyakadRSTi svayaM to8 ko Age gAthA meM kahate haiMdharma mArga para calatA hI hai aura anya jIvoM ko bhI dharma mArga meM lagAtA hai, dharma meM mithyA mati rato jena, dosaM anaMtAnaMtayaM / sthira karatA hai, sahayoga detA hai, samarthana karatA hai, vaha sthitikaraNa aMga pAlatA hai| pAlatA hai| sukha disTi na jAnate,asuddhaM sukhalopanaM // 30 // 7. avAtsalya-mithyAdRSTi sabase IrSyA dveSa rakhatA, baira-virodha karatA hai, anvayArtha- (mithyA mati rato jena) jo jIva mithyA mati meM rata hai (dosaM Apasa meM na prema se rahatA hai na rahane detA hai| jabaki samyakadraSTi sabase maitrI prema vAtsalya rakhatA hai, sabake sukha-du:kha meM sahayogI paropakArI dayAlu hotA hai, vaha anaMtAnaMtayaM) vaha anantAnaMta doSa, karmoM kA bandha karatA hai (suddha disTi na jAnate) vAtsalya aMga pAlatA hai| zuddha dRSTi, apane zuddhAtma svarUpa ko nahIM jAnatA (asuddhaM suddha lopana) azuddha dRSTi hone se zuddha dRSTi kA lopa karatA hai bilA detA hai| etaas.erupeetaladieveaad
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ou40 zrI bAvakAcAra jI gAthA-31,28RNOOOK vizeSArtha- yahA~ mithyAmati jIva kI dazA ko batAyA jA rahA hai ki jo mithyA zuddhAtmAnubhUti ho jAtI hai| mati meM rata hai vaha anantAnanta karmoM kA bandha karatA hai kyoMki mithyAtva hI sabase (mithyA samaya mithyA ca) mithyAtva, samyakmithyAtva aura (samaya prakRti bar3AdoSa, sabase bar3A pApa hai, isake kAraNa hI sAre pApa aura karma bandha hote haiN| mithyaya) samyak prakRti mithyAtva kA (kasAyaM catru anaMtAnaM) cAra anantAnubaMdhI 0 yahA~ koI prazna kare ki pahale batAyA thA ki mithyAtva ke kAraNa jIva saMsAra kaSAya, anantAnubaMdhI krodha,mAna,mAyA,lobha (tiktate suddha disTataM) inake chUTate meM bhramaNa karatA hai, du:kha bhogatA hai, karma bandhakA kAraNa to kaSAya, rAga-dveSa hai. kaSAyahI zuddha dRSTi,samyakdarzana ho jAtA hai| se hI pApa hote haiM phira ise sabase bar3A pApa, karma bandha kA kAraNa kyoM kahA gayA hai? vizeSArtha- yahA~ tAraNa svAmI apUrva bAta batA rahe haiM, jo vAstava meM anubhavI isakA samAdhAna karate haiM ki tatvArthasUtra meM AcArya umAsvAmI ne kahA hai- jJAnI sAdhaka hI batA sakate haiN| yahA~ isa prazna kA uttara de rahe haiM ki saMsAra bhramaNa mithyAdarzanAviratipramAvakaSAyayogA bandhahetavaH / / mithyAdarzana, avirata, kA mUla kAraNa mithyAtva hai aura usake sAtha cAra anantAnubaMdhI kaSAya haiM, to pramAda, kaSAya aura yoga yaha bandha ke hetu haiN| yahA~ samajhanA yaha hai ki mUla AdhAra to isake liye kyA kareM ki yaha mithyAtva chaTa jAye? mithyAtva hI hai kyoMki mithyAtva ke sAtha cAra anantAnubandhI kaSAya bhI lagI haiM zrItAraNa svAmI yahA~ apUrva bAta kaha rahe haiM ki vairAgya bhAvanA karo, isa sUtra aura mithyAtva ke sAtha unakA bhI abhAva ho jAtA hai| mithyAtva ke bAda jo kaSAyAdi meM sArA rahasya bhara diyA hai ki tuma chUTane kI bhAvanA to karo, kyA tumheM yaha saMsAra ke kAraNa karma bandha hotA hai, vaha itanA ghAtaka saMsAra bhramaNa kA kAraNa nahIM rhtaa| du:kha rUpa laga rahA hai? kyA cAra gatiyoM kA du:kha samajha meM AyA hai ? kyA yaha zarIra meM ekatvapanA hI sAre pApa-viSaya-kaSAya Adi kA kAraNa hai| jahA~ zarIra se dhana,zarIra, parivAra duHkha rUpalaga rahe haiM? kyA yaha saMsAra, zarIra, bhoga bure laga rahe bhinnatva bhAsita huA, apane zuddhAtma svarUpa kI anubhUti huI ki phira saMsAra kI haiM? jaise koI darda hove aura DaoNkTara ke pAsa jAyeM use batAveM aura vaha kahe ki to mauta hI A gaI, phira vaha adhika samaya TikatA hI nahIM hai isaliye mithyAtva ko isakA jaldI ilAja karo, kaiMsara hone kI saMbhAvanA hai to use sunakara kaisI sabase bar3A pApa, anantAnaMta karmoM ke bandha kA kAraNa aura saMsAra bhramaNa kA kAraNa 5 ghabarAhaTa,becainImaca jAtI hai| usakA ilAja karAne ke liye baMbaI daur3a jAte haiM, phira kahA hai| isake kAraNa hI apane zuddhAtma svarUpa ke darzana nahIM hote, zuddhAtma tatva ghara kI, dukAna kI, parivAra kI, dhana kI, kisI kI koI paravAha nahIM krte| basa jAnane meM nahIM AtA, isakI azuddhatA ke kAraNa zuddhatA kA arthAt zuddhAtmA kA eka hI bhAvanA rahatI hai ki kaise aura kitane jaldI acche ho jAyeM, isa roga se chUTa lopa ho gayA hai, chipa gayA hai| jaayeN| kyA aisI ghabarAhaTa becainI yaha sadgurU kI bAta sunakara laga rahI hai, isase aba yahA~ prazna AyA ki isake liye hama kyA kareM ki yaha mithyAtva chUTa chUTane kI chaTapaTAhaTa hai ? chor3anA cAhate ho, to vairAgya bhAvanA karo aura yaha tIna jAye? isakA samAdhAna zrI gurU tAraNa svAmI Age do gAthAoM meM karate haiM- 9 mithyAtva chor3o, inake chUTane para hI to samyakadarzana hogaa| yaha saMsAra kA paribhramaNa vairAga bhAvanaM kRtvA, mithyA tikta tribhedayaM / emiTegA,yaha naraka tiryaMca gati ke duHkha aura yaha saba janma-maraNa ke duHkha tabhI miTeMge, kasAyaM tikta catvAri, tiktate sukha disTataM // 31 // DUbano vItarAgI aba kyA dekhate ho? mana samajhAne, mAtra korI carcA karane se kAma 5calane vAlA nahIM hai / yaha mithyAtva rUpI hAthI ko bhagAne ke liye siMha rUpI mithyA samaya mithyA ca,samaya prakRti mithyayaM / 5 samyakdarzana cAhiye aura vairAgya bhAvanA karo, bhedajJAna karo to abhI samyakadarzana kasAyaM catru anaMtAnaM, tiktate suddha disTataM // 32 // ho sakatA hai; lekina bhItara itanI chaTapaTAhaTa hove, taba bAta hai| anvayArtha- (vairAga bhAvanaM kRtvA) vairAgya bhAvanA karake (mithyA tikta tri tIna mithyAtva kyA haiM, isakA svarUpa batAte haiMbhedayaM) tIna prakAra ke mithyAtva ko chor3o (kasAyaM tikta catvAri) cAra prakAra kI 1. mithyAtva-yaha zarIrAdi hI maiM hU~, aisI mAnyatA kA nAma hI mithyAtva kaSAyoM ko chor3o (tiktate suddha disTataM) inake chor3ane para zuddha dRSTi arthAta hai|inshriiraadi se bhinna meM eka akhaMDa avinAzI zuddha buddha jJAyaka svabhAvI bhagavAna 28
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ oka zrI zrAvakAcAra jI gAthA- 33O O AtmA hU~, aisA na mAnanA hI mithyAtva hai aura yaha agRhIta arthAt anAdikAla se AlocanA karatA rhe| baira-virodha rakhanA jisakA svabhAva ho, jise kisI kI bAta lagA hai| yaha nAma rUpa zarIrAdi saMyoga hI maiM hU~, inase bhinna caitanya tatva jIvAtmA acchI na lage, jo apane Apako sabase zreSTha mAne, hamezA apane ApameM phUlA rahe, maiM hU~ aisA nahIM mAnanA hI mithyAtva hai| tatvArtha kA azraddhAna arthAt prayojanabhUta , jisake cehare para kaThoratA banI rahe, yaha anantAnubaMdhI mAna hai, jo patthara ke khambhe ke jIva tatva kA zraddhAna na honA hI mithyAtva hai| ra samAna hotA hai| 2. samyak mithyAtva- yaha zarIra bhI maiM hU~ aura jIva AtmA bhI maiM hU~ aisA 4.anantAnubaMdhI mAyA- chala-kapaTa, beImAnI, mAyAcArI karanA jisakA / milA-julA zraddhAna hI samyakamithyAtva hai| zarIra aura maiM eka sAtha hI paidA hue svabhAva ho, niSprayojana khuzAmadI bAteM karanA, isako usako ulajhAkara majA dekhanA, aura donoM eka sAtha hI mareMge, eka ke binA dUsarA rahatA hI nahIM hai, donoM ke mile rahane 8 nAma,dAma,kAma ke prati tIvra Asakta rahanA,janaraMjana rAga kA vizeSapanA, laukika para hI saba kAma hote haiM, aisI mAnyatA hI samyak mithyAtva hai| mUDhatA,rUr3hiyoM kA tIvra pakSapAtI, apane mana meM sadA prapaMca daMda-phaMdaracate rahanA, 3. samyak prakRti mithyAtva- maiM jIva AtmA to hU~, para yaha zarIrAdi kA yaha anantAnubaMdhI mAyA hai jo bA~sa kI jar3a ke samAna tIvra Ter3hI-mer3hI hotI hai| kartA maiM hI hU~, maiM na karU~ to kucha ho hI nahIM sakatA, isakA nAma samyak prakRti ina tIna mithyAtva aura cAra anantAnubaMdhI kaSAya ke chor3ane,chUTane para mithyAtva hai| yaha azuddha paryAya bhI merI hai aura maiM bhI azuddha hU~, mere Upara karmoM hI samyakdarzana nija zuddhAtmAnubhUti hotI hai, jisase saMsAra kA bhavabhramaNa kA AvaraNa car3hA hai| karmoM kI jaba taka sahUliyata na mile taba taka kucha ho hI janma-maraNa kA cakra miTatA hai| jIva sukha, zAMti, AnaMda meM rahatA hai, mukti kA nahIM sakatA, aisI mAnyatA kA nAma samyak prakRti mithyAtva hai| azuddha dazA meM mArga banatA hai, siddha pada, paramAnanda kI upalabdhi hotI hai| apane Apako zuddha mAnanA galata hai, nimitta aura vyavahAra ke binA kaise kAma hai yahA~ prazna kartA puna: prazna karatA hai ki gurudeva! yaha tIna mithyAtva aura cAra calegA aisI mAnyatA samyak prakRti mithyAtva hai| isake cala, mala, agAr3ha tIna anantAnubaMdhI kaSAya ke chor3ane para chUTane para samyakadarzana hotA hai yA samyakadarzana doSa bhI hote haiN| hone para yaha chUTate haiM, isakA krama kyA hai? cAra anaMtAnubaMdhI kaSAya unake nAma aura svarUpa yaha mahatvapUrNa prazna hai, jisakA samAdhAna zrI jina tAraNa svAmI karate haiM1.anantAnubaMdhI lobha-ananta anubaMdha karane ko anantAnubaMdhI kahate sapta prakRti vichido jatra, suddha disTi ca disttite| haiN| lobha-tRSNA, cAha ko kahate haiN| jisake rahate kisI vastu kI sImA kI cAha na rahe vaha anantAnubaMdhI lobha hai| asIma cAha, asIma tRSNA, kitanA hI kucha bhI zrAvakaM avirataM jena,saMsAra duSa parAnmuSa // 33 // hove, lekina usase tRpti na hove, santoSa kA na honA hI anantAnubaMdhI lobha hai.6 anvayArtha-(sapta prakRti vichido jatra) jisa samaya sAtoM prakRti kA isake sadbhAva meM hI krodha, mAna,mAyA, adhika prabala hote haiN| anantAnubaMdhI lobha viccheda-kSaya, kSayopazama, upazama hotA hai (suddha disTi ca disTite) usI samaya DAmara ke samAna na miTane vAlA hotA hai| * zaddhadaSTi dikhAI dene lagatI hai arthAt nija zuddhAtmAnubhUti, apane zuddha dhruva svabhAva 2.anantAnubaMdhI krodha-jo krodha apane ApazAnta na ho, pratidvaMdI virodhI kA darzana ho jAtA hai (zrAvakaM avirataM jena) vahI jIva avirata zrAvaka arthAt 0 ko dekhate hI cAhe jaba bhar3aka uThe, badalA lene kI bhAvanA nirantara banI rahe, kisI samyakdRSTi ho jAtA hai (saMsAra duSa parAnmuSaM) saMsAra ke du:khoM se chUTa jAtA hai. . ke aparAdha ko badalA liye bagaira mApha na kara sake, jisake hamezA raudra dhyAna calate parAMgamuSa arthAt saMsAra se vimukha ho jAtA hai| raheM,raudra rUpa banA rahe, yaha anantAnubaMdhI krodha hai, jo patthara kI lakIra ke samAna na vizeSArtha- yahA~ usa prazna kA uttara de rahe haiM jo ziSya ne kiyA thA ki miTane vAlA hotA hai| mithyAtva Adi sAta prakRtiyoM ke chUTane para samyakdarzana hotA hai yA samyakdarzana 3. anantAnubaMdhI mAna- jo jhukanA na jAne, jo hamezA dUsaroM kI nindA hone para yaha sAta prakRtiyA~ chUTatI haiM?
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ You zrI AcakAcAra jI gAthA-33 POS zrI tAraNa svAmI yahA~ jaina darzana kA marma batA rahe haiM ki jisa samaya sAtoM svabhAva, nimitta, puruSArtha,kAla labdhi aura niyti| prakRtiyoM kA viccheda yaha bahuta mahattvapUrNa zabda hai, viccheda arthAt alaga honA, saMdhi ina pA~coM ke eka sAtha eka samaya meM eka se hone para hI kArya hotA hai| aba honA, jise kSaya,upazama, kSayopazama bhI kahate haiM, jisa samaya yaha hotA hai,usI , inakA bhinna-bhinna svarUpa isa prakAra hai - samaya samyakadarzana dikhAI dene lagatA hai arthAt apanA zuddha svarUpa dikhAI de 1.svabhAva-dravya kI zakti,jo kAryarUpa se pariNata ho| jAtA hai| 2.nimitta-sAmane vAlI zakti, jo kArya hote samaya upasthita rhe| yahA~ koI prazna kare ki isakA kyA prayojana huA, yaha kyoM nahIM kahate ki 3. puruSArtha-upAdAna kI shkti| sAta prakRtiyoM kA kSaya,upazama, kSayopazama hone para hI samyakdarzana hotA hai ? 4.kAlalabdhi-tatsamaya kI yogyatA arthAta usI samaya honA hai| - isakA samAdhAna karate haiM ki aisA nahIM hai, yaha mithyAtva Adi pudgala karma 5.niyati-saba nizcita hai, jisa samaya jo honA hai vaha nizcita hai| pA~ca vargaNAyeM haiM,jIva cetanA svarUpI hai, yaha donoM dravya bhinna-bhinna haiM, donoM kI sattA samavAya ke ikaThe hue binA koI kArya nahIM hotaa| jaise- kisI makAna ke daravAje zakti svataMtra hai / jIva-jIvamaya hai, pudgala-pudgalamaya hai| jIva jisa samayaOM para pA~ca tAle lage hoM aura pA~coM kI cAbI alaga-alaga vyaktiyoM ke pAsa hoM to apane zuddha svarUpa ko dekhatA hai, use hI samyakdarzana kahate haiN| sAta prakRtiyoM jaba taka pA~coM vyakti eka sAtha eka samaya meM ikaTThe nahIM hote taba taka daravAjA ke kSaya, upazama, kSayopazama mAtra kA nAma samyakadarzana nahIM hai; parantu aisA nahIM khula sktaa| isI prakAra jagata ke pratyeka kArya meM yaha pA~ca samavAya sakriya haiM, nimitta-naimittika saMbaMdha hai ki jisa samaya jIva apane svarUpa ko dekhatA hai, usI inake binA koI kArya nahIM hotaa| jainadarzana kA syAdvAda to isI pA~ca samavAya ke samaya ina sAta prakRtiyoM kA bhI upazama Adi hotA hI hai| jaise-rAtri kA vilaya ra AdhAra para TikA hai, jo ise nahIM jAnatA-mAnatA,vaha tatva kA nirNaya, vastu svarUpa aura sUrya kA udaya, aba isameM kauna Age,kauna pIche hai, kauna pahale,kauna bAda meM? 9. samajha hI nahIM sktaa| kahane meM eka samavAya kI pradhAnatA se bAta kahI jAtI hai jaise-eka samaya meM yaha hotA hai, vaise hI eka samaya meM samyaktva hotA hai, mithyAtva e parantu sAtha meM cAra samavAya bhI gauNa rahate haiM,yadi unheM bhulA diyA to ekAntavAda vilAtA hai, kahane meM to koI bhI Age pIche kahane meM AyegA kyoMki eka samaya meM ho jAtA hai, phira anekAnta raha nahIM sktaa| yaha jagata kI prAkRtika svataMtra eka hI bAta kahI jAtI hai| yahA~ jIva aura pudgala kA nimitta-naimittika saMbaMdha hai, vyavasthA ke pA~ca AdhAra haiM, jisake anusAra pUre vizva kA pariNamana cala rahA hai| kartA-karma saMbaMdha nahIM hai, yadi kartA karma sambandha mAneMge to dravya kI svataMtratA jo aisA prazna karatA hai ki aisA kyoM huA, aisA nahIM aisA honA thA, use abhI vastu samApta ho jAyegI, eka dravya kA dUsarA dravya kartA bana jAyegA jo siddhAnta svarUpa kA jJAna nahIM hai, pA~ca samavAya kI khabara nahIM hai, vaha abhI ajJAnI hai| viruddha hai| aba prazna kartA kahatA hai ki isa bAta se to yaha saba samasyA sulajha gaI yahA~ prazna kartA puna: prazna karatA hai ki yaha eka samaya meM kaise aura kyoM huA parantu aba eka prazna aura hai ki yaha samyakdarzana jIva ko kaba aura kaise hotA hai, kyoMki jaba do dravya svataMtra aura bhinna haiM phira donoM kA aisA pariNamana eka samaya meM kyA isakA bhI koI vidhAna hai? kyoMki cAhate to sabhI jIva haiM ki hameM samyakdarzana kyoM huA? ho jAye, hama mukta ho jAyeM yaha saMsAra ke du:khoM meM to koI rahanA hI nahIM cAhatA, isakA samAdhAna karate haiM ki isa bAta ko samajhane ke liye jainadarzana kA mUla para koI viralA jIva hI chUTa pAtA hai,isakA kyA kAraNa hai? AdhAra jo pA~ca samavAya haiM, use jAnanA bahuta jarUrI hai kyoMki usake jAne binA isakA samAdhAna karate haiM ki arddhapudgala parAvartana kAla zeSa rahane para yaha bAta samajha meM hI nahIM aayegii| kAlalabdhi Ane para samyakadarzana hotA hai aura kAlalabdhi pA~calabdhiyoM kI pUrNatA yahA~ prazna kartA kahatA hai ki yaha pA~ca samavAya kyA haiM inheM saMkSepa meM samajhAiye? hone para AtI hai| samavAya arthAt barAbarI kI svataMtra zakti aura vaha pA~ca haiN| yaha arddhapudgala parAvartana kAla aura pA~ca labdhiyA~ kyA haiM inakA saMkSepa meM . nAbanA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI gAthA-34 OO svarUpa batAIye? bhAva jo isake pUrva kabhI na hue hoN| anivRtti karaNa-zubha-azubha donoM bhAvoM se 6 paMca parAvartana rUpa saMsAra kA pariNamana cala rahA hai, vaha paMca parAvartana bacane chUTane aura apane zuddha svabhAva kI tIvra lagana honA aura aise hI samaya meM / haiM-dravya, kSetra, kAla, bhAva, bhv| yaha paMca parAvartana aura cAra gati,yahI pUrA saMsAra . kAlalabdhi AtI hai tathA apane svarUpa kA darzana, nirvikalpadazA ho jAtI hai, yahI kA cakra hai aura isI meM yaha jIva anAdi se paribhramaNa kara rahA hai| parAvartana kA * samyakadarzana hai| varNana to bar3A vizad aura sUkSma hai, jo triloka prajJapti meM svAdhyAya karane se ra yahA~ prazna yaha hai ki arddha pudgala parAvartana kAla aura prAyogya labdhi ke / patA lgegaa| saMkSepa meM yaha hai ki pudgala dravya anantAnaMta paramANu haiN| aba jIva se aMtargata anta: kor3Akor3I sAgara ke bhItara karmoM kA sattA meM raha jAnA, isameM kyA jitane pudagala paramANu kA saMyoga huA, una paramANuoM ko eka-eka krama se puna: bheTa hai? bhogatA hai aura jaba vaha pUre hote haiM, taba vaha pudgala dravya parAvartana kahalAtA hai|| arddha padagala parAvartana kAla meM kAla kI apekSA bAta hai ki aba isa jIva kA isI prakAra jitane jIvoM se saMbaMdha huA, usI krama se vaha calatA hai tathA aise hI thoDe kAla kA hI saMsAra meM bhamaNa raha gayA aba yaha makta hone vAlA hai tathA antaH kSetra-bharata airAvata Adi, kAla-utsarpiNI avasarpiNI rUpa, bhAva-audayika koDAkoDI sAgara ke bhItara karmoM kA zeSa raha jAnA arthAt aba karmoM kI sattA bhI Adi, bhava-cAroMgati / ina sabakA pUrA bhramaNa eka-eka parAvartana kahalAtA hai| thor3I raha gaI kyoMki karmoM kI sattA jyAdA tIvra hove to bhI jIva kucha nahIM kara aba isameM pudgala dravya kA arddhaparAvartana kAla zeSa rahane para arthAt isa jIva ko sktaa| karmoM kA kSaya hone para hI jIva kI mukti hotI hai, aisA nimitta-naimittika saMsAra meM thor3e samaya hI rahanA hai, isakI mukti kA samaya A gayA, taba kAlalabdhi saMbaMdha hai| Ane para samyakdarzana arthAt nija zuddhAtmAnubhUti hotI hai| kAlalabdhi, paMcalabdhi " aba yahA~ jisa jIva ko apane svarUpa kA zraddhAna anubhUti huI, vahI meM karaNalabdhi ke anta samaya meM AtI hai, yaha pA~ca labdhiyA~ isa prakAra haiM-kSayopazama samyakadRSTi avratI zrAvaka kahalAtA hai aura vaha saMsAra ke du:khoM se parAnmukha ho labdhi, vizuddhi labdhi, dezanA labdhi, prAyogya labdhi aura karaNa labdhi, aba inakA jAtA hai phira vaha saMsAra ke duHkha bhogatA nahIM hai| AtmIya AnaMda meM magana rahatA hai, svarUpa kahate haiM 3 eka taraha se to vaha saMsAra ke duHkhoM se mukta ho hI gayA kyoMki aba do cAra dasa bhava 1. kSayopazama labdhi- saba karmoM kA kSayopazama honA, manuSya bhava Adi meM mukta ho jaayegaa| aba koI bhI zakti karmoM kI sattA use saMsAra meM nahIM roka zubha yoga kI prApti honaa| sakatI, usakA to pUrA jIvana hI badala jAtA hai, usakI dRSTi usakA lakSya hI 2. vizuddhi labdhi-kaSAyoM kI maMdatA, bhAvoM kI nirmltaa| badala jAtA hai, apUrva sthiti ho jAtI hai, jo bAhara se to ekadama dekhane meM nahIM 3. dezanA labdhi-dharma ke svarUpa ko sunane samajhane aura dhAraNa karane kI hai AtI parantu antaraMga pariNati kyA hotI hai, samyakadRSTi jIva kaisA hotA hai, yogytaa| usakI dRSTi aura lakSya kyA hotA hai, isakA varNana karate haiM4. prAyogya labdhi-pUrva baddha karmoM kA anta: koDAkor3I sAgara pramANa raha saMmika disTino jIvA, sukha tattva prakAsakaM / jaanaa| yaha thor3A sUkSma viSaya hai, sAmAnyata: yaha samajha meM nahIM AtA paranta jisake hone para dharma mArga para calane, dharma sAdhanA karane Atma kalyANa karane, vrata, niyama,5 parinAma sukhasaMmiktaM,mithyA disTi parAnmukaM // 34 // saMyama ke bhAva hone lagate haiM, yaha bAhara se isakI pahicAna hai| anvayArtha-(saMmika disTino jIvA) samyakdRSTi vAlA jIva (suddha tattva 5. karaNa labdhi-pariNAma, bhAvoM kI pakar3a aura saMbhAla hone lgnaa| prakAsakaM) zuddha tatva kA prakAza karatA hai arthAt zuddha tatva kA anubhava karatA hai, isake tIna bheda haiM- adha: karaNa, apUrvakaraNa, anivRtti krnn| use jAnatA hai (parinAma suddha saMmikta) pariNAmoM meM zuddha samyaktva hI hotA hai adha:karaNa-nimna stara ke sAmAnya pariNAma honA / apUrva karaNa- vizuddha arthAt AtmA kA hI vicAra cintana calatA hai (mithyA disTi parAnmuSaM) mithyAdRSTi
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7080780 zrI AvakAcAra jI se vimukha ho gayA hai, chUTa gayA hai| vizeSArtha - yahAM samyaka dRSTi jIva kaisA hotA hai, usakI dRSTi aura lakSya kyA hotA hai, isakA varNana cala rahA hai| samyakadRSTi jIva zuddha tatva kA prakAza karatA hai| aba yahA~ tatva kise kahate haiM ise samajhanA hai| sAra vastu yA zuddha dravya ko tatva kahate haiM, rahasya ko bhI tatva kahate haiN| jo tatva ko jAnatA hai, tatva meM bhI zuddha tatva ko jAnatA hai, yaha zuddha tatva kyA hai ? sArabhUta to nija zuddhAtmA hai, samyakadRSTi apane zuddha Atma tatva ko jAnatA hai, vaha kaisA hai ? brahma svarUpI niraMjana cetana lakSaNa, mAtra jJAna svabhAvI hai| yaha brahma svarUpa tAraNa svAmI kI vizeSa upalabdhi hai, kyoMki brahma anAdi anaMta hai, siddha sAdi ananta hai| jo trikAla zuddha dhruva avinAzI caitanya lakSaNa vAlA brahma svarUpI arthAt paramAtma svarUpa hai, vaha merA satsvarUpa zuddhAtma tatva hai, aisA jAnatA hai aura vyavahAra meM sAta tatvoM kA yathArtha nirNaya karatA hai / yaha sAta tatva kyA haiM aura inakA svarUpa kyA hai, yaha likhate haiM, tatvArthasUtra meM AyA hai- tatvArtha zraddhAnaM samyak darzanaM / jIvAjIvAsava bandhasaMvaranirjarAmokSAstatvaM / (1/2, 3) jIva, ajIva, Asrava, bandha, saMvara, nirjarA, mokSa yaha sAta tatva haiM 1. jIva tatva- jisameM cetanA jJAna-darzana zakti hai, jo mAtra jJAyaka svabhAvI hai jo ananta darzana, ananta jJAna, ananta sukha aura ananta bala kA bhaNDAra hai, jisameM parama sukha, paramazAnti, parama Ananda rUpa ratnatraya bhare haiM, jo kevalajJAnamayI hai, vaha jIva tatva hai| - . 2. ajIva tatva jisameM jJAna-darzana cetanA nahIM hai, jo acetana hai, jisake pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla yaha pA~ca bheda haiM, vaha ajIva tatva hai| 3. Asava tatva- jIva kA ajIva kI tarapha dekhane se jo karmoM kA AnA hotA hai, vaha Asrava tatva hai| 4. bandha tatva- jIva kA ajIva kI tarapha dekhakara rAga-dveSa karanA isase karmoM kA bandha hotA hai, vaha bandha tatva hai| 5. saMvara tatva - jIva kA apane zuddha svarUpa kI tarapha dekhanA para kI tarapha na dekhanA, isase karmoM kA AnA rukatA hai, vaha saMvara tatva hai| 6. nirjarA tatva - jIva kA apane zuddha svabhAva meM rahane se bandhe hue karmoM kA kSaya hotA hai, vaha nirjarA tatva hai| SYA YA YA ART YEAR. 32 gAthA-26 7. mokSa tatva- jIva aura ajIva kA apane zuddha svabhAva maya rahanA mokSa tatva hai| yahA~ koI prazna kare ki yaha Apane jIvAdi tatvoM kI paribhASA batAI, aisA to koI nahIM batAtA, vahA~ to sAmAnya paribhASA hI batAI jAtI hai phira isameM yaha antara kyA hai ? isakA samAdhAna karate haiM ki pahale to samyakdRSTi aise zuddha tatva ko jAnatA hai, usa apekSA yaha paribhASA hai| dUsarI jainadarzana meM tatva, dravya, padArtha, astikAya ina cAra bhedoM se jIvAdi ke svarUpa kA varNana kiyA hai, to eka sAmAnya paribhASA meM to saba gar3abar3a ho jAtA hai, phira tatva, dravya, padArtha, astikAya meM kyA bheda hai ? yaha jIvAdi ko cAra bheda rUpa kyoM kahA ? yaha samajhane, vicAra karane, cintana meM lene kI bAta hai kyoMki tatvArtha zraddhAnaM samyakdarzanaM kahA hai| isa bAta ko tAraNa svAmI ne nyAna samuccaya sAra graMtha kI gAthA kraM. 765 se 832 taka khUba khulAsA kiyA hai| yahA~ tatva kI apekSA paribhASA batAI hai| yaha tatva kI bhUla se hI jaina dharma meM para kI pUjA, vandanA, bhakti, parAzritapanA A gayA hai| samyakdRSTi ke bhAvoM meM to zuddha samyaktva arthAt apanA nija zuddhAtma tatva hI AtA hai| vaha usI kI sAdhanA-ArAdhanA karatA hai| vaha mithyAdRSTipane se viparIta ho gayA hai arthAt aba para se merA bhalA hogA, koI dUsarA merA iSTa paramAtmA hai, aisI mAnyatA chUTa gaI hai| aba to vaha apane nija zuddhAtma tatva ko hI apanA iSTa paramAtmA mAnatA hai, apane hI Azraya se apanA bhalA hogA, aisA mAnatA hai| aura samyakadRSTi kyA mAnatA hai, kyA karatA hai ? ise Age kI gAthA meM kahate haiM saMmika deva guraM bhaktaM saMmika dharma samAcaret / saMmika tatva vedate mithyA vividha mukta / / 35 / / anvayArtha- (saMmika deva guraM bhaktaM) sacce deva, gurU kI bhakti karatA hai (saMmika dharma samAcaret) sacce dharma kA hI AcaraNa pAlana karatA hai (saMmika tattva vedaMte) sacce tatva kA hI anubhava karatA hai (mithyA trividha muktayaM) tInoM prakAra ke mithyA deva, gurU, dharma se mukta ho gayA, chUTa gayA hai| vizeSArtha- yahA~ samyadRSTi kaisA hotA hai, usakI dRSTi aura lakSya kyA hotA
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1057 zrI AvakAcAra jI hai tathA vaha kyA karatA hai isakA varNana cala rahA hai| samyakdRSTi sacce deva, gurU, dharma kI bhakti karatA hai| saccA deva kauna hai ? nija shuddhaatmaa| saccA gurU kauna hai ? nija anrAtmA, vItarAga pariNati / inakI bhakti karatA hai arthAt inhIM ke smaraNa-dhyAna meM lagA rahatA hai| vyavahAra meM sacce deva sarvajJa vItarAgI hitopadezI, kevalajJAnI sazarIrI aura azarIrI siddha paramAtmA tathA vItarAga nirgrantha digambara jJAnI sAdhu kI bhakti karatA hai| sacce dharma kA pAlana karatA hai, saccA dharma kyA hai ? apanA zuddha svabhAva hI saccA dharma hai, isakA pAlana karatA hai| vyavahAra meM ahiMsA paramodharma kA pAlana karatA hai, dazalakSaNa rUpa dharma kA AcaraNa karatA hai| sacce tatva kA anubhava karatA hai arthAt satsaMga, svAdhyAya dvArA tatva kA sahI nirNaya karatA hai| mithyA deva, gurU, dharma ke cakkara se chUTa gayA, mukta ho gayA hai arthAt aba vaha inakI mAnyatA, vandanA, bhakti nahIM karatA / yahA~ koI prazna kare ki samyakadRSTi, mithyAdeva, gurU dharma ke cakkara se chUTa gayA hai aba inakI mAnyatA, vandanA, bhakti nahIM karatA to phira virAdhanA, virodha to karatA hai, AlocanA to karatA hai ki aise haiM yaha saba batAtA hai yA nahIM ? usakA samAdhAna karate haiM ki samyakdRSTi jJAnI ko kisI kI virAdhanA, virodha AlocanA karane kI kyA jarUrata hai ? vaha to satya kA upAsaka hai, usane satya vastu svarUpa ko jAnA hai, vaha to usakI sAdhanA ArAdhanA karatA hai| para ke prapaMca meM para kI tarapha dekhane kI jarUrata hI kyA hai| jo jaisA hai, vaha usake liye hai, jo jaisA karegA usakA pariNAma vaha bhogegaa| jagata to anAdi anaMta hai, jagata meM ananta jIva haiM aura sabakA pariNamana apanI pAtratA, tatsamaya kI yogyatAnusAra cala rahA hai aura calegA, use badala bhI kauna sakatA hai| samyakdRSTi jJAnI ne vastu svarUpa jAnA aura vaha vahA~ se haTa gyaa| kahane batAne meM AyegA to vaha satya vastu svarUpa batAyegA, koI mAne yA na mAne, vaha kisI kA baira-virodha, AlocanA nahIM karatA / yahA~ punaH prazna hai ki phira tAraNa svAmI ne kudevAdi kA virodha kyoM kiyA? usakA samAdhAna hai ki tAraNa svAmI ne sacce deva, sacce gurU, sacce dharma kA svarUpa batAyA hai, vahIM mithyA deva, mithyA gurU, mithyA dharma kA svarUpa batAyA hai para unhoMne kisI kI virAdhanA virodha nahIM kiyaa| kisI ko yaha nahIM kahA yaha galata hai, yaha sahI hai, unhoMne to svarUpa batAyA hai ki aba dekha lo, samajhalo, phira SYKAAT GESTAAN GAN ANAT YEAR. most 5 33 gAthA-36 jise jo mAnanA ho maano| unhoMne yahA~ abhI samyadRSTi, mithyAdRSTi kI paribhASA batalAI; parantu yaha nahIM kahA ki tuma mithyAdRSTi ho yA hama samyakadRSTi haiM, unhoMne to yaha batAyA hai ki jo yathArtha vastu svarUpa hai vaha aisA hai, aba hama svayaM apane ko dekha leM, apane deva gurU dharma kI mAnyatA ko dekha leN| tAraNa svAmI ne Aja taka kisI ke virodha meM eka zabda nahIM kahA, vyaktigata AlocanA nahIM kI / mAlArohaNa graMtha kI pA~cavIM gAthA meM spaSTa kahA hai - zalyaM triyaM citta nirodha nitvaM, jina ukta vAnI hridai cetayatvaM / mithyAta devaM guru dharma dUraM, suddhaM sarUpaM tatvArtha sArdhaM // parantu itanA avazya hai ki jisane satya ko jAnA, satya ko upalabdha kiyA vaha to satya vastu svarUpa hI kahegA, koI mAne athavA na mAne, isake liye pratyeka jIva svataMtra hai| - yahA~ samyakdRSTi kaisA hotA hai, usakI mAnyatA aura sAdhanA kyA hai ? isakA vivecana cala rahA hai, isI krama meM Age usakA aura varNana karate haiMsaMmika darsanaM suddha nyAnaM Acarana saMjutaM / " sArddhaM triti saMpUrna, kunyAnaM trividhi muktayaM // 36 // anvayArtha - (saMmika darsanaM suddhaM) samyakdarzana zuddha hone para (nyAnaM Acarana saMjutaM) jJAna aura cAritra bhI samyak ho jAte haiM (sArddhaM triti saMpUrNaM) samyakdarzana, jJAna, cAritra tInoM kI pUrNatA hI mokSa hai aura tInoM kI sAdhanA hI mokSamArga hai (kunyAnaM trividhimuktayaM) tInoM prakAra ke kujJAna se mukta ho jAtA hai, chUTa jAtA hai| vizeSArtha- yahA~ zuddha samyakdarzana hote hI, jJAna bhI samyakjJAna aura cAritra bhI samyakcAritra ho jAtA hai yaha batalAyA jA rahA hai| yahA~ koI prazna kare ki samyakdarzana hote hI jJAna, samyakjJAna aura cAritra samyak cAritra kaise ho jAtA hai ? kyoMki abhI to vaha moha, rAga-dveSAdi ajJAnamaya hai tathA pA viSaya- kaSAyoM meM lagA hai to yaha samyakjJAna, samyakcAritra kaise huA ? usakA samAdhAna karate haiM ki jaba taka jIva mithyAtva sahita thA taba taka kitane hI granthoM kA paThana karane vAlA, yahA~ taka ki gyAraha aMga aura nau pUrva kA jAnane vAlA bhI mithyAtva sahita mithyAjJAnI hai aura zrAvaka ke vrata, saMyama aura sAdhu ke aTThAIsa mUlaguNa kA niraticAra pAlana karanA bhI mithyAtva sahita,
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ PO4 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-37,38 POOO mithyAcAritra hai kyoMki isase mukti kA mArga nahIM banatA aura na AtmA meM sukha zAMti nirbhaya nida AnaMda meM rahanA hI ekamAtra lakSya hai aura isake liye jaisI anukUlatA hotI hai tathA samyakadarzana nija zuddhAtmAnubhUti hote hI bhale hI vaha kitanA hI mUDha paristhiti dekhatA hai. apanI pAtratAnusAra vaisA pariNamana karatA hai| ajJAnI ho anapar3ha ho, kucha bhInajAnatA ho,moha,rAga-dveSa meM lipta ho phira bhI vaha yahA~ koI prazna kare ki aisA to sabhI kahate haiM aura karate haiM parantu dekhane meM to utane samaya samyakajJAnI hai aura bAhara meM bhale hI vaha pApoM meM viSaya-kaSAyoM meM lipta saba viparIta AtA hai| saMyama.tapa.sAdhanA ke nAma para aura adhika vikalpa AkulatA ho, para vaha utane samaya samyakcAritra vAlA hai; kyoki usane apane zuddha zuddhAtma meM hI rahate haiM. kaSAya karate haiM tathA dUsaroM ko bhI AkulatA-vikalpa ke kAraNa banate svarUpa ko dekha liyA hai. jAna liyA hai, mAna liyA hai| eka samaya kA svarUpAcaraNa haiM phira yaha saba kyA hai? ho gayA hai aura mokSamArga meM yahI samyakadarzana, samyakjJAna, samyakcAritra kAryakArI isakA samAdhAna karate haiM ki yahA~ samyakadRSTi kI dazA kA varNana cala rahA hai hai| isI se AtmA meM sukha zAMti AnaMda kI upalabdhi hotI hai| yaha bAta dhyAna meM rakhanA hai| yahA~ yaha batAyA jA rahA hai ki samyakadraSTi jJAnI aisA __ aba yahA~ eka bAta jo mahatvapUrNa samajhane kI hai vaha yaha ki samyakdarzana meM hotA hai, usakA eka mAtra lakSya nirAkula, nirvikalpa AtmIya AnaMda meM rahane kA bhale hI upazama samyaktva hove, usameM aura siddha paramAtmA ke samyaktva meM koI bheda hotA hai| vaha saMkalpa-vikalpa ke kAraNoM se bacatA hai saba bandhanoM se dUra rahatA hai, nahIM hai, zraddhA donoM kI eka sI apane dhruva tatva kI barAbara hotI hai| jJAna aura cAritra kyoMki jise eka bAra amRta rasa pIne ko mila jAye, phira kyA vaha jahara piyegA? meM kramaza: vikAsa hotA hai kyoMki inake bAdhaka kAraNa jJAnAvaraNIya, mohanIya zaH vikAsa hAtAha kyAki inaka bAdhaka kAraNa zAnAvaraNAya, mAhanAya majabUrI, karmodAyika paristhiti meM rahanA aura karanA par3atA hai| parantu vaha to phira abhI maujUda haiM tathA bAhara ke jJAna aura cAritra ko samyajJAna, samyakcAritra nahIM saMsAra meM eka samaya ke liye bhI nahIM rahanA cAhatA, saba bandhanoM se chUTane kA nAma hI khte| yaha karmoM ke kSayopazama se hotA hai, usa bhUmikA, pAtratAnusAra bAhara meM vasA makti hai| jo pApa parigraha rUpa granthiyA~ khola detA hai use hI nirgrantha sAdhu kahate haiM AcaraNa apane Apa hotA hai, na hove aisA to hotA nahIM hai, ho hI nahIM sktaa| isI aura jo saba karma bandhanoM se mukta ho jAtA hai vaha siddha paramAtmA kahalAtA hai| yahA~ bAta ko Age kI gAthA meM kahate haiM samyakdRSTi kI bAta samajhanA hai aura apane ko dekhanA hai, isake atirikta kauna saMmika saMjamaM disTA, saMmika tapa sArddhayaM / kyA kara rahA hai, kaisA raha rahA hai, usakI vaha jAne; kyoMki yaha to saMsAra hai| yahA~ parinai pramAnaM suddha, asuddha sarva tiktayaM // 37 // dharma ke nAma para jIva kyA-kyA nahIM kara rahe, kyA-kyA nahIM ho rahA,yaha saba anvayArtha- (saMmika saMjamaMdisTA) samyaka saMyama dekhane meM AtA hai (saMmika pratyakSa hI hai to phira bicAre saMyama-tapa ke nAma para jo kucha kara rahe haiM. usakA tapa sArddhayaM) samyak tapa kI sAdhanA karatA hai (parinai pramAnaM suddha) usakA pariNamana ! pAra pariNAma to vaha bhoga rahe haiM aura bhogeNge| yahA~ tAraNa svAmI samyakdRSTi kI bAta kara rahe haiM, apanI ora dekhane ke liye prAmANika zuddha hotA hai (asuddhaM sarva tiktayaM) sarva azuddha pariNamana ko chor3a detaahai| ' I kaha rahe haiN| isI krama meM samyakdRSTiko aura kyA hotA hai, ise Age kahate haiM - vizeSArtha- samyakdarzana sahita jJAna, samyakjJAna aura cAritra to samyakcAritra ho hI jAtA hai| samyakdarzana sahita saMyama bhI samyaka saMyama hotA hai aura tapa bhI SaT karma saMmiktaM suddhaM,saMmika artha saasvtN| samyak tapa hotA hai| usa samyakdRSTi kA saba pariNamana prAmANika zuddha hotA hai saMmiktaM dhurva sAddha, saMmiktaM prati pUrnitaM // 38 // arthAt jisa bhUmikA, guNasthAna meM hotA hai usa rUpa hI sArA pariNamana hotA hai, vaha anvayArtha- (SaT karma saMmiktaM suddha) zuddha SaTkarma bhI samyakdRSTi ko hote haiM svacchandatA-manamAnI nahIM karatA, laukika sAmAjika rUr3hiyoM kA baMdhA nahIM hotaa| (saMmika artha sAsvataM) samyaktva hI prayojanavAna zAzvata hai (saMmiktaM dhuvaM sArddha) deza, kAla, paristhiti ke anusAra nirAkula, nirvikalpa rahane kA nAma hI saMyamatapa samyaktvI hI zuddha dhruva svabhAva kI sAdhanA karatA hai (saMmiktaMprati pUnitaM) samyaktva hai| bAhya ADambara ko or3hatA nahIM hai, sahajatA meM nirAkula, nizalya, nizcita, hI yathArtha paripUrNa hotA hai| 34
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ DON zrI zrAvakAcAra jI gAthA-30 vizeSArtha- samyakadarzana kI bar3I apUrva mahimA hai| samyakdRSTi ko hI zuddha suddhappA aru jiNavaraha, bheu ma kiM pi viyaanni| SaTkarma hote haiM, SaTkarma arthAt gRhastha zrAvaka ke Avazyaka chaha kartavya-devapUjA, mokkhaha~ kAraNa joiyA,Nicchaieu vijANi // gurUbhakti,zAstra svAdhyAya, saMyama,tapa aura daan| (yogasAra gAthA-20) muniyoM ke bhI chaha nitya karma haiM- pratikramaNa, pratyAkhyAna, saMstuti,* zuddhAtmA aura jina bhagavAna meM kucha bhI bheda na samajho mokSa kA kAraNa ekamAtra 7 vandanA,sAmAyika, kaayotsrg| yaha SaTkarma bhI samyakdarzana hone para hI zuddha hote yahI hai, aisA nizcaya se jAno / jo rAga-dveSa se vimukta, chUTA huA hai arthAt , haiN| samyakadarzana hI prayojanavAna zAzvata hai, samyaktvI hI apane zuddha dhruva svabhAva jisake svabhAva meM rAga-dveSa hai hI nahIM, jo arUpI hai, zuddha hai, AnaMda svarUpI hai, kI sAdhanA karatA hai, yathArtha meM samyakdarzana hI mahatvapUrNa hai| aisA zuddhAtma tatva saccA deva maiM hI hU~, aise apane nija zuddha svabhAva kI upAsanA, samyaktva arthAt Atma zraddhAna binA, bAhara meM kitanA bhI kucha bhI karatA rahe, sAdhanA karatA hai| hotA rahe jIva ko kabhI sukha zAnti milane vAlI nahIM, mukti hone vAlI nhiiN| yahA~ koI prazna kare ki yaha to svacchandIpanA ho gayA isase to jagata meM mithyAdRSTi jIva hara samaya, hara dazA meM bhale hI vaha cakravartI indra bhI kyoM na hove, deva,gurU,dharma kI maryAdA mAnyatA hI samApta ho jAyegI tathA vartamAna meM jo Akula-vyAkula aura du:khI hI rahatA hai| 3 rAga-dveSa meM lipta.azaddha hai aura apane ko hI zuddha siddha paramAtmA, paramadeva mAne ___samyakadRSTi jIva kisI dazA meM kaisA hI rahe, hamezA sukha sAtA meM rahatA hai to yaha kaisA jJAnI, samyakadRSTi hai ? kyoMki use isa zarIrAdi karmoM se bhinna apane eka akhaMDa avinAzI dhruva tatvazuddhAtmA isakA samAdhAna karate haiM ki jaise hama koI sone kA AbhUSaNa lekara svarNakAra kA zraddhAna anubhavana ho gayA hai, yahI mahatvapUrNa, prayojanavAna zAzvata satya hai,aisA ke pAsa jAyeM aura usase kaheM ki ise becanA hai to vaha kyA dekhatA hai aura kisakI samyakadRSTi jIva apane Apako kaisA jAnatA, mAnatA hai, isa bAta ko Age gAthA meM 5 kImata karatA hai ? bhale hI apanA AbhUSaNa dasa tole kA ho, kitanA hI sundara kahate haiM acchA banA ho parantu vaha usameM zuddha sone ko dekhatA hai aura usakI kImata karatA saMmika deva upAcaMte,rAga doSa vimuktayaM / hai| maila sahita hone para bhI vaha zuddha sone kI kImata A~katA hai. isI prakAra arUpaM sAsvataM suddhaM, suyaM AnaMda rUpayaM // 39 // samyakdRSTi kaisI hI dazA meM hove, usakI dRSTi meM to apanA zuddha svarUpa dhruva tatva anvayArtha- (saMmika deva upAdyaMte) sacce deva kI upAsanA karatA hai (rAga doSa hI jhalakatA hai, vaha usI kI upAsanA karatA hai; kyoMki usake Azraya hI usakI mukti hone vAlI hai| isI bAta ko samayasAra gAthA 14 meM kahA haivimuktayaM) jo rAga dveSa se vimukta hai (arUpaM sAsvataM suddha)jo arUpI hai, zAzvata hai, jo passadi appANaM,abaddha puDhe aNaNNaya nniydN| zuddha hai (suyaM AnaMda rUpayaM) vaha AnaMda svarUpI maiM svayaM huuN| avisesamasaMjuttaM,taM suddha NayaM viyANIhi // vizeSArtha- samyakdRSTi sacce deva kI upAsanA karatA hai, vaha saccA deva kaisA jo apanI AtmA ko bandha rahita aura para ke sparza se rahita, anyatva rahita, hai, kauna hai? calAcalatA rahita, vizeSa rahita, anya ke saMyoga rahita, aise pA~ca bhAva rUpa se Atama hI hai deva niraMjana, Atama hI sadaguru bhaaii| 5 dekhatA hai, use zuddha nizcayanaya jaano| Atama zAstra dharma Atama hI, tIrtha Atma hI sukhdaaii|| Age isI bAta ko aura spaSTa kiyA haiAtma manana hI hai ratnatraya, pUrita avagAhana sukha dhaam| jo passadi appANaM,abaddha puDhe annnnnnmvisesN| aise deva zAstra sadguruvara,dharma tIrtha ko satat praNAma / / apadesa santa majA,passadi jiNa sAsaNaM sadhvaM // 15 // (tAraNa triveNI-caMcala jI) jo apanI AtmA ko abaddha spRSTa, ananya, avizeSa, niyata aura asaMyukta
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ wcono0 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-40.42 SOON dekhatA hai vaha sarva jina zAsana ko dekhatA hai| jo jina zAsana bAhya dravya zruta aura (devaM canyAna rUpena) deva jo mAtra jJAna svarUpa hai (paramisTIca saMjutaM) AbhyaMtara jJAna rUpabhAvazruta vAlA hai| jaise- svarNakAra zuddha svarNa ko prApta karane ke jo parameSThI mayI hai (so ahaM deha madhyeSu) aisA devoM kA deva arihaMta paramAtmA, sabase liye AbhUSaNa ko galAtA hai, isI prakAra samyakdRSTi isa zuddha tatva ke dhyAna meM lIna 5 zreSTha niraMjana azarIrI brahma svarUpa siddha paramAtmA jisakI saba stuti vaMdanA krte| hokara ina rAga-dveSAdi karma pApoM ko kSaya karatA hai| ra haiM,aisA maiM zuddhAtma tatva isa deha ke madhya meM hU~ (yo jAnAti sa paMDitA) aisA jAnane ahamikko khalu suddho,Nimmamao NANa dasaNa smggo| vAlA hI paMDita jJAnI samyakadRSTi hai| tamhi Thio taccitto, sabve ede khayaM Nemi // 73 // 5 vizeSArtha- yahA~ atyaMta mahatvapUrNa bAta batAI jA rahI hai ki samyakdRSTi kyA jJAnI vicAra karatA hai ki nizcaya se maiM eka hU~, zuddha hU~,mamatArahita hU~, jAnatA mAnatA hai. usakI zraddhA kA kyA lakSya hai| devadevAdhideva tIrthaMkara arihanta jJAnadarzana se pUrNa hU~, usa svabhAva meM rahatA huA, usameM lIna hotA huA maiM ina sarva sarvajJa paramAtmA jo ananta catuSTaya sahita haiM, jo hamezA apane zAzvata dhruva svabhAva rAgAdi doSoM ko kSaya ko prApta karAtA huuN| 5 meM rahate haiM, oMkAra svarUpa kA vedana karate haiM tathA inase Age jo apane siddha yaha jaina darzana kA marma hai, jisako jAnane para hI mukti hotI hai| anAdi se svabhAvamaya hI rahate haiM jinakI sampUrNa jagata ke jIva stuti vandanA karate haiM aise jIva ne parAzritapane ke kAraNa hI saMsAra ke duHkha bhoge haiN| jo jIva aise apane zuddha siddha paramAtmA haiM. aise deva jo mAtra jJAna svarUpa hI haiM, parama iSTa, parameSThI sahita haiM, tatva kA Azraya karatA hai vahI samyakdRSTi hai| vaha apane Apako aura kaisA jAnatA, vaha maiM zuddhAtma tatva isa deha meM virAjamAna hU~, aisA jo jAnatA hai vahI samyakdRSTi mAnatA hai, ise Age gAthA meM kahate haiM jJAnI paMDita hai| deva devAdhidevaM ca, naMta catusTai saMjutaM / bar3I apUrva bAta hai,aisA sunanA hI bahata kaThina hai. aisA mAnanA aura jAnanA uvaMkAraM ca vedaMte, tisTitaM sAsvataM dhuvaM // 40 // to bar3e gajaba kI bAta hai, yaha lohe ke nahIM,phaulAda ke cane haiM, jinako hajama karanA urvakArasya Urdhasya, Urtha sadbhAva tisTataM / sAmAnya jIva ke vaza kI bAta nahIM hai, yaha to eka mAtra samyakadRSTi kI bAta hai aura ra yaha usakI dRSTi zraddhA kA viSaya hai| aisA usane apanI anubhUti meM liyA hai ki maiM uvaM hiyaM zriyaM vande, trividhi arthaca saMjutaM // 41 // arihanta siddha ke samAna paramadeva paramAtmA maiM svayaM hU~ aisA jo jAnatA hai, vaha paMDita hai| devaM ca nyAna rUpena, paramisTI ca saMjutaM / 8 yahA~ koI prazna kare ki phira ThIka hai yaha paMDita jI ko uThAkara hI vedI meM so ahaM deha madhyeSu,yo jAnAti sa pNdditaa||42|| biThA do, yaha deva,gurU,zAstra aura unakI pUjA bhakti karane se kyA lAbha hai? inakI anvayArtha- (deva devAdhidevaM ca) devo ke deva, sau indroMkara pUjya parama deva jo hI pUjA bhakti karo, phira yaha maMdira jAne aura yaha kucha bhI vrata saMyama Adi karane se (naMta catusTai saMjutaM) ananta catuSTaya sahita haiM (urvakAraM ca vedaMte) jo oMkAra svarUpa OM kyA prayojana hai ? jaba devoM ke deva paramadeva paramAtmA svayaM hI haiM to aba aura kyA karanA hai? tathA saba pApAdi anyAya, atyAcAra karate raho aura kaho ki maiM bhI kA hI anubhava karate haiM (tisTitaM sAsvataM dhuvaM) jo hamezA apane zAzvata dhruva svabhAva zuddhAtmA,paramAtmA hU~, jaba saba jIva AtmA paramAtma svarUpa haiM to aba aura kyA ra maya hI rahate haiN| (urvakArasya Urdhasya) paMca parameSThiyoM meM zreSTha siddha paramAtmA (Urdha sadbhAva karanA hai? isakA samAdhAna karate haiM ki yaha aise kahane mAnane kI bAta nahIM hai parantu tisTataM) jo hamezA siddha svabhAva meM rahate haiM (uvaM hiyaM zriyaM vande) aise urvakAra hiyaMkAra zriyaMkAra svarUpakI maiM vaMdanA karatA hU~ (trividhi arthaMca saMjutaM) jo ratnatraya, jise samyakdarzana nija zuddhAtmAnubhUti hojAtI hai, usakI mAnyatA dRSTi aura lakSya / meM yahI hotA hai, yaha jarA kaThina bAta to hai,parantu hai aTala satya kyoMki aisI samyakdarzana,samyakjJAna,samyakcAritra meM lIna haiN| svIkAratA, zraddhA ke bagaira samyakdRSTi bhI nahIM hotaa| yaha mAtra par3hane se totA raTanta vedodio
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ You zrI AcakAcAra jI gAthA-40- 427 ho jAne kA nAma paMDita nahIM hai aura na isase kucha bhalA hone vAlA hai tathA yaha bAhya tyaktASTa karma kAyo'haM jgjjyessttho'hmnyjsaa| meM kitane hI vrata,niyama,saMyama karate raho inase kucha bhI hone vAlA nahIM hai| jaba taka jino'haM paramArthena dhyeyo vaMdho mahAtmavAna / / 158 // zuddhAtmAnubhUti nahIM hotI taba taka tIna kAla bhI AtmakalyANa, mukti hone vAlI (zrImad sakala kIrti gaNI racita samAdhi maraNotsAha dIpaka se) nahIM hai aura na hI kabhI jIvana meM sukha zAnti Ane vAlI hai| yaha to vastu svarUpa maiM siddha hU~, siddha rUpa hU~, maiM guNoM se siddha ke samAna hU~, mahAna hU~, triloka ke dharma ke marma ko samajhane kI bAta hai| anAdi se isa jIva ne para kI tarapha dekhA hai, para agrabhAga para nivAsa karanevAlA hU~,arUpI hU~, asaMkhyAta pradezI huuN| ke Azraya saba kucha kiyA hai, para Aja taka bhalA nahIM huaa| are ! yahA~ mandira meM ___ maiM zuddha hU~. maiM niSkarmA hU~, maiM bhavAtIta hU~ , saMsAra ko pAra kara cukA hU~ maiM pUjA bhakti karane se kyA hotA hai ? sAkSAt samavazaraNa meM tIrthaMkara paramAtmA kI pUjA 8 mana,vacana,kAya se dUra hU~, maiM atIndriya hU~, indriyoM se pare hU~, maiM kriyA rahita niSkriya bhakti kI taba bhI kucha bhalA nahIM huA; kyoMki apanI tarapha lakSya gayA hI nahIM, nija huuN| maiM amUrta hU~, jJAnarUpa ananta guNAtmaka hU~, maiM ananta darzana, anantavIrya aura kAraNa paramAtmA kI tarapha dRSTi jAve to kArya bane, dharma kI upalabdhi hove| ananta sukha kA dhAraka huuN| maiM ananta jJAnarUpa netra kA dhAraka hU~, maiM ananta mahimA yahA~ yaha bAta tAraNa svAmI hI nahIM kaha rahe, isa bAta ko to bhagavAna mahAvIroM kA Azraya hU~, AdhAra hU~, maiM sarvavit hU~, sarvadarzI hU~, ananta catuSTaya kA dhAraka huuN| ne kahA hai, tIrthaMkaroM ne kahA hai aura kundakundAcArya, yogIndudeva, amRtacandrAcArya maiM paramAtmA hU~, maiM prasiddha hU~, maiM buddha hU~, maiM svacaitanyAtmaka hU~, maiM paramAnaMda hU~, maiM Adi sabhI AcAryoM ne yahI kahA hai| sabane yahI bAta batAI hai| dekho,suno,par3ho taba sarvaprakAra ke karmabandhanoM se rahita huuN| maiM eka hU~, akhaMDa hU~, nirmamatvarUpa hU~, maiM samajha meM aave| AcAryoM ne kahA hai vaha suno udAsIna hU~, maiM UrjasvI hU~, maiM nirvikalpahU~, AtmajJahU~, kevaladarzana aura kevalajJAna siddho'haM siddha rUpo'haM, guNaiH siddha samo mhaan| rUpa do netroM kA dhAraka huuN| maiM jJAna darzana rUpa upayogamaya hU~, maiM kalpanAtIta vaibhava trilokAna nivAsI, cArUpo'saMkhya pradezavAna // 150 // 8 kA dhAraka hU~, maiM svasaMvedana gamya hU~, maiM samyakajJAna gamya hU~, maiM kalpanAgocara hU~, maiM zuddho'haM vizuddho'ha, ni:karmA'haM bhvaatigH| OM sarvajJa hU~, sarvavettA hU~,sarvadarzI hU~, sanAtana hU~, maiM janma jarA aura mRtyu se rahita hU~, maiM manovAkkAya dUro'haM,cAtyakSo'haM gataH kriyaH // 151 // siddhoM ke aSTa guNoM kA dhAraka huuN| maiM aSTa karmarUpa kAya se. kArmANa zarIra se aura amUrto jJAna rUpo'haM, ananta guNa tanmayaH / 5 sarvakarmoM se rahita hU~, maiM nizcayata: jagajjyeSTha hU~, maiM jina hU~, paramArtha se maiM hI svayaM ananta darzano'nanta, vIyo'naMta sukhAtmakaH // 15 // 5 dhyAna karane yogya hU~. vandanA karane ke yogya hU~ aura atizaya mAhAtmya kA ananta jJAna netro'hamananta mhimaa''shryH| dhAraka huuN| sarva vitsarvadarzI cAhamananta catuSTayaH // 153 // isI bAta ko yogIndudeva yogasAra grantha meM kahate haiMparamAtmA prasiddho'haM yuddho'haM svcidaatmkH| arahantu vi so siddha phuDa,so Ayariu viyaanni| paramAnanda bhoktA'haM vigatA'khila bandhanaH / / 154 // so uvajhAyau so ji muNi, Nicchai appA jaanni||104|| eko'haM nirmmtvo'hmudaasiino'muurjitH| so siu saMkaru viNDa so, so ruda vi so yuddha / nirvikalpo'hamAtmajJo'haM dukkevala locanaH // 15 // so jiNu Isababhu so, so aNaMtu so sikha // 10 // upayogamayo'haM ca kalpanAtIta vaibhavaH / eva hi lakkhaNa lakkhiyau,jo paruNikalu deu| svasaMvedana saMjJAna gamyo'hayoga gocrH||156 // dehaha mAhi sovasai,tAsu Na vijjai bheu||106|| sarvajJaH sarvavettA'haM sarvadarzI snaatnH|| nizcaya naya se AtmA hI arhanta hai, vahI nizcaya se siddha hai aura vahI AcArya 2 janma mRtyu jarAtIto'haM siddhASTa guNAtmakaH / / 157 // hai aura use hI upAdhyAya tathA muni samajhanA caahiye| vahI ziva hai, vahI zaMkara hai, 37
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 zrI zrAvakAcAra jI gAthA- 437 vahI viSNu hai, vahI rudra hai, vahI buddha hai, vahI jina hai, vahI Izvara hai, vahI brahmA hai, isa satya ko svIkAra kara isI meM samA jAyeM, yahI manuSyabhava kI sArthakatA vahI ananta hai aura siddha bhI use hI kahanA cAhiye / ina lakSaNoM se yukta parama / hai| isI krama meM Age gAthA kahate haiMniSkala deva jo deha meM nivAsa karatA hai, usameM aura inameM koI bheda nahIM hai| karma asTa vinirmukta,mukti sthAneSu tisttite| paramAtma prakAza meM AcArya yogIndudeva isI bAta ko kahate haiM so ahaM deha madhyeSu, yo jAnAti sa paMDitA // 43 // appiM appu muNatu jiu sammAdiDi hvei| 5 anvayArtha- (karma asTa vinirmuktaM) AThoM karmoM se rahita siddha paramAtmA sammAidviu jIvaDaulA kammaI mucce||76|| 2 (mukti sthAneSu tisTite) jo mukti sthAna, siddha kSetra meM virAjate haiM (so ahaM deha apane ko apane se jAnatA huA yaha jIva samyakdRSTi hotA hai aura samyakdRSTi madhyeSa) vahIM maiM siddha paramAtmA isa deha meM virAjamAna hU~ (yo jAnAti sa paMDitA) jIva zIghra hI karmoM se chUTa jAtA hai| Age isI bAta ko aura spaSTa karate haiM .jo tatva jJAnI aisA jAnatA hai, vahI paMDita hai| ehuju appA so paramapyA, kamma viseseM jAyau jpyaa| ahakarma kSaya kara jItI jinane,janma maraNa kI piidd'aa| jAmai jANaI appe appA,tAmai so ji deu paramappA // 174 // % siddha kSetra meM karate aise, siddha jinezvara kriidd'aa|| yaha pratyakSabhUta svasaMvedana jJAnakara pratyakSa jo AtmA vahI zuddha nizcayanayara maiM bhI to hU~ siddha prabhu, yaha tana merA mandira hai| kara ananta catuSTaya svarUpa kSudhA Adi aThAraha doSa rahita nirdoSa paramAtmA hai, vaha jo jAne yaha marma vahI gara, paMDita prajJAdhara hai| (caMcala jI) vyavahAra naya kara anAdi karmabandha ke vizeSa se parAdhIna huA dUsare kA japa karatA vizeSArtha-yahA~ avrata samyakdRSTi jJAnI vastu svarUpa kA kaisA cintana karatA hai, parantu jisa samaya vItarAga nirvikalpa svasaMvedana jJAnakara apane ko jAnatA hai, hai| saMsAra, zarIra, bhogoM ko kaisA mAnatA hai aura apane Apako kaisA jAnatA usa samaya yaha AtmA hI paramAtma deva hai| ra mAnatA hai, isakA varNana cala rahA hai| nija zuddhAtmA kI bhAvanA se utpanna huA jo parama AnaMda usake anubhava meM - AThoM karmoM se rahita siddha paramAtmA, jo siddha kSetra mukti meM virAjamAna haiM, krIr3A karane se deva kahA jAtA hai, yahI ArAdhane yogya hai| jo Atmadeva zuddha nizcaya aisA hI meM isa deha meM virAjamAna hU~, aisA jAnane vAlA hI paMDita hai| bar3I apUrva bAta naya kara bhagavAna kevalI ke samAna hai, aisA paramadeva zakti rUpa se deha meM hai.jo deha meM 5hai,jo aSTa karmoM se rahita siddha paramAtmA siddha kSetra mukti meM virAjamAna haiM. aisA hI na hove to kevalajJAna ke samaya kaise pragaTa hove| . maiM arthAt siddha ke samAna dhuva avinAzI zAzvata parama brahma paramAtma svarUpa isa deha jo paramapyA NANamau so hau deu aNaMtu / devAlaya meM virAjamAna huuN| dravyArthika naya se sabhI jIva AtmAyeM samAna guNadhArI jo hau~ so paramappu parU ehau bhAvi NibhaMtu // 175 // zuddha haiM, yadyapi pradezoM kI apekSA yA vyaktipane kI apekSA hara eka Atma dravya kI jo paramAtmA jJAna svarUpa hai, vaha maiM hI hU~, jo ki avinAzI deva svarUpa huuN| * sattA bhinna-bhinna rUpa hai tathApi guNa va svabhAva zakti apekSA saba eka rUpa haiN| aisA vahI utkRSTa paramAtmA hai, isa prakAra nissaMdeha bhAvanA kr| 1. samyakadRSTi jJAnI dekhatA-jAnatA hai| samyakdRSTi jJAnI isI prakAra siddha paramAtmA ke samAna apane AtmasvarUpa yahA~ koI prazna kare ki yaha bAta ThIka hai parantu jo jJAnI samyakdRSTi sAdhu ekA cintana karatA hai, aisA jAnatA mAnatA hai.agara isameM jarA bhI zaMkA saMzaya pada meM virAjamAna hai, vaha aisA jAne mAne, anubhava kare yaha bAta to a~catI hai." 5 karatA hai to samyakdRSTi nahIM ho sktaa| samyakadarzana kI bar3I apUrva mahimA hai samajha meM AtI hai paraMtu pApAdi meM rata viSaya-kaSAyoM meM lipta avratI zrAvaka aisA mokSa mahala kI prathama sIr3hI,yA bina jnyaancritraa| jAne-mAne kahe yaha bAta to jaMcatI nahIM ucita bhI nahIM hai, isase to dharma kA 5 samyaktAna lahe so darzana,dhAro bhavya pvitraa|| avamUlyana hotA hai, kyoMki jaba taka vaisA AcaraNa na ho, taba taka aisA kahanA
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ TO zrI AcakAcAra jI gAthA-43 Oo zobhA nahIM detaa| yaha samyakdarzana kA viSaya hai, jaba taka aisI zraddhA na hogI taba taka kisake isakA samAdhAna karate haiM ki yaha zraddhA aura jJAna kA viSaya hai, yahA~ cAritra Azraya kyA kregaa| mithyAdRSTi to para ke Azraya saMsAra meM janma-maraNa karatA claa| kI bAta nahIM hai / samyakdarzana to mAtra zraddhA, dRSTi kA viSaya hai, jaba taka yaha A rahA hai| jisane sva kA Azraya kiyA vaha samyakdRSTi hai aura vahI isa saMsAra ke sahIna ho taba taka jJAna aura cAritra bhI koI kAryakArI nahIM hai| zraddhAna dRSTi ke * du:kha tathA janma-maraNa se chUTatA hai| yahA~ jo samyakadRSTi hai, vaha to aisA sahI hote hI, jJAna aura cAritra bhI sahI ho jAte haiM, unakA kramika vikAsa hotAjAnatA,mAnatA hI hai tathA jise samyakdRSTi honA hai, samyakdarzana ko iSTa hitakArI hai| yahA~ samyakdarzana kI pramukhatA hai aura usI apekSA yaha varNana cala rahA hai ki mAnatA hai use bhI aisA zraddhAna karanA, mAnanA atyanta Avazyaka hai kyoMki para ke vaha aisA jAnatA mAnatA hai,yaha usakI antaraMga pariNati zraddhA kI bAta hai| Azraya se kabhI bhalA hone vAlA nahIM hai| AcaraNa meM to jaisI pAtratA guNasthAna bar3hegA vaisA AyegA, yahA~ to nirNaya karane, yahA~ koI prazna kare ki aisA mAnane se svacchandI nizcayAbhASI ekAntavAdI svIkAra karane kI bAta hai, kyoMki jaba taka aisA nirNaya, aisI svIkAratA na na ho jAyeMge? hogI taba taka samyakadarzana bhI nahIM ho sktaa| dharma kA mukti kA mUla AdhAra to usakA samAdhAna karate haiM ki abhI taka para kA Azraya kiyA usase kyA samyakdarzana hai| sAdhu pada se to vaha aisA anubhava karane lagatA hai, yahA~ anubhava milA? tathA jaisA kAraNa hotA hai vaisA hI kArya hotA hai yaha to anAdyanidhana karane kI pramukhatA hai, kahane kI bAta nahIM hai| yahA~ to jise eka samaya kA siddhAMta hai| jaba taka kAraNa hI viparIta rahegA to kArya bhI viparIta hogA aura jaba upazama samyaktva huA hai, jo avratI hai, parantu usakI zraddhA jJAna meM yaha bAta kAraNa sahI hogA to kArya bhI sahI hogaa| apane ko saMsAra kA abhAva karanA hai, A gaI hai, vaha samyak dRSTi hai| isI bAta ko AcArya devasena tatvasAra meM kahate hai mukta honA hai to isakA jo saccA kAraNa hai usakA Azraya na kareMge to saccA kArya S bhI kaise hogaa| mala rahioNANamao, Nivasai siddhiejAssio siddhaa| isI bAta ko sadgurU tAraNa svAmI ne nyAnasamuccayasAra meM spaSTa kiyA haitArisao dehastho, paramo baMbho muNeyavo // 26 // kAraNa kArja siddhaca, kAraNa kArja udyama / jaisA karma mala se rahita jJAnamaya siddhAtmA siddha loka meM nivAsa karatA hai sakAraNa kArja siddhaM ca,kAraNa kArja sadA budhaiH / / 80 // vaisA hI parama brahma svarUpa apanA AtmA deha meM sthita jAnanA caahiye| isI bAta ko kAraNaM darsanaM nyAnaM,caranaM suddha tarpa dhuvaM / Age aura spaSTa karate haiM sukhAtmA cetanA nityaM, kArja paramAtmA dhurva // 8 // No kamma kammarahio,kevalaNANAi guNa samiddho jo| kAraNa se kArya kI siddhi hotI hai, jaisA kAraNa hotA hai vaisA hI kArya kA sohaM siddho suddho, Nicco ekko NirAlaMbo // 27 // udyama hotA hai, yadi kAraNa sahI hai to kArya bhI sahI hotA hai, aisA hI kAraNa-kArya jo siddha jIva zarIrAdi no karma, jJAnAvaraNAdi dravya karma tathA rAga-dveSAdi saMbaMdha hai| kAraNa zuddha darzana, jJAna, cAritra, tapa hogA to kArya bhI apane zuddhAtmA bhAva karma se rahita hai, kevalajJAnAdi ananta guNoM se samRddha hai, vahI maiM siddha hU~, zuddha paramAtmapada kI prApti hogii| rahU~, nitya hU~, eka svarUpa hU~ aura nirAlaMba huuN| Age aura yahI bAta kahate haiM nizcayAbhAsI kI svacchandatA kyA hai, mokSamArga prakAzaka meM paM. ToDaramala 2 sidghohaM sukhoha, aNataNANAi smiddhoh| jI kahate haiMdeha pamANo Nicco, asaMkhadeso amutto ya // 28 // mokSamArga meM to rAgAdika miTAne kA zraddhAna, jJAna, AcaraNa karanA hai| vaha maiM siddha hU~, zuddha hU~, ananta jJAnAdi se samRddha hU~, deha pramANa hU~, maiM nitya hU~, to vicAra hI nahIM hai, apane zuddha anubhavana meM hI apane ko samyakdRSTi mAnakara asaMkhya pradezI aura amUrta huuN| anya saba sAdhanoM kA niSedha karatA hai| zAstrAbhyAsa karanA nirarthaka batalAtA hai| vedasenavidasi 39
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI dravyArthika ke tathA guNasthAna mArgaNA trilokAdika ke vicAra ko vikalpa ThaharAtA hai, tapazcaraNa karane ko vRthA kleza karanA mAnatA hai, vratAdika dhAraNa karane ko bandhana meM par3anA ThaharAtA hai, pUjAdi kAryoM ko zubhAsrava jAnakara heya prarUpita karatA hai, ityAdi sarva sAdhanoM ko uThAkara pramAdI hokara pariNamita hotA hai, yaha nizcayAbhAsI kI svacchandatA hai| (kevala nizcayAbhAsa ke avalambI jIva kI pravRtti: mokSamArga prakAzaka) eka zuddhAtmA ko jAnane se jJAnI ho jAte haiM, anya kucha bhI nahIM caahiye| aisA jAnakara kabhI ekAnta meM baiThakara dhyAna mudrA dhAraNa karake maiM sarva karmopAdhi rahita siddha samAna AtmA hU~, ityAdi vicAra se saMtuSTa hotA hai; parantu yaha vizleSaNa kisa prakAra sambhava hai, aisA vicAra nahIM hai athavA acetana, akhaNDa, anupamAdi vizleSaNa dvArA AtmA ko dhyAtA hai so yaha vizeSaNa anya dravyoM meM bhI saMbhavita haiM tathA yaha vizeSaNa kisa apekSA se haiM so vicAra nahIM hai tathA kadAcit sote-baiThate jisa - tisa avasthA meM aisA vicAra rakhakara apane ko jJAnI mAnatA hai tathA jJAnI ke Asrava bandha nahIM hai, aisA Agama meM kahA hai isaliye kadAcit viSaya-kaSAya rUpa hotA hai, vahA~ bandha hone kA bhaya nahIM hai| svacchanda huA rAgAdi rUpa pravartatA hai| yadi apanA abhiprAya galata hogA to apanA hI ahita hogA, saMsAra ke duHkhoM se chUTanA to dUra rahA aura naraka nigoda meM jAnA pdd'egaa| svacchandI, nizcayAbhAsI kaisA hotA hai, isa bAta ko mokSamArga prakAzaka meM paMDita ToDaramala jI ne jaisA batAyA hai usa anusAra dekha lo apanI pravRtti kyA hai ? kyoMki yahA~ to apanI-apanI dekhane apanI-apanI saMbhAlane kI bAta hai| saMsAra meM to ananta jIvoM kA pariNamana cala hI rahA hai, mokSamArga meM to ekAkI jIva AtmA kA praveza hai, vahA~ sAtha calatA hI nahIM hai| jaba taka sAtha hai taba taka saMsAra hai, bandhana hai / saba bandhanoM ke chUTane kA nAma hI mukti hai| yahA~ to nara kI bAta hai - saMsAra duSyaM je nara viraktaM, te samaya suddhaM jina ukta disTaM / nidhyAta naya moha rAgAdi baMDaM, te suddha visTI tatvArtha sAdhaM // mAlArohaNa jI gAthA - 4 isI krama meM samyakdRSTi aura kaisA mAnatA hai, vaha kahate haiM mesh remo sow.civya.ei 40 gAthA-44 paramAnaMda sA disTA, mukti sthAneSu tisTite / so ahaM deha madhyeSu sarvanyaM sAsvataM dhuvaM // 44 // anvayArtha - (paramAnaMda sA disTA) paramAnaMda kA anubhava karane vAle, hamezA parama AnaMda meM lIna rahane vAle siddha paramAtmA haiM (mukti sthAneSu tisTite) mukti sthAna siddha zilA para virAjamAna haiM (so ahaM deha madhyeSu) vaise hI siddha samAna maiM isa deha meM virAjamAna hU~ (sarvanyaM sAsvataM dhuvaM ) sarvajJa hU~, zAzvata hU~, dhruva huuN| vizeSArtha bar3I apUrva bAta hai jo paramAnaMda meM hamezA lIna haiM arthAt parama AnaMdamayI haiM, siddha paramAtmA jo lokAgra meM siddha zilA para virAjamAna haiM, aisA hI maiM isa deha meM virAjamAna hU~, sarvajJa hU~, zAzvata hU~, dhruva huuN| yaha kisa dRSTi se dekhA jA rahA hai ? zuddha nizcaya naya dravya dRSTi se dekhA jA rahA hai, kyoMki vartamAna meM azuddha paryAya, karma saMyogI hai| paryAya meM AnaMda bhI nahIM hai, jabaki siddha bhagavAna kI paryAya meM parama AnaMda cala rahA hai| vaha parama AnaMda jisake Azraya pragaTa honA hai, usa zuddha dravya zuddhAtma tatva ko dekhA jA rahA hai aura apane ko vaisA mAnA jA rahA hai| aba yahA~ koI prazna kare ki basa yahI to samasyA hai, jaba paryAya azuddha hai to dravya kaise zuddha hogA ? dravya kI hI paryAya hotI hai, kahIM alaga se to nahIM aatii| azuddha dravya hai tabhI to paryAya azuddha hai phira yaha mAnyatA kaise samyak ho sakatI hai ? isakA samAdhAna karate haiM ki yahI apUrva rahasya hai, jaina darzana kA marma samajhane ke liye bar3I sUkSma subuddhi caahiye| aba yahA~ pahale dravya ko samajhanA par3egA ki dravya kyA hai ? dravya kise kahate haiM ? isakA svarUpa kyA hai, tabhI yaha bAta samajhane meM aayegii| dekho, anAdyanidhana vastu jisakA kabhI nAza na ho aisI sat vastu ko dravya kahate haiN| jaisA tatvArthasUtra meM kahA hai sat dravya lakSaNam / utpAda vyaya dhrauvya yuktaM sat / guNa paryaya vat dravyam / utpAda, vyaya, dhrauvyapanA jisameM hai vaha sat hai tathA guNa, paryAya sahita hI dravya hotA hai / utpAda vyaya paryAya kA hotA hai, dhauvya tatva apane meM trikAla zuddha paripUrNa rahatA hai tathA guNoM ke samUha ko dravya kahate haiN| guNoM ke pariNamana ko paryAya kahate haiN| yaha chaha dravya haiM- jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 777 12 zrI AvakAcAra jI kAla, inake samUha ko hI vizva kahate haiN| inameM cAra dravya-dharma, adharma, AkAza aura kAla to dravya, guNa, paryAya tInoM se trikAla zuddha haiN| jIva aura pudgala do dravya aise haiM, jo dravya guNa se zuddha hote hue bhI paryAya se azuddha haiM / yahA~ yaha prazna ho sakatA hai ki dravya-guNa se zuddha haiM to paryAya se azuddha kaise haiM ? isI bAta ko samajhanA hai yaha samajha meM A jAve to sArI samasyA sulajha jaave| dekho, yaha bijalI ke balva para lAla kAgaja lagA hai to isakA prakAza kaisA hogA ? lAla hogaa| kyoM ? kyoMki usa para lAla kAgaja lagA hai, agara lAla kAgaja na hove to prakAza kaisA hai ? sapheda hai, zuddha hai| isI prakAra dravya ke guNoM para karmoM kA AvaraNa hone se paryAya azuddha hai| aba yahA~ phira prazna ho sakatA hai ki guNoM para karmoM kA AvaraNa kaise hai ? to usakA samAdhAna hai ki jaba jIva vibhAva pariNamana karatA hai, taba karmoM kA Asrava bandha hotA hai aura vaha guNoM para chA jAtA hai| jaise- sUrya kA prakAza pAnI para par3ane se usameM se bhApa banatI hai aura vaha ur3akara sUrya ke Upara chA jAtI hai jo bAdala kahalAte haiM, jinase phira pAnI barasatA hai to jaise bijalI kA prakAza aura usakI zakti zuddha hai para lAla kAgaja lagane se paryAya azuddha ho gii| sUrya kA prakAza, sUrya kI zakti apane meM paripUrNa zuddha hai para bAdala chA jAne se usakI paryAya prakAzatvapane meM antara A jAtA hai isI prakAra jIva dravya bhI apane guNoM sahita trikAla zuddha hai, karmoM kA AvaraNa hone se paryAya azuddha / jJAnI samyaka dRSTi paryAya se bhinna apane dravya aura guNoM ko trikAla zuddha dekhatA aura jAnatA mAnatA hai, yahI bhedavijJAna kI mahimA hai| isI bAta ko amRtacandrAcArya ne samayasAra kalaza meM kahA hai bheda vijJAnataH siddhAH siddhA ye kila kecan / asyaivAbhAvato baddhA, baddhA ye kila ke can // 5/131|| bheda vijJAna se hI siddha hote haiM aura koI bhI jIva siddha ho sakatA hai| saMsAra meM jo jIva karmoM se baMdhe haiM vaha bhedavijJAna ke abhAva ke kAraNa baMdhe haiN| jo jIva bhedavijJAna kA puruSArtha kare vaha bhedavijJAna kI mahimA se hI samyakdRSTi aura paramparA siddha ho sakatA hai| yahA~ se dharma kA prArambha hotA hai| hama yahA~-vahA~ kI bAtoM se, yahA~-vahA~ kI kriyAoM meM ulajhakara apane samaya kA aura jIvana kA durupayoga karate haiM; isIliye itane saba zubhayoga pAte hue saMsAra meM bhaTaka 24 SYANA V G GS AT YEAR AXT YEAR. 41 gAthA 45 rahe haiM aura duHkhI azAnta ho rahe haiN| paM. banArasIdAsa jI ne samayasAra nATaka meM kahA hai bhedavijJAna jagyo jinako ghaTa, zItala citta bhayo jimi candana | keli kareM ziva mAraga meM jaga mAMhi, jinezvara ke laghu nandana // satya svarUpa pragaTyo jinake miTyo mithyAta avadAta nikandana / zAnta dazA tinakI pahicAna, kareM kara jora banArasI vandana // pramukha bAta dharma ke marma ko samajhakara bhedavijJAna kA puruSArtha kareM to saba sahaja meM ho sakatA hai| jinako bhedavijJAna ke dvArA samyakdarzana ho gayA, unakI dazA kA varNana sadgurudeva tAraNa svAmI kara rahe haiN| isI krama meM aura Age kahate haiM darsana nyAna saMjuktaM caranaM vIrja anantayaM / maya mUrti nyAna saMsuddhaM, deha devali tisTite / / 45 / / anvayArtha - (darsana nyAna saMjuktaM) darzana jJAna sahita (caranaM vIrja anantayaM) ananta vIrya kA dhArI, cAritramayI (maya mUrti nyAna saMsuddhaM) jJAnamayI mUrti, parama zuddha, arihaMta paramAtmA (deha devali tisTite) isa deha devAlaya meM hI virAjamAna hai / vizeSArtha- yahA~ arihaMta paramAtmA ko deha devAlaya meM dekhA jA rahA hai, jo ananta vIrya ke dhArI, samyakdarzana, jJAna, cAritramayI haiN| jJAnamayI mUrti parama zuddha haiM, jo kevala jJAnamaya hI haiM vahI arihaMta paramAtmA isa deha devAlaya meM virAjamAna haiM bAhara nahIM haiM, jo bAhara haiM, para haiM, vaha apane liye apane meM, apane arihaMta paramAtmA haiM, merA unase koI sambandha nahIM hai aura na vaha merA kucha bhalA-burA kara skte| merA apanA deva arihaMta paramAtmA to maiM svayaM huuN| isI bAta ko yogIndudeva yogasAra meM kahate haiM titthahiM devali deu Navi, ima sui ke vali vuttu / dehA devali deu jiNu, ehau jANi Niruntu // 42 // zrutakevalI ne kahA hai ki tIrthoM meM, devAlayoM meM deva nahIM hai, jinadeva to deha devAlaya meM virAjamAna hai, ise nizcaya smjho| dehA devali deu jiNu, jaNu devalihiM Nie / hAsa mahu paDihAI ihu, siddhe bhikkha bhameI // 43 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ spoorner Rao zrI AcakAcAra jI __ jinadeva deha devAlaya meM virAjamAna hai parantu jIva (IMTa pattharoM ke) devAlayoM meM sakate haiN| jinhoMne satya kA sAkSAtkAra kiyA hai unakI dRSTi, zraddhAna kyA hotA hai, unake darzana karatA hai, yaha mujhe kitanA hAsyAspada mAlUma hotA hai| yaha bAta aisI hI vaha apane Apako kaisA jAnate, mAnate haiM isakA varNana kiyA jA rahA hai| hameM bhI / hai, jaise koI manuSya siddha ho jAne para bhikSA ke liye bhramaNa kre| . satya ko upalabdha karanA hai to aisA zraddhAna kiye binA kAma calane vAlA nahIM hai| mUDhA devali deu Navi, Navi sili lippivitti| satya ko upalabdha samyakdRSTi kA aMtara zraddhAna kaisA hotA hai, isakA varNana dehA devali deu jiNu,so bujyahi smvitti||44|| Age kI gAthA meM karate haiMhe mUDha ! deva kisI devAlaya meM virAjamAna nahIM hai, isI prakAra kisI patthara arihaMta deva tisTaMte, hIMkArena sAsvataM / lepa athavA citra meM bhI deva virAjamAna nahIM hai| jinadeva to deha devAlaya meM rahate haiM. uvaM Urdha saddhAvaM, nirvAnaM sAsvataM padaM // 46 // isa bAta ko tU samacitta se smjh| titthAi deuli deu jiNu, savvu vi koi bhnneii| anvayArtha-(nirvAnaM sAsvataM padaM) nirvANa, anAdyanidhana zAzvata pada hai (uvaM dehA deuli jo muNai, so bAhako vihve||45|| Urdha sadbhAva) jisameM brahma svarUpa siddha paramAtmA hamezA rahate haiM (hIMkArena sAsvataM) saba koI kahate haiM ki jinadeva tIrtha meM aura devAlaya meM vidyamAna hai parantu jora tIrthakara svarUpa nija zuddhAtmA bhI zAzvata hai (arihaMta deva tisTate) jo arihaMta jinadeva ko deha devAlaya meM virAjamAna samajhatA hai, aisA paMDita koI viralA hI deva svarUpa isa deha meM virAjamAna haiN| hotA hai| ra vizeSArtha- gajaba kI bAta hai, nirvANa zAzvata pada hai- jisameM brahma svarUpa yahA~ koI prazna kare ki aisI mAnyatA se to phira yaha deva, gurU, zAstra tIrtha, , zuddhAtmA hamezA rahate haiM, vahI merA svarUpa zAzvata hai arthAt maiM hI nirvANa svarUpa mandira Adi kA koI mahatva hI nahIM rahA, inakI pUjA, vandanA, bhakti karane kI kyA hU~, jo arihanta deva tIrthaMkara svarUpa isa deha meM virAjamAna huuN| maiM svayaM nirvANa jarUrata hai ? tIrtha yAtrA, maMdira Adi jAne kI kyA jarUrata hai ? jaba svayaM deha svarUpa hU~, mujhe nirvANa bhI nahIM caahiye| devAlaya meM deva virAjamAna hai aura vaha maiM svayaM hU~ to aba raha hI kyA gayA? phira yaha isI bAta ko kundakundAcArya niyamasAra meM kahate haiMkucha bhI karane kI kyA jarUrata hai? NiiMDo NibaMdo Nimmamo Nikkalo nniraalNbo| usakA samAdhAna karate haiM ki bAta to yathArtha satya yahI hai, jo aisA svIkAra NIrAgo Nihoso NimmUDho Nibhayo appA / / 43 // karatA hai, jisakI anubhUti meM apanA zuddhAtma tatva A gayA usake liye to phira AtmA nirdaDa, nidvaMdva, nirmama, ni:zarIra, nirAlaMba,nIrAga, nirdoSa, nirmUDha kucha hai hI nahIM aura jise aisA svIkAra nahIM hai, jisakA lakSya abhI bAhara para kI aura nirbhaya hai| tarapha hai, vaha kitanA hI kucha bhI karatA rahe, para usase kyA hotA hai? kyA usakA NigaMtho NIrAgo Nissallo sayala dosa nnimmukko| Atma kalyANa ho sakatA hai, mukti kA mArga bana sakatA hai ? kabhI nhiiN| eka mAtra NilAmo Nikoho NimmANo himmado appA // 44 // apane nija zuddhAtma tatva ke Azraya hI dharma aura dharma kI sAdhanA tathA mukti kI prApti AtmA nirgrantha, nIrAga, ni:zalya, sarvadoSa vimukta, niSkAma, ni:krodha, hotI hai| 5 nirmAna aura nirmada hai| hama apanI ajJAnatA mithyA mAnyatA se baMdhe haiM, vastu kA satsvarUpa jArisiyA siddhapyA bhava malliyajIva tArisA hoti| sunane,samajhane meM jAti-pAMti, sampradAya bAdhaka aura bandhana banA haA hai| satya ko jaramaraNa jamma mukkA aTTaguNA kiyA jeNa // 47 // samajhane aura upalabdha karane ke liye apanI saMkIrNa manobhAvanA aura upacAra dharma jaise siddhAtmA haiM, vese hI bhavalIna saMsArI jIva haiM, jisase ve saMsArI jIva (pUjA upAsanA paddhati) ke bandhana ko tor3anA par3egA tabhI satya dharma upalabdha kara siddha AtmAoM kI bhA~ti janma,jarA, maraNa se rahita aura ATha guNoM se alaMkRta haiN| 42
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 oA zrI AcakAcAra jI gAthA-47 DOO asarIrA aviNAsA aNidiyA NimmalA visukhppaa| yahA~ phira prazna hai ki AtmA svabhAva se svayaM paramAtmA hai phira yaha aisA kyoM jaha loyagge sikhA taha jIvA saMsidI nneyaa||48|| ho rahA hai, isakA kAraNa kyA hai? jisa prakAra lokAgra meM siddha bhagavAna azarIrI avinAzI atIndriya nirmala 5 isakA uttara sadgurU tAraNa svAmI yahA~ de rahe haiMaura vizuddhAtmA haiM, usI prakAra saMsAra meM sarva jIva jaannaa| AtmA trividhi proktaMca,paru aMtaru bhirppyN| yahA~ zuddha bhAva adhikAra meM kundakundAcArya deva jo bAta kaha rahe haiM vahI zrI pariNAma jaMca tisTaMte, tasyAsti guna saMjutaM // 7 // tAraNa svAmI isa gAthA meM kaha rahe haiM aura eka bar3I apUrva bAta yaha hai ki maiM akelA anvayArtha-(AtmA trividhi proktaMca) AtmA tIna prakAra kahA gayA hai (paru aisA nahIM hU~, saMsAra meM jitane jIva AtmA haiM vaha bhI nizcaya se aise hI haiM aisA: aMtaru bahirappayaM) paramAtmA, antarAtmA aura bahirAtmA (pariNAmaM jaM ca tisTate) samyakdRSTi jAnatA hai| . jo jaise pariNAmoM meM ThaharA huA hai (tasyAsti guna saMjutaM) vaha usa samaya usa guNa yahA~ koI prazna kare ki abhI taka to apanI hI bAta thI, aba saba saMsArI sahita hai| jIva bhI aise haiM to phira dharma karma kI kyA jarUrata hai ? yaha dayA, dAna, puNya,dharma * vizeSArtha- yahA~ usa prazna kA uttara diyA jA rahA hai ki jIva ko saMsAra kA karane se kyA lAbha hai? saba bhagavAna hI bhagavAna haiM to saMsAra meM kyA raha gyaa| phira kahA~ kA sukha, kahA~ kA du:kha, kisakA janma, kisakA maraNa aura kisako kyA : saba svarUpa dikhAI de rahA hai, jAnane meM A rahA hai aura vaha isa duHkha se chUTanA lenA denA? phira aba kyA karanA hai? 2 cAhatA hai parantu use apane satsvarUpa kA zraddhAna zuddhAtmAnubhUti kyoM nahIM hotI? isakA samAdhAna karate haiM ki yahI to samajhanA hai.karanA to kALa hai hI nhiiN| yaha esA kyA ho rahA hai, isakA kyA kAraNa hai? na jIva kucha karatA hai, na kara sakatA hai basa apane satsvarUpa ko bhUlA hai so kartA sadgurU tAraNa svAmI yahA~ isakA mUlAdhAra batA rahe haiM ki yaha jIva AtmA bana kara maratA hai| yahA~ yahI bAta to batAI jA rahI hai ki jo samyakadRSTi jJAnI hotA tIna prakAra kA kahA gayA hai-paramAtmA, antarAtmA aura bhiraatmaa| jo jIva jaise hai, vaha apane satsvarUpa ko aisA jAna letA hai phira karane kA aura kucha nahIM karane pariNAmoM (bhAvoM) meM ThaharA huA hai, vaha usa samaya usa guNa sahita hai arthAt usa kA koI prazna hI nahIM hai| ajJAnI jIva kartA banakara maratA hai aura pApa-puNya ke cakkara meM bhramatA rahatA hai, apane satsvarUpa ko jAna le to phira karane dharane kI bAta yahA~ koI prazna kare ki yaha AtmA tIna prakAra kA kaise kahA gayA hai, jIva hI khatma ho jAye / satya ko upalabdha karane vAlA to bhagavAna banatA hai, mukta ho / : AtmA to eka hI prakAra kA hotA hai| arasa, arUpI, jJAna-darzana cetanA vAlA jJAna svabhAvI hI AtmA hai| bhinna-bhinna jIvoM kI apekSA do prakAra se kahate jAtA hai| hai-saMsArI aura mukt| usameM saMsArI apekSA cAragati aura pAMca indriya Adi bheda jo nigoda meM so hI mujhameM, so hI mokSa mNjhaar| * haiM,para yaha eka AtmA ko tIna prakAra kahane kA kyA tAtparya hai? nizcaya bheda kachu bhI nAhi, bheda gine sNsaar|| usakA samAdhAna karate haiM ki yahI to rahasyapUrNa bAta hai| kahane meM kisa hamArI ajJAnatA aura mithyA mAnyatA ke kAraNa hI yaha saba ho rahA hai, jahA~ 9 aise apane satsvarUpa kI zraddhA, anubhUti haI ki ber3A pAra hai| 4 apekSA kyA kahA jA rahA hai isakA jAnanA bahuta jarUrI hai| isIliye vaktA se / yahA~ koI prazna kare ki phira aisA satzraddhAna hotA kyoM nahIM hai? zrotA ke lakSaNa dIrgha kahe haiN| jIva AtmA ke vAstatika svarUpa aura marma ko samajhane / usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! tU aisA satzraddhAna karanA hI nahIM cAhatA, ke liye yaha jaina darzana kA mUla AdhAra hai| yahA~ AtmA ke tIna prakAra batAye haiM ki jaba satya vastu svarUpa sunane meM hI bhaya lagatA hai to svIkAra karanA, zraddhAna krnaa| jisa samaya yaha jIva jaise pariNAmoM maya hotA hai. usa samaya vaha vaisA hai| yahA~ eka 5 jIva kI zakti apekSA yaha bheda kahe haiM ki yaha paramAtma zakti vAlA jIva vartamAna / to bar3A muzkila hai| rUpa hai|
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AcakAcAra jI gAthA-48,51 COOa meM bahirAtmA banA huA hai| apane satsvarUpa ko jAnale to antarAtmA ho jAye aura arthAt paramAnaMdamaya hai aura jaba apane zuddhasvabhAva meM pUrNa sthira ho jAye to paramAtmA apane zuddhasvabhAvamaya ho jAye to paramAtmA ho jaaye| yaha anAdi se mithyA mAnyatA, hai, paramAnaMda maya hai| mithyAtva sahita hone ke kAraNa apane Apako bhUlA huA hai aura abhI bhI apane yahA~ koI prazna kare ki isase kyA prayojana siddha huA? satsvarUpa ko jAnane kA prayAsa, puruSArtha nahIM kara rahA hai, saMsArI mAyA moha meM hI usakA samAdhAna karate haiM, yahAM yaha prayojana siddha huA ki paMca parameSThI ko 7 lipta tanmaya ho rahA hai isaliye apane satsvarUpa kA zraddhAna zuddhAtmAnubhUti nahIM ho namaskAra karate haiM to usameM arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu Ate haiM, rahI hai| viparIta kAraNoM meM lagA hai isIliye bahirAtmA hai, anukUla kAraNoM meM laga 5 to yahAM sAdhu Adi ko namaskAra karane kA uddezya yahI hai ki-jisa samaya vaha jAye to antarAtmA ho jAye, apane meM lIna sthira ho jAye to paramAtmA ho jaaye| nirvikalpa dazA meM hai taba paramAtmA ke barAbara hai isaliye namaskAra karate haiN| bAhara vaise svabhAva se paramAtma zakti svarUpa to hai hii| isI bAta ko zrI tAraNa svAmI ne , kA koI bheSa, vrata, saMyama Adi vaMdanIya nahIM hai, AtmA kI vaha zuddha pariNati hI nyAna samuccayasAra jI meM bahuta spaSTa kahA hai vaMdanIya hai aura nirvikalpa dazA, vItarAgI sAdhu hone para hI hotI hai| isI bAta ko mamAtmA mama sukha,mamAtmA sakhAtmana / devasenAcArya tatvasAra meM kahate haiMdehasthopi adehIca , mamAtmA paramAtma dhurva // 44 // jo appANajhAyadi, saMveyaNa ceyaNAI uvjutto| aba yahA~ kina pariNAmoM se kaisA hotA hai usakA varNana karate haiM so habA vIyarAo,Nimmala rayaNattao saahuu||44|| prathama, paramAtmA kA svarUpa kahate haiM jo sva saMvedana cetanAdi se yukta sAdhu AtmA ko dhyAtA hai vaha nirmala ratnatraya AtmA paramAtma tulyaM ca,vikalpa cittana kiiyte| , kA dhAraka vItarAga ho jAtA hai| suddha bhAva sthirI bhUtaM,AtmanaM paramAtmanaM / / 48 // dasaNa NANa carita, joI tasseha Nicchaya bhnni| jo prAyadi appANaM, saceyaNaM saba bhAva? // 45 // anvayArtha- (AtmA paramAtma tulyaM ca) AtmA, paramAtmA ke barAbara hai jaba jo yogI sacetana aura zuddhabhAva meM sthita AtmA ko dhyAtA hai usako isa (vikalpa citta na kIyate) citta meM koI vikalpa na karatA ho (suddha bhAva sthirI loka meM nizcaya darzana, jJAna, cAritra kahate haiN| nizcaya se vartamAna meM bhI yaha AtmA bhUtaM) zuddha svabhAva meM hamezA ke liye sthira ho jAye taba (AtmanaM paramAtmana) AtmA - paramAtmA hai, svAnubhUti se isakI siddhi hotI hai| hI paramAtmA hai| Age antarAtmA kise kahate haiM usake svarUpa kA varNana Age kI gAthA meM haivizeSArtha- yahA~ paramAtmA ke svarUpa kA varNana kiyA jA rahA hai, bar3I apUrva vinyAnaM jevi jAnate, appA para prssye| bAta kahI jA rahI hai, kyoMki jisa samaya jaise bhAvoM meM AtmA hai, usa samaya vaha paricaye appa sahAvaM,aMtara AtmA paraSaye // 49 // vaisA hai; to yahAM yaha batAyA jA rahA hai ki jisa samaya citta meM koI vikalpa na kara rahA ho arthAt nirvikalpa dazA meM ho, usa samaya AtmA paramAtmA ke samAna hai, jo anvayArtha- (vinyAnaM jevi jAnate) jo koI bhedavijJAna jAnatA hai (appA para hamezA ke liye apane zuddhasvabhAva meM sthira ho jAye vaha AtmA hI paramAtmA hai| 5 paraSaye)AtmA aura para ko pahicAnatA hai (paricaye appa sadbhAva) jise apane Atma yahA~ do bAteM mahatvapUrNa samajhane kI hai ki jaba citta meM koI vikalpa na karatA svabhAva kA paricaya, anubhUti ho gaI (aMtara AtmA paraSaye) vahI aMtara AtmA ho to AtmA paramAtmA ke barAbara hai- to saMsAra meM mithyAtva dazA meM kabhI eka samaya kahalAtA hai| ke liye bhI jIva vikalpa zUnya hotA hI nahIM hai samyakdarzana hone para nirvikalpa vizeSArtha- yahAM aMtarAtmA kise kahate haiM usakA svarUpa batAyA jA rahA hai| dazA banatI hai| jaba cetanA nirvikalpa dazA meM hai, usa samaya vaha paramAtmA ke samAna jo jIva bhedavijJAnajAnatA hai arthAt isa zarIrAdi se bhinna maiM eka akhaMDa, avinAzI
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-50 R OO caitanya tatva bhagavAna AtmA hU~, yaha zarIrAdi maiM nahIM aura yaha mere nhiiN| isa prakAra yahA~ phira prazna hai ki AtmA aura para ko pahicAnane kA kyA prayojana hai? AtmA aura para ko pahicAnatA hai arthAt AtmA aura karmoM ke svarUpa ko pahicAnatA usakA samAdhAna haiM ki jo bhedajJAnI hai, vaha apane ko aura para ko donoM ko| hai ki maiM siddha ke samAna dhruva avinAzI, paramabrahma paramAtmasvarUpahU~ aura yaha zarIrAdi pahicAnatA hai,tabhI to bhinnatA bhAsita hotI hai / jagata meM do dravya sakriya haiMpudgala dravya kA saba pariNamana karma udayAdhIna cala rahA hai| karma, acetana pudgala eka cetana, eka acetana, athavA jIva-pudgala yA AtmA aura karma, yaha zarIrAdita ajIva tatva haiM, maiM cetana jIva tatvahU~. donoM kA bhinna-bhinna svarUpa pahicAnatA hai paudgalika padArtha jagata saba karmodAyika pudgala kI racanA hai| isameM cetana tatva tathA jise Atma svabhAva kA paricaya zuddhAtmAnubhUti ho gaI hai vaha antarAtmA hai,use jIva jJAna svabhAvI dekhane jAnane vAlA hai| svabhAva sattA zakti apekSA jIva aura hI samyakdRSTi jJAnI kahate haiN| pudgala eka-eka dravya hai, para saMkhyA kI apekSA ananta haiM,to bhedajJAnI zarIrAdi yahA~ koI prazna kare ki bhedavijJAna jAnane kA upAya kyA hai? hai pudgala ko to para jAnatA hI hai; kyoMki vaha rUpa,rasa, gaMdha, varNa vAlA acetana dravya usakA samAdhAna karate haiM ki jaise-saMsAra meM kisI ko DAkTara bananA hotA hai to vaha hai tathA apane se bhinna anya jo jIva haiM, vaha bhI para hI haiM kyoMki eka jIva kA dUsare vijJAna kA adhyayana karatA hai, usakA abhyAsa karatA hai, taba DAkTara banatA hai| isI jIva se koI sambandha nahIM hai| usakI sattA zakti svataMtra bhinna hai, karma bandhodaya prakAra jise saMsAra ke du:khoM se chUTanA ho, mukta honA ho,paramAtmA bananA ho, to Adi bhI bhinna hai| eka zuddha sattAmAtra svataMtra jIva AtmA maiM hU~ aura bAkI jo kucha use bheda vijJAna jIva-ajIva kI bhinnatA jAnanA hogii| bAhara para meM nahIM, apane hai vaha saba para hI hai| aisA jAnanA hI bhedavijJAna kA jAnanA saccA hai aura isI se isa zarIra meM bhedajJAna ke dvArA nirNaya karanA hogA ki yaha zarIra bhinna hai aura isameM maiM samyakdarzana antarAtmapanA hotA hai| jIva AtmA cetana tatva bhinna huuN| yaha bhedavijJAna AdhyAtmika zAstroM ke svAdhyAya jo apane ko nahIM jAnatA aura para prapaMca meM lagA hai vaha bahirAtmA hai| jo aura jJAnI satpuruSoM kI satsaMgati se prApta hotA hai aura ise svayaM ke jIvana meM prayoga apane ko jAnatA hai aura para ko bhI jAnatA hai apane meM lagA hai, vaha antarAtmA hai| karanA par3atA hai| jo apane meM hI lIna haiM, vaha siddha paramAtmA haiM tathA jo apane meM to lIna haiM para jinheM isI bAta ko amRtacandrAcArya jI ne samayasAra kalaza meM kahA hai tInoM lokAloka kA jJAna hai, vaha arihanta sarvajJa paramAtmA haiN| samyakadRSTi jJAnI ko ayi kathamapi mRtvA tatva kautUhalI sana, hI antarAtmA kahate haiN| mithyAdRSTi ajJAnI ko bahirAtmA kahate haiN| aba yahA~ anubhava bhavamUrta: pAcavI muhUrtam / bahirAtmA ke svarUpa kA varNana karate haiMprathagatha vilasantaM svaM samAlokyayena, bahirappA padgalaM disTA,racanaM ananta bhaavnaa| tyajasimagiti mUrtyA sAkamekatva moham // 23 // parapaMcaM jena tisTaMte, bahirappA saMsAra sthitaM // 50 // he bhAI! tU kisI prakAra mahAkaSTa se athavA marakara bhI tatvoM kA kautUhalI hokara isa zarIrAdi mUrtadravya kA eka muhUrta (do ghar3I) par3ausI hokara AtmAnubhava anvayArtha- (bahirappA padgalaM disTA) bahirAtmA pudgala ko hI dekhatA hai kara ki jisase apane AtmA ke vilAsarUpa, sarva para dravyoM se bhinna dekhakara, isa (racanaM ananta bhAvanA) ananta bhAvoM ko racatA rahatA hai arthAt nAnA prakAra kI zarIrAdi mUrtika pudgala dravya ke sAtha ekatva ke moha ko zIghra hI chor3a degaa| kalpanAyeM kiyA karatA hai (parapaMcaM jena tisTaMte) jo jIva prapaMca meM hI lagA rahatA hai kala vizeSa - yadi yaha AtmA do ghar3I pudgala dravya se bhinna apane zuddha svarUpa (bahirappA saMsAra sthitaM) aisA bahirAtmA saMsAra meM hI sthita rahatA hai| kA anubhava kare (usameM lIna ho) parISaha ke Ane para bhI Dige nahIM to ghAtiyAkarma vizeSArtha- yahA~ bahirAtmA kA svarUpa batA rahe haiM ki bahirAtmA kaisA hotA kA nAza karake kevalajJAna utpanna karake mokSa ko prApta ho| AtmAnubhava kI aisI hai| bahirAtmA hamezA pudgala ko hI dekhatA hai arthAt zarIra, strI, putra, parivAra,dhana, mahimA hai taba mithyAtva kA nAza karake samyakdarzana kI prApti honA to sugama hai| vaibhava, mahala, makAnAdi bAhya padArthoM ko hI dekhatA hai tathA inako hI banAne karane 45
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI zrAvakAcAra jI kI ananta bhAvanA nAnA kalpanAyeM karatA rahatA hai, inhIM ke liye mAyAcArI, jhUTha, jAne hai, indriya dvAranikari nirantara pravartana kare hai, apanA svarUpa kI satyArthapahicAna beImAnI, chalakapaTa, pApAdi prapaMca meM lagA rahatA hai| use saMsAra, para padArtha, jAke nAhIM hai, deha hI kU AtmA mAne hai, devaparyAya meM ApakU deva, naraka paryAya meM / vyavahArAdi hI dikhatA hai aura usI meM saMlagna rahatA hai| use apane Atma svarUpa ApakU nArakI, tiryaMca paryAya meM ApakU tiryaca, manuSya paryAya meM ApakU manuSyajAti kI khabara hI nahIM hai, aisA bahirAtmA hamezA saMsAra meM hI sthita rahatA hai arthAt paryAya ke vyavahAra meM tanmaya hoya rahA hai| paryAya to karma kRta pudgalamaya pratyakSa cAragati caurAsI lAkha yoniyoM ke cakkara lagAtA rahatA hai| jJAnarUpa AtmA se bhinna dIkhe hai to hU, karma janita udaya meM ApAdhAri paryAya meM yahA~ koI prazna kare ki jaba jIva arasa, arUpI, jJAna cetanA vAlA hai, mAtra tanmaya ho rahatA hai| maiM gorA hU~, sA~valA hU~, anyavarNa hU~, maiM vaizya hU~,maiM rAjA hU~, maiM jJAtA dRSTA hai phira vaha aisA kyoM ho rahA hai inameM kyoM lagA rahatA hai? . sevaka hU~, maiM nirbala hU~, maiM brAhmaNa hU~, maiM kSatriya hU~ , maiM zUdra hU~, maiM mArane vAlA hU~, usakA samAdhAna karate haiM ki yahI to samajhanA hai ki jIva arasa, arUpI, jivAvane vAlA hU~,dhanADhya hU~, dAtAra hU~, tyAgI hU~, gRhasthI hU~, muni hU~, tapasvI jJAna cetanA vAlA mAtra jJAtA dRSTA hai; para vaha apane ko aisA jAnatA mAnatA kaba hU~, dIna hU~, anAtha hU~, samartha hU~ , asamartha hU~ , kartA hU~ , akartA hU~ , balavAna hU~, hai? vaha to apane Apako nAma rUpa zarIrAdi hI mAna rahA hai aura saba saMsAra kA kurUpahU~,strI hU~,puruSa hU~ ,napuMsaka hU~ ,paNDita hU~,mUrkha hU~ ityAdika karma ke udaya kartA-dhartA banA hai| zarIra pAMca iMndriyoM aura unake viSaya bhogoM meM hI lipta tanmayajanita para pudgalani kI vinAzIka paryAyani meM Atma buddhi jAke hoya so bahirAtmA ho rahA hai aura inake nimitta strI, dhana, putra, parivAra, mahala,makAnAdi vaibhava,parigraha mithyAdRSTi hai| jo zarIra meM Atmabuddhi hai so ihA~ huzarIra kA saMbandhI jo strI-putra, kI saMbhAla rakSA aura vistAra karane meM lagA hai| ina sabase bhinna maiM jIva AtmA hU~, mitra-zatruityAdika tinameM rAga-dveSa, moha-klezAdi upajAya Arta-raudra pariNAma isakI to khabara hI nahIM hai, apane Apako bhUlA huA hai isIliye bahirAtmA hai| se maraNa karAya saMsAra meM ananta kAla janma-maraNa karAve hai tathA pudgala kI paryAya isI bAta ko devasenAcArya tatvasAra meM kahate haiM S meM Atmabuddhi hai so pudagala meM jar3a rUpaekendriya yoni meM ananta kAla bhramaNa karAve mukkho viNAsarUvo,yaNa parivajjao sayA deho| hai| tAteM aba bahirAtma buddhi kU chor3i antarAtmapanA avalaMbanakari paramAtmapanA tasya mamatti kuNato, bahirappA hoi so jIvo // 48 // 23 pAvane meM yatna kraa| zarIra sadA kAla jar3a hai, vinAsarUpa hai,cetanA se rahita hai,jo usakI mamatA bahirAtmA apane paramAtma svarUpa ko chor3e baiThA hai aura kyA kara rahA hai yaha karatA hai vaha bahirAtmA hai| nija Atma tatva se bAharI viSaya meM jisakA AtmA ra Age kahate haiMarthAt citta saMlagna ho vaha bahirAtmA kahalAtA hai| bahirappA parapaMca artha ca, tiktate je vicssnaa| isI bAta ko svAmI kArtikeya, kArtikeyAnuprekSA meM kahate haiM appA paramappayaM tulyaM, deva devaM namaskRtaM // 51 // micchata pariNavappA, tivya kasAeNa sad aaviddo| jIvaM dehaM ekka,maNNaMto hodi bahirappA // 193 // anvayArtha- (appA paramappayaM tulyaM) AtmA paramAtmA ke samAna hai (deva devaM jo jIva mithyAtva karma ke udayarUpa pariNata ho, tIvra kaSAya se acchI taraha namaskRta) jo devoM ke deva indroM dvArA vandanIya hai (tiktate je vicaSanA) aisI 9 AviSTha ho aura jIva tathA deha ko eka mAnatA ho vaha bahirAtmA hai| 5 vilakSaNa anupama amUlya nidhi cintAmaNi ratna ko chor3akara (bahirappA parapaMca bahirAtmA kA svarUpa ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM paM. sadAsukhadAsa jI arthaca) bahirAtmA saMsArI prapaMca ke prayojana meM lagA huA hai| kahate haiM vizeSArtha- yahA~ bahirAtmA apane sacce deva paramAtma svarUpa ko chor3akara kyA jinameM jAke bAhya zarIrAdika pudgala kI paryAyani meM Atmabuddhi hai so kara rahA hai yaha batA rahe haiM ki apanA AtmA hI paramAtmA hai, jo devoM ke deva indroM 2 bahirAtmA hai| jAkI cetanA mohanidrA kari asta ho gaI.paryAya hI kaM apanA svarUpa dvArA namaskRtya, vandanIya hai, tIna loka kA nAtha ananta catuSTaya kA dhArI ratnatraya onorrect
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI svarUpa bhagavAna AtmA hai| aise vilakSaNa amUlya cintAmaNi ratna ko chor3akara bahirAtmA saMsAra ke prapaMca ke artha lagA hai arthAt saMsAra ke kAryoM meM datta-citta hai, apane AtmasvarUpa ko bhUlA hai aura dhana, putra, parivAra, makAna, jamIna-jAyadAda, duniyAMdArI ke prapaMca meM lagA hai| unhIM ko saMbhAlane banAne karane meM lagA hai, apanI koI sudha-budha hI nahIM hai / yahA~ koI prazna kare ki jaba zarIra, dhana, putra, parivAra Adi kA saMyoga hai to inakI vyavasthA saMbhAla kare yA na kare ? jaba taka zarIra saMyoga hai, saMsAra meM hai taba taka roTI, kapar3A aura makAna to cAhiye aura isake liye koI na koI udyama vyApAra Adi karanA Avazyaka hai aura isake liye yaha duniyAMdArI ke prapaMca karanA hI par3ate haiN| yaha na kareM to kaise kAma calegA, isake liye kyA kiyA jAye ? isakA samAdhAna karate haiM ki yahA~ karane yA nahIM karane kI bAta nahIM hai| vaha to jo jisa bhUmikA, jaise karmodaya saMyoga meM hai, vaha to saba karanA hI par3atA hai, vaisA hI saba hotA hai| yahA~ to yaha samajhanA hai ki ina sabako hI iSTa, upAdeya hitakArI aura apanA saba kucha samajhakara kara rahA hai, ina sabase bhinna maiM jIva AtmA hU~, isakI to khabara hI nahIM aura sabakA kartA banA hai yahI bahirAtmapanA hai, jo saMsAra kA mUla AdhAra hai dharama na jAnata bakhAnata bharamarUpa, Thaura Thaura ThAnata larAI pacchapAta kii| bhUlyo abhimAna meM na pAMu dhare dharanI meM, hirade meM karanI vicAre utapAta kI // phire DA~vADola sauM' karama ke kalolina meM, rahI avasthA baghUle kaise pAta kii| jAkI chAtI tAtI kArI kuTila kuvAtI bhArI, aiso brahmacAtI hai mithyAtI mahApAtakI // (samayasAra nATaka) artha- jo vastu svabhAva se anabhijJa hai, jisakA kathana mithyAtvamaya hai aura ekAnta kA pakSa lekara jagaha-jagaha lar3AI karatA hai| apane mithyAtva jJAna ke ahaMkAra meM bhUlakara (dharatI para pA~va nahIM TikAtA aura citta meM upadrava hI socatA hai) karma ke jhakoroM se saMsAra meM DA~vADola huA phiratA hai arthAt vizrAma nahIM pAtA so aisI dazA ho rahI hai, jaise- vagharUle (AMdhI) meM pattA ur3atA phiratA hai| jo hRdaya meM krodha SYA YA YA AKAN YA. 47 gAthA 52 se tapta rahatA hai, lobha se malina rahatA hai, mAyA se kuTila rahatA hai, mAna se bar3e bola bolatA hai| aisA AtmaghAtI aura mahApApI mithyAtvI bahirAtmA hotA hai| saMsArI kArya karane kA virodha nahIM hai, para ajJAnI kartA aura jimmedAra banakara karatA hai, isase svayaM du:khI, cintita bhayabhIta rahatA hai| nAnA prakAra ke karma pApAdi karake svayaM ananta karmoM kA bandha kara durgati meM jAtA hai| yahA~ samajhanA yaha hai ki hameM jo yaha avasara milA hai yaha mAnuSa paryAya, sukula suniyo jinavANI / iha vidhi gaye na mile, sumaNi jyoM udadhi samAnI // isakA sadupayoga kareM, bhedajJAna, tatva abhyAsa, zAstra svAdhyAya, satsaMga kA puruSArtha kara vastu svarUpa samajheM ki isa zarIrAdi se bhinna, maiM eka akhaMDa, avinAzI, caitanya tatva bhagavAna AtmA huuN| yaha jo karmodAyika saMyoga hai, jo bhI pariNamana cala rahA hai isakA maiM kartA nahIM huuN| kArya karane meM koI Apatti nahIM hai para seTha aura munIma kI apekSA hai, jaise- seTha kucha nahIM karatA huA bhI mAlika jimmedAra hai aura munIma saba kucha karatA huA bhI mAlika nahIM hai, baMdhA nahIM hai / dharma milakiyata nahIM ; mAlakiyata chur3AtA hai aura isI se yaha jIva sukhI AnaMda maya hotA huA mukta ho sakatA hai| yaha bahirAtmA isI saMsArI vyAmoha prapaMca meM phaMsA huA kudevAdi kI mAnyatA karatA hai isakA varNana karate haiM kudevaM proktaM jena, rAgAdi dosa saMjutaM / kunyAnaM triti saMpUrna, nyAnaM caiva na disTate // 52 // anvayArtha - (kudevaM proktaM jena) kudeva unako kahate haiM (rAgAdi dosa saMjutaM) jo rAgAdi doSoM sahita hote haiM (kunyAnaM triti saMpUna) tInoM kujJAna- kumati, kuzruta, kuavadhi se pUrNa hote haiM (nyAnaM caiva na disTate) unameM jJAna kA aMza bhI dikhalAI nahIM detA / vizeSArtha - yahA~ yaha batAyA jA rahA hai ki bahirAtmA saMsArI vyAmoha prapaMca meM phaMsA huA sacce deva, apane Atma svarUpa ko to jAnatA hI nahIM hai| apanI amUlya nidhi cintAmaNi ratna nija zuddhAtmA ko chor3a baiThA hai, bhUlA huA hai aura saMsArI kAmanA kI pUrti hetu kudevAdi kI mAnyatA pUjA bhakti karatA hai| kudeva kinheM kahate
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI haiM. vaha kaise hote haiM, unakA svarUpa batAyA jA rahA hai-jo rAgAdi doSoM se saMyukta, (karmanA asahabhAvasya) kriyA aura bhAvoM se jo hamezA azubha meM hI pravartana karate haiM tIna kujJAna se paripUrNa, vaikriyaka zarIra ke dhArI deva- bhUta, pizAca, yakSa, vyantara (kudevaM anRtaM paraM) yaha saba jhUThe kudeva hI haiN| AdibhavanavAsI, vyantara,jyotiSI deva haiM, yaha saba kudeva haiM kyoki inameM samyakjJAna vizeSArtha-yahA~ kadevoM kA varNana cala rahA hai ki kudeva kise kahate haiM? kudeva kA aMza bhI nahIM hotA hai, yaha saba mithyAdRSTi hI hote haiM tathA vaimAnika deva indrAdi kaise hote haiM? jinakA Arta aura raudra rUpa svabhAva hI hai| jo hamezA mAyAcArI meM lage bhI pUrNajJAnI sacce deva nahIM hote| inameM koI samyakadRSTi bhI hove to devagati meM saba rahate haiM, krodhI hote haiM, jo kriyA se bhI azubha pravartana karate haiM tathA jinake hamezA asaMyamI caturtha guNasthAnavartI hote haiN| jahA~ saMyama bhI nahIM hotA, inheM kisI bhI 5 khoTe bhAva hI rahate haiM yaha saba jhUThe kudeva haiN| bhavanavAsI, vyantara aura jyotiSI yaha lokika kAmanA se pUjanA mAnanA, gRhAtaAra agRhAtamithyAtva kA pASaNa karanAha tInoM mithyAdRSTi hI hote haiM aura mithyAdRSTi hamezA Arta-raudra dhyAna aura azubha jo durgati kA kAraNa hai| hai bhAvoM meM hI rata rahate haiM yaha saba jhUThe kudeva haiN| yaha kudeva aura kaise hote haiM ? isako kahate haiM ina kudevoM kI jo mAnyatA pUjA bhakti karatA hai, usakA kyA hotA hai isako mAyA moha mamattasya,asuhabhAva rato sdaa| kahate haiMtatra devaM na jAnate, jatra rAgAdi saMjutaM // 53 // anaMta doSa saMjukta,suddhabhAva na disttte| anvayArtha- (mAyA moha mamattasya ) jo mAyA, moha aura mamatA meM lIna haiM kudevaM raudra ArUDhaM, ArAdhyaM narayaM pataM // 55 // (asuha bhAva rato sadA) sadA azubha bhAvoM meM hI rata rahate haiM (jatra rAgAdi saMjutaM) kudevaM jena pUjate,vandanA bhakti ttpraa| jahA~ taka rAgAdi sahita jo haiM (tatra devaM na jAnate) vahA~ taka kisI ko deva mata, te narA duSa sAhaMte,saMsAre duSa bhIruhaM // 56 // jaano| vizeSArtha- kudeva kaise hote haiM yaha batAyA jA rahA hai ki jo mAyA moha aura kudevaM jena mAnate, sthAnaM jevi jAyate / mamatA meM lIna haiM arthAt vaikriyaka zarIra dvArA nAnA prakAra mAyAcArI zarIrAdi kI te narA bhayabhItasya, saMsAre duSa dArunaM // 57 // racanA karate haiM. moha aura mamatA meM lIna rahate haiM tathA hamezA azubha bhAvoM meM hI rata anvayArtha- (anaMta doSa saMjaktaM) jo anaMta doSoM sahita haiM (suddha bhAva na rahate haiM, aise bhUta pizAca vyantara Adi sabhI deva kudeva haiM tathA jahA~ taka jo bhI disTate) jinake kabhI zuddha bhAva nahIM dikhate (kudevaM raudra ArUDhaM) jo raudra rUpa hI rAga-dveSa Adi se saMyukta haiM ve saba kudeva haiM, unheM deva nahIM mAnanA cAhiye; kyoMki dhAraNa kiye rahate haiM ve saba kudeva haiM (ArAdhyaM narayaM pataM) inakI ArAdhanA karane se saccA deva nizcaya se to nija zuddhAtma tatva hI hai aura vyavahAra meM jo vItarAgI, 9 naraka meM patana hotA hai| sarvajJa, hitopadezI arihanta paramAtmA haiM, vahI sacce deva haiN| anya kisI ko bhI (kudevaM jena pUjate) kudevoM kIjo jIva pUjA karate haiM (vandanA bhakti tatparA) saccA deva mAnanA saMsAra kA hI kAraNa hai| kudeva kI aura kyA vizeSatA hotI hai 2 vandanAbhakti meM tatpara rahate haiM (tenarA duSa sAhaMte) ve manuSya duHkha bhogate haiM (saMsAre ise agalI gAthA meM kahate haiM 5 duSa bhIruha) saMsAra meM du:khI aura bhayabhIta rahate haiN| Arati raudraM ca sadbhAva, mAyA krodhaM ca saMjutaM / (kudeva jena mAnate) kudevoM ko jo jIva mAnate haiM (sthAnaM jevi jAyate) karmanA asuha bhAvasya, kudevaM anRtaM paraM // 54 // unake sthAnoM para jAte haiM (te narA bhayabhItasya) ve manuSya bahata bhaya se bhayabhIta / anvayArtha-(Arati raudraM ca sadbhAva) jinakA Arta aura raudra rUpa rahanA svabhAva rahate haiM (saMsAre duSa dAruna) saMsAra meM dAruNa du:kha bhogate haiN| rahI hai (mAyA krodhaM ca saMjutaM) jo hamezA mAyAcArI meM lage rahate haiM, krodhI hote haiM / vizeSArtha- yahA~ kudevoM kA svarUpa aura unake mAnane vAloM kI dazA kA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1707 OM zrI AvakAcAra jI varNana kiyA jA rahA hai| jo ananta doSoM sahita haiM, jinake kabhI zuddha bhAva hote hI nahIM haiN| jo raudra bhayAnaka vikarAla rUpa dhAraNa kiye rahate haiM ve saba kudeva haiN| inakI ArAdhanA karane se naraka meM patana hotA hai| jo jIva kudevoM kI pUjA karate haiM unakI vandanA bhakti meM lage rahate haiM ve manuSya duHkha bhogate haiM, saMsAra meM du:khI aura bhayabhIta rahate haiN| jo jIva kudevoM ko mAnate haiM unake sthAnoM para jAte haiM, ve manuSya bahuta bhaya se bhayabhIta rahate haiM, saMsAra meM dAruNa duHkha bhogate haiN| isI bAta ko ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM kahA hai Svoceive you.eive Yoo varopalipsayAzAvAn, rAga dveSa malImasAH / devatA yadupAsIt, devatA mUDhamucyate // 23 // artha- apane vAMchita hoya tAkUM vara khiye| vara kI vAMchA karake AzAvAna huA saMtA jo rAgadveSa kari malIna devatA kUM sevana karai so devamUr3hatA kahie hai / vizeSa- saMsArI jIva haiM te isa loka meM rAjya sampadA, strI-putra, AbharaNa, vastra, vAhana, dhana, aizvaryani kI vAMchA sahita nirantara vartte haiN| inakI prApti ke artha rAgI -dveSI, mohI, devana kA sevana kareM so devamUr3hatA hai| jAte rAjya sukha saMpadAdika so sAtAvedanIya kA udaya teM hoya hai| so sAtA vedanIya karma kUM koU dene ko samartha hai nAhIM tathA lAbha hai so lAbhAntarAya karma ke kSayopazama tai hoya hai| ara bhoga sAmagrI, upabhoga sAmagrI kA prApta honA so bhogopabhoga nAmaka antarAya karma ke kSayopazama te hoya hai| ara apane bhAvani kara bAMdhe karmani kUM koU devI devatA dene ko tathA harane kUM samartha hai nAhIM / bahuri kula kI vRddhi ke artha kula devI kUM pUjiye hai ara pUjate- pUjate hU kula kA vidhvaMsa dekhiye hai| ara lakSmI ke arthi lakSmI devI kUM tathA rupayA, moharanikUM pUjate hU daridra hote dekhiye hai tathA zItalA kA stavana pUjana karate hU santAna kA maraNa hote dekhiye hai / pitaranikUM mAnate hU rAgAdika badhai hai tathA vyantara kSetrapAlAdikani kUM apanA sahAi mAne hai so mithyAtva kA udaya kA prabhAva hai / prathama to bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI ina tIna prakAra ke devani meM mithyAdRSTi 5 hI upaje hai / samyadRSTi kA bhavanatrika devani meM utpAda hI nAhIM / ara strIpanA pAveM hI nAhIM / so padmAvatI, cakrezvarI to bhavanavAsI ara strI paryAya meM ara kSetrapAlAdika yakSa ve vyantara, inameM samyakdRSTi kA utpAda kaise hoya ? inameM to niyama tai mithyAdRSTi hI upajai haiN| aisA hajArAMbAra paramAgama kahe hai| (paMDita sadAsukhadAsa TIkA) gAthA - 58.60 isa prakAra bahirAtmA, saMsAra ke prapaMca ke artha kudevAdi kI mAnyatA vaMda pUjA bhakti karatA huA svayaM duHkhI bhayabhIta rahatA hai aura naraka nigoda ke duHkha bhogatA hai tathA bahirAtmA mithyAdeva, adevoM kI pUjA bhakti karatA hai aura naraka nigoda Adi meM jAtA hai| mithyAdeva, adeva kyA haiM ? aura isakI mAnyatA se kyA hotA hai ? yaha kahate haiM mithyA devaM ca proktaM canyAnaM kunyAna disTate / durabuddhi mukti mArgasya, visvAsaM narayaM pataM // 58 // jassa deva upArthate, kriyate lokamUDhayaM / tatra devaM ca bhaktaM ca visvAsaM durgati bhAjanaM // 59 // anvayArtha - (mithyA devaM ca proktaM ca) aba mithyA deva arthAt kalpita devoM kA svarUpa kahate haiM (nyAnaM kunyAna disTate) jahA~ jJAna kujJAna kucha nahIM dikhatA (durabuddhi mukti mArgasya) durabuddhi jIva unheM mokSamArgI kahate haiM, vItarAgI deva kahate haiM (visvAsaM narayaM pataM) inakA vizvAsa karane vAle jIva kA naraka meM patana hotA hai| (jassa deva upAdyaMte) jo deva banAye jAte haiM (kriyate loka mUDhayaM) loka mUr3hatA se karAye jAte haiM (tatra devaM ca bhaktaM ca) aise devoM kA aura unake bhaktoM kA (visvAsaM durgati bhAjanaM) vizvAsa karanA durgati kA pAtra banAtA hai| vizeSArtha yahAM bahirAtmA jIva kI dazA kA varNana cala rahA hai ki vaha apane Apako to jAnatA hI nahIM hai aura yaha zarIrAdi hI maiM hU~ aisA mAnatA hai aura phira saMsArI prapaMca ke artha kyA-kyA karatA hai, kyA mAnatA hai ? bar3I hI vicitra dazA hai / saMsArI prayojana ke artha kudevoM kI pUjA bhakti mAnyatA karatA hai tathA jo kalpanA karake acetana jar3a patthara Adi ke adeva mithyAdeva banAye jAte haiM, unakI pUjA bhakti karatA hai| apane ko mokSamArgI mAnatA hai| (unheM vItarAgI deva kahatA hai) kyoMki lokamUr3hatA vaza phaMsA hai, unake banavAne vAle, sthApanA karane vAloM ne aisA jAla phailAyA huA hai| saMsArI pralobhana diye haiM aura jIvoM ko phaMsAye haiN| * isase kyA hotA hai ? yaha Age gAthA meM kahate haiM adevaM deva proktaM ca, aMdhaM aMdhena disTate / mArgaM kiM pravesaM ca, aMdha kUpaM pataMti ye // 60 // 49
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 zrI AvakAcAra jI adevaM jena disTaMte, mAnate mUDha saMgate / terA tIvra duSyAni, narayaM tirayaM ca parta / / 61 / / anvayArtha - (adevaM deva proktaM ca ) jo adevoM ko deva kahate haiM arthAt jinameM koI devatvapanA to dUra cetanapanA bhI nahIM hai| jo jar3a patthara ke banAye gaye haiM unako deva kahatA hai, mAnatA hai vaha to aisA hai jaise (aMdhaM aMdhena disTate) koI aMdhA aMdhe ko dekhe (mArga kiM pravesaM ca) aura usase mArga pUche ki yaha rAstA kauna sA hai (aMdha kUpaM pataMti ye) vaha use hAtha pakar3akara le jAye aura donoM aMdhe kue~ meM gira pdd'eN| isI prakAra (adevaM jena disTaMte) jo jIva adevoM ko dekhatA hai darzana karatA hai (mAnate mUDha saMgate) aura mUrkhoM kI saMgati se unakI mAnyatA karatA hai (te narA tIvra duSyAni) vaha manuSya tIvra duHkhoM ko bhogatA huA (narayaM tirayaM ca pataM) naraka aura tiryaMcagati meM calA jAtA hai| caitanyatA se hIna jo, ajJAna jar3a svayameva hai| unako banA ArAdhya ye nara, kaha rahe ye deva haiM / andhoM ko andherAja hI yadi, svayaM patha dikhalAyeMge / to hai sunizcita ve pathika jA, kUpa meM gira jAyeMge // jina mUr3ha puruSoM para, kusaMgati kA akATya prabhAva hai| jinake hRdaya meM rAjya karatA, bhedajJAna abhAva hai / ve deva sI karate adevoM kI, satat ArAdhanA / narka sthalI yA tiyaMca gati pA, duHkha ve sahate ghanA // vizeSArtha yahA~ adevoM kI mAnyatA kaisI hai, isakA udAharaNa dekara batAyA jA rahA hai ki eka aMdhA dUsare aMdhe se mArga pUche aura vaha aMdhA usakA hAtha pakar3akara mArga batAne cale aura donoM aMdhe kue~ meM gira pdd'eN| yahI dazA saMsArI bahirAtmA jIva kI ho rahI hai ki vaha to vastu svarUpa jAnatA nahIM hai, dharma-karma kA koI viveka nahIM hai aura anya andhoM kA anukaraNa karatA hai| mUrkhoM kI saMgati se adevoM kI pUjA mAnyatA karatA hai, isase saMsAra meM duHkha bhogatA huA naraka aura tiryaMca gati meM calA jAtA hai| yahA~ sadgurU adevoM ke darzana karane ko bhI bahirAtmapanA batA rahe haiN| jo unakI mAnyatA vandanA pUjA karate haiM vaha to durgati kA hI kAraNa banAte haiM, yahA~ to adevoM kA darzana karanA, mAnyatA karanA, u ( caMcalajI) yo.viyo. newsne 50 gAthA 61-64 mUrkhoM kI saMgati patana kA kAraNa hai| adevoM ko deva kahane aura unakI mAnyatA karane kA kyA pariNAma hotA hai yaha Age kI gAthA meM kahate haiM anAdi kAla bhramanaM ca, adevaM deva ucyate / anRtaM aceta disTaMte, durgati gamanaM ca saMjutaM / / 62 / / anRtaM asatya mAnaM ca, vinAsaM jatra pravartate / te narA thAvaraM duSaM indrI ityAdi bhAjanaM / / 63 // mithyAdeva adevaM ca, mithyA disTI ca mAnate / mithyAtaM mUDha disTI ca, patitaM saMsAra bhAjanaM // 64 // anvayArtha - (adevaM deva ucyate) jo adevoM ko deva kahate haiM (anAdi kAla bhramanaM ca ) unakA anAdikAla taka saMsAra meM hI bhramaNa hotA hai (anRtaM aceta disTaMte) jo aise jhUThe acetana adevoM ko deva mAnakara darzana karate haiM ( durgati gamanaM ca saMjutaM) ve saMsAra meM to bhramaNa kareMge hI para durgatiyoM meM hI gamana hogA aura unhIM se saMyukta rheNge| (anRtaM asatya mAnaM ca) jo jhUThe mithyA aura acetana adevoM ko deva mAnate haiM (vinAsaM jatra pravartate) vaha vinAza kI ora hI pravartate haiM arthAt vinAza kI ora hI cale jAte haiM (te narA thAvaraM duSaM) aise manuSya sthAvara kAya kA duHkha bhogate haiM (indrI ityAdi bhAjanaM ) jahAM mAtra sparzana indriya hotI hai, atyanta parAdhIna rahate aura bahuta vedanA pAte haiN| (mithyAdeva adevaM ca ) aise kalpita mithyAdeva aura adevoM ko ( mithyA disTI ca mAnate) mithyAdRSTi hI mAnate haiM (mithyAtaM mUDha disTI ca) aise mithyAta viparIta mAnyatA meM phaMsA huA mithyAdRSTi jIva jo bahirAtmA hai vaha (patitaM saMsAra bhAjanaM ) saMsAra rUpI kUpa meM par3A rahatA hai| vizeSArtha yahA~ adevoM ko deva kahane aura unakI mAnyatA karane kA kyA pariNAma hotA hai yaha batAyA jA rahA hai| jo adevoM ko deva kahate haiM jhUThe, acetana, jar3a, patthara Adi ke darzana karate haiN| bahirAtmA saMsArI mAyAmoha meM phaMsA lokamUr3hatA ke vaza mUrkhoM kI saMgati meM adevoM ko deva mAnakara pUjatA hai| jaise-cAkU, mUsala, cUlhA, dehalI, talavAra, kalama, dAvAta, vahI Adi ko deva mAnakara pUjA mAnyatA cnca
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 777 zrI AvakAcAra jI karatA hai| isase saMsAra meM to bhramaNa karegA hI paraMtu durgatiyoM meM jAnA par3egA / mithyA ko saca mAna lenA bar3A bhArI ajJAna hai| isI se prANI kA nAza hotA hai| jaise- koI rassI ko sarpa mAne to vRthA bhayabhIta ho duHkha utthaave| aise hI mithyAdevoM ko devoM ko tathA adevoM ko deva mAne usakA isa janma meM bhI nAza hogA, dharma se vaMcita rahegA tathA paraloka meM durgati ke mahAna duHkha prApta hoNge| mithyAtva kI tIvratA se sthAvara kAya meM pRthvI, jala, agni, vAyu aura vanaspati honA par3atA hai, jahA~ ananta kAla taka rahanA par3atA hai; ataeva jo sthAvaroM ke kaSToM meM AtmA ko nahIM DAlanA cAhate unako bhUlakara bhI adevoM kI bhakti nahIM karanA cAhiye / aise kalpita mithyAdeva, adevoM ko mithyAdRSTi hI mAnate haiM aura isa mithyAtva aura mUDhadRSTi hone se saMsAra meM DUbe hue usake pAtra bane rahate haiN| isI bAta ko bra. zItalaprasAda jI ne zrAvakAcAra TIkA meM kahA hai anaMta saMsAra ke bhramaNa kA kAraNa mithyAtva hai| jo saMsAra meM Asakta hai vahI saMsAra meM bhramaNa karatA hai| jo zarIra kA rAgI hai, viSaya bhogoM kA lolupI hai, vaha rAta-dina viSaya kI tRSNA meM phaMsA huA viSaya sAmagrI milane para harSa va viyoga hone para viSAda kiyA karatA hai| vaha indriya sukha ko hI amRta samajhatA hai| jaise-mRga, mRgatRSNA meM camakatI huI reta ko bhrama se jala samajhakara Akula-vyAkula hotA hai| pyAsa bujhAne ke sthAna para aura bar3hA letA hai| isI prakAra yaha mUDha prANI AtmAdhIna atIndriya sukha ko na pahicAna kara indriya sukhoM meM tanmaya hokara, duHkha bhogatA huA, tRSNA kI dAha bar3hA letA hai| yaha mUrkha prANI du:kha, AkulatA va baMdha ke kAraNabhUta indriya sukha ko sukha mAnakara usI kI prApti ke liye nAnA prakAra upAya karatA hai| bahuta se mithyA upAya bhI karatA hai| una hI mithyA upAyoM meM kudevoM kA va adevoM kA pUjana hai| isa bhakti meM apanI zakti ko va apane dhana ko vyartha khotA hai aura bahuta pApa kA saMcaya karatA hai| naraka, nigoda, pazu gati meM va dIna-hIna manuSya gati meM va kAMtihIna kSudra devoM meM paidA hokara aneka zArIrika aura mAnasika duHkha uThAtA hai| jaise-aMdhakUpa meM gira jAne se nikalanA bar3A kaThina hai, usI prakAra bhayAnaka saMsAra meM patana hone se isase nikalane kA sAdhana jo samyakdarzana hai, isakA pAnA kaThina hai| aisA jAnakara kudevoM kI va adevoM kI bhakti kabhI nahIM karanA cAhiye / isI bAta ko paMcAdhyAyI meM paM. rAjamalla jI kahate haiM SYA YA YA YES. 51 gAthA- 61-64 adeve deva buddhiH syAdadharme dharma dhIriha / agurau gurU buddhiryAkhyAtA devAdi mUr3hatA // 595 // kuvaivArAdhanaM kuryAdiDika zreyase kudhIH / mRSA lokopacArAtvAda zreyA loka mUr3hatA // 596 // asti zraddhAna mekeSAM loka mUr3ha vazAdiha / dhanadhAnya pradAnUnaM samyagArAdhi tAmbikA // 597 // apare'pi yathAkAmaM devAnicchanti durdhiyaH / sadoSAnapi nirdoSAniya prajJAparAdhataH / / 598 / / noktasteSAM samuddezaH prasaMgAdapi saMgataH / labdhavaNoM na kuryAdvai niHsAraM grantha vistaram / / 599 // adharmastu ku devAnAM yAvAnArAdhanodyamaH / taiH praNIteSu dharmeSu ceSTA vAkkAya cetasAm // 600 // jIva ko jo adeva meM devabuddhi, adharma meM dharmabuddhi aura agurU meM gurU buddhi hotI hai vaha devAdi mUr3hatA kahI jAtI hai| mithyAdRSTi jIva daihika sukha ke liye kudeva kI ArAdhanA karatA hai, yaha jhUThA lokAcAra hai; ata: lokamUr3hatA akalyANakArI mAnI gaI hai| lokamUr3hatA vaza kinhIM puruSoM kA aisA zraddhAna hai ki ambikA kI acchI taraha ArAdhanA karane para vaha dhana-dhAnya detI hai| isI taraha anya mithyAdRSTi jIva bhI ajJAnavaza sadoSa devoM ko bhI nirdoSa devoM ke samAna icchAnusAra mAnate haiN| prasaMgAnusAra susaMgata hote hue bhI unakA nirdeza yahAM para nahIM kiyA hai; kyoMki jise cAra akSara kA jJAna hai vaha niSprayojana grantha kA vistAra nahIM karatA / kudevoM kI ArAdhanA ke liye jitanA bhI udyama hai, vaha aura unake dvArA kahe gaye dharma meM- vacana, kAya aura mana kI pravRtti yaha saba adharma hai| yahA~ koI prazna kare ki vartamAna meM to sacce deva tIrthaMkara arihanta paramAtmA haiM nahIM aura siddha paramAtmA azarIrI hote haiM phira hama devapUjA karane ke liye kyA kareM ? kyoMki devapUjA karane se hamAre bhAvoM meM zubhatA rahatI hai tathA puNya bandha bhI hotA hai| isake liye phira kyA kareM? hama kudevAdi ko to mAnate nahIM, sacce vItarAgI deva ko hI mAnate haiN| unakI hI mUrti banAkara pUjate haiM phira isameM kyA doSa hai ? isakA samAdhAna karate haiM ki deva kA artha hai iSTapuruSa paramAtmA, jinakA Adarza mAnakara hama jIvana jiyeM / yahA~ vaidika Adi darzana deva ko vizva ko racane 1707
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ w zrI AcakAcAra jI gAthA-60.64 DO. vAlA, rakSA karane vAlA, saMhAra karane vAlA aura saba jIvoM ke duHkha-sukha mukti mokSamArgasya netAra, bhettAraM karma bhuubhRtaam| Adi kA niyantA mAnate haiM isIliye vaha unakI pUjA prArthanA karate haiN| unake yahA~ zAtAraM vizvatatvAnA, vaMde tadguNa labdhaye // bhagavAna paramAtmA avatAra lekara samaya-samaya para pragaTa hote haiM aura vartamAna samaya isa sambaMdha meM viradhIlAla seThI jayapura vAloM ne bahuta spaSTa likhA haimeM adharma kA unmUlana, duSToM kA saMhAra aura dharma kI sthApanA karate haiM aisI unakI anya dharmoM vAle mahAnubhAva jo saMsAra kI kartA-dhartA. Izvara jaisI zakti meM mAnyatA hai| vizvAsa karate haiM ve usa zakti se prArthanA bhI karate haiM; paraMtu jaina dharma ke anusAra to , jaina darzana pratyeka jIva kI svataMtra sattA mAnatA hai| sabameM paramAtma zakti aisI koI zakti hI nahIM hai jo kucha de ske| hamArI AtmA meM hI itanI zakti hai ki hai| pratyeka jIva AtmA hI apanI zakti jAgrata kara paramAtmA hotA hai| koI paramAtmA , hama use jagAkara apane hI puruSArtha se paramAtmA bana sakate haiM, isake liye saMkalpa svataMtra zakti jagata kI niyantA kartA nahIM hai| jagata kA pariNamana svataMtra hai| apane / pUrvaka bhAvanA karane kA hI mahatva hai| kisI dUsarI zakti se prArthanA karane kA Azaya krama se svayaM apane Apa cala rahA hai aura deva bhI vItarAgI, hitopadezI, sarvajJa, hai ki hameM apanI zakti meM vizvAsa nahIM hai, hamameM hInatA kI bhAvanA hai| aisI sthiti arihaMta paramAtmA ko mAnA gayA hai| pUrNa zuddha sacce deva to siddha paramAtmA haiM,jo meM tIrthaMkaroM kI prArthanA se hamAre aMtara kI supta zakti kabhI nahIM jAga sktii| vaha sarva karma maloM se mukta, azarIrI, apane paramAnaMdamaya haiM aura yahI pratyeka jIva to apanI Atma zakti meM vizvAsa rakhakara use jagAne kI bAra-bAra bhAvanA karane AtmA kA apanA nija svabhAva hai tathA jaina darzana meM eka dravya dUsare dravya kA kucha para hI jAga sakatI hai; parantu bhakti ke nAma para hamane tIrthaMkaroM ko alaukika banA nahIM karatA sabakI svataMtra sattA hai| para ke Azraya, parAvalaMbana se kabhI dharma hotA hI diyA aura usase hamameM hInatA kI dhAraNA paidA ho gaI, hama apanI Atmazakti ke prati nahIM hai| apanI svayaM kI zakti jAgrata kareM, apane satsvarUpa kA zraddhAna, jJAna tathA zraddhAhIna ho ge| tadrUpa AcaraNa kareM to svayaM paramAtmA ho sakate haiN| apane hI zubhAzubha bhAvoM se 5 IzvaravAdI dharmoM kA mArga bhakti aura samarpaNa kA hai ki ve apane ko nagaNya puNya-pApabandha hotA hai tathA apane hI sadAcAra saMyama, dasa dharmoM kA pAlana karane se i mAnakara saba kucha Izvara ke bharose chor3a dete haiM; parantu jaina dharma kA mArga ThIka isake jIvana meM samatA zAnti AtI hai, sadgati aura mukti kA mArga banatA hai, Atma viparIta hai, vaha puruSArtha kA mArga hai, vaha kahatA hai ki koI hAtha nahIM jo tumheM U~cA zakti jAgrata hotI hai AtmA paramAtmA banatA hai| uThA sake, tumheM apane hI puruSArtha ke bala para Age bar3hanA hogaa| jaisA karoge vaisA viSaya, kaSAya, pApAdi anyAya atyAcAra karane se AtmA kA patana hotA phala bhI bhogoge, tumhAre pApoM ko koI mApha nahIM kara sktaa| isa mArga meM IzvaravAdI hai| duHkha bhaya cintA rahatI hai aura narakAdi durgatiyoM ke duHkha bhoganA par3ate haiN| jaisI bhakti aura prArthanA kA koI sthAna nahIM hai| isa prakAra jaina tIrthaMkaroM ne to vItarAgI deva hamAre AdarzamArgadarzaka haiN| iSTa saccA deva to apanA nija zuddhAtmatatva Izvara kartRtva ke viruddha krAMti kI thI; parantu unake anuyAyiyoM ne kartRtva una hI hai| usake hI zraddhAna se dharma kA prAraMbha hotA hai| aba svayaM nirNaya kareM ki devapUjA tIrthaMkaroM meM hI thopa diyaa| ve unase prArthanAyeM karake taraha-taraha kI mAMgeM karane lage, karane kA kyA aucitya haikyoMki pUjA kA artha kucha na kucha caDhAnA hai aura usake pApa kI mAphI mAMgane lage, isa vicAra ke sAtha ki ImAnadArI kA jIvana na hone mUla meM kucha na kucha kAmanA, vAsanA hotI hai to jaba vItarAgI deva na kucha lete haiM aura para bhI kevala bhakti se hI unake pApa mApha ho jAyeMge / adhikAMza hindI ke na kisI kA bhalA-burA karate haiM to kisI prakAra kI mUrti banAkara pUjana karane kA pUjA-pATha meM yahI lene-dene kA bhAva bharA hai| udAharaNa ke liye- pUjA ke anta meM 9 kyA prayojana hai ? isI se to hamArI Atma zakti hIna hotI hai, parAdhInatA AtI prArthanA kI jAtI haihai tathA mithyAtva Adi hI bar3hatA hai| sukha denA dukha meTanA, yahI tumhArI baan| deva kI stuti ArAdhanA unake guNoM kI prApti ke liye kI jAye to usase mo garIba kI vInatI, suna lIje bhagavAna // Atmazakti jAgatI hai, bhAvanA zubha hotI hai| jaisA tatvArtha sUtra kA maMgalAcaraNa hai AlocanA pATha meM par3hate haiM ki CLAG
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI dropadI ko cIra bar3hAyo, sItA prati kamala racAyo / aMjana se kiye akAmI, duHkha meTo antarayAmI // pArzvanAtha stotra meM prArthanA kI gaI hai ki mahAsaMkaToM se nikAre vidhAtA, savai isI prakAra - nAtha mohi jaise bane vaise tAro, uparokta se pragaTa hotA hai ki jaina kartA-dhartA Izvara kA rUpa de diyA hai| daridrIna ko dravya ke dAna dIne, aputrIna ko tU bhale putra kIne / saMpadA sarva ko dehI dAtA / / morI karanI kachu na vicAro / tIrthaMkaroM ko unake anuyAyiyoM ne (jaina mUrtipUjA meM vyApta vikRtiyA~) isa prakAra kI aneka bAteM haiM, aneka kAraNa haiM, jinase hama vAstavika dharma ko bhUla baiThe haiM aura viparIta mAnyatA lokamUr3hatA Adi doSoM meM phaMsa gaye haiN| yaha devapUjA bhI isI prakAra kI mAnyatA hai| hama viveka se kAma leM, vastu svarUpa ko samajheM, satya-asatya kA nirNaya kareM aura sahI dharma mArga para calakara Atma kalyANa kareM, mAnava jIvana ko saphala bnaayeN| chahaDhAlA meM kahA hai daula samajha suna gheta sayAne, kAla vRthA mata khove| yaha narabhava phira milana kaThina hai, jo samyak nahIM hove // yahAM koI prazna kare ki aisI sthiti meM hama kyA kareM, jabaki cAroM tarapha se sAmAjika, vyavahArika, sAmpradAyika, sAMsArika baMdhanoM meM jakar3e hue haiM, na cAhate hue bhI karanA par3atA hai, inase chUTane kA upAya kyA hai ? isakA samAdhAna hai- sadguru kI zaraNa, satsaMga aura puruSArtha karo to chUTa sakate ho| yahAM phira prazna hai ki guru meM bhI sadgurU, kugurU Adi kA jhagar3A hai ? usakA samAdhAna hai ki hAM gurU meM bhI sadgurU, kugurU, agurU Adi hote haiN| inake svarUpa ko jAno, unase baco aura sadgurU kA zaraNa gaho to ina bandhanoM se chUTa sakate ho| phira prazna hai ki inakA svarUpa kyA hai ? sarvaprathama yahAM sadgurU kaisA hotA hai usake svarUpa kA varNana tAraNa svAmI Age kara rahe haiM, usake bAda kugurU kA svarUpa batAyeMge / saMmika guru upAdyaMte, miktaM sAsvataM dhuvaM / lokAlokaMca tatvArtha, lokitaM loka lokitaM // 65 // SYAA AAAAAN FAN ART YEAR. 53 gAthA 66-67 Urdha Ardha madhyaM ca, nyAna disTi samAcaret / suddha tatva sthirI bhUtaM nyAnena nyAna laMkRtaM // 66 // suddha dharma ca sadbhAvaM suddha tatva prakAsakaM / suddhAtmA cetanA rUpaM, ratnatrayaM laMkRtaM / / 67 / / anvayArtha - (saMmika guru upAdyaMte) sacce guru upAsanA karate haiM (saMmiktaM sAsvataM dhuvaM) samyak arthAt nija zuddhAtmA kI jo zAzvata hai dhruva hai (lokAlokaM ca tatvArthaM) lokAloka meM jo ekamAtra prayojanabhUta tatva hai (lokitaM loka lokitaM ) jo samasta loka ko dekhatA jAnatA hai| (Urdha Ardha madhyaM ca) tInoM loka aura tInoM kAla meM (nyAna disTi samAcaret) jo jJAnadRSTi samyak jJAna kA hI vyavahAra AcaraNa karate haiM (suddha tatva sthirI bhUtaM ) zuddha AtmIka tatva meM nizcala ramaNa karate hue (nyAnena nyAna laMkRtaM) jJAna hI jJAnamaya zobhAyamAna rahate haiN| (suddha dharmaM ca sadbhAvaM) nija zuddhAtma bhAva jo apanA svabhAva hai (suddha tatva prakAsakaM ) usa zuddha tatva kA hI anubhava karate haiM (suddhAtmA cetanA rUpaM) zuddhAtmA jo caitanya svarUpI hai (ratnatrayaM laMkRtaM) tathA ratnatraya se alaMkRta haiM arthAt samyakdarzana samyakjJAna samyakcAritramayI hai| aise nija zuddhAtma tatva kI hI sAdhanA ArAdhanA upAsanA karate haiN| bizeSArtha- yahA~ sacce gurU ke svarUpa kA varNana cala rahA hai| gurU arthAt mArgadarzaka / gurU pada vaha bIca kI kar3I hai jo svayaM AtmA se paramAtmA banane kI ora bar3ha rahA ho tathA jIvoM ko apane paramAtma svarUpa kA jJAna karAve / paramAtmA banane mukta hone kI vidhi batAve / vyavahAra meM jJAna dene vAle ko gurU kahate haiN| jisase kucha sIkhate haiM use bhI gurU kahate haiN| paramArtha meM saccA gurU vaha hai jo svayaM mukti mArga para cala rahA ho aura anya bhavya jIvoM ko mukti kA samyakmArga btaave| jisakI kathanI karanI eka ho / nizcaya aura vyavahAra meM samyak AcaraNa ho, jo svayaM Upara uTha cukA ho, pApa parigraha viSaya kaSAya se haTa gayA ho / saMsArI prapaMca se mukta ho gayA ho jo kisI prakAra ke sAmAjika, vyavahArika, sAMsArika, rAjanaitika bandhana meM na baMdhA ho, sAmpradAyikatA se Upara uTha gayA ho| jisakA jAti-pAMti kA bhedabhAva miTa gayA ho, jisakA saba jIvoM ke prati u
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ wcono zrI zrAvakAcAra jI gAthA-68, 9 SOON samatA bhAva ho| jisake antara meM samasta jagajIvoM ke prati karuNA bahatI ho tathA jo mukta ho gaye haiM (mithyA mAyA na disTaMte) aba mithyA mAyA dikhate hI nahIM apane AtmIya AnaMda meM nimagna rahatA hai| jisakA ceharA khilatA haA kamala jaisA haiM (saMmiktaM suddha disTitaM) zuddha samyaktva hI arthAt apanA nijazuddhAtmA hI dekhte| praphullita dikhAI deve| jo vItarAgI hitopadezI aura samabhAvI ho vaha saccA gurU 5 hai vahI dikhatA hai| hotA hai| vaha kyA karatA hai? yaha sadgurU tAraNa svAmI batA rahe haiM ki vaha apane nija (saMsAre tAranaM ciMte) saMsAra se tarane, mukta hone kA vicAra karate haiM (bhavya 7 zuddhAtmA jo zAzvata hai, dhruva hai, lokAloka meM sArabhUta tatva hai| jo sabako dekhane- lokaikatArakaM) aura saMsArIpratyeka bhavya jIva ke tAraNahAra haiM (dharmasya appa sadbhAva) jAnane vAlA hai tIna loka tIna kAla meM hamezA jJAnamayI hI rahatA hai| jo apane meM dharma to AtmA kA zuddha svabhAva hI hai (proktaM ca jina uktayaM) jaisA jinendra hI ramaNa karatA hai, lIna rahatA hai,jJAna hI jJAna se zobhAyamAna hai| jisakA zaddha paramAtmA ne kahA vaisA kahate haiN| svabhAva trikAlI hai jo hamezA apane meM hI rahatA hai, vaha zuddhAtmA jo caitanya svarUpI vizeSArtha- yahA~ pahale to sadguru kise kahate haiM ? kauna hote haiM ? unakA ratnatrayamayI hai| aise nijazuddhAtmA kI sAdhanA, ArAdhanA, upAsanA meM hI rata rahate haiM svarUpa batAyA jA rahA hai| jo jJAna, dhyAna, tapa, sAdhanA meM hI lIna rahate haiM jo dharma aise sadgurU hote haiN| * kA upadeza dete haiN| sAdhu to bahuta hote haiM, gurU bahuta thor3e hote haiN| jinake aMtara meM isI bAta ko ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM samantabhadrAcArya kahate haiM saMsAra ke duHkhoM kI pIr3A lagatI hai, vaha to svayaM usase chUTa hI rahe haiM aura jagata ke . viSayAzAvazAtIto nirArambho'parigrahaH / bhavya jIva bhI kyoM na isase mukta ho jAyeM aisI karuNA unake antara meM bahatI hai jJAnadhyAna tapo yuktastapasvIsa prshsyte||10|| 8. aura jaisA jinendra paramAtmA ne kahA hai vaise zuddha Atma dharma kA upadeza jagata ke jIvoM jo pAMca indriyoM ke viSayoM kI AzA-vAMchA se rahita, chaha kAya ke jIvoM ke ko dete haiM vaha sadgurU kahalAte haiN| ghAta karane vAle Arambha se rahita, antaraMga-bahiraMga samasta parigraha se rahita ho jise jJAna hI jJAna kA avalambana hai, antara meM jJAna svabhAvI AtmA aura tathA jJAna, dhyAna aura tapa meM lIna rahatA hai| aisA tapasvI saccA gurU hI prazaMsanIya 5 bAhara meM jinavANI kA svAdhyAya, manana, cintana, mAtra itanA hI kArya hai| jo tInoM kujJAnoM se mukta ho gayA arthAt kumati, kazrata, kuavadhi jJAna chaTa gaye, aba to yahA~ koI prazna kare ki jo apane jJAna dhyAna meM lIna rahate haiN| zuddhAtmA kI hI sumati, suzruta aura suavadhi kA AdhAra hai| jisakI tInoM zalye mithyA, mAyA, sAdhanA ArAdhanA upAsanA meM rata rahate haiN| unase hamArA kyA saMbandha hai, unase hameM nidAna bhI bilA gaI haiM / mithyAtvAdi se to chUTa hI cukA hai| jise apanAzuddhAtma kyA lAbha milA? svarUpa hamezA dikhAI detA rahatA hai| isake sAtha saMsAra ke du:khoM kA bhI vicAra isakA samAdhAna sadgurU tAraNa svAmI Age kI gAthAoM meM karate haiM- calatA rahatA hai ki dekho isa jIva ne apanI jarA sI bhUla kI, isane apane Atma nyAnena nyAnamAlaMbyaM,kunyAnaM trividhi muktayaM / svabhAva ko nahIM jAnA jo saccA dharma hai, isake kAraNa kaise janma-maraNa ke duHkha mithyA mAyA na disTate, saMmiktaM suddha disTitaM // 18 // bhoge| cAroM gati naraka, tiryaMca, manuSya aura deva gati meM kaise-kaise duHkha bhoge aura hamezA bhayabhIta cintita rhaa| yaha saMsArI prANI bhI isa sacce dharma apane Atma saMsAre tAranaM ciMte, bhavya lokaika tArakaM / 5 svabhAva ko jAne binA kase duHkhI ho rahe haiN| yaha bhI apane Atma svabhAva ko jAna leN| dharmasya appa sadbhAva, proktaM ca jina uktayaM // 19 // to saba sukhI ho jAyeM, mukta ho jaayeN| dekho jinendra paramAtmA ne kahA hai ki apanA anvayArtha- (nyAnena nyAnamAlaMbyaM) jJAna hI jJAna kA jinako avalambana hai zuddha svabhAva hI dharma hai| bAhara meM koI kriyA dharma nahIM hai| yaha sabhI bhavya jIva apane / arthAt dhyAna meM apane jJAnAnaMda svabhAva meM lIna rahate haiM tathA jJAna meM apane Atma svarUpa kA bodha kara leN| isake liye sabhI bhavya jIvoM ko apane Atma svarUpa kii| svarUpa kA cintavana karate haiM (kunyAnaM trividhi muktayaM) tInoM prakAra ke kujJAna se mahimA batAte haiM, saMsAra ke du:kha batAte haiM, paramAtma svarUpa kA bodha karAte haiN| svayaM poato.come
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSON zrI zrAvakAcAra jI gAthA-70, 1POON tarate haiM aura dUsaroM ko tArate haiM isaliye sadgurU tAraNa taraNa kahalAte haiN| 1. matijJAna-pAMca indriyoM aura mana ke dvArA apanI zakti ke anusAra jo aise sadagurU kA suyoga isa jIva ko mila jAye to ber3A pAra ho jaaye| sadgurU jJAna hotA hai use matijJAna kahate haiN| mukhya rUpa se to apane jJAna-dhyAna, Atma sAdhanA meM lIna rahate haiN| unheM to . 2.zratajJAna- matijJAna ke dvArA jAne hue padArtha ko vizeSa rUpa se jAnanA kevalajJAna aura siddha pada hI iSTa rahatA hai| AcArya, upAdhyAya aura sAdhu yaha tIna zratajJAna hai| gurU kahalAte haiN| arihanta, paramagurU kahalAte haiN| 3. avadhijJAna-jo dravya, kSetra, kAla, bhAva kI maryAdA sahita indriya athavA zuddhAtma svarUpa kA sAdhaka sadagurU apanI sAdhanA meM lIna Age bar3hatA hai| mana kI sahAyatA ke binA rUpI padArthoM ko pratyakSa jAnatA hai use avadhijJAna kahate haiN| usase kyA hotA hai? yaha kahate haiM 4.mana:paryayajJAna-jo dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI maryAdA sahita indriya nyAnaM tritiya utpanna, Rju vipulaM ca disttte| " athavA mana kI sahAyatA ke binA hI dUsare puruSa ke mana meM sthita rUpI padArthoM ko manaparjayaM ca catvAri, kevalaM siddhi sAdhakaM // 7 // pratyakSa jAnatA hai use mana:paryaya jJAna kahate haiN| ratnatrayaM subhAvaM ca, rUpAtIta dhyAna saMjutaM / 5.kevalajJAna-samasta dravya aura unakI sarva paryAyoM ko eka sAtha pratyakSa jAnane vAle jJAna ko kevalajJAna kahate haiN| saktasya vikta rUpena, kevalaM padarma dhuvaM // 1 // pratyeka saMsArI jIva ko matijJAna aura zrutajJAna to hote hI haiN| mithyAtva ke anvayArtha- (nyAnaM tritiya utpanna) sadgurU jo apanI sAdhanA meM lIna rahate 8 kAraNa vaha kumati, kuzruta kahalAte haiM aura kisI saMsArI jIva ko avadhijJAna bhI ho haiM, unheM tIsarA jJAna avadhi jJAna utpanna ho jAtA hai (Rju vipulaM ca disTate), sakatA hai, vaha kuavadhijJAna kahalAtA hai / samyakadarzana hone para sumati, aura rijumati viputamati bhI dikhane lagatA hai (manaparjayaM ca catvAri) yaha mana: maryaya suzruta,suavadhi kahalAte haiN| cauthA jJAna hai (kevalaM siddhi sAdhaka) kevalajJAna kI siddhi kI sAdhanA to cala hI mana:paryaya aura kevalajJAna samyakdRSTi sAdhu ko hI hote haiN| isa prakAra jJAna rahI hai| ke ATha bheda hote haiM- kumati, kuzruta, kuavadhi, mati, zruta, avadhi, mana: paryaya (ratnatrayaM subhAvaM ca) ratnatrayamayI svabhAva hai hI (rUpAtIta dhyAna saMjuta) jaba aura kevljnyaan| rUpAtIta dhyAna meM lIna hote haiM taba (saktasya vikta rUpena) apanI zakti pragaTa deva aura nArakiyoM ko janma se hImati, zruta, avadhijJAna hotA hai para mithyAtva rUpa meM dikhane lagatI hai (kevalaM padama dhuvaM) jo kevalajJAna mayI pada svarUpa zuddhaM sahita hone se kumati, kuzruta, kuavadhi hI kahalAtA hai| sAmAnya manuSya aura prakAzaM zuddhAtma tatvaM aura dhruva hai| tiryacoM ko mati zrutajJAna to hotA hI hai, avadhijJAna bhI ho sakatA hai| vizeSArtha- yahA~ sadgurU jo apanI zuddhAtma sAdhanA meM lIna rahate haiM, unheM avadhijJAna kI vizeSatA- svayaM kI aura para kI agale pichale janmoM kI tIsarA jJAna avadhijJAna utpanna ho jAtA hai aura cauthA manaHparyaya jJAna bAtoM ko jAna lenA yaha vizeSatA rahatI hai| manaH paryayajJAna meM-agale pichale janmoM rijumati,vipulamati bhI dikhane lagatA hai| kevalajJAna kI siddhi kI sAdhanA to karane kI bAtoM ke jJAna ke sAtha kisI ke bhI mana kI bAta jAna lene kI vizeSa kSamatA hotI hI rahe haiN| 5 hai| kevalajJAna meM tIna loka, tIna kAla kI sarva dravyoM kI sarva paryAyeM pratyakSa dikhAI jJAna pA~ca hote haiN| jaisA tatvArtha sUtra meM kahA hai detI haiN| mati zrutAvadhi mana:paryaya kevalAni jnyaanm||9|| sadgurU apane svarUpa kI sAdhanA karate haiM to mati zrutajJAna ke sAtha unheM matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryayajJAna aura kevalajJAna yaha pAMca avadhi aura mana:paryaya jJAna bhI pragaTa ho jAte haiN| cAra jJAna taka ke dhArI AcArya 2 jJAna hote haiN| upAdhyAya aura sAdhu hote haiN| gaNadhara bhI isI zreNI meM Ate haiM aura yaha saba chaThe.. 40 C
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ w zrI AcakAcAra jI gAthA-70,71R OO sAtaveM guNasthAnavartI hote haiM aura yaha saba gurU kahalAte haiN| sadgurU ratnatraya se jIva ke bhAvoM ke nimitta se karma baMdhate haiM aura kamoM ke udaya ke nimitta yukta to hote hI haiM arthAt samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra se yukta hokara se jIva ke bhAva hote haiM, aisA hI anAdi nimitta-naimittika sambandha hai| apane ratnatrayamayI svabhAva kA dhyAna karate haiM aura jaba rUpAtIta dhyAna meM lIna hote . aba, jaba jIva ne apane satsvarUpa ko pahicAnA, bhedajJAna ke dvArA vastu haiM to apanI zakti jo kevalajJAnamayI dhruva tatva zuddha prakAzaM zuddhAtma tatva hai vaha * svarUpa aura isa nimitta-naimittikasambandha ko jAnA tathA phira usane apane svabhAva 7 pratyakSa vyakta svarUpa anubhava meM AtI hai| meM rahane kA puruSArtha kiyA to Asava-baMdha ruka gayA, saMvara ho gayA aura pUrva baddha isI prakAra jJAna dhyAna kI sAdhanA meM rata rahane se karma apane Apa chUTate, karmoM kI nirjarA hone lagI kyoMki karmoM kA svabhAva galane vilAne kA hai, prati samaya galate, vilAte jAte haiM, Atma jJAna bar3hatA jAtA hai| samyakadarzana kI prakharatA hotI unakA nirjharaNa hotA rahatA hai| isa bAta ko kamalabattIsI jI meM zrI tAraNa svAmI ne hai, apane jJAnAnanda svabhAva meM nirantara Ananda magana rahate haiN| / batAyA hai| yahA~ koI prazna kare ki apane svabhAva kI sAdhanA se karma kaise galate vilAte haiM? kamma sahAvaM vipana, utpatti Sipiya disTi sabhAvaM / isakA samAdhAna karate haiM ki karma kaise baMdhate haiM yaha samajhalo to phira karma kaise ceyana rUva saMjuta,galiya viliya ti kamma baMdhAna // galate, vilAte haiM, yaha apane Apa samajha meM A jaayegaa| to dekho, jaba jIva para kI (kamala battIsI gAthA-6) tarapha dekhatA hai to karmoM kA Asrava hotA hai arthAta karma vargaNAyeM AtI haiM tathA jIva karmoM kA svabhAva Sipane, kSaya hone kA hai| inakI utpatti aura kSaya jIva kI jaba rAga-dveSa karatA hai, to vaha baMdha jAtI haiN| baMdha cAra prakAra kA hotA hai, yoga se dRSTi ke sadbhAva para hai, yadi jIva kI dRSTi bAhara para meM hai to karmoM kI utpatti hotI arthAt mana vacana kAya kA halana-calana aura jIva ke vibhAva pariNamana se prakRti hai aura jIva kI dRSTi apane svabhAva para hai to karmoM kA kSaya hotA hai| jIva apane aura pradeza bandha hotA hai tathA kaSAya-krodha, mAna, mAyA, lobha, anantAnubaMdhI, caitanya svarUpa zuddha svabhAva meM lIna ho jAye to tInoM prakAra ke baMdhe hue karma gala apratyAkhyAna, pratyAkhyAna,saMjvalana tathA nokaSAya hAsya, rati, arati,zoka,bhaya, jAte haiM bilA jAte haiN| jugupsA,strIveda,puruSaveda, napuMsakaveda inase sthiti aura anubhAga bandha hotA hai| yaha siddhAnta karaNAnuyoga ke grantha gommaTasAra, dhavala-mahAdhavala kA sAra aba yahA~ koI pUche ki jIva aura pudgala donoM bhinna-bhinna dravya haiM aura eka hai| karma tIna prakAra ke hote haiM-dravya karma, bhAva karma aura no karma / dravya dUsare dravya kA kucha nahIM karatA, saba dravya apane-apane meM pUrNa svataMtra haiM phira dravya karma-jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya,mohanIya, antarAya, nAma, Ayu, yaha kaise hotA hai, yaha to siddhAnta viruddha ho gayA? to usase kahate haiM ki bhAI! yaha gotra aura vedanIya yaha ATha hote haiN| siddhAnta viruddha nahIM hai| aisA jIva aura pudgala kA nimitta-naimittika sambandha hai| bhAva karma- moha, rAga-dveSa rUpa jIva ke vibhAva pariNamana ko kahate haiN| isI ke kAraNa yaha jagata kA pariNamana calatA hai, anyathA saba saMsAra hI bilA no karma- zarIrAdi pudagala kI racanA no karma kahalAtI hai| jaba sadgurU jaaye| hA~,yaha bAta avazya samajhanA hai aura vaha satya hai ki jIva kA pariNamana jIva apane dhyAna meM lIna hote haiM to ina karmoM meM Aga laga jAtI hai| inakI asaMkhyAta meM hotA hai| pudagala kA pariNamana pudagala meM hotA hai, vaha donoM apane dravya, guNa, guNI nirjarA hotI hai| yaha jIva ke puruSArtha kI zakti hai| AtmA to ananta catuSTaya paryAya, sattA zakti se trikAla bhinna hI rahate haiN| eka kSetrAvagAha rahate hue bhI eka 5 kA dhArI paramabrahma paramAtma svarUpa hai, apanI sattA zakti ko bhUlA hai| svayaM kA dravya dUsare dravya ko sparza bhI nahIM karatA yaha svataMtra sattA hai parantu eka dUsare kA hI vismaraNa ho gayA isase saMsAra meM yaha durdazA ho rahI hai| ina saba bAtoM kI nimitta-naimittika sambandha hai| jaise-sUrya ke prakAza tApase pAnI bhApa banakara ur3atA jAnakArI sadgurU dvArA hI hotI hai aura jisa jIva kI honahAra acchI hotI hai,X hai aura bAdala bana jAtA hai, isI prakAra pudgala karmavargaNA jIva ke vibhAva pariNamana se usakA kalyANa ho jAtA hai, sadgurU nimitta kahalAte haiN| sadgurU ke bhItara to| karma rUpa baMdha jAtI haiN| karuNA bahatI hai vaha to samasta jagata kA kalyANa cAhate haiN| saba jIvoM ko sukhI
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ou4 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-72 POOO AnaMdamaya hI dekhanA cAhate haiM unheM kisI se koI bheda bhAva hotA hI nahIM hai| avinAbhAva rakhane vAlA dravya ina tIna rUpa hI hotA hai| Azaya yaha hai ki AtmA kA isa prakAra jaba sadagurU apane Atma svarUpa ke dhyAna meM lIna hote haiM to unake jozuddha bhAva nirjarA Adi kA kAraNa hai vahI parama pUjya hai aura usase yukta AtmA / samasta karma galate bilAte haiM, isI bAta ko Age gAthA meM kahate haiM . hI paramagurU hai|nyaayaanusaar gurupane kA kAraNa kevala doSoM kA nAza ho jAnA hI hai| karma tri vinirmukta, vrata tapa saMjama saMjutaM / 3 |jo nirdoSa hai vahI jagata kA sAkSI hai aura vahI mokSamArga kA netA hai. anya nhiiN| 7 suddha tatvaM ca ArAdhyaM,disTataM saMmika darsanaM // 72 // 2 muni kI yaha chadmasthatA bhI gurupane kA nAza karane ke liye samartha nahIM hai; kyoMki 5 rAgAdi azuddha bhAvoM kA kAraNa eka moha karma mAnA gayA hai| anvayArtha- (suddha tatvaM ca ArAdhyaM) sadgurU zuddha tatva, zuddhAtma svarUpa kI hI yahA~ prazna hai ki chadmastha guruoM meM donoM AvaraNa karma aura vIrya kA nAza ArAdhanA karate haiM (disTataM saMmika darsana) jaisA samyakdarzana meM AyA thA vaisA dekhate haiM karane vAlA antarAya karma niyama se hai isaliye unameM zuddhatA kaise ho sakatI hai? , haiM (vrata tapa saMjama saMjutaM) vrata tapa aura saMyama meM lIna rahate haiM (karma tri vinirmuktaM) S usakA samAdhAna karate haiM ki yaha bAta ThIka hai kintu itanI vizeSatA hai ki isase tInoM prakAra ke karma apane ApachUTate jAte haiN| * ukta tInoM karmoM kA bandha, satva, udaya aura kSaya mohanIya karma ke sAtha avinAbhAvI vizeSArtha- sadgurU zuddha tatva kI ArAdhanA karate haiN| jaisA samyakdarzana meM hai| khulAsA isa prakAra hai ki mohanIya kA bandha hone para usake sAtha-sAtha apane zuddhAtma svarUpa kA anubhava kiyA thA use hI dekhate haiN| vrata, tapa, saMyama meM lIna jJAnAvaraNAdi karma kA bandha hotA hai| mohanIya ke satva rahate inakA satva rahatA hai| rahate haiM, isase tInoM karmoM-dravya karma, bhAva karma, no karmoM se mukta hote jAte haiN| mohanIya kA pAka hote samaya inakA pAka hotA hai aura mohanIya ke kSaya hone para isI bAta ko paMcAdhyAyI meM gAthA 621 se 636 meM spaSTa kiyA hai - inakA kSaya hotA hai| yadi koI aisI AzaMkA kare ki chAstha avasthA meM jJAnAvaraNAdi arahaMta aura siddhoM se nIce jo alpajJa haiM aura usI rUpa arthAt digambaratva, karmoM kA kSaya hone ke pahale hI mohanIya kA kSaya ho jAtA hai so aisI AzaMkA karanA vItarAgatva, hitopadezitva ko dhAraNa karane vAle haiM ve gurU haiM, kyoMki inameM ThIka nahIM hai: kyoMki mohanIya kA ekadeza kSaya hone se inakA ekadeza kSaya hotA hai nyAyAnusAra gurU kA lakSaNa pAyA jAtA hai| yaha unase bhinna aura koI dUsarI aura mohanIya kA sarvathA kSaya hone se inakA bhI sarvathA kSaya ho jAtA hai| samyakdRSTi avasthA ko dhAraNa karane vAle nahIM haiN| inameM avasthA vizeSa pAI jAtI hai| yaha bAta ke samasta karmoM kI nirjarA hotI hai, yaha bAta asiddha bhI nahIM hai kyoMki darzana yakti anubhava aura Agama se siddha hai; kyoMki unameM zeSa saMsArI jIvoM se koI mohanIya ke udaya ke abhAva hone para vahAM se lekara vaha uttarottara asaMkhyAta guNI vizeSa atizaya dekhA jAtA hai| bhAvi naigamanaya kI apekSA se jo hone vAlA hai vaha hone lagatI hai isaliye chadmastha guruoM ke yadyapi vartamAna meM tInoM karmoM kA sadbhAva usa paryAya se yukta kI taraha kahA jAtA hai kyoMki usameM niyama se bhAva kI vyApti kahA gayA hai tathApi rAga-dveSa aura moha kA abhAva ho jAne se unameM gurupanA mAnA pAI jAtI hai isaliye aisA kahanA yukti yukta hai| unameM darzana mohanIya karma kI gayA hai| upazAnti arthAt upazama, kSaya, kSayopazama ho jAne se samyakdarzana bhI pAyA jAtA yahAM deva ke svarUpa Adi kA nirdeza karake gurU ke svarUpa kA vicAra kiyA hai aura cAritrAvaraNa karma kA ekadeza kSaya (kSayopazama) ho jAne se samyakcAritra bhI gayA hai| pAyA jAtA hai isIliye unameM svabhAva se hI zuddhatA siddha hotI hai aura isakI puSTi jo saMsArI avasthA se uTha rahA hai kintu devatva ko nahIM prApta huA hai usakI 2 karane vAlA hetu bhI pAyA jAtA hai kyoMki unake mohanIya karma kA udaya nahIM hai, garu saMjJA hai| yaha saMsArI jIva kI devatva se kar3I jor3atA hai isaliye Adarza ke vahA~ mohanIya karma kA kArya bhI nahIM pAyA jAtA hai| unakI yaha zuddhatA niyama se samAna hone se guru isa saMjJA ko prApta hotA hai| isameM una saba guNoM kA vikAsa saMvara, nirjarA kA kAraNa hai aura krama se mokSa dilAne vAlI hai| yaha bAta suprasiddha hai prAraMbhika avasthA meM prayoga rUpa se dekhA jAtA hai jo vizeSa rUpa se deva meM pAye jAte athavA vaha zuddhatva hI niyama se svayaM nirjarA Adi tIna rUpa hai; kyoki zuddha bhAvoM se haiN| ve gaNa makhyatayA digambaratva, hitopadezitva aura vItarAgatva haiN| yadyapi ina guNoM
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI gAthA-72, 4 kA bIjAropaNa samyakdRSTi ke ho hI jAtA hai parantu yaha inako prayoga meM lAne lagatA jinheM saMsAra ke du:khoM kI pIr3A kA anubhava hai tathA jinheM saMsArI jIvoM ke prati karuNA hai| ise dekhakara yaha spaSTa jJAna hotA hai ki yaha svAtantrya patha kA advitIya pathika bahatI hai aura nija Atma svabhAva hI saccA dharma hai isakA sadupadeza dete haiN| hai| isake ina guNoM ke sAtha samatA, zAnti, kSamA, jJAna, AtmIka zakti, AtmIka . samyakdarzana, nijazuddhAtma svarUpa kI mahimA batAte haiN| samyakdarzana, samyakjJAna sukha Adi dUsare guNoM kA bhI vikAsa hone lagatA hai; kyoMki ina guNoM kA mukhya aura samyakcAritra kI ekatA mAtra mokSa kA mArga hai isake binA kabhI trikAla mukti ho 7 pratibandhaka karma mohanIya mAnA gayA hai| isake darzana mohanIya aura cAritra mohanIya nahIM sktii| jo satya kA svayaM pAlana karate haiM aura saba jIvoM ko isI kA upadeza ina donoM prakAra ke mohanIya karma kA upazama, kSayopazama yA kSaya ho jAtA hai| dete haiN| jo svayaM saMsAra se mukta ho hI rahe haiM aura bhavya jIvoM ko bhI usI mukti mArga __isa prakAra sadgurU kI yaha vizeSatAyeM hotI haiN| aise gurU hI svayaM tarate haiM para lagA rahe haiM vahI sadgurU tAraNa taraNa hote haiM,zrImamalapAhuDa jI graMtha ke guru dipta aura bhavya jIvoM ko tArate haiN| vahI gurU tAraNa taraNa haiM. isI bAta ko Age do / gAthA meM kahA haigAthAoM meM kahate haiM guru uvaesiu gupita rui, gupita nyAna shkaar| tasya gunaM guruscaiva,tAranaM tArakaM punH| tArana tarana samartha muni,guru saMsAra nivaar||1|| mAnyate sukha disTica,saMsAre tAranaM sdaa||73|| saMsaya salya vimukku guru, bhaya vilaya abhaya jina uttu / abhaya nyAna saha gupita ruI,nyAna vinyAna saMjantu // 2 // jAvat suddha guraM mAnye,tAvat gata vibhrm| gurU jAgrata karatA hai| gupta AtmA ko apane gupta jJAna se milAtA hai jo salyaM nikaMdanaM jena , tasmai zrI gurave namaH / / 74 // 1 sadgurU (muni) svayaM tara rahA hai, vahI dUsaroM ko tArane meM samartha hotA hai| guru hI isa anvayArtha-(tasya ganaM garuscaiva) aise gaNoM ke dhArIjo sadagarU hote haiM (tAranaM bhava saMsAra janma-maraNa ke cakkara, durgatiyoM ke du:khoM kA nivAraNa karatA hai| kyoMki tArakaM puna:) vaha svayaM tarate haiM aura anya bhavya jIvoM ko tArate haiM (mAnyate saddha usake jJAna meM, anubhava meM saba hai,usa satya ko batAtA hai| disTica) jinakI mAnyatA meM samyakdarzana hI (saMsAre tAranaM sadA) hamezA saMsAra se guru svayaM saMzaya aura zalyoM se mukta hotA hai| Atma svarUpa kA jAgaraNa tArane vAlA hai| hone se usake bhaya vilA gaye haiN| abhaya hokara jJAna svarUpI apane arUpI gupta (jAvat suddha guraM mAnye) jo koI aise sacce guru ko mAnate haiM ( tAvata gata AtmA ko bheda vijJAna se pratyakSa anubhUti meM le liyA hai tathA usI meM lIna rahate vibhramaM) unakA vibhrama-bahirAtmapanA bilA jAtA hai (salyaM nikaMdanaMjena) unakIzalyeM haiN| aise sadgurU ke zaraNa aura satsaMga se isa jIva kA kalyANa hotA hai| bahirAtmA bhI chUTa jAtI haiM (tasmai zrI gurave nama:) aise zrI sadgurU ko bArambAra namaskAra hai| se antarAtmA hotA huA paramAtmA banatA hai| vizeSArtha- yahAM usa prazna kA samApana hai jo bahirAtmA saMsAra ke vyAmoha meM OM 3 yahA~ koI prazna kare ki yadi sadgurU ke yoga aura satsaMga se jIva kA kalyANa phaMsA kudeva, adeva Adi kI pUjA karatA hai| mithyA mAnyatA aura mithyAtva ke jAla * hotA hai to bhagavAna AdinAtha ke samavazaraNa meM mArIci kA kyoM nahIM huA tathA meM phaMsA apanA ananta saMsAra bar3hAtA hai, durgatiyoM kA kAraNa banAtA hai| usase chUTane OM bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa meM hama jaise bahuta se jIva the phira hamArA kalyANa kA kyA upAya hai ? isakA uttara thA sadgurU kI zaraNa gaheM, unakA satsaMga kareM to 5 kyoM nahIM huA? usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI ! satsaMga kiyA hI nahIM to kalyANa kaise 9 isa mAyA jAla se chUTa sakate haiN| hogA? satsaMga kA artha hai satya kA sNg| jisa Atma svarUpa kA unhoMne upadezaX sadgurU kaise hote haiM? yaha pUche jAne para yahAM sadgurU kA svarUpa batAyA hai ki jo apane ratnatraya svarUpa nija zaddhAtmA kI sAdhanA meM lIna rahate haiN| saMsArI prapaMca, diyA jo anAdyanidhana satya zAzvata hai| usa paramabrahma paramAtma svarUpa nija AtmA / viSaya-kaSAya, moha, rAga-dveSa chor3akara jo nija Atma svabhAva meM saMlagna rahate haiM, kI ora to dekhA hI nahIM to satsaMga kahAM huA? tathA sadagurU ko bhI pahicAnA ra
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ O 7 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-CUO kaba? kyoMki kugurusya guruM proktaM, mithyA rAgAdi saMjutaM / jo jANadi arahaMta, davyatta guNatta pjjyttehi| kunyAnaM proktaM loke,kuliMgI asuha bhAvanA // 5 // so jANadi appANaM,moho khalu jAditassa layaM // anvayArtha- (mithyA rAgAdi saMjutaM) mithyAtva, rAga-dveSa sahita haiM (kunyAnaM (pravacanasAra gAthA-80) jo arihaMta ko dravyatva, guNatva, paryAyatva se jAnatA hai vaha apanI AtmA ko proktaM loke) saMsAra meM saba logoM ko kujJAna kA adharma kA upadeza dete haiM (kuliMgI asuha bhAvanA) kuliMga ko dhAraNa kara jhUThA bheSa banAkara azubha bhAvoM meM rata rahate haiM / jAnatA hai aura usakA moha nAza ko prApta hotA hai| 2 (kugurusya guruM proktaM) aise kuguru apane Apako guru kahate haiN| satsaMga aura sadgurU kA samAgamatotaba kahalAyegA jaba hama jAgajAyeM, apanI ora dRSTi ho jAye aura saMsAra se viraktatA AjAye usakA nAma sadgurU kA satsaMga / hai vizeSArtha- yahA~ kuguru kA svarUpa batAyA jA rahA hai ki jo guru nahIM hai, hai| hama najAgeM apanI ora nadekheM,jo batAyA jA rahA hai use svIkAra na kareM, to anaMta S jinameM gurupanA nahIM hai, jo mithyAtva aura rAga-dveSa meM lIna rahate haiM, saMsArI jIvoM kAla bIta gayA aura anaMta kAla bIta jAyegA / ananta sadgurU mile aura cale gaye, ko kujJAna aura adharma kI bAteM kahate haiN| jhUThA bheSa banAkara azubha bhAvoM meM rata rahate aura cale jaayeNge| bAta apanI hai apanI ora dekheN| haiM aura apane Apako guru batAte haiM, vaha saba kuguru haiN| upadeza dene vAle ko, dharma yathArtha meM to apanA antarAtmA hI apanA saccA sadgurU hai| jo hamezA sAtha meM hai| mArga para calane vAloM ko saMsArI jIva guru kahate haiN| laukika kAmanAoM kI siddhi usakI ora dekheM,usakI suneM to abhI ber3A pAra hojAye, bAhara para kA to nimitta kahane 2 ke liye maMtra-taMtra Adi pUjA ADambara phailAne vAloM ko bhI loga guru kahate haiN| para meM AtA hai| satya to svayaM apanA satsvarUpa hai| isakA satsaMga kareM to abhI kalyANa ho , guru kA vAstavika svarUpa kyA hai ? guru kI kyA mahimA hai ? saMsArI jIva ke liye jaaye| bAhara to nimitta-naimittika sambandha hone ke kAraNa kahane meM AtA hai tathA jaisA guru kitanA mahatvapUrNa hai ? ina bAtoM kA koI vicAra viveka na karate hue kisI bhI kAraNa nimitta hotA hai vaisA hI kArya bhI hotA hai yaha saba vyavahAra kI bAteM haiN| hama 5 nAma rUpa bheSadhArI ko guru mAnanA, usakI bAtoM meM laganA, usa para vizvAsa karanA vartamAna meM jisa dazA, jisa bhUmikA meM baiThe haiM vahAM svayaM apane Apako dekheM aura svayaM kA x sabase bar3A dhokhA hai, jo jIva ko saMsAra meM patana kA kAraNa hai| jo apane Apako guru nirNaya kareM yahI kAryakArI hai| 17 batAte haiM ,guru kahalavAte haiM, guru banate haiN| apane jJAna kI yA saMyama tapa kI yA aba yahAM puna: prazna hai ki sadgurU kA svarUpa to batA diyA aba kuguru kA 5 apanI prabhAvanA siddhi Adi kI mahaMtatA batAte haiM sabase bar3e kuguru vahI haiM; phira vaha svarUpa aura batAiye; kyoMki dhokhA to yahIM ho jAtA hai| abhI hama ajJAnI haiM, cAhe koI bhI bheSa rUpa dhArI ho| kisI bhI pralobhana kisI ke bhI jAla meM phaMsa jAte haiM, yaha saba jAnane para kama se guru kA zAbdika artha hai bhArI yA bar3A, jisameM bhArIpana, gambhIratA ho kama satarka sAvadhAna to raheMge? 9 bar3Apana-bar3appana ho, viveka ho aise sacce jJAnI ko hI guru kahate haiN| samAdhAna-jaba taka para pudgalAdi saMsAra kI tarapha dRSTi rahegI taba taka phaMsane : mokSamArga prakAzaka meM isI bAta ko kahA haikI to hamezA hI saMbhAvanA hai| satarkatA sAvadhAnI varato to phira kahanA hI kyA hai? jo jIva viSaya-kaSAyAdi adharma rUpa to pariNamita hote haiM aura mAnAdika raviveka kA jAgaraNa hI mukti kA prathama sopAna hai| itanA jAnakara, samajhakara isa para se apane ko dharmAtmA manavAte haiN| dharmAtmA ke yogya kriyA namaskArAdi karAte / vicAra cintana karane lageM kyoMki satya-asatya kA, sacce-jhUThe kA, hita-ahita hai athavA kiMcit dharma kA koI aMga dhAraNa karake bar3e dharmAtmA kahalAte haiN| bar3ekA nirNaya karanA hI mUlyavAna hai| yahI to mAnavatA kI nizAnI hai aura isIse saba kucha dharmAtmA yogya kriyA karAte haiN| isa prakAra dharma kA Azraya karake apane ko bar3A honA hai| samyakdarzana, dharma, saMyama, sAdhanA aura mukti saba isI para AdhArita hai| manavAte haiM, una sabako kuguru jaannaa|dhrm paddhati meM to viSaya-kaSAyAdi chUTane para 2 sadgurU tAraNa svAmI aba Age kuguru kA svarUpa batA rahe haiM jaise dharma ko dhAraNa kare, vaisA hI apanA pada mAnanA yogya hai| A CHACROTION
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Wia puii AcakAcAra jI gAthA-76-74 Oo kuguru kaise hote haiM isako aura Age batAte haiM samyakdarzana hai ; isaliye jo samyakdarzana se rahita ho unakI vandanA nahIM karanA kuguruM rAga saMbaMdhaM, mithyA disTI ca disTitaM / caahiye| rAga doSa mayaM mithyA,indrI ityAdi sevanaM // 76 // dasaNa mUlo dhammo, uvaiTho jiNavarehiM sissaannN| ta soUNa sakaNNe,dasaNa hINo nnvdivyo||2|| mithyA samaya mithyaM ca, prakRti mithyA prkaasye| jinavara sarvajJa deva ne apane ziSyoM ko upadeza diyA hai ki samyakdarzana hI suddha disTIna jAnate , kuguru saMga vivarjitaM // 77 // dharma kA mUla hai| binA samyakdarzana arthAt nijazuddhAtmAnubhUti ke dharma hotA hI nahIM anvayArtha- (kuguruM rAga saMbaMdha) kuguru rAga ke sambandha se (mithyA disTI ca hai; isaliye he vijJa puruSo! darzana hIna kI vandanA nahIM karanA cAhiye, unakI vaMdanA disTitaM) mithyAdRSTi rahate haiM aura zarIrAdipara kohI dekhate haiM (rAga doSa mayaM mithyA), mata kro| kyoMkihamezA rAga-dveSamaya mithyA bhAvoM meM lage rahate haiM (indrI ityAdi sevanaM) pAMcoM indriya dasaNa bhaTTA bhaTTA, dasaNa bhaTTassa Nasthi nnivvaannN| ke viSayoM ke sevana meM rata rahate haiN| simaMtipariyabhaTTA,dasaNa bhaTThANa simNti||3|| (mithyA samaya mithyaM ca )mithyAtva, samyaka mithyAtva (prakati mithyA jo puruSa darzana se bhraSTa haiM, ve bhraSTa haiN| jo darzana se bhraSTa haiM unako nirvANa nahIM prakAsaye) tathA prakRti mithyAtva kA hI poSaNa karate haiM (suddha disTI najAnate) zuddha hotA; kyoMki jo cAritra se bhraSTa haiM vaha to kabhI sulaTa sakate haiM aura mukti prApta dRSTi ko jAnate hI nahIM haiM arthAt jinheM apane Atma svarupa kI khabara hI nahIM hai, kara sakate haiM, para jodarzana se bhraSTa haiM vaha kabhI nahIM mukta ho sakate bagaira samyakdarzana (kuguru saMga vivarjitaM) aise kuguruoM kA saMga varjita hai, nahIM karanA cAhiye, dUra se ' ke yaha bAhya veSa, sAdhupada Adi koI kAryakArI nahIM hai| isaliyehI chor3a denA caahiye| sammatta salila pavaho, Nicca hiyae pavaTTae jss| vizeSArtha- yahAM kuguru kA svarUpa batalAyA jA rahA hai ki kuguru kaise kamma vAluya varaNaM, bandhucciya NAsae tassa // 7 // hote haiN| kuguru rAga ke saMbaMdha se arthAt zarIrAzakti ke kAraNa mithyAdRSTi rahate jisa puruSa ke hRdaya meM samyaktva rUpI jala kA pravAha niraMtara pravartamAna hai haiN| zarIrAdi para ko hI dekhate haiN| zarIra kI dekhabhAla saMbhAla khAne-pIne meM hI lage usake karma rUpI raja kA AvaraNa nahIM lagatA tathA pUrvakAla meM jo karmabaMdha huA ho rahate haiM arthAt nAnA prakAra ke vyaMjana pauSTika padArtha, rasa, malAI Adi khAne ke vaha bhI nAza ko prApta hotA hai; isaliye apanA bhalA cAhate haiM toliye hI lAlAyita rahate haiN| hamezA rAga-dveSa maya mithyA bhAvoM meM lage rahate haiN| je desaNesu bhaTTA,NANe bhaTTA caritta bhttttaay| kaSAya kA vAtAvaraNa baira-virodha, IrSyA, dveSa karanA-karAnA hI jinakA kAma rahatA ede bhaTTa vi bhaTTA,sesapi jaNaM viNAsaMti // 8 // hai| jo pAMcoM indriyoM ke viSayoM ke sevana meM hIrata rahate haiN| jo darzana se bhraSTa haiM, jJAna se bhraSTa haiM, cAritra se bhraSTa haiM ve jIva bhraSTa se bhI bhraSTa hai| aise kuguru mithyAtva, samyamithyAtva aura samyak prakRti mithyAtva kA hI unakA saMga mata karo, kyoMki vaha apanA to ahita Atma ghAta kara hI rahe haiM: para jo poSaNa karate haiM arthAt inhIM bhAvoM meM svayaM lage rahate haiM tathA dUsaroM ko bhI inhIM meM jIva unakA upadeza mAnate haiM, saMga karate haiM, unakA bhI patana, nAza ho jAtA hai| isa ulajhAye rahate haiN| inakA hI upadeza dete haiM,jo zuddhadRSTi ko jAnate hI nahIM haiM arthAt prakAra kuguru kA saMga kadApi nahIM karanA cAhiye, hove to chor3a denA cAhiye / kuguru jinheM apane Atma svarUpa kI khabara hI nahIM hai| jo samyakdarzana kI bAta karanA, kyA karate haiM? isa bAta ko Age kahate haiMsunanA bhI pasaMda nahIM karate, vyartha carcA meM lage rahate haiN| aise kuguruoM kA saMga varjita kuguruM kunyAnaM proktaM, salyaM tri doSa saMjutaM / hai arthAt aise kuguru kA saMga nahIM karanA cAhiye, vaisA yoga hove to dUra se hI chor3a denA kasAyaM bardhanaM nityaM, loka mUhasya mohitaM / / 78 // cAhiye isI bAta ko kundakundAcArya darzana pAhur3a meM kahate haiM ki dharma kA mUla
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI indriyAnAM manonAthA, pasaraMtaM pravartate / visayaM viSama diTaM ca mamataM mithyA bhUtayaM / / 79 / / anRtaM utsAhaM kRtvA, abhAvaM asuhaM paraM / mAyA anRta asatyasya, kuguruM saMsAra sthitaM // 80 // AlApaM asuhaM vAkyaM, Arati raudra saMjutaM / krodha lobha anaMtAnaM, kuliMgI kuguruM bhavet // 81 // anvayArtha - (kuguruM kunyAnaM proktaM) kuguru kujJAnamayI jhUThI-saccI anargala bAteM kahatA hai (salyaM tri doSa saMjutaM) aura tIna zalyoM-mAyA, mithyA, nidAna ke doSa sahita hotA hai (kasAyaM bardhanaM nityaM) hamezA kaSAya ke vAtAvaraNa ko hI bar3hAtA rahatA hai (loka mUDhasya mohitaM) lokamUr3hatA meM svayaM mohita rahatA hai tathA mUr3ha logoM ko mohita karatA rahatA hai arthAt idhara-udhara kI bAtoM meM bhramAtA rahatA hai / (indriyAnAM manonAthA) mana, indriyoM kA rAjA hotA hai (pasaraMtaM pravartate) vaha hamezA phailatA aura daur3atA rahatA hai (visayaM viSama disTaM ca) vyasana aura viSayoM ko hI dekhatA hai (mamataM mithyA bhUtayaM) mamatva kA mithyA bhUta lagA rahatA hai| (anRtaM utsAhaM kRtvA) kSaNabhaMgura, nAzavAna paudgalika jar3a padArthoM ke banavAne, karavAne meM bar3A utsAhita rahatA hai (abhAvaM asuhaM paraM) para ke prati hamezA azubha bhAva karatA rahatA hai (mAyA anRta asatyasya) mAyA-saMsArI padArtha to saba nAzavAna jhUThe haiM lekina (kuguruM saMsAra sthitaM) kuguru inhIM saMsArI padArthoM meM lipta rahakara saMsAra meM sthita rahatA hai| (AlApaM asuhaM vAkyaM) azubha jhUThe kubola bolatA hai (Arati raudra saMjutaM) Arta, raudra dhyAna meM lagA rahatA hai, inhIM meM lIna rahatA hai (krodha lobha anaMtAnaM) anantAnubandhI krodha, lobha, mAyA aura mAna cAroM kaSAyeM usake sira para car3hI rahatI haiM (kuliMgI kuguruM bhavet ) aisA kuliMgI, jhUThA veSadhArI kuguru hotA hai| vizeSArtha - yahA~ kuguru kaise hote haiM, aura kyA karate haiM, yaha batAyA jA rahA hai| kuguru, dharma ke viparIta jhUThI-saccI kujJAnamayI bAteM kahatA hai| mithyA, mAyA, nidAna ina tIna zalyoM ke doSa sahita hotA hai| aba kyA hogA ? aisA na ho jAye ? aisA karo to aisA ho jaayegaa| inhIM zalyoM meM niraMtara lagA rahatA hai| logoM ko 3 A GAS A YEA renes 61 gAthA - 78.81 lar3AnA, baira-virodha paidA karanA, sAmAjika vAtAvaraNa ko dUSita karanA, Apasa meM mana muTAva paidA karanA, idhara kI udhara lagAnA, inhIM bAtoM meM lagA logoM ko ulajhAtA rahatA hai| svayaM loka mUr3hatA meM rata rahatA hai aura lokamUr3hatA kA hI poSaNa karake logoM ko phaMsAtA rahatA hai| ina kuguruoM kA jAla saMsAra meM phailA hai| inakA koI veSa, rUpa nahIM hotaa| jo saMsAra ke garta meM DAleM, saMsArI vyavahAra kA upadeza deveM, pApa viSaya kaSAyoM meM phaMsAveM vaha kuguru hote haiM aura saMsAra meM isa jIva ko ina pAMca kuguruoM kA saMga milA huA hai, ve haiM - 1. mAtA, 2 . pitA, 3. patni, 4. mitrabandhu, 5. dharma ke guru, inase jo bace chUTe aura sadguru kA satsaMga kare vahI mukta ho sakatA hai / mana, indriyoM kA nAtha hotA hai, vaha hamezA phailatA aura daur3atA rahatA hai| vyasana aura viSayoM ko hI dekhatA hai| kuguru mana ke AdhIna hotA hai, mana kA saMcAlana mAyA aura moha ke dvArA hotA hai| isako mamatA kA mithyAbhUta lagA rahatA hai isaliye sabako apanA mAnatA hai| mana vAle prANiyoM ke mana hI mukhya hotA hai| mana kI preraNA se indriyA~ kAma karatI haiN| yaha mana aisA caMcala yA anartha kAma karane vAlA hai ki bar3ebar3e kaThina indriyoM ke viSayoM kI tarapha apanI dRSTi DAlatA hai| unako prApta karane kI va unako bhogane kI cAhanA kiyA karatA hai| yadi isa caMcala ghor3e (mana) para saMyama rUpI lagAma na ho, taba to yaha kahA~-kahA~ jAtA hai, kyA-kyA cAhatA hai, isakI koI maryAdA sImA nahIM hai| vRhat sAmAyika pATha meM zrI amitagati AcArya mana kA cAritra kahate haiMbhajasi divijayoSA yAsi pAtAla bhaMga | bhramasi dharaNiSTa, lipsyase svAMta lakSmIm // abhilaSasi vizuddhAM vyApinI kIrtikAMtAM / prazama mukha sukhAgdhi, gAhase tvaM na jAtu // 28 // he mana ! tU deviyoM ko bhoganA cAhatA hai, kabhI pAtAla meM jAtA hai, kabhI sArI pRthvI para ghUmatA hai, manamAnI lakSmI cAhatA hai, jagata vyApinI nirmala kIrti cAhatA hai, tU cAha kI dAha meM hI jalA karatA hai kintu sukha zAntimaya nija Atma svarUpa amRta samudra meM kabhI bhI gotA nahIM lagAtA hai| saMsArI nAzavAna kSaNabhaMgura paudgalika padArthoM ko banavAne, karavAne meM bar3A utsAhita rahatA hai| maMdira, tIrtha, kSetra, dharmazAlA Adi dharma ke nAma para pApArambha
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-42-45 karatA hai| para ke prati hamezA azubha bhAva karatA rahatA hai| kisI kA bhalA vicAratA jo muni rAga arthAt abhyaMtara para dravyoM se prIti vahI huA saMga arthAt parigraha hai, kisI kA burA vicAratA hai| jo sevA satkAra Adi karatA hai, use AzIrvAda detA usase mukta haiM aura jina bhAvanA arthAt zuddha svarUpa kI bhAvanA se rahita haiM, ve dravya hai| jo sevA satkAra, sammAna Adi nahIM karatA, usake prati azubha bhAva karatA hai| nigraMtha haiM, to bhI nirmala jina zAsana meM jo samAdhi arthAt dharma zukla dhyAna aura mAyA, saMsArI padArtha dhana, vaibhava, pada, pratiSThA, nAma Adi to saba nAzavAna jhUThe haiM, bodhi arthAt samyakadarzana, jJAna, cAritra svarUpa mokSamArga ko nahIM pAte haiN| saba miTa jAne vAle haiM lekina kuguru inhIM saMsArI prapaMcoM meM sthita lipta rahatA hai| aise veSadhArI hI kuguru hote haiM jo svayaM saMsAra meM paribhramaNa karate haiM tathA anya __azubha jhUThe kubola bolatA hai| kaTuka kaThora apazabda bolatA hai| Arta-raudra jIvoM ko bhI patana ke kAraNa hote haiN| inake saMga se kitanA ahita hotA hai, isako dhyAna meM lIna rahatA hai| use nirantara Arta bhAva-iSTaviyoga, aniSTa saMyoga, pIr3A udAharaNa sahita Age kahate haiMcintavana, nidAna baMdha rUpa pariNAma calate rahate haiM tathA raudra bhAva-hiMsAnaMdI, kuguruM pAradhI saMjuktaM, saMsAre vana AzrayaM / mRSAnaMdI, cauryAnaMdI, parigrahAnaMdI rUpa pariNAma calate rahate haiN| krodha, lobha, mAyA, loka mUDhasya jIvasya, adharma pAsi baMdhanaM // 82 // mAna rUpa cAroM kaSAyeM sira para car3hI rahatI haiM, inhIM meM lipta rahatA hai| aisA kuliMgI, jhUThA veSadhArI kuguru hotA hai| isI bAta ko bhAva pAhuDa meM zrI kundakundAcArya ne AraMDate vanaM jIvA, vRSa DAla pAradhI kreN| kahA hai visvAsaM ahaM baMdhe, lokamUhasya kiM psyte||83|| ayasANa bhAyaNeNa ya kiM te NaggeNa pAvamaliNeNa / kuguruM adharma pasyaMto, adevaM kRta taadd'kii| pesuNNahAsamaccharamAyA bahuleNa savaNeNa // 69 // vikahA rAga daMDa jAlaM,pAsa visvAsa mUtyaM / / 84 // he mune! tere aise nagnapane se tathA munipane se kyA sAdhya hai? kaisA hai-paizUnya arthAt dUsare ke doSa kahane kA svabhAva, hAsya arthAt dUsare kI haMsI karanA, matsara vana jIvA gaNaM rudanaM, ahaM baMdhati janmayaM / arthAt apane barAbara vAle se IrSyA rakhakara dUsare ko nIcA karane kI buddhi, mAyA aguruM loka mUDhasya,baMdhate janma janmayaM // 85 // arthAt kuTila pariNAma yaha bhAva usameM pracuratA se pAye jAte haiM, isIliye pApa se anvayArtha- (kuguruM pAradhI saMjukta) kuguru pAradhI zikArI ke samAna hote haiM malina hai aura ayaza arthAt apakIrti kA bhAjana hai| dharma kI haMsI karAne vAlA (saMsAre vana Azraya) saMsAra vana meM Azraya nivAsa karane vAle (loka mUDhasya jIvasya) hai| Age isI ko aura kahate haiM lokamUDhatA vAle jIvoM ko (adharmaM pAsi baMdhana) adharma rUpI jAla meM phAMsakara bAMdha dhammammiNippavAso dosA vAsoya ucchphllsmo| - lete haiN| NipphalaNigguNayAro NaDasavaNo NaggarUveNa // 71 // (AraMDate vanaM jIvA) ghora bhayAnaka saMsAra rUpI vana meM jIva (vRSa DAla pAradhI dharma arthAt apanA svabhAva tathA dasa lakSaNa svarUpa meM jisakA vAsa nahIM hai| karaM) kuguru rUpI pAradhI ke dvArA cAroM tarapha phailAye gaye adharma rUpIjAla meM (visvAsaM vaha jIva doSoM kA AvAsa hai athavA jisameM doSa rahate haiM, vaha ikSu ke phUla samAna ahaM baMdhe) vizvAsa karake khuda baMdha jAte haiM (loka mUDhasya kiM pasyate) loka mUr3hatA ra hai| jisameM na to kucha phala hI lagate haiM aura na usameM gaMdhAdika guNa hI pAye jAte haiM; vAlA jIva kucha nahIM dekhatA hai| isaliye aisA muni to nagna rUpa dhAraNa karake naTazramaNa arthAt nAcane vAle bhA~r3a ke (kuguruM adharma pasyaMto) kuguru adharma batAte haiM (adevaM kRta tAr3akI) svA~ga ke samAna hai| Age isI ko aura kahate haiM adevoM-kudevoM ke bhaya batAkara jIvoM ko bhayabhIta karate haiM (vikahA rAga daMDa jAlaM) je rAya saMgajuttA jiNabhAvaNa rahiya vvvnnigNthaa| jhUThI kathAyeM managaDhaMta bAteM batAkara ki aisI mAnyatA karane se usakA aisA ho gayA, Na lahaMti te samAhi bohiM jiNasAsaNe vimale // 72 // usane aisA nahIM mAnA to usakA aisA ahita ho gyaa| aise rAga kA aura daMDa kA
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 777 OM zrI AvakAcAra jI jAla phailAte haiM (pAsa visvAsa mUDhayaM) inakA vizvAsa karake mUr3ha loga phaMsa jAte haiN| (vanaM jIvA gaNaM rudanaM) vana ke jIva hirana Adi jAla meM phaMsane ke bAda rudana karate haiM (ahaM baMdhaMti janmayaM) aba hamArI mauta A gaI, hama isa janma meM nahIM chUTa sakate (aguruM loka mUDhasya) aguru khoTe guru ke jAla meM phaMse lokamUr3hatA vAle jIva (baMdhate janma janmayaM) janma janmAntara ke liye baMdha jAte haiN| A YA YESU Ar yr. bizeSArtha - kuguru kA svarUpa kyA hai, unakA saMga kitanA duHkhadAyI hotA hai yahAM isakA udAharaNa diyA jA rahA hai ki jaise- pAradhI zikArI, hiMsaka hote haiN| jo nAnA veSa banAye hamezA apane sAtha jAla aura zikAra kA sAmAna liye rahate haiM tathA cAroM tarapha zikAra ke liye nAnA prakAra ke jAla phailAye rahate haiN| vaha bhI jaMgala meM aura usake Asa-pAsa hI rahate haiM aura hamezA zikAra kI khoja meM hI ghUmate rahate haiN| isI prakAra ina kuguruoM kI bhI eka jamAta hotI hai| inake sAthI anuyAyI bhI isa prakAra saMsArI jIvoM ko adharma rUpI jAla meM phaMsAne ke liye cAroM tarapha ghUmate rahate haiN| isa bhayAnaka ghora saMsAra rUpI vana se nikalane ke liye jIva chaTapaTAte haiN| aura ina kuguruoM ke jAla meM phaMsa jAte haiN| yaha aisA vizvAsa dilAte haiM, itanA chala chidra mAyAcArI phailAte haiM ki loga inake jAla meM phaMsa jAte haiM aisI jhUThI kapolakalpita bAteM gar3hate haiM ki amuka jagaha amuka deva gar3e the, unane svapna * diyA / vahA~ aisI mUrti nikalI usameM aise camatkAra haiN| usakI mAnyatA karane se phalA~ kA yaha ho gayA, kisI ko dhana mila gayA, kisI ko putra paidA ho gayA, kisI kA roga dUra ho gayA, usane aisI mAnyatA kI thI to usakA aisA kAma ho gayA, usane virAdhanA kI to use aisA daMDa milA, putra mara gayA, dhana calA gayA Adi nAnA prakAra ke pralobhana aura bhaya dikhAkara kudeva, adeva Adi kI pUjA mAnyatA meM phaMsA lete haiN| saMsArI jIva inake vizvAsa meM phaMsa jAte haiN| jaMgala meM phaMse hue hirana Adi to eka janma ke liye hI rudana karate haiM paraMtu ina kuguru, aguruoM ke jAla meM phaMse jIva to janma-janmAntara taka rote rahate haiM; kyoMki unakA phira isa saMsAra rUpI vana se nikalanA muzkila ho jAtA hai| > pAradhI ke pAla meM phaMsakara pazuoM ko eka janma meM hI rudana kara-karake duHkha uThAnA par3ate haiM parantu jo kuguru rUpI pAradhI ke jAla meM phaMsa jAte haiM, ve janma-janma meM duHkha uThAte haiN| mUr3ha prANI saMsAra zarIra bhogoM kA lolupI hote hue kuguru ke adharmamaya upadeza kA aura kuguru kA vizvAsa kara lete haiN| aneka kudevoM 24 gAthA- 86-87X ko va adevoM ko pUjate haiM, mana meM bhaya rakhate haiM ki yadi inako na mAneMge to yaha hamase nArAja hokara hamArA aniSTa kara deNge| isa taraha kudeva, kuguru, kudharma ko mAnate hue vikathAoM ke rAga meM phaMse rahate haiN| 'vikahA adharma mUlasya' vikathA adharma kI jar3a hai, jisameM mUDha prANI phaMse rahate haiN| jhUThI-saccI kapola kalpita managaDhanta idhara-udhara kI sunI sanAI bAteM karanA, rAjakathA, corakathA, strIkathA, bhojana kathA meM apanA samaya barabAda karanA, kathA kahAnI par3hanA inase bhaya aura bhrama paidA hotA hai| yaha jIvana ko azAnta udvigna aura bhayabhIta banA detI haiN| inameM phaMse jIva hamezA bhayabhIta rahate haiM / vikathAoM kA vizvAsa karane se mithyAtva kA poSaNa hotA hai, ghora pApa bandha hotA hai, jisase marakara durgati meM jAnA par3atA hai| kuguruoM ke jAla meM phaMsA jIva isI prakAra ke nAnA kaSTa bhogatA durgatiyoM meM rulatA rahatA hai, yahA~ bhI nAnA prakAra ke duHkha bhogatA hai, hamezA cintita bhayabhIta rahatA hai aura Age kyA hotA hai ? vaha Age kahate haiM agurasya guruM mAnye, mUr3ha disTi ca saMgatA / narA narayaM jAMti, suddha disTI kadAcanA // 86 // anRtaM acetaM proktaM, jina drohI vacana lopanaM / visvAsaM mUDha jIvasya, nigoyaM jAyate dhuvaM // 87 // anvayArtha - (agurasya guruM mAnye) kuguruoM ko guru mAnane vAle (mUr3ha disTi ca saMgatA) aura mUr3ha mithyAdRSTiyoM kI saMgati karane vAle (te narA narayaM jAMti) jo manuSya haiM vaha naraka hI jAte haiM (suddha disTI kadAcanA) unheM kabhI bhI samyakdarzana Atma zraddhAna nahIM hotA / (anRtaM acetaM proktaM ) jo acetana arthAt mUrti Adi kI pUjA upAsanA karane aura bAhya kriyA karane ko dharma kahate haiM, upadeza dete haiM (jina drohI vacana lopanaM) vaha jinadrohI jinendra ke vacanoM kA lopana karane vAle haiM (visvAsaM mUDha jIvasya aise mUr3ha jIvoM kA vizvAsa karane se (nigoyaM jAyate dhuvaM) nizcaya hI nigoda jAnA par3atA hai| vizeSArtha - yahA~ kuguru kI mAnyatA saMgati karane kA kyA pariNAma hotA hai, yaha batAyA jA rahA hai| jo aise kuguruoM ko, jo pAradhI jaise haiM, guru mAnate haiN| aise 63
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI mUr3ha mithyAdRSTiyoM kI saMgati karate haiM, ve jIva naraka jAte haiN| unheM zuddhadRSTi Atma zraddhAna nahIM hotA tathA jo acetana mUrti Adi kI pUjA vandanA bhakti karane aura bAhya kriyA karane ko dharma kahate haiM, ve jinadrohI jinendra ke vacanoM kA lopa karane vAle haiM; kyoMki jinendra paramAtmA ne to zuddhAtma svarUpa ko dharma kahA hai ego me sAsado appA, NANa daMsaNa lakkhaNo / sesA me bAhirA bhAvA, savve saMjoga lakkhaNA // | niyamasAra gAthA - 102 // nizcaya kara merA AtmA eka avinAzI hai, jJAna darzana lakSaNa kA dhArI hai| mere AtmIka bhAva ke sivAya anya sarva bhAva mujhase bAhara haiM tathA sarva hI bhAva saMyoga lakSaNa haiN| isake atirikta arahaMta siddha cediya, pavayaNa gaNaNANa bhakti saMpaNNo / baMdhadi puNaM bahuso, gahu so kammakkhayaM kuNadi // // paMcAstikAya - 166 // deva zAstra guru dharma meM, karatA bhakti mahAna / puNya baMdha bahuvidhi kare, nahIM karma kSaya jAna // to jo dharma ke vAstavika svarUpa kA lopa karate haiM, aise mUr3ha jIvoM kA vizvAsa karane se nizcita hI nigoda meM jAnA par3atA hai| jinendra bhagavAna ne jaisA anekAnta svarUpa vastu ko batAyA hai, zuddhopayoga ko dharma batAyA hai| saMsAra zarIra bhogoM se vairAgya sikhAyA hai| ahiMsA pAlane ko mukhya kartavya batAyA hai| vItarAgatA hI iSTa hitakArI hai ityAdi zrI jina kA jo upadeza hai, usa upadeza kA lopa karake jaina guru nAma dharAkara jo aise viparIta, rAga-dveSa vardhaka, mithyAtva poSaka upadeza denA zrI jinendra bhagavAna ke sAtha mAno droha karanA hai, unakI virAdhanA karanA hai| aise mUr3ha kuguruoM ke kathana para jo vizvAsa karate haiM unake anusAra calate haiM, ve jIva naraka nigoda jAte haiN| vahA~ se nikalanA bahuta durlabha hotA hai| makAna, maTha, kheta, bAga Adi rakhate hue unakI vyavasthA aura saMbhAla karate hue tathA gaddI takiye para zayana karate hue rAga varddhaka kathA vArtAlApa karate hue pAlakI Adi para car3hakara calate hue bhI apane ko digambara jaina kA guru mAnakara logoM se usI samAna bhakti pUjA vandanA karavAnA, apane ko AcArya samajhanA, apane ADaMbara ke liye logoM ko dharma ke nAma para lUTanA, dhana paisA ikaTThA karanA, khAna-pAna meM manamAnI karanA Adi kriyAyeM zrI jina vacanoM kA ullaMghana karane vAlI haiN| 207 SYA YA YA YA. 64 gAthA 88-90 G jinavANI meM parigraha ko pApa kahA hai| Arambha-parigraha rahita parama vairAgyavAna, indriya vijayI, zuddhAtma ramI ko jina sAdhu kahA hai| jo apane ko jaina sAdhu mAnakara jina AjJA lopa kara viparIta kahate, mAnate va calate haiM, bhaktoM ko bhI yahI vizvAsa karAte haiM aise jina drohI, mithyAvAdI kuguru pASANa kI naukA ke samAna svayaM bhI bhava sAgara meM DUbate haiM, naraka nigoda jAte haiM tathA jo inakA vizvAsa karate haiM, vaha jIva bhI bhava saMsAra meM DUbate, naraka nigoda jAte haiM; isaliye aise kuguruoM ko nahIM mAnanA caahiye| kisI bhI lAja, bhaya, AzA, sneha, vyavahArikatA se mAnanA durgati kA kAraNa hai, isI bAta ko Age kahate haiM darsana bhusTa gurusvaiva, adarsanaM proktaM sadA / mAnate mithyA dilTI ca, na mAnate suddha disTitaM // 88 // kuguruM saMgate jena, mAnate bhaya lAjayaM / AsA sneha lobhaM ca, mAnate durgati bhAjanaM // 89 // kuguruM proktaM jena, vacanaM tasya visvAsataM / visvAsaM jena kartavyaM, te narA duSa bhAjanaM // 90 // anvayArtha (darsana bhRsTa guruscaiva) samyakdarzana se bhraSTa guru ko hI (adarsanaM proktaM sadA) hamezA mithyAdRSTi kahA hai (mAnate mithyA disTI ca) aise mithyAdRSTi kuguruoM ko mithyAdRSTi hI mAnate haiM (na mAnate suddha disTitaM) samyakadRSTi kabhI nahIM maante| (kuguruM saMgate jena) jo jIva kuguru kI saMgati karate haiM (mAnate bhaya lAjayaM) tathA kisI lAja yA bhaya se mAnate haiM (AsA sneha lobhaM ca) athavA kisI AzA sneha lobha ke vazIbhUta hokara mAnate haiM (mAnate durgati bhAjanaM) ve manuSya durgati ke pAtra hote haiM arthAt durgatiyoM meM rulate rahate haiM / unake vacanoM para vizvAsa karate haiM (visvAsaM jena kartavyaM) usakA vizvAsa karanA (kuguruM proktaM jena) jo jIva, kuguruoM ne jo kahA hai (vacanaM tasya visvAsataM) apanA kartavya mAnate haiM (te narA duSa bhAjanaM) ve manuSya durgati ke pAtra banate haiM arthAt durgati meM jAte haiN| vizeSArtha jo jina AjJA kA ullaMghana karake, aura kA aura jAne, mAne tathA upadeza kare arthAt acetana adevAdi kI pUjA upAsanA va bAhya kriyA ko dharma 707
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ POOO zrI bAvakAcAra jI kahe, usakA jina vacanoM para zraddhAna na hone se vaha vyavahAra se bhI rahita hai| nizcaya karake vItarAga mArga ke pathika banate haiM bAhya meM nagna digambara rahate haiM: para mithyAtva samyakdarzana to usake pAsa ho hI nahIM sktaa| aise kuguru sadA hI mithyAdarzana se aura viparIta AcaraNa hone se vaha bhI kuguru haiN| jo kudevAdi kI mAnyatA pUjAdi ko lipta rahate haiN| unako jina vacanoM kA bhaya nahIM rahatA ve manamAnI karate aura dharma kahate haiN| yaMtra-taMtra, gaNDA,tAbIja Adi dete haiM, batAte haiN| dhanAdi saMgraha karate svacchandatA varatate haiN| samyakdarzana se rahita bhraSTa guruoM ko mithyAvRSTi hI mAnate haiM, sAmpradAyika dveSa phailAte haiM ve saba kuguru haiN| isI bAta ko amRtacandrAcArya ne 7 haiM, samyakadRSTi kabhI nahIM maante| jo jIva kuguruoM kI saMgati karate haiM tathA kisI samayasAra kalaza meM kahA hailAja yA bhaya se mAnate haiM athavA kisI AzA, sneha, lobha ke vazIbhUta hokara mAnate 5 samyagdRSTiH svayamayamaI jAtu baMdho na me syaa| haiM, ve manuSya durgati ke pAtra hote haiM arthAt durgatiyoM meM hI rulate haiN| isI bAta ko vityuttAnotpulaka vadanA rAgiNoDapyA parantu // ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM kahA hai AlambantA samiti parata te yato'dyApi paapaa| bhayAzA sneha lobhAcca, kudevAgama liNginaam| AtmAnAtmAvagama virahAtsanti smyktvriktaaH|| 137 // praNAma vinayaM caiva, na kuryu zuddha dRSyaH // 30 // jo rAgI hote hue bhI aisA mAne ki maiM to samyakdRSTi hU~, mujhe to kabhI baMdha ho samyakadRSTi kisI bhI bhaya, AzA, sneha, lobha se kabhI bhI kisI kadeva, hI nahIM sakatA aura ghamaNDa meM rahe, cAhe jaisA AcaraNa kare athavA bAhara se IryA kuzAstra va kuguru ko praNAma, vinaya nahIM krtaa| jina kuguruoM kA svarUpa Upara Adi pAMca samiti ko bhI pAle to bhI vaha pApI hI hai| samyaktva se khAlI hai, kahA gayA hai, ve saba mokSamArga ke sacce svarUpa ke na svayaM zraddhAvAna haiM aura na usako kyoMki usako AtmA-anAtmA kA samyak bhedajJAna nahIM huA hai| yathArtha kahate haiM; kintu ekAMta, viparIta, vinaya, saMzaya, ajJAna rUpa kunaya mithyaatv| ra mokSamArgI svAdvAdI hotA hai| jo jJAna aura kriyA donoM ke sAtha yathAsambhava ke poSaka unake vacana hote haiN| ve vacana vizvAsa karane yogya nahIM haiN| jo koI maDhaS maitrI, samanvaya rakhatA huA calatA hai| manuSya kuguru ko kuguru jAnate-mAnate hue bhI kisI ke bhaya se koI lAja se.yA meM syAvAda kauzala sunizcala saMyamAbhyA, kisI AzA seva kisI ke snehavazayAlobha ke kAraNa unakI bhakti karate haiM, unako yo bhAvayatya harahaH svamihopa yuktH| mAnate haiM, unakI saMgati karate haiM yA unake vacanoM para vizvAsa karate haiM, ve mAnava jJAna kriyAnaya paraspara tIvra maitrI, mithyAtva kI puSTi yA anumodanA ke doSI hote hue, ghora pApa bAMdhakara naraka nigodara pAtrIkRtaH zrayati bhUmi mimAMsa ekaH // 267 // pazugati Adi meM jAkara kaSTa pAte haiN| jo jIva kuguruoM ne jo kahA hai unake vacanoM jo syAdvAda meM catura hai va saMyama meM nizcala hai aura upayogavAna hokara nirantara para vizvAsa karate haiN| unakA vizvAsa karake unake kathanAnusAra apanA kartavya AtmA kI bhAvanA karatA hai, vaha jJAna dRSTi aura kriyAdRSTi inameM paraspara maitrI rakhatA mAnate haiM, ve manuSya durgati ke pAtra banate haiM, kyoMki kuguru bAhya kriyAkAMDa pUjAdi huA isa mokSamArga kI bhUmi ko Azraya karane vAlA hai| yA bAhya AcaraNa,khAna-pAna, rahana-sahana ko hI dharma batAte haiN| sAmpradAyika dveSa isI bAta ko zrI tAraNa svAmI ne paMDita pUjA kI 32 vIM gAthA meM kahA haiphailAte haiN| jAti-pAMti kA virodha aura Apasa meM mana muTAva tathA manuSyoM meM dharma ke etat saMmikta pUjasyA, pUjA pUjya smaacret| nAma para bhedabhAva paidA karate haiN| rAga-dveSa kA vAtAvaraNa banAte rahate haiN| jo inakI mukti zriyaM pathaM suddha, vivahAra niscaya sAsvataM // 32 // bAtoM meM lagate haiM, inake kathanAnusAra AcaraNa karate haiM, vaha vartamAna meM bhI bhayabhIta saccI pUjA kyA hai? saccI pUjA vaha hai jahA~ pUjya ke samAna pUjaka kA azAnta rahate haiM aura bhaviSya meM durgati meM jAte haiN| AcaraNa ho| mukti kA mArga kyA hai ? mukti kA zreSTha mArga vaha hai jo zuddha vyavahAra aura sAmAnyata: sAdhu ko hI guru kahate haiM aura mAnate haiN| inameM kuveSadhArI jaTAjUTa, nizcaya se zAzvata hai, jahA~ donoM kI paraspara maitrI hai| yahI bAta puruSArtha siddhayupAya lAla, pIle vastradhArI Adi to pratyakSa hI asAdhu. kaguru haiM para jo jinaliMga dhAraNa meMkahate haiM
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ poun zrI zrAvakAcAra jI yenAzena sudRSTistenAzenAsya bandhanaM naasti| kI mAnyatA pUjA darzana Adi kI bAta karate haiM, niyama karAte haiN| yA kisI laukika yenAzena tu rAgastenAzenAsya bandhanaM bhavati // 212 // mUDhatA meM phaMsAte haiN| unake jAla meM phaMsanA kadeva adeva Adi kI pUjA, mAnyatA, jitane aMza pariNAmoM meM samyakdarzana hai, utane aMza meM baMdha nahIM hotA hai| ra darzana Adi kA niyama lenA aura gurumAnakara AhAradAna Adi denA ghora mithyAtva ke jitane aMza rAgabhAva hai, utane aMza baMdha hotA hai| isa bAta ko samyaktvI bhale prakAra baMdha aura naraka nigoda jAne kA kAraNa haiM kyoMki kudeva adevAdi kI pUjA mAnyatA jAnatA hai, usI prakAra AcaraNa karatA hai, rAgAdi ke nimittoM se bacatA hai| vItarAgamaya grahIta mithyAtva hai| DhoMgI sAdhu bhraSTa AcaraNa karane vAle ko dAnAdi denA pApabaMdha kA rahane kA puruSArtha karatA hai| jo svayaM aisA hai, aisA rahe, aisA kahe-vahI saccA gurU hai| kAraNa hai; isaliye bar3e viveka se kAma karanA cAhiye, jisameM apanI zraddhA vicalita isake viparIta saba kuguru haiN| mUDha loga aise kuguru ko gurU mAnakara ThagAye jAte haiN| na ho, kisI kumArga meM na phaMsa jaayeN| laukika pralobhana AtmA kA ghAta karane vAlA hai samyakdRSTi kabhI bhI kuguruoM ko gurU nahIM maante| hai kyoMki kuguru-kudharma, adharma kA poSaNa karane vAle hote haiN| jo inakI bAtoM meM lagate yahA~ koI prazna kare ki ThIka hai kuguru kI mAnyatA vandanA bhakti nahIM karanA haiM, inakI ArAdhanA bhakti karate haiM, vaha saMsAra meM rulate nAnA duHkha bhogate haiN| isI cAhiye, unakI bAta nahIM mAnanA cAhiye, unakI bAtoM kA vizvAsa nahIM karanA bAta ko Age gAthA meM kahate haiMcAhiye, parantu abhI hama gRhastha, saMsArI vyavahAra meM baiThe haiM to laukika vyavahAra meM kuguru graMtha saMjuktaM, kudharma proktaM sdaa| namaskAra Adi karanA cAhiye yA nahIM? tathA AhAradAna Adi denA cAhiye yA nahIM? asatya sahito hiMsA,utsAhaM tasya krIyate // 11 // usakA samAdhAna karate haiM ki laukika vyavahAra dhArmika vyavahAra se bhinna hai| dhArmika vyavahAra meM samyaktvI dharma paddhati se vyavahAra karegA; parantu laukika vyavahAra te dharma kumati mithyAtaM,anyAnaM rAga baMdhanaM / meM laukika rIti se vyavahAra karegA / laukika vyavahAra ko laukika mAnate hue vaS ArAdhya jena kenApi, saMsAre duSa kAranaM // 12 // loka meM pracalita laukika vinaya karate hue samyaktvI ko zraddhAna meM koI doSa nahIM anvayArtha- (kuguru graMtha saMjuktaM) kuguru bandhana sahita hote haiM arthAt caubIsa AtA / jaise- rAjA, hAkima, apane se bar3e seTha Adi ke pAsa jAte hue yA kisI prakAra ke parigraha meM baMdhe hote haiM (kudharma proktaM sadA) ve hamezA kudharma kI hI carcA tyAgI,sAdhu Adi ko dekhakara yathAyogya vinaya namaskAra Adi karanA, yaha tovyavahAra karate haiM, usI meM rata rahate haiM (asatya sahito hiMsA) hiMsA, jhUTha Adi sahita hote vinaya hai| isase laukika vyavahAra bhI ThIka rahatA hai tathA vinamratA AtI hai| laukika haiM (utsAhaM tasya krIyate) aura utsAha pUrvaka yahI saba karate rahate haiN| vinaya karane se dhArmika zraddhAna meM bAdhA nahIM aatii| vyavahAra meM kaTutA aura dveSa na 2 (te dharma kumati mithyAtaM) ve kumati mithyAtva Adi ko hI dharma kahate haiM tathA phaile, isakI saMbhAla samyaktvI rakhatA hai / paraspara prema, maitrI, sadbhAvanA vinaya jo isI ko dharma mAnate haiM (anyAnaM rAga baMdhanaM) ajJAna aura rAga ke bandhana meM baMdhe rahate loka prasiddha hai, usake karane se sabase prema maitrI rahatI hai aura sabako sukhadAI haiM (ArAdhyaM jena kenApi) jo koI bhI aise kuguruoM kI, kudharma kI ArAdhanA karatA hitakArI hotI hai| jahA~ dharma kI dRSTi se kudeva, kuguru, kuzAstra va kudharma kI vinaya haiyA karegA (saMsAre daSa kAranaM) vaha saMsAra meM duHkha bhogegA aura durgatiyoM meM jaayegaa| kA bhAva AyegA usako vaha nahIM kregaa| kisI bhaya, AzA, sneha, lAja,lobhavaza vizeSArtha-jo parigrahadhArI kaguru haiM vaha hamezA kudharma ko hI dharma kahate haiN| bhI vinaya nahIM kregaa| itanI dRr3hatA aura viveka Avazyaka hai| 7 parigraha caubIsa prakAra kA hotA hai-dasa bAhya kA aura caudaha antaraMga kaa| gRhastha zrAvaka ko AhAradAna Adi to nirantara hI denA cAhiye parantu pAtra, dasa bAhya parigraha-kSetra (tIrtha, mandira, maTha,jamIna Adi), makAna, cAMdI, kupAtra, apAtra kI pahicAna kara lenA caahiye| kisI bhUkhe ko, asahAya ko, vaha sonA, dhana, dhAnya, dAsI, dAsa, vastra aura brtn| kisI bhI jAti, sampradAya kA ho karuNA pUrvaka AhAradAna Adi denA puNya bandhakA / caudaha aMtaraMga parigraha-mithyAtva, krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, rati, kAraNa, gRhastha kA kartavya hai; parantu jo kuguru haiM jo jAla phailAte haiM, kudevAdi arati.zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda, npuNskved|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ DON zrI zrAvakAcAra jI gAthA-93,94 you isa prakAra caubIsa prakAra ke parigraha meM lipta sAdhu kuguru hote haiN| vaha hamezA krodhAdi vikAra rUpa bahuta doSa pAye jAte haiM, vaha to muni kA veSa dhAraNa karatA hai,to hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla, parigraha rUpa pAMcoM pApoM meM lage rahate haiM yahI kudharma kahA bhI zrAvaka ke samAna nahIM hai / zrAvaka samyakdRSTi ho aura gRhasthAcAra ke pApa hai aura isameM vaha bar3e utsAha pUrvaka lage rahate haiM aura isI ko dharma kahate haiN| tIrtha, . sahita ho to bhI usake barAbara vaha kevala veSadhArI sAdhu-muni nahIM hai| mandira, maTha Adi banavAnA, jamIna-jAyadAda Adi parigraha ikaTThA karanA, dharma ke je dhIra vIra purisA khamadama khamgeNa vipphurtenn| nAma para dhana jor3anA, puNya ko dharma khnaa| bhagavAna, paramAtmA, guru Adi kA nAma dujjayapabala balubarakasAyabhaDa NijjiyA jehiM // 156 // lekara samAja ko gumarAha karanA, dharma se vimukha karanA aura apanI manamAnI calAnA, yuddha meM jItane vAle zUravIra to loka meM bahata haiM: parantu kaSAyoM ko jItane kumati mithyAtva, ajJAna, rAgAdi ko dharma kahanA aura laukika vyavahAra mUDha mAnyatAoM vAle virale haiN| ve muni zreSTha haiM aura ve hI zUravIroM meM pradhAna haiM, jo samyakdRSTi meM baMdhe rahanA tathA inhIM bandhanoM meM aura sabako bAMdhanA, phaMsAnA yahI inakA kAma hai| hokara, kaSAyoM ko jItakara, cAritravAna hote haiM ve hI mokSa pAte haiN| jo koI bhI jIva aise kuguruoM kI ArAdhanA, vandanA,bhakti karatA hai, vaha kudharma ke kuguru adharma ko dharma kahatA hai, ajJAna ko jJAna kahatA hai| acetana adevAdi jAla meM phaMsakara saMsAra meM nAnA prakAra ke du:kha bhogatA hai aura durgati meM jAtA hai|AUM kI vandanA karatA hai| zarIra kI kriyA ko dharma kahatA hai| yaha saba saMsAra ke hI kuguru svayaM to saMsAra meM rulatA aura naraka nigoda Adi durgatiyoM meM jAtA hai kAraNa adharma haiN| isI bAta ko Age kahate haiMparaMtu jo jIva inakI ArAdhanA, vandanA bhakti karate haiM, inakI saMgati karate haiM, adharma dharma proktaMca,anyAnaM nyAna ucyte| inakI bAta para vizvAsa karate haiM, vaha bhI saMsAra meM rulate durgati jAte haiN| acetaM asAsvataM vaMde,adharma saMsAra bhAjanaM // 13 // hiMsA kA pariNAma AcArya kundakunda bhAvapAhuDa meM kahate haiMpANivahehi mahAjasa caurAsI lakkha joNi mjjhmmi| kuguruM adharma proktaMca,kuliMgI adharma saMcitaM / upajata marato pattosi Nistara dukkha // 135 // mAnate abhavya jIvasya, saMsAre duSa kAranaM // 94 / / jinamata ke upadeza ke binA jIvoM kI hiMsA se yaha jIva caurAsI lAkha yoniyoM anvayArtha-(adharmadharma proktaMca) adharma,jo dharma hai hI nahIM use dharma batAtA meM utpanna hotA hai aura maratA hai| hiMsA se karma bandha hotA hai| karma bandha ke udaya se hai(anyAnaMnyAna ucyate) ajJAna ko jJAna kahatA hai (acetaM asAsvataM vaMde) acetana utpatti maraNa rUpa saMsAra hotA hai| isa prakAra janma-maraNa ke du:kha sahatA hai| aura azAzvata kI vaMdanA karatA hai (adharma saMsAra bhAjana) yaha saba adharma saMsAra mithyAtva sahitasAdhudurgati jAtA hai kA hI pAtra banAtA hai| kucchiya dhammammi rao kucchiya pAsaMDi bhatti sNjutto| (kuguruM adharma proktaM ca) kuguru adharma kI hI carcA karatA hai, adharma ko hI kucchiya tavaM kuNato kucchiya gaibhAyaNo hoi||140|| OM dharma kahatA hai (kuliMgI adharma saMcita) kuliMgI adharma ko hI saMcita karatA arthAt jo kutsita arthAt niMdya mithyAdharma meM rata hai, jo pAkhaMDI niMdya bheSiyoM kI adharma kA hI pAlana karatA hai (mAnate abhavya jIvasya) abhavya jIva hI inakI bhakti saMyukta hai| jo niMdya mithyAdharma pAlatA hai, mithyAdRSTiyoM kI bhakti karatA hai mAnyatA zraddhAna karate haiM (saMsAre duSa kAranaM) yaha saMsAra meM rulAne vAle du:kha ke 0 aura mithyA ajJAna tapa karatA hai, vaha durgati hI pAtA hai| 5 kAraNa haiN| te cciya bhaNAmi haMje sayala kalAsIla saMjama gunnehiN| vizeSArtha- yahA~ bahirAtmA ke svarUpa kA varNana cala rahA hai ki bahirAtmA bahudosANAvAso sumaliNa citto Na sAvayasamo so||155|| saMsArAzakta zarIrAdi saMyogoM ko cAhane vAlA kudevAdi kI mAnyatA pUjA karatA jo samyakdRSTi haiM, zIla (uttara guNa) aura saMyama (mUlaguNa) sahita haiM vaha hai tathA kuguruoM ke jAla meM phaMsakara saMsAra meM cAragati caurAsI lAkha yoniyoM ke muni haiN| jo mithyAdRSTi hai arthAt jisakA citta mithyAtva se malina hai aura jisameM / janma-maraNa kA du:kha bhogatA hai| kuguru kaise hote haiM yahA~ unakA svarUpa batAyA cAra
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI jA rahA hai| kuguru adharma ko dharma batAtA hai| hiMsAdi pApa haiM aura vaha hiMsA kI kriyA ko dharma kahatA hai| parigraha bhI pApa hai, vaha AraMbha parigraha ko dharma batAtA hai, adeva kudevAdi kI pUjA bhakti ko dharma batAtA hai, bAhya zubhAcaraNa saMyama tapa ko dharma kahatA hai| pApa aura puNya donoM karma haiM, karma ko hI dharma batAnA yahI to adharma hai| dharma to ekamAtra apanA cetana lakSaNa zuddha svabhAvI AtmA hI hai| isakI sAdhanA ArAdhanA dharma kI sAdhanA ArAdhanA hai, isake viparIta jo kucha bhI hai vaha to karma, adharma hI hai| ajJAna ko jJAna kahatA hai, jo jaisA hai nahIM use vaisA jAnanA hI ajJAna hai| saMsAra meM sukha hai hI nahIM, saMsAra anAdi ananta hote hue bhI kSaNabhaMgura nAzavAna, pariNamanazIla hai, isameM saba vastuyeM anitya haiM, saMsAra ko sukharUpa mAnanA, jo apanA hai hI nahIM use apanA mAnanA yahI to ajJAna hai| maiM eka akhaNDa avinAzI cetanatatva jJAnAnaMda svabhAvI bhagavAna AtmA hU~, yaha zarIrAdi maiM nahIM yaha mere nahIM, aisA jAnanA mAnanA hI samyakjJAna hai, isake viparIta jo kucha hai vaha saba ajJAna hai| isI bAta ko amRtacandrAcArya ne samayasAra kalaza meM kahA hai AtmA jJAnaM svayaM jJAnaM jJAnAdanyatkaroti kim / parabhAvasya kartAtmA moho'yaM vyavahAriNAm // 62 // AtmA jJAna svarUpa hai, svayaM jJAna hI hai, vaha jJAna ke atirikta anya kyA kare ? AtmA parabhAva kA kartA hai, aisA mAnanA tathA kahanA so vyavahArI jIvoM kA moha ajJAna hai| isI bAta ko kundakundAcArya samayasAra meM kahate haiM vavahAreNa du AdA karedi dhaDapaDarathANi davvANi / karaNANi ya kammANi ya No kammANIha vivihANi // 98 // vyavahAra se arthAt vyavahArI jana mAnate haiM ki jagata meM AtmA ghaTa, paTa, ratha ityAdi vastuoM ko aura iMdriyoM ko aneka prakAra ke krodhAdi tathA dravya karmoM ko aura zarIrAdino karmoM ko karatA hai, aisI mAnyatA hI vyAmoha bhrAMti athavA ajJAna hai / ajJAnI jIva kaise hote haiM vaha kahate haiM - ajJAnAtmRga tRSNakAM jaladhiyA dhAvanti pAtuMmRgAH, ajJAnAttamasi dravanti bhujagAdhyAsena rajjau janAH / mesh remnach news re roces 68 gAthA- 23,14 ajJAnAcca vikalpa cakra karaNAdvAtottaraMgAndhivat, zuddha jJAnamayA api svayamamI kartrIbhavantyAkulAH // // samayasAra kalaza 58 // ajJAna ke kAraNa mRga marIcikA meM jala kI buddhi hone se hiraNa use pIne ko daur3ate haiM, ajJAna ke kAraNa hI andhakAra meM par3I huI rassI meM sarpa kA adhyAsa hone se loga bhaya se bhAgate haiN| isI prakAra ajJAna ke kAraNa yaha jIva pavana se taraMgita samudra kI bhAMti vikalpoM ke samUha ko karane se, yadyapi ve svayaM zuddha jJAnamaya haiM tathApi Akulita hote hue apane Apa kartA hote haiN| isI prakAra kuguru svayaM ajJAnI haiM arthAt unheM satya vastu svarUpa kA jJAna hI nahIM hai, vaha svayaM ajJAnamaya haiM isIliye vaha anitya aura asatya vastu ko nitya aura satya kahate haiM, ekAMta pakSa kA samarthana karate haiN| acetana adevAdi kI vandanA bhakti karate haiM azAzvata, nAzavAna zarIrAdi kI kriyA, bAhya veSa, bAhya AcaraNa ko vandanIya iSTa mAnate haiM, yaha saba adharma meM rata hone ke kAraNa saMsAra ko bar3hAne vAlA hai| kuguru adharma ko dharma kahatA hai, kuliMgI adharma meM hI rata rahatA hai| yahA~ bahuta mahatvapUrNa bAta samajhane kI hai ki kuguru adharma ko dharma kahatA hai| kaisA hotA hai ? kyA karatA hai ? yaha varNana to saba pUrva meM A gayA hai| yahA~ vizeSa bAta jo samajhane kI hai vaha yaha hai ki kuliMgI adharma meM hI rata rahatA hai| aba yahA~ kuguru aura kuliMgI meM kyA bheda hai yaha samajhanA hai| . gurU- jo kucha sikhAtA hai, batAtA hai, upadeza detA hai use guru kahate haiN| jo samyakjJAnI hotA hai jise vastu svarUpa kA yathArtha jJAna hotA hai, jise satya kA nija zuddhAtmA, paramAtmA kA darzana anubhUti ho gaI hai vahI sadguru hai| zeSa jo bhI haiM ve saba kuguru hI haiM, kyoMki jise svayaM bodha nahIM hai, vaha para ko kyA bodha karAye, vaise sAmAnyataH sAdhu ko hI guru kahate haiN| isameM jAti sampradAya kI apekSA nAnA veSadhArI sAdhu hote haiN| koI nagna digambara muni hote haiM, koI sapheda vastradhArI sAdhu muni hote haiN| koI bhagavA vastradhArI jaTAdhArI nAnA veSa ke hote haiN| jJAnI sadgurU - kisI jAti sampradAya veSa se baMdhA nahIM hotA, vaha apana sthiti paristhiti ke anusAra rahatA hai| jJAnI kA jIvana prAmANika hotA hai, usakI kathanI-karanI eka hotI hai| jaisI pAtratA hotI hai usa rUpa usakA AcaraNa hotA hai, vaisA hI kathana karatA hai| use laukika prabhAvanA janaraMjana rAga nahIM hotA, vaha
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSON zrI zrAvakAcAra jI gAthA-93,94 SO0 karuNA buddhi se jIvoM ko sahI dharma kA svarUpa batAtA hai aura samyak AcaraNa karane sammUhadi rakkhedi ya aTTa jhAedi bhupyttenn| kI preraNA detA hai| so pAva mohidamadI tirikkha joNI Na so smnno||5|| kuguru-isake viparIta kuguru hotA hai| jisakA pUrva meM varNana A hI cukA hai| jo nirgrantha liMga dhAraNa karake arthAt nagna digambara sAdhu hokara parigraha ko laukika prabhAvanA janaraMjana dhana saMgraha Adi kArya dharma ke nAma para kuguru hI karate haiN| saMgraha rUpa karatA hai athavA usakI vAMchA ciMtavana mamatva karatA hai aura usa parigraha kuliMgI dhArmika AcaraNa karane, dharma mArga para calane ke liye jo koI bhI rUpakI rakSA karatA hai usakA bahuta yatna karatA hai| usake liye Arta dhyAna nirantara veSa banAtA hai| nagna rahe, vastra pahane, jaTA jUTa rakhe, parantu jo dharma ke viparIta dhyAtA hai, vaha pApa se mohita buddhi vAlA hai, vaha tiryaMcagati jaayegaa| vaha ajJAnI AcaraNa karatA hai, adharma meM rata rahatA hai, vaha kuliMgI hai; tathA jo saccA jJAnI hai, sAdhu bhI nahIM hai| dharma kA yathArtha svarUpa samajhatA hai aura samyak AcaraNa karatA hai, vaha suliMgI hai; bhAva zuddhi ke binA gRhastha pada chor3akara sAdha ho jAye to naraka jAtA haikyoMki dharma mArga para calane ke liye saMsArI prapaMca mAyA, moha,pApa, parigraha se chUTane jo joDedi vivAha kisi kammavaNijjajIvaghAdaM ca / ke liye bAhya meM saMyama, niyama, tyAga, vairAgya Adi to karanA hI par3ate haiM kyoMki baccadi NarayaM pAo karamANo liMgi laveNa // 9 // dravya saMyama hone para hI bhAva saMyama hotA hai| isIliye tyAga vairAgya maya jIvana gRhastha pada chor3akara zubha bhAva ke binA liMgI (sAdhu, tyAgI) huA thA, isake Avazyaka hai aura usameM bAhya veSa kA parivartana bhI Avazyaka hai| bagaira sAdhu tyAgIbhAva kI vAsanA miTI nahIM, taba liMgI kA rUpa dhAraNa karake bhI gRhasthI ke kArya hae dharma mArga para cala bhI nahIM skte| aba isameM jo saccA hotA hai, vaha suliMgI karane lgaa| Apa vivAha nahIM karatA hai to bhI gRhasthoM ke sambandha karAkara vivAha mokSamArgI hai, jo jhUThA hai vaha saMsArI hai aura dhArmika veSa banAkara svayaM kA patana , karAtA hai; tathA khetI vyApAra jIva hiMsA Apa karatA hai aura gRhasthoM ko karAtA hai AtmaghAta karatA hai, durgatiyoM kA kAraNa banAtA hai, dharma ko badanAma karatA hai| isI taba pApI hokara naraka jAtA hai| aise bheSa dhArane se to gRhastha hI bhalA thA, pada kA bAta ko AcArya kundakunda liMga pAhuDa meM kahate haiM OM pApa to nahIM lgtaa| dhammeNa hoi liMga Na liMgamatteNa dhmmsNpttii| Age kahate haiM ki jo liMga dhAraNa karake liMga yogya kArya karatA huA daHkhI jANehi bhAvadhamma kiM te liMgeNa kAyavyo // 2 // rahatA hai| una kAryoM kA Adara nahIM karatA, vaha bhI naraka jAtA hai| dharma sahita to liMga hotA hai parantu liMga mAtra se dharma kI prApti nahIM hotI;2 dasaNa NANa carite tava saMjamaNiyama Niccakammammi / isaliye he bhavya jIva! tU bhAva rUpadharma ko jAna aura kevala liMga(bAhya bheSa) se hI pIDayadi vaTTamANo pAvadi liMgI NarayavAsaM // 11 // terA kyA kArya hotA hai, arthAt kucha bhI nahIM hotA hai| jo liMga dhAraNa karake ina kriyAoM ko karatA huA bAdhyamAna hokara pIr3A Age kahate haiM ki jo jinaliMga, nirgrantha, digambara rUpa ko grahaNakara kukriyA 3 pAtA hai , duHkhI hotA hai, vaha liMgI narakavAsa ko pAtA hai| ve kriyAyeM kyA haiM? karake haMsI karAte haiM ve jIva pApa buddhi haiM prathama to darzana, jJAna, cAritra meM inakA nizcaya-vyavahAra rUpa dhAraNa krnaa| tapa, jo pAvamohidamadI liMga ghettUNa jinnvriNdaannN| anazanAdika bAraha prakAra ke tapa zakti anusAra krnaa| saMyama, indriyoM ko aura uvahasadi liMgibhAva liMgimmiya NArado liNgii||3|| 5 mana ko vaza meM karanA tathA jIvoM kI rakSA krnaa| niyama arthAt nitya kucha tyAga 2 jo jinavarendra arthAt tIrthaMkara deva ke liMga nagna digambara rUpa ko grahaNa karanA aura nitya karma Avazyaka Adi kriyAoM ko niyata samaya para nitya : karake liMgIpane ke bhAva ko hAsya mAtra samajhatA hai, vaha liMgI arthAt bheSI jisakI karanA yaha liMga ke yogya sAdhu kI kriyAyeM haiN| jo ina kriyAoM ko nahIM karatA hai buddhi pApa se mohita hai, vaha nArada jaisA hai tathA anya sAdhu muniyoM ko lajAne, yA karatA huA kheda-khinna du:khI hotA hai vaha naraka jAtA hai| liMga tIna prakAra ke badanAma karane vAlA hai| kahe gae haiM- sAdhu, zrAvaka, AryikA yA avratI samyakadRSTi / isameM vItarAgatA
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM zrI AvakAcAra jI vairAgya kI pradhAnatA hotI hai| jo koI sA bhI bheSa (liMga) dhAraNa kara usake viparIta AcaraNa karatA hai vaha kuliMgI hai| dharma ke viparIta AcaraNa karane se naraka jAtA hai / nazA, vyasana, hiMsAdi pApa karane vAlA to pragaTa meM hI kuliMgI hai paraMtu jo vItarAgI mArga kA pathika banakara apane pada ke viparIta AcaraNa karatA hai vaha bhI kuliMgI narakagAmI hai| inakI mAnyatA karane vAle abhavya jIva hI hote haiM; kyoMki inakI mAnyatA, vandanA, bhakti karane se ananta saMsAra meM rulanA par3atA hai aura nAnA duHkha bhoganA par3ate haiN| bhavya jIva kise kahate haiM ? ise bhAvapAhur3a meM kundakundAcArya kahate haiMmuyai paDi abhavvo suThu vi AyaNNiUNa jiNadhammaM / guDaduddha pi pivatA Na paNNayA NivvisA hoti // 138 // abhavya jIva bhale prakAra jina dharma ko sunakara bhI apanI prakRti ko nahIM chor3atA hai| yahA~ dRSTAnta hai ki sarpa, gur3a sahita dUdha ko pIte rahane para bhI viSa rahita nahIM hotaa| isI prakAra abhavya jIva anekAnta tatva svarUpa ko sunate hue bhI mithyAtva svarUpa bhAva nahIM badalatA / mithyAtva se jisakI buddhi, durbuddhi ho rahI hai use satya vastu svarUpa nahIM rucatA, ekAnta pakSa se apanI manamAnI karatA hai, yaha abhavya jIva ke cinha haiN| yathArtha to sarvajJa hI jAnate haiN| kuguru kI saMgati se aura apanI aisI dazA hone se yaha jIva ananta saMsAra meM rulatA hai aura nAnA prakAra ke duHkha bhogatA hai; isaliye ina kuguru aura kuliMgiyoM se sAvadhAna rahakara apanA Atmahita karane ke liye viveka se kAma lenA cAhiye / kuguru ke jAla meM phaMsA bahirAtmA jIva adharma kA sevana karatA hai; kyoMki kuguru adharma kA hI poSaNa karate haiM aura usakA hI upadeza dete haiN| aba adharma kise kahate haiM ? adharma kyA hai ? isake svarUpa kA varNana karate haiM1. Arta- raudra dhyAna meM lage rahanA yahI sabase bar3A adharma hai adharma lakSaNascaiva, anRtaM acetaM zrutaM / utsAhaM sahito hiMsA, hiMsAnaMdI jinAgamaM / / 95 / / hiMsAnaMdI anRtAnaMdI, steyAnaMda abaMbhayaM / raudra dhyAnaM ca saMpUrna, adharma duSa dArunaM / / 96 / / 34 mesh remnach new mohanmoh 70 gAthA 95.97 Arati raudra saMjuktaM, te dharma adharma saMjutaM / rAgAdi mizra saMpUrna, adharmaM saMsAra bhAjanaM / / 97 // anvayArtha (adharmaM lakSaNascaiva) adharma kA lakSaNa batAte haiM (anRtaM acetaM zrutaM) aprAmANika asatya zAstroM kA par3hanA sunanA (utsAhaM sahito hiMsA) utsAha sahita hiMsAdi pApa karanA (hiMsAnaMdI jinAgamaM ) hiMsA meM AnaMda mAnanA hI jinAgama meM adharma batAyA gayA hai| (hiMsAnaMdI anRtAnaMdI) hiMsA meM AnaMda mAnanA, jhUTha bolane meM AnaMda mAnanA (steyAnaMda abaMbhayaM) corI karane meM AnaMda mAnanA aura abrahma kuzIla sevana meM AnaMda mAnanA (raudra dhyAnaM ca saMpUna) yaha saba raudra dhyAna haiM (adharmaM duSa dArunaM) yahI sabase bar3A adharma dAruNa duHkha dene vAlA hai| (Arati raudra saMjuktaM ) jo jIva Arta-raudra dhyAnoM meM lIna rahate haiM, hamezA inhIM bhAvoM meM bahate rahate haiM ( te adharma saMjutaM) ve jIva AtmA adharma meM lIna rahate haiM (rAgAdi mizra saMpUna) isase rAga-dveSa moha Adi maloM meM pUrNatayA DUbe rahate haiM (adharma saMsAra bhAjanaM ) yahI adharma saMsAra meM rulAne vAlA saMsAra kA pAtra banAne vAlA hai| bizeSArtha - yahA~ adharma kA lakSaNa batAyA jA rahA hai ki adharma kise kahate haiM ? jo dhAraNa kiyA jAtA hai, jIvana ke AcaraNa meM AtA hai use dharma kahate haiN| sat vastu svarUpa kI dhAraNA hI satdharma hai| satdharma kI dhAraNA se jIvana meM sukha zAnti AnaMda kI upalabdhi hotI hai| asat dharma kudharma yA adharma kI dhAraNA se jIvana duHkhamaya, azAnta, bhaya, ciMtA se bharA huA hotA hai| jagata kA pratyeka prANI sukha cAhatA hai| saMsAra meM kahIM sukha nahIM hai kyoMki para vastu, pudgala Adi meM sukha kI mAnyatA hI ajJAnatA adharma hai| sukha svabhAvI to yaha jIva AtmA svayaM hai parantu apane nija svabhAva ko bhUlA huA para meM sukha kI kalpanA karatA hai| jaise- kuttA haDDI cUsatA hai aura usameM rasAdi sukha kI kalpanA karatA hai| svayaM ke mukha se nikalate khUna ko haDDI meM se nikalatA huA mAnatA hai vaha ajJAnI pazu hai| isI prakAra pratyeka mAnava bhI para meM sukha kI kalpanA karatA huA para meM lagA huA hai| dhanAdi meM sukha mAnatA hai| zarIra ke viSaya bhogoM meM sukha mAnatA hai aura usake liye nAnA prakAra ke kukarmoM meM hiMsAdi pApoM meM lagA huA svayaM duHkhI rahatA hai yahI adharma hai|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ to zrI zrAvakAcAra jI jisameM nirAkulatA nizcintatA rahe sukha hove, vaha dharma hai| jo Atma jJAna se rahita zAstra Adi kA jJAna bhI hai, usa jJAna se kucha kAma jisameM AkulatA bhaya cintA hodaHkha hove, vaha saba adharma hai| nahIM; kyoMki vItarAga svasaMvedana jJAna rahita tapazIghra hI jIva ko du:kha kA kAraNa yahI jIvana kA pramukha viSaya hai, jisa para vartamAna aura bhaviSya nirbhara hai| , hotA hai| nidAna baMdha Adi tIna zalyoM ko Adi le samasta viSayAbhilASa rUpa agara satdharma upalabdha ho jAve to vartamAna jIvana sukha zAnti AnaMdamaya rahe aura * manorathoM ke vikalpa jAla rUpI agni kI jvAlAoM se rahita jo nija samyakajJAna 7 bhaviSya meM paramAnaMda mukti kI prApti ho| adharma kA Azraya hone se vartamAna jIvana hai, usase rahita bAhya padArthoM kA zAstra dvArA jJAna hai, usase kucha kAma nahIM hotaa| du:khI azAMta bhayabhIta cintita rahatA hai aura bhaviSya bhI aMdhakAramaya hai| kArya to eka nija AtmA ke jAnane se hotA hai| sadgurU tAraNa svAmI yahA~ adharma kA lakSaNa batA rahe haiM ki yaha jIva kuguruoM yahA~ prazna kiyA ki nidAna baMdha rahita Atma jJAna batalAyA yaha nidAna baMdha ke jAla meM phaMsakara adharma kA sevana karatA hai| adharma kyA hai ? usakA svarUpakise kahate haiM ? batAyA jA rahA hai| kuguruoM dvArA likhe aprAmANika asatya zAstroM ko par3hanA samAdhAna-jo dekhe sune aura bhoge hue indriyoM ke bhogoM meM jisakA citta raMga sunanA aura isase hiMsAdi kAryoM meM utsAha pUrvaka lage rahanA jabaki hiMsA meM AnaMda rahA hai, aisA ajJAnI jIva rUpa lAvaNya saubhAgya kA abhilASI, vAsudeva cakravartI mAnanA hI jinAgama meM adharma batAyA gayA hai| pada ke bhogoM kI vAMchA kare,dAna, pUjA, tapazcaraNAdikara bhogoM kI abhilASA kare, citta ke kisI eka vastu yA viSaya para ekAgra hone ko dhyAna kahate haiN| saMsArI vaha nidAna baMdha hai, yaha bar3I zalya arthAt kAMTA hai| isa zalya se rahita jo Atma jIva ke sAtha Arta-raudra dhyAna saMskArita apane Apa hote rahate haiN| hiMsA karane meM jJAna usake binA zabda zAstrAdika jJAna mokSa kA kAraNa nahIM hai; kyoMki vItarAga AnaMda mAnanA, jhUTha bolane meM AnaMda mAnanA, corI karane meM AnaMda mAnanA, abrahma svasaMvedana jJAna rahita tapa bhI duHkha kA kAraNa hai isaliye ajJAniyoM kA tapa aura kuzIlAdi ke sevana meM AnaMda mAnanA aura inake bhAvoM meM bahanA yahI raudra dhyAna hai zruta yadyapi puNya kA kAraNa hai to bhI mokSa kA kAraNa nahIM hai| aura yaha naraka gati kA kAraNa hai tathA Arta dhyAna-iSTa viyoga, aniSTa saMyoga, dharma, mokSa kA hetu mokSa dene vAlA hotA hai / adharma, kudharma saMsAra meM durgati pIr3A cintavana aura nidAna baMdha inhIM yoga saMyoga meM athavA inake bhAvoM meM bahanA karAne vAlA dAruNa duHkha dene vAlA hotA hai| isI bAta ko mokSamArga prakAzaka meM aura hamezA duHkhI rahanA yaha Arta dhyAna tiryaMca gati ke bandha kA kAraNa hai| kahA hai bure kAmoM meM, bure bhAvoM meM lage rahanA, kaThora duhapravRtti raudra dhyAna hai| jahA~ hiMsAdi pApa utpanna ho va viSaya kaSAyoM kI vRddhi ho vahA~ dharma mAne so hamezA du:khI zoka bhaya Arta pariNAmoM meM rahanA Arta dhyAna hai| kudharma jAnanA / yajJAdika kriyAoM meM mahAhiMsAdika utpanna kareM, bar3e jIvoM kA Arta-raudra ke bhAvoM meM bahanA saMsAra meM durgati kA kAraNa hai aura isase moha, ghAta kareM aura indriyoM ke viSaya poSaNa kreN| una jIvoM meM duSTa buddhi karake raudra rAga-dveSa Adi bar3hate haiN| yaha jIva AtmA inameM DUbA saMsAra ke dAruNa du:kha bhogatA dhyAnI ho tIvra lobha se auroM kA burA karake apanA koI prayojana sAdhanA cAhe hai yaha saba adharma hai| dharma to eka mAtra nija caitanya sattA svarUpa zuddha svabhAva yahI aura aise kArya karake vahA~ dharma mAne so kudharma hai tathA tIrthoM meM va anyatra snAnAdi apanA saccA dharma hai| isake zraddhAna jJAna aura AcaraNa se hI jIvana meM sukha zAnti kArya kare vahA~ choTe-bar3e bahuta se jIvoM kI hiMsA hotI hai| zarIra ko caina milatA hai AnaMda hotA hai| isake viparIta jo kucha bhI hai vaha saba adharma, kudharma hI hai, jo isaliye viSaya poSaNa hotA hai aura kAmAdika bar3hate haiN| kutUhalAdika se vahA~ 9 saMsAra kA kAraNa dAruNa du:kha dene vAlA hai| kaSAya bhAva bar3hatA hai aura dharma mAnatA hai so yaha kudharma hai| isI bAta ko AcArya yogIndudeva paramAtma prakAza meM kahate haiM pratyeka vastu yA jIva AtmA kA jo nija zuddha svabhAva hai vahI pratyeka jIva X jaM Niya bohaha~ bAhira NANu vi kajjuNa tenn| kA apanA dharma hai| dharma meM koI bheda nahIM hotaa| jaise- satya eka hotA hai vaise hI dharma dukkhaI kAraNu jeNa tau, jIvahaM hoi khaNeNa // 75 // bhI eka hotA hai aura vaha pratyeka jIva kA apanA svataMtra hotA hai| dharma meM bheda karanA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ You zrI AcakAcAra jI gAthA-94-10. Oo hI saMsAra hai| para ke dharma se kisI kA bhalA nahIM hotA, svadharma se hI sabakA bhalA hotA carcA karane se kyA lAbha hai ? bAhya AcaraNa satkarma karanA hI dharma hai vaha aisA kahatA hai| nija zuddha svabhAva ke zraddhAna jJAna AcaraNa ke viparIta aura jo kucha bhI hai, vaha hai| saba zubhAzubha karma, adharma hI hai, jo saMsAra kA kAraNa hai| vikathA karane vAle ke pariNAma azubha rahate haiM, vaha azubha bhAvanA karane meM hI zrI tAraNa svAmI ne yahA~ adharma ke lakSaNa meM sabase pahale Arta-raudra dhyAna * AnaMda mAnatA hai, AnaMdita rahatA hai| kAma-bhoga, rUpa-raMga, mamatva bhAva,mAyAcArI 7 ko batAyA, Age vikathAyeM bhI adharma haiM, isa bAta ko kahate haiM kI carcAyeM bar3I vizeSatA se varNana karatA hai| naye-naye nATaka, upanyAsa likhatA 2. vikathA, vyartha carcA karanA adharma hai hai| zrRMgAra rasa kI kAmabhAva bar3hAne vAlI naI-naI kathAyeM kahatA hai aura hamezA vikahA rAga saMbaMdha, visayaM kaSAyaM sadA / viSaya-kaSAya meM lagA rahatA hai| ina vikathAoM ke kahane sunane, inhIM carcAoM meM anUtaM rAga AnaMda,te dharma adharma ucyate // 18 // meM lage rahane kA kyA pariNAma hotA hai vaha Age kahate haiM strI kathA karane vAlA naraka jAtA haivikahA pramAnaM asuhaM ca, naMditaM asuha bhaavnaa| striyaM kAma rUpena, kathitaM vana viseSitaM / mamataM kAma rUpena, kathitaM vana viseSitaM // 99 // te narA narayaM jAMti, dharma ratna vilopitaM // 10 // anvayArtha- (vikahA rAga saMbaMdha) vikathA, vyartha carcA kA rAga se sambandha hotA hai (visayaM kaSAyaM sadA) hamezA viSaya-kaSAyoM meM rata rahatA hai (anRtaM rAga AnaMda) anvayArtha- (striyaM kAma rUpena) striyoM kI, kAma kI rUpa kI carcA (kathitaM vyartha carcA karane vAlA jhUThe rAga meM AnaMda mAnatA hai (te dharma adharma ucyate) vaha dharma vana viseSita) nAnA prakAra se bar3I vizeSatA se varNana karatA hai (te narA narayaM jAMti) ko adharma kahatA hai, AtmA kI bAta use rucatI nahIM hai| 9 vaha manuSya naraka jAtA hai (dharma ratnaM vilopita) dharma ratna kA lopa karake; kyoMki (vikahA pramAnaM asuhaM ca) vikathA karane vAle ke pariNAma hamezA azubha OM ina carcAoM se AtmA kI koI sudha nahIM rahatI pariNAma bar3e azubha nikRSTa hote haiM, ina rahate haiM (naMditaM asuha bhAvanA) azubha bhAvanA meM hI AnaMdita rahatA hai (mamataM kAma nA meM hI Alita rakhatA isase naraka jAtA hai| rUpena) mamatva, mAyAcArI, kAma-bhoga, rUparaMga kI (kathitaM varna viseSita) carcA meM vizeSArtha- yahA~ vikathA kA varNana cala rahA hai| vikathA adharma kI jar3a hai| kathAyeM bar3I vizeSatA se varNana karatA hai| > adharma meM rata jIva hamezA duHkhI ciMtita bhayabhIta rahatA hai aura naraka. nigodAdi vizeSArtha- vikathA, vyartha carcA ko kahate haiN| yaha cAra hotI haiM- rAjakathA, dugAtayA ma jAtA hai| yahA vikathA ma strAkathA kA varNana cala rahA corakathA, strIkathA, bhojanakathA / jinase kucha lenA denA nahIM, kucha honA nahIM, striyoM kI, kAma bhoga kI, rUparaMga kI, zrRMgAra rasa kI kathAoM meM rata rahatA hai, niSprayojana hI jisase apane jIvana aura samaya kA durupayoga hotA hai| ajJAnI 1 nAnA prakAra se bar3I vizeSatA se varNana karatA hai, vaha usameM hI tanmaya lIna rahatA hai saMsArAzakta bahirAtmA jIva inhIM vyartha carcAoM meM lagA rahatA hai| vikathAoM kA rAga phira use apane Atma svarUpa, dharma kI koI sudha-budha nahIM rhtii| vaha saba lopa se sambandha hotA hai| ina carcAoM ko karane vAle hamezA viSaya-kaSAyoM meM rata rahate ho jAtI hai aura vaha inhIM nikRSTa azubha bhAvoM meM rata rahane ke kAraNa naraka jAtA hai| hA haiM, jhUThe rAga meM AnaMda mAnate haiN| vyaktiyoM ko khaza karane janaraMjana rAga meM hI rAvaNa isI strI kAmabhAva ke pIche sItAjI kA apaharaNa karake le gyaa| jisake bahirAtmA jIva AnaMda mAnatA hai| mana kI santuSTi, prasannatA, mana ko raMjAyamAna kAraNa apanA rAjapATa khoyA, pUrA vaMza naSTa huA, apamAna sahana kiyA aura naraka karane meM lagA rahatA hai| vaha dharma ko adharma kahatA hai, adharma ko dharma kahatA hai| AtmA gyaa| kI carcA use acchI nahIM lgtii| kahA~ AtmA-AtmA lagA rakhI hai, yaha saba vyartha strIkathA Atma svarUpa ko bhulAne vAlI,dharma ratna ko lopa karane vAlI naraka bakavAsa hai aisA kahatA hai, pahale apanI kriyA AcaraNa dekho yaha vyartha AtmA kI le jAne vAlI hai, isaliye ina vikathAoM se hamezA bacate rahanA caahiye| jise servedaberrease 72
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zrI AcakAcAra jI gAthA-101-105 apanA Atmahita karanA hai, mukta honA hai use niSprayojana vyartha carcAyeM to kabhI lar3AI-jhagar3e cala rahe hoM (anRtAnaMda asAsvataM) lUTamAra dvaMda-phaMda ho rahe hoM karanA hI nahIM caahiye| zAnta mauna rahanA hI zreSTha hitakArI hai| (kathitaM asuha bhAvena) inake kahane sunane se tIvra azubha bhAva hote haiM (saMsAre bhramanaM Age rAjakathA kA varNana karate haiM . sadA) jisase hamezA saMsAra meM bhramaNa karanA par3atA hai| rAjyaM rAga utpAdyante, mamataM gArava sthitaM / (bhayasya bhayabhItasya) lar3AI, jhagar3e, mArapITa, videzI AkramaNa Adi kI raudra dhyAnaMca ArAdhya,rAjyaM vana viseSitaM // 101 // 12 carcA sunakara bahuta bhaya se bhayabhIta ho jAte haiM (anRtaM duSa bhAjana) aba kyA hogA, yaha to bar3e du:kha ke kAraNa bana gaye (bhAvaM vikalitaM jAMti) aise bhAva se niraMtara anvayArtha- (rAjyaM rAga utpAdyante) rAjakathA karane se rAga paidA ho jAtA hai " vikalpita rahate haiM (dharma ratnaM na sUjhate) phira vahA~ apane Atma svarUpa kI koI sudha yata) mamatva Ara ahakAra bar3ha jAtA harA dhyAnacaArAdhyA nahIM rahatI yaha rAjakathA kahane sunane kA pariNAma hai| raudra dhyAna lar3ane, marane-mArane ke bhAva calane lagate haiM, usI meM AnaMda Ane lagatA vizeSArtha- rAjakathA bar3I hI khataranAka hotI hai| lar3AI-jhagar3e yuddhAdi ho hai (rAjyaM vana viseSitaM) rAjya vaibhava Adi kA vizeSatA se varNana karane se raudra * rahe hoM to vahA~ hiMsA ke bhAva calate haiN| rAjanIti kI ulaTa-pulaTa cala rahI ho to dhyAna bar3hatA hai, jisase naraka jAnA par3atA hai| 2 vahA~ chala, kapaTa, beImAnI ke bhAva calate haiN| apane ko kucha lenA-denA nahIM hai, koI vizeSArtha- vikathAoM meM pramukha aniSTakArI strIkathA hai| isake bAda rAjakathA) sambandha nahIM hai, parantu rAjakathA kahane sunane se azubha bhAva hone hI lagate haiN| hotI hai, jo aniSTakArI rAga paidA karatI hai| mamatva aura ahaMkAra ko bar3hAtI hai| hAtA hA jisase hamezA saMsAra meM bhramaNa karanA par3atA hai| lar3AI-jhagar3e, hiMsA Adi mArapITa hiMsA rUpa lar3ane, mArane-marane ke raudra pariNAma calane lagate haiN| rAjya se saMbandhita dhata videzI AkramaNa Adi kI carcA sunakara saba jIva bhaya se bhayabhIta ho jAte haiM, hara prakAra ke vAtAvaraNa deza-videza ke samAcAra aura vartamAna paristhiti ke 14 pAsyAta ghabarAhaTa maca jAtI hai, aba kyA hogA? yaha to bar3e duHkha ke pahAr3a TUTa pdd'e| aba anusAra nAnA prakAra ke raudra dhyAna rUpa pariNAma calate haiN| isameM chala, phareba, hamArI rakSA kauna karegA? aise meM kaise baceMge, aba kyA kareM? Adi nAnA prakAra ke mAyAcArI, bhraSTAcAra, anIti, anyAya Adi ke naye-naye samAcAra kahane sunane meM vikalpa cintA bhaya ke bhAva calane lagate haiM, jisase apane Atma svarUpa kI koI Ate haiN| jisase jIvana meM bar3I azAnti viSamatA paidA hotI hai| Ajakala reDiyo sudha hI nahIM rhtii| maiM eka akhaMDa avinAzI caitanya tatva bhagavAna AtmA hU~, merA sunanA, akhabAra par3hanA, sinemA Adi dekhanA saba isI ke aMtargata Ate haiN| koI nahIM hai, kucha nahIM hai| jo honA hai vaha saba kramabaddha nizcita hai yaha saba bhUla jAte inase pariNAmoM meM bar3I nikRSTatA bhayabhItapanA AtA hai, yaha saba adharma hai, duHkha haiM aura inhIM bhAvoM meM vikalpita hote rahate haiN| hiMsA, chala, beImAnI Adi ke nAnA aura durgati ke hI kAraNa haiM, Atma kalyANa kA pramukha bAdhaka kAraNa hai aura dharma kA 8 5 prakAra ke raudra dhyAna calate rahate haiM jisase durgati kA bandha ho jAtA hai aura saMsAra meM ghAta karane vAlA hai| bhramaNa karanA par3atA hai, niSprayojana vyartha carcA vikathA karane kA yaha pariNAma hai| rAjakathA se aura kyA hotA hai vaha Age kahate haiM Age cora kathA ke svarUpa kA varNana karate haiMhiMsAnaMdI ca rAjyaM ca, anRtAnaMda asaasvtN| caurasya utpAdyate bhAvaM,anartha so sNgiiyte| kathitaM asuha bhAvena, saMsAre bhramanaM sdaa||102|| asuddha parinAma tisTaMte,dharma bhAva na disttte||104|| bhayasya bhayabhItasya, anRtaM duSa bhAjanaM / caurasya bhAvanaM disTA, Arati raudra saMjutaM / bhAvaM vikalitaM jAMti,dharma ratnaM na sUjhate // 103 // steyAnaMda AnaMda, saMsAre duSa dArunaM // 105 // anvayArtha- (hiMsAnaMdI ca rAjyaM ca) rAjya meM, deza meM, yuddha ho rahA ho anvayArtha- (caurasya utpAdyate bhAvaM) coroM kI kathA kahane, sunane se vaise bhAva Parinirector
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI gAthA-1.4. 105 7 paidA hone lagate haiM (anartha so saMgIyate) jo bar3e anarthakArI aura duSTa hote haiM (asuddha tarapha dRSTi ho to pApa parigraha karane dharane ke bhAva hone lagate haiN| deza kI parinAma tisTate) azuddha bhAvoM meM Thaharane para (dharma bhAva na disTate) dharma bhAva dikhAI tarapha dekho to rAjanIti baMda-phaMda, lar3ane-marane ke bhAva hone lagate haiN| nahIM detaa| , apanI tarapha dekho to samatA zAnti AnaMda meM rho| (caurasya bhAvanaM disTA) corI kI bhAvanA karane se (Arati raudra saMjutaM) Arta* yaha jIvana meM svayaM ke anubhava kI bAteM haiM kyoMki inhIM ke kAraNa to yaha jIva 7 raudra dhyAnoM meM lIna ho jAte haiM (steyAnaMda AnaMda) aura aise corI karane ke bhAvoM meM saMsAra meM phaMsA karmoM se baMdhA parAdhIna ho rahA hai| inase bacane chUTane kA puruSArtha hI AnaMdita ho gaye, AnaMda mAnane lage (saMsAre duSa dArunaM) yahI saMsAra ke dAruNa du:kha jJAnI kA AcaraNa hai aura yahI mukti kA mArga, sukha-zAnti, AnaMda meM rahane kA bhogane kA kAraNa hai| 8. kAraNa hai| jaise kAraNa meM raho, vaisA kArya hotA hai| isI bAta ko prazamarati prakaraNa vizeSArtha- vikathA adharma hI hai aura inakA pariNAma kyA hotA hai, iskaa| meM umAsvAmI deva kahate haiMvarNana cala rahA hai| vikathA koI kriyA nahIM. mAtra carcA hai| jisase bhAvoM meM azubhatA AkSepaNI vikSepaNI vimArgavAdhana samartha vinyaasaa| nikRSTatA AtI hai| saMkleza pariNAma hote haiN| Arta-raudra dhyAnarUpa bhAva calate haiM* zrotujana zrotra manaH prasAda jananI yathA jnnii||182|| jisase naraka nigodAdi jAnA par3atA hai| yahA~ cora kathA kA svarUpa batAyA jA rahA saMvedanI ca nivedanI ca dhA kathA sadA kuryAt / hai ki jaba coroM kI corI karane kI kathA kahate sunate haiM to vaise bhAva paidA hone lagate strIbhakta caurajana pada kathAzca duuraatprityaajyaaH||183|| haiM jo bar3e anarthakArI aura duSTa hote haiM aura unhIM azuddha bhAvoM meM Thaharane para phira unmArga kA uccheda karane meM samartha racanA vAlI aura zrotAjanoM ke kAnoM aura dharma bhAva, apanA Atma svarUpa dikhAI nahIM detA; kyoMki jaba taka yaha Arta-raudra, mana ko mAtA kI taraha AnaMda dene vAlI AkSepaNI, vikSepaNI. saMvedanI aura nivedanI rUpa bhAva calate haiM, taba taka jIva ko apanI sudha-budha nahIM rhtii| S dharma kathA sadaiva karanI cAhiye tathA strIkathA, bhojanakathA, rAjakathA, corakathA ko strI kathA kahane sunane se abrahmAnaMda ke bhAva calate haiM. bhojana kathA dUra se hI chor3a denA caahiye| kahane sunane se viSayAnaMda ke bhAva calate haiN| rAjakathA kahane sunane se 8 jo kathA jIvoM ko dharma kI ora abhimukha karatI hai use AkSepaNI kahate haiN| hiMsAnaMda, anRtAnaMda ke bhAva calate haiM,cora kathA kahane sunane se cauryAnaMda jo kathA jIvoM ko kAma bhoga se vimukha karatI hai use vikSepaNI kahate haiN| jo kathA ke bhAva calate haiN| 2 jIvoM ko saMsAra se bhayabhIta karatI hai use saMvedanI kahate haiM tathA saMsAra zarIra bhogoM jaba aise bhAva calate haiM taba upayoga inhIM meM lipta tanmaya ho jAtA hai,bhayabhIta se vairAgya utpanna karAtI hai use nivedanI kahate haiN| jaise-naraka gati meM sardI-garmI hone lagatA hai, azAnta hone lagatA hai, ghabarAhaTa maca jAtI hai kyoMki yaha vibhAvoM kA bar3A kaSTa hai| eka kSaNa ke liye bhI usa kaSTa se chuTakArA nahIM hotA, kama se kama kA tUphAna bahuta tIvra hotA hai| aise meM apane svabhAva kI khabara hI nahIM rahatI, dharma 8 dasa hajAra varSa taka aura adhika se adhika taiMtIsa sAgara taka vahA~ kA kaSTa bhoganA bhAva dikhAI hI nahIM detaa| saMsArI jIva ke sAtha yahI to samasyA hai aura yaha bar3A par3atA hai| tiryaMca gati meM bhI sardI-garmI, bhUkha-pyAsa aura atibhAra ke du:kha ke sAtha gupta rahasya hai, jise sulajhAnA sahaja nahIM hai| buddhi pUrvaka vyartha carcA karane kA savArI meM jutanA, DaMDe vagairaha se pITA jAnA, nAsikA vagairaha kA chedA jAnA Adi kA 9 pariNAma kyA hotA hai, isakA varNana cala rahA hai| buddhipUrvaka kriyA kitanI ghAtaka du:kha bhoganA par3atA hai| bAdhaka hotI hai, vaha varNana Age AyegA / buddhi pUrvaka para kI tarapha dekhane mAtra se manuSya gati meM bhI kAnA, la~gaDA, baunA, nAsamajha, baharA, aMdhA, kubar3A aura kaise bhAva hone lagate haiM, ise kahate haiM kurUpa hone ke sivAya jvara, kor3ha, yakSmA, khAMsI, dasta tathA hRdaya ke rogoM kA kaSTa ghara parivAra kI tarapha dekhane se moha mAyA ke bhAva calane lagate haiN| bhI uThAnA par3atA hai tathA priyajana kA viyoga apriyajana kA saMyoga, icchita vastuoM zarIra kI tarapha dekhane se viSaya vikAra ke bhAva hone lagate haiN| dhana vaibhava kI kAna milanA, garIbI, abhAgApana,mana kI kheda-khinnatA aura badha-baMdhana Adi ke 74
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gaacaa-10|| Oo aneka du:khoM ko bhI bhoganA par3ate haiN| corI kRta vratadhArI ca, jina uktaM pada lopana / devagati meM anya devoM kA utkarSa aura apanA apakarSa dekhakara du:kha hotA hai tathA balavAna deva kI AjJA meM anya alpa puNya vAle deva hAthI, baila, ghor3A aura mayUra / asAsvataM anRtaM proktaM, dharma ratna vilopitaM / / 106 // Adi kA rUpa dhAraNa karake savArI ke kAma meM lAye jAte haiM tathA jaba svarga se cyuta anvayArtha- (corI kRta vratadhArI ca) vratadhArI hokara aura corI karanA (jina hone meM chaha mAha bAkI raha jAte haiM to avadhijJAna se apane gande aura bhadde janma sthAna uktaM pada lopana) jinendra ke vacanoM kA aura pada kA lopa karanA viparIta kahanA, ko jAnakara ve bar3e duHkhI hote haiN| isa prakAra kI saMvedanI kathA se yaha jIva caturgati viparIta AcaraNa karanA (asAsvataM anRtaM proktaM) idhara-udhara kI jhUThI mAnyatAyeM, rUpa saMsAra se virakta hokara mokSa meM lagatA hai tathA vartamAna manuSya bhava meM strI Adi 8 AcaraNa jo zAzvata aura satya nahIM haiM, mithyA haiM, jhUThe haiM unheM kahanA aura karanA se rati karane vAlA moha ke udaya se usI taraha sukha mAnatA hai,jaise-khAja kA rogI (dharma ratna vilopita) dharma ratna apane Atma svabhAva ko lopa karanA curAnA hai| khAja ko khujAne meM sukha mAnatA hai; ata: manuSya ko ina kAma bhogoM se virakta hokara vizeSArtha- yahA~ yaha batAyA jA rahA hai ki vikathAoM ko kahanA sunanA adharma mokSa prApti kI sAdhanA karanI caahiye| hai| isase jIva durgati jAtA hai, saMsAra ke du:kha bhogatA hai| usameM cora kathA ke isa prakAra ina dharma yukta kathAoM ko karanA cAhiye kyoMki kathAyeM kumArga kA antargata corI karane ke pariNAma se saMsAra meM dAruNa duHkha bhoganA par3ate haiM kyoMki nAza karane meM samartha hotI haiN| jaise-mAtA sukhakara hitakArI kathAyeM upadeza dekara usase Arta-raudra dhyAna calatA hai jo mahA du:khadAyI hotA hai| bAlaka ke mana ko prasanna karatI hai| usI prakAra yaha kathAyeM sunane vAloM ke kAna aura yahA~ prazna hai ki jinhoMne aNuvrata, mahAvratadhAraNa kara liye haiM jo vratadhArI ho mana ko AnaMdita karatI haiM aura strIkathA, bhojanakathA, rAjakathA, corakathA ko dUra gaye haiM, unheM to phira corI hiMsAdi pApa nahIM lagate? usake uttara meM zrI tAraNa se hI chor3a denA caahiye| striyoM ke rUpa, yauvana, lAvaNya, veSabhUSA tathA cAla-DhAla svAmI kaha rahe haiM ki jinhoMne vrata dhAraNa kara liye haiM,jo aNuvratI zrAvaka, mahAvratI kI carcA karane ko strIkathA kahate haiN| dAla, bhAta,zAka,khAMDa,khAjA Adi bhojana sAdhu ho gaye haiM paraMtu yadi vaha jinendra ke vacanoM kA lopa karate haiN| apane pada ke kI carcA ko bhojanakathA kahate haiN| cora amuka prakAra se gaDDhe khodate haiM, tAle viparIta AcaraNa karate haiM to vaha bhI cora haiM, aise kudeva-adevAdi kI pUjA mAnyatA kholate haiM, dUsaroM ko Thagate haiM ityAdi carcA ko corakathA kahate haiN| amuka deza meM yaha karanA aura zArIrika AcaraNa, vrata, saMyama, khAna-pAna kI zuddhi Adi ko dharma hotA hai, amuka deza meM yaha hotA hai, amuka deza meM yaha ho rahA hai, amuka jagaha yaha ho kahanA aura dharma mAnakara unhIM meM lage rahanA, apane dharma ratna kA lopa karanA, Atma rahA hai, Ajakala yaha cala rahA hai, aisA hone vAlA hai aisI carcA ko dezakathA,rAjakathA svabhAva ko curAnA, AtmA kA ghAta karanA, mahA hiMsA aura pApa hai; kyoMki satya kahate haiN| 9 vastu svarUpako kahanA, vaisA hI zraddhAna karanA mAnanA ki maiM eka akhaMDa avinAzI ina vikathAoM se pariNAmoM meM vikRti AtI hai| bhaya, cintA vyApta rahatI caitanya tatva bhagavAna AtmA hU~, yaha zarIrAdi maiM nahIM mere nahIM, merA zuddha svabhAva hai| Arta-raudra dhyAna calate haiN| aba kyA hogA? aise saMkleza bhAva rahate haiN| jisase zuddhAtma svarUpa yahI merA saccA dharma hai| isI kI sAdhanA, ArAdhanA dharma kI sAdhanA vartamAna jIvana bhI du:khamaya rahatA hai aura bhaviSya bhI du:khamaya banatA hai ; isaliye ArAdhanA hai aura isI se jIvana meM sukha zAnti AnaMda aura mukti kI prApti hotI ra ina kathAoM ko vacanoM se kahanA to dUra, mana se bhI nahIM socanA caahiye| 5 hai| isake atirikta yaha dayA, dAna, saMyama,tapa, pUjA, bhakti Adi bAhya AcaraNa dUsaroM ke guNa-doSoM ke pragaTa karane meM mana ke lage rahane se karma bandha hotA hai, saba puNya-pApa, zubha-azubha karma saMsAra ke kAraNa adharma hI haiN| inase kabhI bhI yaha vikathAyeM kahanA sunanA to adharma pApa karma bandha aura durgati kA kAraNa hai hI tIna kAla dharma nahIM ho sktaa| jaise-pAnI ke vilone se kabhI makkhana nahIM nikala tathA jinendra ke vacanoM kA lopana karanA,vratadhAraNa karake viparIta AcaraNa karanA, sakatA, namaka ko khAte-khAte kabhI mizrI kA svAda nahIM A sktaa| aise hI yaha dharma ke viruddha kahanA bhI corI hai| ise Age kahate haiM bAhya AcaraNa zArIrika kriyA karate hue kabhI bhI tIna kAla dharma nahIM ho sktaa| 76
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI jinendra paramAtmA ne to apanA iSTa nija zuddhAtmA hI kahA hai| apanA caitanya lakSaNa zuddha svabhAva hI dharma kahA hai aura dharma to zraddhAna anubhUti kA viSaya hai| jo svayaM meM svayaM ko svayaM se hotA hai| isI bAta ko nemicandrAcArya ne dravya saMgraha meM kahA hai sammahaMsaNa NANaM caraNaM mokkhassa kAraNaM jANe / vavahArA Nicchayado tattiyamaio Nio appA // 39 // raNatayaM Na vaha appArNa muyantu aNNadaviyanhi / hyA tattiya maio hodi hu mokkhassa kAraNaM AdA // 40 // vyavahAra naya se samyakdarzana, samyakjJAna aura samyakcAritra ina tInoM ke samudAya ko mokSa kA kAraNa jAno aura nizcaya se samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra ina tInoM svarUpa jo nija AtmA hai vahI mokSa kA kAraNa hai| nija zuddhAtmA ko chor3akara anya acetana dravya meM ratnatraya nahIM rahatA hai| ratnatraya arthAt sukha zAnti AnaMda / isa kAraNa ratnatraya maya AtmA ko hI nizcaya se mokSa kA kAraNa jAno yahI satya dharma hai| jinendra ke vacanoM kA lopa karanA aura apanI manamAnI karanA yaha corI hI hai, mahAna pApa hai| jisa dharmaratna se Atma kalyANa hotA hai usako isane curA liyA, chipA liyA adharma meM phaMsa gayA aura dharma kA cora bana gyaa| YAAN YANA GANART YEAR. mahAvratI sAdhu hokara parigraha rakhanA, rupayA paisA rakhanA, khetI karAnA, lena-dena karanA, vastrAdi rakhanA, pAlakI Adi para car3hanA yaha saba kriyA munidharma ko lopa karane vAlI hai, aisI kriyAoM ko karate hue apane ko sAdhu pada meM kahanA, munidharma ko lopa karake dharma kI corI karanA hai| isI prakAra zrAvakoM kI gyAraha pratimAoM meM jo-jo AcaraNa jisa-jisa pratimA yogya hai usako bhale prakAra na pAlakara aura kA aura pAlanA va apane ko vratI zrAvaka mAnanA, dharmaratna ko curAnA arthAt apanA AtmaghAta karanA hai; kyoMki saubhAgya se aisA zubhayoga milA aura use bhI ajJAna mithyAtva adharma aura kuguruoM ke jAla meM phaMsakara kudeva - adevAdi kI pUjA bhakti meM hI gaMvA diyA apanA Atmahita nahIM kiyA, satya vastu svarUpa dharma ko nahIM jAnA to phira isa manuSya bhava ko pAne kA lAbha hI kyA milA ? yahA~ koI prazna kare ki hama satya vastu svarUpa samajhanA aura satya dharma ko upalabdha karanA cAhate haiM aura isIliye yaha bAhya meM niyama-saMyama vratAdi pAlate haiM 76 gAthA - 106 phira isameM bhUla kahA~ hai jo hama bhaTaka jAte haiM yA satya dharma nija zuddhAtmAnubhUti nahIM kara pAte isakA kAraNa kyA hai ? isakA samAdhAna karate haiM ki isameM hamArI mAnasika asthiratA, dharma ke saMbaMdha meM utAvalIpana karanA hai, jabaki yaha hamAre jIvana kA vizeSa mahatvapUrNa viSaya hai| dharma ke nirNaya para hI hamArA vartamAna jIvana aura bhaviSya AdhArita hai| isake liye hameM sAmpradAyika jAti-pAMti ke baMdhana ko tor3anA hogA, viveka buddhi se kAma lenA hogA, dRr3hatA aura gaMbhIratA Avazyaka hai| jaise- hama kisI vastu ko kharIdanA cAhate haiM, bAjAra jAte haiM to dasa dukAna para tapAsa kara acchA aura sahI mUlya dekhakara kharIdate haiN| vahA~ jAti-pAMti kA vicAra nahIM karate aura na isa baMdhana meM rahate ki isI dukAna se leMge cAhe jaise mile| udhAra vAlA to baMdhA hotA hai, jaisI jo kucha mile vaha majabUra hai; paraMtu nagada vAlA baMdhA nahIM hotA, hameM bhI manuSya bhava buddhi viveka milA hai isameM bhI ina sAmpradAyika bandhanoM meM baMdhe rahe to satya vastu svarUpa prApta nahIM kara skte| yaha to hamAre viveka buddhi aura puruSArtha kI bAta hai ki satya kI khoja kareM, jJAnI sadguruoM kI khoja kareM, satsaMga kareM aura svayaM ke viveka se satya ko upalabdha kreN| yahA~ eka bAta kA aura vizeSa dhyAna rakhanA hai ki nija zuddhAtmAnubhUti kaba hotI hai, samyakdarzana kaba aura kaise hotA hai, isake vikalpa meM na phaMseM, vaha to hamArI pAtratA kAlalabdhi Ane para svayameva hogA lekina satya vastu svarUpa ko samajha to leveM ki vAstava meM satyadharma kyA hai ? kyoMki jaba mAnyatA hI viparIta hogI, AcaraNa hI ulTA hogA to satya kI upalabdhi bhI nahIM hogii| bAjAra meM do rupaye kA ghar3A Thoka bajAkara dekhakara lete haiM aura dharma ke sambandha meM koI viveka nahIM rakhate haiN| jo vaMza paramparA yA sAmpradAyika AcaraNa cala rahA hai use hI dharma mAnakara karate rahate haiM, yahI to sabase bar3A dhokhA hai| dharma ke liye bar3I jAgarUkatA himmata aura viveka kI AvazyakatA hai| anekoM jJAnI mahApuruSoM ne isa satya dharma ko apanA jIvana samarpita karake svayaM kA kalyANa karate hue hamArA mArgadarzana kiyaa| hama bhI viveka buddhi se kAma leM, samajhane kI koziza kareM, cAhe jisakI bAtoM meM na lageM, to saba sahaja meM sulabha ho sakatA hai| yahA~ vizeSa mahatvapUrNa bAta jo nirNaya karane kI hai vaha yaha hai ki azubha bhAva aura azubha kriyA saMsArI AraMbha, parigraha, viSayAdi, yaha saba pApa azubha
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ PO4 zrI zrAvakAcAra jI karma saMsAra meM rulAne vAle duHkha dene vAle naraka aura tithaMca gati le jAne vAle saMcita) vyasana to adharma meM hI rata rahanA hai (je narA bhAvaM tisTate) jo manuSya inake 4 tathA zubha bhAva aura zubha kriyA dayA, dAna, vrata, niyama, saMyama, pUjana, bhAvoM meM lage rahate haiM arthAta vikathA aura vyasanoM meM hI rata rahate haiM (duSa dArunaM puna: 5 bhajana Adi puNya zubhakarma saMsAra meM saMsArI sukha devagati, manuSya gati ke punaH) ve bAra-bAra dAruNa duHkha bhogate haiN| kAraNa haiN| yaha donoM pApa-puNya, zubha-azubha karma saMsAra ke hI kAraNa haiM, yaha vizeSArtha- yahA~ adharma kA varNana cala rahA hai| saMsArAzakta bahirAtmA kudevAdi koI bhI dharma nahIM hai, adharma hI haiN| kI mAnyatA pUjA, kuguru kI vaMdanA bhakti karatA hai aura adharma meM rata rahatA hai| isaliye dharma to ekamAtra caitanyamayI zaba svabhAva hI apanA satya dharma hai| para anAdikAla se saMsAra meM paribhramaNa kara rahA hai| svabhAva se siddha svarUpI zuddhAtmA kA zuddha svabhAva usakA apanA dharma hai| usase bhI na merA koI saMbaMdha hai aura 6 paramabrahma paramAtmA hai paraMtu apane Apako bhUlA huA pudgalazarIrAdi ko hI dekha rahA hai na usase merA bhalA hone vaalaa| jaise- eka cetana jIva dravya hai aura pudagala' aura inake pIche hI yaha kukarma karake svayaM saMsAra meM rula rahA hai, du:kha bhoga rahA hai| yahA~ acetana dravya hai to eka jIva se pudgala to bhinna hai hI, paraMtu dUsarA cetana adharma kI jar3a vikathA hai yaha batAyA jA rahA hai aura isake sAtha sAtavyasana to adharma jIva bhI acetanavat bhinna hai| aise hI vastu svabhAva to dharma hai parantu merA caitanya lakSaNa nija zaba svabhAva hI merA dharma hai| zeSa sabhI para dravya, para jIva vyasana-burI Adata yA lata ko vyasana kahate haiN| kisI cIja kA nazA laga ke zuddhasvabhAva bhI mere liye acetanavat bhinna haiN| aisA nirNaya,aisIsvIkAratA jAnA, bAra-bAra use hI karane ke bhAva honA tathA vaisI kriyA karanA vyasana kahalAtA hIdharma kI saccI svIkAratA hai| isI se kalyANa hotA hai,yaha hai jaina darzana hai| vyasana sAta hote haiM-1. juA~ khelanA, 2. mA~sa khAnA, 3. zarAba pInA, kA mUla AdhAra, svataMtratA kI ghoSaNA, jinendra paramAtmA kI dezanA jo ise 4. vezyA sevana karanA.5.zikAra khelanA, 6. corI karanA,7. parastrI ramaNa krnaa| svIkAra karatA hai, isa anusAra calatA hai vaha jinendra kA upAsaka, dharma 5 juAM khelanA mAMsa mada, vezyA vyasana shikaar| zraddhAnI, vratadhArI, mokSamArgI hai| jo isake viparIta hai vaha cora hai,vratadhArI corI parastrI ramaNa, sAtoM vyasana nivAra / ho yA mahAvratadhArI ho parantu usase Atma kalyANa hone vAlA nahIM hai| vaha yaha vyasana mahA du:khadAI hote haiN| vartamAna jIvana ko naSTa-bhraSTa kara dete haiM saMsAra meM hI rulatA rhegaa| dharma ko dharma jAno, karma ko karma mAno,yahI satya aura bhaviSya meM durgati duHkha dAtA hote haiN| jina burI AdatoM meM manuSya Asakta ho kI svIkAratA kalyANa kA kAraNa hai| jAve tathA jinake sevana se isa loka meM dhana hAni, yaza hAni, zarIra hAni aura dharma isaliye saMsAra meM para vastu kI corI Adi pApa to duHkha aura durgati ke ra dugAta ka hAni uThAnA par3e tathA tIvra pApa bAMdha kara naraka Adi ke duHkha uThAnA par3e tathA eka kAraNa haiM hI, unheM chor3akara yadi dharma ke nAma para corI karate haiM to yaha to AtmA kA 8 bAra nhiiN| bAra nahIM, bAra-bAra du:khoM ko bhogane vAlI paryAyoM meM janma-maraNa karanA par3e aise hI ghAta karanA hai| dharma ratna kA lopa karane se ananta saMsAra meM bhaTakanA pdd'egaa| vikathA aura vyasanoM se Atma kalyANArthI ko dUra rahanA cAhiye, bacanA caahiye| pApoM kA parityAga kara sahI dharma mArga para caleM to kalyANa hogaa| ina sAta vyasanoM ke sevana karane se kyA durdazA durgati hotI hai ? usakA adharma meM Arta-raudra dhyAna, cAra vikathA to mUla AdhAra haiN| sAta vyasanoM meM kamazaH varNana karate haiMra rata rahanA to adharma meM hI rata rahanA hai| isI bAta ko Age kahate haiM juAM vyasana kA pariNAma kahate haiM3. sAta vyasanoM kA sevana karanA adharma hai jUA asuddha bhAvasya,joita anRtaM sutaM / vikahA adharma mUlasya, visanaM adharma saMcitaM / pariNaya Arati saMjuktaM,jUA narasya bhAjanaM // 108 // je narA bhAvaM tisTaMte, duSa dArunaM punaH punaH // 10 // anvayArtha- (jUA asuddha bhAvasya) azuddha bhAvoM ko juAM kahate haiM (joitaM anvayArtha- (vikahA adharma mUlasya) vikathA adharma kI jar3a hai (visanaM adharma
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-109.112 SOON anRtaM sutaM) mithyA zAstroM ko par3hanA jisase azuddha bhAva ho vaha bhI juAM hai (pariNaya saMpUrNa indriyoM vAlA hokara bhI kisI ke dvArA kucha nahIM jAnatA hai| vaha jhUThI zapatha Arati saMjuktaM) Arta bhAvoM meM lage rahanA aura unhIM kA bAra-bAra vicAra karanA bhI karatA hai, jhUTha bolatA hai, ati duSTa vacana kahatA hai aura krodhAndha hokara pAsa meM juAM hai (jUA narasya bhAjana) juAM naraka kA pAtra banAtA hai| khar3I huI bahina, mAtA aura bAlaka ko bhI mArane lagatA hai| juA~rI manuSya nirantara vizeSArtha- yahA~ vyasana ke prakaraNa meM juA khelanA vyasana ke svarUpa kA * cintAtura rahatA hai| juAM khelane meM ukta aneka bhayAnaka doSa jAna karake darzana guNa 7 cintAtura rahatA hai| juA khalana varNana cala rahA hai| tAza, caupar3a, zataraMja yA anya khela jinameM dhanAdi kA dAMva ko dhAraNa karane vAle uttama puruSa ko juAM kA hamezA ke liye tyAga karanA caahiye| lagAkara hAra-jIta kA khela khelA jAtA hai use juA~ khelanA kahate haiN| isase (vasunandi zrAvakAcAragAthA 60 se 69taka) vartamAna jIvana du:khamaya banatA hai aura bhaviSya meM naraka jAnA par3atA hai| yaha to Age mAMsa bhakSaNa ke doSa kahate haiMtyAjya hai hI kyoMki isase pariNAmoM meM nikRSTatA rahatI hai| yahA~ tAraNa svAmI kahate . mAsaM raudra dhyAnasya, saMmUrchana jana tisttte| haiM ki jo bAhara meM to juAM nahIM khelate parantu azuddha bhAvoM meM ramaNa karate haiM yaha bhI jalaM kaMda mUlasya, sAkaM saMmUrchanastathA // 109 // juA khelanA hai kyoMki jIva ke zuddha bhAvoM se mukti aura azaddha bhAvoM se saMsAra svAdaM vicalitaM jena,saMmUrchanaM tasya ucyate / milatA hai isaliye jIva kA sabase bar3A juAM to yahI hai| bAhara meM juAM khelanA to pratyakSa hI azuddhabhAva rUpa niMdanIya tyAjya hai| khoTe zAstra, kathA, kahAnI, upanyAsa je narA tasya bhuktaMca, tiyacaM naraya sthitaM // 110 // Adi par3hanA bhI bhAvoM ko azuddha karane vAlA vyasana juAM hI hai| vidala saMdhAna baMdhAnaM,anurAgaMjasya giiyte| Arta bhAva-iSTaviyoga, aniSTa saMyoga, pIr3A cintavana, nidAna baMdha ina bhAvoM manasya bhAvanaM kRtvA, mAsaM tasya na suddhaye / / 111 / / meM lage rahanA, du:khI zokamaya kheda-khinna rahanA bhI juAM jaisA hI hai| yaha bhAva hI phalaM saMpUrna bhuktaM ca, saMmUrchana brasa vibhramaM / naraka kA pAtra banAte haiM, kriyA aura bhAva yahI to karmabandha ke kAraNa haiN| 'juAM khelane vAle puruSa ko krodha mAna mAyA lobha yaha cAroM kaSAya tIvra jIvasya utpannaM disTA,hiMsAnaMdI mAMsa dUSanaM // 112 // hotI haiM, jisase jIva adhika pApa ko prApta hotA hai| usa pApa ke kAraNa yaha jIva anvayArtha- (mAsaM raudra dhyAnasya) raudra dhyAnoM kA honA aura unameM hI lage janma, jarA, maraNa rUpI taraMgoM vAle daHkha rUpa salila se bhare hae aura catargati gamana rahanA mAMsa khAnA hai (saMmUrchana jatra tisTate) jahA~ saMmUrcchana jIva rahate. Thaharate haiM rUpa AvartI (bhAvoM) se saMyukta aise saMsAra samudra meM paribhramaNa karatA hai| usa saMsAra (jalaM kaMda mUlasya) aise jala aura kaMda mUloM ko (sAkaM saMmUrcchanastathA) tathA sAka meM juAM khelane ke phala se yaha jIva zaraNa rahita hokara chedana-bhedana,kartana Adi ke bhAjI ko jisameM saMmUrcchana jIvoM kI utpatti hotI hai use khAnA mAMsa khAne ananta du:kha ko pAtA hai| juAM khelane se andhA huA manuSya iSTa mitra ko kucha nahIM ke samAna hai| ginatA hai| na guru ko, na mAtA ko aura na pitA ko hI kucha samajhatA hai kintu (svAda vicalitaM jena) jina khAdya padArthoM, bhojana, phala va rasAdi kA svAda svacchanda hokara pApamayI bahuta se akAryoM ko karatA hai| juA khelane vAlA paruSa bigar3a jAve (saMmUrchanaM tasya ucyate) unameM saMmUrcchana va trasa jIva paidA hone lagate haiM svajana meM, parajana meM, svadeza meM, paradeza meM, sabhI jagaha nirlajja ho jAtA hai| jaAM aisA kahate haiM (je narA tasya bhuktaM ca) jo manuSya aise svAda bigar3e khAdya padArthoM ko 9 khelane vAle kA vizvAsa usakI mAtA taka bhI nahIM karatI hai| isa loka meM agni, khAtA hai (tiryaMcaM naraya sthitaM)use tiryaMca aura naraka gati jAnA par3atA hai| viSa, cora aura sarpa to alpa du:kha dete haiM; kintu juAM khelanA manuSya ke hajAroM (vidala saMdhAna baMdhAnaM) dvidala, do dAla vAlI vastu dUdha-dahI ke sAtha acAra lAkhoM bhavoM meM du:kha ko utpanna karatA hai| A~khoM se rahita manuSya yadyapi dekha nahIM murabbA Adi (anurAgaMjasya gIyate) jo ina vastuoM ko bar3I ruci rAga pUrvaka khAte haiM sakatA hai tathApi zeSa indriyoM se tojAnatA hai paraMtu juA khelane meM aMdhA haA manuSya (manasya bhAvanaM kRtvA) mana se khAne kI bhAvanA karate haiM (mAsaM tasya na suddhaye) vaha 78
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI gAthA-113 R OO mAMsAhAra ke tyAgI hote hue bhI unhoMne mAMsa khAnA chor3A nahIM hai| dekhakara nahIM khAte vaha bhI mAMsAhArI haiM tathA hiMsA meM AnaMda mAnanA bhI mAMsa kA dUSaNa (phalaM saMpUrna bhuktaMca) jo sAbuta phala ko binA dekhe zodhe khAtA hai (saMmUrchana hai isaliye jo jIva apanA Atma kalyANa karanA cAhate haiM, saMsAra ke du:kha naraka trasa vibhramaM) usameM saMmUrchana trasa jIvoM ke hone kA saMzaya rahatA hai (jIvasya utpannaM nigoda Adi durgatiyoM se bacanA cAhate haiM unheM ina vikathAoM kA, vyasanoM kA, unake 0 disTA) kyoMki phaloM meM saMmUrcchana aura trasa jIvoM ko paidA hote dekhA jAtA hai * aticAra sahita sarvathA tyAga kara denA cAhiye tathA hamezA apane bhAvoM kI saMbhAla 7 (hiMsAnaMdI mAMsa dUSana) unakA sevana karanA tathA hiMsA meM AnaMda mAnanA yaha saba rakhanA cAhiye; kyoMki pariNAma hI karma haiN| bhAvoM se hI karma baMdhate haiM aura isI se yaha mAMsa khAne ke doSa kahe gaye haiN| jIva saMsAra meM rulatA hai| vizeSArtha- sapta vyasana meM dUsarA vyasana mAMsa khAnA hai| kisI bhI prANI ke mAMsa ke doSoM ko bacAne ke liye yaha bAta bahuta jarUrI hai ki jisa kisI zarIra kA ghAta karake athavA mare hue zarIra kA mAMsa khAnA yaha mahAniMdya karma mahAna / vastu meM sammUrcchana trasa jantu paidA hoM usako nahIM khAnA caahiye| hara eka bhojana jo hiMsA kA kAraNa naraka le jAne vAlA hai| mAMsa khAne vAlA raudra dhyAnI, kaThora, duSTa banA huA tAjA hogA vaha apane svAda meM rahegA / bAsI hone para rasa calita ho citta vAlA hotA hai| mAMsa meM ananta saMmUrcchana aura trasa jIvoM kI utpatti hotI hai, jAyegA, jo phala sar3a jAve, gala jAve vaha rasa calita hogA, jo ghI yA tela apane usake khAne se ananta jIvoM kA ghAta hotA hai aura mahAna hiMsA kA doSa lagatA hai| asalI svAda meM na hogA vaha rasa calita hogA, aise padArthoM ko khAnA zrAvaka ko yahA~ tAraNa svAmI kahate haiM ki jo bAhara se mAMsAhAra ke tyAgI haiM parantu jinake raudrara ucita nahIM hai| dhyAnoM kA sadbhAva cala rahA hai vaha mAMsAhArI hI haiM. unheM vahI mAMsa khAne ke doSa se kisI bhI phala ko tor3akara dekhakara khAnA ucita hai kyoMki usake bhItara trasa ananta azubha karmoM kA bandha hotA hai tathA jo mAMsAhAra ke tyAgI haiM parantu jala, jIva paidA hone kI saMbhAvanA hai| bAdAma, supArI, jAmaphala, Ama Adi ke bhItara kaMdamUla, zAka bhAjI, jinameM saMmUrcchana jIvoM kI utpatti hotI rahatI hai tathA jisa kabhI-kabhI kIr3A nikala Ate haiN| acchI taraha se dekhe binA koI phala yA vastu vastu kA svAda bigar3a jAve, usameM bhI saMmUrcchana jIvoM kI utpatti hotI hai, jo nahIM khAnA cAhiye, jo binA dekhe khAte-pIte haiM vaha hiMsA kI paravAha nahIM karate ve manuSya inako khAte haiM vaha mAMsAhArI hI haiN| ve naraka tiryaMca gati hI jAte haiN| yahA~ hiMsA meM AnaMda mAnate haiM, unako mAMsa kA doSa AtA hai| prayojana yaha hai ki jisa mAMsa khAne kA tyAga kara dene mAtra se mAMsAhAra kA tyAgI nahIM huA; kyoMki jina cIja meM saMmUrchana, trasa jIvoM kI utpatti ho gaI hai va hone kI saMbhAvanA ho usa vastu cIjoM meM saMmUrchana aura trasa jIvoM kI utpatti hotI hai, unakA sevana karanA khAnA ko dayAvAna mAMsAhAra tyAgI ko nahIM khAnA caahiye| zuddha rasoI khAna-pAna karane bhImAMsa khAnA hai| jaise-pAnI, isameM saMmUrchana aura trasa jIva rahate hI haiM to isakose hI zrAvaka yathArtha meM mAMsa ke sarva doSoM se baca sakatA hai| binA chAne, zuddha prAsuka kiye binA pInA mAMsa dUSaNa hai| aise hI kaMdamUla- AlU, vikathA vacana kI kriyA hotI hai, jisase bhAva bigar3ate haiN| vyasana zArIrika mUlI, adarakha, ghuiyA~, pyAja Adi jinameM niraMtara hI saMmUrcchana jIvoM kI utpatti kriyA hotI hai isase bhI bhAva bigar3ate haiN| mana, vacana, kAya kI kriyA se Asrava hotI rahatI hai inheM khAnA bhI mAMsAhAra hai; tathA zAka bhAjI, phUla gobhI Adi hotA hai aura jIva ke bhAva se bandha hotA hai ata: jo Asrava bandha se bacanA cAhate haiM jinameM saMmUrchana jIvoM kI utpatti hotI hai tathA trasa jIva bhI rahate haiM inakA sevana unheM dravya saMyama arthAt mana, vacana, kAya kI kriyA ko saMyama maya karanA hogA tabhI karanA khAnA bhI mAMsAhAra hai tathA do dAla vAlI vastu dUdha-dahI Adi meM milAkara bhAva saMyama hogA aura Asrava bandha rukegaa| khAnA, acAra murabbA Adi jinameM saMmUrchana jIva paidA hote haiM. rahate haiM. trasa jIva Age madya pAna ke doSoM kA varNana karate haiMbhI paidA ho jAte haiM, inako khAnA tathA aisI cIjoM ko mana se khAne ke bhAva karanA bhI macaM mamatva bhAvena, rAjyaM ArUr3ha ciMtanaM / mAMsAhAra kA dUSaNa hai tathA sAbuta phaloM ko khAnA kyoMki phaloM meM to saMmUrcchana hI bhASA suddhina jAnate,macaM tasya visaMcitaM // 113 // nahIM, trasa jIvoM ko paidA hote dekhA jAtA hai to jo phaloM ko bhI banAkara zodhakara
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2010 Sotatodiherovetoads 040 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-113-117 POOO anRtaM asatya bhAvaM ca,kAryAkArya na suujhye| (jina uktaM suddhatatvArtha) jinendra paramAtmA ne jo zuddha tatvArtha arthAt zuddhAtma te narA madyapA hoti, saMsAre bhramanaM sdaa||114|| svarUpa ko hI iSTa aura upAdeya kahA hai (jena sAdhaM avrataM vratI) usakA, jo vratI ho / yA avratI ho, zraddhAna aura ArAdhana nahIM karatA hai (anyAnI mithyA mamattasya) vaha jina uktaM na sArdhante,mithyA rAgAdi bhaavnaa| * ajJAnI mithyA moha mamatva meM (madye ArUr3ha te sadA) hamezA zarAba ke naze meM unamatta 7 anRtaM nRta jAnati, mamataM mAna bhUtayaM // 115 // rahatA hai| sukha tatvaM na vedaMte,asukhaM sukha gIyate / vizeSArtha- yahA~ vyasanoM ke prakaraNa meM madyadoSa zarAba pIne kA varNana cala rahA madyaM mamatta bhAvasya, madya doSaM jathA budhaiH||116|| hai, saMsArI vyavahAra meM gur3a, mahuA, munakkA, aMgUra Adi ko sar3A-galAkara jo jina uktaM sukha tatvArtha, jena sArtha avrataM vrtii| ! mAdaka padArtha taiyAra kiyA jAtA hai usako zarAba kahate haiN| isake pIne se manuSya besudha, madahoza, bAbalA rahatA hai, use apanI yA kisI kI koI khabara nahIM rhtii| anyAnI mithyA mamattasya, madhe ArUr3ha te sdaa||117|| saMsAra meM ajJAnI jIva gama yA thakAvaTa miTAne ke liye nazA karate haiN| bhAMga, gAMjA, anvayArtha- (madyaM mamatva bhAvena) mamatva bhAva hI madyapAna, zarAba pInA hai aphIma,tambAkU, bIr3I, cAya Adi bhI isI vyasana ke aMtargata Ate haiN| zarAba Adi (rAjyaM ArUDha ciMtana) maiM sabakA mAlika jimmedAra haiM. saba mere adhikAra meM hai. aisA nazIle padArthoM kA sevana karane se manuSya kI kyA dazA hotI hai, isakA varNana vasunandi ciMtana, inhIM vicAroM meM saMlagna rahanA (bhASA suddhi na jAnate) jisake bolane kA zrAvakAcAra meM gAthA 70 se 79 taka kiyA hai vaha likhate haiMkoI ThikAnA nahIM rahatA, cAhe jo kahatA hai (madyaM tasya visaMcitaM) usI ko zarAbI madyapAna se manuSya unmatta hokara aneka niMdanIya kAryoM ko karatA hai aura kahA jAtA hai| S isIliye isa loka aura paraloka meM ananta duHkhoM ko bhogatA madyapAyI unmatta (anRtaM asatya bhAvaM ca) jo mithyA aura asatya bhAvoM meM lagA rahatA hai OM manuSya loka maryAdA kA ullaMghana kara besudha hokara caurAhe meM gira par3atA hai aura isa (kAryAkArya na sUjhaye) jise koI kArya-akArya nahIM sUjhatA, kyA acchA hai, kyA prakAra par3e hue usake lAra bahate hue mukha ko kutte jIbha se cATate haiN| usa besudha par3e burA hai, kyA ucita hai, kyA anucita hai ? jisako isakI sudha nahIM rahatI, bebhUla hai hue madyapAyI ke pAsa jo kucha dravya hotA hai use dUsare loga hara le jAte haiM, punaH kucha (te narA madyapA hoti) vaha manuSya zarAba piye hue hai, zarAbI hai (saMsAre bhramanaM sadA) hoza meM Akara giratA par3atA bakatA jAtA hai ki jisa badamAza ne merA dravya curAyA aisA zarAbI ajJAnI prANI sadA saMsAra meM hI bhramaNa karatA hai| hai, maiM talavAra se usakA sira kATUMgA isa prakAra kupita vaha garajatA huA apane ghara (jina uktaM na sArdhante) jinendra bhagavAna ne kyA kahA hai, isakA vaha zraddhAna 5 jAkara lakar3I lekara bartanoM ko phor3ane lagatA hai| vaha apane hI putra ko, bahina ko nahIM karatA hai, apane Atma svarUpa kI tarapha nahIM dekhatA (mithyA rAgAdi bhAvanA) aura anya bhI sabako lAta mArane lagatA hai aura nahIM bolane yogya vacanoM ko bakatA mithyAtva rAga-dveSAdi ke bhAvoM meM lagA rahatA hai (anRtaM nRtaMjAnaMti) kyA zAzvata hai, hai| madyapAna se prabala unmatta huA vaha bhale-bure ko nahIM jAnatA tathA aura bhI aneka kyA azAzvata hai ? nAzavAna kSaNabhaMgura ko avinAzI zAzvata jAnatA hai (mamataM nirlajja kAryoM ko karake bahuta pApa kA baMdha karatA hai| isa pApa se vaha janma, jarA, mAna bhUtayaM) mamatva kA aura mAna kA bhUta usake sira para car3hA rahatA hai| maraNa rUpa saMsAra meM ananta du:kha ko pAtA hai| isa taraha madyapAna meM aneka prakAra ke (suddha tatvaM na vedaMte) zuddhatatva apane zuddhAtma svarUpa kA anubhava anubhUti doSoM ko jAna karake mana, vacana, kAya tathA kRta, kArita, anumodanA se usakA nahIM karatA (asuddhaM suddha gIyate) azuddha ko hI zuddha kahatA hai, jo kucha hU~ yahI maiM hU~ tyAga karanA caahiye| arthAt yaha zarIrAdi rUpadhArI hI meM hU~ (madyaM mamatta bhAvasya) mamatva bhAva kI zarAba yaha to saMsAra meM madyapAna kA pariNAma hai| yahA~ zrI tAraNa svAmI kahate haiM ki 9 piye rahatA hai (madya doSaM jathA budhaiH)jJAnI janoM ne ise hI madya kA doSa kahA hai| jisane vyavahAra meM madya tyAga kara diyA hai parantu jo moha mamatva bhAva meM rata hai vaha
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-113-117 P OON zarAbI hai| mohamahAmada piyo anAdi, bhUla Apako bharamata vAdi' maiM sabakA mAlika jo samyakjJAna rahita malina citta hai arthAt apanI bar3AI pratiSThA lAbha Adi jimmedAra hU~, saba mere adhikAra meM hai| aise ahaM ke naze meM unmatta rahatA hai tathA jisake duSTa bhAvoM se jisakA citta pariNata huA hai aura mana meM aisA jAnatA hai ki hamArI bolane kA koI ThikAnA nahIM hai, bhASA zuddhi hI nahIM jAnatA, cAhe jo bakatA hai, use duSTatA ko koI nahIM jAna sakatA, aisA samajhakara vItarAga paramAnaMda sukha rasa ke vAstava meM zarAbI kahate haiN| jo mithyA asatya bhAvoM meM lagA rahatA hai, jise * anubhava rUpa citta kI zuddhi ko nahIM karatA tathA bAhara se bagulA jaisA bheSamAyAcAra 7 kArya-akArya kA viveka nahIM hai, kyA ucita hai? kyA anucita hai? jise apanIrUpa lokaraMjana ke liye dhAraNa kiyA hai, isI bheSa se hamArA kalyANa hogA ityAdi, sudha nahIM hai, bebhUla hai, vaha manuSya zarAbI hai| aisA zarAbI ajJAnI prANI hamezA saMsAra aneka vikalpoM kI kalloloM se apavitra hai| aise kisI ajJAnI ke mokSa padavI he meM bhramaNa karatA hai| jinendra paramAtmA ne kyA kahA hai ? jinavANI meM kyA kahA hai? jIva! mata dekha,arthAt binA samyakadarzana ke mokSa nahIM hotaa| usakA dRSTAMta kahate isakA koI zraddhAna nahIM krtaa| apane Atma svarUpa kI tarapha nahIM dekhatA aura haiM-bahuta pAnI ke mathane se bhI hAtha cikanA nahIM hotA kyoMki jala meM cikanApana hai mithyAtva, rAga-dveSAdi bhAvoM meM lIna rahatA hai / nAzavAna, kSaNabhaMgura zarIrAdi, hI nahIM, jaise jala meM cikanAI nahIM hai, vaise hI bAharI bheSa meM samyakjJAna nahIM hai| paudgalika padArthoM ko avinAzI, zAzvata jAnatA hai, kahatA hai| moha mamatva aura samyakjJAna ke binA mahAna tapa karo to bhI mokSa nahIM hotA kyoMki samyakjJAna kA mAna kA bhUta usake sira para car3hA rahatA hai| apane zuddha tatva zuddhAtma svarUpa kA lakSaNa vItarAga nija zuddhAtmA kI anubhUti hai vahI mokSa kA mUla hai| anubhava vicAra cintana nahIM karatA aura azuddha ko hI zuddha kahatA hai| jo kucha hU~yahI Age jJAnI jIvoM ke nija zuddhAtmabhAva ke binA anya kucha bhI Adarane yogya maiM hU~ arthAt yaha zarIrAdi rUpadhArI hI maiM huuN| inase bhinna apane zuddhAtma svabhAva ko nahIM hai ,AcArya yogIndudeva yaha kahate haiMjAnatA hI nahIM hai| para meM apanatva, ekatva mAnakara zarIra, dhana, strI, putra, parivAra appA milliviNANiyaha,aNNuNa suMdaru vatthu / ke moha meM besudha rahatA hai| jJAnIjanoM ne ise hI madya doSa kahA hai| teNa Na visayaha maNu ramAi,jANataha prmtthu||77|| jinendra paramAtmA ne jo zuddha tatvArtha nija zuddhAtma svarUpa ko hI iSTa upAdeya AtmA ko chor3akara jJAniyoM ko anya vastu acchI nahIM lagatI isaliye kahA hai usakI zraddhA sAdhanA nahIM karatA; phira vaha bAhara meM vratadhArI ho, mahAvratI paramAtma padArtha ko jAnane vAloM kA mana viSayoM meM nahIM lgtaa| sAdhu ho yA avratI zrAvaka ho, vaha ajJAnI hai| jo moha mamatva meM rata hai, use hamezA mithyAtva rAgAdika ko chor3ane se nija zuddhAtma dravya kA yathArtha jJAnakara zarAba kA hI nazA car3hA rahatA hai, vaha zarAbI saMsAra meM hI bhramaNa kregaa| 2 jinakA citta pariNata ho gayA hai, aise jJAniyoM ko zuddha buddha parama svabhAva paramAtmA jinendra paramAtmA ne kyA kahA hai? isa bAta ko yogIndudeva paramAtmaprakAza meM ko chor3akara dUsarI koI bhI vastu sundara nahIM bhAsatI isIliye unakA mana kabhI kahate haiM hai viSaya vAsanA meM nahIM rmtaa| yaha viSaya kaise haiM? jo ki zuddhAtmA kI prApti ke zatru deu NiraMjaNu iu~ bhaNai,NANiM mukkhu Na bhti| OM haiM, aise bhava bhramaNa ke kAraNabhUta kAma bhoga rUpa pAMca indriyoM ke viSaya unameM mUDha NANa vihINA jIvaDA, ciru saMsAru bhmNti||73|| jIvoM kA hI mana ramatA hai, samyakdRSTi kA mana nahIM rmtaa| NANa vihINaha~ mokkhapau,jIva makAsu vijoi| kaise haiM samyakadraSTi? jinhoMne vItarAga sahajAnaMda akhaMDa sukha meMtanmaya paramAtma bahue~ salila viroliyaI,karu coppaDauNa hoi||74|| 5 tatva ko jAna liyA hai isaliye yaha nizcaya huA ki jo viSaya vAsanA ke anurAgI haiM , ananta jJAnAdi guNa sahita aura aThAraha doSa rahita jo sarvajJa vItarAga deva haiM ve ajJAnI haiMve aisA kahate haiM ki vItarAga nirvikalpa svasaMvedana samyakajJAna se hI mokSa hotA hai, moha ke mamatva bhAva ke kAraNa isa jIva kI kyA dazA ho rahI hai? vaha kahate haiMisameM saMdeha nahIM hai aura svasaMvedana jJAna kara rahita jo jIva haiM ve bahuta kAla taka kAlu aNAi aNAi jiu bhava sAyaruvi aNaMtu / saMsAra meM bhaTakate haiN| jIvi viNNiNa pattAI jiNu sAmiu sammattu / / 143 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-118-12. OOO ghara vAsau mA jANi jiya dukkiya vAsau ehu| AraktaM) vezyA meM Asakta honA aura ramaNa karanA hai (narayaMjasya sadbhAva) narakagAmI pAsu kayaMte maMDiyau avicalu NissaMdehu // 14 // jIva ke jaise bhAva hote haiM (te bhAva visvA disTitaM) vaise hI bhAva vezyAgAmI ke dikhAI / dehu vi jitthu Na appaNau tahiM appaNau ki annnnu| dete haiN| para kAraNi maNa guruva tuhu~ siva saMgamu avagaNNu // 15 // vizeSArtha- yahA~ vezyAgamana doSa kA varNana cala rahA hai, yaha bhI vyasana hai| 7 (paramAtma prakAza) : jisa viSaya ko bhogane ke, karane ke bAra-bAra bhAva hote haiM aura jo Akalita karate / kAla bhI anAdi hai, jIva bhI anAdi hai aura saMsAra bhI anAdi anaMta hai haiM vaha vyasana hai| vezyA, zarIra ko becane kA dhaMdhA karane vAlI striyoM ko kahate haiN| lekina isa jIva ne jinarAja svAmI aura samyaktva yaha do kabhI nahIM paaye| yaha moha inameM jAti-pAMti kA, apane parAye kA koI vicAra nahIM hotaa| yaha to mAtra dhana ke ke cakkara meM aisA cakarA rahA hai ki jo apanA hai nahIM use apanA mAna rahA hai aura 1 liye hI yaha dhandhA karatI haiN| viSaya lampaTI. kAmI jIva apane ghara, parivAra, patnI jo apanA nija zuddha svabhAva caitanya lakSaNa zuddhAtma svarUpa hai use bhUlA huA hai| Adi kA vicAra na karate hue inake jAla meM phaMsa jAte haiN| jisase apanA dhana, dharma he jIva ! isa gRhavAsa ko apanA mata jaan| yaha pApa kA nivAsa sthAna du:khoM aura jIvana sabhI barabAda kara dete haiN| yahA~ badanAma hote haiM aura parabhava meM naraka kA ghara hai| yamarAja (kAla) ne ajJAnI jIvoM ko bAMdhane ke liye yaha aneka phAMsoM se sAsa jAte haiN| maMDita bahuta majabUta baMdI khAnA banAyA hai isameM saMdeha nahIM hai| zrImad jina tAraNa svAmI yahAM vezyAgAmI use kaha rahe haiM, jo jIva hamezA jahA~ deha bhI apanA nahIM, usameM anya kyA apanA ho sakatA hai| isa kAraNa kajJAna meM hI rama rahA hai| jise apane satsvarUpa, samyajJAna kA patA hI nahIM hai, jo tU mokSa kA kAraNa nija zuddhAtma tatva ko chor3akara yaha zarIra, strI, putra, dhana, vaibhava kajJAnoM meM hI Asakta lavalIna hai vaha vezyAgAmI hai; kyoMki vaha apane jJAna svarUpI Adi meM mamatva mata kr| yaha ghara parivAra, saMsAra, samAja kA vyAmoha chor3A apane S AtmA ko bhalA hai| kajJAnamaya saMsAra zarIra viSaya bhogoM meM lagA hai jisase dhana dharma zuddhAtma tatva kI bhAvanA kara isI se bhalA hogaa| 5 aura jIvana saba barabAda ho rahA hai tathA jaise bhAva narakagAmI jIva ke hote, calate haiM yaha moha kI madirA piye hue hI yaha jIva anAdi se saMsAra meM bhramaNa kara rahA 3 vaise hI bhAvoM meM yaha jur3A hai, unheM hI dekha rahA hai, unameM hI Asakta hai, parabhAvoM meM hai aura jaba taka moha kA bandhana strI, putra, parivAra, dhana, vaibhava, makAna Adi kA Asakta vezyAgAmI hI hai, vaha bhI naraka jaayegaa| bAhara se vezyAgamana kA jisa sambandha nahIM chor3egA, bhedajJAna pUrvaka nija zuddhAtmAnubhUti nahIM karegA taba taka aise vratI-avatIne tyAga kara diyA paranta jo kajJAna meM hI ramaNa kara rahA hai, jise apane hI saMsAra meM rulatA rhegaa| binA dharma ke zraddhAna, nijazuddhAtmAnubhUti ke bagaira bAhara satsvarUpa nija zaddhAtmA kA zraddhAna jJAna nahIM huA hai, nija svabhAva meM ramaNa nahIM meM kitanA hI vrata, niyama, saMyama dhAraNa kiyA jAve, mukti hone vAlI nahIM hai| madya. ta, niyama, sayama dhAraNa kiyA jAya, mukti hAna vAlA nahA hA madya kara rahA hai, parabhAvoM meM hI rata hai, vaha vezyAgAmI hI hai aura naraka jAyegA; kyoMki kA tyAga karanA hai to apane moha mamatva kA tyAga karo tabhI nirAkula sukha zAnti meM vaha kajJAna ke kAraNa azabha nikaSTa bhAvoM meM rata hai isaliye vezyAgamana kA tyAga raha sakate ho; kyoMki vyasanoM ke sevana se AkulatA hotI hai, vikalpa calate haiM, karanA hai. to kajJAnoM kA tyAga kareM, samyakjJAnI bneN| jIva nirantara cintita du:khI parezAna rahatA hai| isI krama meM zikAra khelanA vyasana ke doSoM kA varNana karate haiMisI krama meM Age vezyAgamana vyasana ke doSoM kA varNana karate haiM pAradhI dusTa sadbhAva, raudra dhyAnaM ca saMjutaM / visvA Asakta Arakta, kunyAnaM ramate sdaa| Arati AraktaM jena, te pAradhI ca saMjutaM // 116 // narayaM jasya saddhAvaM, te bhAva visvA disTitaM // 118 // mAnyate dusTa sadbhAva, vacanaM dusTa rato sdaa| anvayArtha-(kunyAnaM ramate sadA) hamezA kujJAna meM ramanA hI (visvA Asakta ciMtanaM dusTa AnaMda,te pAradhI hiMsA naMditaM // 120 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-112-123 visvAsaM pAradhI dusTA,mana kUDa vacana kuuddyN| (saMsAra pAradhI visvAsaM) saMsArI pAradhI arthAt saMsAra meM zikAra khelane vAloM karmanA kUDa kartavyaM, visvAsaM pAradhI saMjutaM // 121 // kA jo vizvAsa kare (janma mRtyuM ca prAptaye) to isa janma meM mRtyu ko prApta hogaa| . arthAt mArA jAyegA (je jIva adharma visvAsaM) jo jIva adharmI kA vizvAsa karate haiM / je jIva paMtha lAgate, kupaMthaM jena disttte| arthAt DhoMgI sAdhu kuguruoM ke jAla meM phaMsate haiM, una para vizvAsa karate haiM (tepAradhI visvAsaM dusTa saMgAni, te pAradhI duSa dArunaM // 122 / / janma janmayaM) ve aise pAradhI ke hAthoM meM phaMsa jAte haiM ki janma-janmAntara saMsAra meM / saMsAra pAradhI visvAsaM, janma mRtyuM ca praaptye| hI rulanA pdd'egaa| je jIva adharma visvAsaM,te pAradhI janma janmayaM // 123 // vizeSArtha- yahA~ vyasanoM ke prakaraNa meM pA~caveM vyasana, zikAra ke svarUpa kA anvayArtha- (pAradhI dusTa sadbhAvaM) duSTa svabhAva kA honA hI zikArI hai? varNana cala rahA hai| zikAra khelanA jaMgalI dIna-hIna, pazu-pakSiyoM ko dhokhe se (raudra dhyAnaM ca saMjutaM) aura raudra dhyAna meM lIna rahanA tathA (Arati AraktaM jena) mAranA hai| mRgayA yA zikAra khelanA bahuta bar3I pApa rUpa hiMsA hai| zikArI ke jo jIva Arta-raudra dhyAna meM lagA rahatA hai (te pAradhI ca saMjutaM) vaha pAradhI hai aura pariNAma sadA hI duSTa rahate haiM vaha pazu pakSiyoM ko khoja-khojakara unake pIche zikAra khelane arthAt apanI AtmA kA ghAta karane meM lagA hai| daur3akara unakA ghAta karatA hai, hiMsAnaMdI raudra dhyAna meM pravartatA hai| jaba zikAra hAtha (mAnyate dusTa sadbhAva) jo duSTa svabhAva ko acchA mAnatA hai (vacanaM dusTa rato nahIM AtA yA Akara nikala jAtA hai taba iSTa viyoga rUpa ArtadhyAna karatA hai yA sadA) duSTa vacanoM meM sadA rata rahatA hai arthAta kaThora apazabda bolatA hai . kahAsiha Adi sapAlA par3a jAtA hai to aniSTa saMyoga ArtadhyAna karatA hai| ranTiya dusTa AnaMda) tathA mana se bhI duSTatA kA arthAt dUsaroM kA burA vicAra karatA hai aura viSaya kI lampaTatA rUpI bhAva kI AzA meM rahane se nidAna rUpa Arta dhyAna karatA usI meM AnaMdita rahatA hai (te pAradhI hiMsA naMdita) jo hiMsA meM AnaMda mAna rahA hai, Shai| zikArI aneka doSoM kA pAtra hotA hai| mRga Adi pazuoM ko mArakara unake vaha pAradhI zikArI hai| 5 baccoM ko anAtha banAtA hai| zikArI, mA~sAhAra vezyA sevana Adi vyasanoM meM phaMsA (visvAsaM pAradhI dusTA) jo dUsaroM ko apanA vizvAsa dekara dhokhA detA hai, kolA ninAsakokhAjA rahatA hai| hiMsAnaMdI khoTe pariNAmoM se naraka gati ko bAMdha letA hai aura durgati meM rahatA hai|| vaha duSTa pAradhI ke samAna hai (mana kUDa vacana kUDayaM) mana se kuTila rahatA hai,vacana se jAkara ghora kaSTa pAtA hai| eka zikArI apane jIvana meM hajAroM pazuoM kA ghAtaka kuTila mAyAcAra karatA hai (karmanA kUDa kartavyaM) kAya kI kriyA se mAyAcAra ThagAI ra hokara ghora pApa bandha karatA hai| kisI bhI mAnava ko aise khoTe zikAra vyasana meM nahIM kuTilatA kA kAma kiyA karatA hai (visvAsaM pAradhI saMjutaM) aisA pAradhI zikArI, par3anA cAhiye, yaha vyasana dharma kA nAza karane vAlA hai; ata: isakA tyAgI to mahAdoSoM meM lIna rahatA hai| 6 pratyeka manuSya ko honA caahiye| ahiMsA dharma ko pAlane vAle uttama kSamAdi dharma ke (je jIva paMtha lAgate) jo jIva muktimArga para laganA cAhate haiM. apanA Atma zraddhAnI ko to kabhI isa ora dekhanA bhI nahIM cAhiye tathA jo dayA dharma ko svIkAra kalyANa karanA cAhate haiM (kupaMthaM jena disTate) aise jIvoM ko jo kupaMtha kA mArga X karane vAle haiM unheM bhI saba jIvoM para dayA maitrI bhAva rakhanA caahiye| karanavAlaha dikhAtA hai arthAt dharma se viparIta adharma-kudharma meM lagAtA hai (visvAsaM dasTa saMgAni) MANS yahA~ zrImad jina tAraNa svAmI kaha rahe haiM ki jo vyavahAra meM zikAra vyasanoM vizvAsa dilAtA hai aura duSTa saMga meM kuguruoM ke jAla meM phaMsA detA hai, mithyA 5 ke tyAgI haiM parantu jinakA duSTa svabhAva hai, jo raudra dhyAna meM lIna rahate haiM, ArtadhyAna, mAnyatA kudevAdi kI pUjA Adi ke prapaMca meM phaMsA detA hai (te pAradhI duSa dAruna) vaha calatA rahatA hai, ve bhI pAradhI ke doSoM se saMyukta haiN| jo dUsaroM ke sAtha duSTatA karate pAradhI zikArI hai jo dAruNa du:khoM ko bhogegA aura naraka nigodAdi durgatiyoM meM haiM, unako acchA mAnate haiM, unake sAtha mitratA rakhate haiM tathA hiMsAkArI kaThora.X jaayegaa| pApamaya duSTa vacana bolate haiM tathA jinake citta meM hamezA dUsaroM ko Thagane dhokhA dene, ghAta karane Adi ke bure vicAra calate haiN| jo hiMsA meM AnaMda mAnate haiM ve bhI pAradhI
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 156 70 zrI AvakAcAra jI zikArI haiM kyoMki kevala pazu kA zikAra karane vAlA hI pAradhI nahIM hai; paraMtu jo mAnava, mAnavoM kA zikAra karate haiM, dUsaroM kA nAza karake dUsaroM ko paraspara matabheda karAkara mukadamA Adi lar3Akara apanA svArtha siddha karate haiM ve bhI zikAra karane vAle pApI haiN| SYARAT YAAN FANART YEAR. jo dUsaroM ko apanA vizvAsa dekara dhokhA detA hai| mana se kuTila, vacana se kuTila aura zarIra kI kriyA se bhI kuTila rUpa AcaraNa karatA hai aisA vizvAsaghAtI, mAyAcArI puruSa bhI zikArI hI hai| zikArI to pazuoM ko chipakara kaSTa dekara mAratA hai; kintu yaha logoM ko vizvAsa dilAkara ThagatA hai| vacanoM meM viSa bharA hotA hai, Upara se mIThA bolatA hai| bhole jIvoM ko apane phaMde meM phaMsAkara Thagane kA sadA vicAra kiyA karatA hai tathA apane zarIra se aisI kriyAyeM karatA hai jinakA hetu mAyAcAra hai / koI-koI prANI para ko Thagane ke liye tyAgI, sAdhu, zAstrI, paMDita, vidvAna kA rUpa banA lete haiM tathA bAharI japa, tapa, pUjA, pATha Adi kriyA apane ko dharmAtmApane kA vizvAsa jamAne ke liye karate haiM; kintu bhItara Thagane kA bhAva hotA hai| kuTila mana, vacana, kAya kI pravRtti ananta doSoM ko utpanna karane vAlI hotI hai| alpa kSaNika dhanAdi ke liye mAyAcAra karake dUsaroM ko ThaganA zikArI ke doSa hI saMyukta honA hai| jo jIva dharma mArga para calanA cAhate haiM, apanA Atma kalyANa karanA cAhate haiM, kuguru unheM viparIta mArga batAkara adharma-kudharma meM phaMsA dete haiN| mukti kA mArga to eka hI hai- 'samyak darzana jJAna cAritrANi mokSamArgaH' nija zuddhAtmAnubhUti karo, apane zuddha svabhAva kA jJAna karo aura dhyAna lagAo yahI mukti kA mArga hai| bhedajJAna pUrvaka zarIrAdi se bhinna maiM eka akhaMDa avinAzI caitanya tatva bhagavAna AtmA hU~, yaha zarIrAdi maiM nahIM aura yaha mere nhiiN| aise vItarAga vijJAnamaya mArga se chur3Akara kuguru rAga-dveSapUrNa kumArga meM lagA dete haiN| kudeva - adeva kI pUjA ArAdhanA, bAhya kriyAkAMDa, pUjana-bhajana, khAna-pAna Adi zArIrika kriyAoM ko dharma batA dete haiN| kuguru, kuzAstra ke jAla meM phaMsA dete haiN| dekho isa zAstra meM yaha kahA hai, 5 isa zAstra meM yaha kahA hai, isa AcArya ne yaha kahA hai, isa AcArya ne yaha kahA hai| aisA vizvAsa dilAkara kumArga meM lagA haiN| aise mithyAmArga ke pracAraka bhI pAradhI ke samAna haiN| rAga-dveSa vardhaka mArga kumArga hai| apanA svArtha sAdhane ke liye, bhaktoM se dhana lene ke liye apane viSayoM kI kAmanA kI pUrti ke liye, pApa-puNya ko dharma 84 gAthA- 124-128 batAkara kumArga kA upadeza dekara patthara kI naukA kA kAma karate haiN| svayaM bhI saMsAra samudra meM DUbate haiM aura dUsaroM ko bhI DubAte haiN| dhana kI tRSNA mAnava ko aMdhA banA detI hai| isake liye manuSya kyA-kyA kukarma nahIM karate, jo aisA mArga batAte haiM, ve ghora pApa kA baMdha karate haiM aura nigoda meM, kITAdi vikalatraya meM, naraka Adi durgatiyoM meM janma-maraNa ke dAruNa duHkha bhogate haiM, aise mAnava bhI pAradhI haiN| saMsAra meM zikArI kA vizvAsa karane para usI janma meM maranA par3atA hai parantu jo jIva aise adharma aura adharmI kA vizvAsa karate haiM, aise zikArI ke jAla meM phaMsate haiM, unheM janma-janma meM maranA par3atA hai| mithyAtva ke samAna jIva kA ahitakartA koI nahIM hai| jo jIvoM ko grahIta mithyAtva adevAdi mUrti pUjA aura bAhya kriyAkAMDa ko dharma batAkara phaMsAte haiM, kaSAya ke vAtAvaraNa ko bar3hAte haiM, AkulatA maya jIvana banAte haiM aura zubhopayoga ko dharma batAte haiM vaha kuguru rUpI pAradhI mithyAtva kI kIcar3a meM phaMsakara saMsAra meM gote lagAte raheMge punaH punaH janma-maraNa kreNge| isI bAta ko aura Age kahate haiM mukti paMthaM tatva sArdhaM ca, lokAlokaM ca lokitaM / paMtha bhrasTa acetasya, visvAsa janma janmayaM // 124 // pAradhI pAsi janmasya, adharmaM pAsi anaMtayaM / janma janmaM ca dusTaM ca prAptaM duSa dArunaM / / 125 / / jina liMgI tatva vedaMte, suddha tatva prakAsakaM / kuliMgI tatva lopaMte, parapaMcaM dharma ucyate // 126 // liMgI mUDha disTI ca, kuliMgI visvAsaM kRtaM / durabuddhi pAsi baMdhaMte, saMsAre duSa dArunaM / / 127 / / pAradhI pAsi muktasya, jina uktaM sArdhaM dhuvaM / suddha tatvaM ca sArdhaM ca, appa sadbhAva cinhitaM // 128 // anvayArtha - (mukti paMthaM tatva sArdhaM ca) mukti kA mArga to tatva zraddhAna karanA hai arthAt nija zuddhAtmAnubhUti hI mokSamArga hai| kevalajJAnamayI dhruva tatva siddha svarUpI
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-124-124 P OON zuddhAtmA maiM svayaM hU~ aisA zraddhAna karanA hI mukti kA mArga hai (lokAlokaM ca lokitaM) zikAra khelane vAle zikArI (pAradhI) kA svarUpa batAyA jA rahA hai ki saMsAra meM jo jo lokAloka ko dekhane-jAnane vAlA hai, aisA jJAnamayI jJAyaka svabhAvI maiM hU~ aisA zikAra khelate haiM, jaMgalI pazu pakSiyoM ko jAla meM pha~sAte haiM, mArate haiM ve zikArI zraddhAna hI mukti kA mArga hai (paMtha bhrasTa acetasya) isake viparIta jo paMtha bhraSTa arthAt , duSTa svabhAva ke hote haiN| Arta-raudra dhyAnoM meM lage rahate haiM, hiMsA meM AnaMda mAnate muktimArga ke viparIta ajJAnI kuguru Adi haiM jo adharma ko arthAt pApa-puNya ko, haiN| isase naraka nigoda Adi durgatiyoM meM jAte haiM aura mahAna kaSTa bhogate haiM tathA jo rAgAdi bAhya kriyAkAMDa ko dharma kahate haiM tathA acetana mUrtipUjA ko dharma batAte haiM jIva unake jAla meM pha~sa jAte haiM unheM isa janma meM hI maranA par3atA hai paraMtu yahA~ (visvAsaM janma janmayaM) inakA vizvAsa karane se janma-janmoM ke liye saMsAra meM tAraNa svAmI kahate haiM ki jinhoMne bAhara se vyasanoM kA tyAga kara diyA hai, aNuvratI rulanA par3atA hai yaha bar3e khataranAka pAradhI haiN| & tyAgI, mahAvratI sAdhu ho gaye parantu jinake duSTa svabhAva haiM,jo Arta-raudra dhyAnoM meM (pAradhI pAsi janmasya) zikArIto eka janma kI hI phA~sI hai (adharmaM pAsi lage haiN| jo hiMsAdi pApoM meM AnaMda mAnate haiM aura dharma ke nAma para bhole jIvoM ko anaMtayaM) kintu adharma ananta janmoM kI phA~sI hai (janma janmaM ca dusTaM ca) adharma adharma ajJAna mithyAtva meM pha~sAte haiN| ve zikArI bar3e khataranAka haiM kyoMki mukti kA aura kuguru rUpI duSToM ke jAla meM phaMsane para janma-janma meM (prAptaM duSa dArunaM) mArga to tatva zraddhAna karanA hai, apane zuddhAtma svarUpa kI anubhUti, maiM arihaMta siddha dAruNa du:kha bhoganA par3ate haiN| ke samAna kevalajJAna kA dhArI lokAloka ko dekhane jAnane vAlA jJAnasvabhAvI (jina liMgItatva vedaMte) mokSamArgI nirgrantha digambara sAdhutozuddhAtma svarUpa bhagavAna AtmA hU~, aisA zraddhAna jJAna aura AcaraNa hI samyadarzana jJAna nija tatva kA anubhava karate haiM (suddha tatva prakAsakaM) aura usI zuddha tatva kAcAritrANi mokSamArgaH hai| isake viparIta jo paMtha bhraSTa arthAt mukti mArga ke prakAza arthAt zuddhAtma tatva kI hI carcA usI kA upadeza karate haiM (kuliMgI tatva viparIta ajJAnI kuguru haiM, jo pApa-puNya ko dharma batAte haiN| rAga-dveSAdi bAharI lopaMte) kuliMgI arthAt jo bAhara se to digaMbara sAdhu ho gae haiM parantu jinheM apane kriyAkAMDa ko dharma batalAte haiN| inakA vizvAsa karane para janma-janmoM taka saMsAra meM Atma tatva kI khabara hI nahIM hai, mAtra peTa pUjA,devapUjA ko hI dharma mAnate haiM, vaha rUlanA par3atA hai| tatva kA lopa karake (parapaMcaM dharma ucyate) saMsArI prapaMca bAharI kriyAkAMDa ko dharma zikArI to eka hI janma kI phA~sI hai, jo jIva isake caMgula meM phaMsate haiM, unheM kahate haiN| isI janma meM apane prANa gaMvAne par3ate haiM; parantu yaha adharma anaMta janmoM kI phA~sI hai| (te liMgI mUDha disTIca) aise mithyAdRSTi bheSadhAriyoM (kuliMgI visvAsaM kRtaM) yaha adharma vikathA vyasana aura kuguru rUpI duSToM ke jAla meM phaMsane para janma-janma kaliMgiyoM kA vizvAsa karanA (durabuddhi pAsi baMdhate) apanI durbuddhi se unake baMdhana meMdAruNa du:kha bhoganA par3ate haiN| mokSamArgI nirgrantha digaMbara sAdhuto zuddhAtma svarUpa meM baMdhanA hai arthAt durbuddhi mUDha ajJAnI prANI inake jAla meM phaMsa jAte haiM (saMsAre duSa, nija tatva kA anubhava karate haiM tathA isI zuddha tatva zuddhAtma svarUpa kA upadeza dArunaM) jisase saMsAra meM dAruNa du:kha bhoganA par3ate haiN| dete haiN| dharma kA yathArtha svarUpa batAte haiM jo kuliMgI arthAt bAhara se to (pAradhI pAsi muktasya) pAradhI ke baMdhana se mukta honA hai arthAt kuguru ke nagna digaMbara sAdhu ho gae haiM parantu jinheM apane Atma tatva kI khabara hI nahIM hai| mAtra jAla se chUTanA hai to (jina uktaM sAdhaM dhuvaM) jinendra deva ke kahe anusAra apane dhruva peTapUjA, devapUjA, dhanasaMgraha maMdira maTha banavAnA Adi ko hI dharma mAnate haiM, vaha tatva etatva zuddhAtma svarUpa kI zraddhA sAdhanA karo (suddha tatvaM ca sArdhaM ca) zuddha tatva aura kAlopa karake saMsArI prapaMca bAharI kriyAkAMDa hAtha ke ATe-pAnI zuddhi ke bhojana, sacce deva gurU dharma kI zraddhA hai to (appa sadbhAva cinhitaM) apane Atma svabhAva ko bAharI bheSa ko hI dharma kahate haiN| aise mithyAdRSTi bheSadhArI kuliMgiyoM kA vizvAsa pahicAno ki maiM eka akhaMDa avinAzI dhuvatatva siddha svarUpI caitanya lakSaNa paramabrahma karanA inheM gurU mAnanA yA inake vacanoM para vizvAsa karanA apanI durbuddhi se phA~sIX paramAtmA hU~ to yaha adharma aura kuguru rUpI zikArI ke jAla se chUTa jaaoge| meM baMdhanA hai| jaise-zikArI ke jAla meM ajJAnI pazupakSI pha~sa jAte haiM vaise hI apanI vizeSArtha- yahA~ adharma ke aMtargata vyasanoM kA prakaraNa cala rahA hai, jisameM ajJAnatA durbuddhi se jo jIva inake jAla meM pha~sa jAte haiM, unheM saMsAra meM dAruNa duHkha
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI bhoganA par3ate haiN| pAradhI zikArI ke jAla se mukta honA hai arthAt ina adharma, vikathA, vyasana aura Arta- raudra dhyAna tathA kuguruoM ke jAla se mukta honA hai to jinendra deva ke kahe anusAra apane dhruva tatva zuddhAtma svarUpa kA zraddhAna sAdhanA kro| AcArya kundakunda ne darzana pAhur3a meM kahA hai jiNavayamamosama visayahavirevaNaM abhidamUrda jaramaraNavAhiharaNaM khayakaraNaM savvadukkhANaM ||17|| jina vacana mahauSadhi hai / viSayasukha kA virecana arthAt nikAlane vAlI amRta ke samAna hai / janma-maraNa kI vyAdhiyoM ko harane vAlI hai tathA sarva duHkhoM ko kSaya karane vAlI hai| jIvAdIsahahaNaM sammattaM jiNavarehiM paNNattaM / vavahArA Nicchayado appANaM havai sammattaM // 20 // jinendra paramAtmA ne kahA hai ki jIvAdi padArthoM kA zraddhAna vyavahAra samyaktva hai aura apane AtmA ke zraddhAna ko hI nizcaya samyaktva kahA hai| evaM jiNapaNNattaM daMsaNarayaNaM dhareha bhAveNa / sAraM guNarayaNattaya sovANaM paDhama mokkhassa ||21|| isa prakAra jinendra ke kahe anusAra samyakdarzana ratna ko bhAva sahita dhAraNa karo, yahI sArabhUta ratnatraya guNa mokSa kI prathama sIr3hI hai, zuddha tatva aura sacce deva gurU dharma kI zraddhA hai to apane Atma svarUpa ko pahicAnoM kyoMki sakkaitaM kIrai jaM ca Na sakkei taM ca sadahaNaM / ke valijiNehiM bhaNiyaM saddahamANassa sammattaM // 22 // kevalI jinendra paramAtmA ke vacanoM kA zraddhAna karane vAle ko samyaktva kahA hai| jitanA tuma kara sakate ho utanA karo arthAt jitanA saMyama tapa cAritra rUpa apane svarUpa meM ramaNatA kara sakate ho, aNuvratI mahAvratI sAdhu ho sakate ho utanA kro| itanA nahIM kara sakate to apane Atma svarUpa kA zraddhAna to kro| apanA Atma svarUpa kaisA hai, ise samayasAra meM kahate haiM assamarUvamagaMdhaM, avvattaM cedaNAguNamasadaM / jANa alaMgaggaha, jIvamaNidiTTha saMThANaM // 49 // he bhavya ! tU apane Atma svarUpa ko arasa arUpI gaMdharahita avyakta cetanA guNa sahita (aliMgI) kisI cinha se grahaNa na hone vAlA, jisakA koI AkAra nahIM SYA GARAAN YAARA YE hai, jo mAtra jJAnAnaMda svabhAvI hai aisA jAna anubhava karane zraddhAna karane se yaha adharma rUpI upAya se mukta ho sakate ho| 86 gAthA - 124-128 apane Atma svabhAva ko pahicAnane zikArI se pIchA chUTa jAyegA, isI yahAM koI prazna kare ki jaba yaha jIva AtmA aisA hai, TaMkotkIrNa appA mAtra jJAnAnaMda svabhAvI hai to phira yaha bahirAtmA saMsArI ajJAnI kyoM ho rahA hai, yaha adharma Adi meM kyoM phaMsA hai ? isakA samAdhAna karate haiM ki svabhAva se to yaha jIva AtmA aisA hI hai paraMtu yaha apane svabhAva ko nahIM jAna rahA, bhUlA hai aura anAdi se karma kA saMyoga hone se yaha ajJAnI mithyAdRSTi bahirAtmA ho rahA hai aura isI bhUla ke kAraNa yaha adharma Adi meM phaMsA hai| yahAM punaH prazna karate haiM ki jaba anAdi se hI jIva aura karma kA saMyoga hai aura isI kAraNa yaha ajJAnI mithyAdRSTi bahirAtmA ho rahA hai aura isI kAraNa yaha adharma Adi meM phasA hai to phira yaha bhUla kisakI hai ? isakA samAdhAna karate haiM ki bhUla to kisI kI nahIM hai, yaha to jagata kA svabhAva hI hai| yahAM itanA samajhanA hai ki jIva cetana hai, karma jar3a pudagala haiN| yaha jIva, manuSya bhava meM AyA hai, ise buddhi viveka Adi kA zubhayoga milA hai to ise samajhAyA jA rahA hai ki prabhu ! terA satsvarUpa to siddha ke samAna zuddha buddha avinAzI jJAnAnaMda svabhAva hai| tU yaha jJAnAvaraNAdi dravya karma, rAgAdi bhAva karma, zarIrAdi no karma rUpa nahIM hai aura na yaha tere haiN| yaha tere se sarvathA bhinna jar3a pudgala acetana haiM, isameM phaMsA hone ke kAraNa aura inheM apanA mAnane ke kAraNa tU saMsArI sukhI - duHkhI ho rahA hai| janma-maraNa kara rahA hai aura anaMta saMsAra meM rula rahA hai| aba jisa jIva kI samajha meM yaha bAta A jAve, zraddhAna kara leve to usakA bhalA ho sakatA hai| vaha isa saMsAra ke cakra se chUTakara mukta ho sakatA hai| isa apekSA yaha saba kahA jA rahA hai aba isameM bhI jisa jIva kI honahAra acchI ho, kAlalabdhi A gaI 5 ho vaha samajhakara sulaTa kara mukti ke mArga meM laga jAtA hai| sadguru jJAniyoM ko to zubharAga aura karuNA hotI hai| isase vaha kahate, likhate, batAte haiN| apanI hama svayaM dekheM, jAneM to apanA bhalA ho sakatA hai| kyoMki - daula samajha suna ceta sayAne, kAla vRthA mata khove| yaha narabhava phira milana kaThina hai, jo samyak nahIM hove //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI yahAM apanI bAta samajhanA hai| sadguru to saba spaSTa batA rahe haiN| bahirAtmA jo raudradhyAna ho jAtA hai (kRtaM asuddha karmasya) zubhAzubha karmoM kA karanA (kUDa sadbhAva pudgala ko dekha rahA hai, usakI racanA meM lagA hai, saMsArAsaktadhana, strI, putra, parivAra, rato sadA) kuTila bhAvoM meM sadA rata rahanA bhI corI hai| zarIra ke viSaya bhogoM meM phaMsA hai| vaha inakI pUrti ke liye para se merA bhalA hogA, aisI (steyaM adattaM ciMte) binA dI huI cIja lenA, cAhanA corI hai (vayanaM asuddhaM mithyA mAnyatA ke kAraNa kudeva-adeva Adi kI pUjA bhakti karatA hai| kuguru ke jAla sadA) hamezA azuddha, zubhAzubha vacana bolanA (hInakRta kUDa bhAvasya) khoTe kAma meM phaMsakara nAnA prakAra ke kukarma-adharma Adi karatA hai| yahAM adharma ke aMtargata kuTila bhAva se karanA (steyaM durgati kAraNaM) yaha saba corI hai, jo durgati kA . Arta-raudra dhyAna, cAra vikathA, sapta vyasana batAye jA rahe haiN| unakA svarUpa aura kAraNa hai| pariNAma batAyA jA rahA hai| chUTane mukta hone kI vidhi bhI batAI jA rahI hai| (steyaM dusTa proktaMca) duSTa ahitakArI kahanA bhI corI hai aura (jina vayana Age corI karane ke vyasana ke svarUpa kA varNana karate haiM , vilopita) jina vacanoM kA lopa karanA bhI corI hai (artha anartha utpAdyaMte) artha steyaM anartha mUlasya, viTaMbaM asuha ucyate / kA anartha paidA karanA arthAt jo bAta jaisI hai, usakA ulTA sIdhA artha batAnA bhI saMsAre duSa sadbhAva,steyaM durgati bhAjanaM / / 129 // a corI hai (asteyaM vrata khaMDana) niyama saMyama vrata lekara unakA khaMDana karanA, chor3a denA yA viparIta AcaraNa, manamAnI karanA bhI corI hai| manasya ciMtanaM kRtvA, steyaM durgati bhaavnaa| " (sarvanyaM muSa vAnI ca) sarvajJa vItarAga arihanta bhagavAna ke mukhAraviMda se kRtaM asuddha karmasya,kUDa sadbhAva rato sadA // 130 // pragaTa vANI ke anusAra (suddha tatva samAcareta) zuddhAtma svarUpa kA anubhava karo, steyaM adattaM ciMte, vayanaM asuddhaM sdaa| AcaraNa karo vaise svayaM bano (jina uktaM lopanaM kRtvA) jinendra ke kahe vacanoM kA hInakRta kUDabhAvasya,steyaM durgati kAraNaM // 131 // S lopa karate ho, nahIM mAnate (steyaM durgati bhAjana) yaha bhI corI hai, isase durgati ke apAtra bnoge| steyaM dusTa proktaM ca,jina vayana vilopitaM / (darsanaM nyAna cAritra) samyakadarzana, samyakajJAna, samyakacAritra (maya mUrti artha anartha utpAcaMte, asteyaM vrata khaMDanaM // 132 / / nyAna saMjutaM) jJAnamayI mUrti jo mAtra jJAna saMyukta hai (suddhAtmA tatva lopaMte) aise sarvanyaM muSa vAnI ca, suddha tatva samAcaret / 2 apane zuddhAtmA zuddha tatva kA lopa karate ho use to dekhate jAnate nahIM ho. usakI jina uktaM lopanaM kRtvA, steyaM durgatibhAjanaM // 133 // sAdhanA ArAdhanA nahIM karate aura para meM lage ho (steyaM durgati bhAjana) yaha bhI corI darsana nyAna cAritraM, mayamUrti nyAna saMjutaM / . hai jo durgati kA pAtra banAtI hai| corI suno he bhavya jana,ApattiyoM kA mUla hai| suddhAtmA tatva lopaMte,steyaM durgati bhAjanaM / / 134 // karatI vikala pariNAma yaha,ura kA khaTakatA zUla hai| anvayArtha- (steyaM anartha mUlasya) anartha kI jar3a corI karanA hai (viTaMbaM asuha isa loka meM to yaha pilAtI hai,du:khoM kI pyaaliyaa| eucyate) yaha mahAna vipadAoM kA ghara azubha kArya kahA jAtA hai (saMsAre duSa sadbhAva) usa loka meM bhI para dikhAtI,yaha kugati kI naaliyaaN| isase yahAM saMsAra meMdu:kha milatA hai, durgati hotI hai (steyaM durgatibhAjana) corI karanA corI karUMgA Aja maiM,isa bhAMti karanA cintvn| hI durgati kA pAtra banAtI hai| he bhavya yaha durbhAvanA, karatI hai durgati kA sRjana // (manasya ciMtanaM kRtvA) mana se corI karane ke vicAra karanA, cintana karanA jo isa azubhatama karma meM,rahate sadA lavalIna haiN| 9(steyaM durgati bhAvanA) corI kI bhAvanA durgati kA kAraNa hai kyoMki yaha cauryAnanda unake havaya chala kapaTa se, rahate sadaiva malIna haiN|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-129-134 ) jo caurya yA ki adatta jar3a kA,neka karate cintvn| rahate haiN| kisI bhI sarakArI karmacArI, insapekTara pulisa Adi ko dekhate hI hRdaya unake niyama se, azubha ho jAte,havastala ke vcn|| dhar3akane lagatA hai, ghabarAhaTa maca jAtI hai| jo satyatA ImAnadArI kA kAma karate / mAyA kapaTa meM bItatA, unakA sadA hI kAla hai| haiM, vaha nirbhaya rahate haiN| dhanAdi kI cAha, lobha ke pIche hI corI kI jAtI hai| yaha caurya durgati hetu hai,yaha caurya kAla karAla hai| * corI karanA mahAna anarthoM kI jar3a hai| ghora vipadAoM kA ghara aura azubha kaTu krUra vacanAlApa karanA,caurya doSa mahAna hai| 2. kAma kahA jAtA hai| isase yahA~ saMsAra meM bhI du:kha milatA hai, durgati hotI hai, . jina vacana kA Alopa yaha bhI, caurya hai asamAna hai| badanAmI hotI hai| cora kA koI vizvAsa nahIM karatA aura parabhava meM naraka Adi kucha artha kA kucha artha karanA,yaha bhI caura steya hai| 6. durgatiyoM meM jAnA par3atA hai| karanA vratoM kA bhaMga yaha bhI,eka corI heya hai| , mana se corI karane ke vicAra karanA, cintana karanA, corI kI bhAvanA hI sarvajJa ne zukhAtma kI re,jo bahAI dhAra hai| durgati kA kAraNa hai kyoMki yahI cauryAnaMda raudra dhyAna kahalAtA hai. jo naraka gati ke nara kara usI meM tU ramaNa, vaha hI tujhe sukhasAra hai|| OMbandha kA kAraNa hai| zubhAzubha khoTe karmoM kA karanA, kuTila bhAvoM meM hamezA rata jo jina vacana kA lopa kara,pratikUla unake jaayegaa| OM rahanA bhI corI hai| binA dI huI cIja lenA cAhanA bhI corI hai| hamezA azuddha khoTe vaha paurya ke kaTupAza meM,baMdhakara kugatiyA~ paayegaa| vacana bolanA. khoTe kAma kuTila bhAva se karanA yaha saba corI hai, jo durgati kA nirmUrta ratnatrayamayI, jo zuddha AtmIka dharma hai| kAraNa hai / yaha saMsAra apekSA jAnanA, isakA to niyamapUrvaka tyAga honA hI usa dharma kA jo lopa kara, karatA mahAduSkarma hai| cAhiye; parantu isake sAtha paramArtha meM bhI satarka rahanA cAhiye kyoMki duSTa ahitakArI vaha caurya ke kaTu baMdhanoM se, bAMdhatA nijagAtra hai| S kaThora vacana kahanA, jina vacanoM kA lopa karanA bhI corI hai| artha kA anartha karanA, saMsAra meM banatA ki vaha, nAnA kugati kA pAtra hai|| S jisa abhiprAya se jo bAta jaisI kahI gaI hai usake viparIta apane mata poSaNa ke liye (caMcalajI) 8 ulTA sIdhA artha batAnA jina vacanoM kI corI hai tathA vrata, niyama,saMyama lekara vizeSArtha- yahA~ corI vyasana kA prakaraNa cala rahA hai| vyasana lata yA Adata unakA khaMDana karanA chor3a denA yA viparIta AcaraNa karanA, jinavANI ke viparIta ko kahate haiN| svabhAva yA nazA bhI isI ke nAma haiN| kisI kI girI par3I bhUlI yA rakhI manamAnI karanA bhI corI hai| huI vastu ko binA pUche uThA lenA, rakha lenA corI hai yA kisI ke ghara meM seMdha lagAkara sarvajJa kevalI arihaMta paramAtmA ne nija zuddhAtma svarUpa kA jo vivecana ghusanA,hiMsA lUTapATa se kisI kA dhana apaharaNa karanA corI hai| chipakara chipAkara kiyA hai, sattA zakti batAI hai, vaisA hI anubhava AcaraNa karo kyoMkikoI bhI kArya karanA corI hai| dhanAdi para vastu kA apaharaNa hI corI kA pramukha kArya zrI kevalaMnyAna viloki tatvaM,suddhaM prakAsaM suddhAtma tatvaM / hai| corI mahApApa hai| cauryAnaMda raudra dhyAna hai| para ke prANoM ke samAna hI dhana hotA hai| saMmikta nyAnaM caranaMta suSya, tatvArtha sAdhaM tvaM darsanetvaM // saMsArI jIva kA gyArahavA~ prANa dhana hai| dhana kA calA jAnA prANoM kA calA jAnA hai zrI kevalajJAnI paramAtmA ne jo tatva dekhA hai, vaha mAtra zuddha prakAzaM zuddhAtma isaliye paradhana kA haraNa karanA usake prANa haraNa karane ke samAna mahApApa hai| 5 tatva hai| jo ananta catuSTaya aura ratnatrayamayI hai| aise prayojanabhUta tatva kA tuma bhI , saMsArI prANI dhana ke abhAva ko du:kha aura dhana ke sadbhAva ko sukha mAnatA hai| zraddhAna karo aura dekho| yahI satya dharma mukti kA mArga hai| isake viparIta jo bhI hai, corI karane vAlA hamezA bhayabhIta rahatA hai| usake bhItara hamezA AkulatA vaha saba adharma saMsAra mArga hai| yadi jinendra paramAtmA ke vacanoM kA lopa karate ho - 9 bhaya saMkalpa-vikalpa calate rahate haiN| Ajakala corI, galata kAma karane vAle, arthAta unake viparIta AcaraNa karate ho| satya dharma ke viparIta apanI manamAnI rizvatakhorI, bhraSTAcAra, corabAjArI kA kAma karane vAle hamezA du:khI aura bhayabhIta karate ho, to yaha bhI corI hai aura isase durgati ke hI pAtra bnoge|
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ ON zrI zrAvakAcAra jI gAthA-129-134O OO samyakadarzana, samyajJAna, samyakcAritramayI jJAnamUrti jo nija zuddhAtmA hai kA cintavana karo aura saba vyavahAra chor3a do, isI se bhava saMsAra se pAra hooge| yaha usI meM lIna rho| yadi isakA lopa karate ho, aura vibhAvoM meM puNya-pApazubhAzubha jinendra paramAtmA kI dezanA hai| isake viparIta jo AcaraNa karatA hai, vyavahAra meM kriyAoM meM lagate ho, para paryAya Adi ko dekhate ho, moha, rAga-dveSa Adi meM lipta , ulajhatA hai. vaha apane zuddhAtma svarUpa ko lopa karane vAlA cora hai| rahate ho, to yaha jina vacanoM kI corI hai aura isase durgati ke pAtra bnoge| bAhara meM yahA~ koI prazna kare ki saba vyavahAra chor3a deM aura AtmA kA cintavana kareMto yaha vratI zrAvaka yA mahAvratI sAdhu ho jAne se kyA hotA hai ? jinavANI ke viparIta 2 bhava saMsAra se pAra ho jAyeMge, to yaha sAdhu muniyoM ke liye kahA hai ki hama sAdhAraNa AcaraNa karanA, apane zuddhAtma tatva kA anubhava na karanA aura bAharI prapaMca meM lage gRhastha avratI pApa parigraha meM lage logoM ke liye kahA hai kyoMki hama saba vyavahAra rahanA yA jina vacanoM kA lopa karanA, mahAna corI hai| jisase durgati ke pAtra choDa deM aura AtmA kI carcA kareM to kyA pariNAma hogA vaha to saba jAnate haiM bnoge| haiM kyoMki hama to AtmA kI carcA hI kara sakate haiM, cintana,ArAdhana to ho hI nahIM isI bAta ko yogIndudeva yogasAra meM kahate haiM sakatA kyoMki sAmane karma saMyoga aura moha-rAga kA tIvra sadbhAva hai isaliye isakA sudadhu saceyaNu budhu jiNu kevalaNANa shaau| 2 spaSTIkaraNa kareM? so appA aNudiNu muNahu jaicAhahu sivlaahu||26|| OM isakA samAdhAna karate haiM ki yahA~ jo carcA kI jA rahI hai vaha dharma mArga para yadi mokSa pAne kI icchA karate ho to nirantara hI AtmA ko zuddha sacetana calane vAle pApa-parigraha kA tyAga kara mahAvratI sAdhu hone vAloM kI apekSA kahA buddha jina aura kevalajJAna svabhAvamaya smjho|| 4 jA rahA hai| vyavahAra kA tyAga karane ke kahane kI apekSA yaha hai ki jo bAhara kI jAva Na bhAvahu jIva tuI, Nimmala appshaau| kriyA japa,tapa,pUjA,pATha,niyama,saMyama,tyAgI sAdhu Adi hone ko dharma kI sAdhanA tAva Na lambhai sivagamaNu jahiM bhAvaha tahiM jAu // 27 // S mAna rahe haiM aura usI meM lage haiM. unase kahA jA rahA hai| apane zuddhAtma svabhAva kI he jIva ! jaba taka tU nirmala Atma svabhAva kI bhAvanA nahIM karatA, taba taka sAdhanA ArAdhanA karo, yaha bAhya kI kriyAkAMDa meM mata ulajho kyoMki mukti kA mokSa nahIM pA sktaa| aba jahA~ terI icchA ho vahA~ jaa| eka mAtra kAraNa aura AdhAra to nija zuddhAtmAnubhUti karanA, usI meM lIna rahanA hai| appA appaI jo muNai jo para bhAva cei| vayatavasaMjamamUlaguNa mUvaha mokkha Na vuttA so pAvai sivapurigamaNu jiNavata eubhnnei||34|| jAva Na jANaizkka pala subau bhAu pavitu // 29 // jo AtmA hI AtmA kA ciMtana karatA hai, jo parabhAva ko nahIM cAhatA vaha jaba taka apane eka parama pavitra zuddha svabhAva ko nahIM jAnate taba taka he mUDha ! zivapurI meM gamana karatA hai aisA jinavara ne kahA hai| I. yaha vrata, tapa, saMyama mUlaguNa se mokSa honA nahIM kahAsayya aceyaNa jANi jiya ekka saceyaNu saat| jo Nimmala appA muNai vaya saMjama saMjuttu / jo jANeviNu paramamuNi lahu pAvai bhvpaaru||36|| to lahu pAvai siddha suhuiu jiNaNAha, vuttu // 30 // jitane bhI padArtha haiM ve saba acetana haiN| cetana to kevala eka jIva hI hai aura jinendra deva kA kathana hai ki jo jIva vrata, saMyama se yukta hokara apane nirmala vahI sArabhUta hai| usake jAne binA parama muni bhI bhava saMsAra se pAra nahIM ho 5 AtmA ko dhyAtA hai to vaha zIghra hI siddhi sukha ko pAtA hai| skte| yahA~ hameM bhI isa bAta ko samajhanA hai ki hama yaha jo pApa-parigraha meM lage jaiNimmalu appA muNahi chaDivi sahu vvhaaru| haiN| moha-rAga meM pha~se haiM to isakA pariNAma kyA hogA? naraka nigoda jAnA par3egA X jiNa sAmiu emai bhaNai lahu pAvahu bhvpaaru||37|| aura vahA~ kaise-kaise du:kha bhoganA par3ate haiM, yaha jinavANI ke dvArA saba jAnane meM jina svAmI jinendra paramAtmA aisA kahate haiM ki he bhavya ! apane nirmala AtmA A rahe haiM, hama para ke pIche moha-rAga aura pApa-parigraha kara rahe haiM, to kyA yaha eckonerrorrecate
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-135-142 ) hamArI samajhadArI viveka hai ? are ! yaha saba zubha saMyoga pAyA hai, aise sadgurU ke manAdi kAya vicalaMti, indriya viSaya raMjitaM / zaraNa meM A gaye haiM jo dharma kA yathArtha svarUpa, mukti kA mArga batA rahe haiM : to hamArI vrata paMDa sarva dharmasya, anuta aceta sAyaM // 141 // buddhimAnI aura puruSArtha to yahI hai ki hama bhI yaha saba pApa-parigraha chodd'eN| saMyama,tapa viSayaM raMjitaM jena, anRtAnaMda saMjutaM / dhAraNa kareM aura apane Atma svarUpa kI sAdhanA meM lIna ho jaayeN| yaha vyavahArikatA* nibhAne se hamArA bhI kabhI bhalA nahIM ho sktaa| yaha to bhUmikAnusAra hotI hai, punya sadbhAva utpAdaMte, doSa AnaMdanaM kRtaM // 142 // calatI hai to calatI rahe ; para hameM bhI apane Atma kalyANa karane kA puruSArtha karanA anvayArtha- (paradArA rato bhAvaM) para strI meM Asakta jisakA bhAva hai (parapaMcaM cAhiye / dharma kA yathArtha svarUpa samajha rahe haiM to yaha puruSArthahIna bane na baiThe rheN| kRtaM sadA) vaha hamezA prapaMca karatA rahatA hai arthAt milane ke nAnA prakAra ke jAla pApa-parigraha kA tyAga kara mahAvratI sAdhu baneM aura apanI Atma sAdhanA meM lIna / racA karatA hai (mamataM asuddha bhAvasya) usakI mamatA cAha, azuddha bhAvoM kI rahatI hai hokara mukti paaveN| isI meM isa mAnava jIvana kI sArthakatA hai| (AlApaM kUDa ucyate) aura vaha mAyAcArI vArtAlApa karatA hai| cyavahAra dharma saMsAra hai, nizcaya dharma mukti mArga hai, isakA hama bhI dhyAna (abhaM kUDa sadbhAva) abrahma kA jisakA kuTila krUra svabhAva hai (mana vacanasya rkheN| dharma meM nizcaya-vyavahAra lagA dene se hI bar3I viDambanA ho gaI hai, krIyate) mana se vaisA vicAra karatA hai aura vacanoM se vaisA hI bolatA hai (te narA vrata isakA viveka rkheN| dharma to eka apanA nija zukha svabhAva hI hAzeSa jo bhI hInasya) vaha manuSya brahmacarya vrata se hIna hai (saMsAre duSa dArunaM) aura saMsAra meM vaha saba pApa-puNya karma adharma hI hai,jo saMsAra kA kAraNa hai| dAruNa duHkha bhogatA hai| Age sAtavA~ vyasana para strI ramaNa ke svarUpa kA varNana karate haiM (kaSAyaM jena vikahasya) jo kaSAya sahita rAga pUrvaka vikathAyeM karatA hai, paradArA rato bhAvaM, parapaMcaM kRtaM sdaa| sunatA hai (cakra indra narAdhipA) cakravartiyoM kI, indroM kI, rAjA-mahArAjAoM kI mamataM asukhabhAvasya, AlApaM kUDa ucyate // 135 // OM kathA karatA hai (bhAvana tatra tisTaMte) usakI bhAvanA unhIM meM lagI rahatI hai, vaha bhI 3 vaise hI bhogAdi bhoganA cAhatA hai (para dArA rato narA) vaha manuSya paradArA meM hI rata abaMbha kUDa sadbhAva, mana vacanasya kriiyte| Asakta hai| te narA vrata hInasya, saMsAre duSa dArunaM // 136 // R (kAma kathA ca varnatvaM) kAma bhoga kI kathAoM kA varNana karanA (vacanaM AlApa kaSAyaM jena vikahasya,cakra indra nraadhipaa| raMjana) bar3I ruci pUrvaka AnaMda se kahanA, sunanA, batAnA (te narA duSa sAhaMte) vaha bhAvana tatra tisTaMte, para dArA rato nraa||137|| 7 manuSya bar3e duHkha sahate haiM, hamezA Akula-vyAkula rahate haiM (para dArA rato sadA) vaha hamezA paradArA meM Asakta hI haiN| kAma kathA ca varnatvaM,vacanaM AlApa raMjanaM / (vikahA azruta proktaM ca) vikathAoM kA varNana karane vAle kuzAstra nahIM, te narA duSa sAIte, para dArA rato sadA // 138 // 5 azAstra kahe gaye haiM (kAmArthaM zruta uktayaM) aise kAma bhAva ko paidA karane vAle vikahA azruta proktaM ca,kAmArtha zruta uktayaM / 5 zAstroM kA kahanA par3hanA sunanA (zrutaM anyAna mayaM mUDhA) aise upanyAsa kathA purANa 2 zrutaM anyAna mayaM mUDhA, vrata paMDa dArA raMjitaM // 139 // Adi par3hanA ajJAna maya mUDhatA hai (vrata paMDa dArA raMjitaM) usI se brahmacarya vrata pariNAma jasya vicalaMte,vibhrama rUpa ciMtanaM / khaMDita hotA hai, striyoM meM Asakti hotI hai| (pariNAmaM jasya vicalaMte) jisase pariNAma vicalita hoveM (vibhrama rUpa AlApaM zruta AnaMdaM, vikahA paradAra sevanaM // 140 // ciMtana) aise striyoM ke vilAsa rUpAdi kA cintana karanA (AlApaM zruta AnaMdaM) kathA, conomorreckonknorrecto
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-135.142 P OON kahAnI kahanA, sunanA vArtAlApa karanA, aura usameM AnaMdita honA (vikahA paradAra jo jIva kaSAya sahita rAga pUrvaka indra cakravartI rAjA-mahArAjAoM ke vaibhava sevanaM) yaha saba vikathAyeM haiM isase paradAra sevana kA doSa lagatA hai| vilAsa, viSaya-bhogAdi kI vikathAe~ karate haiN| unakI bhAvanA bhI unhIM meM lagI (manAdi kAya vicalaMti) mana,vacana, kAya sahita vicalita hokara (indriya , rahatI hai| vaha bhI vaise hI bhogAdi bhoganA cAhate haiN| vaha manuSya bhI paradArA rata pApa ke viSaya raMjitaM) indriya viSaya meM raMjAyamAna ho gaye (vrata SaMDa sarvadharmasya) to saba dharma doSI bhAgIdAra haiN| kAmabhoga kI kathAoM kA varNana karanA bar3I ruci pUrvaka AnaMda se calA gayA aura vrata bhI khaMDita ho gayA (anRta aceta sArdhayaM) kSaNabhaMgura acetanakahanA sunanA yaha bhI manuSya ko bar3A kSobhita, malina citta, Akula-vyAkula kara zarIra ke pIche saba dharma sAdhanA gaMvA dii| detA hai| jo kisI vikathAoM ko kahate sunate haiM vaha paradArA meM rata pApI hI haiN| nATaka __ (viSayaM raMjitaM jena) jo jIva viSayoM meM raMjAyamAna rahate haiM (anRtAnaMda saMjutaM), sinemA Adi dekhanA bhI isI ke antargata AtA hai tathA azlIla kAmavardhaka ve jhUThe viSayoM ke AnaMda meM lIna rahate haiM, yahI mRSAnaMdI raudradhyAna hotA hai jo naraka, sAhitya par3hanA,upanyAsa, kathA-kahAnI aura aise purANa bhI isI meM Ate haiN| inako le jAtA hai (punya sadbhAva utpAdaMte) ve puNya kA saMcaya karanA cAhate haiM, kyoMki puNya par3hane sunane se bhI brahmacarya vrata khaMDita hotA hai aura striyoM kI AsaktatA bar3hatI hai| ke udaya se hI yaha viSayAdi sukha milate haiM (doSaM AnaMdanaM kRtaM) vaha mUDha saMsAra ke brahmacarya ke pAlane ke liye yaha Avazyaka hai ki bhAvoM ko bigAr3ane vAle nimittoM kAraNa samasta doSoM ko AnaMda se karatA hai| prasannatA pUrvaka moha, rAga-dveSAdi, se bhI bacA jAye; kyoMki kAma bhAva kI Aga kA utpanna honA mahAna anartha aura viSaya-kaSAyoM meM lagA rahatA hai| du:khoM kA kAraNa hai| vizeSArtha- yahA~ para strI ramaNa vyasana kA varNana cala rahA hai| yahA~ koI prazna jisase pariNAma vicalita hoveM, aise striyoM ke vilAsa rUpAdi kA cintana karatA hai ki vezyA gamana aura para strI ramaNa meM kyA bheda hai ? ra karanA vArtAlApa carcA karanA, kathA-kahAnI par3hanA,sunanA aura usameM Anandita usakA samAdhAna karate haiM ki vezyA bAjArU strI ko kahate haiN| jo vivAhita honA yaha saba vikathAyeM haiM, isase paradAra sevana kA doSa lagatA hai| mana,vacana,kAya ho yA avivAhita ho, bAjAra meM baiThakara apane zarIra ko becane kA dhandhA karatI hai 5 sahita vicalita hokara indriya viSaya meM raMjAyamAna ho gaye,laga gaye vahA~ to saba dharma aura para strI, dUsare kI vivAhita strI ko kahate haiN| yaha manuSya kI duSTa pravRtti se hotA hI calA gayA, vrata bhI khaMDita ho gyaa| kSaNabhaMgura indriya viSaya aura acetana zarIra hai| yahA~ jisakI duSTa pravRtti hai jo kAmI jIva hai jisakA para strI meM Asakta bhAva hai ke pIche saba dharma sAdhanA hI gavAM dI, isase naraka nigoda meM jAnA pdd'egaa| jo jIva vaha hamezA prapaMca meM lagA rahatA hai arthAt chala chidra mAyAcArI se nAnA prakAra ke viSayoM meM raMjAyamAna rahate haiM, ve mRSAnaMdI raudra dhyAna karake naraka jAte haiM tathA puNya jAla racA karatA hai| usakI mamatA cAha azuddha bhAvoM meM rahatI hai arthAt vaha azuddha kA saMcaya karanA cAhate haiN| puNya ko hI dharma mAnate haiM kyoMki puNya ke udaya se hI pApapUrNa kAma ke bhAvoM meM lagA rahatA hai| vaha mAyAcArIpUrNa kuTila chala chidra yukta yaha viSayAdi sukha milate haiN| aise mUDha saMsAra ke kAraNa samasta doSa, pApa, moha, vArtAlApa karatA hai / abrahma se jisakA kuTila krUra svabhAva hai| jo mana se vaise rAga-dveSAdi kaSAya ko bar3I prasannatA, AnaMda se karate haiM aura saMsAra meM durgatiyoM meM vicAra karatA hai aura vacanoM se vaisA hI kahatA hai, vaha manuSya brahmacarya vrata se hIna hai rulate haiN| aura saMsAra meM dAruNa duHkha bhogatA hai| para strI bhoga kA bhAva mana aura vacana ko kuTila kAma kI icchA atiduSTa hotI hai, yaha saMsAra ko bar3hAne vAlI, kleza ko paidA 9banA detA hai| unake bhAvoM meM para strI kA rUpa basa jAtA hai| ve use dekhane kI. usase karane vAlI, dhana kA nAza karane vAlI hai| jo jIva aise vyasanoM meM pha~se hote haiM 9 bAta karane kI, usase milane kI ciMtA meM par3e rahate haiN| unakA puNya,dharma,dhana,yazavaMza saba naSTa ho jAtA hai| yahA~ bhI mahAna daHkha bhogate haiM brahmacarya vrata kI rakSA ke liye nimittoM se bacane kI bahuta AvazyakatA hai| aura parabhava meM naraka nigoda Adi durgatiyoM meM jAte haiN| strI-puruSa kA ekAMta nimitta bar3e-bar3e mahAvratI muni taka ke bhAvoM meM malinatA dravya saMyama se bhAva saMyama hotA hai| pariNAmoM kI saMbhAla nimittoM se bacane para paidA kara detA hai; isaliye vratI ko ekAMta meM zayyA va Asana rakhane ko kahA hai| hogii| mana kI caMcalatA bar3I vicitra hai| jarA bhI viparIta nimitta milatA hai to mana 91
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ SOON zrI AcakAcAra jI gAthA-143-144 w r vikArI ho jAtA hai| mana kA vikArI honA hI kAma deva kA utpAdaka hai| asatyaM asAsvataM rAgaM,utsAhaM parapaMca rto| brahmacarya vrata kI rakSA ke liye tatvArtha sUtra meM pA~ca bhAvanAyeM batAI haiM - sarIre rAga vicaMte, te punaH durgati bhAjana // 14 // strIrAga kathA zravaNa tanmanoharAMga nirIkSaNa pUrvaratAnusmaraNa dRSyeSTa rasa svazarIra saMskAra tyAgA: paMcaH / / 7/7 // anvayArtha- (etAni rAga saMbaMdhaM) isa prakAra rAga ke sambandha se (mada asTaM 1. striyoM meM rAga bar3hAne vAlI kathAoM kA sunanA chor3anA caahiye| 3 ramate sadA) hamezA ATha madoM meM lagA rahatA hai (mamataM asatya AnaMdaM) jhUThe mamatva meM 2. striyoM ke manohara aMgoM ke dekhane kA tyAga karanA caahiye| AnaMda mAnatA hai (mada asTaM narayaM pataM) AThoM mada naraka meM patana ke kAraNa haiN| 3. pUrva meM bhoge hue bhogoM kI smRti nahIM karanA caahiye| R (asatyaM asAsvataM rAgaM) jhUThe, kSaNabhaMgura rAga se (utsAhaM parapaMca rato) prapaMca 4. kAmoddIpaka pauSTika rasa nahIM khAnA caahiye| 2 meMrata rahatA hai (sarIre rAga vidhaMte) zarIra kA rAga bar3ha jAne se (te puna: durgatibhAjana) 5. apane zarIra kA zrRMgAra nahIM karanA caahiye| 5vaha manuSya durgati kA pAtra banatA hai| saptavyasana jinake vaya, so nara nIca kahAya / vizeSArtha- yahA~ bahirAtmA jo saMsAra zarIra bhogAdi meM Asakta pudgala kI cUta juA Amukha surA, AkheTaka du:khadAya // racanA meM lagA hai vaha dhana,strI,putra, parivAra ke liye saMsArI aizvarya prApti ke liye corI para nArI ratA, rAmAmikhama soya / kudevAdi kI pUjA bhakti karatA hai| kuguruoM kI mAnyatA, vaMdanA bhakti karatA hai aura antara dIratha kalpanA, Adha ghyAdha du:khadoya // unake kathanAnusAra adharma sevana meM lagA rahatA hai| saccA deva-nija zuddhAtmA, parive kuMbhI pAka meM, sapta vyasana sopaan| saccA gurU-nija antarAtmA aura saccA dharma-nija zuddha svabhAva ko nahIM niHzreNI zama vama dayA,satyAta japa tapa dAna // jAnatA mAnatA / vyavahAra meM sacce deva-sarvajJa vItarAgI hitopadezI arihanta satsaMgati jo koI kare, sarai sakala hI kAma / esiddha paramAtmA, sacce guru-jJAnI vItarAgI nirgrantha digambara sAdhu, saccA aura kAma kI kuNa calI,mile niraMjana rAma // dharma-vastu svabhAva ko bhI nahIM jAnatA maantaa| mithyA devagurU dharma ke cakkara meM sapta vyasana adharma hI hai| inameM pha~sA jIva naraka meM jAtA hai isaliye jo pha~sA adharma kA sevana karatA hai aura saMsAra meM rulatA rahatA hai| jIva apanA Atma kalyANa karanA cAhate haiM unheM vikathAoM kA aura vyasanoM kA adharma kyA hai? jo zubhAzubha karma, pApa-puNya haiM; yaha sabhI adharma hai| isake tyAga bAhara aura bhItara donoM prakAra se kara denA caahiye| AMtarika pariNati kA antargata Arta-raudra dhyAna, cAra vikathAyeM, sAta vyasana yaha saba adharma aura durgati ke bAhya kriyA AcaraNa para prabhAva par3atA hai aura bAhya AcaraNa kriyA AMtarika pariNati kAraNa haiN| inameM phaMsA jIva saMsAra ke dAruNa du:kha bhogatA hai, inhIM meM ATha mada bhI kA dyotaka hotI hai| apanA bhalA karanA hai to antara bAhya donoM pariNati saMbhAleM Ate haiN| isa prakAra saMsAra ke moha-rAga ke sambandha meM pha~sA jIva zarIrAdi bAhya aura apane Atma svarUpa kI ramaNatA kA puruSArtha kreN| adhyAtma bhASA meM apanI saMyoga ko hI apanA svarUpa mAnatA hai aura unhIM kA ahaMkAra, mada karatA hai, yaha mada azuddha paryAya dekhanA bhI abrahma kuzIla sevana hai| para paryAya dekhanA to vyabhicArIpanA ATha prakAra ke hote haiM, jinameM hamezA ramatA rahatA hai| jagata kI mamatA meM pha~sA rahatA ra para strI sevana karanA hai| 5 hai| mithyA jhUThe padArthoM meM AnaMda mAnatA hai| isa prakAra ATha madoM meM phaMsA jIva naraka Age adharma ke svarUpa meM aSTa madoM kA varNana karate haiM calA jAtA hai| jagata kI sarva racanA kSaNabhaMgura nAzavAna hai, pariNamanazIla hai, prati 4. ATha mada karanA adharma hai samaya badalatI rahatI hai| aise kSaNabhaMgura nAzavAna jhUThe padArthoM meM ramaNa karatA hai aura etAni rAga saMbaMdha, mada asTaM ramate sdaa| hamezA inhIM ke prapaMca meM lagA rahatA hai| vaha AtmA ko bilkula bhUlakara apane ko zarIra rUpa hI mAnA karatA hai, isase zarIra kA rAga bar3hatA hai| svastha sundara banAne mamataM asatya AnaMda, mada asTaM narayaM pataM // 143 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ CoOuii ApakAcAra hRSTa-puSTa karane viSaya-bhoga karane meM lagA rahatA hai tathA maiM rAjA hU~, maiM seTha hU~, maiM mAnaM rAga saMbaMdha, tapa dAruna naMtaM shrutN| balavAna hU~, maiM vidvAna hU~, maiM tapasvI hU~, maiM sundara hU~, maiM bar3e vaMza kA hU~ ityAdi suddha tatvaM na pasyaMti, mamataM durgati bhAjanaM // 150 // zarIra kI mUrchA meM mUJchita ahaMkAra se grasita ATha madoM meM lagA tIvra karma bAMdhakara anvayArtha- (jAti kula surUpaM ca) jAti mada, kula mada,rUpa mada aura durgati meM calA jAtA hai| isa zarIra kI Ayu galatI jAtI hai| saba rUpa vilaya hotA jAtA hai| 8 (adhikAraM nyAnaM tapaM) adhikAra mada, jJAna mada, tapa mada, (balaM silpa ArUr3ha) bala jarA (bur3hApA) nikaTa AtA jAtA hai| rogoM kA udaya hotA jAtA hai to bhI mada,zilpa kalA kA mada ina para ArUr3ha arthAt ahaMkAra car3hA huA (mada asTaM saMsAra bhAjana) yaha AThoM mada saMsAra kA pAtra banAte haiN| yaha mUDha manuSya kuTumba sneha meM phaMsA huA lobha meM jakar3A rahatA hai| (jAtiM ca rAga mayaM ciMte) jAti, mAtA pakSa ke rAgamaya (anRtaM nRta ucyate) pApa-parigraha meM lagA rahatA hai| moha rAga meM du:khI Akulita cintita bhayabhIta hotA rahatA hai| apane Atma svarUpa ko nahIM dekhatA pahicAnatA aura jhUThe moha 9 jo jhUThe, mithyA haiM unako zAzvata kahatA hai (mamataM sneha AnaMdaM) mamatva aura sneha mAyA ke jAla, saMsAra se chUTane kA puruSArtha nahIM karatA jabaki yaha dhana e meM AnaMda mAnatA hai (kula ArUr3ha rato sadA) hamezA kula mada, pitApakSa ke ahaMkAra saMpadA kSaNika asthAyI hai, yaha saba zarIra saMyoga, strI, putra, parivAra kA & kA nazA car3hA rahatA hai aura usI meM rata rahatA hai| sambandha kSaNabhaMgura nAzavAna hai, Ayu kA aMta Ate hI saba chUTa jAtA hai, (rUpaM adhikAraM disTA) sundara rUpa ko tathA adhikAra ko dekhakara (rAgaM zarIra bhI jalA diyA jAtA hai| yaha saba pratyakSa A~khoM ke sAmane dekhate hue bhI 5 vidhaMti je narA) jo manuSya rAga bar3hA lete haiM (te anyAna mayaM mUDhA) ve ajJAnamayI mUr3ha mAnava nahIM cetatA / guNavAna jJAnIjana aisA vicAra karake apane zuddha 3 mUDha haiM aura (saMsAre duSa dAruna) saMsAra ke dAruNa du:kha bhogate haiN| Atma svabhAva meM ramaNa karate haiN| vAstava meM ina sAMsArika padArthoM ke liye (kunyAnaM tapa taptaM ca) kujJAna sahita tapa karane vAloM kA (rAgaM vidhaMti te mAnavamuccha karanA mAtra ajJAnatA hai| 5 tapA) usa tapa se rAga bar3ha jAtA hai arthAt mada aura kaSAya bar3ha jAtI hai (te tAni AThamada kyA haiM aura unakA svarUpa kyA hai? ise Age kI gAthAoM meM kahate haiM * mUDha sadbhAva) ve saba mUDha svabhAvI haiM jo (anyAnaM tapa zrutaM kriyA) ajJAna tapa, sunI sunAI kriyA karate haiN| jAti kula surUpaM ca, adhikAra nyAnaM tapaM / (aneya tapa taptAna) aise ajJAnamayI, kujJAna sahita aneka tapa karate raho balaM silpa ArUDhaM, mada asTaM saMsAra bhAjana // 145 // 8 (janmana koDa koDibhi) karor3oM-karor3a janmoM taka karate raho (zrutaM aneya jAnate) jAtiM ca rAga mayaM ciMte, anRtaM nRta ucyte| hai aneka zAstroM ko bhI jAnate raho arthAt bahuta Agama jJAna ho to bhI (rAga mUDha mayaM mamataM sneha AnaMdaM, kula ArUr3a rato sadA // 146 / / sadA) hamezA rAga mayI hamezA rAgamayI hone se vaha saba ajJAnamaya hai| (mAnaM rAga saMbaMdha) aise mAna kaSAya aura rAga se baMdhe hue (tapa dArunaM naMtaM rUpaM adhikAraM disTA,rAgaM vidhati je nraa| zrutaM) bahuta kaThora dAruNa tapa karo aura ananta zAstra par3ha lo (suddha tatvaM na pasyaMti) te anyAna mayaM mUDhA, saMsAre duSa dArunaM // 147 // jaba taka zuddha tatva apane zuddhAtma svarUpa ko nahIM jAnate usakA anubhava nahIM kunyAnaM tapa taptaM ca, rAgaM vidhati te tpaa| karate taba taka (mamataM durgati bhAjana) yaha moha mada durgati kA pAtra banAne vAlA hai| 1 te tAni mUDha sadbhAvaM, anyAnaM tapa zrutaM kriyaa||148 // vizeSArtha- mada- ahaMkAra akar3a ghamaMDa ko mada kahate haiM, yaha mAna kaSAya ke aneya tapa taptAnaM, janmanaM koDa koddibhi| antargata hote haiN| jaba taka yaha ATha mada hote haiM, taba taka jIva ajJAnI mithyAdRSTi hI hotA hai| yaha samyakadarzana ke doSa haiM, inake rahate samyakdarzana nahIM hotaa| yaha zrutaM aneya jAnate, rAga mUha mayaM sdaa||149 / /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-145.15. Oo ATha mada-jAtimada, kulamada, rUpamada, adhikAramada, jJAnamada, tapamada, balamada aura zilpa kalA, citrakArI, saMgIta, yaMtra, vidyA Adi kA kAma jAnanA aura isameM hamezA zilpamada hote haiN| phUle rahanA zilpa mada hai| 1.jAtimada- mAtA pakSa ke ahaMkAra ko jAtimada kahate haiN| mAtA ke ra mAna kaSAya se utpanna jo mada mAtsarya (IrSyA) Adi samasta vikalpoM kA kuTumbIjanoM meM yaha mAna karanA ki hamAre mAmA nAnA Adi aise aise haiN| unake * samUha hai, usake tyAgapUrvaka jo mamakAra aura ahaMkAra se rahita zuddha AtmA meM bhAvanA dhanAdi bala ko apanA mAnakara ahaMkAra karanA jAti mada hai| hai,vahI vItarAga samyakadRSTiyoM ke ATha madoM kA tyAga haiN| mamakAra aura ahaMkAra ke 2.kulamada-pitA pakSa ke ahaMkAra ko kulamada kahate haiN| pitA ke kuTumbIjanoM lakSaNa ko kahate haiM-karmoM se utpanna jo deha, putra-strI Adi haiM, inameM yaha merA meM dAdA, paradAdA Adi ke dhana bala aizvarya Adi kA ahaMkAra karanA kula mada hai| zarIra hai, yaha merA putra hai, isa prakAra kI jo buddhi hai vaha mamakAra hai aura una zarIra 3.rUpamada - zarIra kI sundaratA A~kha,kAna,nAka, mu~ha Adi kI vizeSatA , Adi meM apanI AtmA se bheda na mAnakara jo maiM gore varNa kA hU~, moTe zarIra kA hU~, sahita sundara rUpa gorAraMga, svastha zarIra Adi kA ahaMkAra karanA rUpa mada hai| rAjA hU~ Adi isa prakAra mAnanA so ahaMkAra hai| 4.adhikAra mada-prabhutAI, bar3appana, hukUmata calate hue yaha mAnanA ki maiM zarIra Adi hI maiM hU~ isa mithyAtva se ahaMkAra mada hotA hai| yaha zarIrAdi mere jo cAhU~ so kara sakatA huuN| maiM sabase sayAnA, sabase bar3A,ghara kA, samAja kA haiM, yaha moha-mamatva hai isase para ke prati rAga AsaktatA rahatI hai| mukhiyA,padAdhikArI,maMtrI Adi pada kA ahaMkAra karanA adhikAra mada hai| mithyAtva se janma-maraNa hotA hai, moha-rAga se karmabandha hotA hai| 5.jJAna mada-yaha bar3A khataranAka hotA hai| korAjJAna, bAharI vidyA zAstroM jaba taka apane satsvarUpa zuddha tatva, nijazakhAtmA kA zraddhAna anubhUti nahIM ko par3hane likhane Adi sAMsArika bAtoM kA jJAna hone para kSAyopazamika jJAna kA hotI, taba taka yaha ahaMkAra-mamakAra to hote hI haiN| mithyAtva ajJAna dazA ahaMkAra karanA, apane ko hoziyAra catura mAnanA aura sabako mUrkha, ajJAnI samajhanAS meM kujJAna sahita kitane hI tapa karo, aneka zAstra par3ho para isase tapa mada, jJAnamada hai| IzAna mada hI bar3hatA hai, Atma kalyANa nahIM hotaa| 6. tapa mada- vrata, niyama, saMyama, tapa, upavAsa Adi kaThora sAdhanA ina ATha madoM kA svarUpa prazamarati prakaraNa meM AcArya umAsvAmI kahate haiMkaranA,parISaha sahanA, sAdhu ho jAnA, nAnA prakAra ke zArIrika kaSTa sahanA, aneka saMsAra meM bhramaNa karate hue jIvoM ko apane-apane karma ke udaya se kabhI prakAra ke tapa karanA aura apane Apako bar3A tapasvI,sAdhu,sabase zreSTha maannaa|tp brAhmaNa jAti, kabhI cANDAla kI jAti aura kabhI kSatriya Adi kI jAti hotI ke mada meM cAhe jisase cAhe jo kaha denA, apane Apako dharmAtmA mahAtmA mAnanA, hai| koI jAti sarvadA nahIM rahatI yahI kahate haiN| logoM kI prabhAvanA, prasiddhi kI cAha honA aura tapa se koI Rddhi-siddhi ho jAye. jJAtvA bhava parivarte jAtInAM koTizata sahaneSu / usakA durupayoga karanA, krodhita ho jAnA, apane sAmane kisI ko kucha na samajhanA hInottama madhyatvaM ko jAtimadaM budhaH kuryAt // 81 // tapamada hai| yaha jIva nArakI hokara tiryaMca yoni athavA manuSya yoni meM janma letA hai; 7.bala mada-zArIrika svasthatA, pahalavAna, hRSTa-puSTa hone para hamezA akar3e puna: ekendriya, doindriya, tInaindriya, cAraindriya aura paMcendriya jAti meM utpanna ra rahanA, akar3akara calanA, nirbaloM ko satAnA tathA sAthI, samarthakoM ke bala se 5 hotA hai| usameM bhI ekendriyoM meM pRthvI kAya ke zarkarA bAlukA Adi bahuta se bheda 9 anyAya,atyAcAra karanA tathA dhanAdi hone para anaitika kArya karanA, sabako apane haiN| isI prakAra jala, agni, vAyu aura vanaspati kI bhI jitanI yoniyA~ haiM, utanI se choTA hIna samajhanA bala mada hai| hI lAkha jAtiyA~ haiN| devagati meM bhI jitanI yoniyA~ haiM, utanI hI lAkha jAtiyA~8.zilpa mada- hara kAma meM hoziyAra hone para akar3e rahanA, maiM saba kucha haiN| devagati meM bhI aisA hI jAnanA cAhiye isaliye saMsAra ko caurAsI lAkha yoniyoM jAnatA hU~, saba kAma kara letA hU~, mere mukAbale koI bhI kucha bhI nahIM jaantaa| vAlA kahA gayA hai| isa saMsAra meM utpanna huA jIva jaghanya, madhyama aura uttama kuloM 94
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakA mada pavAra 04 zrI ApakAcAra jI meM janma letA hai| saMsAra kI isa viDambanA ko jAnakara kauna vidvAna jAti kA mada bhI garva karane kI vastu nahIM hai| mauta sAmane Ane para sabhI bala vyartha ho jAte haiN| kara sakatA hai ? yahA~ kisI kI koI jAti hamezA nahIM rahatI ata: jAti kA mada udayopazamanimittau lAbhAlAbhAvanitya ko mtvaa| karanA ThIka nahIM hai| nAlAbhe vaikravyaM na ca lAbhe vismaya: kaary:|| 89 // rUpabala zruti matizIla vibhava parivarjitAstathA drvaa| lAbhAntarAya karma ke kSayopazama se lAbha hotA hai aura lAbhAntarAya karma ke vipula kulotpannAnapinanukulamAna: parityAjya: / / 83 // udaya se kucha bhI lAbha nahIM hotA ata: lAbha bhI nitya nahIM hai aura alAbha bhI nitya, bar3e bhArI kula meM janma lene para bhI strI athavA puruSa yadi kurUpa huA, nirbala nahIM hai| dAtA kI zakti aura prasannatA ke anurUpa prApta hue kucha upabhoga ke yogya huA, atyanta mUrkha huA, hita aura ahita kA vicAra karane kI buddhi na huI, juA~rI, bar3e bhArI lAbha se bhI munIzvaroM ko mada nahIM hotA hai| para strI gAmI, asatyavAdI aura cora huA, pAsa meM dhana-dhAnya sampadA na huI to / grahaNodrAhaNanavakRti vicAraNArthAvadhAraNAdyeSu / sabhI usakA tiraskAra karate haiM ata: kula kA mada karanA vyartha hai| buddhayaGga vidhivikalpeSvananta paryAya vRddheSu // 91 // kaH zukrazoNita samudbhavasya satataM cyaapcyiksy| pUrvapuruSasiMhAnAM vijJAnAtizayasAgarAnantyam / roga jarApAzrayiNo madAvakAzo'sti rUpasya / / 85 // zrutvA sAmpratapuruSAH kathaM svabuddhayA madaM yAnti // 92 // nitya parizIlanIye tvagmAsAcchAdite kaluSa puurnne| apUrva sUtroM aura unake artha ko grahaNa karane meM,dUsaroM ko samajhAne meM, navIna nizcaya vinAza dharmiNi rUpe mada kAraNaM kiM syAt // 86 // prakaraNa vagairaha racane meM, sUkSma padArthoM kA vicAra karane meM, AcArya vagairaha ke mukha se pitA ke vIrya aura mAtA ke raja se zarIra banatA hai,utpanna hotA hai| sadaiva 1 nikale hue artha ko eka bAra meM avadhAraNa karane vagairaha meM hamAre pUrvaja bar3e dakSa the ghaTatA bar3hatA rahatA hai, roga aura jarA kA ghara hai, isameM mada karane kA kyA hai? zarIra tathA zAstroM meM buddhi ke sunane kI icchA vagairaha jo aMga batAye haiM, unake bheda mati meM nau maladvAra haiM,unase sadA apavitra gaMde padArtha bahA karate haiN| rUpavAna rAgI manuSya jJAna Adi haiM,jo paraspara meM ananta paryAyoM kI vRddhi ko liye hue haiM; kyoMki mati hara samaya usakI saphAI kA dhyAna rakhatA hai| carma aura rakta mAMsa se yaha DhakA hai aura zrutajJAna saba dravyoM ko viSaya karate haiN| avadhijJAna samasta rUpI dravya ko kintu usake aMdara mUtra, viSThA,khUna,carbI,majjA,haDDI, naseM Adi gandI cIjeM bharI jAnatA hai aura mana: paryayajJAna usake anantaveM bhAga rUpI dravya ko jAnatA hai| isa 2 prakAra paraspara meM ananta paryAyoM kI vRddhi ko liye hae jo baddhi ke bheda haiM ve bhI hamAre tela, ubaTana, snAna, lepa aura acche-acche khAna-pAna se isakAuna caudaha pUrva ke pAThI se lekara gyAraha aMga ke jJAtA pUrva meM jo pAye jAte the| isa lAlana-pAlana karane para bhI yaha prAya: naSTa hI hotA hai| anta meM yaha yA to kIr3oM kA prakAra unakA jJAna sAgara ke samAna gaMbhIra aura ananta thaa| unake isa jJAnAtizaya Dhera bana jAtA hai yA rAkha kA Dhera bana jAtA hai athavA haDDI aura camar3A mAtra raha ko sunakara Aja kala ke kSudra buddhi vAle manuSyoM ko apane jJAna kA garva nahIM karanA jAtA hai| aise zarIra meM rUpa kA mada karane kA kyA kAraNa hai| caahiye| bala samudito'pi yasmAnnara kSaNena vivltvmupyaati| upakAra ke nimitta dIna manuSyoM ke samAna dUsare logoM kI cApalUsI karake balahIno'pi ca balavAna saMskAra vazAt punarbhavati // 87 // jo unakA prema prApta kiyA jAtA hai, vaha saba miTa jAne vAlA hai| manuSya ko apane bala kA bhImada nahIM karanA cAhiye kyoMki yaha bala, jisakA mASa tuSopAkhyAnaM zruta paryAya prarUpaNAM caiv| manuSya garva karatA hai, koI sthAyI vastu nahIM hai| acche se acchA balavAna bhI prabala zrutvA'ti vismayakara vikaraNaM sthUlabhadra muneH // 95 // roga Adi ke nimitta se kSaNa bhara meM balahIna dekhA jAtA hai aura balahIna manuSya bhI samparkopama sulabha caraNa karaNa sAdhakaM shrutjnyaanm| vIryAntarAya ke kSayopazama aura balaprada sAdhanoM se balazAlI dekhA jAtA hai ata: bala lagdhyA sarva mavahara taineva madaH kartha kaaryH||16|| 26
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ PO4 zrI AbakAcAra jI bhAvapUrvaka grahaNa kiye hue thor3e se zruta se jar3a buddhi manuSya ko bhI nirvANa anRtaM kRtaM) mithyAtva aura rAga karatA hai (visvAsaM durbudhi ciMte) apanI durbuddhi se prApta ho sakatA hai| mASatuSa muni jar3a buddhi hone ke kAraNa par3hane meM asamartha the| unhIM kA cintana aura vizvAsa karatA hai (te narA durgati bhAjana) vaha manuSya durgati mA tuSamA rusa arthAt rAga mata karo, dveSa mata karo, yaha bhI yAda nahIM kara sakate the| kA pAtra banatA hai| mAtra tuSa mASa bhinnaM se nirvANa ho gayA ata: maiMne bahuta par3hA hai, aura maiM saba artha ko vizeSArtha- yahA~ bahirAtmA jo saMsAra meM rula rahA hai usakA kAraNa batAyA jAnatA hU~, aisA garva karanA ni:sAra hai tathA zrutajJAna ke bahuta bheda haiM, koI eka artha jA rahA hai| apane satsvarUpa ko bhUlA huAzarIrAdi pudgala karmoM meM ekatva mAnakara kI vyAkhyA karatA hai, koI do artha kI vyAkhyA karatA hai aura koI eka hI sUrya ke tAha ArakAieka hA sUryaka5 mithyAtva aura anantAnubaMdhI kaSAya sahita ho rahA hai, jo rAga aura dveSa se yukta hai aneka artha karatA hai tathA zrutajJAna to sabhI madoM ko dUra karane vAlA hai| sthUlabhadra sthUilabhadra jisakI buddhi mithyAtva se grasta hone ke kAraNa malina hai aura malina buddhi ke kAraNa sahITimizAla se gasta hone maharSi ko viziSTa zrRtAbhyAsa se vikriyA Rddhi prApta ho gaI, usake garva meM Akara / pA~ca inTiyoM ke viSaya hiMsAdi pApa aura Arta-raudra dhyAna rUpatIvra pariNAma hote unhoMne darzanArtha AI haI AryikAoM ko bhayabhIta kara zrutasampradAya kA viccheda haiN|jo kArya-akArya kA nizcaya karane meM mUr3ha hai, saMkleza aura vizuddhi ke svarUpa kiyA ata: kauna vyakti hogA jo isa ghaTanA ko sunakara zruta kA mada karegA? * ko nahIM samajhatA, AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha rUpa cAra saMjJAoM ke kalaha meM mAna kaSAya hI saba madoM kA mUla hai| jo sAdhu yA zrAvaka use ukhAr3a pheMkanA 12. pha~sA hai| sarvadA hajAroM du:khoM ko sahane ke kAraNa durbala ho rahA hai, dayA kA pAtra cAhate haiM unheM na to apanI prazaMsA karanA cAhiye aura na dUsaroM kI niMdA AlocanA hai| viSaya sakha meM Asakta hokara unhIM kI cAhanA karatA hai| vaha jIva anantAnubaMdhI karanA cAhiye kyoMki isase nIca gotra karma kA bandha hotA hai jo ananta janmoM taka hAtA hajAananta janmA taka kaSAya vAlA kahA jAtA hai, aisA manuSya durgatiyoM kA pAtra banatA hai| saMsAra meM durgati kA pAtra banAtA hai aura saMsAra meM dAruNa du:kha bhoganA par3ate haiM; at:| apanI prazaMsA karanA,pUjya puruSoM meM bhI doSa nikAlane kA svabhAva honA, apane Atma svarUpa kA zraddhAna karo aura yaha zarIra saMyoga se hone vAle madoM ko 5 bahuta kAla taka baira bAMdhe rahanA yaha tIvra kaSAyI jIva ke lakSaNa haiN| jIva kA svabhAva choDo kyoMki yaha dargati ke kAraNa adharma hI haiN| zarIrAdi saba saMyogI padArtha jJAna hai aura jJAna kA kArya yathArtha rUpa se padArtha ko jAnanA hai; kintu saMsArI jIva nAzavAna haiM, asthAyI haiN| jo zAzvata avinAzI apanA dhruva tatva zuddhAtma svarUpa hai kI sthiti isase viparIta ho rahI hai| vaha vivekabhraSTa, durbuddhi ho rahA hai isakA kAraNa rAna yaha ananta catuSTaya kA dhArI ratnatrayamayI svayaM paramabrahma paramAtmA hai| aise apane emithyAtva hai| yaha mithyAtva isake anAdikAla se calA A rahA hai| yaha kisI ne svarUpa svasattA zakti kA bahumAna karo to yaha saMsAra ke janma-maraNa, sukha-du:kha ke 8 kiyA nahIM hai / darzana mohanIya isakA kAraNa avazya hai; parantu vaha prati samaya kI kriyA nhiiN| cakra se chUTa jaaoge| hone vAlI paryAya meM hI nimitta hai| mukhyatayA isI ke kAraNa jIva saMsAra meM paribhramaNa bahirAtmA jo pudgala ko hI dekha rahA hai, vaha aise madoM meM, vikathA, vyasanoM S kara rahA hai| isake kAraNa jIva ko apane svarUpa kI upalabdhi nahIM hotii| mithyAtva meM pha~sA rahatA hai aura isase hI saMsAra meM rulatA hai| aura kaSAya hI mukhya mAne gaye haiN| jJAna meM samIcInatA aura asamIcInatA bhI isI vinaya va namratA rakhate hue zuddha tatva ko jAnane se hI svahita hogaa| mithyAtva ke kAraNa AtI hai| isake kAraNa jIva svarUpa ko bhUlakara para meM sva kI Age adharma ke antargata cAra anantAnubaMdhI kaSAyoM kA varNana karate haiM - kalpanA kara rahA hai| ghara, strI Adi ke chUTa jAne para bhI jIva yadi vivekI nahIM ho 5.anantAnubandhI kaSAyoM meM rata rahanA adharma hai pAtA to isakA kAraNa eka mAtra yahI hai| bAhya pravRtti vaza loga sAdhu aura utkRSTa kArya jena anaMtAnaM, rAgaM ca anRtaM kRtaM / tapasvI hote hue dekhe jAte hai; kintu isakI gAMTha na khulane para unakA vaha samasta visvAsaM durbudhi ciMte, te narA durgati bhAjanaM // 151 // AcaraNa kriyA dharma vyartha jAtA hai| anvayArtha- (kaSAyaM jena anaMtAnaM) jo jIva anantAnubaMdhI kaSAya (rAgaM ca tIna mithyAtva-mithyAtva, samyak mithyAtva, samyakaprakRti mithyaatv| cAra anantAnubaMdhI kaSAya-krodha, mAna, mAyA, lobh| yaha sAta prakRtiyA~ hI jIva
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzA zrI AcakAcAra jI ko saMsAra meM janma-maraNa aura karmabandha meM kAraNa haiN| inake upazama, kSaya, kSayopazama vizeSArtha- yahA~ anantAnubaMdhI lobha kA svarUpa batAyA jA rahA hai| hone para jIva ko jaba apanI svasattA zakti kA bodha hotA hai viveka aura puruSArtha lobha-cAha. AzA, tuSNA,icchA, mUrchA pakar3a ko kahate haiN| inakI ati hI jAgatA hai tabhI vaha saMsAra se mukta hotA hai| 5 anantAnubaMdhI kahalAtI hai| anantAnubaMdhI lobha, kiramica (DAmara) ke raMga jaisA hotA, jIva meM rAgAdi vikAra kA nAma hI adharma hai aura vikAra kA tyAga hokara hai.jo mazkila se chaTatA hai| lobha saba pApoM kA bApa hai, kaSAyoM kA rAjA hai| isI ke svarUpa kI prApti hI dharma hai| sAta vyasanoM meM Asakti aura ATha madoM meM lInatA kAraNa mAyA, mAna, krodha hote haiN| kahA haianantAnubaMdhI kaSAya ke kAraNa hotI hai, isI se cAra vikathAoM meM rata rahatA hai| uttama zauca sarva jaga jAnA,lobha pApa kA bApa bkhaanaa| ___jisase ananta anubaMdha ho, vaha anantAnubaMdhI kahalAtI hai| kaSAya arthAt AzA phA~sa mahA du:khadAnI, sukha pAve santoSI prANI // jo karmoM se kase bAMdhe vaha kaSAya hai| kaSAya cAra hotI haiM. isameM lobha kaSAya kaa| lobha dhanAdi para vastu kA hotA hai| jo vastu nAzavAna kSaNabhaMgura hai, yaha varNana karate haiM - dekhate jAnate hue bhI lobha ke vazIbhUta prANI dhana-vaibhava,jamIna-jAyadAda kI, putra lobhaM anRta sadbhAva, utsAhaM anRtaM kRtaM / * pautrAdi kI AzA tRSNA meM phaMsA nAnA prakAra ke pApa karatA hai aura aise hI kAryoM ke tasya lobha prAptaM ca, taM lobha narayaM pataM // 152 // prati bar3A utsAhita rahatA hai| AraMbha parigraha dhandhA vyApAra kI naI-naI yojanAyeM lobhaM kunyAna sadbhAvaM, anAdyaM bhramate sdaa| banAtA hai| nIti-anIti, puNya-pApa kA koI vicAra nahIM karatA,dharma-karma kA to 8 hoza hI nahIM rhtaa| bahuta AraMbha parigraha meM phaMsA narakAyu bAMdhakara naraka calA ati lobha ciMtate yena,taM lobha durgati kAranaM / / 153 // / jAtA hai| bahAraMbha parigrahatvaM naarksyaayussH||6/15|| tatvArtha sUtra asAsvataM lobha kRtvaM ca, aneya kaSTaM kRtaM sdaa| ka lobha aura kujJAna ke sadbhAva meM saMsArAzakta,paryAya buddhi, viSayoM kA lolupI cetanA laSyano hInA, lobhaM durgati baMdhanaM / / 154 // banA rahatA hai| dhana ke saMgraha karane kI ciMtA meM hamezA cintita rahatA hai| khAnA, anvayArtha- (lobhaM anRta sadbhAva) lobha nAzavAna mithyA kSaNabhaMgura padArthoM ke pInA, sonA bhUla jAtA hai / marane kI bhI phurasata nahIM rahatI, dharma-adharma kA to viveka hotA hI nahIM hai| prati hotA hai (utsAhaM anRtaM kRtaM) aura aise hI nAzavAna kAryoM ke karane ke prati utsAha rahatA hai (tasya lobhaM prAptaMca) aura aise hI asat padArthoM ke prApta karane kA ra dhana kA saMgraha,dhana kI rakSA aura dhana kA kharca honA,cale jAnA yaha lobhI prANI ke liye bar3e du:kha ke kAraNa haiN| lobha banA rahatA hai (taM lobha narayaM pataM) aisA lobha naraka meM DAla detA hai| lobhI prANI dUsaroM ke dhana vaibhava,aizvarya ko dekhakara hamezA kuDhatA arthAta (lobhaM kunyAna sadbhAva) lobha aura kujJAna ke sadbhAva meM (anAdyaM bhramate sadA) yaha jIva hamezA se bhramate bhaTakate kAla gavAM rahA hai (ati lobha ciMtate yena)* IrSyA karatA rahatA hai| rAta-dina naI-naI tarakIbeM socatA rahatA hai| apane bar3hane kI aura dUsaroM ko girAne kI yojanA banAtA hai, niraMtara raudra dhyAna meM lagA rahatA aura ati lobha kA cintana kiyA karatA hai (taM lobhaM durgati kAranaM) yaha lobha durgatira " hai| taMdula maccha aura mahAmaccha kA kathAnaka isakA pramANa hai| bAhara meM dhana-vaibhava kA kAraNa hai| (asAsvataM lobha kRtvaM ca) azAzvata, nAzavAna padArthoM kA lobha karane se .5 hove yA na hove kyoMki vaha to pApa-puNya karma udayAnusAra hotA hai parantu lobha (aneya kaSTaM kRtaM sadA) hamezA aneka kaSTa bhogatA rahatA hai (cetanA laSyano hInA) ke kAraNa jIva hamezA du:khI cintita rahatA hai| kahA haicaitanya lakSaNa apane svarUpa ko bhUlA hai aura (lobhaM durgati baMdhanaM) lobha se durgati kA dAma binA nirdhana du:khI,tRSNA vaza dhnvaan| kahUMna sukha saMsAra meM,saba jaga dekho chAna // bandha kara rahA hai| lobhI prANI prApta puNya ke udaya ko nahIM bhogatA, Age kI tRSNA cAha meM maratA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ou40 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-156.16.C O rahatA hai, hamezA aneka kaSTa bhogatA hai| lobha ke kAraNa marane-jIne kI bhI paravAha mAnaM rAga saMbaMdhaM, tapa dArunaM naMtaM zrutaM / nahIM krtaa| bhUkha-pyAsa sahatA hai| garmI-sardI meMmArA-mArA phiratA hai| dhana ke pIche aneka kukRtya karatA hai| lobhI prANI nakaTA hotA hai| dhana-vaibhava kA honA puNya ke . anRtaM aceta sadbhAva, kunyAnaM saMsAra bhAjanaM // 16 // udaya kA pariNAma hai| yaha use apanA kartRtva puruSArtha mAnatA hai| apane nija caitanya anvayArtha- (mAnaM asatya rAgaM ca) mAna bhI jhUThe rAga se hotA hai (hiMsAnaMdI ca 7 lakSaNa zuddha svabhAva ko bhUlA hai| svayaM tIna loka kA nAtha ananta catuSTaya kA dhArIdArunaM) yaha hiMsAnaMdI aura bhayAnaka kaSTakArI hotA hai (parapaMcaM ciMtate yena) isase , bhagavAna AtmA cetanA hIna ho rahA hai aura para padArtha dhanAdi ke pIche apanI durgati 5 nAnA prakAra ke jhagar3e mAyAcAra ke hI vicAra calate rahate haiM (suddha tatvaM na pasyate) durdazA karA rahA hai| yaha lobha kaSAya hI saba du:khoM kI, pApoM kI jar3a hai, yahI saMsAra aisA jIva apane zuddha AtmIka tatva ko nahIM dekhtaa| meM durgati kA kAraNa hai| (mAnaM asAsvataM kRtvA) mAna bilkula jhUThA nAzavAna kRtya hai ( anRtaM rAga adhika lobha ke vaza meM jo bAharI dhana-dhAnya padArtha bar3hA liye jAte haiM, naMdita) jhUThe kSaNabhaMgura rAga meM hI AnaMda mAnatA hai (asatyaM AnaMda mUDhasya) jo mUDha unakI to bAta hI kyA hai, ve to naSTa ho hI jAte haiM; kintu jisako pramukha rUpa se aisA jhUThA AnaMda mAnatA hai (raudra dhyAnaM ca tisTate) vaha raudra dhyAna meM lIna apanA mAnate haiM aisA yaha zarIra bhI naSTa ho jAtA hai,aMta meM saba chor3akara jAnA hI rahatA hai| par3atA hai| (mAnaM punya utpAdyate) mAna se puNya paidA karanA cAhatA hai arthAt apanA nAma Ane hai Ane hai jA mauta to ika dina Ane hai| bar3AI cAhatA hai (durbudhi anyAnaM zrutaM) durbuddhi khoTe zAstra racatA hai (mithyA maya mUDha jAne hai jAne hai saba chor3a ke ika dina jAne hai| disTI ca) mithyA mAyA se ghirA mUDha dRSTi hai (anyAna rUpIna saMsaya:) isakA sArA aisA vicAra kara buddhimAna puruSa isa AtmA ke virodhI bhayAnaka zatru lobha kA likhanA, par3hanA, kahanA ajJAnamayI hai, isameM koI saMzaya nahIM hai| nAza karate haiN| lobha ke nAza kA upAya jinavANI kA svAdhyAya satsaMga manana kara (mAnasya ciMtana durbudhi) mAna kA cintana vicAra karanA hI durbuddhi hai (buddhi AtmA aura AtmA se bhinna padArthoM kA bhedajJAna hai yahI upAdeya hai| 3 hIno na saMsayA) mAna kaSAya vAlA mAnI buddhihIna hai. isameM koI saMzaya nahIM hai mAnaM asatya rAga ca, hiMsAnaMdI ca dArunaM / (anRtaM nRta jAnate) vaha jhUThe nAzavAna padArthoM ko satya jAnatA hai (durgati pasyate te parapaMcaM ciMtate yena, sukha tatvaM na pasyate // 155 // R narA) aisA manuSya durgati meM hI jAtA hai| (mAnaM baMdhaM ca rAgaM ca) mAna meM baMdhA arthAta apanI akar3a meM phalA aura rAgAdi mAnaM asAsvataM kRtvA , anRtaM rAga naMditaM / 5 meM lagA (artha viciMta naMtayaM) nAnA prakAra ke dhanAdi saMgraha ke vicAroM meM, yojanAoM meM asatyaM AnaMda mUDhasya, raudra dhyAnaM ca tisTate // 156 // lagA rahatA hai (hiMsAnaMdIca doSaM ca) hiMsA karane aura nAnA prakAra ke aparAdha karane mAnaM punya utpAcaMte, durbudhi anyAnaM shrutN| ke vicAra calate rahate haiM (anRtaM utsAhaM kRtaM) aura aise hI duSkarma bar3e utsAha pUrvaka mithyA maya mUDha disTIca, anyAna rUpIna sNsyH||157 // karatA rahatA hai| (mAnaM rAga saMbaMdha) mAna ke kAraNa apanI akar3a meM phUlA apanA bar3appana 2 mAnasya ciMtanaM durbudhi, buddhihIno na sNsyaa| batAne ke liye (tapadArunaM naMtaM zrutaM) bar3I kaThina tapasyA karatA hai| aneka prakAra ke anRtaM nRta jAnaMte, durgati pasyate te narA // 158 // zAstra par3hatA hai, bar3A jJAnI banatA hai (anRtaM aceta sadbhAva) jhUThe zArIrika kRtya meM mAnaM baMdha ca rAgaM ca, artha viciMta naMtayaM / lagA rahatA hai (kunyAnaM saMsAra bhAjana) aisA kujJAnI saMsAra meM hI rulatA hai durgati / hiMsAnaMdI ca doSa ca, anRtaM utsAhaM kRtaM // 159 // bhogatA hai|
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI vizeSArtha lobha-pakar3a ko kahate haiN| mAna-akar3a ko kahate haiM / yahA~ anantAnubaMdhI mAna kaSAya kA varNana cala rahA hai| bahirAtmA saMsArAzakta jIva adharma meM rata ina kaSAyoM meM lagA rahatA hai| use apane zuddha svarUpa zuddhAtma tatva kI na koI khabara hai aura na usakI tarapha dekhatA hai| vaha to zarIra Adi saMyogI padArtha ke banAne, miTAne meM hI lagA rahatA hai| lobha jhUThI pakar3a hai, mAna jhUThI akar3a hai| yaha donoM antaraMga meM hotI haiN| inake kAraNa jIva apane zuddhAtma tattva ko nahIM dekhatA ki isa zarIra Adi se bhinna maiM eka akhaMDa avinAzI caitanya tatva bhagavAna AtmA hU~, maiM svayaM tIna loka kA nAtha ananta catuSTaya kA dhArI, paramabrahma paramAtmA huuN| vaha bAharI saMyoga, zarIra, dhana, vaibhava, parivAra, saMsAra, samAja Adi ke prapaMca meM ulajhA rahatA hai aura inhIM ko banAne miTAne, acchA-burA karane ke khoTe bhAvoM meM rata rahatA hai / strI, putra, mitra, dhana, rAjya, bhoga, vilAsa meM tIvra anurAga karatA hai aura inhIM ke ahaMkAra meM apane mana meM phUlA rahatA hai| apane Apako bar3A hoziyAra aklamaMda mAnatA hai| apane sAmane kisI kI calane nahIM detaa| dUsaroM kI bar3hatI nahIM dekha sktaa| kisI kI koI bAta nahIM suntaa| apanI manamAnI karatA hai, apane mana ke khilApha koI bAta yA koI kAma ho jAye usI kSaNa nArAja ho jAtA hai, akar3a jAtA hai| mesh remnach res mAna bilkula jhUThA, nAzavAna kRtya hai kyoMki yaha kisI kA kabhI rahA nahIM hai / jagata kI samasta vastuyeM kSaNika nAzavAna haiN| saMsAra meM AnA-jAnA puNya-pApa ke udayAnusAra pariNamana honA yaha saba cala hI rahA hai; paraMtu mAnI arthAt mAna kaSAya vAlA jIva inhIM saba vastuoM ke pIche raudra dhyAna karatA rahatA hai| eka dUsare se baira-virodha, IrSyA-dveSa karatA rahatA hai| mAna kaSAya vAlA hamezA apanI prasaMzA aura dUsaroM kI nindA AlocanA hI karatA rahatA hai| vaha na to dUsaroM kI prazaMsA karatA hai aura na suna sakatA hai / - apanI mAna kaSAya kI pUrti ke liye nAma bar3AI, prabhAvanA, prasiddhi pAne ke 5 liye kavitA, chanda, zAstra Adi bhI likhatA hai| nAma bar3AI ke liye jhUThe-sacce kathAnaka, viSaya-kaSAya ko bar3hAne vAle lekha, kapaTa rUpa dharma ke nAma para adharma kA poSaNa karane vAlI bAteM, pUjA, pATha Adi racatA hai aura svayaM mithyA mAyA Adi zalyoM meM lagA rahatA hai| svayaM mithyAdRSTi hai to usakA jitanA bhI kathAnaka hai vaha " Sysc.eiv gAthA- 161 ajJAnamayI jhUThA hI hai jisako par3hane se aneka bhole jIvoM kA ahita hotA hai / saMsAra meM bhramAne vAle vastu svarUpa ke viparIta zAstra nahIM zastra hote haiN| jo svayaM kA bhI ghAta karate haiM aura dUsaroM kA bhI ghAta karate haiN| mAna karanA, mAna kA vicAra karanA hI durbuddhi hai aura buddhihIna hI mAna karate haiN| mAna mahA duHkharUpa, karahi nIca gati jagata meM / komala sudhA anUpa, sukha pAve prANI sadA // saMsAra ke saba padArtha nAzavAna haiM, chUTa jAne vAle haiM parantu vaha inheM zAzvata avinAzI mAnatA hai| merA pada banA rahe, merI bAta banI rahe, merA kuTumba, parivAra, dhana, vaibhava banA rahe, inhIM vicAroM meM pha~sA Arta raudra-dhyAna karatA huA durgati meM calA jAtA hai| abhimAnI mAnava ko apane mAna pratiSThA Adi kA itanA rAga hotA hai ki phira vaha dharma-adharma, heya - jJeya kA kucha vicAra nahIM karatA, apanI mAna kI pUrti ke liye dhana saMgraha kI nAnA prakAra kI yojanAyeM banAtA hai| hiMsAdi khoTe kAma karane kI socatA hai aura bar3e utsAha pUrvaka khoTe kAmoM ko karatA hai| gRhastha saMsArI jIva to pApAdi meM lage hI haiM aura apane nAma pada pratiSThA ke liye saMgharSarata rahate hI haiM parantu sAdhu tyAgI hone para bhI apane nAma pada pratiSThA ke liye apanA bar3appana batAne ke * liye koI bahuta kaThina tapasyA bhI karate haiM aura koI bahuta zAstra abhyAsa karake bar3e bhArI jJAtA paMDita ho jAte haiM tathA koI UparI AcaraNa zarIrika kriyA, pUjA, pATha, japa, vrata, tapa sAdhanA Adi bhI karate haiM parantu yaha saba kujJAna sahita hone arthAt mAna kaSAya ke poSaNa ke liye hone ke kAraNa saMsAra meM hI rulAne vAle durgati karAne vAle haiN| maiM jJAnI, maiM tapasvI, maiM dharmAtmA, maiM mahAtmA tyAgI sAdhu yogI Adi ahaM bhAva mAna kaSAya kA hI rUpaka hai| mAna kaSAya pariNAmoM ko kaThora banAkara isa janma meM bhI burA karatI hai aura para loka meM nIca gati meM jAnA par3atA hai isaliye jJAnI ko kSaNabhaMgura paryAya, karmAdi saMyoga sambandha kA mAna na karake samabhAva rakhanA cAhiye / Age mAyA kaSAya kA varNana karate haiM - mAyA anRta rAgaM ca, asAsvataM jala biMduvat / dhana yauvana abhra paTalasya, mAyA baMdhana kiM karoti // 169 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI mAyA asuddha pariNAmaM, asAsvataM saMga saMgate / dusTa naTaM ca sadbhAvaM, mAyA durgati kAranaM / / 162 / / mAyA anaMtAnaM kRtvA, asatye rAga rato sadA / mana vacana kAya kartavyaM, mAyAnaMdI ca te jar3A / / 163 / / mAyA AnaMda saMjuktaM, anRtaM aceta bhAvanA / mana vacana kAya kartavyaM, durbudhi visvAsa dArunaM // 164 // mAyA aceta punyArtha, pApa karma ca vidhate / suddha disTina paryaMte, mithyA mAyA narayaM pataM / / 165 / / anvayArtha - (mAyA anRta rAgaM ca) mAyA kaSAya jagata ke asatya jhUThe padArthoM meM rAga karane se hotI hai (asAsvataM jala viMduvat) jagata kA svarUpa kSaNabhaMgura pAnI ke bulabule ke samAna hai (dhana yauvana abhra paTalasya) dhana yauvana megha paTala ke samAna vilA jAne vAlA hai (mAyA baMdhana kiM karoti) aisI mAyA kA bandhana kyoM karate ho arthAt aisI mAyA kaSAya meM kyoM baMdhate ho ? ( mAyA asuddha pariNAma) mAyA kaSAya azuddha pariNAma hai (asAsvataM saMga saMgate) yaha nAzavAna padArthoM kI saMgati, cAha se paidA hotI hai (dusTa nasTaM ca sadbhAvaM ) yaha duSTa hai aura apane Atma svabhAva ko naSTa karane vAlI hai (mAyA durgati kAranaM ) yaha mAyA kaSAya durgati kA hI kAraNa hai| (mAyA anaMtAnaM kRtvA) anantAnubaMdhI mAyA kaSAya karane se (asatye rAga rato sadA) hamezA saMsArI mAyAjAla jhUThe prapaMca meM hI rata rahanA par3atA hai (mana vacana kAya kartavyaM) aura isa saMsArI moha mAyA ke jAla ko mana vacana kAya se apanA kartavya mAna lene vAlA ( mAyAnaMdI ca te jar3A) vaha mAyAnaMdI arthAt saMsAra meM AnaMda mAnane vAlA mUrkha jar3a arthAt ajJAnI hai| (mAyA AnaMda saMjuktaM ) mAyA ke AnaMda meM lIna hone para (anRtaM aceta bhAvanA) mithyAtva zarIrAdi acetana padArthoM ke bhAva hone lagate haiM (mana vacana kAya kartavyaM) inhIM mithyA bhAvoM meM mana vacana kAya se apanA kartavya mAnakara laganA (durbudhi visvAsa dArunaM) mahAna vizvAsa ghAta khoTI buddhi hai| ( mAyA aceta punyArthaM ) mAyA kaSAya ke AdhIna arthAt mAyAcArI sahita zarIra SYA GARAAN FAR A YEAR. 100 gAthA - 161-165 X dhanAdi dvArA puNya saMcaya karanA cAhatA hai (pApa karma ca vidhate) parantu usase puNya nahIM hotA aura pApa karma hI bar3hate haiM (suddha disTi na pasyaMte) jaba taka apane Atma svarUpa kI anubhUti nahIM hotI, zuddha dRSTi nahIM hotI (mithyA mAyA narayaM pataM) isa mithyAtva aura mAyA kaSAya sahita naraka meM hI jAnA par3atA hai| mAyA hai kyA, yaha isa jagata se eka jhUThA rAga hai / jala budabudoM ke tulya re, jisakA anitya suhAga hai // yauvana azAsvata hai amRta hai, jalada paTala samAna hai| Azcarya mAyA jAla meM, kyoM phaMsa rahA ajJAna hai // nazvara parigraha sRjana karatA, jo malina pariNAma hai| usa azubhatama pariNAma ke dala kA hI mAyA nAma hai / utpanna karatI hai yaha mAyA, re aniSTa svabhAva hai| hotA hai durgati meM are, jisa hetu se sadbhAva hai| jo jIva mAyAcAra meM rahatA sadA Asakta hai| mithyAtva kA vaha mUr3ha bana jAtA, nisaMzaya bhakta hai // mana ke vacana ke kAya ke kartavya se dho karathalI / mAyAtva meM hI cUra rahatA hai niraMtara vaha chalI / jisa jIva kA saMsAra kevala eka mAyAcAra hai| milatA use mithyAtva meM hI harSa aparampAra hai / mana vacana krama ke yogya, isa saMsAra meM jo karma hai / unase vimukha ho vaha kumati karatA sadaiva adharma hai // jo puNya karmoM meM bhI karatA, mUr3ha mAyAcAra hai| vaha nara bar3hAtA basa samajha lo, pApa kA saMsAra hai // jo zuddha AtmIka tatva kA karatA nahIM hai cintavana / vaha adhama mAyAvI niyama se narka meM karatA gamana // (caMcalajI) vizeSArtha - yahA~ anantAnubaMdhI kaSAya ke aMtargata mAyA kaSAya kA varNana cala rahA hai| chala kapaTa,beImAnI vizvAsaghAta, jhUTha, dhokhA, phareba ko mAyAcArI kahate haiM / mAyA zalya bhI hotI hai, jisakA pUrva meM varNana A cukA hai| mAyA kA sadbhAva para padArthoM kI cAha se prAraMbha hotA hai| saMsAra meM isa jIva ko nAma, kAma,
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI dAma kI cAha hotI hai aura usakA phailAva zarIra, dhana, strI, putra, parivAra saMsAra apanA laukika svArtha siddha karane rUpa mithyAvAsanA hone se dhArmika kRtya ko bhI hotA hai| saMsAra ke nAzavAna asat padArtha zarIra, dhana,yauvana, vaibhava, nAma, pratiSThA adhArmika banA detA hai| vaha to usa Thagiye ke samAna hai, jo vizvAsa pAtra mitra banakara Adi kI cAha lagAva rAga honA hI mAyA kaSAya hai| yahI isa jIva ko saMsAra meM apanA svArtha siddha karanA cAhatA hai, ThaganA cAhatA hai| jaise-billI cahe ke sAtha jakar3a kara bAMdhakara rakhatI hai| yahA~ sadagurU kahate haiM ki yaha saba nAzavAna jala ghAta karatI hai, aise hI mAyAcArI mithyAdRSTi jIva apane zuddha tatva ko nahIM jAnatA budabudA ke samAna kSaNabhaMgura haiN| yaha dhana, zarIra, yauvana Adi bhI megha ke samAna bilA aura na usakI ruci karatA tathA kRSNAdi azubha lezyA ke kAraNa naraka gati bAMdha jAne vAle haiN| aise nAzavAna para padArthoM kI cAha yaha mAyA kA baMdhana kyoM bAMdhate ho? letA hai| mAyA kaSAya isa jIva liye mahAna ahitakara hai, aisA jAnakara jo jIva ___ azuddha pariNAma hI mAyA kaSAya hai aura yaha para ke saMyoga zarIrAdi nAzavAna 8 apanA Atmahita karanA cAheM unako mAyA kaSAya kA tyAga kara saralatA kA vyavahAra padArthoM kI saMgati se hotI hai, yaha bar3I duSTa hai| apane Atma svabhAvako vismRta karane karanA cAhiye / isa mAnava jIvana ko Arjava dharma kA pAlana kara saphala banAnA vAlI, bhulAne aura naSTa karane vAlI hai, isI ke kAraNa durgati meM jAnA par3atA hai| caahiye| anantAnubaMdhI mAyA kaSAya bar3I du:khadAyI hotI hai,yaha bAMsa kI jar3a ke kapaTa na kIje koya,corana ke purana bse| samAna bar3I Ter3hI-meDhI kuTila hotI hai| isase mana, vacana, kAya kI sabhI kriyAoM sarala svabhAvI hoya,tAke ghara bahu sNpdaa|| meM bar3I kuTilatA, mAyAcArI rahatI hai| mana meM kacha vicAra karatA hai.vacana se kacha thor3I sI Ayu ke liye mAyAcAra karake dhanAdi saMgraha karanA AgAmI pApa kahatA hai aura kAya se kucha karatA hai, usakA kabhI ekarUpa vyavahAra hotA hI nahIM hai baMdha aura durgati kA kAraNa hai| aura mAyAcArI karane vAlA ajJAnI jIva isI meM AnaMda mAnatA hai| mAyAcArI meM Age krodha kaSAya kA varNana karate haiM - lagA huA jIva jhUThI-saccI bAteM karatA hai.vibhAva bhAva karatA hai| bar3I-bar3I kohAgni asAsvataM proktaM, sarIra mAna baMdhanaM / kalpanAyeM, bar3I-bar3I yojanAyeM banAtA rahatA hai| vaha dina meM hI svapna dekhatA hai| asAsvataM tasya utpAcaMte, kohAgni dharma lopanaM / / 166 / / mana vacana kAya se inhIM sabake karane meM lagA rahatA hai| vaha vizvAsaghAtI aura anvayArtha- (kohAgni asAsvataM proktaM) krodha ko agni kahate haiM yaha kSaNa durbuddhi hotA hai| hamezA sAMsArika rAga meM rata rahatA hai, use apanI to koI khabara hI ra bhara meM saba nAza kara detI hai (sarIraM mAna baMdhana) zarIra ke ahaMkAra se isakA bandhana nahIM rahatI,yahI mAyAcArI tiryaMca gati le jAtI hai| hotA hai (asAsvataMtasya utpAdyate) isakepaidA hote hI sarvanAza ho jAtA hai (kohAgni mAyA tairyagyonasya // 6/16 // tatvArtha sUtra " dharma lopanaM) yahA~ taka ki krodhAgni dharma kA bhI lopa arthAt nAza kara detI hai| strI paryAya bhI isI mAyAcArI se milatI hai| isI mAyA kaSAya ke AdhIna . nAma bar3AI ke liye koI zarIra aura dhanAdi se dayA, dAna, paropakAra Adi karatA hai vizeSArtha-lobha-pakar3a hai,mAna-akar3a hai,mAyA-jakar3a hai,krodha-dhakar3a aura puNya kA abhilASI rahatA hai to isase puNya to nahIM hotA aura pApa karma hI bar3hate : hai|yhaaN anantAnubaMdhI kaSAya ke antargata krodha kA varNana cala rahA hai| krodha-gussA haiN| mAyAcArI jIva hamezA mithyAdarzana mithyAjJAna kI bhAvanA meM rata rahatA hai| karane, nArAja hone, jora-jora se cillAne, bolane,mArane-pITane ko kahate haiN| vaha apane Atma svarUpa ko na dekhatA hai, na jAnatA hai| viSayoM kI lampaTatA aura 5 ra krodha agni hai, yaha manuSya ko andhA kara detI hai| isake paidA hote hI viveka calA paravastukIcAha ke liye deva gurUdharma kI bhakti karatA hai| zAstra svAdhyAya, pravacana jAtA hai phira use koI hoza nahIM rahatA ki maiM kyA kara rahA hU~ ? isakA pariNAma 1 Adi karatA hai paraMtu mithyAtva aura mAyAcAra sahita hone ke kAraNa apanA Atma kyA hogA? use apane bhale-bure kA bhI koI hoza nahIM rhtaa| krodha meM manuSya kalyANa kA uddezya nahIM rakhatA aura dhanAdi kA svArtha sAdhana karatA hai| vaha bAhara akaraNIya kArya kara baiThatA hai, jisakA pariNAma jIvana bhara bhoganA par3atA hai| apane meM aise rahatA hai jaise koI bar3A dharmAtmA ho parantu bagulA jaisI sthiti hotI hai| hAtha se apanI hAni kara letA hai , yahA~ taka ki dUsaroM ko mAra DAlatA hai aura svayaM bhI mara jAtA hai,Atma ghAta kara letA hai| 101
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ to zrI zrAvakAcAra jI gAthA-167 O r krodha se baira,mAna se virodha,mAyA se IyA aura lobha se veSa paidA hotA hote haiN| hai|krodh se prIti kA nAza hotA hai| mAna se vinaya kA ghAta hotA hai| mAyAcAra yahA~ vizeSa samajhane kI bAta yaha hai ki lobha mAna mAyA kaSAya na hoveM to se vizvAsa jAtA rahatA hai aura lobha se sabhI guNa naSTa ho jAte haiN| krodha aMdhA , krodha ho hI nahIM sakatA, ina saba kaSAyoM kA mUla AdhAra, pApa kA bApa lobha hI hotA hai,mAnabaharA hotA hai,mAyA gUgI hotI hai,lobha nakaTA hotA hai| krodha hai| para kI tarapha dRSTi jAne para sabase pahale cAha paidA hotI hai, jo lobha kA hI tAr3akA rAkSasI hai, mAna subAhU rAkSasa hai, mAyA mArIci rAkSasa hai aura lobha sUkSma rUpa hai tathA ina kaSAyoM meM lobha,mAyA rAga rUpa hote haiN| krodha, mAna dveSa rUpa rAvaNa laMkezvara rAkSasa hai| zarIra ke ahaMkAra ekatvapane apanatvapane se hI hote haiM aura yahI rAga-dveSa karmabandha ke kAraNa saMsAra ke mUla AdhAra haiN| kaSAya hotI hai| lobha aura mAyA se mana sakriya aura jindA rahatA hai| manuSya kI apekSA lobha kA mUla AdhAra dhana hai aura vaha dhana ke kAraNa hI krodha-mana, vacana aura kAya kI kriyA se kAma karate haiN| zArIrika kriyA kA sAre pApa karatA hai, dhana ke kAraNa hI mAna mAyA krodha hote haiN| saMsAra meM dhana kA hI jitanA pariNamana haiyaha saba krodha kaSAya ke AdhIna hI hotA hai| kaSAyoM ko prabhutva mAnA jAtA hai aura yaha dhana hI dharma kA sabase virodhI kAraNa hai| jisako dhana kSaya karane,galAne ke liye zArIrika saMyama tapa Avazyaka hai| kA prabhutva iSTatA hogI, use kabhI dharma kI pratIti ho hI nahIM sakatI isaliye tAraNa krodha ke paidA hote hI dhairya kA nAza ho jAtA hai, buddhi viveka kA nAza svAmI ne manuSya ke jIvana meM kaSAyoM kA kaisA krama hai, kisa AdhAra se calatI ho jAtA hai, zArIrika sthiti bekAbU ho jAtI hai, apazabda bolane lagatA haiM,usa apekSA varNana kiyA hai jo anubhava gamya prAmANika hai| jo jIva apanA Atma hai| manuSya ko lagI huI coTa,golIkA ghAva purajAtA hai parantu bolIkA ghAva kalyANa karanA cAhate haiM unheM inase hamezA bacanA caahiye| kabhI puratA nahIM hai| krodha kaSAya kA udAharaNa-dvIpAyanamuni haiM, jinhoMne yahA~ taka bahirAtmA kA svarUpa aura adharma kA varNana kiyA gayA, jisake dvArikA ko bhasma kara diyA aura svayaM bhI bhasma ho gye| krodha kI agni saMsAra, kAraNa yaha jIva bhagavAna AtmA parama brahma paramAtmA saMsArI bahirAtmA banA huA hai, aura zarIra kA nAza to karatI hI hai,yahA~ taka ki AtmA kA patana,dharma kA isI saMdarbha kI antima gAthA kahate haiM, nAza bhI karatI hai| etat bhAvanaM kRtvA, adharma tasya pasyate / yahA~ koI prazna kare ki yaha lobha,mAna,mAyA, krodha kA ulTA krama kyoM rAgAdi mala saMjuktaM, adharma so saMgIyate // 17 // batAyA hai tathA kaSAya kyA hai, isako apanI bhASA meM batAiye? usakA samAdhAna karate haiM ki yahI saMsAra kA mUla AdhAra hai, isake jAne anvayArtha- (etat bhAvanaM kRtvA) isa prakAra kI bhAvanA karane vAlA arthAt binA to saba vyartha hai| kaSAya para pati rAga-dveSa karane ko bhI Arta-raudra dhyAna, vikathA, sapta vyasana,ATha mada aura kaSAya bhAvoM meM rata rahane acchA-burA mAnanA kaSAya hai| jIva to eka akhaMDa avinAzI dhruva tatva zuddhAtmA vAlA (adharma tasya pasyate) aise prANI ke bhItara adharma hI dekhA jAtA hai (rAgAdi mala jJAnAnaMda svabhAvI hai, arasa, arUpI asparzI hone se para pudgala tathA para jIvoM se saMjuktaM ) vaha rAga-dveSa Adi maloM meM hI lIna rahatA hai (adharma so saMgIyate) yahI bhI koI sambandha nahIM hai; aura na eka dUsare ko chUtA aura na koI kisI kA kucha adhama kA adharma kA vistAra hai, jo jIva ko saMsAra meM rokakara rakhatA hai| karatA hai parantu jJAna-darzana cetanA aura vaibhAvika zakti hone ke kAraNa jIva para ke vizeSArtha- yahA~ AtmA ko tIna prakAra kA kahA gayA hai-paramAtmA, prati arthAt zarIrAdi meM ekatva apanatva kartRtva, rAga-dveSa karatA hai| vaibhAvika zakti antarAtmA, bhiraatmaa| jo jIva jina bhAvoM meM ThaharA hai vaha vaisA kahA jAtA hai| ke viparIta pariNamana ko hI kaSAya kahate haiN| isameM karmoM kA nimitta-naimittika jo zaba svabhAvamaya hai vaha paramAtmA hai, jo bhedajJAna sahita hai vaha sambandha rahatA hai tathA krodha, mAna,mAyA,lobha yaha kaSAya ke nAma aura bheda batAne antarAtmA hai, jise apanA bodha nahIM hai pudgalAdi ko dekha rahA hai aura saMsArI 9 kI apekSA batAye jAte haiM; paraMtu jIvana meM lobha ke kAraNa hI mAna. mAyA. krodha prapaMca meM lagA hai, vaha bahirAtmA hai| 102
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI yahA~ bahirAtmA kina bhAvoM meM kaisA lagA rahatA hai usakA vizad varNana kiyA (cetanA laSyano sadA) jo hamezA caitanya lakSaNamayI jIvatatva hai, jo trikAla zuddha gayA hai ki yaha jIva apane paramAtma svarUpa jo devoM kA deva svayaM bhagavAna AtmA hai brahma svarUpI dhruvatatva, zuddha svabhAva hai vaha zuddha dharma hai (suddha dravyArthika nayena) zuddha / aise apane nijasvarUpa ko bhUlA huA kudeva-adeva kI bhakti pUjA ArAdhanA karatA , dravyArthika naya se (dharma karma vimuktayaM) vaha dharma sarva prakAra karma se rahita hai| hai tathA sadagurU, samyakadRSTi,samyakajJAnI vItarAgI nirgrantha sAdhuoM kA satsaMga vizeSArtha-yahA~zaddha dharma nizcaya dharma yA saccA dharma kyA hai? isakA svarUpa nahIM karatA, kuguruoM ke jAla meM phaMsakara saMsAra ko bar3hAne vAle adharma kA sevana lAyA jA rahA hai karatA hai| zuddha svabhAva dharma hai aura vibhAva adharma hai| vibhAva bhAvoM meM Arta raudra jo vastu jaga meM dharma isa zubha nAma se vikhyAta hai| dhyAna, vikathA, sapta vyasana, ATha mada aura anantAnubaMdhI cAra kaSAya rUpa pariNAma vaha AtmA ke jJAnaguNa, caitanya se hI vyApta hai| Ate haiM, yaha saba adharma haiM aura ina bhAvoM meM lage rahane se saMsAra meM dAruNa du:kha bhoganA dravyArthika naya kI apekSA, dharma kA yaha rUpa hai| par3ate haiN| durgati naraka nigoda Adi meM rulanA par3atA hai| yahA~ taka adharma ke svarUpa zukhAtmA hI dharma hai,jo karma zUnya alapa hai| (caMcala jI) kA varNana kiyA gayA hai| jo hamezA caitanya lakSaNamayI dhruva tatva zuddhAtmA hai, jo trikAla zuddha brahma ___ yahA~ koI prazna kare ki dharma kA yathArtha svarUpa kyA hai, usake bhAva aura svarUpI zuddha svabhAva hai, vahI saccA dharma hai| yaha zuddha dravyArthika naya se arthAt zuddha sAdhanA kaisI hotI hai tathA usakA pAlana kauna karatA hai? dravya dRSTi se samajhane kI bAta hai| jaise-kisI svarNakAra ke pAsa koI AbhUSaNa becane usakA samAdhAna karata ha ki dhamakA yathAtha svarUpatA apanA catanya lakSaNale jAye to vaha use dekhakara usameM jo zuddha sonA hai usakA bhAva karatA hai, kImata zuddha svabhAva hI hai aura isI zuddha svabhAva meM rahane kI sAdhanA hI vAstavika dharma hai batAtA hai, AbhUSaNa bhale hI dasa tole kA ho, kitanA hI sundara ho parantu usameM batAtA sAdhanA hai| vartamAna meM jIva karma saMyogI dazA meM hai aura vibhAva pariNamana cala rahA jo khoTa rahita zaddha sonA ATha tolA hai, vaha usakA hI bhAva karatA hai| isI prakAra hai, use apanI ora mor3ane zuddha svabhAva maya rahane ke liye sabase pahale bhedajJAna azaddha dravya daSTi se yaha jIva tatva zuddha svabhAva rUpacetanA lakSaNa dharma saba karmoM se mukta pUrvaka sva-para kA yathArtha nirNaya karanA tathA apane zuddha svabhAva nija zuddhAtma svarUpa nikAla hai| aisA jo jIva apane zaTAtma svarUpa kA anabhavana zradAna karatA kI anubhUti honA Avazyaka hai kyoMki dharma carcA kA viSaya nahIM,anubhUti aura hai.vaha satyadharma ko upalabdha hotA hai aura isI ke zraddhAna, sAdhanA se mokSa hotA hai| zraddhAna caryA kA viSaya hai| jise bhedajJAna tathA nija zuddhAtmAnubhUti ho jAtI hai. aise nizcaya zaddha dharma ke zraddhAna ArAdhanA kiye binA na koI mokSa gayA hai, na jA vaha samyakadRSTi antarAtmA hotA hai aura vahI yathArthatayA dharma ke sacce svarUpa ko sakatA hai. na kabhI jaayegaa| jAnatA hai| S yahA~ eka vizeSa bAta kahI gaI hai ki dharma karma vimuktayaM arthAt dharma, karma se zuddhadharma kyA hai aura usakI sAdhanA kA mArga kyA hai? isa bAta ko sadgurudeva rahita hai| jahA~ dharma hai. vahA~ karma nahIM hai tathA jahA~ karma hai, vahA~ dharma nahIM hai, bar3I Age gAthAoM meM vivecana karate haiN| jo antarAtmA avrata samyakdRSTi isa bAta ko aparva bAta hai| hama azubha karma pApAdiko burA mAnate haiM aura zubha karma puNyAdi ko jAnatA samajhatA hai aura sAdhanA karane kA puruSArtha karatA hai, vaha antarAtmA samyakdRSTi acchA aura usI ko dharma mAnate haiN| tAraNa svAmI yahA~ kahate haiM jo puNya-pApAdi ra kauna aura kaisA hotA hai usake svarUpa kA varNana karate haiM * karmoM se rahita bhinna mukta hai vaha dharma hai| zuddha dharma kyA hai ise kahate haiM - karma tIna prakAra ke batAye gae haiM- dravya karma, bhAva karma, no krm| suddha dharma ca proktaM ca, cetanA laNyano sdaa| jJAnAvaraNAdi ATha karma dravya karma kahalAte haiN| rAga dveSAdi malinabhAvabhAvakarma suddha dravyArthika nayena, dharma karma vimuktayaM // 18 // kahalAte haiN| zarIrAdipudgala piMDa no karma kahalAte haiN| dravyadRSTi se AtmA ina tInoM 1 anvayArtha- (suddha dharma ca proktaM ca) zuddha dharma kaisA kahA gayA hai vaha kahate haiM ne . karmoM se rahita zuddha caitanyamayI hai, use zuddha dharma kahA gayA hai| jo isakA zraddhAna Arormera re 103
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-168 doo anubhUti karate haiM, vaha antarAtmA haiM isI bAta ko tAraNa svAmI ne pUrva meM kahA hai- hai| vinyAnaM jevi jAnate,appA para prpye| cArita khalu dhammo-cAritra hI dharma hai arthAt apane svabhAva meM rahanA hI dharma paricaye appa sadbhAva,antara AtmA paraSaye ||49||shraavkaacaar hai| koI kriyA karma, vyavahAra cAritra, saMyama tapa Adi dharma nahIM hai| jaba jIva apane dharma ke svarUpa kA varNana karate hue mAlArohaNa kI 16 vIM gAthA meM kahA hai- svabhAva meM rahatA hai tabhI dharma meM hai arthAt sukha zAMti AnaMda nirAkulatA meM hai| apane je dharma lInA guna cetanetvaM,te duSya hInA jina suddha disttii| svabhAva se bAhara vibhAva meM, para meM hai to vaha adharma meM hai arthAt duHkha meM hai, AkulatA saMproSi tatvaM soI nyAna rUpa, brajati moyaM vinameka etvaM // 16 // aura saMkalpa-vikalpa meM hai phira bhale hI vaha pApa meM ho yA puNya meM ho vaha dharma meM nahIM jo apane caitanya guNadharma meM lIna hote haiM, ve samasta duHkhoM se mukta jina zuddha hai| dharma to eka mAtra apane svabhAva meM rahanA hI hai| dRSTi haiM, unhoMne apane jJAna svarUpa meM samasta tatvoM ko jAna liyA hai, ve eka kSaNa meM uttama kSamA mArdavArjava satya zauca saMyama tapastyAgAkiMcanya brahmacaryANi hI mokSa cale jAte haiN| dhrmaaH| yahA~ koI prazna kare ki dharma kA svarUpa to aneka prakAra se batAyA hai uttama kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya, jaise-vatthu sahAvo dhammo,dasaNa mUlo dhammo, cArittaM khalu dhammo, ahiMsA paramo brahmacarya hI dharma hai| yaha svabhAva kI apekSA dasa bheda haiM,yaha jIva ke svabhAva haiM, jo dharmaH / uttama kSamA mArdavArjava satya zauca saMyama tapastyAgAkiMcanya brahmacaryANi vibhAva rUpa hone se viSaya-kaSAya, pApAdi kahalAte haiN| apane svabhAva meM rahanA hI dharmAH / Apa yahA~ cetanA lakSaNo dharmoM kaha rahe haiM phira yaha saba kyA hai yaha spaSTa dharma hai, isa apekSA yaha dasa lakSaNa dharma kahe jAte haiN| mUla bAta to apane svabhAva meM samajhAiye? ra rahane kI hai| usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! bAta jarA sUkSmatA se samajhane kI hai| vatthu ahiMsA paramo dharma:- ahiMsA hI parama dharma hai| ahiMsA arthAt hiMsA na sahAvo dhammo-vastu kA jo svabhAva hai vahI dharma hai| jaise-agni meM uSNatA, jala meM honA, isameM sva va para ke, kisI ke bhI dasa prANoM meM se kisI kA ghAta na honA zItalatA, namaka meM khArApana yaha anAdyanidhana svabhAva hai yahI inakA dharma hai| isI ahiMsA hai| parajIvoM ke prati dayA, karuNA,prema,uttama kSamAdi bhAva rakhanA ahiMsA prakAra jIva kA cetanA lakSaNa hI anAdyanidhana svabhAva hai| jo trikAlavartI rahe aura hai tathA apane bhAvoM meM vikAra arthAta moha, rAga-dveSAdi kA na honA ahiMsA hai| avyApti Adi doSoM se rahita ho vahI svabhAva dharma mAnA jAtA hai| 2 prayojana yaha hai ki rAga-dveSAdi vikArI bhAvoM kA na honA, apane svabhAva meM hI rahanA dasaNa mUlo dhammo-darzana hI dharma kA mUla hai arthAt samyakudarzana nija ahiMsA hai aura yahI parama dharma hai| dharma aura satya to eka hI hotA hai aura vaha brahma svabhAva kI anubhUti hI dharma hai| saMsAra meM saMkhyA apekSA chaha dravya haiN| vastu apekSA 9 svarUpa anAdyanidhana cetanA zakti hai,jo pratyeka jIva AtmA kA apanA nija svabhAva mUla do dravya haiM-jIva aura ajIva tathA bheda apekSA ananta haiN| aba yahA~ samajhanA hai| jo ise svIkAra karatA hai vahI satya ko upalabdha hotA hai, mukti pAtA haiyaha hai ki cetanatA jJAna darzana jIva meM hI hote haiN| ajIva meM jJAna darzana cetanA hotI ina saba paribhASAoM kA mUla AdhAra eka hI hai - nahIM hai ; to nija svabhAva kI anubhUti aura vastu svabhAva ko jAnane kI kSamatA mAtra cetanA laNyano dharmoM,betayanti sadA dudhai| jIva meM hI hotI hai tathA jIva bhI ananta haiM to yahA~ jisa jIva ko apane svabhAva kI 5 dhyAnasya jalaM suddha,nyAnaM asnAna pNdditaa||9|| paMDitapUjA anubhUti arthAt darzana jJAna hotA hai, usane hI satya dharma ko jAnA vahI samyakdRSTi caitanya lakSaNa hI nija dharma hai| he buddhimAno! hamezA isakA hI cintavana karo, jJAnI huaa| apane svarUpa kA darzana anubhava honA hI dharma hai| jisa jIva ko apane isI ke dhyAna rUpI zuddha jala meM jJAnamayI snAna paMDitajana karate haiN| svarUpa kA darzana anubhUti nahIM huI usane dharma ko jAnA hI nahIM, use dharma huA hI kathana apekSA bheda hai, mUlAdhAra to eka hI hai ki apanA cetanA lakSaNa hI nija nahIM kyoMki dharma yA samyakdarzana se hI mukti, jIvana meM sukha zAnti AnaMda milatA svabhAva brahmasvarUpI zuddhAtmA hai vahI zuddha dharma hai, usI kA zraddhAna karo, isI bAta 104
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ wevera RSON zrI zrAvakAcAra jI gAthA-168 DOO ko kundakundAcArya samayasAra meM kahate haiM samyakdarzana hai| yaha AtmA apane guNa paryAyoM meM vyApta rahane vAlA hai aura zuddhanaya se 6 Navi hodi appamattoNa pamatto jANago dujo bhaavo| ekatva meM nizcita kiyA gayA hai tathA pUrNa jJAnaghana hai evaM jitanA samyakdarzana hai| evaM bhaNati suddhaM NAdo jo so du so ceva // 6 // samayasAra , utanA hI AtmA hai isaliye AcArya prArthanA karate haiM ki isa nava tatva kI paripATI ko zuddha AtmA kauna hai, kaisA hai? isakA uttara de rahe haiM - 8 chor3akara yaha eka AtmA hI hameM prApta ho| jo jAnane vAlA jJAyaka bhAva cetanA vaha apramatta bhI nahIM hai aura pramatta bhI isI bAta ko yogIndudeva paramAtma prakAza meM kahate haiMnahIM hai, isa prakAra ise zuddha kahate haiM aura jo jJAyaka rUpa se jAnane meM AyA vaha to amaNu aNiviu NANamau mutti virahiu cimittu / vahI hai| eka mAtra jIva tatva hI cetanAvanta hai, anya koI nhiiN| appA iMviya visau Navi lakkhaNu eha Niruttu // 31 // azaddhatA para dravya ke saMyoga se AtI hai| usameM mUla dravya anya dravya rUpa yaha zuddha AtmA paramAtmA se viparIta vikalpa jAlamayI mana se rahita hai| nahIM hotA, mAtra para dravya ke nimitta se avasthA malina ho jAtI hai| dravya dRSTi se zaddhAtmA indriya samUha se rahita hai| loka aura aloka ko prakAzane vAle kevalajJAna to dravya jo hai vahI hai, AtmA kA svabhAva jJAyakatva cetanA mAtra hai aura usakI svarUpa hai| amartIka hai, sparza, rasa, gaMdha, varNa se rahita hai| anya dravyoM meM napAI jAve avasthA pudagala karma ke nimitta se rAgAdi rUpa malina hai vaha paryAya hai| paryAya aisA zaddha cetanA svarUpa hI hai aura indriyoM ke gocara nahIM hai, vItarAga svasaMvedana se daSTi se dekhA jAye to vaha malina hI dikhAI detA hai aura dravya dRSTi se dekhA hI grahaNa kiyA jAtA hai| yaha lakSaNa jisake pragaTa kahe gaye haiM usako hItU ni:saMdeha jAye to zAyakatva to zAyakatva hI hai|jnyaan darzana ghetanA mAtra hI jIva tatva AtmA jaan| hai vaha kahIM jar3a nahIM huaa| yahA~ dravya dRSTi ko pradhAna karake kahA hai, jo yahA~ praznakartA puna: prazna karatA hai ki yaha bAta to hamArI samajha meM A gaI ki pramatta-apramatta ke bheda haiM ve para dravya kI saMyoga janita paryAyeM haiN| 5 nizcaya dharma cetanA lakSaNa zaddha svabhAva hI hai parantu hama vartamAna meM karma saMyogI dravyArthika naya, dravya dRSTi yA zuddha naya kI vizeSatA kyA hai, isako samayasAra mithyAtva dazA meM jakar3e haiM, aise meM hama kyA kareM? meM kahA hai usakA samAdhAna karate haiM ki tuma bhI aise zuddha nizcaya dharma kA zraddhAna kro| vavahAro'bhUdattho bhUvattho desido du suddhnno| isa zarIrAdi se bhinna maiM eka akhaMDa avinAzI caitanya tatva bhagavAna AtmA hU~, yaha bhUvatthamassido khalu sammAviTThI havadi jIvo // 11 // zarIrAdi maiM nahIM aura yaha mere nahIM, aisA bhedajJAna karo aura isI kA satat abhyAsa vyavahAra naya abhUtArtha hai arthAt asatyArtha hai, upacAra hai aura zuddha naya bhUtArtha hai, karo to vartamAna jIvana meM samatA zAnti rahegI aura kAlalabdhi Ane para nija arthAta dravya dRSTi zuddha hai, abheda hai, nizcaya hai, bhUtArtha hai, satyArtha hai, paramArtha hai| aisA.zaddhAtmAnubhUti bhI ho jaayegii| yaha jo zubhAzubha kriyA kara rahe ho ise pApa-puNya RSIzvaroM ne batAyA hai, jo jIva bhUtArtha kA Azraya letA hai, vaha jIva nizcaya se mAno, dharma mata maano| samyakdRSTi hai| yahA~ praznakartA puna: prazna karatA hai ki mithyAtva ajJAna dazA meM hama yaha kaise isI bAta ko samayasAra kalaza meM amRtacandrAcArya kahate haiM mAna leveM aura kisa kAraNa se mAna leveM? ekatve niyatasya zabanayato vyApturyadasyAtmanaH / usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! jisa mAnyatA buddhi se tuma apane pitAjI pUrNajJAna ghanasya darzanamiha dravyAntarebhya: pRthak // ko pitAjI mAnate ho, ghara parivAra Adi apane ko apanA mAnate ho aura para ko para , samyadarzanametadeva niyamAdAtmA ca taavaanyN| mAnate ho| usI buddhi se aba aisA mAno ki maiM jIva AtmA hU~, yaha zarIrAdi maiM nahIM tanmuktvA navatatva saMtatimimAmAtmAyamekostu naH // 6 // huuN| isase vartamAna jIvana meM samatA zAnti rhegii| kaSAya aura karma bhI galeMge vilAyeMge. isa AtmA ko anya dravyoM se alaga dekhanA (zraddhAna karanA) hI niyama se mithyAtva bhI ttuuttegaa|
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ PO4 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-16. DOO yahA~ koI kahe ki hamane AtmA ko dekhA to hai hI nahIM phira hama kaise mAna leM ki karane kI apekSA dravya dRSTi se bAta kahI jA rahI hai, yahA~ dazA paryAya kI bAta nahIM hai| hama AtmA haiM? to usase kahate haiM ki bhAI! tUne apane pitAjI ko dekhA hai ki yahI kyoMki jaise svarNakAra apane bAlaka ko zuddha sone ke sAre guNa batAtA hai aura phira tere pitAjI haiN| jaisA mA~ ne batAyA aura logoM ne kahA vaisA saba mAnane lgaa| vaise hI , khoTa mile hue sone meM usakI parakha karanA sikhAtA hai| sone meM khoTa kaise milatI hai / yaha jinavANI mA~ aura jJAnI sadgurU kaha rahe haiM inako mAnale to terA bhalA ho jAyegA aura kaise nikAlI jAtI hai yaha bhI saba batAtA hai aura vaha saba bAtoM meM nipuNa ho 7 / usa mAnyatA meM to maratA rahA hai aura maratA rhegaa| apanA bhalA karanA hai to abhI bhI jAtA hai taba apanI dukAna para baiThAtA hai| isI prakAra yahA~ hameM sabase pahale zuddha, ceta jA, satyadharma vastu svarUpa ko jaisA kA taisA svIkAra kara to bhalA hogaa| AtmA ke guNa jAnanA hai, lakSya meM lenA hai aura phira azuddha dazA meM unheM dekhanA hai Age usI satya dharma kA aura vizeSa kathana karate haiM 4 kyoMki jaba taka hameM apanI sattA zakti guNoM kA patA nahIM calegA. taba taka unheM dharma ca Atma dharma ca, ratnatrayaM mayaM sdaa| pragaTa karane kA puruSArtha bhI nahIM hogaa| pratyeka jIva AtmA siddha ke samAna zuddha, cetanA laNyano jena,te dharma karma vimuktayaM // 19 // ananta catuSTayadhArI ratnatrayamayI jJAnAnaMda svabhAvI hai| yaha guNa kahIM se lAnA nahIM anvayArtha- (dharmaca Atma dharmaca) dharma to Atma dharma hI hai (ratnatrayaM mayaM sadA) OM hai, AnA nahIM hai, svayaM meM haiM; parantu hama apanI sva sattA zakti se anabhijJa hone ke 8kAraNa unheM pragaTa karane kA puruSArtha nahIM kara rhe| jinhoMne svasattA zakti ko jAna jo trikAla ratnatrayamayI arthAt sukha zAnti AnaMda se paripUrNa hai (cetanA laSyano liyA aura puruSArtha kiyA to vaha saba karmoM se mukta hokara svayaM siddha paramAtmA jena) jisakA cetanA lakSaNa arthAta jJAnAnaMda svabhAva hai (te dharma karma vimuktayaM) vaha 5 ra ho gye| isI prakAra hama bhI isa bAta ko svIkAra kareM. vartamAna meM karma saMyogI dazA dharma, saba karmoM se rahita hai, mukta hai| meM azuddha paryAya to hai parantu vaha merA svabhAva nahIM hai| merA svabhAva to saba karma maloM yadi koI jaga meM dharma hai to eka Atama dharma hai| se rahita siddha ke samAna dhruva avinAzI parama brahma paramAtma svarUpa hI hai| anAdi se sadprApti meM jisake na Avazyaka,koI bhI karma hai| karma saMyoga hai parantu vaha paryAya meM hai, svabhAva meM nahIM hai. jo milA hai vaha nikala isa Atmika saddharma meM re,zAna sindhu athAha hai| sakatA hai| jaise- svarNa meM se khoTa nikAlane kI prakriyA hotI hai. use agni meM yaha Atmika saddharma hI, cira sukha sadana kI rAha hai| 5 tapAyA galAyA jAtA hai phira usakI zuddhi ke liye suhAgA,tejAba Adi DAlA jAtA (caMcala jI) hai to vaha zuddha ho jAtA hai| isI prakAra jaba hameM apane zaddha svabhAva kA zraddhAna hogA vizeSArtha-yahA~ zaddha dharma kA vizeSa kathana kara rahe haiM ki ratnatrayamayI arthAt aura dasa khoTa milI karma saMyogI azATa paryAya kA bhAna hogA aura hama apanA zaTa trikAla sukha zAnti AnaMda se paripUrNa jo cetanA lakSaNa mAtra hai, vaha dharma sarva karmoM se hai svabhAva hI pragaTa karanA cAheMge to dhyAna kI agni, saMyama tapa kI bhaTTI meM galAnA rahita mukta hai| hogaa| bhedajJAna tatvanirNaya ke dvArA zuddha karanA hogaa| isakI prakriyA sAdhu pada se yahA~ koI prazna kare ki jIva kA cetanA lakSaNa arthAt jJAnAnaMda svabhAva hI prAraMbha hokara siddha pada meM pUrNa hotI hai| yaha rahasya sadgurudeva svayaM hI Age batAyeMge, jIva kI apekSA satya dharma hai aura isI ke Azraya se mukti hotI hai yaha bAta to samajha hAtA ha yaha bAta tA samajha yahA~ jo dharma kA mUla AdhAra, zraddhAna dRSTi kA viSaya hai svabhAva ko samajhane svIkAra meM A gaI parantu vaha hamezA ratnatrayamayI arthAt sukha zAnti AnaMda se paripUrNa hai aura dase paripUrNa hai aura karane kI bAta hai| zuddha AtmA arthAt zuddha svabhAva trikAla ratnatrayamayI cetanA saba karmoM se rahita hai yaha bAta samajha meM nahIM AI kyoMki vartamAna meM to jIva karma lakSaNa vAlA sarva karmoM se rahita hI hai| isI bAta ko sadgurudeva prAraMbha meM mAlArohaNa saMyogI dazA meM hai| cintA, AkulatA viSAda meM bhI rahatA hai phira isako kaise mAnA se hI kara rahe haiMjAye? kevalajJAnI arihanta siddha kI apekSA to ho sakatA hai para vartamAna meM aisA urvakAra vedati suddhAtma tatvaM,pranamAmi nityaM tatvArtha saadh| mAnanA to ucita nahIM lagatA? nyAna mayaM saMmik darzanetvaM, samikta caranaM caitanya rUpaM // 1 // isakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! yahA~ dharma kI apekSA, zraddhAna aura nirNaya
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-159 P OON je mukti suvyaM nara kopi sAdha,samikta suddha te nara dharetvaM / 3. zakti ke avibhAga praticcheda (aMza) ghaTate bhI haiM, bar3hate bhI haiM yaha vastu rAgAdayo punya pApAya dUra,mamAtmA subhAva dhuva suddha disTa // 6 // svabhAva hai isaliye vaha nitya niyata eka rUpa dikhAI nahIM detaa| suddhaM prakAsaM suddhAtma tatvaM, samasta saMkalpa vikalpa mukt| 4. vaha darzana jJAna Adi aneka guNoM se vizeSa rUpa dikhAI detA hai| ratnatraya laMkRta visvarUpa,tatvArtha sAdhaM bahubhakti juktaM // 15 // 5. karma ke nimitta se hone vAle moha, rAga-dveSa Adi pariNAmoM kara sahita 7 isI bAta ko devasenAcArya tatvasAra meM kahate haiM - vaha sukha-du:kha rUpa dikhAI detA hai| jo khalu suddho bhAvo sA appaNitaM ca dasaNaM nnaannN| yaha saba azuddha dravyArthika rUpa vyavahAra naya kA viSaya hai| caraNapitaMca bhaNiyaM sA suddhA yaNA ahvaa||8|| zuddha dravyArthika naya kyA hai ? ise samayasAra meM kahate haiMjo nizcaya se zuddha AtmA kA svabhAva hai vaha Atma rUpa hai vahI samyakadarzana, jo passadi appANaM abaddhapuDhe aNaNNaya nniyd| samyakjJAna va samyakcAritra kahA gayA hai usI ko zuddha cetanA kahate haiN| avisesamasaMjuttaM taM suddhaNayaM viyANIhi // 14 // isI bAta ko amRtacandrAcArya samayasAra kalaza meM kahate haiM jo AtmA ko abaddha, bandha rahita aura para ke sparza se rahita, anyatva rahita, Atma svabhAva parabhAva bhinnamApUrNamAdyaMta vimuktmekm| niyata, calAcalatA rahita, vizeSa rahita, anya ke saMyoga se rahita dekhatA hai vaha vilIna saMkalpa vikalpa jAla prakAzayan zuddhanayo'bhyudeti // 10 // zuddha dravyArthika naya hai use zuddha naya jaano| zuddha naya Atma svabhAva ko pragaTa karatA hai| vaha Atma svabhAva ko para dravya, yahA~ zuddha dharma,zuddha dravyArthika naya kA viSaya cala rahA hai| jisake Azraya se para ke bhAva tathA para dravya ke nimitta se hone vAle apane vibhAva, aise parabhAvoM se zuddhAtmAnubhUti samyakadarzana hotA hai, jo mokSa kA mUla AdhAra hai| bhinna pragaTa karatA hai aura vaha Atma svabhAva sampUrNa rUpa se pUrNa hai| samasta lokAlokaS jo jIva aise zuddha dharma, nija zuddhAtmA kA Azraya, zraddhAna karatA hai, vaha kA jJAtA hai, aisA pragaTa karatA hai| (kyoMki jJAna meM bheda, karma saMyoga ke kAraNa se hai,9 antarAtmA samyakdRSTi hotA hai| mokSamArga ke liye, saMsAra ke duHkha janma-maraNa se zuddha naya meM karmagauNa hai) aura vaha AtmasvabhAva ko Adi anta se rahita pragaTa karatA bacane ke liye sukha zAnti AnaMdamaya hone ke liye apane aise nijazuddha svabhAva kA hai arthAta jo kisI se utpanna nahIM kiyA gayA aura kabhI bhI kisI se hI zraddhAna karanA Avazyaka hai| isI se satya dharma kI prApti aura mukti kA mArga banatA jisakA vinAza nahIM hotA, aise pAriNAmika bhAva vAlA hai| ra hai| bAhara kI kisI kriyA karma se dharma tIna kAla nahIM hotaa| Atma svabhAva sarva bheda bhAvoM se rahita ekAkAra hai, jisameM samasta saMkalpa isI bAta ko amRtacandrAcArya samayasAra kalaza meM aura spaSTa karate haiM - vikalpoM ke samUha vilIna ho gaye haiN| bhUta bhAtamabhUtameva rabhasAnnibhidyabaMdha sdhiiH| dravya karma,bhAva karma,no karma Adipudgala dravyoM meM apanI kalpanA so yadyata: kilako'pyaho kalayati vyAhatya mohaM htthaat|| saMkalpa hai aura jJeyoM ke bheda se jJAna meM bheda jJAta honA so vikalpa hai| AtmAtmAnubhavaikagamya mahimA vyakto'yamAste dhuvN| aisA zuddha naya Atma svabhAva ko pragaTa karatA hai| AtmA pA~ca prakAra se aneka nitya karma kalaMka paMka vikalo devaH svayaM shaashvtH||12|| ra rUpa dikhAI detA hai| yadi koI buddhimAna puruSa apane trikaraNa rUpa prabala puruSArtha se moha ko cUra , 1. anAdikAla se karma pudgala ke saMbaMdha se baMdhA huA karma pudgala ke sparza kara bhUta, bhaviSya, vartamAna tInoM samayoM ke karma bandhoM ko bhedajJAna ke bala se zIghra vAlA dikhAI detA hai| bhedakara apane antaraMga ko dekhatA hai to use sadA anAdi anaMta eka jJAyaka svabhAva X 2. karma ke nimitta se hone vAlI nara-nAraka Adi paryAyoM meM bhinna-bhinna vAlA karmoM ke kalaMkoM se rahita apane svAnubhava se hI jisakI mahimA jAnI jA svarUpa dikhAI detA hai| sakatI hai, aisA yaha AtmA jo svayaM zAzvata deva hai, paramAtmA hai, nizcaya se pragaTa remoirmedkar 107
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI anubhava meM AyegA / zuddha naya kI dRSTi se dekhA jAye to sarva karmoM se rahita caitanya mAtra deva avinAzI AtmA aMtaraMga meM svayaM virAjamAna hai| yaha prANI, paryAya buddhi bahirAtmA use bAhara DhUMDhatA hai, yaha mahA ajJAna hai / isI bAta ko bra. zItala prasAda jI ne tAraNa taraNa zrAvakAcAra grantha kI TIkA meM kahA hai - dharma kahIM bAhara nahIM hai, na kisI caityAlaya meM hai, na zAstra meM hai, na kisI tIrtha meM hai, na kisI gurU ke pAsa se milatA hai, na kriyAkAMDa meM hai| dharma to hara eka AtmA ke bhItara hai| hara eka AtmA kA apanA nija svabhAva hai| bheda dRSTi se dekheM yA kaheM to use samyakdarzana, jJAna, cAritramaya kaheMge; paraMtu abheda naya se dekheM yA kaheM to yaha eka mAtra svAnubhavarUpa yA jJAna cetanAmAtra hai| isa dharma meM rAga-dveSAdi kI saMkalpa - vikalpa kI koI upAdhi nahIM hai / yahA~ koI prazna kare ki vedAnta aura sAMkhya mata meM bhI aisA hI kahA hai phira yaha sAmpradAyikatA bhedabhAva kyoM hai ? mask sex is met resis week resis usakA samAdhAna karate haiM ki bhagavAna mahAvIra ke mata syAdvAda anekAnta meM to koI bheda bhAva sAmpradAyikatA hai hI nhiiN| vahA~ to prANI mAtra bhagavAna AtmA hai aura sabhI meM vaha parama jyoti paramAnaMda svarUpa parama brahma paramAtmA virAjamAna hai| kathana paddhati apanI-apanI hai, mAnyatA aura bAharI AcaraNa ke bhedabhAva, sAmpradAyika baMdhana haiN| tAraNa svAmI ne to inhIM saba bhedabhAva, sAmpradAyika jAti-pAMti ke baMdhanoM ko tor3akara prANI mAtra ko dharma kA adhikArI batAyA hai| jo jIva cAhe, aise apane satya dharma ko svIkAra kara mokSa prApta kara sakatA hai| parama tatva satya ko jo svIkAra kare usI kA kalyANa hogA phira vaha koI bhI ho / yahA~ prazna hotA hai ki hamane aise zuddha dharma nija zuddhAtmAnubhUti ko jAna liyA, mAna liyA to aba to aura kucha nahIM karanA ? aba jo kucha jaisA honA hai hone deM ? usakA samAdhAna karate haiM ki he bhAI! sadgurudeva tAraNa svAmI svayaM isa bAta 5 ko Age batA rahe haiM ki jisane aise zuddha dharma ko svIkAra kara liyA jAna liyA, mAna liyA jo antarAtmA, samyakdRSTi ho gayA vaha phira dharma dhyAna kI sAdhanA ArAdhanA karatA hai| bAhara meM para kA to kucha nahIM karatA kyoMki vaha to jo honA hai vaha kramabaddha nizcita hai, tatsamaya kI yogyatAnusAra ho rahA hai aura hogA phira vaha pudgala zarIrAdi 108 gAthA- 170 dravya kA kartA nahIM hotA; parantu vartamAna meM apanI pAtratAnusAra jo vibhAva pariNamana calatA hai, usameM vaha apanI surata rakhane jJAyaka nirbhaya rahane aura svabhAvamaya rahane kA puruSArtha karatA hai aura yaha puruSArtha dharma nija zuddha svabhAva ke Azraya hI hotA hai| dharma dhyAna kI kaisI ArAdhanA karatA hai isakA varNana Age karate haiM - dharma dhyAnaM ca ArAdhyaM, uvaMkAraM ca sthitaM / hrIMkAraM zrIMkAraM ca tri uvaMkAraM ca saMsthitaM // 170 // anvayArtha - (dharma dhyAnaM ca ArAdhyaM) dharma dhyAna kI ArAdhanA karatA hai ( uvaMkAraM ca sthitaM) vaha apane Apako oMkAra svarUpa meM sthita dekhatA hai (hrIMkAraM zrIMkAraM ca) hrIMkAra aura zrIMkAra meM (tri uvaMkAraM ca saMsthitaM) tathA tInoM OM hrIM zrIMkAra svarUpa meM sthita hotA hai| vizeSArtha yahA~ jisane zuddha dharma ko jAna liyA, svIkAra kara liyA, aisA antarAtmA avratasamyakadRSTi kyA karatA hai ? isake samAdhAna svarUpa sadgurU kahate haiM ki vaha dharma dhyAna kI ArAdhanA karatA hai| yahA~ prazna hotA hai ki sAdhanA, ArAdhanA meM kyA bheda hai ? usakA samAdhAna karate haiM ki sAdhanA abhedapane meM rahane ko kahate haiM arthAt zuddha svabhAva maya rahanA pUrNa sthiratA siddhi kahalAtI hai| kSaNika sthiratA aura usakA kramaza: vikAsa sAdhanA hai| ArAdhanA bheda-vikalpa pUrvaka hotI hai arthAt zuddha-buddha avinAzI cetana tatva bhagavAna AtmA maiM hU~ aisI zraddhA sahita usa rUpa apane ko dekhanA isameM bheda vikalpa rahatA hai| ArAdhanA-mithyAdRSTi aura samyakadRSTi cauthe guNasthAnavartI taka hotI hai| pA~caveM guNasthAna se sAdhanA kA krama prArambha ho jAtA hai| jisane apane zuddha dharma nijazuddhAtma svarUpa kA anubhava kara liyA, dekha liyA hai zraddhAna kara liyA hai parantu abhI avrata dazA meM hai karma saMyoga hai, vibhAva pariNamana cala rahA hai to aba aise meM vaha apane svabhAva kI ArAdhanA karatA hai| dharma dhyAna kA abhyAsa karatA hai| dharma dhyAna ke cAra bheda haiM - 1. AjJA vicaya, 2. apAya vicaya, 3. vipAka vicaya, 4. saMsthAna vicaya / 1. AjJAvicaya - sacce vItarAgI deva, gurU, zAstra ke zraddhAna sahita unhoMne kyA kahA hai, dharma kA vAstavika svarUpa kyA hai, isakA vicAra karanA / 2. apAya vicaya- ina-ina pariNAmoM se aise-aise karma bandha hote haiM, hamezA
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ PO4 zrI zrAvakAcAra jI gAcA-101,172 c o m apane pariNAmoM kI saMbhAla karanA hamezA isI kA cintana vicAra krnaa| aura parigrahAnaMdI, jaise nimitta milate haiM vaisA lIna ho jAtA hai| dharma dhyAna karane ke 3. vipAka vicaya-pUrva meM bAMdhe hue karmodaya ko samatAzAntipUrvaka sahanA, liye puruSArtha karanA par3atA hai; kyoMki yaha abhI taka jIva ke saMskAra abhyAsa meM / dekho pUrva meM maiMne aise khoTe karma kiye hoMge, usI kA pariNAma to yaha sAmane mila rahA , AyA nahIM hai| hai| isameM kisakA doSa hai? jaisA karma bandha kiyA hai usakA vaisA phala to bhoganA dhyAtA arthAta dhyAna karane vAle ko apanA lakSya zaddha AtmA kI tarapha pdd'egaa| samatA zAnti se bhogeM to nirjarA ho jAyegI,puna: nahIM bNdhegaa| royeMge,kheda-2 rakhakara mana kI caMcalatA ko rokane ke liye OM hrIM zrIM ina padoM kA Alambana lekarayA khinna, Akula-vyAkula hoMge, rAga-dveSa kareMge to puna: aisA hI karma bandha hogA, jo toinakojapanA cAhiye yA hRdaya sthAna meM athavA donoM bhauMhoM ke madhya meMyA nAbhikamala Age calakara phira bhoganA par3egA, aisA vicAra karanA samatA meM rhnaa| 8. meM yA mastaka para virAjamAna karake inako jyoti svarUpa camakatA dekhanA cAhiye 4. saMsthAna vicaya-saMsAra ke svarUpa kA vicAra krnaa| hai aura zuddha prakAzaM zuddhAtmatatvaM kA lakSya banAkara apane zuddha AtmA taka pahu~ca jAnA caudaha rAju utaMga nabha, loka puruSa sNtthaan| S caahiye| vahA~ se upayoga haTe, taba phira inhIM padoM ko dekhanA cAhiye, paMca parameSThI tAmeM jIva anAdi se,bharamata haiM bina jnyaan|| OM caubIsa tIrthaMkara ke guNoM kA vicAra karate rahanA caahiye| isa mAdhyama se apanA lakSya saMsAra zarIra bhogoM ke svarUpa kA vicAra kara vairAgya kA cintana krnaa|AUM apanA iSTa jo nijazuddhAtmA hai usI taka pahu~cane kA prayAsa karate rahanA caahiye| yaha hrIM zrIM ina padoM ke mAdhyama se apane svarUpa kA vicAra karanA aura inhIM padoM ke prAraMbhika avasthA meM dharma dhyAna karane kI vidhi hai| dharma dhyAna karane se kyA hotA smaraNa meM lIna rhnaa| OMkAra, paMca parameSThI pada kA vAcaka hai arthAt arihaMta, siddha, AcArya, isakA varNana Age karate haiMupAdhyAya aura sAdhu ina padoM meM jo ho gaye haiM, unake svarUpa kA vicAra karanA aura dharma dhyAna trilokaca, lokAlokaMca sAsvata / aisA hI maiM hU~, ina padoM meM apane Apako sthita dekhnaa| isakA vistRta vivecana kunyAnaM tri vinirmuktaM,mithyA mAyA na disTate // 171 // padastha dhyAna meM aayegaa| hrIMkAra meM caubIsa tIrthaMkara garbhita haiN| tIrthaMkaroM ke paMcakalyANaka kA vicAra uttama SimA utpAte, uttama tatva prakAsakaM / karanA tathA usa rUpa apane ko dekhnaa| nizcaya se zuddha AtmA hI arihaMta hai, zuddha mamalaM appa sadbhAvaM, uttama dharma ca niscayaM // 172 // AtmA hI siddha hai,zuddha AtmA hI AcArya hai,zuddha AtmA hI upAdhyAya hai aura zuddha anvayArtha-(dharmadhyAnaM trilokaMca) dharma dhyAna se triloka aura (lokAlokaMca AtmA hI sAdhu hai tathA zuddha AtmA hI zrI RSabhAdi mahAvIra paryaMta caubIsa tIrthaMkara sAsvataM) lokAloka meM jo zAzvata hai vaha jAnane meM AtA hai (kunyAnaM tri vinirmukta) hai aura maiM bhI zuddha AtmA hU~, isI dhyAna meM lage rhnaa| tInoM prakAra ke kujJAna se mukta ho jAtA hai (mithyA mAyA na disTate) phira vahA~ zrIMkAra, mokSa lakSmI siddha dazA ko kahate haiM: jahA~ paramAnaMdamayI azarIrI mithyA mAyAdizalya dikhAI nahIM detiiN| dhruvatatva paramAtma pada pragaTa ho jAtA hai, isI svarUpamaya apane ko dekhnaa| (uttama SimA utpAdyate) uttama kSamA dharma paidA ho jAtA hai (uttama tatva citta kA kisI eka viSaya para ekAgra ho jAne kA nAma dhyAna hai| saMsAra meM 5 prakAsaka) uttama tatva kA prakAza ho jAtA hai (mamalaM appa sadbhAva) apanA mamala karma saMyogI dazA meM Arta-raudra dhyAna apane Apa saMskAra vaza hote haiN| kyoMki Atma svabhAva dikhAI dene lagatA hai (uttama dharma ca niscaya) nizcaya se yahI uttama unhIM saba saMyogoM meM jIva lipta tanmaya hai, to vaha apane Apa hote rahate haiM arthAt dharma hai aisI dRr3ha pratIti ho jAtI hai| Arta dhyAna ke iSTa viyoga, aniSTa saMyoga, pIr3A cintavana, nidAna baMdha jaise yoga vizeSArtha- dharma dhyAna karane se kyA hotA hai ? isakA varNana kiyA jA rahA hai| saMyoga milate haiM, vaise hotA rahatA hai tathA raudra dhyAna ke hiMsAnaMdI, mRSAnaMdI, cauryAnaMdI dharma dhyAna kI ArAdhanA karane se triloka meM aura lokAloka meM jo zAzvata jIva 100
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-171,172 NO. tatva, nija zuddhAtmA hai, vaha jAnane meM AtA hai tathA tInoM kujJAna kumati, kuzruta, vicAra calanA hI Arta-raudra dhyAna hai| kahA hai - kuavadhi jJAna vilA jAte haiM inase mukta ho jAtA hai arthAt use sumati, suzruta, dharma dharma saba koI kaheM,dharma na jAne koy| 5 suavadhi jJAna ho jAtA hai phira vahA~ mithyA, mAyA, nidAna zalya dikhAI nahIM detIM / Atama ko jAne binA,dharma kahA~ se hoy|| arthAt usakI zalye bhI vilA jAtI haiN| AtmA kA mamala svabhAva hI nizcaya se uttama dharma hai| yahA~ koI prazna kare ki yahA~ koI prazna kare ki jise samyakdarzana, nija zuddhAtmAnubhUti ho gaI hai| mamala svabhAva kise kahate haiM ? vaha antarAtmA dharma dhyAna kI ArAdhanA karatA hai usase use yaha lAbha hotA hai: usakA samAdhAna karate haiM ki vimala nirmala, amala aura mamala yaha cAra zabda parantu jo abhI mithyAdRSTi hai use nija zuddhAtmAnubhUti nahIM huI, vaha bhI yaha dharma haiN| kahane aura dekhane meM eka se lagate haiM parantu inakA svarUpa bhinna-bhinna hai vaha dhyAna kI ArAdhanA kara sakatA hai yA nahIM? aura isase use bhI kucha lAbha milegaa| samajhanA hai| yA nahIM? vimala arthAt bIta gayA mala, mala arthAt rAga-dveSAdi vikArI bhAva / usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! dharma dhyAna kI ArAdhanA to sabhI jIva nirmala-arthAt nikala gayA mala / amala-arthAt mala hI nahIM hai| mamala- arthAt kara sakate haiM parantu jo samyakadRSTi haiM, unheM usake svAda kA AnaMda aayegaa| mala hote hue bhI jo unase rahita bhinna trikAla zuddha hai use mamala svabhAva kahate haiN| jaise-kisI vyakti ne koI svAdiSTa vastu khAI ho to jaba vaha banatI hai yA usakA yahA~ puna: prazna hotA hai ki mala hote hue bhI jo unase rahita bhinna trikAla nAma liyA jAtA hai, to usakA svAda Ane lagatA hai, mu~ha meM pAnI Ane lagatA hai,khA zuddha hai use mamala svabhAva kahate haiN| yaha bAta samajhane meM nahIM AI aisA kaise ho nahIM rahA parantu anubhava hone se rasa Ane lagatA hai, isI prakAra jise nija sakatA hai, ise spaSTa samajhAiye? / zuddhAtmAnubhUti ho gaI hai, use AtmA kA nAma lene, carcA karane, dhyAna karane para yaha tAraNa svAmI kI bar3I apUrva sAdhanA zailI hai| zabda racanA bhI bar3I AnaMda rasa Ane lagatA hai| jise abhI anubhUti nahIM huI hai parantu jo zraddhApUrvaka usae svataMtra hai| yaha Agama aura anubhava se pramANita zuddha adhyAtma kI bAta hai| ora kA prayAsa kara rahA hai, use bhI vaha upalabdha hogI yaha nizcita bAta hai| jo sacce mamala zabda kA prayoga jainAcAryoM ne tathA anya jJAniyoM ne bahuta hI kama kiyA deva gurU zAstra kI zraddhApUrvaka unake kathanAnusAra zuddha dharma nija zuddhAtmA kI zraddhA hai; jabaki tAraNa svAmI kA pUrA sAdhanA krama mamalahamamala,zuddhahazuddha, dhruva, dhruva, karatA hai aura dharma dhyAna kI ArAdhanA karatA hai, use vartamAna jIvana meM samatA dhruva tatva se hI bharA huA hai, aise jJAnI sAdhaka virale hI hote haiM jinhoMne adhyAtma ko zAnti milatI hai, puNya baMdha hotA hai aura isI ke Azraya se dharma kI upalabdhi saMgItamaya kara diyaa| jahA~ dekho vahA~ appA zuddhappA paramappA hI dikhAI detA hai, pUrA arthAt samyakdarzana bhI hotA hai; isaliye dharma dhyAna kI ArAdhanA to pratyeka jIva mamalapAhur3a zAstra hI raca diyaa| yaha mamala svabhAva anubhavagamya hI hai| jaise sonA ko karanA cAhiye / Arta-raudra dhyAnoM se bacane kA bhI yahI upAya hai| vikathA, kiTTikA sahita khAna se nikalatA hai; parantu vahA~ para bhI vaha svabhAva se zuddha hai| viSaya-kaSAya, vibhAvoM se bacane ke liye dharma dhyAna kI ArAdhanA hI vartamAna meM khoTa sahita AbhUSaNa rUpa meM hai parantu svabhAva se zuddha hai| Age zuddha kAryakArI hai, bhedajJAna tatvanirNaya saba isI ke antargata Ate haiN| jIva kA hitakArI hokara rakhA jAye taba bhI svabhAva se zuddha hai aura yaha bAta vartamAna meM pratyakSa vyavahAra ra ekamAtra dharma dhyAna hI hai| 5 se anubhavagamya hai, jisakA sAkSI svarNakAra hai| vaise hI yaha jIva dravya anAdi se , dharma dhyAna kI ArAdhanA karane se uttama kSamA dharma paidA ho jAtA hai| saba jIvoM pudgala karma saMyoga meM milA huA hai parantu vahA~ bhI yaha svabhAva se zuddha hai| vartamAna ke prati kSamA maitrI samabhAva AjAtA hai| krodha kaSAya vilA jAtI hai| uttama tatva kA meM isa manuSya paryAya meM karma saMyoga meM hai parantu yahA~ bhI svabhAva se zuddha hai aura jaba prakAza ho jAtA hai, apanA mamala Atma svabhAva dikhAI dene lagatA hai| apanA arthAt yaha siddha dazA meM pUrNa zuddha ho jAyegA taba bhI svabhAva se zuddha hai / isake sAkSI maiM AtmA hU~ yaha zarIrAdi nahIM hU~ aise sva kA vicAra karanA hI dharma dhyAna hai| para kA kevalajJAnI sarvajJa paramAtmA haiM / ise mamala svabhAva kahate haiM aura jo 110
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSON zrI zrAvakAcAra jI gAcA-171 DOO aise apane mamala svabhAva ko svIkAra karatA hai, vaha jJAnI samyakdRSTi antarAtmA hai| pariNamana calanA. itanA saba hote hue bhI jo apanI sva sattA meM dhauvya hai| jo isaliye kahA hai trikAla zuddha hai, jisameM na utpAda vyaya hai, na guNa paryAya kA bheda hai| jo apane sattA / baMdhA milA hai baMdhe ko,chUTe kauna upaay| , svarUpa meM zAzvata hai, vaha mamala svabhAva hai| saba kucha hote hue bhI jisameM kucha nahIM: kara sevA nibaMdha kI, pala meM leya chur3Aya // OM hai, vaha mamala svabhAva dharma hai| bandhana meM hai, aisA to jagata kahatA hai aura aisA hI baMdhA huA baMdhe hue ko milA yahA~ koI prazna kare ki phira mamala svabhAva meM utpAda vyaya, guNa paryAya kucha, hai| koI karmoM se baMdhA hai, koI jAti-pAMti se baMdhA hai| saba kahIM na kahIM kisI na nahIM hote hoMge? kisI se baMdhe haiN| jJAnI saMta kahate haiM are! usa nibaMdha apane zuddha svabhAva kA Azraya C usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI ! mamala svabhAva dravya kA hotA hai, dravya meM le, usakI sevA kara to pala meM leya chudd'aay| eka muhUrta meM kevalajJAna ho jAye, svayaM , hotA hai| jIva bhI eka dravya hai aura yaha mamala usakA svabhAva hai to guNoM meM paryAya meM paramAtmA ho jAye / zivabhUti muni isake pratyakSa pramANa haiN| jaba yaha bhAna huA pariNamana calatA hai, paryAya zuddha-azuddha hotI hai| svabhAva to apane meM eka akhaMDa tuSamAsa bhinnaM, ina zarIrAdi saMyogoM se bhinnamaiM trikAla zuddha TaMkotkIrNa appA dhruvatatva 5 abheda zAzvata dhruva rahatA hai| use hI mamala svabhAva kahate haiN| jaise jo cetanA mamala svabhAvI bhagavAna AtmA trikAla eka rUpa zuddha prakAzaM zuddhAtma tatva huuN| jahA~ nigodiyA, ekendriya, doindriya,tIna indriya, cAra indriya, paMcendriya pazu manuSyAdi yaha anubhUti meM AyA, usI samaya dhyAna lagAkara baiTha gaye 48 miniTa meM kevalajJAna meM hotI hai, usameM koI bheda nahIM hotaa| guNoM meM pragaTapanA-apragaTapanA, paryAya meM pragaTa ho gyaa| yaha hai satya dharma kI mahimA aura mamala svabhAva kI sAdhanA kA phl| azuddhatA, karmoM kI tIvra maMda sattA, yaha alaga-alaga hotI haiM parantu caitanya zakti apane ko yaha bAta jaMce, samajha meM Aye to kAma cle| mAtra carcA karane se koI lAbha nahIM, eka sI hotI hai, isaliye kahA hai kihai| isI bAta ko sadgurU Age gAthA meM aura spaSTa kara rahe haiM jo nigoda meM so hI mumameM, so hI mokSa mjhaar| mithyA samaya mithyA ca, rAgAdi mala vivrjitN| nizcaya bheda kA bhI nAhI, bheda gine saMsAra / / asatyaM anRtaM na disTate,mamalaM dharma sadA budhaiH||173|| cetanA zakti sabameM eka sI hotI hai aura yahI jIva kA zuddha dharma hai, jo apane aise caitanya svarUpa kI pratIti karatA hai ki maiM to eka akhaMDa avinAzI caitanyatatva anvayArtha - (mithyA samaya mithyA ca) mithyAtva aura mithyA prakRti 2 bhagavAna AtmA hU~, yaha zarIrAdi karma saMyoga azuddha paryAya maiM nahIM, mere nhiiN| maiM to (rAgAdi mala vivarjita) rAga-dveSAdi maloM se varjita jahA~ yaha koI haiM hI nahIM 3 zuddha cetanA mAtra jIva tatva hU~, vahI isa mamala dharma ko svIkAra karatA hai aura isI (asatyaM anRtaM na disTate) tathA jahA~ jhUThI nAzavAna azuddha paryAyeM bhI dikhAI nahIM / 8 kI sAdhanA ArAdhanA se paramAtmapada, paramAnaMda kI upalabdhi hotI hai| isI ke detI (mamalaM dharma sadA budhaiH) hamezA use hI mamala dharma jaano| Azraya jIva jJAnAnaMda svabhAva meM rahatA hai jisako isakI pratIti dRDha zraddhAna nahIM hai vizeSArtha- yahA~ mamala svabhAva kise kahate haiM, isakA varNana cala rahA hai| vaha saMsAra meM rulatA hai| sadgurU kahate haiM ki jo mithyAtva aura mithyA prakRti jJAnAvaraNAdi karma tathA 8 raNAdi karma tathA yahA~ koI prazna kare ki jaba yaha jIva jJAnAnaMda svabhAvI hai to phira yaha apane rAga-dveSAdi maloM se bhinna, nyArA hai| jahA~ yaha koI hai hI nahIM inakA pahuMcanA hI jJAnAnaMda svabhAva meM kyoM nahIM rahatA? mamala svabhAvI hai to mamala svabhAva meM kyoM ? sambhava nahIM hai tathA jahA~ jhUThI nAzavAna azuddha paryAyeM bhI dikhAI nahIM detI, vaha nahIM rahatA? mamala svabhAva hai| hamezA use hI mamala dharma jAno, bar3I hI apUrva bAta hai| usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! yaha jIva jJAnAnaMda svabhAvI to hai parantu yahA~ eka jIva dravya usameM anAdi se pudgala karmoM kA nimitta-naimittika jaba taka isakA para se arthAt zarIrAdi para dravya aura para jIvoM se- 1. saMbaMdha, saMyoga saMbaMdha, anantaguNa, anantAnaMta paryAyeM aura prati samaya utpAda vyaya rUpa 2.svArtha 3.lagAva.4. apekSA rahegI. taba taka yaha jJAnAnaMda maya nahIM raha sakatA 111
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ w Pooo zrI AcakAcAra jI tathA yaha mamala svabhAvI bhI hai; parantu jaba taka isako para se- 1. ekatva, nibhAnA isase moha, rAga-dveSa ke pariNAma hote haiN| saMkalpa-vikalpa calate haiM, kheda 2. apanatva,3. kartRtva,4. cAha,5. lagAva rahegA taba taka yaha mamala svabhAva meM bhI khinnatA rahatI hai, isa kAraNa jJAnAnaMda maya nahIM raha sktaa| nahIM raha sakatA, aisA nimitta-naimittika saMbaMdha hai|| svArtha-para se apanA matalaba rakhanA, kisI se kucha cAhanA, dhana putrAdi se yahA~ puna: prazna AyA ki yaha bAta samajha meM nahIM AI ise vistAra pUrvaka spaSTa kisI prakAra kI bhI kAmanA vAsanA rkhnaa| isase bhI moha, rAga-dveSa ke pariNAma batAIye? hote haiN| saMkalpa-vikalpa calate haiM,kheda khinnatA rahatI hai| usakA samAdhAna karate haiM ki yahA~ tIna bAteM samajhane kI haiN| agara yaha samajha lagAva-apanatvapanA honA, acchA mAnanA,sAtha rahanA, mitratA rakhanA, isase meM A jAyeM to phira sArI samasyA hI samApta ho jaaye| &bhI moha, rAga-dveSa ke pariNAma hote haiM, saMkalpa-vikalpa calate haiN| 1.pahalI bAta-nimitta-naimittika saMbaMdha samajhane kA hai| jIva aura pudgala, apekSA- kisI se kisI bhI prakAra kI cAha honA, aisA nahIM aisA hotA, yaha yaha do dravyoM kA eka kSetrAvagAha saMyoga saMbaMdha, nimitta-naimittika saMbaMdha anAdi se nahIM yaha hotA, isase bhI rAga-dveSa ke pariNAma hote haiM, vikalpa Ate haiN| jo hai| jIva ke vibhAva pariNAmoM ke nimitta se pudgala paramANu, karma skandhAdi rUpa jJAnAnaMdamaya rahane meM bAdhaka kAraNa haiN| pariNamita hote haiM aura karmAdi pudgala ke nimitta se jIva kA vibhAva pariNamana yahA~ prazna hai ki jaba jIva jJAnI ho gayA phira yaha saba kyoM hotA hai? hotA hai| ise nimitta-naimittika saMbaMdha kahate haiN|jiiv aura padagala donoM meM kriyAvatI isakA samAdhAna hai ki jIva jaba taka cauthe pA~caveM guNasthAna meM rahatA hai, zakti, vaibhAvika pariNamana zakti se hai, apanI-apanI zakti se svayaM apane meM hI taba taka usakI pAtratAnusAra yaha hote hI haiN| cauthe guNasthAna meM moha kI prabalatA pariNamana karate haiN| jIva, pudgala rUpa nahIM hotA aura pudgala,jIva rUpa nahIM hotaa| rahatI hai aura pA~caveM guNasthAna meM rAga kI prabalatA rahatI hai, taba taka yaha saba pudgala, pudgala acetana hI rahatA hai| jIva, cetana cetana svarUpa hI rahatA hai; parantu hote haiN| jaba jIva chaThe guNasthAna meM calA jAtA hai, vItarAgI ho jAtA hai phira vaha donoM kA vibhAva pariNamana eka dUsare ke nimitta se hI hotA hai| S apane jJAnAnaMda svabhAva meM rahatA hai| isake pUrva jJAnAnaMda svabhAva meM nahIM raha sakatA nimitta kucha karatA nahIM hai; parantu nimitta ke bagaira bhI kucha hotA nahIM aisA nimitta-naimittika saMbaMdha hai| hai| nimitta ko kartA mAnanA mithyAtva hai,nimitta ke binA kArya honA mAnanA 3. tIsarI bAta-jIva cetana lakSaNa mamala svabhAvI bhagavAna AtmA to hai bhI ajJAna mithyAtva hai| nimitta kucha karatA nahIM hai; parantu nimitta ke bagaira parantu jaba taka isako para meM ekatva, apanatva, kartRtva, cAha, lagAva rahegA taba taka koI kArya hotA nahIM hai,aisA zraddhAna samyaktva hai| yaha mamala svabhAva meM nahIM raha sktaa| jise abhI apanA hoza hI nahIM hai, jo apane jaba taka jIva aura pudgala zarIra karmAdi kA saMyoga saMbaMdha hai| jIva saMsAra meM 6 ko jAnatA hI nahIM hai| vaha apane meM kaise rahegA? isakA pahalA kAraNa ekatva hai| azuddha paryAya sahita hai taba taka nimitta-naimittika saMbaMdha hI calatA hai| arihanta ekatva- yaha zarIrAdi hI maiM hU~ aisI mAnyatA / nAma, rUpa,zarIra, pada, putra, avasthA meM zuddha paryAya aura vItarAgIhojAne se phira nimitta-naimittika saMbaMdha samApta parivAra, dhanAdi hI maiM hU~ yaha ekatvapanA hI ajJAna mithyAtva hai| isI ke kAraNa yaha ho jAtA hai| pUrNa zuddha azarIrI siddha dazA meM saMyoga saMbaMdha bhI samApta ho jAtA hai| trilokI nAtha bhagavAna AtmA bhIkha mAMgatA, dara-dara bhaTakatA phira rahA hai| cAra 2. dUsarI bAta- aba jo jIva isa bAta ko jAnatA hai, jise bhedajJAna pUrvaka gati caurAsI lAkha yoniyoM meM janma-maraNa kara rahA hai aura nAnA prakAra ke dAruNa , jIva aura pudgala kI bhinnatA bhAsita ho gaI hai tathA jise apane zuddhAtma tatva duHkha bhoga rahA hai| yaha ekatvapanA miTe, apane mamala svabhAva kA zraddhAna jJAna hove, jJAnAnaMda svabhAva kI anubhUti ho gaI hai; parantu jaba taka zarIrAdi para dravya aura parazuddhAtma svarUpa kI anubhUti hove to phira apane meM rahane kI bAta bne| yahA~ mithyAtva X jIvoM se saMbaMdha, svArtha, lagAva, apekSA hai taba taka vaha jJAnAnaMdamaya nahIM raha sktaa| kI bhUmikA hai| saMbaMdha-para ko apanA mAnanA, parivAra kI riztedArI, jimmedArI vyavahArikatA apanatva- ekatvapanA miTane ke bAda yaha apanatva apanA mAnanA miTe, yaha 0
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6565 zrI AvakAcAra jI zarIrAdi, dhana, putra, parivAra mere haiN| yahA~ moha kA sAmrAjya hai, jisake kAraNa acche-acche zUravIra cakkara khAte haiN| yaha behoza kara detA hai phira apanI koI sudha-budha nahIM rahatI / zaMkA-kuzaMkA ke pariNAma calate haiN| bhayabhIta panA ghabarAhaTa rahatI hai, moha ke kAraNa hI pApAdi kukarma karanA par3ate hai| isake miTane para samatA AtI hai, sAtA rahatI hai| kartRtva - ghara parivAra ke saMyoga meM rahate hue to yaha saba karanA hI par3atA hai| vyavahArikatA nibhAnA bhI jarUrI hai| apane kartavya kA pAlana karanA bhI Avazyaka hai| yaha pApa hai, yaha puNya hai, yaha acchA hai, yaha burA hai| yaha bhAva aura kriyA acchI hai, yaha bhAva aura kriyA burI hai, aise nahIM aise bhAva, aise karma karanA cAhiye / jahA~ taka rAga-dveSa, pApa-puNya kA bheda vikalpa hai vahAM taka kartRtvapanA hai aura yahI baMdha kA kAraNa hai, jisakA kartRtvapanA miTatA hai, vahI nirbhaya rahatA hai| cAha - yaha nahIM, yaha hotA / yaha acchA hai, yaha burA hai| yaha hitakArI hai, yaha ahitakArI hai| kucha bhI cAhanA, cintA aura vikalpa kA kAraNa hai| cAha miTane para hI cintA miTatI hai tabhI zAMti rahatI hai| lagAva - kucha bhI acchA burA mAnanA lagAva hai, jaba taka kisI bhI saMyoga meM rahoge taba taka lagAva rhegaa| jaba taka lagAva rahegA taba taka vikalpa hoMge hii| jaba taka vikalpa vibhAva pariNamana calegA taba taka mamala svabhAva meM raha hI nahIM skte| nirvikalpa honA hI mamala svabhAva meM rahanA hai| vItarAgI hI nirvikalpa ho sakatA hai| jahA~ moha, rAga-dveSa hai vahA~ vItarAgatA hai hI nhiiN| moha, rAga-dveSa ke abhAva ko hI vItarAgatA kahate haiM, yahI mamala svabhAva dharma hai| yahAM prazna AtA hai ki ekatva apanatva Adi mAnyatAyeM kaise miTeM ? usakA samAdhAna karate haiM ki sAdhanA ke krama meM 1. bhedajJAna ke abhyAsa se ekatvapanA miTatA hai| 2. tatva nirNaya ke abhyAsa se apanatvapanA miTatA hai| 3. pApa-puNya ke vikalpa prakSAlana se kartRtvapanA miTatA hai / 4. tatsamaya kI yogyatA ke nirNaya se cAha miTatI hai| 5. sarvajJa kI sarvajJatA, kramabaddha paryAya ke nirNaya se lagAva miTatA hai| tabhI vItarAgatA AtI hai, nirvikalpa dazA hotI hai| vahI mamala svabhAva meM rahanA dharma hai| SY GAAN YAARA YE 113 gAthA - 174 - dharma aura uttama dharma kyA hai ? ise Age gAthA meM kahate haiMdharma uttama dharma ca mithyA rAgAdi paMDitaM / cetanAcetanaM dravyaM suddha tatva prakAsakaM / / 174 / / " anvayArtha - (dharmaM uttama dharmaM ca) dharma aura uttama dharma vaha hai jo (mithyA rAgAdi paMDitaM) mithyA rAgAdi bhAvoM ko khaMDita karane vAlA hai arthAt samUla naSTa kara dene vAlA hai (cetanAcetanaM dravyaM) cetana-acetana dravya jIva aura pudgala ko bhinna-bhinna dekhane jAnane vAlA hai (suddha tatva prakAsakaM ) zuddha tatva kA prakAza karane vAlA arthAt vastu svarUpa ko jaisA kA taisA jAnane vAlA, prakAzita karane vAlA hai| vizeSArtha - yahA~ dharma kI vizeSatA aura mahatva ko batAyA jA rahA hai| jo aise zuddha dharma ko svIkAra karatA hai, vahI antarAtmA, samyakdRSTi hotA hai| dharma to apanA nija zuddha svabhAva hai hI aura uttama dharma, uttama kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya, brahmacarya yaha dasa bheda rUpa nija svabhAva meM rahane kI sAdhanA hai / isase mithyA rAgAdi bhAva samUla naSTa ho jAte haiM / cetana-acetana dravyoM kA gaThabandhana TUTa jAtA hai; kyoMki jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla ina chaha dravyoM ke samUha ko vizva kahate haiN| inameM eka jIva dravya hI cetana hai, zeSa pA~ca acetana haiN| jIva pudgala ke pariNamana meM cAra dravya sahakArI haiM / pudgala jar3a acetana hai| mAtra jIva dravya hI cetanAvanta, jJAna darzana kA dhArI, brahmasvarUpa hai| aise vastu svarUpa ko jAnanA aura nija svabhAva kA Azraya karanA hI uttama dharma hai| jo antarAtmA aise nija svabhAva ke Azraya zuddhAtmAnubhava meM lIna rahate haiM, vahI zuddha tatva, siddha dazA, mukti kA paramAnaMda pAte haiN| yaha uttama dharma hI zuddha tatva ko prakAzita karane vAlA hai arthAt ratnatrayamayI ananta catuSTaya pada prakaTa karAne vAlA hai| yahA~ koI prazna kare ki aise uttama dharma nija zuddhAtma svarUpa ko pragaTAne ke liye hama kyA kareM ? usakA samAdhAna hai ki jinheM apane zuddhAtma svarUpa kI anubhUti ho gaI hai, vaha nirantara usI kI sAdhanA, ArAdhanA, samarpaNa, dhyAna meM lIna rheN| vartamAna karma saMyogI dazA meM vibhAva pariNamana calatA hai, moha, rAga-dveSAdi vikArI bhAva hote haiM,
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-175, 177 zarIrAdi viSaya-kaSAyoM kI pravRtti calatI hai, Arta-raudra rUpa dhyAna hote haiM; inase bandhana meM baMdhe nahIM the, svataMtratA ke pujArI svataMtra sAdhaka the| yoga (mana,vacana, bacane haTane ke liye apane upayoga ko apane meM sthira karane ke liye nija Atma vaibhava kAya) kI sthiratA hone para hI upayoga kI sthiratA hotI hai, tabhI dhyAna samAdhi ke cintana manana meM lage raheM, dharma dhyAna meM lIna raheM, isase ina karmAdi se chUTakara nija lagatI hai| svabhAva meM lIna ho jAyeMge aura nija svabhAva ke Azraya hone,dhyAna sAdhanA karane se yoga kI vidhi- yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA,dhyAna, yaha karma kaSAyeM Adi svayaM gala jAyeMge vilA jAyeMge kyoMki 2. smaadhi| kamma sahAvaM vipana, utpatti vipiya disTi sabhA / dhyAna ke bAdhaka kAraNa-1. ajJAna (mithyAtva), 2. mUrchA (parigraha kA ceyana va saMjutta, galiya viliyaM ti kamma baMdhAnaM // 6 mamatva). 3. pramAda (indriyoM ke viSayoM kI pravRtti),4. moha rAga dveSa, 5. kAmabhoga // kmlbttiisii-6|| hai aura zarIra kI Asakti (sukhiyApanA) isI bAta ko vistAra pUrvaka Age kI gAthAoM meM kahate haiM - dhyAna karane vAle dhyAtA ke lakSaNa - 1. mumukSa (mokSa kI icchA rakhane dharma artha tiartha ca, tiartha vedaMti jatpunaH / * vAlA), 2. saMsAra se virakta, 3. kSobha rahita (zAMtacitta), 4. vazI (mana vaza meM SaT kamalaM tri urvakAraM, dharma dhyAnaM ca joitaM / / 175 // 12 ho), 5. sthira (yoga kI sthiratA, Asana kI dRr3hatA), 6. jitendriya ho,,7. saMvRta (niyama saMyama yukta ho),8.dhIra ho| dharma ca appa saddhAvaM, mithyA mAyA nikaMdanaM / isa prakAra kA sAdhaka yoga kI sthiratA ke liye SaTkamala aura OM hrIM zrIM tIna sakha tatvaMca ArAdhyahIMkAra nyAna mayaM dhuvaM / / 176 // oMkAra ke mAdhyama se dharma dhyAna kA abhyAsa kare aura apane zuddhAtma tatva ko dekhe| anvayArtha-(dharma artha tiarthaM ca) dharma arthAt nija zuddha svabhAva ratnatrayamayI isa sAdhanA se vaha apane iSTa ko upalabdha kara legaa| hai (tiartha vedaMti jatpuna:) aura dravya guNa paryAya sahita apane viMda svarUpa arthAt 3 SaTkamala kI sAdhanA kA krama kyA hai ise kahate haiM SaTkamalakAtA bhAvamokSa maya hai (SaT kamalaM tri uvaMkAraM) chaha kamala aura tIna oMkAra arthAt sabase pahale sAdhaka saba brAhya kriyAoM se nivRtta hokara svastha,zAMta,ekAMta padmakamala, guptakamala, nAbhikamala, hRdayakamala, kaMThakamala yA mukhakamala aura viMda meM Asana kA abhyAsa kre| padmAsana hI sabase zreSTha hotI hai| isake pazcAt kamala ke mAdhyama se OM hrIM zrIM maMtra dvArA (dharma dhyAnaM ca joita) dharma dhyAna karo aura maMtroccAraNa yA maMtra japa se mana ko sthira kre| padmakamala, gupta kamala, nAbhi kamala, apane zuddha svabhAva ko dekho| hRdaya kamala, kaMThakamala,viMdakamala, yaha zarIra ke bahuta hI saMvedanazIla sthAna hote (dharmaca appa sadbhAva) dharma kaho yA AtmasvabhAvakaho (mithyAmAyA nikaMdana) haiN| ina para AghAta hone se prANa nikala jAte haiM tathA kisI bhI Akasmika ghaTanA meM mithyAtva mAyA Adi se sarvathA pare hai usameM yaha kucha nahIM hai (suddha tatvaM ca ArAdhyaM) AtmA ke pradeza saMkucita hokara inhIM kisI meM ekatra ho jAte haiM, aisA vidhAna hai| aise apane zuddha tatva kI ArAdhanA karo jo (hIMkAraMnyAna mayaM dhuvaM) paramAtma svarUpa sAdhaka inhIM kamaloM meM apane Atma pradezoM ko ekatra karatA hai aura usI meM apanA pUrA arihanta sarvajJa tIrthaMkara svarUpa jJAnamayI dhruva hai| upayoga lagAtA hai| jaise-jaise sAdhanA kI sthiti bar3hatI hai. vaise hI usake AnaMda kI vizeSArtha- yahA~ vaha vidhi batAI jA rahI hai ki jo apanA ananta catuSTaya vRddhi hotI jAtI hai| zUnya zAMta dazA meM use zuddha prakAzaM zuddhAtma tatva hI dikhAI 9 svarUpa ratnatrayamayI zuddha svabhAva hai use pragaTAne ke liye kyA kareM? isakA upAya detA hai| cehare para muskarAhaTa prasannatAzAMta AnaMda kI dazA apane Apa pragaTa hone sadaguru tAraNa svAmI batA rahe haiN| vaha svayaM yogIthe,yoga aura dhyAna sAdhanA karate lagatI hai| zarIra se aura saMsAra se saba saMbaMdha chUTa jAtA hai| yoga dhyAna sAdhanA karane the| unhoMne jisa krama se, jisa vidhi se apane zuddha tatva ko pragaTa kiyA, bhAva mokSa vAlA sAdhaka sabake bIca rahatA huA bhI apane meM rahatA hai| kahA~ kyA ho rahA hai? kI dazA meM rahe, unhoMne vahI mArga batAyA hai| vaha kisI jAti-pAMti sampradAya ke kisane kyA kahA? maiMne kyA kiyA ? isakA use kucha bhI bhAna nahIM rhtaa| apane
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI ApameM prasanna saMtuSTa rahatA hai| yaha saba niraMtara sAdhanA aura abhyAsa karane se hotA hai| jitanI dRr3hatA aura puruSArtha kAma karatA hai utanI pAtratA bar3hatI hai, AnaMda kI dazA bar3hatI hai| dhyAna sAdhanA meM maMtra japa kA bhI vizeSa mahattva hai| mana ko zAMta ekAgra karane ke liye maMtroccAraNa, maMtra japa bahuta sahayogI hai| maMtra japa karane se bhI riddhi siddhi pragaTa ho jAtI hai| sAdhaka usa ora dhyAna nahIM detA aura na kisI riddhi siddhi ke abhiprAya se yaha karanA cAhiye varanA cintAmaNi ratna kI jagaha kA~ca meM hI jIvana vyartha calA jAyegA / koI riddhi siddhi ke maMtra bhI nahIM japanA cAhiye, apane zuddhAtma svarUpa kI anubhUti ho usI kA lakSya banA rhe| isake liye OM OM hrIM zrIM OM namaH siddhaM, OM zuddhAtmane namaH / " ina choTe maMtroM kA hI japa karanA caahiye| bar3e maMtroM meM upayoga sthira nahIM rhtaa| pramukha lakSya zuddhAtma svarUpa kI anubhUti lInatA kA rahanA caahiye| saMsAra zarIra aura para vastu kA lakSya nahIM rakhanA caahiye| apanA zuddha svabhAva to samasta mithyAtva, mAyAdi karmoM se sarvathA pare hai, usameM yaha karma kaSAyeM Adi kucha haiM hI nahIM / aise apane zuddha tatva kI ArAdhanA karane se sarvajJa svarUpI dhruvatatva apane Apa pragaTa hotA hai| isake liye dharma dhyAna kA niraMtara abhyAsa karanA caahiye| usI meM padastha, piMDastha Adi dhyAnoM kI sAdhanA karanA caahiye| inakA svarUpa Age kahate haiMpadastaM piMDastaM jena, rUpastaM vikta rUpayaM / catu dhyAnaMca ArAdhya, suddhaM saMmika darzanaM / / 177 / / anvayArtha (padastaM piMDastaM jena) jo jIva padastha, piMDastha (rUpastaM vikta rUpayaM) rUpastha aura rUpAtIta (catu dhyAnaM ca ArAdhyaM) ina cAra dhyAnoM kI ArAdhanA karatA hai (suddhaM saMmika darsanaM) vaha zuddha samyakdarzana kA dhArI hai| vizeSArtha - yahA~ antarAtmA samyakdRSTi kyA karatA hai, isa bAta ko batAyA jA rahA hai| jo bhavya jIva samyakadRSTi mumukSu hai, vaha apane upayoga ko apane meM lagAne ke liye dhyAna ke antargata padastha, piMDastha, rUpastha aura rUpAtIta ina cAra prakAra ke dhyAna kI sAdhanA karatA hai| SYARAT YAAAAAN FAA ARAS YEAR. yahA~ koI prazna kare ki jo samyakdRSTi hai vahI yaha dharma dhyAna Adi kI sAdhanA kare, jo mithyAdRSTi hai vaha kyA kare; kyoMki use to yaha dharma dhyAna ho hI nahIM sakate ? 115 gAthA- 177, 178 usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI ! jo jIva apanA Atma kalyANa karanA cAhatA hai, mokSa kA AkAMkSI hai use sAmAyika dhyAna to atyanta Avazyaka hai; kyoMki samyakdarzana nija zuddhAtmAnubhUti bhI sAmAyika dhyAna ke samaya meM hI hotI hai| jise ho gaI hai usakA Age kA kAma banatA hai, jise nahIM huI use bhI isI mAdhyama se hotI hai| yahA~ eka prazna AyA ki tIrthaMkara bhagavAna ke samavazaraNa meM kyA vaha AtmA ko pratyakSa batAte haiM ? usakA samAdhAna diyA hai ki vaha AtmA ke svarUpa ko batAte haiM / ananta catuSTaya kA dhArI ratnatrayamaya svarUpa yaha bhagavAna AtmA svayaM hai, aisA vaha pratyakSa anubhava se batAte haiN| jo bhavya jIva isa bAta kI zraddhA karate haiM aura parama dhyAna ko upalabdha hote haiM unheM vaha pratyakSa anubhava meM A jAtA hai| anubhUti, samyakdarzana zAMta aura sthiracitta hone para hI hotA hai, isake liye sAmAyika dhyAna karanA nitAnta Avazyaka hai / yaha bAta avazya hai ki jaba taka AtmAnubhUti nahIM hotI taba taka vaha dharma dhyAna nahIM hotA parantu usakI sAdhanA abhyAsa karane se vaha avazya hotA hai| , yahA~ eka prazna aura AyA ki paMcama kAla meM dhyAna ho hI nahIM sakatA ? usakA samAdhAna karate haiM ki vartamAna paMcamakAla meM zukla dhyAna nahIM ho sakatA vaha AThaveM guNasthAna se zreNI mAr3ane para hotA hai; parantu abhI sAtaveM guNasthAna taka to jIva jA sakatA hai aura dharma dhyAna bhI ho sakatA hai tathA Arta- raudra dhyAna se bacane ke liye dharma dhyAna hI eka mAtra sahakArI hai yadi dharma dhyAna kI sAdhanA nahIM karoge to Arta- raudra dhyAna hI karate rahoge isaliye dhyAna kA abhyAsa to pratyeka jIva ko karanA caahiye| jo jinendra kI AjJA mAnate haiM, jinadharmI haiM, unheM to sAmAyika dhyAna karanA Avazyaka hI hai, mAtra korI carcA karake samaya vyartha khone se koI lAbha nahIM hai| aba Age padastha dhyAna kise kahate haiM, usakA svarUpa kyA hai, isakA varNana Age kI gAthAoM meM karate haiM padasta pada vedaMte, artha sabdArtha sAsvataM / vyaMjanaM tatva sArdhaM ca padastaM tatra saMjutaM / 178 / /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ TION 4 zrI zrAvakAcAra jI gAcA-178.182 Ooa kunyAnaM trina pasyaMte, chAyA mithyA viSaMDitaM / sAsvataM padaM) apanA pada nija zuddhAtmA hI zAzvata pada hai (anRtaM aceta tiktaMca) 6 vijanaM ca padArtha ca, sArtha nyAna mayaM dhuvaM // 179 // isaliye yaha nAzavAna zarIrAdi acetana para padArtha chor3akara (dharma dhyAna padaM dhuvaM) - apane dhruva pada nija zuddha svabhAva dharma dhyAna meM lIna rho| padastaM suddha padaM sArtha, suddha tatva prakAsakaM / vizeSArtha-dharma dhyAna savikalpa hotA hai| zukla dhyAna nirvikalpa hotA hai| 7 salyaM trayaM nirodhaM ca, mAyA mithyA na disttte||18|| 5. Arta-raudra dhyAnoM se bacane ke liye dharma dhyAna kI sAdhanA karanA par3atI hai| mana ko padasta lokalokAMta, lokAloka prakAsakaM / 5 sthira karane aura upayoga ko apane meM lagAne kI vidhi dharma dhyAna kI sAdhanA aura viMjanaM sAsvataM sAdhaM, uvaMkAraM ca viMdate // 181 // : usameM yaha padastha, piMDastha AdidhyAna sahakArI haiN| maMtra japa aura paMca parameSThI pada aMga pUrva ca jAnate,padasta sAsvataM padaM / haiM ke ArAdhana vicAra pUrvaka citta ko ekAgra karanA aura apane zuddha svarUpa siddha pada kA ArAdhana karanA, nija zuddhAtma svarUpa kI anubhUti honA hI padastha dhyAna hai| anRtaM aceta tiktaM ca,dharma dhyAna padaM dhuvaM // 18 // akSaroM ke samUha ko zabda va zabda ke samUha ko pada kahate haiN| anvayArtha- (padastaM pada vedaMte) padastha dhyAna pada kA anubhava karanA hai (artha padastha dhyAna karane kI vidhi-dhyAna karane vAle dhyAtA ke lakSaNa pAtratA sabdArtha sAsvataM) prayojanabhUta nija zuddhAtmA akSara zAzvata pada hai (vyaMjanaM tatva sArdhaM ca) akSara svara vyaMjana ke mAdhyama se tatva kI sAdhanA karanA aura (padastaM tatra citta hokara sAdhaka dhyAna kare, zarIra para vastra kama se kama nAma mAtra ko hoveM, saMjutaM )usI meM lIna ho jAnA padastha dhyAna hai| / padmAsana meM baiThakara sabase pahale maMtra japa, apane svarUpa kA ArAdhana aura paMca parameSThI (kunyAnaM trina pasyaMte) jahA~ tIna kujJAna kumati, kuzruta, kuavadhi dikhAI pada kA smaraNa kare phira Atma kalyANa kI bhAvanA, mukti pAne paramAnaMdamaya rahane ke nahIM dete (chAyA mithyA viSaMDita) mAyAcAra mithyAtva kA khaMDana ho gayA ho arthAt liye eka-eka pada kA ArAdhana kre| sabase prathama sAdhu pada hai, jo bhavya jIva jahA~ yaha kucha na ho (vijanaM ca padArtha ca) vahA~ vyaMjana aura padArtha ke dvArA apane 3 samasta AraMbha-parigraha pApoM kA tyAga kara nigraMtha nagna digaMbara vItarAgI sAdhu ho (sAdhaM nyAna mayaM dhuvaM) jJAnamayI dhruva svabhAva kI sAdhanA karo yahI padastha jAte haiM aura aTThAIsa mUlaguNoM kA niraticAra pAlana karate haiM, apane zuddhAtma svarUpa dhyAna hai| ratnatraya kI sAdhanA karate haiM, vaha jagata vandanIya devoM se pUjya parameSThI hote haiN| yaha (padastaM suddha padaM sAdha) padastha dhyAna meM zuddha pada nija zuddhAtma svarUpa kI muktimArga kA prathama sopAna hai| sAdhu pada ke binA koI jIva siddha pada mukti nahIM pA sAdhanA karane se (suddha tatva prakAsaka) zuddhatatva kA prakAza hotA hai arthAt zuddha tatva sktaa| aisA vicAra karate hue usa rUpa usa dazA meM apane Apako dekhe,aisA anubhava anubhava meM AtA hai jisase (salyaM trayaM nirodhaM ca)tInoM zalyoM kA nirodha ho jAtA hai kare ki maiM sAdha ho gayA hai, nigraMtha digaMbara dazA meM ekAMta nirjana vana meM dhyAna sAdhanA arthAt phira mithyA, mAyA, nidAna yaha tInoM zalyeM paidA hI nahIM hotI aura (mAyA kara rahA hU~-----A hA hA - AnaMdam paramAnaMdam , pUrNa nirAkulatA---zAnti mithyA na disTate) mAyA mithyAtva bhI dikhAI nahIM dete| OM---paramazAnti----nizalyatA----nizcintatA----nirbhayatA---- (padastaM lokalokAMta) padastha dhyAna karane se lokalokAMta aura (lokAloka AnaMda hI AnaMda ----jaya ho----jaya ho. bIca meM upayoga bAhara zarIrAdipara, prakAsaka) lokAloka prakAzita ho jAte haiM,jAnane meM A jAte haiM (vijanaM sAsvataM meM calA jaave| mana meM koI vicAra calane lageM to turaMta maMtra japa karane lage aura puna: sAdha) vyaMjanoM ke mAdhyama se apane zAzvata pada kI sAdhanA karane se (urvakAraM ca usI dazA meM apane ko le Ave---- dekho, yaha munisaMgha---- vAha-vAha-jaya viMdate) apanA OMkAra svarUpa zaddhAtma tatva anubhava meM AtA hai| ho,jaya ho----cAroM tarapha jaya jayakAra maca rahI hai| dharma kI prabhAvanA ho rahI (aMga pUrvaMcajAnaMte) gyAraha aMga aura caudaha pUrva ko jAnane kA prayojana (padastaM hai| AhAra, vihAra caryA kA krama cala rahA hai ---- zrAvaka dharmI jIva zraddhA bhakti .
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-174.142 SOO pUrvaka par3agAha rahe haiN| tiSTho svAmin tiSTho ---- mana zuddha, vacana zaddha, kAya zuddha --- dekho ---- vaha sAdhu samUha baiThA hai- saikar3oM muni baiThe haiM,maiM AcArya pada se --- AhAra jala zuddha hai| he svAmin tiSTho tiSTho---- cAroM tarapha jaya jayakAra zikSA-dIkSA de rahA hU~----paMcAcAra kA pAlana cala rahA hai ----pratikramaNa - macI hai ----dharma kI mahimA, atizaya barasa rahA hai ---- maiM sAdhu pada meM AhAra , ---pratyAkhyAna ho rahA hai, stavana-vandana ---- zikSA upadeza cala rahA hai --- caryA ke liye jA rahA hU~----pANi pAtra AhAra kara rahA hU~----zrAvaka jana dharma* - Navi hodi appamatto,Na pamatto---- jANago du jo bhAvo---- evaM bhaNaMti kI mahimA prabhAvanA kara rahe haiN| jaya jayakAra maca rahI hai| ---- dekho dekho--- suddhaMNAo jo so uso cev||----aa-haa-haa---- jJAyaka,mAtra jJAyaka hI hai - vaha sAdhu pada meM maiM calA jA rahA hU~---- vAha vAha- jaya ho jaya ho---- IryA ---- apane caitanya svarUpa jJAnAnaMda svabhAva meM lIna raho, lIna raho ---- lIna samiti pUrvaka pIchI kamaNDala liye----dekho---- vaha dekho----jaMgala kI raho----dekho vaha zuddha prakAzaM zuddhAtma tatvaM ----vAha-vAha jaya ho jaya ho ora calA jA rahA hU~, anazana Unodara vrata parisaMkhyAna Adi tapa cala rahe haiM ---- --- AnaMdam ----paramAnaMdam ----1 cAroM tarapha jaya jayakAra macI hai ----jIvana meM parama zAMti ---- atIndriya sAdhu,upAdhyAya, AcArya tathA gaNadhara chaThe sAtaveM guNasthAnavartI hote haiN| AnaMda barasa rahA hai---- nija zuddhAtmAnubhUti ho rahI hai| ---- jaya ho, jaya yahA~ taka cAra jJAna mati, zruta,avadhi aura mana:paryaya jJAna pragaTa ho jAte haiN| padastha ho----apUrva avasthA-dhanya ghar3I-dhanya bhAgya ----muktizrI kA sukha pratyakSa dhyAna ke krama meM usI pUrva dazAnusAra AcArya pada meM apane ko dekhate hue Age zreNI vedana meM A rahA hai| dekho vaha dekho grISma kAla meM parvata ke zikhara para khar3e hokara mAr3ane kA krama banatA hai| zuddhopayoga kI sthiti meM zukla dhyAna kA krama bar3hatA hai, dhyAna sAdhanA cala rahI hai---- vaha dekho---- varSA Rtu meM vRkSa ke nIce baiThakara guNasthAna bar3hate haiN| yahA~ se do mArga banate haiM-eka upazama zreNI, eka kSapaka shrennii| dhyAna samAdhi lagAI jA rahI hai---- apUrva AnaMda----paramAnaMda-zItakAla meM jisako kSAyika samyaktva ho jAtA hai vaha kSapaka zreNI se car3hatA hai| jisako upazama nadI ke kinAre dhyAna sAdhanA kI jA rahI hai ----koI bhaya nahIM,vikalpa nahIM-- samyaktva hotA hai vaha upazama zreNI se car3hatA hai| upazama zreNI vAlA gyArahaveM --zarIra kI ciMtA nahIM----AtmIya AnaMda ----amRta rasa barasa rahA hai|-5 guNasthAna se gira jAtA hai, Upara nahIM car3ha pAtA / kSapaka zreNI vAlA sIdhA car3ha ---jaya ho----jaya ho----vaha dekho vana meM hiraNa ThUTha jAnakara khAja khujA jAtA hai aura terahaveM guNasthAna meM arihaMta sarvajJa paramAtmA ho jAtA hai| rahe haiM, siMha cAroM tarapha baiThe haiM ---- jaya ho jaya ho, devatA jaya jayakAra kara rahe haiM to aba yahA~ padastha dhyAna meM apane ko kSapaka zreNI mAr3anA hai---- dekho vaha ---- sAdhu samUha baiThA hai ---- maiM upAdhyAya pada se par3hA rahA hU~, upadeza cala rahA apanA nija zuddhAtma tatva ---- zuddha prakAzaM zuddhAtma tatva-arka suarka ---- hai ---- ego me sAsado AdANANa daMsaNa lakkhaNo----sesA me bAhirA bhAvA, suarka----prakAza hI prakAza----paramajyoti----siddha svabhAva---- savve saMjoga lakkhaNA ---- maiM eka akhaMDa avinAzI dhuvatatva zuddhAtmA hU~---- basa aba apane ko kSapaka zreNI se car3hanA hai----zuddhopayoga karanA hai----bAhara yaha zarIrAdi maiM nahIM mere nahIM ---- yaha eka-eka samaya kI calane vAlI azuddha meM isI sAdhu pada nagna digambara vItarAgI dazA meM rahate hue zreNI mAr3anA hai ---- vaha paryAya bhI mere se sarvathA bhinna hai ----vaha jyotirmaya ----zuddha prakAzaM zuddhAtma dekho, apanA siddha svarUpa mamala svabhAva----basa isI meM lIna rahanA hai ---- tatva----vaha dekho----arka suarka suarka----jaya ho---AnaMdaM--- yahA~ se upayoga haTate hI nIce gira par3oge---- sAvadhAna,jora lagAo-satpuruSArtha 0 - paramAnaMdaM ---- basa ---- isI zuddha svabhAva meM DUbe raho-lIna raho ----5 karo, dekho apane zuddha prakAzaM zuddhAtma tatva ko---- dekho yaha A~ThavAM guNasthAna 9 aura karanA kyA hai ---- dekho vaha ratnatrayamayI-apanA nija zuddhAtma svarUpa -- apUrva karaNa ---- jaya ho jaya ho ---- basa apane meM lIna rho| siddha svarUpa 1--vaha dekho, ananta catuSTaya pragaTa ho rahe haiM----jaya ho----jaya ho---- mamala svabhAvako hI dekho----yaha to saba apane Apa hogA----navA~ guNasthAna X isI apane zuddha svabhAva meM lIna raho----basa aura kucha mata dekho----kisI anivRtti karaNa----guNazreNI nirjarA hone lagI---- dhyAna agni meM karma jalane 9 kI tarapha mata dekho----lagAo,dhyAna samAdhi lagAo----jaya hojaya ho- lage---- DaTe raho---- dekho apane nija zuddhAtma tatva ko----yaha hai dharma
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ SO4 zrI zrAvakAcAra jI gAcA-13 DOO kI mahimA ---- karma apane Apa kSaya ho rahe haiM ---- vaha dekho zuddha prakAza ___ --zuddha prakAzaM zuddhAtma tatvaM ---- samasta saMkalpa vikalpa muktaM ---- ratnatrayaM / zuddhAtma tatva ---- nAduna biMdu nakAraM nahi utpatti Sipati dhuva suddhaM,suddhaM suddha laMkataM visvarUpaM----tatvArthasArdhabahabhakti juktaM----jedharmalInA guna cetanetvaM sarUvaM suddhaM tiyaloyamatta nimmly| ---- te duSya hInA jina suddha disTi----saMproSi tatvaM soI nyAna rUpaM---- jaya ho jaya ho---- apUrva AnaMda,dasavA~ guNasthAna sUkSma sAmparAya-- brajanti moSyaM Sinameka etvaM----jaya ho-jaya ho----dekho vaha apanA siddha vAha-vAha jaya ho jaya ho----sArI kaSAyeM kSaya ho gaI----cAritra mohanIya svarUpa ajoga kevalino----paramappA nimmalo sahAvaM----AnaMda-paramAnaMda vilA gayA ---- dekho dekho ---- vaha apane zuddha prakAzaM zuddhAtma tatva ko hI ----naMtacatuSTaya mukti saMpatto----siddhaM siddha sarUvaM ---- siddhaM siddhi sauSya dekho, usI meM lIna raho ---- dekho yaha bArahavA~ kSINamoha guNasthAna ---- jaya saMpattaM / nando paramAnaMdo---- siddho suddho muneyvvo|| ho-jaya ho----sAreghAtiyA karma-mohanIya, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa,antarAya (jJAnasamuccaya sAra-703) saba kSaya ho gaye ---- vaha dekho,anantadarzana ---- anantajJAna ---- vaha dekho vaha ayoga kevali ---- siddha dazA, saba zarIrAdi kA saMbaMdha chUTa anantasukha---- anantavIrya pragaTa ho rahe haiM ---- yaha kevalajJAna sUrya camaka gayA----azarIrI parNazaddha paramAnaMdamayI-siddha svarUpa---- urva nama: ekatvaM rahA hai| ----jaya ho----jaya ho----terahavA~ guNasthAna sayoga kevali -tarahavA guNasthAna sayAga kavAla-3 ----pada artha namaskAra utpannaM ---- urvakAraM ca viMdaM ---- viMdasthaM namAmi ---sajoga kevalino AhAra nihAra vivajjio suddho, kevala jJAna uvanno arahaMtotaM suddha----OM zAnti ---- OM zAnti---- kevalI suddho| dekhiye---- abhI ekadama A~kha nahIM kholanA----pahale padmAsana kholeM, (jJAnasamuccaya sAra-701) svastha hokara baiThe-zAMta-mauna raheM - maMtra kA smaraNa kareM ---- aba dhIra-dhIra cAroM tarapha jaya jayakAra macI hai----indra Adi devatA cale A rahe haiM A~kha kholeN| haiM,samavazaraNa kI racanA ho rahI hai----vaha dekho,madhya meM kamalAsana para arihanta ra jaya bolo-zrI gurU mahArAja-tAraNa svAmI kI jaya----|| sarvajJa kevalajJAnI paramAtmA maiM svayaM baiThA hU~, ---- apane zuddha svabhAva meM lIna, yaha padastha dhyAna kI vidhi kA prayoga hai| ise krama-krama se abhyAsa karane se samasta ghAtiyA karmoM se mukta kevalajJAnI sarvajJa paramAtmA---- maiM svayaM baiThAhU~-- apUrva AnaMda AtA hai| lagana aura ruci honA caahiye| jIvana ko mor3ane, vikalpa -- dekho apane ko isI rUpa meM dekho---- yaha AtmA hI paramAtmA hai, meM svayaM jAloM se bacane. AtmIya AnaMda meM rahane ke liye yaha eka mAdhyama hai| isa dhyAna ko sarvajJa paramAtmA hU~---- paramAnaMda saMdisTA mukti sthAneSu tisTate, so ahaM deha karane se tInoM kajJAna mithyAtva Adi vilA jAte haiN| zalyeM paidA hI nahIM hotI aura madhyeSu sarvanyaM sAsvataM dhuvaM----dekho isI dazA meM apane ko dekho----vAha-6 mithyA mAyA jagata kA prapaMca bhI vilA jAtA hai| AtmA kI ruci jAgatI hai, dharma kA vAha jaya ho jaya ho ---- samavazaraNa kI racanA ho gaI ---- sau indra sevA meM ! utsAha bar3hatA hai, bahumAna AtA hai| jIvana meM saralatA sahajatA AtI hai, AnaMda kI khaDe haiM, jaya jayakAra macA rahe haiM----bhavaNAlaya cAlIsA vyaMtara devANa hoti dazA rahatI hai| yaha padastha dhyAna kA abhyAsa to pratyeka jIva ko karanA caahiye| battIsA.kampAmara caubIsA caMdo sUroNaro tiriyo| bAraha koThoM meM sabhI jIva,deva, isI ke mAdhyama se samyaktva bhI hotA hai aura mukti bhI milatI hai| abhyAsa sAdhanA manuSya,tiryaMca baiThe haiM ---- bhagavAna kI divya dhvani khira rahI hai ---- saba jIvas sAmUhika rUpa se kI jAve to vizeSa lAbha milatA hai| nirdezana karane vAlA eka vyakti dharma upadeza suna rahe haiM, jaya jayakAra macA rahe haiN| dekho dekho vaha kitane bhavya jIva hove to bahuta upayoga lagatA hai| manuSya sAdhu hote jA rahe haiM ---- apane Atma kalyANa ke liye pApa parigraha kA Age piMDastha dhyAna kA varNana karate haiMtyAga kara rahe haiM---- bhagavAna kI divya dhvani khira rahI hai ---- isI rUpa meM piMDastaM nyAna piMDasya,svAtmaciMtA sadA budhaiH| apane ko dekhanA hai ---- maiM svayaM sarvajJa paramAtmA hU~---- dekho dekho vaha cAroM tarapha jaya jayakAra macI hai ---- dekhate raho apane ko isI dazA meM dekhate raho --.. nirodhanaM asatya bhAvasya, utpAcaM sAsvataM padaM / / 183 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI gAthA-183,184 n ou Atma sadbhAva AraktaM, para dravyaM na ciMtaye / tatva bhagavAna AtmA hU~, yaha zarIrAdi maiM nahIM aura yaha mere nahIM, yaha saba jar3a pudgala acetana haiN| maiM jJAna svabhAvI caitanya tatva hU~ aisI satzraddhA hone se antarAtmA huA nyAna mayo nyAna piMDasya, cetayaMti sadA budhaiH / / 184 // . aura aba ina saMsArI prapaMca janma-maraNa ke cakra, saMkalpa-vikalpa ke jAla se chUTane anvayAtha- (piDasta nyAnapiDasya) jJAna kApaDa AtmA kA dhyAna karanA ke liye apane jJAnAnaMda svabhAva meM rahane ke liye ina karmoM se chUTane mukta hone ke liye piMDastha dhyAna hai (svAtmaciMtA sadA budhaiH) he jJAnI sAdhaka! hamezA apane AtmA satparuSArtha karatA hai| usakA pahalA upAya hai bhedajJAna kA abhyAsa aura dharma dhyAna kA cintavana karo (nirodhanaM asatya bhAvasya) isase asatya bhAvoM kA nirodha hotA kI saadhnaa| hai arthAt zubhAzubha bhAva paidA hI nahIM hote (utpAdyaM sAsvataM padaM) zAzvata pada apanA vartamAna meM karma saMyoga, moha-rAga kA sadbhAva hone se tIvra puruSArtha kAma nahIM dhruva svabhAva pragaTa hotA hai| haiM karatA phira bhI jJAnI puruSArtha hIna nahIM hai isaliye jaba jaisA yoga banatA hai, satsaMga (Atma sadbhAva AraktaM) Atma svabhAva meM lIna rahane se (para dravyaM na ciMtaye) svAdhyAya aura dhyAna sAdhanA apanI surata rakhane, apanA smaraNa banA rahane kA abhyAsa para dravya kA cintana hI nahIM hotA, smaraNa nahIM AtA (nyAna mayo nyAna piMDasya) karatA hai| isI ke antargata yaha padastha piMDastha dhyAna Ate haiN| padasthadhyAna kA pUrva jJAnamayI jJAna kA piMDa jo nija zuddhAtmA hai (cetayaMti sadA budhaiH ) he jJAnI ! hamezA meM varNana kiyA. yahA~ piMDastha dhyAna kA varNana karate haiM, jisameM pA~ca dhAraNAoM ke isakA cintavana arthAt ArAdhana dhyAna kro| mAdhyama se sAdhaka apane upayoga ko apane meM lagAtA hai| isase bhedajJAna pUrvaka vizeSArtha- piMDastha dhyAna apane jJAna ke piMDa asaMkhyAta pradezoM kA samUha pratyakSa AtmAnubhUti hotI hai| isake liye ekAnta nirjana sthAna meM baiThakara, (agara zuddhAtma svarUpa kA cintavana dhyAna karanA hai| isase asatya zubhAzubha bhAva vilA zmazAna meM baiThakara yaha dhyAna kiyA jAve to adhika upayogI siddha hove) apane jAte haiM, paidA hI nahIM hote| apanA zAzvata pada dhruva svabhAva pragaTa ho jAtA hai / jJAna piMDa zuddhAtma svarUpa ko isa pudgala piMDa se bhinna anubhava isaliye sAdhaka ko hamezA isI kA dhyAna karanA caahiye| OM kro| maiM mAtra jyoti svarUpacetana lakSaNa zuddha prakAzaM zuddhAtma tatva hU~----yaha Atma svabhAva meM lIna rahane se, hamezA isI kA cintavana dhyAna karane se para zarIrAdi karmoM kA anAdi se saMyoga lagA hai----aba inase mujhe chUTanA hai---- dravya zarIrAdi para padArthoM kA cintana smaraNa hI nahIM AtA; isaliye jJAnI ko hamezA aura usakA eka mAtra upAya apane zuddha svabhAva meM rahanA hai ----para ke prati koI apane jJAnamayI jJAna samUha zuddhAtmA kA cintavana dhyAna karanA caahiye| piMDastha moha, rAga-dveSa na hove----kucha bhI hotA rahe----koI kucha kare---- mujhe dhyAna karane ke liye pA~ca dhAraNAyeM batAI gaI haiM-pArthivI, AgneyI, mArutI, vAruNI kheda khinnatA rAga-dveSa nahIM honA caahiye| isakI sAdhanA abhyAsa ke liye---- aura tatva rUpavatI, ina dhAraNAoM ke mAdhyama se sAdhaka ko apUrva AnaMda AtA hai, apane Apako zarIra se pRthaka rakhate hue ---- zarIra ko mRtaka avasthA meM dekhe - Atma bala bar3hatA hai, nija zuddhAtmAnubhUti hotI hai| --- maiM jIva AtmA isa zarIra se nikala gayA hU~---- yaha zarIra mara gayA hai, saba piustha dhyAna meM pAMca dhAraNAoM kI vidhi-piMDa -samUha ko bhI kahate haiM dhana vaibhava kuTumba parivAra chUTa gayA hai----dekho isa dazA meM apane Apako dekho aura zarIra ko bhI kahate haiN| yaha jJAna kA piMDa arasa arUpI asparzI eka akhaMDa ---- maiM yaha jyoti mAtra, caitanya tatva jJAyaka svabhAvI zarIra se nikala gayA hU~ avinAzI dhruva tatva jJAnAnaMda svabhAvI bhagavAna AtmA anAdi se isa pudgala piMDa ---- yaha pudgala piMDa zarIra acetana par3A hai ---- parivAra ke loga mitra baMdhu zarIra meM karmoM se ghirA huA hai aura apanI ajJAnatA se yaha zarIrAdi hI maiM hU~, aisA arthI banA rahe haiM----zmazAna yAtrA kI taiyArI kara rahe haiN| maiM dekha rahA hU~---- mAnatA AyA hai aura isI kAraNa saMsAra meM cAragati caurAsI lAkha yoniyoM meM ananta arthI para zarIra ko rakhakara le jAyA jA rahA hai ---- maiM dekha rahA hU~ ---- zmazAna bAra janma-maraNa kiyaa| sadgurU kRpA, kAlalabdhiyoga,bhedajJAna ke abhyAsa se ise bhUmi meM citA banAI jA rahI hai ----zarIra ko usa para rakha diyA gayA hai ---- 9 vastu svarUpa kA jJAna sva-para bhedavijJAna huA aura maiM eka akhaMDa avinAzI cetana cAroM tarapha se Aga lagAI jA rahI hai ----maiM cinmaya caitanyajyoti jJAyaka bhAva se
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 zrI AvakAcAra jI dekha rahA hU~ - saMsAra kA svarUpa pratyakSa dikhAI de rahA hai --- * saba chUTa gayA - jinako apanA mAnate the vahI isa zarIra kI yaha durdazA kara rahe haiM. - cAroM tarapha se Aga jala rahI hai, lapaTeM nikala rahI hai --zarIra jala rahA haicaitanya ina sabase bhinna hU~- - karmAvaraNa kArmANa taijasa zarIra abhI sAtha lagA hai - maiM zuddha ---- gayA - - o ho ho -yahI mujhe saMsAra meM rulAne vAle haiN| * janma-maraNa ke kAraNa yahI haiM - zarIra jala gayA - ghara parivAra dhana vaibhava saMyoga saba chUTa aba isa karmAvaraNa kArmANa taijasa zarIra ko bhI jalAnA hai| dhyAnAgni lagAnA hai| sAvadhAna, sAvadhAna - dekho vaha apanA siddha svarUpa - zuddhaM prakAzaM zuddhAtma tatvaM * basa aba isI dhruva tatva mamala svabhAva meM lIna honA hai * isI se yaha karmAvaraNa kArmANa taijasa zarIra jalegA sAvadhAna - siddhohaM - siddhohaM- - jJAna svarUpo'haM - dhyAnAgni - cAroM tarapha se lapaTeM uTha rahI haiM. - haiM haiM haiM --- maiM apane --- ---- ---- prajvalita ho gaI jJAnAnaMda svabhAva meM lIna hU~ - karmAvaraNa jala rahA hai jJAnAvaraNa darzanAvaraNa -mohanIya antarAya - cAroM * saba jalate jA rahe haiM tarapha prakAza hI prakAza ho rahA hai. * bilkula zubhra svaccha arka- - suarka - -- suarka - prakAza hI prakAza - sAre karma samUha jale jA rahe haiM---- nAma---- - Ayu* gotra-- * vedanIya -- saba jala gaye caitanya jyoti jJAna piMDa -zuddhaM prakAzaM zuddhAtma tatvaM apane svarUpa meM lIna - jaya ho jaya ho agni zAMta hotI jA rahI hai| aura kucha nahIM hai -- maiM * paramAnaMdamaya -- - cAroM tarapha prakAza hI prakAza phailA hai. ---- * - -- koI nahIM hai - --- - karmAvaraNa kI rAkha cAroM tarapha bikharI par3I hai. -vAyu cala rahI hai sAMya - sAMya sAMya - teja vAyu * sArI rAkha ur3atI jA rahI hai, -- -- meM ---- parama ur3atI jA rahI hai - - saba karma kAlimA sApha ho rahI hai. * rAkha ur3a gaI - zeSa - bAdala garajane lage. -mUsalAdhAra varSA ho rahI hai| sArI kAlimAbacI huI rAkha saba pAnI baha gaI, kAlimA dhulakara svaccha ho gaI jaya ho jaya ho - pUrNa zuddha - - mukta paramajyoti jaya-jaya paramAnaMda jaya jaya jaya jaya AtmAnaM - paramAtmAnaM - jaya jaya viMdasthAne jyoti prakAza puMja --- --- siddha svarUpa cidAnaMda jina AtmAnaM - jaya jaya soham rUpa - samaya zuddhaM - namaskRtaM - -- ------ --- --- ---- ------ | ---- ---- ---- ---- --- ---- ---- ---- -- ---- ------ ---- ---- -- ---- --- ---- ---- ------ ---- ---- ---- ---- --- ---- ---- ---- ---- ---- - --- ---- ---- ---- ------ SYO AYAT YANA YA ARA YEAR. 5 120 gAthA 185.187 - namaskRtaM mahAvIraM -basa ------ dhAraNA hai --mAtra jJAna piMDa - jaya ho viMdasthAne namaskRtaM basa aba isI siddha dazA-zuddha svarUpa meM lIna rahanA hai - - yahI tatva rUpavatI * saccidAnaMda ghana parama brahma paramAtma svarUpa - OM namaH siddhaM jaya ho OM namaH siddhaM - OM zAnti OM namaH siddhaM - - OM zAnti - OM zAnti sadgurudeva tAraNa svAmI kI jaya. svastha hokara baiTha jAIye maMtra japa kIjiye - abhI A~kheM nahIM kholanA, do miniTa bilkula mauna zAMta ---- aba A~kheM kholiye - bolo rahiye / yaha piMDastha dhyAna kI vidhi kA prayoga hai, jo sahaja dazA meM sabhI jIva kara sakate haiM, isake sAdhanA abhyAsa karane se bhedajJAna aura nija zuddhAtmAnubhUti hotI hai, Arta raudra dhyAna kA parihAra hotA hai, zubhAzubha bhAva bhI nahIM hote, vairAgya kA jAgaraNa hotA hai, citta meM samatA zAMti rahatI hai, para ke vikalpa bhI chUTa jAte haiM / Age rUpastha dhyAna kA varNana karate haiM --- --- --- -- ---- ---- ---- ---- --- ---- -- jaya ---- rUpastaM sarva cidrUpaM, Ardha Urdha ca madhyayaM / suddha tatva sthirI bhUtaM, hrIMkArena joitaM / / 185 / / cidrUpaM sarva cidupaM, dharma dhyAnaM ca nizcayaM / mithyAta rAga muktaM ca mamalaM nirmalaM dhuvaM / / 186 / / rUpastaM ahaMta rUpena, hrIMkArena disTate / ukArasya Urdhasya artha su / / 187 / / " anvayArtha - (rUpastaM sarva cidrUpaM ) citsvarUpa caitanya tatva kA dhyAna karanA, svarUpa meM sthita honA rUpastha dhyAna hai (Ardha UrdhaM ca madhyayaM) jo adho Urdhva aura madhya meM triloka meM vyApta hai (suddha tatva sthirI bhUtaM) aise apane zuddha tatva meM Thaharakara (hrIMkArena joitaM ) tIrthaMkara sarvajJa svarUpa ko dekhanA / (cidrUpaM sarva cidrUpaM ) citsvarUpa sarva citsvarUpa hai ( dharma dhyAnaM ca nizcayaM) yahI nizcaya dharma dhyAna hai (mithyAta rAga muktaM ca ) jo mithyAtva aura rAgAdi se mukta hai (mamalaM nirmalaM dhuvaM) amala hai nirmala hai dhruva hai / (rUpastaM arhata rUpena) rUpastha dhyAna arihanta ke svarUpa kA ( hrIMkArena
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ ACANC zrI AvakAcAra jI disTate) tIrthaMkaroM ke rUpa meM dekhanA (uvaMkArasya Urdhasya) paMca parameSThiyoM ko jo Urdhvagamana karake (UrdhaM ca suddhaM dhuvaM ) zuddha-dhruva, siddha dazA meM ho gaye haiM- aise apane svarUpa kA vicAra karanA / vizeSArtha - rUpastha dhyAna apane caitanya svarUpa kA dhyAna karanA hai, jo arhata aura siddha ke samAna dhruva avinAzI zuddha hai, aisI tulanAtmaka dRSTi se svagata aura paragata arthAt svayaM maiM aisA hU~, sarvajJa svarUpa arihanta - siddha paramAtmA hU~ tathA paragata meM arihanta paramAtmA tIrthaMkara svarUpa aisA hai isakA vicAra karate hue apane svarUpa meM sthita honA hI rUpastha dhyAna hai| - caitanya svarUpa sarva caitanya svarUpa hI hai, usameM mithyAtva, rAga-dveSAdi kucha bhI nahIM hai, vaha to sarva mala rahita nirmala aura dhruva hai, jo triloka meM zAzvata hai sadA eka rUpa hI hai| svayaM arihanta ke samAna kevalajJAnamayI sarvajJa anaMta catuSTaya kA dhArI tIrthaMkara paramAtmA hai, aise apane zuddha svarUpa kA dhyAna karanA hI rUpastha dhyAna hai| isake svagata-paragata do bheda haiM, inake mAdhyama se apane svarUpa meM lIna honA / sazarIrI arihanta dazA ke zuddha svarUpa kA dhyAna karanA rUpastha dhyAna hai / rUpastha dhyAna karane kI vidhi - svastha - nirAkula, niHzalya hokara OM hrIM zrI maMtra kA japa kareM- Namo arihaMtANaM, arihanta ke svarUpa kA cintavana kareM, jo jIva AtmA nija zuddhAtmAnubhUti sahita samasta pApa-Arambha parigraha kA tyAga kara nirgrantha digambara vItarAgI sAdhu hote haiM, tapa, sAdhanA ratnatraya kI ArAdhanA karate hue apane mamala svabhAva meM lIna rahate haiM, dhyAna samAdhi lagAte haiM, isase ghAtiyA karma kSaya hokara anantacatuSTaya kevalajJAna pragaTa hotA hai| ---- more... -- arihanta paramAtmA tIrthaMkara deva kA samavazaraNa lagatA hai| saudharma indra, kubera samavazaraNa kI racanA karate haiN| jisase nija zuddhAtmA meM lIna hue bhavya jIva arihanta paramAtmA banakara baiThate haiN| apane ko isI rUpa meM usa sthAna para baiThA huA dekheM-- tIrthakara paramAtmA ke cauMtIsa atizaya, aSTa prAtihArya, cAra catuSTaya aise chyAlIsa 5 guNa hote haiM. ------ ---- - inakA vicAra cintavana kareM (mamala pAhur3a phUlanA - 93 atizaya cauMtIsa) aura yaha apanI AtmA me dekheM * inakA AdhyAtmika vizeSa cintana zrI tAraNa svAmI ne kiyA hai| janma ke dasa atizaya- 1. kheda kA abhAva, 2. mala kA abhAva, 3. miSTa Sy you 121 gAthA- 185-187 vacana, 4. dUdha samAna rudhira, 5. vajraRSabha nArAca saMhanana, 6. samacaturasra saMsthAna, 7. sundara rUpa, 8. sugandhatA, 9. 1008 lakSaNa, 10. atulabala / kevalajJAna ke dasa atizaya- 1. jIva vadha nahIM, 2. subhikSa cahuMora, 3. upasarga kA abhAva, 4. AkAza meM gamana 5. kavalAhAra nahIM, 6. cAramukha sahitapanA, 7. IzvarapanA, 8. chAyA rahitapanA, 6. palana na laganA, 10. nakha keza na bar3hanA / devakRta caudaha atizaya- 1. ardhamAgadhI bhASA, 2. baira rahitapanA, 3. phala phUla honA, 4 . pRthvI darpaNa sama, 5. sarvadhAnya phalanA, 6. janamana harSa, 7. dhUla kaMTaka rahita bhUmi, 8. sugaMdhapanA, 6. kamaloM para gamana, 10. nirmala AkAza, 11. jala kI varSA, 12. maMgaladravya, 13. dharma cakra, 14. jaya jaya zabda / aSTa prAtihArya( phUlanA - 64 ) 1. azoka vRkSa, 2 . divyadhvani, 3. causaTha camara, 4. bhAmaMDala, 5. siMhAsana, 6. chatratraya, 8. dundubhizabda / arihanta bhagavAna 18 doSa rahita hote haiM- 1. janma, 2. jarA, 3. tRSA, 4. kSudhA, 5. vismaya (Azcarya), 6. arati, 7. kheda, 8. roga, 9. zoka, 10. mada, 11. moha, 12. bhaya 13. nidrA, 14. ciMtA, 15. sveda ( pasInA ), 16. rAga, 17. dveSa, 18. maraNa / isa prakAra arihanta paramAtmA ke guNoM kA cintavana karate hue samavazaraNa meM apane Apako dekheM- -- dekho - - - vaha anantacatuSTaya-- - sarvajJa svabhAva- -- --- pUrNa zuddha paramAnaMdamaya vAha vAha jaya ho jaya ho paramAnaMda sarvAMga se prasphuTita ho rahA hai- - oMkAra dhvani nikala rahI hai-atIndriya AnaMda ---amRta rasa barasa rahA hai- -divya dhvani khira rahI haidekho apane Apako isa dazA meM dekho- -- maiM svayaM sarvajJa paramAtmAarihanta bhagavAna --- --kevalajJAnI tIrthaMkara hU~jinanAtha suyaM --- jina --- jinayati nantAnaMta -mamala paya miliyaM bhaya Sipiya amiya rasa parama sui siddhi jayaM --uva --uvana payaM- ----- -- --- ----- --- rayaMpayaM ----- ----- --A-hA-hA- --- - --- parjayabhaya galiya- * bhaviyana anmoya tarana (mamala pAhur3a phUlanA - 95 ) nanta catuSTaya suyaM ramana jinu guna nanta nanta chAyAlarayaM / ----- taM nantAnanta uvaesa ramana jina- --anmoya samaya sihu siddhi jayaM- * bhaviyana amiya
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Coco zrI AvakAcAra jI --- ramana rasa siddhi jayaM- - arhanta sarvanya dipti sui uvanaM, diSTi dipti ramana taM jinaya jinu --- taM tArana tarana sahAi sahaja jinu, anmoya samaya sihu siddhi jayaMbhaviyana viMda ramana sama mukti payaM--- ----| (mamala pAhur3a phUlanA - 95 ) basa-basa- --- aise hI isI nirvikalpa zUnya zAMta dazA meM lIna raheM ----- upayoga bAhara jAne para maMtra japa kareMmeM apane Apako dekheM---jaya hokI jaya ----- 1 - --- ---- -- 111 -- puna: usI sarvajJa svarUpa arihanta dazA -- bolo kevalajJAnI- arihanta paramAtmA --- OM namaH siddhaM --- OM namaH siddhaM --- OM namaH siddhaM --- OM zAnti -- OM zAnti OM zAnti-- yaha rUpastha dhyAna kA prayoga hai| Age rupAtIta dhyAna kA varNana karate haiM rupAtIta vikta rUpena, niraMjanaM nyAna mayaM dhuvaM / mati zruta avadhiM disTA, manaparjaya kevalaM dhuvaM // 188 / / anaMta darzanaM myAnaM bIjaM maMta saubhyayaM / sarvanyaM suddha dravyArthaM, suddhaM saMmika darsanaM // 189 // anvayArtha (rupAtIta vikta rUpena) rUpAtIta dhyAna apane svarUpa ko vyakta karanA, pragaTa anubhUti meM lenA hai (niraMjanaM nyAna mayaM dhuvaM ) jo niraMjana sarva karma malAdi se rahita jJAnamayI dhruva tatva hai (mati zruta avadhiM disTA, manaparjaya kevalaM dhuvaM) jisameM mati, zruta, avadhi, manaH paryaya aura kevalajJAna yaha pAMcoM jJAna ekarUpa nitya dikhAI dete haiM / (anaMta darsanaM nyAnaM) jo anaMta darzana, anaMta jJAna (vIrja naMta sauSyayaM) ananta vIrya aura ananta sukhamayI hai (sarvanyaM suddha dravyArthaM ) sarvajJa svarUpa zuddha dravya nija Atma tatva hai (suddhaM saMmika darsanaM) aisA dekhanA zuddha samyakdarzana hai yahI rUpAtIta dhyAna hai / SYANAN YEN A YEAR AT G rupAtIta dhyAna siddha svarUpa kA smaraNa dhyAna karanA, siddha ke guNoM kA cintana karate hue siddha ke samAna apane AtmA kA yathArtha svarUpa dhyAveM / jaise siddha bhagavAna haiM vaisA maiM hU~, maiM hI sarvajJa hU~, jJAnApekSA sarvavyApaka hU~, siddha svarUpa hU~, maiM hI gAthA- 188, 149 sAdhya hU~, saMsAra se rahita hU~, paramAtmA hU~, paramajyotirmaya hU~, sakala darzI hU~, maiM hI sarva aMjana se rahita niraMjana zuddha hU~, aisA dhyAna kareM taba apanA svarUpa nizcala amUrtIka kalaMka rahita jagata meM zreSTha caitanya mAtra dhyAna dhyAtA dhyeya ke bheda rahita aisA atizaya rUpa prakAzamAna hotA hai| 122 jahaM dhyAna dhyAtA dhyeya ko, na vikalpa vaca bheda na jahA~ / cidbhAva karma cideza kartA, cetanA kiriyA tahA~ // tInoM abhinna akhinna, zuddha upayoga kI nizcala dshaa| pragaTI jahA~ dRga jJAna vrata ye, tIna dhA ekai lasA // (chahaDhAlA - 6 / 9 ) zarIrAdi se rahita nija caitanya jyoti, jJAnAnaMda svabhAva meM lIna ho jAnA hI rUpAtIta dhyAna hai / yaha dhyAna saba vikalpa jAloM se, bhedabhAvoM se bhinna karake paramAmRta rasa meM DubAtA hai| isake bAra-bAra abhyAsa sAdhanA karane se parama zAnti paramAnaMda aura siddha pada kI prApti hotI hai| dhyAna ke kAla meM asaMkhyAta guNI karma nirjarA apane Apa hotI hai| antarAtmA, samyakadRSTi sAdhaka hamezA inhIM dhyAna sAdhanAoM meM apane upayoga ko lagAtA hai, samaya kA sadupayoga karatA hai| usakA samAdhAna karate haiM ki vartamAna meM nirvikalpa dhyAna to hotA nahIM hai, savikalpa dhyAna hI hotA hai| apane upayoga aura mana ko lagAne ke liye bahuta prayAsa sAdhanA aura abhyAsa karanA par3atA hai| isake liye maMtra japa se mana ko zAMta kiyA vizeSArtha rUpAtIta arthAt rUpa se atIta- siddha svarUpa kA dhyAna karanA 5 jAtA hai| isakI do vidhi haiM ki yA to jora-jora se pUrI zakti se cillAkara maMtra rupAtIta dhyAna hai| japa karo to mana zAMta aura zarIra bhI zUnya ho jAtA hai yA maMtra japa kI itanI tIvra prakriyA antara meM calanA cAhiye ki sirpha maMtra hI gUMjatA raha jaaye| upayoga ko lagAne ke liye cintana kI dhArA badalanA par3atI hai| jo abhI padastha piMDastha Adi dhyAnoM ke abhyAsa meM batAyA hai, vaisA karane se upayoga apane meM lagane lagatA hai kyoMki yahA~ koI prazna kare ki hama bhI sAmAyika karate haiM, maMtra japa karate haiM, ekAgra zAnta hone ke liye dhyAna kA abhyAsa karate haiM parantu na jAne kahA~-kahA~ ke bhAva Ane lagate haiN| hama usa dazA meM jyAdA dera baiTha hI nahIM sakate, ghabarAhaTa maca jAtI hai| svAdhyAya aura maMtra japa se bhI yahI hotA hai, mana na jAne kahA~-kahA~ calA jAtA hai aise meM hama kyA kareM ? ne
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ w zrI AcakAcAra jI vartamAna meM to Arta-raudra dhyAna hI apane Apa calate haiN| inase bacane haTane ke liye hI ekamAtra nija cetana lakSaNa zuddha svabhAva hI hai aura isI ke Azraya isI kI sAdhanA yaha dharma dhyAna kI sAdhanA hai| sAdhanA kA lakSya Atma kalyANa mukti kI prApti hove cintana-manana karane, apane aise zuddha svabhAva meM lIna rahane para hI parama sukh| aura puruSArtha pUrvaka lago to yaha saba ho sakatA hai| paramazAMti, paramAnaMda mokSa milatA hai, jise arihanta siddha pada kahate haiN| yaha bAhara dhyAna se hI kamoM kI nirjarA hotI hai| * meM kisI para ke Azraya se nahIM milatA aura parajIva jo usa dazA meM ho gae haiM, jJAna dhyAna kI sAdhanA hI ekamAtra sAdhaka kA puruSArtha hai| unakA Azraya karane, pUjana vandanA bhakti karane se bhI satya dharma upalabdha nhiiN| ghara parivAra meM phaMse raho, pApa parigraha meM lage raho, moha-rAga meM dhaMse raho aura hotaa| vaha to nija ke Azraya nija svabhAva meM hI nija ke puruSArtha se pragaTa hotA haisamatA zAMti yA sAmAyika dhyAna karanA cAho to nahIM ho sktaa| isake liye pUrva isI bAta ko devasenAcArya tatvasAra meM kahate haiMmeM hI dhyAna karane vAle ke lakSaNa aura pAtratA batA dI hai, tabhI dhyAna sAmAyika ho| jhANeNa kuNau bheyaM,puggala jIvANa tahaya kmmaannN| sakatI hai| saMsAra zarIra bhogoM se virakti, viSaya-kaSAyoM se nivRtti ho tabhI dhyAna meM ghettavvo Niya appA, siddha sarUvo paro baMbho // 25 // sAmAyika hotI hai| jJAnI, dhyAna ke bala se jIva aura pudgala tathA jIva aura karma kA bheda karake rUpAtIta dhyAna apane niraMjana jJAnamayI dhruvatatva jo paMcamajJAnamayI ananta apane AtmA ko siddha svarUpI parama brahma jAnatA hai| catuSTayadhArI, sarvajJa svarUpa zuddha dravyArthika naya se hai isakA jo zraddhAna karatA hai, dharma carcA kA viSaya nahIM anubhUti kA viSaya hai, bhevajJAna ke dvArAjAnakara vahI zuddha samyakdRSTi hai tathA isI kI anubhUti lInatA rUpAtIta dhyAna hai| haiM jo isakA dhyAna karatA hai, usako pratyakSa anubhUti meM AtA hai ki yaha zarIrAdi aise jo zuddha dharma kA zraddhAna kara usakI sAdhanA ke mArga para calatA hai vahI pudagala bhinna hai aura maiM cetana lakSaNa jIva AtmA bhinna hai tathA yaha karma bhI samyakdRSTi antarAtmA hotA hai| S mere se bhinna hai, maiM to siddha svarUpI paramabrahma paramAtmA huuN| aisA antarAtmA jise bhedajJAna pUrvaka nija zuddhAtmAnubhUti ho gaI hai usakI apane svarUpa ko kaisA jAnatA hai isI bAta ko Age kahate haiMkyA vizeSatA hotI hai, ise Age kahate haiM mala rahio NANamao,Nivasai siddhIe jaarisosiddho| prati pUrna suddha dharmasya,asuddhaM mithyA tiktayaM / tArisao dehattho,paramo baMbho muNeyavo // 26 // sukha saMmika saMsukha, sAdha saMmika disTitaM // 19 // jaisA karma mala se rahita jJAnamayI siddhAtmA, siddha svarUpa meM nivAsa karatA hai, vaisA hI maiM paramabrahma svarUpa AtmA deha meM sthita hU~ aisA jAnatA hai| anvayArtha- (prati pUrna suddha dharmasya) zuddha dharma kA, nija zuddha svabhAva kA isI bAta ko yogIndudeva paramAtma prakAza meM kahate haiMjise paripUrNa zraddhAna ho gayA (asuddhaM mithyA tiktayaM) azuddha mithyA mAnyatA chUTa appiM appu muNatu jiu sammAdiThThi hveii| gaI (suddha saMmika saMsuddha) paramazuddha nijazuddhAtmA kI (sAdhU saMmika disTita) sAdhanA sammAiDiu jIvaDau lahu kammaI mucceI // 76 // meM rata samyakdRSTi hai| apane ko apane se jAnatA huA yaha jIva samyakdRSTi hotA hai aura samyakdRSTi vizeSArtha- sacce dharma ke zraddhAnI samyakdRSTi antarAtmA kI kyA vizeSatA 5 haA saMtA jaldI karmoM se chUTa jAtA hai| usakI azuddha mithyA mAnyatA chUTa jAtI hai| hotI hai, vaha yahA~ batAyA jA rahA hai| antarAtmA ko sacce dharma nija zuddha svabhAva kA arthAta vaha para ko apanA nahIM mAnatA, isake viparIta ajJAnI mithyAdRSTi jIva kaisA paripUrNa zraddhAna anubhUti ho gaI hai| jisase azuddha puNya-pApAdi bAhya kriyAoM meM mAnatA hai ise kahate haiMe dharma mAnane kI mithyA mAnyatA chUTa gaI hai| vaha apane paramazuddha, nija zuddhAtmA kI jaNaNI jaNaNu vi kaMta gharu pattu vi mittu vi davyu / hI zraddhA sAdhanA karatA hai| para meM yA para se dharma kA koI saMbaMdha nahIM hai| dharma to mAyA jAlu vi appaNau mUDha maNNai savvu // 3 // Detatodernetstaldier
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI mUDha kyA mAnatA hai ? mAtA-pitA aura strI, ghara aura beTA-beTI, mitra Adi saba kuTumbI jana bahina, bhAnajI, nAnA-mAmA, bhAI-baMdhu aura ratna- mANika, motI, svarNa-cAMdI, dhana-dhAnya, naukara-cAkara (dvipada), ghor3A, U~Ta, hAthI, ratha, pAlakI (caupAe) yaha sarva mAyAjAla asatya hai, karma janita hai to bhI ajJAnI jIva inheM apane mAnatA hai| dukkha kAraNa je visaya te suha heu ramei / micchADi jIvaDau itthu Na kAI karei // 84 // duHkha ke kAraNa jo pAMca iMdriyoM ke viSaya haiM, unako sukha ke kAraNa jAnakara ramaNa karatA hai, vaha mithyAdRSTi jIva isa saMsAra meM kyA nahIM karatA ? sabhI pApa karatA hai arthAt jIvoM kI hiMsA karatA hai, jhUTha bolatA hai, dUsare kA dhana haraNa karatA hai, dUsare kI strI sevana karatA hai, ati tRSNA karatA hai, bahuta AraMbha karatA hai, khetI karatA hai, khoTe-khoTe vyasana karatA hai, jo na karane yogya kArya haiM unako bhI karatA hai / samyakdRSTi antarAtmA kI yaha mithyA mAnyatA chUTa jAtI hai, vaha inako kisI ko bhI apane iSTa yA hitakArI nahIM maantaa| yahAM koI prazna kare ki avratI to inhIM sabameM lagA rahatA hai phira kaise mAnA jAe ki yaha samyakadRSTi antarAtmA hai ? SYA YA YA ART YEAR. gAthA 190 caitanya tatva bhagavAna AtmA hU~ maiM yaha zarIrAdi nahIM hUM aura na yaha zarIrAdi mere haiN| aisA nirNaya satzraddhAna hone kA nAma hI samyakdarzana hai use hI samyakadRSTi antarAtmA kahate haiM / usakI mithyA mAnyatA badalate hI satyadharma kI upalabdhi ho jAtI hai| vaha apanI pAtratA karma udayAnusAra usa dazA meM rahatA hai parantu usake zraddhAna meM to nirantara apanA dhruva tatva zuddhAtma svabhAva hI jhUlatA hai phira vaha kisI bAharI kriyA puNya-pApAdi ko dharma nahIM mAnatA phira usako saMsArI vedanA nahIM hotI balki sabake bIca rahatA huA doSa rahita guNa sahita sudhI je, samyakdarza sajai haiM / carita mohavaza lezana saMjama, pai suranAtha jajai haiM // gehI pe gRha meM na race jyoM, jala teM bhinna kamala hai| nagara nAri ko pyAra yathA, kAde meM hema amala hai // (chahaDhAlA 3/15) samyakdarzana kI mahimA bar3I apUrva hai aura isakI upalabdhi bhI sahaja sAdhya hai| apane Apako jAnanA hI to samyakdarzana hai| isake hone para 58 lAkha yoniyAM chUTa jAtI haiN| prathama naraka vina SaT bhU jyotiSa, vAna bhavana SaMDha nArI / thAvara vikalatraya pazu meM nahiM, upajata samyakdhArI // usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! yaha to zraddhAna-mAnyatA kI bAta hai, abhI kriyA rUpa pariNamana kI bAta nahIM hai, samyakadRSTi antarAtmA ke bhItara se inake prati jo ekatva kI iSTapane kI mAnyatA thI vaha chUTa gaI hai| abhI bAhara se saMyoga nahIM chUTA hai parantu vaha bhI jaldI chUTa jAne vAlA hai| jaise kisI vRkSa kI jar3a TUTa jAe, to kitanA bar3A harA bharA vizAla vRkSa ho, usake girane sUkhane meM kitane dina lageMge arthAt jaldI hI sUkhakara gira jAyegA, aise hI samyakadRSTi antarAtmA kI dRSTi, mAnyatA se yaha saba chUTa gaye haiM, majabUrI meM karmavazAta rahatA hai| apanI bAta hai aura apane ko samajhanA hai| isake liye hI tAraNa svAmI ne itanA vistRta vivecana kiyA hai ki kahIM dhokhA na ho jAye kyoMki isameM bhI nizcayAbhAsI vyavahArabhAsI ubhayAbhAsI hone kA Dara hai aura kisI ajJAnI kuguru ke jAla meM pha~sakara apane zraddhAna ko DigAnA bhI nahIM hai kyoMki isa dazA meM donoM tarapha se saMbhAla sAvadhAnI kI AvazyakatA hai| Ajakala loga apane Apako to nahIM dekhate aura dUsaroM kA samyakdarzana dekhate phirate haiM tathA apane kutarkoM se saMyama sadAcAra se bhI bhraSTa karate haiN| Apa Dubante pAMDe, le DUbe jijamAna / apane ApameM hama svayaM apane ko dekheM, apane sAmane sadgurU kI vANI jinavANI AInA hai, apanA nirNaya hama svayaM kareM ki hama kyA haiM ? na kisI ko batAne kI jarUrata hai, hama svayaM jAneM yA sarvajJa jAneM, dUsarA koI jAna hI nahIM sktaa| yaha anubhUti kA bar3A sUkSma viSaya hai| Agama meM sabhI prakAra ke pramANa haiM, kisa apekSA kyA kahA hai ? isakA svayaM vicAra kara nirNaya kreN| isI bAta ko sadgurU vizeSatA se Age gAthA meM kahate haiM194 yahAM koI kahe ki aisA to hama bhI mAnate haiM ki yaha hamAre koI bhI kucha bhI nahIM haiM, hama bhI majabUrI meM rahate haiM, to kyA hama bhI samyakdRSTi antarAtmA ho gaye ? usakA samAdhAna karate haiM ki yahI to samajhane kA viSaya hai- samyakdarzana yA samyakdRSTi honA koI kaThina nahIM hai| Apa hama saba jo saMsArI, ajJAnI, mithyAdRSTi kahalAte haiN| jo jIva bhedajJAna pUrvaka apane Atma svarUpa kI pratIti karatA hai, jisako aisA anubhUtiyuta zraddhAna ho jAtA hai ki maiM eka akhaMDa avinAzI 5 24 124
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ moa zrI zrAvakAcAra jI gAthA-191 DOO deva guru dharma suddhasya, sAdha nyAna mayaM dhuvaM / hai| jaise -bIja bone para aMkura, patte,puSpa Adi svayaM hote haiM, lagAnA karanA nahIM mithyA trividha muktaMca, saMmiktaM sukhaM dhurva // 191 / / par3ate, isI prakAra samyakadRSTi antarAtmA ke jIvana meM yaha svayaM ghaTita hote haiN.n| , hoveM aisA bhI nahIM hotA kyoMki bIja bone para aMkura patte na hoM to samajha lo bIja anvayArtha- (deva guru dharma suddhasya) sacce deva gurU dharma kA (sArdhaM nyAna mayaM 5 * boyA hI nahIM gayA yA sar3a gayA, gala gyaa| isI prakAra samyakdRSTi antarAtmA kA dhuva) tathA apana jJAnamayA ghuva svabhAva kA sAdhanA Ara acAna karatAha mathyA azubha pApAdi rUpa pariNamana chUTatA jAtA hai| zubha puNyAdi rUpa pariNamana hotA trividha muktaMca) tIna prakAra ke mithyAtva se mukta ho gayA hai aura (saMmiktaM suddhaM dhuvaM) sukha dhupa) 4 jAtA hai aura vaha ina sabase virakta apane svabhAva kI sAdhanA meM lagA rahatA hai| pAtratA apane zuddha samyaktva dhruva svabhAva meM rahatA hai| bar3hane para yaha saba apane Apa chUTa jAte haiN| hAtha para hAtha rakhakara baiThane kI sthiti vizeSArtha-yahA~ antarAtmA samyakdRSTi kI vizeSatA kA varNana cala rahA hai| bana jAtI hai aura vaha apane svabhAva sAdhanA meM rata rahatA huA dhyAna samAdhi meM lIna antarAtmA sacce deva gurU dharma kA aura apane jJAnamayI dhruva svabhAva kI zraddhA aura ho jAtA hai.48 miniTa meM sarvajJa kevalajJAnI arihanta paramAtmA ho jAtA hai, Ayu sAdhanA karatA hai / saccA deva - nijazuddhAtmA, saccA gurU-nija antarAtmA, pUrNa hone para samasta karmoM ko kSaya kara siddha paramAtmA ho jAtA hai| saccA dharma-nija zuddha svabhAva aura vaha apanA jJAnamayI dhruva svabhAva hI hai, isakI3 yahA~ phira prazna hotA hai ki yaha bAta samajha meM nahIM AI phira hameM yaha kaise patA sAdhanA aura zraddhAna karatA hai| lage ki yaha antarAtmA samyakdRSTi hai usakI pahicAna batAo? yahA~ koI prazna kare ki kyA vaha sacce deva arihanta siddha paramAtmA, sacce usakA samAdhAna karate haiM ki kauna samyakdRSTi antarAtmA hai, kauna mithyAdRSTi gurU nirgrantha vItarAgI sAdhu aura dasa lakSaNa dharma ko nahIM mAnatA, inakA zraddhAna nahIM bahirAtmA hai isakA patA lagAne se apane ko lAbha kyA hai? apane ko svayaM dekho ki karatA? 5 svayaM kyA haiM kauna haiM? kyoMki jaise hama haiM vaisA hI to apanA honA hai| yaha maukA usakA samAdhAna karate haiM ki mukti kA mArga to samyakradarzanazAna cAritrANi manuSya paryAya,sadagurU kI vANI kA zubhayoga, buddhi, puNya ke udaya Adi kA milanA mokSamArga: hai| apane zuddhAtmA kI anubhUti samyakdarzana, apane svarUpa kA jJAna totabhI sArthaka hai ki hama svayaM antarAtmA samyakdRSTi ho jAyeM to apanA bhalA hai| samyajJAna aura apane zuddha svabhAva meM rahanA samyakcAritra hai aura vaha isI kI yaha saba sanane samajhane likhane par3hane tatva carcA karane kA prayojana kyA hai? para ko sAdhanA karatA hai| vyavahAra meM sacce deva jo usa rUpa ho gaye haiM arihanta siddha paramAtmA batAne yA para ko dekhane se apanA bhalA kabhI nahIM ho sktaa| hama svayaM apane ko aura sacce gurU nirgrantha digaMbara vItarAgI sAdhu kA bahumAna karatA hai| jisa mArga para dekheM aura sadagarU kI isa vANI para zraddhAna bahumAna lAyeM ki maiM svayaM tIna loka kA calakara vaha aise bane aura unhoMne vahI satya mArga batAyA isakA upakAra mAnatA hai sanAtha anantacataSTaya kA dhArI ratnatraya svarUpa bhagavAna AtmA hU~, siddha svarUpI tathA saccA dharma to vaha cetanA lakSaNa nijazuddha svabhAva hI mAnatA hai, usI kI zraddhA zuddhAtmA huuN| anAdikAla saMsAra meM paribhramaNa karate bIta gayA / pratyakSa meM jJAnI sAdhanA karatA hai| isameM vaha nizcaya-vyavahAra kA bheda nahIM karatA aura na mAnatA kyA? kevalajJAnI tIrthakara paramAtmAoM ko bhI dekhA parantu svayaM na sulaTe to kyA kyoMki isake bheda ke kAraNa hI saba bheda ho rahe haiN| lAbha huA? isI prakAra abhI yaha jAna leM ki kauna samyakdRSTi antarAtmA hai, to yahA~ punaH prazna hotA hai ki kyA vaha dayA dAna vrata saMyama uttama kSamA Adi ko 5 isase bhI kyA lAbha milane vAlA hai ? hama svayaM samyakdRSTi antarAtmA baneM tabhI dharma nahIM mAnatA inakA pAlana nahIM karatA? apanA bhalA hai aura yahI prayojanIya hai| avrata samyakadRSTi antarAtmA kaisA hotA hai, usakA samAdhAna karate haiM ki vaha dharma to apanA cetana lakSaNazuddha svabhAva hI isI kA varNana cala rahA hai| bahirAtmA mithyAdRSTi kA svarUpa bhI batAyA, samyakdRSTi (mAnatA hai aura usI kI zraddhA sAdhanA karatA hai| vaha to saba usake jIvana meM usakI antarAtmA kA svarUpa bhI batAyA jA rahA hai| usakI vizeSatA bhI batAI jA rahI hai| pAtratAnusAra svayaM ghaTita hote haiM, vaha inako karatA nahIM hai aura na inako dharma mAnatA isake dvArA apane ko, para ko jise dekhanA cAheM dekha leM paraMtu para ko dekhane se koI 125
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-191 P OON lAbha nahIM hai| apane ko dekheM to apanA bhalA hove| bhedajJAna tatva nirNaya kA puruSArtha bahirAtmA pudgala ko dekhatA hai aura usake racane kI ananta bhAvanA karatA hai, kareMto svayaM paramAtmA ho sakate haiN| zakti rUpa se to sabhI jIva AtmA paramAtmA haiM, jo hamezA prapaMca meM lagA rahatA hai aisA bahirAtmA saMsArI prANI hai| jisane bhedajJAna ke vaha zakti pragaTa rUpa meM vyakta ho to apanA kAma bane aura yahI kAryakArI hai kyoMki dvArA sva-para ko jAna liyA tathA jise nija zuddhAtmAnubhUti ho gaI vaha para meM kyA abhI taka hamArI dazA kyA ho rahI hai| * karegA aura para kAkartA kyoM banegA? kyoMki yaha jo kucha bhI bAhara meM kriyA karma hai,7 paramAtmA banatA nahIM, dhanavAna banane mara rhaa| yaha saba pudgala para dravya hI hai, jaba usake jJAna meM vastu svarUpa A gayA, jisane saMyama tapa karatA nahIM, pApa parigraha kara rhaa| amRta kA svAda cakha liyA phira vaha jahara kyoM piyegA? jisane yaha jAna liyA ki ho gayA isa jIva ko kyA, kucha samajha AtA nhiiN| yaha Aga hai, yaha jalAtI hai to vaha usako kyoM chuegA? aba yaha bAta alaga hai ki durgati meM jAne phiratA, sadgati jAtA nhiiN| / vartamAna bhUmikAnusAra use usa dazA saMyoga meM rahanA par3atA hai; paraMtu zraddhAna meM to saba dhanavAna bananA bhAgya se,paramAtmA nija hAtha meN| chUTa hI gyaa| aba apane ko dekhane meM aisA lagatA hai ki itane karma saMyoga, itanI uThA jo karegA jaisA jo kucha,jAye usake sAtha meN| a paTaka meM lagA hai, itanI ulajhanoM meM pha~sA hai to yaha kaise apane Atma svarUpa kI samyakadRSTi antarAtmA tInoM prakAra ke mithyAtva (mithyAtva, samyaka sAdhanA karatA hogA? isake liye tAraNa svAmI ne isI zrAvakAcAra meM eka udAharaNa mithyAtva, samyak prakRti mithyAtva) darzana mohanIya se mukta ho gayA hai kyoMki tInoM diyA hai ki samudra meM machalI rahatI hai aura apane aMDe reta meM detI hai aura vaha unheM mithyAtva tathA cAra anaMtAnubaMdhI ke kSaya, upazama, kSayopazama hone para hI samyakdarzana chor3akara mIloM dUra samudra meM calI jAtI hai paraMtu vaha unakI surata rakhatI hai isase usake hotA hai to antarAtmAjIva ne apane dhruva svabhAva ko jAna liyA hai,zuddha samyakadRSTi / aMDe bar3hate haiM, agara vaha unakI surata bhUla jAye to saba aMDe gala jAte haiN| isI prakAra ho gayA hai aura apane jJAnamayI dhruva svabhAva kI sAdhanA meM hI lagA rahatA hai| samyakdRSTi antarAtmA bAhara meM saba kucha kara rahA hai parantu antara meM apane Atma yahA~ koI prazna kare ki antarAtmA apane dhruva svabhAva kI sAdhanA meM hI lagAe svabhAva kI surata banI rahatI hai aura isI se usakI pAtratA bar3hatI hai tathA isI se vaha rahatA hai, bAhara meM yaha pUjA-pATha, japa-tapa, saMyama saMsArI vyavahAra puNya-pApa AnaMda meM rahatA hai kahA haiAdi kucha nahIM karatA? kyoMki avrata dazA meM hamezA apane svabhAva kI sAdhanA meM jA samyagadhArI kI mohirIta lagata hai attaapttii| nahIM lagA raha sakatA? bAhara nArakIkRta du:kha bhogata bhItara samarasa gttaagttii|| isakA samAdhAna karate haiM ki yahI to samajhane kI bAta hai| yaha bAta samajha meM yaha bar3I apUrva bAta hai jo anubhavagamya hai| isakA bAhara se anumAna bhI nahIM AjAye to antarAtmA hone aura antarAtmA ko pahicAnane meM dera na lge| antarAtmA lagAyA jA sakatA, itanA sUkSma viSaya hai| yaha samyakdarzana kI mahimA hai aura yaha kise kahate haiM ? tAraNa svAmI ne pUrva meM batAyA hai| samyaktva kI ghoSaNA hai ki eka bAra jIva mujhe grahaNa kara le phira do cAra dasa bhava meM vinyAnaM jevi jAnaMte, appA para paraSaye / mukti pahuMcAye bagaira maiM chor3a nahIM sktaa| jIva mujhe chor3a deve, na jAnA cAhe to bhI paricaye appa sadbhAva, aMtara AtmA parapaye // 49 // eka bAra ke samparkamAtra se maiM use mukti pahu~cAU~gA hii| yaha bar3I apUrva bAta hai, apane jo jIva bhedajJAna jAnatA hai, AtmA aura para ko pahicAnatA hai, jise apane 5 jIvana meM eka bAra apane zuddhAtma tatva kI ora dRSTi ho jAye to ber3A pAra hai; isaliye Atma svabhAva kA paricaya ho gayA hai use antara AtmA jaano| antarAtmA sabake bIca rahatA huA, dekhane meM saba kucha karatA lagatA haA bhI, vaha bahirAtmA kise kahate haiM ise bhI samajha lo kucha nahIM karatA mAtra apane svarUpa kI sAdhanA karatA hai| yaha mAtra zraddhAna samyakdarzana bahirappA pudgalaM disTA,racanaM ananta bhaavnaa| kI mahimA hai, jaba vaha ratnatraya (samyakdarzana,samyakjJAna, samyakcAritra)kI sAdhanA parapaMca jena tisTate, bahirappA saMsAra sthitaM // 50 // karatA hai to svayaM paramAtmA ho jAtA hai| wdasion
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ P appA jhAyA OON zrI zrAvakAcAra jI gAthA-1998 samyakdarzana kA bIja hI mukti kA phala detA hai - he jIva! tU dUsare tIrtha ko mata jAve, dUsare gurU ko mata seve, anya deva ko mata bAhara kI kriyA pApa-puNya, saMyama tapa Adi bhUmikA pAtratAnusAra apane Apa dhyAve / rAgAdi mala rahita AtmA ko chor3akara anyatra kahIM ramaNa mata kara, apanA / hote haiM vaha kucha nahIM krtaa| jisake hote haiM vaha jJAnI hai, jo karatA hai vaha ajJAnI , AtmA hI tIrtha hai, vahA~ ramaNa kr|aatmaa hI gurU hai usakI sevA kara aura AtmA hI hai| isI antarAtmA kI vizeSatA ko Age kI gAthA meM kahate haiM * deva hai usI kI ArAdhanA kr| apane sivAya dUsare kA sevana mata kr| deva devAdhidevaM ca, gurU graMthaM ca muktayaM / appA daMsaNu kevalu vi aNNu savvu vvhaaru| dharma suddha caitanyaM, sAdha saMmiktaM dhuvaM // 192 / / ekku ji joiya jhAiyai jo tailoyaha saaru|| 96 // kevala eka AtmA hI samyakdarzana hai, dUsarA saba vyavahAra hai isaliye he yogI! anvayArtha- (deva devAdhidevaM ca) devoM kA adhipati deva indra aura indroM ke dvArA hai eka AtmA hI dhyAna karane yogya hai jo ki tIna loka meM sAra hai| pUjyanIya jo deva arihanta siddha paramAtmA (gurU graMthaM ca muktayaM) gurU jo saba granthi 5 appA jhAyahi Nimmalau kiM bahue~ annnnenn| bandhanoM se mukta ho gaye (dharma suddha caitanyaM) dharma jo apanA zuddha caitanya svarUpa hai| jo jhAyaMta parama pau lagbhai ekka khaNeNa // 17 // (sAdha saMmiktaM dhuvaM) samyakdRSTi aise dhruva svabhAva kI sAdhanA karatA hai| he yogI! tU nirmala AtmA kA hI dhyAna kara aura bahuta padArthoM se kyA? vizeSArtha-yahA~ samyakdRSTi antarAtmA kI vizeSatA kA varNana kiyA jA rahA hai deza kAla padArtha AtmA se bhinna haiM, para jIva bhI bhinna haiM, unase kucha prayojana ki vaha apane dhuva svabhAva kI hI zraddhA sAdhanA karatA hai| devoM kA adhipati indradeva nahIM hai| rAgAdi vikalpa jAla ke samUhoM ke prapaMca se kyA lAbha ? eka nija aura indroM dvArA pUjyanIya jinendradeva aura jinendra deva kauna ? zuddhAtma tatva / vaha svarUpa ko dhyaao| jisa dhruva tatva zuddhAtmA ke dhyAna karane vAloM ko kSaNa mAtra meM kahA~ rahate hai? nija caitanya svarUpa meN| vaha kisakI sAdhanA ArAdhanA se jinendra deva mokSa pada milatA hai| bane? nija zuddhAtmA kii| e yahA~ bhedajJAnI antarAtmA kI vizeSatA kA varNana cala rahA hai, jisakA gurU jo nirgrantha digambara vItarAgI sAdhu haiM vaha kyA karate haiM? nija zuddhAtma yogIndadeva ne bhI paramAtma prakAza gAthA 93 se 123 taka vizad varNana kiyA hai| svarUpa kI saadhnaa| yaha sAdhu kyoM bane? isa dazA meM kaise Aye ? dharma kA Azraya yahA~ koI prazna kare ki isase to deva gurU dharma kA koI mahattva hI nahIM rahA lekara mukti ke mArga para cala rahe haiM, apane dhruva svabhAva paramAnaMdamaya rahanA hai| phira yaha vyavahAra meM deva gurU dharma kI ArAdhanA, vandanA, bhakti pUjana karane kA kyA dharma kyA hai ? zuddha caitanya svruup| vaha kahA~ hai? vaha pratyeka jIva kA nija prayojana rahA? jaba eka jina zuddhAtmA hI saba kucha hai,to basa AtmA hI AtmA meM svabhAva hai| yaha kisako milatA hai, kahA~ milatA hai? jo bhedajJAna pUrvaka sva-para kA lage raho phira saMsAra se. zarIra se, parivAra se yA kisI se saMbaMdha hI kyA hai? jJAna karake nija svabhAva ko dekhatA hai use vaha apane meM hI milatA hai, tojo antarAtmA ra usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! jarA zAnta hokara suno samajho, yahA~ dharma hai, jisane apane caitanya svarUpa ko jAna liyA hai, usakA lakSya devatvapanA pragaTa kA svarUpa-dharmI jIva kI mAnyatA zraddhAna kI bAta cala rahI hai| jo jIva apanA karane kA hai, nirgrantha digaMbara vItarAgI sAdhu banane kA hai, usake jJAna meM deva gurUdharma Atma kalyANa karanA cAhate haiM, saMsAra ke paribhramaNa janma-maraNa se chUTanA cAhate kA svarUpa spaSTa dikhAI de rahA hai aura vaha isI lakSya se apane dhruva svabhAva kI 5 haiM, unheM eka mAtra dharma kA hI Azraya zaraNa grahaNa karanA par3atI hai kyoMki saMsAra meM sAdhanA zraddhAna karatA hai| aura kisI anya padArtha, anya jIva, puNya pApAdi karmoM se kabhI bhI yaha jhaMjhaTa miTane isI bAta ko yogIndudeva paramAtma prakAza meM kahate hai, antarAtmA kI vizeSatA vAlI nahIM hai| eka dharma ke Azraya hI mukti kA mArga banatA hai aura dharma kyA hai? dharma aNNu ji titthuma jAhi jiya aNNu ji guruu ma sevi| apanA caitanya lakSaNa zuddha svabhAva hai| jo jIva dharma ke arthAt nija svabhAva ke aNNu ji deu ma ciMti tuhu~ appA vimalu muevi // 95 // Azraya lagatA hai vaha dharmI samyakdRSTi jJAnI antarAtmA kahalAtA hai aura phira dharma kI
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI sAdhanA se hI mukti milatI hai| nija svabhAva sAdhanA se hI arthAt usI kA jJAna, usI kA dhyAna, usI meM ramaNatA, usI meM lInatA, usI meM sthiratA hone para sAdhu pada ho jAtA hai| 48 miniTa apane svabhAva meM rahane para kevalajJAna arihanta pada ho jAtA hai| aura apane paramAnaMda svarUpa vItarAga nirvikalpa dazA meM rahane se saba karma kSaya ho jAte haiM, isase mukti siddha pada ho jAtA hai| aba yaha batAo ki yahA~ kisakA kyA kiyA jAye ? kyoMki para ko jAnane mAnane aura para meM lage rahane ke kAraNa to anAdikAla bIta gayA aura kabhI isa jIva ko eka samaya ke liye sukha sAtA nahIM * milii| saMsAra meM saba vyavahAra nibhAyA, khUba puNya karake svarga gaye, pApa karake naraka gye| saba deva gurU dharma kI ArAdhanA vaMdanA bhakti kI, pratyakSa samavazaraNa meM bhagavAna ke sAmane rahe parantu huA kyA ? jaba taka bhedajJAna pUrvaka nija zuddha svabhAva ko nahIM jAnate nija zuddhAtmAnubhUti nahIM hotI, taba taka tIna kAla bhI bhalA hone vAlA nahIM hai| vartamAna meM punaH manuSya bhava aura yaha saba zubhayoga mile haiN| sacce deva gurU zAstra, dharma kA svarUpa aura mukti kA mArga kyA batA rahe haiM, use jAneM- mAneM usa ora kA puruSArtha kareM to apanA bhalA hove / deva gurU dharma kI ArAdhanA, vandanA, bhakti se kyA hone vAlA hai ? jaba sacce deva gurU dharma vItarAgI haiM, unheM kucha cAhiye hI nahIM to phira kyA prayojana hai ? aura jaba jaina darzana yaha kahatA hai ki eka dravya dUsare dravya kA kucha karatA hI nahIM hai, kara hI nahIM sktaa| eka paryAya dUsarI paryAya kA kucha nahIM kara sakatI aura ekaeka samaya kI paryAya kramabaddha nizcita hai, usa paryAya ko idhara se udhara nahIM kiyA jA sakatA tathA jisa samaya jisa jIva kA jisa dravya kA jaisA jo kucha honA hai vaha apanI tatsamaya kI yogyatAnusAra ho rahA hai aura hogA use koI bhI manuSya kyA, bhagavAna bhI TAla phera badala sakatA nahIM hai, to phira aba kyA karane kA zeSa rahA ? jise ina saba bAtoM kA jJAna aura nirNaya svIkAra hotA hai, vaha jJAnI samyakadRSTi antarAtmA hotA hai aura vaha aisI sAdhanA karatA hai| saMsArI jIva vyavahAra meM kyA karate haiM, use isase matalaba nahIM hai, vaha to apanI Atma sAdhanA meM rata rahatA hai, yahI usakI vizeSatA hai chaha anAyatana- kudeva, kuguru, kuzAstra aura inake upAsakoM kI prazaMsA samyakdRSTi nahIM krtaa| tIna mUr3hatA - devamUr3hatA, loka mUr3hatA, pASaMDI mUr3hatA (guru mUr3hatA ) ina sabase samyakadRSTi dUra rahatA hai| viveka aura nirbhayatA se kAma letA hai| jisameM ina paccIsa doSoM meM se koI se bhI doSa dikhAI dete haiM, vaha samyaktva se hIna hotA hai phira vaha cAhe vyavahAra meM kitanA hI kuzala hove, Upara se saba kucha AtmA hI iSTa aura upAdeya hai jo isakI sAdhanA ArAdhanA meM rata rahate 5 acchA karatA ho parantu jahA~ zraddhAna mAnyatA meM hI aMtara hove, phira vahA~ kyA hai ? haiM, vaha saMsAra se pAra hote haiN| vaha to hamezA saMsAra meM hI bhramaNa kregaa| samyakdarzana saMsAra kI mauta hai phira vaha saMsAra meM nahIM raha sktaa| isaliye tAraNa svAmI isa zrAvakAcAra grantha meM sabase pahale samyaktva kI bAta karate haiN| avrata samyakdRSTi ke guNa lakSaNa vizeSatA saba batAte haiN| ina sabako deva devAdhideva - shuddhaatmaa| vItarAgI nirgrantha gurU- antarAtmA / dharma-zuddha svabhAva, to samyakadRSTi jJAnI nitya isI kI sAdhanA karatA hai aura kucha nahIM karatA / jagata kA saba pariNamana apane Apa hotA hai kyoMki jaba jaisA jo kucha honA hai vaha Y YEAR GEASA YA. 128 gAthA-193 saba nizcita hai, aisA jo svIkAra karatA hai vahI samyakadRSTi hai isI bAta ko Age kahate haiM saMmiktaM jasya jIvasya, doSaM tasya na pasyate / na tu saMmikta hInasya, saMsAre bhramanaM sadA / / 193 / / anvayArtha (saMmiktaM jasya jIvasya) jisa jIva ko samyaktva ho gayA hai (doSaM tasya na pasyate) usameM zaMkAdi paccIsa doSa nahIM dikhate ( na tu saMmikta hInasya) yadi koI doSa dikhAI dete haiM, to vaha samyaktva se hIna hai (saMsAre bhramanaM sadA) vaha hamezA saMsAra meM hI bhramaNa kregaa| vizeSArtha yahA~ antarAtmA samyakadRSTi kI vizeSatA batAI jA rahI hai ki jisa jIva ko samyaktva hotA hai usameM koI doSa dikhAI nahIM dete| samyaktva ke paccIsa doSa hote haiM- zaMkAdi ATha doSa, ATha mada, chaha anAyatana, tIna muuddh'taa| inakA varNana gAthA kra. 29 meM A gayA hai, yahA~ saMkSepa meM kahate haiM zaMkAdi ATha doSa- zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, mUDhadRSTi, anupagUhana, asthitikaraNa, avAtsalya, aprabhAvanA / samyakdRSTi ina doSoM se rahita hotA hai| ATha mada- jJAnamada, pUjA mada, kula mada, jAti mada, bala mada, Rddhi mada, tapa mada, rUpa mada / saMsArI para vastu aura zarIrAdi saMyoga kA ghamaMDa karanA mada hai| yaha samyakadRSTi ko hote hI nahIM hai|
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1707 zrI AvakAcAra jI dekhakara apane meM apanA nirNaya kareM tabhI mukti kA mArga banatA hai| zrAvaka ke vrata saMyama tapa pAlanA tabhI sArthaka hai jaba mUla meM samyakdarzana hove / AtmA ke zraddhAna binA dharma kA mArga banatA nahIM hai| avrata asaMyama pApAdi kA sevana karane se naraka tiryaMca gati meM jAnA pdd'egaa| vrata saMyama puNyAdi kA sevana kare aura mUla meM samyaktva na hove to usase devagati manuSya gati meM hI cakkara lagAnA par3eMge, mokSa nahIM mila sktaa| mokSa to bhedajJAna pUrvaka zuddhAtmAnubhUti ke bagaira milatA hI nahIM hai| hameM isa manuSya bhava meM tIna zubhayoga mile haiM- 1. buddhi, 2. audArika zarIra, 3. puNya kA udaya, ina tInoM kA sadupayoga kareM, to hama vivekavAna mAnava haiM, inakA sadupayoga karane se hI samyakdarzana kI prApti kA mArga prazasta hotA hai| 1. buddhi se - tatva kA nirNaya, bhedajJAna kareM, isI se samyakdarzana hotA hai| 2. zarIra se - saMyama tapa kA pAlana kareM isase sadgati milatI hai| 3. puNya ke udaya se paropakAra dAna Adi kareM, jisase saMsArI aizvarya milatA hai| samyaktva kA mahAtmya apUrva hai| nizcaya samyakdarzana jisako hotA hai use hI zuddhAtmAnubhUti hotI hai| AtmIka AnaMda amRta svarUpa hai, viSaya sukha viSa svarUpa hai, aisA anubhava usakI zraddhA meM ho jAtA hai| vaha jJAna vairAgya se paripUrNa hotA hai| usakA hara eka kArya viveka pUrvaka hotA hai| samyaktvI paccIsa doSa rahita AcaraNa karatA hai isaliye usakA nirdoSa vyavahAra hotA hai| vaha bar3A dayAvAna, paropakArI, miSTavAdI, zAMta prakRti dhArI, dharma premI nAstikatA rahita hotA hai| yathArtha tatva kA vaha svayaM anubhava karatA hai aura dUsaroM ko vaha tatva jJAna ke mArga meM preraka hotA hai| vaha saMsAra kI mAyA ko nAzavaMta samajhakara isake liye anyAya pApAdi nahIM karatA / mokSamArga para calatA hai paraMtu jisake yaha AtmAnubhava rUpa yathArtha tatva jJAnamaya samyakdarzana nahIM hotA vaha jIva viSaya vAsanA sahita vyavahAra dharma va tapa Adi kA pAlana karatA hai to bhI saMsAra se kabhI pAra nahIM ho sktaa| svargAdi jAkara bhI phira ekendriya pazu paryAya meM janma le letA hai| vaha zarIra kA mohI, zarIra ko bAra-bAra dhAraNa kiyA karatA hai; isaliye jo samyakdRSTi hai vahI mokSamArgI evaM mokSagAmI hotA 5 hai isI ko Age kahate haiM JAAN YAN YASA AYU YES. saMmikta jasya hRdayaM sArdhaM, vrata tapa kriyA saMjutaM / suddha tatvaM ca ArAdhyaM, mukti gAmI na saMsayaH / / 194 / / anvayArtha - (saMmikta jasya hRdayaM sArdhaM) jisake hRdaya meM saccA zraddhAna hai 129 gAthA- 194 ( vrata tapa kriyA saMjutaM) tathA vrata tapa kriyA sahita hai (suddha tatvaM ca ArAdhyaM) aura zuddha AtmIka tatva kA ArAdhana karatA hai (mukti gAmI na saMsaya:) vaha muktigAmI hai, avazya mokSa jAyegA isameM koI saMzaya nahIM hai / vizeSArtha samyakdarzana kI mahimA apUrva hai, jise eka bAra upazama samyaktva ho gayA vaha nizcaya mokSa jAyegA; kyoMki samyakdarzana hone kA matalaba hI hai ki arddha pudgala parAvartana kAla zeSa raha gayA, kAla labdhi A gaI hai arthAt saMsAra kI mauta honA nizcita ho gayA hai| aba usa jIva ko koI zakti saMsAra meM rokakara nahIM rakha sktii| jaise dala bala devI devatA, mAta pitA privaar| maratI biriyA jIva ko koI na rAkhanahAra // . vaise hI rAga dveSa aura mohanIya, antarAya balavAna / - samyak darzana hota hI, sabakI hota hai hAna / tatvasAra meM devasenAcArya yahI kahate haiM kAlAiladdhi niyaDA jaha jaha saMbhavai bhavvapurisassa / taha taha jAyaiNUrNa susavvasAmaggi mokkhaTuM // 12 // jaise-jaise bhavya puruSa kI kAla Adi labdhiyA~ nikaTa AtI jAtI haiM, vaise-vaise hI nizcaya se mokSa ke liye uttama sarva sAmagrI prApta ho jAtI hai| yahA~ prazna hai ki vaha uttama sarva sAmagrI kauna sI aura kisa prakAra kI hai ? usakA uttara- Adi meM samyaktva, punaH paMca aNuvrata, punaH paMca mahAvrata, punaH dharma dhyAna aura anta meM zukla dhyAna kI prApti honA uttama sAmagrI hai| yahA~ kahate haiM jisake hRdaya meM saccA zraddhAna hai arthAt maiM AtmA hU~ aura mujhe mukta honA hai| karmoM ko kSaya karane ke liye, punaH karma bandha se bacane ke liye jo vrata, saMyama, tapa Adi kI sAdhanA karatA hai; kyoMki dravya saMyama ke binA bhAva saMyama nahIM hotA tathA pApoM se haTe bace binA karma bandhana nahIM ruktaa| to pApoM kA ekadeza tyAga aNuvrata aura pApoM kA sarvadeza tyAga mahAvrata hai : jise dharma kI upalabdhi ho gaI vaha pApoM se na haTe na bace aisA ho hI nahIM sktaa| yahA~ koI prazna kare ki jaba jIva trikAla zuddha hai, usameM yaha karmAdi haiM hI nahIM aura jaba vaha para meM kucha karatA hI nahIM hai, kara hI nahIM sakatA to phira yaha vrata saMyama tapa karane kA prazna hI nahIM hai; kyoMki yaha saba kriyA to zarIra kI hotI hai ?
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI ApakAcAra jI gAthA-191,195 0 usakA samAdhAna karate haiM ki dravya dRSTi se jIva trikAla zuddha hai paraMtu paryAya se yahA~ prazna kartA tarka karatA hai ki jaise DAkTara aura DAkU donoM kI kriyA eka to abhI azuddha hai| siddha ke samAna azarIrI zAzvata avinAzI niraMjana hai paraMtu abhI aura abhiprAya bhAva meM aMtara hotA hai aura usI rUpa pariNamana milatA hai phira yaha kaise vartamAna meM to zarIra meM hai| karma saMyoga nimitta-naimittika saMbaMdha hai; kyoMki agara isa 5 nahIM ho sakatA? bAta ko nahIM mAnate haiM to ekAntavAdI nizcayAbhAsI, ajJAnI, mithyAdRSTi ho usase kahate haiM ki yaha zubha-azubha bhAvoM kI bAta hai| zubha bhAva meM azubha jaaoge| jJAnI to vaha hai jo vastu svarUpa ko yathArtha jaise kA taisA jAnatA mAnatA hai kriyA aura azubha bhAva meM zubha kriyA yaha to saMsAra meM calatA hai parantu jahA~ zuddha tathA mokSa kA matalaba jIva aura pudgalAdi karmavargaNAoM kA zuddha hokara 5 bhAva hove vahA~ azubha kyA,zubha kriyA bhI hove to bhI nahIM ho sktii| pratyakSa pramANa bhinna-bhinna ho jAnA hai| donoM zuddha na hoMge to mokSa bhI nahIM ho sakatA, jitane 24 hai jaba ki chaThe guNasthAnavartI sAdhu sAtaveM guNasthAna meM jAte haiM, eka samaya ke liye pudgalAdi karma vargaNA jisa jIva ke sAtha lage haiM, vaha bhI zuddha hoMge tabhI mukti hai, to ra zuddhopayoga zuddha svabhAva meM lIna hote haiM to sArI kriyA ruka jAtI hai| yaha zuddha zuddhA jaba jIva ko nija zuddhAtmAnubhUti, dharma kA Azraya samyakdarzana hotA hai usI samaya "S svabhAva dharma kI mahimA hai isaliye jo bAta jaisI hai, use usa rUpa meM jAnanA mAnanA mAya se karmoM kI asaMkhyAta guNI nirjarA hone lagatI hai| karma svayaM bhAgane lagate haiM aura hI hitakArI hai| dharma mArga para calane vAle kI nizcaya meM aMtaraMga meM apane zuddhAtma zarIra ke dvArA vrata saMyama tapa apane Apa hone lagatA hai| dekhane meM, kahane meM aisA 18 svarUpakI sAdhanA ArAdhanA calatI hai aura bAhara se yaha saba saMyamatapa Adi bhI hote AtA hai ki yaha kiye jA rahe haiM parantu samyakadRSTi ke vaha apane Apa hote haiN| haiN| vahI mokSamArgI hai, vaha avazya mokSa jAyegA, isameM koI saMzaya nahIM hai| jaise-bIja ko bone kA lakSya phala pAnA hai parantu bIja meM aMkura patteTahanIphUla Adi 2 yahAM itanA jora dekara kahane kA abhiprAya yaha hai ki abhI taka dharma ke svarUpa bhI hote haiM, na hoveM aisA hotA hI nahIM hai, anta meM phala milatA hai| isI prakAra kA ko jAnane mAnane kI bAta thI, samyakdarzana kI vizeSatA thii| jisane aise satya dharma samyakadRSTi ko, jisakA lakSya mokSa prApti hai, usako bhI yaha saba vrata tapa Adi hote saI ko svIkAra kara liyA nija zuddhAtmAnubhUti, nizcaya samyakadarzana ho gayA, jo haiM, na hoveM aisA ho hI nahIM sktaa| avratI asaMyamI. gRhastha kabhI bhI mokSa nahIM jA5 antarAtmA hai vaha paramAtmA hone kA puruSArtha karatA hai| dharma mArga para calatA hai to sakatA / mokSa prApti ke liye prathama mahAvratI sAdhu honA Avazyaka hai isake bagaira - usakI sAdhanA kA krama kyA hai? dharmI jIva kA prAraMbhika mArga kahA~ se kaise banatA siddha pada hotA hI nahIM hai| isI bAta ko tAraNa svAmI ne paMDita pUjA grantha meM kahA hai hai isakA varNana isa zrAvakAcArajI grantha meM sadguru tAraNa svAmI Age vizeSa mahatva etat saMmikta pUjasyA, pUjA pUjya smaacret| 5 liye hue Agama aura anubhava ke AdhAra para svayaM ke jIvana kA prAmANika svarUpa mukti zriyaM paMtha suddha, vivahAra niscaya sAsvataM // 32 // Age batA rahe haiN| yahA~ do bAteM batAI haiM - mukti mArga kA pathika antarAtmA 1. saccI pUjA kyA hai ? pUjya ke samAna AcaraNa hI saccI pUjA hai| mukti mArga ke pathika tIna prakAra ke hote haiM, jinheM zAstrIya bhASA meM pada yA 2. mukti kA zuddha patha saccA mArga kyA hai? jo nizcaya-vyavahAra se zAzvata liMga kahate haiM-1. sAmAnya gRhastha,2.tyAgI vratI,3. mahAvratI saadh| yahA~ unakA hai jisakI aMtaraMga aura bahiraMga dazA eka sI hotI hai vahI mokSamArgI hai| svarUpa batAyA jA rahA hai - yahA~ koI kahe, hamAre bhAva to zuddha haiM. kriyA kaisI hotI rahe usase kyA liMgaM ca jinaM proktaM,triya liMga jinAgarma / lenA denA? uttama madhyama jadhanyaM ca, kriyA trepana saMjutaM // 195 // usase kahate haiM ki bhAI! aisA trikAla meM nahIM hotaa| sUrya kA udaya hove aura uttama jina rUvIca, madhyamaM ca mati zrutaM / rAtri bhI rahe, prakAza aMdhakAra donoM eka sAtha nahIM hote| isI prakAra jahA~ bhAva zuddha hove aura kriyA azuddha hove aisA trikAla ho nahIM sktaa| jaghanyaM tatva sArdhaM ca,avirataM saMmika disTitaM // 196 // Aeonorrect
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI " liMgaM trividhaM uktaM caturtha liMga na ucyate / jina sAsane proktaM ca saMmika disTi visesataM / / 197 / / anvayArtha (liMgaM ca jinaM proktaM ) jinendra paramAtmA ne liMga arthAt pada kahe haiM (triya liMgaM jinAgamaM ) tIna liMga jinAgama meM mukti mArga para calane vAloM ke batAye haiM (uttama madhyama jaghanyaM ca) uttama madhyama aura jaghanya (kriyA trepana saMjutaM) jo trepana kriyA sahita hote haiN| (uttamaM jina rUvI ca) uttama jinendra paramAtmA jaise rUpavAlA (madhyamaM ca mati zrutaM) madhyama jo mati zruta jJAnadhArI zrAvaka hai (jaghanyaM tatva sArdhaM ca) aura jaghanya jo tatva kA zraddhAnI (avirataM saMmika disTitaM) avirata samyakadRSTi hai| , (liMgaM trividhaM uktaM caturtha liMga na ucyate) liMga tIna prakAra ke kahe gae haiM, cauthA liMga nahIM kahA gayA hai (jina sAsane proktaM ca) jinazAsana aura jinavANI meM yahI kahe gae haiM (saMmika disTi visesataM) inameM samyakdarzana aura samyakadRSTi kI vizeSatA hai| vizeSArtha jina jIvoM ko bhedajJAna pUrvaka sva-para kA jJAna, jIva aura karma pudgala zarIrAdi kI bhinnatA bhASita ho jAtI hai tathA AtmAnubhUti, apane satsvarUpa kA darzana ho jAtA hai vaha antarAtmA samyakdRSTi mokSamArga ke pathika hote haiM; kyoMki bagaira samyakdarzana ke mokSamArga banatA nahIM hai to jinendra paramAtmA jinhoMne ananta catuSTaya kevalajJAna pragaTa kara liyA hai| jo arihanta sarvajJa, vItarAgI, hitopadezI deva pada para virAjamAna ho gaye, unase prArthanA kI gaI ki prabhu Apa tIna loka ke nAtha jagata uddhAraka, dInadayAla karuNA siMdhu patitoddhAraka haiM, Apa hameM pAra lagAIye, hama * ApakI prArthanA bhakti pUjana vandanA karate haiN| taba jinendra paramAtmA ne kahA ki he bhavya jIvo! maiM jisa mArga se calakara AyA hU~ aura isa pada para pahu~cA hU~, vaise tuma bhI ho sakate ho, maiM kisI kA bhalA-burA nahIM kara sakatA, na kisI ko pAra lagA sakatA hU~, jisa vidhi se maiM pAra huA hUM, vaha vidhi mArga tumheM batAtA hUM, tuma bhI aisA prayatna puruSArtha karo to tuma mujha jaise ho sakate ho| dekho, isa zarIra se bhinna tuma jIva AtmA ho, yaha zarIra tuma nahIM ho; kyoMki yaha pratyakSa anubhava pramANa jAnane meM AtA hai ki isa zarIra se cetana tatva jIva AtmA nikala jAtA hai taba isa zarIra ko jalA diyA jAtA hai aura yaha saba saMyogI padArtha bhI chUTa jAte haiM isaliye bhedajJAna pUrvaka mask sex is met resis week resis gAthA- 196-197 nirNaya kro| apane satsvarUpa kA zraddhAna karo to tuma AtmA se paramAtmA ho sakate ho / prazna kiyA gayA ki prabho ! hama to ajJAnI saMsArI prANI haiM, pApa parigraha ghara gRhasthI meM pha~se haiM, hama kaise mukti mArga para cala sakate haiM ? jinendra paramAtmA ne kahA ki tuma isI dazA meM aise rahate hue bhI dharma ko upalabdha ho sakate ho, muktimArga para cala sakate ho| isake liye jinAgama meM jaghanya liMga, madhyama liMga, uttama liMga yaha tIna liMga (pada) batAye haiN| jaghanya liMga, sAmAnya gRhastha avrata samyakdRSTi jise tatva kI yathArtha zraddhA ho gaI hai, vahI isa mArga kA pahalA aura saccA pathika hotA hai| caturtha guNasthAnavartI avrata samyakdRSTi hotA hai vaha jaba Age bar3hatA hai, zuddhAtma svarUpa dhruva tatva kI sAdhanA karatA hai, usakI pAtratA bar3hatI hai to vaha madhyamaliMga vratadhArI zrAvaka ho jAtA hai, jisake mati zruta jJAna kI vizeSa nirmalatA meM Atma ArAdhanA aura saMyama tapa kI sAdhanA hotI hai| vaha paMcama guNasthAnavartI zrAvaka kahalAtA hai| jo ghara parivAra samAja ke bIca rahatA huA apanI Atma sAdhanA karatA hai; kyoMki jise AtmAnubhUti ho jAtI hai, usakI bar3I apUrva dazA ho jAtI hai| vaha niraMtara apane siddha svarUpa dhruva tatva zuddhAtmA ko hI dekhatA hai| usI ke smaraNa dhyAna meM rata rahatA hai ; kyoMki jise atIndriya AnaMda amRta kA svAda mila gayA hai, vaha use kaise chor3a sakatA hai| majabUrI karmavazAt isa karma saMyoga meM rahanA par3atA hai| jaise sAdhanA kI sthiti pAtratA bar3hatI hai, vahI uttama liMga nirgrantha digambara vItarAgI jina rUpI sAdhu ho jAtA hai| chaThe-sAtaveM guNasthAna meM jhUlA jhUlatA hai| lakSya to paramAtma pada pUrNa zuddha siddha dazA kA, mukti ko prApta karane kA hai| apane ratnatraya svarUpa kI sAdhanA meM rata rahatA hai, isase pAtratA bar3hatI hai, zreNI mAr3atA hai aura AThaveM guNasthAna se eka antarmuhUrta meM terahavA~ guNasthAnavartI arihanta sarvajJa kevalajJAnI paramAtmA ho jAtA hai| Ayu Adi aghAtiyA karma kSaya hone para pUrNa zuddha siddha paramAtmA ho jAtA hai| yahA~ vizeSatA pramukhatA samyakdarzana kI hai| jina zAsana meM isI apekSA mukti kA mArga kahA gayA hai| bagaira samyaktva ke mukti kA mArga nahIM banatA isaliye apane Atma svarUpa kA zraddhAna kro| zarIrAdi para padArthoM se bheda bhinnatA karo aura muktimArga para calo isI ke liye yaha manuSya bhava aura saba zubhayoga mile haiN| muktimArga para calane 131
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSON zrI zrAvakAcAra jI kA, dharma sAdhanA karane kA yahI krama hai| isI krama se calakara saba jIva mukta ho sakate 1. samyaktva - sacce dharma kA zraddhAnI, 2. ATha mUlaguNa- madya, mAMsa,madhu haiN| jo hue haiM, vaha bhI isI krama se hue haiM yahI bAta mAlArohaNa jI graMtha meM batAI hai| aura pA~ca udambara phala-bar3a, pIpala, Umara,kaThUmara, pAkara inakA tyAgI, 3. cAra / je siddha naMtaM mukti pravesaM,suddhaM sarUpaM guna mAla grhitN| 5 prakAra kA dAna-AhAra dAna, auSadhi dAna, abhaya dAna aura jJAna dAna pAtra jIvoM je kavi bhadhyAtma samikta sarvate jAMti moyaM kathitaM jinendr||32||4 ko denA. 4. samyakadarzana, jJAna, cAritra ratnatraya kI guNa, paryAya kI vizeSatA se aba, jo jIva samyakdarzana sahita antarAtmA mukti ke mArga para calate haiM, sAdhanA karanA,5. sUrya asta hone ke do ghar3I (48 miniTa) pahale bho unakI antaraMga aura bahiraMga dazA bAhya AcaraNa kaisA hotA hai| ise krama se Age kI arthAt rAtri bhojana kA tyAgI, 6. prAsuka jala, pAnI chAnakara piinaa| ina aThAraha gAthAoM meM kahate haiM, jaghanya avratI zrAvaka aTThAraha kriyAoM kA pAlaka hotA hai - kriyAoM kA zuddha bhAva se jinAgama ke anusAra pAlana karatA hai vaha jaghanya pAtra jaghanya avata nAmaMca, jina uktaM jinAgarma / haiM avrata samyakdRSTi hotA hai, jo mukti kA prAraMbhika pathika hai| sArdhaM nyAna mayaM suddhaM, dasa aSTa kriyA saMjutaM / / 198 // bahirAtmA se antarAtmA honA aura paramAtmA banane kI ora bar3hanA yahI Atma kalyANa kA mArga hai| yaha jIva AtmA anAdikAla se bahirAtma bhAva se saMsAra meM saMmiktaM sukhadharmasya, mUla gunasya ucyate / 2 rula rahA hai| antarAtma bhAva jAgrata ho jAnA hI iSTa upAdeya aura prayojanIya hai| dAnaM catvAri pAtraM ca, sArtha nyAnaM mayaM dhuvaM // 199 // yaha pudagalAdi ko dekha rahA hai aura yahI maiM hU~ aisA mAna rahA hai,yahI bahirAtmapanA, darsana nyAna cAritraM, viseSitaM guna parjayaM / bahirAtma bhAva hai jisase saMsAra kA paribhramaNa nAnA prapaMca puNya-pApa kA cakkara, anastamitaM saddhabhAvasya, phAsa jala jinAgamaM // 200 // karmAdi nimitta bane haiN| maiM eka akhaMDa avinAzI dhruva tatvajJAnAnaMda svabhAvI bhagavAna anvayArtha- (jaghanya avrata nAmaMca) jaghanya liMga avrata nAma kA (jina uktaM IS AtmA hU~, yaha zarIrAdi maiM nahIM aura yaha mere nahIM, eka bAra antaraMga meM aisI huMkAra . jinAgama) jinendra bhagavAna ne jinAgama meM kahA hai (sArdhanyAna mayaM suddha) jo apane OM gUMja jAye to ber3A pAra hai, yahI antarAtmapanA hai aura isase mukti mArga svayaM ghaTita 3 hotA hai| Age paiMtIsa kriyAoM kA varNana kara rahe haiMjJAnamayI zuddha svabhAva kA zraddhAna karatA hai (dasa aSTa kriyA saMjutaM) aura aThAraha kriyAoM sahita hotA hai| etat kriyA saMjuktaM , suddha saMmikta dhaarnaa| (saMmiktaM suddha dharmasya) zuddha dharma kA zraddhAnI (mUla gunasya ucyate) aura jo pratimA vrata tapasvaiva, bhAvanA kRta sAdhayaM / / 201 // mUlaguNa kahe gaye haiM (dAnaM catvAri pAtraMca) cAra prakAra ke dAna pAtroM ko detA hai (sArdhaM! anvayArtha- (etat kriyA saMjuktaM) isa prakAra aTThAraha kriyAoM sahita (suddha nyAnaM mayaM dhuvaM) aura apane jJAnamayI dhruva svabhAva kI sAdhanA karatA hai| 5 saMmikta dhAranA) zuddha samyaktva dhArI (pratimA vrata tapascaiva) gyAraha pratimA bAraha (darsana nyAna cAritraM) darzana jJAna aura cAritra kI (viseSitaM guna parjayaM) guNa tapoM kI (bhAvanA kRta sArdhayaM) sAdhanA karane kI bhAvanA karatA hai| paryAya vizeSatA se sAdhanA karatA hai (anastamitaM suddhabhAvasya) zuddha bhAva pragaTa hone bhAvasya) zuddha bhAva pragaTa hAna vizeSArtha-yahA~ zrAvaka kI trepana kriyAoM kA svarUpa batAyA jA rahA hai jinameM se, dina DUbane ke bAda bhojana nahIM karatA (phAsU jala jinAgamaM )aura phAsU arthAt sUayAt5 se aThAraha kriyAyeM jaghanya pAtra avrata samyakdRSTi ke jIvana meM hotI hai, zeSa paiMtIsa , prAsuka jala jaisA jinAgama meM batAyA hai vaisA sevana karatA hai| kriyAyeM vratI zrAvaka apanI pAtratAnusAra pAlatA hai| dharma mArga para calane meM yaha vyavahAra vizeSArtha- jaghanya liMga avrata samyakdRSTi kA svarUpa jinendra bhagavAna ne aura nizcaya kA samanvaya Avazyaka hai; kyoMki saMsAra meM sabhI jIva karma saMyoga meM haiM, jinAgama meM kahA hai, jo apane jJAnamayI zuddha svabhAva kA zraddhAna karatA hai tathA inase chUTane ke liye bAhya vrata saMyama tapa bhI Avazyaka haiN| jisa saMyoga vAtAvaraNa aThAraha kriyAoM sahita hotA hai| kArya kAraNa meM raha rahe haiM, jaba taka usase baceMge haTeMge nahIM, taba taka vaha kriyA tathA ra 132
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI usa tarapha ke bhAva bhI nahIM chUTa sakate isaliye sAdhaka donoM tarapha se sAdhanA aura kaThora kaThina sthAnoM para baiThanA tapa krnaa| saMbhAla karatA huA calatA hai| chaha antaraMga tapa-1.prAyazcita-koI doSa lagane para daMDa lekara zuddha honA, trepana kriyAoM kA vizeSa varNana rayaNasAra evaM kriyAkoSa Adi granthoM meM bhI hai| 2.vinaya-dharma vadharmAtmAoM kA Adara karanA, 3. vaiyAvRtya-rogI-du:khI nirAzraya guNa vaya tava sama paDimA dANaM jala gAlaNaMca anntymiy| * dharmAtmA, bhAIyoM bahinoM kI sevA karanA, 4. svAdhyAya- zAstroM ko par3hanA va 7 dasaNa NANa caritaM, kiriyA tevaNNa sAvayA bhaNiyA // vicAranA, 5. vyutsarga- zarIrAdi se mamatva tyAganA, 6. dhyAna- Atma dhyAna kA . ATha mUla guNa, bAraha vrata, bAraha tapa, samyaktva , gyAraha pratimA, cAra dAna, abhyAsa krnaa| jala gAlana, rAtri bhojana kA tyAga, samyakdarzana,samyakjJAna,samyakcAritra kI ina trepana kriyAoM kA pAlana karane vAlA zrAvaka hotA hai, jaghanya pAtra avrata sAdhanA isa prakAra trepana kriyAyeM haiN| inameM aThAraha kriyAoM kA pUrva meM varNana kiyA / samyakdRSTi aThAraha kriyAoM kA pAlana karatA huA ina paiMtIsa kriyAoM ke pAlana jA cukA hai, zeSa paiMtIsa kriyAoM kA varNana yahA~ kara rahe haiN| karane kI bhI bhAvanA karatA hai, yathAzakya pAlatA bhI hai; paraMtu abhI gRhastha dazA meM gyAraha pratimA-darzana pratimA, vrata pratimA, sAmAyika pratimA,proSadhopavAsa mohanIya karma kI tIvra sattA hone se avrata dazA pApa-parigraha Adi saMsArI prapaMca meM pratimA,sacitta pratimA, anurAga bhakti pratimA, brahmacarya pratimA, AraMbha tyAga pratimA, hI phaMsA rahatA hai paraMtu usakI bhAvanA chaTapaTAhaTa to prabala rahatI hai ki kaba ina saba parigraha tyAga pratimA, anumati tyAga pratimA, uddiSTa tyAga prtimaa| prapaMcoM se mukta hokara apane AtmIka AnaMda meM rhuuN| vaha to siMha pIMjare meM diyo, jora bAraha vrata-paMcaaNuvrata-1. ahiMsA aNuvrata (saMkalpI trasa hiMsA kA cale kachu nAhIM,jaisI sthiti meM rahatA hai| jJAna kA apUrva mAhAtmya hai - tyAga), 2. satya aNuvrata, 3. acaurya aNuvrata, 4. brahmacarya aNuvrata (svastrI ? jyoM dIpaka rajanIsamai,cahuM disi kare udyot| saMtoSa),5. parigraha kA pramANa (sampatti Adi kA pramANa kara lenA) pragaTeM ghaTapaTa rUpa meM,ghaTapaTa rUpana hot|| tIna guNavata-1.digvrata-janma paryaMta laukika kAryoM ke liye dasa dizAoM tyoM sajJAna jAne sakalajeya vastuko mrm| meM jAne kI maryAdA krnaa| 2. dezavrata-jo maryAdA lI hai usameM se aura ghaTAkara jJeyAkRti parinavai pai, taje na Atama dharma // pratidina kA niyama lenaa| 3. anarthadaMDa vrata-vyartha ke pApa karane kA tyAga.jaise pApa jJAna dharma avicala sadA, gahe vikAra na koii| kA upadeza, apadhyAna khoTA vicAra, hiMsAkArI vastu denA,khoTI kathAoM kA par3hanA, rAga virodha vimohamaya, kabahu~ bhUli na hoii|| sunanA aura pramAdacaryA krnaa| aisI mahimA jJAna kI, nihacai hai ghaTa maahi| cAra zikSAvrata-1.sAmAyika-subaha, dopahara, sAyaM yathAzakti ekAnta meM mUrakha mithyAdRSTi sauM,sahaja viloke naahi|| baiThakara dharma dhyAna krnaa|2. proSadhopavAsa- aSTamI va caturdazI ko vrata krnaa| jJAnI antarAtmA kA cintana svayaM ke doSoM kI AlocanA rUpa hotA hai| 3. bhogopabhoga parimANa-pAMcoM indriyoM kI bhogya vastuoM kA nitya pramANa krnaa| jJAnavaMta apanI kathA,kahai ApasauM aap| 4.atithi saMvibhAga-pAtroM ko dAna dekara bhojana krnaa| maiM mithyAta dazA viSa, kIne bahuvidhi paap|| bAraha tapa-chaha bAhya tapa-1.upavAsa-cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga karanA, jJAnI kyA vicAra karatA hai nATaka samayasAra meM kahA hai - 2.Unodara- bhUkha se kama khAnA, 3. vRtti parisaMkhyAna-koI pratijJA lekara AhAra hirave hamAre mahAmoha kI vikalatAI, ko jAnA,4. rasa parityAga-dUdha,dahI, ghI,tela, namaka, mIThA, harI sabjI inameM se tAte hama karunAnakInI jIva ghAta kii| eka yA aneka rasoM kA tyAga karanA, 5. vivikta sayyAzana- ekAMta meM sonA ApapApakIne aurani ko upadeza dIne, baiThanA,ciMtana manana karanA, 6. kAya kleza-zarIra kA sukhiyApanA miTAne ke liye hutI anumodanA hamAre yAhI bAta kii| 8RNAAG
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI mana vacana kAyA meM magana hai kamAye karma, dhAye bhramajAla meM kahAye mahApAtakI / jJAna ke udaya bhae hamArI dazA aisI bhaI, jaise bhAnubhAsata avasthA hota prAta kI / / avrata samyaktvI kA nirNaya kyA hotA hai ise kahate haiMsamyakavaMta kahai apane guna, maiM nita rAga virodha sauMrIto / maiM karatUti karU~ niravaMchaka, mohi viSai rasa lAgata tIto // suddha sucetana ko anubhau kari, maiM jaga moha mahAbhaTa jIto / mokha samIpa bhayo aba mo kahu~, kAla anaMta ihI vidhi bIto // isa prakAra antarAtmA jaghanyapAtra avrata samyadRSTi sAmAnya grahastha mokSamArga ke pathika kA nirNaya aura satyadharma kA zraddhAna kisa rUpa hotA hai, usakA varNana abhI taka kiyaa| Age usakA jIvana kaisA hotA hai isakA svarUpa varNana karate haiM; kyoMki jIvana meM nizcaya aura vyavahAra kA samanvaya pAtratAnusAra honA Avazyaka hai / yahA~ eka prazna AtA hai ki samyaktva ke kaI bheda batAye gaye haiM to kauna sA samyaktva kAryakArI hai ise aura spaSTa kareM ? usakA spaSTIkaraNa sadgurU isa gAthA meM kara rahe haiManyA saMmikta saMmiktaM, bhAva vedaka upasamaM / kSAyikaM suddha bhAvasya, saMmiktaM suddhaM dhuvaM // 202 // anvayArtha (anyA saMmikta saMmiktaM) samyaktva koI sA bhI ho, AjJA samyaktva (bhAva vedaka upasamaM) upazama samyaktva, vedaka samyaktva tathA ( kSAyikaM suddha bhAvasya) kSAyika samyaktva ho yA zuddha svabhAva kI anubhUti rUpa (saMmiktaM suddhaM dhuvaM) zuddha samyaktva ho jo zuddha hai dhruva hai| vizeSArtha - yahA~ yaha prazna karane para ki samyaktva kauna sA kAryakArI hai ? SYA YASA YA ARA YEAR. samyakdarzana kI apekSA samyaktva meM koI bheda nahIM hai, eka samaya kI nija zuddhAtmAnubhUti jo saMsArI jIva ko hotI hai, vahI anubhUti siddha paramAtmA ko siddha gAthA-202 6 dazA meM hotI hai isameM koI bheda nahIM hai| jaise- mizrI ke eka kaNa kA jo svAda eka sAmAnya AdamI ko AtA hai, vaisA hI bar3I DalI kA svAda bar3e AdamI ko AtA hai, miThAsa anubhUti meM bheda nahIM hai| miThAsa kI mAtrA meM bheda hotA hai| isI prakAra AtmAnubhUti samyakdarzana meM koI bheda nahIM hai, usakI sthiti Adi meM bheda hotA hai isaliye samyaktva koI sA ho isameM koI bheda nahIM hai / 134 yahA~ prazna hotA hai ki samyaktva aura samyakdarzana meM kyA antara hai ? usakA samAdhAna karate haiM ki samyaktva- sacce zraddhAna ko kahate haiM aura samyakdarzana- saccI anubhUti ko kahate haiN| yahA~ prazna hai ki zraddhAna aura anubhUti meM kyA aMtara hai ? usakA samAdhAna - zraddhAna- vizvAsa jAnakArI mAnyatA ko kahate haiM, jaise deva gurU dharma kA zraddhAna, unake bheda Adi jaannaa| maiM AtmA hU~ aisI mAnyatA ko zraddhAna kahate haiN| anubhUti- anubhava pramANa svIkAratA / jaise- kisI eka viSaya para usakA vizeSajJa jAnakArI deve, batAve aura zrotA yA vidyArthI usakI bAta para vizvAsa karake use mAnane lage, yaha zraddhAna hai| jaise- yaha namaka hai yA mizrI hai, jo cakha legA, svAda le legA vaha anubhUti hai aura vaha anubhava pramANa satya dhruva hotA hai| zraddhAna meM zaMkA saMzaya ho sakate haiM, anubhUti meM koI zaMkA saMzaya nahIM hotaa| yahA~ koI prazna kare ki hama avrata samyakadRSTi to ho gaye paraMtu abhI hamAre jIvana meM vrata niyama saMyama nahIM A rahe, to kyA jabaradastI kareM ? usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI ! jabaradastI karane, nahIM karane kI bAta hI nahIM hai, vaha to hote haiN| agara nahIM ho rahe to usameM tIna kAraNa ho sakate haiM 1. hama svayaM svacchandI mithyAdRSTi haiM, apane Apako avrata samyakadRSTi banA isake samAdhAna meM sadguru kahate haiM- samyaktva koI sA ho AjJA samyaktva ho, 5 rahe haiM, kahA rahe haiM jisase hamArI zarIrAdi viSayoM kI pUrti manamAnI hotI rahe / upazama samyaktva ho, vedaka samyaktva ho, kSAyika samyaktva ho, nija zuddha svabhAva kI anubhUti svarUpa zuddha samyaktva ho, samyaktva hI zuddha hai dhruva hai| 2. vizeSa karmodaya sattA meM hove, azubha pApAdi karmoM kA udaya hove yA zarIra rogI Adi hove / to yahA~ antarAtmA vaha hotA hai jise nija zuddhAtmAnubhUti ho jAtI hai vahI jaghanya pAtra avrata samyakdRSTi kahalAtA hai aura usakA jIvana isa krama se Age bar3hatA hai| ina saba kriyAoM kA pAlana usake jIvana meM hone lagatA hai| 3. khoTA Ayubandha ho gayA ho, naraka tiryaMca gati meM jAnA ho to vrata niyama saMyama ke bhAva nahIM hote; anyathA samyakdarzana hote hI sAdhupada kI chalAMga lagatI hai,
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ to zrI zrAvakAcAra jI gAthA-201LOO siddha pada kI bhAvanA jAgatI hai| vartamAna paMcamakAla meM zarIrAdi saMhanana dravya, kSetra, 3. cauthI padavI kA zraddhAna, sAdhanA karatA hai- pahalI padavI avatI. kAla, bhAva kI anukUlatA na hone se ekadamachalAMga na lage paraMtu niyama saMyama ke bhAva samyakdRSTi, dUsarI padavI vratI zrAvaka,isI meM AryikA bhI A jAtI haiM, tIsarI padavI bhI na hoveM aisA nahIM hotaa| mahAvratI sAdhu, isameM AcArya upAdhyAya Ate haiM, cauthI padavI sazarIrI kevalajJAnI jaghanya pAtra avrata samyakdRSTi kI aThAraha kriyAoM meM pahalA samyaktva sacce arihanta aura azarIrI pUrNa zuddha mukta siddha pada hai| jaghanya pAtra avratI samyakadRSTi dharma kA zraddhAna kaisA hotA hai usakA varNana karate haiM isa cauthI padavI kA zraddhAna aura sAdhanA karatA hai, yaha usakA lakSya kendra biMdu hai| upAdeya guNa padavI ca, suddha saMmikta bhaavnaa| isI ke lakSya se phira yaha saba apane Apa hote haiN| jaise-koI vidyArthI DAkTara yA iMjIniyara bananA cAhatA hai, to pahale vaha apanA lakSya nirdhArita karatA hai phira usa padavI catvAri sArtha ca, jina uktaM sukha disTitaM // 20 // hai viSaya kA adhyayana karatA hai| isI prakAra antarAtmA jaghanya pAtra kA lakSya siddha anvayArtha- (upAdeya guNa padavI ca) guNa aura padavI ko upAdeya mAnatA hai paramAtma pada prApta karanA hai| vaha saMsArI pada indra cakravartI Adi kisI ko iSTa (suddha samikta bhAvanA) zuddha samyaktva kI bhAvanA rakhatA ha (padavA catvAri sAdha upAdeya nahIM mAnatA, yahA~ taka ki sAdhu pada ko bhI iSTa nahIM maantaa| usakA lakSya ca) cauthI padavI kI zraddhA sAdhanA karatA hai (jina uktaM suddha disTitaM) jinendra bhagavAna to siddha pada hI hai, isake liye apanI bhUmikA aura pAtratAnusAra guNasthAna krama se kahate haiM vaha zuddha dRSTi hai| * Age bar3hatA hai| vizeSArtha- dharma kA saccA zraddhAnI zuddha dRSTi kaisA hotA hai yaha yahA~ batAyA isI bAta ko yogIndudeva paramAtma prakAza meM kahate haiMjA rahA hai| jo jaghanya pAtra kI pahalI kriyA samyaktva hai usakA svarUpa gAthA 203 so para vuccai lou paru jasu mai titthu vseii| se 224 taka batAyA hai| ise apane meM dekheM aura apane ApakA nirNaya kareM tabhI jahiM mai tahiM gai jIvaha ji NiyameM jeNa hvei|| 111 // sArthaka hai| sacce dharma kA zraddhAnI kaisA hotA hai ise samajhanA Avazyaka hai| jisa bhavya jIva kI buddhi usa nija AtmasvarUpa meM basa rahI hai arthAt 1. guNa aura padavI ko upAdeya mAnatA hai-'guNa paryayavat dravyam' guNa viSaya-kaSAya vikalpa jAla ke tyAga se svasaMvedana jJAnasvarUpa kara sthira ho rahI aura paryAya ke samUha ko dravya kahate haiM, pratyeka dravya meM apane-apane ananta guNa hote hai| vaha puruSa nizcaya kara utkRSTa jana kahA jAtA hai arthAt jisakI buddhi nija haiM, maiM eka akhaMDa avinAzI cetanatatva bhagavAna AtmA jIva dravya hU~, jisane aisAra svarUpa meM Thahara rahI hai, vaha uttamajana hai; kyoMki jaisI mati buddhi hotI hai, vaisI hI jAna liyA vaha apane vizeSa guNoM ko pragaTa karane kA puruSArtha karatA hai| AtmA ke jIva kI gati nizcayakara hotI hai aisA jinavara deva ne kahA hai; arthAt zuddhAtma vizeSa guNa ratnatraya,anantacatuSTaya paMcajJAna hai aura sazarIrI arihanta pada,azarIrI svarUpa meM jisa jIva kI buddhi hove usakI vaisI hI gati hotI hai| siddhapada inako hI upAdeya mAnatA hai aura inako prApta karane kA mAdhyama yaha tIna ra jina jIvoM kA mana nija vastu meM hai unako nija pada kI prApti hotI hai. isameM pada avratI samyakadRSTi, vratI zrAvaka aura mahAvratI sAdhu pada haiN| isI krama se bar3hate hue saMdeha nahIM hai| apanA utkRSTa siddha pada prApta kiyA jAtA hai| jaiNivisaddha viku vikarai paramappA annuraau| 2. zuddha samyaktva kI bhAvanA rakhatA hai- niraMtara apane dhruva tatva mamala5 aggi kaNI jima kaDagirIuhAi asesa vipaau||114|| svabhAva meM lIna rahU~, niraMtara zuddhopayoga zuddhAtmAnubhUti hotI rahe, vibhAva pariNamana jo Adhe nimiSa mAtra bhI koI paramAtma svarUpa meM prIti ko kare to jaise agni hove hI nahIM, maiM apane AtmIya atIndriya AnaMda meM hI lIna rahU~, vartamAna meM karmodaya kI kaNI kATha ke pahADa ko bhasma kara detI hai,usI taraha svabhAva kI prIti saba hIX saMyoga apanI pAtratA kI kamI ke kAraNa usa dazA meM raha nahIM pAtA parantu isI kI pApoM ko bhasma kara DAlatI hai| bhAvanA rakhatA hai aura kucha nahIM caahtaa| to jisakI jaisI bhAvanA hotI hai usa rUpa usakA kArya bhI hotA hai| jaghanya 135
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-204-207D OO pAtra avrata samyakdRSTi ke sacce zraddhAna ko aura Age kahate haiM 1.tInoM kujJAnoM se bilkula mukta ho gyaa| mati nyAnaM ca utpAdaMte, kamalAsane kaMTha sthitaM / 2.mithyAtva kI chAyA bhI nahIM rhii| yahA~ yaha samajhanA hai ki upayoga ke do| bheda haiM - darzana aura jJAna / ina para mithyAtva kajJAna kA AvaraNa hone se jIva urvakAraM sArtha ca, tiartha sAdhuvaM / 204 / / * bahirAtmA ho rahA hai| jisake jJAna para se kujJAna haTa gayA aura darzana para se mithyAtva kunyAnaM tri vinirmuktaM, chAyA mithyA tiktayaM / bilA gayA vaha zuddha samyakdRSTi hai| uvaM hiyaM zriyaM suddha, sArdhaM nyAna paMcamaM / / 205 // 3. OM hrIM zrIM svarUpa kevalajJAnamayI nija zuddhAtmA kI sAdhanA karatA hai| devaM guruM dharma suddhasya, sukha tatva sArtha dhuvaM / 8 isI prakAra sacce deva gurU dharma svarUpa apane zuddhAtma tatva dhruva svabhAva kI , sAdhanA karatA hai arthAt ise hI eka mAtra iSTa upAdeya ArAdhya mAnatA hai vaha zuddha saMmika disTi suddhaM ca, saMmiktaM saMmika disTitaM // 206 // samyakadRSTi hai aura aise samyakdRSTi kI pahalI kriyA samyaktva kI sAdhanA hai| anvayArtha- (mati nyAnaM ca utpAdaMte) jisa jIva ko sumati jJAna utpanna ho jJAna bhAva jJAnI kare, ajJAnI ajJAna / gayA hai (kamalAsane kaMTha sthitaM) usake kamalAsana para kaMTha meM sthita sarasvatI svarUpa darva karma pudgala kare,yaha nizcaya prvaan|| subuddhi kA jAgaraNa ho gayA (urvakAraM sArdhaM ca) aura jo UMkAra svarUpa kI sAdhanA meM pUrva udai sana baMdha, viSai bhogave smkitii| rata hai (tiartha sAdhU dhuvaM) vaha apane ratnatrayamayI dhruva tatva kA zraddhAnI hai| karena nUtana baMdha,mahimA jJAna virAga kii|| (kunyAnaM tri vinirmuktaM) tInoM prakAra ke kujJAna se bilkula mukta ho gayA hai| samyakdRSTi kI dazA kyA hotI hai ise nATaka samayasAra meM kahate haiM(chAyA mithyA tiktayaM) mithyAtva kI chAyA bhI chUTa gaI hai arthAt mithyAtva kI chAyA samyakavaMta sadA ura aMtara,jJAna virAga ubhai guna dhaare| bhI dikhAI nahIM detI (uvaM hiyaM zriyaM suddhaM ) OM hrIM zrIM svarUpa zuddha (sAdhaM nyAna jAsuprabhAva lakhe nija lacchana,jIva ajIva dasA nirvaare|| paMcama) paMcamajJAna arthAt kevalajJAna kI sAdhanA karatA hai| Atama ko anabhau karihaithira.Apa tareM ara aurani taareN| (devaM guruM dharma suddhasya) sacce deva gurU dharma svarUpa (suddha tatva sAdhaM dhuvaM) sAdhi sudarva lahaiM ziva sarma,sukarmaupAdhi vithA vamiDAre // apane zuddhAtma tatva dhruva svabhAva kI sAdhanA karatA hai (saMmika disTi suddhaM ca) vaha samyakdRSTi hamezA apane aMtara meM jJAna aura vairAgya kA cintana karatA hai| zuddha samyakadRSTi hai (saMmiktaM saMmika disTita) aura zuddha samyakdRSTi kA samyaktva jaisI anukUlatA pAtratA hotI hai usa rUpa Age bar3hatA hai| isI bAta ko Age kI sahI hai| 9. gAthA meM kahate haiMvizeSArtha-jaghanya liMga avrata samyakadaSTi kI pahalI kriyA saccA samyaktva saMmiktaM jasya sukhaM ca, vrata tapa saMjamaM sdaa| kaba hotA hai, kyA hai ? yahA~ yaha batAyA jA rahA hai| jisako sumati jJAna utpanna ho gayA hai, jisakI subuddhi kA jAgaraNa ho gayA,jo OMkAra svarUpa zuddhAtma tatva kI aneya guna tisTaMte, saMmiktaM sArtha budh|| 207 // sAdhanA meM saMlagna hai, apane ratnatrayamayI dhruva tatva kA zraddhAnI hai yahI samyaktva hai,5 anvayArtha- (saMmiktaM jasya suddhaM ca) jisako saccA samyaktva hai vaha (vrata 9 isake aMtargata yahA~ cAra bAteM pramukha rUpa se batAI gaI haiN| tapa saMjamaM sadA) hamezA vrata tapa saMyama kI bhAvanA rakhatA hai (aneya gana tisTaMte) 1.sumati jJAna kA udaya, 2. subuddhi viveka kA jAgaraNa, 3. OMkAra svarUpa isase usameM aneka guNa A jAte haiM arthAt pragaTa ho jAte haiM (saMmiktaM sAdhaM budhai) zuddhAtma tatva kI sAdhanA, 4. apane ratnatrayamayI dhruva tatva kA shrddhaan| isaliye buddhimAnoM ko samyaktva kA zraddhAna karanA caahiye| dUsarI apekSA tIna bAteM aura bhI haiM vizeSArtha- jaghanya pAtra avrata samyakdRSTi kI pahalI kriyA samyaktva kI reaknekoirmedheknormesh
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ P OOR zrI bAvakAcAra jI gAthA-208 ROO sAdhanA yA sacce dharma kI zraddhA karanA hai, to vaha kaisA hotA hai, isake svarUpa kA jasya saMmikta hInasya, ugraM tava vrata saMjutaM / varNana kiyA jA rahA hai| jisako saccA samyaktva hotA hai vaha hamezA vrata tapa saMyama saMjama kriyA akAUMca, mUla binA vRkSaM jthaa||208|| kI bhAvanA rakhatA hai aura isase usameM aneka guNa pragaTa ho jAte haiN| sadAcArI zAMta sarala jIvana ho jAtA hai| kSamA, mArdava, Arjava Adi guNa pragaTa ho jAte haiM. sabake * anvayArtha- (jasya saMmikta hInasya) jo samyaktva se hIna hai arthAt prati prema vAtsalya bhAva A jAtA hai| saba jIvoM ke prati karuNA ahiMsA bhAva pragaTa ho| samyakdarzana se rahita hai (ugraM tava vrata saMjutaM) vaha ugra arthAt ghora tapa tapatA hai, jAtA hai| isI bAta ko samayasAra nATaka meM kahA hai vrata sahita hai (saMjama kriyA akAUMca) saMyama sadAcAra kI kriyA karatA hai paraMtu vaha karuNA vacchala sujanatA, Atama niMdA paatth| 4 saba akAryakArI hai arthAt koI kAryakArI nahIM hai (mUla binA vRkSaM jathA) samatA bhagati virAgatA,dharama rAga guna aatth|| jaise- binA jar3a ke vRkSa nahIM ho sktaa| 1. karuNA, 2. maitrI, 3. sajjanatA, 4. svalaghutA, 5. samatA, 6. bhakti, S vizeSArtha- yahA~ mokSamArgI jaghanya pAtra avrata samyakdRSTi kI pahalI kriyA 7. vairAgya aura 8. dharmAnurAga - yaha ATha guNa pragaTa ho jAte haiM, tathA sacce dharma kA zraddhAna samyaktva hai usakA varNana cala rahA hai| samyakadarzana hone para cita prabhAvanA bhAva juta,heya upAdai vaani| 3 saMyama tapa ke bhAva hote haiM aura usa rUpa AcaraNa bhI hone lagatA hai| yahA~ sadaguru dhIrajaharakha pravInatA, bhUSana paMca bkhaani|| kahate haiM ki yadi koI jIva samyaktva se hIna hai aura vaha mokSa ke liye ugra tapa kare 1.dharma kI prabhAvanA karane ke mana meM hamezA bhAva honA, 2. heya-upAdeya kA vratoM sahita ho, saMyama Adi kriyAyeM kare, vaha saba akAryakArI haiM arthAta unase kabhI viveka,3. dhIraja, 4. prasannatA aura 5. tatva cintana meM pravINatA yaha pA~ca vizeSatAyeM mukti nahIM ho sktii| jaise- binA jar3a ke vRkSa kabhI nahIM hotaa| pahale jar3a hI A jAtI haiN| 5 aMkurita hotI hai, isake bAda patte puSpa Adi hote haiN| isI prakAra mokSarUpI phala samyakdRSTi ke yaha pA~ca doSa vilA jAte haiM cAhane vAloM ko pahale samyakdarzana mUla meM honA anivArya hai| jJAna garaba matimaMdatA, niThura vacana udgaar| isI bAta ko yogIndudeva yogasAra meM kahate haiMrudrabhAva Alasa dazA, nAsa paMca parakAra // vaya tava saMjama mUlaguNa, mUDhaha mokkha Na vutt| jJAna kA garva, buddhi kI hInatA, kaThora vacana bolanA, raudrabhAva kaThora pariNAma, jAvaNa jANai ikka para suddhau bhAu pavittu // 29 // Alasya, yaha doSa naSTa ho jAte haiM, tathA jaba taka eka zuddha pavitra bhAva nija zuddha svabhAva kA jJAna, anubhUti nahIM hotI loka hAsabhaya bhogataSi, agrasoca thiti mev| taba taka vrata, tapa, saMyama, mUlaguNa Adi se he mUDha ! kabhI mokSa hone vAlA nahIM hai| mithyA Agama kI bhagati, mRSAdarsanI sev|| vaya tava saMjamu sIlu jiya e savvaI akayatthu / loka hAsya kA bhaya arthAt mere dharmAcaraNa karane para loga kyA kaheMge isakA jAva Na jANaika para subau bhAu pavitu // 31 // bhaya, indriyoM ke viSaya bhogane kI ruci, aba Age kyA hogA isakI cintA karanA, vrata,tapa, saMyama zIla he jIva ! yaha saba koI kAryakArI nahIM haiM, jaba taka tU ra kuzAstroM ko par3hanA, kusaMgati Adi.khela. tamAse. nATaka, sinemA Adi dekhane kA 5 apane eka parama zuddha pavitra bhAva ko nahIM jAnatA, jaba taka samyakdarzana arthAt 7 shauk| yaha pA~ca bAteM samyakdRSTi kI chUTa jAtI haiM, jabaki saMsArI prANI bahirAtmA nija zuddhAtmAnubhUti nahIM hotI, taba taka yaha vrata saMyama Adi koI bhI kAryakArI inhIM kArya kAraNoM meM lagA rahatA hai| nahIM hai, mAtra inase mukti milane vAlI nahIM hai| samyaktva sahita vrata tapa saMyama mokSamArga ke kAraNa haiN| samyaktva se hIna vrata yahA~ koI prazna kare ki samyakadarzana ke bagaira vrata, tapa,saMyama Adi se mukti tapa kriyA saba jar3a ke binA vRkSa ke samAna haiN| isI bAta ko Age gAthA meM kahate haiM- nahIM milatI yaha koI kAryakArI nahIM haiM to phira yaha vrata, tapa, saMyama karanA hI nahIM
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI gAthA-209,210 SO0 cAhiye? vizeSArtha- pUrva meM batAyA hai ki jo samyaktva se hIna hai, vaha kitane hI vrata, ___ usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! bagaira samyakadarzana ke to tIna kAla meM bhI tapa, saMyama Adi kare, koI kAryakArI nahIM haiN| jaise- binA mUla ke vRkSa nahIM hotA, mukti hone vAlI nahIM hai| yaha to parama satya hai, mAtra vrata saMyama tapa Adi se mukti . isI prakAra samyaktva ke binA dharma vRkSa nahIM lgtaa| yahA~ batA rahe haiM ki jisake mUla nahIM hotI; parantu samyakdarzana hone para yaha bhI Avazyaka haiM, inake bagaira bhI mukti meM samyaktva hai usake dharma vRkSa lagatA hai, usameM vrata saMyama kI zAkhA DAla patra puSpa nahIM hotI tathA vartamAna saMsArI dazA meM pApa-parigraha me lage raho, saMyama tapana karo hote haiM, agaNita guNoM kA bhaMDAra ho jAtA hai, jisake hRdaya meM samyaktva hotA hai| to naraka nigoda AdidurgatiyoM meM jAnA pdd'egaa| saMyama tapakaroge to devAdisadgati jahA~ samyakdarzana hai vahA~ pariNAmoM meM ananta guNI vizuddhatA bar3hatI jAtI jAoge, aba kahA~ jAnA cAhate ho? yaha svayaM apanA nirNaya apane Apa kro| hai, jisase karmoM kI asaMkhyAta guNI nirjarA hone lagatI hai, aneka guNa pragaTa ho karale karale re tU nirNaya Aja, tujhe kahA~ jAnA hai| jAte haiN| samyaktva ke prabhAva se saba bAharI vyavahAra AcaraNa svayaM hI uttama prakAra svarga naraka tiryaMca gati meM, kaI bAra ho aayaa| 9 se hotA hai| isa prakAra samyaktva aura samyakadarzana kI mahAna vizeSatA hai, isI se manuSya gati meM bhI Akara ke,jarA caina nahIM pAyA // ..... * dharma vRkSa lagatA hai| samyaktva ke binA jIva kitanA hI par3hA likhA ho. vratAcaraNa sabakA nirNaya kiyA hamezA,apanA nahIM kiyA hai| karatA ho parantu vaha mokSamArga meM kAryakArI nahIM hai| isI bAta ko Age gAthA meM bina nirNaya ke pagale terA,lagAna kahIM jiyA hai|..... kahate haiMapanA nirNaya Aja tU karale,tujhe kahA~ hai jaanaa| saMmikta binA jIvA,jAne aMgAI zruta bahubheyaM / cAroM gati saMsAra meM rulanA,yA mukti ko pAnA / / ..... aneyaM vrata caranaM, mithyA tapa bATikA jiivo||210|| isa saMsAra meM sukha hI nahIM hai,phiro anante kaal| mokSa mArga meM sukha hI sukha hai,karalo jarA khyAla ||..... anvayArtha- (saMmikta binA jIvA) samyaktva ke binA jIva (jAnai aMgAI zruta samyakdarzana jJAna caraNa hI, hai mukti kA maarg|| bahubheyaM) gyAraha aMga nau pUrva taka bahuta prakAra zAstroM ko jAne (aneyaM vrata caranaM) pApa puNya zubha azubha bhAva saba, haiM saMsArI kaark||..... 35 athavA aneka vratoM kA AcaraNa kare (mithyA tapa bATikA jIvo) yaha saba jIva kA jJAnAnanda karo aba himmata,zubha saMyoga milA hai| 5 mithyA tapa kA bagIcA lagAnA hai, isase koI lAbha nahIM hai| aba ke cUke phiro bhaTakate, hAtha se jAye kilA hai||..... : vizeSArtha- samyaktva ke binA jIva bahuta zAstra gyAraha aMga nau pUrva taka par3hA jisake mUla meM samyaktva hai, usake dharma vRkSa lagatA hai aura mokSa phala milatA 9 ho, bahuta chanda vyAkaraNAdi jAnatA ho athavA aneka vrata tapAcaraNa karatA ho parantu hai isI bAta ko Age gAthA meM kahate haiM OM vaha saba mokSamArga meM kAryakArI nahIM hai| jaise- koI thUhara (kAMTe vAlA per3a) kA saMmiktaM jasya mUlasya, sAhA vrata ddaalnNtnNtaaii| bagIcA lagAve athavA semara ke per3a lagAve, jisameM phUla to bahuta hote haiM parantu sugandha avarevi guNA hoti, saMmiktaM jasya hidayasya / / 209 // nahIM hotI, isI prakAra samyaktva ke binA gyAraha aMga taka par3ha le to bhI ajJAnI hI 5 kahA jAtA hai athavA mahAvratoM kA sAdhana karake antima aveyaka taka ke bandha yogya 5 anvayArtha- (saMmiktaM jasya mUlasya) jisake mUla meM samyaktva hai (sAhA vrata vizuddha pariNAma kare to bhI vaha asaMyamI hI kahalAtA hai tathA samyaktva sahita jitanA DAla naMtanaMtAI) usake dharma vRkSa kI zAkhA DAla, vrata rUpI ananta patte Ugate haiN| bhI jAnapanA hove usa sabhI kA nAma samyakajJAna hai aura jo thor3A bhI tyAga tapa (avarevi guNA hoti) bahuta sAre guNa pragaTa ho jAte haiM (saMmiktaM jasya hridayasya) ti) bahuta sAra guNa pragaTa hA jAtaha (sAmakta jasyAhRdayasya) pravartana kare to use samyakcAritra kahA jAtA hai| jisake hRdaya meM samyaktva hotA hai| jisa prakAra aMka sahita zUnya ho to vaha pramANa meM AtA hai kintu aMka binA 138
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAdhA-211,2128 Ou40 zrI bAcakAcAra jI zUnya to zUnya hI hai| usI prakAra samyaktva ke binA jJAna aura cAritra vyartha hI hai| zuddhAtmAnubhUti, zuddha tatva kI zraddhA ho jAtI hai vaha avazya hI mokSa jAtA hai| jaise-jaMgalI bera yA gulamohara kA bahuta bar3A bagIcA lagA ho, cAroM tarapha bahuta per3a isI bAta ko yogIndudeva paramAtmaprakAza meM kahate haiM7 hoveM parantu vaha kisI ke liye upayogI kAryakArI nahIM hai| na vahA~ khAne yogya phala haiM, je rayaNattau Nimmalau NANiya appu bhnnnti| na khuzbUdAra phUla haiN| isI prakAra bAhara se bahuta par3hA likhA ho athavA saMyama sadAcAra te ArAhaya siva payaha Niya appA jhAryati // 2/32 // Adi kA pAlana karatA ho, aneka prakAra ke tapa tapatA ho parantu AtmajJAna zUnya hai| jo jJAnI rAgAdidoSarahita nirmala ratnatraya ko AtmA kahate haiM ve ziva pada ke jise svayaM kA hI bodha nahIM hai, sva-para kA bhedajJAna nahIM hai to isase koI bhI lAbha, ArAdhaka haiM aura ve hI mokSa pada ke ArAdhaka hue apane AtmA ko dhyAte haiN| Atma kalyANa hone vAlA nahIM hai kyoMki jisakI dRSTi bAhara para kI tarapha hai vaha yahA~ samIkSAtmaka rUpa se samyaktva sahita kyA hotA hai ? aura samyaktva sAre jJAna aura cAritra kA upayoga para ke liye hI kregaa| sabako batAyegA samajhAyegA rahita kyA hotA hai ? sadgurU isI prasaMga kA Age gAthAoM meM varNana karate haiM - bAhara se khUba prabhAvanA prasiddhi hogI aura vaha isI meM phUlA apane Apako bhUlA saMmiktaM jasya tiktaMca, aneya vibhramaje rtaa| kaSAyAdhIna pariNamana kara durgati meM calA jaayegaa| mithyA maya mUDha disTIca, saMsAre bhramanaM sadA // 212 // jo samyakadRSTi ratnatraya saMyukta hai, vaha mokSa jAyegA isI bAta ko Age gAthA anvayArtha- (saMmiktaMjasya tiktaMca) jisa jIva ko samyaktva nahIM haiM (aneya meM kahate haiM vibhrama je ratA) jo aneka vibhrama,saMzaya, zaMkA bhaya Adi meM rata hai (mithyA maya mUDha suddha saMmikta uktaM ca , ratnatrayaM saMjutaM / disTI ca) vaha mithyAtvI, mUDha dRSTi bahirAtmA hai (saMsAre bhramanaM sadA) jo hamezA saddha tatvaM ca sArtha ca,saMmiktI mukti gAmino // 211 // saMsAra meM hI bhramaNa kregaa| anvayArtha- (suddha saMmikta uktaM ca) zuddha samyaktva use kahate haiM (ratnatrayaM vizeSArtha-jo jIva apane Atma svarUpa meM nahIM ThaharA hai arthAt jise sva kA saMjutaM) jo ratnatraya saMyukta hai arthAt samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra sahita 8 bodha nahIM huA, jise apane Atma svabhAva kI zraddhA nahIM hai, vaha aneka vibhrama, ho (suddha tatvaM ca sAdhaM ca) aura zuddhAtma tatva kA zraddhAnI arthAt anubhavI hosaMzaya, zalya, zaMkA, bhaya Adi saMkalpa-vikalpoM meM rata rahatA hai, vaha mithyAtva (saMmiktI mukti gAmino) aisA samyaktvIjIva mokSagAmI hotA hai| sahita mUDha dRSTi hai aura hamezA saMsAra meM bhramaNa karegA: kyoMki jise apane Atma vizeSArtha- yahA~ samyaktva kI vizeSatA kA varNana cala rahA hai| samyaktva sahita svarUpa kA bodha nahIM huA, jise abhI yaha bhAna nahIM hai ki isa zarIrAdi se bhinna maiM jIva mokSamArgI hotA hai| usake saba vrata saMyamatapa mokSamArga meM sahakArI hote haiM tathA / eka akhaMDa avinAzI caitanya tatva bhagavAna AtmA hU~, yaha zarIrAdi maiM nahIM hU~, yaha samyaktva se hIna jIva bAhya meM kitanA hI par3he likhe vrata saMyama Adi kare parantu usase mere nahIM haiM- vaha isa zarIrAdi paryAya meM lIna huA ajJAnI mithyAdRSTi hai| vaha nAnA mokSamArga nahIM banatA, mukti nahIM hotii| yaha samyaktva kI arthAt sacce dharma nija prakAra ke saMkalpa-vikalpa karake anaMta karmoM kA baMdha karatA hai, saMsAra meM rulatA zuddhAtma svarUpa kI anubhUti zraddhAna kI mahimA hai| 3 hai| vartamAna jIvana meM daHkhI aura bhayabhIta rahatA hai, bAhya meM puNyodaya kI anukUlatA yahA~ prazna AyA ki zuddha samyaktva kise kahate haiM? sadagurU samAdhAna karate haiM ho to bhI vaha usakA bhoga nahIM karatA, bhaviSya kI AzA tRSNA meM Akula-vyAkula ki zuddha samyaktva use kahate haiM jo ratnatraya saMyukta ho arthAta samyakadarzana. " banA rahatA hai| samyakjJAna, samyakcAritra sahita hokyoMki samyakdarzana hote hI jJAna, samyakjJAna isI bAta ko yogIndudeva paramAtma prakAza meM kahate haiMho jAtA hai aura mithyAtva tathA anantAnubaMdhI kaSAya ke upazama hone se svarUpAcaraNa pajjaya sttau jIvaDau micchAdiThThi hvei| cAritra paidA ho jAtA hai| yadi samyakdarzana ke sAtha tInoM hI na hoM to samyakdarzana baMdhai bahu viha kammaDAjeM saMsAru bhme||1-77|| ko mokSamArga nahIM kaha sakate haiM tathA jisako aisA samyaktva ho jAtA hai arthAt nija zarIrAdi paryAya meM lIna huA jo ajJAnI jIva hai, vaha mithyAdRSTi hotA hai|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ou4 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-213,214 POOO aura vaha aneka prakAra ke karmoM ko bAMdhatA hai, jinase ki saMsAra meM bhramaNa karatA hai| usakA uttara hai ki donoM kArya eka kAla meM eka samaya meM hote haiM, isameM Age pIche kA G jiu micchatepariNamiu vivariu taccu munne|| prazna hI nahIM hai| isI prakAra samyaktva ke hote hI zaMkAdi doSa vilA jAte haiN| yahAM / kamma viNimmiya bhAvaDA te appANu bhaNei // 1-79 // . chor3ane-chUTane kI bAta bhI nahIM hai| samyaktvI ko yaha doSa dikhAI hI nahIM dete| jaise yaha jIva atatva zraddhAna rUpa pariNata huA, AtmA ko Adi lekara tatvoM ke prakAza meM aMdhakAra dikhAI nahIM detA isI prakAra samyaktva ke hote hI yaha saba doSa 7 svarUpa kA anya kA anya zraddhAna karatA hai, yathArtha nahIM jaantaa| vastu kA svarUpa vilA jAte haiM tathA jisameM yaha doSa dikhAI dete haiM vaha samyaktvI hai hI nhiiN| ATha to jaisA hai. vaisA hI hai to bhI vaha mithyAtvI jIva, vastu ke svarUpa ko viparIta zaMkAdidoSa, ATha mada, chaha anAyatana, tIna mUDhatA meM se agara eka bhI doSa dikhAI jAnatA hai| apanA jo zuddha jJAnAdi sahita svarUpa hai usako mithyAtva rAgAdirUpa detA hai to vaha saccA samyaktvI nahIM hai| jAnatA hai| usase karmoM kara race gaye jo zarIrAdi para bhAva haiM, unako apane kahatA hai / jisake hRdaya meM ho cukA, samyaktva ravi kA jaagrnn| arthAt bhedajJAna ke abhAva se karma janita deha ke svarUpa ko apanA jAnatA hai, isI se jo prati nimiSa karatA hai,Atama dharma kA hI AcaraNa // saMsAra meM bhramaNa karatA hai| usake hRdaya meM doSa ko,rahatA na koI Thaura hai| jo samyakdRSTi hotA hai vaha zuddha dharma meM rata rahatA hai aura mokSa jAtA hai isI Aditya ke pazcAt rahatI, sarvarI kyA aura hai| (caMcala jI) bAta ko Age gAthA meM kahate haiM isI bAta ko rayaNasAra meM kahate haiMsaMmiktaM jena utpAdaMte,saddhadharma rato sdaa| deva guru dhamma guNa cArita tavAyAra mokkhagadi bhey| doSa tasya na pasyaMte, rajanI udaya bhAskaraM // 213 // jiNa vayaNa suvihi viNA, dIsadi ki jANade samma // 48 // anvayArtha- (saMmiktaM jena utpAdaMte) jinako samyaktva pragaTa ho jAtA hai / deva,gurU, dharma, guNa, cAritra, tapAcAra, mokSagati kA rahasya jina deva ke vacana samyakadRSTi ke binA kyA dekhe yA jAne jA sakate haiM ? samyakdRSTi hI ina sabako (suddha dharma rato sadA) ve hamezA zuddha dharma arthAt nija zuddhAtma svarUpa meM hI rata rahate 4 dekhatAjAnatA hai| haiM (doSaM tasya na pasyate) unake koI zaMkAdi doSa dikhAI nahIM dete, saba vilA jAte haiM a yaha gAthAyeM sadgurU tAraNa svAmI ne viziSTa krama se samyaktva aura mithyAtva (rajanI udaya bhAskara) jaise sUrya ke prakAza hote hI rAtri vilA jAtI hai| 2 kA svarUpa batAte hue kahI haiM ki jo samyakadRSTi hai vaha hI yathArtha meM mokSamArgI hai vizeSArtha- yahA~ samyaktva kI mahimA batAI jA rahI hai ki jaise sUrya udaya ya aura vahI pAtra hai| jo mithyAdRSTi hai vaha ananta saMsAra meM rulatA hai| ina gAthAoM ke hote hI rAtri calI jAtI hai tathA saba aMdhakAra vilA jAtA hai, usI taraha jise samyaktva. mAdhyama se hama apane Apako dekheM ki hama kyA haiM? tabhI apanA bhalA hogaa| nija zuddhAtmAnubhUti ho jAtI hai phira vaha hamezA apane zuddha dharma meM hI rata rahatA hai.. Age puna: samyaktva se hIna jIva kI dazA kA varNana kiyA jA rahA haihamezA zuddhAtma tatva kA hI cintana, manana, smaraNa, dhyAna karatA hai. AtmA kI hI saMmiktaM jasya na pasyaMte, aMdha eva mUDhaM trayaM / carcA-vArtA meM lagA rahatA hai phira usameM zaMkAdi paccIsa doSa dikhAI nahIM dete, vaha kunyAnaM paTalaM jasya, kosI udaya bhAskaraM / / 214 // ra saba vilA jAte haiN| yahA~ koI prazna kare ki samyaktva hone para yaha zaMkAdi doSa chor3anA par3ate haiM yA anvayArtha-(saMmitaMjasya napasyaMte) jahA~ samyaktva dikhAI nahIM detA arthAt chUTa jAte haiM? aura yadi kisI meM yaha doSa dikhAI par3eM to vaha samyaktvI hai yA nahIM? jahA~ Atma svarUpa kA zraddhAna nahIM hai (aMdha evamUDhaM trayaM) vaha tIna mUDhatAoM se aMdhA usakA samAdhAna karate haiM ki jaise sUrya ke udaya hote hI rAtri vilA jAtI hai| hai (kunyAnaM paTalaMjasya) usake Upara kujJAna kA paTala arthAt paradA par3A hai, usakI / aba yahA~ punaH prazna hotA hai ki pahale rAtri vilAtI hai yA sUrya kA udaya hotA hai? to dazA vaisI hI ho rahI hai jaise (kosI udaya bhAskara) ullU yA kusayAre kIr3e ko
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-215 P OO athavA kisI gaharI guphA meM baMda manuSya ko sUrya kA prakAza dikhAI nahIM detaa| jAtA hai| vizeSArtha- yahA~ samanvayAtmaka vivecana cala rahA hai ki jisako samyakdarzana vizeSArtha- yahA~ samyaktva kI mahimA batAI jA rahI hai ki jise zuddha ho jAtA hai usakI kyA sthiti hotI hai aura jise samyakdarzana nahIM hotA usakI 5 samyakdarzana hotA hai aura jo zrutajJAnI samyakjJAnI hotA hai, vahA~ jJAna kI aisI kyA sthiti hotI hai| isa saMdarbha meM batAyA jA rahA hai ki jise apane Atma svarUpa vizeSatA hotI hai ki zrutajJAna yA samyajJAna meM kevalajJAna kI noMdha (camaka) hotI kA zraddhAna nahIM hotA, usake Upara tIna mUDhatA aura tIna kujJAna kA gaharA paradA hai, vaha bhI lokAloka ko apratyakSa jAnane lagatA hai aura yahI jJAna kI vizeSatA, par3A rahatA hai, jisase vaha aMdhe ke samAna ho rahA hai| jaise- kosI arthAt ullU yA 5 vilakSaNatA eka dina kevalajJAna pragaTa karA detI hai| rezamI kIr3A jo apane khola meM baMda rahatA hai use sUrya kA udaya dikhAI nahIM detaa| yahA~ prazna AtA hai ki abhI avrata samyakdRSTi jaghanya pAtra hai, saMsAra zarIra isI prakAra ina tIna mUDhatA aura kujJAna meM pha~se ajJAnI prANI ko apane Atma! bhogoM meM lipta gRhastha dazA meM hai aura bAta aisI batAI jA rahI hai ki use yahIM lokAloka svarUpa kA prakAza dikhAI nahIM detaa| jaise-baMda koTharI meM baiThA huA manuSya sUrya ke dikhAI dene lagA, to vaha saMsArI kahAvata ho gaI ki dina meM hI tAre najara Ane lge| udaya ko nahIM dekha sakatA; yadyapi sUrya pragaTa hai tathApi usako aMdherA hI dikhatA hai, kama se kama itanA to dhyAna meM rakho ki jo saMbhava ho sake vaha karo, apane pakSa ko isI taraha jo deva mUDhatA, pAkhaMDa mUDhatA, loka mUDhatA meM rata hai tathA jisake Upara itanA bar3hAne se ekAntapakSI nizcayAbhAsI na ho jAyegA? kumati, kuzruta aura kubuddhi rUpI kujJAna kA paradA par3A hai use samyakadarzana rUpI isakA samAdhAna karate haiM ki bhAI ! jisako samyakadarzana sahita Agama kA sUrya jo apanI hI AbhA meM prakAzamAna hai, dikhAI nahIM detaa| samyaktva se rahita yathArtha jJAna hai vahI para ke yathArtha svarUpa ko jAnatA anubhavatA hai| dvAdazAMga vANI jIva andhA va pAgala hotA hai usakI kyA sthiti hotI hai ise rayaNasAra meM AcArya kA sAra svAnubhava hai, yahI svAnubhava dharma dhyAna hai va yahI svAnubhava zukla dhyAna hai, kundakunda deva kahate haiM S isase hI ghAtiyA karmoM kA kSaya hokara kevalajJAna hotA hai| kevalajJAna kA kAraNa Navi jANadi kajjamakajja seyamaseyaM puNNa pAvaM hi| a yathArtha svasaMvedana jJAna hI hai| isI jJAna se sarva AvaraNa dUra hote haiM aura kevalajJAna taccamatacca dhammamadhamma so sammaummukko // 39-40 // kA prakAza hotA hai| isa kathana se yaha bAta batalAI gaI hai ki jisako apanA jo kartavya-akartavya, zreya-azreya (hita-ahita) puNya-pApa,tatva-atatva paramAtma pada prApta karanA ho usako ucita hai ki vaha nija zuddhAtmAnubhUti nizcaya aura dharma-adharma ko nizcaya se nahIM jAnatA hai, vaha samyaktva se rahita aMdhA hai| jo samyakdarzana pragaTa kare aura Agama kA bhale prakAra abhyAsa manana kare kyoMki jinavANI yogya-ayogya, nitya-anitya, heya-upAdeya, satya-asatya aura bhavya-abhavya koke abhyAsa manana se hI ghAtiyA karmoM kI sthiti ghaTatI hai| samyakadarzana hone ke pIche nahIM jAnatA vaha samyaktva se rahita mUDha mithyAdRSTi ajJAnI hai| 5 samyakcAritra kA puruSArtha kare, samyakjJAna kA sahI abhiprAya yahI hai ki vaha jo samyakdarzana sahita hai vaha jIva kaisA hotA hai yaha agalI gAthA meM kahate haiM- samyakcAritra pragaTa kare aura isakI zuruAta samyakdarzana se hI hotI hai bagaira saMmiktaM jasya sUvaMte, zruta nyAna vicssynN| samyakdarzana ke yaha kucha hotA hI nahIM hai| itanA avazya hai ki jJAna aura cAritra kA nyAnena nyAna utpAdaMte,lokAlokasya pasyate // 215 // 5 kramaza: vikAsa hotA hai| yahA~ mahatvapUrNa bAta to yaha hai ki aise zuddha dharma samyakdarzana 5 kA hameM bahumAna tojAge, aisA lage to ki basa yahI iSTa prayojanIya hai to phira yaha saba anvayArtha- (saMmiktaMjasya sUvaMte) jahA~ samyaktva pariNamana kara rahA hai (zruta hone meM jyAdA dera nahIM lagatI, do cAra bhava meM hI kevalajJAnI mukta siddha paramAtmA ho / nyAna vicaSyanaM) vilakSaNa zruta jJAna cala rahA hai (nyAnena nyAna utpAdaMte) vahA~ jJAna sakate haiN| se jJAna bar3hatA hai aura vahA~ (lokAlokasya pasyate) lokAloka ko dekhane jAnane jo jIva samyakdarzana se rahita hai, usakI kyA sthiti hotI hai ise agalI vAlA kevalajJAna pragaTa ho jAtA hai arthAt svayaM kevalajJAnI arihanta paramAtmA ho gAthA meM kahate haiM
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ PO4 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-216,217 P OO saMmiktaM jasya na pasyaMte, asA vrata sNjmN| samyakdarzana sahita mukti kA puruSArtha kre| dUsarI bAta- pApa, viSaya-kaSAyoM se 6 te narA mithyA bhAvena, jIvitopi mRtaM bhavet // 21 // virata hokara saMyama, tapa karate hue manuSya jIvana ko nIce girane se bcaayeN| pahalA- mokSa prApta kareM, dUsarA- parabhava na bigAr3eM; kyoMki manuSya to vivekavAna anvayArtha- (saMmiktaM jasya napasyaMte) jise apane Atma svarUpa kI anubhUti OM 8 nahIM to pazu ke samAna / kathana kI apekSA samajheM aura vartamAna meM apanI pAtratA 7 nahIM huI (asAdhaM vrata saMjamaM) aura jo vrata saMyama kA azraddhAnI hai (te narA mithyA 3 paristhiti anusAra viveka se kAma leN| mukti kI apekSA bagaira samyaktva ke vrata, bhAvena) vaha manuSya mithyA bhAvanA meM rata (jIvitopi mRtaM bhavet) jItA huA bhI OM niyama-saMyama se mukti hone vAlI nahIM hai parantu durgatiyoM aura du:khoM se tathA pApa, mRtaka ke samAna hai| viSaya-kaSAya aura azubha karma se bacane ke liye vrata, niyama, saMyama bhI Avazyaka hai vizeSArtha- yahA~ para yaha batAyA jA rahA hai ki jise samyaktva dikhAI nhiiN| haiM tathA manuSya jIvana kI zobhA to saMyama aura sadAcAra se hI hai| apekSA ko samajhakara diyA arthAt apane Atma svarUpa kI anubhUti nahIM huI aura jo vrata saMyama kA viveka se kAma leM kyoMki buddhimAna manuSyoM ko yaha smaraNa rakhanA cAhiye ki AtmA azraddhAnI hai, kahatA hai inameM kyA rakhA hai aura nirantara mithyA bhAvoM pApa-parigraha, ko isa viziSTa yoni kI prApti karor3oM varSoM taka dehAntara karane,caurAsI lAkha yoniyoM viSaya-kaSAya meM rata rahatA hai vaha jItA huA bhI mRtaka ke samAna hai; kyoMki yaha ke cakkara lagAne ke bAda haI hai| yaha prAkRta jagata mAnoM eka bar3A bhArI samudra hai aura manuSya bhava jo apanA AtmAhata karana, mukta hAna kAlaya milA ha Ara isama dhama isa bhavasAgara meM yaha mAnavayoni eka naukA ke samAna hai, jisakI racanA isa bhava kA puruSArtha bhI nahIM kiyA aura na vrata saMyama kA pAlana kiyA to jahA~ se nikalakara sAgara ko pAra karane ke liye haI hai| dharma zAstra aura sadgurU mAno kuzala nAvika bar3I muzkila se yahA~ Aye, phira vahI naraka nigodAdi durgatiyoM meM jAnA pdd'egaa| haiM aura mAnava deha meM prApta suvidhAyeM hI anukUla vAyu hai, jo sahI dizA meM le jA rahI isI bAta ko kundakunda deva ne rayaNasAra meM kahA hai S hai| yadi ina suvidhAoM ke rahate hue bhI koI manuSya apanI mAnava yoni kA sadupayoga uggo tibbo duTTho, dumbhAvo dussudo duraabhaaso| a svarUpa sAkSAtkAra ke liye nahIM karatA to usa asura ko AtmahantA arthAt apanI dummada rado virukho, so jIvo sammaummukko // 42 // 8 AtmA ko mArane vAlA samajhanA cAhiye / vaha AtmahantA, avidyA ke andhatama samyaktva se rahita jIva ugra prakRti vAlA, tIvra svabhAva vAlA, duSTa pariNAmI, rAjya meM praveza kara sadA duHkha bhogegaa| durbhAvanAoM se yukta, mithyA zAstroM kA zravaNa karane vAlA, duSTa bhASI, mithyAmada meM 2 jyoM matihIna viveka binA nara, sAji mataMgaja IMdhana ddhove| anurakta, viruddha AcaraNa karane vAlA, jItA huA bhI mRtaka ke samAna hai; kyoMki kaMcana bhAjana dhUla bhare zaTha, mUTha sudhArasa sauM paga dhove // usake jIne kA koI lAbha hI nahIM hai vizeSatA aura ghora durgati kA kAraNa hai| vA hita kAga ur3Avana kAraNa,DAra mahAmaNi mUrakha rove| yahA~ prazna AtA hai ki Apane kahA ki jo samyaktva se rahita aura vrata saMyama tyoM yaha durlabha deha banArasi, pAya ajAna akAraNa khove / / kA azraddhAnI hai vaha jIte hue mRtaka ke samAna hai, udhara Apa yaha bhI kahate haiM ki apanI bAta hai svayaM samajheM, viveka se kAma leM to apanA bhalA hove| Age jo samyaktva ke binA vrata saMyama saba vyartha hai phira isakA abhiprAya kyA hai? isakA jIva samyaktva sahita hotA hai vaha kaisA hotA hai yaha agalI gAthA meM kahate haiMsamAdhAna karate haiM ki yaha manuSya bhava milA kaise milA aura kyoM milA udayaM saMmikta hRdayaM jasya, trilokaM mudamaM sdaa| bahu puNya puMja prasaMga se zubha deha mAnava kA milaa| kunyAnaM rAga tiktaM ca,mithyA mAyA vilIyate // 217 // lekina are bhava cakra kA pherA na terA ika ttlaa|| yaha manuSya bhava mahAna puNya ke yoga se prApta huA hai, isakI sArthakatA mukti ko anvayArtha-(udayaM saMmikta hRdayaMjasya) jisake hRdaya meM samyaktva kA udaya prApta karane meM hai isaliye isameM do bAteM samajhane kI haiM, pahalI bAta to yaha ki ho gayA hai arthAt jise nija zuddhAtmAnubhUti ho gaI hai (trilokaM mudamaM sadA) vaha tIna 142
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 777 6565 zrI AvakAcAra jI loka meM kahIM bhI rahe, kaisA bhI rahe hamezA prasanna AnaMdamaya rahatA hai (kunyAnaM rAga tiktaM ca) usakA kujJAna rUpI rAga chUTa jAtA hai (mithyA mAyA vilIyate) aura mithyA mAyA bhI vilA jAtI hai| vizeSArtha - yahA~ samyakdarzana kI mahimA batAI jA rahI hai ki jisake hRdaya meM samyaktva kA udaya ho jAtA hai vaha phira tIna loka meM kahIM bhI kisI bhI paryAya meM kaisA hI rahe hamezA sukhI prasanna AnaMda meM rahatA hai, usakA kujJAna rUpI rAga arthAt para ke kartA bhoktApane kA bhAva chUTa jAtA hai tathA mithyA mAyA arthAt dhokhA, jhUTha chala jisameM saMsArI jIva pha~sA rahatA hai, samyaktvI usase chUTa jAtA hai, mAyA ke tIna rUpa- kaMcana, kAminI aura kIrti jo pratyakSa dhokhA hai yaha mAnyatA bhI vilA jAtI hai| yahA~ koI prazna kare ki yaha bAta to samajha meM nahIM AI ki jaba pratyakSa avrata samyakdRSTi ina bAtoM meM pha~sA hai, lagA hai yahI saba kara rahA hai phira Apa kahate ho ki yaha saba chUTa jAte haiM, vilA jAte haiM tathA tIna loka meM kahIM bhI kisI paryAya meM kaisA hI rahe, hamezA sukhI, prasanna AnaMda maya rahatA hai| agara avrata dazA meM yaha saba ho jAtA hai to phira vratI sAdhu banane, vItarAgI hone sAdhanA karane kI kyA jarUrata hai ? phira yaha tIrthaMkara cakravartI saba chor3akara ekAnta nirjana sthAna meM kyoM gaye ? aura itanI tapa sAdhanA kyoM kI ? usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI ! bAta ko to samajho, yahA~ kyA kahA jA rahA hai ki jisake hRdaya meM samyaktva kA udaya ho gayA arthAt jise nija zuddhAtmAnubhUti ho gaI, use sva-para kA bhedajJAna huA yA nahIM ? huA, to yahA~ zraddhAna kI apekSA para ke kartA bhoktApana kA abhAva ho jAtA hai aura sabake bIca rahatA hai, saba kucha karatA bhogatA huA bhI usake mAyA kA baMdhana vilA jAtA hai| jaise- apanI baccI apane ghara meM bar3I huI lekina jaba hamane usakI lagana sagAI dUsarI jagaha kara dI to usakI mAnyatA meM kyA ho jAtA hai, apane ghara meM hI raha rahI hai, saba kapar3e jevara SYA YA YANAT YA. pahane hai, khA pI rahI hai parantu mAnatI kyA hai ? ki aba yaha merA kucha nahIM hai| saba karatI - dharatI hai, mu~ha se kabhI kucha nahIM kahatI parantu zraddhAna mAnyatA meM kyA ho gayA? yaha merA kucha nahIM hai| isI prakAra avrata samyak dRSTi kI antaraMga dazA ho jAtI hai| yahA~ bAhara ke AcaraNa kI bAta nahIM hai, yaha to samyakadRSTi kI aMtaraMga dazA kI bAta hai kyoMki aMtarAtmA samyakadRSTi kI cintana kI dhArA badalatI hai, mithyA mAnyatA hI TUTatI hai, kriyA abhI nahIM chUTatI / yaha to bar3e apUrva rahasya haiN| yaha to 143 gAthA-217 vahI jAne jo vaisA hokara dekhe| yahA~ mAtra mAnyatA zraddhAna kI apekSA dRSTi kA parivartana hotA hai, sRSTi kA parivartana to phira apane Apa hone hI lagatA hai aura vaise hI ho rahA hai| ajJAnI mithyAdRSTi apanI mAnyatA se hI baMdhA hai tathA dUsarA jo prazna kiyA ki samyakadRSTi tIna loka meM kisI paryAya meM kahIM bhI kaisA hI rahe hamezA sukhI prasanna AnaMdamaya rahatA hai to isakA pratyakSa udAharaNa vartamAna meM rAjA zreNika kA jIva, jo AgAmI tIrthaMkara hone vAlA hai para abhI naraka meM hai aura sAre nArakIya kRtya karatA bhogatA huA bhI AnaMdamaya hai yA duHkhI hai ? AnaMda meM hai, to batAo jaba naraka meM AnaMda meM raha sakatA hai to aura paryAyoM meM, paristhitiyoM meM AnaMdamaya raha sakatA hai yA nhiiN| bhAI ! yaha avrata dazA to karmodaya janya hai| are! anAdi mithyAdRSTi ko jaba eka samaya kA upazama samyaktva hotA hai to use apane zuddhAtma svarUpa kI jo anubhUti hotI hai eka samaya kI nirvikalpa dazA meM jo svasaMvedana atIndriya AnaMda amRta kA svAda AtA hai usameM aura siddha paramAtmA kI anubhUti meM koI aMtara nahIM hai, sirpha mAtrA, samaya kA antara hai, svAnubhUti meM koI aMtara nahIM hai to yahA~ to usakI bAta cala rahI hai, jise aisA atIndriya AnaMda A gayA hai phira vahabAhara nArakI kRta duHkha bhogata, bhItara samarasa gaTA gaTI / ramata aneka surani pai nita, chUTana kI hai chaTApaTI // jA samyak dRga dhArI kI, mohi rIta lagata hai attaapttii| - bAta to aisI hai aura yaha sadgurU tAraNa svAmI to anubhava pramANa batA rahe haiN| yahA~ likhI par3hI sunI bAta nahIM hai, yahA~ to A~khoM dekhI anubhava pramANa bAta hai| isI bAta ko tatvajJAna taraMgiNI meM jJAna bhUSaNa bhaTTAraka jI kahate haiM militAneka vastunAM svarUpaM hi pRthaka pRthaka / sparzAdibhirvidagdhena niHzaMka jJAyate yathA // tathaiva militAnAM hi zuddha cihekaha karmaNAM / anubhUtyA kathaMsiddhiH svarUpaM na pRthaka pRthaka | AtmAnaM deha karmANi bhedajJAne samAgate / muktvA yAMti yathA sarpA garUr3e caMdanadrumaM // bhedajJAna balAt zuddha cidrUpaM prApya kevalI / bhaved devAdhi devopi tIrthakartA jinezvaraH // jisa prakAra vidvAna manuSya Apasa meM mile hue bhI aneka padArthoM kA svarUpa 77
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSON zrI zrAvakAcAra jI gAthA-218,219 Pre sparza Adi ke dvArA spaSTa rUpa se judA-judA pahicAna lete haiM, usI prakAra Apasa meM jaise zarIra kA kor3hI (apane rakta saMbaMdha se) apane kula kA vinAza kara detA G anAdikAla se mile hue zuddha cidrUpa zarIra aura karmoM ke svarUpako bhI anubhava jJAna hai, usI prakAra mithyAtva bhI apanI AtmA ke dAna Adi sadguNoM aura sadgati kA ke bala se ve binA kisI roka-Toka ke spaSTa rUpa se judA-judA jAna lete haiN| . vinAza karatA hai| aho ! saMsAra meM mithyAtva hI kaSTaprada hai| jisa prakAra caMdana vRkSa para lipaTA huA sarpa apane bairI garUDa pakSI ko dekhate * ekka khaNaM Navi ciMtadi mokkha NimittaM nniyppsmbhaav| hI tatkAla A~khoM se ojhala ho jAtA hai, patA lagAne para bhI usakA patA nahIM lagatA, aNisi viciMtadipAvaM bahulA lAvaM maNo viciNtedi||49|| usI prakAra bheda vijJAna ke utpanna hote hI samasta karma AtmA ko chor3akara na mAlUma micchAmadimadamohAsavamato bollade jahA bhullo| kahA~ lApatA ho jAte haiN| bhedavijJAna ke utpanna hote hI karmoM kI sUrata bhI dikhAI 8 teNa Na jANadi appA appANaM samma bhAvANaM // 50 // nahIM detii| mithyAdRSTi jIva mokSa prApti ke nimittabhUta apane Atma svabhAva kA cintana isI bhedavijJAna ke bala se yaha AtmA zuddha cidrUpa ko prApta kara kevalajJAnI eka kSaNa bhI nahIM krtaa| dina-rAta pApa kA cintana karatA hai aura mana se dUsaroM ke tIrthakara aura jinezvara kahalAne lagAtA hai / yaha samyakdarzana kI mahimA bar3I bAre meM aneka bAteM socatA rahatA hai| apUrva hai| isI bAta ko agalI gAthA meM kahate haiN| mithyAdRSTi jIva mada aura moha kI madirA se matavAlA hokara bhulakkar3a ke saMmikta sahita narayammi, saMmikta hIno na cakriyaM / samAna pralApa karatA hai isaliye vaha AtmA ko aura AtmA ke sAmyabhAvoM ko nahIM saMmiktaM mukti mArgasya, hIna saMmikta nigodayaM / / 218 // jAnatA hai| sammAviTThI kAlaM bolladi veraggaNANa bhaavhiN| anvayArtha- (saMmikta sahita narayammi) samyakdarzana sahita naraka meM rahanA micchAviTThI bAMchA, dugbhAvAlassa kalahehiM // 52 // acchA hai (saMmikta hIno na cakriya) samyaktva se hIna cakravartI honA bhI lAbhakArI samyakdRSTi vairAgya aura jJAnabhAva se samaya ko vyatIta karatA hai jabaki nahIM hai (saMmiktaM mukti mArgasya) samyakdarzana hI mukti kA mArga hai (hIna saMmikta 3 mithyAdRSTi AkAMkSA, durbhAva, Alasya aura kalaha se apanA samaya bitAtA hai| nigodayaM) samyaktva hIna nigoda kA mArga hai| sammatta guNAi sugavi, micchAdo hovi duggavI nniymaa| vizeSArtha- yahA~ samyaktva kI mahimA batAI jA rahI hai ki samyakdarzana sahita idi jANa kimiha bahuNA, saccadita kujjAho // 61 // naraka meM rahanA bhI acchA hai aura samyaktva se hIna cakravartI honA bhI vyartha hai; kyoMki samyaktva guNa se niyama se sugati aura mithyAtva se durgati hotI hai, aisA jAna samyaktva se hIna ajJAnI mithyAdRSTi bahirAtmA yadi puNya ke udaya se cakravatI bhI ho . yahA~ adhika kahane se kyA lAbha hai? jo tujhe acchA lage vaha kr| jAye to vaha apanI ajJAnatA se vartamAna sukha nahIM bhogegaa| AzA, tRSNA, mAyA, isI bAta ko tAraNa svAmI Age kI gAthA meM kahate haiMmoha meM pha~sakara nAnA kukarma kara naraka nigoda calA jAtA hai| samyakdRSTi jJAnI agara saMmikta saMjutta pAtrasya, te uttamaM sadA budhai| pUrva ke azubha karmoM ke udayAnusAra naraka Adi meM bhI jAtA hai to vahA~ bhI apane svarUpa kI smRti se AnaMda meM rahatA hai aura paramparA mokSa jAtA hai isaliye eka mAtra hIna saMmikta kulInasya,akulI apAtra ucyate // 219 // samyakdarzana hI mokSa kA mArga hai| samyaktva se hIna mithyAtva to saMsAra naraka nigoda anvayArtha- (saMmikta saMjutta pAtrasya) samyaktva se yukta koI bhI pAtra arthAt kAhI kAraNa hai| isI bAta ko AcArya kundakunda deva rayaNasAra meM kahate haiM- koI bhI jIva vaha kisI jAti, kisI kula kA ho (te uttamaM sadA budhai) jJAnIjana taNa kuTThI kula bhaMga kuNadi jahA micchamappaNo vithaa| hamezA use hI uttama zreSTha kahate haiM (hIna saMmikta kulInasya) yadi koI bar3e ghara kA, dANAdi suguNa bhaMga gadi bhaMga miccha meva hoka // 47 // ucca kula kA bhI ho aura samyaktva se hIna hai to (akulI apAtra ucyate) vaha nIca , statosierructobercuettable 144
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ .ermaveda 2004 zrI AcakAcAra jI gAdhA-220 POON apAtra kahA jAtA hai| tiartha saMmiktaM sArtha, tIrthaMkara nAma suddhaye / samyaktva nidhi kA pAtra yadi cANDAla kA bhI lAla hai| karma vipati trividhaM ca,mukti paMtha sidhaM dhuvaM / / 220 // to vaha nahIM hai nIca, vaha bhUdeva hai mahipAla hai|| samyaktvanidhi se rahita yadi eka ucca zreSTha kulIna hai| anvayArtha- (tiartha saMmiktaM sAdha) samyaktva sahita jo ratnatraya kI sAdhanA to vaha mahAna darita hai usasA na koI hIna hai| caMcalajI) karatA hai (tIrthaMkara nAma suddhaye) vaha tIrthaMkara nAmakarma kI prakRti bAMdhakara zuddha hotA vizeSArtha- yahA~ samyaktva kI mahimA kA varNana kiyA jA rahA hai ki jo hai (karma vipati trividhaM ca) aura tInoM prakAra ke karmoM kA kSaya hone para nizcaya se samyaktva sahita hai vaha kisI jAti, kula, kisI paryAya meM ho vaha uttama hai, zreSTha hai| mokSamArga aura siddha pada pAtA hai| doSa rahita guNa sahita sudhIje, samyakparza saje haiN| vizeSArtha- samyaktva sahita jo jIva ratnatraya arthAt samyakdarzana, carita mohavaza lezana saMjama, pai saranAtha jajai // (chahaDhAlA) samyakjJAna, samyakcAritra kI sAdhanA karatA hai vaha tIrthaMkara nAmakarma kI prakRti samyaktva se hIna yadi koI ucca kula vAlA hai to vaha akalI apAtra kahA bAMdhakara zuddha hotA hai aura tInoM prakAra ke karma kSaya hone para nizcaya se mokSamArgI jAtA hai| isI bAta ko ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM svAmI samantabhadrAcArya kahate haiM cAra meM svAmI samantabhadAcArya kahate haiM-3 hotA huA siddha pada pAtA hai| samyagdarzana sampannamapi mAtaMga dehjm| isI bAta ko ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM AcArya samantabhadra kahate haiMdevAdevaM vidurbhasma gUDhAMgArAnta raujsm||28|| amarAsura narapatibhiryama dharapatibhizca nuunpaadaambhojaaH| samyagdarzana kari saMyukta cAMDAla ke daihateM upajyA jo cANDAla tAhi hU~ devA dRSTayAsunizcitArthA vRSa cakradharA bhavanti lokazaraNyAH // 39 // kahiye ,gaNadhara devaje haiM te deva kahe haiN| jaise bhasma kari davA jo aMgAra tAke AbhyaMtara jo puruSa samyakadarzana kara samyak nirNaya kiye haiM padArtha jinane te amarapati, teja hai| e asurapati, narapati ara saMyamani kA pati gaNadhara tinakari vandanIka hai caraNa kamala zvApi devApi devA:zvA jAyate dharma kilvissaat| ~ jinakA -ara loka ke zaraNa meM utkRSTa aise dharma cakra ke dhAraka tIrthakara upaja haiN| kApi nAma bhavedanyA saMpaddharmAccharIriNAm // 29 // jo samyaktvI hotA hai usako hI tIrthaMkara nAmakarma kA baMdha hotA hai, usa dharma ke prabhAva se svAna jo kUkaro, sohU svargaloka meM jAya deva upaja hai| ara2 samyaktvavatIrthakara nAma karma ke prabhAva se vaha jIva yA to usIbhava se tIrthaMkara hotA pApa ke prabhAva taiM svarga loka kA mahAna RddhidhArI deva hU~ pRthvI meM kakaro Aya upajai hai athavA eka bhava aura lekara manuSya ho tIrthaMkara padadhArI hotA hai, jisake indrAdika hai| ara prANIni ke dharma ke prabhAvate aura hU~ vacanadvAre nAhIM kahI jAe, aisI ahamindrani nAhIM kATI jA aisI ahaminTana deva pA~coM hI kalyANaka karate haiM, bharata va airAvata kSetra meM pA~coM hI kalyANaka dhArI kI sampadA tathA avinAzI mukti sampadA prApta hoya hai| 1 janma se hI tIrthaMkara hote haiN| tIrthakara hone vAle jIvoM ko aisA yathArtha AtmAnubhava gRhastho mokSamArgastho, nirmoho naiva mohvaan| 8 hotA hai ki ve apanA lakSya nirantara AtmA kI zuddhi para hI rakhate haiM, kiMcit bhI anagAro gRhI zreyAn nirmoho mohino muneH||33|| 22 vairAgya kA bAharI nimitta pAte hI ve dIkSA le lete haiM aura thor3e se hI puruSArtha pUrvaka jAke darzana moha nAhIM aisA gRhastha hai,so mokSamArga meM tiSThatA hai ara mohavAna ghAtiyA karmoM kA nAza kara kevalajJAnI ho jAte haiM phira jaba taka Ayu zeSa hai, yatra aisA anagAra kahiye graharahita muni so mokSamArgI nAhIM hai| yAhI taiM mohavAna jo muni tatra Arya khaMDa meM vihAra karake dharma kA upadeza dete haiM, aMta meM saba karmoM se rahita ho tArauM darzana moha rahita gRhastha hai so zreyAn kahiye sarvotkRSTa hai| arthAt tInoM hI prakAra ke karmoM, bhAva karma-rAga dveSAdi, dravyakarma - jJAnAvaraNAdi isI samyaktva kI mahimA kA varNana karate hue tAraNa svAmI agalI gAthA aura no karma-zarIrAdi ina sabase mukta hokara zuddha siddha ho jAte haiN| yaha paramopakArI kahate haiM nizcala samyakadarzana sAtha-sAtha rahatA hai, vahI mokSa meM pahu~cA detA hai| vahA~ para bhI 145
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI yaha nirmala kSAyika samyaktva sadAkAla banA rahatA hai| isI ke mahAtmya se vahA~ bhI siddha bhagavAna svAtmAnaMda kA bhoga karate rahate haiM, yaha samyaktva kI mahimA hai / yahA~ antarAtmA jaghanya pAtra avrata samyakadRSTi jisake jIvana meM aThAraha kriyAoM kA prAdurbhAva hotA hai, usake prathama samyaktva kA yaha varNana hai| isa samyaktva kI sAdhanA aura bArambAra cintana se kyA hotA hai, ise sadgurU agalI gAthA meM kahate haiM saMmiktaM jasya ciMtaMte, bAraMbArena sArdhayaM / doSaM tasya vinasyati, siMgha mataMga jUthayaM / 221 // anvayArtha - (saMmiktaM jasya ciMtaMte) jo jIva samyaktva kA arthAt apane zuddhAtma svarUpa kA cintavana karate haiM (bAraMbArena sArdhayaM) bArambAra usI kI sAdhanA-ArAdhanA smaraNa dhyAna meM lage rahate haiM (doSaM tasya vinasyaMti) unake sAre doSa vinaza jAte haiM, bhAga jAte, vilA jAte haiM (siMgha mataMga jUthayaM) jaise- siMha ko dekhakara hAthiyoM ke jhuNDa titara-bitara hokara bhAga jAte haiM / vizeSArtha vratasamyadRSTi antarAtmA, jaghanya pAtra kI prathama kriyA samyaktva kA bArambAra citavana, abhyAsa, sAdhanA, ArAdhanA karatA hai| abhI vaha saMsArI prapaMca mohajAla pApa-parigraha meM pha~sA hai paraMtu jise amRta kA svAda A gayA hai, nija zuddhAtmAnubhUti ho gaI hai vaha bAra-bAra usI kA cintavana karatA hai aura isI sAdhanA se usake sAre doSa vinaza jAte haiN| yaha pApa parigraha, moha, rAga-dveSAdi, viSaya- kaSAya chUTane vinazane lagate haiN| jaise- siMha ko dekhakara usakI garjanA sunakara hAthiyoM ke jhuNDa bhAgane, titara-bitara hone lagate haiM, isI prakAra jisakA samyakdarzana rUpI siMha jAgrata ho gayA, sotA huA banda guphA se bAhara nikala AyA phira usakI garjanA se yaha karma rUpI hAthiyoM kA jhuNDa vinaza jAtA hai aura vaha Age bar3hatA huA siddha pada pAtA hai yaha samyakdarzana kI mahimA hai| yahA~ koI prazna kare ki aisA samyakdarzana jisake pratApa se janma-maraNa Tale mukti kI prApti ho, svayaM paramAtmA bane, kyA vaha isa kAla meM abhI hama saMsArI jIvoM ko ho sakatA hai ? usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI ! apanI bhAvanA jAge, isakA bahumAna Ave yahI iSTa hai aisA lage to abhI isI samaya samyakdarzana ho sakatA hai| isa paMcamakAla 7 SYAA AAAAAN FANART YEAR. 146 gAthA-221,222 meM bhI kSaNabhara meM samyakdarzana ho sakatA hai| samyakdarzana pragaTa karanA to vIroM kA kAma hai, kAyaroM kA nahIM hai| isameM ghisane kI jarUrata nahIM hai, yaha to eka samaya ke dRSTi parivartana kA kamAla hai| jahA~ saMsAra se bhinna, zarIra se bhinna, indriya mana vANI se bhinna aura eka samaya kI calane vAlI paryAya se bhinna apane zuddha caitanya jJAnAnaMda svabhAva TaMkotkIrNa appA dhruva tatva kI ora dRSTi gaI, jahA~ eka samaya kI nirvikalpa dazA meM nija zuddhAtmAnubhUti huI ki jaya-jayakAra maca gii| are ! yaha to apanI cIja aura apane ko na mile aisA hotA hI nahIM hai| tAraNa svAmI to kahate haiM- dekha, dekha ! yaha zuddhaM prakAzaM zuddhAtma tatvaM, isameM kala kI bAta hI kyA hai ? yaha to vIroM kI bAta hai aura vIroM kA kAma hai| saMsAra duSyaM je nara viraktaM, te samaya suddhaM jina ukta disTaM / nidhyAta maya moha rAgAdi baMDaM, te suddha visTI tatvArtha sAdhaM // hameM aisA lage to abhI ho sakatA hai| jo siMha jAga gayA hai vaha kyA karatA hai, ise sadgurU agalI gAthA meM kahate haiMsaMmitaM suddha dhuvaM sArdhaM, suddha tatva prakAsakaM / tiartha suddha saMpUna, saMmitaM sAsvataM padaM / / 222 / / anvayArtha (saMmiktaM suddha dhuvaM sArdhaM) samyaktva se zuddha hokara jo apane dhruva svabhAva kI sAdhanA karatA hai (suddha tatva prakAsakaM ) zuddha tatva kA prakAza karatA hai (tiarthaM suddha saMpUna) ratnatraya se saMpUrNa zuddha hokara (saMmiktaM sAsvataM padaM ) apane AtmIka avinAzI zAzvata pada ko pAtA hai| vizeSArtha - yahA~ jAge hue siMha arthAt samyakdRSTi kI mahimA batAI jA rahI hai ki jise nija zuddhAtmAnubhUti ho gaI, jisane jAna liyA ki yaha zuddha caitanya TaMkotkIrNa appA mamala svabhAvI dhruva tatva zuddhAtmA maiM hU~, vaha phira dhruva svabhAva kI hI sAdhanA karatA hai phira vaha para paryAya moha, rAga-dveSAdi vikArI bhAvoM ko nahIM dekhatA, kyA ho rahA hai aura kyA hogA ? isakA vikalpa nahIM karatA, vaha to apane zuddha tatva kA hI prakAza karatA hai arthAt niraMtara usI kA cintana ArAdhana, carcA karatA rahatA hai aura ratnatraya se saMpUrNa zuddha hokara apane avinAzI zAzvata siddha pada ko pAtA hai| isI bAta ko chahaDhAlA meM paM. daulatarAmajI ne bahuta spaSTa apanI bhASA meM kahA hai 707
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-223 samyak zraddhA dhAri puni,sevahu smygjnyaan| jo bAta jaisI hai, use vaisI samajhakara tadrUpa AcaraNa kareM tabhI kAma calatA hai| sva para arthabahudharmajuta,jo pragaTAvana bhaan|| isI bAta ko AcArya kundakunda deva ne rayaNasAra graMtha meM kahA haisamyak sAthai jJAna hoya,pai bhinna araadhau| samma viNA saNNANaM saccAritaM Na hodi NiyameNa / lakSaNa zraddhA jAna, duhU meM bheda abaadhii|| to syaNattaya mAjhe sammaguNU vikaTThamidi jinnudittuN||45|| samyak kAraNa jAna, jJAna kAraja hai soii| samyakdarzana ke binA samyakjJAna aura samyakcAritra niyama se nahIM hote haiM / yugapata hote ha, prakAza dIpaka rauM hoii|| OM isaliye ratnatraya meM samyakdarzana guNa utkRSTa hai, yaha jinendra deva ne kahA hai aura samyagjJAnI hoya, bahuri dir3ha cArita liijai| tInoM kI ekatA ke binA mukti nahIM hotii| ekadeza aru sakaladeza, tasubheda khiijai|| hai samyakdarzana,samyakjJAna aura samyakcAritra yaha tInoM aise kAraNa haiM ki inameM yahA~ prazna AtA hai ki ratnatraya se saMpUrNa zuddha hokara apane avinAzI zAzvata se eka bhI kama ho jAne para mokSa sukha nahIM mila sakatA; yadi cAheM ki binA pada ko pAtA hai to pahale Apa akele samyakdarzana kI bAta kara rahe the aura aba tInoM se samyakadarzana aura samyakjJAna ke kevala samyakcAritra se hI mokSa sukha mila jAye to kI bAta karane lage, isakA kyA prayojana hai spaSTa kareM? yaha kabhI nahIM ho sakatA kintu samyakadarzana aura samyakajJAna ke sAtha rahane vAle isakA samAdhAna karate haiM ki mUla meM to samyakdarzana hI hai, bagaira samyakdarzana samyakcAritra se hI mokSa sukha mila sakatA hai isaliye aisA cAritra hI sajjanoM ke ke to kucha hone vAlA hI nahIM hai paraMtu- samyakradarzana jJAna cAritrANi mokSamArga: liye parama AdaraNIya aura jagatapUjya hai| yaha jainadarzana kA mUla AdhAra bhI dhyAna meM rakhanA hai| akele samyakdarzana se zAzvata , yadi isa jIva kI samyakdarzana aura samyakjJAna ke bala se zuddha cidrUpa meM siddha pada milane vAlA nahIM hai| isake liye tAraNa svAmI ne mAlArohaNa paMDitapUjA nizcala rUpa se sthiti ho jAye aura para padArthoM se sarvathA prema haTa jAya to usI ko aura kamalabattIsI meM ina tInoM kA bahuta sarala sahaja anubhava gamya svarUpa batAyA zuddha nizcaya naya se cAritra samajhanA caahiye| hai,jo hara sAdhaka ko anukaraNIya hai| mAlArohaNa kI AThavIM gAthA se isI bAta ko nizcaya naya ke abhiprAyAnusAra AtmA kA AtmA meM AtmA ke liye spaSTa kiyA hai ki pahale samyaktva ko zuddha karo arthAt mujhe nija zuddhAtmAnubhUti hotanmaya honA hI nizcaya samyacAritra hai| aise cAritrazIla yogI ko hI nirvANa gaI isakA pakkA nirNaya kro| kI prApti hotI hai| vahA~ prazna AyA ki kauna se samyaktva kI bAta hai to kahate hai ki koI bhI samyakdRSTi jIva jAgA huA siMha hotA hai aura siMha kI yaha vizeSatA hotI hai ho-upazama,vedaka, kSAyika isameM koI aMtara nahIM par3atA paraMtu yaha nirNaya pakkA ho ki jAgane ke bAda vaha pramAda meM par3A nahIM rhtaa| apane kArya meM sakriya ho jAtA hai jAye ki maiM AtmA hU~ yaha zarIrAdi maiM nahIM hU~aura vaha AtmA kaisA hU~yaha bhI anubhUtiyuta 3 aura jise pakar3a letA hai phira use chor3atA nahIM hai| isI prakAra samyakdRSTi jIva bhI honA. yahI samyaktva kI zaddhi hai tathA jJAna kI zuddhi sva-para kA yathArtha nirNaya, apane siddha pada kA puruSArtha karatA hai| isI bAta ko agalI gAthA meM kahate haiMjisameM koI saMzaya,vibhrama,vimoha na ho, vastu svarUpa to aisA hI hai| aisA yathArtha jassa hRdayaM saMmiktasya,udayaM sAsvataM sthiraM / nirNaya honA jJAna kI zuddhi hai; aura ina donoM ke hone para cAritra kI zuddhi honA jo 5 nizcaya-vyavahAra ke samanvaya pUrvaka ho kyoMki vartamAna saMyogI dazA meM bagaira dravya tasya gunasya nAthasya, asakya guNa anaMtayaM / / 223 // 1 saMyama ke bhAva saMyama nahIM hotaa| pApa-parigraha.moha.rAga-dveSa, viSaya-kaSAyoM se haTe anvayArtha- (jassa hRdayaM saMmiktasya) jisake hRdaya meM samyaktva kA (udayaM bace bagaira svarUpa meM ramaNatA hotI hI nahIM hai, yaha jainadarzana kA bar3A sUkSma mArga hai| sAsvata sthira) udaya hokara zAzvata sthira ho jAtA hai arthAt kSAyika samyakadarzana 5 yahA~ korI bAteM karane mana samajhAne yA manamAnI karane se bhalA hone vAlA nahIM hai| ho jAtA hai (tasya gunasya nAthasya) vaha guNoM kA nAtha ho jAtA hai (asakya guNa 147
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI gAthA-224 Oo anaMtayaM) phira anantaguNa pragaTa hone meM koI bAdhA nahIM rhtii| dikhane lagatI hai use (udayaM tri bhuvanatrayaM) tIsarA jJAna netra pragaTa ho jAtA hai vizeSArtha-jisake hRdaya meM samyaktva kA udaya hokara zAzvata sthira ho jAtA (lokAloka trilokaM ca) usameM lokAloka aura triloka aise dikhAI dene lagate haiN| hai arthAt kSAyika samyakdRSTi ho jAtA hai usake sAre karma kSaya hone lagate haiM tathA 5 jaise (AlabAle muSaM jathA) nirmala jala meM mukha dikhAI detA hai athavA bAlaka ke kSAyika samyakadaSTi ko kabhI bhI apane svarUpa kI vismati nahIM hotI yaha samyaktva* hAtha meM rakhe darpaNa meM mukha dikhAI detA hai| kabhI vilAtA nahIM hai| kSAyika samyakdarzana kA prakAza hote hI isa AtmA ke bhItara vizeSArtha- yahA~ samyaktva kI vizeSatA batAI jA rahI hai ki jise nirantara guNoM kA vikAsa hone lagatA hai| yaha AtmA svabhAva se ananta guNoM kA svAmI hai| 5 apanA zaddhAtma svarUpa dikhane lagA, usako tIna loka meM vaMdanIya tIsarA jJAna netra ghAtiyA karmoM ke AvaraNa ke kAraNa ve guNa pragaTa nahIM hai| kSAyika samyakdarzana ke pragaTa hojAtA hai| jisameM lokAloka aura tIna loka aise dikhane lagate haiM, jaise nirmala hone para vaha adhika kAla chadmastha nahIM rahatA, siddha paramAtmA ho jAtA hai yA bIca meM jala meM makha dikhAI detA hai athavA hAtha meM rakhe darpaNa meM mukha dikhAI detA hai| eka bhava deva Adi kA lekara puna: manuSya hokara kevalajJAnI arihaMta siddha paramAtmA O yahA~ koI prazna karatA hai ki yaha tIsarA jJAna netra kyA hai? kyA kevalajJAna hai ho jAtA hai kyoMki jaba taka kSAyika samyaktva na ho taba taka koI kSapaka zreNI nahIM kyoMki kevalajJAna meM hI lokAloka aura tInoM loka pratyakSa dikhAI dete haiM to kyA mAMDa sakatA, kSapaka zreNI ke bagaira koI arihanta siddha nahIM hotA to yahA~ tAraNa avrata dazA meM bhI kevalajJAna ho sakatA hai? svAmI yahI kaha rahe haiM ki jise kSAyika samyakdarzana ho jAtA hai vaha guNoM kA nAtha isakA samAdhAna karate haiM ki yaha tIsarA jJAna netra viveka yA samyakajJAna hai ho jAtA hai phira usake ananta guNa pragaTa hone meM koI bAdhA nahIM rhtii| kSAyika & isameM bhI lokAloka kA svarUpa pratyakSa jAnane meM Ane lagatA hai tathA jisako samyakdRSTi usI bhava yA niyama se tIsare bhava meM mokSa jAtA hI hai| / samyakdarzana,samyakjJAna hotA hai use niyama se kevalajJAna hogA hii| avrata dazA meM aba yahA~ prazna AtA hai ki saMsArI ajJAnI mithyAdRSTi jIva ko kyA ekadama viveka hI vaha tIsarA jJAna netra hai jisake pragaTa hone para jIva ko saMsAra kA vAstavika kSAyika samyakadarzana ho sakatA hai yA pahale upazama kSayopazama Adi hote hue kSAyika svarUpa samajha meM AtA hai aura vaha isase chUTane ke liye chaTapaTAne lagatA hai| hotA hai? tathA avratI ko bhI kyA kSAyika samyakdarzana ho sakatA hai? S yahA~ taka antarAtmA jaghanya pAtra avrata samyakdRSTi kI aThAraha kriyAoM meM usakA samAdhAna karate haiM ki yaha koI pratibandha nahIM hai, yaha to jIva kI se pahalI samyaktva kriyA kA varNana gAthA kra.202 se 224 taka kiyA gyaa| aba apanI pAtratA kI bAta hai, avratI ko bhI kSAyika samyakdarzana ho sakatA hai| itanA isako dekha. sana.samajhakara hama apanA nirNaya kareM ki kyA hama bhI samyakadRSTi haiM, avazya hai ki kSAyika samyaktva kevalajJAnI ke sAnnidhya meM hI hotA hai| samAnyata: agara haiM to Age kI kriyAyeM to sahajatA se jIvana meM AveMgI hI, na AveM,na hoveM upazama kSayopazama samyaktva to kabhI bhI kisI ko ho sakate haiN| vaise karaNAnuyoga aisA ho hI nahIM sakatA; kyoMki hamArA lakSya bhI saMsAra se mukta honA hai aura apane kI paribhASA meM karmoM ke upazama se hone vAle samyakadarzana ko upazama samyaktva AnaMda paramAnaMdamayI paramAtma pada ko pAnA hai| kahate haiM, karmoM ke kSayopazama se hone vAle samyakdarzana ko kSayopazama samyaktva yahA~ koI prazna kare ki cAhate to hama bhI yahI haiM paraMtu aisA AtmA kA satzraddhAna kahate haiM aura karmoM ke kSaya se hone vAle samyakdarzana ko kSAyika samyaktva kahate hotA kyoM nahIM hai? isake liye kyA karanA cAhiye? e haiN| aba yaha jIva kI pAtratA honahAra kAlalabdhi Adi para AdhArita hai| isakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! isameM to sabase pahale hameM apane Apako 2 aMta meM samyaktva kI vizeSatA batAte hue sadgurU agalI gAthA kahate haiM dekhanA hogA ki vAstava meM hama cAhate kyA haiM? hamArI ruci cAha, lagana kisa ora saMmiktaM disTate jena , udayaM tribhuvanatrayaM / kI hai? kyoMki mu~ha meM namaka kI DalI rakhe raheM aura mizrI kA svAda cAheM to yaha to lokAloka trilokaM ca, AlabAle muhaM jathA / / 224 // ho hI nahIM sktaa| ruci anugAmI puruSArtha hotA hai aura phira AtmA to apanA nija anvayArtha- (saMmiktaM disTate jena) jisako samyaktva arthAt nija zuddhAtmA ... svabhAva hI hai| isake liye bhedajJAna pUrvaka tatva kA nirNaya kareM aura bhItara se isake 148
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-225,226 SCOO liye chaTapaTAhaTa- lalaka,lagana hove to sahaja meM AtmAnubhUti ho sakatI hai| jo mahAna hiMsA,pApa bandha kA kAraNa hai| pahale loga kahate the- kahAvata thI ki UparI mana samajhAne yA para ko batAne kI apekSA carcA kareM to isase koI lAbha nahIM Umara phor3o na pakhAur3Ao arthAt Umara ke phala ko mata phor3o usameM cAra indriya hai| eka bAta aura hai ki isameM mana kA cakkara bahuta bAdhaka hai| yaha pahale to apane , ur3ane vAle asaMkhyAta jIva hote haiN| isI prakAra ina phaloM meM do indriya se paMcendriya svarUpa ko dekhane hI nahIM detA, saMsAra,zarIra,bhogoM meM bhramAtA rahatA hai, jo inase 8 taka ke asaMkhyAta jIva hote haiM,jo inakA sevana karane para mara jAte haiM tathA inase 7 bacakara chUTakara apane svarUpa meM AtA hai to yaha vahA~ bhI saMzaya, vibhrama paidA karatA kaI roga bhI paidA hote haiM, jo bar3e khataranAka hote haiN| jisakA viveka jAgrata hojAtA . hai; kyoMki svarUpAnubhUti nirvikalpa dazA to eka samaya kI hotI hai, usake bAda hai vaha phira inakA kabhI bhI sevana nahIM krtaa| vilA jAtI hai to yaha yahA~ bhI bhramAtA hai ki abhI samyakdarzana nahIM huA, jise bar3a,pIpala, Umara ,gUlara aura aMjIra ina pA~ca vRkSoM ke hare phala yA sUkhe phala jo samyakdarzana hotA hai, vaha aisA hotA hai, aisA karatA hai Adi nAnA prakAra kI jo khAtA hai vaha rAga bhAva kI adhikatA se aneka trasa jaMtuoM kA ghAta karane vAlA hai| carcAyeM suna rakhI haiM unheM bIca meM lAkara khar3I karatA hai, to aise meM bhI bahuta muzkila samyakdRSTi vivekI ho jAtA hai| vaha khAna-pAna aisA rakhatA hai jisase zarIra svastha par3atA hai| yahA~ tAraNa svAmI isaliye sabhI apekSAoM se apanA nirNaya karA rahe haiM rahe,dharma dhyAna meM bAdhA napar3e tathA trasa- sthAvara donoM prakAra ke prANiyoM kI hiMsA se ki yaha bAta pahale pakkI kara lo, to Age saba sahaja meM sadhegA, varanA bar3A muzkila bacA jA ske| vaha jihvA kA lampaTI nahIM rahatA hai isaliye jina phaloM meM pratyakSa kIDe hogA vikalpa khar3e hoNge| uDate dikhate haiM athavA kIDoM kI utpatti kI bahuta saMbhAvanA hai una vastuoM ko apane samyakadarzana, zabAtma svarUpa kA nirNaya to apane ko svayaM karanA dayAvAna samyakadraSTi nahIM khAtA hai| aise aneka phala haiM jinameM trasa jIva hote haiM. hai aura vaha svayaM se hI svayaM meM hotA hai, ise na para jAnatA hai,na isase para kA unameM yahA~ pA~ca pramukha ginAye gaye haiM. isI taraha ke aura bhI jo phala hoM, jinameM trasa koI saMbaMdha hI hai.svayaM kA nirNaya kareM to saba sahajatA se ho sakatA hai| jIva pAye jAveM yA unake hone kI saMbhAvanA ho- unako dayAvAna samyakdRSTi nahIM Age avrata samyakdRSTi jaghanya pAtra antarAtmA kI aThAraha kriyAoM meM ATha khaataa| zuddha AhAra zarIra aura mana donoM kA rakSaka hai| mUlaguNa kA unake svarUpa sahita varNana karate haiM isI bAta ko gurudeva agalI gAthA meM kahate haiM - mUlagunaM ca utpAdaMte, phalaM paMca na disttte| phalAni paMca tiktaMti,trasasya ravyanArthayaM / bar3apIpala pilaSunIca, pAkara udaMbarastathA // 225 // atIcAra utpAdaMte, tasya doSa nirodhanaM / / 226 // anvayArtha- (mUlagunaM ca utpAdaMte) jo mUlaguNa kA pAlana karatA hai (phalaM paMca anvayArtha- (phalAni paMca tiktaMti) samyakdRSTi ina pA~ca phaloM ko to chor3a na disTate) vaha pA~ca prakAra ke phaloM ko dekhatA hI nahIM hai (bar3a pIpala pilaSunI ca) hI detA hai (trasasya raSyanArthayaM) trasa jIvoM kI rakSA ke liye kabhI inakA sevana nahIM bar3a ke phala, pIpala ke phala,Umara,kaThUmara ke phala aura (pAkara udaMbarastathA) pAkara 8 karatA tathA (atIcAra utpAdaMte) jina phaloM ke sevana se aticAra paidA hote haiM, vaisA arthAt aMjIra ke phala yaha udambara phala haiN| 1 doSa lagatA hai (tasya doSa nirodhana) una doSoM kA nirodha karane ke liye aise phaloM kA vizeSArtha- pahale loga jaMgalI cIjoM kA, jaMgalI phaloM kA jyAdA upayoga khAnA bhI banda kara detA hai, chor3a detA hai| karate the, khAte the| jinameM yaha zarAba pInA, mAMsa khAnA, zahada khAnA, bar3a ke vizeSArtha- aSTa mUlaguNoM meM paMca udambara tIna makAra kahe jAte haiM, to avrata phala,pIpala ke phala,Umara ke phala, aMjIra ke phala tathA gUlara ke phala jo vizeSatA samyakdRSTi ina pA~ca phaloM ko khAnA to chor3a hI detA hai kyoMki usako trasa jIvoM kI se hote the inakA sevana karate the| ina cIjoM ke sevana karane khAne se trasa jIva-do rakSA kI bhAvanA rUpa dayAbhAva pragaTa ho gayA hai tathA aura aise anya phala jinameM trasa, indriya se lekara pA~ca indriya taka ke jIva jo inameM hote the, sabakA ghAta hotA thaa| jIvoM kI utpatti kI saMbhAvanA hotI hai yA jinake sevana karane se atIcAra,vaise doSa hehriUtaas. 149
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 777 zrI AvakAcAra jI lagate haiM, unakA bhI vaha tyAga kara detA hai; isaliye jaise- bar3a, pIpala Adi phaloM ko trasa jIvoM kI rakSArtha tyAgA jAtA hai, vaise hI aura phaloM ko jinameM kIr3oM ke paidA hone kI saMbhAvanA hai unako bhI nahIM khAnA cAhiye, inameM bhI trasa jIva paidA ho jAte haiM tathA hara phala ko jo sUkhe bAdAma supArI ilAyacI- chuhArA Adi yA bahuta dina ke rakhe phala hoM, inako tor3akara va bhale prakAra dekhakara hI khAnA cAhiye, sAbuta phala kabhI koI sA nahIM khAnA cAhiye; kyoMki garmI, sardI barasAta Adi ke nimitta se hara phala meM sa jIvoM kA paidA honA saMbhava hai| kucha phaloM ko tor3ane para andara kIr3e calate hae dikhAI dete haiM isaliye inake aticAroM (doSoM) se bacane ke liye pratyeka sadgRhastha zrAvaka ko inakA sevana nahIM karanA caahiye| phaloM ke sAtha anna Adi bIja meM, phala phUla meM bhI saMmUrcchana trasa Adi jIvoM kI utpatti hotI hai| jIva rakSA, ahiMsA aura dayAbhAva pAlane ke liye inakA bhI vivekapUrvaka sevana karanA caahiye| isI bAta ko zrI gurU Age kI gAthA meM kahate haiM annaM jathA phalaM puhapaM, bIjaM saMmUrchanaM jathA / tathAhi doSa tiktaMte, aneva utpAdyate jathA / / 227 / / anvayArtha - (annaM jathA phalaM puhapaM) isI taraha se annAdi jo ghuna gayA ho, phala-phUla (bIjaM saMmUrchanaM jathA) bIja, sAga, pattI Adi (tathAhi doSa tiktaMte) vaisA hI doSa dekhakara chor3a denA cAhiye (aneya utpAdyate jathA) jahA~ isa prakAra ke aneka trasa jIvoM kI utpatti ho / SYASA YA YES A F vizeSArtha anna jo purAnA ho, ghuna gayA ho, kAlI phullI par3a gaI ho, vaha bhI jIvoM kA sthAna jAnakara tyAga denA caahiye| phala-jo sar3a gayA ho, , usameM trasa jIvoM kI utpatti ho jAtI hai, aisA jAnakara nahIM khAnA caahiye| phUloM meM bhI trasa jIva spaSTa dikhAI dete haiM, jo unake andara rahate haiM- aise phUloM tathA phUlagobhI Adi ko nahIM khAnA cAhiye / sAga, pattI Adi jisameM trasa jIvoM ke baiThane rahane kI saMbhAvanA ho, nahIM khAnA cAhiye tathA aura cIjeM jinameM trasa jIvoM kI utpatti kI saMbhAvanA ho, 5 jaise- jinakA svAda vicalita ho gayA ho, svAda rahita rasa Adi jo bAIsa abhakSya ke antargata Ate haiM, inako bhI avrata samyadRSTi tyAga detA hai, tabhI vaha paMca udambara phala kA saccA tyAgI hotA hai| ajAna phaloM ko bhI binA jAne nahIM khAnA cAhiye, jisameM trasa jIvoM kI rakSA ho vaha kArya karanA caahiye| dayAvAna avratI zrAvaka apane 150 gAthA-227,228 C jIvana ke samAna hI anya paMcendriya jIvoM ko bhI samajhatA hai| jaba koI prANI apanA maraNa nahIM cAhatA hai, to hamArA bhI kartavya hai ki unake prANoM kI rakSA karate hue hama apanA khAna-pAna Adi AcaraNa zuddha rkheN| jaghanya pAtra avrata samyakadRSTi antarAtmA kI aThAraha kriyAoM meM pahalI samyaktva, isake bAda ATha mUlaguNa jisameM pAMca udambara kA varNana kiyA, zrI gurudeva Age tIna makAra meM madya ke svarUpa kA varNana karate haiMmadyaM ca mAna saMbaMdhaM mamataM rAga pUritaM / - asuddha AlApaM vAkyaM, madya doSa saMgIyate // 228 // " anvayArtha - (madyaM ca mAna saMbaMdhaM) zarAba aura mAna kA sambaMdha (mamataM rAga pUritaM ) mamatA ke rAga se pUrita kara detA hai (asuddhaM AlApaM vAkyaM) azuddha vacana bolanA, vyartha bakavAda karanA (madya doSa saMgIyate ) yaha saba madirA zarAba ke doSa kahe jAte haiN| vizeSArtha - tIna makAra meM madya, mAMsa, madhu Ate haiN| jisameM yaha madya kA tyAga karanA pahalA makAra hai| madya madirA, zarAba pIne ko kahate haiM, jo sar3I galI gandI vastuoM se banAI jAtI hai| jisake pIne se manuSya unmatta madahoza ho jAtA hai phira use apanI aura para kI koI khabara nahIM rahatI, vaha anargala pralApa evaM nAnA prakAra ke kriyA kalApa karatA hai, to aisI zarAba pIne kA tyAga avrata samyakdRSTi kara detA hai| yahAM koI prazna karatA hai ki aise gaMde padArthoM kA madya, mAMsa, madhu kA sevana to hama bhI nahIM karate, ucca kula vAle to ina vastuoM kA sevana karate hI nahIM haiM, sAmAnya manuSya bhI inakA sevana nahIM karatA, inakA sevana to nIca loga karate haiM, yaha to sabako hI tyAjya haiM, phira isameM samyadRSTi kI kyA vizeSatA hai ? tAraNa svAmI isI bAta ko lekara samyakadRSTi kI vizeSatA batA rahe haiM ki jaise- zarAba pIne vAlA naze meM unmatta ho jAtA hai, use koI hoza nahIM rahatA kyoMki moha aura mAna se pUrita rAga yukta vyakti ko bhI koI hoza nahIM rahatA hai, vaha bhI jhUTha-saca bolatA hai, apane mAna ke aMhakAra meM phUlA rahatA hai| isa mada ke ATha bheda batAe haiM- kula mada, jAti mada, dhana mada, rupa mada, bala mada, jJAna mada, tapa mada, aura Rddhimada yA adhikAra md| inameM phUlA moha aura rAga meM lipta manuSya ko phira kucha sUjhatA nahIM hai / cAhe jisakA apamAna kara denA, cAhe jisase cAhe jo kucha kaha
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ * Ouii ApakAcAra jI gAthA-229-231 C am denA, apanI akar3a meM rahanA, apane Apako hoziyAra aura sabako mUrkha mAnanA. Age mAMsabhakSaNa kA tyAga sambaMdhI svarUpa kahate haiMapane kArya, apanI bAta ko zreSTha mAnanA aura sabako doSa lagAnA, apanI prazaMsA mAsaM bhaSyate jena, lonI muhUrta gatastathA / karanA,dUsaroM kI nindA karanA,kisI kA bar3hanA sahana na honA,ina bAtoM kA tyAga nabhuktaM na uktaMca, vyApAra na cakrIyate // 230 // hone para hI vAstavika madya tyAga hai| avrata samyakdRSTi ina bAtoM kA bhI viveka rakhatA hai kyoMki krodha aura mAna kA tIvra prakopa ho, vaha samyakadraSTi ho hI nahIM do dAriyA mahI dugdhaM, je nara bhukta bhojanaM / sakatA kyoMki jahAM para vastu meM ahaMpanA hai vahAM AtmAnubhUti kaise hogI; isaliye svAdaM vicalite jena, bhuktaM mAMsa doSanaM // 231 // avrata samyakdRSTi ina bAtoM kA bhI dhyAna rakhatA hai aura inako chor3akara hI apane anvayArtha- (mAsaM bhaSyate jena) jo mAMsa kA bhakSaNa karate haiM, khAte haiM vaha to satsvarUpa kI sAdhanA karatA hai| hai hiMsaka pApI hI haiM parantu jo mAMsa bhakSaNa ke tyAgI haiM unheM (lonI muhUrta gatastathA) Age isakI aura vizeSatA batAI jA rahI hai - eka muhUrta ke bAda kA makkhana bhI nahIM khAnA cAhiye kyoMki usameM sammUrcchana paMcendriya saMdhAnaM saMmUrchanaM jena, tiktati je vicayanaM / jIvoM kI utpatti ho jAtI hai isaliye (na bhuktaM na uktaMca) na svayaM khAnA cAhiye anaMta bhAva doSena, na karoti suddha disTitaM // 229 // 2 aura na hI kisI se khAne ko kahanA cAhiye (vyApAraM na ca krIyate) aura na isakA anvayArtha- (saMdhAnaM saMmUrchanaM jena) saMdhAna-rasadAra, rasabharI vastujaise- murabbA, 5 vyApAra hI karanA caahiye| acAra, zIrA Adi jisameM saMmUrchana jIvoM kI utpatti vizeSatA se ho jAtI hai (do dAriyA mahI dugdhaM) do dAla vAlI vastumahI meM yA dUdha meM DAlakara bhI nahIM (tiktaMti je vicaSyana) jo jJAnavAna vilakSaNa puruSa haiM, vaha ise bhI chor3a dete haiM hai. ra khAnA cAhiye tathA (svAdaM vicalitejena) jina cIjoM kA svAda bigar3a gayA ho unako (anaMta bhAva doSena) gande azlIla doSa yukta bhAva jo ananta prakAra ke hote haiM / MS bhI nahIM khAnA cAhiye (je narA bhukta bhojana) jo manuSya ina vastuoM kA upayoga 5 karate khAte haiM (bhuktaM mAMsa doSanaM) inake khAne se mAMsa kA doSa lagatA hai| (na karoti suddha disTitaM) zuddha dRSTi aise bhAva bhI nahIM karatA hai| vizeSArtha- madya tyAga karane vAle kI aura vizeSatA batAI jA rahI hai ki jo 3 vizeSArtha- yahA~ tIna makAra meM dUsarA mAMsa khAne kA tyAga karanA ATha mUlaguNoM ke aMtargata batAyA jA rahA hai, to jo mAMsa bhakSaNa karate haiM vaha to hiMsaka pApI haiM zarAba to nahIM pItA para aisI vastueM jinameM saMmUrcchana jIvoM kI vizeSa utpatti hotI hai, jaise murabbA-acAra, zIrA Adi jinameM phaphUMda par3a jAtI hai| acAra Adi meM to hai parantu jo isakA tyAga kara dete haiM para yadi eka muhUrta ke bAda arthAt 48 miniTa ke bAda kA makkhana khAte haiM to vaha mAMsa bhakSaNa ke doSI haiM kyoMki eka muharta ke bAda trasa jIva bhI calate-phirate dikhAI dene lagate haiM isaliye vivekI puruSa inakA bhI ! tyAga kara detA hai tathA aise doSa yukta bhAva jo ananta prakAra ke hote haiM, nahIM karatA S makkhana meM vaise hI saMmUrchana paMcendriya jIvoM kI utpatti hone lagatI hai isaliye 48 kyoMki vaha jAnatA hai ki jaise pariNAma hoMge vaise hI karmoM kA baMdha hogA isaliye vaha eminiTa ke pahale makkhana ko garamakara chAnakara ghI banA lenA caahiye| isa bAta se bhI satarka rahatA hai| jina vastuoM ke sevana karane se trasa jIvoM kA ghAta ho aisI vastuoM ko na to jisa vastu meM rasa ke sambandhI ananta jaMtu utpanna ho jAveM, una sabako saMdhAna svayaM khAnA cAhiye na kisI se khAne ko kahanA cAhiye tathA na aisI vastuoM kA kahate haiN| samyakdRSTi jIva jihvA kA lampaTI nahIM hotA isaliye vaha viveka pUrvaka hI vyApAra karanA cAhiye kyoMki kRta, kArita, anumodanA se bhI usI doSa ke bhAgI hote| khAna-pAna rakhatA hai| zuddha bhojana karane se pariNAma nirmala rahate haiM, Alasya nahIM haiN| pahale ke jaina zrAvaka zahada makkhana tathA anya aisI vastueM jinameM trasa jIvoM kA ra 6 satAtA, roga nahIM hote haiN| anantAnubaMdhI kaSAya, anyAya abhakSya kI ora prerita ghAta hotA ho unakA vyApAra bhI nahIM karate the| do dAloM vAlI vastu anAja-mevA karatI hai, samyakadRSTi ke aisI kaSAya kI bhAvanA nahIM hotI hai, isase vaha vicAra Adi bhI mahI-dahI, dUdha meM milAkara nahIM khAnA cAhiye kyoMki inako milAkara khAne se mu~ha meM jAte hI sammUrcchana jIvoM kI utpatti ho jAtI hai| pUrvaka AcaraNa karatA hai| 151
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ouka zrI zrAvakAcAra jI gAdhA-232-234 c om murgI pAlane vAle ko Apa dekheM, ve miTTI ke bartana meM besana DAlakara Upara se madhu kA sammizraNa,do muhUtoM ke anantara vijnyjn| mahI sIMcate haiM tathA usameM thUkate haiM, isase usameM kIr3e paidA ho jAte haiM, jinako murgI agaNita soM sammUrchanoM kA kendra banajAtA saghana // ke choTe-choTe bacce khAte haiN| jina vastuoM kA svAda bigar3a jAve unako bhI nahI 5 pattIpuhupa auzAka jo, hotI vanaspati kAya haiN| khAnA cAhiye kyoMki unameM bhI sammUrcchana,trasa jIva paidA ho jAte haiN| ina cIjoM kA unameM vicarate jIva nita, sammUrchana paryAya haiN| bhakSaNa karanA bhI mAMsa bhakSaNa kA doSa hai ataH jo mAMsa bhakSaNa ke tyAgI haiM unako tyAgo inheM inakA grahaNa karanA sabhI vidhi heya hai| inakA bhI tyAga karate hue apane niyama ko sahIpAlana karanA caahiye| avrata samyakadRSTi vyApAra bhI inakA nahIM karanA isI meM zreya hai| vivekazIla ina saba bAtoM ko jAnatA huA vivekapUrvaka AcaraNa karatA hai| jo kaMda haiM.jo bIja haiMyA jo vidala haiM vijnyjn| Age madhu tyAga kA svarUpa batAte hai jinake ki kaNa kaNa meM vicarate,nityaprati sammUrchana / madhuraM madhurascaiva, vyApAraM na ca krIyate / jo aSTaguNa ko cAhatA, karatA hRdaya kA hAra hai| madhuraM misrite jena, dvi muhUrta saMmUrchanaM / / 232 // inakA kabhI karatA na vaha, vyApAra yA vyavahAra hai|| saMmUrchana jathA jAnate, sAkaM puhapAdi patrayaM / vizeSArtha- yahA~ tIna makAra meM antima madhu tyAga kA varNana cala rahA hai| madhu arthAt zahada yaha madhumakkhiyoM dvArA phUloM Adi ke rasa se saMgrahIta kI jAtI hai para tiktaMte na ca bhuktaM ca, doSaM mAMsa ucyate // 233 // isameM hI unakI viSThA, aNDe Adi bhI diye jAte haiM aura jaba yaha tor3I jAtI hai to kaMdaM bIjaM jathA neyaM,saMmUrchana vidlstthaa| hai hajAroM lAkhoMmadhumakkhiyoM kI hiMsA hotI hai; isaliye eka bUMda zahada khAne meM hajAroM vyApAre na ca bhuktaMca,mUlagunaM prati paalye||234|| jIvoM kI hiMsA kA doSa lagatA hai tathA isameM sammUrcchana jIvoM kI utpatti topratisamaya se hotI hI rahatI hai, kisI anya padArtha meM milAne para do muhUrta meM usameM bhI asaMkhyAta anvayArtha- (madhuraM madhurascaiva) zahada aura zahada jaisI mIThI vastue~ (vyApAra OM sammUrcchana jIvoM kI utpatti ho jAtI hai isaliye vivekavAna zrAvaka na to ise khAte nacakrIyate) inakA vyApAra bhI nahIM karanA cAhiye (madhuraM misritejena) jina vastuoM haiM,na isakA vyApAra karate haiM tathA isI taraha kI anya vastu gur3a Adi kI rAva bhIna meM zahada yA zahada jaisA anya padArtha milA ho (dvi muhUrta saMmUrchana) usameM do muhUrta khAnA cAhiye, na vyApAra karanA cAhiye aura jina cIjoM meM sammUrcchana jIvoM kI arthAt Der3ha ghanTA meM asaMkhyAta saMmUrcchana jIvoM kI utpatti ho jAtI hai| utpatti hove , aise kaMdamUla-phala, bIja, sAga, pattI Adi bhI na khAnA cAhiye, na (saMmUrchanaM jathA jAnate) saMmUrcchana ke barAbara jAnanA cAhiye (sAkaM puhapAdi vyApAra karanA cAhiye tabhI yathArthatayA aSTa mUlaguNa kA pAlana hotA hai| patrayaM) sAga sabjI, phUla, patte Adi (tiktaMtenacabhuktaMca) jo inako chor3atA nahIM hai aura khAtA hai (doSaM mAMsa ucyate) use mAMsa kA doSa kahA gayA hai| yahA~ koI prazna karatA hai ki yaha aSTa mUlaguNa kA pAlana karane vAlA to avratI hotA hai, yahA~ inake aticAra sahita vivecana kiyA hai to yaha to vratI zrAvaka kI (kaMdaM bIjaM jathA neyaM) kaMdamUla, bIja, anAja aura isI prakAra kI aneka kriyAyeM haiM, jo vratI zrAvaka pratimAdhArI hote haiM vaha inakA aticAra rahita pAlana vastueM jinameM (saMmUrchanaM vidalastathA) saMmUrcchana aura dvidala jaisI vastue~ AtI haiN| karate haiN| Apane yahA~ avrata samyakadRSTi kI aThAraha kriyAoM meM aisA vivecana kiyA 2 / (vyApArena ca bhuktaMca) inako na khAnA cAhiye aura na inakA vyApAra karanA cAhiye aura kaha rahe haiM ki yaha to acche-acche vratI,tyAgI, sAdhu bhI aisA pAlana nahIM karate (mUlagunaM prati pAlaye) tabhI sahI mUla guNoM kA pAlana hotA hai| aura na aisA kisI anyazAstra meM hI likhA hai phira ApakA yaha alaga se aisA nirUpaNa madhu mAMsa mayoM kA,na jinameM rehanana kA pAra hai| karane kA kyA abhiprAya hai? karate nahIM,jo vijJa hote haiM kabhI vyApAra haiN| isakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! yaha koI lAdI huI thopI huI kriyAyeM nhiiN| 152
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ w zrI AcakAcAra jI gAthA-255 LOON haiM, yaha to jo jIva jAga gayA hai arthAt jise nija zuddhAtmAnubhUti huI hai, jisane vizeSArtha- yahA~ ratnatraya kI sAdhanA ke svarUpa kA varNana kiyA jA rahA hai, aisA jAnA hai ki isa zarIrAdi se bhinna maiM eka akhaMDaavinAzI caitanya tatva bhagavAna ratnatraya arthAt samyakdarzana, samyakjJAna aura samyakcAritra ina tInoMmaya hI zuddhAtma AtmA hUM, jo siddha ke samAna zuddha parama brahma paramAtma svarUpa hai, yaha zarIrAdi maiM 5 svarUpa hai| ina tInoM kI ekatA mokSamArga hai aura pUrNatA mokSa hai| avrata samyakadRSTi nahIM aura yaha mere nahIM tathA-jisa jIva kA jisa dravya kA jisa samaya jaisA jo kucha jaghanya pAtra antarAtmA jisake jIvana meM aThAraha kriyAoM kA pAlana sahaja meM hotA hai,7 honA hai vaha apanI tatsamaya kI yogyatAnusAra ho rahA hai aura hogA use koI TAla phera usameM prathama samyaktva aura phira ATha mUlaguNa kA varNana kiyA, yahA~ tIna ratnatraya kI badala sakatA nahIM hai, jo yaha anubhava pramANa svIkAra karatA hai vaha avrata samyakdRSTi 5 sAdhanA kA, usake svarUpa sahita varNana kiyA jA rahA hai ki yaha ratnatraya arthAta hai tathA jise saMsAra, zarIra, bhogoM se vairAgya bhAva jAgA hai, jo ina sAre saMyogoM se samyakdarzana,samyakjJAna,samyakcAritra kI sAdhanA apanezuddhAtmA ke guNoM kI sAdhanA chUTanA cAhatA hai, usake jIvana meM yaha aThAraha kriyAyeM sahaja meM aisI hI palatI haiM hai, isase apane nija tatvazuddhAtma svarUpa kA nitya prakAza bar3hatA hai aura yahI sAdhanA kyoMki jisake antara meM na aba kucha khAne kA bhAva hai,na karane kA bhAva hai, na bhogane eka dina apane jJAnamayI dhruva tatva zuddha cidrUpako pragaTa karA detI hai arthAt arihanta kA bhAva hai na kucha kahane, sunane bolane kA bhAva hai, basa vaha to majabUrI meM raha rahA hai, sarvajJapada tathA siddha pada pragaTa ho jAtA hai| isI bAta ko tatvajJAna taraMgiNI meM bhaTTAraka kara rahA hai khA rahA hai to batAo usakA AcaraNa kaisA hogA? are! use to jo kucha jJAnabhUSaNa jI ne jo tAraNa svAmI ke samakAlIna saMvat 1560 meM hue yahI bAta kahI jaisA rUkhA-sUkhA mila jAye sirpha peTa hI to bharanA hai, usakI rasa lolupatA nahIM hairahatI phira batAo kyA vaha bhakSya-abhakSya khAyegA, koI hiMsAdi pApa kriyA kA ratnatrayopalaM bhena binA zuddhacidAtmanaH / vyApAra karegA? yaha use chor3anA nahIM par3ate apane ApachUTa jAte haiN| avrata samyakadRSTi pradurbhAvo na kasyApi yate hi jinAgame / jisakA viveka jAga gayA hai, vaha kaisA hotA hai yaha to use usI rUpa meM hama svayaM vaise binA ratnatrayaM zuddha cidrUpaM na prpnnvaan| banakara dekheM taba patA lagatA hai| yahA~ tAraNa svAmI ne kisI zAstra kI nakala nahIM OM kadApiko'pi kenApiprakAreNa naraH kvcit||12/1,2|| kI, yaha to jo unake jIvana meM ghaTita huA, vaha likhA hai aura yahI satya hai dhruva hai jaina Agama se yaha bAta spaSTa jAnI jAtI hai ki binA ratnatraya ko prApta kiye pramANa hai| yahA~ Upara se lagAye gaye pattoM phUloM kI bAta nahIM kI jA rahI, yahA~ to Aja taka kisI bhI jIva ko zuddhacidrUpa kI prApti nahIM huI arthAt paramAtma pada prApta bhItara se svayaM paidA hotA hai usake patte phUloM aura phala kI bAta kI jA rahI hai| avrata nahIM huaa| binA ratnatraya arthAt samyakadarzana, samyajJAna, samyakcAritra ko prApta samyakdRSTi kA jIvana itanA hI pramANita hotA hai tabhI vaha sahI samyakdRSTi hai| kiye Aja taka kisI manuSya ne kahIM aura kabhI bhI kisI dUsare upAya se zuddha cidrUpa aba Age avrata samyakdRSTi kI aThAraha kriyAoM meM ratnatraya kI sAdhanA ke ko nahIM paayaa| svarUpa kA varNana kiyA jA rahA hai ratnatrayAdvinA cidrUpopalabdhirna jaayte| darsanaM nyAna cAritraM, sArtha suddhAtmA gunaM / yathAstipasaH putrI piturvshilaahkaat||12/3|| tatva nitya prakAsena,sArdhaM nyAna mayaM dhuvaM // 235 // jisa prakAra tapa ke binA Rddhi, pitA ke binA patrI aura megha ke binA varSA nahIM ho sakatI, usI prakAra binA ratnatraya kI prApti ke zuddha cidrUpa kI bhI prApti nahIM ho anvayArtha- (darsanaM nyAna cAritra) samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra sktii| kI sAdhanA (sArdhaM suddhAtmA guna) zuddhAtmA ke guNoM kI sAdhanA yA zraddhAna hai (tatva darzana jJAna cAritra svarUpAtma pravartanaM / nitya prakAsena) isase apane nija tatva kA hamezA prakAza hotA hai (sArdha nyAna mayaM yugapad bhavyate ratnatrayaM srvjineshvraiH||12/4|| dhuvaM) yahI sAdhanA jJAnamayI dhruva tatva ko pragaTa karAtI hai| bhagavAna jinezvara ne eka sAtha samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra 153
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ w zrI AcakAcAra jI gAthA-236,237 c ou svarUpa AtmA kI pravRtti ko ratnatraya kahA hai| (darsanaM sapta tatvAnaM) samyakadarzana sAta tatvoM kA (darva kAya padArthaka) chahayahA~ koI prazna kare ki kyA yaha ratnatraya kI sAdhanA ekadama eka sAtha hotI hai dravyoM kA, pAMca astikAya aura nau padArtha kA yathArtha nirNaya karanA aura inameM (jIva yA krama se karanA par3atI hai? dravyaM ca suddhaM ca) eka mAtra jIva dravya jo apane svabhAva se zuddha hai (sArdhaM suddhaM darasana) usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI ! yaha ratnatraya zuddhAtmA ke guNa haiM aura saba* isakA zraddhAna karanA hI zuddha samyakdarzana hai| eka sAtha rahate haiM, aba sAdhaka apanI pAtratA aura paristhiti anusAra kisa prakAra vizeSArtha-yahA~ ratnatraya kI sAdhanA ke aMtargata prathama samyakdarzana ke svarUpa sAdhanA karatA hai, isameM ekarUpatA nahIM hotIparantu tInoM kI ekatA hue bagaira mokSamArga kA varNana kara rahe haiM ki vaha samyakdarzana nizcaya-vyavahAra kI apekSA do prakAra kA nahIM banatA aura tInoM kI pUrNatA hone para mokSa arthAt zuddha cidrUpa paramAtma pada hotA hotA hai| tatvoM kA zraddhAna karanA vyavahAra samyakdarzana hai aura ratnatraya se paripUrNa hai isameM anyathA bheda nahIM ho sktaa| hai zuddhajJAnamayI caitanyamUrti sva AtmA kA darzana arthAt nijazuddhAtmAnubhUti hI nizcaya phira prazna AtA hai ki Apa samyakadarzana kI pramukhatA kahate haiM aura phira tInoM samyakadarzana hai, aura spaSTa karane ke liye dUsarI gAthA meM khulAsA kiyA hai ki sAta kI ekarUpatA kahate haiM to Akhira isakA krama kyA hai ? isakA samAdhAna karate haiM ki tatva-jIva, ajIva, Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokss| chaha dravya-jIva, pudgala, bhAI! samyakadarzana to pramukha hai hI bagaira samyakadarzana arthAt nija zuddhAtmAnubhUti ke dharma, adharma, AkAza, kAla / paMcAstikAya-jIvAstikAya, pudgalAstikAya, samyakjJAna samyakcAritra hotA hI nahIM hai isaliye sabase pahale bhedajJAna pUrvaka sva- dhrmaastikaay,adhrmaastikaay,aakaashaastikaay| nau padArtha-jIva, ajIva, puNpa, para kA yathArtha nirNaya kara apane Atma svarUpa kA satzraddhAna karanA, vaise samyakdarzana pApa, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokss| hote hI samyakjJAna aura samyakcAritra eka sAtha hI eka samaya meM hote haiM; parantu ina sattAIsa tatvoM kA yathArtha nirNaya, inake bheda aura svarUpa ko jAnanA samyakdarzana apane meM pUrNa hai aura samyakjJAna, samyakcAritra meM kramazaH vikAsa hotA vyavahAra samyakdarzana hai aura inameM eka mAtra jIva dravya jo svabhAva se zuddha hai hai,yaha ekadama eka sAtha pUrNa nahIM hote, inakI sAdhanA karanA par3atI hai aura yaha jIva usakA zraddhAna karanA hI zuddha samyakadarzana hai| kI pAtratA, puruSArtha para kramazaH bar3hate haiN| yahAM koI prazna kare ki tatvArtha sUtra meM tatvArtha zraddhAnaM samyakadarzana, yaha isI bAta ko yahA~ tAraNa svAmI sabase pahale samyakdarzana kI pUrNatA aura sUtra AyA hai ki tatvArtha kA zraddhAna hI samyakdarzana hai phira vyavahAra-nizcaya kA zuddhatA kI bAta karate haiM tathA samyakjJAna, samyakcAritra kI sAdhanA pUrvaka vikAsa 2 bheda kahAM se AyA? kA krama nirUpita karate haiM para tInoM kI ekatA mokSamArga aura tInoM kI pUrNatA hI mokSa isakA samAdhAna karate haiM ki yaha vyavahAra-nizcaya bheda kahIM se AyA nahIM hai, hai yaha nizcita hai aura isakI sAdhanA karanA hI pratyeka sAdhaka kA kartavya hai- 9 yaha to jaina darzana kA mUla AdhAra hai| tatvArtha sUtra meM bhI isI bAta ko kahA hai ki tatva darsanaM tatva sArthaca,tiartha suddha distttN| (vastu) ke svarUpa sahita artha,jIvAdi padArthoM kI zraddhA karanA so samyakadarzana maya mUrti saMpUrna ca,svAtma darsana ciMtanaM // 236 // 3 isa sUtra meM nizcaya samyakdarzana kA hI lakSaNa hai, vyavahAra samyakdarzana kA darsanaM sapta tatvAnaM,darva kAya padArthakaM / nahIM arthAt tatva, dravya, padArtha, astikAya inake nAma Adi jAna lenA tathA aisA jIva dravyaM ca suddhaca, sArtha suddhaM darasanaM / / 237 // zAstra meM kahA hai, yaha satya hai aisA svIkAra karanA yaha vyavahAra samyakdarzana hai| anvayArtha- (darsanaM tatva sArdhaMca) tatva kA zraddhAna samyakdarzana hai aura (tiartha jaise- isa borI meM zakara rakhI hai to yaha zakara mIThI hotI hai, isa prakAra banatI hai, zuddha disTataM) ratnatraya se zuddha dekhanA (mayamUrtisaMpUrnaca) jJAnamayI apane guNoM se paripUrNa isa mila kI banI hai aura acchI guNavattA kI hai, aisA jAnanA mAtra koI kAryakArI 1 caitanyamUrti hai aise (svAtma darsana ciMtanaM) sva AtmA kA darzana aura cintavana krnaa| hitakArI nahIM hai, usa zakara ko cakhanA, usakA prayoga karanA, yaha nizcaya hai aura 154
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI gAthA-258-240 ROO yahI kAryakArI hitakArI hai| isI prakAra ina tatvoM ke nAma bhedAdi jAna lenA aura jAne aura zuddha naya se AtmA ko na jAne taba taka paryAya buddhi hai| zAstra ke anusAra zraddhAna karanA yaha vyavahAra samyakadarzana hai| isameM se prayojanabhUta isa artha kA kalaza rUpa kAvya kahate haiMjIva tatva meM huuN|jo caitanya lakSaNa vAlA sabameM zreSTha hai aise apane svarUpa kI anubhUti ciramiti navatatvacchanna mutrIya mAnaM, bhedajJAna pUrvaka yathArtha zraddhAna karanA nizcaya samyakdarzana hai| isI bAta ko kanakamiva nimagnaM varNamAlA klaape| amRtacandrAcArya ne samayasAra kalaza 6 meM spaSTa kiyA hai| atha satataviviktaM dRzyatAmeka rUpaM, ekatve niyatasya zuddhanayato vyApturyadasyAtmanaH, pratipadamidamAtmajyotirudyotamAnam // 8 // pUrNajJAnaghanasya darzanamiha dravyAMtarebhyaH pRthak / isa prakAra nava tatvoM meM bahuta samaya se chipI huI yaha Atma jyoti zuddha naya samyagdarzanametadeva niyamAdAtmA ca tAvAnayaM, hai se bAhara nikAlakara pragaTa kI gaI hai| jaise-varNoM ke samUha meM chipe hue ekAkAra svarNa tanmuktvA navatatva saMtatimimAmAtmAyamekostu nH|| ko bAhara nikAlate haiM isaliye he bhavya jIvo ! ise sadA anya dravyoM se tathA unase isa AtmA ko anya dravyoM se pRthak dekhanA (zraddhAna karanA) hI niyama se hone vAle naimittika bhAvoM se bhinna ekarUpa dekho| yaha (jyoti) pada pada para arthAt samyakadarzana hai| yaha AtmA apane guNa paryAyoM meM vyApta rahane vAlA hai aura zuddha naya pratyeka paryAya meM ekarUpa ciccamatkAra mAtra udyotamAna hai| se ekatva meM nizcita kiyA gayA hai tathA pUrNa jJAnaghana hai aisA jitanA samyakadarzana hai| Age isI samyakdarzana kI vizeSatA kA varNana karate haiM - utanA hI AtmA hai isaliye AcArya prArthanA karate haiM ki isa nava tatva kI paripATI ko darsanaM A Urthaca, madhya lokena disttte| chor3akara yaha eka AtmA hI hameM prApta ho| AcArya kundakunda deva bhI kahate haiM - bhUvattheNAbhigadA jIvAjIvA ya punnnnpaac| SaT kamalaM ti artha ca,joyaM saMmika darsanaM / / 238 // AsavasaMvaraNijjarabaMdho mokkho ya sammattaM // 13 // darsanaM jana utpAdaMte, tatra mithyA na disttte| bhUtArthanaya se jJAta jIva-ajIva aura puNya-pApa tathA Asrava, saMvara, nirjarA, kunyAnaM malascaiva,tiktaM jogI samAcaret // 239 // baMdha aura mokSa,yaha nava tatva samyaktva haiN| ina nava tatvoM meM zaddha naya se dekhA jAye to malaM vimukta mUDhAdi,paMca visati na disttte| jIva hI eka caitanya camatkAra mAtra, prakAza rUpa pragaTa ho rahA hai| isake atirikta bhinna-bhinna nava tatva kucha bhI dikhAI nahIM dete| jaba taka isa prakAra jIva tatva kI AsA sneha lobhaM ca, gArava tri vimuktayaM / / 240 // jAnakArIjIva ko nahIM hai, taba taka vaha vyavahAra daSTi hai. bhinna-bhinna nava tatvoM ko hai anvayArtha- (darsanaM Ardha Udha ca) samyakdarzana hone para adholoka, mAnatA hai| jIva pudgala kI baMdha paryAya rUpa dRSTi se yaha padArtha bhinna-bhinna dikhAI Urdhvaloka aura (madhya lokena disTate) madhyaloka kA svarUpa dekhane jAnane meM Ane dete haiM kintu jaba zuddha naya se jIva pudgala kA nija svarUpa bhinna-bhinna dekhA jAye lagatA hai (SaT kamalaM tiartha ca) SaTkamala ke yogAbhyAsa dvArA apane ratnatraya mayI taba yaha puNya-pApAdi sAta tatva kucha bhI vastunahIM haiN| ve nimitta-naimittika bhAva se svarUpa ko (joyaM saMmika darsanaM) samyakadarzana meM dekhane lagatA hai| ra hue the isaliye jaba nimitta-naimittika bhAva miTa gayA, taba jIva pudgala bhinna-bhinna 5 (darsanaM jatra utpAdaMte) jahAM samyakdarzana paidA ho jAtA hai (tatra mithyA na 7 hone se anya koI vastu (padArtha) siddha nahIM ho sktaa| disTate) vahAM phira mithyAtva dikhAI nahIM detA (kunyAnaM malascaiva) kujJAna aadi| vastu jo dravya hai aura dravya kA nija bhAva dravya ke sAtha hI rahatA hai tathA maloM ko (tiktaM jogI samAcaret) chor3akara yogI apane svarUpakI sAdhanA karatA hai| nimitta-naimittika bhAva kA abhAva hI hotA hai isaliye zuddha naya se jIva ko jAnane (malaM vimukta mUDhAdi) mala mUDhatA Adi chUTane para (paMca viMsati na disTate) se hI samyakadarzana kI prApti ho sakatI hai| jaba taka bhinna-bhinna nava padArthoM ko phira yaha paccIsa zaMkAdi doSa dikhAI nahIM dete (AsA sneha lobhaMca) AzA sneha
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Accoun zrI AcakAcAra jI gAthA-241 COON aura lobha (gArava tri vimuktayaM) tathA tIna prakAra kA gArava bhI chUTa jAtA hai| darsanaM suddha darvArtha, loka mUr3ha na disttte| vizeSArtha- samyakdarzana hone para adholoka Urdhvaloka aura madhyaloka kA jasya lokaM ca sArtha ca, tiktate suddha disTitaM / / 241 // svarUpa dekhane jAnane meM Ane lagatA hai arthAta cAra gati aura caurAsI lAkha yoniyoM anvayArtha- (darsanaM suddha darvArtha) jise apane zuddha dravya svabhAva kA darzana ho| ke janma-maraNa kA du:kha tathA anAdikAla ke paribhramaNa kA svarUpa samajha meM Ane gayA (loka mUr3ha na disTate) phira vaha loka mUDhatA kI tarapha nahIM dekhatA (jasya / lagatA hai| apane Atma svarUpa kI sAdhanA aura zIghra isa saMsAra se chUTane kI bhAvanAlokaM ca sArdhaM ca) jina bAtoM ko jina kriyAoM ko laukikajana pAlate haiM aura hone se SaTkamala ke yogAbhyAsa dvArA apane ratnatrayamayI svarUpa ko sAdhane lagatA hai| zraddhAna karate haiM (tiktate suddha disTitaM) zuddha dRSTi una sabako chor3a detA hai| jahA~ samyakadarzana arthAta nija zuddhAtmAnubhUti ho jAtI hai phira vahA~ mithyAtva vizeSArtha- yahAM samyakadaSTi kI bAta kahI jA rahI hai ki use apane zaTa Tavya dikhAI nahIM detaa| jaise- sUrya ke udaya hote hI aMdhakAra vilA jAtA hai isI prakAra svabhAva kA darzana ho gayA arthAta usane yaha jAna liyA ki maiM zuddha-buddha avinAzI samyakadarzana pragaTa hote hI kujJAna mithyAtva Adi sAre mala chUTa jAte haiM aura yogI caitanya tatva bhagavAna AtmA hUM, yaha zarIrAdi maiM nahIM aura yaha mere nahIM tathA jaba jisa apane svarUpa kI sAdhanA karatA hai / yaha mithyAtvAdi mala mUDhatA chUTane para phira jIva kA jaisA jo kucha honA hai vaha apane-apane karmodayAnusAra ho rahA hai| jisake zaMkAdi ATha doSa, ATha mada, chaha anAyatana, tIna mUDhatA yaha bhI dikhAI nahIM detI paNya kA udaya hai use saba anukUlatAyeM sahaja meM apane Apa mila rahI haiM aura jisake Ara sasArasa AzA, snaha, lAbhatathA tAna prakAra kA gArava janarajana rAga, kalarajana pApa kA udaya hai usake saba viparIta hI viparIta ho rahA hai, cAhate hue bhI koI usakA doSa aura manaraMjana gArava yaha tIna gArava kahalAte haiM, yaha bhI chUTa jAte haiN| isa kacha nahIM karatA.sAtha nahIM detA, aisA nirNaya hone para vaha loka mUDhatAoM kI tarapha prakAra samyakdRSTi apane svarUpa kI sAdhanA meM rata rahatA hai| I nahIM dekhatA, jina bAtoM ko jina kriyAoM ko laukika jana mAnate haiM,pAlate haiM aura yahA kAiprazna karaki avrata samyakASTa jaghanya pAtra kA aThAraha kriyAAkA zraddhAna karate haiM aisI loka mUDhatA kI sArI kriyAoM ko samyakdRSTi chor3a detA hai| varNana cala rahA hai? isameM jo batAyA jA rahA hai aisA to kisI anya zrAvakAcAra Adi saMsAra meM loga thoDI-thor3I sI bAta para Darate haiN| jisane jo kahA vahI mAnane lagate graMthoM meM nahIM likhA, yaha yoga Adi kI sAdhanA to jainadharma meM batAI hI nahIM hai? cAhe jisakI pajA karane lagate haiN| cAhe jaisI mithyA kriyAyeM pAlane lagate haiM isakA samAdhAna karate haiM ki yaha zrAvakAcAra kisI kI nakala nahIM hai| yahA~ to 5 kyoMki unheM saMsArI kAmanA vAsanA moha mamatA kA bhUta lagA hai, vaha saMsArI vastuoM avrata samyakadRSTi kA jIvana kaisA hotA hai? vaha kyA karatA hai? yaha apane jIvana ke pIche apanA amUlya mAnava jIvana tathA AtmA kA patana bhI karate rahate haiM, unheM se pramANita karake batAyA jA rahA hai tathA jainadharma to yoga sAdhanA kA hI dharma hai; dasa bAta kA korTa hoza viveka nahIM hai ki kyA ucita hai kyA anacita hai kyA hitakArI parantu jo jAne vaha batAye, jinhoMne jAnA hai unhoMne batAyA hai aura yoga sAdhanA 5 hai kyA ahitakArI hai ? cAhe jahAM cAhe jisa kudeva-adeva Adi ke sAmane sira ke bhI jaina Agama meM kaI graMtha haiN| yaha saba sAdhaka kI apanI-apanI sAdhanA * paTakate haiM.cAhe jisakI pUjA mAnyatA karate haiN| loga kahate haiM, isase logoM kA bhalA alaga-alaga hotI hai kyoMki saba jIvoM ke karmodaya paristhiti, pAtratA, zarIrAdibhI bhI to hotA hai tathA zubha bhAva hone se puNya baMdha bhI hotA hai parantu yaha viparIta to hotA hai tathA STA kA saMhanana bhinna-bhinna hotA hai| usI anusAra vaha apanI anukUlatAnusAra sAdhanA / 5 mAnyatA, mithyAtva sahita zubha bhAva bhI ghora saMsAra ke kAraNa haiM, yaha saba mithyAtva karatA hai| mUla abhiprAya to apane Atma svarUpa ke zraddhAna aura Atma kalyANa kI mahApApa durgati kA kAraNa hai| saMsAra meM loga na jAne kyA-kyA karate haiM, unase pUchate bhAvanA se hai aura jise yaha hotA hai, usake jIvana meM yaha saba sahaja meM hone lagate haiM ki bhAI! isakA kyA matalaba hai aura isake karane se kyA lAbha hai? to ve kahate haiN| yaha hama kucha nahIM jAnate, jaise hamAre bujurga karate the yA anya loga karate haiM vaisA hI Age isI samyakdarzana kI aura vizeSatA kA varNana karate haiM hama bhI karate haiN| yaha saba loka mUr3hatA durgatiyoM kA kAraNa hai, ina sabako samyakadRSTila
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-242,243 Oo chor3a dete haiN| bhaya yA cAha se kisI bhI kudeva-adeva kI pUjA bhakti karate haiM, vaha durbuddhi kabhI Ajakala loga devapUjA ke nAma para nAnA rUpa bheSa banAkara nAnA prakAra kI samyakadaSTi nahIM ho skte| jinheM apane karmodaya kA vizvAsa nahIM hai ki hamAre puNya kriyAyeM karate haiN| logoM ko Thagane ke liye bhI saMsArI jIva nAnA prakAra kI devamUDhatA kA udaya hogA to hamArA koI bAla bAMkA ahita nahIM kara sakatA aura pApa kA udaya meM phaMsAte haiN| bhUta-pizAca, devI-dahAr3I Adiyaha to saba pratyakSa kudeva hI haiN| loga * hogA to koI sAtha nahIM de sakatA. hAtha nahIM baMTA sktaa| jagata meM saba jIvoM kA 7 inake sAtha adevAdi ko bhI deva mAnakara pUjate haiM jo ghora saMsAra kA kAraNa hai| apane-apane pApa-paNya karmodayAnasAra hI pariNamana cala rahA hai, isako miTAne isI deva mUDhatA kA svarUpa aura usakI mAnyatA kA phala yahAM Age gAthAoM meM S TAlane meM koI bhI samartha nahIM hai, deva indradharaNendra yahAM taka ki jinendra paramAtmA bhI tAraNa svAmI batA rahe haiM apane yA para ke, kisI ke bhI karmodaya ko nahIM TAla sakate, sabako apane karmodaya deva mUr3ha ca proktaM ca, krIyate jena mUr3hayaM / haiM kA phala bhoganA par3atA hai phira kauna kisakA bhalA-burA kara sakatA hai| cAra prakAra durbuddhi utpAdate jIvA, tAvat disTina suddhaye // 242 // ke deva-bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI aura kalpavAsI jo saMsArI rAgI dveSI deva haiM, adevaM deva uktaM ca,mUr3ha disTi prakIrtitaM / inameM se kisI bhI devI-deva kI pUjA bhakti karanA to kudeva kI mAnyatA hai tathA pASANa, miTTI, lakar3I,lepa, dhAtu Adi kI mUrti ko deva mAnakara pUjA bhakti adeva adevaM asAsvataM yena, tiktate sukha disTitaM / / 243 // kI mAnyatA hai| aise kudeva-adevoM kI pUjA bhakti mAnyatA deva mUDhatA kahalAtI hai anvayArtha- (deva mUDhaM ca proktaM ca) devamUDhatA kA svarUpa kahate haiM (krIyate 8 aura samyakdRSTi ina sabako chor3a detA hai, vaha to apane zuddhAtma tatva paramAtmasvarUpa jena mUDhayaM) jo mUDha loga kiyA karate haiM (durbuddhi utpAdate jIvA) jaba taka jIva ko kI hI zraddhA bhakti karatA hai tathA isa pada ko prApta sacce vItarAgI arihaMta, siddha aisI durbuddhi paidA hotI rahatI hai (tAvat disTina suddhaye) taba taka dRSTi zuddha nahIM hotii| paramAtmA ke guNoM kA ArAdhana karatA hai jisase pariNAmoM meM nirmalatA prApta ho, arthAt vaha samyakdRSTi nahIM hotaa| meM apane zuddhAtmA kA dRDha zraddhAna ho isa abhiprAya ko lekara sacce deva kI vandanA (adevaM deva uktaMca) jo adevoM ko deva kahate haiM aura (mUDha disTi prakIrtitaM): bhakti karatA hai| mUDhadRSTiyoM ke sAtha zraddhA bhakti vaMdanA pUjA prArthanA aura prasiddhi karate haiM ki yaha yahAM koI prazna kare ki kudeva-adeva kI kisI saMsArI kAmanA-vAsanA ko deva haiM (adevaM asAsvataM yena) isa prakAra ke adevoM ko jo nAzavAna jar3a padArthoM se lekara vandanA pUjA bhakti karanA deva mUDhatA hai parantu kyA sacce deva apane iSTa kI banAye gaye haiM (tiktate suddha disTitaM) zuddha dRSTi inako tyAga dete haiM, inakI zraddhA kisI pASANa Adi pratimA ke mAdhyama se pUjA bhakti karanA bhI deva mUDhatA hai? bhakti nahIM krte| usakA samAdhAna karate haiM ki dhAtu pASANa Adi kI pratimA ajIva vinAzIka vizeSArtha- saMsArI prayojanavaza kisI kAmanA vAsanA ko lekara kisI ko deva 3 vastu hai, jisameM saccA devapanA arthAt sarvajJatA vItarAgatA hitopadezitA yA arihaMta mAnakara pUjanA deva mUDhatA hai| isase hamArA bhalA hogA, dhana, vaibhava, putra parivAra siddhapanA kucha bhI na jhalake, koI caitanya bhAva hI pragaTa na ho, use deva mAnanA adeva bar3hegA, roga zoka dUra hoMge aisI mAnyatA mAnakara kisI bhI kudeva-adeva kI pUjA zraddhA hai, mUDhatA hai yaha bhI deva mUDhatA meM garbhita hai| zuddha samyakadRSTi to zuddhAtmA ke bhakti karanA deva mUDhatA hai| ajJAnI mithyAdRSTi saMsArI jIva apanI mUDhatA se aise pada ko prApta jo arihaMta siddha bhagavAna haiM unhIM ko sudeva mAnatA hai aura unakI hI, prapaMcoM meM phaMse rahate haiM tathA isakI prasiddhi prabhAvanA karate haiM ki amuka deva ko mAnane bhakti karatA hai, so bhakti bhI isaliye ki pariNAmoM meM nirmalatA prApta ho tathA apane se yaha lAbha huA, amuka devI kI mAnyatA karane se yaha bhalA huA, usane aisA nahIM zuddhAtmA kI smRti ho jaave| samyakdRSTi vyavahAra naya se sakala aura nikala paramAtmA mAnA thA isaliye usakA aisA ho gayA, isa prakAra kI bAteM kara anya jIvoM ko jo arihaMta aura siddha haiM unakI gADha zraddhA va bhakti rakhatA hai anya kisI kudeva yA 7 devamUDhatA meM phaMsAte rahate haiN| jo jIva aise mUDha logoM kI bAtoM meM lagate haiM aura kisI adeva kI nhiiN| 167
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ DOO zrI zrAvakAcAra jI gAcA-244.249 Oo Age pAkhaMDI mUr3hatA kA varNana karate haiM - karAne vAlI hai| pADI mUDa jAnate, pApaMDa vibhrama rato sdaa| (pASaMDI kumati anyAnI) pASaMDI sAdhu kamati aura ajJAna kA dhArI (kliNgii| jina ukta lopana) kuliMgI mithyA bheSadhArI jina vacanoM kA lopa karane vAlA parapaMcaM pudgalArtha ca, pASaMDI mUr3ha na saMsayaH / / 244 / / * (jinaliMgI mizrena ya) jo jinaliMga ko dhAraNa karake usameM milAvaTa karatA hai anRtaM aceta utpAdaMte, mithyA mAyA lokrNjn| (jina drohI vacana lopana) vaha jinadrohI jinendra ke vacanoM kA lopa karane vAlA hai| pASaMDI mUDha visvAsaM, narayaM pataMti te narA // 245 // (pASaMDI ukta mithyAtaM) pASaMDI bheSI sAdhuoM ke dvArA kahe hue mithyAtva pASaMDI vacana visvAsaM, samaya mithyA prkaasye| 8 poSaka (vacanaM visvAsa na krIyate) vacanoM kA vizvAsa nahIM karanA cAhiye (uktaMca " suddha disTIca) aisA zuddha dRSTi kahA gayA hai jo (darasanaM mala vimuktayaM) samyakdarzana jina drohI durbuddhi jena, ArAdhyaM narayaM pataM / / 246 / / ke ina saba doSoM se pAkhaMDI Adi mUr3hatAoM se rahita hotA hai| pASaMDI kumati anyAnI, kuliMgI jina ukta lopnN| OM (mada asTamAna saMbaMdha) mAna kaSAya sambandhI ATha prakAra kA mada (kaSAyaM doSa jinaliMgI mizana ya, jina drohI vacana lopanaM // 247 // 3 vimuktayaM) va anantAnubaMdhI kaSAya Adi doSoM se rahita (suddha dRSTi samAcaret) zuddha pASaMDI ukta mithyAtaM,vacanaM visvAsa na kriiyte| samyakdRSTi hotA hai (darsanaM malaM na disTate) jisameM samyakdarzana ke koI mala dikhAI uktaM ca suddha disTI ca, darasanaM mala vimuktayaM // 248 // nahIM dete| , vizeSArtha- yahA~ pAkhaMDa mUDhatA kA svarUpa batAyA jA rahA hai, vaise pUrva meM bhI mada asTaM mAna saMbaMdha, kaSAyaM doSa vimuktayaM / S isakA kathana A cukA hai parantu tAraNa svAmI ne samyakadarzana kI sAdhanA meM samyakadraSTi darsanaM malaM na disTaMte, suddha disTi samAcaret / / 249 // 5 ko ina tIna mUDhatAoM se vizeSa sAvadhAna kiyA hai; kyoMki saMsArI prANI inhIM tIna anvayArtha- (pASaMDI mUDha jAnate) jo mUDha pAkhaMDI AtmajJAna rahita sAdhujAne mUDhatA- deva mUDhatA, pAkhaMDa mUDhatA, loka mUDhatA meM rata rahate haiN| avratI samyakdRSTi jAte haiM (pASaMDa vibhrama rato sadA) jo mithyAtva bhrama jAla meM sadA Asakta rahate haiM bhI abhI saMsArI saMyoga gRhastha dazA meM rahatA hai isaliye inase bacakara rahanA atyanta (parapaMcaM pudgalArthaM ca) jo isa pudgala zarIrAdi ke liye hI sarva prapaMca jAla phailAte / Avazyaka hai| yahA~ pAkhaMDa mUDhatA meM guru ke sambandha meM batAyA gayA hai ki kuguru kI rahate haiM unako guru mAnanA (pASaMDI mUr3ha na saMsayaH) pASaMDa mUr3hatA hai, isameM koI saMzaya mAnyatA hI pAkhaMDa mUr3hatA hai| jo AtmajJAna se rahita pAkhaMDa aura bhrama jAla meM sadA nahIM hai| 9 rata rahate haiM tathA zArIrika kriyA ko hI dharma mAnate haiM, sAdhu kA bheSa banAkara bar3A (anRtaM aceta utpAdaMte) jo acetana asatya bAtoM ko paidA karate rahate haiM 3 prapaMca phailAte haiM unako guru mAnanA, unakI zraddhA bhakti vandanA karanA pAkhaMDa mUr3hatA (mithyA mAyA loka raMjana) jhUThI mAyAcArI bAtoM meM logoM ko phaMsAte raMjAyamAna karate hai| jagata meM aneka sAdhu digambara bheSa meM rahate haiM parantu na unakI kriyA hI mokSamArga rahate haiM (pASaMDI mUDha visvAsaM) aise pASaMDI mUr3ha logoM kA vizvAsa karane vAle (narayaM rUpa hai aura na unako nija zuddhAtmA kA jJAna hI hai| jo svayaM mithyAtva bhAva sahita 9 pataMti te narA) manuSyoM ko naraka meM jAnA par3atA hai| 5 haiM, jinake saMsAra kI lAlasA chUTI nahIM hai, jo parigraha baMdhana ke lobhI haiM, indriya , (pASaMDI vacana visvAsaM) aise pAkhaMDI sAdhuoM ke vacanoM para vizvAsa karanA viSayoM ke lampaTI haiN| svayaM kudevoM va adevoM ke upAsaka haiM aura vaisA hI anya ko 7 (samaya mithyA prakAsaye) jo jhUThe Agama yA mata kA prakAza karate haiM (jina drohI upadeza dete haiM, jinakA japa-tapabhajana Adiva anya upadeza vihArAdi sarva kriyAoM durbuddhi jena) jo durbuddhi jinendra paramAtmA ke anekAMtamata ke zatru haiM va duSTa buddhi rakhane kA hetu jagata kA prapaMca hai| ve isa zarIra ke liye tathA AgAmI utkRSTa viSaya bhogane 1 vAle haiM (ArAdhyaM narayaM pataM) inakI ArAdhanA vandanA bhakti karanA naraka meM patana yogya zarIra pAne ke liye hI manamAnI sAdhanA karate rahate haiN| jinheM hiMsA-ahiMsA
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 707 1 zrI AvakAcAra jI kA bhI vicAra nahIM hai, vyasanoM se virakti nahIM hai| mokSamArga ke viparIta AtmAnubhava se zUnya sAdhu nAmadhArI sAdhuoM ko mAna karake bhakti karanA unameM sAdhupane kI zraddhA rakhanA pAkhaMDa mUr3hatA hai, jo samyakdRSTi ko prathama hI tyAjya hai| jo dhAtu pASANa Adi kI mUrtiyAM banavAte haiM, unameM devatvapanA siddha karate haiM, camatkAra Adi ke dvArA logoM ko prabhAvita karate haiN| jhUThe zAstra racakara usameM pUjA vidhAna likhate haiM, nAnA prakAra kI mahimA batAkara logoM ko raMjAyamAna karate haiM, mithyA mAyA meM phaMsAte haiM aise pAkhaMDI mUDha kuguruoM kA vizvAsa karane vAle manuSyoM ko naraka jAnA par3atA hai; kyoMki vaha ghora mithyAtva kA poSaNa karate haiM aise pAkhaMDI sAdhuoM ke vacanoM para vizvAsa karanA, unake jhUThe AgamoM kA pracAra yA prakAzana karanA jo jinendra ke anekAMta mata ke virodhI zatru haiM, duSTa buddhi rakhane vAle haiM inakI ArAdhanA vandanA bhakti karanA naraka meM girAne vAlI hai| aise kuguruoM kI sevA karane se mithyAtva aura ajJAna adhika bar3ha jAtA hai, yaha pAkhaMDI sAdhu svayaM mAyAcAra meM phaMse rahate haiM aura jIvoM ko mithyA mAyA meM phaMsAte haiN| jinake pAsa na vairAgya hai, na saMyama hai, na AtmajJAna hai, na mokSa kI bhAvanA hai, jo mAtra saMsAra ko bar3hAne vAlI pASANa kI naukA ke samAna haiM, jo Apa bhI DUbeMge aura dUsaroM ko bhI ddubaayeNge| aise pAkhaMDI sAdhuoM ne bahuta se mithyAzAstra banA diye haiM, jinameM mithyAtva kA, rAga-dveSa kA va hiMsA kA poSaNa kiyA gayA hai| kudeva - adeva Adi kI pUjA vidhAna banAye haiM, parAdhInatA parAvalambatA kA poSaNa kiyA hai; jabaki jinendra paramAtmA kI vANI jaina Agama syAdvAda naya se jaisA padArtha anekAMta svarUpa hai vaisA hI jhalakAne vAlA hai, jJAna vairAgya kA prakAza karane vAlA hai, AtmA ko sukha zAMti ke mArga meM lagAne vAlA hai, saMyama ko dRr3ha karAne vAlA hai, usakA ekAnta se pratipAdana kara apane mata pakSa karane vAle pAkhaMDiyoM ke jAla se bacanA caahiye| jo kuliMgI haiM vaha to pAkhaMDI kumati ajJAnI haiM hI parantu jo jinaliMga ko dhAraNa karake viparIta AcaraNa karate haiM yA apanA manamAnA bheSa banAkara apane ko gurU manavAte haiM, yaha saba jinendra ke mArga kA lopa karane vAle jinadrohI haiN| aise mithyAtvI pAkhaMDiyoM ke vacanoM para, unake Agama para vizvAsa nahIM karanA cAhiye yaha durgati kA pAtra banAne aura naraka meM le jAne vAle haiN| gRhastha zrAvaka ko ratnatraya ke AcaraNa meM prathama samyakdarzana kI ArAdhanA kA mukhya sthAna hai isameM samyakdarzana ke paccIsa maloM se rahita zuddha samyaktva SYA YA FANART YEAR. 159 gAthA-260-252 arthAt nija zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA ArAdhanA karane vAlA hI zuddha samyakadRSTi hotA hai| isa taraha paccIsa doSoM se rahita zuddha samyaktva kA pAlana karate hue vyavahAra kI aisI kriyAoM ko pAlanA jinase zraddhAna dRr3ha rahe, kisI prakAra kA koI mala doSa na lage, sadguruoM kA satsaMga, satzAstroM kA svAdhyAya, cintana-manana AtmAnubhUti ke liye sAmAyika kA nirantara abhyAsa sAdhanA karate rahanA cAhiye, taba hI samyakdarzana kI zuddhi aura dRr3hatA hotI hai| Age samyakjJAna kI zuddhi aura sAdhanA kA varNana karate haiMnyAnaM tatvAni vedaMte, suddha tatva prakAsakaM / suddhAtmA tiartha suddhaM, nyAnaM nyAna prayojanaM // 250 // anvayArtha - (nyAnaM tatvAni vedaMte) jJAna vahI hai jo jIvAdi sAta tatvoM kA anubhava karAve (suddha tatva prakAsakaM ) zuddha tatva kA prakAza karane vAlA ho (suddhAtmA tiarthaM suddhaM) zuddhAtmA ratnatraya se zuddha hai (nyAnaM nyAna prayojanaM) aisA jJAna karAne vAlA jJAna hI prayojanIya hai| vizeSArtha - yahA~ samyakjJAna kI zuddhi aura sAdhanA kA svarUpa batAte haiM ki samyakjJAna vahI hai jo jIvAdi sAta tatvoM kA yathArtha anubhava karAve, jisameM saMzaya vibhrama vimoha rahita sva-para kA yathArtha svarUpa anubhava meM Ave, zuddhAtmA - ratnatraya arthAt samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra athavA dravya, guNa, paryAya tInoM se zuddha hai, aisA jJAna karAne vAlA jJAna hI prayojanIya hai| jisameM cAroM anuyoga, pAMca samavAya, donoM naya (nizcaya vyavahAra) kA yathArtha jJAna ho, anekAnta kA bodha ho aura nija zuddhAtmA dhruva tatva kA anubhava pramANa jJAna ho, eka-eka samaya kI paryAya kramabaddha nizcita hai isakA bhI pUrNa jJAna ho vahI jJAna samyakjJAna kahalAtA hai / isI bAta ko Age aura spaSTa karate haiM nyAnena nyAnamAlaMbaM, paMca dIpti prasthitaM / utpannaM kevalaM nyAnaM, suddhaM suddha disTitaM / / 251 // nyAnaM locana bhavyasya, jina uktaM sArdhaM dhuvaM / suyaM etAni vinyAnaM, suddha disTi samAcaret / / 252 / / anvayArtha - (nyAnena nyAnamAlaMbaM ) samyakjJAna yA zrutajJAna ke dvArA AtmajJAna
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ womo zrI zrAvakAcAra jI gAthA-253,254 C O . ko dRDha karate hue jo (paMca dIpti prasthitaM) paMcajJAna meM zreSTha rUpa se sthita hai (utpanna svarUpa parijJAna tajjJAnaM nizcayAda vrN| kevalaMnyAnaM) kevala jJAna pragaTa karatA hai (suddhaM suddha disTitaM) yahI zuddha dRSTi kA zuddha karmareNUccaye bAtaM hetuM viddhi zivazriyaH // 12 // AcaraNa hai| bhagavAna jinendra ne vyavahAra naya se ATha prakAra ke AcAroM se yukta jJAna (nyAnaM locana bhavyasya) jisa bhavya ke jJAna netra khula gaye (jina uktaM sAdhaM 8 batalAyA hai aura usase samasta padArthoM kA bhalI prakAra pratibhAsa hotA hai parantu jisase dhuvaM) vaha jinendra ke kahe anusAra apane dhruva tatva kI sAdhanA karatA hai (suyaM etAni sva svarUpa kA jJAna ho, jo zuddha cidrUpa ko jAne vaha nizcaya samyakjJAna hai, vaha vinyAnaM) bhedavijJAna aura zrutajJAna sahita (suddha disTi samAcaret) zuddha dRSTi samyak nizcaya samyakjJAna samasta karmoM kA nAzaka hai aura mokSarUpI lakSmI kI prApti meM AcaraNa karatA hai| parama kAraNa hai, isase mokSa sukha avazya prApta hotA hai| vizeSArtha- samyakjJAnI apane jJAna ke dvArA Atmabala bar3hAtA hai, puruSArtha , samyakdarzana, samyakjJAna sahita samyakcAritra kI sAdhanA hI mukti kA mArga jagAtA hai, aura paMcajJAna meM zreSTha rUpa se sthita jo kevalajJAna use pragaTa karatA hai yahI hai isI bAta ko Age kahate haiMzuddha dRSTi kA zuddha AcaraNa hai| jisa bhavya ke jJAna netra khula gaye vaha bhedavijJAna aura AcaranaM sthirI bhUtaM,suddha tatva tiarthk| zrutajJAna dvArA AtmA-aMtarAtmA ke svarUpa ko jAnatA hai ki merA AtmA vAstava meM urvakAraM ca vedaMte, tisTate sAsvataM dhuvaM / / 253 / / sarva rAga-dveSAdi vikAroM se va jJAnAvaraNAdi karma maloM se tathA zarIrAdi saMyoga se anvayArtha- (AcaranaM sthirI bhUtaM) samyak AcaraNa-sthita ho jAnA hai (suddha rahita hai isa prakAra bhedajJAna kA bAra-bAra abhyAsa karane se jitanA Atmabala bar3hatA tatva tiarthaka) usameM, zuddha AtmIka tatva jo ratnatrayamayI hai (urvakAraM ca vedaMte) hai puruSArtha kAma karatA hai utanA AtmadhyAna hone lagatA hai| jitanA Atma dhyAna ! hai aisA OMkAra mayI paramAtma svarUpa anubhava meM AtA hai (tisTate sAsvataM dhuvaM) jo bar3hatA hai utanA jJAnAvaraNIya karma kA kSayopazama hotA hai, isase matijJAna zrutajJAna e apane avinAzI pada meM virAjamAna hai| kI zakti bar3hatI hai, isI Atma dhyAna kI yogyatA se sampUrNa dvAdazAMga kA jJAna ho - vizeSArtha- yahA~ samyakcAritra kI sAdhanA kA varNana cala rahA hai| samyakcAritra jAtA hai, AtmA zrutakevalI ho jAtA hai| isase hI avadhijJAna, manaH paryayajJAna kA use kahate haiM, jahAM upayoga apane zuddhAtma tatva meM sthita ho jAtA hai. jahAM apane prakAza ho jAtA hai tathA isI AtmadhyAna se unnati karate-karate jaba vaha zukla dhyAna ke rUpa meM ho jAtA hai, ekAgra zuddhopayoga ho jAtA hai, taba vahI jJAna kevalajJAna 2 OMkAra mayI paramAtma svarUpa kA anubhava hotA hai, jo apane zAzvata avinAzI pada ke rUpa meM pariNata ho jAtA hai| meM virAjamAna hai| samyakcAritra kA arthaparamAnanda meM sthita hojAnA hai, jo atIndriya bhavya jIva jagata ke padArtha ko jJAna rUpI AMkha se dekhatA hai, jo antaraMga meM hai aura avinAzI svarUpa hai, isI kA bAra-bAra anubhava karanA. isI meM sthita ho jAnA prakAzamAna rahatI hai, zarIra kI donoM AMkheM to mAtra rUpI sthUla padArthoM ko hI jor3a 1 samyakcAritra hai| isakI sAdhanA avratI samyakdRSTi karatA hai| jaise-tila meM tela, vartamAna meM sAmane haiM unhI ko dekha sakatI haiM parantu bhedavijJAna aura zruta jJAna se prApta phUla meM khuzabU, raMga mile pAnI meM raMga aura pAnI alaga-alaga haiM, aise hI isa deha aura huI samyajJAna kI AMkha sarva padArthoM ko yathArtha dekha letI hai, jaisA vastu kA svarUpa karmAdi se AtmA bhinna hai| aisA bhedavijJAnI samyakdRSTi anubhava karatA hai aura isa hai, usako vaisA hI ThIka-ThIka jAna lenA hI jJAna netra samyakjJAna kA kArya hai| 15 zuddhanaya kI dRSTi se jJAnabala se apane upayoga ko zuddha svarUpa meM sthita karanA, 9) isI bAta ko tatvajJAna taraMgiNI meM bhaTTAraka jJAnabhUSaNa jI ne kahA hai ramane-jamane kA abhyAsa karanA hI samyakcAritra kI sAdhanA hai| aSTadhAcAra saMyuktaM jJAnamukta jineshinaa| yaha AcaraNa do prakAra kA kahA gayA hai, jisakA Age varNana karate haiMvyavahAra nayAt sarva tatvoddhAso bhavedyataH // 11 // AcaranaM dvividha proktaM, saMmiktaM saMyama dhuvaM / prathamaM saMmikta caranasya,sthirI bhUtasya saMjamaM / / 254 //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12TIN Our zrI AvakAcAra jI gAthA- 254,255 P OOR cAritraM saMjamaM caranaM, saddha tatva nirISyanaM / saMyamAcaraNa cAritra ko aMgIkAra kare to zIghra hI nirvANa ko prApta karatA hai| AcaranaM avadhi disTA,sArtha sukha disTitaM // 255 // sammatta caraNa suddhA saMjamacaraNassa jaiva supsiddhaa| anvayArtha- (AcaranaM dvividhaM proktaM) AcaraNa do prakAra kA kahA gayA hai NANI amUr3ha diThThI acire pAvaMti NivvANaM // 9 // jo jJAnI hote hue amUDhadRSTi hokara samyaktvAcaraNa cAritra se zuddha hotA hai (samiktaM saMyama dhurva) eka samyaktva AcaraNa hai dUsarA nizcala saMyamAcaraNa hai (prathama aura jo saMyamAcaraNa cAritra se samyak prakAra zuddha ho to zIghra hI nirvANa ko prApta / samiktacaranasya) pahalA samyaktvAcaraNa hai jo mAtra zraddhAna meM sthira honA hai (sthirI bhUtasya saMjamaM) aura dUsarA saMyamAcaraNa apane svarUpa meM sthita honA hai, jisameM apane 7. svarUpa ke zraddhAna jJAna sahita nirvikalpa atIndriya AnaMda kI anubhUti hotI hai| isI bAta ko puruSArtha siddhayupAya meM amRtacandrAcArya kahate haiM(cAritraM saMjamaMcarana) saMyamAcaraNa cAritra meM (suddha tatva nirISyana) apane zuddhAtma; iti patnatraya metatAtisamaya vikalamapi gRhsthen| svarUpa kA nirIkSaNa hotA hai arthAt dekhanA-bhAlanA milanA hotA hai (AcaranaM avadhi paripAlanIyamanizaM niratyayAM muktimabhilaSitA / / 209 // isa prakAra yaha samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra ratnatraya pratisamaya disTA) isa prakAra kucha-kucha samaya ke liye dekhanA milanA hI samyakcAritra kI (sAdhaM suddha disTitaM) sAdhanA hai jo samyakdRSTi karatA hai| gRhastha zrAvaka ko bhI yadi sarvadeza pAlana na ho sake to ekadeza hI nirantara avinAzI mokSa kA icchuka hote hue pAlana karanA caahiye| vizeSArtha- samyak AcaraNa do prakAra kA kahA gayA hai-pahalA samyaktvAcaraNa muni ke to ratnatraya pUrNa rUpa se hai parantu gahastha zrAvaka sampUrNa ratnatraya kA aura dUsarA saMyamAcaraNa hai| pahalA samyaktvAcaraNa- meM zuddha jJAtA-dRSTA Anandamayo, pAlana nahIM kara sakatA isaliye use ekadeza pAlana karanA caahiye| kisI bhI dazA meM rAga-dveSa se bhinna hUM, aise zraddhAna meM dRr3ha sthira honA hai| dUsarA saMyamAcaraNa-zuddhAtmA use ratnatraya se vimukha nahIM honA cAhiye kyoMki vaha ratnatraya hI mukti kA kAraNa hai| ke anubhava meM sthira honA saMyamAcaraNa hai, isameM apane zuddhAtma svarUpa ko dekhanA mani kA ratnatraya mahAvrata ke yoga se sAkSAt mokSa kA kAraNa hai aura zrAvaka kA milanA aura thor3e-thor3e samaya ke liye sthira hone kI sAdhanA avrata samyakadRSTi ratnatraya aNuvrata ke yoga se paramparA mokSa kA kAraNa hai arthAt jisa zrAvaka ko karatA hai| samyakadarzana ho jAtA hai usakA alpa jJAna bhI samyakajJAna aura aNuvrata bhI jahA~ svarUpAcaraNa cAritra hai vahIM zuddhAtmIka dRSTi hai yahI parama maMgalakArI hai, samyakacAritra kahA jAtA hai| isaliye ratnatraya kA dhAraNa karanA atyanta Avazyaka yahI karmoM ke baMdha ko kSaya karane vAlI hai, yahI bAra-bAra ArAdhane yogya hai| ra hai| sAta tatvoM kI zraddhA karanA vyavahAra samyakadarzana hai aura nija svarUpa kI zraddhA isI bAta ko cAritrapAhur3a meM zrI kundakundAcArya kahate haiM 5 arthAt svAnubhava honA nizcaya samyakadarzana hai| jinAgama se sAta tatvoM ko jAna jiNa NANa divisuddhaM par3hamaM sammatta caraNa cArittaM / lenA vyavahAra samyakjJAna hai aura nija svarUpa kA bhAna arthAt AtmajJAna nizcaya viviyaM saMjamacaraNaM jiNaNANasadesiyaMta pi // 5 // 2 samyakjJAna hai| azubha kAryoM kI nivRtti pUrvaka zubha kAryoM meM pravRtti karanA vyavahAra cAritra ko do prakAra kA kahA hai- prathama to samyaktva kA AcaraNa kahA jo samyakcAritra hai aura zubha pravRttiyoM se bhI nivRtta hokara zuddhopayoga rUpa nija svarUpa sarvajJa ke Agama meM tatvArtha kA jaisA svarUpa kahA hai, isako yathArtha jAnakara zraddhAna 5 zironAni karaNakhAna meM sthira honA nizcaya samyakcAritra hai| isa taraha ratnatraya kA saMkSepa meM varNana kiyA, karanA usameM zaMkAdi doSoM kA na honA, apane Atma svarUpa kI pratIti samyaktvAcaraNa zrAvaka ko isakA ekadeza pAlana avazya hI karanA cAhiye, binA ratnatraya ke kisI cAritra hai aura jo mahAvrata Adi aMgIkAra karake sarvajJa ke Agama meM kahA hai usa prakAra jIva kA kalyANa kadApiho nahIM sktaa| saMyama kA AcaraNa karanA Atma svarUpa meM sthita rahanA saMyamAcaraNa cAritra hai| samyaktva bodha cAritra lakSaNo mokSamArga ityeSaH / Age kahate haiM ki jo isa prakAra samyaktvAcaraNa cAritra ko aMgIkAra karake mukhyopacArarUpaH prApayati paraM padaM puruSam / / 222 // 161
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ CRICK 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-256-259 COO __isa prakAra yaha pUrva kathita nizcaya aura vyavahAra rUpa samyakdarzana samyakjJAna cAhiye- 1. sAMsArika lAbha kI icchA na honaa| 2. dAna dete samaya krodha rahita aura samyakcAritra lakSaNa vAlA mokSamArga AtmA ko paramAtmA kA pada prApta karAtA hai| zAMta pariNAma honaa| 3. dAna dete samaya prasannatA honaa| 4. mAyAcAra chala kapaTa se isI bAta ko tAraNa svAmI ne paMDitapUjA meM kahA hai ra rahita honaa| 5. IrSyA rahita honaa| 6. vivAda (kheda) rahita honaa| 7. abhimAna etat saMmikta pUjasyA, pUjA pUjya smaacert| 8 rahita honaa| mukti zriya partha suddha, vivahAra nisthaya sAsvataM // 32 // dAna dete samaya bahuta zraddhA bhakti va utsAha pUrNa bhAvoM se AhArAdi kA dAna / isI prakAra saccI pUjA, pUjya ke samAna AcaraNa honA hI pUjA hai aura yaha karanA caahiye| dAna dete hue apane ko dhanya mAnanA caahiye| gRhastha kI zobhA dAna mokSa kA zuddha mArga vyavahAra nizcaya se zAzvata hai| se hai| avrata samyakadRSTi nirantara cAra dAna kI prabhAvanA karatA hai| isa prakAra avrata samyakdRSTi kI aThAraha kriyAoM meM yahA~ taka samyaktva, aSTa, Age utkRSTa pAtra samyakdRSTi sAdhu kA svarUpa kahate haiMmUlaguNa aura ratnatraya kI sAdhanA kA varNana kiyA gayA, Age cAra dAna ke svarUpa kA uttama jina rUvI ca, jina uktaM samAcaret / varNana karate haiMpAtraM trividhi jAnate, dAnaM tasya subhaavnaa| tiartha joyate jena, Urdha AdhaM ca madhyamaM // 257 // jina rUvI utkRSTaM ca, avrataM jaghanyaM bhavet // 256 // SaT kamalaM tri urvakAraM, jhAnaM jhAyaMti sadA budhai| anvayArtha- (pAtraM trividhi jAnate) pAtra tIna prakAra ke jAnanA cAhiye (dAnaM paMca dIptaM ca vedaMte, svAtma darasana darasanaM // 258 // tasya subhAvanA) zubhabhAvoM se unako dAna denA cAhiye (jina rUvI utkRSTaM ca)utkRSTa avadhaM jena saMpUna, Rju vipulaM ca disttte| pAtra jinarUvI,jotIrthakara ke samAna nigraMtha vItarAgI digambara sAdhu haiM ve utkRSTa pAtra 5 manaparjaya kevalaM ca,jina rUvI uttamaM budha // 259 // haiM (avrataM jaghanyaM bhavet) jo vrata rahita samyakadRSTi haiM ve jaghanya pAtra haiN| anvayArtha- (uttamaM jina rUvI ca) uttama pAtra jinarUpI nigraMtha sAdhu haiM jo vizeSArtha- anugrahArtha svasyAtisargo dAnam anugraha-upakAra ke hetu se (jina uktaM samAcarat) jinendra bhagavAna kI AjJA pramANa cAritra pAlate haiM (tiartha dhanAdi apanI vastu kA sva-para ke hita ke abhiprAya se tyAga karanA dAna hai| vidhi, joyate jena) jinane samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra kA yathArtha pAlana dravya, dAtR aura pAtra kI vizeSatA se dAna meM vizeSatA hotI hai| kiyA hai tathA jo (Urdha AdhaM ca madhyama) Urdhva loka, adholoka aura madhya loka kA 1.vidhi vizeSa-navadhAbhakti ke krama ko vidhi vizeSa kahate haiN| svarUpa jAnate haiN| 2. dravya vizeSa-zuddha dravya jo tapa, svAdhyAya Adi kI vRddhi meM kAraNa ho, aise (SaTkamalaM tri uvaMkAra) SaT kamala aura tIna urvakAra-OM hrIM zrIM (jhAnaM jhAyaMti AhArAdi ko dravya vizeSa kahate haiN| * sadA budhai) jJAnIdhyAna kI sAdhanA abhyAsa sadA karate haiM (paMca dIptaM ca vedaMte) apane 3. dAtR vizeSa-jo dAtAra zraddhA Adi sAta guNoM sahita ho| paMca jJAna mayI svarUpa kA anubhava karate haiM (svAtma darasana darasanaM) apane Atma 4. pAtra vizeSa-jo samyakcAritra Adi guNoM sahita ho, aise muni Adi ko pAtra svarUpa ke darzana meM lavalIna rahate haiN| vizeSa kahate haiN| pAtra tIna prakAra ke hote haiM-1.uttama pAtra-samyakcAritravAna (avadhaM jena saMpUna) jo avadhijJAna se paripUrNa (Rju vipulaM ca disTate) riju muni, 2. madhyama pAtra-vratadhArI samyakadRSTi zrAvaka, 3. jaghanya pAtra-avirata aura vipulamati ko dekhate haiM (manaparjaya kevalaM ca) manaH paryaya aura kevalajJAna kI samyakadRSTi shraavk| sAdhanA karate haiM (jina rUvI uttamaM budhai) ve jina rUpI nirgrantha vItarAgI jJAnI sAdhu dAtA ko, zubha bhAvoM pUrvaka dAna denA cAhiye tathA sAta guNa sahita honA uttama pAtra haiN| stabi.chudai.comvedos. ac 162
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Oup zrI zrAvakAcAra jI gAthA-260-263 ROO vizeSArtha- yahAM uttama pAtra kA svarUpa kahate haiM, uttama pAtra jina rUpI nirgrantha yahA~ dene yogya uttama pAtra ke svarUpa kA varNana kiyA, Age madhyama pAtra vratI vItarAgI sAdhu haiM, jo jinendra ke kathanAnusAra apanA cAritra bhale prakAra pAlate haiN| zrAvaka kA svarUpa kahate haiMjo nizcaya se ratnatraya ke sAdhaka apanI AtmAnubhUti meM rata rahane vAle, vyavahAra se / utkRSTaM zrAvakaM jena, madhya pAtraM ca ucyate / paMca mahAvrata, pAMca samiti, tIna gupti ke pAlanakartA haiM, jo saMsAra ke Urdhva, adho mati suta nyAna saMpUna, avadhaM bhAvanA kRtaM // 260 // 6 madhya loka ke svarUpa ko jAnate haiM aura isa saMsAra cakra se chaTane kA hI puruSArtha anyA vedaka saMmiktaM,upasamaM sArtha dhuvaM / karate haiN| SaTkamala-padmakamala, guptakamala, nAbhikamala, hRdaya kamala, kaMTha kamala, 5 viMdakamala ke mAdhyama se yoga ko ekAgrakara OM hrIM zrIM kI sAdhanA karane, apane paramAtma: padavI dvitiya AcArya ca, madhya pAtrasadA budhai // 261 // svarUpa ke dhyAna meM lIna rahane kA sadA abhyAsa karate haiN| paMca jJAnamayI apane svAtmA urvakAraM ca vedante, hIMkAraM suta ucyate / kA darzana jJAna aura anubhava karate rahate haiM jisase avadhijJAna pragaTa ho jAtA hai, riju acavyu darsana joyaMte, madhya pAtra sadA budha / / 262 // vipulamati manaH paryaya jJAna kA prakAza hone lagatA hai tathA isI sAdhanA se kevalajJAna pratimA ekAdasaM jena, vrata paMca anuvrataM / pragaTa hotA hai| aise Atma svarUpa ke sAdhaka jinarUpI nigraMtha vatirAgI jJAnI sAdhu hI uttama pAtra hote haiM, jinheM dAna dene kA atizaya phala hotA hai| uttama pAtra sAdhuoM ke sAdhaM sukha tatvArtha, dharma dhyAnaM ca dhyAyate // 23 // bhI tIna bheda haiM- uttama, madhyama, jghny| anvayArtha- (utkRSTaM zrAvakaM jena) jo utkRSTa zrAvaka haiM (madhya pAtraM ca ucyate) 1.jo tIrthakara bhagavAna sAdhu avasthA meM haiM ve uttama meM uttama pAtra haiN| ? vemadhyama pAtra kahe jAte haiM (mati sutanyAna saMpUna) jo mati zrutajJAna se paripUrNa hote 2.jo RddhidhArI sAdhu se lekara cAra jJAna taka ke dhArI haiM ve uttama meM madhyama haiM (avadhaM bhAvanA kRtaM) aura avadhijJAna kI bhAvanA karate haiN| pAtra haiN| OM (anyA vedaka saMmiktaM) jo AjJA samyaktva, vedaka samyaktva (upasamaM sAdha 3. jo sAdhu mAtra AtmasvarUpa ke sAdhaka ratnatraya ke dhArI haiM ve uttama meM dhuvaM) yA upazama samyakdRSTi apane dhruva svarUpa kI sAdhanA karate haiM (padavI dvitiya jaghanya pAtra haiN| AcArya ca) aura dUsarI AcArya padavI ke dhArI hote haiM (madhya pAtra sadA budhai) aise jJAnI ina uttama pAtroM ko gRhasthoM ke dvArA dAna diyA jAnA mokSa prApti meM unake hI sadA madhyama pAtra hote haiN| liye parama sahAyaka hai tathA dAtA ko bhI atizaya puNya baMdha kA kAraNa hai| sAdhu apane (urvakAraM ca vedante) jo apane paramAtma svarUpa kA anubhava karate haiM (hIMkAraM liye bhojana kA prabandhana karate haiM, na karAte haiM tathA jo unake liye banAyA gayA ho suta ucyate) jo tIrthaMkaroM dvArA svarUpa kahA gayA hai (acaSyu darsana joyate) acakSu aisA AhAra bhI nahIM lete, isameM uddiSTa AhAra kA doSa lagatA hai| gRhastha ne jo apane darzana meM apane usa svarUpa ko dekhate haiM (madhya pAtra sadA budhai) vejJAnI sadA madhyama liye banAyA ho usI meM se bhaktipUrvaka diye hue AhAra ko lete haiN| mUlAcAra meM kahA pAtra kahe jAte haiN| ma (pratimA ekAdasaM jena,vratapaMca anuvrataM)jo gyAraha pratimA aura pAMca aNuvratoM muni mahArAja nato bhojana ke liye kisI kI stuti karate haiM,nayAcanA karate 0 kA pAlana karate haiM (sAdhaM suddha tatvArtha) apane zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA karate haiN| 9 haiM, mauna vrata se bhikSA ko jAte haiM, binA bole hue jo zuddha AhAra mila gayA to le lete (dharma dhyAnaM ca dhyAyate) aura dharma dhyAna kI sAdhanA karate haiM, ve madhyama pAtra haiN| haiM, yadi nahIM milatA to samatA bhAva se lauTa Ate haiM; ata:sadgRhastha zrAvaka ko aisA vizeSArtha- yahA~ madhyama pAtra samyakdRSTi vratI zrAvaka ke svarUpa ko batAyA jA padArtha dAna meM denA cAhiye jo rAga-dveSa asaMyama duHkha bhaya Adi ko utpanna na kare tathA rahA hai ki jo utkRSTa zrAvaka gyAraha pratimAoM ke pAlanakartA haiM ve madhyama pAtra kahe uttama tapa va svAdhyAya kI vRddhi meM sahakArI ho| jAte haiN| jo mati zruta samyakjJAna se paripUrNa hote haiM. avadhijJAna pragaTa hone kI 163
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-264-266 , saMbhAvanA rahatI hai,joAjJA samyaktva,vedaka samyaktva yA upazama samyakdRSTi apane haiM, OMkAra svarUpa apane zuddhAtmA kA anubhava va dhyAna karate haiN| acakSu darzana kA 7 dhava svabhAva kI sAdhanA karate haiM aura dUsarI AcArya padavI ke dhArI hote haiM aise jJAnI prayoga karake nirvikalpa AtmA kA darzana karate haiM, isa taraha jo AtmA ke premI Atma . hI madhyama pAtra hote haiN| . dhyAnI va zuddhAtmA ke anubhavazIla puruSa hote haiM ve hI madhyama pAtra kahe gaye haiN| yahA~ eka vizeSa bAta tAraNa svAmI ne pragaTa kI hai ki caturtha guNasthAnavartI * gyAraha pratimA-darzana pratimA, vrata pratimA, sAmAyika pratimA, proSadhopavAsa avrata samyakdRSTi kA prathama upAdhyAya padavA kA dhArAtathA pacama guNasthAnavatAvratA pratimA, sacitta pratimA, anurAga bhakti pratimA, brahmacarya pratimA, Arambha tyAga zrAvaka ko dUsarI AcArya padavI kA dhArI kahA hai, tIsarI sAdhu padavI kA dhArI chaThe 5 pratimA, parigraha tyAga pratimA, anumati tyAga pratimA, uddiSTatyAga prtimaa| guNasthAnavartI mahAvratI nirgrantha vItarAgI sAdhuko kahA hai, cauthI arihanta aura pAMcavIM .. pAMca aNuvrata-ahiMsANuvrata, satyANuvrata, acauryANuvrata, brahmacaryANuvrata, siddha padavI kA varNana kiyA hai, jo sAdhaka kI sAdhanA krama meM eka vizeSa sthAna / paNi hai parigraha pramANaaNuvrata, inakA svarUpa Age batAyA gayA hai| isa prakAra vratI zrAvaka rakhatA hai, jisakA vizeSa varNana padavI phUlanA Adi tathA jJAna samuccaya sAra meM bhI // samyakdRSTi madhyama pAtra hotA hai| jise dAna dene se saMyama kA pAlana aura dharma kI AyA hai, jo khoja aura cintana kA viSaya hai| unake samaya meM bhaTTArakoM kA prabhutva * prabhAvanA hotI hai| aura bAhulya thA tathA gRhasthAcArya,graMthAcArya,mar3hAcArya, maNDalAcArya Adi kI prathA yaha saba pAtra jIva mukti mArga ke pathika, AtmA se paramAtmA banane vAle haiN| pracalana meM thii| isakA nirNaya Age kiyA jaayegaa| inako dAna dene kI bar3I vizeSatA hai, isI krama meM jaghanya pAtra avratI samyakadRSTi ke jo apane paramAtmasvarUpa kA anubhava karate haiM jaisA tIrthaMkaroM ne Atma svarUpa svarUpa kA varNana karate haiM - kahA hai, acakSudarzana meM apane usa svarUpa ko dekhate haiN| gyAraha pratimA aura pAMca avrataM tritiya pAtraM ca,deva sAstra guru maante| aNuvratoM kA pAlana karate haiM, apane zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA aura dharma dhyAna kI ArAdhanA meM rata rahate haiM, ve madhyama pAtra vratI zrAvaka samyakdRSTi kahe jAte haiN| saddahati suddha saMmiktaM, sAdhaM nyAna mayaM dhuvaM // 264 // madhyama pAtra vratI samyakdRSTi zrAvaka ke bhI tIna bheda hote haiM- uttama, madhyama, sukha disTi ca saMpUna, mala muktaM suddhbhaavnaa| jghny| 1. dasavIM, gyArahavIM pratimAdhArI-madhyama meM uttama pAtra haiN| mati kamalAsane kaMThe, kunyAnaM trividhi muktayaM // 25 // 2.sAtavIM se navamIM pratimAdhArI-madhyama meM madhyama pAtra haiN| mithyA trividhi na disTaMte, salyaM trayaM nirodhanaM / 3.pahalI se chaTavIM pratimAdhArI-madhyama meM jaghanya pAtra haiN| dasavIM anumati tyAga pratimA hai, gyArahavIM uddiSTatyAga pratimA hai| yaha bhI sudhaM ca sukha darvArtha, avirata saMmika disTitaM // 266 // apane uddezya se banAyA huA AhAra nahIM lete haiN| gyArahavIM pratimA ke do bheda prasiddha anvayArtha-(avrataM tritiya pAtraMca) tIsarejaghanya pAtra avrata samyakadRSTi haiM jo (deva haiM-1.kSullaka 2. ailaka, kSullaka eka khaMDa vastra laMgoTadhArI hote haiN| mora picchikA sAstra guru mAnate)sacce deva guruzAstra ko mAnate haiM (saddahati suddha samiktaM) zuddhAtma va kamaNDala rakhate haiM, baiThakara pAtra meM bhojana karate haiM, koI eka hI ghara se bhikSA yA svarUpa kA saccA zraddhAna karate haiM (sArdhanyAna mayaM dhuvaM) apane jJAnamayI dhruva svabhAva bhojana karate haiN| koI apane bhikSA ke pAtra meM kaI ghara se thor3A-thor3A lekara aMtima 5 kI sAdhanA karate haiN| ghara meM baiThakara bhojana karate haiN| ailaka meM vizeSatA yaha hai ki ve mAtra eka laMgoTa rakhate (suddha disTi ca saMpUna) yaha avirata samyakdRSTi pUrNa zuddha AtmA kA anubhUti haiM, hAthoM se kezalauMca karate haiM va baiThakara eka hI ghara meM bhikSA se apane hAthoM meM diyA yuta zraddhAnI hotA hai aura (mala muktaM suddha bhAvanA) paccIsa maloM se mukta zaddha huA bhojana karate haiN| bhAvanA karatA hai (mati kamalAsane kaMThe) subuddhi rUpI sarasvatI kA jAgaraNa hone se 2 vratI zrAvaka sumati suzrutajJAna ke dhArI hote haiM va zAstroM ke vizeSa marmajJa hote (kunyAnaM trividhi muktayaM) tInoM prakAra ke kujJAna se mukta hotA hai| Joirmestonekrrirmes 164
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Oup zrI zrAvakAcAra jI gAthA-264.266 CHOOL (mithyA trividhi na disTate) avirata samyakdRSTi meM tIna prakAra kA mithyA zuddha darzana hotA hai aisA avirata samyakadRSTi mokSamArgI jaghanya pAtra hotA hai| bhAva dikhAI nahIM detA (salyaM trayaM nirodhanaM) tInoM zalya bhI dUra ho jAtI haiM (sudhaMca isI bAta ko kArtikeyAnuprekSA meM svAmI kArtikeya kahate haiMsuddha darvArtha ) zuddha dravyArthika naya se apane zuddha svabhAva ko jAnatA hai (avirata / visayAsatto vi sayA, savvAraMbhesu vaTTamANo vi| saMmika disTitaM) aisA avirata samyakdRSTi hotA hai| moha vilAso eso, idi saba maNNade heyaM // 314 // vizeSArtha- avrata samyakdRSTi tIsarA jaghanya pAtra hai, jisake niyama se aNuvrata avirata samyakadRSTi yadyapi indriya viSayoM meM Asakta hai, basa sthAvara jIvoM to nahIM hai parantu vratoM ke dhAraNa kI tIvra bhAvanA hai kyoMki usane saMsAra ko bhaya aura kA ghAta jinameM hotA hai, aise saba ArambhoM meM vartamAna hai, apratyAkhyAnAvaraNa Adi du:kha rUpa jAna liyA hai, usase chUTane kI vairAgya bhAvanA hai| apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyoM ke tIvra udaya se virakta nahIM huA hai, to bhI sabako heya (tyAgane yogya) kaSAya ke udaya se atIcArarahita vrata nahIM pAla sakatA tathApi prazama,saMvega, anukampA ! mAnatA hai aura aisA jAnatA hai ki yaha moha kA vilAsa hai mere svabhAva meM nahIM hai, vaAstikya sahita hotA hai arthAt isake pariNAmoM meM AkulatA va tIvra kaSAya nahIM upAdhi hai rogavata hai, tyAgane yogya hai| rahatI hai| AtmA kA dRDha zraddhAna hone se usake bhItara zAMti jhalakA karatI hai. saMvega 3 Nijjiyadosa deva,sacya jivANaM vayA varaM dhamma / bhAva hone se saMsAra zarIra bhogoM se dRDha vairAgyavAna hotA huA dharma se parama prIti rakhatA vajjiyagaMthaM ca guru,jo maNNadi so husdiddhi||317|| hai| anukampA bhAva hone se sarvaprANI mAtra para dayA rakhatA hai, dukhiyoM ko duHkhI jo jIva doSa rahita ko to deva, saba jIvoM kI dayA ko zreSTha dharma, nirgrantha ko dekhakara usakA hRdaya kampAyamAna ho jAtA hai, yathAzakti vaha duHkha dUra karane kA guru mAnatA hai, vaha pragaTa rUpa se samyakdRSTi hai, aba samyakdRSTi ke vicAra dhAraNA prayatna karatA hai, karAtA hai vaduHkha miTa jAne para harSa mAnatA hai| Astikya bhAva hone kahate haiMse use apane AtmA para pUrNa vizvAsa hotA hai, paraloka kA zraddhAna hotA hai| karma ke jaM jassa jammi dese, jeNa vihANeNa jammi kaalmmi| baMdhava usakI mukti ke Upara vizvAsa rakhatA hai| sacce vItarAga sarvajJa arihanta siddha NAda jiNeNa Niyada,jamma vA ahava maraNaM vA / / 321 // paramAtmA ko deva mAnatA hai tathA jina praNIta ahiMsAdharma ko dharma mAnatA hai| usakA taM tassa tammi dese,teNa vihANeNa tammi kAlammi / samyaktva bhAva nirmala hotA hai vaha zuddhAtmA ko pahicAnatA hai tathA zuddhAtmA kA ko sakkadi vAre,iMdo vA taha jiNido vA // 32 // anubhava karatA hai| jo jisa jIva ke, jisa deza meM, jisa kAla meM, jisa vidhAna se, janma tathA usake paccIsa mala doSa nahIM hote arthAt ATha zaMkAdidoSa, ATha mada, chaha maraNa upalakSaNa se duHkha-sukha, roga dAridra Adi sarvajJa deva ke dvArA jAnA gayA hai. anAyatana, tIna mUDhatA tathA tIna kujJAna kumati, kuzruta, kuavadhi jJAna vilA jAte vaha vaise hI niyama se hogA vaha hI usa prANI ke, usa hI deza meM, usa hI kAla meM, usa haiM, vaha apanI subuddhi rUpI sarasvatI arthAt sumati suzrutajJAna kI nirmala paryAya se hI vidhAna se, niyama se hotA hai, usako indra, jinendra, tIrthakara koI bhI nivAraNa apane zuddhAtmA kA zraddhAna jJAna karatA hai| 4 nahIM kara skte| tInoM prakAra ke mithyAtva- mithyAtva, samyaka mithyAtva, samyaka prakRti sammAiTThI jIvo, duggadi heNa baMdhade kmm| 9 mithyAtva arthAt yaha zarIra hI maiM hU~,yaha zarIrAdi mere haiM,maiM ina sabakA kartA hai, aisI jaM bahubhavesu baddhaM, dukkama taM pi NAsedi // 327 // mithyA mAnyatA tathA tInoM zalya mithyA mAyA nidAna arthAt aisA na ho jAye, samyakadRSTi jIva durgati ke kAraNabhUta azubha karma ko nahIM bAMdhatA hai aura jo aisA nahIM aisA hotA, aisA karUMgA- yaha saba bhAvanAyeM samApta ho jAtI haiN| vaha aneka pUrva bhavoM meM bAMdhe hue pApa karma haiM unakA bhI nAza karatA hai| Agama jJAna kA premI hotA hai, zAstroM ke marma ko samajhatA hai tathA zuddha dravyArthika naya isa prakAra yaha tInoM pAtra samyakdRSTi mokSamArgI hone se supAtra haiN| jo jIva para vizeSa lakSya rakhatA hai kyoMki isa naya se hara eka zarIra meM AtmA kA pavitra binA samyakdarzana ke bAhya vrata sahita hoM vaha kupAtra haiM aura jo samyakadarzana tathA 165
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-267-269 NOON bAhya cAritra se rahita hoM ve apAtra haiN| janma-maraNa kA cakkara chUTa jAtA hai, zeSa 26 lAkha meM-paMcendriya tiryaMca 4 lAkha, Age ina tIna pAtroM ko dAna dene kI bhAvanA aura usakA mahatva varNana karate haiM- nArakI 4 lAkha,deva 4 lAkha aura manuSya 14 lAkha isa prakAra 26 lAkha zeSa rahatI haiN| trividha pAtraM ca dAnaM ca, bhAvanA ciMtate budhai| isameM bhI yadi samyakdarzana hone se pUrva koI naraka tiryaMca manuSya Ayu bAMdha lI ho to suddha disTi rato jIvA, aTThAvana laSya tiktayaM // 267 // *vahA~ jAnA par3atA hai varanA devagati hI jAtA hai aura manuSya tathA devagati ke do, dasa 7 bhava meM hI mokSa calA jAtA hai| nIca itara apa tejaMca, vAyu pRthvI vnsptii| samyakdarzana ke dhArI jo avratI haiM parantu zuddhAtma tatva kA anubhava karane vAle vikalatrayasya jonIca,adrAvana laNya tiktayaM / / 268 // 8 tathA nitya hI pAtroM ko dAna dete rahate haiM, ve kabhI daHkhoM se bharI gatiyoM meM nahIM jAte sukha saMmikta saMjuktaM, suddha tatva prakAsakaM / hai haiM, ve mAnava to sAre duHkhoM se mukta ho jAte haiN| te narA duSa hInasya, pAtra dAna rato sadA // 269 // jo apane caitanya lakSaNa nijasvabhAva ko svIkAra kara lete haiM ve sAre du:khoM se OM mukta jina zuddha dRSTi haiM, ve sampUrNa tatvoM ke jJAtA eka kSaNa meM mokSa (bhAva mokSa) meM anvayArtha- (trividha pAtraM ca dAnaM ca) tIna prakAra ke pAtroM ko dAna dene kI cale jAte haiM phira unakA saMsAra zIghra hI samApta ho jAtA hai| (bhAvanA ciMtate budhai) bhAvanA buddhimAna jana karate rahate haiM (suddha disTi rato jIvA) isI bAta ko ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM svAmI samantabhadra jI kahate haiMaisA dAnI, jo zuddhAtmA kA zraddhAnI samyakdRSTi hai (aTThAvana laSya tiktayaM) usake samyagdarzana zuddhA nAraka tithaMga napuMsaka strItvAni / caurAsI lAkha yoniyoM meM se 58 lAkha yoniyoM kA bhavabhramaNa chUTa jAtA hai| duSkula vikRtAlpAyurdaridratAM ca brajanti nApyavatikA // 35 // (nIca itara apatejaMca) nityanigoda7 lAkha, itara nigoda 7 lAkha, jalakAya ojastejo vidyA vIryayazo vRddhi vijaya vibhava snaathaaH| 7 lAkha, agnikAya 7 lAkha (vAyu pRthvI vanaspatI) vAyukAya 7 lAkha, pRthvIkAya mahAkulA mahAmAnava tilakA bhavanti darzana puutaaH||36|| 7 lAkha, vanaspatikAya 10 lAkha, (vikalatrayasya jonI ca) do iMdriya 2 lAkha,4 jinake samyakdarzana zuddha hai, ve nArakI, pazu, napuMsaka, strI, nIca kula, tInaindriya 2 lAkha, cAra indriya 2 lAkha isa prakAra (aTThAvana laSya tiktayaM) kula vikalAMgI, alpAyu, daridra nahIM hote haiN| vrata rahita hote haiM to bhI khoTI avasthA nahIM 58 lAkha yoniyoM meM samyakdRSTi janma nahIM letA hai arthAt yaha 58 lAkha yoniyAM 5 2 pAte haiN| ve dIptivAna, tejasvI, vidvAna, vIryavAna, yazasvI, vijayI, sampatti ke chUTa jAtI haiN| dhArI, unnatizIla, mahAkulavAna, mahAna kArya karane vAle zreSTha puruSa hote haiN| (suddha saMmikta saMjuktaM) jo zuddha samyaktva ke dhArI haiM (suddha tatva prakAsaka), samyakdarzana kI zuddhatA paramopakAriNI hai| isI bAta ko chahaDhAlA meM paM. daulatarAma zuddhAtma tatva kA anubhava karate haiM (te narA duSa hInasya) ve mAnava du:khoM se chUTa jAte 5jI ne kahA hai| haiM (pAtra dAna rato sadA) jo sadaiva pAtra dAna meM rata rahate haiN| prathama naraka bina SaT bhU jyotiSa, vAna bhavana pNddhnaarii| vizeSArtha- yahA~ tIna prakAra ke pAtroM ko zraddhA bhakti pUrvaka dAna dene kI thAvara vikalatraya pazu meM nAhi,upajata smydhaarii|| mahimA kA varNana cala rahA hai ki jo avratI samyakdRSTi haiM jinheM saMsAra ke du:khoM se tIna loka tihuMkAla mAhiM nahiM, darzana so sukhkaarii| chUTanA hai, jo aThAraha kriyAoM kA yathA zakti pAlana karate haiM, ve pAtra dAna dene kI sakala dharama ko mUla yahI, isa bina karanI dukhkaarii|| sadaiva bhAvanA bhAte haiM tathA apanI zraddhA bhakti zakti anusAra hamezA dAna dete rahate samyakadRSTi jIvoM ke pariNAmoM meM sadA hI vizuddhatA rahatI hai tathA prApta zubhayoga haiN| Atma kalyANa ke icchuka aura mokSamArgI jIvoM ke prati zraddhAvAna dAna dene meM kA vaha sadupayoga karate haiM, jisase bhaviSya meM aura uttama zubhayoga milate haiN| isake tatpara rahate haiN| samyakdarzana hote hI 84 lAkha yoniyoM meM se 58 lAkha yoniyoM ke viparIta mithyAdRSTi prApta zubhayogoM kA durupayoga kara apanA vartamAna jIvana duHkhamaya stoodierreteaderstand Poroinecken 166
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadadehravelated 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-270-272 7 aura bhaviSya andhakAra maya banAtA hai| samyakdRSTi apane puNya ke udaya kA sadupayoga sAdhana juTAnA, pustakeM Adi denA, sacce jJAna(samyakjJAna) meM nimitta bnnaa| pAtroM ko dAna dene meM karatA hai, jisase dharma kI prabhAvanA hotI hai| 2.AhAradAna-tInoM pAtroM ko yathAyogya bhakti pUrvaka bhojana karAnA, isI bAta ko aura Age spaSTa karate haiM - . bhUkhe-pyAse asahAya duHkhI jIvoM ko karuNA pUrvaka bhojana karAnA, sAdharmIjanoM ko pAtra dAnaM ca catvAri, nyAnaM AhAra bheSajaM / * bhojana karAnA, yaha dharma kI vRddhi aura zarIra kI sthiratA kA kAraNa hai| abhayaM ca bhayaM nAsti, dAnaM pAtra sadA budhai||27|| 3.auSadhidAna-pAtroM ko rogagrasta jAnakara roga meTane ke liye auSadhidAna . karanA, auSadhAlaya khulavAnA, davAyeM baTavAnA, rogiyoM kI sevA vyavasthA krnaa| nyAna dAnaM ca nyAnaM ca,AhAra dAna aahaaryN| 4.abhayadAna-pAtroM ko Azraya denA,nirbhaya karanA,yogya sthAna denA, unake avarSa bheSajasvaiva, abhayaM abhaya dAnayaM / / 271 // hai Upara saMkaTa par3e to nivAraNa krnaa| pAtra dAnaM ca suca, karma vipati sadA budhai| dayA pUrvaka prANImAtra ko cAra prakAra kA dAna karanA, karuNA dAna hai| samyakadRSTi je narA dAna ciMtaMte,avirataM saMmika disTitaM // 272 // OM gRhastha sadA kRpAlu hotA hai, jagatamAtra kA upakArI hotA hai, prANImAtra ke prati usake hRdaya meM dayA aura prema hotA hai| duHkhI, bhUkhe, rogI, anapar3ha va Azraya hIna anvayArtha- (pAtra dAnaM ca catvAri) pAtra dAna cAra prakAra kA hotA hai - (nyAnaM binA gharadvAra vAloM aura bhayabhIta logoM ko hamezA cAroM prakAra ke dAna se saMtoSita AhAra bheSaja) jJAnadAna, AhAradAna, auSadhidAna (abhayaM ca bhayaM nAsti) abhayadAna, pAna karatA hai| pazu pakSI jIva mAtra ke prati use karuNA dayA aura prema hotA hai| jisase bhaya kA vinAza ho jAe (dAnaM pAtra sadA budhai) buddhimAna sadaiva pAtroM ko cAra isa prakAra dAna dene dAna dene kI bhAvanA rakhane aura dAna dene vAle kI dAna diyA karate haiN| S anumodanA karane se jo dAna dete haiM,pAtroM ke jJAna kI vaddhi cAhate haiM.unako svayaM (nyAna dAnaM ca nyAnaM ca) jJAnadAna karane se jJAna kI vRddhi hotI hai aura IS jJAnAvaraNIya karma kA vizeSa kSayopazama hotA hai| ve yahAM bhI tathA paraloka meM bhI (AhAra dAna AhArayaM ) AhAra dAna se AhAra kI kamI nahIM rahatI hai (avadhaM 4jJAnI hote haiM / jo AhAradAna dete haiM ve aTUTa puNya bAMdhate haiM.yahAM bhI kabhI bhUkhe bheSajascaiva) auSadhidAna se zarIra meM vyAdhi nahIM hotI (abhayaM abhaya dAnayaM) abhaya nahIM rahate tathA parabhava meM RddhidhArI deva yA dhanazAlI mAnava hote haiN| dAna se abhaya ho jAte haiM phira koI bhaya nahIM rhtaa| auSadhidAna karane se aisA puNya baMdhatA hai,jisase bhaviSya meM niroga sundara zarIra (pAtra dAnaM ca suddhaM ca) zuddha aura satpAtroM ko diyA huA dAna (karma hotA hai| abhayadAna karane se sadA nirbhayatA kA sAdhana milatA hai, Azraya hIna kabhI Sipati sadAbudhai) buddhimAnoM ko sadaiva karmoM kA kSaya karane vAlA hotA hai (jenarA dAna 9 nahIM hote| ve sundara AvAsa va rakSakoM ke mAdhyama ke rahate haiN| yahAM cAra dAna dene se ciMtate) jo manuSya, dAna dete haiM, dAna dene vAle kI anumodanA karate haiM aura dAna dene aTUTa puNya kA baMdha hotA hai| kI bhAvanA rakhate haiM (avirata saMmika disTitaM ) ve avirata samyakadRSTi sAmAnya jo jJAnI vItarAga bhAva se dAna karate haiM,pAtroM ke AtmIka guNoM meM prIti rakhate gRhastha zrAvaka hai| haiM,pAtroM kI ratnatraya kI sAdhanA tathA bhAvanA dRDha rahe, aisI bhAvanA mana meM rakhakara vizeSArtha- pAtra dAna cAra prakAra kA hotA hai - jJAnadAna, AhAradAna, dAna karate haiM tathA dAna dene vAloM kI anumodanA prabhAvanA prazaMsA karate haiN| saMsAra 1 auSadhidAna, abhayadAna yaha hI sacce dAna haiM, ina dAnoM kA phala isa bhava meM yazaH zarIra bhogoM se vairAgya kI bhAvanA bhAte haiM. unake pariNAmoM meM bahuta nirmalatA ho, kIrti tathA parabhava meM sukha samRddhi sadgati aura mukti kI prApti hotI hai| jAtI hai, jisase unake bahuta se pApa karma kSaya ho jAte haiM tathA jitanA zubha rAga rUpa X 1.jJAnadAna-jJAna sikhAnA,zAstra denA,zAstra prakAzana karavAnA, vidyAlaya bhAva hotA hai,usase atizayakArI puNya kA baMdha hotA hai| dAna yadyapi zubha kArya hai; sthApanA karanA, chAtroM ko sahAyatA karanA-par3hAnA likhAnA, par3hane vAle ko par3hane ke parantu samyakdRSTi jJAnI gRhastha ke liye mokSamArga rUpa ho jAtA hai, vaha jJAnI 167
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAcA 273-279 l dAna ke dvArA bhI zuddhAtmA kI bhAvanA kara letA hai| pAtroM ko dAna denA ratnatraya ke pAtra apAtra viseSatvaM, pannaga garvaca ucyte| pAlana meM utsAha bar3hAne vAlA hai isaliye samyaka dRSTi nirantara pAtra dAna dene kI tRNa bhuktaM ca dugdhaM ca,dugdha bhuktaM viSaM punaH // 277 // bhAvanA karatA rahatA hai aura jaba avasara pAtA hai, dAna karake apane dravya aura janma 5 pAtra dAnaM ca bhAvena, mithyA disTI va suddhye| ko saphala mAnatA hai| isI bAta ko kArtikeyAnupekSA meM svAmI kArtikeya kahate haiM - bhAvanA suddha saMpUna, dAnaM phalaM svarga gaamino||278|| bhoyaNa dANeNa sokkhaM,osaha dANeNa stthdaannNc| pAtra dAna rato jIvA, saMsAra duSya nipaatye| jIvANa abhaya dANaM, sudulaha savva dANe su // 362 // kupAtra dAna rato jIvA, narayaM patitaM te narA / / 279 // __ AhAra dAna se sabako sukha hotA hai, auSadhidAna sahita zAstra dAna aura jIvoM ! anvayArtha- (pAtra dAnaM vaTa bIja) pAtroM ko diyA huA dAna bIja kI taraha ko abhayadAna saba dAnoM meM durlabha hai, uttama dAna hai| AhAra dAna dene para tInoM hI dAna 3 (dharanI vidhaMti jetavA) pRthvI meM DAlane para ananta gunA phalatA hai (nyAna vidhaMti diye hue ho jAte haiM kyoMki bhUkha pyAsa nAma ke roga prANiyoM ko dina pratidina hote haiN| dAnaM ca) isI prakAra jJAnI dvArA diyA huA dAna bahuta phalatA hai (dAna ciMtA sadA bhojana ke bala se sAdhu rAta-dina zAstra kA abhyAsa evaM apanI sAdhanA karate haiN| bhojana ke dene se prANoM kI bhI rakSA hotI hai, isa taraha AhAradAna meM budhai) isaliye buddhimAnoM ko dAna karane meM utsAha rakhanA caahiye| (pAtra dAna moSya mArgasya) pAtra dAna mokSamArga kI siddhi kA upAya hai (kupAtraM auSadhi, jJAna aura abhaya dAna yaha tInoM hI diye hue jAnanA cAhiye, isaliye AhAra durgati kArana) kupAtra dAna durgati kA kAraNa hai (vicAranaM bhavya jIvAna) bhavya jIvoM dAna kA vizeSa mahatva hai| kA kartavya hai ki ve bhale prakAra vicAra kara (pAtra dAna rato sadA) pAtra dAna meM sadA rata jo puruSa (zrAvaka) isaloka,paraloka ke phala kI vAMchA se rahita hokara parama bhakti se saMgha ke liye dAna detA hai,usane sakala saMghako ratnatraya meM sthApita kiyaa| (kuguru kudeva uktaMca) jo kupAtra kuguru haiM vaha kudevoM kI bhakti mAnyatA kA uttama pAtra vizeSa ke liye uttama bhakti se uttamadAna eka dina bhI diyA huA, uttama upadeza dete haiM aura (kudharma proktaM sadA) hamezA kudharma hiMsAdi pApArambha karane kI indra pada ke sukha ko pradAna karatA hai| bAta kahate haiM (kuliMgI jina drohI ca) caha kuliMgI jinadrohI aura (mithyA durgati Age supAtra dAna kI mahimA aura kupAtradAna ke doSa batAte haiM bhAjana) mithyAtva sahita durgati ke pAtra haiN| pAtra dAnaM vaTa vIjaM, dharanI vidhati jetvaa| (tasya dAnaM ca vinayaM ca) aise kuguru ko dAna denA aura unakI vinaya karanA nyAna vidhati dAnaM ca, dAna ciMtA sadA budha / / 273 // (kunyAnI mUDha disTita) kujJAnI aura mUDhadRSTipanA hai (tasya dAna citanaM yena) jo pAtra dAna moSya mArgasya,kupAtraM durgati kaarnN| unako dAna dete yA dilAte haiM (saMsAre duSa dAruna) ve saMsAra meM dAruNa duHkha bhogate haiN| vicAranaM bhavya jIvAnaM, pAtra dAna rato sdaa||274|| (pAtra apAtra viseSatvaM) pAtra aura apAtra kI vizeSatA ko (pannaga gavaMca ucyate) gAya aura sarpiNI ke samAna kahA gayA hai (tRNa bhaktaM ca dugdhaM ca) gAya ghAsa khAtI hai kugurU kudeva uktaM ca, kudharma proktaM sdaa| aura dUdha detI hai (dugdha bhuktaM viSaM punaH) sarpiNI dUdha pItI hai aura viSa ugalatI hai| kuliMgI jina drohI ca,mithyA durgati bhAjanaM / / 275 // (pAtra dAnaM ca bhAvena) pAtra dAna dene aura usakI bhAvanA karane se (mithyA tasya dAnaM ca vinayaM ca, kunyAnI mUDha disttitN| disTI ca suddhaye) mithyAdRSTi bhI zuddha ho sakatA hai (bhAvanA suddha saMpUna ) pUrNa zuddha tasya dAna ciMtanaM yena, saMsAre duSa dArunaM // 276 / / bhAvanA se (dAnaM phalaM svarga gAminaM) satpAtra ko dAna dene ke phalasvarUpa vaha devagati jA sakatA hai| 168 eknorreshenormerator
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 708780 7 zrI AvakAcAra jI (pAtra dAna rato jIvA) jo jIva pAtroM ko dAna dene meM rata rahate haiM (saMsAra duSya nipAtaye) vaha saMsAra ke duHkhoM se chUTa jAte haiM (kupAtra dAna rato jIvA) jo jIva kupAtroM ko dAna dene meM rata rahate haiM (narayaM patitaM te narA) ve manuSya naraka meM jAte haiM / vizeSArtha jaise baTa vRkSa kA bIja bahuta choTA hotA hai parantu pRthvI meM boye jAne para bar3A bhArI vRkSa hokara phalatA hai, isI prakAra pAtroM ko diyA huA dAna bahuta bhArI phala detA hai| adhika dhana hone se lobha aura mAna kaSAya bar3hatI hai| viSaya-bhogoM meM lagAne se vaha durgati kA kAraNa banatA hai; isaliye vivekavAna jJAnI usakA sadupayoga dAna karane meM karate haiM, jisase sva-para kA kalyANa hotA hai| satpAtroM ko dAna dene se mokSamArga kI siddhi hotI hai aura kupAtroM ko dAna dene se durgati kA kAraNa banatA hai isaliye bhavya jIvoM ko viveka pUrvaka vicAra kara pAtra, kupAtra ko samajhakara dAna denA caahiye| satpAtroM kA varNana kiyA jA cukA hai, isake viparIta jo kupAtra haiM agara unameM bhI aisI hI zraddhA bhakti kareMge, dAna deMge, unakI bAta mAneMge,unake kahe anusAra caleMge to puNya kI jagaha hiMsAdi pApa hoMge, mithyAtva kA poSaNa hogA jisase durgati jAnA pdd'egaa| jo kupAtra arthAt mithyAdRSTi ajJAnI kuguru haiM, jinhoMne bAhara se bheSa banA rakhA hai jo sAdhu banakara viparIta mArga para calate haiM, kudevAdi ke jAla meM phaMsAte haiM, mithyAtva kA poSaNa karate haiM, apane meM mahantapanA mAnate haiM, pApArambha karate haiM, aise kuliMgI jinadrohI svayaM to durgati jAte haiM para jo inakI zraddhA bhakti mAnyatA karate haiM, vinaya pUrvaka dAna Adi dete haiM ve bhI dAruNa duHkha bhogate haiM, durgati ke pAtra banate haiM kyoMki jo jinadharma ke viruddha AcaraNa karate haiM, jinavANI ko nahIM mAnate apanI manamAnI karate haiM ve patthara kI naukA ke samAna haiN| jo Apa to DUbeMge para jo unake sAtha lageMge unakI mAnyatA kareMge ve bhI usameM hI DUbeMge; isaliye soca vicAra kara dAnAdi denA tathA mAnyatA karanA cAhiye kyoMki pAtra kupAtra kI vizeSatA gAya aura sarpiNI jaisI hai| jaise- gAya ghAsa khAtI hai aura dUdha detI hai aura sarpiNI dUdha pItI hai aura jahara ugalatI hai, isI prakAra satpAtra kI bhAvanA pavitra aura zuddha dharma kI mAnyatA hotI hai, usake bhItara karuNA paidA hotI hai, jisase sabakA bhalA hotA hai| kupAtra duSTa kaThora hotA hai, Upara se bar3A sarala sAdhu jaisA dikhatA hai para bhItara mAyAcArI bharI rahatI hai, jo jIvoM ko apane jAla meM phaMsAtA hai isaliye sAvadhAnI aura viveka pUrvaka hI dAnAdi karanA cAhiye / 07 SYA YA YA YES. 169 gAthA 280-282 satpAtra ko dAna dene se mithyAdRSTi bhI sulaTa sakatA hai, vaha bhI sadgati jA sakatA hai aura kupAtra dAna se vivekavAna bhI durgati jA sakatA hai; isaliye jo jIva satpAtroM ko dAna dene meM rata rahate haiM vaha saMsAra ke duHkhoM se chUTa jAte haiM aura jo kupAtroM ko dAna dene meM rata rahate haiM, vaha narakAdi durgatiyo meM jAte haiN| yahA~ koI prazna kare ki isase to kisI ko dAna hI nahIM denA cAhiye kyoMki apane ko kyA patA kauna supAtra hai, kauna kupAtra hai, isase to vaise hI acche haiM, vyartha hI dAna dekara durgati kyoM jAyeM ? isakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! dAna denA to hara dazA meM lAbhakArI hai, dAna kA phala hI saMsAra meM saba prakAra kI sukha samRddhi milanA hai| prApta dravya kA sadupayoga to dAna karane meM karanA hI caahiye| dAna se hI gRhastha kI zobhA hai isase yahA~ bhI yaza phailatA hai aura parabhava meM bhI sukha sAtA ke yoga milate haiN| yahA~ kahane kA abhiprAya yaha hai ki galata DhaMga se kuguru kupAtroM ke jAla se phaMsakara koI galata kAma nahIM karanA cAhiye jisase apanA bhI ahita ho tathA anya jIvoM kA bhI ahita ho / karuNA buddhi se AhArAdi karAnA, dharmazAlA, auSadhAlaya banavAnA, garIba dukhiyoM kI sevA sahAyatA karanA yaha to pratyeka gRhastha kA kartavya hI hai, isI se dharma kI prabhAvanA aura puNya kA saMcaya hotA hai paraMtu isake sAtha vinaya bhakti zraddhA kA viveka pUrvaka upayoga karanA caahiye| dAna denA duHkha aura durgati kA kAraNa nahIM hai, isake sAtha jo hamArI zraddhA bhAvanA mAnyatA hai vaha duHkha durgati kA kAraNa hai isaliye viveka pUrvaka apane dravya kA aura apanI zraddhA bhakti mAnyatA kA sadupayoga karanA cAhiye / isI bAta ko tAraNa svAmI Age kI gAthAoM meM spaSTa karate haiMpAtra dAnaM ca pratipUrvaM prAptaM ca paramaM padaM / suddha tatvaM ca sArdhaM ca, nyAna mayaM sArdhaM dhuvaM // 280 // pAtraM pramodanaM kRtvA, trilokaM muda ucyate / jana jana utpAdyaMte, pramodaM tatra ucyate // 289 // pAtrasya abhyAgataM kRtvA, trilokaM abhyAgataM bhave / jatra jatra utpAdyaMte, tatra abhyAgataM bhavet // 282 // 5656
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI AcakAcAra jI gAthA-283-245 on pAtrasya ciMtanaM kRtvA,tasya ciMtA sa ciNtye| cakravartI Adi hotA hai, jisase usakA vahAM svAgata sammAna hotA hai.sAdharmI-dharmAtmA cetayaMti prAptaM vRddhi,pAtra ciMtA sadA budh|| 283 // jIvoM kA sammAna bahumAna vAstava meM dharma kA sammAna bahumAna hai aura isase anvayArtha-(pAtra dAnaM ca pratipUna) pAtra dAna kA pUrNa phala yaha hai ki (prApta puNyAnubaMdhI,sAtizaya puNya kA baMdha hotA hai, jo jIva ko hara jagaha,hara paristhiti meM: rakSA karatA hai aura usakA hara jagaha svAgata sammAna hotA hai| yaha bAta dhanyakumAra 7 ca paramaM padaM ) parama pada jo mokSa usakI prApti hotI hai (suddha tatvaM ca sAdhaM ca) jo caritra se bilkula spaSTa ho jAtI hai ki pUrvabhava meM usane bhakti pUrvaka pAtradAna diyA , apane zuddhAtma tatva kI sAdhanA karate haiM aura (nyAna mayaM sAdhaM dhuvaM) jJAnamayI dhruva (nyAna maya sAdha dhuva) jJAnamayA dhruva thA usakA use pariNAma utkRSTa rUpa meM milaa| tatva ko sAdhate haiN| C jo gRhastha zrAvaka nirantara yaha bhAvanA bhAte haiM ki hama apane jIvana aura dravya (pAtraM pramodanaM kRtvA) jo pAtroM ko dekhakara mana meM prasannatA lAte haiM, prabhAvanA hai kA sadupayoga dharma prabhAvanA dharmAtmAoM kI sevA karane meM kareM, unakI yaha bhAvanA karate haiM (trilokaM muda ucyate) unheM triloka meM prasannatA milanA kahA gayA hai (jatra yAkaraNa zubha hotI hai, jisase unakI bhAvanAnusAra sAre kArya nirvighna sAnanda sampanna hote haiM, jatra utpAdyate) jahA~-jahA~ pAtra dAnI jIva paidA hotA hai (pramodaM tatra ucyate) vahA~ yahA~ bhI yaza milatA hai.prabhAvanA hotI hai aura bhaviSya meM bhI atizayakArI kArya hote usako pramoda bhAva prApta hotA hai| haiM tathA usakA jIvana bhI nirantara sukha zAnti AnaMdamaya rahatA hai,saba prakAra kI (pAtrasya abhyAgataM kRtvA) jo pAtroM kA svAgata karatA hai (trilokaM abhyAgataM samaddhi bar3hatI hai| pAtra dAna kI bhAvanA karanA, karane vAloM kI anumodanA karanA aura bhave) usakA triloka meM svAgata hotA hai (jatra jatra utpAdyate) jahAM jahAM jAtA hai. hamezA pAtra bhAvanA kI bhAvanA rakhanA atizaya puNyabaMdha kA kAraNa hai isaliye jJAnI paidA hotA hai (tatra abhyAgataM bhavet) vahAM usakA svAgata hotA hai| sadgRhasthoM ke liye hamezA pAtra bhAvanA karane kI bhAvanA rakhanA caahye| (pAtrasya ciMtanaM kRtvA) jo gRhastha zrAvaka nirantara pAtroM ke lAbha kA cintana . isake viparIta kupAtra, mithyAtva se grasita DhoMgI pAkhaMDI kuliMgI kuguruoM kI kiyA karate haiM (tasya ciMtA sa ciMtaye) unakI bhAvanA zubha hotI hai (cetayaMti prApta prabhAvanA karanA,unake satsaMga meM rahanA durgati kA kAraNa hai, isI bAta ko Age kI vRddhi) isa zubha bhAvanA se vaha vRddhi ko prApta hotA hai (pAtra ciMtA sadA budhai)isaliye gAthAoM meM kahate haiMbuddhimAnoM ko sadaiva pAtra dAna kI bhAvanA karanA caahiye| vizeSArtha- pAtra dAna kA phala aMta meM mokSa kI prApti hai,jo pAtroM ko bhakti kupAtraM abhyAgataM kRtvA, durgati abhyAgataM bhavet / pUrvaka dAna dete haiM,unake bhItara ratnatraya mayI nijazuddhAtmA kI zraddhA dRDha hotI hai| sugati tatra na disTate, durgatiM ca bhave-bhave // 284 // kyoMki jo apane zuddhAtma tatva kI sAdhanA karate haiM, jJAnamayI dhruvatatva ko sAdhate : kupAtraM pramodanaM kRtvA, indrI ityAdi thAvaraM / haiM, unakI mahimA aura prabhAvanA dekhakara dharma kA bahamAna jAgatA hai aura usa ora tiriya naraya pramoda ca, kupAtra dAna phalaM sdaa|| 285 // bar3hane kI bhAvanA hotI hai| jo pAtroM ko arthAt tyAgI vratI sAdhuoM ko dekhakara anvayArtha- (kupAtra abhyAgataM kRtvA) jo koI kupAtroM kA svAgata karate haiM prasanna hote haiM,prabhAvanA karate haiM, unheM triloka meM prasannatA milatI hai, prabhAvanA hotI hai| vaha jahA~-jahA~ bhI jAte haiM, paidA hote haiM vahA~ unako pramodabhAva prApta 5 (durgati abhyAgataM bhavet) ve apane liye durgati kA svAgata karate haiM (sugati tatra na hotA hai| jo vItarAgI nirgrantha jJAnI sAdhuoM kA svAgata karatA hai sammAna karatA disTate) phira unako sugati kA darzana nahIM hotA (durgatiMca bhave-bhave) unako bhava-bhava meMdurgati kI hI prApti hotI hai| hai, usakA triloka meM svAgata hotA hai kyoMki yaha ratnatraya ke sAdhaka sAdhuoM kA ? (kupAtraM pramodanaM kRtvA) jo kupAtroM ko dekhakara AnaMda manAte haiM, unake satsaMga sammAna nahIM balki ratnatraya mayI nijazuddhAtmA kA hI svAgata sammAna karanA hai| isase jahA~-jahA~ bhI vaha paidA hotA hai,vahAM ucca pada kA dhArI RddhidhArI deva indra meM saMlagna rahate haiM (indrI ityAdi thAvaraM) ve ekendriya sthAvaroM meM janmate haiM (tiriya naraya pramodaM ca) unako naraka va tiryaMca gati kA hI AnaMda milatA hai (kupAtra dAna
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI gAthA-286.289 phalaM sadA) kupAtra dAna kA phala hamezA aisA hI hotA hai| nahIM hai| jo apanI zraddhA se vicalita kare, kisI prakAra ke mithyAtva meM phaMsAve, vizeSArtha-jo mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra se yukta bheSI kaliMgI bandhana meM bAMdhe vaha to pratyakSa hI kupAtra hai inase sAvadhAna rahanA cAhiye aura vivek| sAdhu kuguru haiM, unakA svAgata karanA, unako bhakti pUrvaka dAna denA,unake satsaMga 5 pUrvaka hI dAna denA caahiye| meM rahanA,unake kathanAnusAra AcaraNa karanA,yaha saba saMsAra ke kAraNa mithyAdarzana avrata samyakdRSTi vivekavAna hotA hai vaha pAtroM ko hI dAna detA hai aura usa Adi kA hI poSaNa karanA hai, jisakA phala kugati kA bandha hai aura isase bhava-bhava pAtradAna kI kyA vizeSatA hotI hai, yaha tAraNa svAmI Age kI gAthAoM meM kahate haiMmeM durgati kI hI prApti hotI hai, unako kabhI sugati kA darzana nahIM hotA hai; kyoMki 5 pAtra dAnaM ca suddhaM ca, dAtraM suddha sadA bhavet / jo jaise saMga meM rahegA usake Upara usakA vaisA hI asara par3egA, usakI buddhi aura: tatra dAnaM ca muktasya,sukha disTI sadA mayaM // 286 // bhAvanA bhI vaisI hI hogI tathA vaisA hI AcaraNa karegA aura usakA vaisA hI phala ! pAtra siyAM ca dAtrasya, dAnadAnaM ca pAtrayaM / bhoganA pdd'egaa| kupAtra-samyakdarzana se rahita bheSadhArI dravyaliMgI tyAgI vratI sAdhu kahe jAte haiN| inako dekhakara AnaMda mAnanA, inakI anumodanA, prabhAvanA karanA dAtra pAtraM ca suddhaM,dAnaM nirmalataM sadA / / 287 // mithyAtva kI anumodanA hai| mithyAtva bhAvoM kI vAsanA se, anantAnubaMdhI kaSAya kI dAtraM sukha saMmiktaM, pAtraM tatra pramodanaM / tIvratA se ekendriya sthAvara gati kA baMdha hotA hai| mithyAtva ke samAna koI pApa nahIM dAna pAtraM ca suddhaM ca, dAnaM nirmalataM sadA / / 288 // hai| mithyAtva sahita vyakti ko dharmAtmA mAnakara usake adharma kI pratiSThA karanI use & pAtraM jana suddhaM ca, dAtraM pramoda kAranaM / bhI patita rakhanA hai va Apa bhI patita honA hai, isase naraka va tiryaMca gati jAnA par3atA hai ataH vivekI mAnava ko pAtra kupAtra kA vicAra karake hI usakI anumodanA prabhAvanA pAtra dAtra sukhaM ca, uktaM dAna jinAgarma // 289 / / karanA caahiye| anvayArtha- (pAtra dAnaM ca suddha ca) pAtra dAna meM pAtra zuddha ho aura (dAtraM suddha yahA~ koI prazna kare ki samyakadarzana sahita sAdhu supAtra hai aura samyakadarzana sadA bhavet) dAtA zuddha ho aisA zubha yoga mile to (tatra dAnaM ca muktasya) aisA dAna rahita sAdhu kupAtra hai isakI pahicAna karanA ki kauna samyakdRSTi hai, kauna mithyAdRSTi mukti kA kAraNa banatA hai (suddha disTI sadA mayaM) jahA~ dAtA aura pAtra donoM hI zuddha hai yaha to bar3I kaThina samasyA hai aisI sthiti meM samAnya janoM ko kyA karanA cAhiye? dRSTi hoM jo sadA usI maya rahate hoN| isakA samAdhAna karate haiM ki yaha bAta to ThIka hai ki isakI pahicAna nirNaya (pAtra siSyAM ca dAtrasya) uttama pAtra, dAtA ko zikSA jJAna dAna dete haiM aura karanA muzkila hai ki kauna samyakdRSTi kauna mithyAdRSTi hai para sAmAnya vyavahAra meMS (dAtra dAnaM ca pAtrayaM) dAtA, pAtroM ko AhAra Adi dAna dete haiM (dAtra pAtraM ca suddha) sAdhu ke guNa lakSaNa AcaraNa aura carcA se yaha bAta samajha meM A jAtI hai,usake jahAM dAtA aura pAtra donoM zuddha hoM (dAnaM nirmalataM sadA) aisA dAna hamezA nirmala zubha anusAra vyavahAra karanA cAhiye / pramukha bAta yaha hai ki kisI ko guru mAnakara aura atizayakArI hotA hai| samarpita ho jAnA, isameM bar3e viveka kI AvazyakatA hai kyoMki usameM zraddhA bhakti (dAtraM suddha samiktaM) jahAM dAtAzuddha samyakdRSTi ho (pAtraM tatra pramodanaM) isase kI vizeSatA rahatI hai aura zraddhA bhakti pUrvaka samarpaNa hI pAtra kI apekSA sadgati pAtra ko bar3I khuzI hotI hai aura vaha usakI anumodanA aura pramoda bhAva rakhatA hai durgati kA pAtra banAtA hai| sAmAnya vyavahAra apekSA AhAra auSadhi Adi dAna denA (dAtra pAtraM ca suddhaM ca) jahAM dAtA aura pAtra donoM uttama zuddha hote haiM (dAnaM nirmalataM, puNya bandha kA hI kAraNa hai, usameM prANI mAtra ke prati karuNA buddhi se dAna diyA jA sadA) aisA dAna hamezA hI prazaMsanIya aura nirmala hotA hai| sakatA hai isameM jAti-pAMti bheSa, paryAya Adi kA bhI prayojana nahIM hai| (pAtraM jatra suddhaM ca) jahAM pAtra uttama arthAt suddha samyakadRSTi hotA hai aura yahA~ pAtra kupAtra kI vizeSatA zraddhA bhakti samarpaNa se hai,sAmAnya vyavahAra se (dAtraM pramoda kAranaM) dAtA ke liye isase bar3I khuzI pramoda bhAvanA hotI hai (pAtra dAtra 171
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ nene 1 zrI AvakAcAra jI suddhaM ca) aisA hI pAtra aura dAtA jahAM suddha hotA hai (uktaM dAna jinAgamaM ) isI ko jinAgama meM saccA dAna kahA gayA hai| vizeSArtha- pAtra dAna meM, pAtra zuddha ho aura dAtA zuddha ho, aisA zubha yoga mile to aisA dAna mukti kA kAraNa banatA hai| jaisA bhagavAna AdinAtha ko rAjA zreyAMsa ne dAna diyA aura tadbhava unase pUrva hI mokSa cale gye| zuddha samyadRSTi dAtA aura pAtra ho vahI apUrva dAna hai aura aise dAna kA bar3A bhArI mAhAtmya hai| uttama pAtra, dharma kA sAdhaka hai unako dAna dene se unake pariNAmoM meM sthiratA hotI hai, unake saMyama kA sAdhana hotA hai, yaha upakAra to dAtA dvArA, pAtra kA hotA hai aura pAtra dvArA dAtA kA yaha upakAra hotA hai ki vaha usako dharmopadeza dete haiM, jisase vaha dharma kA vizeSa anurAgI ho jAtA hai| jahA~ dAtAra kA bhAva zuddha hai samyakdarzana se pUrNa hai aura pAtra bhI zuddha bhAva dhArI samyaka dRSTi hai vahA~ apUrva nirmaladAna hotA hai| donoM ke bhAva ati pavitra ho jAte haiN| yaha dAna sadA hI bhAvoM meM ati vizuddhatA karane vAlA hai| pramoda bhAva se dAna dene vAle ke bhAvoM meM itanI vizuddhatA hotI hai jisakA varNana nahIM kiyA jA sktaa| jahA~ vItarAgI sAdhu uttama pAtra hote haiM aura jo sadgRhastha unheM bhaktipUrvaka AhAra ke liye par3agAhana karate haiM, usa samaya unake bhAvoM meM itanI vizuddhatA, nirmalatA hotI hai ki cAroM tarapha jaya-jayakAra maca jAtI hai, dekhane vAloM kI AtmA gadgad ho jAtI hai, dharma kI bar3I apUrva mahimA hai| samyakradRSTi pAtra ke darzana karane mAtra se apUrva zAMti aura AnaMda kI anubhUti hotI hai phira satsaMga aura dAnAdi kI pravartanA se to apUrva hI AnaMda AtA hai| uttama pAtra ho aura uttama dAtA ho yahI dAna jinAgama meM zreSTha kahA gayA hai| jaise candanA dvArA bhagavAna mahAvIra ko dAna diyA gyaa| samyak dRSTi uttama madhyama jaghanya pAtra ke dvArA kabhI dAtA ko jarA bhI asuvidhA vikalpa nahIM hotA; kyoMki vaha apanI-apanI pAtratAnusAra AcaraNa karate haiN| uttama pAtra vItarAgI sAdhu to uddiSTa ke tyAgI hote haiM, unheM to jo zrAvaka ne apane liye banAyA ho usase nispRha vRtti se AhAra lekara cale jAte haiM / jahA~ samyakdRSTi mokSagAmI dAtAra ho aura mokSagAmI mahAtmA pAtra ho vaha dAna mahAna hai| yadi pAtra samyakadRSTi hai, Atma sAdhaka mokSamArgI hai to vaha satpAtra dAtA ke dvArA diyA huA dAna hI grahaNa karatA hai / apAtra mithyAdRSTi kA dAna nahIM letA, yadi apAtra mithyAdRSTi kA dAna letA hai to vaha bhI apAtra kahA jAtA hai, isI bAta ko Age kI gAthAoM meM kahate haiM 7 SYA YAAAA FAR AS YEAR. gAthA-290-292 mithyA disTI ca dAnaM ca, pAtraM na gRhite punaH / jadi pAtra gRhite dAnaM, pAtraM apAtra ucyate / / 290 // mithyA dAna viSaM proktaM, ghRta dugdhaM vinAsaye / nIca saMgena dugdhaM ca guNaM nAsanti jatpunaH / / 299 / / mithyA disTI saMgena, guNaM ca nirgunaM bhavet / mithyA dilTI jIvasya, saMgaM tijaMti sadA budhaiH // 292 // anvayArtha - (mithyA disTI ca dAnaM ca) mithyAdRSTi ke dvArA diye hue jJAna dAna ko (pAtraM na gRhite punaH) pAtra grahaNa nahIM karate haiM (jadi pAtraM gRhite dAnaM ) yadi pAtra usa jJAna dAna ko grahaNa kara le to (pAtraM apAtra ucyate ) vaha pAtra, apAtra kahA jAtA hai| 172 (mithyA dAna viSaM proktaM) mithyA dAna viSa rUpa kahA gayA hai (ghRta dugdhaM vinAsaye) jaise viSa ke saMyoga se ghI dUdha bhI vaisA hI ho jAtA hai (nIca saMgena dugdhaM ca ) isI prakAra nIca kI saMgati se pAtra ke dUdhavat (guNaM nAsanti jatpunaH) sabhI guNa naSTa ho jAte haiM / (mithyA disTI saMgena ) mithyAdRSTi kI saMgati se (guNaM ca nirgunaM bhavet) pAtra ke guNa, auguNa ho jAte haiM (mithyA disTI jIvasya ) isaliye mithyAdRSTi jIvoM kA (saMgaM tijaMti sadA budhaiH) saMga buddhimAnoM ko hamezA ke liye chor3a denA cAhiye / bizeSArtha - dAna dene vAle ko dAtA aura dAna lene vAle ko pAtra kahate haiM aura isakA paraspara meM adAna-pradAna rUpa saMbaMdha hotA hai| cAra dAna meM se jo jise jo dAna deve vaha dAtA kahalAtA hai aura dAna leve vaha pAtra kahalAtA hai| sadgRhastha zrAvaka kisI sAdhu tyAgI ko AhAra dAna detA hai usa samaya AhAra dene vAlA dAtA aura AhAra lene vAlA pAtra kahalAtA hai| jaba sAdhu tyAgI gRhastha zrAvaka ko jJAnadAna detA hai taba yaha dAtA aura vaha pAtra kahalAtA hai| zrI tAraNa svAmI ne yahA~ donoM kI apekSA 9 kathana kiyA hai, eka pakSIya dAna kI prarUpaNA nahIM kI / avrata samyak dRSTi zrAvaka yadi kisI ko AhAradAna detA hai to vaha usakI bhAvanAnusAra puNya baMdha karatA hai tathA jaba vaha jJAnadAna letA hai taba use satarka rahanA cAhiye kyoMki yadi jJAna dene vAlA mithyAdRSTi kupAtra hai to jo lene vAlA pAtra hai, usa bAta ko svIkAra nahIM karatA, yadi 5
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ C 207 7 zrI AvakAcAra jI vaha usakI bAtoM ko svIkAra kara le to vaha pAtra, apAtra kahA jAtA hai| nIca kI saMgati bar3I aniSTakArI hotI hai, jo jIva mithyAdRSTi kuguruoM kI bAtoM meM laga jAte haiM, unake kahe anusAra mAnyatA karane lagate haiM, unakA jIvana hI naSTa ho jAtA hai| jaise viSa ke saMyoga se dUdha aura ghRta naSTa ho jAtA hai isI prakAra mithyAdRSTiyoM kA saMga bar3A anarthakArI hotA hai, inakI saMgati se kaI durguNa mithyA mAnyatAyeM laga jAtI haiM, jo sacce dharma se cyuta kara detI haiM isaliye buddhimAna jJAnIjanoM ko hamezA aise mithyAdRSTi jIvoM kA saMga hI chor3a denA cAhiye isaliye dAna dene aura lene meM bar3e viveka kI AvazyakatA hai, jarA sI bAta, jarA sI zraddhA mAnyatA meM hI saba viparIta ho jAtA hai| jo sacce tatva ke zraddhAvAna nahIM haiM, jinheM samyakjJAna nahIM hai, mAtra bAhya bheSa banA liyA hai unakI saMgati se lAbha hone ke badale meM hAni honA bahuta saMbhava hai| unake prabhAva meM Akara sacce zraddhAvAnoM kI zraddhA bahudhA bigar3a jAtI hai tathA guNoM kA nAza hokara avaguNoM kI arthAt rAga-dveSAdi kI utpatti ho jAtI hai| bahudhA kusaMgati se vyasana aura viSayoM meM Asakti ho jAtI hai, jinakI saMgati se samyaktva dRr3ha ho, unhIM kA satsaMga karane jJAnadAna lene se samyaktvAdi guNoM kI vRddhi hogI, yadi dAtAra samyaktva rahita hai to pAtra ke bhItara usake bhAvoM kA bAtoM kA asara par3ane se samyaktva bhAva meM bAdhA ho jAyegI isaliye viveka pUrvaka hI dAna denA aura lenA cAhiye / isI bAta kI sAvadhAnI ke liye sadguru tAraNa svAmI Age gAthAoM meM aura spaSTa karate haiM mithyAtI saMgate jena, duragati bhavati te narA / mithyA saMga vinirmuktaM, suddha dharma rato sadA / / 293 / / mithyA saMga na kartavyaM, mithyA vAsa na vAsitaM / dUrehi tyajati mithyAtvaM, deso tyAgaM ca tiktayaM // 294 // mithyA dUrehi vAcaMte, mithyA saMga na disTate / mithyA mAyA kuTumbasya, tikte virace sadA budhai // 295 / / mithyAtaM paraM duSyAnI, saMmiktaM paramaM suSaM / tatra mithyA mAyA tyaktaMti, suddhaM saMmikta sArdhayaM // 296 // anvayArtha- (mithyAtI saMgate jena) isI prakAra mithyAtvI saMsArAsakta kI SYAA AAAAAN FAN ART YEAR. 173 gAthA-293-296 saMgati se (duragati bhavati te narA) jIvoM ko durgati meM jAnA par3atA hai ataH (mithyA saMga vinirmuktaM mithyA saMga chor3akara (suddha dharma rato sadA) zuddha dharma meM sadA rata rahanA caahiye| ( mithyA saMga na kartavyaM) jo mithyAtvI kuguru haiM unake sAtha rahanA, saMga karanA bhI kartavya nahIM hai (mithyA vAsa na vAsitaM) aise mithyAtvI jahA~ rahate hoM, vahA~ bhI nahIM rahanA cAhiye (dUrehi tyajaMti mithyAtvaM) aise mithyAtvI aura mithyAtva ko dUra se hI chor3a denA cAhiye (deso tyAgaM ca tiktayaM) agara deza bhI chor3anA par3e to chor3a denA caahiye| (mithyA dUrehi vAcaMte) aise mithyAtvI kuguruoM se dUra se hI bacakara rahanA cAhiye (mithyA saMga na disTate) unakA saMga bhI nahIM dekhanA cAhiye ( mithyA mAyA kuTumbasya) aise mithyA mAyAcArI karane vAle kuTumba ko (tikte virace sadA budhai) chor3akara buddhimAnoM ko sadA bacakara dUra hI rahanA cAhiye / (mithyAtaM parama duSyAnI) kyoMki mithyAtva parama duHkha kI khAni hai (saMmitaM paramaM suSaM) samyaktva parama sukha rUpa hai (tatra mithyA mAyA tyaktaMti) isaliye mithyA mAyA chor3akara (suddhaM saMmikta sArdhayaM) zuddha samyaktva kI sAdhanA karanA cAhiye / vizeSArtha yahAM dAna kA prakaraNa cala rahA hai, avrata samyakadRSTi cAra dAna kI bhAvanA prabhAvanA karatA hai, yaha usakI aThAraha kriyAoM meM Avazyaka hai, dAna dene se bhAvoM meM nirmalatA AtI hai, lobhAdi kaSAya galatI hai, puNya kA baMdha hotA hai isaliye satpAtroM ko dAna dene kI pravRtti rahatI hai aura karuNA bhAva se duHkhI bhUkhe anAthoM kI sahAyatA karatA hai, dAna detA hai| AhAra dAna eka aisA dAna hai jo prANImAtra ko kisI bhI bhedabhAva ke binA diyA jA sakatA hai aura isameM apanI bhAvanAnusAra puNya kA bandha hotA hai, anya dAnoM meM viveka pUrvaka denA yogya hai / yahAM vizeSa bAta yaha hai ki zrAvaka jina pAtroM ko AhAra dAna detA hai aura yadi vaha pAtra kupAtra arthAt bAhya bheSadhArI mithyAdRSTi hai aura unake dvArA jo upadeza jJAna dAna diyA jAtA hai isameM buddhimAna zrAvaka ko sAvadhAna rahanA cAhiye, unakI kisI bAta ko nahIM mAnanA caahiye| jaise yaha adevAdi ke pUjana darzana kI bAta karate haiM, niyama lene ko kahate haiM to yaha kabhI svIkAra nahIM karanA cAhiye aura aisoM ko AhAra dAna bhI nahIM denA caahiye| jahAM gRhIta mithyAtva kA poSaNa ho, samyaktva meM doSa lage, zraddhAna meM parAdhInatA Ave, aise mithyAdRSTi kuguruoM kA saMga bhI nahIM karanA
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ You zrI AcakAcAra jI gAthA-297.299 7 cAhiye, unase milanA bolanA bhI nahIM caahiye| jahAM vaha rahate haiM vahAM jAnA bhI nahIM anastamitaM kRtaM jena, mana vaca kAyaM kRtN| jAnA cAhiye kyoMki inakI saMgati se durgati jAnA par3atA hai| avrata samyakadRSTi ko suddhabhAvaM ca bhAvaM ca, anastamitaM prtipaalye||298|| apanI zraddhA ko dRDha rakhate hue ina sabase dUra rahanA cAhiye, vyavahArikatA meM virodha Ave to vaha sthAna aura deza bhI choDa denA cAhiye paraMtu apanI zraddhA se nahIM anastamitaM jena pAlate, vAsI bhojana tiktye| DiganA cAhiye / jaisA jinendra deva ne, vItarAgI sadguruoM ne vastu kA svarUpa rAtri bhojana kRtaM jena,bhuktaM tasya na suddhaye // 299 // batAyA hai, AtmA kI svataMtra sattA pratipAdita kI hai, usa para aDiga rahanA cAhiye, anvayArtha- (anastamitaM ve ghar3iyaM ca) anyaU arthAt rAtribhojana tyAga kabhI kisI kudeva-adeva Adi kI pUjA bhakti nahIM karanA cAhiye kyoMki - 8 karane vAle ko sUrya asta hone ke do ghar3I pahale bhojana kara lenA cAhiye (suddha dharma mithyAtva ke samAna mahAna pApa aura koI nahIM hai, yaha mithyAtva hI parama, prakAsaye) aisA ahiMsA dharma prakAzita karatA hai (sAdhaM suddha tatvaM ca) jo zuddhAtma duHkha kI khAni hai aura samyaktva hI parama sukha hai isaliye mithyAtva aura svarUpa ke sAdhaka haiM aura (anastamitaM rato narA) anthaU karane vAle manuSya arthAt mithyAdeva guru kAsaMga chor3akara zuddha samyaktva apane zuddhAtmasvarUpa kI sAdhanA rAtri bhojana ke tyAgI haiN| karanA caahiye| (anastamitaM kRtaM jena) jo anastamitaM arthAt anthaU karate haiM (mana vaca saMgati kA bar3A bhArI asara hotA hai, jaisI saMgati hotI hai vaise hI bhAva aura kArya kataM) mana vacana kAya se rAtribhojana tyAga karate haiM (saddha bhAvaM ca bhAvaM ca) aura AcaraNa hone lagatA hai isaliye vivekavAna zrAvaka ko apane zuddhAtma svarUpa ke zuddha bhAva kI bhAvanA karate haiM (anastamitaM pratipAlaye) ve rAtribhojana tyAga vrata kA zraddhAna meM hamezA dRDha rahanA caahiye| kisI prakAra ke grahIta-agrahIta mithyAtva kA pratipAlana karate haiN| poSaNa na ho jAve, usa ora kI pravRtti na ho jAe isaliye mithyAtvI jIvoM kI saMgati (anastamitaM jena pAlaMte) jo rAtribhojana tyAga vrata pAlate haiM (vAsI bhojana se bacanA caahiye| isa bAta kI bar3I AvazyakatA hai ki zuddha samyaktva kI rakSA kI tiktaye) unheM vAsI bhojana arthAt eka do dina pahale kA banAyA huA nahIM khAnA jAye,samyaktva meM koI doSa na lagAyA jaaye| mithyAdarzana ko bhale prakAra tyAga diyA cAhiye (rAtri bhojana kataM jena) jo rAtri kA banAyA bhojana karate haiM (bhuktaM tasya na jaaye| jinakI saMgati se viSaya-kaSAyoM meM lInatA ho, mithyA pUjA pATha varUr3hiyoM meM suddhaye) unakI bhojana zuddhi nahIM hai arthAt unakA rAtribhojana tyAga sahI nahIM hai| jakaDanA paDe aisI saMgati hI nahIM karanA cAhiye aura na inako dAna denA cAhiye,na vizeSArtha-anastamitaM (anyaU karanA) arthAt rAtribhojana kA tyAga karane lenA caahiye| karuNA buddhi se hara eka prANI ko AhAra, auSadhi, abhaya va jJAnadAna vAloM ko sUrya asta hone ke do ghar3I pahale bhojana kara lenA cAhiye aura prAtaH bhI sUrya karanA ucita hai, usameM pAtra-apAtra kA vicAra nahIM hai paraMtu dharma buddhi se zraddhA bhakti S udaya ke do ghar3I bAda hI anna jala grahaNa karanA cAhiye / zuddha vastu svarUpa ko pUrvaka dAna dene aura lene meM viveka aura saMbhAla rakhanA Avazyaka hai| isa prakAra avrata batAne vAlA yaha ahiMsAmayI jaina dharma hiMsA se bacane ke liye aisA upadeza karatA hai| samyakadRSTi cAra dAna kI prabhAvanA karatA hai, jisase usakA jIvana sarasa, pariNAma 8jo zuddhAtma svarUpa ke sAdhaka zraddhAnI manuSya (zrAvaka) haiM vaha isakA yathAvidhi nirmala aura dharma bhAvanA kI vRddhi hotI hai| pAlana karate haiN| bhojana cAra prakAra kA hotA hai-khAdya,svAdya, lehy,pey| yahAM taka avrata samyakdRSTi kI aThAraha kriyAoM meM samyaktva,aSTa mUlaguNa,5 1.khAdya-annAdi kA banAyA bhojn| 2. svAtha-mu~ha sApha karane ke liye| ratnatraya kI sAdhanA aura cAra dAna kI prabhAvanA ina solaha kriyAoM kA varNana huaa| loMga ilAyacI pAna supArI ityAdi sugaMdhita padArtha khaanaa| 3.le- malAI Adi Age rAtribhojana tyAga kA svarUpa kahate haiM cATakara khAne vAlI vstueN| 4. peya-pIne vAle padArtha ddha pAnI Adi / rAtri anastamitaM ve ghar3iyaM ca, suddhadharma prkaasye| bhojana tyAga karane vAle ko ina cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga mana vacana kAya se sArtha suddha tatvaM ca, anastamita rato narA / / 297 // kara denA cAhiye, tabhI bhAvoM meM zuddhatA AtI hai| bhAvoM kI zuddhatA honA hI saccA
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI zrAvakAcAra jI rAtri bhojana tyAga hai kyoMki khAne ke pariNAma hI jIva ko vikalpita karate haiN| isa saMmiktaM suddha bhAvanA) aura na zuddha samyaktva kI bhAvanA hai (zrAvagaM tatra na utpAdaMte) saMbaMdha meM smaraNa rakhane yogya yaha hai ki- 1. jaba taka khAnA taba taka krnaa| unameM abhI zrAvakapanA paidA hI nahIM huA (anastamitaM na suddhaye) unakA abhI rAtri 2.jaisA khAnA vaisA krnaa| 3. jitanA khAnA utanA krnaa| 4.jaba taka karanA taba , bhojana tyAga bhI zuddha nahIM hai| taka mrnaa| jaisA khAo anna vaisA hove mana,jaisA pio pAnI vaisI nikale vANI; (je narA suddha disTI ca) jo manuSya zuddha samyakadRSTi haiM (mithyA mAyA na 7 isaliye rAtri bhojana tyAga ke sAtha zuddha AhAra jala bhI honA caahiye| vAsA bhojana disTate) jinameM mithyAtva mAyAcAra dikhAI nahIM detA (devaM guraM sutaM suddha) jo zuddha, arthAt eka do dina pUrva kA banA huAyA jisakA svAda bigar3a gayA ho tathA jo rAtri vItarAgI deva, vItarAgI sAdhu-guru, vItarAga vijJAnamayI zAstra,jinavANI ko mAnate kA banA ho aisA bhojana bhI nahIM karanA caahiye| rAtri ko pIsA huA ATA masAlA 8 haiM(saMmattaM anastamitaM vrataM) vesamyaktvI hI rAtribhojana vrata ke pAlanakartA haiN| Adi bhI nahIM khAnA caahiye| gRhastha zrAvaka ko ucita hai ki apane yahA~ zuddha bhojana, vizeSArtha- bhojana ke cAra bheda haiM-khAdya, svAdya. lehya aura peya jo ina cAroM banAve jo mani Adi pAtroM ko dAna diyA jA sake aura svayaM bhI zuddha bhojana pAna kA tyAga karate haiM tathA vAsI bhojana va jisakA svAda bigar3a gayA ho aisA koI bhI kare, isase pariNAmoM meM nirmalatA rahatI hai| AhAra nahIM karate unakA rAtri bhojana tyAga hI sahI hai aura isa rAtri bhojana tyAga kI isI bAta ko Age aura kahate haiM - ra sArthakatA taba hai, jaba apane meM koI rAgAdi doSa na hove, zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA pAdaM svAda pIvaM ca, lepaM AhAra krIyate / ra tathA bhAvoM kI saMbhAla hove, tabhI avrata samyakdRSTi sacce rAtri bhojana ke tyAgI haiN| vAsI svAda vicalaMte,tiktaM anastamitaM kRtaM // 300 // 8 jinheM apane zuddhAtma svarUpa kI khabara hI nahIM hai, na jinheM apane bhAvoM kI saMbhAla hai, anastamitaM pAlate jena, rAgAdi doSa vaMcitaM / 1 jinheM dharma-karma kA koI viveka nahIM hai. jahAM abhI zrAvakapanA hI paidA nahIM haA S arthAt jahAM zraddhA viveka kriyA kA koI vicAra hI nahIM hai bhale vaha rAtri bhojana na sukha tatvaM ca bhAvaM ca, saMmika disTI va pasyate // 301 // 5 karate hoM paraMtu unakA vaha rAtri bhojana tyAga zuddha nahIM hai| jo jIva zuddha samyakadRSTi suddha tatvaM na jAnate, na saMmiktaM suddha bhaavnaa| 23 haiM, jinameM koI mithyAtva mAyAcArI nahIM hai,jo sacce deva guru zAstra ke zraddhAnI haiM, zrAvagaM tanana utpAdaMte,anastamitaM na suddhaye // 302 // jinakA AcaraNa zuddha aura bhAvanA pavitra hai unhIM kA rAtri bhojana tyAga vrata yathArtha je narA sukha disTIca, mithyA mAyA na disttte| 1 sahI hai| 2 rAtri bhojana karane se vaise bhI kaI doSa duHkha aura bImAriyA~ hotI haiM,hiMsAdi devaM guraM sutaM suddhaM, saMmattaM anastamitaM vrataM // 303 // 9. pApa to pratyakSa hote hI haiN| rAtri meM bhojana banane meM aneka jIvoM kI hiMsA hotI hai, anvayArtha-(SAdasvAdaM pIvaMca) khAdya,svAdya aura pIne vAlA peya (lepaM AhAra khAne se kaI roga paidA hote haiN| badahajamI Adi to svAbhAvika hotI hai tathA kIr3I krIyate) lehA padArthakA AhAra karanA (vAsI svAda vicalaMte) vAsA bhojana yA jisakA khAne se baddhinAza aura jalaMdhara roga hotA hai makkhI khAne se vamana hotI hai. makaDI svAda bigar3a gayA ho (tiktaM anastamitaM kRtaM) rAtri bhojana tyAga karane vAle inako khAne se koDha ho jAtA hai, bAla khAne se svara bhaMga ho jAtA hai, barra tataiyA ke bhojana ra chor3a dete haiM (anastamitaM pAlate jena) jo rAtri bhojana tyAga kA pAlana karate haiN| meM A jAne se vAya vikAra zanyapanA ho jAtA hai isaliye kabhI bhI rAtri meM bhojana nahIM 2 (rAgAdidoSa vaMcita) rAgAdidoSoM se vaMcita bacakara rahate haiM (suddha tatvaM ca bhAvaMca) jo karanA cAhiye tathA aMdhere meM bhI bhojana nahIM karanA cAhiye, jIva jantu najara A zuddhAtmatatva aura bhAvoM kI saMbhAla rakhate haiM (saMmika disTIcapasyate) vahI samyakdRSTi unako bacAte hue dina meM bhojana karanA caahiye| dekhe aura kahe jAte haiN| yahAM prazna AtA hai ki rAtri meM bijalI ke prakAza meM bhojana karane meM koI doSa / (suddha tatvaM na jAnate) jo zuddha tatva zuddhAtma svarUpa ko nahIM jAnate (na nahIM hai aura Ajakala to rAtri meM bhI bijalI dvArA dina jaisA hI prakAza rahatA hai to
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ CPO zrI AvakAcAra jI usameM bhojana banAne karane meM bhI kyA doSa hai ? jIva ravyA SaT kAyasya,saMkaye saddhabhAvanaM / usakA samAdhAna karate haiM ki sUrya ke asta hote hI choTe-choTe kITANu apane Apa paidA ho jAte haiM tathA bijalI ke prakAza meM to aura nAnAprakAra ke kITANu paidA 5 mAvarga sudha disTIca, jalaM phAsa pravartate // 305 // hote haiM aura vaha bhojana banAne aura karane meM girate rahate haiM, jisase jIva hiMsA hotI jalaM suddhaM manaH suddhaM ca, ahiMsA dayA niruupnN| hai tathA nAnA prakAra ke roga paidA hote haiN| rAtri bhojana karane vAle ko adhikAMza sukha disTI pramANaM ca,avratanAvaga ucyte||306|| badahajamI gaisa hotI hai, vAyu vikAra kI bImArI banI hI rahatI hai isaliye rAtri meM anvayArtha- (pAnI galitaM jenApi) jo koI pAnI chAnakara pIne kA pAlana bhojana banAnA aura karanA sabhI prakAra se hAnikAraka hai, dhArmika dRSTi se tyAjya hai kiyA karatA hai (ahiMsA citta saMkaye) jisake citta meM ahiMsA pAlana kA saMkalpa hI, vyavahAra se bhI svAsthya ke liye hAnikAraka hai| 9 hotA hai (vilachitaM suddha bhAvena) vaha zuddha bhAva se vilachitaM arthAt bilachAnI,jo vAstava meM santoSa aura indriya vijaya kA bhAva jisa gRhastha zrAvaka meM hotA hai, hAtAha pAnI chAnane ke bAda kapar3e ko ulaTakara pAnI bacatA hai yathAsthAna pahu~cA detA hai jo sacce dharma kA zraddhAvAna hai usako ina kriyAoM ke pAlana karane meM koI kaThinAI nA (phAsU jala nirodhana) aura prAsuka jala ko Dhakakara banda karake rakhatA hai| nahIM hotii| dayA aura ahiMsA kI jahAM bhAvanA hotI hai vahAM prANImAtra ke prati yaha (jIva raSyA SaT kAyasya) jise chaha kAya ke jIvoM kI rakSA kA (saMkaye suddha bhAvanA rahatI hai ki kisI jIva kA mere dvArA mana vacana kAya yA kisI prakAra ke pramAda bhAvanAzaddha bhAvanA se saMkalpa hai (srAvagaM sudha disTI ca) vaha zuddha dRSTi zrAvaka hai se koI ahita yA ghAta na ho jAye tathA apanI AvazyakatAoM ko kama karanA hI aura jalaM phAsa pravartate) prAsaka jalapAnI chAnakara garma kara sevana karane kA yathAvidhi nirAkula rahane kA mUlamaMtra hai / indriya viSayoM kI, zarIrAdi saMyoga kI jitanI hai pAlana karatA hai| AvazkatAyeM bar3hI rahatI haiM,utanA hI jIva vikalpita duHkhI rahatA hai aura sabase pramukha (jalaM suddha manaH suddhaM ca) jahA~ jala zuddha hai aura mana zuddha hai (ahiMsA dayA yaha khAne kI samasyA hai, isI ke liye pratyeka manuSya nAnA prakAra ke udyama upadrava jahA~ ahiMsA aura hayA kA rAzAvidhipAlana hotA hai saTa TisTIpamAna) karatA hai, isI khAne ke pIche sAre pApa anAcAra atyAcAra hote haiN| jaba taka jIva ko 2. vahI saccA zuddha dRSTi hai aura (avrata srAvaga ucyate) use hI avratI zrAvaka kahate haiN| lAbha khAne kI bhAvanA rahegI taba taka vaha saMsAra baMdhana meM baMdhA rhegaa| apanI saMbhAla vizeSArtha- avrata samyakdRSTi jaghanya pAtra aThAraha kriyAoM kA pAlana karatA sAdhanA karatA huA jo jIva khAne kI bhAvanA se virakta ho jAtA hai vaha saMsAra meM hai, jinakA vizad vivecana karate hue yahA~ antima kriyA pAnI chAnakara pIne kA rahatA huA bhI mukta ho jAtA hai isaliye avrata samyakadraSTi isa bAta kA viveka ! svarUpa batAyA jA rahA hai| jise apane Atma svarUpa kI anubhUti ho gaI, use rakhatA huA, khAne ke baMdhana se chUTane ke liye rAtri bhojana Adi kA tyAga karatA hai| samasta jIvoM ke prati prema aura karuNA hojAtI hai| apane dvArA kisI jIva kA ghAta vratI dazA meM eka bAra bhojana karatA hai, sAdhu pada meM to tapa hI karane lagatA hai isI na ho, aisI ahiMsA kI bhAvanA aura dayA bhAva hotA hai, isI kAraNa aSTa mUlaguNa kA prakAra krama se mukti kA mArga banatA hai| pAlana karatA hai, cAra dAna detA hai, rAtri bhojana tyAga karatA hai aura pAnI chAnakara bhojana zuddhi ke sAtha jala zuddhi bhI honA atyaMta Avazyaka hai isaliye vaha pItA hai jisase chahakAya ke jIvoM kI rakSA hove / pRthvIkAyika, jalakAyika, 9 pAnI chAnakara hI pItA evaM sevana karatA hai,yaha antima aThArahavIM kriyA hai, jisakA vivecana Age kiyA jA rahA hai vAyukAyika, agnikAyika, vanaspatikAyika aura trasakAyika (do indriya se pAMca indriya taka) ke jIvoM kI rakSA karatA hai| pAnI gAlitaM jenApi, ahiMsA citta sNkye| ___ avratI zrAvaka abhI sAmAnya gRhastha hai, kisI prakAra ke vrata nahIM liye haiM paraMtu vilachitaM suddha bhAvena, phAsU jala nirodhanaM / / 304 // jitanA hiMsAdi pApoM se bace,saMyama kA pAlana ho, aisI pavitra bhAvanA nirantara rahatI Knorrection
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AcakAcAra jI hai| vaha koI bhI hiMsAdipApa karanA nahIM cAhatA, majabUrI meM karanA par3atA hai, hotA hai jise apanA Atmahita karanA hai, saMsAra ke janma-maraNa ke cakra se chUTanA hai, to vaha apane mana meM pazcAttApa karatA hai aura isI ahiMsA kI zuddha bhAvanA hone se jIvana meM sukha zAnti AnaMda meM nirAkulatA se rahane kA jisakA lakSya hai, vaha avrt| vaha pAnI chAnane kA yathAvidhi pAlana karatA hai| , samyakdRSTi ina aThAraha kriyAoM kA yathAvidhi pAlana karatA hai aura isa pApa-parigraha pAnI chAnane kI vidhi vahI karegA jo ahiMsA vrata bhale prakAra pAlane kA udyogI ke garta se Upara uThane ke liye zuddha SaTkarma (chaha Avazyaka kartavya) kA pAlana hogA va sthAvara va trasa kI hiMsA se bhayabhIta hogaa| binA chanA pAnI kAma meM lene se karatA hai, jo puNya baMdha ke kAraNa aura muktimArga para Age bar3hane meM sahayogI sAdhana anaginata trasa jIvoM kA bhI ghAta hotA hai| dayAvAna gRhastha sUta ke dohare kapar3e se haiN| inakA vizad vivecana sadguru tAraNa svAmI Age kI gAthAoM meM karate haiM - pAnI chAnatA hai| chAnane kA kapar3A sApha honA cAhiye tathA bartana ke mu~ha se tIna gunA avirataM sAvarga jena, SaTkarma prtipaalye| arthAt do hAtha caur3A tIna hAtha lambA honA caahiye| pAnIchAnane ke bAda jo bilachana, / Sad karma dvividhasvaiva, sukha asuddhaM pasyate // 307 // kapar3e meM pAnI bacatA hai, use ulTA kara dUsare bartana meM chane pAnI se alagakara lenA cAhiye, use masalakara nicor3anA nahIM cAhiye / chane hue pAnI ko Dhakakara rakhanA suddhaM SaT karma jena,bhavya jIva rato sdaa| caahiye| chane hue pAnI kI maryAdA 48 miniTa hotI hai, isake bAda punaH chAnakara kAma asuddha SaT karma jena, abhavya jIvana sNsyH||308|| meM lenA cAhiye yA prAsuka kara lenA cAhiye / pAnI ko garma karane se vaha prAsuka ho| suddhaM asuddhaM proktaM ca, asuddhaM asAsvataM kRtaM / jAtA hai, ubale hue pAnI kI maryAdA 24 ghaMTe kI hotI hai, sAmAnya garama pAnI kI suddhaM mukti mArgasya, asuddhaM durgati kAranaM / / 309 // maryAdA 12 ghaMTe kI hotI hai, ise lavaMga, kAlI mirca, harra Adi pIsakara DAlane se rNg| badalane para prAsuka ho jAtA hai aisA pAnI chaha ghaMTe cala sakatA hai| pAnI chAnane ke anvayArtha- (avirataM srAvagaM jena) jo avrata samyakdRSTi zrAvaka haiM vaha (SaT bAda kA bacA pAnI jise bilachAnI kahate haiM use jahA~ se pAnI liyA gayA ho, vahA~ 1 karma pratipAlaye) SaTkarma arthAt chaha Avazyaka kartavyoM kA pAlana karate haiM (SaT yathAsthAna pahu~cA denA cAhiye yaha kriyA yathAvidhi hove tabhI jala chAnane kI zuddhi hai| karma dvividhascaiva) ve SaT karma ke do prakAra ke hote haiM (suddhaM asuddhaM pasyate) jo zuddha jahA~ jalazuddha hai aura mana zuddha hai vahAM ahiMsA aura dayA kA yathAvidhi aura azuddha dekhe jAte haiM (suddhaM SaT karma jena) jo zuddha SaTkarma haiM (bhavya jIva rato pAlana hotA hai aura vahI saccA samyakdRSTi hai use hI avratI zrAvaka kahate haiM kyoMki sadA) bhavya jIva sadA unameM rata rahate, pAlana karate haiM aura (asuddhaM SaT karma jena) avrata samyakdRSTi kauna hotA hai isako samajhanA Avazyaka hai| jo asuddha SaTkarma haiM (abhavya jIvana saMsayaH) unakA jopAlana karate haiM ve abhavya jo saMsAra ko bhaya aura duHkha kI khAnijAnatA hai tathA isase chUTane kI vairAgya jIva haiM isameM koI saMzaya nahIM hai| bhAvanA karatA hai,jise saMsAra zarIra bhoga jhUThe nAzavAna duHkha ke kAraNa lagate haiN| (suddhaM asuddhaM proktaM ca) zuddha aura azuddha SaTkarma kauna-kauna se haiM, unheM jise zarIrAdi se bhinna apane Atma svarUpa kA zraddhAna ho gayA, vaha avrata samyak * kahate haiM (asuddhaM asAsvataM kRtaM) azuddha SaTkarma zAzvata nahIM haiM,kalpita haiM (suddhaM dRSTi hai| usakA viveka jAgrata ho jAtA hai aura vaha vivekapUrvaka hI hara kriyA kA mukti mArgasya) zuddha SaTkarma mukti mArga ke sAdhaka haiM (asuddhaM durgati kAranaM) asuddha pAlana karatA hai kyoMki saMyogI kAraNoM kA aura khAna-pAna kA mana para asara pdd'taa| SaTkarma durgati ke kAraNa haiN| hai| mukta hone vAle jIvako viSaya-kaSAyoM ko choDakara saMyama kA pAlana karanA.zAstra vizeSArtha- jo avrata samyak dRSTi zrAvaka hai vaha SaTkarma (chaha Avazyaka svAdhyAya kara vairAgya kI vRddhi karanA,saMsAra kA svarUpa anitya jAnanA, dAna Adi kartavya) kA pAlana karatA hai, vaha SaTkarma nimnaprakAra kahe gaye haiM- deva pUjA, guru denA aura apane Atma svarUpa kA ciMtana manana karanA isakA nAma dharma hai aura yahI upAsanA, zAstra svAdhyAya, saMyama, tapa aura daan| inake pAlana karane se pariNAmoM mukti kA kAraNa hai, viSaya kaSAyoM ke poSaNa kA nAma dharma kadApi nahIM hai| meM nirmalatA, samyakdarzana kI zuddhi aura Atma bhAvanA dRr3ha hotI hai, kaSAyoM kI 177
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-307- 201 7 maMdatA hotI hai, pariNAma udAra hote haiN| yaha SaTkarma do prakAra ke zuddha aura azuddha hai isI kAraNa usake jitane aMza vItarAgatA hotI hai utane aMza karmoM kI nirjarA dekhe jAte haiN| koI zuddha rIti se pAlate haiM, koI azuddha rIti se pAlate haiN| mithyAtva hotI hai aura jitane aMza sarAgatA hotI hai utane aMza karma kA bandha hotA hai paraMtu sahita sarva karma azuddha haiM,samyaktva sahita sarva karma zuddha haiN| jahA~ para yaha Azaya yA . usakA mukti kA mArga nizcita ho gayA hai| mithyAdRSTi jIva isa rahasya ko nahIM abhiprAya hai ki mujhe puNya kA lAbha ho jisase dhana,putra, rAjya, svarga ke bhoga Adi * jAnatA, vaha logoM kI dekhA-dekhI kudeva-adevAdi kI pUjA karatA hai, kuguruoM ke prApta hoM tathA sacce deva, sacce guru, sacce zAstra kauna haiM? kaise haiM? isakA koI jAla meM phaMsatA hai aura kapola-kalpita zAstroM ko par3hakara unake anusAra saMyama.. vicAra hI nahIM hai, lokamUr3hatA se jo inakA pAlana karate haiM, vaha azuddha kahe jAte haiM tapa, dAna karane lagatA hai, jisase saMsAra meM hI rulatA rahatA hai| mithyAtva sahita jo aura inakA pAlana karane vAle abhavya jIva hote haiM,isameM koI saMzaya nahIM hai| rASaTkarmoM kA sevana hai vaha azuddha hai,azAzvata, kalpita hai ,vaha anAdi kA sanAtana jo sacce deva, sacce guru aura sacce zAstra ke svarUpa ko samajhakara ythaavidhi| mArga nahIM hai,mano kalpanA se calAyA huA hai, azuddha SaTkarma pAlana kA phala kugati pAlana karate haiM ve bhavyajIva mokSagAmI samyaktvI hote haiM, jinako zuddha AtmA kI meM bhramaNa hai| azuddha SaTkarma kA pAlana karane vAlA abhavya jIva kaisA hai ? isa bAta ruci hai, paramAtma pada mokSa prApta karane kI bhAvanA hai, vaha bhavya hote haiM, jo sadA zuddha ko kundakundAcArya samayasAra meM kahate haiMSaTkarma ke pAlana karane meM rata rahate haiN| jinheM apane Atma svarUpa kA bhAna hI nahIM vada samidI guttIo, sIla tavaM jiNavarehi pnnnntt| hai.usa ora kI ruci hI nahIM hai,jo mithyA ADambaroM meM ulajhe rahate haiM, vaha abhavya kuTavaMto vi abhavyo, aNNANI micchadiTTI du||27|| hote haiM jo azuddha SaTkarma kA pAlana karate haiM / azuddha SaTkarmazAzvata nahIM haiM,kalpita jinendra deva ke dvArA kathita vrata, samiti, gupti,zIla aura tapa karatA huA haiM yaha mithyAtviyoM dvArA banAye gaye haiM jo inakA pAlana karate haiM vaha durgati ke pAtra bhI abhavya jIva ajJAnI mithyAdRSTi hai| banate haiM aura jo zuddha SaTkarma kA pAlana karate haiM vaha mokSagAmI hote haiN| vaha abhavya ajJAnI kyoM hai? isakA uttara Age kI gAthA meM kahate haiM - bhavyajIva devapUjAdi chahoM kAryoM kA yathArtha svarUpa samajhatA hai kyoMki saccI mokkha asadahato,abhaviyasatto dujo adhiiejj| devapUjA to pUjA pUjya samAcaret saccI pUjA pUjya ke samAna AcaraNa karanA hai| pATho Na karedi guNaM, asadahaMtassa gANaM tu // 274 // jaise deva ke guNa haiM vaha apane meM pragaTa hoM isaliye nija zuddhAtmA kA dhyAna manana mokSa kI zraddhAna karatA huA jo abhavya jIva hai, vaha zAstra to par3hatA hai paraMtu cintana ArAdhana kara vaha apane bhAvoM ko zuddha banAtA hai| jaba upayoga zuddha guNoM ke jJAna kA zraddhAna na karane se usakA zAstra par3hanA kAryakArI nahIM hai isaliye vaha manana se tanmaya ho jAtA hai to turanta svAtmAnubhava hokara zuddha bhAva jAga jAtA hai. ajJAnI hI hai| yahI devapUjA hai| guru bhakti karate hue Atma jJAnI dhyAnI gurU kI saMgati se bhAvoM meM prAcInakAla meM sAdhu aura zrAvaka donoM ke chaha Avazyaka samAna the, chaha AtmadhyAna jAga uThatA hai, zAstra svAdhyAya meM mukhyataH adhyAtma ke graMthoM kA AvazyakoM kA sarvaprathama ullekha mUlAcAra meM milatA hai - svAdhyAya karane se bhAvoM meM AtmAnubhava jhalakane lagatA hai| saMyama kA vicAra karate samadAthavoya vaMdaNa, pADikkamaNaM tahevaNAdavyaM / hue, niyama lete hue jJAnI ko Atma saMyama kA bhAva A jAtA hai| icchAoM ke nirodha paccakkhANa visaggo karaNIyA vAsayA chppi||22|| karane se tapa hone lagatA hai, jisase nirAkula AnaMda kI anubhUti hotI hai tathA 5 sAmAyika,stuti, vandanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna tathA vyutsarga yaha chaha 1 satpAtroM ko dAna dene se pariNAmoM meM nirmalatA, ratnatrayamayI vItarAgIdharma kA bahumAna Avazyaka karane yogya jAnanA caahiye| utsAha AtA hai, puruSArthajAgatA hai aura ratnatrayamayI nijazuddhAtma svarUpa meM tanmaya siddhAntAcArya sva. paM. kailAzacaMdra zAstrI ke zabdoM meM- AcArya jinasena X ho jAtA hai| bhavya jIva puNya kI prApti kA Azaya bilkula nahIM rakhatA, kevala (navIM zatAbdI) ke mahApurANa kI racanA se zrAvaka dharma kA vistAra honA prArambha zuddhopayoga ke abhiprAya se ina chaha karmoM ko sAdhatA hai; kyoMki abhI avrata dazA meM huaa| pAkSika,naiSThika aura sAdhaka usake bheda hae, pUjA ke vividha prakAra hue| 178
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-310,311 POOO prAcIna SaTkarma the- sAmAyika, stava, vandanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna aura jA rahA hai| sacce deva-vItarAgI sarvajJa hitopadezI arihaMta aura siddha paramAtmA hote 7 kAyotsarga, muni aura gRhastha donoM inakA pAlana karate the| unake sthAna meM devapUjA, haiM.jo saMsAra ke janma-maraNa aura sarva karmoM se mukta ho gaye, jinakA samasta mithyAtva, guru upAsanA, svAdhyAya, saMyama, tapa aura dAna yaha SaTkarma ho gaye aura inameM bhI , moha,rAga-dveSa samApta ho gyaa| jo pUrNa haiM, Apta haiM,jo apane zuddhAtmatatvaparamAnaMda pUjana ko vizeSa mahatva milatA gyaa| * meM pratiSThita ho gaye, vaha sacce deva paramAtmA bhagavAna kahe jAte haiN| jo AtmA apane 7 vartamAna meM zrAvaka ke jo SaTAvazyaka karma pracalita haiN| unakA ullekha 1 svarUpa meM sthita ho gaye.apane sampUrNa guNoM ko apane meM pragaTa kara liyA vahI AtmA padmanandi paMca viMzatikA meM ina zabdoM meM huA hai OM paramAtmA kahalAte haiM aura nizcaya se pratyeka AtmA svabhAva se paramAtmA hai| apane devapUjA gurUpAsti: svAdhyAyaH sNymstpH| svarUpa ko bhUlane ke kAraNa bahirAtmA banA hai, jisane apane svarUpa ko jAna liyA dAnaM ceti grahasthAnAM SaTkarmANi dine dine / haiM vaha antarAtmA apane svabhAva meM sthita hokara paramAtmA ho jAtA hai isaliye apane nizcaya Avazyaka to zuddha dharma pariNati hai| jJAnI zrAvaka ke yogya AMzika Atma gaNoM kI ArAdhanA kara unako pragaTa karanA hI saccI devapUjA hai| zaddhi nizcaya se bhAva deva guru pUjA hai| zAstroM kA adhyayana-manana,pApoM se virati, jo isako na jAnate haiM. na mAnate haiM aura devAlaya maMdira tIrthakSetra Adi meM indriya nigraha, icchAoM kA virodha aura sva-para ke anugraha ke liye dAnadi denA sthApitadhAta pASANa Adi kI manuSyoM dvArA banAI mUrtiyoM ko jinameMna cetanapanA hai, vyavahAra Avazyaka hai| nadevatvapanA hai jo pratyakSa hI adeva haiM, unako deva kahakara mAnate pUjate haiM vaha azuddha zrI jina tAraNa svAmI ne vartamAna pracalita SaTkarmoM meM jo viparIta mAnyatA 8 devapUjA karate haiN| yahI gRhIta mithyAtva ananta saMsAra paribhramaNa kA kAraNa hai| isameM aura azuddhatA cala rahI hai usakA svarUpa batAte hue spaSTa vivecana kiyA hai, tIna prakAra kI mAnyatAyeM hotI haiM- kudeva, adeva aura mithyaadev| kudeva unheM kahate jisako samajhakara mokSamArgI ko apanA sahI mArga banAnA caahiye| S hai jo bhavanavAsI vyantara jyotiSI vaimAnika devoM ko devamAnakara pUjate haiM aura unase Age azuddha SaTkarmoM meM prathama azuddha deva pUjA kA svarUpa batAte haiM - 6 apanI sAMsArika kAmanAoM vAsanAoM kI pUrti cAhate haiM vaha kudeva pUjA hai| adeva asukhaM proktasvaiva, devali devapi jaante| unheM kahate haiM jo dhAtu pASANa Adi kI mUrti pratimAyeM banAkara logoM dvArA sthApita kSetraM anaMta hiMDate, adevaM deva ucyate // 310 // kI jAtI haiM unheM deva mAnakara pUjate haiM, jinameM koI devatvapanA nahIM hai vaha adeva mithyA maya mUDha disTIca,adevaM deva mAnate / pUjA hai| jisakI saMsArI ajJAnI mithyAdRSTi nAnA prakAra se prapaMca phailAkara camatkAra Adi kI prasiddhi karate haiM ki amuka sthAna para khodo, yahA~ bhagavAna nikaleMge, parapaMcaM jena kRtaM sArtha, mAnate mithyA disTitaM // 311 // hameM svapna diyA hai, inakI pUjA mAnyatA karane se saba kAma siddha hoNge| dhana, putra, anvayArtha- (asuddhaM proktascaiva) azuddha devapUjA vaha kahI gaI hai jo (devali parivAra bar3hegA, roga zokAdi dUra hoNge| kahIM koI camatkAra batAkara logoM ko devapi jAnate) devAlaya,maMdira meM deva ko jAnate haiM (SetraM anaMta hiMDate) anaMta kSetra, phaMsAkara pUjA mAnyatA karate haiN| mithyAdeva-jo manuSya nAnA prakAra ke bheSa Adi tIrtha sthAnoM meM bhramaNa karate haiM (adevaM deva ucyate) aura adevoM ko deva kahate haiN| banAkara nAcate kUdate haiM, unheM deva mAnanA mithyA devapUjA hai| ise aura spaSTa karate haiM (mithyA maya mUDha disTIca) aura mithyAtva maya mUDha dRSTi hote haiM jo (adevaM deva ki jinameM devapanA bilkula nahIM hai, aise adevoM ko jo deva mAnakara pUjate haiM ve mAnate) adevoM ko arthAt pASANa dhAtu Adi kI mUrtiyoM ko deva mAnate haiM (parapaMcaM vAstava meM saMsAra kI vAsanAoM meM lipta hote haiN| ve ajJAnI isa bAta kA binA vicAra jena kRtaM sAdha) jo nAnA prakAra se mithyA pracAra kara camatkArAdi prapaMca phailAte haiM kiye ki inameM deva ke lakSaNa sarvajJatA vItarAgatA cetanapanA hai yA nahIM, rUr3higata (mAnate mithyA disTitaM) inako mithyAdRSTi hI mAnate haiN| mUDhatA ke vazIbhUta hokara cAhe jisa kudeva ko yA adeva ko pUjane laga jAte haiM,unakI vizeSArtha- yahA~ azuddha SaTkarma meM pahale azuddha devapUjA kA svarUpa batAyA yaha mUDha bhakti mithyAtva rUpa hai , mAyAcAra kapaTa se bharI huI hai| isa mUDha bhakti ke
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Puccesses 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-310,111 NLOo kAraNa unako aneka prapaMca racanA par3ate haiM, pUjA vidhAna Adi ke aneka ADambara mUr3hA devali deu Navi Navi sili lippAi vitti| karanA par3ate haiN| isa prakAra kI kudevayA adeva kI pUjAbhakti se antaraMga mithyAtva dRDha dehA devali deu jiNu so bujnahi smvitti||44|| hotA hai, mithyAdRSTi aisI azuddha deva kI pUjA bhakti kiyA karate haiN| isase rAga-dveSa, he mUDha ! deva kisI devAlaya meM virAjamAna nahIM haiM, isI taraha kisI patthara lepa moha, mithyAtva bar3hatA hai jisase ghora pApa bAMdhakara durgati kA pAtra honA par3atA hai| 8 athavA citra meM bhI deva virAjamAna nahIM haiN| jinadeva paramAtmA to isa deha devAlaya meM isI bAta ko yogIndudeva paramAtma prakAza meM kahate haiM - rahate haiM isa bAta ko tU samAcitta se smjh| deuNa deule Navi silae Navi lippaiNavi citti| titthai deuli deu jiNu savvu vi koi bhnnei| akhau NiraMjaNu NANamau siu saMThiu sama vitti||1/123|| dehA deuli jo muNai so buhako vi hvei||45|| devAlaya mandira meM deva nahIM hai, pASANa kI pratimA meM bhI deva nahIM hai, lepa meM bhI saba koI kahate haiM ki jinadeva tIrtha meM aura devAlaya meM vidyamAna haiM parantu jo nahIM hai ,citrAma kI mUrti meM bhI nahIM hai, deva to avinAzI hai niraMjana hai jJAnamayI hai jinadeva ko deha devAlaya meM virAjamAna samajhatA hai, aisA paMDita koI viralA hI hotA hai| aisA nija paramAtmA isa deha devAlaya meM tiSTha rahA hai| isI bAta ko spaSTa karate hue AcArya kundakunda bodhapAhur3a meM kahate haiMmaNu miliyau paramesaraha paramesaru vi mnnss| saparAjaMgama dehAdasaNa NANeNa saddha crnnaannN| bIhi vi samarasi hUvA pujja par3Avau~ kassa // 1/123 // NiggaMtha vIyarAyA jinamagge erisA pddimaa||10|| mana bhagavAna AtmA se mila gayA aura paramAtmA bhI mana se mila gayA donoM jo AtmA darzana jJAna cAritra se zuddha sthUla zarIra meM sthita hai nigraMtha vItarAgI ekameka ho gaye, aba kisakI pUjA karU~, kisako puMja car3hAU~, yahA~ pUjA karanA hI hai, use jinamArga meM pratimA kahate haiN| samApta ho gyaa| Age jinabimba kA nirUpaNa karate haiMisI bAta ko aura spaSTa karate hue yogIndudeva yogasAra meM kahate haiM jiNabirva NANamaya saMjama sukha suvIyarAya c| tAma kutitthaI paribhamai dhuttima tAma krei| ja dei dikkha sikkhA kammakkhaya kAraNe suddhA // 16 // guruhu pasAeM jAma Navi appAdeu muNei // 41 // jo jina arthAt arihaMta sarvajJa kA pratibiMba una jaisA hI ho use jinabiMba jaba taka jIva guru prasAda se Atmadeva ko nahIM jAnatA,tabhI taka vaha kutIrthoM kahate haiM, jo jJAnamayI ho, saMyama se zuddha ho, vItarAga ho, jo karma ke kSaya kA meM bhramaNa karatA hai aura tabhI taka vaha dhUrtatA karatA hai| nizcaya se kAraNa ho jo jagata ke jIvoM ko zikSA (dharmopadeza) dIkSA (dharmamArga para titthAhiM devali deuNaviima suikevali vut| 9. calane kA mArga) detA ho vaha jinabiMba kahalAtA hai| dehA devali deu jiNu ehau jANi Niruttu // 42 // isa prakAra kundakunda Adi sabhI AcAryoM ne ina kudeva-adeva Adi ko mAnane zruta kevalI ne kahA hai ki tIrthoM meM, devAlayoM meM deva nahIM hai, jinadeva to deha pUjane kA niSedha kiyA hai parantu mUDha mithyAdRSTi saMsArI isa bAta ko na mAnakara aise devAlaya meM virAjamAna hai ise nizcita smjho| kudeva-adeva Adi kI pUjA mAnyatA karake apane saMsAra kA kAraNa bar3hAtA hai, dehA devali deu jiNu jaNu devalihiM nniei| 5 yahI azuddha devapUjA hai, isako karane se saMsAra meM hI rulanA par3atA hai| hAsau mahu paDihAi ihu siddhe bhikkha bhmei||43|| yahA~ koI prazna karatA hai ki hameM deva kA darzana pUjana karanA hai aura vartamAna meM jinadeva deha devAlaya meM virAjamAna haiM parantu jIva (IMTa pattharoM ke) devAlayoM meM deva nahIM haiM to hama una jaisI pASANa pratimA banAkara darzana pUjana karate haiM isameM unake darzana karatA hai yaha mujhe kitanA hAsyAspada mAlUma hotA hai, yaha bAta aisI hI kyA doSa hai ? hai ki jaise koI puruSa siddha ho jAne para bhikSA ke liye bhramaNa kre| usakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! jaina darzana meM jinendra paramAtmA ne dharma kA aorreckoneriorres
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ POOON zrI zrAvakAcAra jI gAthA-312,313 DO4 svarUpa aura deva kA svarUpa kyA batAyA hai pahale ise smjho| yahA~ to jIva kI drohI vacanalopaMte) ve jinadrohI haiM. jo jinendra ke vacanoM kA lopana, arthakA anartha svataMtra sattA svIkAra kI hai,yaha AtmA hI paramAtmA hai aura jo vastu kA jaisA svabhAva karate haiM (kuguruM durgati bhAjana) aise kugurU svayaM ko durgati kA pAtra banAte haiN| hai vaha usakA dharma hai, jaba koI kisI kA kucha nahIM kara sakatA, jinendra paramAtmA . vizeSArtha- yahA~ azuddha gurU upAsanA kA svarUpa batAyA jA rahA hai ki gurU kahate haiM ki mere darzana pUjana se bhI terA bhalA nahIM honA,tU svayaM apanA darzana pUjana kI upAsanA arthAta unakA satsaMga karanA sevA bhakti karanA AjJA pAlana krnaa| kara tabhI terA bhalA hogaa| yahA~ jagata kA niyantA koI paramAtmA nahIM hai, na bhagavAna sacce garu nigraMtha vItarAgI sAdhu AraMbha parigraha se rahita mithyA mAnyatAoM ke bandhana kA avatAra hotA hai, yaha jIva svayaM bhagavAna banatA hai phira isameM deva kI mUrti banAkara se mukta anekAMtamata ke jJAtA AtmadhyAnIratnatraya ke dhAraka sAdhu hote haiM, jo Apa darzana pUjana karanA to donoM prakAra se hI viruddha hai, siddhAnta se to viruddha hai hI aura svayaM mokSamArga meM calate haiM tathA samasta bhavyajIvoM ko dharma kA satsvarUpa aura mukti sAtha meM gRhIta mithyAtva bhI hai isaliye siddhAnta ke viruddha aura vastu svarUpa ke kA mArga batAte haiM. vahI sadagurU hote haiN| isakA vizad vivecana pUrva meM bhI kahA jA viruddha koI bhI kArya karanA ucita nahIM hai| cukA hai| isake viparIta jo parigraha dhArI viSayAnurAga meM tathA krodha, mAna, mAyA, phira prazna karatA hai ki yaha mAnyatA to bahuta samaya se calI A rahI hai aura lobha kaSAya meM anarakta haiM. jinako apane zuddhAtma tatva kA anubhava nahIM hai,na dravyoM isakA samarthana kaI AcAryoM ne kiyA hai phira isako kaise chor3a sakate haiM? kA tatvoM kA na padArthoM kA yathArtha jJAna hai, jo mAyAcAra meM lipta haiM tathA mithyAtva usakA samAdhAna hai ki bhAI ! siddhAnta ke viruddha koI galata paramparA cala rahI kAhI upadeza dete haiM, jo mAyAcAra se paripUrNa hote hue apanA svArtha sAdhana karate haiM, ho aura kinhIM vizeSa paristhitiyoM meM ise calAnA par3A hoto vivekI ko to usameM bAhya meM nagna digambara bheSa banAye rahate haiM parantu nAnA prakAra ke mithyAtva kA poSaNa sudhAra karanA caahiye| bhagavAna mahAvIra svAmI ke nirvANa ke 683 varSa bAda tozAstra karate haiN| kadeva-adevoM kI mAnyatA maMtra-taMtra ganDA tAbIja Adi dete haiN| jo likhAye haiM aura usake bAda kucha paristhitiyA~ aisI banI usameM apane Apako bacAne S asatya hai ekAMta hai avastu hai use satya kahate haiM, jinendra ke vacanoM kA lopakara artha ke liye yaha mithyA mAnyatA mAnanI par3I parantu aba to aisI koI paristhiti nahIM hai| kA anartha kara upadeza karate haiM. vItarAga vijJAnamayI dharma ko na to ve svayaM pAlate sahI siddhAnta anusAra calanAhI vivekavAna kA kartavya hai| isake viparIta jo galata haiM.na dasaroM ko usa mArga para le jAte haiM ve kuguru pASANa kI naukA ke samAna haiM jo mArga para calatA hai usako usakA pariNAma bhoganA pdd'egaa| saMsAra meM svayaM DUbate aura baiThane vAloM ko bhI le DUbate haiN| Age azuddha gurU upAsanA kA svarUpa batAte haiM R saMsAra meM bahuta sI rAgavarddhaka hiMsA poSaka viparIta mAnyatAyeM pUjA pATha vrata graMthaM rAga saMjuktaM, kaSAyaM ca mayaM sdaa| Adi ina kuguruoM ne calA diye haiM, jisake dvArA ve dravya kamAne aura apanI pUjA suddha tatvaM na jAnate, te kuguruM gurU mAnate / / 312 // 5 mAnyatA karAne lagate haiM, apane ko sAdhuguru mahanta bhaTTAraka kahate hue bhI rAjAoM se 8 adhika bhoga vilAsa karate haiN| bhaktoM ko nAnA prakAra kA laukika lobha dikhAkara mithyA mAyA proktaMca,asatyaM satya ucyte| unase dhana saMgraha karate haiM, puNya ko dharma kahate haiM, vItarAga vijJAnamayI jaina mArga kA jina drohI vacana lopaMte, kuguruM durgati bhAjanaM // 313 // khaNDana karate haiN| bAharI vyavahAra pUjA pATha karAne meM lIna rahate haiM, kabhI zuddha anvayArtha- (graMthaM rAga saMjuktaM) rAga sahitadhanadhAnyAdi parigraha meM (kaSAyaMca 5 AtmIka tatva kA na svayaM manana karate haiM aura na bhaktoM ko upadeza dete haiM,mAtra mayaM sadA) aura krodhAdi kaSAyoM meM sadA rahate haiM (suddhatatvaM najAnate) jo zuddhAtmIka kapola-kalpita kathAyeM sunAkara mana ko raMjAyamAna karake apanI mAnyatA karate haiM tatva ko nahIM jAnate (te kuguruMgurU mAnate) ve kuguru hote haiM, jo unheM guru mAnate haiM, ye kuguru hI haiM inakI bhakti mAnyatA karanA azuddha guru upAsanA hai| yahI azuddha guru upAsanA hai| (mithyA mAyA proktaMca) ve kuguru mithyAtva vamAyAcAra jo jaina bheSI hokara bhI IryA samiti nahIM pAlate,bhASA samiti nahIM pAlate, se pUrNa upadeza dete haiM (asatyaM satya ucyate) jo asatya hai use satya kahate haiM (jina uddiSTa bhojana karate haiM,zIta uSNa nagnAdi parISahoM ke jItane meM kAyara haiM, na svayaM 181
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ w zrI AcakAcAra jI gAthA-314.316 c o m AtmA kA manana karate haiM,na dUsaroM ko upadeza dete haiM, mithyAtva ke poSaNa adevAdi virodhana) hiMsA ho prANiyoM kA ghAta ho (saMjama suddha na pasyaMte) jo zuddha saMyama, kI mAnyatA pUjA meM lage rahate haiM tathA auroM ko lagAte haiM aise kuguruoM kI sevA una Atma saMyama ko nahIM dekhatejAnate (te saMjama mithyA saMjamaM) vaha vyavahAra se bAhara meM kuguruoM kA bhI bigAr3a karane vAlI hai va unake pUjakoM kA bhI bigAr3a karane vAlI hai , saMyama pAlate haiM parantu vaha saba mithyA saMyama hai| kyoMki yaha mUDha bhakti saMsAra varddhaka hai, jo inakI mAnyatA upAsanA karate haiM ve vizeSArtha- azuddha saMyama vaha hai jisase jIvoM kI hiMsA, prANiyoM kA ghAta saMsAra ke pAtra banate haiN| ho| saMyamado prakAra kA hotA hai- eka prANI saMyama dUsarA indriya sNym| pAMcasthAvara, Age azuddha svAdhyAya kA svarUpa batAte haiM 5 chaThe trasa ina chahakAya ke jIvoM kA ghAta na ho, pramAda se yA jAna bUjhakara koI hiMsA aneka pATha paThanaMte, vaMdanA zruta bhaavnaa| na ho vaha prANI saMyama hai aura pAMca indriya aura mana ko vaza meM karanA indriya saMyama hai| suddha tatvaM na jAnate,sAmAyika mithyA mAnate / / 314 // haiM mUla meM apane Atma svarUpa kI sAdhanA karanA, apane svarUpa kI surata rakhanA hI anvayArtha- (aneka pATha paThanaMte) aneka pAThoM kA par3hanA (vaMdanA zruta bhAvanA) zuddha saMyama hai parantu jise na prANI saMyama ho aura na Atma saMyama ho aura agara vaha * vyavahAra se indriyoM kA saMyama pAlate haiM, kucha tyAga vairAgya karate haiM para jinheM vaMdanA karanA, zAstrAnusAra bhAvanA karanA (suddha tatvaM na jAnate) parantu zuddha tatva apane Atma svarUpa ko na jAnanA (sAmAyika mithyA mAnate) aura sAmAyika ko apanA hoza hI nahIM hai vaha saba mithyA saMyama hai| jaise koI rAtri ko na khAve, abhakSya na khAve, kaMdamUla na khAve, upavAsa kare aura bhI aneka prakAra ke niyama mithyA mAnanA yaha azuddha zAstra svAdhyAya hai| 8pAle parantu pApoM se viSaya-kaSAyoM se virata na ho, AraMbha parigraha kare, jIvoM kI vizeSArtha- yahA~ tIsare karma azuddha svAdhyAya kA svarUpa batAyA jA rahA hai| " dayA na pAle aura apane Atma svarUpa kA koI zraddhAna jJAna na ho, Atma saMyama kA zAstra par3hane kA nAma bhI svAdhyAya hai tathA apane AtmasvarUpa kA manana adhyayana 6 lakSya hI na ho to vaha saMyama mithyA, azuddha saMyama hI hai| kevala kucha puNya baMdha kA karanA bhI svAdhyAya hai parantu jo aneka pAThoM ko par3he,zAstroM ko par3he, tIrthaMkaroM kI meM saMsAra kA hI kAraNa hai, mokSa kA kAraNa nahIM hai| vaMdanA kare, stuti kare, NamokAra maMtra kA japa kare,zAstra svAdhyAya karane kI bhAvanA X Age azuddha tapa kA svarUpa batAte haiMrakhe parantu zuddha AtmA kA svarUpa na jAne, na mAne na anubhava kare aura sAmAyika karane ko mithyA mAne, jo sAmAyika pratikramaNAdi karate haiM unakI haMsI ur3Ave, asukha tapa taptaM ca, tIvra upasarga sh| sAmAyika ke samaya zAstra svAdhyAya kare aura zAstroM ke par3hane mAtra se bhalA jAne, suddha tatvaM na pasyaMte, mithyA mAyA tapaM kRtaM / / 316 // apane ko jJAnI mAne, pariNAmoM meM zAnti aura vairAgya kI bhAvanA na hove jisase anvayArtha- (asuddha tapataptaMca) jo azuddha tapatapate haiM arthAt vrata upavAsa jJAna kA mada bar3he, viSaya-kaSAyoM kI puSTi kare, usI rUpa AcaraNa hove aisA zAstra Adi karate haiM aura (tIvra upasarga saha) tIvra upasarga sahate haiM arthAt kaThina se kaThina svAdhyAya, azuddha svAdhyAya hai jo saMsAra kA hI kAraNa hai| zAstra svAdhyAya kara zarIra ke kaSToM ko sahana karate haiM parantu (suddha tatvaM na pasyaMte) zuddha Atma tatva ko paMDita banakara AjIvikA kamAve, jinavANI ke nAma para dhana saMgraha kare, yaha saba nahIM dekhate jAnate (mithyA mAyA tapaM kRtaM) mithyAtva mAyAcArI sahita tapa karate haiM 0 azuddha svAdhyAya kA pariNAma hai jo durgati kA pAtra banAtA hai| 5vaha mithyA tapa hai| Age azuddha saMyama kA svarUpa batAte haiM vizeSArtha- azuddha tapa vaha hai jahA~ zuddha tatva AtmA kA jJAna va anubhava na ho saMjamaM asuddhaM jena, hiMsA jIva virodhanaM / kiMtu nAnA prakAra se zarIra ko kaSTa diyA jAve, kSudhA-tRSA daMzamazakAdi kA parISaha saMjama suddhana pasyaMte,te saMjama mithyA saMjamaM // 315 // tathA deva, manuSya, pazu va acetana kRta upasarga sahana kiye jaaveN| anazana, Unodara anvayArtha- (saMjamaM asuddhaM jena) azuddha saMyama vaha hai jisase (hiMsA jIva mAnI a Adi bAraha prakAra ke tapa kare, nagna rahe, zuddha AhAra grahaNa kare parantu yadi Atma 182
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-317.319 C OO0 dhyAna rUpa agni meM tapanarUpa tapa na ho, Atma svabhAva kI sthiratA na ho, mithyAtva ye Sad karma pAlate, mithyA anyAna disttte| sahita mAyAcArI ho, kisI prakAra kI sAMsArika kAmanA vAsanA ho.Rddhi siddhikA te narA mithyA disTI ca, saMsAre bhramanaM sadA / / 318 // abhiprAya mAna Adi kaSAya sahita ho vaha saba tapa azuddha tapa hai aura saMsAra kA ye SaT karma jAnate, aneya vibhrama kriiyte| kAraNa hai| jo vrata niyama dhAraNa kare, zIla pAle tathA tapa kare parantu zuddhAtmA ke * anubhava svarUpa paramArtha se zUnya ho to vaha AjJAnI hI hai| samyaktva rahita dravyaliMgI mithyAta gurU pasyaMte, durgati bhAjana te narA / / 319 // muni kA tapa azuddha tapa hai, isI bAta ko AcArya kundakunda samayasAra meM kahate haiM anvayArtha- (ye SaT karma pAlaMte) jo koI ina azuddha chaha karmoM ko pAlate haiM vadaNiyamANi dharaMtA sIlANi tahA tavaM ca kuvvNtaa| 8 (mithyA anyAna disTate) tathA mithyAtva ajJAna hI dekhate rahate haiM (te narA mithyA paramaTTa bAhirA je NivvANa te Na vidati // 153 // disTIca) ve manuSya mithyAdRSTi hI haiM (saMsAre bhramanaM sadA) aura hamezA saMsAra meM hI vrata aura niyamoM ko dhAraNa karate hue bhI tathA zIla aura tapa karate hue bhI jo paribhramaNa kreNge| paramArtha se bAhya haiM arthAt parama padArtha rUpa jJAna svarUpa AtmA kA jisako zraddhAna (ye SaT karma jAnate) jo ina azuddha SaT karmoM ko jAnate haiM (aneya vibhrama jJAna nahIM hai vaha nirvANa ko prApta nahIM hote| krIyate) isake bAda bhI aneka vibhrama, mithyAtva mAyAcAra karate haiM (mithyAta gurU isaliye jotapazarIra kaSTa rUpa hai hiMsA rUpa hai va kisImAyAcAra ke abhiprAya pasyaMte) ve mithyAtvI kuguru dekhe jAne jAte haiM (durgati bhAjana te narA) aise manuSya ko liye hue hai, vaha saba mithyA tapa hai| durgati ke pAtra hote haiN| Age azuddha dAna kA svarUpa batAte haiM , vizeSArtha- jo koI kudeva-adeva kI pUjA karate haiM, kuguru sevA karate haiM, dAnaM asuddhadAnasya,kupAtraM dIyate sdaa| mithyAtvavarddhaka zAstroM kA paThana karate haiM, hiMsA kAraka saMyama pAlate haiM, kAyaklezAdi vrata bhaMgaM kRtaM mUDhA, dAnaM saMsAra kAranaM // 317 // OM AtmajJAna rahita tapa karate haiM tathA kupAtroM ko dAna dete haiM isa taraha ina chaha azuddha 3 karmoM ko pAlate haiM ve mithyAjJAnI mithyA zraddhAnI mithyA phala hI pAte haiM, pApa hI anvayArtha- (dAnaM asuddhadAnasya) azuddha dAna vaha hai jo (kupAtraM dIyate sadA) bAMdhate haiM vadurgati meM jAkara kaSTa pAte haiN| vaha hamezA saMsAra meM hI paribhramaNa karate rahate hamezA kupAtroM ko diyA jAve (vratabhaMgaM kRtaM mUDhA) vrata bhaMga karane vAle mUDhoM ko (dAnaM 5 ra haiM tathA jo ina azuddha SaTakarmoM ko jAnate haiM ki yaha galata hai isake bAda bhI aneka saMsAra kAranaM) dAna denA saMsAra kA kAraNa hai| vibhrama mithyAtva-mAyAcAra karate haiM, nAnA prapaMca phailAte camatkAra Adi batAte haiM, vizeSArtha- azuddha dAna vaha hai,jo kupAtroM ko diyA jAve, jo loga vrata lekara 5 dhana-putra Adi kA lobha batAte haiM, svargAdi kA sukha batAte haiM aise mithyAtva ko phailAne bhaMga karate haiM aise mUDha mithyAdRSTiyoM ko dAna denA saMsAra kA kAraNa hai, jisa dAna se kAraNa hai, jisa dAnasa vAle kuguru dekhe jAte haiM, jo jIva inake cakkara meM pha~sate haiM ve saba durgati ke pAtra pApa, viSaya-kaSAya, mithyAtva kI vRddhi va puSTi ho vaha saba dAna azuddha dAna hai, ha. banate haiN| jisase dAtA aura pAtra donoM ko saMsAra meM rulanA par3atA hai, zraddhA bhakti se satpAtroM yahA~ koI prazna kare ki hama jo kucha jAnate-mAnate haiM jo hamArI kula paramparA ko hI dAna denA caahiye| 5 meM mAnyatAyeM calI A rahI haiM aura hama apanI bhakti bhAvanA se apane devaguru kI pUjA 2 karuNAbhAva se prANImAtra ko dAna diyA jA sakatA hai jo puNya baMdha kA kAraNa bhakti karate haiM,saMyama Adi kA pAlana karate aura dAna dete haiM to kyA yaha saba kriyAyeM hai| viveka pUrvaka AvazyakatAnusAra satpAtroM ko upayogI vastu zuddha bhAvoM sahita azaddha haiM. pApabandha aura durgati kI kAraNa haiM to phira hama yaha saba kucha na kareM, kyA dAna meM denA zuddha dAna hai| isake viparIta kaSAyAdhIna dAna denA azuddha dAna hai jo saba baMda kara deM? saMsAra kA hI kAraNa hai| isakA samAdhAna karate haiM ki bhAI! pratyeka sadgRhastha ko yaha chaha karma
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-320-322 O N karanA to Avazyaka haiM inako to pratidina karanA hI cAhiye parantu inameM viveka se ko yaha nizcaya ho jAtA hai ki usakA AtmA vAstava meM zuddha hai dhruva hai, mAtra karma kAma lenA Avazyaka hai kyoMki anAdi se pratyeka jIva ke saMsAra paribhramaNa kA kalaMka se malina ho rahA hai, isa karmamala ko dhone kA upAya nizcaya ratnatraya dharma kI kAraNa apane svarUpa kA vismaraNa aura yaha mithyA mAnyatAyeM hI haiM, jinake kAraNa sAdhanA hAha, jahA apana zuddhAtmasvarUpakA zraddhAna jJAna hai, usakA hI AtmAnubhava cAragati caurAsI lAkha yoniyoM meM bhaTakanA par3a rahA hai| * kahate haiM aura aise apane zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA karane ko hI samyakcAritra mithyA mAnyatA aura kuguru kudeva Adi kA sevana hI saMsAra kA kAraNa hai. kahate haiM jisase samasta rAgAdidoSa evaM karmoM kA kSaya hotA hai| zrI jinendra bhagavAna saMyama tapa dAnAdi to bAharI anukUlatA-pratikUlatA milAte haiN| pUrva meM hamane yaha kI kahI huI ve hI chaha kriyAyeM yathArtha haiM jo zuddhAtmA kI tarapha le jaaveN| jina Agama zubha karma kiye hoMge isaliye yaha manuSya bhava aura sAre zubha yoga mila gaye parantu aba parama pUjya AcArya RSiyoM ke dvArA nirmApita hai, jisakA mUla srota tIrthaMkara yadi satya vastu svarUpa konajAneM aura aise hI ajJAna mithyAtva sahita yaha paramparAgata, kevalajJAnI paramAtmA kA upadeza hai| usa jinavANI meM jina zuddha SaTkarmoM ke pAlana mAnyatAyeM karate raheM to isase kyA lAbha hogA? punaH saMsAra meM hI bhramaNa karanA karane kI AjJA hai unheM hara eka zraddhAvAna gRhastha zrAvaka ko pAlanA caahiye| unameM par3egA; jabaki yaha manuSya bhava to bhava kA abhAva karane, saMsAra ke janma-maraNa ke yahI abhiprAya hai ki rAga-dveSa, moha jo baMdha ke kAraNa bhAva haiM unako dUra kiyA jAve cakra se chUTane, mukti ko prApta karane, AtmA se paramAtmA banane ke liye milA hai aura vItarAga vijJAna maya zuddha AtmIka bhAva ko jhalakAyA jaave| jahA~ raMcamAtra bhI isameM hama dharma ke yathArtha svarUpa ko samajheM aura hamAre zuddha SaTkarma kyA haiM inheM samajheM sAMsArika sukha kI bhAvanA na ho, khyAti lAbha pUjAdi kI cAha na ho vahIM zuddha aura unakA sahI pAlana kareM to hamArA yaha mAnava jIvana saphala hogA aura tabhI SaTakarma haiN| padmanaMdi muni ne ratnatraya ko mokSamArga kahakara zuddha SaTkarma batAye haiMapanA Atmahita hogaa| samyagdRgbodhacAritra tritayaM dharma ucyte| to vaha zuddha SaTkarma kyA haiM, unakA svarUpa kyA hai, jinakA pAlana karane se mukteH paMthA sa eva sthAna pramANa prinisstthitH||6-2|| hamArA bhalA aura mukti kI prApti hogI? aisA prazna karane para sadagurU tAraNa svAmI devapUjA gurUpAstiH svAdhyAyaH sNymstpH| zuddha SaTkarma kA svarUpa jo jainAgama meM jinendra paramAtmA ne kahA hai use batAte haiM - dAnaM ceti gRhasthAnAM SaTkarmANi dine dine // 6-7 // zuddha SaT karma kA svarUpa pramANa se nizcaya kiyA gayA samyakdarzana jJAna cAritra hI dharma kahA gayA hai SaT karma suddha uktaM ca, suddha samaya suddhaM dhuvaM / ra yahI mokSamArga hai isaliye gRhasthoM ko nityaprati devapUjA, gurU bhakti, svAdhyAya, saMyama, tapa aura dAna ina chahakarmoM kA pAlana karanA caahiye| jina uktaM Sad karmaca, kevali disTi saMjutaM // 320 // yaha zuddha SaTkarma kyA haiM inakA saMkSepa meM svarUpa batAte haiM - anvayArtha- (SaT karma suddha uktaM ca) aba zuddha SaT karmoM ko kahA jAtA hai deva devAdhidevaM ca, guru graMthaM muktaM sdaa| (suddha samaya suddhaM dhuvaM) jisameM apanA zuddhAtma svarUpa jo zuddha dhruva hai usakA lakSya rahe (jina uktaM SaT karmaca) jinavANI meM jo SaTakarmoM kA svarUpa batAyA hai (kevali svAdhyAya suddhadhyAyaMte,saMjarma saMjamaM zrutaM // 321 // disTi saMjutaM) jo kevalajJAnI sarvajJa paramAtmA kI paramparA se jinAgama meM pramANita tapaM ca appa sadbhAvaM, dAnaM pAtrasya ciMtanaM / kahe gaye haiN| Sad karma jinaM uktaM, sArtha sukha disTitaM / / 322 // vizeSArtha- zuddha SaTkarma ve hI haiM, jahA~ AtmA kI zuddhatA kA abhiprAya ho, anvayArtha- (deva devAdhidevaM ca) deva, jo devoM ke deva arihaMta siddha paramAtmA devapUjAdi pratyeka kArya ko karate hue lakSya pariNAmoM kI zuddhi kA ho, zuddhopayoga haiM (garugraMthaM maktaM sadA) garu.jo samasta pApa parigraha ke baMdhana se mukta haiM (svAdhyAya kI prApti kA ho, anya koI sAMsArika prayojana jahA~ na ho| samyakdRSTi jJAnIjIva suddha dhyAyate) svAdhyAya , apane zuddhAtma svarUpa ko dhyAnA (saMjamaM saMjamaM zrutaM) 184 catadine
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI gAthA-323-325 CHO saMyama,jisameM prANI saMyama aura indriya saMyama sahita apane apane svarUpa kI surata honA hai,hameM bhI devatvapada pAnA hai, jisase isa saMsAra ke cakra janma-maraNa se chuutt| rhe| kara paramAnanda maya ho jAyeM, yahI iSTa prayojanIya hai; isaliye deva ke guNoM kA (tapaM ca appa sadbhAva) tapa,apane svabhAva meM rahanA (dAnaM pAtrasya ciMtana) , ArAdhana karanA aura vaise guNa apane meM pragaTa karanA kyoMki svabhAva se hama bhI dAna,satpAtra ko dAna dene kA sadaiva prayAsa karanA (SaT karma jinaM uktaM) yaha zuddha AtmA-paramAtma svarUpa haiM, apane svarUpa ko bhUlane ke kAraNa saMsArI bane haiM tathA SaTkarma jinendra ke kahe anusAra haiM (sAdhaM suddha disTitaM) inakI sAdhanA inakA pAlana jainAgama jina siddhAMta jaina darzana meM koI paramAtmA kisI kA kucha bhI karatA nahIM hai, zuddha dRSTi karatA hai| jaba eka dravya dUsare dravya kA kucha nahIM karatA, apanI eka paryAya dUsarI paryAya kA vizeSArtha-zaddha SaTakarma kyA haiM? inakA svarUpa saMkSepa meM batAyA jA rahA kucha nahIM kara sakatI, aisA apUrva nirNaya jinavANI meM AyA hai isako svIkAra kareM hai, vizad varNana Age gathAoM meM kreNge| yahA~ to jo jinendra paramAtmA ne kahA hai. tabhI sacce zrAvaka samyakdRSTi haiM aura sacce deva kA svabhAva aura unake guNoM kA jainAgama kA sAra hai vaha vastu svarUpa batAyA jA rahA hai -1. deva-jo devoM ke 0 ArAdhana kara apane meM una guNoM ko prakaTa karanA hI saccI deva pUjA hai| pUjA pUjya adhipati indroM ke bhI deva haiM vaha arihaMta sarvajJa paramAtmA jo vItarAgI hitopadezI samAcaret pUjya ke samAna AcaraNa karanA hI pUjA hai| koI rUpa Adi banAkara haiM, unake samAna hI jo AtmA kA zuddha svarUpa hai aisA nija zuddhAtma tatva hI saccA kisI kAmanA ko lekara kisI prakAra kA ADaMbara pUjA Adi karanA to jaina dharma meM deva hai jo iSTa aura pUjyanIya hai| 2.guru-jo samasta pApa-parigraha ke bandhanoM se mithyAtva kahA hai| mukta apanI Atma sAdhanA meM lIna rahate haiM aise nirgrantha digambara vItarAgI sAdhu hI sacce deva kA svarUpa kyA hai aura unake vaha kauna se guNa haiM jo hama apane meM sacce guru haiM jinakI bhakti aura satsaMga karanA caahiye| 3. svAdhyAya-satzAstroM, pragaTa kara devatva pada pA sakate haiM, AtmA se paramAtmA bana sakate haiM? aisA prazna karane ko par3hate hue apane zuddha svarUpa ko dhyAnA, apanA adhyayana karanA hI zaddha svAdhyAya para zrI jina tAraNa svAmI, deva kA svarUpa aura unake vaha guNa jo pratyeka jIva hai| 4. saMyama-bAhya meM prANI saMyama aura indriya saMyama hote hue apane Atma svarUpa AtmA meM haiM jinheM pragaTa kara pratyeka AtmA-paramAtmA bana sakatA hai, isakA vistRta kI surata rakhanA, Atma saMyama hI zuddha saMyama hai| 5. tapa-apane Atma svabhAva meM & vivecana gAthA 323 se 366 taka karate haiM, jisameM 75 guNoM kA varNana hai| rahanA hI tapa hai, bAhya meM icchAoM kA nirodha karanA aura apane svarUpa meM rata rahanA devakA svarUpazuddha tapa hai| 6.dAna - satpAtroM ko dAna denA,apanI kaSAyoM ko galAnA, dharma devaM ca jinaM ukta, nyAna mayaM appa sdbhaav| prabhAvanA meM dravya kA sadupayoga karanA saccAdAna hai, jo avrata samyakadraSTi ko nirantara naMta catusTaya jutto, caudasa prAna saMjado hoI // 323 // karanA caahiye| yaha chaha Avazyaka karma gRhastha zrAvaka ko apane AtmasvarUpa kI devo paramisTI maiyo, lokAloka lokitaM jena / sAdhanA meM Age bar3hAne meM sahayogI kAraNa haiN| isa prakAra ina SaTkarmoM ko jainAgama meM 3 jinendra paramAtmA ne kahA hai| inakesAthazuddhasamyakadarzanakA honA atyanta Avazayaka paramappA jJAnaM maiyo, taM appA deha majjhaMmi // 324 // hai| samyaktva sahita yaha SaTkarma gRhastha zrAvaka ko paramparA se mokSa ke kAraNa haiM va deha devali devaM ca, uvai8o jinbredehi| 9 usIbhava se svarga gati ke dene vAle haiN| zuddhAtmA kI bhAvanA sahita hI yaha SaTkarma eka paramisTI ca saMjutto, pUjaM ca suddha saMmattaM // 325 // 9 jinabhakta ke liye Avazyaka haiM isase hI parama kalyANa hai| anvayArtha- (devaM ca jinaM uktaM) jinavANI meM deva usako kahA hai jo (nyAna yahA~ koI prazna karatA hai ki vartamAna meM arihaMta sarvajJa paramAtmA haiM hI nahIM, mayaM appa sadbhAvaM) jJAnamayI apane Atma svabhAva meM lIna ho (naMta catusTaya jutto) siddha paramAtmA siddhAlaya meM virAjamAna haiM phira unakI pUjA bhakti kaise kareM? anantadarzana, ananta jJAna, ananta sukha, ananta vIrya inacAra anaMtacatuSTaya sahita isakA samAdhAna karate haiM ki devapUjA karane kA abhiprAya, vaise hI apane ko / ho tathA (caudasa prAna saMjado hoI) caudaha prANoM sahita hai| 15
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Cro zrI AcakAcAra jI gAthA-323-325 SO0 (devo paramisTI maiyo) deva jo parameSThImayI paramapada meM sthita haiM (lokAloka isI deha devAlaya meM sthita deva kI samyakdRSTi pUjA karatA hai| zarIra ke bhItara yadi lokitaMjena)jo lokAloka ke svarUpa ko dekhate jAnate haiM (paramappA jJAnaMmaiyo) jo zuddha dravya dRSTi se dekhA jAve to AtmA AtmArUpa siddha sama zuddha virAjamAna hai, jJAnamayI paramAtmA haiM (taM appA deha majjhaMmi) vahI AtmA isa deha meM virAjamAna hai| , usako jaba paramAtmA ke samAna dekhA jAtA hai, to vahI pUjyanIya deva dikhalAI (deha devali devaMca) isa deha devAlaya meM AtmA hI deva hai (uvaiTaTho jinabareMdehi)* par3atA hai| taba usa deva svarUpa AtmA ke tiSThane kA maMdira yaha zarIra hI huA; isa satya ko jinendra deva ne upadiSTa kiyA, batAyA hai (paramisTI ca saMjutto) vahI ataeva nizcala mana se apane zarIra ko devasthAna mAno aura apane AtmA ko paramAtmA paMcaparameSThI ke guNoM sahita hai (pUrjaca suddha saMmattaM) aura usakI pUjA hI zuddha samyaktva mAno tathA upayoga ko usI meM sthira karo arthAt usI kA ekAgratA se anubhava kro| hai jo samyakdRSTi karatA hai| apane hI AtmA kA svasaMvedana jJAna ke dvArA anubhava karanA yahI zuddha samyakdarzana vizeSArtha- yahA~ sacce deva ke svarUpa ko batAyA jA rahA hai, jo nizcaya kA anubhava hI siddha pUjA va saccI deva pUjA hai aisA jinendradeva ne kahA hai| vyavahAra ke samanvaya pUrvaka hai, jinavANI meM deva usako kahA hai, jo AtmA apane isI bAta ko paM. dyAnatarAya jI ne kahA hai - jJAna svabhAva meM sthita ho, jo ananta catuSTaya (anaMta darzana, anaMta jJAna, anaMta * nija ghaTa meM paramAtmA, cinmUrati bhyyaa| sukha, anaMta vIrya) ina cAra catuSTaya sahita ho tathA caudaha prANoM se saMyukta ho arthAt tAhi viloki sadaSTidhara,paMDita prkhaiyyaa|| jisake pA~ca indriya,tIna bala (mana-vacana-kAya) zvAsocchvAsa aura Ayuyaha dasa jo zuddhAtmAnubhavI haiM ve hI sacce nija Atmadeva ke ArAdhaka haiM, ve hI yathArtha prANa jo zarIra ke kAraNa hote haiM tathA sukha,sattA, bodha,cetanA jo AtmA ke nija guNa 8. 2 upAsaka haiN| vyavahAranaya se arihaMta, siddha ke guNoM kA stavana bhI isI hetu se kiyA haiM, ina sahita haiM, vahI paramAtmA deva haiN| jo arihaMta paramAtmA apane svarUpa meM tisstthte| jAtA hai ki nija AtmA meM pariNati thme| jaba upayoga sarva vikalpoM ko tajakara hue lokAloka ke svarUpa ko jAnate haiM arthAt jinake jJAna meM tIna loka, tIna kAla ta jinake jJAna meM tIna loka tIna kAla Atmastha hotA hai, taba hI saccI devapUjA hai yahI vAsvatika mokSamArga hai| ke samasta dravya aura unakI paryAya jhalakatI haiM- aisA kevalajJAnamayI paramAtmA, isa isI bAta ko AcArya yogIndudeva paramAtma prakAza meM kahate haiMdeha ke madhya meM sthita AtmA hai| arihaMta deva jo zarIra sahita paramAtmA haiM tathA siddha.3 jehau Nimmalu NANamau siddhihi nnivsideu| jo azarIrI apane jJAna svabhAva meM haiM, ATha karmoM se rahita jJAnAkAra paramAtmA haiM, tehau NivasaibaMbhu paru dehaha meM kari bheu // 26 // jinake jJAna meM lokAloka darpaNa meM pratibimba kI taraha jhalaka rahA hai| ve sarva rAgAdi jaisA nirmala jJAnamayI paramAtmA mukti meM nivAsa karatA hai, vaisA hI AtmA doSa, ATha karma mala va zarIrAdi se rahita kevala AtmA mAtra hI haiN| aisA hI arihaMta paramAtmA isa deha meM jaan| jo deha rUpI devAlaya meM rahatA hai vahI zuddha nizcaya naya se aura siddha ke samAna mamala svabhAva kA dhArI isa zarIra ke bhItara AtmA hai jo 5 paramAtmA hai| nizcayanaya se svayaM paramAtmA hai, isa AtmA meM aura paramAtmA meM koI antara nahIM dehA devali jo vasai deu aNAi arnntu| hai| donoM ke guNa aura svabhAva samAna haiN| jo apane AtmA ko bhedavijJAna ke dvArA sarva kevala NANa phuraMta taNu so paramappu NibhaMtu // 33 // anAtma padArthoM se nirAlA va sarva karma janita vikArI bhAvoM se bhinna anubhava karatA jo vyavahAra naya kara deha rUpI devAlaya meM basatA hai, nizcaya naya kara deha se hai, vahI deva ke svarUpa ko jAnatA hai| isa zarIra rUpI mandira meM AtmA rUpI deva hai 5 bhinna hai, deha kI taraha mUrtIka tathA azucimaya nahIM hai. mahA pavitra hai. ArAdhane yogya aisA jinendroM ne kahA hai, jo parameSThI ke guNoM sahita hai, aise nijazuddhAtma svarUpa kii| hai, pUjya hai| deha ArAdhane yogya nahIM hai, jo paramAtmA anAdi anaMta hai, kevalajJAna sAdhanA-ArAdhanA samyakadRSTi karatA hai, yahI saccI devapUjA hai| svarUpa hai, vahI AtmA paramAtmA hai aisA ni:saMdeha jaan| isa deha devAlaya meM apanA zuddhAtma svarUpa hI apanA saccA deva virAjamAna dehe vasaMtu viNavi chivAi NiyameM dehu vi jo ji| hai, jisake darzana jJAna aura usI maya sthita hone se siddha parama pada pragaTa hotA hai, de chippaijo vi Navi muNi paramappau so ji||34|| 186
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI gAthA-36 jo deha meM rahatA huA bhI nizcaya naya kara zarIra ko sparza nahIM karatA hai. deha hamArA namaskAra ho, namaskAra ho| se vaha bhI nahIM chuA jAtA, usI ko paramAtmA jAna arthAt apanA svarUpa hI isI bAta ko adhyAtma ArAdhanA meM ba. basanta jI ne kahA hai - paramAtmA hai| Age yogasAra graMtha meM jaina siddhAMta kA sAra dikhAte haiM hai deva nija zukhAtmA,jo basa rahA isa deha meN| jo jiNu so appA muNahu ihu siddhaMtaha~ sAru / mandira maThoM meM vaha kabhI, milatA nahIMpara geha meN| iu jANe viNa joiyaho uha mAyAcAra // 21 // jinavara prabhu kahate svayaM, nija AtmA hI deva hai| jo jina bhagavAna haiM vahI AtmA hai, yahI siddhAMta kA sAra hai, ise samajhakara he jo hai ananta catuSTayI, AnaMda ghana svayameva hai||1|| yogIjano! mAyAcAra ko chodd'o| jaise prabhu arihanta aru saba, siddha nitahIzaddha haiN| jo paramapyA so jihau~ jo hau~so prmpyu| vaise svayaM zukhAtmA, caitanya maya suvizukha hai| iu jANeviNu joiyA aNNu ma karahu viyappu // 22 // divya dhvani meM puSpa vikhare,deva nija shukhaatmaa| jo paramAtmA hai vahI maiM hU~ tathA jo maiM hU~ vahI paramAtmA hai, yaha samajhakara he yaha zuddha jJAna vijJAna dhArI, AtmA paramAtmA / / 2 / / yogIjano ! anya kucha bhI vikalpa mata kro| satadeva parameSThI mayI, jisakA ki jJAna mahAna hai| suddha saceyaNu buddha jiNu kevala NANa shaau| jisameM malakatA hai svayaM, yaha AtmA bhagavAna hai| so appA aNuviNu muNahu jaicAhA siva laahu||26|| aisA parama paramAtmA, nizcaya nijAtama rUpa hai| yadi mokSa pAne kI icchA karate ho to nirantara hI AtmA ko zuddha jina sacetana jo deha devAlaya basA, zukhAtmA cidrapa hai||3|| buddha aura kevalajJAna svabhAva maya smjho| jo zuddha samakita se hue, ve kareM pUjA devkii| mUDhA vevali deu NaviNavi sili lippaaipitti| para se haTAkara dRSTi, anubhUti kareM svayameva kii|| dehA devali deu jiNu so bujjhahi sama citti||44|| nija AtmA kA anubhavana, paramArtha pUjA hai yhii| he mUDha ! deva kisI devAlaya meM virAjamAna nahIM hai, isI taraha kisI patthara, lepa jinarAja zAsana meM ise, kalyANakArI hai khii||4|| athavA citra meM bhI deva virAjamAna nahIM hai, jinadeva to deha devAlaya meM rahate haiM, isa isa prakAra sacce deva ke svarUpa ko nizcaya- vyavahAra se batAte hue usa bAta ko tU samacitta se smjh| devatva pada ko pAne ke liye una guNoM kA ArAdhana karanA, jinake dvArA ananta AtmA appa sarUvaha jo ramai chaMDivi sahu vavahAru / . paramAtmA hae haiM, ho rahe haiM aura hoMge, yahI saccI devapUjA hai| so sammAiDDI havA laha pAvai bhava paaru||89|| vaha guNa kauna se haiM aura kyA haiM? yaha prazna karane para sadgurU tAraNa svAmI jo sarva vyavahAra ko chor3akara AtmasvarUpa meM ramaNa karatA hai, vaha samyakadRSTi una guNoM kA varNana karate haiM, jo nimna prakAra haiM-1.pA~ca parameSThI pada, 2. ratnatraya, jIva hai aura vaha zIghra hI saMsAra se pAra ho jAtA hai| 3.solahakAraNa bhAvanA, 4. siddha ke ATha guNa,5. dharma ke daza lakSaNa,6.darzana ke isI bAta ko zrI kundakundAcArya mokSapAhuDa meM kahate haiM 5 ATha aMga,7. jJAna ke ATha aMga, 8. cAra anuyogoM kA jJAna,9. teraha prakAra kA , NANamayaM appANaM uvaladdhaM jeNa jhar3iya kmmenn| cAritra isa prakAra pacahattara guNoM kA varNana kiyA hai, jinakA ArAdhana karane se devatva pAUNa ya para davyaM Namo Namo tassa devassa // 1 // pada prApta hotA hai, yahI saccI devapUjA hai jo samyakdRSTi karatA hai| para dravya ko tyAgakara jisane apane jJAnamayI AtmA ko jAna liyA prApta kara devaM gunaM visuddhaM, arahaMtaM siddha AcArya jena / 1 liyA, jisase sAre karma kSaya hote haiM, jo saba para dravyoM se bhinna hai aise Atmadeva ko uvajjhAya sAdhu gurna, paMca gunaM paMca prmisttii||326||
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 zrI AvakAcAra jI arahaMtaM hiyaMkAraM, nyAna mayI tiloya bhuvanasya / naMta catusTaya sahiyaM, hiyaMkAraM jAni arahaMtaM // 327 / / siddhaM siddha dhuvaM ciMte, uvaMkAraM ca viMdate / muktiM ca Urdha sadbhAvaM, UrdhaM ca sAsvataM padaM / / 328 / / AcArya AcaranaM suddhaM, tiartha suddha bhAvanA / sarvanyaM suddha dhyAnasya, mithyA tiktaM tri bhedayaM // 329 // upAya deva upayogaM jena, upAya laSyanaM dhuvaM / aMga pUrva uktaM ca sArdhaM nyAna mayaM dhuvaM / / 330 / / sAdhuca sarva sArdhaM ca, lokAlokaM ca suddhaye / ratnatrayaM mayaM suddhaM, ti artha sAdhu jo itaM / / 331 / / devaM paMca gunaM suddhaM, padavI paMcAmi saMjudo suddho / devaM jina paNNattaM, sAdhu suddha disTi samayena // 332 // anvayArtha - (devaM gunaM visuddhaM) devatva pada pAne ke vizuddha guNa (arahaMtaM siddha AcAryaM jena) jo arihanta siddha AcArya (uvajjhAya sAdhu gunaM) upAdhyAya aura sAdhu ke guNa (paMca gunaM paMca paramisTI) yaha pA~ca guNoM kA ArAdhana hI parama iSTa hai, yaha deva ke pA~ca guNa parameSThI pada kahalAte haiN| yahI pA~ca pada parama iSTa haiM jinase devatva pada milatA hai| (arahaMtaM hriyaMkAra) arihaMta tIrthaMkara kevalajJAnI ko kahate haiM, hrIM meM caubIsa tIrthaMkara garbhita haiM (nyAna mayI tiloya bhuvanasya) jinake jJAna meM tIna loka jhalakate haiM (naMta catusTaya sahiyaM) jo anaMta catuSTaya sahita haiM (hiyaMkAraM jAni arahaMtaM) aise tIrthaMkara kevalajJAnI paramAtmAoM ko arihaMta jAno / YA YA YESU AA YES. gAthA- 326-332 bhAvanA) ratnatraya svarUpa kI zuddha bhAvanA karate haiM (sarvanyaM suddha dhyAnasya) sarvajJa svarUpa kevalajJAnamayI zuddha svabhAva kA dhyAna karate haiM (mithyA tiktaM tri bhedayaM) tInoM prakAra ke mithyAtva se rahita haiN| (siddhaM siddha dhuvaM ciMte) siddha ko aisA vicAre ki ve siddha haiM dhruva haiM (uvaMkAraM ca 5 viMdate) jo apane brahma svarUpa meM lIna paramAnaMda kA pAna karate haiM (muktiM ca Urdha sadbhAvaM) jo mukti meM tIna loka ke Upara agra bhAga meM virAjamAna haiM (Urdha ca sAsvataM padaM) aura jo zreSTha zAzvata pada ke dhArI haiN| (AcAryaM AcaranaM suddhaM ) AcArya vaha haiM jinakA AcaraNa zuddha hai (tiarthaM suddha 7 (upAya deva upayogaM jena) upAdhyAya jo jJAnopayoga meM rata rahate haiM (upAya laSyanaM dhuvaM) upayoga hI jIva kA lakSaNa hai (aMga pUrva uktaM ca ) jo gyAraha aMga caudaha pUrva ko kahate haiM (sArdhaM nyAna mayaM dhuvaM) aura apane jJAnamayI dhruva svabhAva kI sAdhanA ra rahate haiN| (sAdhusca sarva sArdhaM ca) sAdhu jo saba prakAra kI sAdhanA karate haiM (lokAlokaM ca suddhaye) aura lokAloka ke svarUpa ko jAnate haiM (ratnatrayaM mayaM suddhaM) apane ratnatrayarUpI zuddha svabhAva ko sAdhate haiM (ti arthaM sAdhu joitaM) dravya, guNa, paryAya sahita apane svarUpa ko dekhate jAnate haiN| (devaM paMca gunaM suddhaM) deva ina pAMca guNoM se zuddha hote haiM (padavI paMcAmi saMjudo suddho ) pA~cavIM padavI para pahu~cane para paripUrNa zuddha hote haiM aura apane svabhAva maya rahate haiM (devaM jina paNNattaM) yaha jina praNIta deva haiM, inako hI jainadarzana meM deva kahA gayA hai (sAdhu suddha disTi samayena) jo samyakdRSTi se sAdhu banakara apane samaya para siddha hote haiN| vizeSArtha yahA~ saccI devapUjA meM sabase pahale paMca parameSThI ke guNoM kA ArAdhana kiyA gayA hai, ina padoM kI sAdhanA kara isa rUpa honA hI saccI devapUjA hai| jaise vartamAna meM kisI ko pradhAnamaMtrI pada iSTa hai, to vaha usa rUpa prayAsa puruSArtha karatA hai aura svayaM usa rUpa hotA hai tabhI usakI iSTatA sArthaka hai, pradhAnamaMtrI kI kursI yA pradhAnamaMtrI kI koI pUjA namaskAra kare to use kyA milegA ? kyA vaha pradhAnamaMtrI bana sakatA hai ? nhiiN| isI prakAra jise deva pada iSTa hai arthAt jo anAdikAlIna saMsAra ke janma-maraNa ke cakra se chUTanA cAhatA hai, zAzvata sukha paramAnaMda maya honA cAhatA hai, use usa rUpa prayAsa puruSArtha karanA Avazyaka hai kyoMki yaha arihaMta aura siddha paramAtmA isake pramANa haiM ki yaha bhI saMsAra meM hamArI taraha hI janma-maraNa ke cakra meM pha~se the, karmoM se baMdhe the, inhoMne bhI dharma ke satya svarUpa ko samajhA, dharma sAdhanA kara muktimArga para cale to AtmA se paramAtmA bana gye| isI taraha hama bhI isa mArga para caleM, ina guNoM ko apane meM pragaTa kareM to hama bhI AtmA se paramAtmA arihaMta * siddha ho sakate haiN| isa bAta ko batAne vAle hamAre mArgadarzaka sAkSAt pramANa haiM, 188
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-326-332 Oo aba hama unake anusAra na caleM,una guNoM ko apane meM pragaTa na kareM aura unakI pUjA guNasthAna taka sarva muni sAdhu hote haiN| yahI sAdhu terahaveMguNasthAna meM jAkara arahaMta vandanA bhakti kareM, to isase koI lAbha hone vAlA nahIM hai; kyoMki jainadarzana to dravya kevalI ho jAte haiN| sAdhu nitya AtmadhyAna meM vairAgya kI bhAvanA meM tathA bAraha prakAra kI svataMtratA kI ghoSaNA karatA hai, yahA~ paravalambatA parAdhInatA to hai hI nhiiN| ke tapa ke sAdhana meM lage rahate haiM, kaThina se kaThina tapasyA karate haiM,upasarga parISaha jainadarzana meM koI paramAtmA jagata kA niyantA sukha-duHkha dAtA kalyANa kartA nahIM sahate haiM, ekAMtavAsa kara dharma dhyAna kI zakti bar3hAte haiM, phira upazama zreNIyA kSapaka hai, pratyeka jIva apane meM svataMtra hai| svayaM ke puruSArtha se jo cAhe kara sakatA hai, jaisA zreNI para zakti ke anusAra ArUr3ha hote haiM, karmoM ke kSaya kA nirantara udyama karate cAhe bana sakatA hai isameM kisI kA hastakSepa nahIM hai| rahate haiN| samasta parigrahoM ke baMdhanoM se mukta hote haiM vahI nirgrantha vItarAgI muni sAdhu jo avrata samyakdRSTi haiM vaha zuddha SaTkarma meM devapUjA arthAt pUjA pUjya kahalAte haiN| samAcaret pUjya ke samAna AcaraNa hI saccI pUjA hai, jo nizcaya-vyavahAra se / 2. upAdhyAya pada- jo sAdhu nirantara jJAnopayoga meM lage rahate haiM, paThana zAzvata hai, aisI devapUjA arthAt unake guNoM kA ArAdhana aura kisa prakAra vaha deva pAThana meM datta citta haiM, dvAdazAMga vANI ko bhale prakAra jAnakara dUsaroM ko par3hAte haiM bane, usakA sArA vidhi-vidhAna samajhakara usa mArga para calane kA puruSArtha karatA tathA jinavANI kA sAra jo zuddhAtma tatva hai usako bhI batAte haiM, yaha upAdhyAya pada hai| parameSThI ke guNoM kA ArAdhana karatA hai, yaha pA~ca parama iSTa pada-arihaMta, siddha, kA svarUpa hai| dvAdazAMga (bAraha aMgoM kA) jinavANI kA svarUpa saMkSepa meM isa AcArya, upAdhyAya,sAdhu pada haiM,jo jIva ko saMsAra se uThAkara AtmA se paramAtmA prakAra haibanAte haiN| sarvaprathama bhedajJAna pUrvaka sva-para kA yathArtha nirNaya karanA aura apane 1.AcArAMga-isameM muniyoM kA AcaraNa batAyA hai| zuddhAtma svarUpa kI pratIti anubhUti honA,yahI samyakadarzana Avazyaka hai| jise 2.sUtrakRtAMga-isameM sUtrarUpasaMkSepa meM jJAna kA, vinaya Adidharma kriyA kA varNana hai| bhedajJAna pUrvaka nija zuddhAtmAnubhUti ho jAtI hai, vaha samyakadraSTi kahalAtA hai aura 3.sthAnAMga-isameM naya apekSA sthAnoM kA kathana hai| vartamAna meM karma saMyoga pApa-parigraha meM rahane se avratI kahalAtA hai; paraMtu jise saMsAra 44. vyAkhyAprajJapti aMga-isameM gaNadhara ke sATha hajAra praznoM ke uttara haiN| bhaya aura du:kha rUpalagane lagA hai, jo isase chUTane ke liye chaTapaTA rahA hai| vaha mArga 6.jJAtRdharmakathAMga-isameM tresaThazalAkA puruSoM ke dharma kI kathA hai| kI khoja karatA hai aura usa mArga para calane kA puruSArtha karatA hai| 7. upAsakAdhyayana- isameM zrAvakoM kI gyAraha pratimA,kriyA maMtrAdi kA varNana hai| jaba vaha samasta Arambha-parigraha, pApa, viSayAdi ko chor3a detA hai, mahAvratI28.aMta:kRtadazAMga - isameM hara eka tIrthaMkara ke samaya daza-daza muni ghora upasarga banatA hai, antara meM apane AtmasvarUpa zuddhAtmA kI sAdhanA karatA hai, aTThAIsa sahakara mokSa gaye, unakA kathana hai| mUlaguNoM kA pAlana karatA hai, nirgrantha digambara vItarAgI hotA hai yahI sAdhu pada hai| 9. anuttaropapAdika dazAMga - isameM hara eka tIrthaMkara ke samaya meM dazamuni upasarga vrata,tapa,saMyama yaha saba manuSya kI vaiSayika pravRtti ko niyantrita karane ke liye haiM, sahakara samadhimaraNa karake vijayAdika anuttaroM meM janme unakA kathana hai| inake binA Atma sAdhanA sambhava nahIM hai, jabaki Atma sAdhanA karane kA nAma hI 10.prazna vyAkaraNAMga-isameM atIta,anAgata, vartamAna kAla saMbaMdhI lAbha-alAbha sAdhutA hai| jainadharma ke upadeSTA yA pravartaka sabhI tIrthakara saMsAra tyAgI tapasvI vItarAgI Adi praznoM ke uttara, kahane kI vidhi tathA cAra prakAra kI kathAoM kA varNana hai| the, unake dvArA dharma ke do mukhya bheda batAye gaye haiM, munidharma aura zrAvaka dhrm| cAra prakAra kI kathA-1.AkSepiNI-dharma meM dRr3ha karane vAlI kthaa|| munidharma hI utsarga dharma mAnA gayA hai, munidharma ke binA mokSa prApti nahIM ho sktii| 2.vikSepiNI- ekAMta mata kA khaMDana karane vAlI kthaa| 3. saMvejinI-dharmAnurAga' 1.sAdhupada-sAdhu pada kI mukhyatA mokSa kI siddhi karane meM hai| ve nirantara karAne vAlI kthaa|4.nivejinii-sNsaar zarIra bhogoM se vairAgya karAne vAlI kthaa|X vyavahAra ratnatraya ke dvArA nizcaya ratnatrayamayI nija zuddhAtmA kI sAdhanA karate haiN| 11.vipAka sUtrAMga-isameM karmoM ke udaya,baMdha,sattA Adi kA varNana hai| unakA dhyeya kevalajJAna prApti hai,chaThe guNasthAna pramattavirata se bArahaveM kSINamoha 12. dRSTi pravAdAMga-isake pA~ca adhikAra haiM-1.parikarma,2. sUtra, 3. prathamAnuyoga,
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-326-332 Oo 4. puurvgt,5.cuulikaa| par3hAnA hai| 1.parikarma- isameM gaNita Adi ke sUtra haiM,caMdra prajJapti, sUrya prajJapti,jaMbUdvIpa 3.AcArya pada-jo nirgrantha pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti va tIna gupti aise prajJapti, dvIpa sAgara prajJapti, vyAkhyA prajJapti Adi sahita isameM jIvAdi padArthoM kA , 13 prakAra cAritrakA tathA darzanAcAra,jJAnAcAra, cAritrAcAra,tapAcAra aura vIryAcAra bhI svarUpa hai| * ina pA~ca prakAra AcAra kA nirdoSa pAlana svayaM karate haiM va dUsaroM se pAlana karAte haiN| 2. sUtra- isameM kriyAvAda, akriyAvAda, ajJAnavAda,vinayavAda matoM ke 3631 jo samyakdarzana, jJAna, cAritramayI nijazuddhAtma tatva kA anubhava zuddhopayoga rUpa bhedoM kA varNana hai| karate haiM kyoMki zuddhopayoga meM hI nizcaya ratnatraya kA lAbha hotA hai tathA vItarAgatA 3.prathamAnuyoga- isameM treSaTha zalAkA puruSoM kA jIvana caritra hai| hotI hai| AcArya mahArAja ke pramatta va apramatta do gaNasthAna hI hote haiN| jaba dhyAna 4.pUrvagata-isake caudaha bheda haiM,jo caudaha pUrva kahalAte haiN| caudaha pUrva kA magna nizcala hote haiM taba sAMtavAM aura jaba dIkSA-zikSA, AhAra-vihAra kAryoM meM saMkSipta svarUpa isa prakAra hai nirata hote haiM taba chaThA pramatta guNasthAna hotA hai, ina donoM kA kAla antarmuhUrta se 1. utpAda pUrva-padArthoM kA utpAda vyaya dhrauvya kathana hai| adhika nahIM hai isaliye una AcAryoM kA AtmA puna:-puna: dhyAnamagna hotA huA 2. agrAyaNIya pUrva- isameM 700 sunaya-kunaya va sAta tatvAdi kA varNana hai| AtmAnaMda kA vilAsa karatA rahatA hai| ve vacana va kAya se bAharI kArya ko karate hue 3. vIryAnuvAda pUrva-isameM jIvAdi ke kSetra,kAla,bhAva, tapa tathA chaha dravyoM kI zakti bhImana se Atma kArya meM lavalIna rahate haiM, jo kSAyika samyaktvIyA upazama samyaktvI rUpa vIryAdi kA kathana hai| hote haiM, aise paramamuni vItarAgI paramopakArI AcArya pada meM hote haiN| 4. astinAsti pUrva-isameM asti-nAsti Adi sAta bhaMgoM kA svarUpa hai| ra 4. arihaMta pada-jo bhavya AtmA sAdhu pada se zuddhopayoga kI sAdhanA dvArA 5.jJAna pravAda pUrva- isameM ATha prakAra ke jJAna kA varNana hai| zreNI mAMDate haiM arthAta nirvikalpa dhyAna samAdhi meM lIna hote haiM unheM ar3atAlIsa 6.AtmapravAda pUrva-isameM AtmA ke svarUpa kI mahimA kA kathana hai| 5 miniTa (eka muhUrta) meM kevalajJAna pragaTa ho jAtA hai, kevalajJAna hote hI ananta 7. satyapravAda pUrva-isameM dasa prakAra bheda rUpa satya Adi kA varNana hai| catuSTaya (ananta darzana, ananta jJAna,ananta sukha, ananta vIrya) pragaTa ho jAtA 8.karma pravAda pUrva-isameM karmoM ke baMdha Adi kA vizad vizleSaNa hai| hai| unake jJAna meM tInakAla, tIna loka ke samasta padArtha jhalakane lagate haiM aura vaha 9. pratyAkhyAna pUrva-isameM tyAga ke vidhAna kA varNana hai| 2 Atma svarUpa paramAnaMda meM nimagna rahate haiM, unheM hI sarvajJa paramAtmA, kevalajJAnI, 10. vidyAnuvAda pUrva-isameM 700 alpa vidyA, 500 mahA vidyA sAdhane ke arihaMta tIrthaMkara kahate haiN| tIrthaMkara ke samavazaraNa hote haiM, divyadhvani khiratI hai jo maMtra-yaMtra aura aSTAMga nimitta jJAna kA kathana hai| 9. jagata ke samasta jIvoM ko dharma kA satya svarUpa batAte haiN| jinake caraNoM meM 100 11. kalyANa vAda pUrva-isameM mahApuruSoM ke kalyANakoM kA varNana hai| OM indra namaskAra karate haiM-bhavanavAsI devoM ke 40 indra,vyantara devoM ke 32 indra, 12.prANavAda pUrva-isameM vaidyaka kA kathana hai| kalpavAsI devoM ke 24 indra, jyotiSI devoM ke do indra-sUrya, candramA, manuSyoM meM 13. kriyAvizAla pUrva-isameM saMgIta,chaMda,alaMkAra tathA puruSa kI 72 evaM strI ra eka cakravartI rAjA, tiryaMca meM eka aSTApada pshu| jinake samavazaraNa meM bAraha koThe kI 64 kalA Adi kA varNana hai| 5 (sabhAyeM) hotI haiM, jinameM-1.bhavanavAsI devI,2.vyantaroM kI devI,3.jyotiSiyoM , 14. triloka biMdusAra - isameM tIna loka kA svarUpa, bIjagaNita Adi kA kathana hai| kI devI, 4. kalpavAsI devI,5. bhavanavAsI deva, 6. vyantara deva,7.jyotiSI deva,% 5.cUlikA-isake pA~ca bheda haiM-jalagatA, thalagatA,mAyAgatA,rUpagatA, 8. kalpavAsI (svarga ke) deva, 9. munigaNa, 10. AryikA gaNa, 11. mAnava, aakaashgtaa| isameM jala-thala, AkAza meM calane ke, rUpa badalane ke maMtra Adi haiN| 12. pazu baiThate haiM / jinakA upadeza hara eka mAnava va sainI paMcendriya pazu va hara prakAra 7 9 upAdhyAya parameSThI zAstra ke vizeSa jJAtA hote haiM, ina sAdhuoM kA kartavya par3hanA aura kA deva suna sakatA hai| jinakI vANI ko sunakara aneka gRhastha, muni ho jAte
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ / RSON zrI zrAvakAcAra jI haiM,aneka zrAvaka vratadhArI aura aneka deva manuSya tathA pazu samyakadRSTi ho jAte haiM, sukha zAnti kA parama lAbha kara lete haiN| aisA vItarAgI sarvajJa hitopadezI arihaMta pada hotA hai| 5.sida pada-jo AtmA pUrNa zuddha sarva rAgAdi vikAra karma saMyoga zarIra se rahita, saMsAra ke AvAgamana janma-maraNa se mukta apane paramAnaMda mayI svacatuSTaya meM sthita ho jAte haiM, ve siddha pada dhArI paramAtmA kahalAte haiN| jo loka ke agra bhAga meM sthita apane uvaMkAra svarUpa meM pratiSThita rahate haiM,jo zAzvata pada hai| arihaMta Adi anya cAra pada anitya haiM, nAzavanta haiM aura zarIra sahita hone se vinAzIka haiM; parantu siddha pada sarva karma va sarva zarIra rahita hone se sadA hI rahane vAlA avinAzI pada hai| isa prakAra arihaMta aura siddhapadavItarAga deva paramAtmA kahalAte haiM aura AcArya upAdhyAya sAdhupadavItarAgI gurU kahalAte haiN| yaha pA~ca parama iSTa pada isaliye mahAna kahe jAte haiM ki inake mAdhyama se hI yaha AtmA paramAtmA banatA hai| vyavahAra naya se yaha pA~ca pada kahe jAte haiM, nizcaya naya se ina sabameM eka hI zuddhAtma svarUpa virAjamAna hai, yaha devatva pada pAne ke zuddha guNa haiN| jo AtmA inakI sAdhanA karake pA~cavIM padavI se saMyukta ho jAtA hai, use jaina Agama meM jinendra deva kahA gayA hai| samyakdRSTi ina padoM kI sAdhanA karatA hai yahI usakI saccI deva pUjA hai| yahA~ koI prazna karatA hai ki ina padoM kI sAdhanA karanA saccI devapUjA hai to jo ina padoM para virAjamAna haiM, unakI pUjA vandanA bhakti karanA cAhiye yA nahIM? usakA samAdhAna karate haiM ki jo ina padoM para virAjamAna haiM, vaha apane se Age haiM, bar3e haiM, unako namaskAra karanA unakA guNAnuvAda karanA to vyavahAra vinaya hai, yaha to karanA hI cAhiye, NamokAra maMtra meM yaha spaSTa hI hai; parantu inakI pUjA karanA, inameM aTaka jAnA aura jo haiM hI nahIM, unako bhI kisI rUpa meM pUjanA yaha to pratyakSa hI maDhatA hai kyoMki jaise hama kisI sthAna para jAnA cAhate haiM aura koI apane ko usa sthAna kA patA aura mArga batA detA hai, to hama usakA upakAra mAnate haiM parantu usako hI iSTa mAnakara pUjane lageM to batAo kabhI ThikAne laga sakate haiM? nhiiN| viveka se kAma lenA hI manuSyatA kI nizAnI hai, jinadharma kA marma , samyakdRSTi kA lakSaNa hai| aba yahA~ prazna hotA hai ki NamokAra maMtra meM paMca parameSThI pada meM sabase pahale arihaMta pada AyA hai to yaha tIrthaMkara banane kA mArga kyA hai? gAthA-333,334 P OK isakA uttara sadgurU tAraNa svAmI agalI gAthAoM meM dete haiMarahaMta bhAvanaM jena, boDasa bhAvena bhAvitaM / tiartha tIrthakara jena, prati pUrva paMca dIptayaM // 333 // tasyAsti SoDasaM bhAvaM,tiartha tIrthakaraM kRtaM / SoDasa bhAvanaM bhAvaM, arahaMta guNa sAsvataM // 334 // anvayArtha- (arahaMta bhAvanaM jena) jo arihaMta pada kI bhAvanA karatA hai (SoDasa bhAvena bhAvita) use solaha kAraNa bhAvanAbhAnA cAhiye (tiarthatIrthakaraMjena) jisase jaisA dravya guNa paryAya tIrthaMkara kA hotA hai (prati pUna paMca dIptayaM) vaisA hI paMca jJAnamayI nija svarUpa paripUrNa hotA hai| (tasyAstiSoDasaM bhAva) isaliye yaha solaha kAraNabhAvanA hI (tiarthatIrthakara kRtaM) tIrthaMkara prakRti kA baMdha karAtI haiM (SoDasa bhAvanaM bhAvaM) solaha kAraNa bhAvanA bhAnA hI (arahaMtaM guNa sAsvataM) arihaMta pada svarUpa apane avinAzI AtmaguNoM ko prakaTa karanA hai| vizeSArtha-jo arihaMta pada kI bhAvanA karatA hai arthAt AtmA se paramAtmA honA cAhatA hai, use apane pariNAmoM kI vizuddhi ke liye solaha kAraNa bhAvanA bhAnA cAhiye, jisase jaisA dravya guNa paryAya tIrthaMkara arihaMta kA hotA hai, vaisA hI paMca jJAnamayI nija svarUpa paripUrNa zaddha hai. aisA bodha ho jAtA hai| isaliye yaha solaha kAraNa bhAvanA hI tIrthaMkara prakRti kA baMdha karAtI haiM,solaha kAraNa bhAvanA bhAnA hI arihaMta pada svarUpa apane avinAzI Atma guNoM ko pragaTa karanA hai| yaha solaha kAraNa bhAvanA parama upakArI haiM. inake bhAne yA ina para calane se yadi tIrthaMkara prakRti kA baMdhana bhI ho to bhI mahAna puNya baMdha hotA hai tathA Atma guNoM kA vikAsa hotA hai| solaha kAraNa bhAvanA nimna prakAra haiM1.darzana vizaddhi bhAvanA-samyakadarzana zuddha rahe, usameM paccIsa doSa meM se koI sA bhI doSanalage tathA jagata ke samasta jIva apane satsvarUpa kA zraddhAna kara samyakdRSTi banakara makti ke mArga para caleM. AtmA se paramAtmA baneM aisI bhAvanA honaa| 2. vinaya sampannatA- ratnatraya dharma tathA unake dhArakoM ke prati vinaya honaa| 3.zIlavrateSvanatIcAra-zIla svabhAva va vratoM ke pAlane meM koI doSa na lge| 4. abhIkSNa jJAnopayoga - nirantara AtmajJAna va zAstra AgamajJAna meM upayoga 122
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ O zrI cakAcAra jI gAthA-335,336 LOO lgaanaa| banA rula rahA hai, jaba ise apane Atma svarUpa kA bodha hotA hai taba yaha antraatmaa| 5.saMvega-saMsAra zarIra bhogoM se vairAgya va dharma meM anurAga bar3hatA rhe| hotA hai tathA ratnatraya kI sAdhanA karake sabase pahale sAdhu, upAdhyAya,AcArya hotaa| 6. zaktita: tyAga-zakti anusAra tyAga mArga para calanA tathA cAradAna denaa| huA sarvajJa kevalajJAnI arihaMta paramAtmA hotA hai, jo zarIra sahita apane svabhAva meM 7.zaktita: tapa-zakti anusAra bAraha tapoM kA pAlana krnaa| * lIna rahate haiM, yaha saMsAra meM pratyakSa dikhane vAlA arihaMta pada hai tathA isI pada se dharma 8. sAdhu samAdhi-kaba jIvana meM sAdhu bane aura nirvikalpa dhyAna samAdhi karUM aisIkA yathArtha svarUpa batAyA jAtA hai, yaha pUrNa vItarAgI sarvajJa hitopadezI paramAtmA / bhAvanA honA tathA ratnatraya dhAraka sAdhuoM kI samAdhi meM bAdhaka kAraNoM, upasargoM ko 5 hote haiM, jinakI vANI para sampUrNa vizva zraddhAna vizvAsa karatA hai, yahI jaba saba dUra krnaa| 8 karmoM se mukta zarIra rahita paripUrNa zuddha apane zaddha caitanya svarUpa maya ho jAte haiM taba 9.vaiyAvRtyakaraNa-dIna duHkhI jIvoM va dharmAtmAoM kI sevA suzruSA krnaa| 1 siddha paramAtmA kahalAte haiN| 10. ahaMta bhakti-vItarAga sarvajJa paramAtmA ke guNoM kA smaraNa krnaa| ka yaha pada zAzvata pada hai; parantu saMsAra kI apekSA agocara hai ata: arihaMta pada 11. AcArya bhakti-vItarAga nirgrantha sAdhu sadgurU AcAryoM kI bhakti krnaa| ko pahale namaskAra kiyA hai, arihaMta sarvajJa hI dharmopadeza ke dAtA paramagurU hote 12. bahuzruta bhakti-bahuzruta ke jJAtA upAdhyAya kI bhakti krnaa| 3 haiN| jo AtmA ke zAzvata avinAzI siddha pada kA svarUpa batAte haiM aura saMsAra se 13. pravacana bhakti - jinavANI (zAstra) va dharma kI mahimA bahumAna bhakti krnaa| tarane kA upAya batAte haiN| 14. Avazyaka aparihANi-nitya Avazyaka dharma kriyAoM ko na chodd'naa| siddha pada kI vizeSatA aura unake guNa kyA haiM, yaha pada kaise prApta hotA hai? 15.mArga prabhAvanA-vItarAga jina dharma kI prabhAvanA krnaa| yaha prazna pUchane para sadgurU tAraNa svAmI Age gAthAoM meM spaSTa karate haiM - 16. pravacana vatsalatva-sAdharmiyoM se prema,vAtsalya bhAva honaa| siddhaM ca sukha saMmattaM,nyAnaM darasana drsitN| ina solaha kAraNa bhAvanAoM kA pAlana karanA, isa rUpa calane kI bhAvanA vIrja suhaM samaM hetuM, avagAhana agurulghustthaa|| 335 / / honA,jagata ke samasta jIvoM ke prati maitrI pramodabhAva honA tathA saba jIva satyadharma saMmattaM Adi gunaM sArtha, mithyA mala vimuktayaM / ko samajheM, svIkAra kareM, AnaMda paramAnaMda maya raheM, aisI bhAvanA tIrthaMkara prakRti kA baMdha karAtI hai| tIrthaMkara ke samAna jagata meM aura koI zreSTha pada nahIM hotA, arihaMta siddhaM gunasya saMjuttaM, sAdhaM bhavya lokayaM / / 336 // pada sarva zreSTha hotA hai, jisakI sau indra pUjA bhakti ArAdhanA karate haiN| tIrthaMkara ke 3 anvayArtha- (siddhaM ca suddha saMmattaM) siddha bhagavAna ke zuddha samyaktva hotA hai pA~ca kalyANaka hote haiM- garbha,janma, dIkSA (tapa),jJAna, nirvaann| avinAzI AtmA (nyAnaM darasana darasitaM) anantajJAna va anantadarzana pratyakSa dikhatA hai (vIrja suha kA svabhAva jaba jhalaka jAtA hai arthAt ghAtiyA karmoM ke kSaya hone para kevalajJAna samaM hetu) ananta vIrya, sUkSmapanA, avyAbAdhapanA tathA (avagAhana agurulaghustathA) pragaTa hotA hai, taba tIrthakara deva kI divyadhvani khiratI hai, jisase aneka bhavya jIva avagAhanatva aura agurulaghupanA yaha ATha guNa pragaTa ho jAte haiN| dharma ke yathArtha svarUpa ko samajhakara AtmAbhimukha hote haiN| jisase saMsAra ke (saMmattaM Adi gunaM sAdha) samyakdarzana Adi guNoM ke dhArI (mithyA mala janma-maraNa ke cakra se chUTakara AtmA se paramAtmA ho jAte haiN| vimuktayaM ) mithyAdarzana rUpI mala se rahita (siddhaM gunasya saMjuttaM) sarva AtmIka 5 yahA~ koI prazna karatA hai ki arihaMta pada se siddha pada bar3A aura zreSTha hai zAzvata guNoM se pUrNa siddha paramAtmA hote haiM (sArdhaM bhavya lokayaM) jo bhavya jIvoM ke dvArA pada hai, phira pahale arihaMta pada kyoM rakhA hai tathA NamokAra maMtra meM siddhoM se pahile zraddheya sAdhane yogya haiN| arihaMtoM ko kyoM namaskAra kiyA hai? vizeSArtha- siddha paramAtmA pUrNa zuddha AtmA hote haiM, tInoM karma- dravya karma, isakA samAdhAna karate haiM ki AtmA anAdi se zarIrAdi karma saMyoga meM bahirAtmA bhAva karma, no karma kA abhAva ho jAne se AtmA kI pUrNa zaktiyA~ prakAzamAna ho
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ TO zrI AcakAcAra jI jAtI haiM, no karma ke abhAva se zarIra rahita azarIrI hote haiM, bhAvakarma ke abhAva se hone se yaha pUrNapane pragaTa ho jAte haiM,aisA jAnakara apanI svasattA zakti jAgratakara moha,rAga-dveSAdi se rahita apane pUrNa zuddha svabhAva meM rahate haiM,dravya karma kA abhAva hama bhI apane meM yaha guNa pragaTa kara sakate haiM, aisA bodha aura puruSArtha kA jAganA hii| hone se sampUrNa ananta guNa pUrNa zuddhapane pragaTa ho jAte haiM; parantu yahA~ ATha karmoM ke siddhoM ke ATha guNoM kI pUjA hai| samyakdRSTi jJAnI aisI hI devapUjA karatA hai| nAza se jo ATha guNa prakAzamAna hote haiM, unakA kathana kiyA hai, jo siddha ke vizeSa dharma kA saccA AcaraNa karane vAle AcArya, upAdhyAya hote haiM,jo daza dharmoM guNa haiN| kA yathAvidhi pAlana karate haiM, jisase devatva pada pAte haiM, ina daza dharmoM kA AcaraNa 1.mohanIya karma ke nAza se zuddha samyakdarzana,zuddhopayoga svarUpAcaraNa yathAkhyAta karanA hI saccI devapUjA hai, isI bAta ko Age gAthAoM meM kahate haiMcAritra pragaTa ho jAtA hai| AcArya AcaranaM dharma, tiartha suddha drsn| 2. jJAnAvaraNIya karma ke nAza se anantajJAna kevalajJAna sUrya pragaTa rahatA hai| upAya deva uvadesana kRtvA,dasa laNyana dharma dhuvaM // 337 // 3. darzanAvaraNIya karma ke nAza se anantadarzana pragaTa ho jAtA hai, jisameM sarva dravya, guNa paryAyoM sahita dikhate haiN| sAdhaM cetanA bhAvaM,Atma dharma ca ekayaM / 4. antarAya karma ke nAza se ananta vIrya (bala) pragaTa ho jAtA hai| AcArya upAya devena, dharma sukhaM ca dhArinA // 338 // 5.nAma karma ke abhAva se sUkSmatva guNa pragaTa hojAtA hai.zarIrAdi saMyoga nahIM rhtaa| te dharma suddha disTIca,pUjitaM ca sadA budh| 6. gotra karma ke abhAva se agurulaghutva guNa pragaTa ho jAtA hai,samadarzI sAmyabhAva uktaM ca jinadevaM ca, zrUyate bhavya lokayaM // 339 / / bheda rahita abheda dazA hotI hai| 7. Ayu karma ke abhAva se avagAhanatva guNa pragaTa ho jAtA hai,sabako samAhita anvayArtha- (AcArya AcaranaM dharma) AcArya dharma kA AcaraNa karate haiM (tiartha karane kI zakti pragaTa ho jAtI hai| 5 suddha darasana) ratnatrayamayI zuddha AtmA kA darzana karate aura karAte haiM (upAya deva 8. vedanIya karma ke abhAva se avyAbAdhatva gaNa pragaTa ho jAtA hai| 4 uvadesana kRtvA) upAdhyAya upadeza karate haiM (dasa laSyana dharma dhuvaM) dazalakSaNa mayI isa prakAra siddha paramAtmA sarvaguNoM se saMyukta pUrNazuddha paramAnaMdamayI paramAtmA dharma hI zAzvata hai| hote haiM, siddhoM meM karma janita koI bhI vibhAvamala mithyAtva Adi nahIM hotA kyoMki (sArdhaM cetanA bhAvaM) apane zuddha caitanya bhAva kA zraddhAna aura sAdhanA karanA hI sarva karmoM se rahita AtmA ko hI siddha paramAtmA kahate haiN| unake samyakdarzana Adi (Atma dharma ca ekayaM) ekamAtra Atma dharma hai (AcArya upAya devena) AcArya upAdhyAya ananta guNa pUrNapane vikAza ko prApta ho jAte haiM,ve nirantara AtmAnaMda meM lIna rahate . haiM (dharma suddhaM ca dhArinA) isI zuddha dharma ko dhAraNa karate aura karAte haiN| haiN| inako Izvara,bhagavAna, parabrahma, paramezvara, niraMjana, brahma, paramAtmA, cidAnanda, (te dharma suddha disTI ca) vaha dharma zuddha AtmA kA darzana hI zuddha dRSTi aura prabhu Adi nAmoM se bhavya jIva dhyAte haiN| apane AtmA kA siddha svarUpa zuddha svabhAva * (pUjitaM ca sadA budhai) jJAniyoM dvArA hamezA AdaraNIya aura pUjyanIya hai (uktaM ca hI sAdhane yogya hai| samyakdRSTi zrAvaka,sAdhu, arihaMta bhI apane aise siddha svarUpakA jinadevaM ca) isI bAta ko jinadeva arihaMta sarvajJa paramAtmA ne kahA hai (zrUyate bhavya dhyAna karate haiN| saba bhavya jIvoM ko aise siddha svarUpa kA smaraNa karake apane AtmA lokayaM) he bhavya jIvo ! ise suno samajho aura pAlana kro| kA ko siddha samAna dhyAnA caahiye| vizeSArtha-jo samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra mayI nija zuddhAtmA samyakdarzana sahita zuddha AtmA kA dhyAna hI siddha banane kI vidhi hai aura kA darzana svayaM karate haiM aura isI dharma kA AcaraNa anya sAdhuoM se karAte haiM unako yahI saccI devapUjA hai| yaha ATha guNa saba jIvoM meM hote haiM parantu saMsArI jIvoM ke AcArya parameSThI kahate haiM, mukhyatA se nizcaya ratnatraya kI ekatA rUpa mokSa kA mArga 5 karmAvaraNa hone se yaha guNa apragaTa avyakta rahate haiN| siddha jIvoM ko karmAvaraNa na hai,nija zuddhAtmAnubhUti karanA aura karAnA hI AcArya kA kArya hai| upAdhyAya parameSThI
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-337.339 DOO uttamakSamA Adi dazadharmoM kA svayaM pAlana karate hue unhIM kI zikSA anya sAdhuoM nahIM isa bhAvanA se apane meM svastha sthira rahanA uttama zauca dharma hai| ko dete haiM,unakA kAma par3hAne zikSA dene kA hai| 5. uttama satya-vastu svarUpa kA yathArtha nirNaya honA,apane meM nirvikArI dasa lakSaNa dharma nimna prakAra haiM ra nyAre jJAyaka rahanA / apanA sat svarUpa hI satya hai,zeSa jagata kA pariNamana 1. uttama kSamA-utkRSTa kSamA, krodha kaSAya kA abhaav|duusroN ke dvArA pIr3ita,* asat,parivartanazIla, nAzavAna hai isa prakAra satya kA pUrNa zraddhAna honA uttama satya badha-bandhana Akrozita kiye jAne para kiMcit bhI krodha kA vikAra paidA na honA, pUrNa hai| uttama satya dharma kA pramANa zrI sanatakumAra cakravartI haiN| AtmA sat svarUpa hI zAnta, sAmyabhAva meM rahanA uttama kSamA hai| apane pUrva karma bandhodaya kA vicAra hai, aise apane sat svarUpa meM sthita rahanA uttama satya dharma hai| karanA,pUrNazAnta bhAva meM rahakara karmoM kI nirjarA karanA kSamA dharma hai| uttama kSamA kA C 6. uttama saMyama- hamezA apane meM svastha sAvadhAna hoza meM rahanA, apanI pramANa zrI yazodhara munirAja haiN|aatmaa arasa arUpI asparzI avinAzI hai, mujhe / surata rkhnaa| pA~coM indriya aura mana ke cakkara meM nahIM phaMsanA, viSayoM se virakta koI chU nahIM sakatA, mAra nahIM sakatA isI bhAvanA se apane Atma svarUpa meM lIna rahanA,chahoM kAya ke jIvoM ke prati dayA karuNA bhAva honA,unakI rakSA karanA aura rahanA uttama kSamA dharma hai| apane meM Atmastha prasanna rahanA uttama saMyama hai| uttama saMyama dharma kA pramANa zrI 2. uttama mArdava-utkRSTa saralatA, mAna kaSAya kA abhAva / sarva sAdhanavarddhamAna mahAvIra svAmI haiN| apanI AtmA kI viSaya vikAroM se rakSA karanA, apane sarvaguNa sampanna hote hue dUsaroM dvArA apamAnita, pIr3ita kiye jAne para bhI kiMcit Atma svarUpa meM svastha sAvadhAna rahanA hI uttama saMyama dharma hai| mAtra bhI mAna kaSAya kA na AnA, sarala sAmyabhAva meM rahanA,mAna-apamAna meM samatA 7. uttama tapa-apane Atma svabhAva meM lIna rahanA, uttama tapa hai| bAraha bhAva rakhanA, apane se zreSTha guNIjanoM dharmAtmAoM kI vinaya bhakti karanA uttama prakAra ke tapoM kA pAlana karate hue upasarga parISahoM ko jItanA,kabhI bhI kisI dazA mArdava dharma hai| uttama mArdava dharma kA pramANa zrI pArzvanAtha munirAja haiN| AtmA kAS meM Akula-vyAkula, du:khI na honA, vikalpoM meM na ulajhanA, nirvikalpa rahanA hI na koI zatru hotA hai, na mitra hotA hai, na koI mAna-apamAna hotA hai / maiM eka uttama tapa hai| uttama tapa dharma kA pramANa zrI kundakundAcArya haiN| svarUpa vizrAnti kA akhaMDa avinAzI caitanya tatva mAtra jJAtA dRSTA hU~ isa bhAvanA se apane meM vinIta nAma hI uttama tapa dharma hai| rahanA uttama mArdava dharma hai| 8. uttama tyAga- moha, rAga-dveSa ko chor3a denA hI uttama tyAga hai| apanI 3. uttama Arjava- utkRSTa sahajatA, mAyA kaSAya kA abhAva / aneka kaSTa AtmA ko samyakjJAnI banAnA jJAnadAna hai|atRpt tRSita AtmA ko dharmAmRta pAna par3ane, bhojana Adi kA alAbha hone para yA koI upasarga Ane para bhI calAyamAna na karAnA AhAradAna hai| anAdi ajJAna mithyAtva mahAroga se chur3AnA samyakdarzana honA, koI mAyAcArI kA bhAva na AnA, apane doSoM kA gurU se prAyazcita lenA, rUpI auSadhi denA auSadhi dAna hai| bhayabhIta karmoM se vyAkula AtmA ko paramAtma mAyAcAra rahita zuddha AcaraNa pAlanA, kuTilatA rUpa mana vacana kAya kI pravRtti na svarUpa batAkara abhaya banAnA abhaya dAna hai| saMyogI padArthoM kA satpAtroM kI honA uttama Arjava hai| uttama Arjava dharma kA pramANa satI ziromaNi zrI sItAjI haiN| AvazyakatA pUrti hetu dAna denA vyavahAra dAna hai| uttama tyAga dharma kA pramANa zrI mAyA (karma) saMsAra hai,brahma (AtmA) pUrNa zuddha mukta hai,isa bhAvanA se apane brahmabAhabalI svAmI haiN| samasta saMkalpa-vikalpoM kA tyAgakara nirvikalpa nijAnaMda meM svarUpa meM ramaNa karanA uttama Arjava dharma hai| 5 rahanA uttama tyAga dharma hai| 4. uttama zauca-utkRSTa zucitA, pavitratA,lobha kaSAya kA abhaav| kisI 9.uttama AkiMcanya-isa jagata meM paramANu bhI apanA nahIM hai, eka samaya bhI prakAra kI kAmanA vAsanA kA na rahanA, samasta pApa-parigraha se virakta apane kI calane vAlI paryAya bhI merI nahIM hai| maiM dhruva tatva mAtra hU~ , aisI bhAvanA bhAte hue zuddha caitanya svarUpa meM sthita rahanA uttama zauca hai| uttama zauca dharma kA pramANa zrI antaraMga rAgAdi, bahiraMga kSetrAdi parigraha se nirmamatva rahanA, kevala apane zuddhAtma sukumAla svAmI haiN| AtmA apane meM pUrNa pavitra hai, isakA para se koI sambandha hai hI svarUpa ko dhyAnA,nija svabhAva meM lIna rahanA hI uttama AkiMcanya dharma hai| uttama
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-340-342 O O AkiMcanya dharma kA pramANa zrI naminAtha svAmI haiN| hai,isI dharma kI jagata meM gaNadharAdi saMtoM dvArA pUjA kI jAtI hai, unhoMne isI ratnatraya 6 10. uttama brahmacarya-samasta abrahma se virakta hokara apane brahma svarUpa meM dharma kA upadeza diyA hai. isako sunakara bhavya jIva AnaMda magana ho jAtA hai| ramaNa karanA uttama brahmacarya hai| uttama brahmacarya dharma kA pramANa zrI jambUsvAmI haiN| jaba taka AtmajJAna na hogA, taba taka zAstroM kA jJAna upakArI yaha daza dharma vyavahAra se daza bheda rUpa haiM, nizcaya se sarva eka AtmA rUpa hI nahIM hogaa| sarva zAstroM kA sAra adhyAtma hai,saba vidyAoM meM zreSTha adhyAtma haiN|jhaaN AtmA kI sthiratA apane svabhAva meM huI, vahA~ krodhAdi kaSAyoM kA vikArana vidyA hai| sarva kalAoM meM uttama AtmAnubhava kI kalA hai isaliye jo hone se kSamA mArdava Arjava zauca Adi svayaM ho jAte haiN| satya padArtha eka AtmA hI isakI sAdhanA-ArAdhanA karate haiM,vahI sacce sAdhaka pujaarii| hai,usameM sthiratA hI uttama satya hai| AtmA meM saMyama rUpa rahanA saMyama, usI meM tapanA 8 Age sAdhaka aura sAdhu ratnatraya kI sAdhanA-ArAdhanA pUjA karate haiM kyoMki tapa hai| svayaM atIndriya AnaMda meM rahanA tyAga hai| para se mamatva na honA AkiMcanya ! ratnatraya hI deva hai arthAta ratnatrayamayI AtmA hI paramAtmA hai aura isakI ArAdhanA tathA apane brahmasvarUpa meM ramanA jamanA hI brahmacarya hai| ina daza dharmoM kA ekadeza pUjA karane se devatva pada milatA hai, isI bAta ko Age gAthAoM meM kahate haiMpAlana gRhastha zrAvaka bhI karate haiN| pUrNa sAdhana sAdhu hI kara sakate haiN| isa prakAra sAdhao sAdhu lokasya,darsanaM nyAna saMjutaM / vyavahAra naya se bhedarUpa dharma kA pAlana saMsArI sabhI jIva karate haiM paranta nizcaya se cAritraM AcaranaM jena, udayaM avahiM saMjutaM / / 340 // AcArya aura upAdhyAya zuddha jJAna cetanAmayI eka Atmadharma kA hI ArAdhana karate haiN| va karAte haiN| yadi kisI AcArya aura upAdhyAya kA dhyAna mAtra vyavahAra dharma ke Urtha A madhyaM ca, disTitaM saMmika darasana / pravartane para ho , nizcaya dharma ke calane para na ho to ve yathArtha AcArya upAdhyAya / nyAna mayaM ca sarvanyaM,AcaranaM saMjutaM dhuvaM // 341 // parameSThI nahIM ho sakate / jJAnI jAnate haiM ki sAdhya ke anusAra hI sAdhana honA sAdhu gunasya saMpUna , ratnatrayaM laMkRtaM / caahiye| sAdhya nija zaddhAtma tatva hai, isake atirikta jo anya bheda rUpadharmAcaraNa bhavya lokasya jIvasya, ratnatrayaM pUjitaM / / 342 / / hai, vaha AtmadhyAna ke liye nimitta mAtra hai| isa tatva ko sAmane rakhate hue AcArya upAdhyAya jisa taraha sAdhya kI siddhi ho usI kA svayaM pAlana AcaraNa karate haiM tathA __ anvayArtha- (sAdhao sAdhu lokasya) loka ke sAdhaka aura sAdhu (darsanaMnyAna anya ziSyoM se karAte haiM, antaraMga dharma kI dRSTi karane para hI ina donoM parameSThiyoM kA saMjutaM) samyakdarzana, samyajJAna sahita (cAritraM AcaranaM jena) jo samyaktvAcarana dhyAna rahatA hai kyoMki karma kI nirjarA kA mukhya kAraNa zaddhAtmA kA dhyAna hai| aura saMyamAcaraNa kA pAlana karate haiM (udayaM avahiM saMjutaM) unako avadhijJAna kA AcArya upAdhyAya jaba taka apane padoM para haiM taba taka dharma dhyAna hI hotA hai| zakla udaya ho jAtA hai, avadhijJAna sahita ve (Urdha ArdhamadhyaM ca) Urdhvaloka,adholoka dhyAna zreNImAr3ane ke liye ina padoM ko tyAgakara sAdhu pada meM AnA par3atA hai tabhI Age aura madhyaloka tInoM loka meM (disTitaM saMmikadarasana) eka AtmasvarUpa samyakadarzana bar3ha sakate haiN| * kohI dekhate haiM (nyAna mayaM ca sarvanyaM) aura jJAna meM apane sarvajJa svarUpako dekhate haiM jJAnI samyakadRSTi isa bAta ko jAnate haiM aura hamezA apane Atma svarUpa kI (AcaranaM saMjutaM dhuvaM) aura AcaraNa meM apane dhruva svabhAva meM lIna rahate haiN| 9 sAdhanA-ArAdhanA meM rata rahate haiN| yahI satya dharma hai jo pUjyanIya hai, isI bAta ko 5 (sAdhu gunasya saMpUna) yahI sAdhu ke sampUrNa guNa haiM (ratnatrayaM laMkRta) jo ratnatraya , jinendra paramAtmA ne kahA hai, jo bhavya jIva aise dharma ke svarUpa ko sunate samajhate samyakdarzana samyakjJAna samyakcAritra se alaMkRta zobhAyamAna rahate haiM (bhavya jAnate mAnate haiM vahI saccI pUjA karate haiM, jo devatva pada pradAna karatI hai| lokasya jIvasya) isaliye loka ke bhavya jIvoM ko (ratnatrayaM pUjitaM) ratnatraya hI nizcaya dharma nija zuddhAtmA kA anubhava vahI hai jo vacana va mana se agocara hai| pUjane yogya hai| AtmA kA AtmA meM hI sthira honA yahI samyakdarzana, samyakjJAna,samyakcAritra vizeSArtha- yahA~ zuddha SaTkarma meM zuddha devapUjA ke svarUpa kA varNana cala rahA 195
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ oka zrI zrAvakAcAra jI hai, devatva pada pAnA hI pUjA kA prayojana hai, isake liye jainadarzana meM pA~ca parama iSTa usakA samAdhAna karate haiM ki jo ratnatraya kA sAdhana kare usako sAdhu kahate haiM, pada batAye gaye haiM, jinake mAdhyama se pratyeka bhavya jIva, AtmA se paramAtmA bana isameM mukhyatA samyakadarzana sahita samyakajJAna samyakacAritra kI hai| pA~ca mahAvrata, sakatA hai, isakA prAraMbha saMsArI jIva kI apekSA sAdhupada se upAdhyAya, AcArya pada ra pA~ca samiti tathA tIna gupti rUpa teraha prakAra yA aTThAIsa mUlaguNa rUpa cAritra sAdhu se arihaMta sarvajJa paramAtmA hote hue paripUrNa zuddha siddha paramAtmA hote haiM,jozAzvata jana bhale bhAva se pAlate haiM kintu yadi koI sAdhu mAtra vyavahAra ratnatraya pAle aura pada hai| nizcaya ratnatrayamayI zuddhAtmAnubhava na pAve to vaha sAdhu pUjya nahIM hai, vaha mAtra isa sAdhanA meM solaha kAraNa bhAvanA se arihaMta tIrthaMkara pada milatA hai aura dravyaliMgI sAdhu mithyAdRSTi hai| bhAvaliMga sahita hI dravyaliMga kI zobhA hai| bhAvaliMga AThoM karmoM kA kSaya hone para AtmA ke pUrNazuddha guNa pragaTa hote haiM, jo siddha paramAtmA 6 binA dravyaliMga kevala puNya baMdha kA kAraNa hai, mokSa kA kAraNa nahIM hai, ata: ratnatraya ke zAzvata guNa haiM, jinake pragaTa hone para siddha pada hotA hai, inakA ArAdhana karanA hii| samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra hI devatva pada, mokSa prApti kA ekamAtra siddha pada pAne kI vidhi hai| dharma kA AcaraNa karane, karAne vAle AcArya aura upAdhyAya kAraNa hai| jisameM yaha tIna guNa sampUrNa hote haiM, usake aTThAIsa mUlaguNa terahavidhi hote haiM,jo daza dharmoM kA pAlana karate aura karAte haiN| jisase AtmA parama pavitra hotA cAritra to svayaM hI palatA hai kyoMki yaha saba bAhya kriyAyeM haiM, jo zarIrAdi mana ke hai| isakA pUrva meM varNana kiyA gayA hai| yahA~ sAdhu ke tIna guNa ratnatraya ke svarUpa kA dvArA kI jAtI haiM, inase AtmA kA bhalA nahIM hotA kyoMkivivecana kiyA jA rahA hai, jisase sAdhupada hotA hai| ina guNoM ko iSTa upAdeya mAnakara munivrata dhAra ananta bAra grIvaka upjaayo| inakI sAdhanA-ArAdhanA karane se yaha pada svayaM meM pragaTa hote jAte haiM,yahI saccI pai nija Atama jJAna binA sukha lezana paayo|| devapUjA kI vidhi hai kyoMki pUjya ke samAna AcaraNa karake svayaM pUjya bana jAnA hIra isaliye krodha karanA, mAna, mAyA,lobha ke vaza rahanA, rAga-dveSa rUpa pariNAma saccI pUjA hai| S karanA, icchAoM ke AdhIna hokara sAMsArika viSayoM meM, pApoM meM pravRtti karanA,sacce yahA~ sAdhaka aura sAdhujo samyakdarzana samyakjJAna se saMyukta hote haiM arthAt 8 sAdhu kA svabhAva nahIM ho sktaa| kSamA, dayA, dhairya, antaraMga kI zuddhi, pralobhanoM kA josamyakadRSTi samyakajJAnI hote haiM aura jo samyaktvAcaraNa cAritra kA pAlana karate abhAva,tila tuSa mAtra parigraha se rahita,paramajJAnIbhedavijJAna ke marmajJa hI sacce sAdhu haiM, unako avadhijJAna kA udaya ho jAtA hai jisase unheM apane tathA para ke pUrva bhavoM ho sakate haiN| kA jJAna ho jAtA hai aura vaha jAna lete haiM ki isa jIva ne cAroM gatiyoM meM kaise-kaise cAroM gatiyoM ke janma-maraNa kA duHkha samyakdarzana kI prApti ke binA dUra nahIM duHkha bhoge haiN| kaise karmoM kA baMdha kiyA aura bhogA hai| aba vaha jJAnI nirantara apane ho sktaa| yaha samyakadarzana jJAna cAritra hI sAMsArika duHkhoM se chur3Akara mokSarUpI Atma svarUpa ko hI dekhate haiM / samyakdarzana kA hamezA ArAdhana karate haiM,siddha sukha de sakatA hai| samAna apane zuddhAtmA ko dekhate haiM, samyakjJAna meM kevalajJAnamayI sarvajJa svarUpa Atmika dRr3ha AsthA ke binA koI bhI vyakti nirbhaya nahIM ho sakatA, ko jAnate haiM aura samyakacAritra meM apane dhruva svabhAva meM lIna rahate haiN| isa prakAra jaise-vIratA binAsainika, nAka ke binA sundara mukha, mudrikA ke binA aMgulI,sundara ratnatraya kI sAdhanA-ArAdhanA meM rata rahanA arthAt apane zuddhAtmA kA zraddhAna anubhUti aMguliyoM ke binA hAtha, tela binA dIpaka, apanA kAma sucArU rUpa se nahIM kara ra karanA,zuddhAtmA kA jJAna karanA aura zuddhAtmA meM lIna rahanA hI sAdhu ke sacce sampUrNa 5 sakate usI prakAra samyakadarzana dhAraNa kiye binA dharma kA pAlana nahIM ho sktaa| 9 guNa haiN| jaise- sAmarthya binA suMdara zarIra, daravAje binA suMdara mahala tathA cahAra dIvArI ke yahA~ koI prazna kare ki sAdhu ke to aTThAIsa mUlaguNa hote haiM, unakA pAlana binA bagIcA yA durga surakSita aura vyavasthita nahIM mAnA jA sktaa| jaise- bhojana X karane vAlA hI saccA sAdhu hotA hai| yahA~ yaha tIna guNa ratnatraya hI, sAdhu ke sacce binA zarIra, vastra binA AbhUSaNa, sauMdarya binA yuvAvasthA, kamala binA tAlAba,dhAna 7 sampUrNa guNa kahanA ThIka nahIM hai? binA kheta, senA binA rAjA, apanI sthiti saMsAra meM samyak prakAra kAyama nahIM rakha 196
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI sakate, usI prakAra ratnatraya samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra binA sAdhu kAyama nahIM raha sakatA aura ratnatraya ke binA Atma kalyANa saMbhava nahIM hai isaliye bhavya jIvoM ko ratnatraya hI pUjane yogya hai, jo ratnatraya kI pUjA arthAt apane jIvana meM ratnatraya dhAraNa karate haiM, vahI saccI devapUjA karate haiM; kyoMki ratnatraya, samyakdarzana, samyakjJAna, samyak cAritra kA nAma hI deva hai ata: ina tInoM guNoM se viziSTa jo jIva haiM vaha deva haiM isaliye yaha pA~ca pada parama iSTa mAne gaye haiN| ina pA~ca padoM kI sAdhanA karane aura ina guNoM kI upAsanA karane kA adhikArI kauna jIva hotA hai, usakI pAtratA aura vizeSatA kyA hotI hai ? yaha prazna karane para sadgurU tAraNa svAmI Age usa jIva kI pAtratA aura vizeSatA kA varNana karate haiM jisameM sabase pahale samyaktva ke ATha aMga hote haiM, vahI pAtra jIva isakI sAdhanA pUjA kA adhikArI hotA hai aura usakI vizeSatA jJAna ke ATha aMgoM kA pAlana karanA, cAra anuyogoM kA samyak zraddhAna honA aura teraha prakAra ke cAritra kA pAlana karanA isakA vivecana Age kI gAthAoM meM kiyA jA rahA haideva gunaM pUja sArdhaM ca, aMgaM saMmikta suddhaye / sArdhaM nyAna mayaM suddhaM saMmika darasana uttamaM / / 343 // 9 anvayArtha - (deva gunaM pUja sArdhaM ca) deva ke guNoM kI pUjA aura sAdhanA karane vAle ko (aMga saMmikta suddhaye) samyaktva ke ATha aMgoM se zuddha honA cAhiye (sArdhaM nyAna mayaM suddhaM) jo apane jJAnamayI zuddha svabhAva kA zraddhAnI hai (saMmika darasana uttamaM vahI uttama arthAt nizcaya samyakdarzana vAlA pAtra jIva hai| vizeSArtha yahA~ saccI devapUjA arthAt devatva pada prApti ke guNoM kA ArAdhana dhAraNa karane vAle jIva kI pAtratA ko batAyA jA rahA hai| deva ke guNoM kI pUjA aura sAdhanA karane vAle ko samyaktva ke ATha guNoM se zuddha honA cAhiye, jo apane jJAnamayI zuddha svabhAva kA zraddhAnI, zuddhAtmAnubhUti karane vAlA hai vahI uttama samyakdarzana vAlA pAtra jIva hai| samyakdarzana hone para yaha ATha aMga apane Apa pragaTa hote haiN| 1. ni:zaMkita, 2 . ni: kAMkSita, 3. nirvicikitsA, 4. amUDha dRSTi, 5. upagUhana, 6. sthitikaraNa, 7. vAtsalya, 8 prabhAvanA / 1. niHzaMkita aMga- AtmA ke trikAlI svabhAva kI zraddhA hI niHzaMkita aMga SYA YA YA ART YEAR. gAthA- 343 hai| zaMkA se bhaya kA janma hotA hai| sAta bhaya mithyAdRSTi ko hote haiM - 1. ihaloka bhaya, 2. paraloka bhaya, 3. vedanA bhaya, 4. arakSA bhaya, 5. agupti bhaya (cora bhaya), 6. maraNa bhaya, 7. akasmAta bhaya / samyadRSTi ina sAta bhayoM se rahita hotA hai| zaMkA yA bhaya rahita hokara dRr3hatA pUrvaka Atma svarUpa kA zraddhAna honA niHzaMkita aMga hai, aisI nirbhayatA meM hetubhUta usakA jinazAsana (vastu kI svataMtratA) kA dRr3ha zraddhAna hI hai| sacce deva gurU zAstra kA yathArtha svarUpa sahita dRr3ha zraddhAna karanA vyavahAra niHzaMkita aMga hai| 197 2. ni: kAMkSita aMga - jise AtmIya amRta rasa kA svAda A gayA hai, vaha anya rasa kA AkAMkSI nahIM hotA, ataH samyadRSTi saMpUrNa sAMsArika AkAMkSAoM se rahita AtmA ke atIndriya AnaMda kA bhoktA hai| yahI paramArtha se usakA ni:kAMkSita aMga hai| vyavahAra se Atmabhinna padArthoM meM usakA aisA vizvAsa hai ki unakA saMyoga karmAdhIna hai, nAzavAna saMyoga meM sukha nahIM hai, sukhAbhAsa hai| vaha sukhAbhAsa bhI duHkhoM mizrita hai, ekAnta sukha kA bhI AbhAsa usameM nahIM hotaa| una sAMsArika sukha bhogoM meM rAgAdi kaSAyoM kA Alambana rahane se ve pApa baMdha ke kAraNa banate haiM, jinakA phala atyanta duHkha hai, aise dukhAnta phala vAle sAMsArika sukha kI use kiMcit bhI vAMchA nahIM hotI, yaha ni:kAMkSita aMga kA vyavahArika rUpa hai, yahI usake anantAnubaMdhI rAga kA abhAva yA vItarAga bhAva hai| 3. nirvicikitsA aMga jo vastu ko usake svarUpa se dekhatA hai use kisI se ghRNA glAni nahIM hotI, use dharma meM prIti hotI hai, jJAnI ko apane svarUpa pravartana meM dRr3ha ruci hai, yahI usakA nirvicikitsA aMga hai| vaha anya dharmAtmAjanoM kI sevA karatA hai, sAdhuoM kI vaiyAvRtti karatA hai, yahI usakA vyavahArika rUpa hai / unakI sevA meM zArIrika malAdi ke kAraNa use ghRNA nahIM hotI, zarIra kA svabhAva sar3ana-galana rUpa hai, cAhe apanA ho yA anya sAdhu kA ho usase ghRNA kaisI ? ata: vyavahArika rUpa meM dharmAtmAoM se prIti karatA huA sevA karatA hai yaha nirvicikitsA aMga hai, yahI dveSa kA abhAva hai| > 4. amUda dRSTi aMga- samyakadRSTi ke nijAtma tatva se bhinna sabhI paMcendriya viSayoM para mohabhAva nahIM hai, yahI usakI moha, (mUr3hatA) rahita dRSTi hai, apane nizcaya darzana jJAna cAritra svabhAva meM ruci hai yahI usakA pAramArthika rUpa hai| jahA~ zraddhAna meM samasta para padArthoM meM moha kA abhAva hai yahI amUr3ha dRSTi aMga hai, mithyAmArga aura
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ va Our zrI bAcakAcAra jI gAthA-344 R OO mithyAmArgiyoM kI sarAhanA mana, vacana, kAya sena karanA hI vyavahAra amUDha dRSTi aMga hai| abhiprAya se use bar3hAvA hI diyA jAtA hai| isI prakAra dharmI dharmAtmA ke prati dveSa na samyaktva ke ina ATha aMgoM meM prathama niHzaMkita aMga se AtmA kI akhaMDa zraddhA ho,usakA apavAda na ho, usameM guNa pragaTa hoM, isaliye samyaktvI use bar3hAvA hI dete| ke rUpa meM jIva ko apanA yathArtha svarUpa prApta hotA hai| dUsare ni:kAMkSita aMga se , haiM yahI vAtsalya aMga hai| viSayoM ke prati anAkAMkSA ho jAne se taviSayaka rAga kA abhAva hotA hai| tIsare 8.prabhAvanA aMga- apanI AtmA meM dina-dina ratnatraya ke teja ko bar3hAte nirvicikitsA aMga se aniSTa padArthoM ke prati ghRNA yA tiraskAra kA parihAra hone se jAnA, yaha Atma prabhAvanA hI nizcaya se prabhAvanA aMga hai| bAhya prabhAvanA ke rUpa meM tadviSayaka dveSa kA abhAva ho jAtA hai| cauthe amUDha dRSTi aMga ke dvArA gRhIta mithyAtva dayA,dAna paropakAra karanA,saMyamita jIvana banAnA, dhArmika kAryoM ko utsAhapUrvaka ke sAdhanoM kA parihAra ho jAne se usameM moha bhAva kA abhAva ho jAtA hai, isa prakAra karanA, pratyeka kArya vivekapUrNa ho, dharma kI abhivRddhi kAraka ho, svayaM ko prabhAvita jJAnI ke rAga-dveSa, moha kA abhAva ina aMgoM se spaSTa lakSita ho jAtA hai| ina cAra kare tathA dUsaroM ko bhI prabhAvita kare vaha prabhAvanA aMga hai| aMgoM kI sAdhanA se samyakadRSTi jIva kA AMtarika vyaktitva saMskArita ho jAtA isa prakAra zuddha samyaktva nija zuddhAtmAnubhUti sahita AThoM aMgoM kA sahI hai| anya jIvoM ke prati usakA vyavahAra zeSa cAra aMgoM ke dvArA pariSkRta hotA hai| pAlana karane vAlA pAtra jIva hotA hai, jo kramaza: jJAna kA vikAsa karatA huA 5. upagUhana aMga-jo apane saMpUrNa guNoM ko apane bhItara surakSita rkhe| samyaktvAcaraNa sahita saMyamAcaraNa kA pAlana karatA hai, jisase sAdhu pada se siddha pada upagRhana chipAne ko kahate haiM, jJAnI apane guNoM ko bAharI vikArI bhAvoM kI havA bhI pAtA hai| nahIM lagane detA, apane bhItara antara garbhagraha meM hI chipAkara rakhatA hai yahI paramArthataH yahA~ koI prazna kare ki yaha ATha aMga samyakadarzana hone para hote haiM to kramaza: upagUhana hai| upagUhana kA dUsarA nAma upavRMhaNa hai, jisakA artha bar3hAnA hai, jJAnI hote haiM yA eka sAtha hote haiM, kama-bar3ha yA zuddha-azuddha bhI ho sakate haiM, aura inase apane guNoM kI nirantara vRddhi karatA hai yahI usakA upavRMhaNa nAma kA vAstavika lAbha kyA hai ? guNa hai| usakA samAdhAna karate haiM ki jaise kATha ke ATha Tukar3oM ke saMyoga ko khATa vyavahArata: upagUhana kA artha isa prakAra hai ki dharmAtmA guNI puruSoM meM yadi kahate haiN| isI prakAra ina ATha guNoM ke samudAya rUpa meM sAmAnya saMjJA samyaktva kadAcit koI doSa dikhAI de jAye, to usakA pracAra-prasAra nahIM karanA, balki hai; ataeva yaha samyakdarzana ke ATha aMga haiM, aisA kahA jAtA hai| yaha eka sAtha hote unameM vaha doSa dUra ho tathA guNa bar3he, aisI sahAyatA krnaa| ra haiM, nizcaya samyakadarzana pUrvaka jo aMga haiM, vaha zuddha hote haiM, mAtra vyavahAra se pAlana 6.sthitikaraNa aMga- apane svarUpa meM sthita rahanA hI sthitikaraNa aMga karanA azuddha kahalAte haiN| jise samyakdarzana pragaTa hone se apane jJAnAnaMda svabhAva hai| svAzraya chor3akara parAzraya karanA hI vicalita honA hai, svayaM apane jJAyaka svabhAva para dRSTi AI hai, vaha jIva ukta ATha aMgoM se sampanna hokara para se dRSTi haTAkara svayaM se vicalita na hokara usI meM sthira rahanA hI nizcaya se sthitikaraNa aMga hai| dharma, jJAna ke rasAsvAda meM vibhora hokara nRtya karatA hai, isase use jJAnabhAva ke kAraNa dharmAtmA ke Azraya se hI calatA hai, dharmAtmA ke apavAda se dharma kA apavAda ho jAtA navIna karmoM kA saMvara hotA hai tathA pUrvabaddha karma udaya meM Akara nirjarA ko prApta ho hai ata: dharma ke mArga ko pavitra banAye rakhane ke liye dharmAtmA kA sthitikaraNa Avazyaka jAte haiN| hai| upagRhana aMga kI pUrti sthitikaraNa aMga se hI hotI hai, yaha usakA vyavahArika 5 aba samyaktva ke ATha aMgoM sahita pAtra jIva jJAna ke ATha aMgoM kI ArAdhanA 1 rUpa hai| karatA hai, isase jJAna kI zuddhi aura vikAza hotA hai, isI bAta ko Age gAthAoM 7.vAtsalya aMga-apane samyakdarzana jJAna cAritra guNoM kI prApti ke prati meM kahate haiManurAga honA vAtsalya aMga hai| vyavahAra meM vatsa bAlaka ko kahate haiN| bAlaka ke prati nyAnaM canyAna suddhaca,saddha tatva prkaaskN| kisI ko dveSa nahIM hotA, na usakA koI apavAda karatA hai, usake guNa pragaTa hoM isa nyAnaM mayaM ca saMsuddhaM,nyAnaM sarvanya lokitaM // 344 //
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2004 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-344,345 POOO nyAnaM ArAdhate jena,pUjA tatra ca viNdte| baiThakara vinaya pUrvaka zAstrAdhyayana krnaa| nizcaya se apane svarUpa kA adhyayana suddhasya pUjyate loke,nyAna mayaM sArtha dhuvaM / / 345 // karanA,zuddha bhAvoM kI saMbhAla rkhnaa| 6. upadhAnAcAra- upadhAna sahita ArAdhana karanA arthAt vismRta na hove anvayArtha- (nyAnaM ca nyAna suddhaM ca) jJAna kA ATha aMgoM sahita pAlana karane * ise upadhAnAcAra kahate haiN| nizcaya se apane svarUpa kI nirantara smRti rakhanA, 7 se jJAna kI zuddhi hotI hai (suddha tatva prakAsaka) jisase zuddhAtmA kA prakAza honevismata na hote| lagatA hai (nyAnaM mayaM ca saMsuddha) jJAnamaya rahane se parama zaddha (nyAnaM sarvanya 7. bahumAnAcAra- jJAna pustaka aura zikSaka kA pUrNa Adara karanA lokitaM ) kevalajJAna sarvajJatA pragaTa ho jAtI hai, jisase eka samaya meM tIna lokara lAka 8 bahumAnAcAra hai| nizcaya se apane zuddhAtma svarUpa paramAtma pada kA bahumAna krnaa| tIna kAla ke samasta dravya unake guNa paryAya sahita dikhAI dete haiN| 8.aninhavAcAra-jisa gurU se, jisa zAstra se jJAna milA ho, usako na (nyAnaM ArAdhate jena) jo aise jJAna kI ArAdhanA karate haiM (pUjA tatra ca chapAnA aninhavAcAra hai| nizcaya se apane jJAnabhAva ko na chipAnA, na dabAnA, viMdate) vahI saccI pUjA aura anubhUti karate haiM (suddhasya pUjyate loke) yahI zuddha hamezA nAnabhAta ko jAgrata rakhanA jJAna kI loka meM pUjA hotI hai (nyAna mayaM sAdhaM dhuvaM) isaliye apane jJAnamayI dhruvax isa prakAra jJAna kI zuddhi hone se apane zuddhAtma tatva kA prakAza ho jAtA hai svabhAva kI sAdhanA kro| aura hamezA jJAnabhAva meM rahane se parama zuddha kevalajJAna pragaTa ho jAtA hai| jisameM vizeSArtha- yahA~ batAyA jA rahA hai ki jJAna ke ATha aMgoM kA pAlana karane tInoM loka ke trikAlI padArtha apane dravya guNa paryAya sahita spaSTa jhalakane lagate haiM se jJAna kI zuddhi hotI hai| jJAna ke ATha aMga- 1. vyaMjanAcAra, 2. arthAcAra, aisI sarvajJatA pragaTa hojAtI hai| jo aise samyakjJAna kI ArAdhanA tathA jJAna svabhAva 3. ubhayAcAra, 4. kAlAcAra, 5. vinayAcAra, 6. upadhAnAcAra,7. bahumAnAcAra, kI sAdhanA-ArAdhanA aura jJAnabhAva meM rahane kA puruSArtha karate haiM yahI saccI 8. aninhavAcAra-jinakA svarUpa nimna prakAra hai SdevapUjA kI vidhi hai kyoMki yaha jJAna kI zuddhi, kevalajJAna pragaTa karAtI hai, jo loka 1.vyaMjanAcAra-zabda zAstra (vyAkaraNa) ke anusAra akSara, pada,vAkya kA 8 meM pUjyanIya hai| apane jJAnamayI dhruvasvabhAva kI sAdhanA hI saccI devapUjA hai| yahA~ yatna pUrvaka zuddha paThana-pAThana karane ko vyaMjanAcAra kahate haiN| vyaMjanAcAra, zrutAcAra, yaha batAyA hai ki samyakajJAna kI ArAdhanA parama kAryakArI hai,zuddha AtmA ke prakAza akSarAcAra, granthAcAra Adi saba ekArthavAcI haiN| nizcaya se apane Atma svarUpako ke liye, karmoM ke AvaraNa ko haTAne ke liye, zuddha Atma jJAna kA anubhava manana yathArtha jaannaa| cintana parama Avazyaka hai| 2.arthAcAra- yathArtha zuddha artha ke avadhAraNa ko arthAcAra kahate haiN| nizcaya isI bAta ko samayasAra kalaza meM zrI amRtacandrAcArya kahate haiMse jaisA apane Atma svarUpa ko jAnA hai, vaisA hI avadhAraNa (svIkAra) krnaa| 5 bhAvayebhedavijJAnamidamacchinna dhaaryaa| 3. ubhayAcAra-zabda aura arthadonoM se zuddha paThana-pAThana karane ko ubhayAcAra tAvadyAvatparAccyUtvA jJAna jJAne prtisstthte||130|| kahate haiN| nizcaya se jaisA apanA Atma svarUpa jAnA hai, vaisA hI mAnanA isameM jaba taka para pariNati se chUTakara jJAna, jJAna meM sthiratA na pAle arthAt jaba saMzaya nahIM honaa| 5 taka kevalajJAna na ho taba taka barAbara bhedavijJAna kI bhAvanA karate raho arthAt apane , 4. kAlAcAra-sAmAyika dhyAna karane ke samaya saMdhikAla meM paThana-pAThana AtmA ko sarva parabhAva, para dravya va karma janita naimittika bhAvoM se judA anubhava karate svAdhyAya nahIM karanA kAlAcAra hai| nizcaya se hamezA apane svarUpa kA cintana rho| isa jJAnabhAva kI zuddhi, dRr3hatA aura sthiratA ke liye jinavANI kA abhyAsa manana dhyAna krnaa| parama Avazyaka nimitta kAraNa hai| samyakjJAna kI ArAdhanA se samyakjJAna kA 5.vinayAcAra-zuddha jala se hAtha paira dhokara zuddha sthAna meM paryakAsana se prakAza hotA hai aura yahI kevalajJAna kA kAraNa hai| sarvajJatA sarvadarzIpanA AtmA kA
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. savanapAla 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-346-349 0 mukhya guNa hai ataeva samyakjJAna kI ArAdhanA nitya karanI caahiye| isake liye pratinArAyaNa,9 balabhadra tresaThazalAkA ke mahApuruSoM kA jIvana caritra batAyA gayA zAstroM kA abhyAsa Avazyaka hai| jinavANI cAra anuyogamayI hai, ina cAra anuyogoM hai| jisameM jIva ke saMsAra aura karma baMdhana kI dazA kA varNana kiyA hai, mithyAtva kA kA jJAna zraddhAna hI saccI zAstra zrutapUjA hai| sevana karane se kyA durdazA hotI hai aura samyakdarzana hone se kaisA sukha sadgati aura ina cAra anuyogoM ke svarUpa kA varNana Age kI gAthAoM meM karate haiM - mukti kI prApti hotI hai isakA pratyakSa pramANa batAyA hai| nyAnaM gunaM ca catvAri, zrutapUjA sadA budhai| 2.karaNAnuyoga- isameM tIna loka kI racanA, kahA~-kahA~, kauna-kauna jIva dharma dhyAnaM ca saMjuktaM, zrutapUjA vidhIyate // 346 // paidA hote haiM, unakI kyA vyavasthA hai,jIvoM ke pariNAma kitane prakAra ke hote haiM aura unase kaise-kaise karmoM kA kaisA bandha hotA hai, udaya sthiti anubhAga kaisA bhoganA prathamAnuyoga karanAnaM,caranaM dravyAni viNdte| 7 par3atA hai| guNasthAna mArgaNA Adi kA svarUpa batAyA hai| nyAnaM tiartha saMpUna, sAdha pUjA sadA budh|| 347 // 3.caraNAnuyoga-isameM saMsAra ke du:khoM se chUTane, pApa,viSaya-kaSAyoM se anvayArtha- (nyAnaM gunaM ca catvAri) jJAna guNa ko bar3hAne vAle cAra anuyoga haiM bacane ke liye, vrata niyama saMyama tapa ke pAlana karane kI vidhi, zrAvaka sAdhu kI caryA (zrutapUjA sadA budhai) ina zAstroM kI pUjA arthAt svAdhyAya manana hamezA buddhimAnoM kA varNana kiyA hai| ko karanA cAhiye (dharma dhyAnaM ca saMjaktaM) dharma dhyAna meM lIna ho jAnA hI (zrutapUjA 4.dravyAnuyoga-isameM sattAIsa tatvoM kA svarUpa dikhalAte hue AtmA ke vidhIyate) zrutapUjA kI vidhi hai| zuddha svarUpa kI mahimA batAI hai ki kisa prakAra yaha AtmA apane svarUpa kI sAdhanA (prathamAnuyoga karanAnaM) prathamAnuyoga,karaNAnuyoga (caranaM dravyAni viMdate) karake paramAtmA banatA hai| zuddha nizcaya naya se yaha AtmA hI trikAla zuddha siddha ke caraNAnayoga, dravyAnayoga aise cAra prakAra zAstrajAnanA (nyAnaM tiarthasaMpUna) jinameM samAna paramAtmA hai| aise apane zuddha dravya kI mahimA batAI hai aura isa prakAra apane apane ratnatrayarUpI AtmA kA saMpUrNa jJAna bharA huA hai (sArdhaM pUjA sadA badhai) isakA ratnatrayamayI zuddhAtmA kA saMpUrNa jJAna karAyA hai| isakA satzraddhAna karake apane svarUpa zraddhAna karanA hI jJAnI kI zAzvata pUjA hai| 8 kI sAdhanA karanA hI jJAnI kI saccI zAstra pUjA hai| vizeSArtha- jJAna guNa ke vikAza ke liye cAra anuyoga jinavANI rUpa haiM, Age prathamAnuyoga kA svarUpa batAte haiM - inakA svAdhyAya manana kara apane jJAnabhAva ko sthira karanA hI zAstra pUjA hai, jo prathamAnuyoga pada vedaMte, vijana pada sabdayaM / jJAnI hamezA karate haiN| ina zAstroM ke par3hane se jJAna kI vRddhi hotI hai ; ataeva kisI tiartha pada suddhasya, nyAnaM AtmA tuva gunaM // 348 / / prakAra kI laukika kAmanA, vAsanAna rakhakara mAtra Atma kalyANa ke hetu ina zAstroM vijanaM ca padArtha ca,sAsvata nAma saarthy| kA paThana-pAThana karanA aura apane Atma svabhAva meM lIna ho jAnA hI zrutapUjA kI urvakArasya vedaMte, sArtha nyAna mayaM dhuvaM / / 349 // vidhi hai| zAstra kI pUjA arthAt zraddhA bhakti pUrvaka svAdhyAya karane se mana ke kubhAva anvayArtha- (prathamAnuyoga pada vedaMte) prathamAnuyoga se apane zAzvata siddha pada baMda ho jAte haiM.ciMtAyeM miTa jAtI haiM. ajJAna kA nAza ho jAtA hai. jJAna kA prakAza kI anubhUti hotI hai (vijana pada sabdayaM) vyaMjana, pada, zabda, artha se (tiartha pada 2 hotA hai, karmoM kI nirjarA hotI hai| pApa, viSaya-kaSAyoM se bacAne vAlA hI zratajJAna suddhasya) ratnatrayamayI zuddha pada kA (nyAnaM AtmA tuva gunaM) jJAna hotA hai, jo AtmA hai| AtmA-anAtmA kA bhedajJAna karAne vAlA zAstra kA abhyAsa hai| jinavANI ke kA apanA guNa hai| prati aTUTa zraddhA bhakti rakhate hue dharma dhyAna meM lIna honA saccI zrutapUjA hai| (viMjanaM ca padArthaMca) vyaMjana aura padArtha Adi ke (sAsvataM nAma sArdhayaM) nAma 1.prathamAnuyoga-isameM 24 tIrthaMkara,12 cakravartI 9 nArAyaNa,9 va unakI sArthakatA zraddhAna sadA se cale A rahe haiM (urvakArasya vedaMte) paMca parameSThI 200
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI gAthA-350-353 o mayI paramAtmA kA anubhava karanA (sArdhaM nyAna mayaM dhuvaM) aura apane jJAnamayI dhruva (suddhAtmA cetanaM jena) jaise bhI bane apane zuddhAtmA kA anubhava ciMtA karo svabhAva kI sAdhanA karanA hI prathamAnuyoga kA abhiprAya hai| (uvaM hiyaM zriyaM padaM) OM hrIM zrIM pada vAlA (paMca dIpti mayaM suddhaM) paMca jJAnamayI zuddha vizeSArtha- samyakjJAnI hI prathamAnuyoga ke abhiprAya ko jAnatA hai ki 5 (suddhAtmA suddhaM guna) nija zuddhAtmA ke zuddha guNoM kA ciMtana kro| vyaMjana, pada, zabda, artha se apane ratnatrayamayI zuddhapada kA jJAna karanA aura yahI8 (salyaM mithyA mayaM tiktaM) mithyAtvamayI zalyoM ko choDo (kunyAnaM 7 AtmA kA vAstavika guNa hai| saMsAra meM anAdikAla se yaha jIva apane svarUpa ko trivimuktayaM) kujJAnoM se bhI haTakara bacakara raho (UdhaM ca Urdha sadbhAva) UrdhagAmI bhUlA kina-kina gatiyoM meM kaise-kaise duHkha bhogatA rula rahA hai| jinhoMne apane jo apanA Urdha svabhAva hai (urvakAraM ca viMdate) aise paramAtma svarUpa kI anubhUti zAzvata pada aura svarUpa ko jAna liyA vaha AtmA se paramAtmA bana gaye, jinake kro| svarUpa kA varNana tresaTha zalAkA puruSoM ke jIvana caritra ke mAdhyama se batAyA gayA (divya disTIca saMpUna) dravya dRSTi yA dravyArthika naya kI dRSTi saMpUrNa dravya ko hai| mUla prayojana yahI hai ki apane jJAnamayI dhruva svabhAva ko jAne pahicAneM aura dekhane vAlI hai (suddhaM saMmika darsana) yahI zaddha samyakadarzana hai (nyAna mayaM sAdhu usakI sAdhanA-ArAdhanA kara hama bhI paramAtmA baneM, isa saMsAra ke janma-maraNa ke suddha)apane jJAnamayIzuddha svabhAva kI sAdhanA karo (karanAnuyoga svAtma ciMtana)apane isI se dasa nAma aura paTa kI sArthakatA hai| pratyeka jIva kA svabhAva AtmA kA ciMtana karanA hI karaNAnuyoga hai| dra avinAzI paramAnaMdamayI paramAtma svarUpa hai. aisA samajhakara vizeSArtha- karaNAnuyoga loka aura aloka ke vibhAga ko, yuga ke parivartana hama bhI apane paramAtma svarUpa kI anubhUti nizcaya zraddhAna kareM aura dharma mArga para ko, cAra gati ke jIvoM ke svarUpa ko, darpaNa ke samAna yathArtha batalAne vAlA hai| calakara mukti prApta kareM, yahI prathamAnuyoga kI siddhi hai| , avasarpiNI-utsarpiNI kAla kA parivartana kahA~ hotA hai, kisa taraha hotA hai, cAra Age karaNAnuyoga kA svarUpa batAte haiM gati ke jIvoM ke bhAva kisa taraha ke hote haiM, unakI kyA-kyA avasthAyeM hotI karanAnuyoga saMpUna,svAtma ciMtA sadA budhai| OM haiM, unake pariNAma kaise bar3hate-car3hate haiM, kauna guNasthAna kisa gati meM hote haiM, kisa sva svarUpaM ca ArAdhya, karanAnuyoga sAsvataM // 350 // 3 gati meM kisake kitane karmoM kA bandha udaya va sattA kaise kitanI rahatI hai| jina pariNAmoM se samyaktva hotA hai, una adha:karaNa, apUrva karaNa, anivRttikaraNa sukhAtmA cetanaM jena,uvaM hiyaM zriyaM padaM / ra bhAvoM ko batAtA hai| samyaktvI ko baMdhaka kyoM kahate haiM, abaMdhaka kyoM kahate haiM? paMca dIpti mayaM suddhaM, suddhAtmA suddhaM gunaM // 351 // kaSAyoM kA utAra-car3hAva kaise hotA hai? yaha anuyoga bAharI kriyAoM para lakSyana salyaM mithyA mayaM tikta, kunyAnaM tri vimuktyN| 5 detA huA, bhAvoM kI taula karanA batAtA hai| eka muni yadi mohI saMsArAzakta hai Urtha ca Urtha sadbhAva, urvakAraM ca viMdate // 352 // eAtmAnubhUti rahita hai to karaNAnuyoga use mithyAdRSTi kahatA hai tathA eka cAMDAla yadi samyaktva se vibhUSita hai, to yaha usako samyakadRSTi jJAnI mokSamArgI kahatA hai| divya disTI ca saMpUna,suddhaM saMmika darsanaM / OMkaraNAnuyoga dharma kAMTA hai, jo jIva kI vartamAna pAtratA ko batAtA hai| isa taraha nyAna mayaM sAdhaM suddha, karanAnuyogasvAtmaciMtanaM // 353 // 5 jAnakara apane AtmA ko isa anAdi saMsAra meM kaisI-kaisI durdazA huI, usako 2 anvayArtha- (karanAnuyoga saMpUna) sampUrNa karaNAnuyoga kA sAra yaha hai ki vicAranA caahiye| yaha jIva kisa taraha caturgati meM bhramaNa karake va kina-kina bhAvoM (svAtma ciMtA sadA budhai) jJAnI hamezA apanI AtmA kI ciMtA kare (sva svarUpaM ca se kaise-kaise karma bAMdhakara du:kha uThA cukA hai, isa taraha vicAra kara saMsAra se vairAgya, ArAdhyaM) apane svarUpa kI ArAdhanA karanA hI (karanAnuyoga sAsvataM) karaNAnuyoga Atma kalyANa kI bhAvanA, mukti pada kI ruci karake usake upAya rUpa apane nija kA mUla abhiprAya hai| zuddha svarUpa ko dhyAnA cAhiye tabhI karaNAnuyoga par3hane kI sArthakatA hai| 201
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ o DOON zrI AcakAcAra jI gAthA-354,355 yahA~ tAraNa svAmI isa bAta ko spaSTa karate haiM ki koI karaNAnuyoga ko par3hakara (SaT kamalaM trilokaM ca) SaTkamala ke dvArA tIna loka meM (sAdhaM dharma saMjutaM) tIna loka kA svarUpajAna le, guNasthAna mArgaNA kA svarUpa jAna le va karmoM ke baMdha sAdhanA aura dharma dhyAna meM lIna honA (cidrUpaM rUpa disTaMte) apane cidrUpa svarUpa kI udaya sattA kA svarUpa jAna le, va cAra gati ke jIvoM kA svarUpajAna le tathA kAla . anabhati honA. dikhAI denA hI (caranaM paMca dIptayaM) samyakcAritra hai, jo paMcajJAnamayI cakra ke svarUpa ko samajha le aura vizeSa paMDita hokara jJAna kA mada kare, mAtra mAna 6 parameSThI pada kA prakAzaka hai| kaSAya bar3hAve, apanA saccA hita na kare use karaNAnuyoga jAnane se kyA lAbha hai? vizeSArtha- caraNAnuyoga meM cAritra kA varNana hai, jisameM zrAvaka aura sAdhu kA __karaNAnuyoga kA saMpUrNa sAra to yaha hai ki hama apanI AtmA kI ciMtA kareM, - AcaraNa, unakI samasta kriyAoM kA svarUpa batAyA gayA hai, mana vacana kAya kI use saMsAra ke du:kha aura durgatiyoM se bacAyeM, hamezA apane svarUpa kI ArAdhanA kareM, pracaMcalatA dhyAna meM bAdhaka hai| jaba taka pA~coM indriyoM ke viSayoM kI pravRtti rahegI, taba jaise bhI bane apane zuddhAtma svarUpa kA anubhava ciMtana kareM, jo OM hrIM zrIM svarUpa, taka upayoga apane svabhAva meM ekAgra nizcala nahIM ho sakatA / pApoM se virakta paramAtmA tIrthakara siddha pada vAlA paMca jJAna mayI nijazuddhAtmA hai, usake zuddha guNoM hokara, viSayoM se nivRtta hokara, mana ko zAnta ekAgra kara jo apane Atma svarUpa kA smaraNa kareM tathA vartamAna meM una para kauna-kauna karmoM kA kaisA AvaraNa par3A hai kI sAdhanA karatA hai, dhyAna meM sthita hotA hai aura jaba apanA zuddhAtma svarUpa use jAneM. una karmoM ke kSaya karane kA eka mAtra upAya nija zuddhAtmAnubhUti hai, esA anabhati meM AtA hai. usameM lInatA hotI hai vaha atIndriya AnaMda kI anubhUti samajhakara nirantara zuddhAtmA kA anubhava va cetanA kA dhyAna karanA yogya hai| mithyAtvamayI zalyoM aura tInoM kujJAnoM ko chor3akara samyakjJAna kA prakAza, 5 paramAnaMda dazA hI samyakcAritra hai| jo tIna loka meM sArabhUta iSTa upAdeya apanA jJAnamayI dhruva svabhAva hai usameM saMpUrNa lIna ho jAnA.ekamAtra apane zuddha cidrUpa ko kareM, apanA jo UrdhvagAmI siddha ke samAna zuddha svarUpa hai, usa paramAtma svruupkii| hI dekhanA samyakcAritra hai aura isI se karma kSaya hokara mokSa kI prApti hotI hai| anubhUti kareM, dravya dRSTi se apane saMpUrNa zuddha svarUpa ko dekheM yahI zuddha samyakadarzana caraNAnuyoga meM dhyAna kA vizeSatA se varNana kiyA gayA hai| citta kI ekAgratA hai| apane jJAnamayI zuddha svabhAva kI sAdhanA karanA, saMsAra ke cakra se apanI AtmA I * pUrvaka upayoga kA apane svabhAva meM sthita ho jAnA hI dhyAna hai aura isake liye ko chur3Akara mukti mArga meM lagA denA yahI karaNAnuyoga kA sAra hai| jJAnI sAdhaka aise 2. sAdhaka ko vividha prakAra se SaTkamaloM ke mAdhyama se padastha, piMDastha AdidhyAnoM apane svasvarUpa aura karmoM ke svarUpa ko jAnakara, samyakajJAna dvArA apane Atma kI sAdhanA karanA par3atI hai kyoMki anAdi se upayoga bahirmukhI rahA hai, zarIrAdi svarUpa kA ArAdhana karate haiM yahI karaNAnayoga kI siddhi hai| saMyoga viSayAdi meM rata rahA hai, ina sabase haTAkara apane svarUpa meM lagAnA dharma Age caraNAnuyoga kA svarUpa batAte haiM meM lIna honA, zuddha cidrUpa ko dekhanA, apane paMca jJAna mayI parameSThI pada kI caranAnuyoga cAritraM,cidrUpaM rUpa drisyate / sAdhanA-ArAdhanA karanA hI samyakcAritra hai, jo caraNAnuyoga kA viSaya hai| Urtha Aca madhya ca,saMpUranaM nyAna mayaM dhuvaM / / 354 // OM samyavarzana, samyazAna honA, puruSArtha kA jAganA hai, aura SaT kamalaM trilokaM ca, sAdhaM dharma saMjutaM / 4 samyazcAritra puruSArtha karanA hai| darzanopayoga kA apane svarUpa ko dekhanA cidrUpaM rUpa disTate, caranaM paMca dIptayaM // 355 // aura usamaya honA hI samyakcAritra hai aura yaha vyavahAra cAritra kI zuddhi hone para hI hotA hai| dravya saMyama bagaira bhAva saMyama nahIM hotaa| zraddhAna zAna alaga anvayArtha- (caranAnuyoga cAritra) caraNAnuyoga meM cAritra kA varNana hai (cidrUpaM bAta hai, cAritra meM nizcaya-vyavahAra kA samanvaya Avazyaka hai tabhI samyacAritra rUpa drisyate) cidrUpa arthAt siddha ke samAna apane zuddhAtma svarUpa ko dekhanA (Urdha hotA hai| AdhaM ca madhyaMca) Upara nIce aura madhya meM saba tarapha saba prakAra se (saMpUranaMnyAna mayaM Age dravyAnuyoga kA svarUpa batAte haiMdhuvaM) apanA jJAnamayI dhuva svabhAva paripUrNa hai|
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Gandon POON zrI zrAvakAcAra jI divyAnuyoga utpAdaMte,divya disTIca saMjutaM / bhinna-bhinna haiN| jaise tila meM tela aura khalI alaga-alaga haiM, dhAna meM cAvala aura anaMtAnaMta disTate, svAtmAnaM vikta rUpayaM // 356 // chilakA bhUsI alaga hai, sphaTika maNi meM sphaTika aura lAla DAka alaga hai, gahane meM divyaM divya disTIca, sarvanyaM sAsvataM pdN| . sonA aura khAra alaga hai| isI prakAra isa zarIra meM zarIra se bhinna jIvAtmA hai, jo naMtAnaMta catusTaM ca, kevalaM padama dhurva // 357 // 4 sarvajJa svarUpI paramAtmA hai, jo jIva aisA bhedavijJAna pUrvaka bhinnatA bhAsita karate haiM, vaha samyakdRSTi jJAnI kahalAte haiM aura apane svarUpa kI sAdhanA karake AtmA se anvayArtha- (divyAnuyoga utpAdaMte) dravyAnuyoga utpanna hotA hai (divya disTI 5 paramAtmA ho jAte haiN| saMsAra ke janma-maraNa ke duHkhoM se mukta hone kA ekamAtra yahI ca saMjataM) dravya dRSTi aura usameM lIna honA (anaMtAnaMta disTate) anaMtAnaMta saMsAra 8 upAya hai| dravyadRSTi hone para hI yaha mukti kA mArga banatA hai aura yaha AtmA paramAtmA meM use dikhAI detA hai ki (svAtmAnaM vikta rUpayaM) apanA AtmA hI anubhUtiyuta hotA hai| pratyakSa pragaTa svarUpa hai| isa prakAra yaha cAra anuyogoM kA svarUpabatAyA, isako jAnakara kyA karanA (divyaM divya disTI ca) isa dravyAnuyoga aura dravyadRSTi kI apUrva mahimA hai cAhiye yaha Age kI gAthA meM kahate haiM(sarvanyaM sAsvataM padaM) yaha apane sarvajJa svarUpa zAzvata pada siddha svarUpa ko batAtI catvAri guNa jAnate, pUjA vedaMti jaM budh| hai (naMtAnaMta catusTaM ca) jo anaMta catuSTaya vAlA (kevalaM padamaM dhuvaM) kevalajJAnamayI dhruva pada hai| saMsAra bhramaNa muktasya, sukhaM mukti gaamino||358|| vizeSArtha- yaha cauthA anuyoga dravyAnuyoga hai. jisameM 6 dravya.5astikAya. anvayArtha- (catvAri guNa jAnate) jo ina cAroM anuyoga ke svarUpa aura guNoM 7 tatva,9 padArtha kA svarUpa batAyA hai. jisameM pramakha jIva dravya se jIvatatva hone ko jAnakara (pUjA vedaMtijaM budhai) jo jJAnIjana isakI anubhUti aura AcaraNa rUpa kA rahasya spaSTa kiyA gayA hai| jagata meM jIva ananta, pudgala anantAnaMta, dharma pUjA karate haiM (saMsAra bhramaNa muktasya) vaha saMsAra ke bhramaNa se mukta hokara (suddha eka, adharma eka, AkAza eka aura kAlANu asaMkhyAta haiN| jIva pudagala meM mukti gAmino) apane zuddha svabhAva kI sAdhanA karake mokSagAmI paramAtmA ho jAte haiN| svabhAva-vibhAva rUpa pariNamana zakti hotI hai,zeSa cAroM dravya apane svabhAva rUpahI vizeSArtha- jo jJAnI sAdhaka pAtra jIva ina cAroM anuyogoM ke dvArA apane pariNamana karate haiN| inameM eka jIva cetana zakti vAlA aura zeSa pA~ca ajIva acetana 2 svarUpa aura guNoM ko jAnakara isakI anubhUti aura AcaraNa rUpa pUjA karate haiM haiN| anAdi se mile ekameka hone ke kAraNa saMsAra cala rahA hai| jIva, tatvadRSTi se arthAt svAdhyAya se sAra vastu ko grahaNa kara usa mArga para calate haiM, vaha saMsAra bhramaNa siddha ke samAna zuddha paramAtma svarUpa hai| apane svarUpa ko bhUlA hai, isaliye Asrava se mukta hokara apane zuddha zAzvata siddha pada ko pAte haiN| jainadarzana ke marma aura baMdha karatA huA saMsAra meM rula rahA hai / dravyAnuyoga meM ise apane satsvarUpa kA mukti prApta karanevAle jIva ke liye yaha cAra anuyoga, pA~ca samavAya (svabhAva, nimitta, digdarzana karAyA gayA hai ki pratyeka jIva AtmA apane svabhAva se trikAla zuddha puruSArtha, kAlalabdhi, niyati) aura do naya (nizcaya naya-vyavahAra naya) kA jJAna caitanyamayI arihanta aura siddha paramAtmA ke samAna sarvajJa svarUpI zAzvata pada vAlA honA ati Avazyaka hai kyoMki inako jAne binA yaha jIva saMsAra se chUTakara mukta ra anantacatuSTaya- anantadarzana, anantajJAna, anantasukha aura anantavIrya vAlA nahIM ho sakatA, ekAnta pakSa se kahIM bhI aTakakara raha jaavegaa| kevalajJAna mayI dhuvatatva hai| apane svarUpa ko bhUlA huA yaha zarIra hI maiM hU~, yaha jo jinAgama kI sadA acchI rIti se upAsanA karatA hai, use sAta guNoM kI zarIrAdi mere haiM aura maiM inakA kartA hU~ aisI mAnyatA kara saMsAra kI cAra gati aura prApti hotI haicaurAsI lAkha yoniyoM meM rula rahA hai| dravyAnuyoga bhedavijJAna dvArA dravya dRSTi karAtA 1.trikAlavartI ananta dravya paryAyoM ke svarUpa kA jJAna hotA hai| hai ki yaha jar3a zarIrAdi pudgala karma aura jIva ekameka mile hue hone para bhI 2. hita kI prApti aura ahita ke parihAra kA jJAna hotA hai| 203
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ hotaa| poun zrI zrAvakAcAra jI 3. mithyAtva Adi se hone vAle Asrava kA nirodharUpa bhAva saMvara hotA kA prakAza hone lagatA hai| hai arthAt zuddhAtmAnubhUti rUpa pariNAma hotA hai| (zriyaM saMmika darsanaM suddhaM) isaliye zuddha samyak darzana hI zreyaskara zreSTha 4. pratisamaya saMsAra se naye-naye prakAra kI bhIrutA (vairAgya) hotA hai| . hai (zriyaMkArena utpAdate) isI se mukti kA mArga utpanna hotA hai arthAt pApa, 5. vyavahAra aura nizcaya rUpa ratnatraya meM avasthiti hotI hai, usase calana nahIM 8 viSaya-kaSAyoM se virakti hotI hai (sarvanyaM ca mayaM suddha) sarvajJa arthAt arihantaparamAtmA samAna meM bhI zuddha AtmA paramAtmA hU~ aisA dRr3ha nizcaya zraddhAna hI (zriyaM saMmika 6. rAgAdi kA nigraha karane vAle upAyoM meM bhAvanA hotI hai| darsana) zreSTha samyakdarzana hai, jisase pAMca mahAvrata pAlane kI bhAvanA paidA hotI hai| 7.para ko upadeza dene kI yogyatA prApta hotI hai; ata: zAstra svAdhyAya se vizeSArtha- aSTAMga samyakdarzana, aSTAMga samyakjJAna aura muniyoM ke paMca mahAvrata bhedajJAna hotA hai, bhedavijJAna se svAnubhava samyakadarzana hotA hai, svAnubhava se hI rUpa AcaraNa ko vyavahAra ratnatraya kahate haiM tathA apane Atmatatva kA parijJAna aura kevalajJAna sarvajJa paramapada hotA hai isaliye prathamAnuyoga ke- padmapurANa, harivaMza Atmatatva meM hI nizcala hone ko nizcaya ratnatraya kahate haiN| yahA~ samyakdarzana ko purANa, pArzvapurANa, mahAvIra purANa,jambUsvAmI caritra, dhanyakumAra caritra, sukumAla zreSTha zreyaskara isaliye kahA hai ki isake bagaira kabhI bhI mukti ho hI nahIM sktii| caritra Adi / karaNAnuyoga ke-trilokasAra, gommaTasAra, labdhisAra, jaya dhavala, samyakadarzana kI zaddhi hone para hI ratnatraya, paMca jJAna parameSThI pada kI zobhA hai| mahAdhavala, triloka prajJapti aadi| caraNAnuyoga ke- mUlAcAra, bhagavatI ArAdhanA, zarIrAdi se bhinna nija zuddhAtmAnubhUti dRr3ha zraddhAna honA hI zuddha samyakdarzana hai| ratnakaraNDa zrAvakAcAra, kArtikeyAnuprekSA, dharmAmRta Adi / dravyAnuyoga ke-dravya samyakadarzana,samyakjJAna hone para viveka jAgrata ho jAtA hai, puruSArtha kAma karane saMgraha, tatvArthasUtra,paMcAstikAya,pravacanasAra, samayasAra,nimayasAra, paramAtmaprakAza lagatA hai. taba saMsAra baMdhana ke kAraNa pApa, viSaya-kaSAyoM se jIva svayaM haTane bacane Adi graMthoM kA svAdhyAya karanA caahiye| zAstra svAdhyAya karanA hI zruta kI dravyapUjA lagatA hai| pApoM kA ekadeza tyAga aNuvrata aura sarvadeza tyAga mahAvrata kahalAtA hai| hai aura tadpa AcaraNa karanA zruta kI bhAvapUjA hai, jo saMsAra se pAra karane vAlI samyakadaSTi ke jIvana meM yaha sahajatA se palane lagatA hai kyoMki use apane sarvajJa 4 svarUpI paramAtmapada kA bodha jAga gayA hai ata: vaha paMca mahAvrata rUpa sAdhu pada kI Age pAtra jIva kI vizeSatA meM ratnatraya dhAraNa kara teraha vidhi cAritra kA pAlana sAdhanA karatA hai, isase hI arihaMta, siddha pada hotA hai| karanA,jo saccI devapUjA kA eka aMga hai, isakA svarUpa Age gAthAoM meM kahate haiM- pAMca mahAvrata-1. ahiMsA mahAvrata, 2. satya mahAvrata, 3. acaurya mahAvrata, zriyaM saMmika darsanaM ca, saMmika darsanamudyamaM / 4. brahmacarya mahAvrata, 5. aparigraha mhaavrt| saMmiktaM saMpUrna sukhaMca, tiartha paMca dIptayaM / / 359 // 1.ahiMsA mahAvrata-chaha kAya ke jIvoM kI rakSA karanA aura rAga-dveSa, moha S ko mana se haTAnA ahiMsA mahAvrata hai| vItarAga dazA hI ahiMsA mahAvrata hai| zriyaM saMmika darsanaM sukha,zriyaMkArena utpaadte| 2. satya mahAvrata-kabhI kiMcit bhI jhUTha na bolanA satya mahAvrata hai, apane sarvanyaM ca mayaM suddhaM,zriyaM saMmika darsanaM / / 360 // satsvarUpa meM nimagna rahanA hI satya mahAvrata hai| (zriyaM saMmika darsanaM ca) samyakdarzana hI zreyaskara zreSTha hai, zrI 3.acaurya mahAvrata-binA diyA jala miTTI aura tRNa taka na lenA acaurya / kahiye zobhanIka, maMgalIka, jaya jayavaMta, kalyANakArI, mahAsukhakArI hai (saMmika mahAvrata hai| para dravya, para bhAva aura azuddha paryAya ko grahaNa na karanA acaurya mahAvrata darsanamudyama) samyakdarzana kA udyama karanA hI hitakArI hai (saMmiktaM saMpUrna suddhaM ca) hai| jahA~ samyaktva saMpUrNa zuddha huA arthAt bhedajJAna pUrvaka nija zuddhAtmAnubhUti aura 4.brahmacarya mahAvrata-zIla ke aThAraha hajAra bhedoM kA pAlana karate hue strI usakI dRr3ha pratIti huI ki (tiarthaM paMca dIptayaM) ratnatraya, paMcajJAna aura parameSThI pada mAtra kA tyAga karanA brahmacarya mahAvrata hai| abrahma arthAt anAtma vastu meM ramaNa na 204
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Preakinenorreckondom Our zrI bAcakAcAra jI karanA apane brahma svarUpa AtmA meM hI lIna rahanA brahmacarya mahAvrata hai| kA kSayopazama hotA jAtA hai| jisase avadhijJAna, mana: paryayajJAna pragaTa ho jAte haiM, 5.aparigraha mahAvrata-caudaha prakAra ke antaraMga aura daza prakAra ke bAhya zrutakevalI ho jAte haiN| jisameM saMpUrNa triloka kA jJAna ho jAtA hai, yadi kisI ko / parigraha se sarvathA rahita honA parigraha tyAga mahAvrata hai| para ke prati mamatva aura mUrchA pUrNa zrutajJAna, avadhijJAna yA mana: paryayajJAna na bhI hoveMto bhI zuddhAtmAnubhava meM vaha bhAva kA abhAva hojAnA aparigraha mahAvrata hai| isa prakAra samyakdarzana kI mahimA se zakti hai ki eka muhUrta ke dhyAna se sarvaghAtiyA karmoM kA kSaya hokara kevalajJAna pragaTa yaha pAMca mahAvrata svayaM palane lagate haiN| * ho jAtA hai| kevalajJAna ke hote hI sarvajJa arihaMta paramAtma pada ho jAtA hai, jisameM samyajJAna kI mahimA se pA~ca samitiyoM kA pAlana hotA hai isako Age kI apane zaddhAtmA kA pratyakSa darzana paramAnaMda hI paramAnaMda ho jAtA hai| gAthAoM meM kahate haiM samyakjJAna kI zuddhi hone ke bAda isakA kabhI abhAva nahIM hotA, yaha bilAtA nyAnaM ca saMmiktaM suddha, saMpUranaM trilokmudhrm| nahIM hai, yaha zAzvata rahatA hai, vRddhigata hotA huA kevalajJAna rUpa pragaTa hotA hai sarvanyaM paMca mayaM sukha, pada viMdaM kevalaM dhurva // 31 // isaliye samyakjJAna ko sabase zreSTha kahate haiN| isake hone para sva-para kA yathArtha zriyaM saMmika nyAnaM ca, zriyaM sarvanya sAsvataM / * jJAna hotA hai aura yahI samyakcAritra kA kAraNa hai| samyakjJAna hone se vastu kA ra svarUpa spaSTa dikhane lagatA hai| apane Atma kalyANa kI bhAvanA se pApoM se virata lokAlokaMca maryasuddha, zriyaM saMmikanyAna ucyte||32|| hokara pA~ca samiti kA pAlana hone lagatA hai, jisase usake jIvana meM sAdhutA samatA anvayArtha- (nyAnaM ca saMmiktaM suddha) samyakdarzana sahita jo jJAna hai vahI 8 zAnti A jAtI hai| zuddha hai (saMpUrana trilokamudyama) isI se tIna loka meM saMpUrNa kevalajJAna kA udyama pA~ca samiti nimna prakAra haiMhotA hai (sarvanyaM paMca mayaM suddha) jo paMca jJAnamayI zuddha sarvajJatva ko pragaTa karatA hai, 1.IryA samiti, 2. bhASA samiti, 3. aiSaNA samiti, 4. AdAna nikSepaNa jisase (padaviMda kevalaM dhuvaM) apane kevala dhruva pada kI anubhUti hotI hai| OM samiti, 5. pratiSThApana yA utsarga smiti| (zriyaM saMmika nyAnaM ca) parama aizvaryazAlI zreSTha samyakjJAna (zriyaM sarvanya prANiyoM ko pIr3A pahu~ce, isa bhAvanA se dekhabhAla kara pravRtti karane ko samiti sAsvataM) atizaya rUpa sarvapadArthoM kA jJAtA aura avinAzI hai (lokAlokaM ca mayaM kahate haiN| ahiMsA paramo dharma: kI sAdhanA aura saMbhAla kA nAma samiti hai| suddha) lokAloka ko prakAzita karane vAlA zuddha jJAnamayI sUrya hai (zriyaM saMmika nyAna. 1.IryA samiti-prAsuka sthAna se sUrya ke prakAza meM cAra hAtha jamIna dekhakara ucyate) isaliye samyakjJAna ko sabase zreSTha kahate haiN| dhIre-dhIre calanA IryA samiti hai| apane Atma svabhAva meM ramanA IryA samiti hai| vizeSArtha- samyakjJAna meM kevalajJAna kI noMdha hai arthAt jo kevalajJAna meM 2. bhASA samiti-dasa prakAra kI durbhASAoM ko chor3akara hita-mita aura lokAloka kA svarUpa pratyakSa jAnA jAtA hai, vaha samyakajJAna meM parokSa meM jAnA saMzaya meM na DAlane vAle vacana bolanA bhASA samiti hai| jAtA hai, isameM aura usameM koI bheda nahIM pdd'taa| jJAna samyakdarzana ke bagaira zuddha dasa prakAra kI durbhASA nimna prakAra hai-1. karkarAbhASA-tU mUrkha hai Adi khnaa| nahIM hotA arthAt samyakjJAna nAma nahIM paataa| vaise kSayopazama jJAna meM saMpUrNa Agama 2.marma ko chedane vAlI bhaassaa|3. kaTubhASA - tU adharmI hai Adi khnaa| 4. niSThura 9aura tIna loka kA jJAna ho jAve yahA~ taka ki sAdhu banakara gyAraha aMga nau pUrva kA bhASA -mArane kATane Adi zabda khnaa| 5. parakopinI-tU nirlajja hai Adi, jJAna bhI hojAve parantu AtmapratIti samyakdarzana ke binA vaha mithyAtva sahita hone khnaa| 6.chedakarA-jhUThAdoSa lgaanaa|7. atimAninI-apanA bar3appana baghAranA, se mithyAjJAna kahalAtA hai, jahA~ AtmAnubhUti jAgrata ho jAtI hai, usI jJAna ko dUsaroM kI niMdA krnaa| 8. dveSa utpanna karAne vAle vacana khnaa| 9. prANiyoM kI samyakjJAna kahate haiM, yaha samyajJAna dUja ke candramA samAna hotA hai, isI jJAna ke hiMsA karAne vAle vacana khnaa| 10. atyanta garhita aura ati garva se bhare vacana dvArA jitanA-jitanA zuddhAtmA kA anubhava kiyA jAtA hai, utanA jJAnAvaraNa karma bolnaa| apane ni:zabda svarUpa meM sthita rahanA bhASA samiti hai|
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-363,364 POOO 3. aiSaNA samiti-vIracaryA dvArA, zrAvakoM ke dvArA bhakti pUrvaka diye gaye parivartana hotA jAtA hai, cauthA guNasthAna hote hI anantAnubaMdhI kaSAya calI jAtI nirdoSa AhAra ko yogya samaya para ucita mAtrA meM vidhi pUrvaka grahaNa karanA aiSaNA hai| ekadeza saMyama aNuvratI paMcama guNasthAna hone para apratyAkhyAna kaSAya calI samiti hai| apane Atma svabhAva ko bhakti bahumAna pUrvaka grahaNa karanA aiSaNA . jAtI hai| sakala saMyama mahAvrata sAdhupada chaThA guNasthAna hone para pratyAkhyAna kaSAya samiti hai| * calI jAtI hai, svarUpa kI sthiratA se saMjvalana kaSAya bhI maMda hotI jAtI hai| jisase 7 4. AdAna nikSepaNa samiti-acchI taraha se dekhabhAla kara pustaka Adi sAtaveMguNasthAna meM zreNI mAr3akara kSapaka zreNI se yathAkhyAta cAritra hote hI arihanta ko uThAnA aura rakhanA AdAna nikSepaNa samiti hai| apane AtmA ko vibhAvoM se sarvajJa pada pragaTa ho jAtA hai| kevalajJAnI paramAtmA apane zuddha svabhAva maya ho jAte bacAkara svabhAva meM svaccha pavitra rakhanA AdAna nikSepaNa samiti hai| 6 haiN| yaha samyakcAritra kI hI vizeSatA zreSThatA hai| 5. pratiSThApana yA utsarga samiti-jIva-jaMtu rahita ekAnta sthAna ko / samyakacAritra kA spaSTa pratyakSapanA vItarAgI nirgrantha sAdhu hone para hI hotA dekha bhAlakara mala mUtrAdi tyAganA utsarga samiti hai| rAga-dveSAdi maloM se bacakara hai| jahA~ ratnatraya kI zuddhi pUrvaka svarUpAcaraNa kA puruSArtha jAgA aura svarUpa meM apane zuddha svabhAva meM rahanA, utsarga samiti hai| lInatA huI ki AtmA kA pratyakSapanA sarvajJa svarUpa pragaTa ho jAtA hai| buddhimAna isa prakAra samyajJAna ke prakAza meM nizcaya-vyavahAra ke samanvaya pUrvaka ina sAdhaka pAtra jIva isa samyakcAritra kI zreSThatA,tIna guptiyoM kA pAlana karatA huA, samitiyoM kA pAlana hotA hai, tabhI sAdhaka devapUjA kA adhikArI hotA hai| apane sarvajJa svabhAvI devatva pada ko pAtA hai aura AtmA se zuddha paramAtmA ho jAtA hai| Age samyakcAritra kI zreSThatA, tIna guptiyoM kA pAlana honA batAte haiM gupti ke tIna bheda haiM-1.managupti, 2.vacanagupti, 3.kaaygupti| zriyaM saMmika cAritraM, saMmika utpanna sAsvataM / guti-logoM ke dvArA kI jAne vAlI pUjA, lAbha aura khyAti kI icchA na appA paramappayaM suddha, zriyaM saMmika caranaM bhavet / / 363 // S karane vAle sAdhu ko samyakdarzana Adi ratnatraya svarUpa apanI AtmA ko mithyAdarzana Adi se rakSA karane ke liye sAvadya yogoM kA nigraha karanA caahiye| zriyaM sarvanya sAdhaM ca, svarUpaM vikta ruupyN| 8 jisase saMsAra ke kAraNoM se AtmA kI rakSA hotI hai use gupti kahate haiN| mana zriyaM saMmikta dhurva sukha,zrI saMmika caranaM budha / / 364 // vacana kAya se utpanna aneka pApa sahita pravRttiyoM kA pratiSedha karane vAlI athavA anvayArtha- (zriyaM saMmika cAritraM) zreSTha samyakcAritra (saMmika utpanna sAsvataM) tInoM yogoM kI rodhaka tIna guptiyA~ mAnI gaI haiN| (dharmAmRta anagAra) samyakdarzana sahita paidA hotA hai jo avinAzI hotA hai, jisase (appA paramappayaM 1. mana gupti- rAga-dveSa aura moha ke tyAga rUpa athavA Agama kA vinaya suddha) AtmA paramAtmA ke samAna zuddha ho jAtA hai (zriyaM saMmika caranaM bhaveta) yahI pUrvaka abhyAsa aura dharma tathA zukla dhyAna rUpa manogupti hai| mana kI rAgAdi se zreSTha samyakcAritra kI vizeSatA hotI hai| nivRtti ko manogupti kahate haiN| mana, indriyoM ke dvArA rUpAdi viSayoM ko grahaNa karatA (zriyaM sarvanya sAdhUca) apane zreSTha sarvajJa svarUpa kI sAdhanA karo aura (svarUpaM hai to AtmA meM rAga-dveSa utpanna hote haiN| yahA~ mana zabda se no indriya mati lI gaI hai, vikta rUpayaM) apane svarUpa ko pratyakSa pragaTa karo (zriyaM saMmikta dhuvaM suddha) yaha vaha AtmA meM rAgAdi pariNAmoM ke sAtha eka kAla meM hotI hai kyoMki viSayoM ke avagraha 9 zreSTha samyaktva hI nizcaya se zaddha hone para (zrI saMmika caranaM badha) he jJAnIjano! Adi jJAna ke binA rAga-dveSa meM pravRtti nahIM hotI; kintu vastu tatva ke anurUpa , yahI zrI samyakcAritra hai, jo mukti zrI kA varaNa karAtA hai, jisake hone para tIna mAnasa jJAna ke sAtha rAga-dveSa nahIM rahate ata: tatva ko jAnane vAle mana kA rAgAdi guptiyA~- managupti,vacanagupti,kAyagupti svayameva ho jAtI hai| ke sAtha nahIM honA hI manogupti hai| yahA~ mana kA grahaNa jJAna kA upalakSaNa hai ata: / vizeSArtha-samyakdarzana ke utpanna hote hI jo svarUpAcaraNa cAritra hotA hai. rAga-dveSa ke kalaMka se rahita sabhI jJAna manogupti haiM, yadi aisA na mAnA jAyegA to / vahI samyakcAritra hai| jaisA-jaisA svarUpAcaraNa cAritra bar3hatA hai. vaisA hI kaSAyoM kA indriya janya matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna athavA mana: paryayajJAna rUpa pariNata 206
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ PU0 zrI AcakAcAra jI gAthA-365,366 doo AtmA ke manogupti nahIM ho skegii| rahanA arthAt macchara, makhkhI Adi ko bhagAnA yA unako dUra karane kA cintana manogupti kA svarUpa tIna prakAra se kahA hai -1. rAgAdi kI nivRtti, karanA, yaha kAyagupti ke aticAra haiN| 2. Agama kA abhyAsa, 3. smydhyaan| pApoM kA sarvadeza tyAga - mahAvrata,jIvana jIne ke liye- samyakpravRtti pA~ca manogupti ke aticAra- AtmA kI rAga-dveSa, moha rUpa pariNati, zabda samiti ; aura karmoM ke Ane ke dvAra ko baMda karane ke liye yaha tIna guptiyA~ haiN| viparItatA, artha viparItatA aura jJAna viparItatA tathA duSpraNidhAna arthAt Arta-raudra isa prakAra teraha vidhi cAritra kA pAlana karatA huA sAdhaka pAtra jIva sacce rUpa dhyAna yA dhyAna meM mana na lagAnA, yaha manogupti ke yathAyogya aticAra haiN| deva nija zuddhAtmA ke dhyAna meM lIna hotA hai yahI saccI devapUjA, devatva pada kA 2. vacana gupti-kaThora Adi vacanoM kA tyAga athavA mauna rUpa rahanA vacana sAdhana hai| gupti hai| pApa ke hetu strIkathA, rAjakathA, corakathA, aura bhojanakathA na karane ko ! pacahattara guna vedaMte,sArdhaM ca suddhaM dhuvaM / tathA alIka (viparIta artha yA dUsaroM ke duHkha ke hetu zabda) Adi vacanoM kI nivRtti pUjataM stutaM jena, bhavyajana suddha disTitaM // 365 // vacanagupti hai| etat guna sArdhaM ca, svAtma ciMtA sadA budhai| vacana gupti ke aticAra- karkaza Adi vacana,moha aura saMtApa kA kAraNa hone se viSa ke tulya haiN| usakA zrotAoM ke prati bolanA aura strI.rAjA,cora aura devaM tasya pUjasya, mukti gamanaM na sNsyH||3||6|| bhojana viSayaka vikathAoM meM, mArga viruddha kathAoM meM AdarabhAva tathA huMkAra Adi anvayArtha- (pacahattara guna vedaMte) jo ina pacahattara guNoM kA anubhavana, kriyA arthAt hU~ hU~ karanA,khakhAranA, hAtha se yA bhauMha ke cAlana se izArA karanA yaha cintana-manana karate haiM (sArdhaM ca suddhaM dhuvaM) apane zuddha aura dhruva svabhAva kI sAdhanA vacana gupti ke yathAyogya aticAra haiN| S karate haiM (pUjataM stutaM jena) jo ina pacahattara guNoM kA ArAdhana AcaraNa rUpa pUjana 3. kAya gupti-zarIra se mamatva ke tyAga rUpa svabhAva vAlI athavA hiMsA, aura stuti karate haiM(bhavyajana suddha disTita) vaha bhavyajana zuddha dRSTi hote haiN| maithuna aura corI se nivRtti rUpa svabhAva vAlI athavA sarva ceSTAoM se nivRtti rUpa (etat guna sArdhaM ca) isa prakAra ina pacahattara guNoM kI sAdhanA aura (svAtma vAlI kAyagupti hai| audArika Adi zarIra kI jo kriyA hai, usase nivRtti zarIra gupti ciMtA sadA budhai) svAtmA kI ciMtA arthAt apane Atma kalyANa kI bhAvanA jJAnIjana hai| kAya zabda se kAya saMbaMdhI kriyA lI jAtI hai, usakI kAraNabhUta AtmA kI kriyA hamezA karate haiM (devaM tasya pUjasya) vahI deva kI saccI pUjA karate haiM (mukti gamanaM na ko kAya kriyA kahate haiM usakI nivRtti kAyagupti hai;athavA kAyotsarga arthAt zarIra saMsaya:) vaha mokSagAmI haiM arthAt ve svayaM arihaMta,siddha paramAtmA baneMge, isameM koI ko apavitratA, asAratA aura vipatti kA mUla kAraNa jAnakara usase mamatvana karanA saMzaya nahIM hai| kAyagupti hai| bAMdhanA, chedana, mAraNa, hAtha-paira kA saMkoca vistAra Adi kAya kriyA vizeSArtha- yahA~ zuddha SaTkarma meM saccI devapUjA kA svarUpa kyA hai ? isake kI nivRtti vyavahAra se kAyagupti hai| kAya kriyA nivRtti yA kAyotsarga kAyagupti hai| antargata pacahattara gaNoM kA varNana kiyA gayA hai| 75 guNa isa prakAra haiM-5parameSThI, kAyagupti ke tIna lakSaNa kahe haiM 316 kAraNa bhAvanA, 8 siddha ke guNa, 10dharma, 3 ratnatraya,8 samyakdarzana ke aMga, 1. kAyotsarga, 2. hiMsAdi kA tyAga, 3. acessttaa| 8 samyakjJAna ke aMga, 4 anuyoga aura 13 prakAra cAritra ina pacahattara guNoM ke kAya gupti ke aticAra-kAyotsarga saMbaMdhI battIsa doSa haiM, yaha zarIra merA hai ArAdhana rUpa stutimanana AcaraNa rUpa pUjana karate haiM, vaha bhavyajIva zuddha samyakadRSTi isa prakAra kI pravRtti, janasamUha ke bIca eka paira se khar3e hokara kAyotsarga Adi hote haiM. jo nizcaya hI mokSagAmI haiM arthAt ina guNoM kA pAlana kara svayaM paramAtmA / karanA tathA jahA~ jIva jaMtukI bahutAyata ho, striyoM Adi kA bAhulya ho, dhanAdi kI devAdhideva arihaMta siddha paramAtmA hoMge, yahI deva kI saccI pUjA hai| jo samyakadRSTi vizeSatA ho, aise sthAna para rahanA tathA apadhyAna sahita zarIrAdi parISaha se dUra avrata dazA meM isa lakSya aura bhAvanA se ina guNoM kA ArAdhana aura AcaraNa rUpa
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Our zrI bAcakAcAra jI gAthA-37-37. POO. pAlana karate haiM, inako hI iSTa kalyANakArI mAnate haiM, yahI saccI devapUjA hai, jo aMtaraMga parigraha ke pUrNa tyAgI hoM, rAga-dveSa rahita vItarAgI hoN| jo mithyAtva, mAyA, devatva pada pradAna karAtI hai, isameM koI saMzaya nahIM hai| yaha jainadarzana kA mUla AdhAra Adi zalyoM se rahita hoM, ratnatraya se zuddha hoM arthAt jinakA nizcaya aura vyavahAra hai ki pratyeka jIva apane puruSArtha se paramAtmA bana sakatA hai| koI para paramAtmA , ratnatraya zuddha ho, jo jIva mAtra ke prati samabhAvI, samadRSTi hoN| jo jAti-pAMti, o kisI jIva kA kucha nahIM kara sakatA, pratyeka jIva apanI bhAvanA lakSya aura puruSArtha nIca-U~ca, choTe-bar3e, garIba-amIra ke bhedabhAva se Upara uTha gaye hoM arthAt 7 meM pUrNa svataMtra hai, dravya kI svataMtratA kA yahI prayojana hai| 2. sAmpradAyika baMdhanoM se mukta hoM, hamezA AtmadhyAna kI sAdhanA meM lIna, dharma dhyAna meM zuddha SaTkarma meM sarvaprathama devapUjA kA pacahattara guNa sahita varNana kiyA, Age rata, Arta-raudra dhyAna se rahita, jJAna-dhyAna meM yukta rahane vAle ratnatraya se paripUrNa zuddha gurU upAsanA kA svarUpa kahate haiM 8.gurU kA satsaMga sevA bhakti karanA cAhiye jisase apane bhAvoM meM jJAna vairAgya kA gurasya graMtha muktasya, rAga doSa na ciNte| / jAgaraNa hotA hai| jo gurU svayaM tarate haiM aura saMsAra se tarane kA mArga batAte haiM vahI ratnatrayaM mayaM suddhaM,mithyA mAyA vimuktayaM / / 367 // sadguru tAraNa taraNa haiN| aise sadguru kI saMgati,sevA bhakti hI saccI garU upAsanA OM hai, jisase apanI aMtarAtmA kA jAgaraNa ho, vItarAga mArga para calane kI preraNA mile guraM triloka vedaMte, dhyAna dharma ca saMjutaM / aura zuddha ratnatraya kI prApti ho, avrata samyakdRSTi aise gurU kI hI hamezA zraddhA bhakti tadguraM sArtha nityaM, ratnatrayaM laMkRtaM // 368 // karatA hai| anvayArtha- (gurasya graMtha muktasya) yahAM gurU kA svarUpa batAyA jA rahA Age zuddha svAdhyAya kA svarUpa kahate haiMhai ki jo samasta pApa-parigraha baMdhanoM se mukta, rahita hote haiM ( rAga doSa na ciMtae), svAdhyAya suddhadhuvaM ciMte, sukha tatva prakAsakaM / rAga-dveSAdi kA ciMtana nahIM karate arthAt jo rAga-dveSa rahita nigraMtha vItarAgI haiM suddha saMpUrna disTaM ca,nyAnaM mayaM sAdhaM dhuvaM / / 369 // (ratnatrayaM mayaM suddha) jo ratnatraya ke dhArI haiM, jinakA samyakdarzana, samyakjJAna, svAdhyAya sukha ciMtasya,mana vacana kAya nirodhn| samyakacAritra zuddha hai (mithyA mAyA vimuktayaM) jo mithyAtva mAyA Adi zalyoM se rahita haiN| trilokaM tiartha sukhaM, sthiraM sAsvata dhuvaM / / 370 // (guraM triloka vedaMte) jo tIna loka ke yathArtha svarUpako jAnate haiM (dhyAnaM dharma anvayArtha- (svAdhyAya suddha dhuvaM ciMte) zuddha svAdhyAya apane dhruva svabhAva kA ca saMjutaM) Atma dhyAna meM lIna aura dharma se saMyukta hote haiM (tadguraM sArdhaM nityaM) aise ciMtavana karanA hai (suddha tatva prakAsaka) zuddha tatva kA prakAza karane vAle, batAne vAle gurU kA hamezA satsaMga aura zraddhA sahita upAsanA karanA cAhiye (ratnatrayaM laMkRtaM) jo satzAstroM kA svAdhyAya karanA jisase (suddha saMpUrna disTa ca) apanI dRSTi sampUrNa ratnatraya se paripUrNa hote haiN| zuddha ho jAye aura (nyAnaM mayaM sArdhaM dhuvaM) jJAnamayI dhruva svabhAva kA zraddhAna ho jaaye| vizeSArtha-zuddha SaTkarma meM devapUjA ke bAda gurU upAsanA kA svarUpa batAyA (svAdhyAya suddha ciMtasya) zuddha svAdhyAya kA ciMtavana karane se (mana vacana jA rahA hai, sacce gurU kaise hote haiM ? unakA svarUpa jAnakara hI garU upAsanA. kAya nirodhana) mana, vacana, kAya kA nirodha ho jAtA hai (trilokaM tiartha suddha) tIna satsaMga sevA bhakti karanA caahiye| sacce gurU kA svarUpa yaha hai ki jo samasta pApa loka meM jo dravya, guNa, paryAya athavA samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra se 9 evaM caubIsa prakAra ke parigraha se rahita nigraMtha hoN| zuddha (sthiraM sAsvataM dhuvaM) zAzvata dhruva svabhAva hai usameM sthira ho jAtA hai| 24 parigraha-kSetra, makAna, sonA, cAMdI, dhana, dhAnya, dAsI, dAsa, kapar3e, vizeSArtha- zuddha svAdhyAya apane dhruva svabhAva kA ciMtavana karanA hai tathA zuddha bartana Adi dasa prakAra ke bAhya parigraha tathA mithyAtva, krodha, mAna, mAyA, lobha, tatva kA prakAza karane vAle satzAstroM ko par3hanA vyavahAra se svAdhyAya hai, jisase / 2 hAsya, rati, arati,zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda ina caudaha apanI dRSTi sampUrNa zuddha ho jAye, apane jJAnamayI dhruva svabhAva kA saccA zraddhAna ho chuodiaen 208
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 777 zrI AvakAcAra jI jAye vahI zuddha svAdhyAya hai| apane zuddhAtma svarUpa jJAnAnanda svabhAva kA anubhava karanA hI zuddha svAdhyAya hai| svAdhyAya kA prayojana saMsAra se vairAgya tathA nija svarUpa kI prApti kA utsAha hai| svAdhyAya ke pAMca bheda haiM- 1. vAcanA satzAstroM ko par3hanA, 2. pRcchanA - vizeSa jJAniyoM se pUchanA, tatvacarcA karanA, 3. anuprekSA- tatva nirNaya kA bAra-bAra vicAra kara hRdaya meM dhAraNa karanA, 4 . AmnAya zuddha zabda aura artha ko kaMThastha karanA, 5 . dharmopadeza- anya jIvoM ko dharma kA yathArtha svarUpa batAnA / svAdhyAya kA pratyakSa lAbha- citta meM zAMti, mana se zoka, bhaya, krodha, mAna Adi kaSAyoM kA zAMta ho jAnA, saMsAra kA svarUpa jAnakara vairAgya bhAva honA, samasta jIvoM ke prati kSamA, karuNA maitrI bhAva kA honA hai| vahI zuddha svAdhyAya hai jisase Atma kalyANa karane kI bhAvanA balavatI hove tathA mana, vacana, kAya ekAgra ho jaayeN| mana, vacana, kAya kA nirodha arthAt halana calana baMda hone se upayoga apane zAzvata dhruva svabhAva meM sthira hotA hai| svAdhyAya parama tapa hai tathA aMta: karaNa ke kleza aura kubhAvoM ko dUra karane ke liye svAdhyAya parama Avazyaka hai| - Age zuddha saMyama kA svarUpa kahate haiM - saMjamaM saMjarma kRtvA, saMjamaM dvividhaM bhavet / indriyAnAM manonAthA, raSyanaM trasa thAvaraM // 371 // saMjamaM saMjamaM suddhaM, suddha tatva prakAsakaM / tiartha nyAna jalaM suddhaM, snAnaM saMjamaM dhuvaM / / 372 / / anvayArtha - (saMjamaM saMjamaM kRtvA) saMyama-yama niyama kA pAlana karane ko kahate haiM (saMjamaM dvividhaM bhavet) saMyama do prakAra kA hotA hai- 1. indriya saMyama, 2. prANI saMyama (indriyAnAM manonAthA) pAMca indriya aura inake rAjA mana ko vaza meM rakhanA indriya saMyama hai ( raSyanaM trasa thAvaraM ) pAMca sthAvara aura do indriya se pAMca indriya taka trasa jIvoM kI rakSA karanA prANI saMyama hai| (saMjamaM saMjamaM suddhaM) zuddha saMyama apane svarUpa kI surata rakhanA, jJAna bhAva meM rahanA hai (suddha tatva prakAsakaM) jo zuddhAtma tatva ko prakAzita karane vAlA hai (tiarthaM nyAna jalaM suddhaM) ratnatrayamayI jJAna ke zuddha jala meM (snAnaM saMjamaM dhuvaM ) snAna karanA hI nizcaya va nizcala saMyama hai| SYARAT YANAT YEAR ARAS YEAR. 209 gAthA-371,272 vizeSArtha- zuddha SaTkarma ke aMtargata saMyama kA svarUpa batAyA jA rahA hai| saMyama - vrata, yama-niyama ke pAlana ko kahate haiM, jo kArya anyAya aura pApamaya hai, jaise- juAM Adi sAta vyasana, hiMsAdi pAMca pApa, abhakSya bhojana tathA anyAya aura anIti pUrvaka viSaya Adi kA sevana inakA AjIvana ke liye tyAga karanA yama kahalAtA hai / samayAvadhi ke liye tyAga karanA niyama kahalAtA hai| sadAcArI jIvana hI saMyama hai, jo bhoga-upabhoga kA pramANa kara letA hai vaha saMyamI hai| nimna 17 niyamoM kA nitya hI pramANa karanA cAhiye bhojane pada se pAne, kuMkumAdi vilepane / puSpa tAMbUla gIteSu nRtyAdau brahmacarya ke // snAna bhUSaNa vastrAdau vAhane zayanAsane / sacita vastu saMkhyAdI pramANaM bhaja pratyahaM // - . 1. bhojana, 2. SaTrasa - dUdha, dahI, ghI, tela, namaka, mIThA, 3. pAnI pInA, 4. kuMkumAdi vilepana, 5. puSpa, 6. tAmbUla, 7. gIta, 8. nRtya, 9. brahmacarya, 10. snAna, 11. bhUSaNa, 12 vastra, 13. vAhana, 14. zayana, 15 Asana, 16. sacitta vastu, 17. vastu saMkhyA / inakA pratidina, samayAvadhi yA jIvana paryaMta ke liye pramANa kara zeSa kA tyAga karanA saMyama kahalAtA hai| saMyama ke do bheda haiM- 1. indriya saMyama- pAMca indriya aura mana ko apane AdhIna rakhakara sadA hI upayogI kAryoM meM lagAye rakhanA, vyartha bhogopabhoga aura saMkalpa vikalpa nahIM karanA, inako sImita saMyamita rakhanA jisase svasthya raheM aura dharma sAdhanA meM sahayogI sahAyaka hoM yaha indriya saMyama hai / 2. prANI saMyama- pAMca sthAvara miTTI, pAnI, agni, havA aura vanaspati kA upayoga prayojana se adhika nahIM karanA, hara eka kArya dekhabhAla kara karanA, nIce dekhakara calanA, kisI bhI vastu ko dekhakara uThAnA dharanA jisase jIvoM kI hiMsA na ho| pazuoM ko satAnA nahIM, kisI manuSya ke hRdaya ko dukhAnA nahIM, pramAdacaryA, niSprayojana pApa nahIM karanA, samaya ko vyartha nahIM gaMvAnA, yaha saba vyavahAra dravya saMyama kahalAtA hai| isake sAtha zuddha saMyama arthAt apane svarUpa kI surata rakhanA, jJAnabhAva meM rahanA bhAva saMyama hai| isase zuddhAtma tatva kA prakAza hotA hai, karma kSaya hote haiN| ratnatrayamayI jJAna ke zuddha jala meM snAna karanA hI nizcaya saMyama hai arthAt apane zuddhAtma svarUpa ke anubhava meM lIna rahanA, bArambAra avagAhana karanA, DubakI lagAnA hI zuddha saMyama hai yahI parama hitakArI
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-371,374COOO saccA mokSamArga hai, yahI parama upAdeya hai jisakA zuddha samyakdRSTi pAlana karatA hai| .vivikta zayyAsana-brahmacarya, svAdhyAya,dhyAna kI siddhi ke liye ekAMta Age zuddha tapa ke svarUpa kA varNana karate haiM meM zayana karanA, rhnaa| tapaM appa sadbhAva, sukha tatva saciMtanaM / 6.kAya kleza-jisa prakAra citta meM kleza, khedana upaje usa prakAra apanI suddha nyAna mayaM suddhaM, tathAhi nirmalaM tapaM // 373 // * zakti ke anusAra sAmya bhAva pUrvaka khar3e hokara dhyAna sAmAyika krnaa| chaha aMtaraMga tapaanvayArtha-(tapaM appa sadbhAva) zuddha tapa apane Atma svabhAva meM rahanA, ThaharanA 1.prAyazcita-pramAda janita doSoM kA pratikramaNa Adi krnaa| hai (suddha tatva saciMtanaM) apane zuddhAtma tatva kA bhale prakAra cintana karanA (saddha 2.vinaya- samyakdarzana, jJAna, cAritra ke prati zraddhA bahumAna honA tathA jo nyAna mayaM suddha) apane zuddha jJAnamayI zuddha svabhAva meM ThaharanA (tathAhi nirmalaM tapa) / ratnatraya ke dhArI zrAvaka sAdhu hoM unakI vinaya bhakti krnaa| isI ko nirmala zuddha tapa kahate haiN| 3.vaiyAvRtya-apane upayoga kI dekhabhAla samhAla karanA tathA tyAgI sAdhu vizeSArtha-zuddha SaTkarmoM meM yahA~ zuddha tapa kA svarUpa batAyA jA rahA hai, saMyamI tapasviyoM kI sevA samhAla krnaa| apane Atma svabhAva meM lIna honA hI zuddha tapa hai| tapa se karmoM kI nirjarA hotI hai, 4. svAdhyAya-apane pariNAma, pravRtti-nivRtti kA adhyayana karanA tathA apane zuddhAtma tatva kA bhale prakAra ciMtavana karanA jJAnamayI zuddha svabhAva meM ThaharanA jJAna bhAvanA ke satzAstroM kA svAdhyAya paThana-pAThana krnaa| yahI nirmala zuddha tapa hai| isake liye bAraha prakAra kA tapa sAdhana karanA bhI Avazyaka 5. vyutsarga- aMtaraMga tathA bAhya parigraha ke tyAga rUpa buddhi rakhanA, apane hai. jisase indriyAM prabala hokara mana ko caMcala na kreN| isake liye antaraMga meM svarUpa meM lIna rhnaa| viSaya-kaSAyoM kI nivRtti karanA- "icchA nirodhastapaH" icchAoM kA nirodha 6. dhyAna- samasta ciMtAoM ko tyAgakara maMda kaSAya rUpa dharma dhyAna karanA tapa hai, tapa ke bAraha bheda haiM-chaha bAhya tapa krnaa| isake liye prAta: sAyaM ekAMta meM baiThakara sAmAyika karanA Avazyaka hai| 1.anazana-AtmA kA indriya aura mana kI viSaya vAsanAoM se rahita hokara mana kA viSayavAsanAA sarAhata hAkara vAstava meM nirmala va zuddha tapa vahI hai jo AtmA apanI AtmA meM tape. apane Atma svarUpa meM vAsa karanA upavAsa hai| saMyama kI siddhi, rAga ke abhAva, zadvAtmAnabhava ho vahI tapa karma kI avipAka nirjarA karane vAlA hai, paramAnaMda kA dene karmoM ke nAza, dhyAna aura svAdhyAya meM pravRtti ke nimitta indriyoM ko jItanA, vAlA paramopakArI hai, jJAna svabhAva meM ramaNa karanA hI saccA tapa hai| isaloka-paraloka saMbaMdhI viSayoM kI vAMchA na karanA, mana ko Atma svarUpa athavA Age zuddha dAna kA svarUpa kahate haiMzAstra svAdhyAya meM lagAnA, kleza utpanna na ho usa prakAra eka dina kI maryAdA rUpa dAnaM pAtra ciMtasya, suddha tatva rato sdaa| cAra prakAra ke AhAra kA tyAga karanA anazana tapa hai| 2.avamauvarya-kIrti, mAyA, kapaTa, miSTa bhojana ke lobha rahita alpa AhAra suddhadharma rato bhAvaM, pAtra ciMtA dAna saMjutaM / / 374 // lenA avamaudarya yA Unodara tapa hai| anvayArtha- (dAnaM pAtra ciMtasya) dAna arthAt denA, pAtroM ko bhakti bhAva se 3. vRtti parisaMkhyAna- apanI vRtti, bhojana kI ruci ko ghaTAne ke liye unakI AvazyakatAnusAra cAra dAna denA (suddha tatva rato sadA) zuddha tatva meM sadArata aTapaTIpratijJA lenaa| caTapaTI chor3a aTapaTI khAnA arthAt jo kucha jaisA mila jaaye| rahanA nizcaya dAna hai (suddha dharma rato bhAvaM) apane zuddha dharma,zuddha svabhAva meM rata rahane / zAMta bhAva se grahaNa krnaa| kI bhAvanA vAle (pAtra ciMtA dAna saMjutaM) pAtra kI vizeSa vyavasthA, samhAla karanA, 4. rasa parityAga- indriyoM kA damana karane ke liye chaha rasoM meM se eka kA dAna denA zuddha dAna hai| yA adhika rasoM kA tyAga krnaa| vizeSArtha-yahAM zrI tAraNa svAmI ne dAna kA svarUpa kahA hai ki donoM prakAra perstoderma 210
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 zrI AvakAcAra jI kA dAna denA hI zuddha dAna hai| yaha nizcaya-vyavahAra kA samanvaya adhyAtmavAdI saMtoM ke jIvana se pramANita hotA hai| vyavahAra meM pAtra jIvoM ko unakI AvazyakatAnusAra cAra prakAra kA dAna denA aura nizcaya se apane zuddhAtma svarUpa meM sadA rata rahanA hI zuddha dAna hai| yaha jIva anAdi kAla se apane Atma svarUpa ko bhUlA huA bhUkhA, dIna-hIna, nirbala ho rahA hai| ise apane zuddhAtma svarUpa kA bodha karAnA AhAra dAna hai| vastu svarUpa batAnA jJAna dAna hai| niraMtara satsaMga svAdhyAya tatvanirNaya Adi karanA auSadhi dAna hai| apane paramAtma svarUpa kA utsAha bahumAna jagAnA, abhaya banAnA abhaya dAna hai| aise zuddha dharma, apane zuddha svabhAva meM rata rahane kI bhAvanA vAle pAtra jIvoM kI ucita anukUla vyavasthA karanA, dekhabhAla samhAla karanA yahI zuddha dAna se saMyukta honA hai| saccA pAtra ratnatraya svarUpa apanI AtmA hai, usako svAtmAnandAmRta kA dAna denA parama zuddha dAna hai| vyavahAra meM pratidina cAra prakAra kA dAna jIva mAtra ko usakI AvazyakatAnusAra prema bhakti karuNA pUrvaka denA sadgrahastha kA parama kartavya hai| dAna dene se isa bhava meM sammAna milatA hai, prabhAvanA hotI hai tathA jaba taka saMsAra meM rahanA hai taba taka diyA huA dAna hI sahakArI hotA hai| ghara grahasthI meM rahate hue pratyeka zrAvaka kA kartavya hai ki hamezA dAna dene kI bhAvanA prabhAvanA karatA rhe| samyakdRSTi zrAvaka donoM prakAra kA dAna detA hai tabhI usakI pAtratA bar3hatI hai aura dharma kI prabhAvanA hotI hai| isa prakAra ina zuddha SaTkarmoM kA pAlana karane vAloM kI vizeSatA batalAte haiMye bada karma suddhaM ca je sAdhaiti sadA budhai / mukti mArgaM dhuvaM suddhaM, dharma dhyAna rato sadA // 375 / / ye SaT karma ca ArAdhya, avirataM zrAvarga dhurv| saMsAra sarani muktasya, moSagAmI na saMsayaH // 376 / / - anvayArtha (ye SaT karma suddhaM ca) yaha zuddha SaTkarma zuddha haiM (je sArdhaMti sadA budhai) jo jJAnI sadA ina SaTkarmoM kI sAdhanA karate haiM (mukti mArgaM dhuvaM suddhaM) ve nizcaya zuddha mukti mArga ke pathika haiM (dharma dhyAna rato sadA) jo sadA dharma dhyAna meM rata rahate haiN| (ye SaT karma ca ArAdhyaM) yaha zuddha SaTkarmoM kA jo ArAdhana karate haiM (avirataM zrAvagaM dhuvaM) ve avirata zrAvaka zuddha dRSTi haiM (saMsAra sarani muktasya) vaha saMsAra ke rock resist swasthenos gAthA-375, 376 paribhramaNa se mukta hokara (moSagAmI na saMsaya:) mokSagAmI hoMge isameM koI saMzaya nahIM hai / 211 vizeSArtha - isa prakAra zuddha SaTkarmoM kA varNana kiyA, jo jJAnI samyakadRSTi zrAvaka inakA pAlana karate haiM ve sacce mokSamArga ke pathika haiM, jo dharma dhyAna meM rata rahate hue apanI pAtratAnusAra dharma sAdhanA karate hue saMsAra paribhramaNa se mukta hokara mokSagAmI hoMge isameM koI saMzaya nahIM hai| yahAM sadguru zrI tAraNa svAmI ne zuddha SaTkarmoM kA jo nizcaya-vyavahAra ke samanvaya pUrvaka varNana kiyA hai yaha apane ApameM apUrva hai, vAstava meM jise apanA Atma kalyANa karanA ho vaha isakA ciMtana-manana ArAdhana kare aura tadrUpa pAlana AcaraNa kare vaha zuddha samyadRSTi nizcita mokSagAmI hai isameM koI saMzaya nahIM hai| saccI devapUjA zuddha samyakdarzana sahita arthAt nija AtmAnubhUti pUrvaka jo paMcaparameSThI pada kI sAdhanA karatA hai, pacahattara guNoM ko apane jIvana meM utAratA hai vaha nizcita devatva pada ko prApta kregaa| yahI adhyAtma meM saccI devapUjA hai, parAvalambana kisI nAma, rUpa, sAkAramUrti Adi ke mAdhyama se kabhI mukti nahIM ho sakatI / - nigraMtha vItarAgI sAdhu kI bhakti satsaMga dvArA nija aMtarAtmA kA jAgaraNa honA aura vItarAga mArga para calanA hI saccI gurU upAsanA hai| satzAstroM ko par3hakara jJAna prApta karanA vyavahAra svAdhyAya hai tathA apane AtmA ke zuddha svabhAva kA ArAdhana karanA nizcaya svAdhyAya hai| pAMca indriya aura mana kA damana karanA tathA chaha kAya ke prANiyoM kI rakSA hetu yama, niyama rUpa saMyama pAlana karanA vyavahAra saMyama hai| nizcala zuddhAtmA meM ramaNa karanA, apane zuddhAtma svarUpa kI niraMtara surata rahanA nizcaya saMyama hai| anazana Adi bAraha prakAra kA tapa zakti anusAra pAlana karanA vyavahAra tapa hai| apane zuddhAtma svarUpa meM lIna rahanA nizcaya tapa hai| pAtroM ko bhakti pUrvaka tathA dukhiyoM ko dayA pUrvaka dAna denA vyavahAra dAna hai aura apane hI AtmA kA anubhava karake jJAnAmRta kA dAna karanA nizcaya dAna hai| ina SaTkarmoM kA avratI grahastha zrAvaka ko hamezA pAlana karanA cAhiye, yaha mokSamArga meM sahakArI kAraNa haiN| inakA niraMtara pAlana karate hue dharma dhyAna meM rata rahanA yogya hai| apane laukika kAryoM kI bahutAyata hone para bhI, bahuta AraMbha kAma dhaMdhA hone para bhI jo inake liye samaya nikAlatA hai vahI saccA dharma premI hai| jisa tarapha kI ruci bhAvanA hotI hai, udhara hI puruSArtha kAma karatA hai| jise apane zuddhAtma svarUpa kI anubhUti, bhedajJAna
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI pUrvaka vastu svarUpa kA jJAna ho gayA hai vaha avratI hotA huA bhI mokSamArgI hai aura apane samaya para bhaviSya meM mukta hogA isameM koI saMzaya nahIM hai isa prakAra avratI samyakadRSTi jaghanya pAtra ke svarUpa kA varNana pUrNa karate haiMetat bhAvanaM kRtvA, zrAvagaM saMmika disTitaM / avirataM suddha disTI ca, sArdhaM nyAna mayaM dhuvaM // 377 // anvayArtha- (etat bhAvanaM kRtvA) isa prakAra kI bhAvanA karane vAlA (zrAvagaM saMmika disTitaM) zrAvaka samyakdRSTi hotA hai (avirataM suddha disTI ca) vaha avirata zuddhadRSTi hai jo (sArdhaM nyAna mayaM dhuvaM ) apane jJAnamayI dhruvasvabhAva kI zraddhA aura sAdhanA karatA hai| SYA YAA AAN YES AT Y vizeSArtha isa prakAra sAta vyasana, vikathA Adi kA tyAga karatA huA, jo samyaktva, aSTa mUla guNa, cAra dAna, tIna ratnatraya, rAtri bhojana tyAga, pAnI chAnakara pInA ina aThAraha kriyAoM kA pAlana karatA huA zuddha SaTkarmoM kA pAlana karatA hai vaha samyakdRSTi zrAvaka hai| abhI avratI dazA meM saMsAra ghara grahasthI meM phaMsA hai paraMtu jise apane jJAnamayI dhruva svabhAva kA zraddhAna hai aura usI kI sAdhanA karatA hai tathA usI kA utsAha hai, Atma kalyANa Atmonnati kI bhAvanA usakI vegavatI calatI hai| abhI apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kI vizeSatA se avratI hai, jaise hI apratyAkhyAna kaSAya kA upazama, kSayopazama huA pratkhyAnAvaraNa kA sadbhAva AyA, vaha pAMcavAM guNasthAnavartI vratI zrAvaka ho jAtA hai| gyAraha pratimAoM kA pAlana karane lagatA hai| cAritra kA bahumAna aura Atma kalyANa kI bhAvanA tIvra hone se usake pariNAma nirmala, vivekapUrNa, dharmayukta, nyAyamArgI, dayA aura dharma se garbhita hote haiN| vratI na hone para bhI vratI ke samAna AcaraNa karatA hai| dharma dhyAna kA prAraMbha cauthe guNasthAna se ho jAtA hai, vaha sadA saMsAra zarIra bhogoM se vairAgya yukta hokara AtmA ke zuddha svarUpa kI bhAvanA aura sAdhanA karatA hai| jagata ke sukha-duHkha kI prApti meM nATaka ke dRSTA ke samAna na unmatta hotA hai, na viSAda karatA hai, aMtara meM samatA bhAva kA premI hai| 5 yaha sthiti usakI pAtratA bar3hAtI hai aura vaha vratI zrAvaka ho jAtA hai| zrAvaka dharma, gyAraha pratimAoM kA svarUpa - AcArya padavIdhArI vratI zrAvaka madhyama pAtra kI gyAraha pratimAoM kA svarUpa varNana karate haiM 212 gAyA- 377, 378 zrAvaga dharma utpAdaMte, AcaranaM utkRSTaM sadA / pratimA ekAdasaM proktaM, paMca anuvrata suddhaye / / 378 / / anvayArtha- (zrAvaga dharma utpAdaMte) zrAvaka dharma pragaTa hotA hai (AcaranaM utkRSTaM sadA) jisakA AcaraNa hamezA utkRSTa hotA jAtA hai ( pratimA ekAdasaM proktaM ) isake liye gyAraha pratimAyeM kahI gaI haiM (paMca anuvrata suddhaye) jisase paMca aNuvrata zuddha hote haiN| vizeSArtha- yadyapi prathamAnuyoga ke graMthoM meM sAmAnya rIti se choTI-choTI pratijJA lene vAle jainI grahastha ko bhI kaI jagaha zrAvaka kahA hai tathApi caraNAnuyoga kI paddhati se yathArtha meM pAkSika, naiSThika tathA sAdhaka tInoM kI hI zrAvaka saMjJA hai kyoMki zrAvaka ko aSTa mUlaguNa dhAraNa aura sapta vyasanoM kA tyAga hI mukhya rUpa se hotA hai tathA ahiMsA Adi bAraha vrata uttaraguNa haiM, inhIM ke aMtargata zrAvaka kI trepana kriyAyeM hotI haiN| ina kriyAoM ko dhAraNa evaM pAlana karane ke kAraNa hI zrAvakoM ko trepana kriyA pratipAlaka vizeSaNa diyA jAtA hai| ina kriyAoM kI zuddhi kramaza: prathama Adi pratimAoM meM hotI huI pUrNatA gyArahavIM pratimA meM hotI hai| pAkSika zrAvaka jinako jaina dharma ke deva, gurU, zAstroM dvArA AtmA kA svarUpa tathA Atma kalyANa kA mArga bhalI bhAMti jJAta aura nizcita ho jAne se pavitra jina dharma kA, zrAvaka dharma kA tathA ahiMsA Adi kA pakSa ho jAtA hai, jinake maitrI, pramoda, kAruNya, mAdhyastha bhAvanAyeM dina-pratidina vRddhi rUpa hotI jAtI haiM, jo sthUla - trasa hiMsA ke tyAgI haiM, aise caturtha guNasthAnavartI samyakadRSTi pAkSika zrAvaka kahalAte haiN| jo kaisI hI vipatti Ane para bhI sacce deva, gurU, zAstra, paMcaparameSThI ke atirikta kisI devI devatA, kudeva, adeva Adi kI pUjA vaMdanA bhakti nahIM krte| ve ina satraha niyamoM kA pAlana karate haiM kuguru kudeva kuvRSa kI sevA, anarthadaNDa adhamaya vyApAra / dyUta mAMsa madhu vezyA corI, paratiya hiMsA dAna zikAra // sa kI hiMsA thUla asatyarU, bina chAnyo jala niziAhAra / yaha satraha anartha jaga mAMhIM, yAvajjio karo parihAra // kuguru, kudeva, kudharma kI sevA, anartha daNDa, hiMsA pApa maya vyApAra, juAM, G 5656
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 777 7 zrI AvakAcAra jI mAMsa, madhu, vezyA, corI, parastrI, hiMsAdAna, zikAra, trasa kI hiMsA, sthUla jhUTha, binA chanA pAnI, rAtri bhojana inakA AjIvana tyAga hotA hai| naiSThika zrAvaka jo dharmAtmA pAkSika zrAvaka kI kriyAoM kA sAdhana karake zAstroM ke adhyayana dvArA tatvoM kA vizeSa vivecana karatA huA paMcANuvratoM kA Arambha kara abhyAsa bar3hAne arthAt dezacAritra dhAraNa karane meM tatpara ho vaha naiSThika zrAvaka kahalAtA hai athavA jo samyakdarzana jJAna cAritra aura uttama kSamAdi daza dharma kA pAlana karane kI niSThA (zraddhA) yukta paMcama guNasthAnavartI ho vaha naiSThika zrAvaka kahalAtA hai| naiSThika zrAvaka ke apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyoM kA upazama hone se aura pratkhyAnAvaraNa kaSAyoM kA kSayopazama, maMda udaya ke kramazaH bar3hane se gyArahavIM pratimA taka bAraha vrata pUrNatA ko prApta ho jAte haiM, isI kAraNa zrAvaka ko sAgAra (aNuvratI) kahA hai, yaha zrAvaka kI gyAraha pratimAyeM (pApa tyAga kI pratijJAyeM) hI aNuvratoM ko mahAvratoM kI avasthA taka pahuMcAne vAlI nasainI ke samAna haiN| inako dhAraNa karane kA pAtra yathArtha meM vahI puruSa hai jo munivrata (mahAvrata ) dhAraNa karane kA abhilASI ho| yaha bAta dhyAna meM rakhane yogya hai ki jitane tyAga, vrata ke yogya apane zarIra kI zakti, dravya, kSetra, kAla kI yogyatA, pariNAmoM kA utsAha ho aura jisase dharma dhyAna meM utsAha tathA vRddhi hotI rahe, utanI hI pratijJA dhAraNa karanA cAhiye ; ataeva ina pratimAoM ke svarUpa tathA inake dvArA hone vAle laukika-pAralaukika lAbhoM ko yathAvata jAnakara jitanA sadhatA dikhe aura viSaya kaSAya maMda hote dikheM, utanA hI vrata-niyama dhAraNa karanA kalyANakArI hai| kahA hai saMyama aMza jagyo jahAM, bhoga aruci pariNAma | udaya pratijJA ko bhayo, pratimA tAko nAma // (paM. banArasIdAsa jI ) jaba saMyama dhAraNa karane kA bhAva utpanna ho, viSaya bhogoM se aMtaraMga meM udAsInatA utpanna ho taba jo tyAga kI pratijJA kI jAye vaha pratijJA pratimA kahalAtI hai / zrI gurU tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja Age gyAraha pratimAoM ke nAma kahate haiM daMsana vaya sAmAi, posaha sacitta ciMtanaM / anurAgaM baMbhacarya ca, AraMbhaM parigrahastathA // 379 / / 34 yo.civos Yoo. 213 gAthA 379, 380 anumataM udisTa desaM ca, pratimA ekAdasAni ca / vratAni paMca utpAdate zrUyate jinAgamaM // 380 // anvayArtha - (daMsana vaya sAmAi) darzana pratimA, vrata pratimA, sAmAyika pratimA (posaha sacitta ciMtanaM) proSadhopavAsa pratimA, sacitta pratimA (anurAgaM baMbhacaryaM ca ) anurAga pratimA, brahmacarya pratimA (AraMbhaM parigrahastathA) AraMbha pratimA, parigraha tyAga pratimA (anumataM udisTa desaM ca) anumati tyAga pratimA, uddiSTa tyAga pratimA, yahAM taka dezavrata haiM ( pratimA ekAdasAni ca) yaha gyAraha pratimAyeM haiM (vratAni paMca utpAdaMte) isase pAMca aNuvrata pragaTa hote haiM arthAt zuddha hote haiM (zrUyate jinAgamaM) aisA jinAgama meM kahA hai| vizeSArtha 1. darzana pratimA, 2. vrata pratimA, 3. sAmAyika pratimA, 4. proSadhopavAsa pratimA, 5. sacitta pratimA, 6. anurAga bhakti pratimA, 7. brahmacarya pratimA, 8. AraMbha tyAga pratimA, 9. parigraha tyAga pratimA, 10. anumati tyAga pratimA, 11. uddiSTa tyAga pratimA / yaha gyAraha pratimA jainAgama meM zrAvaka ke liye kahI gaIM haiM, yahAM taka dezavrata hotA hai, ina pratimAoM ke pAlana se aNuvrata zuddha hote haiN| jisa pratimA meM jisa vrata ke pAlana yA pApa tyAga kI pratijJA kI jAtI hai vaha yathAvata pAlana karane tathA aticAra na lagAne se hI pratimA kahalAtI hai| jisa kisI pratimA meM aticAra lagatA ho to nIce kI pratimA jAnanA cAhiye, yadi nIce kI pratimAoM kA cAritra bilkula pAlana na kara yA adhUrA hI rakhakara Upara kI pratimA kA cAritra dhAraNa kara liyA jAye to vaha jinamata se bAhya kautuka mAtra hai usakA kucha bhI phala nahIM milatA ; kyoMki nIce se krama pUrvaka yathAvata sAdhana karate hue Upara car3hate jAne se, krama pUrvaka cAritra bar3hAne se hI viSaya kaSAya maMda hone se AtmIka sacce sukha kI prApti ho sakatI hai, jo ki pratijJA aura pratimAoM ke dhAraNa karane kA mukhya uddezya hai| ina gyAraha pratimAoM meM chaTavIM pratimA taka jaghanya zrAvaka (grahastha), navamIM 2 pratimA taka madhyama zrAvaka (brahmacArI) aura dasavIM gyArahavIM pratimA vAle utkRSTa zrAvaka (bhikSuka) kahalAte haiN| yahAM jo gyAraha pratimAoM ke nAma Aye haiM, inameM chaTavIM pratimA kA nAma anurAga bhakti jabaki ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM isakA nAma rAtri bhukti tyAga hai aura
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7070 CACANCY 70 zrI AvakAcAra jI amita gati zrAvakAcAra meM divA maithuna tyAga hai| zrI tAraNa svAmI ne chaTavIM pratimAdhArI ko apanI AtmA meM vizeSa anurAga bhakti hone se isakA nAma anurAga bhakti rakhA, yaha unakI apanI anubhUtiyuta bAta hai, isI ke bAda brahmacarya pratimA hotI hai| anya AcAryoM kA vyavahArika dRSTikoNa hai; jabaki zrI tAraNa svAmI ne zuddha adhyAtma ke AdhAra se nizcaya naya pradhAna pratimAoM kA svarUpa varNana kiyA hai jo yathArtha meM anubhava pramANa hai| vartamAna meM pratimAoM aura sAdhu pada kI dIkSA lI aura dI jAtI hai, ve vyavahAra pradhAna kriyAoM meM hI saMlagna rahate haiM jabaki yaha aMtaraMga jAgaraNa hone para svayameva sthiti banatI hai vahI yathArtha satya hai| jaise- kheta meM boye gaye bIja meM svayaM aMkuraNa, pattI, phUla, phala lagate haiM vahI yathArtha hote haiM aura jo kAgaja yA nAIlona ke banAkara lagAye jAte haiM vaha dekhane mAtra ke haiM, isI prakAra pratimAoM kA AcaraNa mAtra aupacArika nahIM hai balki AtmAnubhUti pUrvaka hone vAlA AcaraNa hI yathArtha hotA hai, dharma mArga meM yahI pratimAoM kA svarUpa hai| Age pAMca aNuvratoM ke nAma jinakI zuddhi dvArA Atma svarUpa meM ramaNatA hotI hai, unakA varNana karate haiM ahiMsA nRtaM jena, steyaM baMbha parigrahaM / suddha tatva hRdayaM ciMte, sArdhaM nyAna mayaM dhuvaM // 381 // rochem.nc svaseiwyoo anvayArtha - (ahiMsA nRtaM jena) jo ahiMsA, satya (steyaM baMbha parigrahaM) acaurya, bahmacarya, parigraha tyAga kahe gaye haiM (suddha tatva hRdayaM ciMte) isase hRdaya meM zuddha tatva kA ciMtavana aura (sArdhaM nyAna mayaM dhuvaM) jJAnamayI dhruva svabhAva kI sAdhanA hotI hai| vizeSArtha - avrata samyakdRSTi, jisakI Atma kalyANa kI bhAvanA prabala ho gaI, bAhya meM karmoM kI anukUlatA, kaSAya kI maMdatA, pratyAkhyAna kaSAya hone se pApoM ke tyAga rUpa aNuvrata aura viSayoM se haTane ke liye pratijJA (pratimA) dhAraNa karatA hai, jisase usake hRdaya meM hamezA apane zuddhAtma tatva kA ciMtavana calatA hai| jJAnamayI dhruva svabhAva kA lakSya aura sAdhanA calatI hai, abhI taka karmodayajanya pApAdi viSayoM 5 meM lage rahane se apane Atma svarUpa kI surata bhI nahIM rahatI thI, nija zuddhAtmAnubhUti hone se yaha saba rucikara nahIM lagate the paraMtu karmoM kI balavattA jora hone se usa dazA meM rahatA hai| aba puruSArtha jAgA, saMyama kI bhAvanA jAgI aura ekadeza pApoM kA tyAgakara pratimAoM ke mAdhyama se Age bar3hane kA puruSArtha karatA hai| apane jJAnamayI 214 gAthA 381, 382 dhruva svabhAva kI sAdhanA aura hRdaya meM usI kA ciMtavana karatA hai jisase pApAdi viSayoM ke bhAva apane Apa kSaya hone lagate haiN| ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, parigraha tyAga vratoM kA pAlana hone lagatA hai| pratimAoM ke mAdhyama se aNu rUpa pAlana hotA huA jaba pUrNa zuddhi ho jAtI hai taba mahAvrata sAdhu pada ho jAtA hai| isI lakSya aura bhAvanA ko lekara samyakdRSTi ina pratimAoM ke mAdhyama se Age bar3hatA hai jisase apane Atma svarUpa meM niraMtara nimagna rahe / 1. darzana pratimA pahalI darzana pratimA kA svarUpa varNana karate haiM pratimA utpAdate jena, darsanaM suddha darsanaM / uvaMkAraM ca vedaMte, mala paccIsa vimuktayaM // 382 // anvayArtha (pratimA utpAdaMte jena) yahAM pratimA ke svarUpa ko pragaTa karate haiM (darsanaM suddha darsanaM) zuddha samyakdarzana honA hI darzana pratimA hai (uvaMkAraM ca vedaMte) jise paramAtma svarUpa kA anubhava ho gayA (mala paccIsa vimuktayaM) jo paccIsa maloM se vimukta hai| vizeSArtha zrAvaka kI pahalI darzana pratimA kA svarUpa kahate haiM- nija zuddhAtmAnubhUti pUrvaka apane paramAtma svarUpa kA darzana honA hI darzana pratimA hai| jo 8 zaMkA di doSa, 8 mada, 6 anAyatana, 3 mUr3hatA ina paccIsa doSoM se rahita zuddha samyakdRSTi hai vahI darzana pratimAdhArI hai| samyakdarzana dharma kA mUla hai| apane zuddhAtma svarUpa kA saccA zraddhAna hI dharma yA samyakdarzana hai aura pratimA arthAt mUrti, jo dharma yA samyaktva kI mUrti ho, jisake bAhya AcaraNoM se hI jJAta ho ki yaha pavitra jina dharma kA zraddhAnI hai vaha darzana pratimAdhArI hai| jisake jIvana meM anyAya, abhakSya, anIti kA niyama pUrvaka tyAga hai ; kyoMki jo vikAra tIvra kaSAya rUpa mahApApa ke kAraNa haiM evaM atyanta anartha rUpa haiM, aisA jAnakara harSa pUrvaka tyAgatA hai| isa bhAMti se tyAga karane vAlA hI vratAdi pratimA dhAraNa karane kA pAtra yA adhikArI hotA hai| 2 jisane avrata samyadRSTi sambandhI AcAra Adi kA pAlana karake samyakdarzana ko zuddha kara liyA hai, jo saMsAra zarIra aura bhogoM se citta meM virakta hai, mUlaguNoM ke AcAra doSoM kA sarvathA abhAva karake Age kI pratimAoM ko dhAraNa karane kA icchuka tathA nyAya pUrvaka AjIvikA karane vAlA hai, jo paccIsa maloM se vimukta hai vaha darzana
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-383-286 ooo pratimAdhArI zrAvaka kahalAtA hai| maannaa| jaise-nadI Adi meM snAna karane se dharma puNya honA,thailI Adidhana pUjane se Age paccIsa doSoM meM tIna mUr3hatA kA varNana karate haiM dhana AyegA, kalama davAta pUjane se khUba vyApAra calegA, dukAna kI dahalI pUjane se mUr3hatrayaM utpAdaMte , loka mUDhaM na disTate / bahuta vyApArI AyeMge, dIpAvalI meM juAM khelane se apAra dhana milegA, isa prakAra kI jetAni mUba disTIca, tetAni disTina dIyate // 383 / / 6 anekoM loka mUDhatAyeM haiN| ina sabako vicAravAna darzana pratimAdhArI nahIM mAnatA, ina loka mUr3ha devamUDhaM ca, anRtaM aceta disTate / para kabhI zraddhAna, vizvAsa nahIM krtaa| isI prakAra loka mUDhatA jaisI deva mUDhatA bhI 5 hotI hai| jaise loka mUDhatA mithyAtva ajJAna hai, vaise hI deva mUDhatA bhI mithyAtva tiktate suddha disTI ca, sukhasaMmikta rato sadA // 384 // ajJAna hai| rAgI-dveSI deva to svayaM saMsArAzakta haiM, unakI pUjA karake apanA kalyANa pASaMDI mUDha uktaM ca, asAsvataM asatya ucyte| hai bhalA mAnanA hI deva mUr3hatA hai| kisI laukika prayojanavaza deva jAti ke kinhIM bhI adharma ca proktaM jena, kuliMgI pASaMDa tiktayaM / / 385 // devoM kI pUjA bhakti karanA devamUr3hatA hai tathA jinameM devatvapanA hI nahIM hai, aise adeva anvayArtha- (mUDhatrayaM utpAdaMte) tIna mUDhatA kA svarUpa pragaTa karate haiM (lokax kasAno vRkSa, pASANa Adi meM kalpita devI devatA ko pUjanA deva mUr3hatA hai| kisI citra, mUrti mUDhaM na disTate) loka mUr3hatA ko nahIM dekhatA (jetAni mUDha disTIca) jitanI jagata meM pASANa pratimA Adi meM deva kI sthApanA karake sacce deva mAnakara pUjA bhakti karanA loka mUDhatA kI mAnyatAyeM zraddhAna haiM (tetAni disTi na dIyate) una para darzana deva mUDhatA hai| samyakdRSTi samyakjJAnI hotA hai, vaha apane AtmAnubhava meM hI tanmaya pratimAdhArI zraddhAna nahIM karatA, una para dRSTi nahIM detA (loka mUDhaM deva mUDhaM ca) loka rahatA hai| AtmAnanda kA vilAsI hai, saMsAra zarIra bhogoM se udAsa rahatA hai, samyakdRSTi mUDhatA aura devamUDhatA ko (anRtaM aceta disTate) mithyA rUpa, ajJAna rUpa, nAzavAna / jJAnI kabhI bhI mithyA zraddhAna aura mithyA jJAna ke vaza hokara mUr3hatA se dekhAdekhI jar3a dekhatA hai (tiktate suddha disTIca) isaliye zuddha samyakdRSTi ina mUDhatAoM ko e kisI kudeva yA adeva ko pUjyanIya nahIM mAnatA, isI prakAra pAkhaMDI mUDhatA arthAt chor3a detA hai (suddha saMmikta rato sadA) vaha sadA hI zuddha AtmAnubhava rUpa samyakdarzana se AraMbha parigraha aura hiMsAdi doSa yukta pAkhaMDI bheSadhArI kuguruoM kA Adara, meM tanmaya rahatA hai| 3 satkAra,puraskAra karanA pAkhaMDI (gurU) mUDhatA hai| jo nigraMtha, AraMbha-parigraha rahita (pASaMDI mUDha uktaM ca) aba pAkhaMDI mUr3hatA arthAt gurU mUr3hatA ko kahate haiM vItarAgI tatvajJAnI sAdhu haiM ve mokSamArgI haiM, unakI bhakti mokSamArga meM preraka hai; paraMtu jo sAdhu bheSa dhAraNa karake AraMbha-parigraha meM lIna haiM. hiMsA hote hae ahiMsA mAnate (asAsvataM asatya ucyate) jo kSaNabhaMgura nAzavAna padArthoM ko zAzvata batAkara jhUTha: bolate haiM (adharma ca proktaM jena) jo adharma kI carcA karate haiM aura usI rUpa AcaraNa ! haiM, adharma ko dharma kahate haiM, saMsAra ke prapaMca meM phaMse hue haiM, aise sAdhuoM kI koI karate haiM (kuliMgI pASaMDa tiktayaM) jo kuliMgadhArI jhUThe bheSadhArI sAdhu haiM, samyaktvI 5 bAharI mahimA yA unakA camatkAra dekhakara athavA jAnakara una para mohita honA, unakI sevA bhakti karane laga jAnA vaha pAkhaMDa yA gurU mUr3hatA hai| samyakadraSTi kabhI aise pAkhaMDiyoM kI sevA bhakti nahIM krte| bhI Agama ke viruddha calane vAle laukika sAmpradAyika baMdhanoM meM baMdhe pAkhaMDI sAdhuoM vizeSArtha- yadyapi paccIsa mala doSa kA kathana pahale kara cuke haiM tathApi darzana kI mAnyatA, sevA bhakti nahIM krtaa| isa prakAra ina tIna mUDhatAoM se rahita darzana pratimA kA mUla AdhAra hone se vizeSatA se yahAM batAyA jA rahA hai| 5 pratimAdhArI zrAvaka hotA hai| tIna mUDhatA-1. loka mUDhatA, 2. deva mUr3hatA, 3. pASaMDa mUDhatA (gurU muuddhtaa)| Age chaha anAyatana kA svarUpa kahate haiMmUDhatA arthAt mUDha mAnyatA, rUr3higata mAnyatAyeM, vivekahIna AcaraNa / isameM pahalI anAyatana SaTkascaiva, tiktate je vicnnynaa| lokamUDhatA-logoM kI dekhAdekhI-karanena karane yogya mAnyatAyeMkaranA, isameM laukika kAmanAoM ke vazIbhUta kriyAyeM karanA, use dharma mAnanA aura unase apanA bhalA honA kudevaM kudeva dhArI ca,kuliMgI kuliMga mAnate // 386 // 215
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI kusAstraM vikahA rAgaM ca, tiktate suddha disTitaM / kusAstraM rAga brighaMte, abhavyaM ca narayaM pataM // 387 // anvayArtha - ( anAyatana SaTkascaiva) anAyatana chaha kahe gaye haiM (tiktate je vicaSyanA) jo vicakSaNa jJAnI puruSa haiM, ve inheM tyAga dete haiM (kudevaM kudeva dhArI ca) kudeva aura kudevoM ko mAnane vAle unake bhakta (kuliMgI kuliMga mAnate) kubheSI sAdhu aura unake mAnane vAle (kusAstraM vikahA rAgaM ca) khoTe zAstra jinameM rAga vardhaka vikathAyeM hoM aura unako par3hane vAle ( tiktate suddha disTitaM ) ina chaha kI saMgati samyakadRSTi chor3a dete haiM (kusAstraM rAga vridhaMte) khoTe zAstra rAga bar3hAne vAle hote haiM (abhavyaM ca narayaM pataM) jo inako par3hate haiM, anusaraNa karate haiM ve abhavya haiM aura unakA naraka meM patana hotA hai| vizeSArtha darzana pratimA dhAraNa karane vAle ko tIna mUr3hatA aura chaha anAyatana se bacanA caahiye| kudeva, kuguru aura kuzAstra tathA inake sevakoM, bhaktoM ko dharma ke sthAna samajhakara unakI stuti, prazaMsA karanA SaT anAyatana hai; kyoMki yaha chahoM dharma ke sthAna nahIM haiN| saMgati kA bahuta bhArI asara buddhi para par3atA hai; isaliye samyakdarzana kI rakSA ke hetu yaha samhAla batAI hai ki vaha aisI saMgati na rakhe jisase vyavahAra aura nizcaya samyaktva meM koI prakAra kI bAdhA hove / JY GAA YA ARY. dharma kI vRddhi ke sthAnoM ko Ayatana kahate haiM, jo inake pratikUla hoM ve anAyatana haiN| rAgI-dveSI deva, kuliMgI bheSadhArI sAdhu, vikathA aura rAga ko bar3hAne vAle kuzAstra aura inake mAnane vAloM kI saMgati se bacakara rahanA Avazyaka hai / pariNAmoM meM zuddha samyakdarzana banA rahe, zraddhAna jJAna cAritra meM dRr3hatA ho isake liye samyakadRSTi jJAnI kusaMga se bacakara rahatA hai| vizeSa bAta yaha hai ki jo zAstra ke nAma para kuzAstra race gaye haiM, jinameM kucha zAstra pUrva ke AcAryoM ke nAma para likhe haiM, jinameM rAga kI vRddhi, mithyAtva kA poSaNa, pavitra jaina dharma meM zuddha AmnAya ke sthAna para kriyA kAMDa mithyA ADaMbara kA poSaNa kiyA gayA hai aise kuzAstra likhane vAle 5 abhavya hote haiM jo durgati jAte haiM / isaliye anyAnI mithyA saMjuktaM, tiktate suddha disTitaM / suddhAtmA cetanA rUpaM, sArdhaM nyAna mayaM dhuvaM / / 388 / / anvayArtha- (anyAnI mithyA saMjuktaM ) jo ajJAnI mithyAtva meM lipta haiN| 216 gAthA 287-390 (tiktate suddha disTitaM) jJAnI zuddha dRSTi, aise ajJAnI jIvoM kI saMgati chor3a detA hai (suddhAtmA cetanA rUpaM) zuddhAtmA jo caitanya svarUpa hai ( sArdhaM nyAna mayaM dhuvaM ) usa jJAnamayI dhruva svabhAva kI sAdhanA karatA hai| vizeSArtha darzana pratimAdhArI zrAvaka aisI tIna mUr3hatA aura chaha anAyatana ko chor3akara jo ajJAnI mithyAtva meM lipta haiM unase bhI haTakara unakI saMgati tyAgakara apane caitanya svarUpa zuddhAtmA jo jJAnamayI dhruva svabhAva hai usakI sAdhanA karatA hai| Age ATha mada aura zaMkAdi ATha doSoM kA varNana karate haiM mada arsTa sasaMka aTaM ca, tiktate bhavyAtmanaM / suddha padaM dhuvaM sArdhaM, darsanaM mala vimuktayaM / 389 / / jeke vimala saMpUrna, kunyAnaM tri rato sadA / te tAni saMga tiktaMte, na kiMcidapi ciMtae / / 390 / / anvayArtha - (mada asTaM sasaMka asTaM ca) ATha mada aura ATha zaMkAdi doSa ( tiktate bhavyAtmanaM) bhavyAtmA inako chor3a detA hai (suddha padaM dhuvaM sArdhaM) zuddha pada dhruva svabhAva kI sAdhanA karatA hai (darsanaM mala vimuktayaM) ina paccIsa maloM se rahita hI darzana pratimA hotI hai| (je kevi mala saMpUrnaM) jo koI ina paccIsa doSoM se saMyukta hotA hai (kunyAnaM trirato sadA) tIna kujJAna meM sadA rata rahatA hai (te tAni saMga tiktaMte) unakA saMga tyAga denA cAhiye (na kiMcidapi ciMtae) unakA kabhI bhI koI vicAra nahIM karanA cAhiye / vizeSArtha - samyaka dRSTi ko tIna mUr3hatA, chaha anAyatana ke tyAga ke sAtha ATha * prakAra kA mada bhI nahIM hotaa| ATha mada- jAti mada, kula mada, dhana mada, adhikAra mada, rUpa mada, bala mada, vidyA mada aura tapa mada / ina bAtoM kI uttamatA va adhikatA abhimAna nahIM krtaa| ina ATha madoM se bacakara mArdava bhAva, vinamratA kA vyavahAra hone para bhI samyaktvI inakA saMbaMdha kSaNika aura karma janita jAnakara inake saMyoga se karatA hai tathA ATha zaMkAdi doSoM se bhI mukta hotA hai, jo isa prakAra hai 1. sacce deva, guru, dharma kA saccA zraddhAna, nija zuddhAtmAnubhUti hotI hai isameM kisI prakAra kI zaMkA nahIM karatA tathA saMsAra ke sapta bhayoM se mukta hotA hai| 2. kisI prakAra kI saMsArI kAmanA - vAsanA hetu dharma sAdhanA nahIM karatA,
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM zrI AvakAcAra jI apane Atma kalyANa kI bhAvanA se hI dharma sAdhanA karatA hai| 3. kisI ko duHkhI rogI daridrI dekhakara usake prati karuNA hotI hai, usakI sevA karake duHkha dUra karane kA upAya karatA hai, kisI ke prati glAni ghRNA bhAva nahIM rakhatA / 4. mUr3hatA sahita koI dhArmika kriyA nahIM karatA, viveka pUrvaka dharmAcaraNa karatA hai| 5. dUsaroM ke doSoM ko pragaTa karane kI Adata nahIM hotI, dharma aura dharmAtmA badanAma na hove isa bAta kA vizeSa dhyAna rakhatA hai| 6. dharma meM apane ko aura dUsaroM ko dRr3ha sthita rakhatA hai| 7. sAdharmI bhAiyoM se gau vatsa sama vAtsalya bhAva rakhatA hai| 8. dharma kI prabhAvanA tana, mana, dhana se karatA hai, hara dhArmika Ayojana meM utsAha pUrvaka saMlagna rahatA hai| apane zuddha pada, dhruva svabhAva kI sAdhanA karatA hai, samyaktva ke ina paccIsa doSoM ko bhale prakAra TAlakara samyaktva ko nirmala rakhatA hai tathA jo ina paccIsa doSoM se saMyukta hotA hai, tIna kujJAnoM meM rata rahatA hai aise jIvoM kA saMga chor3a detA hai, unase koI dharma carcA vArtA bhI nahIM karatA ; kyoMki viparIta mArga vAloM kA saMga aura carcA vArtA bhI rAga-dveSa, kaSAya bar3hAne vAlI hotI hai| tyAgI, saMyamI, paMDita yA sAdhu jo viparIta mArga, viparIta dRSTi vAle hote haiM, sAdhaka ko inase bacakara haTakara hI rahanA caahiye| apane pariNAmoM kI samhAla aura sAdhanA hotI rahe isaliye jina nimittoM se samyaktva bhAva dRr3ha hove unhIM prasaMgoM meM rahanA cAhiye tathA samyaktva ke bAdhaka kAraNa, sAdhanA meM vighna DAlane vAle, rAga-dveSa ko bar3hAne vAle nimittoM se dUra rahanA Avazyaka hai / samyakdarzana kI nirmalatA aura apane svarUpa kI sAdhanA kA lakSya samyakadRSTi pahalI darzana pratimAdhArI ko niraMtara rahatA hai| isa prakAra ina paccIsa maloM se mukta darzana pratimAdhArI apane samyakdarzana, jJAna, cAritra kI zuddhi kara apane meM dRr3ha sthita rahatA hai| isI bAta ko Age kahate haiM ArAdhate budhai janai / muktaM darzanaM suddhaM, saMmika darsana suddhaM ca nyAnaM cAritra saMjutaM // 391 / / anvayArtha - (mala muktaM darsanaM suddhaM) maloM se mukta hone para hI darzana pratimA zuddha hotI hai (ArAdhate budhai janai) jJAnIjana isakI hI ArAdhanA karate haiM (saMmika 207 SYS FAA YAN A YEAR. 217 gAthA 391-393 darsana suddhaM ca) jahAM samyakdarzana zuddha hotA hai vahAM (nyAnaM cAritra saMjutaM) jJAna aura cAritra bhI zuddha hotA hai| vizeSArtha- paccIsa maloM se aticAra rahita mukta hone para hI darzana pratimA zuddha hotI hai, jJAnIjana isakI ArAdhanA karate haiN| jahAM samyakdarzana zuddha hotA hai vahAM jJAna aura cAritra bhI zuddha hotA hai, yadi samyakdarzana zuddha nahIM hai aMtaraMga meM mithyAtva kI vAsanA hai, viSayAkAMkSA hai, khyAti lAbha pUjAdi kI cAha hai vahAM sAmAnya jJAna to kyA ! gyAraha aMga nau pUrva taka kA jJAna bhI mithyA jJAna hai tathA samyakdarzana kI zuddhi ke binA zrAvaka kA samasta AcaraNa, gyAraha pratimA Adi va muniyoM kA AcaraNa aTThAIsa mUlaguNa kA niraticAra pAlana karanA bhI mithyAcAritra hai| isase kabhI bhI Atma kalyANa mukti hone vAlI nahIM hai isaliye mUla meM samyakdarzana kI zuddhi arthAt zuddha samyakdarzana nija zuddhAtmAnubhUti honA anivArya hai| samyakdRSTi jJAnI hamezA zuddha tatva kI ArAdhanA karatA hai tathA yaha bhAva bhAtA hai ki jaba taka mokSa na ho, maiM hara janma meM ina sAta bAtoM kA abhyAsa karatA rahUM 1. nitya prati samyaktva varddhaka vItarAgatA poSaka satzAstroM ko par3hatA rhuuN| 2. jinendra bhagavAna ke mArga kA hI hamezA anusaraNa karatA rhuuN| 3. nigraMtha vItarAgI sAdhu aura satpuruSoM kI hamezA saMgati karatA rhuuN| 4. uttama cAritravAna mahApuruSoM ke guNAnuvAda gAtA rhuuN| 5. para ke doSoM ko kahane meM mauna rhuuN| 6. sarva priya, hitakArI jIvoM ke kalyANakArI vacana hI bolUM / 7. niraMtara apane Atma svarUpa kI bhAvanA, smaraNa, dhyAna karatA rhuuN| isa prakAra samyakdarzana kI zuddhatA ko dRr3ha rakhatA huA darzana pratimA kI sAdhanA karatA hai| Age zuddha samyakdarzana kI mahimA kA varNana karate haiMdarsanaM jasya hRdayaM sArdhaM, doSaM tasya na pasyate / vinAsaM sakala jAnate, svapnaM tasya na disyate / / 392 / / saMmika darsanaM suddhaM, mithyA kunyAna vilIyate / suddha samayaM ca utpAdaMte, rajanI udaya bhAskaraM / / 393 / /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2010 2 4 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-392-395 OOO darsanaM tatva sArthaca, tatva nitya prakAsakaM / bhI mala nahIM rhegaa| samyakadRSTi sadA hI mUDhatA se bacatA hai. kisI bhI prakAra kA abhimAna nahIM karatA, parama dRr3hatA se zuddhAtmA kI bhAvanA bhAtA hai| dharmAtmAoM se nyAnaM tatvAni vedaMte, darsanaM tatva sArdhayaM // 394 // prema rakhatA hai, dharma kI vRddhi kA yathAzakti upAya karatA hai| usake bhItara koI doSa 2 saMmika darsanaM suddha, urvakAraM ca viNdte| OM praveza nahIM kara skte| saMsAra kI jitanI para saMyoga janita avasthAyeM haiM unako G dharma dhyAnaM ca utpA/te,hiyaMkAreNa disTate // 395 // 1. nAzavAna jAnatA rahatA hai ; isIliye unameM rAga-dveSa, moha nahIM krtaa| vaha jAnatA uvaMkAraM hRIMkAraM ca, zrIMkAraM prati puurnyN| hai ki zarIra, dhana, yauvana, bala, vidyA, kuTumba, sevakoM kA samAgama tathA yaha jIvana 8 Adi samasta saMyoga jala ke budabudavat kSaNabhaMgura nAzavAna haiN| dekhate hI dekhate naSTa dhyAyati sukha dhyAnasya, anuvrataM sAdhuvaM / / 396 // , hojAte haiM : isa kAraNa ina kSaNika padArthoM se sadAhI udAsIna rahatA hai| samyakadRSTi anvayArtha- (darsanaM jasya hRdayaM sAdha) jisake hRdaya meM darzana, nijaS kisI bhI paristhiti meM ho sadA samatA bhAva meM rahatA hai, bAhya meM chaha khaMDa kA rAjya zaddhAtmAnubhUti kA zraddhAna hotA hai (doSaM tasya na pasyate) vahAM koI doSa dikhAI nahIM karatA cakravartI dikhalAI par3atA hai; paraMtu aMtaraMga meM mAtra apane hI AtmIka rAjya ko dete (vinAsaM sakala jAnate) vaha jagata ke samasta padArthoM ko vinAzIka jAnatA hai saMbhAlatA hai| paramANu mAtra bhI merA nahIM hai, maiM dhruva tatva siddha svarUpI zuddhAtmA hUM (svapnaM tasya na disyate) use svapna meM bhI nAzavAna padArthoM kA rAga paidA nahIM hotaa| aisI daDha bhAvanA samyaktvI ke aMtaraMga meM hotI hai| jaise koI jJAnavAna vivekazIla (saMmika darsanaMsuddha)jahAM zuddha samyakdarzana hotA hai (mithyA kunyAna vilIyate) gRhastha dUsare kI vastu ko kabhI bhI apanI nahIM mAnatA, usI taraha samyaktvIzarIrAdi vahAM mithyA kujJAna kA vilaya ho jAtA hai (suddha samayaM ca utpAdaMte) zuddhAtma svarUpa para vastuoM ko kabhI bhI apanI nahIM mAnatA, kabhI svapna meM bhI unakA vicAra nahIM pragaTa ho jAtA hai (rajanI udaya bhAskara) jaise rAtri ke bAda sUrya kA udaya hotA hai| karatA / zaddha samyakadarzana ke prakAza ke sAmane mithyAjJAna usI taraha nahIM Thahara (darsanaM tatva sAdhaM ca) tatvoM kA zraddhAna karanA samyakadarzana hai (tatva nitya sakatA, jaise- sUrya ke udaya hone se rAtri nahIM Thahara sakatI hai| samyaktvI ke aMtara meM prakAsaka) avinAzI zuddha tatva kA prakAza karane vAlA hai (nyAnaM tatvAni vedaMte), kumati. kuzruta.kuavadhi jJAna kabhI nahIM hote| tatvoM kA anubhava karanA jAnanA hI jJAna hai (darsanaM tatva sArdhayaM) darzana dvArA tatva kI samyakdarzana ke hote hI svarUpAcaraNa cAritra kA udaya hojAtA hai tathA zuddhAtmA sAdhanA karanA hI cAritra hai| 5 kA anubhava pragaTa ho jAtA hai| AtmajJAna rUpI sUrya ke prakAza meM phira saMsAra kA (saMmika darsanaM suddha) jaba zuddha samyakdarzana nizcaya nija zuddhAtmAnubhUti ho mohatama ajJAna kaise raha sakatA hai? jJAnI hamezA zarIrAdi se bhinna apane caitanya jAtI hai taba hI (urvakAraM ca viMdate) paramAtma svarUpa kA anubhava hotA hai (dharma dhyAnaM svarUpa kA vicAra rakhatA hai| jaise- kisAna dhAna ke Dhera meM cAvala aura bhUsI ko ca utpAdyaMte) aura dharma dhyAna bhI pragaTa ho jAtA hai (hiyaMkAreNa disTate) jisase alaga dekhatA hai, telI tiloM ke Dhera meM tela aura khalI ko bhinna dekhatA hai,svarNakAra kevalajJAna svarUpa meM Thaharane lagatA hai| sone aura kiTTikA ko bhinna dekhatA hai, dhobI vastra meM vastra aura maila ko alaga (urvakArahIMkAraMca) paMca parameSThI mayI siddha svarUpa aura kevalajJAmayI paramAtma dekhatA hai, vaise hI samyakdRSTi darzana pratimAdhArI AtmA se anAtmA ko bhinna dekhatA svarUpa (zrIMkAraM prati pUrnayaM) pUrNa zuddha mokSa lakSmI svarUpa nija zuddhAtma tatva ke hai| yadyapi vyavahAranaya se jIva Adi sAta tatvoM kA zraddhAna karanA samyakdarzana hai , prati pUrNa zraddhAna hotA hai (dhyAyaMti suddha dhyAnasya) taba zuddha dhyAna ke dvArA dhyAyA paraMtu nizcaya naya se zuddhAtmA kA zraddhAna karanA samyakdarzana hai| zuddhAtma tatva kA jAtA hai (anuvrataM sAdhaMdhuva) jisase aNuvratoM kI nizcaya sAdhanA hotI hai| vedana karanA samyajJAna hai| zuddhAtma svarUpa meM sthira rahanA hI samyakcAritra hai| vizeSArtha-jahAM zuddhatA hogI vahAM maila nahIM aura jahAM maila hogA vahAM zuddhatA jaba taka zuddhAtmA meM sthiratA na ho taba taka mukta nahIM ho sakate / mithyAtva ke 7 nahIM, isI prakAra jisake hRdaya meM zuddha samyakdarzana hai vahAM paccIsa maloM meM se koI upazama se zuddha svarUpakI saccI ruci hotI hai aura anaMtAnubaMdhI kaSAya ke upazama 218
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ DON zrI zrAvakAcAra jI A se svarUpAcaraNa cAritra kA prakAza hotA hai| AcArya padavI darzana pratimAdhArI se prAraMbha ho jAtI hai| yahAM AjJA samyaktva tathA nitya tatva kA vicAra karanA parama upayogI hai| AtmA, rAgAdi se ATha karmoM se vedaka samyaktva sahita yaha sAdhaka apane Atma svarUpa kI sAdhanA karatA hai| yahAM zarIrAdi no karmoM se bhinna hai| jaba zuddha samyakadarzana nija zuddhAtmAnubhUti ho jAtI . AjJA samyaktva aura vedaka samyaktva kA prayojana yaha hai ki jinendra bhagavAna kI hai taba hI paramAtma svarUpa kA anubhava hotA hai, taba hI dharma dhyAna pragaTa hotA hai 3 AjJA pramANa sacce deva, guru, zAstra tathA jIvAdi sAta tatvoM kA zraddhAna rakhanA jisase kevalajJAna sarvajJa svarUpa meM Thaharane lagatA hai| OM maMtra meM arihaMta Adi pAMca AjJA samyaktva hai| kSayopazama samyaktva ko hI vedaka samyaktva kahate haiM, jo nija parameSThI garbhita haiN| hIM maMtra meM caubIsa tIrthakara garbhita haiM, unakA sthUlapane vicAra tora zuddhAtmAnubhUti pUrvaka hotA hai, yahAM anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya tathA mithyAtva aura mithyAdRSTi ko bhI ho sakatA hai ; paraMtu zuddhAtmA ko pahicAna kara usake anubhava kI samyak mithyAtva kA to udaya nahIM rahatA hai ; kiMtu samyak prakRti kA udaya rahatA zakti zuddha samyakdarzana ke dvArA hI ho sakatI hai| yadyapi grahastha zrAvaka, tyAgI vratI / haiM hai, jisake udaya se samyaktva meM malinatA cala, mala, agAr3ha doSa hote rahate haiN| isa tathA munigaNa bhI dhyAna lagAte haiM, maMtra japa karate haiM bAhya saMyama pAlate haiM tathApi samyaktva kA kAla 66 sAgara pramANa hai| upazama samyaktva kI sthiti aMtarmuhUrta hai| samyakadarzana ke binA vaha yathArtha dharma dhyAna nahIM hotaa| jahAM zuddhAtmAnubhava sahitakSAyika samyaktva zAzvata hotA hai aura kisI virale jIva ko hotA hai / isaliye dharma sAdhana hotA hai, vahIM dharma dhyAna kahA jAtA hai| OM hrIM zrIM maMtroM ke dvArA dhyAna darzana pratimAdhArI AjJA samyaktva aura vedaka samyaktva kI dRDhatA rakhate hue matijJAna karanA caahiye| zrutajJAna ke dvArA apane svarUpa kA manana ciMtana karate hue hamezA dharma dhyAna meM rata zuddhAtmA ke dhyAna meM lIna honA hI iSTa prayojanIya hai| OMkAra se siddha svarUpa, rahatA hai, yaha mokSa kA abhilASI mumukSu sAdhaka AcArya padavI kA dhArI kahalAtA hai| hIMkAra se kevalajJAna arihanta svarUpa, zrIMkAra se pUrNa zuddha mukta zuddhAtma svarUpa kA samyakadarzana rahita vrata pratimA Adi kA pAlana vRthA haidhyAna karate hue apane zuddhAtma svarUpa meM lIna ho jAnA hI zuddhadhyAna hai| prAta:kAla, aneya vrata kartavyaM,tapa saMjamaM ca dhAranaM / sAyaM kAla ekAMta meM baiThakara sAmAyika karanA cAhiye, zAMta citta ke liye maMtroM dvArA padastha piMDastha dhyAna, pArthivI Adi pAMca dhAraNAoM ke dvArA zuddhAtmA kA anubhava darsana suddhi na jAnate, vithA sakala vibhramaH / / 398 // hI yathArtha meM saccA dharma dhyAna hai, isI ke abhyAsa se aNuvratoM kI sahI sAdhanA hotI aneya pATha paThanaM ca,aneya kriyA saMjutaM / darsana suddhina jAnate, vithA dAna anekadhA // 399 // jisakA mana zAMta na ho, citta caMcala ho vaha vrata niyama Adi kA sahI pAlana: anvayArtha- (aneya vrata kartavyaM) aneka vratoM kA pAlana karanA (tapa saMjamaMca nahIM kara sakatA; ata: darzana pratimAdhArIdhyAna sAmAyika ke dvArA apane svarUpa kI 5 dhAranaM) tapa aura saMyama ko dhAraNa karanA (darsana suddhi na jAnate) zuddha samyakdarzana sAdhanA aura aNuvratoM kA pAlana karatA hai| nija zuddhAtmAnubhava najAne (vrithA sakala vibhrama:) unakA sArA prayAsa vRthA, viparIta Age darzana pratimAdhArI zrAvaka kA mahatva batAte haiM 4 bhrama mAtra hai aise AcaraNa se kabhI mokSa nahIM hogaa| anyA vedakasyaiva, padavI dutiya aacaary| (aneya pATha paThanaM ca) aneka pAThoM zAstroM ko par3hanA unakA jJAna honA aura nyAnaM mati zrutascaiva, dharma dhyAnaM rato sadA / / 397 // (aneya kriyA saMjutaM) aneka kriyAoM se saMyukta hokara vyavahAra cAritra pAlanA (darsana anvayArtha- (anyA vedakascaiva) AjJA samyaktva tathA vedaka samyaktva sahita suddhi na jAnate) zuddha samyakdarzana nija zuddhAtmAnubhUti nahIM jAnate (vithA dAna garya) TasarI AcArya padavIkA dhArI (nyAnaM matizratascava) matijJAna anekadhA) to aneka prakAra kA dAna Adi karanA saba nirarthaka vyartha hai, yaha koI bhI zrutajJAna sahita (dharma dhyAnaM rato sadA) hamezA dharma dhyAna meM rata rahatA hai| mokSamArga meM sahakArI nahIM hai| vizeSArtha- pahalI upAdhyAya padavI, avirata samyakdRSTi kI hotI hai| dUsarI vizeSArtha- yahAM yaha jora dekara kahA hai ki zuddhAtmA ke anubhavana rUpa zuddha vedabernal
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ C PU0 zrI AcakAcAra jI samyaktva na ho to sarva hI cAritra mithyA va saMsAra vardhaka hai, mokSa kA mArga nahIM hai| koI rakhane se aMDe svayaM bar3hate haiM (suyaM vidhanti jaMbudhaiH) isI prakAra apane Atma svarUpa zrAvaka apane ko vyavahAra meM zraddhAvAna samajhakara kudeva, kuguru, kudharma kA sevana na kara kI sarata rahane se jJAna svayaM baDhatA hai| jaina tatvoM kA manana kare, jinendra kI AjJA pAle,bhakti kare, vyavahAra meM pAMca aNuvratoM, s vizeSArtha- jisake hRdaya meM samyakdarzana vidyamAna hai vahAM jJAna svayaM pragaTa ko pAle, upavAsa, Unodara, rasa tyAga Adi nAnA prakAra tapa kare tathA indriya saMyama * hotA hai, zuddhAtmA ke anubhava ke pratApa se tajJAna dina para dina bar3hatA jAtA hai| aura prANI saMyama pAle, vyavahAra cAritra meM koI kamI na kare to bhI yadi usake nizcaya isake liye dRSTAMta diyA hai, jaise- kachavI kA aMDA kachavI kI dRSTi se hI bar3hatA hai, samyaktva nijazuddhAtmAnubhUti nahIM hai to usakA yaha saba AcaraNa mokSamArga kI apekSA > kachavI aMDA setI nahIM hai dekhatI rahatI hai, usakA dhyAna usa para lagA rahatA hai isase mithyA hai, viparIta hai, kucAritra hai| samyakadRSTi jJAnI kI dRSTi sadA zuddhAtmA para hI vaha aMDA bar3hatA hai, isI prakAra samyaktvI kA dhyAna zuddhAtma svarUpa para rahatA hai rahatI hai| kevala pariNAmoM kI zuddhi ke liye kaSAyoM ko ghaTAne, karmoM ko kSaya karane ke| . isase usakA zAstrajJAna, mati zrutajJAna bar3hate jAte haiM, usakI gAr3ha ruci AtmIka liye zAstra svAdhyAya, vrata, tapa, saMyama karatA hai, dAna detA hai taba yaha saba bAharI carcA para rahatI hai isase jJAnAvaraNIya karma kA kSayopazama ho jAtA hai| samyakadRSTi sAdhana usake liyezuddhAtma svarUpa kI sAdhanA karane, mokSamArgameM Age bar3hane meM sahakArI vItarAgI sAdhu binA abhyAsa ke hI dvAdazAMga kA pAThI ho jAtA hai| yaha saba samyaktva nimitta ho jAte haiN| samyakdarzana se rahita bAhya cAritra pAlana kiyA jAve, dAnAdi diyA jAve, aneka kI mahimA hai, jisake hRdaya meM nija svarUpa kI surata rahatI hai vahAM jJAna avazya hotA 5hai aura vaha niraMtara vRddhigata hotA jAtA hai| yahAM dUsarA dRSTAMta diyA hai jaise-machalI zAstroM kA paThana pAThana kiyA jAve to vaha puNya baMdha kA kAraNa to hogA; paraMtu mokSamArga apane aMDe nadI kI reta meM detI hai, aMDe dekara pAnI meM calI jAtI hai paraMtu unakI na hogA isa apekSA se yaha saba vyartha nirarthaka hai| surata rakhatI hai jisase aMDe bar3hate haiM,yadi machalI aMDoM kI surata bhUla jAye to aMDe mokSamArga to nizcaya se eka abhedazuddhAtmA ke anubhava svarUpa hai yahI paramAnaMda gala jAte haiM, isI prakAra jisake hRdaya meM apane zuddhAtma svarUpa kI surata niraMtara dene vAlA zuddha samyaktva hai| * banI rahatI hai usake jJAnAvaraNIya karma kA kSayopazama ho jAtA hai aura mati, zruta, Age samyaktva kI mahimA kA kathana karate haiM avadhijJAna pragaTa hote jAte haiN| samyakadarzana kI mahimA aura usake prabhAva se cAroM darsanaM jasya hRdayaM disTA, suyaM nyAnaM utpaadte| ghAtiyA karma kSaya hokara kevalajJAna pragaTa ho jAtA hai ataeva zuddha samyakdarzana hI kamaThI disTi jathA DiMbha,suyaM vidhati jaM budhaiH|| 400 // & kalyANakArI mokSamArga kA sopAna hai| darsana jasya hidaM zrutaM, suyaM nyAnaM ca sNbhve| Age kahate haiM ki samyakdarzana se hIna jIva saMsAra meM hI paribhramaNa macchikA aMDa jathA retaM,suyaM vidhanti jaM budhaiH / / 401 // karatA haianvayArtha- (darsanaMjasya hRdayaM disTA) jisake hRdaya meM samyakdarzana vidyamAna darsana hIna tapaM kRtvA, vrata saMjama paThaM kriyaa| hai (suyaM nyAnaM utpAdate) vahAM jJAna svayaM pragaTa hotA hai (kamaThI disTi jathA DiMbha) capalatA hiMDi saMsAre, jaha jala sarani tAla kITaU / / 402 / / jaise kachavI kI dRSTi se aMDA svayaM hI bar3hatA hai (suyaM vidhaMti jaM budhaiH) isI prakAra anvayArtha- (darsana hIna tapaM kRtvA) jo jIva samyakdarzana se hIna tapa karate samyakdRSTi kA jJAna svayaM bar3hatA hai| haiM (vrata saMjama paThaM kriyA) vrata saMyama pAlate haiM,paThana pAThana karate haiM (capalatA hiMDi% (darsanaMjasya hidaM zrutaM) jisake hRdaya meM samyakadarzana kI surata rahatI hai (sayaM saMsAra) tathA capalatA arthAt kaSAya bhAva kA vikAra aMtaraMga meM rakhane se saMsAra meM hI nyAnaMca saMbhave) vahAM jJAna avazya rahatA hai (macchikA aMDajathA reta) jaise-machalI bhramaNa karate haiM (jaha jala sarani tAla kITaU) jaise- tAlAba ke jala meM kITANu nadI kI reta meM aMDe detI hai aura pAnI meM yahAM-vahAM AtI jAtI hai paraMtu aMDoM kI sarata bilabilAte cAroM tarapha usI meM ghUmate rahate haiN| 1 220
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI vizeSArtha - jo jIva samyakdarzana se hIna nija zuddhAtmAnubhUti rahita haiM, jinheM sva-para kA yathArtha bhedajJAna nahIM huA, vyavahAra zraddhAna se tapa karate haiM, vyavahAra saMyama pAlate haiM, zAstra svAdhyAya paThana-pAThana karate haiM, muni yA zrAvaka kA cAritra pAlate haiM ; paraMtu aMtaraMga meM capala mithyA, mAyA, nidAna zalya sahita, AtmAnubhava se rahita hone se saMsAra meM hI paribhramaNa karate haiM, bAharI cAritra yA jJAna koI mokSa kA kAraNa nahIM hai / vaha jIva maMda kaSAya se puNya karma bAMdha legA, deva gati calA jAyegA vahAM viSayoM meM lIna ho jAyegA, vahAM se cayakara dUsare svarga taka kA deva, ekendriya sthAvara va bArahaveM svarga taka kA deva pazu aura Age kA manuSya hokara anya - anya gatiyoM meM jA-jAkara kaSTa hI bhogegaa| janma jarA maraNa se rahita nahIM ho sakatA, jaise- tAlAba ke jala ke kITANu vahIM bilabilAte ghUmate rahate haiM, isI prakAra samyakdarzana se hIna jIva saMsAra meM hI paribhramaNa karate haiN| Age samyakdarzana kI mahimA batAte haiM darsanaM sthiraM jena, nyAnaM caranaM ca sthiraM / saMsAre tikta mohaMdhaM, mukti sthiraM sadA bhavet // 403 // anvayArtha - (darsanaM sthiraM jena) jo samyakdarzana meM bhale prakAra sthira hai (nyAnaM caranaM ca sthiraM ) jisakA jJAna aura cAritra bhale prakAra sthira hai (saMsAre tikta mohaMdhaM) jisane saMsAra ke moha aura ajJAna aMdhakAra ko chor3a diyA hai (mukti sthiraM sadA bhavet) vaha hamezA mukti meM sthira rhegaa| vizeSArtha - mokSa kA sAdhana nizcaya ratnatrayamayI AtmA kA anubhava hai| jisake zuddhAtmA kI ruci dRr3ha hai usakA jJAna aura usameM thiratA dRr3ha hai vaha avazya mokSamArgI hai| jo samyakdarzana meM sthira hai, samyakjJAna aura samyakcAritra meM sthira hai, jisane saMsAra ke ajJAna aMdhakAra mohAdi ko chor3a diyA hai vaha mokSamArgI hai aura hamezA mokSa meM sthira rahegA arthAt siddha paramAtmA hogaa| zuddha samyakadRSTi hI mokSamArgI hai SYARAT GAAN FAN ART YEAR. etat darsanaM disTA, nyAnaM carana suddhae / utkRSTaM vrataM suddhaM moSyagAmI na saMsaya: / / 404 // anvayArtha - (etat darsanaM disTA) isa taraha jo apane zuddhAtma svarUpa ko dekhatA hai (nyAnaM carana suddhae) jJAna aura cAritra se zuddha hotA hai (utkRSTaM vrataM suddhaM ) 236 221 gAthA 403, 404 usake vrata utkRSTa aura zuddha hote haiM (moSyagAmI na saMsaya:) aisA darzana pratimAdhArI zrAvaka mokSagAmI hai isameM koI saMzaya nahIM hai| vizeSArtha isa taraha darzana pratimAdhArI zrAvaka apane zuddhAtma svarUpa ko dekhatA hai, jJAna aura cAritra se zuddha hotA hai| sapta vyasana kA tyAgI, aSTa mUlaguNoM kA pAlana karane vAlA, paccIsa doSoM se rahita zuddha samyakdarzana kA dhArI hotA hai| jisake mithyAtva, anyAya, abhakSya kA sarvathA abhAva hokara dharma kI nikaTatA arthAt vrata dhAraNa karane kI zakti aura pAtratA hotI hai vaha darzana pratimAdhArI Age kI pratimAoM kA pAlana karatA huA sAdhu pada meM utkRSTa mahAvratoM ko pAlatA hai, vaha avazya hI mokSagAmI hai isameM koI saMzaya nahIM hai / darzana pratimAdhArI sAdhaka kI nitya caryA 1. eka ghaNTA rAtri zeSa rahe taba uThakara pavitra ho Atma ciMtana sAmAyika kare / 2. prAta: snAna Adi dainika kriyA se nivRtta hokara caityAlaya jAve, zuddha SaTkarmoM meM yathAzakti pravarte / 3. dharma kAryoM se nivRtta hone ke pazcAta zuddha bhojana kre| 4. bhojana kI pavitratA rakhe, zUdra ko chor3akara zeSa tIna varNoM ke (jisakA madya mAMsa kA tyAga ho) hAtha se bharA ThIka prakAra dohare channe se chanA huA pAnI, maryAdita ATA, carma sparza rahita zuddha ghI, tAjA chanA aura prAsuka kiyA huA dUdha, tAjA masAlA, rasoI meM caMdovA, binA bIMdhA dAla cAvala Adi anna grahaNa kare, kanda mUla Adi abhakSya padArthoM kA tyAga kare / 5. cAra baje taka AjIvikA saMbaMdhI kArya apanI yogyatAnusAra viveka pUrvaka kare pazcAt dubArA bhojana karanA ho to kre| saMdhyA samaya punaH Atma ciMtana sAmAyika kare pazcAt zAstra sabhA meM jAkara zAstra par3he yA sune, samaya bace to svAdhyAya kre| rAtri dasa baje vizrAma kare, isa prakAra AhAra-vihAra zayana Adi tathA dharma kAryoM ko niyama pUrvaka karatA rhe| darzana pratimA meM anyAya, abhakSya janita sthUla hiMsA ke kAraNoM ko sarvathA tyAgakara AraMbha saMbaMdhI moTe-moTe hiMsAdi pApoM ke tyAga kA krama rahita abhyAsa karatA huA dArzanika zrAvaka vrata dhAraNa karane kI bhAvanA bhAtA hai| 2. vrata pratimA vrata pratimA kA svarUpa kahate haiM
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ es zrI zrAvakAcAra jI darsanaM sAdhanaM jasya vrata tapasya ucyate / . vrata tapa ne saMjuktaM, sArdhaM svAtma darsanaM // 405 / / anvayArtha - ( darsanaM sArdhanaM jasya) jisake samyakdarzana kA zraddhAna hai (vrata tapasya ucyate) usI ke vrata tapa sahI kahe jAte haiM (vrata tapa nema saMjukta) jo vrata tapa niyama se saMyukta hai (sArdhaM svAtma darsanaM) aura svAtma darzana kI sAdhanA karatA hai vaha vrata pratimAdhArI hai| - vizeSArtha jo akhaMDa samyakdarzana aura aSTa mUlaguNoM kA dhAraka hai| mithyA, mAyA, nidAna zalyoM se rahita rAga-dveSa ke abhAva aura sAmya bhAva kI prApti ke liye aticAra rahita vrata tapa niyama kA pAlana karatA hai vaha vratI zrAvaka hai| yahAM zrI tAraNa svAmI ne bahuta saMkSepa meM, mAtra eka gAthA meM hI vrata pratimA kA svarUpa batAyA hai paraMtu pUrA sAra bhara diyA hai| mUla AdhAra svAtma darzana, zuddhopayoga kI sAdhanA kA hI lakSya hai aura isI ke liye yaha vyavahAra meM vrata, niyama, saMyama, tapa kA pAlana karatA hai| yaha bAta jagata prasiddha hai aura dharma zAstra bhI aisA hI kahate haiM ki hiMsA ke samAna pApa aura ahiMsA ke samAna puNya nahIM hai| yadyapi bheda vivakSA se aneka prakAra ke pApa kahe jAte haiM to bhI yathArtha meM saba pApoM kA mUla eka hiMsA hI hai, isI ke vizeSa bheda jhUTha, corI, kuzIla aura ati tRSNA Adi haiN| isI kAraNa zAstroM meM AcAryoM ne jahAM-tahAM ina pAMcoM pApoM ke nivAraNa kA upadeza diyA hai| zrI AcArya umAsvAmI ne tatvArtha sUtra meM ina pApoM ke tyAgarUpa pAMca hI vrata kahakara unake aNuvrata mahAvrata do bheda kiye haiN| pA~ca pApoM kA ekadeza tyAga karanA aNuvrata aura sarvadeza tyAga karanA mahAvrata kahalAtA hai| SYARAT YAAAAAT FAR AS YEAR. pAMca pApoM kA tyAga jaba buddhi pUrvaka arthAt bhedajJAna (samyaktva) pUrvaka hotA hai tabhI use vrata saMjJA prApta hotI hai| ina vratoM ko apane dravya, kSetra, kAla, bhAva Adi aMtaraMga yA bAhya sAmagrI kI yogyatA dekha dhAraNa karake bhale prakAra nirdoSa pAlanA cAhiye, kadAcit kisI prabala kAraNavaza vrata bhaMga ho jAye to prAyazcita lekara punaH 5 sthApanA karanA cAhiye / grahastha zrAvaka pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke kSayopazama ke anusAra aNuvrata dhAraNa kara sakatA hai, isake mahAvrata dhAraNa karane yogya kaSAya nahIM ghaTI isaliye sarvathA AraMbha viSayaka kaSAya tyAgane ko asamartha hai| vrata pratimA meM pAMca aNuvrata, tIna guNavrata, cAra zikSAvrata milakara bAraha vrata 222 kahalAte haiM, unake nAma isa prakAra haiM - gAthA 405 pAMca aNuvrata - hiMsA, jhUTha, corI aura kuzIla kA tyAga, parigraha pramANa / tIna guNavrata - divrata, dezavrata, anarthadaNDa (tyAga) vrata / cAra zikSAvrata- sAmAyika, proSadhopavAsa, bhogopabhoga parimANa, atithi saMvibhAga / vrata pratimA meM paMcANuvrata to niraticAra palate haiM, tIna guNavrata guNoM kI vRddhi karate haiM aura cAra zikSAvrata inheM mahAvratoM kI hada taka pahuMcAte haiN| yadyapi vratI jahAM taka saMbhava ho inako bhI doSoM se bacAtA hai tathApi yaha saptazIla vrata pratimA meM niraticAra nahIM hote| yahAM koI prazna kare ki vrata pratimA meM hI yaha bAraha vrata eka sAtha niraticAra honA cAhiye kyoMki bAraha vratoM ke aticAroM kA varNana tatvArthasUtra meM eka hI jagaha vratoM ke prakaraNa meM kiyA hai ? usakA samAdhAna karate haiM ki eka hI sthAna para varNana karanA to prakaraNavaza hotA hai, yahAM kevala vastu svarUpa batAnA thA, pratimAoM kA varNana nahIM karanA thA, yadi bAraha vrata dUsarI pratimA meM hI niraticAra ho jAveM to Age kI sAmAyika Adi pratimA vyartha ThahareM; kyoMki tIsarI se gyArahavIM pratimA taka ina saptazIloM ke niraticAra pAlana karane kA hI upadeza hai| yahI bAta sarvArtha siddhi tathA kArtikeyAnuprekSA meM kahI hai| vrata pratimA meM paMcANuvrata niraticAra hote haiM, tIsarI pratimA meM sAmAyika aura cauthI meM proSadhopavAsa niraticAra hote haiM, pAMcavIM meM bhogopabhoga ke aticAra dUra hote haiM aura gyArahavIM pratimA taka kramazaH bhogopabhoga ghaTAkara tyAga kara diye jAte haiN| aSTama pratimA meM AraMbha kA sarvathA tyAga hone se paMcANuvrata kI pUrI-pUrI dRr3hatA hotI hai tathA digvrata, dezavrata niraticAra palatA hai| dasavIM anumati tyAga meM anarthadaNDa (tyAga) vrata niraticAra ho jAtA hai| isa taraha saptazIla niraticAra hone se aNuvrata mahAvrata kI pariNati ko prApta ho jAte haiM isIliye zrI tAraNa svAmI ne paMcANuvrata kI zuddhi gyAraha pratimAoM ke bAda kahI hai| vratoM ko dhAraNa karane vAlA puruSa mithyA, mAyA, nidAna tInoM zalyoM se rahita honA cAhiye / tIna zalyoM kA svarUpa 1. mithyA zalya- jo dharma ke svarUpa kA jJAtA nahIM arthAt saMsAra aura
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ S 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-405 SO0 saMsAra ke kAraNoM tathA mokSa ke kAraNoM ko nahIM jAnatA athavA viparIta jAnatA hai yA pratimA tabhI sahI aura sArthaka hogI jaba yaha sArI bAteM jIvana meM hoNgii| saMdeha yukta jAnatA hai ina para jinakA dRr3ha vizvAsa nahIM hai aura na vrata dhAraNa karane kA dasalakSaNa dharma- dasalakSaNa dharma AtmA ke svabhAva haiN| ina lakSaNoM se AtmA abhiprAya samajhatA hai, aisA mithyAtvI puruSa dUsaroM kI dekhAdekhI yA aura kisI ke eka bhAva kI pahicAna hotI hai, pratyeka dharma meM jo uttama vizeSaNa lagA huA hai vaha abhiprAya ke vaza vratoM kA pAlana karane vAlA avratI hI hai| jo puruSa tatvazraddhAnI khyAti, lAbha, pUjA Adi kI nivRtti ke hetu hai tathA samyakadarzana kA pratIka, hokara AtmakalyANa ke abhiprAya se vrata dhAraNa karatA hai, vahI mokSamArgI pApoM kA samyakadraSTi jJAnI ke liye hai| tyAgI saccA vratI kahalAtA hai| 1.uttama kSamA- samyakjJAna pUrvaka dUsaroM ke aparAdha ko apane meM daNDa dene jisako yaha mithyAzalya lagI ho ki aisAna hojAye usena dharma kA zraddhAna kI zakti hote hue bhI kSamA karanA, krodhita na honA uttama kSamA hai| hai aura na karma kA vizvAsa, vaha mithyAdRSTi hI hai| 2. uttama mArdava- samyakjJAna pUrvaka apane pAsa jJAna, dhana, aizvarya Adi 2. mAyA zalya-jisake mana ke vicAra, vacana kI pravRtti aura kAya kI ceSTA abhimAna ke kAraNa hote hue bhI abhimAna na karanA, vinaya rUpa sahaja svabhAva bhinna-bhinna ho, aise pApoM ko gupta rakhane vAle mAyAcArI puruSa kA dUsaroM ko dikhAne sahajAnaMda meM rahanA uttama mArdava hai| athavA mAna bar3AI lobha Adi ke abhiprAya se vrata dhAraNa karanA niSphala hai| vaha 3. uttama Arjava-samyakajJAna pUrvaka mana, vacana, kAya kI kuTilatA ko Upara se vratI hai paraMtu aMtaraMga meM use pApoM se ghRNA nahIM hai, Atma kalyANa kI bhAvanA tyAganA nAma, dAma, kAma kI cAha na honA, sarala svabhAva meM rahanA uttama Arjava nahIM hai isa kAraNa DhoMga vRttI hone se use ulTA pApa kA baMdha hotA hai tathA tiryaMca Adi hai| nIca gati kI prApti hotI hai| 4. uttama satya-padArthoM kA svarUpajyoM kA tyoM jAnanA tathA samyakjJAna jisako yaha mAyA zalya lagI ho ki 'aisA nahIM aisA hotA' vaha kabhI bhI pUrvaka vastu ke svarUpa kA jyoM kA tyoM varNana karanA, dharmAnukUla priya, madhura vacana nirAkula AnaMda meM nahIM rahatA, jahAM mAyA kA pakSa hai vahAM brahma ke darzana nahIM ho| bolanA,dharma ko hAni yA kalaMka lagAne vAlA vacana na bolanA uttama satya hai| skte| 5. uttama zauca-samyakjJAna pUrvaka AtmA ko kaSAyoM dvArA malina na hone 3. nidAna zalya-jo puruSa AgAmI sAMsArika viSaya bhogoM kI vAMchA ke denA, sadA nirmala rakhanA tathA lobha kA tyAga kara saMtoSa rUpa rahanA uttama zauca hai| abhiprAya se vrata dhAraNa karatA hai, vaha yathArtha meM vratI nahIM hai ; kyoMki vrata dhAraNa 6.uttama saMyama-samyakjJAna pUrvaka indriyoM aura mana ko viSayoM se rokanA karane kA prayojana to sAMsArika viSaya bhogoM athavA Arambha-parigraha se virakta hokara aura SaTkAya ke jIvoM kI rakSA karanA, samadRSTi hokara hamezA apane svarUpa kI surata Atma svarUpa meM upayoga sthira karane kA hai ; parantu nidAna bandha karane vAlA ulTA 9 rakhanA uttama saMyama hai| / pApoM ke mUla viSaya-bhogoM kI tIvra icchA karake unakI pUrti ke liye hI vrata dhAraNa 3 7. uttama tapa- sAMsArika viSayoM meM icchA rahita hokara zarIra se nirmamatva karatA hai ataeva aise puruSa ke bAhya vrata hote hue bhI aMtaraMga tIvra lobha kaSAya hone ke hone ke liye anazana (upavAsa),Unodara (alpa AhAra), vrata parisaMkhyAna (aTapaTI kAraNa pApa kA hI baMdha hotA hai| AMkar3I lenA),rasa parityAga (dUdha, dahI, ghI, tela,namaka,mIThA ina rasoM meM se eka jisako yaha nidAna zalya lagI ho ki 'aisA karatA aisA karUMgA' vaha saMsArAsakta yA adhika chor3anA), vivikta zayyAsana (ekAMta sthAna meM sonA baiThanA),kAya kleza ajJAnI mithyAdRSTi hai yathArtha meM uparyukta tInoM zalyoM ke tyAga hone para hI vrata dhAraNa (zarIra se zIta USNa Adi parISaha sahanA) yaha chaha bAhya tapa haiN| ho sakate haiM anyathA nhiiN| prAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga (zarIra se mamatva kA tyAga) zalya rahita hone para hI svAtma darzana kI sAdhanA ho sakatI hai isake liye aura dhyAna yaha chaha aMtaraMga tapa haiN| yaha bAraha prakAra kA tapa karanA arthAt inake dvArA dasadharma aura bAraha bhAvanAoM kA apane meM sadbhAva samAveza honA Avazyaka hai| vrata AtmA ko tapAkara nirmala karanA, karma rahita karanA, apane svarUpa meM sthita honA, ra 223
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6565 zrI AvakAcAra jI svarUpAnaMda meM rahanA uttama tapa hai| , 8. uttama tyAga - apane nyAya pUrvaka upArjana kiye hue dhana ko muni, AryikA, zrAvaka zrAvikA ke nimitta auSadhi dAna, zAstra dAna (jJAna dAna), AhAra dAna aura abhaya dAna meM vyaya karanA vaha vyavahAra tyAga hai aura rAga-dveSa ko chor3anA vaha aMtaraMga tyAga hai yahI uttama tyAga hai| 9. uttama AkiMcanya- samyakjJAna pUrvaka caubIsa prakAra ke parigraha kA tyAga karanA uttama AkiMcanya hai| bAhya parigraha ke dasa bheda kheta, makAna, sonA, cAMdI, anAja, pazu, dAsI, dAsa, bartana, vastra aMtaraMga parigraha ke caudaha bheda- mithyAtva, krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda ina caubIsa prakAra ke parigraha ke tyAga sahita ahaMkAra visarjana krnaa| maiM eka hU~, zuddha hU~, jJAna darzana cetanA vAlA sadA arUpI hU~, paramANu mAtra bhI merA nahIM hai| 10. uttama brahmacarya - bAhya vyavahAra brahmacarya to saMbhoga strI viSaya kA tyAga karanA hai, nizcaya se apane Atma svarUpa meM upayoga ko sthira karanA, brahma svarUpa meM ramaNa karanA uttama brahmacarya hai| dvAdazAnuprekSA (bAraha bhAvanA) - jo vairAgya utpanna karane meM mAtA ke samAna haiM aura bArambAra citavana yogya haiM ve anuprekSA yA bhAvanA kahalAtI haiM, yaha bAraha haiN| 1. anitya bhAvanA- sAMsArika sarva padArthoM kA saMyoga jo jIvana se ho rahA hai use anitya jAnakara unase rAga bhAva tajanA anitya bhAvanA hai| 2. azaraNa bhAvanA - jIva ko apane hI zubhAzubha karma sukha-duHkha dene vAle haiM, saMsAra meM koI kisI kA sahAI rakSaka nahIM hai| dharma, apanA Atma svarUpa hI apane ko Apa hI zaraNarUpa hai| udaya meM Aye hue karmoM ko rokane meM koI samartha nahIM hai tathA maraNa kAla meM jIva ko bacAne meM koI sahAyaka nahIM hai, isa taraha niraMtara ciMtavana karake apane Atma hita kI ruci karanA azaraNa bhAvanA hai| 3. saMsAra bhAvanA - yaha saMsAra janma-maraNa rUpa hai, isameM koI bhI sukhI nahIM hai, pratyeka jIva ko koI na koI duHkha lagA huA hai, isa prakAra saMsAra ko duHkha svarUpa ciMtana karake usameM ruci nahIM karanA, virakta rahanA saMsAra bhAvanA hai| 4. ekatva bhAvanA - yaha jIva akelA Apa hI janma jarA maraNa, sukha-duHkha, saMsAra, mokSa bhogatA hai, dUsarA koI bhI isakA sAthI nahIM hai| aisA vicAra kara kisI SYA YA YA AT YA. gAthA- 400 ke Azraya kI icchA na karanA, svayaM Atma hita meM puruSArtha karanA ekatva bhAvanA hai| 5. anyatva bhAvanA- isa AtmA se anya sarva padArtha aura anya sabhI jIva alaga haiM aisA ciMtavana karate hue kisI se saMbaMdha nahIM mAnanA anyatva bhAvanA hai| 6. azuci bhAvanA yaha zarIra hAr3a-mAMsa, rakta, pitta, kapha, mala-mUtra Adi apavitra vastuoM kA ghara hai aisA vicArate hue zarIra se rAga bhAva ghaTAnA aura sadA AtmA ko zuddha karane kA vicAra karanA ki paryAya meM jo rAgAdi kI azucitA hai vaha bhI dUra ho aisA ciMtavana karanA azuci bhAvanA hai| 7. Asrava bhAvanA - jaba mana, vacana, kAya rUpa yogoM kI pravRtti kaSAya rUpa hotI hai taba karmoM kA Asrava hotA hai aura usase karma baMdha hokara jIva ko sukha-duHkha kI prApti tathA sAMsArika caturgati kA bhramaNa hotA hai, isa taraha vicAra karate hue Asrava ke mukhya kAraNa yoga aura kaSAyoM ko rokanA Asrava bhAvanA hai| 8. saMvara bhAvanA - kaSAyoM kI maMdatA tathA mana, vacana, kAya yogoM kI nivRtti jitanI - jitanI hotI jAtI hai, utanA utanA hI karmoM kA Asrava honA bhI ghaTatA jAtA hai tathA Atma svarUpa meM upayoga laganA saMvara kahalAtA hai, isase karmAsrava rukatA hai, baMdha kA abhAva hotA hai jisase saMsAra chUTa jAtA hai aura mokSa kI prApti hotI hai| 9. nirjarA bhAvanA - zubhAzubha karmoM ke udayAnusAra sukha-duHkha kI sAmagrI ke samAgama hone para samatA bhAva dhAraNa karane se tathA tapa se sattA meM sthita karmoM kI sthiti aura anubhAga ghaTatA hai tathA binA rasa diye hI kArmANa vargaNAyeM karmatva zakti rahita hokara nirjaratI haiM, isa prakAra saMvara pUrvaka ekadeza nirjarA aura karmoM kA sarvadeza * abhAva mokSa kahalAtA hai| 224 10. loka bhAvanA - yaha loka 343 rAjU ghanAkAra hai, jisake Urdhvaloka, madhyaloka, adholoka tIna bheda haiM, jisameM saMsArI jIva apane kiye hue zubhAzubha karmoM ke kAraNa cAra gati caurAsI lAkha yoniyoM meM bhramaNa kara rahe haiN| jIvoM ke sivAya pudgala, dharma, adharma, AkAza aura kAla yaha pAMca dravya aura bhI isa loka meM sthita haiM, ina sabako apanI AtmA se alaga ciMtavana karake sabase rAga-dveSa chor3akara Atma svabhAva meM lIna honA hI jIva kA mukhya kartavya hai aisA vicAra karanA loka bhAvanA hai| 11. bodhidurlabha bhAvanA - yadyapi anAdi kAla se karmoM se AcchAdita hone ke kAraNa Atma jJAna kI prApti durlabha ho rahI hai tathApi yaha uttama manuSya paryAya,
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 777 Coc zrI AvakAcAra jI ucca kula, dIrghAyu, indriyoM kI paripUrNatA, AtmajJAna hone yogya kSayopazama, pavitra jina dharma kI prApti, sAdharmiyoM kA satsaMga Adi uttarottara durlabha samAgama prApta huA : isaliye jaise bane taise AtmajJAna kI upalabdhi meM yatna karanA cAhiye aisA ciMtavana karanA bodhidurlabha bhAvanA hai| 12. dharma bhAvanA - dasa lakSaNa rUpa dayA ahiMsA mayI athavA zuddha ratnatraya mayI zuddhAtma svarUpa dharma, jo jinendra deva ne kahA hai usakI prApti ke binA jIva anAdi kAla se saMsAra meM bhramaNa kara rahA hai| dharma arthAt nija zuddha svabhAva ke zraddhAna se hI saccA sukha aura mukti kI prApti hotI hai, dharma kI zaraNa hI jIva ko kalyANakArI hai aisA ciMtavana karanA dharma bhAvanA hai| bAraha vratoM kA varNana - aba yahAM paMcANuvrata tIna guNavrata aura cAra zikSAvratoM kA vizeSa varNana kiyA jAtA hai tathA hara eka vrata ke pAMca-pAMca aticAra aura pAMca-pAMca bhAvanAyeM kahI jAtI haiN| yaha bhAvanAyeM jinake ciMtavana se vrata dRr3ha hote haiM aura nirdoSa palate haiN| sarvadeza mahAvratoM ko aura ekadeza aNuvratoM ko bhAvanAyeM lAbha pahuMcAtI haiM / sUtrakAroM ne jahAM vratoM ke aNuvrata aura mahAvrata do bheda batAye haiM, vahIM yaha pAMca-pAMca bhAvanAyeM bhI kahI haiM isaliye ina bhAvanAoM kA dezavrata aura mahAvrata donoM se yathA saMbhava saMbaMdha jAnanA cAhiye / (1) ahiMsANuvrata- 'pramatta yogAtprANavyaparopaNaM hiMsA' pramattayoga arthAt kaSAyoM ke vaza hokara prANoM kA nAza karanA hiMsA hai| mithyAtva, asaMyama, kaSAyarUpa pariNAma honA bhAva hiMsA hai aura indriya, bala, Ayu, zvAsocchvAsa, Ayu prANoM kA ghAta karanA dravya hiMsA karanA hai| jisa prakAra jIva ko svayaM apanI bhAva hiMsA ke phala se caturgati meM bhramaNa karate hue nAnA prakAra duHkha bhogane par3ate haiM aura dravya hiMsA hone se ati kaSTa sahana karanA par3atA hai, usI prakAra dUsaroM ke dravya aura bhAva prANoM kI hiMsA karane se bhI tIvra kaSAya aura tIvra baira utpanna hotA hai, jisase janma-janmAMtaroM SYA YA YA YA. meM mahAna duHkha kI prApti hotI hai, yaha janma to duHkha rUpa ho hI jAtA hai| jo jIva saMsAra paribhramaNa se apanI rakSA karanA cAhate haiM, unheM sadA sva aura para jIvoM para dayA > dRSTi rakhanA cAhiye / isa prakAra hiMsA ko mahApApa tathA jIva kA parama duHkhadAI bairI jAnakara tyAgane kA dRr3ha saMkalpa karanA ahiMsANuvrata hai| hiMsA ke cAra bheda haiM- 1. saMkalpI 2 ArambhI, 3. udyogI, 4. virodhI / vratI zrAvaka saMkalpI hiMsA kA pUrNatayA tyAgI hotA hai / 225 gAthA- 405 ahiMsANuvrata ke pAMca aticAra- 1. vadha - kisI ko lAThI, mukkA, kor3A Adi se mAranA / 2. baMdha bAMdhanA, rokanA, kaida krnaa| 3. cheda- nAka chedanA, pAMva tor3anA, aMga bhaMga karanA / 4. atibhArAropaNa- gAr3I ghor3A, baila Adi para pramANa se adhika bojha lAdanA / 5. anna pAna nirodha- kisI ko bhI samayAnusAra khAne-pIne ko na denaa| ina pAMca aticAroM ko chor3ane se ahiMsANuvrata nirdoSa palatA hai ataeva aticAra doSa bhI nahIM lagane denA cAhiye / ahiMsANuvrata kI pAMca bhAvanAyeM - 1. manogupti- mana meM anyAya pUrvaka duSTa saMkalpa-vikalpa nahIM karanA / 2. vacana gupti - hAsya, kalaha, vivAda Adi hiMsAkArI vacana na bolanA / 3. IryA samiti - trasa jIvoM kI virAdhanA na ho isake liye hara kArya viveka pUrvaka dekhabhAla kara karanA / 4. AdAna nikSepaNa samiti - hara eka vastu pAtra Adi dekhakara uThAnA dharanA jisase Apako va para ko koI pIr3A kaSTa na ho / 5. Alokita pAna bhojana- dravya, kSetra, kAla, bhAva kI yogyatA- ayogyatA dekhakara bhalI-bhAMti dekha zodhakara AhAra jala grahaNa krnaa| isa prakAra bhalI bhAMti ahiMsANuvrata ke svarUpa ko jAnakara aMtaraMga kaSAya bhAva aura bAhya AraMbhI trasa hiMsA nahIM karate, ve hI sacce ahiMsANuvrata ke pAlaka haiN| (2) satyANuvrata- 'pramattayogAdasadabhidhAnamanRtam' kaSAya bhAva pUrvaka ayathArtha bhASaNa karanA asatya kahalAtA hai ; punaH aise satya vacana ko bhI asatya jAnanA jisake bolane se dUsaroM kA apavAda, bigAr3a yA ghAta ho jAye athavA pAMca pApoM meM pravRtti ho jAye kyoMki aise bhASaNa karane vAle ke satya vacana hote hue bhI cittavRtti pApa rUpa hI rahatI hai| isa prakAra satya-asatya kA svarUpa bhalI-bhAMti jAnakara uparyukta prakAra sthUla asatya kA tyAga karanA satyANuvrata kahalAtA hai| asatya bolane se loka meM niMdA honA, rAjya se daNDa milanA Adi aneka doSa utpanna hote haiM aura paraloka meM durgati hotI hai| satya bolane se loka meM prAmANikatA, yaza, bar3appana tathA lAbha hotA hai aura paraloka meM svargAdi sukhoM kI prApti hotI hai| satyANuvrata ke pAMca aticAra- 1. mithyA upadeza- zAstra viruddha upadeza denA / 2. raho bhyAkhyAna kisI kI gupta bAta ko pragaTa krnaa| 3. kUTalekha kriyA- jhUThI bAteM likhanA, jhUThI gavAhI denA / 4. nyAsApahAra- kisI kI dharohara rakhI ho usako kama bar3ha karake denaa| 5. sAkAra maMtra bheda kisI ke abhiprAya ko - -
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 04 zrI ApakAcAra jI gAthA- 4057 jAnakara dUsaroM para pragaTa kara denaa| tIvra kaSAyI, kalaha visaMvAda karane vAle puruSoM se rahita sthAna meM rhnaa| satyANuvrata kI pAMca bhAvanAyeM-1. krodha tyAga-krodha nahIM karanA, mauna 2. vimocitAvAsa-jisa makAna yA sthAna meM dUsare kA jhagar3A na ho aise kisI ke dhAraNa krnaa| 2. lobha tyAga- jisase asatya meM pravRtti hotI ho aise lobha ko 5 dvArA chor3e gae sthAna meM nirAkulatA pUrvaka rhnaa| 3. paroparodhAkaraNa- anya ke chodd'naa| 3. bhaya tyAga-jisase dharma viruddha, loka viruddha vacana meM pravRtti ho jAye sthAna meM bala pUrvaka praveza nahIM karanA, kisI ko apane sthAna meM Ate hue nahIM aisA dhana bigar3ane aura zarIra bigar3ane kA bhaya nahIM krnaa| 4. hAsya tyAga-kisI roknaa| 4. bhaikSyazuddhi-anyAya dvArA prApta kiyA huA tathA abhakSya bhojana kA kI haMsI-masakharI nahIM karanA, hAsya vacana nahIM kahanA / 5. anuvIci tyAga karanA, apane karmAnusAra prApta zuddha bhojana ko lAlasA rahita saMtoSa sahita bhASaNa- jina sUtra se viruddha vacana na bolnaa| ina pAMca bhAvanAoM kI sadA smRti grahaNa krnaa| 5. sadharmAvisaMvAda-sAdharmI puruSoM se kalaha, visaMvAda nahIM krnaa| rakhane se asatya bhASaNa se rakSA hotI hai aura satyANuvrata nirmala hotA hai| haiM ina pAMca bhAvanAoM ko sadA smaraNa rakhakara acauryANuvrata dRr3ha rakhanA Avazyaka hai| (3) acauryANuvrata-'pramatta yogAdadattAdAnaM steyam' kaSAya bhAva yukta hokara (4) brahmacaryANuvrata- 'pramatta yogAnmaithunamabrahma' pramatta yoga arthAt dUsaroM kI vastu usake diye binA yA AjJA binAle lenA corI kahalAtI hai| kisI ke vedakaSAya janita bhAva yukta strI-puruSoM kI ramaNa kriyA ko kuzIla kahate haiM, isa rakhe hue, gire hue, bhUle hue tathA dharohara rakhe hue dravya kA haraNa nahIM karanA, isa prakAra kuzIla ke tyAga ko brahmacarya vrata kahate haiN| yathArtha meM brahmajo AtmA usameM hI AtmA sthUla corI kA tyAga karanA acauryANuvrata kahalAtA hai| eke upayoga (caitanya bhAva) kI caryA, ramaNa karanA saccA brahmacarya hai| usa sacce saMsAra meM dhana gyArahavAM prANa hai isaliye jo parAyA dhana haraNa karatA hai vaha brahmacarya arthAt AtmA meM upayoga ke sthira hone meM bAdhaka kAraNa mukhyapane strI hai; svayaM pApabaMdha karake apane AtmIka jJAna darzana prANoM kA ghAta karatA hai| corI se isa isaliye jaba samyakajJAna pUrvaka strI se virakta hokara koI puruSa munivrata dhAraNa karatA bhava meM rAjadaNDa,jAtidaNDa milatA hai, niMdA hotI hai aura parabhava meM nIca gatiyoM ke hai tabhI Atma svarUpa meM ramane vAlA sAdhu Atma svarUpakA sAdhaka kahalAtA hai| isI du:kha bhoganA par3ate haiM ataeva pratyeka grahastha ko- 'jala mRtikA bina aura nAMhi kachuOM kAraNa strI sevana kA sarvathA tyAga karanA brahmacarya kahA gayA hai| gahai adattA' isa vAkya ke anusAra acaurya vrata kA pAlana karanA Avazyaka hai| grahastha ke itanI adhika vedakaSAya kI maMdatAna hone se vaha sarvathA strItyAga acauryANavata ke pAMca aticAra-(1) caura prayoga-corI karane ke upAya karane ko asamartha hai, aisI sthiti meM svadAra saMtoSa vrata dhAraNa karanA arthAt deva, batAnA, corI karane vAloM kI sahAyatA karanA (2) caurArthAdAna-corI kiyA huA guru,zAstra evaM paMcoM kI sAkSI pUrvaka sva strI ke sivAya aura samasta para striyoM kA padArtha grahaNa karanA, mola lenA (3) viruddha rAjyAtikrama-rAjya ke viruddha kArya tyAga karanA hI grahastha kA brahmacaryANuvrata hai| isa vrata ke viSaya meM puruSoM kI taraha karanA, niyama tor3anA, kara (Teksa) kI corI karanA, rizvata khorI, kAlAbAjArI striyoM ko bhI svapna meM para puruSa kI vAMchA nahIM karanA caahiye| vidhavAoM ko brahmacarya karanA (4) hInAdhika mAnonmAna- nApane taulane ke gaja, bAMTa, tarAjU kama-bar3ha vrata dhAraNa kara Atma kalyANa meM pravartana karanA caahiye| rakhanA (5) pratirUpakavyavahAra-bahuta mUlya kI cIja meM alpamUlya kI cIja milAkara brahmacarya aNuvrata ke pAMca aticAra-1.paravivAhakaraNa- apane putra-putrI bahuta mUlya ke bhAva meM becanA, milAvaTa karanA aparAdha hai| vyApAra meM rAjya kA karake sivAya dUsaroM ke putra-putrI kI zAdI kA mela milAnA, zAdI kraanaa| 2.itvarikA ra (Teksa) na cukAnA, usameM corI karanA, lena-dena meM kama bar3ha taulanA, dUdha meM pAnI, parigrahItA gamana- vyabhicAriNI strI jisakA svAmI ho usake ghara AnA-jAnA 1 ghI meM tela DAlaDA Adi khoTA kharA milAkara becanA, kucha batAnA aura kucha mAla denA yA usase bolane,uThane-baiThane, lena-dena kA vyavahAra karanA / 3. itvarikA, yaha saba corI kA hI rUpAMtara hai; ataeva ina pAMca aticAroM ko acauryANuvrata meM doSa aparigrahItAgamana-svAmI rahita vyabhicAriNI strI ke ghara AnA-jAnA,yA usase utpanna karane vAle jAnakara tyAganA yogya hai| bolane, uThane-baiThane, lena-dena kA vyavahAra krnaa| 4. anaMga krIr3A-kAma sevana / 9 acauryANuvrata kI pAMca bhAvanAyeM-1. zUnyAgAravAsa- vyasanI, duSTa, ke aMgoM ko chor3akara anya aMgoM dvArA krIr3A karanA yA anya kriyAoM dvArA kAma kI
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78780 6565 zrI AvakAcAra jI zAMti karanA / 5. kAma tIvrAbhiniveza- sva strI meM bhI kAma sevana kI ati laMpaTatA rkhnaa| dravya, kSetra, kAla, bhAva kA vicAra kiye binA kAma sevana karanA / ina pAMca aticAroM ke lagane se brahmacarya aNuvrata malina hotA hai tathA bAra-bAra lagane se kramaza: naSTa ho jAtA hai| brahmacarya aNuvrata kI pAMca bhAvanAyeM - 1. strI rAga kathA zravaNa tyAga - anya kI striyoM meM rAga utpanna karane vAlI kathA, vArtA, gIta sunane par3hane kahane kA tyAga karanA / 2. tanmanoharAMga nirIkSaNa tyAga anya kI strI ke manohara aMgoM ko rAga bhAva pUrvakana dekhanA / 3. pUrvaratAnu smaraNa - aNuvrata dhAraNa karane ke pahale avrata avasthA bhoge hue bhogoM kA smaraNa nahIM karanA / 4. vRSyeSTha rasa tyAga- kAmoddIpaka puSTa evaM bharapeTa tathA gariSTha bhojana na karanA / 5. sva zarIra saMskAra tyAga- kAmI puruSoM jaise kAmoddIpana karane yogya zarIra ko nahalAne, tela, ubaTana Adi lagAne, vastrAdi pahinane, zrRMgAra karane kA tyAga karanA, sAdA pahanAvA rkhnaa| ina pAMca bhAvanAoM kA brahmacaryANuvratI ko hamezA ciMtana karanA cAhiye / (5) parigraha parimANa aNuvrata- 'pramattayogAnmUrchA parigrahaH' AtmA ke sivAya jitane mAtra rAga-dveSAdi bhAvakarma, jJAnAvaraNAdi dravyakarma, audArika Adi nokarma tathA zarIra saMbaMdhI strI-putra, dhana-dhAnya, gRha kSetra, vastra - bartana Adi cetana-acetana padArtha haiM ve sabhI para haiM, inheM grahaNa karanA aura inameM mamatva bhAva rakhanA parigraha hai| isa parigraha kA AvazyakatAnusAra parimANa karanA parigraha parimANa athavA icchA parimANa aNuvrata hai| yadyapi aMtaraMga mUrcchA ghaTAne ke liye bAhya parigraha ghaTAyA jAtA hai tathApi bAhya parigraha ghaTAne para bhI jo mUrcchA na ghaTAI jAye to pramatta yoga ke sadbhAva se yathArtha parigraha parimANa vrata nahIM ho sakatA / bAhya parigraha ke dasa bheda isa prakAra haiM- kheta, makAna, sonA, cAMdI, anAja, pazu, dAsI, dAsa, bartana, vastra / parigraha parimANa aNuvrata ke pAMca aticAra- ina dasa parigraha ke pAMca jor3a 5 meM se kisI ko bar3hA lenA, kisI ko ghaTA denA / 1. prayojana se adhika savArI rkhnaa| 2. AvazyakIya vastuoM kA ati saMgraha karanA / 3. dUsaroM kA vaibhava dekhakara Azcarya athavA icchA karanA / 4. ati lobha karanA / 5. maryAdA se adhika kArya karanA / parigraha parimANa aNuvrata kI pAMca bhAvanAyeM bahuta pApa baMdha ke kAraNabhUta Y YEAR GEAR A YEA - 227 gAthA- 405 anyAya, abhakSya rUpa pAMcoM indriyoM ke viSayoM kA jIvana paryanta ke liye tyAga karanA / karmayoga se mile hue manojJa viSayoM meM atirAga va asaktatA nahIM karanA tathA amanojJa viSayoM meM dveSa, ghRNA nahIM karanA / ina bhAvanAoM ke sadA smaraNa rakhane se parigraha parimANa vrata meM doSa lagAne rUpa pramAda utpanna nahIM hotA tathA vrata meM dRr3hatA rahatI hai| samyaktvI grahastha hiMsAdi pAMcoM pApoM ko mokSamArga ke sAdhanoM kA virodhI evaM vighnakartA jAnatA hai; parantu grahasthAzrama meM phaMse rahane ke kAraNa vivaza hokara inako sarvathA tyAga nahIM sakatA, kevala ekadeza tyAga kara sakatA hai, isa tyAga se laukika-pAralaukika donoM prakAra ke lAbha hote haiN| sarvajana aise puruSa ko dharmAtmA prAmANika puruSa samajhate haiM, usakI ijjata karate haiM, sarva prakAra sevA sahAyatA karate aura AjJA mAnate haiN| usakA loka meM yaza hotA hai, nyAya pravRtti ke kAraNa usakA dhandhA acchA calatA hai, jisase dhana-sampadA Adi sukhoM kI prApti hotI hai| kaSAya janita AkulatA - vyAkulatAyeM ghaTa jAtI haiM, pApabaMdha nahIM hotA aura zubha kAryoM meM vizeSa pravRtti hone se sAtizaya puNya kA baMdha hotA hai jisase AgAmI svargAdi sukhoM kI aura paramparA se zIghra hI mokSa sukha kI prApti hotI hai| sapta zIla kA varNana sapta zIloM meM tIna guNavrata to aNuvratoM ko dRr3ha karate haiM, unakI rakSA karate haiM aura cAra zikSAvrata munivrata kI zikSA dete arthAt aNuvratoM ko mahAvratoM kI sImA taka pahuMcAte haiN| tIna guNavrata (1) digvrata- pApa, sAvadyayoga kI nivRtti hetu cAroM dizA- pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa / cAra vidizA - Agneya, naiRtya, vAyavya, iishaan| Upara aura nIce / isa prakAra dasoM dizAoM meM gamanAgamana kA pramANa- vana, parvata, nagara, nadI, deza Adi cinhoM dvArA karake usake bAhara sAMsArika viSaya-kaSAya saMbaMdhI kAryoM ke liye na jAne kI yAvajjIvana pratijJA karanA divrata hai| digvata ke pAMca aticAra- 1. pramAdavaza maryAdA se adhika UMcAI para car3ha jaanaa| 2. pramAdavaza maryAdA se adhika nIce utara jaanaa| 3. pramAdavaza samAna bhUmi meM dizA-vidizAoM kI maryAdA ke bAhara cale jaanaa| 4. pramAdavaza kSetra kI maryAdA
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 777 zrI AvakAcAra jI bar3hA lenA / 5. pramAdavaza, kI huI maryAdA ko bhUla jaanaa| digvrata dhAraNa karane se aNuvratI ko yaha vizeSa lAbha hotA hai ki apane Ane-jAne Adi vartAva ke kSetra kA jitanA pramANa kiyA hai usase bAhara ke kSetra kI tRSNA ghaTa jAtI hai| mana meM usa kSetra saMbaMdhI kisI prakAra ke vikalpa bhI utpanna nahIM hote tathA usa tyAge hue kSetra saMbaMdhI sarva prakAra trasa sthAvara hiMsA ke Azrava kA abhAva hone se vaha puruSa usa kSetra kI apekSA mahAvratI ke samAna ho jAtA hai| - (2) dezavrata- divrata dvArA yAvajjIvana pramANa kiye hue kSetra ko kAla ke vibhAga se ghaTA ghaTA kara tyAga karanA dezavrata kahalAtA hai| jitane kSetra kA jIvana paryanta ke liye pramANa kiyA hai, utane meM nitya gamanAgamana kA kAma to par3atA hI nahIM ataeva jitane kSetra meM vyavahAra karane se apanA AvazyakIya kArya sadhe, utane kSetra kA pramANa dina-do dina, saptAha, pakSa, mAsa ke liye spaSTa rUpa se kara leve, zeSa kA tyAga kare jisase bAhara ke kSetra meM icchA kA nirodha hokara dravya hiMsA aura bhAva hiMsA se rakSA ho / dezavrata ke pAMca aticAra- 1. maryAdA ke kSetra se bAhara kisI manuSya yA padArtha ko bhejnaa| 2. maryAdA se bAhara ke puruSa ko zabda dvArA sUcanA denaa| 3. maryAdA se bAhara kA mAla maMgAnA / 4. maryAdA se bAhara ke puruSa ko apanA rUpa dikhAkara yA izAre se sUcanA denaa| 5. maryAdA se bAhara ke puruSa ko kaMkara patthara Adi pheMkakara cetAvanI karAnA / divrata ke pramANa meM se jitanA kSetra dezavrata meM ghaTAyA jAtA hai utane kSetra saMbaMdhI gamanAgamana kA saMkalpa-vikalpa tathA AraMbha saMbaMdhI hiMsAdi pApoM kA abhAva ho jAtA hai, jisase dezavratI kI tyAge hue kSetra meM upacAra se mahAvratI ke samAna pravRtti rahatI hai| (3) anarthadaNDa tyAga vrata - dizA vidizAoM kI maryAdA pUrvaka jitane kSetra kA pramANa kiyA ho usameM bhI prayojana rahita pApa ke kAraNoM se athavA prayojana sahita mahApApa ke kAraNoM se virakta honA anarthadaNDa tyAga vrata hai| anarthadaNDa ke pAMca bheda haiM 1. pApopadeza- pApa meM pravRtti karAne vAlA tathA jIvoM ko kleza pahuMcAne vAlA upadeza denA yA vANijya, hiMsA, ThagAI Adi kI kathA kahanA, jisase dUsaroM pApa meM pravRtti ho jaaye| jaise-kisI se kahanA kI dhAnya kharIda lo, ghor3A gAya SYAA AAAAAN FAN ART YEAR. gAthA- 405 bhaiMsa Adi rakha lo, kala kArakhAne lagAo, bAga lagAo, khetI karAo, agni jalAo Adi / 228 2. hiMsAdAna - hiMsA ke upakaraNa kulhAr3I, talavAra, cAkU Adi hiMsA ke liye denA, bhAr3e se denA, dAna denA tathA inakA vyApAra karanA / 3. apadhyAna- rAga-dveSa se dUsaroM ke vadha-baMdhana, hAni, nAza hone yA karane saMbaMdhI khoTe vicAra karanA, paraspara kA baira yAda karanA aadi| 4. du:zruti zravaNa- citta meM rAga-dveSa ke bar3hAne vAle, kleza utpanna karAne vAle, kAma jAgrata karAne vAle, mithyAbhAva bar3hAne vAle, AraMbha parigraha bar3hAne vAle, pApa meM pravRtti karAne vAle tathA krodhAdi utpAdaka zAstroM, pustakoM, patrAdi kA paThana-pAThana karanA, sunanA athavA isI prakAra kI kathA kahAnI kahanA / 5. pramAda caryA - binA prayojana ghUmanA phiranA yA dUsaroM ko ghumAnA phirAnA / pRthvI, jala, agni, vAyu, vanaspati Adi ko niSprayojana chedanA-bhedanA, ghAta karanA aadi| anarthadaNDa tyAga vrata ke pAMca aticAra- 1. nIca puruSoM jaise bhaMDa vacana bolanA, kAma pUrNa haMsI masakharI ke vacana khnaa| 2. kAya kI bhaMDa rUpa khoTI ceSTA karanA, hAtha-pAMva maTakAnA, muMha banAnA Adi / 3. vyartha bakavAda karanA yA choTI sI bAta ko bahuta ADaMbara bar3hAkara kahanA / 4. binA vicAre mana, vacana, kAya kI pravRtti karanA / 5. anAvazyaka bhogopabhoga kI sAmagrI ekatrita karanA yA usakA vyartha vyavahAra karanA / arthadaNDa tyAga karane se prayojana rahita athavA alpa prayojana sahita hone vAle pApoM se bacAva hotA hai ataH aticAra rahita nirdoSa pAlana karanA cAhiye / cAra zikSAvrata (1) sAmAyika zikSAvrata mana-vacana-kAya, kRta-kArita anumodanA se maryAdA tathA maryAdA se bAhara ke kSetra meM niyata samaya taka hiMsAdi pAMca pApoM kA 5 sarvathA tyAga karanA, rAga-dveSa rahita honA, sarva jIvoM ke prati samatA bhAva rakhanA, saMyama maya zubha bhAva karanA, Arta- raudra bhAva kA tyAga karanA sAmAyika zikSAvrata hai| sama arthAt rAga-dveSa rahita, Aya arthAt AtmA meM upayoga kI pravRtti sAmAyika hai| sAmya bhAva hone para hI Atma svarUpa meM citta magna hotA hai| sAmAyika karane meM vizeSa dhyAna dene yogya nau bAteM - 1. yogya dravya (pAtra),
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-405 Oo 2. yogya kSetra, 3. yogya kAla, 4. yogya bhAva, 5. yogya Asana, 6. yogya vinaya, kleza se utsAha hIna hokara upavAsa meM nirAdara rUpa pariNAma krnaa| 5. upavAsa 7. mana zuddhi,8. vacana zuddhi, 9. kAya zuddhi pUrvaka sAmAyika karane se pariNAma meM yogya kriyAoM ko bhUla jaanaa| zAMti sukha kA anubhava hotA hai| proSadhopavAsa ke dina bhogopabhoga evaM Arambha kA tyAga karane se hiMsA leza bhI sAmAyika pATha ke chaha aMga haiM-1.pratikramaNa, 2.pratyAkhyAna,3.sAmAyika nahIM hotii| vacana gupti hone (maunAvalambI rahane) athavA AvazyakatAnusAra dharma karma, 4. stuti, 5. vaMdanA, 6.kaayotsrg| isa prakAra samabhAva pUrvaka Atma svarUpa rUpa alpa bhASaNa karane se asatya kA dUSaNa nahIM aataa| adattAdAna ke sarvathA tyAga kA ciMtavana karane ke liye Avarta, zironati tathA namaskAra pUrvaka sAmAyika krnaa| 5 se corI kA doSa nahIM aataa| maithuna ke sarvathA tyAga se brahmacarya vrata palatA hai aura sAmAyika ke pAMca aticAra-1.2.3. mana-vacana-kAya ko azubharUpa zarIra Adi parigraha se nirmamatva hone se parigraha rahitapanA hotA hai; isaliye prvrtaanaa| 4.sAmAyika karane meM anAdara bhAva krnaa| 5. sAmAyika kA samaya aura proSadhopavAsa karane vAlA grahastha usa dina sarva sAvadha yoga ke tyAga hone se upacAra pATha bhUla jaanaa| aticAra lagane se sAmAyika dUSita hotI hai ataeva aisI sAvadhAnI mahAvratI hai| proSadhopavAsa ke dhAraNa karane se zarIra niroga rahatA hai aura zarIra kI rakhanA cAhiye jisase aticAra doSa na lgeN| zakti bar3hatI hai| sAtizaya puNya kA baMdha hokara utkRSTa sAMsArika sukhoM kI prApti vizeSa-sAmAyika ke samaya kSetra tathA kAla kA parimANa karake gRha, vyApAra pUrvaka pAramArthika mokSa sukha kI prApti hotI hai| Adi sarva pApa yogoM kA tyAga kara dene se sAmAyika karane vAle gRhastha ke sarva prakAra (3) bhogopabhoga parimANa vrata-rAgAdibhAvoM ko maMda karane ke liye parigraha pApAzrava rukakara sAtizaya puNya kA baMdha hotA hai| usa samaya vaha upasarga meM or3he hue parimANa vrata kI maryAdA meM bhI kAla ke pramANa se bhoga-upabhoga kA parimANa karanA, kapar3oM se yukta muni ke samAna hotA hai| vizeSa kyA kahA jAye, abhavya bhI dravya ra adhika sevana kI icchA na karanA bhogopabhoga parimANa vrata hai| sAmAyika ke prabhAva se navame graiveyaka paryanta jAkara ahamindra ho sakatA hai| sAmAyika jo vastu eka bAra bhogane ke bAda puna: dUsarI bAra bhogane yogya na ho use bhoga ko bhAva pUrvaka dhAraNa karane se zAMti sukha kI prApti hotI hai| yaha Atma tatva kI kahate haiN| jaise- bhojana, pAna, sugaMdha aadi| prApti arthAtparamAtmA hone ke liye mUla kAraNa hai, isakI pUrNatA hI jIva ko niSkarma jo vastu bAra-bAra bhogane yogya ho use upabhoga kahate haiN| jaise- strI, Asana, avasthA prApta karAtI hai| zayyA, vastra, vAhana, makAna aadi| (2)proSadhopavAsa zikSAvrata-aSTamI, caturdazI ke dina sarva kAla dharma sAdhana bhogopabhoga kA parimANa yama-niyama rUpa do prakAra se hotA hai| yAvajjIvana kI suvAMchA se saMpUrNa pApAraMbhoM se rahita hokara, cAra prakAra AhAra kA tyAga karanA tyAga karanA yama kahalAtA hai aura dina, rAtri, mAsa, Rtu, varSa, kAla Adi kI proSadhopavAsa kahalAtA hai| 9 maryAdA rUpa tyAga karanA niyama kahalAtA hai| prakRti viruddha arthAt jina cIjoM ke 1. uttama proSadhopavAsa- solaha prahara taka nirAhAra rhnaa| 2. madhyama khAne se rAgAdikleza hotA hai, unakA sevana karanA chodd'e|anupsevy, uttama jAti, proSadhopavAsa- jala sivAya tIna prakAra ke AhAra kA tyAga / 3. jaghanya kula,dharma ke viruddha bhogopabhoga kA tyAga kre| buddhi ko vikAra karane rUpa-bIr3I, proSadhopavAsa- eka bAra anna jala grahaNa krnaa| tambAkU, bhAMga, gAMjA Adi nazIlI vastueM chodd'eN| dharma, cAritra ko hAni pahuMcAne isa zikSAvrata,vrata pratimA meM dravya,kSetra, kAla,bhAva ke anusAra apanIzakti vAlI videzI ajJAta aura apavitra auSadhi Adi padArthoM kA bhakSaNa taje, hiMsA kA 9 dekhakara utkRSTa, madhyama yA jaghanya jaisA yogya ho-proSadha vrata kre| vyApAra chodd'e| proSadhopavAsa ke pAMca aticAra-1.binA dekhe binA zodhe pUjA ke upakaraNa zrAvaka ko yaha satraha niyama nitya prAta: kAla sAmAyika ke bAda lenA cAhiyezAstra, saMstara Adi grahaNa krnaa| 2. binA dekhe binA zodhe mala-mUtrAdi mocana bhojane SaTrase pAne kumakumAdi vilepne| krnaa| 3. binA dekhe binA zodhe bistara caTAI Adi bichaanaa| 4. bhUkha pyAsa ke puSpa tAmbUla gIteSu nRtyAdI brahmacaryake // . 229
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI gAthA-405 7 snAna bhUSaNa vastrAdau vAhane shynaasne| pAtra bhAvanA krnaa| 3. tIrtha yAtrA karanA, satsaMga Adi ke dvArA apane dravya kA. sacittavastu saMkhyA pramANaM bhaja prtyhN|| sadupayoga krnaa| 4. pAtradatti- satpAtroM ko zraddhA bhakti pUrvaka AhAra dAna Adi bhogopabhoga parimANa vrata ke pAMca aticAra-1.viSaya bhogoM meM prIti karanA, , kraanaa| 5. samadatti-jo sAdhu yA anya gRhastha garIba asahAya hoM, rogI dIna du:khI ) harSa maannaa| 2. pUrva kAla meM bhoge hue bhogoM kA smaraNa krnaa| 3. vartamAna bhoga hoM unakI dhana, vastra Adi se yathAyogya sahAyatA krnaa| 6.dayAdatti-sabhI du:khIva bhogane meM ati lampaTatA rkhnaa| 4. bhaviSya meM bhoga prApti kI ati tRSNA krnaa| bhUkhe jIvoM ko anna, vastra Adi se sahAyatA krnaa| 7. sakala datti-apanI sArI 5. viSaya na bhogane para bhI viSaya bhogane jaisA anubhava krnaa| sampatti apane putra AdikuTumbI jana ko yA dharmAyatana meM dekara sarva parigraha se nirmamatva bhogopabhogoM ke yama-niyama rUpa parimANa karane se viSayoM kI ati lampaTatA 8 hokara uttama zrAvaka ke vrata yA munivrata dhAraNa krnaa| tathA vAMchA ghaTa jAtI hai, jisase citta kI caMcalatA kama hotI hai aura sthiratA bar3hane se / samyakdRSTi cAritravAna dAtAra hI saccA dAna dene kA pAtra hotA hai| dharma dhyAna meM citta acchI taraha lagatA hai| dAtAra ke pAMca bhUSaNa-1. AnaMda pUrvaka dAna denA, 2.Adara pUrvaka dAna denA, (4)atithi saMvibhAga zikSAvrata-dAtA aura pAtra donoM ke ratnatraya dharma kI 3. priya vacana pUrvaka dAna denA, 4. nirmala bhAva pUrvaka dAna denA, 5.dAna dekara apanA vRddhi ke nimitta, samyaktva Adi guNoM se yukta gRha rahita sAdhu, muni Adi pAtroM kI dhanya bhAgya mAnanA / jJAnI tathA zraddhAvAna dAtAroM meM yaha guNa avazya pAye jAte haiN| yogya vaiyAvRtti karanA atithi saMvibhAga yA satpAtra dAna kahalAtA hai| pAtra ke tIna bheda-1. uttama pAtra- samyakdRSTi nirgrantha vItarAgI sAdhu, muni, jo satpuruSa pUrNa jJAna kI siddhi ke nimittabhUta zarIra kI sthiti ke liye binA aaryikaa| 2.madhyama paatr-shraavk,shraavikaa|3.jghny pAtra-avirata samyakdRSTi bulAye IryApathazodhana karate hue, binA tithi nizcita kiye zrAvakoM ke ghara bhojana ke shraavk| nimitta AveM ve atithi kahalAte haiN| yaha vRtti nirgrantha vItarAgI sAdhu tathA utkRSTa yahAM koI prazna kare ki vartamAna samaya meM uttama pAtra kI prApti to durlabha ho gaI pratimAdhArI ailaka-kSullakoM meM pAI jAtI hai; kyoMki inakI sthiti evaM bihAra karane hai phira hama kisakI vaiyAvRtti kareM, kisako dAna deveM? kI tithi nizcita nahIM rhtii| aise uttama pAtroM ko dvArApekSaNa Adi yathAyogya usakA samAdhAna yaha hai ki yadi uttama pAtra na mile to madhyama tathA jaghanya navadhAbhakti pUrvaka apane bhojana meM se vibhAga kara AhAra, auSadhi, pAtrAdi dAna denA, pAtroM kI yathAyogya sevA, sahAyatA karo, unake zraddhAna jJAna cAritra kI vRddhi kA yadi uparyukta prakAra se atithi kA saMyoga na mile to madhyama tathA jaghanya pAtroM evaM pUrA-pUrA yatna karo jisase ve uttama pAtra banane ke liye utsAhita hoN| sAdharmiyoM kI yathA yogya Adara pUrvaka cAra prakAra dAna dvArA vaiyAvRtti karanA yA pAtra dAna ke pAMca aticAra-1.dAna meM dI jAne vAlI vastu harita patra meM duHkhitoM va bhUkhoM ko karuNA buddhi pUrvaka dAna denA yaha saba atithi saMvibhAga hai| . rkhnaa| 2. harita patra se ddhaaNknaa| 3.anAdara se dAna denaa| 4. dAna kI vidhi bhUla yogya pAtra ko AhAra dAna, auSadhi dAna,jJAna dAna (zAstradAna) tathA abhaya jAnA yA dAna dene kI sudhi na rkhnaa| 5. IrSyA buddhi se dAna denaa| dAna meM se jisa samaya jisakI AvazyakatA ho, usa samaya usI prakAra kA dAna denA atithi saMvibhAga arthAt dAna dene se lobha Adi kaSAyoM kI maMdatA hotI hai yogya hai| isase dAtAra tathA pAtra donoM ko ratnatraya kI prApti, vRddhi aura rakSA hotI tathA dharma aura dharmAtmA meM anurAga rUpa pariNAma hone se tIvra puNya kA baMdha hotA hai ra hai| pAtra, dAtAra, dravya tathA dAna dene kI vidhi ke bheda se dAna ke phala meM vizeSatA tathA pAtra ke zarIra kI sthiratA hone se dharma sAdhana hokara use bhI svarga, mokSa kI 9 hotI hai| prApti hotI hai| dAna kI pravRtti karane yogya pAtra (sthAna) sAta prakAra ke haiM- 1. dharmAyatana, isa prakAra bAraha vratoM kA saMkSepa meM varNana kiyA, vrata pratimAdhArI inakA pAlana caityAlaya Adi meM dharma sAdhanA ke liye zAstra Adi upakaraNa dAna denaa| 2.dhArmika karatA hai, jisase usake pariNAmoM meM nirmalatA AtI hai aura apane Atma svarUpake Ayojana kara vizeSa dharma prabhAvanA, pratiSThA, jinavANI pAlakIjI Adi nikalavAnA, ciMtana-manana meM upayoga lagatA hai|
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Oup zrI zrAvakAcAra jI gAthA-406 ) vratI zrAvaka ke tyAgane yogya vizeSa kriyA-vizeSa hiMsA ke niMdya tathA nirdayatA 2. sunane ke dasa-mAMsa, madirA, asthi, agni lagane Adi utpAta kA. ke dhaMdhena Apakare,na auroM ko karAve aura na inakI dalAlI kare, jaise-lAkha,moma, zabda, ati kaThora zabda mAro-kATo Adi, karUNA janaka rone kA zabda, roga kii| goMda,lohA, zIzA, hathiyAra, jUtA becanA aadi|khaad kA ThekA lenA. vRkSa kATanA, . tIvratA kA zabda, dharmAtmA puruSa ke upasargakA samAcAra, manuSya ke marane kA samAcAra, ghAsa kATanA, tela peranA, vana kaTI karanA aadi|shraab, gAMjA,aphIma AdimAdaka * dharma yA dharmAtmA kI avinaya kA shbd| padArthoM kA ThekA lenA, becnaa| gAr3I ghor3A Adi ke kirAye kA dhaMdhA krnaa| yadyapi 3. sparza ke dasa-carmAdi apavitra padArtha, paMcendriya bar3A pazu, duSTa puruSa, vrata pratimA meM kevala saMkalpI trasa hiMsA kA tyAga hotA hai, AraMbhI kA nahIM; tathApi ra rajasvalA strI, roma yA keza,paMkha, nakha, choTA yA bar3A trasa jIva acAnaka mara jAye ayatnAcAra pUrvaka hone vAlI AraMbhI hiMsA bhI saMkalpI ke bhAva ko utpanna karatI hai| yA mare hue kA sparza ho jaaye| vratI zrAvaka ko hiMsA tathA vrata bhaMga se bacane ke liye nimna bAtoM kA pAlana, 4.mana ke saMkalpakA-bhojana meM kisI padArtha ko dekhakara glAni honA yA karanA Avazyaka hai-1. rAtri kA banAyA huA bhojana grahaNa na kre| 2. jAti mala mUtra kI zakA honaa| birAdarI ke bar3e jevanAroM meM bhojana na kre| 3. rasoI banAte yA bhojana karate samaya 5.tyAga hue padAtha kA-tyAgA huA padAtha bhAjana karana ma A jAya tA zuddha dhule hue vastra pahine / 4. nIca tathA nikRSTa dhaMdhe karane vAloM se lena-dena bhojana tje| bhojana karate samaya koI cIja lene ke liye izArA nahIM karanA cAhiye. athavA uThane-baiThane Adi kA vyavahAra na rkhe| 5. bAga-bagIce meM bhojana athavA mauna rakhakara bhojana karanA caahiye| aMtarAya pAlane se rasanA indriya vaza meM hotI hai, goTa na kre||.psh manaSya Adi kA yaTa na dekhe| 7. phala na todde| jala saMtoSa bhAvanA palatI hai, vairAgya bhAva dRDha hotA hai, saMyama palatA hai, eSaNA samiti krIr3Ana kre| 9. rAtri ko khelakUda tathA vyartha bhAga daur3a na kre| 10.jahAM bahata palatI hai jisase vacana kI siddhi Adi aneka atizaya utpanna hote haiN| striyAM ekatra hokara viSaya-kaSAya bar3hAne vAle gIta-gAna karatI hoM aise mele meM na vratI zrAvaka sAta jagaha mauna rakhe-1.bhojana karate aura pAnI pIte samaya, jAve aura na viSaya-kaSAya varddhaka nATaka khela Adi dekhe, sinemA, TI. vI. AdiI 2. snAna, 3. malamocana, 4. maithuna, 5. vamana, 6. visaMvAda, 7. sAmAyika ke bilkula na dekhe| 11. holI nkhele| 12 gAlIna deve, haMsI masakharI na kre| 13. samaya / sadA uThate-baiThate, calate-phirate koI bhI kArya karate samaya isa bAta kA camar3e ke jUte na pahine / 14. UnI vastra na phine| 15. haDDI camaDe kI banI dhyAna rakhanA cAhiye ki mere samAna hI saba jIva AtmA paramAtma svarUpa haiN| niSprayojana vastuyeM kAma meM nlaave| 16.dhobI se kapar3e na dhulaave| 17.pAnI ke naloM ke DAToM koI kArya nahIM karanA, jisase kisI jIva ke prANoM kA ghAta ho, apane liye bhI meM yadi camar3e kA pardA lagA rahatA ho to nala kA pAnI na piive| 18.do ghaDI dina rahe vikalpa ke kAraNa baneM aisA koI kArya nahIM krnaa| isa prakAra vrata pratimAdhArI zrAvaka se do ghar3I dina car3he taka hiMsA kI nivRtti ke liye AhAra pAnI na leve| 19. jisa bAraha vratoM kI sAdhanA karate hue apane zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA karatA hai; kyoMki deza yA kSetra meM vrata bhaMga hotA ho vahAM na jAve / 20. vratI, mauna sahita aMtarAya dravya saMyama ke binA bhAva saMyama nahIM hotaa| isakA viveka rakhate hue mokSamArgI TAlakara bhojana kre| 21.svAdhyAya,sAmAyika pATha Adi ke bAda hI bhojana kre| samyakdRSTi sAdhaka apane svarUpa kI sAdhanA karatA hai| vrata kA artha hai sImA meM A 22. rAta ko snAna na kare isameM vizeSa trasa hiMsA hotI hai| viveka pUrvaka dekhajAnA aura avratI arthAt jisakI koI sImA nahIM hai| bhAlakara saba kAma karanA aura nIce sAmane dekhakara calanA vizeSa Avazyaka hai| 3. sAmAyika pratimA siddha bhakti kiye pIche aMtarAya mAnA jAtA hai| vratI zrAvaka ke liye bhojana samyakadarzana sahita vrata pratimA kA niraticAra pAlana karane vAlA tIsarI karate samaya TAlane yogya aMtarAya sAmAyika pratimA dhAraNa karatA hai1.dekhane ke dasa-gIlA carma, haDDI.mAMsa, cAra aMgula rakta kI dhAra, madirA, sAmAyikaM nRtaM jena, sama saMpUrna sArdhayaM / 9 viSThA, jIva hiMsA, gIlI pIva, paMcendriya marA huA pazu, muutr| Urtha Artha mayaM ca, mana rodho svAtma ciMtanaM // 406 // 231
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ on zrI zrAvakAcAra jI AlApaM bhojanaM gacchaM,zrutaM sokaM ca vibhrama / apane ko zarIra Adi se rahita parama zuddha nirvikAra, niraMjana, brahmasvarUpa, saccidAnandaghana paramAtma svarUpa anubhava kre| jaise- nadI meM snAna karate haiM, gotaa| manovaya kAya hida suddha, sAmAI svAtmaciMtanaM // 407 // lagAte haiM, vaise hI apane AtmA ke yathArtha svarUpa ko dhyAna meM lekara bArambAra gotA anvayArtha-(sAmAyika nRtaM jena) jozAzvata sAmAyika karatA hai (sama saMpUne lagAve usI meM magna rhe| saccI sakha-zAMti aura mukti pAne kA ekamAtra upAya 7 sArdhayaM) vaha hamezA paripUrNa samatA bhAva meM rahane kI sAdhanA karatA hai (Udhe Adhe dhyAna sAmAyika hai| jisako sarva jagata kI aura anya kAmoM kI ciMtA chor3akara madhyaMca) prAta:, madhyAnha, sAyaMkAla athavA Urdhvaloka, adholoka aura madhyaloka se (mana rodho svAtma ciMtanaM) mana kA nirodha kara svAtmaciMtana karatA hai| sAmAyika pratimAdhArI sAmAyika saMbaMdhI battIsa doSa nalagAve-1.anAdara se (AlApaM bhojanaM gacchaM) vArtAlApa meM, bhojana meM, gamana karane meM (zrutaM sokaMca sAmAyika na kre| 2. garva se sAmAyika na kre| 3. mAna bar3AI ke liye sAmAyika na vibhramaM) zravaNazoka aura vibhrama arthAt zaMkA saMdeha rahita hokara (manovaya kAya hidaM kre| 4. dasare jIvoM ko pIDA upajAtA huA sAmAyika na kre| 5. hilatA huA suddha) mana, vacana, kAya aura hRdaya se zuddhatA pUrvaka (sAmAI svAtma ciMtana) apane sAmAyika na kre|6.shriir ko TeDhA rakhatA huA sAmAyika na kre| 7. kachae kI zuddhAtma svarUpa kA ciMtavana karanA sAmAyika pratimA hai| taraha zarIra ko saMkocatA haA sAmAyika na kre| 8. sAmAyika ke samaya machalI vizeSArtha- sAmAyika zikSAvrata meM batalA Aye haiM ki rAga-dveSa rahita hokara kI taraha U~cA-nIcA na ho| 9. mana meM duSTatA na rkhe| 10. jainamata kI AmnAya zuddhAtma svarUpa meM upayoga ko sthira karanA yathArtha sAmAyika hai| isa sAmAyika kI ke viruddha sAmAyika na kre| 11. bhaya yukta hokara sAmAyika na kre| 12. glAni siddhi ke liye zrAvaka avasthA meM bAraha bhAvanA, paMca parameSThI kA svarUpa, AtmA ke sahita sAmAyika na kre| 13. mana meM Rddhi gaurava rakhatA huA sAmAyika na kre| svabhAva-vibhAva kA ciMtana evaM Atma svarUpa meM upayoga ko sthira karane kA abhyAsa 14.jAti-kula kA garva rakhatA huA sAmAyika na kre|15. cora kI taraha chipatA karanA, pUrNa samatA bhAva meM rahane kI sAdhanA karanA, trikAla-prAtaH, madhyAnha, sAyaM 5 huA sAmAyika kI kriyA na kre| 16. sAmAyika ke kAla meM hI sAmAyika kre| tIna loka ke bhAvoM se mana ko rokakara svAtmA kA ciMtavana karanA sthAyI zAzvata 17. duSTatA yukta hokara sAmAyika na kare / 18. dUsaroM ko bhaya upajAtA huA sAmAyika pratimA hai| sAmAyika na kre| 19. sAmAyika ke samaya sAvadha vacana na bole|20.duusroN kI samaya AtmA ko kahate haiM isaliye sAmAyika ke samaya zAMta citta hokara mAtra niMdA na kre| 21. bhauMha car3hAkara sAmAyika na kre| 22. mana meM sakucAtA huA eka apane AtmA kA hI ciMtavana kare, koI ciMtA na kare, na kisI se bAtacIta kA sAmAyikana kre| 23. dasoM dizAoM meM idhara-udhara avalokana karatA huA sAmAyika vicAra kare aura na bAta kare,na bhojana kI ciMtA kare, na kahIM Ane-jAne kA vicAra na kre| 24. sthAna ke dekhe-zodhe binA sAmAyika ko na baitthe| 25. jisa-tisa kare, na kisI kI bAta sunane meM upayukta ho,na zoka kare, na koI saMdeha kI bAta mana prakAra sAmAyika kA kAla pUrA na kre| 26. sAmAyika kI sAmagrI meM bAdhA par3ane meM lAve / mana, vacana, kAya ko nizcala rakhakara hRdaya se zuddha hokara apane Atma para sAmAyika meM nAgA na kare / 27. bAMchA yukta hokara sAmAyika na kare / svarUpa kA ciMtavana dhyAna karanA sAmAyika hai| 28.sAmAyika kA pATha hIna na par3he tathA kAla pUrA hue binAna utthe| 29.khaNDita yahAM tIsarI sAmAyika pratimA kA svarUpa batAyA jA rahA hai, sAmAyika dUsarI5 pATha na pddh'e|30. gUMge kI taraha na bole|31. meMDhaka kI taraha U~ce svara se Tarra-Tarra , pratimA meM bhI thI parantu vahAM abhyAsa rUpa thI, kabhI koI kAraNa vaza nahIM bhI kare; nbole| 32. citta calAyamAna na kre| kintu yahAM niyama se prAtaH,madhyAnha va sAyaMkAla kama se kama 48 miniTa arthAt do isa prakAra nirdoSa sAmAyika karane vAlA zrAvaka hamezA samatA bhAva meM rahane ghar3I sAmAyika karanA Avazyaka hai| sAmAyika pratimAvAlA nirdoSa sAmAyika kare, vAlA tathA apane Atma svarUpa kI sAdhanA meM rata mukti mArga kA pathika sAmAyika upasarga Ane para bhI pratijJA se na Tale aura rAga-dveSa rahita sahana kare, usa samaya pratimAdhArI hotA hai|
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI 4. proSadhopavAsa pratimA proSadha zikSAvrata meM proSadhopavAsa kI vidhi varNana kI gaI, vahI kriyA yahAM samajhanA cAhiye; parantu upavAsa kyA hai aura usakI sArthakatA, vizeSatA kyA hai ? vaha yahAM kahate haiM posaha proSadhascaiva, uvavAsaM jena krIyate / saMmitaM jasya hRdayaM suddhaM, uvavAsaM tasya ucyate // 408 // saMsAraM viratite jena, suddha tatvaM ca sArdhayaM / suddha disTI sthirI bhUtaM, uvavAsaM tasya ucyate // 409 / / uvavAsaM icchanaM kRtvA, jina uktaM icchanaM jathA / bhakti pUrva ca icchaMte, tasya hRdaya samAcaret // 410 // uvavAsaM vrataM suddhaM, sesaM saMsAra tiktayaM / pachito tikta AhAra, anasana uvavAsa ucyate / / 411 / / anvayArtha - (posaha proSadharacaiva) jo parva ke dina poSaha rUpa proSadha ekAsana ( uvavAsaM jena krIyate) upavAsa karate haiM (saMmiktaM jasya hRdayaM suddhaM) jisake hRdaya meM zuddha samyakdarzana hotA hai (uvavAsaM tasya ucyate) usako hI upavAsa kahate haiN| (saMsAraM viratite jena) jisane saMsAra se rAga chor3a diyA hai (suddha tatvaM ca sArdhayaM) jo apane zuddhAtma tatva kI sAdhanA karatA hai (suddha disTI sthirI bhUtaM) jisakI dRSTi * apane zuddhAtma svarUpa meM sthira ho gaI hai (uvavAsaM tasya ucyate) usako hI upavAsa kahate haiN| (uvavAsaM icchanaM kRtvA) upavAsa rakhane kI icchA karanA (jina uktaM icchanaM jathA) jaisA jinendra ne kahA hai vaisA hI apane svarUpa meM rahane kI icchA karanA (bhakti pUrvaM ca icchaMte) kyoMki bhakti pUrvaka jisa ora kI ruci hotI hai (tasya hRdaya samAcaret) usI ora kA puruSArtha kAma karatA hai, vaisA hI hRdaya se AcaraNa hotA hai| (uvavAsaM vrataM suddha) upavAsa meM pAMca pApoM ke tyAga rUpa vrata zuddha honA (sesaM saMsAra tiktayaM) zeSa saMsAra kA mamatva bhAva bhI chor3anA (pachito tikta AhAraM) isake pazcAt AhAra kA tyAga karanA (anasana uvavAsa ucyate) isako anazana upavAsa kahA jAtA hai, isI kA nAma proSadhopavAsa pratimA hai| 24 SYARAT YAAAAN FAN ART YEAR. gAthA- 408-414 AUX vizeSArtha dUsarI pratimA meM proSadhopavAsa zikSAvrata meM aSTamI, caturdazI ko upavAsa karane kA abhyAsa thA, kabhI koI kAraNa se nahIM bhI karatA thA, ekAsana karatA thA aura aticAra bhI nahIM bacAtA thA tathA pApAraMbha bhI nahIM chor3atA thaa| yahAM cauthI proSadhopavAsa pratimA meM mAha meM do aSTamI, do caturdazI ko solaha prahara kA utkRSTa upavAsa karatA hai| jisake hRdaya meM zuddha samyakdarzana hotA hai jo apane AtmA meM vAsa karatA hai usI ko upavAsa kahate haiN| jahAM saMsAra, zarIra aura bhogoM se udAsIna hokara apane AtmA ke anubhava meM tallIna rahA jAve, apane zuddhAtma svarUpa meM lIna rahe usako hI upavAsa kahate haiN| ruci anugAmI puruSArtha hotA hai, ruci icchA pUrvaka upavAsa karanA tathA jaisA jinendra paramAtmA ne kahA hai vaise hI bhakti pUrvaka * apane zuddhAtma svarUpa meM sthita rahanA aura bAhya meM samasta AraMbha parigraha ke tyAga pUrvaka AhAra jala kA tyAga karanA, yahI sacce hRdaya se proSadhopavAsa kA AcaraNa hai| upavAsa karane vAlA pahale apane mana meM yaha dRr3ha saMkalpa kare ki Aja mujhe pAMcoM pApoM ke tyAga rUpa zuddha vratoM kA pAlana karanA hai tathA zeSa saMsAra kA mamatva bhAva bhI chor3akara apane Atma svarUpa meM lIna rahanA hai isI ke liye samasta AhAra kA tyAga karanA hai, yahI anazana rUpa upavAsa proSadhopavAsa pratimA kahalAtI hai| samyakadRSTi jJAnI to niraMtara sAdhu rUpa meM rahane kI bhAvanA rakhatA hai parantu kaSAya ke zamana na hone se gRha kA tyAga nahIM kara sakatA taba vaha proSadhopavAsa dhAraNa kara niyamita kAla ke liye sAdhu samAna AcaraNa karatA hai, paramAnanda ke lAbha meM Asakta rahatA hai, mokSamArga meM calakara apane samaya aura janma ko saphala banAtA hai| zuddha proSadhopavAsa kA phala mokSa hai parantu binA samyaktva ke kitane hI vrata tapa kiye jAyeM, saba saMsAra ke kAraNa haiM, samyakdarzana sahita vratAcaraNa mokSamArga hai isI ko kahate haiM uvavAsaM phalaM proktaM mukti mArga ca nisvayaM / saMsAre duSa nAsaMti, uvavAsaM suddhaM phalaM // 412 / / saMmikta binA vrataM jena tapaM anAdi kAlayaM / udavAsaM mAsa pAvaM ca saMsAre duSa dArunaM // / 413 / / uvavAsaM eka suddhaM ca, mana suddhaM tatva sArdhayaM / " mukti zriyaM paMthaM suddhaM prAptaM tatra na saMsayA / / 414 // 233
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI anvayArtha (uvavAsaM phalaM proktaM) upavAsa kA phala kahA jAtA hai (mukti mArgaM ca niscayaM) nizcita mokSamArga kI prApti hotI hai (saMsAre duSa nAsaMti) saMsAra ke du:kha naSTa ho jAte haiM (uvavAsaM suddhaM phalaM) zuddha upavAsa arthAt nizcaya se AtmA meM vAsa karanA aura vyavahAra meM pApoM kA tyAga karane se mokSa kI prApti hotI hai| (mikta binA vrataM jena) samyakdarzana ke binA jo vrata karate haiM (tapaM anAdi kAlaya) tathA anAdi kAla taka tapa kare (uvavAsaM mAsa pASaM ca) mahinA mahinA, pandraha-pandraha dina kA upavAsa kare (saMsAre duSa dArunaM) vaha saba saMsAra ke dAruNa duHkha kA hI kAraNa hai| (uvavAsaM eka suddhaM ca) yadi eka bhI upavAsa zuddha kiyA jAye (mana suddhaM tatva sArdhayaM) jisameM mana pavitra ho, Atma tatva kI sAdhanA sahita ho ( mukti zriyaM paMthaM suddhaM) vaha zreSTha mukti kA zuddha mArga hai ( prAptaM tatra na saMsayA) aisA sAdhaka avazya hI mukti ko prApta hogA, isameM koI saMzaya nahIM hai| vizeSArtha yadyapi upavAsa karanA, AhAra na karanA, Arambha na karanA, pApoM ko chor3anA, ekAMta meM rahanA yaha saba vyavahAra cAritra hai, isakI sArthakatA tabhI hai jaba nizcaya ratnatraya svarUpa nija zuddhAtmA ke zraddhAna, jJAna, cAritra rUpa nizcaya mokSa mArga kA lAbha ho / zuddha bhAvoM kI prApti se karmoM kI vizeSa nirjarA hotI hai jisase saMsAra ke duHkhoM kA nAza hotA hai| upavAsa karanA bar3A bhArI tapa hai; paraMtu samyakdarzana ke binA jisameM Arta dhyAna hove, anAdara rahe, Atma svarUpa kA bodha na ho vaha saba mithyA cAritra saMsAra kA hI kAraNa hai| kisI kaSAya vaza vrata tapa kiye jaayeN| mahInA mahInA, pandraha-pandraha dina ke upavAsa kiye jAyeM; parantu mithyAtva sahita hone se binA jar3a ke vRkSa samAna haiN| kaSAya kI maMdatA ho to puNya bandha hotA hai, kaSAya kI tIvratA ho to pApa bandha hI hotA hai jo saMsAra ke dAruNa duHkha kA kAraNa hai| yadi eka upavAsa bhI zuddha ho jAye arthAt AtmA meM vAsa ho jAye to yaha bAhara kA pApa - parigraha aura AhAra jala kA tyAga mana ko pavitra banAkara Atma svarUpa meM sthita karA detA hai jisase nizcita hI mokSa kI prApti hotI hai isameM koI saMzaya nahIM hai / bAhya kA upavAsa Atma dhyAna kI sAdhanA meM sahakArI hotA hai, caturtha proSadha pratimAdhArI samyakdRSTi jJAnI apane Atma svarUpa kI sAdhanA dhyAna kI siddhi ke liye vrata aura tapa kI sAdhanA karatA hai isaliye parISaha upasarga Ane para bhI zakti 20 SYED AAN GGAA AA GGAN AYAT YEAR. 234 gAthA - 415-417 ko na chipAkara pratyeka aSTamI caturdazI ko yathAzakya utkRSTa, madhyama, jaghanya proSadhopavAsa kara sAmAyika vata solaha prahara taka AhAra, AraMbha, viSaya- kaSAya rahita hokara utkRSTa pravRtti karanA arthAt apane Atma svarUpa kI sAdhanA meM rata rahanA hI proSadhopavAsa pratimA hai| 5. sacitta pratimA AtmA meM vAsa karane vAlA sAdhaka aceta arthAt asAvadhAnI kA tyAga kara hamezA sAvaceta rahane ke liye sacitta pratimA dhAraNa karatA hai usakA svarUpa kahate haiM sacitta ciMtanaM kRtvA cetayaMti sadA budhaiH / acetaM asatya tiktaM ca, sacitta pratimA ucyate / / 415 / / sacittaM haritaM jena, tiktaMte na virodhanaM / ceta vastu saMmUrchanaM ca tiktaMte sadA budhaiH / / 416 / / sacitta harita tiktaM ca, aceta sArdhaM ca tiktayaM / sacita cetanA bhAvaM, sacitta pratimA sadA budhaiH // 417 // anvayArtha - (sacitta ciMtanaM kRtvA) sAvaceta hokara apane svarUpa kA ciMtavana karate hue (cetayaMti sadA budhaiH) jJAnI hamezA caitanya arthAt hoza meM rahate haiM (acetaM asatya tiktaM ca) acetapanA aura asatya ko chor3a dete haiM (sacitta pratimA ucyate) ise sacitta pratimA kahate haiN| (sacittaM haritaM jena) jo harita sacitta vanaspati kA ( tiktaMte na virodhanaM ) tyAga karate haiM ve use chUte aura tor3ate bhI nahIM haiM (ceta vastu saMmUrchanaM ca) sacitta vastu tathA jisameM saMmUrcchana jIva hote haiM (tiktaMte sadA budhaiH) jJAnI use hamezA ke liye chor3a dete haiN| (sacitta harita tiktaM ca) sacitta vanaspati kA tyAga karane vAlA (aceta sArdhaM ca tiktayaM) acitta arthAt acetana kA zraddhAna bhI nahIM karatA hai, use bhI chor3a detA hai (sacitta cetanA bhAvaM) apane caitanya bhAva meM saceta sAvadhAna rahanA hI (sacitta pratimA sadA budhaiH) sacitta pratimA hai jisakA jJAnI hamezA pAlana karate haiN| vizeSArtha pAMcavIM sacitta pratimA hai, anya zrAvakAcAroM meM isako sacitta tyAga
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ DOOR zrI zrAvakAcAra jI gAthA-418,419 SO0 pratimA kahI gaI hai, yahAM zrI tAraNa svAmI ne nizcaya naya ke sAtha vyavahAra kA suddha tatvaM ca ArAdhyaM, asatyaM tasya tiktye| samanvaya karate hue ise sacitta pratimA kahI hai| isakA abhiprAya hai ki samyakadRSTi jJAnI pratimAdhArI sAvaceta arthAt hoza meM rahakara hamezA apane zuddhAtmA ke guNoM kA mithyA salya tiktaM ca, anurAga bhakti sAyaM // 419 / / cintavana karatA hai, usI kA anubhava karatA hai, kisI mUDha bhakti vaza acetana kA anvayArtha- (anurAga bhakti disTaM ca) apane Atma svarUpa kI magnatA aura zraddhAna nahIM karatA, jo asatya hai use chor3a detA hai aura svayaM bhI ajJAna svarUpa zuddhAtma svarUpa dhruva tatva ko dekhanA hI anurAga bhakti hai (rAga doSa na disTate) jhaaN| pudgala Adi kA cintavana nahIM karatA, nAzavanta asatya jagata kI kSaNabhaMgura paryAyoM rAga-dveSa dikhAI nahIM dete (mithyA kunyAna tiktaMca) jahAM mithyAtva aura kujJAna chUTa kA bhI cintavana nahIM karatA hai| Arta raudra dhyAnoM ko chor3akara dharma dhyAna meM saceta 4 gaye hoM (anurAgaM tatra ucyate) use hI anurAga kahate haiN| rahatA huA apane Atma svarUpa kA ciMtavana karatA hai vaha sacitta pratimAdhArI hai| (suddhatatvaMca ArAdhyaM) jo apane zuddhAtma tatva kI ArAdhanA karatA hai (asatyaM vyavahAra meM harI sacitta vanaspati Adi kA bhI tyAga kara detA hai, jinameM sammUrcchana 5 tasya tiktaye) usake asatya arthAt para ke vikalpa chUTa jAte haiM (mithyA salya jIva hote haiM aise jala Adi ko bhI prAsuka karake sevana karatA hai| yahAM sAdhanA kA mUla tiktaMca) mithyAtva aura zalya ke tyAga hone arthAt chUTane se (anurAga bhakti sArdhayaM) uddezya rasanA indriya kI lolupatA se bacakara apane Atma svarUpa kI sAdhanA karane apane Atma svarUpa kI sAdhanA zuddhAtmA kI hI anurAga bhakti hone lagatI hai yahI kA hai| vaha kacce yA aprAsuka mUla, phala, zAka, zAkhA, kanda, bIja Adi nahIM anurAga bhakti pratimA hai| khAtA, acitta aura prAsuka kI huI vastuoM kA sevana karatA hai| rasanA indriya ke vizeSArtha- yaha samyakdRSTi zrAvaka kI chaTavIM pratimA hai, jo AtmAnubhUti svAdavaza ananta kAya sAdhAraNa vanaspati kA ghAta nahIM karatA hai| jaise-yaha svayaMsahita makti ke mArga para cala rahA hai usakA apane zuddhAtma svarUpa ke prati utsAha sacitta khAtA-pItA nahIM hai, vaise yaha dUsaroM ko bhI nahIM detaa| ekendriya sammUrcchana . bahamAna tathA Atma dhyAna kI sAdhanA ke liye jo pApa parigraha, viSaya-kaSAyoM se jIvoM kI bhI dayA pAlatA hai, jihvA indriya ke svAda se virakta hai tathA apane Atma 3 chaTatA haA Age bar3ha rahA hai usakA apane siddha svarUpa ke prati jo anurAga bhakti hai svarUpa kI sAdhanA meM hamezA sAvaceta rahatA hai vahI samyakadRSTi jJAnI sacitta vahI vAstava meM anurAga bhakti pratimA hai, jisase Age bar3hakara yaha sAdhaka apane brahma pratimAdhArI hai| svarUpa meM ramaNa kregaa| anya granthoM meM jo divA maithuna tyAga aura rAtri bhukti tyAga sacitta tyAga karane se rasanA indriya vaza meM hotI hai aura dayA palatI hai| vAta, nAma diyA hai vaha vyavahAra apekSA sAmAnya kathana hai / vAstavika satyatA to isa pitta, kapha kA prakopa na hone se zarIra niroga rahatA hai, zarIra kI zakti bar3hatI hai, anurAga bhakti meM hI hai, jahAM apane Atma svarUpakI magnatA hai, jo apane dhruva tatva kAma vAsanA maMda par3atI hai jisase citta kI caMcalatA ghaTatI hai| puNya bandha hotA hai ko dekha rahA hai. jise aba bAhara rAga-dveSa Adi dikhAI nahIM dete, mithyAtva kujJAna tathA dharma dhyAna meM sahakArI hone se Atma dhyAna dvArA mokSa kI prApti hotI hai 1 chUTa gaye haiM,zalya vikalpa bhI chUTa gaye haiM, jo apane dhruva tatva kI sAdhanA ArAdhanA meM isaliye ise sacitta pratimA kahate haiN| 4 saMlagna hai, isI ko iSTa upAdeya mAnatA hai, para ke prati anurAga aura para kI bhakti chUTa 6.anurAga bhakti pratimA 12 gaI hai, jise apane Atma svarUpa kA anurAga aura paramAtma pada kI bhakti jAgrata ho isa pratimA ko anya granthoM meM rAtri bhukti tyAga pratimA tathA divA maithuna tyAga 5 gaI hai vaha anurAga bhakti pratimAdhArI hai| pratimA kahA hai jabaki zrI tAraNa svAmI ne anurAga bhakti pratimA kahA hai, jo sAdhaka 7.brahmacarya pratimA kI dRSTi se vizeSa mahatvapUrNa aura yathArthatayA satya hai isakA svarUpa kahate haiM jo jJAnI puruSa strI ke zarIra ko mala kA bIjabhUta, karma mala ko utpanna karane anurAga bhakti disTa ca, rAga doSa na disttte| vAlA mala pravAhI durgandha yukta, lajjA janaka nizcaya karatA huA sarva prakAra kI mithyA kunyAna tiktaMca, anurAgaM tatra ucyate // 418 // striyoM meM mana, vacana, kAya, kRta, kArita, anumodanA se kAma sevana tathA tatsambaMdhI 235
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 70 zrI AvakAcAra jI aticAroM kA tyAga karatA hai aura apane brahma svarUpa meM ramaNa karane ke liye brahmacarya kI dIkSA meM ArUr3ha hotA hai vaha brahmacarya pratimAdhArI hai, isI bAta ko Age kahate haiMbaMbha abhaM tiktaM ca suddha disTi rato sadA / suddha darsana samaM suddhaM, abaMdhaM tikta niscayaM // 420 // jaya citaM dhuvaM nisvaya, Urdha Adhe ca madhyayaM / jasya citaM na rAgAdi, prapaMcaM tasya na pasyate / / 421 / / anvayArtha (baMbha abaMbhaM tiktaM ca) brahmacarya - abrahma arthAt kuzIla kA tyAga karanA hai athavA para paryAya kI ora nahIM dekhanA (suddha disTi rato sadA) hamezA apane zuddhAtma svarUpa ko dekhanA usI meM rata rahanA (suddha darsana samaM suddhaM) zuddha samyakdarzana ke samAna zuddha bhAva meM rahanA (abaMbhaM tikta niscayaM) abrahma bhAva, paryAya dRSTi chor3anA hI nizcaya se brahmacarya pratimA hai| (jasya citaM dhuvaM niscaya) jisake citta meM apane dhruva svabhAva kA nizcaya zraddhAna hai (Urdha ArdhaM ca madhyayaM) jo tInoM kAla aura tInoM loka meM apane brahmasvarUpa ko dekhatA hai (jasya citaM na rAgAdi) jisake citta meM koI rAga-dveSa moha nahIM hote (prapaMcaM tasya na pasyate) aura usako koI prapaMca bhI dikhalAI nahIM dete arthAt vaha kisI prapaMca meM nahIM rahatA vaha brahmacarya pratimAdhArI hai| vizeSArtha - brahmacarya pratimAdhArI zrAvaka pUrNataH abrahma kA tyAgI arthAt sva strI aura samasta para striyoM se saMbaMdha chor3a detA hai tathA hamezA apane zuddhAtma svarUpa meM rata rahatA hai| apane bhAvoM kI samhAla rakhatA hai, zuddha bhAva meM rahatA hai, jisake citta meM apane dhruva svabhAva kA nizcaya zraddhAna hai, jo tInoM kAla, tInoM loka meM apane brahma svarUpa ko dekhatA hai, jisake citta meM koI rAga-dveSa, moha Adi vikArI bhAva nahIM hote tathA kisI prapaMca meM bhI nahIM rahatA / zarIra saMbhoga saMbaMdha to pUrNatayA chor3a hI detA hai, jisake bhAvoM meM malinatA vikArI bhAva bhI nahIM rahatA vaha brahmacarya pratimAdhArI hai| saptama brahmacarya pratimAdhArI samyakadRSTi zrAvaka hamezA apane brahmasvarUpa meM rata rahatA hai, jisakA para paryAya, zarIrAdi se rAga chUTa gayA hai aura vaha apane dhruva svabhAva kA nizcaya zraddhAnI paryAya dRSTi se vimukha, saMsArI prapaMcoM se mukta brahma svarUpa kI sAdhanA karatA hai| yadi vikathA, vyasana Adi meM rata rahatA hai, rAgAdi bhAvoM meM bahatA hai to vaha u SYA YA YA YES. gAthA 420-424 bAhara se brahmacArI banA huA bhI brahmacarya pratimAdhArI nahIM hai isI bAta ko kahate haiMvikahA visana uktaM ca cakra dharaneMdra indrayaM / narendra vibhramaM rUpaM vartate vikahA ucyate / / 422 / / vrata bhaMgaM rAga ciMtaMte, vikahA mithyAta raMjitaM / abaMbhaM tikta baMbhaM ca, baMbha pratimA sa ucyate / / 423 / / jadi baMbhacArino jIvo, bhAva suddhaM na disTate / vikahA rAga raMjaMte, pratimA baMbha gataM punaH // / 424 // anvayArtha- (vikahA visana uktaM ca) sAta vyasanoM ke sambandha meM rAga varddhaka carcA karanA vikathA hai (cakra dharaneMdra indrayaM) cakravartI dharaNendra indroM ke (narendraM vibhramaM rUpaM) rAjA mahArAjAoM ke vaibhava, rUpa Adi moha rAga ko bar3hAne vAle bhoga Adi kI (varnate vikahA ucyate) carcA karanA, sunanA vikathA kahalAtI hai| ( vrata bhaMgaM rAga ciMtaMte) rAga bhAva kA ciMtana karane se brahmacarya vrata bhaMga ho jAtA hai (vikahA mithyAta raMjitaM ) cAroM vikathAoM ko, mithyAtva meM raMjAyamAna hone ko (abaMbhaM tikta baMbhaM ca) aura abrahma ko chor3akara jo brahmacarya kA pAlana karatA hai (baMbha pratimA sa ucyate) use brahmacarya pratimA kahate haiM / (jadi baMbhacArino jIvo) yadi brahmacarya pratimAdhArI jIva ke (bhAva suddhaM na disTate) zuddha bhAva dikhAI nahIM dete (vikahA rAga raMjaMte) vikathA aura rAga meM raMjAyamAna rahatA hai (pratimA baMbha gataM punaH ) to usakI brahmacarya pratimA bhaMga ho gaI aisA samajhanA cAhiye / vizeSArtha - brahmacArI khoTI kathAoM se virakta rahatA hai| juAM khelanA, mAMsa bhakSaNa, madirA sevana, vezyA gamana, corI karanA, zikAra khelanA, para strI sevana karanA ina sAta vyasanoM meM rAga bar3hAne vAlI kathAoM ko yaha na to karatA hai, na sunatA hai tathA indra, dharaNendra, cakravartI, nArAyaNa, rAjA-mahArAjA Adi kI moha varddhaka rAga ko bar3hAne vAlI kathAoM ko na kahatA hai, na sunatA hai, yadi ina vikathAoM ko karatA hai aura unake rAga kA ciMtavana karatA hai to vrata bhaMga ho jAtA hai aura mithyAtva *meM lipta ho jAtA hai isaliye abrahma kI carcA chor3akara jo apane brahma svarUpa meM rahatA hai vaha brahmacarya pratimAdhArI hai; parantu yadi brahmacarya pratimAdhArI ke bhAva zuddha nahIM 236
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ POOR zrI zrAvakAcAra jI gAthA-425 dikhate vaha vikathA aura rAga meM raMjAyamAna rahatA hai, pariNAmoM meM indriya viSayoM kA kA doSa AtA hai ata: brahmacarya vrata kA nirdoSa pAlana karane ke liye zIla kI nava bAr3a rAga rakhatA hai, yadi vaha rAga sahita bAta kahe, rAga kI bAteM sune, jagata ke prapaMca meM kA pAlana karanA Avazyaka hai| zIla vrata kI nau bAr3a-1. striyoM ke sahavAsa meM na apane ko ulajhAe, striyoM se rAga varddhaka vArtAlApa kare, ekAMta meM striyoM se bole.. rahanA, 2. striyoM ko prema ruci se na dekhanA, 3. striyoM se rIjha kara mIThe-mIThe vacana AtmA kI zuddhi kA,zuddha bhAvoM kA dhyAna na rakhe to vaha brahmacarya pratimA kA khaNDana nabolanA,4.pUrva kAla meM bhoge hue bhogoM kA ciMtavanana karanA.5.gariSTha AhAra nahIM 7 karane vAlA hai,yaha nizcita samajhanA ki usakA vrata calA jaayegaa| 2 karanA, 6. zrRMgAra vilepana Adi kara zarIra saMdara nahIM banAnA.7. striyoM kI seja para / ina saba nimittoM se haTakara, citta ko ekAgra kara zuddha AtmA kA dhyAna karatA nahIM sonA, baiThanA, 8. kAma kathA nahIM karanA, 9. bharapeTa bhojana nahIM krnaa| hai vahIM brahmacarya pratimA hai isI bAta ko yahAM kahate haiM 8. kuzIla ke dasa doSa TAlanA-1.zarIra zrRMgAra karanA, 2. puSTa rasa sevana karanA, citaM nirodhataM jena, suddha tatvaM ca sArdhayaM / , 3.gIta nRtya vAditra sunanA dekhanA bajAnA, 4. striyoM kI saMgati karanA, 5. striyoM S meM kisI prakAra kAma bhoga sambaMdhI saMkalpa karanA, 6. striyoM ke manohara aMgoM ko tasya dhyAna sthirIbhUtaM, baMdha pratimA sa ucyte|| 425 // dekhanA,7. striyoM ke aMgoM ko dekhane kA saMskAra hadaya meM rakhanA.8.pUrva meM bhoge hae anvayArtha- (citaM nirodhataM jena) jo apane citta ko ekAgra karake (suddhatatvaM bhogoM kA smaraNa karanA.9. AgAmI kAla meM kAma bhogoM kI vAMchA karanA, 10.vIrya ca sArdhaya) zaddhAtma tatva kI sAdhanA karatA hai (tasya dhyAna sthirIbhUtaM) usake dhyAna patana karanA honaa| ina doSoM ko TAlane vAlA hI brahmacArI hotA hai| meM sthira ho jAtA hai (baMbha pratimA sa ucyate) use brahmacarya pratimA kahate haiN| striyoM ke vazavartIpanA hone se aMtaraMga meM dAha aura pApa kI vRddhi hotI hai, sukha vizeSArtha- brahmacarya pratimA kA mUla abhiprAya yaha hai ki jo apane citta kA zAMti kA nAza hotA hai; ataeva jo dhArmika puruSa, strI sambaMdhI parAdhInatA chor3akara nirodha kara arthAt samasta saMkalpa-vikalpoM se haTakara ekAgra hokara apane zuddhAtma 5 durjaya kAma ko jItakara brahmacarya pAlate haiM vahI sacce sAhasI subhaTa haiN| yuddha meM prANa svarUpa kI sAdhanA karatA hai, brahma svarUpa meM lIna rahatA hai vahI samyakdRSTi jJAnI visarjana karane vAle zUra unake sAmane tuccha haiM:kyoMki aise yoddhA zUra kAma dvArA jIte brahmacarya pratimAdhArI hai| usakA vyavahArika AcaraNa to svayameva zuddha aura sAtvika hue haiM ataeva isa jagajjayI kAma subhaTa ko jina brahmacAriyoM ne jItA, vehImokSamArgI hotA hai, zArIrika viSaya bhogoM se virakta, mana-vacana-kAya se zIla dharma pAlatA mahAsubhaTa dhanya haiN| isa brahmacarya ke prabhAva se vIryAntarAya karma kA vizeSa kSayopazama hai| brahmacarya vrata kI pAMcoMbhAvanAoM kA pUrA dhyAna rakhatA hai, aticAra rahita brahmacarya hokara Atmazakti bar3hatI hai, tapa upavAsa Adi parISaha sahaja hI jItI jAtI haiN| kA pAlana karatA hai, jisakI dRSTi meM apane brahmasvarUpakA sadaiva smaraNa dhyAna rahatA gRhastha Azrama sambaMdhI AkulatA ghaTatI hai, parigraha kI tRSNA ghaTatI hai, indriyAM vaza hai, abrahma arthAt zarIra Adi paryAyoM kI tarapha jisakA lakSya nahIM rahatA, meM hotI haiN| yahAM taka ki vAk zakti sphurAyamAna ho jAtI haiN| dhyAna karane meM aDiga khAna-pAna, rahana-sahana meM sAdhAraNa sAmAnya sthiti meM udAsIna rahatA hai| ekAnta citta lagatA hai aura atizaya puNya bandha ke sAtha-sAtha karmoM kI nirjarA vizeSa hotI meM rahatA hai, yadi ghara meM rahe to apanI rahane aura zayana Adi kI vyavasthA gRhasthI ke hai jisase mokSa nagara nikaTa ho jAtA hai| prapaMca se alaga rakhatA hai| sAdA zuddha bhojana aura jahAM taka saMbhava ho eka samaya hI brahma svarUpa meM ramaNa karane vAlA hI saccA brahmacArI hai, jisakI vacanava kAya 0 karatA hai| isa pratimA meM abhI AraMbha kA tyAga nahIM hai,sAtavIM pratimAdhArI zrAvaka 5 kIceSTA se bhI brahmarasa TapakatA ho,jopAMcoM indriyoM kA vijayI hokara vairAgyavAna 1 pahale ke sabhI niyamoM ko pAlatA haA Asa-pAsa ke grAmoM meM bAhara jAkara bhI dharma ho, rasa nIrasa jo AhAra prApta ho usameM saMtoSI ho, alpAhArI ho, AraMbha yadyapi pracAra kara sakatA hai| ise jIvadhArI savArI ko chor3akara anya vAhanoM kA tyAga nahIM kucha karatA hai parantu tyAga ke sanmukha ho, nirantara mokSa kI bhAvanA meM vartatA ho, hai, yaha madhyama pAtra meM bhI madhyama pAtra hai| prANI mAtra kA hitaiSI ho, paropakAra meM lIna ho, Atmadharma va zIla saMyama dharma kI 2 mUrchA pUrvaka mana-vacana-kAya kI kuzIla sevana rUpa pravRtti hone se kuzIla prabhAvanA karane vAlA ho, vairAgyamaya vastroM kA dhArI ho, alpa se alpa vastra dhAraNa
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ You zrI AcakAcAra jI gAthA-426.429 LOO karatA ho vahI brahmacarya pratimAdhArI zrAvaka kahA jAtA hai| (durgatiM duSa bhAjana) vaha duHkha bhogate haiM aura durgati ke pAtra banate haiN| 8.AraMbha tyAga pratimA (AraMbhaMparigrahaM disTA) jo AraMbha aura parigraha ko hI dekhate rahate haiM (anaMtAnaMta jo zrAvaka hiMsA se ati bhayabhIta hokara Arambha arthAt jina kriyAoM meM . ciMtaye) aura usakI anaMtAnaMta ciMtAyeM kiyA karate haiM (te narA nyAna hInasya) ve SaTkAya ke jIvoM kI hiMsA ho, pariNAmoM meM vikalatA utpanna karane vAlA jAnakara manuSya jJAna se hIna hote haiM (durgati patitaM na saMsayaH) aura durgati meM jAte haiM isameM gRha sambaMdhI sampUrNa AraMbha svayaM nahIM karatA aura na dUsaroM se karAtA vaha AraMbha tyAgakoI saMzaya nahIM hai| pratimAdhArI hai; parantu dharma ke nAma para maTha maMdira banavAtA hai aura AraMbha kI dhArmika vizeSArtha-yahAM AThavIM Arambha tyAga pratimA kA svarUpa kahate haiN| AraMbha, kriyAyeM karatA, karAtA hai to vaha jJAnahIna durgati kA pAtra hai, isa bAta ko pahale , mana ke pasarane ko kahate haiN| sAtavIM pratimA taka pAMcoM indriyoM kA saMyama huA, aba batAte haiM ! jisake mana kA saMyama ho jAtA hai aura jo zuddha bhAva kA dhArI hotA hai vaha Arambha AraMbhaM mana pasarasya, diTaM adisTa saMjutaM / tyAga pratimAdhArI hotA hai; kyoMki mana, dekhe-anadekhe nAnA prakAra ke kAryoM kA nirodhanaM ca kRtaM tasya, suddha bhAvaM ca saMjutaM // 426 // * vicAra karatA rahatA hai aura naye-naye prapaMcoM meM ulajhAtA hai| ghara-parivAra kA pApArambha ra chor3a diyA, pAMcoM indriyoM kA saMyama kara liyA; paraMtu yadi mana kA saMyama na huA to anRta aceta asatyaM, AraMbhaM jena kriiyte| yaha zubha rAga ke cakkara meM ulajhAtA hai| dharma ke nAma para maMdira, tIrtha, dharmazAlAyeM jina uktaM na disTaMte, jinadrohI mithyA tatparA // 427 // banavAnA, pUjA-pATha,pratiSThA karavAnA,dhana-vaibhava ikaTThA karanA, sAmAjika kAryoM adevaM aguraM jasya , adharma kriyate sdaa| " meM Age AnA, samAja kI sevA dharma pracAra ke nAma para apanI manamAnI karanA, pApa visvAsaM jena jIvasya, durgatiM duSa bhAjanaM // 428 // karate hue puNya aura dharma mAnatA hai, jinavANI ko nahIM dekhatA, manamAnI karatA hai meM vaha jinadrohI mithyAtva meM tatpara rahatA hai| jo sAmpradAyika bandhanoM meM baMdhakara AraMbhaM parigrahaM disTA, anaMtAnaMta ciNtye| 3 adeva, aguru, adharma kA sevana karatA hai. nAnA prakAra ke kriyA kAMDoM meM lagA rahatA te narA nyAna hInasya,durgati patitaM na sNsyH||429|| hai tathA anya sAmAjika prANiyoM ko unameM ulajhAtA hai, jo jIva aise tyAgI anvayArtha- (AraMbhaM mana pasarasya) AraMbha-mana kA phailAva hotA hai (disTara pratimAdhAriyoM kA vizvAsa karate haiM vaha duHkha bhogate aura durgati ke pAtra banate haiN| jo adisTa saMjutaM) jo dekhe hue aura binA dekhe hue duniyA bhara ke kAryoM meM lagA rahatA hai jIva apane ghara ko chor3akara AraMbha tyAga kara tyAgI ho jAte haiM parantu mana kA saMyama (nirodhanaM ca kRtaM tasya) jo usake kArya, bAhara kI kriyA aura aMtara ke vicAroM kA na hone tathA jJAnahIna hone se dharma aura samAja ke nAma para vizeSa Arambha aura parigraha nirodha kara detA hai (suddha bhAvaM ca saMjutaM) aura zuddha bhAva meM lIna rahatA hai vaha AraMbhaI kA phailAva phailAte haiM tathA usakI hI ananta ciMtAoM meM lage rahate haiM aise jJAnahIna tyAga pratimAdhArI hai| 8 ajJAnI tyAgI vratI durgati meM jAte haiM isameM koI saMzaya nahIM hai| (anRta aceta asatyaM) nAzavAna acetana-dhana, vaibhava, makAna, maMdira, maTha mana ke vaza meM na hone se mana ke phailAva dvArA jo jIva dharma ke nAma para 9 AdijhUThe (AraMbhaMjena krIyate) AraMbha ko jo karatA karAtA hai (jina uktaMna disTaMte) Arambha-parigraha meM Asakta ho jAtA hai, dhana kA lolupI ho jAtA hai vaha sacce deva, jinavANI meM kyA kahA hai ise nahIM dekhatA (jinadrohI mithyA tatparA) vaha jinendra kA guru,dharma kI zraddhA nahIM krtaa| vaha rAgI-dveSI kudeva aura camatkArika pratimAyeM drohI, jinavANI kI virAdhanA karane vAlA mithyAtva meM tatpara rahatA hai| adeva Adi tathA parigrahadhArI aura prapaMcI kuguru, aguru jo jina dharma ke viparIta (adevaM aguraMjasya) jo adeva aguru (adharmaM kriyate sadA) adharma kI kriyAyeM mithyAtva kA poSaNa karate haiM va hiMsAmayI kriyAkAMDa ko dharma mAnane lagate haiM tathA hamezA karate rahate haiM (visvAsaM jena jIvasya) jo jIva aise jIvoM kA vizvAsa karate haiM anya jIvoM ko upadeza dete haiM ki amuka deva, devI kI pUjA karane se dhanalAbha, 238
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-430,431 Oo putralAbha,rAjyalAbha hogaa| amuka sAdhu kI sevA bhakti karane se dhana, putra, rAjya kA pravartatA hai| saMsArI kAryoM kA Arambha karanA saMsAra ke bhramaNa kA kAraNa hai aura Atma saMrakSaNa rhegaa| amuka pUjA-pATha, japa-tapa, vrata, yAtrA karane se dhana, putrAdi kA kArya kA Arambha arthAt dharma dhyAna saMsAra ke du:khoM se chur3Ane vAlA hai, mokSa prApta samAgama hogaa| isa prakAra jo mithyAtva ke poSaka, jinadharma ke drohI, viparIta AcaraNa karAne vAlA hai| avinAzI nirvANa pada kA sAdhana Atma dhyAna hai,jahAM zuddhAtmA kA karane vAle kuguru aguru kI sevA bhakti karate haiM, bAta mAnate haiM vaha durgati ke pAtra banate * anubhava hai vahIM ratnatraya svarUpa nizcaya mokSamArga hai| haiM;kyoMki vaha to jJAnahIna ajJAnI svayaM durgati jAyeMge hI parantu Apa Dubante pAMDe le Arambha tyAgI zrAvaka sarvasaMkalpa-vikalpa aura unake kAraNabhUta saMsArI kAryoM DUbe jijamAna' / ata: Atma kalyANArthI jIva ko ina sArI bAtoM kA viveka karate ko chor3akara nizcita hokara apane Atma kalyANa meM datta-citta rahatA hai| na svayaM hue apanI pAtratA ko dekhate hue Age bar3hanA caahiye| koI pApArambha karatA hai, na karAtA hai, dharma ke nAma para kriyAkAMDa yA sAmAjika jisako apanI zuddha dRSTi kA Arambha ho jAye, jo ratnatraya se zuddha apane , vyavasthAoM meM nahIM uljhtaa| jise bhedajJAna tatvanirNaya ho gayA hai, apane brahmasvarUpa zAzvata dhruva svabhAva kI sAdhanA meM rata ho vahI saccA Arambha pratimAdhArI hai jo meM ramaNa karane lagA hai vahI udAsIna vItarAga mArga kA pathika, Atma dhyAna kI zAzvata pada ko prApta karegA isI bAta ko Age kahate haiM sAdhanA meM rata mokSamArgI Arambha tyAga pratimAdhArI hai| isake mana-vacana-kAya, AraMbhaM sukha disTI ca,saMmiktaM suddhaM dhuvaM / kRta-kArita se gRha sambaMdhI pApAraMbha kA tyAga hotA hai, anumodanA (anumati) kA darsanaM nyAna cAritraM,AraMbhaM suddha sAsvataM // 430 // tyAga nahIM hotaa| yadi putrAdi va kuTumbI ghara ke kAma kAja kI athavA vyApAra sambaMdhI salAha pUche to sammati rUpa usake hAni-lAbha batA deve parantu kisI kAma AraMbhaM suddha tatvaM, saMsAra duSa tiktayaM / ko karane kI preraNA na kre| mojyamArga ca disTate,prAptaM sAsvataM padaM // 431 // Arambha tyAgI, hiMsA se bhayabhIta ho, saMtoSa dhAraNa kara dhana-saMpadA se mamatva anvayArtha- (AraMbhaM suddha disTI ca) jisakI zuddha dRSTi kI zuruAta ho gaI ghaTAtA huA sarva prakAra ke vyApAra dhaMdhe karanA chor3a detA hai, yaha tIna prakAra kI hiMsA (saMmiktaM suddhaM dhuvaM) jo nizcaya zuddha samyakadRSTi hai (darsanaM nyAna cAritra) jisake kA tyAgI hotA hai-saMkalpI, udyogI, aarmbhii| ata: dharma ke nAma para bhI koI kriyA darzana jJAna cAritra kI zuddhi ho gaI (AraMbhaM suddha sAsvataM) vahI zuddha zAzvata Arambha kAMDa nahIM karatA / mAtra zarIra kI AvazyakatAoM kA viveka pUrvaka udAsInatA se tyAga pratimA dhArI hai| pAlana karatA huA apane Atma dhyAna kI sAdhanA meM saMlagna rahatA hai| (AraMbhaM suddha tatvaM) zuddha tatva kA AraMbha, vicAra, dhyAna sAdhanA karanA (saMsAra vizeSa-apane dravya, kSetra, kAla, bhAva kI yogyatA dekhakara hI vrata pratijJA, duSa tiktayaM) saMsAra ke duHkha se chur3Ane vAlA hai (moSyamArga ca disTate) mokSamArga ko dhAraNa karanA cAhiye; kyoMki binA apanI pAtratA, yogyatA ke tyAgI yA pratimAdhArI dikhAne vAlA hai (prAptaM sAsvataM padaM) avinAzI pada ko prApta karAne vAlA hai| hone se kucha bhI kalyANa nahIM hotaa| kaSAya, mamatva bhAva tathA inake bAhya AlambanoM vizeSArtha- Arambha tyAgI zrAvaka samyakdRSTi hotA hai, jo sarva laukika AraMbha sA hai jo sarva laukika AraMbha ko chor3ane aura virAgatA ke sAdhaka kAraNoM ko milAne se hI pratimA dhAraNa karane kA pUrNa kriyAoM ko mahApApa kA kAraNa samajhakara chor3a detA hai| apane zuddhAtma bhAvoM detA hai| apane zaTAtma bhAvoM yathArthaphala mila sakatA hai| jisakI dRSTi aura mArga badala gayA vaha Arambha pratimAdhArI yA kI prApti kA AraMbha arthAt dharma dhyAna kA AraMbha karatA hai, apane nizcaya zuddha hA samyakdarzana ke dvArA vaha ratnatraya kI zuddhi kA yatna karatA rahatA hai, vaha jAnatA hai 9.parigraha tyAga pratimA ki nizcaya ratnatraya, nija svabhAva zuddhAtmAnubhUti meM nimagna rahanA hI hai, usake 'mUccha parigrahaH mUrchA bhAva parigraha hai, para ke prati mUrchA, pudgala Adi kA niraMtara svAtmAnubhava kA abhyAsa rahatA hai, zuddhAtmA ke anubhava meM upayoga ko lagAne saMgraha vikalpakA kAraNa hai| jo saMkalpa-vikalpa rahita hokara apane Atma svarUpa 2 kA mukhya Arambha karatA hai| hiMsAmayI Arambha se bacatA hai, ahiMsA rUpa Arambha meM bhArAmbha karatA hai| hiMsAmagrI Arambha se bacatA hai ahiMsA rUpa Arambha meM kI sAdhanA karatA hai vaha parigraha tyAga pratimAdhArI hai isI bAta ko kahate haiM 239
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI parigrahaM para pudgalArthaM ca, parigrahaM navi ciMtae / grahaNaM darsanaM suddhaM parigrahaM navi disTate / / 432 / / anvayArtha - (parigrahaM para pudgalArthaM ca ) parigraha- dhana, dhAnya Adi pudgala zarIra Adi ke liye hotA hai (parigrahaM navi ciMtae) parigraha tyAga pratimAdhArI ina parigraha kI ciMtA nahIM karatA hai (grahaNaM darsanaM suddhaM) apane zuddhAtma svarUpa ko dekhatA hai usI ko grahaNa karatA hai (parigrahaM navi disTate) parigraha ko nahIM dekhatA hai| vizeSArtha AThavIM pratimA taka samyakadRSTi jJAnI apane brahma svarUpa meM ramaNa karane se bAhya kriyA kA kartRtva chor3a detA hai| navamIM pratimA meM para kA svAmitvapanA, para ko grahaNa karane kI bhAvanA bhI samApta ho jAtI hai, mUrcchA mamatva bhAva chUTa jAtA hai phira vaha bAhya parigraha dhana-dhAnya Adi pudgala zarIrAdi ke liye hotA hai, usakI ciMtA nahIM krtaa| usakA dRr3ha zraddhAna hotA hai ki mujhe kucha nahIM cAhiye maiM apane meM svayaM paripUrNa paramabrahma paramAtmA hU~, apane zuddhAtma svarUpa ko hI dekhatA hai aura grahaNa karatA hai phira ina bAharI zArIrika vyavasthAoM kI na ciMtA karatA hai, na dekhatA hai, na prayojana rakhatA hai; kyoMki usake nirNaya meM hotA hai ki pUrva karmodaya janya zarIrAdi kA jaisA pariNamana honA hai, ho rahA hai aura hogA, mujhe apane liye kucha nahIM cAhiye / isa zreNI meM Akara vaha apane pAsa kI sarva saMpatti jise denA hotA hai use de detA hai| zarIra se mamatva bhAva, mUrcchA chUTa jAne se sAmAnya AvazyakatAnusAra vastra Adi rakhatA hai| rAga-dveSa Adi AbhyaMtara parigraha kI maMdatA pUrvaka kSetra, vAstu (makAna) Adi dasa prakAra ke bAhya parigraha meM se Avazyaka vastra pAtra Adi ke sivAya zeSa saba parigraha ko tyAga detA hai, saMtoSa vRtti dhAraNa karatA hai| bAhya parigraha ke dasa bheda isa prakAra haiM- 1. kSetra (kheta, jamIna), 2. vAstu (ghara, makAna), 3. cAMdI rupayA paisA, 4. sonA rakama Adi, 5. dhana (gAya, bhaiMsa), 6. dhAnya (gehU~ Adi anAja), 7. dAsI, 8. dAsa, 9. vastra, 10. bartana / ina dasa prakAra ke bAhya parigraha kA tyAga karane se mithyAtva, krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda yaha caudaha prakAra ke aMtaraMga parigraha bhI kramazaH chUTane lagate haiN| bAhyAbhyaMtara donoM prakAra kA parigraha pApotpatti tathA AkulatA kA mUla hai WANA YZAT AND YET. 240 gAthA 432, 432 aisA nizcaya kara bAhya parigraha ko chor3ate hue apane mana meM ati AnaMda mAnatA hai| aisA vicAra karatA hai ki Aja kA dina dhanya hai jaba maiM AkulatA aura bandhanoM se chUTA, aba nirAkulatA se apane zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA kruuNgaa| parigraha se Arambha, ciMtA, zoka, mada Adi pApa upajate haiM jo mUrcchA, citta kI malinatA ke kAraNa haiM; ataeva saMtoSa nimitta mUrcchA ko ghaTAnA aura parigraha kA tyAga karanA Avazyaka hai| parigraha tyAga pratimA ke dhAraNa karane se gRhasthAzrama sambaMdhI sarva bhAra utara jAtA hai jisase nirAkulatA kA sukhAnubhava hone lagatA hai| bAhya parigraha kA tyAga aMtaraMga mUrcchA ke abhAva ke liye kiyA jAtA hai| yadi kisI ke pAsa bAhya parigraha kucha bhI na ho aura aMtaraMga meM mUrcchA vizeSa ho to vaha parigrahI hai; kyoMki yathArtha meM mUrcchA hI parigraha hai ataeva bhedavijJAna ke bala se aMtaraMga mUrcchA ko maMda karate hue bAhya parigraha chor3anA cAhiye tabhI parigraha tyAga janita nirAkula sukha kI prApti hotI hai| parigraha tyAgI ko ina bAtoM para bhI dhyAna denA cAhiye 1. parivAra jana auSadhi, AhAra jala Adi deveM, vastrAdi dhoveM, vyavasthA kareM zArIrika sevA Tahala kareM to ThIka aura yadi na kareM to Apa una para dabAva na DAle aura na aprasanna ho / 2. yaha gRha tyAgI yA gRhavAsI dono rUpa meM raha sakatA hai| 3. rAgAdi pUrNa vAtAvaraNa aura sthAna se dUra rahe, aise makAna maTha Adi meM bhI na rahe jahAM vikalpa hoM / 4. nimaMtraNa pUrvaka sadgrahastha ke yahAM AhAra karane jAve / 5. binA diye koI bhI vastu jala, miTTI bhI na leve| 10. anumati tyAga pratimA jo Arambha parigraha kI arthAt sAMsArika sAvadya karma vivAha, gRha banavAne, banija, sevA Adi kAryoM ke karane kI sammati upadeza nahIM detA, anumodanA nahIM karatA, samabuddhi hai, aisA apane Atma svarUpa meM rata rahane vAlA zrAvaka anumati tyAga pratimAdhArI kahalAtA hai| isI bAta ko Age kahate haiM anumataM na dAtavyaM, mithyA rAgAdi desanaM / ahiMsA bhAva suddhasya, anumataM na ciMtae / 433 // anvayArtha - (anumataM na dAtavyaM) Arambha parigraha sambaMdhI pApa kArya kI
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-434,435 Oo anumati nahIM detA (mithyA rAgAdi desana) mithyAtva, rAga-dveSa sambaMdhI upadeza bhI uddisTaM utkRSTa bhAvena, darsanaM nyAna saMjutaM / nahIM detA (ahiMsA bhAva suddhasya) ahiMsA aura bhAvoM kI zuddhi kA dhyAna rakhatA hai caranaM suddhabhAvasya, uhisTaM AhAra suddhaye // 434 // (anumataM na ciMtae) anumati dene kA ciMtavana bhI nahIM karatA vaha anumati tyAga pratimAdhArI hai| aMtarAya manaM kRtvA , vacanaM kAya ucyte| vizeSArtha- dasavIM pratimA anumati tyAga hai| isa zreNI meM zrAvaka,dharma sambaMdhI mana suddhaM vaca suddhaM ca, uhisTaM AhAra suddhaye // 435 // carcA ke sivAya aura koI laukika carcA nahIM karatA hai| koI laukika sammati gRhastha anvayArtha- (uddisTaM utkRSTa bhAvena) uddezya, zreSTha bhAvoM ke sAtha (darsanaMnyAna ke kSaNabhaMgura mithyA kArya sambaMdhI, vyApAra sambaMdhI yA vivAha Adi sambaMdhI pUche to saMjutaM) samyakadarzana, samyakjJAna sahita (caranaM suddhabhAvasya) samyakcAritra pAlane kucha nahIM kahatA hai aura na mana meM hI usa sambaMdha meM acchA yA burA ciMtavana karatA hai kA jisakA uddezya ho, vaha zuddha bhAva kA dhArI (uddisTaM AhAra suddhaye) uddezya rahita hai| Atma kalyANa sambaMdhI dharma kI carcA karatA hai| hamezA rAga-dveSa se rahita zuddha AhAra ko grahaNa karane vAlA uddiSTa tyAga pratimAdhArI hai| ahiMsAmayI zuddha bhAvoM kA lakSya rakhatA hai, isake pariNAmoM meM ahiMsA bhAva bahuta (aMtarAya manaM kRtvA) aMtarAya mana ke (vacanaM kAya ucyate) vacana ke aura adhika rahatA hai| apane nimitta se kiMcit bhI hiMsA ho yaha ise rucikara nahIM hai kAya sambaMdhI kahe gaye haiM unako bacAkara (mana suddhaM vaca suddhaM ca) zuddha mana aura zuddha isaliye yaha pahale se nimaMtraNa nahIM mAnatA, bhojana ke samaya koI bulAve to calA vacana sahita (uddisTaM AhAra suddhaye) AhAra kI zuddhi honA uddiSTa tyAga pratimA hai| jAtA hai, sadA zuddha AtmA ke dhyAna kA lakSya rahatA hai| & vizeSArtha- gyArahavIM pratimA, sAdhu pada dhAraNa karane ke liye aMtima sIr3hI udAsInatA pUrvaka parivAra se alaga ekAMta sthAna caityAlaya, dharmazAlA Adi hai| jisake sAre saMsArI uddezya samApta ho gaye. kisI prakAra kI kAmanA-vAsanA meM rahakara dharma dhyAna karanA, kuTumbI athavA anya zrAvakoM ke ghara jImane ke samaya nahIM rahI, jo zarIra se nirmamatva ho gayA, jisake utkRSTa bhAva ratnatraya mayI nija balAne para bhojana kara AnA, sadA saMtoSI rahanA, kisI se burA-bhalA na kahanA, na zadvAtmA ke dhyAna meM lIna rahane ke ho gaye, jise aba kisI se koI prayojana rahA hI rAga-dveSa karanA, saMsArI zubha-azubha kAryoM meM harSa-zoka nahIM mAnanA aura na kisI nahIM, jisake bhojana karane ke bhAva bhI samApta ho gaye, khAne kA rAga chUTa gayA, prakAra kA sAMsArika citavana karanA, IryA samiti pUrvaka gamana karanA aura bhASA samiti mana-vacana-kAya sambaMdhI aMtarAya kA dRDhatA se pAlana karane vAlA, mana kI zuddhi, sahita vacana bolanA,yaha dasavIM pratimAdhArI zrAvaka kA vyavahAra AcaraNa hai| vacana kI zuddhi rakhane vAlA,kAya kI sthiratA ke liye bhikSA dvArAzuddha AhAra grahaNa gRhastha saMsAra sambaMdhI Arambha kI anumati kA tyAga hone se pAMca pApa kA nava " karatA hai vaha uddiSTa tyAga pratimAdhArI hai| karatA hai vaha Tipa tyAga pati koTipUrvaka tyAga hokara pApAzrava kriyAyeM sarvathA ruka jAtI haiM, AkulatA kA abhAva yaha utkRSTa zrAvaka abhI vItarAgI nahIM huA hai, zarIra se rAga kA sadbhAva hai; hone se citta kI vikalatA dUra hotI hai jisase mana vaza meM hokara icchAnusAra dharma paraMta vItarAgI hone ratnatraya svarUpa kI sAdhanA karane ke liye dRDha saMkalpita hai dhyAna meM zIghra sthira hone lagatA hai| 8 isaliye ghara parivAra se sambaMdha tor3akara sAdhuoM ke satsaMga meM vana Adi meM jAkara 11. uddiSTa tyAga pratimA rahatA hai| zarIra para mAtra laMgoTI cAdara rakhatA hai, bhikSA dvArA bhojana grahaNa karatA jo anumati tyAgIzrAvaka cAritramoha ke maMda ho jAne se utkRSTa cAritra arthAt hai| isa pratimA vAle sAdhaka ke do bheda hote haiM-1. kSullaka, 2. ailk| darzanAcAra, jJAnAcAra, cAritrAcAra,tapAcAra aura vIryAcAra inapaMca AcAroM kI prApti __ anumati tyAga pratimA taka dharmazAlA meM va ekAMta ghara meM athavA kSetra Adi meM evaM ratnatraya kI zuddhatA aura pUrNatA ke nimitta zuddha bhAvoM kA ArAdhana karatA hai, rahakara dharma sAdhana kara sakatA thaa| gyArahavIM pratimA vAlA munirAja kI saMgati meM rahegA saMsAra se pUrNa virakta hokara apane samasta uddezya kA tyAga karatA hai vaha uddiSTa tyAga kyoMki yaha muni dharma pAlana karane kA abhyAsa karane vAlA ho jAtA hai| jaise- muni pratimAdhArI hai, isI bAta ko kahate haiM varSAkAla ke cAra mAha sivAya bihAra karate haiM, nagara ke pAsa pAMca dina, grAma ke pAsa 241
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ You zrI AcakAcAra jI gAthA-456 Oo eka dina hI Thaharate haiM tathA paidala bihAra karate haiM vaise hI yaha zrAvaka kregaa| dekhAdekhI zrAvaka kI gyAraha pratimAoM meM kahI huI pratijJAoM meM se koI do-cAraG 1.kSullaka-kSullaka eka khaMDa vastra jisase pUrA zarIra na Dhake tathA eka pratijJAyeM apanI icchAnusAra nIcI-U~cI,yadvA-tadvA dhAraNa kara tyAgI bana baiThate haiM laMgoTa rakhatA hai| sardI-garmI, daMzamasaka Adi kI bAdhA sahane kA abhyAsa karatA aura manamAnI svacchaMda pravRtti karate haiM jisase sva-para kalyANa kI bAta to dUra, hai| jIva dayA ke liye morapicchI va kamaMDala meM zauca Adi ke liye jala rakhatA hai, ulTI dharma kI bar3I bhArI haMsI va hAni hotI hai| aise loga 'Apa DubaMte pAMDe le DUbe bhikSA lene ke liye eka pAtra bhI rakhatA hai| eka ghara athavA pAMca sAta ghara se bhikSA jijamAna' kI kahAvata ke anusAra svata: dharma viruddha pravRtti kara apanA akalyANa bhojana ekatra kara aMtima ghara meM baiThakara bhojana pAna karake apane sthAna para calA jAtA karate haiM aura dUsaroM ko bhI aisA upadeza dekara unakA akalyANa karate haiM; ataeva hai| caubIsa ghaMTe meM eka hI bAra bhojana pAna karatA hai, kezoM ko katarAtA hai athavA lauMca AtmakalyANArthI bhavyoM ko ucita hai ki pahale dharma kA vAstavika svarUpa samajheM, bhI kara sakatA hai| haiM mukti ke mArga ko jAneM,tatvoM kA sahI jJAna kareM,apane AtmA ke svabhAva-vibhAva ko ____2. ailaka-ailaka eka laMgoTa mAtra rakhate haiM, ve muni ke samAna kezoM kA lauca jaaneN| vibhAva tajane aura svabhAva kI prApti ke liye kAraNarUpa zrAvaka tathA munivrata karate haiM, kASTha kA kamaMDala rakhate haiN| bhikSA se eka ghara meM baiThakara apane hAtha meM hI kI sAdhaka bAhya-aMtaraMga kriyAyeM va unake phala ko jAneM tatpazcAt yathAzakti cAritra bhojana grAsa rUpa lekara karate haiM, muni dharma kA abhyAsa karate haiN| aMgIkAra kreN| zrAvaka kI gyAraha pratimAoM kA abhyAsa karake pIche munivrata dhAraNa yaha donoM kSullaka-ailaka gyAraha pratimAoM ke niyamoM ko jo utkRSTa cAritra meM kara karmoM kA nAza kareM aura paramAtmA bana svarUpAnanda meM magana rheN| bAdhaka nahIM hai yathAvat pAlana karate haiN| sAdhu hone kI bhAvanA bhAte haiM, Atma dhyAna isa prakAra gyAraha pratimAoM kA svarUpa kahA, jo bhavya inakA samyak prakAra kA vizeSa anurAga rakhate haiN| ailaka vizeSa virakta haiM, rAtri ko mauna rakhakara dhyAna pAlana karate haiM vaha mokSagAmI haiMkarate haiN| uddiSTa AhAra ke tyAgI isaliye hote haiM ki unake Azaya se zrAvaka koI pratimA ekAdasaM jena, jina uktaM jinAgamaM / Arambha na kare, svayaM ke liye jo banAve usI meM se dAna rUpa jo deve usI meM saMtoSa pAlaMti bhavya jIvasya, mana suddha svAtmaciMtanaM // 436 // karate haiN| uddiSTa AhAra tyAgI mana-vacana-kAya, kRta-kArita-anumodanA sambaMdhI doSa rita-anamoTanA sambaMdhI Topa anvayArtha- (pratimA ekAdasaM jena) jo yaha gyAraha pratimA haiM (jina uktaM anvayAtha- (prAtamA ekAdasa jana) jA yaha gyAraha prAtama rahita bhikSAcaraNa pUrvaka AhAra grahaNa karate haiN| jAti-saMpradAya ke bandhanoM se rahita jinAgama) jinendra paramAtmA ke kahe anusAra jinavANI meM kahI haiM (pAlaMti bhavya sadgRhastha brAhmaNa, kSatriya, vaizya jo sapta vyasana ke tyAgI, aSTa mUlaguNa kA pAlanajIvasya) jo bhavya jIva inakA pAlana karate haiM (mana suddhaM svAtma ciMtana) mana ko zuddha karate hoM, unake yahAM se apane niyamAnusAra zuddha AhAra grahaNa kara sakate haiN| uddiSTa karake AtmA kA dhyAna karate haiM vaha mokSagAmI haiN| tyAga karane se pAMcoM pApa tathA parataMtratA kA sarvathA abhAva ho jAtA hai| isa pratimA ke ra vizeSArtha- ina gyAraha pratimAoM kA svarUpa jaisA jinendra paramAtmA dvArA aMta meM aNuvrata, mahAvratoM ko sparzane lagate haiN| yahAM taka pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya upadiSTa jinAgama meM kahA gayA hai, vaisA hI apane zuddha bhAvoM se Atma ciMtavana, dhyAna kA jitanA-jitanA maMda udaya hotA jAtA hai, utanA bAharI va aMtaraMga cAritra bar3hatA karane hetu nija Atma kalyANArtha likhA gayA hai, jo bhavya jIva inakA pAlana kareMge, jAtA hai| apane zuddhAtma svarUpa kI sAdhanA aura dhyAna kI sthiti bar3hane lagatI hai, 5 karate haiM ve mokSamArgI sacce zrAvaka haiN| bhAvoM meM vizuddhatA bar3hatI jAtI hai, bhAvoM kI utkRSTatA hone se muni vrata dhAraNa kara vratI zrAvaka sadA sallekhanA (samAdhi) maraNa karane ke utsAhI va abhilASI mokSa ko prApta hotA hai| rahate haiM isaliye viSayoM kI mUrchA tathA kaSAyoM kI vAsanA manda karate hae yathAsaMbhava X vizeSa-bahudhA dekhA jAtA hai ki kitane bhAI-bahina aMtaraMga meM Atma kalyANa pUrNa rIti se bhalIbhAMti vrata pAlana karate haiM-vahA~ jo zrAvaka saMsAra, zarIra,bhogoM se kI icchA rakhate hue bhI binA tatvajJAna prApta kiye samyakdarzana se rahita dUsaroM kI virakta hote hue indriyoM ke viSaya tathA kaSAya tajakara mana-vacana-kAya se nija 242
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67026 CSCG zrI AvakAcAra jI svarUpa ko sAdhate hue maraNa karate haiM ve sAdhaka zrAvaka kahalAte haiN| zrAvaka kI gyAraha pratimAoM meM se koI bhI pratimAdhArI samAdhi maraNa kara sakatA hai| jo AtmahitaiSI ratnatraya dharma kI rakSA ke liye zarIra kI kucha paravAha nahIM karate unakA samAdhimaraNa stuti yogya hai; kyoMki jo phala bar3e-bar3e kaThina vrata-tapa karane se prApta hotA hai vahI samAdhimaraNa karane se sahaja meM prApta ho jAtA hai| bAraha bhAvanA vairAgya kI mAtA saMvega-nirveda kI utpAdaka hai, inake cintavana karane se saMsAra se viraktatA hokara darzana, jJAna, cAritra, tapa bhAvanAoM meM gAr3ha ruci utpanna hotI hai; ataeva samAdhimaraNa karane vAlA ina bhAvanAoM, ArAdhanAoM yukta paMca parameSThI ke guNoM kA tathA Atma guNoM kA cintavana kre| nikaTavartI sAdharmI bhAIyoM ko bhI cAhiye ki samAdhimaraNa karane vAle kA utsAha hara samaya bar3hAte raheM, dharma dhyAna meM sAvadhAna karate raheM / vaiyAvRtti karate hue sadupadeza deveM aura ratnatraya meM upayoga sthira karAveM / yaha bAta dhyAna meM rahe ki samAdhimaraNa karane vAle ke pAsa kuTumbI yA koI dUsare AdamI sAMsArika vArtAlApa na kareM, roveM nahIM, kolAhala na kareM; kyoMki aisA hone se samAdhimaraNa karane vAle kA mana udvega rUpa ho jAtA hai ataeva hara eka sajjana ko yahI ucita hai ki usake nikaTa saMsAra zarIra bhogoM se virakta karane vAlI carcA vArtA kareM tathA Age jo bar3e bhArI parISaha, upasarga sahakara sama bhAvoM pUrvaka samAdhimaraNa jinhoMne sAdhA hai una sukumAla Adi satpuruSoM kI kathA kaheM jisase samAdhimaraNa karane vAle ke citta meM utsAha aura sthiratA utpanna ho| isa prakAra samatA sahita, mamatA rahita zarIra kA tyAga karanA samAdhimaraNa kahalAtA hai| samAdhimaraNa ke pAMca aticAra tyAgane yogya haiM- 1. kucha kAla aura jIne kI AzA, 2. zIghra mara jAne kI icchA, 3. mitrAnurAga para kA smaraNa milane kI icchA, 4. pUrva meM bhoge hue bhogoM kA smaraNa karanA, 5 . para bhava meM viSaya bhogoM kI - vAMchA karanA / jo aNuvratI satpuruSa aticAra rahita sanyAsa maraNa karate haiM ve apane kiye hue vrata rUpI maMdira para mAnoM kalaza car3hAte hue svarga meM maharddhika deva hote haiN| do-cAra bhava meM hI sacce AtmIka nirAkulita svarUpAnanda ko prApta hote haiM; kyoMki samAdhimaraNa ke bhale prakAra sAdhane se agale janma meM vAsanA calI jAtI hai jisase vaha jIva vahAM virAga ruci hokara nirgranthapanA dhAraNa karane ko utsAhita hotA hai aura mosh remnach new noch new mosh. 243 gAthA-427,438 zIghra hI munivrata dhAraNa kara zuddha svarUpa ko sAdhakara mokSa prApta karatA hai| gyAraha pratimAoM kA pAlana karane se pAMca aNuvrata zuddha ho jAte haiM jisase mahAvrata aura sAdhu pada pragaTa hotA hai, isakA varNana karate haiM anuvrataM paMca utpAdaMte, ahiMsA nRta ucyate / asteyaM baMdha vrataM suddhaM, aparigrahaM sa ucyate // 437 / / anvayArtha - (anuvrataM paMca utpAdaMte) gyAraha pratimA pAlana karane vAle ke pAMca aNuvrata pragaTa, zuddha hote haiM (ahiMsA nRta ucyate) jinheM ahiMsA, satya kahate haiM (asteyaM baMbha vrataM suddha) acaurya aura brahmacarya vrata zuddha hote haiM (aparigrahaM sa ucyate) aparigraha, isa prakAra pAMca aNuvrata kahe jAte haiN| vizeSArtha - vrata pratimA se bAraha vratoM kA pAlana hotA hai, gyAraha pratimA taka paMcANuvrata kI pUrNa zuddhi ho jAtI hai| ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya aura aparigraha yaha jo pAMca aNuvrata rUpa meM zrAvaka dazA meM pAlana karatA thA, yahAM se yaha mahAvrata rUpa ho jAte haiM jisase sAdhu pada pragaTa ho jAtA hai| aNuvrata kI zuddhi hone se mahAvrata kA kyA svarUpa hotA hai, usakA varNana karate haiM, prathama ahiMsA mahAvrata kA svarUpa kahate haiM hiMsA asatya sahitasya, rAga doSa pApAdikaM / dhAvaraM asa AraMbha, tiktaMte je vicaSyanA / / 438 / / anvayArtha - (hiMsA asatya sahitasya) hiMsA aura asatya ina prayojanoM ko lekara (rAga doSa pApAdikaM ) rAga-dveSa, pApa Adi ko (thAvaraM trasa AraMbha) sthAvara va trasa ke Arambha ko (tiktaMte je vicaSyanA) jo vijJajana haiM ve chor3a dete haiN| vizeSArtha - aNuvrata meM trasa jIvoM kI hiMsA aura niSprayojana pApoM kA tyAga hotA hai| mahAvrata rUpa hone para hiMsA aura asatya sahita rAga-dveSa pariNAma, samasta pApa, viSaya- kaSAya aura trasa - sthAvara kI ArambhI hiMsA kA tyAga bhI ho jAtA hai| jo jJAnI vijJajana haiM, jinheM aba saMsAra zarIra bhogoM se koI prayojana nahIM rahA, vaha sva-para dravya hiMsA aura bhAva hiMsA se bacate hue sAvadhAnI pUrvaka ahiMsA mahAvrata kA pAlana karate haiN| aMtaraMga meM vItarAga bhAva aura bAhara meM samasta Arambha pApa Adi kA tyAga hI ahiMsA dharma hai|
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AcakAcAra jI gAthA-439-442 ) dUsare, satya mahAvrata kA svarUpa kahate haiM bhAgI hote haiN| vyavahAra meM caura karma va caura bhAva kA tyAga tathA jinendra kI AjJA ke anRtaM anRtaM vAkyaM, anRta aceta disttte| anusAra vastu svarUpa kA yathArtha zraddhAna, jJAna tathA tadrUpa AcaraNa karanA hI asAsvataM vacana proktaMca,anRtaM tasya ucyate // 439 // acaurya mahAvrata hai| sAdhaka dharma sAdhana ke nimitta zAstra aura AhAra ke atirikta anvayArtha- (anRtaM anRtaM vAkyaM) jhUTha bolanA asatya vacana kahalAtA hai anya koI vastu dI huI bhI na leve kyoMki sarva prakAra ke parigraha kA tyAgI kucha bhI (anRta aceta disTate) kSaNabhaMgura nAzavAna acetana padArthoM ko dekhanA (asAsvataM grahaNa karatA hai to acaurya vrata kA dhAraka nahIM hai| vacana proktaMca) jhUThe mithyA vacana kahanA (anRtaM tasya ucyate) yaha saba asatya kahe cauthe, brahmacarya mahAvrata kA svarUpa kahate haiMjAte haiM inakA tyAga hI satya mahAvrata hai| brahmacarya ca suddhaca, abaMbhaM bhAva tiktayaM / vizeSArtha- asatya kA tyAga hI satya mahAvrata hai| asatya vAkya bolanA, 6 vikahA rAga mithyAtvaM, tiktaM baMbha vrataM dhurva // 441 / / mithyAtva poSaka vacana kahanA, kSaNabhaMgura nAzavAna acetana padArthoM ko dekhanA, yaha mana vayana kAya hRdayaM suddhaM,suddha samaya jinAgamaM / saba asat kahe jAte haiM inakA tyAga hI satya mahAvrata hai| jagata kI samasta kriyAyeM vikahA kAma sadbhAva, tiktaMte brahmacArinA / / 442 // nAzavAna haiM, eka samaya kI paryAya bhI kSaNabhaMgura nAzavAna hai, inako sthira kahanA asatya hai / karmodaya janya bhAva bhI anitya hai, inheM nitya mAnanA hI asat hai| 5 anvayArtha- (brahmacarya ca suddhaca) brahmacarya kI zuddhi vaha hai (abhaMbhAva tiktayaM) jinavANI ke pratikUla vacana kahanA bhI asatya hai| hara eka vacana jinasUtra kI dRr3hatA: 8. jahAM abrahma bhAva chUTa gaye (vikahA rAga mithyAtvaM) vikathA, rAga aura mithyAtva ke karAne vAlA bolanA hI satya mahAvrata hai| zAMta aura mauna ho jAne vAlA hI satya / (tiktaM baMbha vrataM dhuvaM) chUTane para hI brahmacarya mahAvrata sahI hotA hai| mahAvratI hai| (mana vayana kAya hRdayaM suddha) mana, vacana, kAya aura hRdaya ke zuddha hone se tIsare, acaurya mahAvrata kA svarUpa kahate haiM OM (suddha samaya jinAgama) jinAgama ke anusAra zuddhAtma svarUpa meM ramaNa hotA hai (vikahA 3 kAma sadbhAva) jaba vikathA aura kAma kA sadbhAva (tiktaMte brahmacArinA) chUTa jAtA asteyaM steya karmasya, caura bhAvaM na kriiyte| hai. taba hI apane brahma svarUpa meM ramaNa hotA hai aura vahI brahmacArI brahmacarya jina uktaM vacana suddhaM ca, asteyaM lopanaM kRtaM // 440 // 2 mahAvratadhArI hai| anvayArtha- (asteyaM steya karmasya) acaurya vrata-jisameM corI ke karma (caura vizeSArtha- brahmacarya arthAt brahma svarUpa meM ramaNa karanA, sAtavIM brahmacarya bhAvaM na krIyate) aura corI ke bhAva bhI na kiye jAyeM (jina uktaM vacana suddhaM ca)5 pratimA se yaha sthiti banane lagatI hai| apane brahma svarUpa ke atirikta zarIrAdi saba jinendra dvArA kathita upadeza ko zuddhatA se pAlana karanA (asteyaM lopanaM kRtaM) unakA abrahma hai isa ora kA bhAva bhI chUTa jAtA hai vahAM brahmacarya kI zuddhi hai| vikathA, rAga lopa na karanA hI acaurya mahAvrata hai| 3 aura mithyAtva bhAva kA chUTa jAnA nizcaya se brahmacarya vrata hai| jahAM kuzIla ke bhAva vizeSArtha- tIsarA acaurya vrata yaha hai ki corI ke karma aura corI ke bhAva bhInachUTa jAte haiM, sparzana indriya ke viSaya kA rAga chUTa jAtA hai, vikathA kI ora mana kiye jaayeN| asatya vacana bolanA bhI corI hai, jo pada dhAraNa kiyA jAve usake jAtA hI nahIM hai| hamezA apane brahma svarUpa AtmA kA manana ciMtana dhyAna rahatA / 9 viparIta AcaraNa karanA, vrata, niyama, saMyama lekara bhaMga karanA bhI corI hai| jinendra hai| kI AjJA pramANa vastu kA svarUpa vicAranA cAhiye, vaisA hI kahanA cAhiye aura vaisA mana meM koI kAmabhAva-rAgabhAva kA na honA, vacana se hAsya janaka rAgavarddhaka, hI pAlana karanA cAhiye / jo jainAgama meM nirUpita jinendra kI dezanA ke viparIta kAmotpAdaka carcA bhI nahIM karanA, zarIra kI koI kuceSTA na honA, hRdaya se zuddha AcaraNa karate haiM, kahate haiM, socate haiM, batAte haiM, ve jinAjJA lopI corI ke doSa ke hokara jinAgama meM kahe anusAra apane zuddhAtma svarUpa kA dhyAna karanA hI brahmacarya Presicknorresponding
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI mahAvrata hai| jaba hRdaya se kAma bhAva aura vikathAoM kA sadbhAva bhI chUTa jAtA hai vahI brahmacArI hai| veda ke udaya janita maithuna sambaMdhI sampUrNa kriyAoM kA sarvathA tyAga tathA sarva prakAra kI striyoM meM vikAra bhAva kA abhAva vaha dravya brahmacarya aura svAtma svarUpa meM sthiti honA nizcaya brahmacarya hai, donoM kA honA hI brahmacarya mahAvrata hai| pAMcaveM, aparigraha mahAvrata kA svarUpa kahate haiM parigraha pramAnaM kRtvA, para dravyaM navi disTate / anRta asatya titaM ca parigraha pramAnastathA // 443 // anvayArtha- (parigraha pramAnaM kRtvA) parigraha kA pramANa karake ( para dravyaM navi disTate) jo para dravya kI tarapha bhI nahIM dekhatA (anRta asatya tiktaM ca) kSaNabhaMgura nAzavAna asat padArthoM kA saMyoga chUTa gayA (parigraha pramAnastathA) isa prakAra parigraha tyAga se aparigraha hotA hai| vizeSArtha navamIM pratimA meM parigraha tyAga aNuvrata rUpa thA, yahAM jaba samasta saMyoga sambaMdha hI chUTa gaye, jisakI dRSTi apane brahma svarUpa para lagI hai, jo para dravya ko dekha hI nahIM rahA, kSaNabhaMgura nAzavAna asat padArthoM se jisakA sambaMdha chUTa gayA, mAtra zarIra kA hI saMyoga hai parantu usase bhI koI mamatva mUrcchA bhAva nahIM hai, apane brahma svarUpa meM ramaNa aura Atma dhyAna kI sAdhanA meM nirantara saMlagna haiM ise aparigraha mahAvrata kahate haiN| isa prakAra kI sAdhanA karake utkRSTa zrAvaka sAdhu pada dhAraNa karatA hai, Age sAdhu pada ke svarUpa kA varNana karate haiM SYAA AAAAAN FANART YEAR. gAthA- 443-445 etat kriyA saMjuktaM, suddha saMmikta sArdhayaM / dhyAnaM suddha samayaM ca utkRsTaM srAvagaM dhuvaM // 444 // sAdhaU sAdhu lokena, ratnatrayaM ca saMjutaM / dhyAnaM tiartha suddhaM ca avadhiM tena disTate / / 445 / / anvayArtha - (etat kriyA saMjuktaM ) isa prakAra Upara kahI huI kriyAoM se saMyukta sAdhaka (suddha saMmikta sArdhayaM) zuddha samyaktva kI sAdhanA karatA hai (dhyAnaM suddha samayaM ca) aura zuddha AtmA ke dhyAna meM lIna rahatA hai (utkRsTaM srAvagaM dhuvaM ) 245 vahI nizcaya se utkRSTa zrAvaka sAdhaka hai| (sAdhaU sAdhu lokena) vahI sAdhaka saccA sAdhu loka meM pUjya hai (ratnatrayaM ca saMjutaM) jo nizcaya ratnatraya - samyakdarzana, samyakjJAna aura samyakcAritra se saMyukta hotA hai (dhyAnaM tiartha suddhaM ca ) jo ratnatraya se zuddha AtmA kA dhyAna karatA hai (avadhiM tena disTate) usake avadhi jJAna dikhAI dene lagatA hai| vizeSArtha jo samyakadRSTi jJAnI avrata bhAva se Upara uThakara vrata dhAraNa karatA hai, gyAraha pratimAoM kA pAlana karatA hai vaha utkRSTa zrAvaka (sAdhaka) apane meM paripUrNa zuddhAtmA kI dhyAna sAdhanA meM rata rahatA hai| bAhara se samasta Arambha, pApa-parigraha, viSayAdi kaSAyoM se mukta ho jAtA hai, jisako saMjvalana kaSAya kA udaya hotA hai, vaha sAdhaka sAdhu pada dhAraNa karatA hai, jo loka meM pUjya hotA hai| nizcaya-vyavahAra se samanvita ratnatraya - samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra kA dhArI ratnatraya se zuddha, AtmA kA dhyAna karane vAlA hotA hai jise avadhijJAna pragaTa ho jAtA hai| jo paMcendriya ke viSayoM se virakta, Arambha parigraha se rahita aura jJAna, dhyAna, tapa meM lavalIna ho vahI sAdhu hai| jise loka sthita jIva pudgalAdi SaTdravyoM ke yathArtha svarUpa pUrvaka zuddha Atma dravya kI svAbhAvika paryAyoM ke aura pudgala janita vaibhAvika paryAyoM ke jAnane se mithyAbuddhi dUra hokara tatva kA sahI nirNaya, satzraddhAna aura samyakjJAna kI prApti ho jAtI hai taba vaha apane zuddha svabhAva kI prApti ke liye usake sAdhaka kAraNoM ko * milAtA hai aura bAdhaka kAraNoM ko dUra karatA hai, isI kriyA ko samyakcAritra kahate haiN| cAritra kI AraMbhika zreNI meM hiMsAdi pAMca pApoM kA sthUlapane tyAga hotA hai jise zrAvaka dharma yA aNuvrata kahate haiM inake rakSaNArtha tathA mahAvratoM kI Arambhika kriyAoM ke zikSaNArtha digvrata Adi sapta zIloM kA pAlana kiyA jAtA hai, jisakA phala yaha hotA hai ki aNuvrata, mahAvratoM ko sparzane lagate haiM aura inakA pAlaka puruSa *mahAvrata dhAraNa karane kA adhikArI ho jAtA hai| cAritra kI uttara zreNI meM hiMsAdi pAMca pApoM kA sampUrNapane tyAga hotA hai ise muni dharma yA mahAvrata kahate haiN| isake nirvAhana tathA rakSaNArtha pAMca samiti, tIna gupti bhI pAlana kI jAtI haiN| jisakA phala yaha hotA hai ki mahAvrata yathAkhyAta
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6393 zrI AvakAcAra jI 7 cAritra ko prApta ho jAte haiN| muniyoM ke utsarga-apavAda do mArga kahe gae haiM- 1. utsarga mArga - jahAM zuddhopayoga parama vItarAga saMyama hotA hai vaha utsarga mArga hai| 2. apavAda mArga - jahAM zuddhopayoga se bAhya sAdhana AhAra, bihAra, nihAra, kamaNDala, pIchI Adi ke grahaNa tyAga yukta zubhopayoga rUpa sarAga saMyama hotA hai use apavAda mArga kahate haiN| inameM apavAda mArga, utsarga mArga kA sAdhaka hotA hai| AtmajJAna pUrvaka dhyAna meM lavalIna rahanA hI sAdhu kA kartavya hai| aba sAdhu kA AcaraNa kriyAoM kA pAlana karanA batalAte haiM nyAnaM cAritra saMpUrna, kriyA trepana saMjutaM / paMca vrata samidica, gupti traya pratipAlaye // 446 // cAritraM caranaM suddhaM, samaya suddhaM ca ucyate / saMpUna dhyAna jogena, sAdhao sAdhu lokarya / / 447 // anvayArtha - (nyAnaM cAritra saMpUna) sAdhu samyakjJAna aura samyakcAritra se paripUrNa hote haiM (kriyA trepana saMjutaM ) zrAvaka kI trepana kriyAoM sahita hote haiM (tapaMca vrata samidi ca) tapa aura mahAvrata, pAMca samiti tathA (gupti traya pratipAlaye) tIna gupti kA pAlana karate haiN| ( cAritraM caranaM suddhaM) isa vyavahAra cAritra se nizcaya samyakcAritra zuddha hotA hai (samaya suddhaM ca ucyate) use hI zuddhopayoga rUpa kahA jAtA hai (saMpUrna dhyAna jogena) joyoga se dhyAna samAdhi kI (sAdhao sAdhu lokayaM) sAdhanA karate haiM vahI sAdhu loka meM pUjya hote haiN| vizeSArtha - nirgrantha jaina sAdhu zAstra jJAtA va AtmajJAnI hote haiM, pUrNa cAritra ke abhyAsI hote haiM, zrAvaka kI trepana kriyA (samyaktva, aSTa mUlaguNa, cAra dAna, ratnatraya kI sAdhanA, rAtri bhojana tyAga, pAnI chAnakara pInA, gyAraha pratimA, bAraha vrata, bAraha tapa) sahita pAMca mahAvrata, pAMca samiti aura tIna gupti kA pAlana karate haiN| bAraha tapa (chaha bAhya, chaha aMtaraMga) inakA varNana pUrva meM kiyA jA cukA hai, pAMca mahAvrata kA svarUpa bhI varNana kiyA jA cukA hai, yahAM saMkSepa meM kahate haiN| pAMca mahAvrata- ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha jinakA AcaraNa pUrNa rUpeNa sAvadya kI nivRtti aura mokSa kI prApti ke liye kiyA jAye vahI mahAvrata SYARAT YAAAAN FANART YEAR. 246 gAthA- 446, 447 hai| jinakA AcaraNa mahAzaktivAna, puNyavAna puruSa hI kara sakate haiN| mahAvrata dhAraNa karane vAlA mahAna hotA hai aura paramAtmA banatA hai| pAMca samiti-sama arthAt bhale prakAra zAstrokta, iti arthAt gamana Adi meM pravRtti karanA samiti hai| isameM samIcIna ceSTA sahita AcaraNa hotA hai isaliye yaha vratoM kI rakSaka aura poSaka haiN| inakA svarUpa isa prakAra hai 1. IrSyA samiti - cAra hAtha bhUmi nirakhakara, dina meM rauMde hue mArga meM sama bhAva se gamana karanA IryA samiti hai| aticAra- gamana karate samaya bhUmi kA bhalI-bhAMti avalokana nahIM karanA, idhara-udhara dekhate hue calanA / 2. bhASA samiti - zuddha, miSTa, alpa vacana bolanA bhASA samiti hai / aticAra- deza kAla ke yogya-ayogya vicAra kiye binA bolanA, binA pUche bolanA, pUrA sune jAne binA bolanA / 3. eSaNA samiti- AhAra grahaNa kI pravRtti ko eSaNA samiti kahate haiN| zuddha bhojana, anuddiSTa arthAt jo apane nimitta se na banAyA ho, zrAvaka ne apane liye banAyA ho, bhikSA pUrvaka trikula arthAt brAhmaNa, kSatriya, vaizya ke ghara, tapa cAritra bar3hAne ke liye saMtoSa pUrvaka dina meM eka bAra hAtha meM hI rakhakara bhojana karanA eSaNA samiti hai| aticAra - doSa sahita bhojana karanA, ati rasa kI laMpaTatA se pramANAdhika bhojana karanA / 4. AdAna nikSepaNa samiti rakhI huI vastu ko uThAnA AdAna aura grahaNa kI huI vastu ko rakhanA nikSepa kahalAtA hai| jisase kisI jIva ko bAdhA na pahuMce usa prakAra zAstra, pIchI, kamaNDala Adi uThAnA rakhanA AdAna nikSepaNa samiti hai| aticAra - bhUmi para zarIra tathA upakaraNoM ko zIghratA se uThAnA dharanA, utAvalI meM pratilekhana karanA / 5. pratiSThApanA samiti- jIva-jaMtu rahita, bAdhA rahita nirdoSa sthAna para dekha - zodha kara mala-mUtra, kapha Adi kSepaNa karanA pratiSThApanA samiti hai / aticAra - azuddha binA dekhe - zodhe bhUmi para mala-mUtra Adi kSepaNa krnaa| bAraha tapa, pAMca mahAvrata, pAMca samiti kA pAlana karane se indriya nirodha hotA hai, sparzana Adi paMcendriyoM ke viSayoM meM lolupatA hone se asaMyama tathA kaSAyoM kI vRddhi hokara citta meM malinatA aura caMcalatA hotI hai; isaliye jinako citta nirmala tathA Atma svarUpa meM sthira karanA hai, Atma svarUpa ko sAdhanA hai, aise sAdhu muniyoM
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI gAthA-446,447 C OOO ko kaSAyoM ke utpanna na hone dene ke liye pAMca indriyoM ke viSayoM se sarvathA virakta abhyAsa karate haiM, arihaMta pada para jAkara siddha hone kI bhAvanA sAdhugaNa sadA rkhte| honA caahiye| isI prakAra ina pAMca indriyoM ko kumArga meM gamana karAne vAle caMcala mana haiM, aise sAdhu hI jagata pUjya hote haiN| ko bhI vaza meM karanA Avazyaka hai| yadyapi mana kisI rasa Adi viSaya ko grahaNa nahIM .. bAIsa parISaha jayakaratA tathApi indriyoM ko viSayoM kI tarapha jhukAtA hai| isa taraha indriyoM tathA mana ke asAtA vedanIya Adi karmajanita aneka duHkhoM ke kAraNa prApta hone para bhI viSayoM meM rAga-dveSa rahita honA indriya nirodha kahalAtA hai| indriya nirodha hone para hI khinnanahonA tathA unheM pUrva saMcita karmoM kA phala jAnakara nirjarA ke nimitta samatA, tIna gupti kA pAlana hotA hai| zAMti bhAva pUrvaka sahanA parISaha jaya hai| yaha bAIsa prakAra kI hotI haiM jinakA gupti-jisake dvArA samyakadarzana, jJAna,cAritra gopita arthAta rakSita hotA svarUpa isa prakAra haihai use gupti kahate haiN| jaise-koTa dvArA nagara kI rakSA hotI hai, usI prakAra gupti dvaaraa| 1.kSudhA parISaha- bhUkha kI vedanA ko zAMti pUrvaka kheda rahita shnaa| mithyAtva, ajJAna, asaMyama athavA zubhAzubha karmoM se AtmA kI rakSA kI jAtI hai| 2.tRSA parISaha-pyAsa kI vedanA ko zAMtipUrvaka khedarahita shnaa| gupti ke tIna bheda haiM, jinakA svarUpa isa prakAra hai 3.zIta parISaha-ThaMDa kI vedanA ko zAMtipUrvaka kheda rahita shnaa| 1.manogupti-mana se rAga-dveSa Adi kA parihAra karanA, sAMsArika ciMtavana 4. USNa parISaha-garmI kI bAdhA ko zAMti pUrvaka kheda rahita shnaa| se mana ko bacAnA manogupti hai| aticAra-rAgAdi sahita svAdhyAya meM pravRtti, aMtaraMga 5.daMzamasaka parISaha-DAMsa, macchara Adi aneka jIva-jaMtuoM janita du:kha meM azubha pariNAmoM kA honaa| ko samabhAva se shnaa| 2. vacana gupti-asat abhiprAya se vacana kI nivRtti kara mauna pUrvaka dhyAna, 6.nagna parISaha-upastha (kAma) indriya ko vaza meM karanA,nagna rUpa rahane adhyayana, Atma ciMtavana Adi karanA vacana gupti hai| aticAra- rAga tathA garva se kI lokalAja ko jiitnaa| bolanA athavA mauna dhAraNa krnaa| 7. arati parISaha-dveSa ke kAraNa Ane para kheda rahita zAMta citta rhnaa| 3. kAya gupti- zarIra ko nizcala rakhanA, dekha-zodha kara Asana 8. strI parISaha-striyoM meM va kAma vikAra meM citta nahIM jAne denaa| badalanA, Alasya rUpa na rahanA, do ghar3I se adhika lagAtAra na sonA kAya gupti 9.caryA parISaha-paidala calate hue kAMTe, kaMkaDa Adi se khed-khinnnhonaa| hai| aticAra-asAvadhAnIpUrvaka kAya kI kriyA (mala-mUtra, bhojana-pAna, zayana) 10.niSadyA parISaha-upasarga Ane para kheda-khinna na honAtathA upasarga dUra karanA,sacitta bhUmi meM baiThanA clnaa| hone taka apane sthAna se na httnaa| munirAja mana-vacana-kAya kA nirodha karake AtmadhyAna meM aise lavalIna rahate . 11.zayana parISaha-kaThora, kaMkarIlI bhUmi para kheda na mAnate hue eka Asana haiM ki unakI vItarAgI sthira mudrA ko dekhakara vana ke maga Adi paza pASANa yA ThaMTha ____ se alpa nidrA lenaa| jAnakara unase khAja khujAte haiM, aisA hote hue bhI ve AtmadhyAna meM aise nimagna rahate 12. Akroza parISaha-krodha ke kAraNa Ane para kSamA tathA zAMti grahaNa krnaa| haiM ki unheM isakA kucha bhI bhAna nahIM hotaa| nigraMtha sAdhugaNa teraha prakAra cAritra ko 13. vadha baMdhana parISaha-koI bAMdhe yA mAre to kheda na mAnate hue zAMti pUrvaka nirdoSa pAlate hue mukhya lakSya zuddhAtmA ke anubhava rUpa svarUpAcaraNa yA nizcaya shnaa| cAritrazuddhopayoga para dhyAna rakhate haiN| padastha, piMDastha,rUpastha,rUpAtIta dhyAna ke 14. yAcanA parISaha-auSadhi, bhojana pAnI Adi kisI se nahIM maaNgnaa| abhyAsa se nAnA prakAra ke kaThina sthAnoM meM tiSThakara parama vairAgya ke sAtha nija 15. alAbha parISaha-bhojana Adi na milane para usase karma nirjarA jAnakara X AtmA kA anubhava karate haiN| upasarga,parISahoM ko zAMta bhAva se sahana karate haiN| dhyAna zAMta bhAva rkhnaa| ke dvArA nizcaya cAritra kI pUrNatA karate haiM arthAt zreNI mAr3akara zukla dhyAna kA 16. roga parISaha-zarIra meM kisI prakAra kA roga Ane para kAtara na honA, 247 MOctoberriver veaadierractatoda
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ t o zrI AcakAcAra jI gAthA-444-451 C OOO kheda na mAnanA, zAMta rhnaa| sAdhanA karate haiM ve sAdhu kahalAte haiN| tIna loka aura tIna kAla meM va lokAloka meM maiM 17. tRNa sparza parISaha-pAMva meM kaThina kaMkar3oM, nukIle tRNoM ke cubhane para AtmA hI zuddhAtmA hU~, eka akhaNDa abheda avinAzI saccidAnanda ghana svarUpa ko| bhI zAMta rhnaa| hI dekhate haiM vahI mahAtmA aura mahAvratadhArI sAdhu haiN| jo sarvajJa vItarAga prabhu haiM usa 18. mala parISaha-zarIra para dhUla Adi mala lagane para glAni, ghRNA na honaa| * rUpa apane AtmA ko dravya dRSTi se jAnakara zuddhAtma svarUpa kA ekAgra hokara dhyAna 7 19. satkAra puraskAra parISaha-Apa Adara satkAra yogya hote hue bhI koI karanA, tIna loka meM bhare hue sarva AtmAoM ko zuddha naya ke bala se zuddhAtmA dekhanA, Adara satkAra na kare, niMdA kare to bhI zAMta rhnaa| sarva jIvoM ko eka AtmA maya dekhanA, parama samatA bhAva meM laya ho jAnA, sAre bheda 20.prajJA parISaha-vizeSa jJAna hote hue bhI usakA abhimAna na krnaa| vikalpa miTa jAnA, yahI nizcaya sAmAyika hai aura yahI nizcaya mahAvrata hai| yadi 21. ajJAna parISaha-bahuta tapazcaraNa Adi karane para bhI jJAna kI praapti| yaha mahAvrata na huA aura mAtra bAharI pAMca mahAvrata pAle gaye to vaha mokSa kA sAdhana nahIM hotI isakA kheda nahIM krnaa| nahIM hotaa| vAstava meM zuddhAtmA ke anubhava ko hI mokSa kA sAdhana kahate haiM yahI sAdhu 22. adarzana parISaha- tapa bala se aneka RddhiyAM utpanna hotI haiM, mujhe kA cAritra hai, isako jo sAdhe vahI mahAtmA mahAvratI sAdhu hai| abhI taka kucha nahIM huA aisA jAnakara dharma zraddhAna meM saMzaya nahIM krnaa| jo nikaTa bhavya samyakajJAna dvArA heya, upAdeya ko bhalIbhAMti jAnakara mahAvrata isa prakAra sAdhu samyakdarzana, jJAna, cAritra aura saMyama se zuddha hokara zuddha dhAraNa karake saMvara-nirjarA pUrvaka usI paryAya meM mokSa prApti karanA cAhate haiM ve tIna dravyArthika naya se apane zuddhAtmA ko hI sarvatra dekhate haiM gupti, pAMca samiti, paMcAcAra, dasa dharma, dvAdasa tapa kA pAlana aura bAIsa parISaha saMmika darsanaM nyAnaM, cAritraM sukha saMjamaM / ra sahana karate hue dharma dhyAna, zukla dhyAna rUpa AcaraNa bhI karate haiM kyoMki binA jina rUvI suddha darvArtha,sAdhao sAdhu ucyte|| 448 // S sAdhana ke sAdhya kI siddhi nahIM hotI, isI bAta ko Age gAthA meM kahate haiMUrtha Artha madhyaM ca, lokAloka vilokit| dharma dhyAnaM ca saMjuttaM , prakAsanaM dharma suddhayaM / AtmanaM sukhAtmanaM, mahAtmaM ca mahAvrataM // 449 / / jina uktaM jasya sarvanyaM, vacanaM tasya prakAsanaM // 450 // anvayArtha- (saMmika darsanaMnyAnaM) jo samyakdarzana, samyakjJAna (cAritraM suddha mithyAtaM triti salyaM ca, kunyAnaM triti ucyate / saMjama) samyakcAritra pUrvaka zuddha saMyama kA pAlana karate haiM (jina rUvI suddha darvArtha) rAga doSaM ca jetAni, tiktaMte suddha sAdhavA / / 451 // vyavahAra meM jaisA jinendra kA rUpa hai arthAt nirgrantha digambara vItarAgI mudrA dhAraNa kara 5 anvayArtha-(dharmadhyAnaMca saMjutta) ve sAdhudharma dhyAna meM saMyukta rahate haiM (prakAsanaM jo zuddha dravyArthika naya kA viSaya dhuva tatva, zuddhAtma svarUpa kI (sAdhao sAdhu dharma suddhayaM) apane zuddha svabhAva rUpazuddha dharma kA prakAza karate haiM (jina uktaMjasya ucyate) sAdhanA karate haiM ve sAdhu kahalAte haiN| 2 sarvanyaM) jinavANI meM jaisA sarvajJa paramAtmA ne kahA hai (vacanaM tasya prakAsana) usI (Urdha Ardha madhyaM ca) jo tIna loka aura tIna kAla meM tathA (lokAloka anusAra apane vacanoM se dharma kA satya svarUpa batalAte haiN| 9 vilokitaM) lokAloka meM dekhate haiM ki (AtmanaM suddhAtmana) AtmA hI zuddhAtmA hai (mithyAtaM triti salyaMca) jo mithyAtva aura tIna zalya (kunyAnaM triti ucyate) (mahAtmaM ca mahAvrataM) vahI mahAtma aura mahAvratadhArI sAdhu haiN| tathA tIna kujJAna kahe gaye haiM (rAga doSaM ca jetAni) aura jitane bhI rAga-dveSAdi , vizeSArtha-jo samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra pUrvaka zuddha saMyama vibhAva haiM unako (tiktaMte suddha sAdhavA) chor3a dete haiM vahI sacce zuddha sAdhu haiN| kA pAlana karate haiM, vyavahAra meM jinendra kA rUpa arthAt nirgrantha digambara vItarAgI vizeSArtha- citta vRtti ko anya ciMtAoM se rokakara eka jJeya para sthira karanA mudrA dhAraNa kara jo zuddha dravyArthika naya kA viSaya-dhruva tatva zuddhAtma svarUpa kI dhyAna kahalAtA hai| dhyAna kA utkRSTa kAla uttama saMhanana ke dhAraka puruSoM ke liye 248
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ reOuii ApakAcAra gAthA-450,451 Oo antarmuhUrta kahA hai arthAt vajrarRSabha nArAca, vajanArAca, nArAca saMhanana ke dhAraka chaTeguNasthAna meM nidAna baMdha ko chor3akara zeSa tIna ArtadhyAna hote haiM; paraMtu samyaktva puruSoM kA adhika se adhika eka samaya kama do ghar3I (ar3atAlIsa miniTa) taka eka avasthA meM maMda hone se tiryaMca gati ke kAraNa nahIM hote| jJeya para upayoga sthira raha sakatA hai, pIche dUsare jJeya para dhyAna calA jAtA hai| isa raudra dhyAna- krUra nirdaya pariNAmoM kA honA raudra dhyAna hai| yaha cAra prakAra prakAra badalatA huA bahuta kAla taka bhI dhyAna ho sakatA hai| yaha dhyAna aprazasta kA haiaura prazasta ke bheda se do prakAra kA hai| Arta aura raudra yaha do dhyAna aprazasta haiM, 1.hiMsAnandI-jIvoM ko apane tathA para ke dvArA vadhapIr3ita,dhvaMsa ghAta hote, inakA phala nikRSTa hai, yaha saMsAra paribhramaNa ke kAraNa naraka, tiryaMca gati ke du:khoM ke hue harSa mAnanA va pIr3ita karane, karAne kA ciMtavana karanA hiMsAnandI raudra dhyAna hai| mUla haiM aura anAdi kAla se svayaM hI saMsArI jIvoM ko ho rahe haiM isaliye inakI 2. mRSAnandI-Apa asatya jhUThI kalpanAyeM karake athavA dUsaroM ke dvArA vAsanA aisI dRr3ha ho rahI hai ki rokate-rokate bhI upayoga inakI tarapha calA jAtA hai aisA hote hue jAnakara Ananda mAnanA va asatya bhASaNa karane, karAne kA ciMtavana hai| samyakajJAnI puruSa hI inase citta ko nivRtta kara sakate haiN| dharma aura zukla yaha do karanA mRSAnandI raudra dhyAna hai| dhyAna prazasta haiM, inakA phala uttama hai, yaha svarga mokSa ke sukha ke mUla haiN| yaha dhyAna 3. cauryAnandI-corI karane, karAne kA ciMtavana tathA dUsaroM ke dvArA ina jIvoM ke kabhI bhI nahIM he| yadi hae hote to phira saMsAra bhramaNa na karanA par3atA; kAryoM ke hote hue Ananda mAnanA cauryAnandI raudra dhyAna hai| isaliye inakI vAsanA na hone se inameM citta kA laganA sahaja nahIM hai kiMtu bahuta hI 4.parigrahAnandI-krUra citta hokara bahuta Arambha, bahuta parigraha rUpasaMkalpa kaThina hai ataeva jisa prakAra bhI prayatna karake ina dhyAnoM kA abhyAsa bar3hAnA cAhiye va ciMtavana karanA yA apane-parAye parigraha ko bar3hane, bar3hAne meM Ananda mAnanA aura tatva ciMtavana,Atma ciMtavana meM citta ko sthira karanA caahiye| parigrahAnandI raudra dhyAna hai| yahAM para cAroM dhyAna ke solaha bhedoM kA spaSTa rUpa se varNana kiyA jAtA hai raudra dhyAna naraka gati ke kAraNa haiN| yaha paMcama guNasthAna taka hote haiM; jisase inakA svarUpa bhalI-bhAMti jAnakara aprazasta dhyAnoM se nivRtti aura prazasta samyaktva avasthA meM maMda hone se naraka gati ke kAraNa nahIM hote| dhyAnoM meM pravRtti ho| dharma dhyAna-sAtizaya puNya baMdha kA kAraNa, zuddhopayoga kA utpAdaka,zubha AtaM dhyAna-daHkha maya pariNAmoM kA honA Arta dhyAna hai| isake cAra bheda haiM- pariNAma dharma dhyAna kahalAtA hai| isake mukhya cAra bheda haiM 1.iSTa viyogaja-iSTa, priya strI, putra, dhana-dhAnya Adi tathA dharmAtmA puruSoM 1.AjJA viSaya-isa dharma dhyAna meM jaina siddhAMta meM prasiddha vastu svarUpa ko ke viyoga se saMkleza rUpa pariNAma honA iSTa viyogaja Arta dhyAna hai| sarvajJa bhagavAna kI AjJA kI pradhAnatA se yathA saMbhava parIkSA pUrvaka ciMtavana karanA 2.ani saMyogaja-du:khadAI apriya strI, putra, bhAI, par3ausI, pazu Adi aura sUkSma paramANu Adi, aMtarita rAma-rAvaNa Adi, dUravartI merU parvata Adi,aise tathA pApI duSTa puruSoM ke saMyoga se saMkleza rUpa pariNAma honA aniSTa saMyogaja Arta chadmastha ke pratyakSa anumAna Adi pramANoM ke agocara padArthoM ko sarvajJa vItarAga kI dhyAna hai| AjJA pramANa hI siddha mAnakara tadrUpa ciMtavana karanA AjJA vicaya dharma dhyAna hai| 3.pIDA citavana-roga ke prakopakI pIr3A se saMkleza rUpa pariNAma honA va 2. apAya vicaya-karmoM kA nAza, mokSa kI prApti kina upAyoM se ho isa ra roga ke abhAva kA ciMtavana karanA pIr3A ciMtavana Arta dhyAna hai| ke prakAra Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa AditatvoM kA ciMtavana karanA apAya vicaya 2 4. nidAna baMdha- AgAmI kAla meM viSaya bhogoM kI vAMchA rUpa saMkleza dharma dhyAna hai| pariNAma honA nidAna baMdha Arta dhyAna hai| 3.vipAka vicaya-dravya, kSetra, kAla,bhAva ke nimitta se aSTa karmoM ke vipAka Arta dhyAna saMsAra kI paripATI se utpanna aura saMsAra kA mUla kAraNa hai| dvArA AtmA kI kyA-kyA sukha-du:kha Adi rUpa avasthA hotI hai usakA citavana 5mukhyatayA yaha dhyAna tiryaMca gati le jAne vAlA hai| pAMcaveM guNasthAna taka cAroM aura karanA vipAka vicaya dharma dhyAna hai| 249
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ P ou zrI zrAvakAcAra jI gAthA-452-455 C O U 4. saMsthAna viSaya- loka tathA usake Urdhva, madhya, tiryak loka saMbaMdhI (bhavya lokaika tAraka) bhavya jIvoM ko tArane vAle haiM (suddhaM lokalokAMta) jo loka meM vibhAgoM tathA usameM sthita padArthoM kA, paMca parameSThI kA, apane AtmA kA ciMtavana aura loka ke aMta meM siddha paramAtmA haiM aisA hI zuddha maiM hU~ (dhyAnArUDhaM ca sAdhavA) aise karate hue inake svarUpa meM upayoga sthira karanA saMsthAna vicaya dharma dhyAna hai| isa zuddhAtma svarUpa ke dhyAna meM jo ArUr3ha rahate haiM vahI sAdhu haiN| dhyAna ke cAra bheda haiM- piMDastha, padastha, rUpastha, ruupaatiit| (manaMca suddha bhAvaMca) mana se aura bhAvoM se zuddha (suddha tatvaM ca disTate) zuddhAtma yadyapi yaha dharma dhyAna cauthe guNasthAna se sAtaveM guNasthAna taka arthAt avratI svarUpa ko dekhate haiM aura (saMmika darsanaM suddha) zuddha samyakdarzana ke dhArI haiM (suddha zrAvaka se muniyoM taka hotA hai tathApi zrAvaka avasthA meM Arta-raudradhyAna ke sadbhAva tiartha saMjutaM) zuddha ratnatraya se saMyukta arthAt nizcaya samyakdarzana, jJAna, cAritra meM se dharmadhyAna pUrNa vikAsa ko prApta nahIM hotA; isaliye isakI mukhyatA muniyoM ke hI lIna rahate haiM ve hI tAraNa taraNa sadguru sacce sAdhu haiN| hotI hai| vizeSakara apramatta avasthA meM isakA sAkSAta phala svarga aura paramparA se vizeSArtha- nirgrantha vItarAgI sAdhutAraNa taraNa hote haiN| jaise- naukA Apa to zuddhopayoga pUrvaka mokSa kI prApti hotI hai| tairatI hai usameM baiThane vAloM ko bhI tAra detI hai, isI prakAra jo apane Apako to sAdhu svayaM nirdoSa dharma nija zuddhAtma svarUpa kA sAdhana karate haiM vaise hI ve tArate hI haiM aura apane upadeza va zikSA se aneka bhavya jIvoM ko zuddha dharma mokSa ke jagata ke prANiyoM ko zuddha dharma kA prakAza karate haiM, jina vacanoM para unakA vizvAsa mArga meM lagA dete haiM, isa prakAra sAdhu tAraNa taraNa kahalAte haiN| hai ki yaha zrI sarvajJa vItarAga arihanta bhagavAna kI paramparA se kahA huA yathArtha vastu sacce sAdhu apane AtmA kA dhyAna karate haiN| jaise loka ke aMta meM siddha svarUpa hai, usI kA ve upadeza dete haiN| parama sAmya bhAva se va mAyAcAra na karake jo paramAtmA virAjamAna haiM aura loka meM kevalajJAnI sarvajJa paramAtmA haiM, vaise hI merA jinendra kI AjJA hai usI ke anusAra kathana karate haiM ve hI jaina sAdhu haiN| / zuddha svarUpa hai, isake dhyAna meM sadA lavalIna rahate haiM aura aise hI zuddhAtma tatva kA nirdoSa sAdhu kA cAritra pAlana karane vAle ke bhItara bahiraMga aura aMtaraMga upadeza samasta bhavya jIvoM ko dete haiN| mana se aura bhAvoM se zuddha hokara zuddhAtma mithyAtva nahIM hotA hai, na vahAM koI mAyAcAra aura na hI nidAna kA bhAva hotA hai, vaha svarUpa ko dekhate haiM, zuddha samyakdarzana ke dhArI ratnatraya se vibhUSita sAdhu hI kapaTa rahita va bhogoM kI icchA rahita hokara sAdhu dharma pAlate haiN| unako kumati, tAraNa taraNa sadguru kahalAte haiN| kuzruta, kuavadhi tIna kujJAna nahIM hote haiN| samyaktva ke prabhAva se unakA sampUrNa ratnatraya se zaddha apane zaddhAtma svarUpa ke dhyAna meM sAdhulIna rahate haiM, jisase jJAna sujJAna rUpahotA hai| ve rAga-dveSAdibhAvoM ko jItate hue apane AtmadhyAna kI mana: paryaya jJAna pragaTa ho jAtA hai| jo saMsAra ko tRNa ke samAna samajhakara Atma sAdhanA meM rata rahate haiM vahI sacce zuddha sAdhu haiN| dhyAna meM lIna rahate haiM vahI sacce sAdhu haiM isI bAta ko kahate haiMjo svayaM tarate haiM aura bhavya jIvoM ke tAraNahAra haiM, zuddha samyakdarzana, jJAna ratnatrayaM sukha saMpUna, saMpUna dhyAnArUr3hayaM / aura dhyAna rUpa cAritra meM lIna rahate haiM, ve nirgrantha sAdhu tAraNa taraNa hote haiM, isI riju vipulaM ca utpAdaMte,manaparjaya nyAnaM dhuvaM // 454 / / bAta ko Age kahate haiMappaM ca tAranaM sukha, bhavya lokaika tArakaM / vairAgyaM tritiyaM sukha, saMsAre tarjati tunaM / sukha lokalokAMta,dhyAnArUIca saadhvaa||452|| bhUSana rayanattayaM suddhaM, dhyAnArUr3ha svAtma darsanaM / / 455 // manaM ca suddha bhAvaM ca,suddha tatvaM ca disttte| anvayArtha- (ratnatrayaM suddha saMpUna) jo sAdhuzuddha ratnatraya se paripUrNa haiM (saMpUna dhyAnArUr3hayaM) paripUrNa dhyAna meM ArUr3ha haiM (riju vipulaM ca utpAdaMte) unake rijumati saMmika darsanaM suddha, sukhaM tiartha saMjutaM // 453 // athavA vipulamati mana: paryaya jJAna pragaTa ho jAtA hai (manaparjaya nyAnaM dhuvaM) inameM anvayArtha- (appaMca tAranaM suddha) jo nizcaya se apane Apako tArate haiM aura vipulamati mana:paryaya jJAna zAzvata hotA hai| com ore 250
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ COzrI bAvakAcAra jI (vairAgyaM tritiyaM suddhaM) jina sAdhuoM ko saMsAra, zarIra, bhoga tInoM se pUrNa prApta nahIM hotii| isa prakAra sAdhu kA sakala saMyama yathAkhyAta cAritra arthAt ratnatraya vairAgya ho gayA, jinhoMne (saMsAre tajaMti tRnaM) saMsAra kA moha tRNa ke samAna jAnakara kI pUrNatA ko prApta karAtA hai| yadyapi aSTakarmoM kInAzaka ratnatraya kI ekatA ekadeza chor3a diyA hai (bhUSana rayanattayaM suddha) zuddha ratnatraya hI jinake AbhUSaNa haiM (dhyAnArUr3ha zrAvaka ko bhI hotI hai tathApi pUrNatA muni avasthA meM hI hotI hai| yaha ratnatraya kI svAtma darsana) aise sAdhudhyAna meM ArUr3ha rahate hue apane AtmA kA anubhava karate haiN| pUrNatA mokSa kI kAraNa mokSa svarUpa hai, saMsAra paribhramaNa kI nAzaka hai| vizeSArtha- samyakadarzana se rahita bAhya AcaraNa rUpa jo munivrata sAdhupada jo jIva mokSa ko prApta hue, vartamAna meM ho rahe haiM athavA AgAmI kAla meM dhAraNa karate haiM aise mithyAdRSTi jIvoM ke bahudhA azubha upayoga rahatA hai. kadAcita hoveMge yaha saba isI samyakdarzana, jJAna, cAritra kI ekatA kA mahAtmya hai| ratnatraya kisI ke manda kaSAya se zubhopayoga bhI ho to samyaktva ke binA niratizaya puNya baMdha hI AtmA kA svabhAva hai, yahI tIna loka meM pUjya hai| ratnatraya kI ekatA ke binA kA kAraNa hotA hai, jo kiMcit sAMsArika (indriya janita) devagati kI sukha saMpadA koTiyatna karane para bhI mukti kI prApti nahIM hotii| jitanA kucha kriyA AcaraNa hai kA nATaka dikhAkara aMta meM phira adhogati kA pAtra banA detA hai, aisA niratizaya puNya vaha saba isI ratnatraya ke sahakArI hone se dharma kahalAtA hai| yaha ratnatraya kI ekatA hI mokSamArga meM sahakArI nahIM hotaa| 3 adbhuta rasAyana hai jo jIva ko ajara-amara paramAtmA banA detI hai| isa pUjya jisa jIva ke kAlalabdhi kI nikaTatA se tatva vicAra pUrvaka AtmAnubhava yA ratnatraya kI ekatA ko hamArA bArambAra namaskAra hai aura yaha hamAre hRdaya meM sadA samyakdarzana ho jAtA hai, usI ke sAtizaya puNya baMdha kA kAraNa saccA zubhopayoga vikAsamAna rahe aisI pavitra bhAvanA sahita sAdhu dhyAna meM ArUDha rahate haiM, jisase hotA hai| isa samyaktva sahita zubhopayoga ke abhyaMtara hI dahI meM makkhana kI taraha rijumati aura vipulamati mana: paryaya jJAna pragaTa ho jAtA hai jo kevalajJAna ko utpanna zuddhopayoga kI chaTA jhalakatI hai| jyoM-jyoM saMyama bar3hatA jAtA hai tyoM-tyoM upayoga karatA hai| vipulamati mana: paryaya jJAna tadbhava mokSagAmI jIva ko hI hotA hai, yaha nirmala hotA jAtA hai arthAt zuddhopayoga kI mAtrA bar3hatI jAtI hai| yaha zuddhopayoga 6 dUsare ke mana meM tiSThe hue vartamAna kAla ke, bhUta va bhaviSya kAla ke padArthoM ko bhI kA aMkura cauthe guNasthAna se zubhopayoga kI chAyA meM avyakta bar3hatA haA sAtaveM jAna sakatA hai| saMsAra asAra hai. du:khoM kA ghara hai. janma-jarA. roga se pIDita hai| guNasthAna meM vyakta ho jAtA hai| yahAM para avyakta maMda kaSAyoM ke udaya se kiMcita zarIra azuci hai, nAzavAna hai| bhoga, roga ke samAna AtApa ko bar3hAne vAle haiM isa malina hone para bhI yadyapi ise dravyAnuyoga kI apekSA zuddhopayoga kahA hai kyoMki 12 prakAra samajhakara saMsAra,zarIra, bhogoM se jo pUrNa vairAgyavAna hue, jinhoMne saMsAra ko chadmastha ke anubhava meM usa malinatA kA bhAna nahIM hotA tathApi yathArtha meM dasaveM5 tRNa ke samAna jAnakara chor3a diyA,zuddha ratnatraya ko AtmA kA AbhUSaNa banAyA aura guNasthAna ke anantara hI kaSAyoM ke udaya ke sarvathA abhAva hone se yathAkhyAta cAritra apane AtmA ke darzana jJAna dhyAna meM lIna rahate haiM vahI sacce sAdhu haiM,jo saMsAra se rUpa saccA zuddhopayoga hotA hai| / pAra hokara arihanta aura siddha pada ko prApta karate haiN| yaha spaSTa hI hai ki azubhopayoga pApabaMdha kA kAraNa,zubhopayoga puNya baMdha kA isa prakAra zuddha ratnatraya se paripUrNa sAdhu anaMta catuSTayamayI kevalajJAna pragaTa kAraNa aura zuddhopayoga baMdha rahita (saMvara pUrvaka) nirjarA evaM mokSa kA kAraNa hai| isa * karane kI bhAvanA ke sAtha zreNI kA ArohaNa karate haiM unheM AThaveM guNasthAna se zuddhopayoga kI pUrNatA nirgrantha sAdhu pada dhAraNa karane se hI hotI hai; isaliye munivrata cauthI arihanta padavI pragaTa ho jAtI hai, isI bAta ko Age kahate haiMmokSa kA asAdhAraNa kAraNa hai| jisa prakAra zrAvaka ko bAraha vrata nirdoSa pAlane se 5 kevalaM bhAvanaM kRtvA,padavI arhanta sArdhayaM / usake kartavya kI pUrNatA hotI hai, usI prakAra maniko pA~ca mahAvrata. pA~ca samiti. caranaM sukha samayaM ca,naMta catusTaya saMjutaM // 456 / / tIna gupti rUpa teraha prakAra kA cAritra nirdoSa pAlana karane se sAdhu ke kartavya kI siddhi arthAt zuddhopayoga kI utpatti hotI hai| isa prakAra teraha prakAra ke cAritra meM se sAdhao sAdhu lokena, tava vrata kriyA saMjutaM / yathArtha meM tIna gupti kA pAlana karanA sAdhu kA mukhya kartavya hai, yaha gupti hI mokSa sAdhao suddhadhyAnasya, sAdhao mukti gaamino|| 457 // kI dAtA, mokSa svarUpa hai| jaba taka inakI pUrNatA na ho, taba taka niSkarma avasthA anvayArtha- (kevalaM bhAvanaM kRtvA) sAdhu kevalajJAna prApti kI bhAvanA bhAte haiM. 262
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiN| You zrI AcakAcAra jI gAthA-454 0 (padavI arhanta sArdhayaM) cauthI arihanta padavI kI sAdhanA karate haiM arthAt AThave hai| isameM upayoga kI kriyA nahIM hai| kyoMki yahAM kSayopazama jJAna nahIM rahA, zruta ke guNasthAna se zreNI kA ArohaNa karate haiM (caranaM suddha samayaM ca) zuddhAtma svarUpa meM Azraya kI AvazyakatA nahIM rahI kAraNa ki kevalajJAna ho gayA hai| dhyAna kA phala AcaraNa karate haiM (naMta catusTaya saMjuta) ananta catuSTaya svarUpa AtmA meM lIna rahate jo upayoga kI sthiratA hai vaha bhI ho cukI hai| yahAM vacana, mana yoga aura bAdara kAya yoga kA nirodha hokara sUkSma kAya yoga kA avalaMbana hotA hai, aMta meM kAya yoga kA (sAdhao sAdhu lokena) aise sAdhu hI jagata pUjya hote haiM jo zuddhAtmA kI bhI abhAva ho jAtA hai; ataeva isa kArya ke hone kI apekSA upacAra rUpa se yahAM ke sAdhanA karate haiM aura (tava vrata kriyA saMjutaM) tapa vrata kriyA sahita (sAdhao suddha 5 sUkSma kriyA pratipAti dhyAna kahA hai| dhyAnasya) zukla dhyAna kI sAdhanA karate haiM (sAdhao mukti gAmino) vahI sAdhu 4. vyuparata kriyA nivRtti- isameM zvAsocchvAsa kI bhI kriyA nahIM rahatI, mokSagAmI haiN| / yaha caudahaveM guNasthAna meM yogoM ke abhAva kI apekSA kahA gayA hai| vizeSArtha-zuddha ratnatraya se paripUrNa sAdhu ananta catuSTayamayI kevalajJAnasvarUpa isa prakAra sAdhu pUrNa zuddha mukta arihanta, siddha pada pragaTa kara janma-maraNa se kI bhAvanA aura sAdhanA karate haiM, zreNI kA ArohaNa kara zukla dhyAna rUpa hote haiM,* rahita paramAnandamayI paramAtmA pUrNa mukta ho jAtA hai| yahI sAdhaka kI cauthI arihanta padavI hai| vrata, tapa, kriyA se saMyukta sAdhu hI jagata sAdhu pada se zreNI mAr3akara zukla dhyAna dvArA ghAtiyA karmoM kA abhAva hokara pUjya hote haiM aise sAdhu hI mokSagAmI hote haiN| ananta catuSTayamayI kevalajJAna svarUpa arihanta sarvajJa pada pragaTa hotA hai, isI bAta zakla dhyAna-zukla dhyAna kriyA rahita, indriyoM se atIta,dhyAna kI dhAraNA ko Age kahate haiMse rahita arthAt maiM dhyAna karUM yA dhyAna kara rahA hU~ aise vikalpa se rahita hotA hai, arhantaM araho devaM, sarvanyaM kevalaM dhuvaM / jisameM cittavRtti apane svarUpa ke sanmukha hotI hai| isake cAra bheda haiM, unameM prathama anaMtAnaMta disTaMca,kevalaM darsana darsanaM // 458 // pAyA tIna zubha saMhananoM meM aura zeSa tIna pAye vajarRSabha nArAca saMhanana meM hI hote haiN| Adi ke do bheda to aMga pUrva ke pAThI chadmasthoM ke tathA zeSa do kevaliyoM ke anvayArtha- (arhantaM araho devaM) arihanta hI sacce deva haiM (sarvanyaM kevalaM hote haiN| yaha cAroM zuddhopayoga rUpa haiM dhuvaM) jo sarvajJa haiM, kevalajJAnI haiM, zAzvata haiM (anaMtAnaMta disTaM ca) lokAloka ke 1.pRthaktva vitarka vIcAra-yaha dhyAna zruta ke AdhAra se vitarka sahita hotA sarva padArthoM ko dekhane jAnane vAle haiM (kevalaM darsana darsana) jahAM kevaladarzana hI darzana hai|mn, vacana, kAya tInoM yogoM meM badalatA rahatA hai, alaga-alagadhyeya bhI zrutajJAna mAtra hai| ke Azraya badalate rahate haiM arthAt eka dravya, guNa, paryAya se dUsare dravya, guNa, paryAya vizeSArtha- sAdhu jisa pada kI bhAvanA bhAte haiM vaha zarIra sahita jIvanmukta para calA jAtA hai| yaha AThaveM guNasthAna se gyArahaveM guNasthAna taka hotA hai| isake paramAtmA kA pada arihanta pada hai, arihanta hI sacce deva haiM jo sarvajJa, kevalajJAnI, phala se mohanIya karma zAMta hokara ekatva vitarka dhyAna kI yogyatA hotI hai| vItarAgI, hitopadezI hote haiN| jinake darzana jJAna meM tIna loka, tIna kAla ke 2. ekatva vitarka vIcAra- yaha dhyAna bhI zruta ke AdhAra se hotA hai| tInoM samasta dravyoM kI samasta paryAyeM eka samaya meM eka sAtha jhalakatI haiN| jinakI tIna rayogoM meM se kisI eka yoga dvArA citavana hotA hai, isameM zruta jJAna badalatA nahIM 5 loka aura sau indra vandanA, pUjA, bhakti karate haiN| jinake ananta catuSTaya pragaTa ho arthAt eka dravya, eka guNa yA eka paryAya kA, eka yoga dvArA ciMtavana hotA hai| yaha gayA hai, jinakI divya dhvani meM dharma kA satya svarUpa pragaTa hotA hai, jo jagata ke dhyAna bArahaveM guNasthAna meM hotA hai| isase ghAtiyA karmoM kA abhAva hokara ananta bhavya jIvoM ke liye kalyANakArI haiN| abhI cAra aghAtiyA karma zeSa haiM, Ayu pUrNa jJAna, ananta darzana, ananta sukha, ananta vIrya kI prApti hotI hai| hone taka zarIra sahita rahate haiM, Ayu pUrNa hone para siddha paramAtmA ho jAte haiN| 3. sakSma kriyA pratipAti-yaha dhyAna terahaveM guNasthAna ke aMta meM hotA siddha pada hI zAzvata avinAzI dhruva pada hai, jahAM se puna: saMsAra meM AvAgamana 252
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ reche PROu40 zrI zrAvakAcAra jI gAthA-459-461 on nahIM hotA, pUrNa mukta zuddha siddha paramAtmA hI sacce deva haiM, isI bAta ko Age kahate haiM- sadagurU zrImad jina tAraNa svAmI yahAM yahI bhAvanA karate haiM ki he jagata ke siddha siddhi saMjuktaM, asTa gunaM ca saMjutaM / bhavya jIvo ! zuddha samyaktva ko dhAraNa kara paMca parameSThI pada kI sAdhanA karo isI meM anAhataM vikta rUpena,siddhaM sAsvataM dhuvaM // 459 // isa jIvana kI sArthakatA hai paramisTI sAdhanaM kRtvA, suddha saMmikta dhaarnaa| anvayArtha- (siddha siddhi saMjuktaM) siddha bhagavAna AtmA kI siddhi prApta kara cuke haiM (asTa gunaM ca saMjutaM) aura ATha guNoM se vibhUSita haiM (anAhataM vikta rUpena) te narA karma vipanaM ca,mukti gAmIna saMsayaH / / 460 // anAhata, avyAbAdha svarUpa pragaTa ho gayA (siddha sAsvataM dhuvaM) ve siddha paramAtmA 2 trividha graMtha proktaMca, sArtha nyAna mayaM dhuvaM / zAzvata dhruva haiN| dharmArtha kAma mojyaM ca, prApta paramesTI nmH||461|| vizeSArtha- jo jIva AThoM karmoM se rahita azarIrI pUrNa zuddha mukta ho jAte haiM ye 5 anvayArtha- (paramisTI sAdhanaM kRtvA) jo paMca parama iSTa pada kI sAdhanA karate siddha paramAtmA hote haiM jo zAzvata pada hai| caturtha zukla dhyAna ke pUrNa hote hI AtmA haiM(saddha saMmikta dhAranA) zaddha samyaktva ke dhArI haiM (te narA karma SipanaMca) ve manuSya cAroM aghAtiyA karmoM kA abhAva karake Urdhvagamana svabhAva ke kAraNa eka hI samaya meM 2 karmoM kA kSaya karake (mukti gAmI na saMsaya:) mokSagAmI hote haiM isameM koI saMzaya loka ke agra bhAga arthAt aMta meM jAkara susthira, suprasiddha, siddha, nikala paramAtmA nahIM hai| ho jAtA hai| isake eka-eka guNa kI mukhyatA se parabrahma, paramezvara, muktAtmA, svayaM (trividha graMthaM proktaMca) tIna prakAra ke pAtroM kA isa graMtha meM svarUpa kahA gayA bhU Adi anaMta nAma haiN| isa zuddhAtmA kA AkAra carama (aMtima) zarIra se kicit hai-uttama. madhyama. jaghanya (sArdha nyAna mayaM dhuvaM) jo apane jJAnamayI dhruva svabhAva nyUna puruSAkAra rahatA hai| isa niSkama AtmA ke jJAnAvaraNIya kama ka abhAva sa5 kI zraddhA aura sAdhanA karate haiM (dharmArtha kAma moSyaM ca) isase dharma, artha, kAma, mokSa anantajJAna aura darzanAvaraNIya karma ke abhAva se ananta darzana kI prApti hotA hai| cAroM paruSArtha siddha hote haiM aura (prAptaM paramesTI nama:) zAzvata parameSTI siddha pada antarAya karma ke abhAva se aisI ananta vIrya zakti utpanna hotI hai jisase kheda rahita prApta hotA hai jise sabhI bhavya jIva namana karate haiN| paramAnanda maya rahatA hai| mohanIya karma ke abhAva hone se kSAyika samyaktva pragaTa ho vizeSArtha- mokSa prApti kA mala sAdhana- 'samyakadarzanajJAnacAritrANi jAtA hai| Ayu karma ke abhAva se avagAhanatva guNa utpanna hotA hai jisase isa mukta ra mokSamArga: hai| bhedajJAna pUrvaka zarIrAdi se bhinna jo jIva apane zuddhAtma svarUpa kI AtmA ke ananta kAla sthAyIpane kI zakti pragaTa ho jAtI hai| gotra karma ke abhAva se , anubhUti karate haiM ve zuddha samyakdRSTi haiM tathA vastu svarUpa kA jJAna karake jo Atma agurulaghutva guNa utpanna hotA hai jisase siddha paramAtmA halke-bhArIpana se rahita ho / 9 svarUpa kI sAdhanA ke liye samasta pApa-parigraha, viSaya-kaSAya kA tyAga karake jAte haiN| nAmakarma ke abhAva se zarIra rahitapanA arthAt sUkSmatva guNa kI prApti hotI 8 sAdhu pada dhAraNa kara parameSThI pada aura Atma dhyAna kI sAdhanA karate haiM unake sampUrNa hai tathA vedanIya karma ke abhAva se avyAbAdhatva guNa utpanna ho jAtA hai| karma kSaya ho jAte haiM ve nizcaya mokSagAmI hote haiM isameM koI saMzaya nahIM hai| isa prakAra mukta jIva yadyapi vyavahAra naya kI apekSA aSTa karmoM ke abhAva se yaha saMsArI AtmA anAdikAla se apane svarUpa ko bhUlA pudgaloM ko hI aSTa guNamaya kahA jAtA hai tathApi nizcaya naya se eka zuddha caitanya ghana piMDa hai| yaha * apanA svarUpa mAnakara bahirAtmA ho rahA hai| jaba kAlalabdhi tathA yogya dravya, kSetra, saMsArI AtmA puruSArtha karake isa prakAra niSkarma paramAtmA, paramezvarya avasthA ko kAla, bhAva kA saMyoga pAkara ise apanA tathA para kA bhedavijJAna hokara samyaktva prApta ho sadA svAbhAvika zAMti rasa pUrNa svAdhIna Ananda maya, sadA ke liye| rUpa Atma svabhAva kA dRr3ha vizvAsa, AtmAnubhUti hotI hai taba vaha antarAtmA 6 ajara-amara ho jAtA hai, phira janma-maraNa nahIM krtaa| yaha zuddhAtmA sakala saMyama hokara, para padArthoM se upayoga haTAkara nijAtma svarUpa meM sthita hone kI utkaTa (munivrata) ke dhAraNa karane ke phalasvarUpa nija guNoM ke ati vikAsa rUpa pUrNa zuddha / icchA rUpasvarUpAcaraNa cAritra kA ArambhI tathA svAtmAnubhavI ho jAtA hai pazcAt | rUpa siddha paramAtmA ho jAtA hai| 263
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSON zrI zrAvakAcAra jI bAraha vrata rUpadeza cAritra aMgIkAra kara ekadeza Arambha parigraha kA tyAgI aNuvratA AviSkA .samasta jaDa tatvoM ko gati pradAna karane vAlA, sUkSma se sUkSma vicAra hotA hai, jisake phala se isakA upayoga apane svarUpa meM kiMcit sthira hone lagatA hai kA pravartaka kyA itanA tuccha hai? kabhI isa para vicAra kiyA? panaH manivrata dhAraNa kara teraha vidhi cAritra rUpa sakala saMyama pAlana karane se sarvathA . yaha garbha dvArA Ane vAlA aura yahAM Akara apane buddhi vaibhava aura cAturya dvArA Arambha parigraha kA tyAgI ho jAtA hai jisase AtmA kA upayoga pUrNa rUpa se nija vizva meM sanasanI paidA karane vAlA, marane ke bAda kyA punarjanma lekara hamAre madhya meM svarUpa meM lIna hokara samyakdarzana, jJAna, cAritra kI ekatA pUrvaka dhyAna, dhyAtA, nahIM AtA? aisA kyA kucha vicAra kiyA hai? dharma bhI usI kI upaja hai aura vastuta: dhyeya, jJAna, jJAtA, jJeya ke bheda rahita ho jAtA hai, yahI svarUpAcaraNa cAritra kI 2 usI kA nAma dharma hai| usI kA zraddhAna samyakdarzana hai, usI kA jJAna samyakjJAna pUrNatA hai| AtmA isI adbhuta rasAyana ke bala se nirbandha avasthA ko prApta hokara AtmA isA adbhuta rasAyana ka bala sanibandha avasthA kA prApta hokara auratI aura usI kA AcaraNa samyakcAritra hai yahI saccA dharma hai| kA AcaraNa usa vacanAtIta AtmIka svAdhIna sukha ko prApta karatA hai,joindra,dharaNendra, cakravartI ! dharma, manuSya samAja ke liye varadAna banakara amRtatva kI ora le jAne meM ko bhI durlabha hai; kyoMki ina indrAdikoM kA sukha loka meM sarvopari prasiddha hote hue 9 samartha hotA hai| Aja vizva meM jitanA kaSTa aura azAMti hai vaha isI ke abhAva se bhI AkulatAmaya, parimita tathA parAdhIna hai aura siddha avasthA kA sukha nirAkulita, hai|aaj kA manuSya apane bhAratIya cAritra ko bhulAkara vilAsitA,dhanalipsA,bhoga svAdhIna tathA ananta kAla taka rahane vAlA sthAyI hai / dhanya haiM ve mahAna puruSataSNA ke cakra meM paDakara kyA nahIM karatA? aura dharma se vimukha hokara dharma kI haMsI jinhoMne isa manuSya paryAya ko pAkara janma-maraNa roga kA nAza kara sadA ke liye 5 uDAtA hai, dharma ko DhakosalA batalAtA hai| kyoM na batalAye ? jaba vaha dharma kA bAnA ajara-amara, avinAzI mokSalakSmI ko prApta kiyA / aise sampUrNa jagata ke dhAraNa karane vAloM ko bhI apane hI samaya dhAraNa karane vAloM ko bhI apane hI samakakSa pAtA hai to usakI AsthA dharma se DiganA ziromaNI siddha parameSThI jayavaMta hoM, maiM unheM namaskAra karatA huuN| haiM svAbhAvika hai, isameM kisakA doSa hai ? doSa hai dharma kA yathArtha rUpa dRSTi se ojhala ho he mokSa sukha ke icchuka, saMsAra bhramaNa se bhayabhIta bhavya jIvo! isa suavasara jAne kaa| jaba dharma bhI vahI rUpa dhAraNa kara letA hai jo dhana kA hai, taba dhana aura dharma meM ko hAtha se na gaMvAo, sAMsArika rAga-dveSa rUpa agni se taptAyamAna isa AtmA ko gaThabandhana ho jAne se dhana. dharma ko hI AcchAdita kara detA hai| Aja dharma bhI dhana kA samatA,zAMti rasarUpa amRta se siMcana kara ajara-amara banAo, yahI saccA puruSArtha dAsa bana gayA hai| dharma kA kArya Aja dhana ke binA nahIM calatA phalata: dharma para AsthA hai, yahI prayojana aura yahI sarvotkRSTa iSTa, parama iSTa hai| hoto kaise ho? dhana-bhoga kA pratirUpa hai aura dharma-tyAga kA pratirUpa hai; ata: donoM karma baMdhana ke vinAza ke binA mukti prApta nahIM hotI aura karma baMdhana kA vinAza meM tIna aura chaha jaisA sambandha hai isa tathya ko hRdayaMgama karanA Avazyaka hai| karma baMdhanoM ke kAraNoM se bacAva hue binA nahIM hotA, isIliye mukti ke liye kaThora " jaina dharma ke upadeSTA yA pravartaka sabhI tIrthaMkara saMsArI tyAgI tapasvI mahAtmA mArga apanAnA hotA hai| vrata, tapa, saMyama yaha saba manuSya ke vaiSayika pravRtti ko 5 haiM. unake dvArA dharma ke do mukhya bheda prakAza meM Ate haiM- munidharma aura zrAvaka dhrm| niyaMtrita karane ke liye haiM, inake binA Atma sAdhanA saMbhava nahIM hai ; jabaki Atma manidharma hI utsarga dharma mAnA gayA hai. munidharma ke binA mokSa kI prApti nahIM ho sAdhanA karane kA nAma hI sAdhutA hai| isakA artha yaha nahIM hai ki zarIra ko kaSTa dene se 3 sktii| jo munidharma dhAraNa karane meM asamartha hote haiM vaha zrAvaka dharma aMgIkAra karate hI makti milatI hai| saca to yaha hai ki AtmajJAna ke binA bAhya sAdhanoM kI koI dasI uddezya ko lekara yaha zrAvakAcAra gaMtha kahA gayA haiupayogitA nahIM hai, Atma rati hone para zArIrika kaSTa kA anubhava hI nahIM hotaa| paramAnaMda AnaMdaM, jina uktaM sAsvataM pdN| hama jo mAnava prANI haiM, jinhoMne manuSya jAti meM janma liyA hai aura apanI Ayu pUrI karake avazya hI bidA hojAyeMge, kyA hama jar3a se bhI gaye gujare haiM? hamArA ekodesa uvadesaM ca,jina tAraNa mukti paMthaM shrutN||462|| jar3a zarIra to Aga meM rAkha hokara yahIM vartamAna rahegA aura usa jar3a zarIra meM rahane anvayArtha- (paramAnaMda AnaMda) Ananda hI Ananda paramAnandamayI (jina uktaM vAlA caitanya kyA zUnya meM vilIna ho jAyegA? aneka prakAra ke AviSkAroM kA sAsvataM padaM) jinendra bhagavAna dvArA kathita zAzvata siddha pada hai (ekodesa uvadesaMca) 254
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ wcono zrI zrAvakAcAra jI sampUrNa upadeza kA eka hI uddezya hai ki (jina tAraNa muktipaMthaM zrutaM) yaha aMtarAtmA dhuvatatvavaMdanAaurasamyaktuSTikA viveka / [jina tAraNa] jinAgama ke anusAra mukti mArga para cle| dhuvatatvazuddhAtamatumakolAyopraNAma vizeSArtha- vItarAga, sarvajJa, hitopadezI jinendra paramAtmA dvArA kathita dhruva dhAma ke tuma ho vaasii| pratyeka jIva AtmA kA apanA zAzvata siddha pada Ananda paramAnandamayI hai| usako tuma ho ajara amara avinaashii|| prApta karane ke liye hI bahirAtmapane ko chor3akara aMtarAtmA banakara paramAtma pada parama brahma paramAtama, tumako lAkhoM praNAma..... pragaTa kiyA jAtA hai| isI uddezya ko lekara yaha zrAvakAcAra kA kathana kiyA hai| anaMta catuSTaya ke tuma dhaarii| isakA bhI mukhya uddezya yaha hai ki mukti ke mArga para calakara jina tAraNa ko siddha tIna loka se mahimA nyaarii|| parama pada kI prApti ho| sarvajJa pUrNa paramAtama, tumako lAkhoM praNAma..... graMtha ke kahane kA uddezya yahI hai ki bhavya jIvoM ko siddha pada kI prApti ho| ratnatrayamayI arasa aruupii| jinendra bhagavAna dvArA upadiSTa hI satya dharma mArga hai jo pratyeka dravya aura pratyeka jIva eka akhaMDa ho siddha svruupii|| kI svataMtratA kA udghoSaka hai| saMsAra kA pratyeka jIva AtmA svabhAva se siddha brahmAnaMda paramAtama, tumako lAkhoM praNAma..... paramAtmA ke samAna zuddha paramAnandamayI pada vAlA hai| apane hI ajJAna se apane jJAnAnanda svabhAva tumhaaraa| svarUpako bhUlakara moha, mithyAtva ke kAraNa saMsArI banA hai| bhedajJAna aura sadgarU bhAva kriyA paryAya se nyaaraa|| dvArA apane svarUpa kA bodha prApta karake apane puruSArtha se siddha pada prApta kara sakatA ! cidAnaMda dhruva Atama, tumako lAkhoM praNAma..... hai| isI satya mArga para calane ke uddezya se yaha zrAvakAcAra graMtha kI racanA kI hai, jo azarIrI avikAra nirNjn| avrata samyakdRSTi ke liye jinAgama ke anusAra mokSa prApti meM sAdhana hai| saba karmoM se bhinna bhava bhNjn|| zrI jina tAraNa taraNa svAmI dvArA racita yaha zrAvakAcAra graMtha hai, isameM mokSa prApti kA yathArtha mArga batAyA gayA hai| jo koI bhavya jIva isa dharma graMtha ko paDheMge, sahajAnaMda zuddhAtama, tumako lAkhoM praNAma..... ciMtana-manana kareMge unako saMsAra se uddhAraka mokSamArga kA yathArtha jJAna hogaa| isa samyakdRSTi jJAnI niraMtara nirvikalpa anubhava meM nahIM raha sakate isaliye mayatA se prAvakAcArakAna ke sI kAraNa isameM avata samyakatiunheM bhI bhakti Adi kA rAga AtA hai| jJAnI ko heya-upAdeya, iSTa-aniSTa evaM ekadeza aNuvratI zrAvaka kI gyAraha pratimAoM kA vizeSa rUpa se kathana kiyA gayA kA viveka vartatA hai tathA jaisA kAraNa hotA hai vaisA hI kArya hotA hai| kAraNa hai| mokSa kA pUrNa sAdhaka sAdhu mArga kA upadeza hai usakI isameM gauNatA hai| apanA zuddhAtma svarUpa hai, usakA hI lakSya usI kI ArAdhanA, stuti kI jA OM rahI hai, to kArya bhI zuddhAtma svarUpa paramAtmA hogA ; yadi para kA lakSya jar3a ( zrImad jina tAraNa taraNa maNDalAcArya jI mahArAja viracita) kI pUjA stuti hogI to vaha zubha bhAvoM kI apekSA puNya baMdha kA kAraNa ho zrI zrAvakAcAra nAma graMtha kI hindI TIkA mitI bhAdra pada kRSNa 2 sakatI hai; paraMtu mUla meM para kA AlaMbana mithyAtva aura jar3a kA AlaMbana gRhIta | vikrama saMvat 2047 guruvAra, dinAMka 9-8-1990 ko pipariyA mithyAtva ghora saMsAra ke kAraNa haiN| isa bAta kA viveka samyakr3haSTi jJAnI varSAvAsa meM pUrNa huii| ko hotA hai| jJAnAnanda Utsapierretatabachravelated Dettold PART
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AcakAcAra jI jata paricaya R OO vrata paricaya vrata pApoM ke tyAga ko vrata kahate haiN| aNuvrata mahAvrata pA~ca aNuvrata tIna guNavrata cAra zikSAvrata pA~ca mahAvrata pA~ca samiti ahisANuvrata satyANuvrata acauryANuvrata brahmacaryANuvrata parigraha pramANa aNuvrata digdrata dezavrata anarthadaNDa vrata sAmAyika prASadhopavAsa bhogopabhoga parimANa atithisaMvibhAga ahisA mahAvrata satya mahAvrata acaurya mahAvrata brahmacarya mahAvrata aparigraha mahAvrata IryA samiti bhASA samiti aiSaNA samiti AdAna nikSepaNa samiti pratiSThApana samiti tIna gupti mana gupti vacana gupti kAya gupti / pApoM kA ekadeza (AMzika , niSprayojanIya pApoM kA )tyAga aNuvrata __kahalAtA hai| / jo aNuvratoM meM guNAkAra rUpa se vRddhi kareM unheM guNavrata kahate haiN| / jo sAdhu pada kI zikSA deveM unheM zikSAvrata kahate haiN| / caturtha guNasthAnavartI zrAvaka avratI aura paMcama guNasthAnavartI zrAvaka dezavratI hotA hai| - Atma zraddhAna pUrvaka saMyama tapa vratAdi kA pAlana karanA, nizcaya-vyavahAra se samanvita mokSamArga para calanA, Atma kalyANa ke lakSya pUrvaka dharma kI sAdhanA ArAdhanA karanA hI apane liye kalyANa kArI hai| pApoM kA sarvadeza pUrNata: tyAga karane ko mahAvrata kahate haiN| / samyak prakAra se pravRtti karate hue jIvoM kI rakSA karanA samiti hai| / nizcaya se apane svarUpa meM gamana pariNamana karanA samiti hai| / jasake bala se saMsAra ke kAraNoM se AtmA kA gopana arthAt rakSA hotI hai ___ vaha hai| apane Atma svarUpa meM gupta rahanA hI gupti hai| / chaTaveM guNasthAna tathA usase Upara sabhI mahAvratI sAdhu hote haiN| / indriyoM meM rasanA, karmoM meM mohanIya karma, vratoM meM brahmacarya vrata aura guptiyoM meM mana guptiyaha cAroM hI bar3e puruSArtha se siddha hote haiN| iMdriya aura kaSAyoM ko jItane vAlA hI saccAvIra puruSa hotA hai| hiMsAnRtasteyAbrahmaparigahebhyo viratiktam - hiMsA, asatya, corI, abrahma aura parigaha se virata honA hIvata hai|
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AcakAcAra jI padavI satakSarI 0 padavI satakSarI tAraNa paMtha arthAt mokSa mArga kI AdhyAtmika sAdhanA paddhati kA vidhAna nanda ka. padavI AcAra samyavatva ramaNa 1. upAdhyAya padavI (upAdeya) mati jJAna darzanAcAra AjJA samyaktva utpanna raMja bhaya Sipaka ramaNa 2. AcArya padavI zruta jJAna jJAnAcAra vedaka samyaktva hitakAra raMja amiya ramaNa Ananda 3. sAdhu padavI avadhi jJAna vIryAcAra upazama samyaktva sahakAra raMja vaidipti ramaNa cidAnanda 4. arihanta padavI mana: paryaya jJAna tapAcAra kSAyika samyaktva vinyAna raMja jina ramaNa sahajAnanda 5. siddha padavI kevala jJAna cAritrAcAra zuddha samyaktva jina jinaya raMja jinanAtha ramaNa paramAnanda vizeSa - zrI gurU tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja dvArA viracita zrI bhaya Sipanika mamalapAhur3a jI graMtha ke 67 veM padavI phUlanA ke AdhAra para yaha padavI satakSarI prastuta kI gaI hai| zrI ThikAnesAra meM bhI isakA ullekha hai| yaha tAraNa paMtha arthAt mokSa mArga kI AdhyAtmika sAdhanA paddhati kA vidhAna hai, jo zrI gurU tAraNa svAmI ne diyA hai| yahAM vizeSa bAta yaha hai ki arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu yaha pAMca pada parama isTa haiN| yaha deva ke guNa pAMca pada haiM jo pUjyatA kI apekSA haiM tathA yaha uparokta pAMca padavI sAdhanA kI apekSA se haiN| zrI gurudeva svayaM Atma sAdhaka the, unhoMne isa padavI satakSarI ke anusAra AdhyAtmika Atma sAdhanA kA varNana zrI mamalapAhur3a graMtha ke aneka phUlanAoM meM tathA zrI zrAvakAcAra jI, zrI jJAnasamuccayasAra jI graMtha meM vizeSa rUpa se kiyA hai, jo sudhIjanoM dvArA ciMtana-manana yogya viSaya hai| yaha apUrva sAdhanA paddhati hai jo hameM apane Atma kalyANa ke mArga meM dRr3ha karate hue siddhi aura mukti ko prApta karane meM sAdhana hai| isakI vizeSa zodha-khoja hameM apane mArga kA bodha karAne ke sAtha-sAtha sabhI arthoM meM hitakArI hogii| vratoM kA dhAraNa, samitiyoM kA pAlana, kaSAyoM kA nigraha, mana vacana kAya kI pravRtti kA tyAga aura pAMcoM indriyoM para vijaya karanA | ise saMyama kahate haiN| samyakcaritra hI vastuta: dharma hai, yahI mokSa mahala meM praveza karane ke liye dAra hai| samyakadarzana jJAna sahita jo sama bhAva hotA hai vaha cAritra hai / samyakcAritra chAyA vRkSa tulya hai, jo saMsAra rUpI mArga meM bhamaNa karane se utpanna huI thakAna ko dUra karatA hai| kSaNabhaMgura saMyoga ke lakSya se hone vAle pariNAma kSaNa meM palaTa jAte haiM, kSaya ho jAte haiM, vilA jAte haiM; paraMtu jaba zAzvata AtmA kA lakSya kareM taba pariNAma zuddha hote haiM aura yaha zuddha pariNAma zuddha rUpa se zAzvata bane rahate haiN| AnaMda svarUpa bhagavAna AtmA kA adbhuta AzcaryakArI aura gahana svabhAva hai| isa svabhAva kA lakSya karanA aura isa maya hI rahanA mukti kA mArga hai|
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ O zrI zrAvakAcAra jI sAdhaka kI sthiti sAdhaka kI sthiti hotA hai| karma baMdhanoM se sarvathA mukta honA ho to eka hI uddezya ho- tatva jJAna kI prApti karanA / paramAtma tatva kI ora dRSTi hote hI jIva AtmA, karma prakRti se vimukha ho jAtA hai; aura isake liye sAMsArika saMgraha meM bhoga buddhi, sukha buddhi aura rasa buddhi nahIM honA tathA niSiddha / arthAt usake paudgalika jagata aura karma prakRti ke sAtha mAne hue saMbaMdha kA viccheda ho jAtA hai , AcaraNa, pApa, anyAya, jhUTha, kapaTa Adi kA hRdaya se tyAga kara denA tabhI apane svarUpa meM aura taba vaha apane paramAtma svarUpa meM apanI vAstavika abhinna sthiti kA anubhava karatA hai| tanmayatA hotI hai, jisase samasta karma baMdha kSaya hote haiN| jisa prakAra kheta meM boye hue bIjoM ke anurUpa unake phala samaya para pragaTa hote haiM vaise hI utpatti, sthiti aura pralaya kA honA bhI jisa jJAna ke prakAza meM prakAzita hote haiM vaha isa mAnava zarIra se ahaMkAra pUrvaka kiye hue karmoM ke saMskAra rUpa bIjoM ke phala anya zarIroM meM jJAna nitya niraMtara akhaMDa eka rasa rahatA hai, usI ko apanA svarUpa samajhakara abhinna bhAva se athavA isI zarIra meM samaya para pragaTa hote haiN| zarIra, karma prakRti kA kArya hai vaha yahAM prApta nitya niraMtara sthita rahanA tatva jJAna hai| hotA hai aura yahIM naSTa ho jAtA hai, jabaki jIva AtmA, svayaM isa janma se pahale bhI thA tathA 8 paramAtma tatva kabhI badalatA nahIM hai, vaha aTala dhruva nitya zAzvata hai| sAdhaka kA lakSya janma-janmAMtara meM bhI jyoM kA tyoM rahatA hai| OM yadi pala-pala badalate hue para paryAya saMsAra se haTakara kevala isa aTala dhruva tatva para kendrita ho zarIra Adi se apane ko pRthak jAna lene para zarIra Adi kA koI nAza nahIM hotA evaM jAye to use avilamba paramAtma tatva se abhinnatA kA bodha ho sakatA hai kyoM ki tatva se to jAnane vAle ko koI hAni nahIM hotI kyoMki donoM pahale se hI pRthak-pRthak haiN| nAza hotA hai pahale se hI abhinna hai, kevala bhUla se parivartanazIla aura anitya kI arthAta saMsAra kI ora mAtra ajJAna kA, vastu sthiti jyoM kI tyoM rahatI hai| jJAna kevala ajJAna kA virodhI hai na ki abhimukha ho vaha apane Apako calAyamAna saMsArI mAnane lagA, dhruva acala tatva meM svAbhAvika kriyA ke anuSThAna kA / ajJAna mithyAtva ke kAraNa zarIrAdi ke sAtha ekatA karake jIva du:khoM hai sthiti hone se yaha bhUla dura ho sakatI hai| ko bhoga rahA thaa| jJAna ho jAne se ajJAna ke kArya rUpa saMpUrNa du:kha miTa jAte haiM, karmoM ke baMdhana yaza pratiSThA Adi kI kAmanA, dambha, hiMsA, krodha, kuTilatA, droha, chUTa jAte haiN| samyakdRSTi jJAnI ho jAne se saMpUrNa du:kha rUpa karmoM kA abhAva hone lagatA hai, koI apavitratA,asthiratA,indriyoM kI lolupatA, rAga, ahaMkAra, Asakti, mamatA, viSamatA,azraddhA zArIrika aura vyavahArika kriyAoM kA abhAva nahIM hotaa| aura kusaMga Adi doSa jIvana kA patana karane vAle haiM, inake rahate hue vizuddha tatva kA jJAna nahIM ___manuSya zarIra Atma kalyANa karane, paramAtma tatva kI prApti ke liye milA hai| isa janma ho sktaa| se pahale ke janmoM meM maine jo zubha-azubha karma kiye the, unhIM kA phala aba bhoganA par3a rahA hai aura kriyA mAtra baMdha kA kAraNa nahIM hai aura samasta kriyAyeM karmodaya janya karma prakRti dvArA abhI jo zubha-azubha karma kara rahA hU~ use bhogane ke liye isa zarIra kA nAza hone ke pazcAt bhI pudgala meM hI ho rahI haiN| inameM jo jIva apane ko inakA kartA mAnatA hai vaha karma se baMdhatA hai aura merI sattA rahegI arthAt maiM svargAdi cAra gati caurAsI lAkha yoniyoM meM kahIM na kahIM rahUMgA aura bhedajJAna pUrvaka jo jIva bhinna akartA rahatA hai vaha karma baMdha se chUTatA hai aura jo apane svabhAva ina karmoM ke phaloM ko bhoganA par3egA, aisA jAnakara jJAnI ina karma phaloM se chUTatA hai| meM lIna ho jAtA hai vaha pUrNa mukta ho jAtA hai| yaha niyama hai ki prakRti ke jisa kArya, dRzya varga meM rAga hotA hai usake viparIta yA virodhI 5 isa prakAra jIva ke ajJAna mithyAtva ke kAraNa se karmAdi kA nimitta-naimittika padArthoM se dveSa utpanna ho jAtA hai| vaise hI caitanya cinmaya svarUpa hone se jitane aMza meM AtmA saMbaMdha hai| samyakadarzana samyakjJAna hone hone para kartApana aura nimitta-naimittika saMbaMdha chUTa kA paryAya, saMsAra meM rAga hotA hai, utanA hI karma baMdha hotA hai tathA utane hI aMza meM vaha apane jAtA hai tathA samyakacAritra se mukta ho jAtA hai| cinmaya svarUpa se vimukha rahatA hai ; ata: deSa ke sarvathA abhAva ke liye saMsAra meM kahIM bhI rAga vartamAna karma saMyoga meM anukUla yA pratikUla prANI, padArtha, paristhiti aura ghaTanA ke nahIM karanA cAhiye, jisake rAga-dveSa kA pUrNa abhAva ho jAtA hai vahI vItarAgI paramAtmA saMyoga-viyoga meM, mana meM halacala na honA hI sAdhaka kI sthiti hai| 368
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI ratnatraya siddhAnta sUtra DO ratnatraya : siddhAnta sUtra vAlA hai| / svarga loka meM utpanna hue indra aura ahamindroM ke bhI viSaya bhogoM ko * rAga-dveSa kA abhAva hone para hiMsAdi pAMcoM pApoM kI pUrNa nivatti viSa ke samAna dAha duHkha utpanna karane vAle jAnakara samyakdRSTi kabhI svapna meM arthAt abhAva ho jAtA hai, pAMca pApoM kA abhAva honA hI cAritra hai| bhI unakI vAMchA nahIM karatA hai| 0 kisI jIva ko karaNalabdhi Adi kAraNa milane para darzana moha ke isa duHSama kAla ke jo manuSya haiM, ve alpAyu aura alpabuddhi liye hue upazama, kSayopazama, kSaya hone para samyakdarzana hotA hai taba mithyAtva kA abhAva 8 haiN| isa kAla meM kaSAyoM kI AdhInatA, viSayoM kI gRddhatA, buddhi kI mandatA, hone se jJAna bhI samyakjJAna ho jAtA hai, usa samaya koI samyakajJAnI sajjana / rogoM kI adhikatA, IrSyA kI bahulatA, daridratA Adi liye hI utpanna hote haiM puruSa rAga-dveSa kA pUrNa abhAva karane ke liye cAritra aMgIkAra karatA hai| ataH samyakjJAna prApta karake karma ko jItane kA udyama karanA yogya hai| samasta antara-bAhya parigraha se virakta jo anagAra arthAt gRha, maTha . bAhya zarIra indriya Adi ko hI AtmA jAnane vAlA bahirAtmA hai, vaha Adi niyata sthAna rahita vanakhaNDAdi meM parama dayAla hokara nirAlamvI vicaraNa viSayoM kI vedanA ke ilAja ko hI sukha mAnatA hai| aisA mAnanA to moha karma karate haiM aise jJAnI munIzvaroM ko jo cAritra hotA hai vaha sakala cAritra hai| janita bhrama hai| sukha to aisA hai jahAM duHkha utpanna hI na ho, usakA lakSaNa gRha-kuTumba Adi ke tyAgI, apane zarIra se nirmamatva rahane vAle sAdhuoM nirAkulatA hA viSayAka AdhAna sukhamAnanAmithyA shrddhaanh| ko sakala cAritra hotA hai| gRha, kuTumba, dhanAdi sahita gahasthoM ko vikala. jo samyaktva hotA hai, vaha mithyAtva aura anantAnubandhI kaSAya kA cAritra hotA hai| 5 abhAva hone para hotA hai| avrata samyakdRSTi gRhastha ke mithyAtva kA abhAva isa saMsAra meM samyakadarzana hI darlabha hai| samyakadarzana hI jJAna aura huA hai aura anantAnubandhI kaSAya kA bhI abhAva haA hai| mithyAtva ke abhAva cAritra kA bIja hai| samyakadarzana hI uttama pada hai. utkaTa jyoti hai. zreSTha tapa se to saccA Atma tatva aura para tatva kA zraddhAna pragaTa haA hai| anantAnabandhI iSTa padArtho kI siddhi hai, parama manoratha hai, atIndriya sukha hai, kalyANoM kI paramparA kaSAya ka abhAva sa viparAta rAga bhAva kA abhAva huA hai; aura jJAna zraddhAna hai| samyakdarzana ke binA sarvajJAna mithyAjJAna, cAritra mithyAcAritra aura tapa kI viparItatA ke abhAva se isaloka bhaya, paraloka bhaya, maraNa bhaya AdisAtoM bAla tapa kahalAtA hai| zuddha jIva kA sAkSAt anubhava honA vahI yathArtha bhaya avrata samyakdRSTi ke nahIM haiM isI kAraNa use apanI AtmA kA akhaNDa samyakdarzana hai| avinAzI TaMkotkIrNa jJAna darzana svabhAva kA zraddhAna hotA hai| 0 samyaktva ke guNa aura mithyAtva ke doSoM ko jAnakara, samyaktvarUpI anAdikAla kA saMsArI jIva sarvajJa vItarAga dvArA prakAzita dharma ratna ko bhAva pUrvaka dhAraNa kr| yaha samyakdarzana guNa rUpI ratna saba ratnoM meM sAra kAna ko nahIM jAnatA hai| isI kAraNa se ise yaha bhI jJAna nahIM hai ki maiM kauna hU~ ? merA hai aura mokSa rUpI mandira kA pahalA sopAna hai| " svarUpa kaisA hai ? mujhe karane yogya kyA hai ? merA hita kyA hai ? ArAdhane yogya samyaktva saba ratnoM meM mahAratna hai, saba yogoM meM uttama yoga hai, saba kauna hai ? mRtyu-jIvana kA kyA svarUpa hai ? bhakSya-abhakSya kA kyA svarUpa RddhiyoM meM mahARddhi hai, adhika kyA ? samyaktva hI saba RddhiyoM ko karane hai ? merA kauna hai ? maiM kisakA hU~ ? ityAdi vicAra rahita mohanIya karma kRta aMdhakAra se AcchAdita ho rahe haiN| unake ajJAna rUpa aMdhakAra ko syAdvAd rUpa 269
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Poon Ouka zrI zrAvakAcAra jI ratnatraya siddhAnta sUtra coom paramAgama ke prakAza se dUra kara svarUpa aura para rUpa kA jJAna karanA hI kalyANa - tatvoM kI samyak arthAt saccI zraddhA kA nAma athavA viparIta kArI hai| abhiniveza rahita prayojanabhUta jIvAdi padArthoM kA zraddhAna hI samyakdarzana hai| ____- nija jJAyaka svabhAva Atma dravya ke Azraya se pragaTa eka samaya kI / atatva meM tatva buddhi, adeva meM deva buddhi, adharma meM dharma buddhi ityAdi nirmala paryAya (samyakdarzana, jJAna, cAritra) ko ratnatraya kahA hai, usake viparIta abhinivezarahita jJAna kI hI 'samyak vizeSaNa se kahane yogya avasthA phalasvarUpa kevalajJAna paryAya jo jJAna guNa kI eka samaya kI paryAya hai vaha vizeSa ko samyakdarzana kahA jAtA hai| mahAratna hai; to aisI ananta paryAyoM kAdhAraka jJAna guNa bhI mahAratna hai| aise jJAna - bhUtArtha naya ke viSayabhUta- zuddha samayasAra zabda se vAcya, bhAvakarma, Ananda Adi ananta guNoM rUpa mahAna-mahAna ratnoM kA dhAraka Atma dravya to , dravyakarma, nokarma Adi samasta para dravyoM se bhinna parama caitanya vilAsa lakSaNa mahAna ratnoM se bharA huA sAgara hai, usakI mahimA kA kyA khnaa| aho! jJAyaka sva zuddhAtmA hI upAdeya hai, aisI ruci hI samyakdarzana hai| svabhAva kI mahimA vacanAtIta hai, isakI mahimA apAra-apAra anubhava gamya dravya, guNa, paryAya ke bheda kA lakSya chor3akara, abheda svabhAva kI ora hI hai| jhukane para, kartA-karma-kriyA ke bheda kA vibhAga kSaya hotA hai aura jIva niSkriya / sva-para ke viveka se moha kA nAza kiyA jA sakatA hai| yaha sva-para cinmAtra bhAva ko prApta hotA hai yahI samyakdarzana hai| kA viveka jinAgama ke dvArA sva-para ke lakSaNoM ko yathArthatayA jAnakara karanA apane meM hI Atma svarUpa kA paricaya pAtA hai, kabhI saMdeha nahIM upajatA caahiye| haiM aura chala-kapaTa rahita vairAgya bhAva rahatA hai yahI samyakdarzana kA cinha (lakSaNa) / sva-para ke yathArtha zraddhAna rUpa tatvArtha zraddhAna ho taba jIva samyaktvI 5 hai| hotA hai ; isaliye sva-para ke zraddhAna meM zuddhAtma zraddhAna rUpa nizcaya samyaktva / vAstava meM to samyakdarzana paryAya hI hai; kintu jaisA guNa hai vaisI hI garbhita hai| . usakI paryAya pragaTa huI hai, isa prakAra guNa paryAya kI abhinnatA batAne ke liye - dravya ke yathArtha svarUpa kA zraddhAna samyakdarzana kA kAraNa hai aura kahIM-kahIM use samyaktva guNa bhI kahA jAtA hai kintu vAstava meM samyaktva samyakadRSTi jIva niyama se paMca parAvartana kA abhAva kara sAdi ananta avinAzI paryAya hai, guNa nhiiN| jo guNa hotA hai vaha trikAla rahatA hai, samyaktva trikAla paMcama gati arthAt mokSa sukha ko prApta karatA hai| 9 nahIM hotA kiMtu use jIva jaba apane satpuruSArtha se pragaTa karatA hai taba hotA hai - ikatIsa sAgara se adhika Ayu ke dhAraka nava anudiza aura pAMca isaliye vaha paryAya hai| anuttara aise caudaha vimAnoM meM utpanna hone vAle devoM ke parAvartana arthAt paMca pahale AtmA kA Agama jJAna se jJAna svarUpa nizcaya karake; phira parAvartana nahIM hotA kyoMki ve saba samyakdRSTi haiN| indriya buddhi rUpa matijJAna ko jJAnamAtra meM hI milAkara tathA zrutajJAna rUpI nayoM - samyakdRSTi jIva kugatiyoM meM nahIM jAtA hai yadi kadAcit vaha jAtA bhI " ke vikalpoM ko miTAkara zrutajJAna ko bhI nirvikalpa karake eka akhaNDa hai to isameM samyaktva kA doSa nahIM isase vaha pUrva kRta karma kA hI kSaya karatA hai| pratibhAsa kA anubhava karanA hI samyakdarzana aura samyakjJAna ke nAma ko prApta jo siddha ho cuke haiM, bhaviSya meM hoMge aura vartamAna meM hote haiM ve saba karatA hai| samyakdarzana aura samyakjJAna kahIM anubhava se bhinna nahIM haiN| nizcaya se Atma darzana se hI siddha hue haiM yaha bhrAMti rahita smjho| para kA kartA AtmA nahIM, rAga kA bhI kartA nahIM, rAga se bhinna jJAyaka 260
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM zrI AvakAcAra jI mUrti hU~, aisI antara meM pratIti karanA hI samyakdarzana prApta karane kI vidhi hai / aisA samaya milA hai jisameM AtmA ko rAga se bhinna kara denA hI kartavya hai, avasara cUkanA buddhimAnI nahIM / samyakadRSTi apane nija svarUpa ko jJAtA dRSTA, para dravyoM se bhinna, zAzvata aura avinAzI jAnatA hai| para dravya ko tathA rAgAdika ko kSaNabhaMgura, azAzvata, apane svabhAva se bhalI-bhAMti bhinna jAnatA hai isaliye samyakdRSTi rAgI nahIM hotA / ] tIna loka tIna kAla meM samyakdarzana ke samAna sukhadAyaka anya kucha nahIM hai / yaha samyakdarzana hI samasta dharmoM kA mUla hai, isa samyakdarzana ke binA sabhI kriyAyeM duHkha dAyaka haiN| samyakdarzana mokSa rUpI mahala kI prathama sIr3hI hai| samyakdarzana ke binA jJAna aura cAritra saccAI prApta nahIM karate; he bhavya jIvo! aise pavitra samyakdarzana ko dhAraNa karo / [D] jinezvara deva kA kahA huA darzana samyakdarzana hai vaha guNoM meM aura darzana, jJAna, cAritra ina tInoM ratnoM meM sAra arthAt uttama hai aura mokSa mandira meM car3hane ke liye pahalI sIr3hI hai| ] samyakdarzana kI prApti ke bAda saMsAra paribhramaNa kA nyUnatama kAla antarmuhUrta aura adhikatama arddhapudgala parAvartana mAtra hai| samyaktva kI prApti samyakdRSTi jIva ke sAMsArika doSoM kA kramazaH abhAva aura Atma guNoM kI kramaza: prApti arthAt zuddhi kA krama prArambha ho jAtA hai / [] jo prANI kaSAya ke AtApa se tapta haiM, indriya viSaya rUpI roga se mUrcchita haiM aura iSTa viyoga tathA aniSTa saMyoga se kheda khinna haiM una sabake liye samyaktva parama hitakArI auSadhi hai| [D] samyakdarzana sahita jIva kA narakavAsa bhI zreSTha hai parantu samyakdarzana rahita jIva kA svarga meM rahanA bhI zobhA nahIM detA; kyoMki AtmabhAna binA svarga meM bhI vaha duHkhI hai, jahAM AtmajJAna hai vahIM saccA sukha hai| YAN YASA YA. 261 ratnatraya siddhAnta sUtra jisa prakAra samudra meM DUbA huA amUlya ratna puna: hAtha nahIM AtA, prakAra manuSya zarIra, uttama zrAvaka kula aura jina vacanoM kA zravaNa Adi suyoga bhI bIta jAne ke bAda punaH prApta nahIM hotA / saMzaya, vimoha aura vibhrama se rahita sahaja zuddha kevalajJAna darzana svabhAvI nijAtma svarUpa kA grahaNa, paricchedana, paricchitti aura para dravya kA svarUpa arthAt bhAvakarma, dravyakarma, nokarma kA svarUpa, pudgala Adi pAMcoM dravyoM kA svarUpa tathA anya jIva kA svarUpa jAnanA vaha samyakjJAna hai| [D] samyakdarzana sahita samyakjJAna ko dRr3ha karanA caahiye| jisa prakAra sUrya samasta padArthoM ko tathA svayaM apane ko yathAvat darzAtA hai, usI prakAra jo aneka dharmayukta svayaM apane ko arthAt nija AtmA ko tathA para padArthoM ko jyoM kA tyoM batalAtA hai use samyakjJAna kahate haiN| [D] nizcaya bhAva zrutajJAna zuddhAtmA ke sanmukha hone se sukha saMvitti arthAt jJAna svarUpa hai / yadyapi vaha kevalajJAna kI apekSA parokSa hai tathApi chadmasthoM ke kSAyika jJAna kI prApti na hone se kSAyopazamika hone para bhI use pratyakSa kahA jAtA hai| [] mana:paryayajJAna uttama RddhidhArI bhAvaliMgI muniyoM ko hI hotA hai aura avadhijJAna cAroM gatiyoM ke sainI paMcendriya jIvoM ko hotA hai, yaha svAmI kI apekSA se bheda hai / utkRSTa avadhijJAna kA kSetra asaMkhyAta loka pramANa taka hai aura mana:paryayajJAna kA DhAI dvIpa manuSya kSetra hai, yaha kSetra apekSA bheda hai / svAmI tathA viSaya ke bheda se vizuddhi meM antara jAnA jA sakatA hai / avadhijJAna kA viSaya paramANu paryaMta rUpI padArtha hai aura manaH paryaya kA viSaya manogata vikalpa haiN| 0 jo eka hI sAtha sarvataH sarva Atma pradezoM se tAtkAlika yA atAtkAlika vicitra arthAt aneka prakAra ke aura viSama (mUrta-amUrta Adi asamAna jAti ke) samasta padArthoM ko jAnatA hai usa jJAna ko kSAyika arthAt kevalajJAna kahA hai| nija zuddhAtma tatva kA samyak zraddhAna, jJAna, cAritra jisakA lakSaNa
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ to zrI zrAvakAcAra jI ratnatraya siddhAnta sUtra doo hai, aise ekAgra dhyAna dvArA kevalajJAnAvaraNAdi cAra ghAtiyA karmoM kA nAza hone - cAritra ko do prakAra kA kahA hai- prathama to samyaktva kA AcaraNa para jo utpanna hotA hai, vaha eka samaya meM samasta dravya, kSetra, kAla aura bhAva ko khaa| vaha jo sarvajJa ke Agama meM tatvArtha kA svarUpa kahA usako yathArtha jAnakara grahaNa karane vAlA sarva prakAra se upAdeyabhUta kevalajJAna hai| zraddhAna karanA aura usake zaMkAdi aticAra mala doSa kahe, unakA parihAra karake - samyakdarzana hone ke bAda hI jJAna samyakjJAna kahalAtA hai| samyakdarzana zuddha karanA usake ni:zaMkitAdi guNoM kA pragaTa honA vaha samyaktvAcaraNa cAritra ke binA kitanA bhI kSayopazama rUpa jJAna ho, mithyAjJAna hI nAma pAtA hai; ata: hai aura jo mahAvratAdi aMgIkAra karake sarvajJa ke Agama meM kahe anusAra saMyama samyakdarzana kAraNa hai aura samyakjJAna kArya hai| kA AcaraNa karanA tathA usake aticAra Adi doSoM ko dara karanA saMyamAcaraNa pUrva kAla meM jo jIva mokSa meM gaye haiM, vartamAna meM jA rahe haiM aura bhaviSya cAritra hai| meM jAyeMge vaha saba samyakjJAna kI mahimA hai aisA jinendra deva ne kahA hai| pAMca nija jJAyaka bhagavAna AtmA meM samyakdarzana jJAna sahita sthiratA pUrvaka indriyoM ke viSayoM kI icchA rUpI bhayaMkara dAvAnala saMsArI jIvoM rUpI araNya pragaTa zuddhi ko nizcaya samyakcAritra kahate haiN| ko jalA rahA hai| usakI zAMti kA upAya dUsarA nahIM hai, mAtra jJAnarUpI varSA kA saMsAra ke kAraNoM kA nAza karane ke liye jJAnI ko jo bAhya aura samUha zAMta karatA hai| aMtaraMga kriyAoM kA nirodha hai, zrI jinendra bhagavAna dvArA kathita vaha parama arthAt jinAgama meM cAritra ke rUpa meM zuddhi ke sAtha bhUmikAnusAra vartane vAle nizcaya samyakcAritra hai| zubha bhAva rUpa vyavahAra cAritra kA hI mukhyatA se varNana hai| usameM bhI paMcama jIva jaba anAdi mohanIya ke udaya kA anusaraNa karane vAlI pariNati guNasthAnavartI zrAvaka ko hone vAle aNuvratAdi rUpa deza vyavahAra cAritra kA 1 karanA chor3akara atyanta zuddha upayoga vAlA hotA hai taba bhAva kA ekarUpapanA saMkSipta aura bhAvaliMgI munirAja ko hone vAle mahAvratAdi rUpa sakala vyavahAra grahaNa kiyA hone ke kAraNa use jo niyata (nizcita, ekarUpa) guNa paryAyapanA cAritra kA pradhAnatA se kathana hai| hotA hai vaha sva samaya arthAt sva cAritra hai| vAstava meM samyakcAritra kA prArambha nija svarUpa meM caraNa arthAt ramaNa / jisa cAritra ke arthAt svarUpAcaraNa cAritra ke hone se samasta rUpa svarUpAcaraNa cAritra se caturtha guNasthAna se prathama nirvikalpa dazA se hotA hai| para padArthoM se vRtti haTa jAtI hai, varNAdi tathA rAgAdi se caitanya bhAva ko pRthak aura yahI svarUpAcaraNa kramaza: bar3hatI huI zuddhi ke sAtha-sAtha dezacAritra yA 5 kara liyA jAtA hai, apane AtmA meM, AtmA ke liye, AtmA dvArA, apane AtmA sakalacAritra nAma pAtA haA bArahaveMguNasthAna meM pUrNatA ko prApta hotA hai| S kA hI anubhava hone lagatA hai; vahAM naya, pramANa, nikSepa, guNa-guNI, / samyakjJAna se nija ko aura para ko jAnakara aura samyakdarzana se sva jJAna-jJAtA-jJeya, dhyAna-dhyAtA-dhyeya, kartA-karma aura kriyA Adi bhedoM kA aura para kI pratIti karake jo para bhAva ko chor3atA hai, vaha AtmA kA nija zuddha kiMcit vikalpa nahIM rahatA, zuddha upayoga rUpa abheda ratnatraya dvArA zuddha caitanya bhAva jJAnI puruSoM kA cAritra hotA hai| "kAhI anubhava hone lagatA hai| jo vizuddhatA kA utkRSTa dhAma hai tathA yogIzvaroM kA jIvana hai aura lajjA, dayA, maMdakaSAya, zraddhA, dUsaroM ke doSa DhAMkanA, paropakAra, samasta prakAra kI pApa rUpa pravRttiyoM se dUra rahane kA lakSaNa hai usako samyakcAritra saumyadRSTi, guNagrAhakatA, sahanazIlatA, sarvapriyatA, satyapakSa, miSTavacana, kahate haiN| agrasocI, vizeSajJAnI, zAstrajJAna kI marmajJatA, kRtajJatA, tatvajJAnI, dharmAtmA,
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI na dIna na abhimAnI, madhyama vyavahArI, svAbhAvika vinayavAna, pApAcaraNa se rahita, aise ikkIsa pavitra guNa zrAvakoM ko grahaNa karanA caahiye| nizcaya mokSamArga sAkSAt mokSamArga kA sAdhaka hai tathA vyavahAra mokSamArga paramparA se mokSamArga kA sAdhaka hai athavA vyavahAra mokSamArga nizcaya mokSamArga kA sAdhaka hai athavA vyavahAra mokSamArga nizcaya mokSa mArga kA kAraNa hai| ] darzana jJAna pradhAna cAritra se yadi vaha vItarAga ho to mokSa prApta hotA hai aura usase hI yadi vaha sarAga ho to devendra, asurendra, narendra ke vaibhava kleza rUpa bandha kI prApti hotI hai; isaliye mumukSuoM ko iSTa phala vAlA hone se vItarAga cAritra grahaNa karane yogya hai aura aniSTa phala vAlA hone se sarAga cAritra tyAgane yogya hai| [D] samyakdarzana, samyakjJAna evaM samyak cAritra se vibhUSita puruSa yadi tapa Adi guNoM meM manda bhI ho to bhI vaha siddhi kA pAtra hai arthAt use siddhi kI prApti hotI hai; kintu isake viparIta yadi ratnatraya se rahita puruSa anya guNoM meM mahAna bhI ho to bhI vaha kabhI bhI siddhi ko prApta nahIM ho sakatA hai| vAstava meM koI bhI kAla aura kSetra dharma kI prApti ke liye vighna kAraka nahIM hai ata: isa paMcama kAla aura bharata kSetra meM bhI Atma sanmukhatA arthAt samyakdarzana, jJAna, cAritra pUrvaka bhAvaliMgI muni indra Adi pada prApta kara krama se mokSa kI prApti kara sakate haiN| abhI isa paMcama kAla meM bhI jo muni samyakdarzana, jJAna, cAritra kI zuddhatA yukta hote haiM, ve AtmA kA dhyAna kara indra pada athavA lokAMtika deva pada ko prApta karate haiN| mumukSu bhavya jIvoM ko pramAda kA tyAgakara, zAstrAbhyAsa evaM jJAnI gurU kI dezanA prApta kara, para dravyoM se bhinna apane Atma svabhAva kA nirNaya kara, sarvaprathama samyakdarzana prApta karanA cAhiye; kyoMki nizcaya samyakdarzana jJAna pUrvaka hI ekadeza cAritra rUpa zrAvaka dazA aura sakala cAritra rUpa munidazA kI prApti tathA krama se yathAkhyAta rUpa pUrNa cAritra kI prApti hokara niyama se rochem.nc SYARATAN YA 263 ratnatraya siddhAnta sUtra mokSa gamana hotA hai / AtmA jJAtA dRSTA hI hai| AtmA jJAtA dRSTA ke upayoga ko jaba para padArtha kI ora lakSya rakhakara para bhAva meM yaha 'maiM' aisA dRr3ha kara letA hai taba yahI saMsAra kahalAtA hai aura jaba sva kI ora lakSya karake upayoga ko sva yaha 'maiM' aisA dRr3ha kara letA hai taba yahI mokSa kahalAtA hai / [] yaha aihika sukha vAstavika sukha nahIM hai| sukha vaha hai jahAM duHkha nahIM hai, dharma vaha hai jahAM adharma nahIM hai, aura zubha vaha hai jahAM azubha nahIM hai / indriya sukha parAdhIna hai, bAdhAoM se ghirA huA hai, sAnta hai, bandha kA kAraNa aura viSama hai isaliye yaha sukha vAstava meM duHkha hI hai| [D] indriyoM ke viSaya sevana se jo sukha huA hai, vaha duHkha hI hai; kyoMki yaha indriya janita sukha ananta saMsAra kI saMtati ke klezoM ko sampAdana karane kA kAraNa hai aura vidvAnoM ne duHkha tathA duHkha ke kAraNa ko eka hI kahA hai| sukha aura dharma vAstava meM AtmA kA svabhAva hai aura yaha donoM avinAbhAvI rUpa se eka sAtha AtmA ke Azraya se hI pragaTa hote haiN| sukha aura dharma kA prArambha samyakdarzana arthAt cauthe guNasthAna se hokara pUrNatA mokSa meM hotI hai| dharma to AtmA kA svabhAva hai, jo para meM Atma buddhi chor3akara apa jJAtA dRSTA rUpa svabhAva kA zraddhAna, anubhava tathA jJAyaka svabhAva meM hI pravartana rUpa jo AcaraNa vahI dharma hai / ] jIva kA para dravyoM meM ahaMkAra, mamakAra rUpa pariNAma honA moha hai| viparIta mAnyatA, tatvoM kA azraddhAna, viparIta abhiprAya, para padArthoM meM ekatva, kartRtva, bhoktRtva evaM sukha buddhi arthAt zarIra ko apanA svarUpa mAnanA, paMcendriya ke viSayoM meM sukha mAnanA, anukUla saMyogoM meM iSTa aura pratikUla saMyogoM meM aniSTa buddhi rakhanA, svayaM ko para kA tathA para ko svayaM kA kartA-dhartA mAnanA ityAdi darzana mohanIya (mithyAtva) karma ke udaya kAla meM nimitta hone vAle jIva ke zraddhA guNa ke vikArI pariNAmoM ko moha kahate haiN|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 zrI AvakAcAra jI jIva kA kisI para padArtha ko iSTa jAnakara usake prati prIti rUpa pariNAmoM kA honA rAga hai| mAyA, lobha, hAsya, rati, tIna veda- strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda rUpa pariNAma aura para padArthoM ke prati AkarSaNa, sneha, prema, Asakti ityAdi cAritra mohanIya karmodaya ke samaya nimitta hone vAle jIva ke cAritra guNa vikArI pariNAmoM ko rAga kahate haiN| [D] jIva kA kisI para padArtha ko aniSTa jAnakara usake prati aprIti rUpa pariNAmoM kA honA dveSa hai| krodha, mAna, arati, zoka, bhaya, jugupsA aura para padArthoM ke prati ghRNA, IrSyA, jalana ityAdi cAritra mohanIya karmodaya ke samaya nimitta hone vAle jIva ke cAritra guNa ke kaSAya rUpa vikArI pariNAmoM ko dveSa kahate haiN| mithyAdRSTi kI maryAdA vikArI bhAvoM taka hai aura jJAnI kI maryAdA zuddha bhAvoM taka hai lekina para padArthoM meM jJAnI athavA ajJAnI koI bhI kucha bhI nahIM kara sktaa| aisA jAnakara apanI AtmA kA Azraya le to nija AtmA kI pahicAna ho / tatva ke Adara meM siddha gati arthAt mokSa hai aura tatva ke anAdara meM nigoda gati arthAt saMsAra hai| siddha gati meM jAte hue bIca meM eka-do bhava hoM, unakI ginatI nahIM hai aura nigoda meM jAte hue bIca meM amuka bhava hoM unakI ginatI nahIM hai: kyoMki trasa kA kAla thor3A hai aura nigoda kA kAla ananta hai / tatva ke nirAdara kA phala nigoda gati aura Adara kA phala siddha gati hai / mithyAtva asaMyama, kaSAya aura yoga yaha cAra bandha arthAt saMsAra ke kAraNa haiM aura samyakdarzana, saMyama, akaSAya aura ayoga yaha cAra mokSa ke kAraNa haiN| zruta devatA yA jinavANI ke prasAda se hI hameM yaha jJAta hotA hai| ki pUjane yogya kauna haiM aura kyoM haiM ? tathA unakI pUjA hameM kisa prakAra kI karanI cAhiye isaliye jinavANI bhI pUjya hai| agara zAstra na hote to hama deva ke svarUpa ko bhI nahIM jAna sakate the, phira jinavANI syAdvAda naya garbhita hai / 20 Your YA YA YES. 264 ratnatraya siddhAnta sUtra [] jo bhakti pUrvaka zruta ko pUjate haiM ve paramArtha se jinadeva ko hI pUjate haiN| kyoMki sarvajJa devane zruta aura deva meM thor3A sA bhI bheda nahIM kahA hai| * zubha bhAva puNya ke liye aura azubha bhAva pApa ke liye hotA hai isaliye bhAvoM meM vikAra hone para dhIra puruSa ko jina zAsana ke anurAga se rakSA karanA caahiye| tapa kA kAraNa hone se jJAna pUjya hai aura jJAna ke atizaya kA kAraNa hone se tapa pUjya hai tathA mokSa kA kAraNa hone se jJAna aura tapa donoM pUjya haiN| [] jaghanya pAtra, madhyama pAtra, uttama pAtra tathA kupAtra ko dAna dene vAlA mithyAdRSTi jaghanya bhogabhUmi, madhyama bhogabhUmi, uttama bhogabhUmi meM, bhoga bAkI bace puNya se yathAyogya deva hotA hai| [D] samyakadRSTi supAtra dAna se hone vAle puNya ke udaya se uttama bhogabhUmi, mahArddhika kalpavAsI deva aura cakravartI Adi padoM ko yatheSTa bhogakara mokSa pada ko pAtA hai| muni ko uttama pAtra, aNuvratI zrAvaka ko madhyama pAtra, samyakadRSTi ko jaghanya pAtra, samyakdarzana se rahita vratI ko kupAtra tathA samyakdarzana aura vrata se rahita ko apAtra kahate haiN| * jo ratnatraya se rahita hai, mithyA dharma meM Asakta hai vaha kitanA bhI ghora tapa kare phira bhI vaha kupAtra hai| jisameM na tapa hai, na cAritra hai, na koI utkRSTa guNa hai use apAtra jAnoM usako dAna denA vyartha hai| [D] apane kalyANa ke icchuka gRhastha ko apanI tathA deza, kAla, sthAna aura sahAyakoM kI acchI taraha samIkSA karake vrata grahaNa karanA cAhiye aura grahaNa kiye hue vrata ko prayatna pUrvaka pAlanA cAhiye / pramAda se yA mada meM Akara yadi vrata meM doSa laga jAye to tatkAla prAyazcita lekara puna: vrata grahaNa karanA cAhiye / [0] dayAlu zrAvakoM ko sadA sabhI ananta kAya vanaspati tyAganI cAhiye kyoMki unameM se jo eka bhI saMkhyA vAlI ananta kAya vanaspati ko khAne
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 04 zrI ApakAcAra jI ratnatraya siddhAnta sUtra Oo Adi ke dvArA mArane meM pravRtta hotA hai vaha ananta jIvoM kA ghAta karatA hai| samyakdarzana, samyakjJAna, samyakcAritra arthAt ratnatraya rUpI nAva ke dvArA tairatA - dayAlu zrAvaka kacce arthAt jise Aga para nahIM pakAyA gayA hai aise hai tathA dUsaroM ke tairane ko nimitta hai isaliye yaha jIva hI tIrtha hai| dUdha, dahI aura binA pakAye dUdha se taiyAra hue maThe ke sAtha mile hue dvidala arthAt mithyAtva, samyak mithyAtva, samyakprakRti mithyAtva, anantAnubandhI mUMga, ur3ada Adi dhAnya ko na khAve tathA prAya: karake purAne dvidala ko na khAve krodha, mAna, mAyA, lobha ina sAta mohanIya karma kI prakRtiyoM ke upazama hone se tathA varSARtu meM binA dale hue dvidala ko aura patte kI zAka-bhAjI ko upazama samyaktva hotA hai aura ina sAtoM prakRtiyoM ke kSaya hone se kSAyika samyaktva nkhaave| hotA hai| yaha kSAyika samyaktva kevalajJAnI tathA zrutakevalI ke nikaTa karma - nitya zuddha cidAnanda rUpa kAraNa paramAtma svarUpa jIva ko bhUmi ke manuSya ko hI utpanna hotA hai| dravyakarma tathA bhAvakarma ke grahaNa ke yogya vibhAva pariNati kA abhAva hone se kSAyikasamyaktva kA prArambha to kevalI. zrutakevalI ke nikaTa manuSya janma, jarA, maraNa, roga aura zoka nahIM hai| OM ko hI hotA hai aura niSThApana anya gati meM bhI hotA hai| - jinhoMne vastu svarUpa jAna liyA hai, jo sarva sAvadya se dUra haiM, mithyAtva, samyak mithyAtva ke udaya kA prabhAva ho, samyaktva prakRti jinhoMne sva hita meM citta ko sthApita kiyA hai, jinakA sarva pracAra zAMta huA kA udaya ho, anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha ke udaya kA abhAva ho hai, jinakI bhASA sva-para ko hitarUpa hai, jo sarva saMkalpa rahita haiM, ve vimukta athavA unakA visaMyojana karake apratyAkhyAnAvaraNa Adika rUpa se udayamAna puruSa isa loka meM avazya hI mokSa ke pAtra haiN| ? ho taba kSAyopazamika samyaktva utpanna hotA hai| - jo samyakdRSTi samasta karma, nokarma ke samUha ko chor3atA hai, usa samyakdRSTi marakara dvitIyAdika narakoM meM nahIM jAtA hai, jyotiSI vyantara samyakjJAna kI mUrti ko sadA pratyAkhyAna hai aura pApa samUha kA nAza karane vAlA bhavanavAsI deva nahIM hotA hai, striyoM meM utpanna nahIM hotA, pA~ca sthAvara, aisA satvAritra use atizaya rUpa se hai, bhava-bhava ke kleza kA nAza karane ke vikalatraya, asainI, nigoda, mleccha, kubhogabhUmi ina sabameM utpanna nahIM liye use maiM nitya vandana karatA huuN| 5 hotA hai| - svayaM kiye hue karma ke phalAnubandha ko svayaM bhogane ke liye tU akelA samyakdarzana ke zaMkAdika aticAra rahita pariNAma so darzana vinaya janma meM tathA mRtyu meM praveza karatA hai, anya koI strI, putra, mitrAdi sukha-duHkha hai| jJAna kA saMzayAdi rahita pariNAma se aSTAMga abhyAsa karanA so jJAnavinaya ke prakAroM meM bilkula sahAyabhUta nahIM hotaa| hai| cAritra ko ahiMsAdika pariNAma se aticArarahita pAlanA so cAritravinaya caraNa dravyAnusAra hotA hai aura dravya caraNAnusAra hotA hai, isa prakAra ve I hai| tapa ke bhedoM kA dekhabhAlakara doSa rahita pAlana karanA so tapavinaya hai| donoM paraspara apekSA sahita haiM; isaliye yA to dravya kA Azraya karake athavA to jo pUjA mahimA Adi ke liye zAstra ko par3hatA hai usako zAstra kA caraNa kA Azraya karake mumukSu mokSamArga meM ArohaNa kro| par3hanA sukhakArI nahIM hai| apane karmakSaya ke nimitta jina zAstroM ko par3he usako / krodha kaSAya ko kSamA se, mAna kaSAya ko mArdava se, mAyA kaSAya ko hI sukhakArI hai| ha Arjava kI prApti se aura lobha kaSAya ko zauca arthAt saMtoSa se jiito| dhyAna paramArtha se jJAna kA upayoga hI hai| jo jJAna kA upayoga eka jJeya 9) - jo tairatA hai tathA jisase tairA jAtA hai usako tIrtha kahate haiN| yaha jIva vastu meM antarmuhUrta mAtra ekAgra ThaharatA hai sodhyAna hai vaha zubha bhI hai aura azubha
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI bhI hai aise do prakAra kA hai| 0 Arta- raudra donoM hI dhyAna azubha haiM tathA pApa se bhare haiM aura duHkha hI kI saMtati inase calatI hai isaliye inako chor3akara dharmadhyAna karane kA zrI gurU kA upadeza hai| dhyAna kA svarUpa eka jJeya meM ekAgra honA hai| jo puruSa dharma meM ekAgra citta karatA hai, usa kAla indriya viSayoM ko nahIM vedatA hai usake dharmadhyAna hotA hai| isakA mUla kAraNa saMsAra, deha, bhoga se vairAgya hai, binA vairAgya ke dharma meM citta rukatA nahIM hai| [D] aisA satya vacana bhI nahIM kahe, jisase apanA aura dUsaroM kA bigAr3a jo jAye, Apatti A jAye, anartha paidA ho jAye, duHkha paidA ho jAye, marma chida jAye, rAjA se daNDa ho jAye, dhana kI hAni ho jAye, aisA satya vacana bhI jhUTha hI hai / samasta pApoM kA mUla kAraNa parigraha hai, samasta khoTe dhyAna parigraha se hI hote haiM; isIliye bhagavAna ne mUrcchA ko parigraha kahA hai| [] ahiMsA dharma, mokSa kA kAraNa tathA saMsAra ke samasta paribhramaNa ke duHkha rUpa roga ko miTAne ke liye amRta ke samAna hai / ise prApta karake, ajJAnI mithyAdRSTiyoM ke ayogya AcaraNa vyavahAra dekhakara apane pariNAmoM meM Akula nahIM honA caahiye| mask sex is mest sex is most resis ratnatraya siddhAnta sUtra hai, jaise- kAMjI DAlane se dUdha phaTa jAtA hai| mAyAcArI apanA kapaTa bahuta chipAtA hai kintu vaha pragaTa hue binA nahIM rahatA hai| dUsare jIvoM kI cugalI karanA va doSa batalAnA, ve svayaM hI pragaTa ho jAte haiN| mAyAcAra karanA to apanI pratIti bigAr3anA hai, dharma kA bigAr3anA hai / mAyAcArI se samasta hitaiSI binA kiye hI bairI ho jAte haiN| satya ke prabhAva se deva bhI sevA karate haiN| satya sahita hI aNuvrata, mahAvrata hote haiN| satya ke binA samasta vrata saMyama naSTa ho jAte haiN| satya se sabhI ApattiyoM kA nAza hotA hai ataH jo bhI vacana bolo vaha apane aura para ke hita rUpa kaho, prAmANika kaho, kisI ko duHkha utpanna karane vAlA vacana nahIM kaho / jo pAMca pApoM meM pravartane vAle haiM ve sadAkAla malina haiN| jo para ke upakAra kA lopa karate haiM ve kRtaghnI sadA hI malina haiN| jo gurudrohI, dharmadrohI, svAmIdrohI, mitradrohI upakAra ko lopane vAle haiM unake pApa kA saMtAna krama asaMkhyAta bhavoM taka karor3oM tIrthoM meM snAna karane se, dAna karane se bhI dUra nahIM hotA hai| vizvAsaghAtI sadA hI malina hai| ] pAMca samitiyoM kA pAlana karanA, krodha, mAna, mAyA, lobha ina cAra kaSAyoM kA nigraha karanA, mana-vacana-kAya kI azubha pravRtti rUpa tIna daNDoM kA tyAga karanA tathA viSayoM meM daur3ane vAlI pAMca indriyoM ko vaza meM karanA saMyama hai| ] krodha donoM lokoM kA nAza karane vAlA hai, mahApApa bandha karAkara naraka pahuMcAtA hai, buddhi bhraSTa karatA hai, nirdayI banAtA hai, dUsaroM ke dvArA kiye gaye upakAra ko bhulAkara kRtaghnI banA detA hai ataH krodha ke samAna anya pApa nahIM hai| isa loka meM krodhAdi kaSAyoM ke samAna apanA ghAta karane vAlA dUsarA nahIM hai / ] icchA kA nirodha karanA tapa hai| tapa, cAra ArAdhanAoM meM pradhAna hai| jaise- svarNa ko tapAne se solaha bAra pUrNa USNatA (tApa) dene para vaha samasta maila chor3akara zuddha ho jAtA hai, usI prakAra AtmA bhI bAraha prakAra ke tapoM ke prabhAva se karmamala rahita hokara zuddha ho jAtA hai / komala pariNAmoM dvArA donoM lokoM kI siddhi hotI hai- komala pariNAmI kA isa loka meM suyaza hotA hai, paraloka meM devagati meM devagati kI 5 prApti hotI hai| komala pariNAmoM se hI aMtaraMga-bahiraMga tapa zobhita hote haiN| abhimAnI kA tapa bhI nindA yogya hai| komala pariNAmI se tInoM lokoM ke jIvoM kA mana prasanna rahatA hai| jagata meM nirmala kIrti dAna se hI phailatI hai| dAna dene se bairI bhI baira chor3a dete haiM, caraNoM meM jhuka jAte haiM, apanA ahita karane vAlA bhI mitra ho jAtA hai| jagata meM dAna bar3A hai, saccI bhakti se thor3A sA bhI dAna dene vAlA jIva bhoga bhUmi ke bhogoM ko tIna palya paryanta bhoga kara deva loka meM calA jAtA hai| jisa samaya mAyAcAra jAna liyA jAtA hai, usI samaya prIti bhaMga ho jAtI 266
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ You zrI AcakAcAra jI ratnatraya siddhAnta sUtra Oo / mithyAtva nAma karma ke udaya se apane svarUpa ke jJAna se rahita hokara deha karatA huA bhI usI prakAra se rahatA hai| Adi para dravyoM ko apanA svarUpa jAnakara ananta kAla se maine paribhramaNa kiyA / saMsAra saMbaMdhI koI bhI vastu ramaNIya nahIM hai, isa prakAra hameM guruu| hai| aba koI AvaraNa Adi ke kiMcit dUra hone se zrI guruoM ke dvArA upadezita ke upadeza se nizcaya ho gayA hai, isI kAraNa hamako mokSa pada pyArA hai|| paramAgama ke prasAda se apanA tathA para ke svarUpa kA jJAna huA hai| 0 isa manuSya janma kA phala dharma prApti hai, so vaha nirmala dharma yadi brahmacarya binA vrata, tapa samasta nissAra haiN| brahmacarya binA sakala mere pAsa hai to phira mujhe Apatti ke viSaya meM bhI kyA ciMtA hai, mRtyu se bhI kyA kAya kleza niSphala hai| bAhya sparzana indriya ke sukha se virakta hokara, aMtaraMga 5 Dara hai ? arthAt usa dharma ke hone para na to Apatti kI ciMtA rahatI hai aura na hI apanA paramAtma svarUpa jo AtmA hai, usakI ujjvalatA dekho| jaise bhI apanA maraNa kA Dara rahatA hai| AtmA kAma ke rAga se malina nahIM ho, vaise hI yatna kro| brahmacarya se donoM loka ekatva meM sthiti ke liye jo merI nirantara buddhi hotI hai usake vibhUSita ho jAte haiN| nimitta se paramAtmA ke samIpatA ko prApta huA Ananda kucha thor3A sA pragaTa / jo manuSya vidvAna haiM, saMsAra ke saMtApa se rahita honA cAhate haiM, unheM hotA hai| vahI buddhi kucha kAla ko prApta hokara arthAt kucha hI samaya meM samasta cAhiye ki ve ghar3e meM panihArina ke samAna zuddha cidrUpa meM apanA citta sthira kara zIloM aura guNoM ke AdhAra bhUta evaM pragaTa hue vipula jJAna (kevalajJAna) se vacana aura zarIra kI ceSTA kreN| ra saMpanna usa Ananda kI kalA ko utpanna kregii| / jo vidvAna puruSa zuddha cidrUpa ke ciMtavana ke sAtha vratoM kA AcaraNa , mujhe Azraya meM prApta hue kisI bhI mitra athavA zatru se prayojana nahIM karatA hai, zAstroM kA svAdhyAya, tapa kA ArAdhana, nirjana vana meM nivAsa, hai, mujhe isa zarIra meM bhI prema nahIM rahA hai, isa samaya maiM akelA hI sukhI huuN| yahAM bAhya-AbhyaMtara parigraha kA tyAga, mauna, kSamA aura AtApana yoga dhAraNa saMsAra paribhramaNa meM cirakAla se jo mujhe saMyoga ke nimitta se kaSTa huA hai usase karatA hai, use hI mokSa lakSmI kI prApti hotI hai| maiM virakta huA hU~; isaliye aba mujhe ekAkIpana (advaita) atyanta rucatA hai| * jisa prakAra utkRSTa nAva ko prApta huA dhIra buddhi sAhasI manuSya jo jAnatA hai vahI dekhatA hai aura vaha nirantara caitanya svarUpa ko samudra ke aparimita jala se nahIM DaratA hai usI prakAra ekatva ko jAnakara nahIM chor3atA hai vahI maiM hU~, isase bhinna aura merA koI svarUpa nahIM hai| yaha yogI bahuta se bhI karmoM se nahIM DaratA hai| haiM samIcIna utkRSTa tatva hai| caitanya svarUpa se bhinna jo krodhAdi vibhAva bhAva / caitanya rUpa ekava kA jJAna durlabha hai, parantu mokSa ko dene vAlA vahI athavA zarIrAdi haiM ve saba anya arthAt karma se utpanna hue haiN| saikar3oM zAstroM ko hai; yadi vaha jisa kisI prakAra se prApta ho jAtA hai to usakA bAra-bAra suna karake isa samaya mere mana meM yahI eka zAstra arthAt advaita tatva vartamAna hai| cintana karanA caahiye| yadyapi isa samaya yaha saMhanana (haDDiyoM kA baMdhana) parISahoM (kSudhA vAstavika sukha mokSa meM hai aura vaha mumukSu janoM ke dvArA siddha tRSA Adi) ko nahIM saha sakatA hai aura duHSamA nAmaka paMcamakAla meM tIvra karane ke yoya hai| yahAM saMsAra meM vaha sukha nahIM hai, yahAM jo sukha hai vaha nizcaya tapa bhI saMbhava nahIM hai; to bhI yaha koI kheda kI bAta nahIM hai ; kyoMki yaha se yathArtha sukha nahIM hai| atIndriya saccA sukha to mokSa meM hI hai| azubha karmoM kI pIr3A hai| bhItara zuddha caitanya svarUpa AtmA meM mana ko surakSita jo nirmala buddhi ko dhAraNa karane vAlA muni isa loka meM nirantara karane vAle mujhe usa karmakRta pIr3A se kyA prayojana hai ? arthAt kucha bhI nahIM hai| zuddha jJAna svarUpa AtmA ko lakSya karake rahatA hai vaha paraloka meM saMcAra jo ajJAnIjana na to gurU ko mAnate haiM, aura na usakI upAsanA hii| 267
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AvakAcAra jI karate haiM, unake liye sUrya kA udaya hone para bhI aMdhakAra jaisA hI hai| jisake dvArA abhaya, AhAra, auSadhi aura zAstra kA dAna karane para muniyoM ko sukha utpanna hotA hai, vaha grahastha kaise prazaMsA ke yogya na hogA ? jo manuSya dAna dene ke yogya hokara bhI pAtroM ke liye bhakti pUrvaka dAna nahIM detA hai vaha mUrkha paraloka meM apane sukha ko svayaM hI naSTa karatA hai / dAna se rahita gRhastha Azrama ko patthara kI nAva ke samAna samajhanA cAhiye / usa gRhasthAzrama rUpI patthara kI nAva para baiThA huA manuSya saMsAra rUpI samudra meM DUbatA hI hai, isameM saMdeha nahIM hai| prANI dayA dharma rUpI vRkSa kI jar3a hai, vratoM meM mukhya hai, saMpattiyoM kA sthAna hai aura guNoM kA bhaMDAra hai; isaliye use vivekI janoM ko avazya karanA cAhiye / manuSya meM saba hI guNa jIva dayA ke Azraya se isa prakAra rahate haiM jisa prakAra ki puSpoM kI lar3iyA~ sUta ke Azraya se rahatI haiN| jo caitanya svarUpa AtmA karmoM tathA unake kAryabhUta rAgAdi vibhAvoM aura zarIrAdi se bhinna hai usa zAzvatika AnandasvarUpa pada ko arthAt mokSa ko pradAna karane vAlI AtmA kA sadA vicAra karanA cAhiye / jisa prakAra battI dIpaka kI sevA karake usake pada ko prApta kara letI hai; arthAt dIpaka svarUpa pariNama jAtI hai, usI prakAra atyanta nirmala jJAnarUpa asAdhAraNa mUrti svarUpa siddha jyoti kI ArAdhanA karake yogI bhI svayaM usake sthira pada arthAt siddha pada ko prApta kara letA hai; athavA vaha samyakjJAna ke dvArA vikalpa samUha se rahita hotA huA siddha svarUpa ko prApta hokara aisA ho jAtA hai ki tIna loka ke cUr3AmaNi ratna ke samAna usako deva bhI namaskAra karate haiM / nirmala buddhi ko dhAraNa karane vAle tatvajJa puruSa kI dRSTi nirantara zuddhAtma svarUpa meM sthita hokara ekamAtra zuddhAtma pada arthAt mokSa pada ko prApta karatI hai; kiMtu ajJAnI puruSa kI dRSTi azuddha Atma svarUpa yA para padArthoM meM sthita hokara saMsAra ko bar3hAtI hai| ] yaha siddhAtmA rUpa teja vizva ko dekhatA aura jAnatA hai, AtmA mAtra mohnewsok swor remo 268 ratnatraya siddhAnta sUtra 256 se utpanna Atyantika sukha ko prApta karatA hai, nAza va utpAda se yukta hokara bhI nizcala (dhruva) hai, mumukSu janoM ke hRdaya meM ekatrita hokara rahatA hai, saMsAra ke bhAra se rahita hai, zAMta hai, saghana Atma pradeza svarUpa tathA asAdhAraNa hai / jo saMyamI karma ke kSaya athavA upazama ke kAraNavaza tathA gurU ke sadupadeza se AtmA kI ekatA viSayaka nirmala jJAna kA sthAna bana gayA hai, jisane samasta parigraha kA parityAga kara diyA hai; tathA jisakA mana nirantara AtmA kI ekatA kI bhAvanA ke Azrita rahatA hai, vaha saMyamI puruSa loka meM rahatA huA bhI isa prakAra pApa se lipta nahIM hotA jisa prakAra ki tAlAba meM sthita kamala patra pAnI se lipta nahIM hotA hai / moha ke udaya se jo mokSa ke viSaya meM bhI abhilASA hotI hai vaha siddhi mukti ko naSTa karane vAlI hai; isaliye satyArtha arthAt nizcaya naya ko grahaNa karane vAlA muni kyA kisI bhI padArtha ke viSaya meM icchA yukta hotA hai ? arthAt nahIM hotA / isa prakAra mana meM upayukta vicAra karake zuddhAtmA se saMbaMdha rakha hue sAdhu ko parigraha se rahita hokara nirantara tatva jJAna meM tatpara rahanA cAhiye / [D] caitanya svarUpa AtmA ke cintana meM mumukSu jana ke rasa, nIrasa ho jAte haiN| sammilita hokara paraspara calane vAlI kathAoM kA kautUhala naSTa ho jAtA hai, indriya viSaya vilIna ho jAte haiM, zarIra ke bhI viSaya meM prema kA anta ho jAtA hai, ekAnta meM mauna pratibhASita hotA hai, tathA vaisI avasthA meM doSoM ke sAtha mana bhI marane kI icchA karatA hai / dharma carcA kA viSaya nahIM, anubhUti kA viSaya hai / bhedajJAna ke dvArA jAnakara jo isakA dhyAna karatA hai usako pratyakSa anubhUti meM AtA hai ki yaha zarIra Adi pudgala bhinna hai aura maiM caitanya lakSaNa jIva AtmA bhinna hU~ tathA yaha karma bhI mujhase bhinna haiM, maiM to siddha svarUpI parama brahma paramAtmA hU~ / nizcaya naya ke abhiprAya anusAra AtmA kA AtmA meM AtmA liye tanmaya honA hI nizcaya samyakcAritra hai, aise cAritrazIla yogI ko hI nirvANa kI prApti hotI hai| // cAritaM khalu dhammo
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI AdhyAtmika bhajana maMgalAcaraNa zuddhAtma mamala mamalaM, dhruva tatva svayaM ramaNaM / he nyAnI lIna raho // 1. zuddha buddha svayaM siddhaM, jina brahma svayaM zuddhaM ... he .... 2. paramAtma padaM padamaM, SaT kamala jinaM kamalaM .... he ... 3. ratnatraya mayaM zuddhaM, paMca jJAna mayaM buddhaM... he .... 4. uva uvana uvana uvanaM, jina jinaya jinaya jinayaM... . he ... 5. jJAnAnaMda mayaM nandaM, tryalokya pUjya vandam ... he .... 6. hai mukta sadA muktaM, tAraNa taraNa jinaM uktaM ... he.... 7. brahmAnaMda svayaM laSanaM, sahajAnaMda svayaM bhavanaM ... he... bhajana - 1 he bhavyo, zrAvaka ke vrata dhAro / / 1. gyAraha pratimA pA~ca aNuvrata, hRdaya se svIkAro / hiMsA jhUTha kuzIla parigraha, corI naraka dvAro... he.... 2. paMcendriya ke viSayoM meM pha~sa, jIvana hota dudhAro / hAthI machalI bhramara pataMgA, hiraNa jAta hai mAro... . he... 3. cAra kaSAya mahA duHkhadAI, vikathA vyasana nivAro / janma maraNa se bacanA cAho, moha rAga ko mAro. . he... apane kalyANa ke icchuka gRhastha ko apanI tathA deza, kAla, sthAna aura sahAyakoM kI acchI taraha samIkSA karake vrata grahaNa karanA cAhiye aura grahaNa kiye hue vrata ko prayatna pUrvaka pAlanA cAhiye / pramAda se yA mada meM Akara yadi vrata meM doSa laga jAye to tatkAla prAyazcita lekara puna: vrata grahaNa karanA cAhiye / SYARAT GAA AAT GEAR AT YEAR. 269 1. 2. 3. 4. 1. 3. AdhyAtmika bhajana bhajana - 2 he bhavyo, saMyama ko lo dhAra / bina saMyama ke durgati hove, jIvana hai bekAra // paMca sthAvara chaTaveM trasa kI, hiMsA naraka kA dvAra / . he... ... / paMcendriya ke viSaya bhoga hI, dete duHkha apAra mana hI bhava saMsAra ghumAtA, karatA baMTADhAra / viSaya kaSAya meM pha~sA jIva hI, karatA hA hA kAra... he... samaya kA saMyama, indriya saMyama, artha saMyama lo dhAra bhAva saMyama kI karo sAdhanA, hove ber3A pAra bheda jJAna satzraddhA kara lo, karo satya svIkAra / jJAnAnaMda kyA dekha rahe ho, karo Atma uddhAra saMyama tapa ko dhAraNa kara lo, kyoM ho rahe lAcAra / brahmAnaMda uTho aba jaldI, macegI jaya jayakAra .... he..... he..... . he... ... bhajana - 3 sAdhu saMta mahAna, jagata meM / jinakI satsaMgati se jIvoM, kA hotA kalyANa // para upakArI dharma ke dhArI, dhareM Atma kA dhyAna / vItarAga karuNA ke sAgara, tAraNa taraNa sujAna. Apa tareM auroM ko tAreM, kareM bheda vijJAna / aise saMtoM ke caraNoM meM, arpita tana mana prANa ..... brahmAnaMda magana nita rahate karate amRta pAna / sabhI jIva mukti ko pAve dete zubha varadAna. " ***** *****
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhajana-4 calo calo re saba mukti ko bhAI, taraNa jina le cala rahe / 1. na kucha karanA na kucha dharanA, na kahIM AnA jAnA / jJAna svabhAva meM lIna raho basa, jinavANI meM bakhAnA..... 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. zrI AvakAcAra jI 4. mamala svabhAvI alakha niraMjana, tuma ho siddha svarUpI / zuddha buddha avinAzI cetana, eka akhaMDa arUpI ... ..... nija sattA zakti ko dekho, para se nAtA tor3o / brahmAnaMda meM lIna raho nita, moha rAga ko chor3o.. jJAnAnaMda svabhAva tumhArA, jaga se kyA lenA denA / pApa parigraha chor3o aba to, sadguru kA yaha kahanA. bheda jJAna satzraddhA kara lo, saMyama tapa ko dhAro / sAdhu pada kI karo sAdhanA, chor3o duniyAMdAro. ****. ***** bhajana-5 nija zuddhatama dhyAo, bAvare / deva gurU aura dharma yahI hai, para meM mata bharamAo // zuddha buddha avinAzI ho tuma, nija sattA pragaTAo / nija svabhAva kI sAdhanA se hI, paramAtama pada pAo..... ratnatraya mayI nija zuddhAtama, sadguru ne batalAo / bhUla svayaM ko bhaTaka rahe ho, aba to hoza meM Ao..... utthaao| para ko apanA mAna mAnakara, khuda hI duHkha anaMta catuSTaya dhArI hokara, nAnA rUpa dharAo ...... bheda par3A hai yaha anAdi se, tuma upayoga kahAo / jIva AtmA tumhIM ko kahate, nija svarUpa visarAo..... jJAnAnanda svabhAvI hokara, jaga meM mata bharamAo / tIna loka ke nAtha svayaM tuma, siddha parama pada pAo ****. SYARAT GAAN YA AT YEAR. 270 1. 3. 4. 1. 2. 3. 4. 5. 6. AdhyAtmika bhajana bhajana- 6 he bhaviyana, tuma jinavara bhagavAna / mamala bhAva ko jAgrata kara lo, kara lo nija pahicAna / / ..... nija svabhAva meM lIna raho to, jIto karma mahAna / moha rAga saba vilA jAyeMge, karo bheda vijJAna. dRr3hatA dhAro nija meM Thaharo, hoya Atma kalyANa / aMtarmuhUrta kA khela hai sArA, pragaTe kevalajJAna .. azuddha paryAya aura samala bhAva yaha ho rahe nija ajJAna / jJAna svabhAva meM kucha nahIM hote, dhruva sattA nija dhyAna bhUla svayaM ko bhaTaka rahe ho, jAgo he bhagavAna / jJAnAnaMda nijAnaMda Thaharo, pAo pada nirvANa..... ..... bhajana- 7 Atama rAma hI dhyAo bAvare, Atama rAma hI dhyAo // kucha bhI sAtha nahIM jAnA hai, koI kAma nahIM aao| dharma karma hI sAtha jAyegA, kyoM jaga meM bharamAo .... AtamarAma akelA AyA, saba pratyakSa dikhAo / kuTumba kabIlA chUTa jAyegA, yaha zarIra jala jAo...... jo koi jaise karma karegA, vaisA hI phala pAo / pApa puNya ke cakkara meM hI, cAroM gati bharamAo.... Ayu aMta ika dina AnA hai, chor3a yahIM saba jAo / rAma kRSNa rAvaNa se yoddhA, koI na koI bacAo..... ceto jAgo svayaM dekha lo, kaiso avasara pAo / jJAnAnanda bhajo paramAtama, jIvana saphala banAo..... nizadina Atama rAma bhajo, paramAtama dhyAna lgaao| eka samaya kA patA nahIM hai, samaya na vyartha gamAo.....
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ l 04 zrI ArakAcAra jI bhajana-8 maiM hI merI siddha zilA hU~, maiM hI to dhruva dhAma huuN| maiM hI parama brahma paramezvara, maiM hI AtamarAma huuN| 1. maiM hI apanA kartA dhartA, maiM to pUrNa niSkAma huuN| eka akhaNDa avinAzI cetana, maiM hI to ghanazyAma hU~.. 2. maiM hI anaMta catuSTaya dhArI, vItarAga bhagavAna huuN| ratnatraya svarUpa hai merA , maiM hI pUrNa virAma hU~ 3. maiM hI jJAnAnaMda svabhAvI, nijAnaMda abhirAma huuN| brahmAnaMda sahajAnaMda hU~ maiM, maiM hI siddha bhagavAna hU~ AdhyAtmika bhajana bhajana -10 puNya ke udaya meM saba jagata dAsa hai| pApa ke udaya meM na koI bhI pAsa hai| 1.saMsAra kA saba khela, pApa puNya se cltaa| isameM pha~sA yaha jIva sadA, isI meM dltaa|| 2. ho puNya kA udaya to, saba kAma sulttte| ho pApa kA udaya to, sabhI kAma ulaTate / / 3. dhana vaibhava nAma lakSmI, sabhI puNya kI daasii| ho pApa kA udaya to, lagatI jIva kI phaaNsii|| 4. jaisA bhI ho jisakA udaya, vaisA hI miltaa| ___TAle se bhI kucha nA Tale, hilAye na hiltaa| 5. jaisA bhI pUrva karma udaya, apane sAtha hai| vaisA hI saba ho rahA, saba apane hAtha hai| 6. beTA na bhAI bandha, na dhana kAma meM aataa| jaisA ho pApa puNya udaya, vaisA dikhaataa|| 7. jaisA kiyA hai baMdha, saba vaha bhoganA hogaa| rone se nahIM kAma cale, aura na khogaa| 8. aba bhI saMbhala jAo, na koI baMdha tuma kro| dharma kI zaraNA gaho, aura samatA ko dhro|| 9.jJAnAnaMda svabhAvI, svayaM parama brahma ho| nija sattA zakti bhUla gaye, karma baMdha ho|| bhajana-9 he sAdhaka, satpuruSArtha kro| nija sattA ko jAna liyA hai, rAga meM kAhe mro|| 1. brahma svarUpI cetana lakSaNa, dRr3hatA kAye na dhro| mamala svabhAva kI karo sAdhanA, mada mithyAtva haro....he.... DhIla DhAla se kAma na calatA, kyoM pramAda pro| apanI surata rakho nizivAsara, rAga meM Agadharo....he.... bhedajJAna kA Azraya rAkho, tatva nirNaya hI kro| tatsamaya kI yogyatA dekho, nirbhaya nida raho....he.... nija svabhAva kA jora lagAo, apane ghara meM rho| para paryAya ko aba mata dekho, mukti zrI varo....he.... jJAnAnanda svabhAva tumhArA, karmoM se kAye ddro| satpuruSArtha jagAo apanA, bhava saMsAra taro....he.... ---- ---- / hameM banAnA lakSya mahAna - karanA hai Atama klyaann|| | mAnava jIvana kA uddezya - prANI sevA sAdhu bheSa // / jagata meM nirmala kIrti dAna se hI phailatI hai| dAna dene se bairI bhI baira chor3a dete haiM, caraNoM meM jhuka jAte haiM, apanA ahita karane vAlA bhI mitra ho jAtA hai| jagata meM dAna bar3A hai, saccI bhakti se thor3A sA bhI dAna dene vAlA jIva bhoga bhUmi ke bhogoM ko tIna palya paryanta bhoga kara deva loka meM calA jAtA hai| --- 272
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 zrI AcakAcAra jI bhajana-11 jagata meM kucha nahIM rahanA hai| jisa dina tere prANa nikala gaye,dhakke sahanA hai| jinake pIche marA jA rahA, kucha nahIM bacanA hai| jisako hai tU apanA mAnatA, pudgala racanA hai..... nAma rahe na kAma rahe, na dAma hI rahanA hai| rAmanAma hI satya rahegA, sadguru kahanA hai. Ayu taka kA saba nAtA hai, zvAsa gaye chuttttii| muTThI bAMdhe AyA jaga meM, calA khulI muTThI.... AdhyAtmika bhajana IO bhajana-13 A gaI basaMta kI bahAreM, jIvana meN| 1. Atma svarUpa anubhava meM A gao, bhedajJAna pratyakSa dikhA go|| maca rahI jaya jaya kAreM.......jIvana meM....... 2. saMyama dharma prabhAvanA ho rahI, karma kaSAya je saba hI kho rhii| brahmacAriyoM kI laga rahI katAreM.......jIvana meM....... 3. tAraNa taraNa jage nija ghaTa meM, saba hI kAma ho rahe jhaTapaTa meN| sahajAnaMda kapar3e utAreM.......jIvana meM....... 4. jJAnAnanda aba nAca raho hai, nijAnanda bhI mAca raho hai| brahmAnanda dIkSA dhAreM.......jIvana meM....... bhajana-12 he sAdhaka apanI dazA sudhaaro| para paryAya ko aba mata dekho, nija svabhAva ura dhaaro|| 1. tIna loka ke nAtha svayaM tuma, moha rAga ko maaro| nija sattA zakti ko dekho, kevalajJAna ujAro....he.... 2. zarIrAdi yaha jar3a pudgala haiM, koI bhI nahIM tumhaaro| tuma to ho sat cit AnaMda ghana, apanI ora nihAro......... 3. kramabaddha paryAya haiM sArI. jinavANI meM ucaaro| siddha svarUpI zuddhAtama tuma, aba to dRr3hatA dhAro....he.... 4. azuddha paryAya bhI karmodAyika, jAse raho nyaare| jJAnAnanda meM lIna raho nita, brahmAnaMda saMbhAro....he.... reaknenorreshantinorreshneonomictor bhajana-14 tapa saMyama hI jIvana kA sAra hai, milA maukA yaha durlabha apAra hai| uTho jaldI se dIkSA dhAro, varanA hogI ye durgati apAra hai| 1. dekha lo saba pratyakSa dikhA raho, apanA nahIM hai koii| svAratha kI saba duniyA~dArI, koI kA koI nahIM hoii|| par3a rahI karmoM kI saba para mAra hai.....milA maukA..... 2. narabhava meM yaha maukA milA hai, saba zubha yoga hai paayaa| puNya udaya sadguru kA zaraNA, abhI svastha hai kaayaa|| kara lo himmata to ber3A pAra hai......milA maukA..... 3. jarA cUka gaye dhokhA khA gaye, soca lo phira kyA hogaa| kur3ha kur3ha kara hI marate rahoge, vRthA janma yaha khogaa|| ghara meM rahanA to aba bekAra hai.....milA maukA..... jJAnAnaMda svabhAvI ho tuma, jJAna dhyAna saba kara rhe| sabako hI saba bAta batA rahe, khuda pramAda meM mara rhe| tAraNa guru kI suno yaha pukAra hai.....milA maukA..... apane meM hI Atma svarUpa kA paricaya pAtA hai, kabhI saMdeha nahIM upajatA aura chala-kapaTa rahita vairAgya bhAva rahatA hai yahI samyakdarzana kA cinha (lakSaNa) hai|
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdhyAtmika bhajana ) zrI zrAvakAcAra jI bhajana-15 mamala svabhAvI siddha svarUpI,zuddhAtama abhirAma ho| sahaja saccidAnaMda mayI ho, sadA pUrNa niSkAma ho / / 1. para se aba kyA lenA denA, para se aba kyA kAma ho| para ke pIche bhaTaka rahe ho, isase hI badanAma ho| 2. tuma ho arasa arUpI cetana , jJAnAnaMda sukha dhAma ho| jo hotA saba kramabaddha nizcita , kyoM ulajhe bekAma ho| 3. apane brahma svarUpa ko dekho, svasattA dhruva dhAma ho| sahajAnaMda svabhAva tumhArA,kahA~ lagA rahe dAma ho / 4. nirbhaya hokara dRDhatA dhAro, karo nija meM hI mukAma ho| azuddha paryAya kA pIchA chor3o,calo apane dhruvadhAma ho| bhajana-16 darzana jJAna cetanA vAlA, apane ko pahicAna re| deha devAlaya meM baiThA hai,tU hI to bhagavAna re / / nija sattA zakti ko dekho,anaMta catuSTaya dhArI ho| ratnatraya se ho AbhUSita, siddha parama pada vAsI ho| apanI bhUla se bhaTaka rahA hai, banA huA anajAnare.... apanI mahimA nahIM A rahI, saMsArI bana maratA hai| para kI tarapha hI dekha rahA hai, rAga dveSa hI karatA hai| aba to dekha le nija sattA ko,sadguru kahanA mAnare..... dekha lesabazubha yoga milA hai, zubhasaMyoga yaha pAyA hai| vItarAga jinadharma milA hai, tAraNa paMtha meM AyA hai| dharma kI mahimA barasa rahI hai, kara le dRDha zraddhAna re. 4. cAroM tarapha se mukta ho gayA, koI rahA na baMdhana hai| dRr3hatA dhara puruSArtha jagA le, mahAvIra jaga vaMdana hai|| jJAnAnaMda svabhAvI hai tU, jagA svayaM bahumAna re..... bhajana-17 deva svarUpI nija Atama hai, kahate sadguru tAra haiN| samyakadarzana isase hotA, karo ise svIkAra hai| 1. deva dharma guru aura koI nahIM, nija Atama kI sattA hai| bhUla svayaM ko pha~se anAdi, karmoM kI balavattA hai| 2. deva dharma guru paMca parameSThI, yaha saba haiM vyavahAra se| sAkSI nija svarUpa ko jAno, kahate haiM upakAra se|| 3. siddha svarUpI zuddhAtama khuda, dhruva tatva abhirAma ho| samala paryAya saba karmodAyika, tuma to pUrNa niSkAma ho| 4. bhedajJAna kara dRr3hatA dhAro, para paryAya ko mata dekho| zarIrAdi kA pIchA chor3o, kisI ko apanA mata lekho| 5. jJAnAnaMda svabhAvI ho tuma, nija sattA svIkAra kro| dhruvadhAma kI dhUma macAo, kisI se aba bilkula nddro|| bhajana-18 maukA milA hai mahAnare, apane meM kho jA cetnvaa|| 1. para paryAya meM aba mata bhaTake, rAga udaya meM aba mata attke| tU to hai siddha samAna re.....apane meM kho jA..... 2. kramabaddha paryAya saba nizcita, TAle Tale na kucha bhI kiMcit / karale tU dRDha zraddhAna re.....apane meM kho jA..... 3. dhruva tatva tU mamala svabhAvI, zuddha buddha hai zivapura vaasii| ho jAve kevalajJAna re.....apane meM kho jA..... 4. siddha svarUpI zuddhAtama hai , parama brahma tU paramAtama hai| dhara le nijAtama kA dhyAna re.....apane meM kho jA..... 5. jJAnAnanda paramAnaMda mayI hai, alakha niraMjana arUpI sahI hai| pAyegA pada nirvANa re.....apane meM kho jA..... GAON
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 zrI AcakAcAra jI bhajana-19 nija iSTa hai zukhAtmA, yaha dhyAna dhrore| zuddhAtmA meM lIna raha, saMsAra taro re|| 1. dekho nija zuddhAtmA rtntrymyii| caitanya lakSaNa dharma tAraNa gurU ne khii| nija sattA zakti dekha lo, mata moha marore..... 2. dhruva dhAma ke vAsI tuma, dhruva tatva svayaM ho| anaMta catuSTaya dhArI, sarvajJa jayaM ho| sAdhu pada dhAraNa karo, mukti ko varore..... 3. tuma hI ho paramAtmA, jinarAja ho jnyaanii| trikAla zuddha buddha ho, kahatI hai jinvaannii|| vItarAga bana calo, saba rAga haro re..... 4. jJAnAnaMda svabhAvI ho, aba apane meM rho| sadgurUkI bAta mAna lo, aba kisase kyA kho|| brahmAnaMda uTho calo, puruSArtha karo re... AdhyAtmika bhajana PRO bhajana-21 nija svabhAva meM lIna raho to,macatI jaya jayakAra hai| para paryAya ko dekha ulajhanA, yaha to saba bekAra hai| 1. dhruva dhAma kI dhUma macAo, nijAnaMda meM lIna rho| para se aba kyA lenA denA,kisI se tuma aba kucha na kho|| rAgAdibhAvoM meM bhaTakanA, yaha to apanI hAra hai ......... siddha svarUpI zuddhAtama tuma, ajara amara avinAzI ho| zuddha buddha ho jJAtA dRSTA, zuddhaM zuddha prakAzI ho| tuma ho to bhagavAna AtmA, bAkI saba saMsAra hai........ 3. nija sattA zakti ko dekho, anaMta catuSTaya dhArI ho| kevalajJAna svabhAva tumhArA, zivapura ke adhikArI ho| mukti zrI meM ramaNa karo, basa isameM hI aba sAra hai ....... 4. jJAnAnaMda svabhAvI ho tuma, jagata pUjya bhagavAna ho| dRDhatA dhara puruSArtha jagAo, kaise mahimAvAna ho| sahajAnaMda sAdhu pada dhAro, aba ho rahI avAra hai ..... bhajana-22 he bhaviyana, mamala ramaNa aba kiije| siddhi mukti kA AnaMda lUTo, amiya rasAyana pIje // 1. mamalaha mamala svabhAva hai apanA, dekha svayaM hI liije| zuddha buddha avinAzI cetana, apane meM bala dIje...he.. 2. cAha lagAva chor3a do para kA, mukti zrI se miliije| nijAnaMda meM raho niraMtara, jaya jayakAra macIje...he 3. nija sattA zakti ko dekho, apane meM hI rhiije| para paryAya dekhanA chor3o, sahajAnaMda ramIje...he 4. jJAnAnaMda svabhAva tumhArA, para meM kahA kriije| satpuruSArtha jagAo apanA, sAdhu pada dhara lIje...he ..... bhajana-20 calo calo re mukti zrI pAsa , jagata meM kahA~ phase / 1. nija svabhAva meM mukti zrI baiThI, moha rAga kI lagI hai kaiNcii| dalo dalo re moha mithyAtva....... jagata meM ......... 2. atIndriya AnaMda paramAnaMda deve , sAre duHkha dAridra hara leve| karo karo re kachu to puruSArtha ....... jagata meM ....... 3. janma maraNa ke du;kha se chur3Ave,karma kaSAyoM ko mAra bhgaave| Dhalo Dhalo re nija zuddhAtma ....... jagata meM... 4. jJAnAnaMda svabhAva tumhArA , nijAnaMda kA le lo shaaraa| bhalo bhalore mukti ko vAsa ....... jagata meM ...... 274
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 0 zrI AcakAcAra jI bhajana-23 Ayu kA kucha na ThikAnA, na kucha sAtha jaanaa| lage kyoM pApoM meN| 1. Ayu aMta kabhI A jAve , kAma meM koI kucha na aave| kauna hai apanA bhAI, yaha putra jamAI .....lage kyoM pApoM.. 2. yaha zarIra bhI jala jAtA hai, dhana vaibhava bhI gala jAtA hai| sAtha na jAve kaur3I, yaha mor3A mor3I.....lage kyoM pApoM. AMkha muMde saba nAtA chUTe , moha rAga kA baMdhana ttuutte| sAtha meM karma hI jAI,karo jaisA bhAI.....lage kyoM pApoM..... tuma ho jJAnAnandasvabhAvI, ho rahe svayaM hI bhAva vibhaavii| aba to ceto sayAne,lago kucha ThikAne.....lage kyoM pApoM..... 5. saMyama tapa kI karo sAdhanA,nija svabhAva kI ho aaraadhnaa| muzkila se maukA milA hai, saubhAgya khilA.....lagekyoMpApoM..... bhajana-24 dhanya ghar3I dhanya bhAgya hamAre, jina jU ke darzana paaye| nanda Anandaha cidAnanda ke, bAjana lage bdhaaye| tarasata bItI umariyA sArI, durlabha bodhi kraaye| jJAnAnanda ke janma hota hI, sAre duHkha nazAye..... bAlapane meM bahuta hI bhaTake, moha ne khUba staaye| jaise taise gAr3I nikArI, saMyama aMza dharAye. mArakUTa ke bhaye sayAne, samyak jJAnI khaaye| mukti zrI se sagAI ho gaI, bhaya ke bhUta bhagAye. vivAha racAve kI karI taiyArI, rAga ne Ana phNsaaye| apanatva kartRtva muzkila se TUTe, sahajAnanda barasAye, cAha ruci bhI badala gaI saba, nijAnanda aba aaye| brahmAnanda magana ho nAce, jaya jayakAra macAye.. vedacherveodiaeruvatabaervedabse AdhyAtmika bhajana bhajana-25 mata dekho kisI kI ora, nijAnaMda meM lIna rho| 1. zuddhaM prakAzaM zuddhAtma tatvaM, samasta saMkalpa vikalpa muktaM / dekho aba apanI ora......nijAnaMda meM...... 2. apanA kisase kyA matalaba hai, kyoM rahatI aba yaha gaphalata hai| senA lagI cahu~ ora......nijAnaMda meM...... 3. kramabaddha paryAya saba nizcita hai, apanA na koI kucha kiMcit hai| maca rahI dharma kI zora......nijAnaMda meM...... 4. dhruva tatva tuma siddha svarUpI, mamala svabhAvI arasa aruupii| jJAnAnanda ghanaghora......nijAnaMda meM.. 5. dRr3hatA dharakara karo puruSAratha, vItarAga bana calo paramAratha / brahmAnaMda saba Thaura......nijAnaMda meM...... bhajana- 26 uTho uTho he trilokInAtha, tarana jina jaga jaao| 1. dekha lo jaya jayakAra macI hai, baja rahI hai shhnaaii| mukti zrI khuda lene AI, ghara ghara baje badhAI..... 2. jJAnAnanda sahajAnanda A gaye, nijAnanda bhI A rhe| svarUpAnanda magana ho nAce, brahmAnanda bulA rahe..... 3. viSaya kaSAya saba bhAga gaye haiM, cAha ruci bhI badala gii| pApa parigraha chUTa gayo saba, moha mAyA bhI gala gaI.. 4. janaraMjana jorAga bhIgalagao, manaraMjana gAra bilaago| kalaraMjana jo doSa chUTa gao, moha ko aMdha nazA gao..... 5. dharma karma baradAna bane haiM,saba zubha yoga milo hai| dekha lo saba pratyakSa dikhA raho, jJAna ko sUrya khilo hai.... 6. dRr3hatA dharakara uTha baiTho aba, koI se matI ddraao| nija sattA zakti ko dekho, jaya jayakAra macAo..... "Ora 276
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI bhajana-27 ika dina jAne hai cetanavA, kAye uljho| 1. Ayu aMta jisa dina AyegA, bacA sake nahIM koii| ghara parivAra saba chUTa jAyegA, apanI durgati hoI. 2. kauna se tumharo kA matalaba hai, phira kyoM aMdhA ho rhe| para ke pIche mare jA rahe, muphata jindagI kho rahe. 3. dekha rahe ho jAna rahe ho, phira bhI ulTe mara rhe| para ke bIca meM bola rahe ho, uThA paTaka hI kara rahe . 4. bhedajJAna tatva nirNaya kara rahe, phira kAhe bharamA rhe| trikAlI paryAya kramabaddha, kauna he kahA batA rahe. khuda hI mAna lo dRDhatA dhara lo, durgati se baca jaao| dhruva tatva kA dhyAna lagAo, mokSa parama pada pAo 6. arasa arUpI jJAna cetanA, zuddha buddha avinaashii| jJAnAnanda svabhAvI ho tuma, sahajAnanda sukha rAzI 7. kucha dina ke mehamAna bace ho, apanI bAta banA lo| vItarAga bana karo puruSArtha, zuddhAtama ko dhyAlo .. 8. idhara udhara bilkula mata bhaTako,koI kI tarapha na dekho| mamala svabhAva meM lIna raho nita, yaha saba kapar3e pheMko bhajana-28 jagata meM svAratha kA saba kaam| 1. bina svAratha koI bAta na pUche, leyana koI nAma...jagata..... 2. mAta pitA bhaginI suta nArI, inheM cAhiye dAma...jagata..... 3. saba saMsAra svArtha se calatA,bina svAratha kyA kAma... jagata..... 4. yaha zarIra bhI taba taka acchA , jaba taka isa para cAma...jagata..... 5.koI kA koI nahIM hai jaga meM, bhugato khuda aMjAma...jagata..... 6. aba bhI ceta jAo jJAnAnanda, bana jAo niSkAma...jagata..... AdhyAtmika bhajana loo bhajana-29 maca rahI maca rahI re jA jaya jayakAra, calo re aba to mukti clo| 1. sAdhu pada kI dIkSA le lo, pApa parigraha chodd'o| saMyama tapakI karo sAdhanA, apane mana ko mor3o. 2. dharma kI mahimA dekho sAmane, jaya jayakAra macI hai| cAroM tarapha se chuTTI ho gaI, eka hI rAha bacI hai.. 3. vItarAga nigraMtha bano, zuddhAtama dhyAna lgaao| ratnatraya ko dhAraNa karake, mokSa parama pada pAo. 4. jJAnAnanda svayaM hI ho gaye, sahajAnanda bhI A gye| brahmAnanda to sAtha hai apane, nijAnanda bhI chA gaye..... dharma karma varadAna bane haiM, saba zubhayoga milA hai| dRDhatA dharakara dAMva lagAo, yaha saubhAgya khilA hai..... rAga ke bAga meM Aga lagAo, saba hI bandhana todd'o| jJAnAnanda calo jaldI se, samaya raha gayo thor3o..... bhajana-30 raho raho re nirAkula nida,aba kAye Dara rahe ho| 1. jona samaya para jo hone hai, saba kramabaddha aura nizcita / para se apano kA matalaba hai, tuma kyoM rahate ciMtita...raho.. 2. apano smaraNa dhyAna rakho nita, raho Ananda prmaannd|| kisI kA tuma kucha kara nahIM sakate, chor3o saba ye dvaMda phaMda...raho..... 3. jisakA jaisA jaba honA hai, hogA saba vaisA hii| tuma to Atama paramAtama ho, karo na kucha kaisA hI...raho... jJAnAnanda svabhAvI ho tuma, jJAna cetanA vaale| jAgo dekho nija svabhAva ko, kyoM ho rahe matavAle...raho..... arasa arUpI nirAkAra ho, zuddha buddha avinaashii| chor3o aba yaha moha rAga ko, ho zivapura ke vAsI...raho..... 276
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI bhajana-31 dekho dekho re samatA se AtamarAma, jagata meM kA ho rho|| 1. tumharo koI se kachu nahIM matalaba.kAye mare tama jA rhe| apane Apa hI saba ho raho hai, tuma kyoM cakkara khA rahe...dekho..... 2. zAMta raho apanI sudhi rAkho, idhara udhara mata bhttko| himmata karalo dRr3hatA dhara lo, jaga meM aba mata bhaTako...dekho..... 3. apanA kyA hai kyA karanA hai, kisase kyA hai naataa| apanA to koI bhI nahIM hai, bhAI pitA aura mAtA...dekho..... 4. apanI apanI sabako par3I hai, saba manamAnI kara rhe| je he jaiso karane kara raho, tuma kAhe ko mara rahe...dekho..... kisI kA koI nahIM duniyAM meM, svAratha prIta hai saarii| jJAnAnanda ceta jAo aba, chor3o duniyAdArI...dekho.... bhajana-32 caitanya prabhu kI sarakAra, jo mana hamaro kA kara hai| 1. anta: karaNa meM cAraI jur3e haiM, mana buddhi cita ahaMkAra...jo..... 2. bhUla se apanI hama hI phaMse the , mAna rahe the parivAra...jo..... 3. bhedajJAna se bhinna jAna laye, apane apane hI saba karatAra...jo..... 4. kAmanA vAsanA mamatA Asakti, saba hI haiM duHkha ke dvAra...jo. 5. kartA bhoktA saba ye hI haiM, hama to haiM jAnanahAra...jo. 6. apanI sattA zakti dekha laI, ratnatraya bhaMDAra...jo..... 7. dhruva dhAma ke hama haiM vAsI, zuddha buddha avikAra...jo. 8. tatva nirNaya aba pUro ho gao, kara lao saba svIkAra...jo. 9. koI kI bAtoM meM aba nahIM lageMge, rAkheMge apanI samhAra...jo. 10. jJAtA dRSTA jJAyaka raheMge, ura meM dRr3hatA dhAra... jo... 11. jJAnAnanda svabhAva hamArA, kareMge mukti bihAra... jo..... 12. nijAnanda meM masta raheMge, macAyeMge jaya jayakAra...jo..... AdhyAtmika bhajana 0 bhajana-33 muTThI bAMdhe AyA jaga meM, hAtha pasAra jaayegaa| tere sAtha meM kucha nahIM jAve, tU yoM hI bhrmaayegaa| 1. para ko tUne apanA mAnA, apanA dhyAna nahIM laayaa| moha ajJAna meM lipta rahA tU, cAroM gati kA duHkha paayaa| ceta abhI bhI sAvadhAna ho, duHkhoM se baca jAyegA...tere..... 2. tana dhana jana saba karma udaya se, milate aura bichur3ate haiN| koI sAtha na AtA jAtA, apane Apa sikur3ate haiN| tUne inako apanA mAnA, isase durgati pAyegA...tere..... 3. dekha samhala jA abhI ceta jA, yaha saba duniyAdArI hai| apanI mUDhatA se tU maratA, moha ne mati yaha mArI hai|| bhedajJAna tatva nirNaya karale, varanA dhokhA khAyegA...tere.... 4. arasa arUpI nirAkAra tU , jJAnAnanda svabhAvI hai| zuddha buddha hai alakha niraMjana, siddha parama pada vAsI hai|| apanA hI zraddhAna tU karale, karmoM se chUTa jAyegA...tere..... bhajana- 34 baMdhana mukta baMdhA mAne, phira usako kauna chuddaaye| prabhujI kaisI mati bhrmaaye|| saba prakAra svataMtra svAzraya, jJAna dhyAna zraddhAna / pAtratAnusAra saba pakkA pUrA, Age kI kara rahe cAha... prabhu..... pApa puNya kA bhoga kara rahe, apanA nahIM bhumaan| kaise AnaMda meM raha rahe ho, isakI nahIM paravAha... prabhu..... 3. koI zalya vikalpa nahIM hai, bhaya ciMtA na khed| phira bhI ulTe par3e ro rahe, tumako kauna samajhAye... prabhu..... C 277
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI bhajana-35 tU hI Atama paramAtama hai,tU hI svayaM bhagavAna hai| ceta are o mUrakha pagale, kahAM phaMsA hairAna hai| 1. naratana pAyA hai tUne yaha, nahIM jarA kucha dhyAna hai| moha rAga phaMsA huA tU, banA huA haivAna hai| aba bhI soca samajha le bhaiyA, tU to vIra mahAna hai.. 2. dekha sAtha meM kyA AyA hai, sAtha tere kyA jaayegaa| jaisA karegA vaisA bharegA, phira pIche pchtaayegaa| tana dhana jana koI sAtha na deve, vipata paDe nAdAna hai..... 3. kisakA tU kyA kara sakatA hai,jo honA vaha hotA hai| kartA banA tU marA jA rahA,vyartha jindagI khotA hai| zAMta nahIM rahatA hai ika kSaNa,yaha terA ajJAna hai. 4. jJAyaka rahakara dekha tamAzA, svayaM jagata pariNAma hai| jJAnAnanda svabhAvI hai tU , kyoM hotA badanAma hai| apanI dazA sudhAro jaldI, karo bhedavijJAna hai..... AdhyAtmika bhajana DOG bhajana-37 nija para lauTa Ao bhaiyA, tumako bulA rahI maiyA / / para meM hI tuma bhaTakata phira rahe,nija kI khabara na aaii| tumharI phikara meM sabhI kilapa rahe, bApa bahina aura bhAI...nija..... bahina tumhArI mamala sudRSTi, zuddha svabhAva hai bhaaii| pitA tumhAre zuddhAtama haiM, mukti zrI hai AI... nija..... sakhA mitra ratnatraya dhArI, beTA parama padama haiN| kauna ke jAla meM kahAM phaMse ho, bulA rahe sohama haiM...nija..... appA paramappA tuma khuda ho, ananta ctussttydhaarii| dhana zarIra meM kAye mara rahe, kaisI mati yaha mArI...nija..... jJAnAnanda kahAte ho tuma, nijAnanda ke bhaiyaa| pitA tumhAre kevalajJAnI, mA~ jinavANI maiyA...nija..... tAraNa taraNa se guruvara tumhare, zuddhAtama btlaaveN| nanda Ananda meM raho hamezA, nirbhaya nihU~da banAveM...nija..... bhajana-36 resAdhaka, calo mokSa kI or|| 1. aba saMsAra tarapha mata dekho, yahA~ sabhI haiM cora...re..... 2. moha kA rAjya sabameM hai phailA, mAyA kA hai daura ...re. 3. kAma krodha mada lobha ghUma rahe, khAlI na koI Thaura...re..... 4. eka samaya sAtA nahIM jaga meM, nAca rahA mana mora...re 5. ratnatraya mayI nija Atama hai, yahI mokSa kA chora...re..... 6. AnaMda paramAnaMda barasatA, sukha zAMti cahuM ora...re.... 7. siddha svarUpI zuddhAtama ho, jJAnAnaMda kA zora... re ..... bhajana-38 Atama jJAnAnanda sukhraasii|| 1. zuddha buddha hai alakha niraMjana, hai zivapura kI vAsI... 2. siddha svarUpI zuddhAtama hai, zuddha buddha prakAsI..... khuda ko bhUlakara bhaTaka rahI hai, yoni lakha caurAsI.. para ke moha meM phaMsI huI hai, isase rahata udAsI..... nija sattA zakti ko dekhe, miTa jAye bhava phAMsI..... ananta catuSTaya ratnatraya se, hai paripUraNa khAsI. brahmAnanda isakA svarUpa hai, sahajAnanda nivAsI..... jJAnAnanda raho apane meM, hoo mukti vilAsI..... 278
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zrAvakAcAra jI bhajana- 39 tumheM kA karane rAma,kAhe ko para meM bhaTaka rhe| kauna se aba kA lene dene, kauna se hai kA matalaba / nija sattA zakti ko dekho, kyoM rahate ho gaphalata // 2. jo hone vaha ho hI raho hai, kramabaddha saba nizcita / apane cAhe se kucha nahIM hove , TAle Tale na kiNcit|| zuddha buddha avinAzI cetana , tuma to siddha svruupii| para pudgala paryAya bhinna saba, tuma to arasa aruupii|| jJAnAnanda svabhAvI ho tuma, jJAtA dRSTA jnyaanii| karmodAyika pariNamana sArA, kAye bane ajnyaanii| je ko jaba jaiso hone hai, ho raho hai hovego| Avo jAvo saba nizcita hai,khone hai khovego|| bhedajJAna tatva nirNaya kara lao, aba kA kasara bacI hai| dharma mArga para cala hI rahe ho, jaya jaya kAra macI hai|| 7. zAMta rahosamatA se dekho.nija bahamAna jgaao| apane meM hI lIna raho nita, kahIM na Ao jaao|| bhajana-40 lIje ratnatraya dhAra, aatmaa|| 1. samyakadarzana ratana amolaka, tIna loka meM sAra..... 2. samyakjJAna kI anupama mahimA, sukha zAMti dAtAra..... 3. samyakcAritra mukti kA dAtA, paramAnanda bhaMDAra..... 4. para se bhinna svayaM ko lakha lo, chUTe yaha saMsAra..... 5. sva kA bodha hI samyakjJAna hai, kara de ber3A pAra..... 6. apane meM hI lIna raho nita, yahI mokSa kA dvAra..... 7. jJAnAnanda svabhAvI Atama, gurU tAraNa rahe pukAra..... 8. saMyama tapakI karo sAdhanA, karo sAdhu pada svIkAra..... AdhyAtmika bhajana DOC bhajana-41 vaha bhI paryAya thI, yaha bhI paryAya hai| tU to hai parama brahma, kAhe bharamAya hai| dekhanA aura jAnanA,phakata terA kAma hai| viSNu buddha zaMkara, mahAvIra terA nAma hai| para ko kyoM dekhane meM, vyartha bhaTaka jAya hai...tU..... 2. apane ko dekho basa, apane ko jaano| para ko na dekho,na kucha apanA maano| apanI ajJAnatA se, vyartha duHkha uThAya hai...tU..... 3. jo kucha bhI hotA jAtA, pudgala paryAya hai| terI hI dRSTi se, karma baMdha jAya hai| apane meM lIna raho to, mukti pAya hai...tU..... 4. tatsamaya kI yogyatA se,sabhI krama cala rhaa| apane udayAnusAra, saba karma gala rhaa| jJAnAnanda maya raha sadA, tU kyoM pachatAya hai...tU..... dravya dRSTi rakho sadA, paryAya mata dekho| jo kucha bhI hotA hai, apanA mata lekho|| apanA to kucha bhI nahIM, tU kyoM bhaya khAya hai...tU..... para kA kartA AtmA nahIM, rAga kA bhI kartA nahIM, rAga se bhinna jJAyaka mUrti hU~, aisI antara meM pratIti karanA hI samyakdarzana prApta karane kI vidhi hai / aisA samaya milA hai jisameM AtmA ko rAga se bhinna kara denA hI kartavya hai, avasara cUkanA buddhimAnI nhiiN| o
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AkkAcAra jI bhajana-42 karmoM kA vizvAsa karo, aura dharma kA zraddhAna kro| bhedajJAna hI karo niraMtara, ura meM samatA zAMti ghro|| moha udaya jaba AtA hai, saba jJAna dhyAna bhaga jAtA hai| zalya vikalpa hI calane lagate, bhaya kA bhUta dikhAtA hai| hoza nahIM rahatA hai bilkula, kaisA hogA kyA karo...bhedajJAna..... 2. moha udaya ajJAna meM calatA, jJAna meM kucha nahIM hotA hai| itanI dRr3hatA ho apane meM, sArA bhaya gama khotA hai| jJAna ajJAna meM yahI bheda hai, jJAna karo yA yaM hI maro...bhedajJAna..... 3. karma baMdha sabakA apanA hai, apane meM hI calatA hai| jaisA boyA hai jisane jaba, vaisA usakA phalatA hai| kaisA bo rahe ho aba bhI tuma, isakA jarA vicAra karo...bhedajJAna..... 4. Atama to hai arasa arUpI, jJAnAnanda svabhAvI hai| eka akhaMDa sadA avinAzI, saba ghaTa ghaTa meM vAsI hai| aisI zraddhA hove apanI, to nita hI Ananda karo...bhedajJAna.... AdhyAtmika bhajana HD bhajana-44 jisase hai sabakI kImata,usakI khabara nahIM hai| jar3a moha meM hai gAphila,apanI phikara nahIM hai| jisake sukhI rahane para, saba hI jazna mnaate| jisake nikala jAne para, saba hI rudana mcaate|| vaha kauna hai vA kaisA, isakI khabara nahIM hai . dhana kIbhI kyA hai kImata,jaba jIva nikala jaataa| Upara se pheMkate haiM, koI nahIM utthaataa| yaha jIva kyA balA hai, isakI khabara nahIM hai. isa tana kI bhI kyA hai kImata, isako bhI jalA dete| saba dekhate rahate haiM, koI bhI kucha na khte|| beTA va bApa bhAI, koI basara nahIM hai..... ghara dvAra par3A rahatA, saMga meM na kucha bhI jaataa| dekho yaha duniyAdArI, mAyA meM hI bhrmaataa|| jo jJAnAnaMda svabhAvI, usakI khabara nahIM hai kaba taka maroge yU~ hI, para kI phikara meM bhaiyaa| aba ceta jAo jaldI, kahatI jinavANI maiyaa|| yaha AkhirI samaya hai, isakI khabara nahIM hai .... bhajana-43 puNya pApa nahIM karane, nirvANanAtha / / 1. jo hove so dekhata rahane, moha rAga saba harane... nirvANa..... 2. puNya bhAva se pApa palata hai, dharma dhyAna se harane...nirvANa..... 3. puNya pApa haiM jaga ke kAraNa, inameM aba nahIM marane... nirvANa..... 4. puNya kI dRSTi dharma bhulAve, pApa se naraka meM parane ... nirvANa ..... 5. puNya pApako udaya cala raho, himmata karake larane ...nirvANa... 6. nijAnanda meM rahane ko nita, jJAnAnanda saMyamadharane ...nirvANa..... Cra tIna loka tIna kAla meM samyakdarzana ke samAna sukhadAyaka anya kucha nahIM hai| yaha samyakdarzana hI samasta dharmoM kA mUla hai, isa samyakdarzana ke binA sabhI kriyAyeM du:kha dAyaka haiN| jinezvara deva kA kahA huA darzana samyakadarzana hai vaha guNoM meM aura darzana, jJAna, cAstri ina tInoM ratnoM meM sAra arthAt uttama hai aura mokSa mandira meM car3hane ke liye pahalI sIr3hI hai|
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. 2. 3. 4. 5. 6. zrI AvakAcAra jI 3. bhajana- 45 laganA nahIM cAhiye, jo kucha bhI jaisA bhI hove / / lagatI hai chidatI hai tumako, to tuma ho ajJAnI / jJAna zraddhAna nahIM haiM kucha bhI kara rahe ho manamAnI // . jaba apanA kucha hai hI nahIM haiM, phira kAhe ko Darate / jaba apane ko kucha nahIM cAhiye, phira kAhe ko marate / / jaba jaiso hone ho raho hai, TAla phera nahIM skte| samatA zAMti se saba dekho, phira kAhe ko bhagate / pApa puNya se kyoM Darate ho, jo honA ho hove / apane ko kucha karanA hI nahIM hai, karane vAlA rove // karma udaya jaba taka vaisA hai, tuma meM zakti nahIM hai| samatA maya jJAyaka raha bhogo, yahI nirjarA sahI hai // himmata ho jJAnAnaMda tumameM, muni dIkSA ko dhAro / saba karmoM se chUTa jAoge, moha rAga ko mAro // bhajana- 46 he bhaviyana anubhava jJAna pramANa / 1. anubhava huA viraktatA AI, jJAna hI hai pratyAkhyAna / bAteM karake mana samajhAo, lage raho to anajAna 2. sAmane koI sAMpa dekhakara, kadama rakhe nAdAna / jAna bUjhakara jo ulajhA hai, usakA saba mithyAjJAna... he. Aga meM koI hAtha na DAle, DAle vaha mUDha ajJAna / tuma bhI abhI taka phaMse moha meM, huA na samyakjJAna.. he ..... 4. anubhava ciMtAmaNi ratana hai, anubhava mokSa vimAna / jJAnAnanda karo nija anubhava, ho jAve kalyANa... he..... ... he.. ..... SY FAN FANART YEAR. 281 4. 4. AdhyAtmika bhajana bhajana- 47 tuma kA cAho nAtha, ratnatraya ke dhArI // sukha zAMti tumhare hI bhItara, AnaMda bharo par3I hai| arasa arUpI jJAna cetanA, karmoM ko jhagar3o hai // tuma jaga jAo nAtha, kaisI mati tumharI mArI..... jar3a pudgala nazvara zarIra hai, mala aura mAMsa bharA hai| isake viSayoM meM bharamA rahe, Dhola kI pola dharA hai / tuma haTa jAo nAtha, jJAna darza bhaMDArI... dhana zarIra ghara meM kyA rakkhA, saba jar3a pudgala nyAre / bhUla svayaM ko bhaTaka rahe ho, phira rahe mAre maare|| aba mata dAho nAtha, bhUla hai apanI hI sArI.. tIna loka ke nAtha kahAte, anaMta catuSTaya vAle / brahma svarUpI cetana lakSaNa, jJAnAnaMda matavAle // aba rama jAo nAtha, muktizrI tumhArI nArI..... bhajana- 48 ..... he sAdhaka mamala bhAva rahiye // para paryAya ko aba mata dekho, pudgala ko tjiye| jJAyaka svarUpa raho apane meM, zuddhAtama bhajiye... he..... nijAnanda meM lIna raho nita, samatA ko gahiye / isa zarIra kA pIchA chor3o, para meM na bahiye ... he....... bhAva vibhAva je apane nAhIM, OM namaH japiye / dRr3hatA se hI kAma calegA, vItarAga baniye... he ...... jJAnAnanda svabhAva tumhArA, brahmAnanda ramiye / svarUpAnanda kI karo sAdhanA, aba kucha na kahiye... he..... sahajAnanda magana nita rahiye, aba kA hai chiye| tAraNa taraNa kA zaraNA pAyA, moha rAga tajiye ... he ..... Sen
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhajana- 49 pala meM kA hove rAma, pala ko ThikAno kachu nahIM hai| apanI sudha rAkho rAma, dekho jA sadguru ne kahI hai // 1. dehAlaya soi siddhAlaya hai, isameM bheda nahIM hai| jo jana isakI zraddhA karate, mukti pAte vahI haiM...... eka samaya pahale mRgarAjA, mRgA he tho khA raho / usa ghar3I meM zuddha dRSTi ho, zuddhAtama ko dhyA raho...... eka samaya pahale zreNika ne, naraka Ayu thI baaNdhii| 2. 3. 4. 5. 6. zrI AvakAcAra jI 7. unhIM muni ke caraNoM meM jA, dhyAna samAdhi sAdhI..... sumeru muni eka kSaNa pahale, rAjA se the lar3a rahe / je samaya ve kevalajJAnI, samavazaraNa meM saja rahe ...... dharma kI mahimA bar3I apUrva hai, isako koI na jAnI / jinavANI kabase samajhA rahI, phira bhI eka na mAnI..... dharma karma donoM kI gati ko, koI ne bhI nahIM jaanii| jJAnAnaMda ceta jAo aba, bano satya zraddhAnI..... apanI surata rakho nizivAsara, apano dhyAna lgaao| karmoM meM vRthA mata ulajho, idhara udhara mata jAo...... vAstava meM to samyakdarzana paryAya hI hai; kintu jaisA guNa hai vaisI hI usakI paryAya pragaTa huI hai, isa prakAra guNa paryAya kI abhinnatA batAne ke liye kahIM-kahIM use samyaktva guNa bhI kahA jAtA hai kintu vAstava meM samyaktva paryAya haiM, guNa nahIM / jo guNa hotA hai vaha trikAla rahatA hai, samyaktva trikAla nahIM hotA kiMtu use jIva jaba apane satpuruSArtha se pragaTa karatA hai taba hotA hai isaliye vaha paryAya hai / SYARAT GRA AV Y Z AA YA 282 bhajana- 50 1. duniyAM kI kyoM ciMtA karatA, duniyAM se kyA kAma re / siddha samAna dhrauvya avinAzI, tU to Atama rAma re // ghara parivAra nahIM hai terA, arasa arUpI cetana hai / dhana zarIra saba jar3a pudgala haiM, rUpI dravya acetana haiM / moha meM inake marA jA rahA, bhUla rahA nija dhAma re ..... para kA tU kucha kara nahIM sakatA, honA jAnA nizcita hai| tere kare se kucha nahIM hotA, tU kyoM rahatA ciMtita hai / apanA dhyAna lagA le pagale, tU to hai zuddhAtma re...... kramabaddha paryAya saba nizcita honA hai vaha ho hI rahA / terA kisase kyA matalaba hai, tU kAhe ko ro hI rahA / / terA kisase kyA nAtA hai, tU to hai dhruva dhAma re...... jJAnAnaMda svabhAvI Atama, para kA kucha na karatA hai| moha rAga meM pha~sA huA khuda, isakA sukha duHkha bharatA hai / para kI ora dekhatA hai tU, isase hai badanAma re...... 2. 3. 4. 1. 3. AdhyAtmika bhajana 4. bhajana-51 apane meM khuda hI samA jaiyo, Atama vItarAgI / para se kA matalaba svayaM ko dekho| nija sattA zakti ko apanI lekho apane... siddha svarUpI zuddhatama kahAte / khuda hI jAgo aba kisako jagAte...apane..... arasa arUpI catuSTaya ke dhArI / zuddha buddha jJAyaka ho mukti bihArI apane..... jJAnAnanda svabhAvI paramAnanda dhArI / brahmAnanda suno vinatI hamArI... apane..... 5e56
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 04 zrI zrAvakAcAra jI bhajana-52 karo karo re dharma ko bahumAna, aba kAye mara rahe ho| 1. apano jaga meM koI nahIM hai, kachu sAtha nahIM jaane| cetana tatva akelo Atama, vRthA hI bharamAne..... bhedajJAna se nirNaya kara lo, maiM hU~ siddha svruupii| zuddha buddha avinAzI jJAyaka, cetana arasa arUpI..... 3. Ananda paramAnanda mayI ho. sakha svabhAva ke dhaarii| moha rAga meM mare jA rahe, kaisI mati yaha mArI..... apanI hI satzraddhA kara lo, pApa parigraha chodd'o| saMyama tapa kI karo sAdhanA, moha kA baMdhana tor3o..... jJAnAnanda svabhAvI hokara, kahAM bhaTakate phira rhe| cAra gati caurAsI yoni meM, kaise kaise pira rahe..... dekho kaisA maukA milA hai, saba zubha yoga hai paayaa| satguru tAraNa taraNa kA zaraNA, isa narabhava meM AyA..... bhajana-53 Atama nija zakti jagaiyo, dharma kI zraddhA bddh'iyo|| 1. dharma kI mahimA anupama nirAlI, isase kaTatI karma kI jaalii|| zuddhAtama dhyAna lagaiyo......dharma kI...... 2. dharma prabhAvanA nija meM hotI, bhaya ciMtA saba hI hai khotii|| nijAnanda barasaiyo......dharma kI...... 3. sukha zAMti samatA nita bar3hatI, mada mithyAtva kaSAyeM jhdd'tii|| brahmAnanda rama jaiyo......dharma kI...... 4. ekai sAdhe saba sadhatA hai, jJAna dhyAna khuda hI bar3hatA hai| jaya jayakAra macaiyo......dharma kI...... 5. jJAnAnanda karo puruSAratha, kyoM mara rahe ho jaga meM akAratha / / mukti zrI vara laiyo......dharma kI...... AdhyAtmika bhajana Sax bhajana-54 jAgo cetana nijahita kara lo, kara lo aba taiyArI ho| na jAne isa manuSa janma kI, hove solahavIM vArI ho / 1. do hajAra sAgara ke lAne, trasa paryAya yaha pAI hai| do indriya se paMcendriya meM, kitanI samaya bitAI hai| apanA nirNaya khuda hI kara lo,varanA phira lAcArI ho...na..... 2. nitya nigoda se nikala Aye ho, mukti zrI ko pAnA hai| gara pramAda meM rahe bhaTakate, itara nigoda phira jAnA hai| koI sAtha na Ave jAve, svayaM kI durgati bhArI ho...na..... 3. sadaguru kA zubha yoga milA hai,saba anukUlatA pAI hai| puNya udaya bhI sAtha cala rahA,baja rahI yaha zahanAI hai| apanI ora svayaM hI dekho, yaha to duniyAdArI ho...na..... nija bala pauruSa jagAoapanA, mAyAmoha kA tyAga kro| rAga dveSa bhI khatma karo yaha, sAdhu pada mahAvrata dhro|| DhIla DhAla se kAma na calatA,himmata ho huzyArI ho...na..... jJAnAnanda svabhAva tumhArA,ananta catuSTaya dhArI ho| Atama paramAtama kahalAte, ho rahI kyoM duzvArI ho| nirbhaya hokara Ao sAmane, jaya jayakAra tumhArI ho...na..... samyakadRSTi apane nija svarUpa ko jJAtA-dRSTA, para dravyoM se bhinna, zAzvata aura avinAzI jAnatA hai| para dravya ko tathA rAgAdika ko kSaNabhaMgura, azAzvata, apane svabhAva se bhalI-bhAMti bhinna jAnatA hai isaliye samyakdRSTi rAgI nahIM hotaa|
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 zrI AcakAcAra jI bhajana-55 jA rahI jA rahI rejA mokSapurI ko rela / calo to jAmeM baiTha clo| 1. calane hai to karo taiyArI, chor3o moha aura mmtaa| dharma dhyAna meM citta lagAo, mana meM dhAro samatA...jA..... brahmacarya kI dIkSA le lo, pApa parigraha chodd'o| viSaya kaSAya se dUra haTo khuda, ghara ko baMdhana tor3o...jA..... 3. kharcA pAnI kachu nahIM cahiye, Atma jAgaraNa honaa| nirbhayatA nirmohitA cahiye, kachu hoya nahIM ronA...jA..... 4. calane hai to nAma likhAo, karo taiyArI aisii| saMyama tapa kI karo sAdhanA, DhIla DhAla phira kaisI...jA..... 5. jJAnAnanda to pAsa hai apane, nijAnanda jagA lo| sahajAnanda to sAtha caleMge, brahmAnanda sajA lo...jA..... bhajana-56 ulajho mata cetana kahI mAno, apanI sattA ko phicaano| 1. tuma ho eka akhaMDa avinAzI, jJAnAnanda zivapura ke vaasii| sahajAnandI ho sukhadAno ..... ulajho..... 2. dhruva tatva ho siddha svarUpI, mamalaha mamala ho arasa arupii| dhruva dhAma ko Agao paravAno ..... ulajho.. 3. jar3a zarIra se nyAre ho gaye, karma kaSAyeM bhI saba kho gye| phira kyoM inako apano jAno..... ulajho 4. azuddha paryAya saba tumase nyArI,phira tumharI kaisI mtimaarii| dRDhatA dhara puruSArtha ThAno..... ulajho ..... 5. nirbhaya masta raho apane meM, bilkula mata bahako sapane meN| brahmAnanda bano syAno ..... ulajho..... vedacherveodiaeruvatabaervedabse AdhyAtmika bhajana bhajana-57 pIche kI na soco, na Age kI kachu caaho| vartamAna ko una donoM ke cakkara meM mata daaho| 1. pIche jo kucha honA thA, vaha gujara cukaa| acchA burA puNya pApa, saba gujara cukaa|| vartamAna meM dekho, tuma kaise ho aura kA ho ..... dhana vaibhava kI mUrchA hai, to bolo tuma kyA karate ho| kAma dAma aura nAma ke pIche, kur3ha kur3ha kara hI marate ho| samatA hIaba dhara lo, to sacco sukha tuma pA ho ..... jaisA tumhArA karma udaya thA, vaisA hI saba pAyA hai| iSTa aniSTa saMyoga mile saba, vaisA hI saba khAyA hai| aba bhI mUr3ha bane ho aMdhA, duragati meM hI jAho ..... Age jaisA honA hogA, vaisA hI saba hovegaa| kauna jAnatA hai kaisA ho, vyartha cAhakara rovegaa|| jJAnAnanda maya raho nirantara, jIvana saphala banAo..... arasa arUpI jJAna cetanA, tuma ho jIva akele| yaha zarIra dhana kucha nahIM apanA, mAna rahe ho bhele|| bhedajJAna aba kara lo, to jaya jayakAra macAo..... jJAnAnanda svabhAvI ho tuma, jJAnAnanda meM lIna rho| para kI taraphana dekho bilkula, aura kisI se kachana kho|| nirbhaya hokara aba to, tuma apane meM rama jAo..... samyakadarzana sahita jIva kA narakavAsa bhI zreSTha hai parantu samyakadarzana rahita jIva kA svarga meM rahanA bhI zobhA nahIM detA; kyoMki AtmajJAna binA svarga meM bhI vaha du:khI hai, jahAM AtmajJAna hai vahIM saccA sukha hai|
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zrI zrAvakAcAra jI bhajana-58 dhana kI kamI nahIM jaga meM, milanA utanaI milegaa| pApa karo cAhe tRSNA, milanA utanaI milegaa| jaisA kiyA thA vaisA hI DhaMga hai| sabakA bhAgya apane hI saMga hai| bhUkho maro karo kitanA... milanA..... kauna kahA~ se kA kara raho hai| kauna he kahA~ se kA mila raho hai| dekho karo cAhe jitanA ...milanA. AnA jAnA saba nizcita hai| lobha moha se tU cintita hai| karmoM kA adbhuta karizmA...milanA..... dAna puNya se dhana milatA hai| jaisA kiyA ho vaha khilatA hai| karate raho vyartha bhramanA ... milanA ..... dAna bhoga aura nAza hai dhana kaa| sukha duHkha hotA hai, saba mana kaa|| mana kI hI sArI kilapanA... milanA..... AdhyAtmika bhajana Sax bhajana-59 bhagavAna ho bhagavAna ho, tuma AtmA bhagavAna ho| yaha ghara tumhArA nahIM, yahA~ cAra dina mehamAna ho| cakkara lagAte phira rahe, isa tana meM tuma baMdI bne| apane hI ajJAna se, rAga dveSa meM ho sane // apanA nahIM hai hoza, basa isase hI tuma hairAna ho ..... ceta jAo jAga jAo, dharma kI zraddhA kro| dekha lo nija sattA zakti, mata moha meM aMdhA bno| ananta catuSTayadhArI ho, isakA tumheM bahumAna ho ..... ratnatraya svarUpa tumhArA, sukha zAMti AnandadhAma ho| para meM mare tuma jA rahe, isase hI tuma badanAma ho|| karanA dharanA kucha nahIM, apanA hI basa svAbhimAna ho..... mAyA tumako peratI, rAga dveSa se hairAna ho| apanA Atama bala nahIM, isase hI tuma parezAna ho| jAgrata karo puruSArtha apanA, tuma to siddha samAna ho, jJAnAnanda svabhAvI ho, brahmAnanda ke dhAma ho| nijAnanda meM lIna raho, sahajAnanda sukhadhAma ho| svarUpAnanda kI karo sAdhanA. isase hI nirvANa ho... samyakadarzana kI prApti ke bAda saMsAra paribhramaNa kA nyUnatama kAla antarmuhUrta aura adhikatama arddhapudgala parAvartanamAna hai| samyaktvakI prApti se samyakdRSTi jIva ke sAMsArika doSoM kA kramaza: abhAva aura Atma guNoM kI kramaza: prApti arthAt zuddhikA kramaprArambha ho jAtA hai| pahale AtmA kA AgamajJAna se jJAna svarUpa nizcaya karake: phira indriya buddhirUpamatijJAna ko jJAnamAtra meM hI milAkaratathA zrutajJAnarUpInayoM ke vikalpoMko miTAkara zrutajJAna ko bhI nirvikalpa karake eka akhaNDa pratibhAsa kA anubhava karanA hI samyakadarzana aura samyakajJAna ke nAma ko prApta karatA hai| samyakadarzana aura samyakajJAna kahIM anubhava se bhinna nahIM haiN|
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI bhajana- 60 dhana kI kamI nahIM hai, milanA vahI milegA / jo 'kucha bhI tumane boyA, vaisA hI saba khilegA / / 1. jaise karma kiye the, vaisA hI pA rahe ho / jo kucha liyA diyA thA, vaisA hI khA rahe ho // 2. kaisA kiyA thA hamane, yaha prazna uThatA mana meM / saba sAmane hai dekho, jinarAja ke vacana meM // 3. tRSNA va lobha se aba, jo pApa kara rahe ho / khuda bhoganA par3egA, jo kucha bhI dhara rahe ho / 4. bAhara kI yaha vibhUti, saba dAna se hai milatI / 7. aMtara kI jo vibhUti, saccI zraddhA se khilatI // aba cAhate ho tuma kyA, khuda soca lo yaha mana meM / jaga meM to sukha nahIM hai, sukha na makAna dhana meM // 6. sukha zAMti yadi cAhiye, to bhedajJAna kara lo / saba lobha moha chor3o, saMtoSa mana meM dhara lo // apanA nahIM hai kucha bhI, tuma ho svayaM arupI / kyoM vyartha meM bhaTakate, jJAnAnanda svarUpI // bhajana- 61 aba mata nAva Dubaiyo re bhaiyA // 1. bar3I muzkila se maukA milo hai, aba mata dhokhA khar3ayo. 2. zrAvaka kula mAnuSa bhava pAyA, dharma zaraNa aba gahiyo. 3. bahuta phire cahuMgati duHkha pAye, apanI bAta banaiyo 4. nAva kinAre A hI gaI hai, bhUla meM mata bhaTakar3ayo. tAraNa guru se sadguru pAye, tAraNa taraNa bana jaiyo . 6. bhedajJAna kara nijAnanda maya, jJAnAnanda kahaiyo .. TYNA YEAR A YEAR AT YEAR. 286 1. 2. 3. 4. 5. 6. AdhyAtmika bhajana bhajana- 62 dekho prabhu paramAtmA, apane meM tuma rho| mata dekho para kI ora aba, mata vyartha bhramo tuma // dekho jagata meM koI bhI, kucha bhI nahIM apanA / saba dravya bhinna apane se, saMsAra hai sapanA... tuma ho arasa arUpI, nirAkAra niraMjana / zuddha buddha jJAyaka, caitanya bhava bhaMjana... dekho..... saba jIva AtmAyeM, apane meM haiM svataMtra / koI kisI kA kartA nahIM, koI na parataMtra ... . dekho..... pudgala kA pariNamana bhI, saba svataMtra nirAlA / karmoM kA udaya baMdha hI hai, isakA rakhavAlA... karmoM kA baMdha nAza, prabhu hotA hai tumase / dekho. jaisI tumhArI dRSTi ho, aura bhAvanA usase dekho...... apane meM raho zAMta, ho karmoM kA saphAyA / kucha bhI na rahe bAkI rahe jJAnAnanda chAyA ... dekho ...... . dekho zruta devatA yA jinavANI ke prasAda se hI hameM yaha jJAta | hotA hai ki pUjane yogya kauna haiM aura kyoM haiM ? tathA unakI pUjA hameM kisa prakAra kI karanI cAhiye isaliye jinavANI bhI pUjya hai| agara zAstra na hote to hama deva ke svarUpa ko bhI nahIM jAna sakate the, phira jinavANI syAdvAda naya garbhita hai / jo bhakti pUrvaka zruta ko pUjate haiM ve paramArtha se jinadeva ko hI pUjate haiM kyoMki sarvajJa deva ne zruta aura deva meM thor3A sA bhI bheda nahIM kahA hai|
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 074 Ouii AcakAcAra jI tAraNa kI jIvana jyoti : saMkSipta paricaya se dUra rahate haiN| yadyapi santoM kA lakSya to Atma hitakArI vItarAgI mArga bhAratIya saMskRti ke itihAsa meM isa deza ke mAnava samAja ko para niraMtara calate rahane aura Atma kalyANa karane kA hotA hai, yahI kAraNa hai ki AdhyAtmika krAnti dvArA Atmahita kI maMgalamayI dizA dene vAle saMtoM kI ve rAga ke nimittoM se haTate bacate hue svabhAva kI ArAdhanA meM rata rahate haiM phira / paramparA meM vItarAgI saMta AcArya zrI jina tAraNa svAmI kA nAma agraNIya hai| bhI khile hue puSpa kI phailatI huI sugaMdha kI bhAMti jJAnI mahApuruSoM kI Atma bhArata adhyAtma pradhAna deza hai| yahAM samaya-samaya para adhyAtmavAdI saMtoM ArAdhanA aura vItarAgatA kI mahimAmaya sAdhanA kI sagaMdha cahaM ora phailatI hai. ne janma lekara dharma ke nAma para kriyAkANDa ADambara aura pAkhaNDavAda se zoSita, jisase jagata ke jIva sahaja hI unakI ora AkarSita hote haiM aura unase vizAla jana samudAya ko sanmArga dikhAyA, mAnavIyatA kA mUla AdhArabhUta , vItarAgI tatva jJAna prApta kara Atma kalyANa karate haiN| adhyAtmamaya dharma kA svarUpa jagata ke jIvoM ko batAkara ananta-ananta upakAra zrI gurU tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja kA janma jaina kula meM kiyA hai| OM avazya huAthA ; parantu ve jAti sampradAya Adi ke sabhI bandhanoM se dUra jana-jana santa tAraNa svAmI aise hI mahAna vyaktitva ke dhanI the| jinake jIvana ke santa the| saMsAra ke samasta jIvoM ke prati jinake hRdaya meM karuNA kA sAgara meM adhyAtma aura vItarAgatA kA apUrva sAmaMjasya thaa| pracura sva saMvedana sahita hiloreM le rahA ho aura prANI mAtra jinheM paramAtma svarUpa dikhAI detA ho aise jinakI vItarAga dazA dinoM dina bar3ha rahI ho aura jinake jIvana se AdhyAtmika saMta ke antaraMga meM "ayaM nijaH parovetti" yaha apanA hai aura yaha parAyA hai, aisI mahAna krAnti kA itihAsa jur3A ho, aise mahAna pratibhA sampanna AcArya tAraNa haiM nimna bhAvanA to hotI hI nahIM hai apitu "vasudhaiva kuTumbakam' kA udAra svAmI apane Apa meM virale hI santa the| unakA janma solahavIM zatAbdI meM vikrama cAritra pragaTa hotA hai aura yaha vizeSatA santa tAraNa svAmI ke jIvana meM unakI saMvat 1505 mitI agahana sudI saptamI ko puSpAvatI nagarI (bilaharI) meM pitA AtmAnubhUti tathA adhyAtma sAdhanA ke dvArA pragaTa huI thii| unakA vyaktitva zrI gar3hAzAha jI, mAtA zrI vIrazrI devI ke yahA~ huA thaa| itanA prabhAvazAlI thA ki jo bhI vyakti unakA jana kalyANakArI upadeza bacapana se hI vairAgya sampanna sAdhutA ke saMskAroM se otaprota zrI jina sunatA, unake darzana karatA vaha svayaM hI unake prati zraddhA sahita samarpita hokara tAraNa svAmI ne alpavaya meM hI viziSTa jJAnArjana kara vItarAgIdharma mArga para calane adhyAtma kA mArga grahaNa kara letA thaa| kA dRr3ha saMkalpa karake svayaM Atma kalyANa ke mArga para calate hae bhAratIya aise AdhyAtmika krAntikArI saMta zrI gurU tAraNa svAmI ke jIvana vasundharA para mAnava mAtra ke liye hitakArI zuddha adhyAtmavAda kA zaMkhanAda paricaya ko jAnane kI jijJAsA samasta samAja bandhaoM ko rahI hai paranta unake kiyA aura jana-jana ko yaha spaSTa rUpa se batA diyA ki mAnava kA dharma eka mAtra hI granthoM meM antarnihita unake jIvanta paricaya ko khojane vAlI dRSTi kA abhAva apane zuddha caitanya svarUpa kI pahicAna kara ahiMsA, satya, maitrI, dayA aura hone se samAja kI isa jijJAsA kI pUrti abhI taka na ho sakI thii| varSoM se calI premamaya jIvana banAnA hI hai| * A rahI isa apUrNa jijJAsA kI pUrti ke liye yaha mAtra tAraNa taraNa jaina samAja sat-asat ke pArakhI, satya ke anubhavI santa kahalAte haiN| Atma kA hI nahIM balki sampUrNa jaina samAja kA saubhAgya hai ki vItarAgI mahAna saMta jJAnI vItarAgI santoM ko janaraMjana rAga, kalaraMjana doSa, aura manaraMjana gArava se sadgurU zrI jina tAraNa svAmI kI paramparA meM adhyAtma ziromaNI pUjya zrI koI prayojana nahIM rahatA isIliye ve yaza kI cAha aura laukika prabhAvanA ke rAga jJAnAnanda jI mahArAja vigata 25 varSoM se adhyAtma sAdhanA meM rata rahate hue sampUrNa 287
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ nenco zrI AvakAcAra jI samAja ko adhyAtmamaya jana jAgaraNa kI eka naI dizA pradAna kara rahe haiN| "tAraNa kI jIvana jyoti" pUjya zrI ke dvArA likhI gaI anamola kRti hai / isakI racanA kA itihAsa bhI bahuta hI cittAkarSaka hai| jina-jina granthoM ke AdhAra para yaha sRjita huI hai, una granthoM kA samAveza isakI racanA ke itivRtta meM hI samAhita ho jAtA hai / tAraNa kI jIvana jyoti kI racanA ke pUrva pUjya zrI jJAnAnanda jI mahArAja ne aSTAnhikA parvoM ke avasara para, dIpAvalI ke avasara para, paryUSaNa parvoM ke samaya meM anekoM bAra zrI tAraNa taraNa adhyAtma vANI jI caudaha granthoM kA AdyopAMta svAdhyAya manana kiyA aura sAtha hI sAtha ThikAnesAra, nirvANa hu~DI, nyAnapiMDa kI pAlhar3I Adi granthoM kA gaharAI se cintana kiyaa| caudaha granthoM kI kucha prAcInatama hastalikhita pAMDulipiyoM kA bhI bArIkI se avalokana kiyA, anta meM zrI mamalapAhur3a, chadmasthavANI jI aura nAmamAlA Adi granthoM kA sUkSmatA se adhyayana kara sAdhanA meM saMlagna rahate hue uparokta granthoM ke AdhAra para IsvI san 1977-78 meM tAraNa kI jIvana jyoti likhane kI pRSTha bhUmi taiyAra kI ; pazcAt san 1979 meM barelI meM pUjya zrI pratijJA pUrvaka do mAha kI mauna sAdhanA rata rahe / isa mauna sAdhanA ke samaya meM hI jIvana jyoti kA lekhana kArya prAraMbha huA aura usake bAda jaba-jaba bhI eka-eka, do-do, mAha kI mauna sAdhanA kI, "tAraNa kI jIvana jyoti" anavarata rUpa se likhAtI rhii| SYS A YEAR A YEAR AT FEAT. vizAlatA kI dRSTi se yaha cAra bhAgoM meM vibhAjita hai| saMta tAraNa svAmI kI jIvanI saralatA se sabakI samajha meM A sake isa bAta kA dhyAna rakhate hue pUjya zrI ne tAraNa kI jIvana jyoti ko ekAMkI ke rUpa meM likhA hai| isake cAra bhAgoM meM paricchedoM kI saMkhyAyeM bhinna-bhinna haiN| pahale bhAga meM 32 pariccheda haiM, isameM mA~ vIrazrI aura tAraNa svAmI kI Apasa meM carcA hRdaya ko vairAgya bhAvanAoM 5 maya kara dene vAlI hai| tAraNa svAmI ne 21 varSa kI kizorAvasthA meM bAla brahmacarya vrata pAlana karane kA saMkalpa kiyA isake pazcAt unake vairAgya bhAva evaM dharma mArga para Age bar3hane kI bhAvanAoM ke kAraNa saba jIvoM meM prabhAvanA hone lagI aura maMdira meM do bahinoM kI vArtA tathA do mitroM kI carcA bhI isa prathama 288 jIvana jyoti pariccheda meM dI gaI hai| isake Age ke paricchedoM aura bhAgoM meM sadgurU ke jIvana paricaya ko spaSTa karane vAlA viSaya kramazaH vRddhigata hotA gayA hai| prathama pariccheda meM huI carcA vArtAoM ke pazcAt anya prakaraNoM meM caMderI gAdI para sthita tatkAlIna bhaTTAraka, guptacara se samaya-samaya para tAraNa svAmI se saMbaMdhita saba jAnakArI karate rahate the, vaha itihAsa isameM AyA hai| tAraNa svAmI ke anya sAthiyoM kI tatva carcAyeM, bhajana phUlanAmaya adhyAtma bhakti ke kAryakrama, virau brahmacArI kI paMDitavarga, zreSThivarga va anya baMdhuoM se huI carcAyeM, ruiyA ramaNa, kamalAvatI, virau, vaidya, DAlu, pAtAle, manasukha Adi pramukha ziSyoM va paMDita varga ke logoM kI samaya-samaya para huI baiThaka aura unameM liye gaye sAmAjika dhArmika anuzAsanapUrNa nirNaya, ina saba carcA vArtAoM ke sAtha hI sadgurU tAraNa svAmI kI adhyAtma sAdhanA aura zuddha adhyAtma ke zaMkhanAda se huI AdhyAtmika krAMti, tAraNa svAmI kA upadeza, sadgurU dvArA prArambha huI vItarAga dharma kI prabhAvanA, samAja meM AdhyAtmika krAMti evaM jAgaraNa, bhaTTArakoM aura unake hI pAMDe paMDitoM ko yaha satya dharma kI prabhAvanA sahana na honA, phala svarUpa aneka prakAra ke pralobhanoM meM tAraNa svAmI ko phaMsAne kA upakrama....Sar3ayaMtra.... lekina saba nirarthaka hI rhe| saMta tAraNa svAmI ko apane chala prapaMca ke jAla meM phaMsA pAne meM asamartha bhaTTArakoM dvArA kI gaI gupta maMtraNAyeM, jahara dene kA Sar3ayaMtra, dhana kA lobha dekara evaM sAmAjika dabAva se bhayabhIta kara mAmA zrI lakSmaNa sighaI ke dvArA jahara dilavAnA, logoM meM krAMti aura tAraNa svAmI kA apUrva samatA bhAva, mA~ vIrazrI kA samAdhimaraNa, tAraNa svAmI kI saptama pratimA kI dIkSA honA, vizeSa sAdhanA prabhAvanA honA, punaH asaMtuSTa pANDe paMDitoM dvArA Sar3ayaMtra pUrvaka tAraNa svAmI ko nadI meM DubAne kI yojanA aura tIna bAra DubAne para tIna TApU bananA Adi sabhI ghaTanAyeM atyaMta marmasparzI haiM / itanA saba hone ke bAda bhI tAraNa svAmI kA uttama kSamA bhAva mahAna Adarza ke rUpa meM pragaTa hotA hai| ina sabhI ghaTanAoM ko jIvana jyoti meM par3hane se hRdaya romAMcita ho uThatA hai| tAraNa paMtha kA nirmANa kina kAraNoM se huA, kaba aura kaise huA, 7
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAca matAma 04 zrI ApakAcAra jI jIvanajyoti isameM kisakI bhUmikA pramukha rahI, tAraNa paMtha kA mUla AcAra kyA hai aura kaise pAMca matoM meM vibhAjita caudaha graMthoM kA vizAla bhaMDAra hai| banA? yaha sabhI talasparzI rahasya kramAnusAra cAroM bhAgoM meM vizad vivecana sahita pAMca matoM meM caudaha graMthoM kI racanA isa prakAra hai - spaSTa hue haiN| samAja ke baMdhuoM kI yA jo jIva ina rahasyoM ko samajhanA cAhate haiM vicAra mata meM -zrI mAlArohaNa, paNDitapUjA, kamalabattIsI jii| una sabakI samasta jijJAsAoM kA samAdhAna hai -"tAraNa kI jIvana jyoti"* AcAra mata meM - zrI zrAvakAcAra jii| jo saMta tAraNa svAmI ke jIvana paricaya ko vividha AyAmoM se spaSTa karatI hai| sAra mata meM sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki pUjya zrI mahArAja jI kI lekhanI itane gahare tala mamalamata meM -zrI caubIsa ThANA, mamala pAhur3a jii| meM pahuMcI hai ki aneka ghaTanAoM ke ghaTate hue bhI sadgurU tAraNa svAmI kA kevala mata meM -zrI khAtikA vizeSa, siddha svabhAva, sunna svabhAva, vItarAgI vyaktitva alaga hI jhalakatA hai jo apane ApameM parama satya hai| chadmasthavANI tathA nAmamAlA graMtha haiN| sATha varSa kI umra meM saMta tAraNa svAmI ne nigraMtha vItarAgI digambarI dIkSA 8 ina pA~ca matoM meM vicAra mata meM-sAdhya, AcAra mata meM-sAdhana, sAra mata (muni dIkSA) grahaNa kI yaha prakaraNa bhI AnaMdaprada hone ke sAtha-sAtha hRdaya ko meM-sAdhanA, mamalamata meM-samhAla (sAvadhAnI) aura kevala mata meM-siddhi kA aneka prakAra kI jhAMkiyAM dikhalAte haiM tathA tAraNa svAmI ke isa taraha darzana mArga prazasta kiyA hai| isake liye AdhAra diyA hai kramaza: bhedajJAna, tatvanirNaya, karAte haiM jaise ki saba pratyakSa meM hI ho rahA ho| vastusvarUpa, dravya dRSTi aura mamalasvabhAva kA, jinase uparokta sAdhya Adi zrI jina tAraNa svAmI kA maMDalAcArya honA, unake saMgha meM sthita sAta kI siddhi hotI hai| nigraMtha munirAjoM dvArA dharma prabhAvanA honA, AryikAoM dvArA vItarAga dharma kI ina graMthoM meM AdhyAtmika dRSTikoNa se Agama aura adhyAtma ke mahimA honA. aneka grAmoM, nagaroM se samaha rUpa meM jaina- ajaina baMdhaoM evaM 5 saiddhAMtika viSaya pratipAdita kiye gaye haiN| zrI gurU tAraNa svAmI kI sabhI rAjA-mahArAjAoM kA kuTamba sahita AnA aura tAraNa paMthI honA, vizeSa dharma racanAyeM maulika aura apane ApameM vizeSa mahatvapUrNa hote hue saMsAra ke daHkhoM prabhAvanA dvArA lAkhoM logoM meM dharma kI ruci aura AdhyAtmika jAgaraNa, sAdhara se mukta hone tathA sAdhanAmaya jIvana banAkara AnaMda paramAnaMda mayI avinAzI dazA meM bhI zrI jina tAraNa svAmI ke Upara upasargoM kA honA, mahAna krAMti kA mukti pada prApta karane ke liye mAnava mAtra ko amara saMdeza de rahI haiN| eka itihAsa bananA yaha saba alaga-alaga prakaraNoM meM varNana hai| / bhAratIya saMskRti ke jIvana meM adhyAtma saMjIvanI ke dvArA aMtara aMta meM vikrama saMvat 1572 meM zrI nisaI jI ( malhAragar3ha) ke vana meM jAgaraNa rUpa prANoM kA saMcAra kara dene vAle mahAna krAMtikArI saMta AcArya zrI vItarAgI saMta zrI gurU tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja ne samAdhi pUrvaka jina tAraNa svAmI jaise vItarAgI sadgurU ko pAkara yaha bhAratIya saMta paramparA bhautika zarIra kA tyAga kara sarvArtha siddhi gamana kiyA, ina sabhI ghaTanAoM kA dhanya hai, kRta kRtya hai| jisameM aise mahApuruSa ne janma liyA jinhoMne vRkSa kI taraha vizada vivecana tAraNa kI jIvana jyoti meM AyA hai, jo sabhI jIvoM ko pramadita5 svayaM kaSTa sahakara bhI phala dete rahane kI bhAMti svayaM upasargoM ko sahana karate 5 9 AnaMdamaya karane vAlA aura pratyakSavat hI zrIgarU kA darzana karAne vAlA hai| hue bhI Atma kalyANa ke lakSya para dRr3hatA se sthira rahakara deza ke mAnava samAja AcArya pravara zrImad jina tAraNa svAmI kA jaisA AdhyAtmika ko hitakArI adhyAtma saMdeza diyA jisake phalasvarUpa deza meM nivAsa kara rahe vItarAgI vyaktitva thA vaisA hI unake dvArA likhA gayA sAhitya adhyAtma kI sabhI jAtiyoM ke lAkhoM loga unake batAye hue mArga para cle| anubhUtiyoM sahita hai, jo jIva mAtra ke liye kalyANakArI hai| tAraNa sAhitya IsvI san 1986 meM dharma divAkara sva.pUjya zrI gulAbacanda jI mahArAja
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AvakAcAra jI ke saMrakSaNa evaM adhyAtma ziromaNI pUjya zrI jJAnAnaMda jI mahArAja ke nirdezana meM zrI nisaI jI kSetra para caudaha graMthoM kA zuddha mUlapATha huaa| jisakA prakAzana zrI tAraNa taraNa jaina tIrtha kSetra nisaI jI TrasTa dvArA huaa| isa adhyAtmavANI jI graMtha ke pRSTha saMkhyA 430 para nAmamAlA graMtha meM ziSya saMkhyA ke bAre meM isa prakAra likhA hai " jor3a sarva 4345331 " isa kathana se yaha siddha hotA hai ki AcArya tAraNa svAmI ke ziSyoM ke nAma sthAna Adi kA paricaya dene vAle nAmamAlA graMtha meM prAraMbha se hI jo bhinna bhinna saMkhyAyeM AI haiM, una sabakA jor3a uparokta tiratAlisa lAkha paiMtAlIsa hajAra tIna sau ikatIsa hotA hai| itanI bar3I saMkhyA meM sabhI jAtiyoM ke loga unake anuyAyI bane the| samAja meM jijJAsu jIva hamezA yaha prazna karate haiM ki itanI bar3I saMkhyA meM tAraNa paMthI the phira vartamAna meM utanI saMkhyA kyoM nahIM hai, itanI bar3I saMkhyA ke loga kahA~ gaye ? isa jijJAsA kA samAdhAna bhI nAmamAlA meM AyA hai aura usI ke AdhAra para tAraNa kI jIvana jyoti ke cAra bhAga pUrNa hone ke bAda tAraNa samAja ke pUrvavartI itihAsa meM pUjya zrI ne 4345331 meM kamI hone kA rahasya bhI spaSTa kiyA hai| itanA bar3A vizAla janasamudAya jinakA anuyAyI banA, jinane saMpUrNa bhArata varSa meM adhyAtma kA zaMkhanAda kiyaa| mAnava mAtra ko Atma kalyANa kA mArga batAyA, jAti-pAMti se dUra vAstavika adhyAtma dharma kA svarUpa jagata ke jIvoM ko batAkara mAnavIya ekatA aura dhArmika sadbhAvanA kA sUtrapAta kiyaa| aise mahAna vItarAgI saMta sadgurU zrI jina tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja ke jIvana paricaya kI vizad vivecanA sahita cAra bhAgoM meM vibhAjita " tAraNa kI jIvana jyoti " kA svAdhyAya ciMtana-manana kara sabhI jIva lAbhAnvita hoM aura unake vItarAgI vyaktitva ko samajhakara svayaM ke bhI Atma kalyANa kA mArga prazasta kareM isI maMgala bhAvanA se prathama bhAga ke tIna pariccheda aura saMkSipta paricaya prastuta hai / 5 chiMdavAr3A dinAMka- 5.2.2001 mesh remnach news mosh bra. basanta 290 janma zrI gurU tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja kA saMkSipta jIvana paricaya janma sthAna pitA kA nAma mAtA kA nAma jAti janma kA nAma // OM namaH siddhaM vande zrI guru tAraNam - - - jIvanajyoti - - mitI agahana zuklA saptamI vikrama saMvat 1505 puSpAvatI (bilaharI) ma. pra. pUjya zrI gar3hAzAha jI pUjyA vIrazrI devI digambara jaina tAraNa jIvana paricaya pAMca varSa kI bAlyAvasthA taka puSpAvatI meM rahanA, bAda meM mAmA ke yahA~ semarakher3I AnA, yahIM para zikSA dIkSA honaa| gyAraha varSa kI alpavaya meM nAnA jI ke svargavAsa hone para vairAgya kA jAgaraNa honA / dharma zikSA par3hane ke liye caMderI zrI bhaTTAraka jI ke pAsa jaanaa| ikkIsa varSa kI kizorAvasthA meM brahmacarya vrata kA niyama lenaa| tIsa varSa kI Ayu meM brahmacarya pratimA dhAraNa karanA / Atma sAdhanA, dharma prabhAvanA honaa| sATha varSa kI umra meM nirgrantha digambara sAdhu honA / 66 varSa 5 mAha 15 dina kI Ayu meM mitI jyeSTha vadI 6 vikrama saMvat 1572 meM samAdhimaraNa aura sarvArthasiddhi gamana /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ / tAraNa kI jIvana jyoti / zrI AcakAcAra jI maMgalAcaraNa deva devaM namaskRtaM,lokAloka prakAsakaM / trilokaM bhuvanArthaM joti, uvaMkAraM ca vindte|| ajJAna timirAndhAnAM, jJAnAMjana shlaakyaa| cakSurunmIlitaM yena, tasmai zrI gurave nmH|| zrI parama gurave namaH, paramparAcAryebhyo nmH|| prArthanA gurU tAraNa taraNa, Aye terI zaraNa / hama DUba rahe majhadhAra, naiyA pAra kro|| kAla anAdi se DUba rahe haiN| cAroM gati meM ghUma rahe haiN| bhoge haiM du:kha apAra....naiyA pAra karo....gurU .... apane svarUpa ko jAnA nahIM hai| tana dhana ko para mAnA nahIM hai| karate haiM hA hA kAra....naiyA pAra karo....gurU .... hamako Atama jJAna karA do| sacce sukha kA bhAna karA do / zrAvaka kara rahe pukAra....naiyA pAra karo....gurU .... vedacherveodiaeruvatabaervedabse mA~ vIrazrI aura tAraNa kI carcA mA~- beTA tAraNa ! tUne vivAha karane se manA kara diyA, kyA bAta hai beTA ? pAMDe jI , kI baccI bar3I suzIla, suMdara, par3hI-likhI hai, bhaktAmara, tatvArtha sUtra par3hatI hai, acche bhajana gAtI hai, mujhe bahuta pasaMda hai| tAraNa-mA~ ! mujhe vivAha hI nahIM karanA, isa saMsAra baMdhana meM nahIM phaMsanA,baccI se koI prayojana nahIM hai| mA~- are ! tU ikkIsa varSa kA par3ha likhakara itanA bar3A ho gayA, kahatA hai vivAha nahIM karanA / beTA maiMne isI dina kI Asa meM tere pIche kitanI musIbateM bhogI haiN| kahA~ - kahA~ bhaTakanA par3A hai ? beTA bacapana se hI tere aise lakSaNa haiM, jaba tU garbha meM AyA taba mujhe cAra adbhuta svapna dikhe-(1) laharAtA huA samudra, (2) parama daidIpyamAna UgatA huA sUrya, (3) kamala puSpa para baiThI huI lakSmI kA hAthiyoM dvArA abhiSeka, (4) bhayAnaka vana meM siMha garjanA / beTA terA janma hote hI tere pitAjI ko yaza aura sammAna milA, pahale rAjya kI sAdhAraNa likhA-par3hI karate the,phira koSAdhISa pada diyA gayA / tere janma para rAjya bhara meM khuziyA~ manAyI gaI, bar3e utsava hue, bar3e AnaMda se lAlana pAlana huaa| terI pA~ca varSa kI umra meM rAjya meM krAMti huI aura lar3AI - jhagar3e hone lge| akasmAt koSAlaya meM Aga lagane se saba kAgajAta jala gaye, tere pitAjI bar3I ciMtA meM par3a gae, tUne tere pitAjI ko kamare meM biThAkara unhIM ke dvArA ? rAta bhara meM saba kAgajAta taiyAra karavA diye / rAjA ko isa bAta kA patA lagA aura unhoMne tujhe darabAra meM bulAyA / hama tere aniSTa kI AzaMkA se tujhe lekara rAta meM hI bhagA diye aura gaDhaulA grAma meM Akara eka jamIMdAra ke yahA~ zuddhAtmA jinakA suratnatraya nidhi kA koSa thaa| ramaNa karate the sadA nija meM jinheM saMtoSa thA / tAraNa taraNa guruvarya ke caraNAra viMdoM meM sadA / ho namana bArambAra, nijaguNa dIjiye ziva zarmadA //
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ H zrI zrAvakAcAra jI mukAma kiyaa| vahA~ para jamIMdAra kaI dina se bImAra thA / tujhe dekhakara usane tujhe godI meM liyA, tere sparza karane mAtra se usakA roga dUra ho gayA / yaha carcA gA~va bhara meM phaila gaI aura bahuta loga Ane lage, tujhe bhagavAna kA I avatAra mAnane lage, hamako Dara lagA aura hama tujhe lekara vahA~ se bhI cala diye / sUkhA grAma meM Aye, vahA~ Asa - pAsa pAnI nahIM thA / kuAM khodane para vahA~ pAnI nahIM nikalatA thaa| sabhI grAmavAsI bar3e du:khI the, tUne eka sthAna batAyA, vahA~ dasa hAtha para hI pAnI nikala AyA , sAre grAma meM : khuziyA~ manAyI giiN| vahA~ bhI saba tujhe bhagavAna mAnane lage / eka sAdhu vahIM 5 bagIce meM maMtra siddha kara rahA thA, para maMtra siddha nahIM ho rahA thA, tere darzana mAtra se usakA maMtra siddha ho gayA, vaha tujhe apanA gurU mAnane lgaa| hamArI to Aphata hone lagI, vahA~ se bhAgakara yahA~ bhaiyA ke gA~va meM Akara base, yahA~ bhI terI karatUtoM se rAta -dina jhaMjhaTa hI rahatI hai / koI gurU mAnatA hai, koI bhagavAna kahatA hai, koI tAraNa svAmI ; aura tere mAmA bhI tere virodha meM rahate haiM, rAta dina ulAhanA dete haiN| beTA, jaba tU gyAraha varSa kA thA, taba tere nAnAjI kA svargavAsa huA thA / hama sabake manA karane para bhI tU zava yAtrA meM calA gayA aura vahA~ se lauTane para terI vicitra dazA ho: gaI,bilkula virakta vairAgI ho gayA / tere mAmAjI ne tujhe isIliye caMderI bhaTTAraka jI ke pAsa par3hane bhejA thA ; para vahA~ se lauTakara bhI tere vahI 5 hAla haiM / beTA, yaha kaisA hotA jA rahA hai ? aba yaha saba chor3akara apane pitAjI ke vyApAra meM hAtha baMTA aura merI bhI itane dinoM kI sAdha ko pUrI karane de| acche AnaMda utsAha se vivAha karane de| tAraNa- mA~ ! jagata kA pariNamana svataMtra hai, jisa samaya jaisA honA hai, saba hotA hai| jaisA honA hotA hai vaise nimitta mila jAte haiM, koI kisI kA kucha nahIM vedasierrettaserevedodiaervedadi kara sakatA / sabakA apane-apane karmAnusAra pariNamana hotA hai, eka dravya dUsare dravya kA kucha nahIM kara sakatA, yaha aTala siddhAnta hai / hama apanI mithyA mAnyatA se moha meM phaMsakara cAhe jaisA mAna leM aura cAhe jaisA kareM parantu yathArtha meM hamArA ajJAna bhAva, moha, rAga-dveSa hI hamAre duHkha kA kAraNa hai| apanI para dravya meM iSTa-aniSTa kI kalpanA hI sukha-du:kha detI hai aura phira yaha saba saMsAra kA hI kAraNa hai / jIva to ajara-amara, avinAzI, nirAkAra, zuddha, siddha ke samAna parama brahma paramAtma svarUpa hai / yaha zarIra ajIva jar3a pudgala hai, isase jIva sarvathA bhinna hai / hama apanI mithyA mAnyatA se hI sabako apanA mAna rahe haiM, mAtA-pitA, bhAI-bahina, strI-puruSa, parivAra, dhana vaibhava........ are ! jaba yaha zarIra hI apanA nahIM hai to phira kauna kisakA hai ? yaha saba to spaSTa hI 'para' haiM, yaha vyartha hI mithyA moha meM phaMsakara yaha jIva apane ajJAna se anAdi kAla se cAra gati caurAsI lAkha yoniyoM meM bhaTakatA phira rahA hai / janma-maraNa kara rahA hai, sukha-du:kha bhoga rahA hai, isakA koI sAthI nahIM hai, akelA AtA hai aura akelA jAtA hai , isa prakAra anAdi kAla bIta gayA |ab bar3e saubhAgya se yaha manuSya paryAya, jaina dharma, vItarAga sarvajJa deva kI vANI kA suyoga prApta huA hai ; to kyA aba ise bhI viSaya bhoga meM, moha-rAga meM phaMsakara vyartha gaMvAnA hai| mA~ ! aba to apanI AtmA kA kalyANa karanA hai, sukha-du:kha nahIM bhoganA hai, aba to saccI mukti zrI kA varaNa karanA hai, pUrNa Ananda ananta sukha ko pragaTa karanA hai| aba tuma isa jhUThe moha meM mata phaMso,apanA bhI kalyANa karo, dharma dhAraNa kro| naratana pAyA bar3e bhAgya se, aba to suna lo jinvaannii| kAye moha meM par3e hue ho, bIta rahI hai jindagAnI // agara lage rahe inhIM saba meM, vRthA jindagI khooge| yaha saba kucha kAma na deMge, naraka nigoda meM rooge| 292
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 0 zrI AcakAcAra jI karo manana zuddhAtama kA aba,saMyama tapa aura dAna kro| satsaMgati se dharma ke dvArA, apanA tuma kalyANa karo // mA~- (duHkhita bhAva se) beTA ! yaha mA~ kI mamatA ko tU kyA jAne ? yaha dharma kI I bAteM yahA~ saMsAra meM nahIM calatIM / yahA~ to anAdi se yahI saba vaMza paramparA calatI calI AI hai, isI ke liye saba lAlAyita rahate haiN| beTA, apana to saMsArI haiM, isI prakAra saba karanA aura rahanA par3atA hai, ina bAtoM meM koI sAra nahIM hai| beTA, aba yaha aisI bAteM mata kara, tere pitAjI bhI tere ina lakSaNoM se du:khI rahate haiM, dekha beTA, mAtA -pitA kI AtmA ko mata dukhA, vivAha kara aura yaha saba kAma-kAja samhAla, hameM sukhI rahane de, aba hameM aura parezAna mata kr| tAraNa- (joza meM) mA~ ! mere vivAha nahIM karane se yA yaha saba pApakArya kA bhAra nahIM samhAlane se tumhArI AtmA duHkhI rahatI hai yA apane moha ajJAna ke kAraNa ? jarA vicAra karo / kyA tuma yaha cAhatI ho ki tumhArA beTA duHkha bhoge, naraka-nigoda meM jAye, janma-maraNa karatA phire ? agaNita jIva bhaye isa jaga meM, karma udaya sabake saMga aayo| kara karake ve mara bhI gaye, unako nahIM koI pUchana Ayo / karma udaya meM lipta bhaye, tina jIvoM ne karma hI karma kmaayo| dharma ke mAraga jo bhI cale, tina apano jIvana saphala banAyo / dharma ko dhAraNa jinane kIno, unane hI mokSa parama pada paayo| khuda bhI puje una vaMza pujo, una mAta pitA mI amara pada paayo|| mA~ ! aba isa jhUThe moha meM mata phaMso, viveka se kAma lo / vicAra karo, svayaM bhI Atma kalyANa karo aura Atma kalyANa karane vAle jIvoM ke sahAyaka bano, bAdhaka mata bno| reaknenormeshknorreshneonomictor mA~- (aMzrupUrita) nahIM beTA, hama to yaha cAhate haiM ki tU khUba sukhI rahe, parama Ananda meM rahe, acchA dharma kA pAlana kare, sadAcArI bane, saba jIvoM kA hitakArI ho / beTA, hamArI AtmA to isase prasanna hotI hai, hamArA nAma bar3hatA hai| abhI sabaloga terI kitanI prazaMsA karate haiM, hamArA sammAna karate haiM, hamArA dhanya bhAgya hai ; parantu beTA isameM vivAha nahIM karane, grahasthI nahIM basAne kA kyA prazna hai ? isI se to saba sukhI hote haiM aura yahI sukha saba cAhate haiM ki hamAre putra ho, parivAra ho, dhana ho, vaibhava ho, mAna ho, sammAna ho, nAma ho ; aura kyA cAhiye ? isI ke liye saba uThA-paTaka jhaMjhaTa karate haiN| tAraNa- mA~ ! jarA vicAra karo, kyA yaha saccA sukha hai ? kyA isase kisI kA kalyANa huA hai ? yaha saba to du:kha karma baMdha aura AkulatA ke hI kAraNa haiM aura inhIM ke kAraNa yaha jIva anAdi kAla se janma-maraNa karatA, du:kha bhogatA huA cAroM gatiyoM meM bhramaNa karatA phira rahA hai| apane isa mithyA moha ke kAraNa isa jIva ne sacce sukha ke svarUpa ko sunA samajhA hI nahIM, dekhA hI nahIM aura isI jhUThI kalpanA meM apanA jIvana gaMvAtA calA A rahA hai| mA~, jarA vicAra karo, kyA kisI ko ina saMsArI kAraNoM se, dhana-vaibhava se,putra, parivAra se sukhI hote dekhA hai ? kyA koI sukhI huA hai ? jisake haiM vaha bhI du:khI aura jisake nahIM haiM vaha bhI duHkhI / saMsAra meM koI sukhI hai hI nhiiN| jaga mAMhi jitane jIva haiM, dikhate na koI bhI sukhii| dhanavAna tRSNAvaza du:khI, bina dhana ke nirdhana duHkhii|| hai sarva du:kha kA mUla kAraNa, dRSTi sadaiva pronmukhii| vina jJAna ke jaga meM kamI, koI na hotA hai sukhI // mA~, jarA vicAra karo, isa jhUThI mAnyatA ko chor3o / saccA sukha kahAM hai ? kaise milatA hai ? ise parama gurU zrI vItarAga sarvajJa deva kI vANI meM suno, 293
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ SOU zrI cakAcAra jI jIvanajyoti ROO samajho aura apane isa manuSya jIvana ko saphala bnaao| usa zAzvata sukha ko karanA par3e maiM kruuNgaa| dharma kA saccA svarUpa jagata ke jIvoM ko btaauuNgaa| prApta karane kA puruSArtha karo / svayaM kA kalyANa karo aura saba jIvoM ke mA~ ! tU mere dharma ke mArga meM isa moha kI bAdhA mata DAla / kalyANa kA mArga prazasta kro| I mA~- (azrupUrita) beTA ! beTA ! yaha tU kyA kaha rahA hai, jarA vicAra kara / koI bhI isa narabhava kI pAtratA, mile mukti kA baar| mA~-bApa apane beTe ko kuMvArA nahIM dekha sakate / saba kucha saha sakate haiM lekina / moha rAga meM mara gaye, koI na pUchanahAra // beTe kA kuMvArA rahanA bardAzta nahIM kara sakate / sabhI cAhate haiM ki apanA nAma koI na pUchanahAra, khudaI durgati meM jar3a hai| cale, vaMza baDhe ; aura isIliye itanI musIbateM takalIpheM bhogakara bacce kA koI na de hai sAtha, du:kha tU khuda hI par3a hai| lAlana-pAlana karate haiN| beTA ! mA~-bApa kI AtmA kitanI mamatAmayI hotI mA~- beTA ! hama yaha bAteM jAnate hI nahIM haiM, hama to jaise rahe haiM, dekhA hai, kiyA hai, hai, beTe ke liye kyA nahIM karate, kyA nahIM bhogate ? isI dina ke liye ki vahI kahate haiM, use hI sukha mAnate haiM / terI bAteM to bar3I aTapaTI haiN| usa roja vivAha kareMge, vaMza bar3hegA, hamArA nAma amara hogA / jarA vicAra kara, beTA ! mandira jI meM saba terI ora TakaTakI lagAe dekha rahe the / bhaTTAraka jI to aisI bAteM mata kara, aisA kaThora brahmacarya vrata grahaNa mata kr| kitane krodhita ho rahe the, jaba tU samayasAra, paramAtma prakAza kI gAthAoM kI tAraNa- mA~ ! kyA vivAha karane aura bacce paidA karane se nAma amara hotA hai ? kyA vivecanA kara rahA thA / beTA ! apane ko kyA karanA hai ? aba tU aisI carcA batA sakatI ho ki isa prakAra kitane vaMza bar3he, kitanoM ke nAma amara hue ? mata kiyA kr| kyA tuma apane dAdA ke dAdA kA nAma batA sakatI ho ? aura tumhAre dAdA, tAraNa- (joza meM) mA~ ! satya ko satya na kahanA mahApApa hai / jinendra deva ke vacanoM paradAdA ko kauna-kauna jAnatA hai aura vaha kitane amara ho gaye? mA~ ! kA lopana karanA bar3A aparAdha corI hai / Aja taka isa jIva ne satya kitane moha jAla meM phaMsI ho ? dekho zrI mahAvIra svAmI kaba hue the ? ko sunA nahIM hai isaliye asatya ajJAna meM bhaTaka rahA hai / kuguruoM, lobhI, mA~- bahuta samaya ho gayA, karIba do hajAra varSa ho gaye haiN| lAlacI, DhoMgI tyAgiyoM ke jAla meM phaMsakara mithyAtva kA sevana kara rahA hai, tAraNa- unakA nAma jAnatI ho, sArA saMsAra jAnatA hai| unake mAtA-pitA kA nAma mithyA bAhya ADaMbara meM ulajhA hai| dharma kA svarUpa kyA hai ? dharma kise kahate sabhI jAnate haiN| kyoM ? kyA unhoMne vivAha kiyA thA ? vaMza bar3hAyA thA, haiM ? isase anabhijJa mithyA mAnyatAoM meM, kudeva Adi kI pUjA mAnyatA meM hai isaliye ? phaMsA apanA saMsAra bar3hAtA calA jA rahA hai / ina kuguruoM ne dharma ko jaTila 5 mA~- nahIM beTA ! vaha to bhagavAna the| unhoMne to samasta jIvoM ko dharma kA upadeza , banA diyA hai / mA~ ! maiM yaha saba asatya ajJAna nahIM dekha sakatA, svIkAra nahIM diyA, mukti kA mArga dikhAyA, khuda jage aura hameM jagAyA / vaha to hamAre " kara sakatA / maiM ina bhUle bhaTake jIvoM ko satya mArga kA darzana karAUMgA, parama pUjya the, unakA kyA vaha to avatArI puruSa the, bhagavAna the| ina mithyA ADaMbaroM se chudd'aauuNgaa| isake liye mujhe kucha bhI tyAga balidAna tAraNa- mA~ ! basa yahI to bhUla hai, mahAvIra bhI hamArI taraha hI saMsArI jIva the, manuSya reakkorrucknekriorreckoneine 294
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ on zrI zrAvakAcAra jI jIvanajyoti ROO the| unhoMne dharma ko dhAraNa kiyA, satya kA sAkSAtkAra kiyA, vastu svarUpa mare, vaha hamezA ke liye mara gaye / mA~ ! jo deza ke liye maratA hai usakA hI ko samajhA aura AtmA se paramAtmA, nara se nArAyaNa bana gaye / mA~ ! bhagavAna nAma amara hotA hai, para jo dharma ke liye maratA hai, usakA aura usake mAtA / paidA nahIM hote, yaha jIva hI dharma ko dhAraNa kara bhagavAna banatA hai / yaha jaina pitA kA nAma bhI amara hotA hai / tresaTha zalAkA ke puruSoM kA pratyakSa pramANa dharma svataMtratA kA dharma hai / apanI karanI, apane AcaraNa, apanI bhAvanA se yaha hai| mA~, aba tuma kisI prakAra kA du:kha na mAnate huye mujhe AzIrvAda do, ki jIva cAhe svarga calA jAye, cAhe naraka calA jAye, cAhe tiryaMca gati meM jAye, maiM sahI mArga para cluuN| apanA kalyANa karUM aura bhUle bhaTake mAnavoM ko dharma cAhe manuSya gati prApta karake dharma dhAraNa kara isa nazvara saMsAra se mukta hokara kA satya svarUpa batAkara, unakA mArga darzana kruuN| svayaM AtmA se paramAtmA bana jAye / jIva svataMtra hai, jIva kI zakti svataMtra hai, . mA~- beTA ! maiM terI bAtoM se prabhAvita hU~ / tU satya kahatA hai / yaha moha-mAyA kA jIva ke pariNAma svataMtra hai, yaha bhagavAna bana sakatA hai / yaha bhagavAna mahAvIra jAla jhUThA hai / tU jJAnI hai / para mA~ kI mamatA nahIM mAnatI aura tere pitAjI kI ghoSaNA hai, jaina darzana kI nIMva hai| apane mithyA moha aura ajJAna se hama bhii........| apanI zakti se anabhijJa, parAzrita hue, parataMtra hokara du:khI ho rahe haiM aura tAraNa-mA~!tuma kaha dogI to pitAjI bhI mAna jAyeMge / mA~ kI mamatA bar3I hotI hai, bhaTaka rahe haiN| Aja hameM vItarAga sarvajJa deva kI vANI milI, dharma ke svarUpa pitA kA pyAra hotA hai / vaha cAhatA hai ki beTA supAtra ho, sadAcArI ho, ko samajhane kA aura jIvana meM utArane kA yaha manuSya bhava meM saubhAgya prApta dharmajJa ho, usakA yaza ho, sammAna ho, kahIM bhI rahe, kucha bhI kare sukhI rahe , huA hai / kyA ise bhI aba parAdhIna, parAzrita hokara vyartha gaMvA deM ? mA~ ! hameM : usakA nAma hove ki vaha phalAM kA putra hai / vaha apane putra ko jhUThe moha meM apanI zakti ko jAgrata karanA hai, AtmA se paramAtmA bananA hai, aba isa bAMdhakara nahIM rakhatA, kar3I nigAha rakhatA hai ki bigar3e nahIM, duzcaritra na ho, saMsAra ke cakra meM nahIM phaMsanA hai ; agara aba bhI itanA buddhi viveka hote hue badanAma na kare / bAkI aura sabameM Ave-jAve, khUba kamAve khAve / pitA ko bhI hamane apane kartavya kA vicAra nahIM kiyA, apanA hita-ahita nahIM samajhA : itanA moha nahIM hotA, jitanA mA~ ko mAyA moha hotA hai / vaha apane putra ko to manuSya hone kA kyA lAbha ? yaha viSaya-bhoga, yaha karma phala to tiryaMca,5 apanI AMkhoM ke sAmane rakhanA aura dekhanA cAhatI hai, putra kahIM bhI Ave nArakI, deva sabhI bhogate haiM ; to phira isa manuSya bhava kI sArthakatA kyA hai ? jAve bar3A smaraNa rakhatI hai, yaha mA~ kI mamatA hai / mA~ ! maiM galata mArga para nahIM mA~ ! jo dharma kA AcaraNa karatA hai, satya ko svIkAra karatA hai, vahI amara jAUMgA, ApakI AjJA kA ullaMghana nahIM karUMgA / ApakA pUrNa AzIrvAda hotA hai| yaha viSaya-bhogoM meM racane-pacane vAloM se nAma amara nahIM hotA hai| milane se maiM nizcita hokara apanA kalyANa kara sakU~gA / ApakI aura 9 vaha svayaM to DUbatA hI hai auroM ko bhI DubAtA hai| Aja saMsAra meM unhIM kA nAma pitAjI kI sevA karUMgA / gurU kI sevA karUMgA, apane samAja kI, amara hai jo dharma ke liye jie dharma ke liye mare, vaha amara ho ge| jo deza aura dharmAtmAoM kI, sAdharmI jIvoM kI sevA karUMgA / du:khI aura bhaTake hue dharma ke lie mare vaha amara ho ge| jo dhana ke liye, viSaya bhogoM ke liye jiye jIvoM ko sanmArga para lgaauuNgaa| Apa AzIrvAda dIjiye, yaha vivAha karane eatoreknorreckonekriorrectionedroine 295
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ C o zrI zrAvakAcAra jI A ke jhUThe moha ko chodd'iye| para kabhI aisI samatA zAMti nahIM AI, jo abhI cAra-chaha mahine meM hI (mA~ ke caraNoM meM sira jhukAnA aura caraNa sparza karanA) tAraNa ke pravacana sunane se samatA-zAMti AI hai| aba koI ghabarAhaTa, ciMtA, mA~- (gadgad hRdaya se sira para hAtha rakhakara AzIrvAda denA) beTA ! satya hai, yaha mAyA moha AkulatA, du:kha hotA hI nahIM hai aura aba kucha burA bhI nahIM lagatA hai| saba jhUThA hai, isase kisI kA bhalA nahIM hogA / tU dhanya hai, apanA kalyANa kara kamalAvatI- bahina ! yahI to mahatva hai, vItarAga deva kI vANI kA zravaNa manana / aura hama sabake kalyANa kA mArga prazasta kara / hamArA AzIrvAda tere sAtha hai| karo, citta meM utAro, vastu svarUpa samajho to citta meM zAMti hotI hai aura beTA ! tU amara hove ; para beTA ! hameM chor3akara mata jAnA / aisA hI jIvana banA lo to ber3A pAra ho jAye / tAraNa- nahIM mA~ ! ApakI sevA karate hue dharma sAdhanA karUMgA, vItarAgI banUMgA, padmAvatI- bahina ! to aba aura rakhA hI kyA hai ? yaha jIva cAra gati caurAsI ApakI AjJA kA pAlana kruuNgaa| lAkha yoniyoM meM ananta bAra ho AyA / sabhI prakAra ke sukha-du:kha, viSaya (do) bhoga bhoge, para kahIM tRpta nahIM huaa| jaba taka apane ko na jAne, apane maMdira meM do bahinoM kI carcA svarUpa meM lIna na hove taba taka tRpta ho hI nahIM sktaa| kamalAvatI- bahina ! sunA tumane, tAraNa ne AjIvana brahmacarya vrata le liyA hai| kamalAvatI- bahina ! saMsAra meM to kahIM sukha hai hI nhiiN| yaha jIva to apane ajJAna padmAvatI- hA~ bahina ! mujhe to usakI bAtoM se pahale hI yaha lagatA thA ki yaha moha meM hI phaMsA bhrama rahA hai / aba aise sacce gurU kA yoga bane, sacce vItarAga yA saMsAra ke jAla meM phaMsegA / kaisA Atma vibhora hokara pravacana karatAhai, deva kI vANI sune to sulaTe / abhI taka isa jIva ne isa deha se bhinna apane AtmAsAmane nAcatI hai| ko jAnA hI kahAM hai ? abhI taka to zarIra, dhana-parivAra, viSaya-bhoga ke hI kamalAvatI- bahina ! bar3e saubhAgya se aisI buddhi upajatI hai / lAkhoM karor3oM jIvoM cakkara meM bhaTakatA phira rahA hai| meM koI eka dharmadhArI jIva hotA hai ; aura saikar3oM varSa bAda / bahina ! apanA padmAvatI- bahina ! abhI taka koI batAne vAlA bhI to nahIM milA / kaise jAneM, bhI saubhAgya hai / dekho vIrazrI evaM gar3hAzAha to dhanya ho gaye, amara ho jaayeNge| kaise sulaTeM ? padmAvatI- hA~ bahina ! isameM kyA saMdeha hai / aba apane ko bhI puruSArtha karake dharma kamalAvatI- nahIM bahina ! yaha bAta nahIM hai / jinavANI to anAdyanidhana hai, para mArga para laganA hai| hamane hI nahIM sunA aura pahale jo khuda jAne, samyak dRSTi samyakjJAnIhove kamalAvatI- hA~ bahina ! maiM to jabase tAraNa AyA hai, pravacana karatA hai, nitya hI 5 vahI to satya vastu svarUpa ko batA sakatA hai / so aisA yoga abhI taka pravacana sunatI hU~ / sau kAma chUTa jAyeM parantu pravacana nahIMchor3atI,usase milA nahIM / maiM to kahatI hU~ ki tAraNa samyakdRSTi samyakjJAnI vItarAgI AtmA meM bar3I zAMti rahatI hai| hI hai aura zIghra hI paramAtmA banegA / bahina ! apanA bar3A saubhAgya hai padmAvatI- dekho bahina ! jindagI ho gaI bhagavAna kA pUjana aura darzana karate hue; jo aisA suavasara apane ko milA / aba cUkanA nahIM hai, pUrA puruSArtha karanA hai| rectorknorrectoriorreconorrection
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ P reakk AOID O zrI AvakAcAra jI bIvanajyoti ON saba moha-rAga chor3akara vastu svarUpa samajhanA hai aura vaisA hI apanA jIvana isa para carcA chir3a gaI aura isane zAstroM ke pramANa dekara yaha siddha kara diyA banAnA hai / yaha manuSya paryAya bAra-bAra nahIM miltii| ki jaina dharma meM to kisI kI bhakti pUjA kA vidhAna hI nahIM hai / apanA / padmAvatI- bahina ! tuma to pahale se hI isa mArga para cala rahI ho| AtmA hI paramAtmA hai / jo apane Atma svarUpa kA zraddhAna karatA hai vaha kamalAvatI- are ! nahIM bahina, yaha bAhya tyAga, pUjA-bhakti inase kyA hotA hai| samyakdRSTi, jo apane Atma svarUpa ko jAnatA hai vaha samyakjJAnI aura yaha to sAdhana haiM, puNya-baMdha ke kAraNa haiM / hA~ aba avasara milA hai , aba jo apane Atma svarUpa meM ramaNa karatA hai, lIna rahatA hai vaha samyakcAritra jarUra dharma puruSArtha karanA hai| hai, yaha mokSa kA mArga hai / isa vidhi se yaha AtmA svayaM paramAtmA ho jAtA acchA caleM..... jaya jinendra..... jaya jinendra..... / hai| kisI ke parAzrita honA hI mithyAtva hai / yaha bAhya kriyAkAMDa, pUjana, (tIna) vidhAna to bhagavAna mahAvIra ne jaina darzana meM batAyA hI nahIM / jaina dharma to bAjAra meM do sAthiyoM kI Apasa meM carcA svataMtratA ko batAne vAlA adhyAtmavAdI dharma hai, aura pUrI bAteM tuma viraU rAmacandra- are ! sunA tumane, tAraNa ne AjIvana brahmacarya vrata pAlana karane kI se pUchanA, use saba mAlUma hai / gAthA, zAstra pramANa saba vaha btaayegaa| pratijJA kara lI, aba vaha zAdI nahIM karAyegA / bAla brahmacArI hI rahegA aura apana to bhUla gaye aura itanA apane ko AtA bhI nahIM hai / basa isa para se dharma pracAra kregaa| bhaTTAraka jI mahArAja nArAja ho gaye aura kaha diyA ghara jaao| manasukha- hA~ bhaiyA ! para tumheM kyA mAlUma, maiM to sAtha par3hatA thA tabhI se jAnatA rAmacandra- kucha aura kahA sunI huI ? hU~, ki vaha isa saMsAra ke cakkara meM nahIM pdd'egaa| jaba guru deva bhaTTAraka jI manasukha- are nahIM, tAraNa to bar3A gurubhakta, sarala, zAMta, vinamra hai, vaha to gurudeva mahArAja se usakI carcAyeM hotI thIM, taba hama saba to AMkheM phAr3a-phAr3a kara ke caraNa chUkara AyA hai aura Aja bhI maMdira jAtA hai, pravacana karatA hai| dekhate the, na mAlUma kitane gUDha rahasya zuddhAtmA aura jIva ke pariNAmoM kI rAmacandra- sunA to hai, bar3e acche pravacana karatA hai, aba kabhI hama bhI sunane jAyeMge carcA karatA thA ki bhaTTAraka jI mahArAja bhI ghabarA jAte the / aura bhaiyA tuma kyA kaha rahe ho, tuma bhI to pAThazAlA par3hakara Aye ho / rAmacandra- kyoM ? hamane sunA hai ki bhaTTAraka jI mahArAja ne ise nArAja hokara : manasukha- bhaiyA, maiM kyA karUM? merI to abhI zAdI kara dI aura rojagAra se lagA nikAla diyA, kaha diyA tuma par3ha cuke, apane ghara jaao| diyA, so apanA kAma karatA hU~ aura itanI buddhi bhI nahIM hai| manasukha- hA~ bhaiyA ! eka dina samayasAra jI para carcA cala rahI thI / dekho, kauna sI 5 rAmacandra- are nahIM ! tuma bhI svAdhyAya kiyA karo, pravacana sunA karo, isase jJAna 9 gAthA thI ? hA~, samayasAra jI kI gAthA 30, usameM AyA ki sAkSAt bar3hatA hai| aba apana sAtha cleNge| bhagavAna kevalajJAnI arihaMta prabhu ke zarIra kA guNagAna unakI pUjana bhakti manasukha- hA~ bhaiyA ! Apa ThIka kahate haiM, aba apana sAtha calA kareMge / pravacana to vaha bhagavAna kI bhakti nahIM hai / basa, tAraNa pUcha baiThA, ki phira yaha kyA hai ? subaha-zAma donoM samaya hote haiN| acchA caleM..... jaya jinendra..... jaya jinendra..... | ma orrecanskriorreckoneriorreak 297
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM zrI ArakAcAra jI isa prakAra jIvana jyoti ke cAra bhAgoM meM prathama bhAga meM 14 pariccheda haiM, dvitIya bhAga meM 28 pariccheda, tRtIya bhAga meM 34 aura caturtha bhAga meM 53 pariccheda haiM / ina cAroM bhAgoM meM zrI gurU tAraNa svAmI kA saMpUrNa jIvana paricaya aura tAraNa paMtha ke astitva se saMbaMdhita sabhI rahasya udghATita hue haiM, jo saMkSepa meM isa prakAra haiM zrI gurU tAraNa svAmI kI zuddha adhyAtma kI carcA aura tadanurUpa caryA se bhaTTArakIya kheme meM khalabalI maca gaI aura mAtra darzana pUjana karane vAloM ke atirikta sabhI logoM ke liye maMdira meM AnA-jAnA baMda kara diyA gayA, etadartha mitI vaizAkha zukla 15 saMvat 1533 meM maMdira baMda kI sUcanA hetu noTisa lagAyA gayA / zrI gurU tAraNa svAmI kA maMdira meM pravacana, carcA honA baMda huI aura ve to vItarAgI mArga ke pathika the unheM kisI se koI prayojana, svArtha nahIM thA, ve apanI Atma sAdhanA meM lIna rahane lage / nagara ke jijJAsu jIvoM ke vizeSa Agraha para saptAha meM eka dina caupAla para pravacana prArambha huA aura jaina- ajaina loga unake ziSya banane lage / AdhyAtmika krAMti kA sUtrapAta ho gayA / dinoM-dina vRddhigata hotI huI vItarAgatA aura dharma prabhAvanA se ciMtita hokara bhaTTArakoM ne SaDyaMtra pUrvaka zrI tAraNa svAmI ke lakSmaNa siMghaI se yena kena prakAreNa jahara dilavAyA ; pariNAma svarUpa dharma kI mahimA prabhAvanA adhika hone lagI / mAmA YEAH YEAR. saMvat 1535 meM zrI tAraNa svAmI kI mA~ vIrazrI devI kA samAdhimaraNa huA tatpazcAt zrI tAraNa svAmI ne sAtavIM brahmacarya pratimA kI dIkSA grahaNa kara lI / dharma kA atizaya barasane lagA aura vItarAgatA kI mahimA prabhAvanA, cAroM ora jaya-jayakAra, jAgaraNa hone lagA / bhaTTArakoM ko yaha saba rucikara nahIM lagA aura puna: Sar3ayaMtra pUrvaka mitI kuMvAra zukla 2 saMvat 1546 meM gaharI betavA nadI meM DubAyA gayA ; phalata: tIna jagaha DubAyA aura tInoM jagaha TApU bane, jo Aja bhI unakI yazogAthA kI kahAnI kaha rahe haiN| isake pazcAt tIvra gati se prabhAvanA kA yoga banA aura zrI tAraNa svAmI dinoM-dina vItarAgI hote gaye, Atma sAdhanA meM vRddhi hotI gaI aura hajAroM loga umar3ane lage, ziSyatA svIkAra karane ke liye / yaha saba dekha samajhakara unake pramukha ziSyoM ne zrI tAraNa taraNa zrAvakAcAra gAthA 199-200 ke AdhAra para 07 298 jIvana jyoti tAraNapaMthI hone kA vidhAna banAyA ki jo bhI vyakti sAta vyasana (juA khelanA, mAMsa bhakSaNa karanA, madirA sevana karanA, vezyA gamana, zikAra karanA, corI karanA aura para strI ramaNa) kA tyAga kara aThAraha kriyAoM kA pAlana karegA vahI tAraNa paMthI kahalAyegA | aThAraha kriyAyeM dharma kI zraddhA arthAt samyaktva, aSTa mUlaguNoM kA pAlana karanA, cAra dAna denA, ratnatraya kI sAdhanA karanA, pAnI chAnakara pInA aura rAtri bhojana tyAga | ina aThAraha kriyAoM kA pAlana karane vAlA tAraNa paMthI arthAt mokSamArgI hogA / isa vidhAna ke AdhAra para mitI vaizAkha zukla 5 saMvat 1552 ko tAraNa paMtha kI sthApanA huI aura zrI saMgha banA isake sAtha hI zrI gurU mahArAja ke prathama bhramaNa meM 5 lAkha ziSya bane aura dUsare bhramaNa meM yaha saMkhyA 11 lAkha ho gii| 60 varSa kI Ayu meM mitI agahana zukla 7 saMvat 1565 ko zrI gurU ne nirgratha digambarI jina dIkSA dhAraNa kii| unake zrI saMgha meM 7 munirAja, 36 AryikAyeM, 60 vratI zrAvaka aura 231 brahmacAriNI bahineM tathA lAkhoM kI saMkhyA meM aThAraha kriyAoM kA pAlana karane vAle AtmArthI zrAvaka the| unakI saMpUrNa ziSya saMkhyA ke 151 maMDala bane jisase sAdhanA aura prabhAvanA vyavasthita rUpa se hotI rhii| isa saMpUrNa cetanA aura AdhyAtmika krAMti ke janaka zrI gurU tAraNa svAmI ko mitI mAgha zukla 5 saMvat 1565 ko maMDalAcArya pada se alaMkRta kiyA gayA aura dhUma dhAma se prabhAvanA pUrvaka dIkSA mahotsava manAyA gayA / zrI gurU tAraNa taraNa maMDalAcArya jI mahArAja ne apanI Atma sAdhanA ke aMtargata caudaha graMthoM kI racanA kI jinameM apane Atma svarUpa kI anubhUti pUrNa sAdhanA, jinavANI ke AdhAra para saiddhAMtika aura prAyogika rUpa se nirUpita kI gaI hai| pUjya gurudeva Atma sAdhanA ke mArga meM niraMtara agraNI rahe / apane jIvana ke aMtima kSaNoM meM unhoMne mitI jyeSTha vadI 6, dina zukravAra kI rAtri, saMvat 1572 meM samAdhi dhAraNa karake sarvArtha siddhi ko prApta hue / 5 jaba tAraNa taraNa iti
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 7 zrI zrAvakAcAra jI bhajana de dI hameM mukti ye binA pUjA binA pATha / tAraNa taraNa o saMta terI ajaba hI hai bAta / / vande zrI gurU taarnnm|| jar3avAda kriyAkAMDa ko mithyAtva batAyA / Atama kI divya jyoti ko tumane lakhAyA // bana gaye anuyAyI tere, sabhI sAta jAta...tAraNa... bhakti se nahIM mukti hai par3hane se nahIM jJAna / kriyA se nahIM dharma hai dhyAne se nahIM dhyAna // nija kI hI anubhUti karo, chor3a kara mithyAtva...tAraNa... Atama hI hai paramAtmA zuddhAtmA jJAnI / tumane kahA aura sAkha dI jinavara kI vANI // tor3IM sabhI kurItiyAM, taba maca gayA utpAta...tAraNa... bAhya kriyA kANDa se nahIM mukti milegI / dekhoge jaba svayaM ko taba gAMTha khulegI // chor3o sabhI durAgraha, tor3o yaha jAti pAMti...tAraNa... brahmA va viSNu ziva hari, kRSNa aura rAma / oMkAra buddha aura jina, zuddhAtmA ke nAma // bhUle ho kahAM mAnava, kyoM karate AtmaghAta...tAraNa... apanA hI karo dhyAna taba bhagavAna banoge / dhyAoge zuddhAtmA, taba karma hanoge // mukti kA yahI mArga, tAraNa paMtha hai yaha tAta...tAraNa... jJAnadAna svAdhyAya hetu upalabdha satsAhitya zrI zrAvakAcAra TIkA - 60 rupayA 0 zrI mAlArohaNa TIkA (tRtIya saMskaraNa)- 30 rupayA // zrI paMDitapUjA TIkA 20 rupayA 0 zrI kamalabattIsI TIkA 25 rupayA 0 zrI tribhaMgIsAra TIkA 30 rupayA / adhyAtma amRta (jayamAla, bhajana) - 15rupayA 0 adhyAtma kiraNa 15 rupayA (jainAgama 1008 praznottara) // adhyAtma bhAvanA 10 rupayA / adhyAtma ArAdhanA (deva guru zAstra pUjA) 10 rupayA - jJAna dIpikA bhAga-1, 2, 3 (pratyeka)- 5 rupayA prApti sthala1. brahmAnanda Azrama, saMta tAraNa taraNa mArga, pipariyA, jilA- hozaMgAbAda (ma. pra.) 461775 2. zrI tAraNa taraNa adhyAtma pracAra yojanA kendra, 6.1 maMgalabArA, bhopAla (ma. pra.) 462001 saMparka sUtra- phona- pipariyA (07576) 22530 bhopAla- (0755) 705801, 741586 4. karmajanya rAgAdi bhAvoM se AtmA kI bhinnatA ko jAnakara, AtmA ke yathArtha svarUpa kA zraddhAna aura jJAna tathA rAga aura dveSa kI nivRtti rUpa sAmya bhAva ko dhAraNa karanA, yahI samyakcAritra hai| moha aura kSobha se rahita pariNAma hI sAmya bhAva hai, nizcaya se yahI cAritra dharma hai| * iti * 5