Book Title: Setubandha
Author(s): H C Bhayani, Markand Dave
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004526/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lo boTA (harivallabha bhAyANI ane makaraMda davenA patro) saMpAdaka vijayazIlacandrasUri Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ setubaMdha (harivallabha bhAyANI ane makaranda davenA patro) saMpAdaka vijayazIlacandrasUri zrIhemacandrAcArya prakAzaka kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNa nidhi amadAvAda mukhya vikretA navabhArata sAhitya maMdira 134, prinsesa sTrITa, muMbaI-400 002 derAsara pAse, gAMdhI roDa, amadAvAda-380 001 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Setubandha (Letters between Harivallabh Bhayani and Makarand Dave) saM. vijayazIlacandrasUri kapa : che makara : cheka s (c) makaranda dave * : : : prakAzaka : kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNa nidhi Cho. A.zrIvijayanemisUri svAdhyAya maMdira, 12, bhagatabAga, navA zAradAmaMdira roDa, pAlaDI-jainanagara, amadAvAda-380007 mukhya vikretA : navabhArata sAhitya maMdira 134, prinsesa sTrITa, muMbaI-400002 derAsara pAse, gAMdhIroDa, amadAvAda-380001 prathama AvRtti H 1250 prata, I.sa. 2002, vi.saM. 2058 mUlya : 100/ mudraka : kriSnA grAphiksa 966, nAraNapurA jUnA gAma, nAraNapurA, amadAvAda-380013 phona : (079) 7494393 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIramaNalAla joSIne narasaiMnA tAle guMje, gurjarI kuMja tyAM sadA harinA ramaNe jAgo, maMgalodezanI mudA 3 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakanuM nivedana paramapUjya AcAryazrI vijayasUryodayasUrIzvarajI mahArAjanI zubha preraNAthI sthapAyela kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya-TrasTanA upakrame, 'setubaMdha' nAmanA graMthanuM prakAzana karatAM anahada AnaMda anubhavIe chIe. amArA TrasTanA Azraye hemacandrAcArya candraka-pradAna, vividha sAhityika saMgoSThIonuM Ayojana, ziSyavRtti-pradAna sAthe graMthaprakAzananI zubha pravRtti paNa varSothI cAlI rahI che. A badhAM kAryomAM A. zrIvijayazIlacandrasUrijInuM TrasTane satata mArgadarzana maLatuM rahyuM che. sadgata DaoN. harivallabha bhAyANI sAheba ApaNA mUrdhanya vidvAna, bhASAzAstrI tathA saMzodhanakSetranA diggaja paMDita hatA. teonI hUMpha tathA doravaNI amArA TrasTane, teo rahyA tyAM sudhI satata maLatI rahelI. uparAMta, temanAM pAMceka pustakonA prakAzanano lAbha paNa A TrasTane maLyo hato, je amArA mATe gauravanI bAbata che. tethIye vizeSa gaurava tathA AnaMdanI vAta e che ke Aje teonA temaja temanA parama mitra ane gujarAtI bhASAnA mUrdhanya kavi zrImakaraMdabhAI davenA patravyavahArano A graMtha prakAzita karavAnI taka amArA TrasTane maLI rahI che. amane zraddhA che ke A prakAzana, amArA TrasTanI prakAzana pravRttinuM eka navatara sImAcihna banI raheze. AvA sAhityika prakAzananI taka amane ApavA badala amo uparokta banne sAkSaravaryono temaja A graMthanA saMpAdaka AcAryazrI zIlacandrasUrijIno khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. amArI teo sarvene vinaMtI che ke AvAM prakAzanono lAbha punaHpunaH amane ApyA karajo. li. TrasTIgaNa, ka.sa. zrIhemacandrAcAryanidhi amadAvAda Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanA ane saMzodhananI jugalabaMdhI harivallabha bhAyANI ane makaraMda dave : gurjarI girAne ajavALatAM be mahAkAya nAma : Adara sAthe ane gauravapUrvaka levAM game tevA managamatAM nAma. eka kAvyazAstrajJa to bIjA kavi. eka saMzodhaka to bIjA sarjaka. eka nakhazikha sajjana to bIjAno mijAja saMta-prakRtino. eka zabdanA tanniSTha upAsaka to bIjA zabdAtItanA sahaja sAdhaka ane chatAM bannenI nisabata eka ja : bhASAnI, sAhityanI; e be dvArA jIvanane Alokita karavAnI; bannenI ciMtA eka ja : DhoLAI-veDaphAI rahelA ApaNA sat tattvane, saMskAra ane sadAcAranI sArabhUta paraMparAone bacAvI levAnI ane tene punaH pratiSThita karavAnI. dekhItI najare bannenA vyavasAya judA, adhyavasAya paNa judA ane chatAM samAMtare cAlatI be rekhAo jema kSitijanA biMdue ekamekamAM maLI jAya tema bannenI vicAradhArA tema ja kAryadhArA kevI ekarasa-ekAkAra banI rahetI hatI, teno Alekha A patra-graMtha dvArA sAMpaDe che. taddana vilakSaNa kAryakSetro dharAvanArA A be jaNa vacce patravyavahAra thAya te navAInI vAta to gaNAya; paNa bannenA bhAvajagatane proDyAM hoya tene mATe to A be jaNa vacce patrAcAra na thayo hota to vadhu navAIbharyuM banI raheta. ApaNe tyAM be prakAranA "paNa" jaDe che. keTalAka jANakAra to keTalAka jJAnamaMDite; vizeSajJa ane sujJa. jemane potAnI jANakArIno phAMko hoya te vizeSajJa, ane jemane potAnI jANakArI vize khAsa sabhAnatA na hoya te sujJa. vizeSajJanA mana para temanI jANakArIno boja hamezAM raheto hoya che, je temane temanI jANakArI bIjAone vaheMcavA ADe avarodha sarajato rahe che ane temane khudane asaraLa-bhArekhamma banAvI mAre che. tyAM sudhI ke sAme potAnA jevA, potAnA ke anya kSetranA-viSayanA jANakAra AvI maLe, toya A vizeSajJonAM bhavAM saMkocAvA ja mAMDe. sujJa janonuM AthI sAva UlaTuM hoya che. jJAnagumAnanI gAMsaDI mAthe laIne pharavAno temane zokha paNa nathI hoto, ane mokha paNa. vaLI, potAne je thoDuM-jhAjhuM sAMpaDyuM hoya tene vaheMcavAmAM temane bhAre moja AvatI hoya che. emano eka ja siddhAMta : gamatAMno karavo gulAla. emAye vaLI jo koI sarakhesarakhI heDIno jANatala ke parakhaMdo maLI gayo, to to pachI jaise kaleke pAtameM pAta pAtameM pAta caturanakI bAtameM bAta bAtameM bAta Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vALo khela jAmI jAya ! vibhinna kSetre amulakha kAma ane yogadAna karanArA be sujJa sArasvato vacce racAyelA AvA ja eka manabhAvana khelanuM pharajaMda te A patra-graMtha : setubaMdha. zuddha aupacArikatA sAthe AraMbhAyelo, kharekhara to eka-be patro pUrato ja alapajhalapa rahevA sarjAyelo A patravyavahAra, badhA ja upacAronA sImADA atikramIne je rIte pArasparika saghana ane avicchinna AtmIyatAno janaka banI gayo, te jotAM A AdAna-pradAnane "patrasaMcaya' jevA lUkhA nAmane badale "setubaMdha' jevuM salUNuM nAma maLe, temAM ja enI garimA che, ane emAM ja pelI saghana AtmIyatAno malAjo paNa jaLavAya che. A be zabdasvAmIono thoDoka saMsarga mANavAno moko maLyAnI vAta, pRSThabhU-rUpe, ahIM ja noMdhyuM : harivallabha bhAyANI eTale saunA AdarapAtra bhAyANI sAheba. emano jo ke hamezAM Agraha ke "mane bhAyANIbhAI kaho, sAheba nahi'. "muktaka makaraMda'mAM emanA vize lakhavAnuM thayuM tyAre temaNe jAte ja te lakhANamAMthI "sAheba" zabda kADhI nAkhIne "bhAI' zabda mUkI dIdhelo. paraMtu kharI vAta e che ke jemanI pAse ApaNe bhaNyA hoIe temane mATe, temanI game teTalI anicchA hoya to paNa, ApaNA mukhamAMthI anAyAse ja "sAheba" zabda nIkaLI jAya, emAM ApaNo zo vAMka? bAkI to vidvAnonA pUrA vizvamAM ane abhyAsIonA samagra maMDaLamAM temanuM bhAyANI sAheba" evuM Pet name sthapAI-chapAI cUkyuM ja hatuM, AdarapUrNa AtmIyatAnA bhAvapUrvaka ja to. - hAM, to temanI pAse "apabhraMza'nA zIkhavAno mane pUrA cAra mahinA moko maLelo. thAkelI uMmara, pratikULa svAcya, amadAvAdano taDako ane rikSAnI hADamArI- A cAre vAnane avagaNIne teo zIkhavavA AvatA. "ardho-poNo kalAka ja huM ApIza," evI emanI ja pUrvazarata; ane AvyA pachI aDhI-traNa kalAka kazI ja ciMtA, phariyAda ke bhAgadoDa karyA (ne karAvyA) vinA besatA. apabhraMza to oThuM ja, bAkI to jagatabharanI jJAnanI, zodhanI, tattvanI carcAo temanI prasanna ane mukhara vairakathAmAM thayA karatI. alabatta, temano saMparka to te pahelAMno : ghaNA bhAge hemacandrAcAryanI navamI zatAbdI (saM. 204pa)nA varSa vakhatano. temano paricaya huM A rIte ApI zakuM : "ramaNIya vyaktitva. paMDitarAja jagannAthe ramaNIyatAnuM arthaghaTana ApatAM lakhyuM ke "kSaNe kSaNe yarsavatAmuti, taheva rUpe ramIyatAyA:', "ramaNIyatAnI A vyAkhyA, vividha artha-chaTAomAM, jo vadhumAM vadhu koI vyaktine baMdhabesatI AvatI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya to te bhAyANI sAhebane. kadAca A abhiprAyathI ja makaraMdabhAIe lakhyuM haze ke "thayuM ke saMzodhana to tamAruM gauNa kArya che, mULamAM sattva ne saundaryanI zodha che" (patra-5). jyAre maLo tyAre nUtana unmeSa, navIna vAto, navA saMdarbho, navI mAhitI, navuM navuM kazuMka karavAnI dhagaza paNa, preraNA ane uttejana paNa.. DaoN. bhAyANI ane makaraMda dave- A bannenA mijAjanI eka vilakSaNatA noMdhavA jevI che. bhAyANI sAheba svayaM hADohADa kRtizIla. nityanavAM sAhityika tathA saMzodhananAM Ayojano ane kAryakalApa cAlatAM ja hoya, UbhAM thatAM ja hoya; eTaluM ja nahi, je najare caDyo tene paNa koI ne koI te prakAranA kAryamAM jotaratA ja rahe. Ama, teo saMparkamAM AvanArane sakriya banAvI mUke. makaraMdabhAInuM tethI sAva viparIta. e rahyA sAdhanAnA mANasa. emanI najIka koI Ave ke e ene niSkriya banAvI mUke. koI ne koI prakAranA japa, sAdhanA ke tevuM kAMIka cIMdhIne tene temAM parovI de. bhAyANI sAhebanI A paddhati ane prakRtie, mArA jevA munine paNa, anusanmAna, prakRti prastha pariSad ane evA evAM aneka prayojanomAM jotarI mUkyo ! phalataH emanI sAthe saMzodhanAdine aMgenuM sAhacarya ke sAmIpya to racAyuM ja, paNa varSonA vItavA sAthe, eka akaLa prakArano lagAva ke AtmIyatA paNa baMdhAI gaI. e AtmIya lagAva ja, kadAca, "setubaMdha' sAthe mane sAMkaLI rahyo che. have vAta karuM makaraMdabhAInI. emanI sAthe kvacit (eka taraphI) patrasaMparka karelo. parokSa paricaya varSo jUno, emanAM pustakonAM vAMcana thakI. pahelIvAra joyelA sAMtAkrujha-muMbaImAM. prathama najare ja "gebano nazo Ajela oliyo' lAgelA. varSo pachI naMdigrAma javAnuM ne maLavAnuM banyuM, tyAre e chApa vadhu ghaTTa banelI. kyAreka vicAra AvI jAya: rAmakRSNa paramahaMsa kevA haze? makaraMdabhAI teono ja aMzAvatAra to nahi hoya ? emanA pratye Adara vadhu, AtmIyatA ochI. jo ke naMdigrAmanI pratyakSatA pachI to banne vAnAM sarakhe vajane pravarte che. emane mATe mAruM saMbodhana che "kavivara'. jo ke nirdoSa-haLavI TIkhaLa mATe sukhyAta makaraMdabhAIe to "kavivara" ane "varakavi" ema be zabdo yojI-pakaDIne "kavivaranAM cIMtharAye uDADI batAvelAM. paNa emanI e TIkhaLane have koNa gAMThe ? zabda-zabadanA sAdhana vaDe zabdAtItanI, zabdAtItanAM niranirALAM rUpa-svarUponI sAdhanA karavI, e makaraMdabhAIno svabhAva che. huMye chevaTe to sAdhu chuM; eTale emanI A sAdhanAnuM bhArI kheMcANa mane varSothI satata rahyuM che. vividha dharmagraMthonI tathA bhinna bhinna saMpradAyonI rahasyamayI vANInAM gUDha rahasyo anAvRta karavAM, ane tene atyaMta sugama chatAM ojasamaDhI rIte abhivyakti ApavI; ane ema karIne je zabdAtIta che, tenI saMpradAyAtIta pratimAnAM ApaNane darzana Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karAvavAM, A makaraMdabhAInI ananyasAdhAraNa lAkSaNikatA ke pachI sAdhanA che. A thayuM, mArA hRdayamAM paDelI, A be sujJa janonI chabIonA AdhAre, eka lasarake nIpajI AveluM rekhAMkana. eka varSa agAu ame sUrata hatA. "avadhU AnaMdaghananI zabdacetanA" viSayaka saMgoSThInA saMdarbhamAM kavivara sAthe "vAcikanI Apale tyAMthI thayA karatI. e arasAmAM ja eka dahADo naMdigrAmathI kavivaranI darakhAsta maLI : tame bhAyANI sAhebanA gADha paricayavALA cho. temanA ane mArA patro che. mAruM svAcya pratikULa che. patro chapAvavA che. tame mAthe lyo. ApaNA rAma to rAjInA reDa. eka to mana koLe tevuM kAma. uparAMta eka svArthavRtti ke A be vidvajjanonA patravyavahAramAM saMzodhana ane sAdhanA vize kAMI ne kAMI navatara to athavA to thoDAMka paNa saMketa-chAMTaNAM haze ja; e mANavAno avasara sAme cAlIne Ave che to vadhAvI levo ja ghaTe. meM e darakhAstane kAcI kSaNamAM svIkArI lIdhI : viSaya ane kAmano prakAra sAva navA hatA, jhAjhI gatAgama paNa nahi, chatAM "paDaze tevA devAze"nI buddhithI ja to. have karIe A patravyavahAranI pUrvabhUmikAnI vAta : maLe to A banne zabdasvAmIo che. bannenI ekamAtra nisabata zabdanI sAthe che. eke jIvanabhara zabdane sevyo che, to eka paLe paLe ne pade pade zabda jIvyo che. ApaNe bhAge zabda jIvavAnA Ave che ne te jeTalA jIvI zakIe eTalA ApaNA zabdo jIvatA thAya che (patra 73)", A makaraMdabhAInA zabdo, uparanA vidhAnanA samarthanamAM, TAMkI zakAya. bhAyANI sAheba mATe zabda e "jJAna"nuM kAmadu sAdhana che; emanA zabdasevanano AdhAra, ': zabda: sabhya jJAta: Byu: sva to 3 vadhu mavati' e siddhAMta haze ema kahI zakAya. to makaraMdabhAI mATe zabda e brahma che, parama brahmanI nirkAnta saMprApti karAvI denAruM. emanA mATe zabdasAdhanAno pAyo "zatre brahmA niSNAta: paraM brahmAdhicchati' e "zabada' hovAnuM mAnI zakAya. bhAyANI sAheba bhASAzAstranA mANasa. bhASAnuM baMdhAraNa, zabdanI vyutpatti ane prayoga, tema ja pAThanI zuddhi e emanA mukhya viSaya. gujarAtI bhASAnuM aitihAsika vyAkaraNa, vyutpattivicAra, zabdakathA tathA "paumacariu' jevAM aneka saMpAdano tathA saMzodhano avalokIe tyAre emanA viSayano tathA tenA vyApano aDasaTTo bAMdhI zakAya. potAnA viSaya para pUrI vaijJAnikatAthI kAma karavuM e emanI niSThA; emAM kyAMya bAMdhachoDa nahi ke kAMI DhIluM DhAluM calAvI levAnI vRtti nahi. A niSThAe ja Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temane zabdajagatamAM sarvamAnya banAvIne samakAlInomAM sarvocca Asane besADyA, ema kahIe to temAM atyukti nathI lAgatI. saMzodhana temano priya rasa. prAkRta-pAli, apabhraMza, jUnI-madhyakAlIna gujarAtI ke saMskRta-AmAMnI koI paNa bhASAnI racanA hoya to tenI vividha hAthapothIo tathA vAcanAo bhegI karavI, tenA AdhAre zuddha pAThanirNaya karavo, temAM bhraSTa lAgatA pAThane anyAnya pramANonA AdhAre sugrathita karavA, keTalIkavAra koI anya AdhAra na jaDe to kalpanAnA baLe, arthabodhanI dRSTie vadhumAM vadhu baMdhabesatA jaNAya tevA pATha muka22 ka2vA- A emanI zabdaupAsanA ke zabdasevana, je AjIvana avirata cAlatuM ja rahyuM. emanI A vijJAnapUta zabdopAsanAe zabdAtItanA upAsaka kavi makaraMda davene paNa AkarSyA. potAnI sAdhanA ane tajjanita vilakSaNa-aMtaraMga tathA svAnubhavasaMvedya-anubhUtione 'siddho'nA vacana-pramANano AdhAra maLe to te meLavavAne teo sadA jhaMkhatA rahe. aMgata anubhUtione binaMgata banAvavAnuM mana koIvAra koI vAte tIvra hoya, paNa sAdhakanI anubhUti game teTalI pramANika ane abhrAMta satyAtmaka hoya to paNa, jyAM lagI tene siddhonI anubhUtinA garbhamAMthI nIkaLelA zabdapramANano AdhAra na maLe tyAM lagI te 'aMgata'ne 'binaMgata' kema banAvAya ? A vAta temanA ja zabdomAM vAMcIe : "mArI pAse abhyAsanuM jhAjhuM bhaMDoLa nathI paNa mahAajJAtanA aNaciMtavyA dhakkAthI jANe samudramAM pheMkAI gayo hato tyAre keTalIka anubhUtinA jhabakArA thaI gayA. vyaktigata anubhavone jyAM sudhI vaizvika-sarvadezIya, sarvakAlIna-marmIjanono Teko na maLe tyAM sudhI ene svIkAravAnuM mAruM mana nA pADe che. ane ApaNA vyaktipUjaka deza mATe to savizeSa" (patra-5). AvI Teka dharAvanAra kavivara cAtaka najare tevA pramANa-AdhAranI khoja karye rAkhatA. vAcanAnI zuddhi tathA zodhananA mahattvane teo pUrA hRdayathI tathA buddhithI paNa pramANatA. paraMtu dIrghakAlIna abhyAsa tathA anubhavone kAraNe temanA te vizenA vicAro thoDAka judA paDatA. teo mAne che ke hAthapothIomAM ke graMthomAM pATha azuddha hoya ke bhraSTa paNa hoya, to te mATe dareka dAkhalAmAM, hareka vakhate, mAtra lekhakanA ke lekhananA doSane ja javAbadAra TharAvavAnI ApaNe tyAM je prathA che, te barAbara nathI lAgatI. bhale khAsa dAkhalAomAM, paraMtu keTalIkavAra evuMye banI zake ke khuda mULa racanAkAre - praNetAe jAte ja je te racanAmAM graMthagarabaDa UbhI karI dIdhI hoya. te racanAkAranA manamAM eka bhaya hoya ke A lakhANa yathAvat rUpamAM jenAtenA hAthamAM jAya to teno durupayoga thaI zake. A kAraNe, racayitA pote ja, kAM to amuka pATha ke akSaro TALI de, kAM to temAM mULa-jarUrI zabdone sthAne bIjA ja zabdo ke pATha mUkI Ape ke je bIjAonI najaramAM khaMDita, bhraSTa ke artha-hIna banI rahe. to vaLI kyAreka teo evuM to zabdAMtara karI Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ape ke cIlAcAlu-sAmAnya vAcaka ke lekhakane kAMI saLa na sUjhe, paNa je aThaMga hoya, niSThAvAna hoya, tene teno ukela ke marma avazya jaDe. ane A samajaNa AdhArahIna ke tathyahIna paNa nathI. ApaNe tyAM"vidyayA saha marttavyaM, na 2 taiyA ruziSya", (8) (3) " naitadvidastvayogyebhyo dadatyenaM tathApi tu / haribhadra idaM prAha naitebhyo deya AdarAt // avajJeha kRtA'lpApi yadanarthAya jAyate / atastatparihArArthaM " AvuM badhuM pUrvasUrioe kahyuM ja che. vaLI,zrIharSe 'naiSadhIyati' mahAkAvyamAM spaSTa nirdezyuM che ke (yogadRSTisamuccaya- 226-27) granthagranthiriha kvacit kvacidapi nyAsi prayatnAnmayA prAjJaMmanyamanA haThena paThitI mA'smin khalaH khelatu / zraddhArAddhaguruzlathIkRtadRDhagranthiH samAsAdaya tvetatkAvyarasormimajjanasukhavyAsaJjanaM sajjanaH // ( 22 - 152) A badhA saMketo eka ja sUcana Ape che ke A 'vANI' ayogyonA hAthamAM paDe to durupayoga ne anartha thayA vinA na rahe; te TALavA mATe A amArI ja nItirIti che ke AmAM gUDhatA prayojavI. ane je 'yogya' che te to guru-AmnAya thakI ja, pAThanI, zabdanI, ane te rIte arthAsnAyanI tathA upAsanAnI paNa zuddhi sAdhI ja leze. hajI UMDA UtarIe. keTalIka racanAo evI che ke jemAMthI amuka khAsa aMza ke aMzo, je te racanAkAre ja gopavI dIdhA hoya. AmAM pAThabhraSTatAnI to vAta ja nathI, sAkSAt pAThalopa ja hoya che ! to bIjI tarapha, keTakeTalA maMtro vagere Aje paNa hAthapothIomAM upalabdha che, je AkheAkhA prApta thatA hovA chatAM tenA pAThomAM viparyaya, bhraSTatA, azuddhi vagere Thera Thera jovA maLe che; e to ThIka, paraMtu keTalAka maMtrajJo(!) tenuM tevA ne tevA garaDiyA rUpamAM mudraNa paNa karAvatA hoya che ! nAtha-saMpradAyanI dhArAnA 'jautajJAnaniya' nAme taMtragraMthamAM to vaLI atyaMta spaSTa zabdomAM A paddhati prayojAyAno nirdeza maLe che : "teSAM suzabdavAdinAM suzabdagrahavinAzAya arthazaraNatAmAzritya kvacid vRtte apazabdaH / kvacid vRtte yatibhaGgaH / kvacid avibhAjakaM padam / kvacid varNasvaralopaH / kvacid vRtte dIrgho hrasvaH, hrasvo'pi dIrghaH / kvacit paJcamyarthe saptamI, caturthyarthe SaSThI / kvacit parasmaipadini dhAtau AtmanepadaM, Atmanepadini parasmaipadam / kvacidekavacane bahuvacanaM, bahuvacane ekavacanam / puMliGge napuMsakaliGgaM, napuMsake puMliGgam / kvacit 10 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAlavyazakAre dantya-mUrdhanyau, kvacit mUrdhanye danta-tAlavyau, kvacid dantye taalvymuurdhnyaa| evamanye'pi anusartavyAH tantradezikopadezeneti / ityevamAdayo'pyapazabdAsta-danye'pi yoginA'vagantavyA AgamapAThAditi / evaM TIkAyAmapi suzabdAbhimAnanAzAya likhitavyaM mayA arthazaraNatAmAzritya iti / " (kaulajJAnanirNaya, saM. prabodhacandra bAgacI, kalakattA saMskRta sirIjha naM.3, I. 1934) keTalo spaSTa che A nirdeza ! AvuM hoya tyAM pAThazodhana, pAThanirdhAraNa karavAnuM keTaluM vikaTa banI rahe ! ane jaina dhArAmAM paNa hemacandrAcAryanA ziSya devacandramuni-racita vandrattevinayakara nAmaka nATakamAM aneka maMtrAkSaro gUDha-rUpe gUMthavAmAM AvyA ja che. lAge lalita sAhitya-nATaka, paNa temAM A rIte aneka yaugika-tAMtrika rahasyo chupAvavAmAM AvyAM hoya, e prAcInonI ArSa paraMparA rahI che. alabatta, AmAM azuddhatAno ke bhraSTa pAThano savAla, kadAca nathI; paraMtu arthaghaTanano ane arthaghaTana sudhI laI jAya tevA pAThano nirNaya karavAno prazna to Ave ja. mAtra vyAkaraNa-koza Adine AdhAre thatA arthane vaLagavA jaIe, to anartha to thAya ja, sAthe tattvathI vaMcita paNa rahI jaIe. bhAskarAcArya jevA vidvAnoe A prakAranA pAThonAM keTalAMka mArgadarzaka arthaghaTano spaSTa karyA paNa che. makaraMdabhAInI mUMjhavaNa kaho ke jijJAsA - eTalI ja hovAnuM samajAya che ke vyAkaraNa tathA zabdaprayoganI dRSTie dekhAtAM alano ke bhraSTa pATho sudhAravAnI prakriyA bhale thatI rahe. paraMtu te mATenI jema cokkasa paddhati prApya che tevI, jANIbUjhIne karavAmAM AvelI azuddhi ke pAThabhratAne parakhavAnI tathA temAM sudhAro meLavIne tenA yathArtha artha pAmavA mATenI koI pramANabhUta ke AdhArabhUta paddhati, saMzodhanarata zabdazAstrIo pAse che ke kema ? ane te na hoya, to racayitAnA Azayane, tathA sAdhanAnI dRSTie thatA sAcA pATha tathA tenA arthaghaTanane ukelavAnI aNaAvaData kyAreka ApaNane UMdhe pATe eTale ke vadhu khoTA pATha tathA arthanI kalpanA bhaNI ghasaDI jAya ema paNa na bane ? A vAtane makaraMdabhAI A rIte vAcA Ape che : "ApaNe mATe saMzodhanane pagale pagale bodhana jAgatuM Ave to ja emAM prANano praveza ke jIvanano saMcAra. tame to AvI upAsanA karo ja cho eTale e viSe vadhu nathI lakhato. mAtra eTaluM kahIza ke bhASAvijJAna bhASAnuM gomukha ughADavAnI dizAmAM ApaNane laI jAya to uttaravAhinI gaMgAnuM tyAM ja kAzIdhAma (patra-5)." potAnI A mUMjhavaNa-mathAmaNane ukelavAnI dizAmAM makaraMdabhAIe Adarelo eka sabaLa prayatna eTale bhAyANI sAheba sAthe thayelo temano A patravyavahAra. 11 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAyANI sAhebanI vaijJAnikatA, tarkaniSThA, ane pramANikatA pratye temane niHsaMdeha vizvAsa hato. tethI temaNe vicAryuM ke mArI mUMjhavaNa huM ekalo - ekalo veThuM, te karatAM bhAyANI sAhebane paNa temAM joDuM, to kadAca kAMI ukela kadIka jaDI paNa jAya. Akhare to vAde vAde jAyate tattvabodhaH - emAM ja majA che ne ! A patra-vyavahArano pahelo patrasaMpuTa 'cunarI-cuMdaDI' zabdanA mudde thayo che. cuMdaDI eTale maMgala-oDhaNuM. cuMdaDI zabda svayaM paNa maMgala zabda. eTale zukanamAM AraMbhe ja savaLA gaNeza evA beThA ke patravyavahAra ghaNo lAMbo paNa cAlyo, ane saMpUrNa aupacArika saMbodhana 'priya bhAyANI sAheba'thI zarU thayelo A vyavahAra, pachI atyaMta tvarita gatie ghaniSTha AtmIyatAbharyA sakhyamAM pheravAI gayo, ane saMbodhanamAM e sakhya 'AtmIya bhAI e zabdomAM DokAvA mAMDyuM. patrono sUkSmatAthI abhyAsa karanArane jaNAI Avaze ke banne sujJa jano kyAM, kyAre, keTalI hade eka maMtavyavALA thayA; kayA muddAo paratve bannenA mato bhinna ja rahyA ke bhinna paDyA; ane e rItanI matabhinnatA chatAMye banne vacce pArasparika sneha ane sauhArdano jharo kevo vaheto-vikasato ja rahyo ! vitaMDAnI zAstrIya kaDavAzano chAMToya kyAMya jovA na maLe ! bhAyANI sAhebane najIkathI jANanArAne barobara khyAla hoya ke teo Izvara, punarjanma, paraloka, AtmA, puNya, pApa jevI bAbatomAM lagabhaga nAstikatAnuM valaNa dharAvanArA mANasa hatA. temano madAra tarka upara raheto, zAstro ane mAnyatAo u52 nahi. khuda bhAyANIjI A mudde lakhe che te vAMcIe : "janmAMtaranI, paralokanI mArI samaja taddana dhUMdhaLI che ane e aMge huM saMzayAtmA chuM (patra-102)". paraMtu, temanAmAM mAnavIya zubha tattvo, asat tattvo pratyeno alagAva, jJAna tathA jIvanano ullAsa, pramANika-madhura vyavahAra- A badhAM vAnAM evAM hatAM ke temanI nAstikatA bhAgye ja koIne vAgatI ke najaramAM AvatI. athavA ema paNa kahI zakAya ke bhItara paDelI AsthA ane AstikatAne teo bAhya nAstikatAnA AbhAsI kocalA heThaLa DhabUrI rAkhanArA jaNa hatA. A patro jhINavaTathI vAMcanAra joI zakaze ke AvA nAstikatAnA Azaka vidvAnane paNa makaraMdabhAIe AtmIyatAnA oghamAM nhevaDAvatAM jaine AstikatAno pAsa kevo lagADI dIdho che ! athavA to temaNe DhabUrI rAkhelI AstikatAne kevI najAkatabharI siphatathI anAvRtta karI ApI che ! to enI sAme, bhAyANI sAheba paNa kAMI kama nahotA. temaNe paNa potAnI ullAsamaDhI sakriyatAno cepa kavivara jevA sAdhakane lagADI vALyo che ane temane abolA rANIne bolatI karavAnA jJAnayajJamAM teo jotarI zakyA che. kevuM madhura che A badhuM ! 12 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNe tyAM patravyavahAranA vividha saMcayo mudrita rUpamAM upalabdha che. emAM mahAtmA gAMdhI, saradAra paTela jevAnA rAjakIya-aitihAsika dastAveja jevA patrasaMgraho maLe, to ravIndranAtha ThAkuranA sAhitya ane sauMdaryano sUra relAvatA saMgraha paNa maLe. zrI araviMdanA AdhyAtmika gUDhavAdaparaka patrasaMgraha paNa hoya, to kavi kalApInAM, prematattvanuM gAna gAtA. saMgraha paNa che. svAmI AnaMda ane jhaveracaMda meghANI vagerenA lokasAhitya, jIvanadarzana ane samAjaciMtanane vaNI letA saMcayo paNa hoya. ane Adhunika sAhityasevIone sAhityalakSI tathA saMzodhanalakSI patrasaMgraho paNa maLe ja. e rIte joIe to ApaNuM patrasAhitya kAMI ochuM samRddha nathI. A samRddhimAM umero karatA ane potAnI AgavI bhAta upasAvatA, makaraMda dave sAthe saMbaMdhita be patrasaMgraho gujarAtI sAhityane sAMpaDyA che : 1. svAmI ane sAMI, 2. setubaMdha; e paNa eka saMtRpta karanArI ghaTanA che. "svAmI ane sAMImAM makaraMda daveno svAmI AnaMda sAtheno "AdhyAtmika patravyavahAra ApaNane maLyo che. to "setubaMdha'mAM makaraMda daveno harivallabha bhAyANI sAtheno patrasaMparka ApaNI samakSa pragaTa karavAmAM Avyo che. A patravyavahArane adhyAtmano puTa pAmela saMzodhanalakSI patravyavahAra" kahI zakAya. vastutaH A pitravyavahArano udbhava ja saMzodhananI cokkasa AvazyakatAmAMthI thayo che. ane samagra patravyavahArano pradhAna sUra paNa saMzodhanataraphI ja vartAyA kare che. paraMtu sAthe sAthe ema paNa kahevuM ucita gaNAze ke saMzodhanataraphI e mukhya sUrane AdhyAtmikatAno suvarNaDhoLa caDhAvavAnI eka paNa taka makaraMdabhAI cUkyA nathI ja. bIjI rIte ema kahI zakAya ke zabda ane adhyAtmano subhaga saMgama eTale "setubaMdha'. - "svAmI ane sAMImAM e banne vacce 20 varSa (1955-1975) sudhI thayelA patravyavahAranuM saMkalana-saMpAdana thayuM che, to "setubaMdhamAM makaraMdabhAI ane bhAyANI sAheba vacce 1988 thI 2000 ema 12 varSamAM thayela patrAcAranuM saMkalana maLe che. prathama patravyavahAra svAmInI pahelathI prAraMbhAyo che, to bIjAmAM makaraMdabhAI taraphathI pahela thaI che. makaraMdabhAInuM hADabaMdhAraNa ke kuLagotra mULe eka sAdhakanuM : agocara paramatattvanA ArAdhakanuM. bahu vahelI vaye ja, jene "sAkSAtkAra' kahI zakAya tevI anubhUtinI bhaThThImAM teo gujaryA che, zekAyA che ne paripakva paNa banyA che. A vAtanA izArA, "svAmI ane sAMImAM vAraMvAra ane spaSTa rUpamAM, to "setubaMdha'mAM kvacit ane te paNa moghama ke mArmika rIte, pAmI zakAya tema che. emanI sanAtana mUMjhavaNa e rahI che ke A nitAMta nijI athavA aMgata anubhavanI vAta koIne karavI hoya to kone karavI ? badhuM maLe duniyAmAM; paNa vAtavisAmo' maLavo dohyalo. eka anubhavI vRddhe kaheluM ekavAra ke "dAgInA mUkavA 18 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laoNkara maLI rahe, paisA mUkavA mATe benka paNa maLe che; paNa haiyAnI vAta mUkavA mATe lAyaka jagyA maLavI bahu muzkela che.' jene tene vAta karAya nahi. koI anartha kare, koI hasI kADhe, koI durupayoga paNa kare; ane evAne vAta karavAthI sAdhakane pratyavAyahAni thAya te to naphAmAM. vaLI, vAta evAne karAya, je AvI vAtomAM AMdhaLI zraddhA karavAne badale buddhi ane hRdayanAM ojArono upayoga karI jANato hoya, vAtanuM hArda prIchI-pakaDI zakato hoya, ane kAMI gUMca ke mUMjhavaNa AvI paDe to teno ukela lAvavAmAM madadarUpa thaI zake tevo hoya. kavi-sAdhaka makaraMdabhAIne AvA vAtavisAmAnI achata keTalI vasamI banIne kanaDatI rahe che, te temanA ja zabdomAM joIe H (1) "svAmIjI, mArA jIvanane gherI eka ajaba vastu kAma karI rahI che te kone jaIne kahuM ? 'gUDhAratha jI boliyuM' saMta DADo mekaraNa kahe che tenI gaTharI kholavAnuM koI ThekANuM nathI ne huM bhItara bacakI bAMdhIne beTho chuM.' (svAmI ane sAMI, patra-23, pR. 22) (2) "mAruM duHkha e che ke mArI sAme vipula bhaMDAra paDyo che. temAM atyaMta sattvazIla ne svAdu padArtho che. paNa Ajano mANasa ArogavA icche ne pacAvI zake eTaluM ja pIrasavuM rahyuM." (setubaMdha, patra - 46) gamatAMno gulAla karavAnI Adata, paDyA pachI, gulAla uDADI zakAya tevuM pAtra na maLe tyAre, kevI akArI vedanA janmAvatI haze ! kavine garaja che 'manera mAnuSa'nI (svA.sAM.pR.86). ene zodhavAmAM temaNe sanna parizrama vahoryo haze, ane A 'jaNa'mAM e 'manera mAnuSa' jaDI jaze evo bharoso besatAMvAra teo harakhabhera, kazA ja kAraNa ke prasaMga vinA paNa, potAnI anubhavagaThariyAM tenI Age kholI beThA haze- tevuM, A banne patra-graMthonA avagAhanathI ApaNe kaLI zakIe tema chIe. ApaNe jANavA pAmIe ke pAmyA chIe tyAM sudhI kavine AvA 'manera mAnuSa'nI upalabdhi be jaNamAM thaI : svAmI AnaMdamAM ane harivallabha bhAyANImAM alabatta, jhaveracaMda meghANImAM paNa temane 'manera mAnuSa' sAMpaDyo haze tema, A graMthanA pariziSTamAM mUkelA, meghANI-sanmAna-veLAe kavivare karela pravacana uparathI mAnI zakAya tema che, paraMtu te aMgenI adhikRta vizeSa sAmagrI, mArI jANa-samaja mujaba, kavivara pAsethI ApaNane maLavAnI hajI bAkI che. bhAyANI sAhebamAM kavivarane 'mane2 mAnuSa' jaDI AvyAnA vidhAnanA samarthanamAM patra kra. 101no havAlo ApI zakAya. kazA ja pUrvApara saMbaMdha vinA ke koI prayojana vinA kavivare potAnI anubhava-ghaTanA te patramAM je rIte TAMkI che, te 14 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmIyatAnA UMDA ke saghana bhAva baMdhAyA vinA zI rIte zakya bane ? bhAyANI sAheba jevA prakhara buddhivAdI ane potAne "saMzayAtmA' gaNAvanAra mANasa paNa A AtmIyatAnA saMsparze halI UThyA che ane javAba vALatAM lakhe che ke "tamArA hamaNAMnA anubhavane lagatI ane tene nimitte keTalIka vigraMbhavArtA karavA mATe tame mane pAtra gaNyo tethI tamArA "AtmIya bhAI e saMbodhanane arthano navo puTa maLyo che (patra-102)". ane, eka sAdhakane, eka nItaryA bauddhikamAM "manera mAnuSa" jaDI gayA pachI, AtmIyabhAva kevo hRdayasparzI bane che te paNa ahIM ja joI laIe. patra kra. 101mAM makaraMdabhAI lakhe che : "AdhyAtmi-ka-nA koI ja vAghA vinA ApaNI je maitrI thaI che, tame je mArI kALajI lIdhI che, mane bhASAkIya ane bhAvagata viSayomAM je snehathI sadAya tatpara rahI sahAya karI che, tenuM mAre mana bahu mUlya che. saddagurumAM ane saMpradAyomAM hRdaya TharyuM nathI e AvA prItisaMbaMdhomAM phUlanI jema khIlI UThe che." (patra-101) "tamArA Agrahane to anugraha mAnuM, AjJAthe mAnuM. bhAI, tame mAtra bhASAnA paMDita hota to vinayathI mAthuM namAvI cAlatI pakaData. paNa mArI, keTalAka zabdanI prathama pRcchAthI ja tame varasyA cho ne "bhAvagrAhI AtmIya bhAI banI rahyA cho. adhyAtma-adhyAtma to ThIka, paNa A ja mAnava-hRdayanI moTI mUDI che. God Speaks through whisper of a Friend, And all his love and light descend." (patra-104) manera mAnuSa'ne zodhI lIdhA pachI tene nitAMta "nijano jaNa' banAvavAnI A kevI mathAmaNa ! bhAvArdratAno A kevo hRdayaMgama vaLAMka !. A AtmIyatAnAM pagaraNa prathama patrathI ja maMDAyAM hatAM, ane tenI pahela bhAyANI sAheba taraphathI thaI hatI, e paNa, bhAre majAnI bAbata che. bhAyANI sAheba zuddha buddhiniSTha mANasa; e kadI bhAvuka ke lAgaNIvaza banavAnuM vicAre paNa nahi. emAMye navosavo patra-paricaya hoya tevI vyakti sAthenA prAraMbhika-aupacArika tabakkAnA vyavahAramAM pahele ja dhaDAke lAgaNIno saMsparza anubhave- anubhavAve te to, temanI asalI tAsIrano vicAra karIe to, kalpI paNa na zakAya. paNa mane lAge che ke makaraMdabhAI sAdhaka tarIke jeTalA saraLa, teTalA ja kavi tarIke naTakhaTa haze. sAmI vyaktine ke tenI lAgaNIne kema-kevI rIte ane kyArecheDavI te kaLAmAM teo pAkA mAhera hovA joIe. lAgaNI-hINAneya lAgaNIbhInA banAvavAnI kaLAnA e sa-kaLa-puruSa haze ema huM to aTakaLa karuM. emaNe pahelA ja 15 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patramAM "cuMdaDI' vize pUchAvyuM, ane teno javAba maLe, ne vaLI jhaTa maLe, ne vaLI javAba ApanArane jarA paNa kharca-kaSTa veThavuM na paDe tevI ahiMsaka gaNatarIpUrvaka, javAbI antardezIya patra bIDI dIdho ! e javAbI patra banI gayo uddIpana vibhAga : bhAyANI sAhebanI sadUbhAvasabhara lAgaNInA tArane cheDI ApanAro vibhAva. ane e cheDAyelA tArano pahelo sUra Ama pragaTyo : "javAbI antardezIya bIDyo e ThIka na karyuM. eTaloya hakka tamAro mArA para nahi?" (patra - 1) eka vAta noMdhavI paDe : A praznamAMthI AtmIyatAno je sUra nItare che te be ciraparicita, samAnazIla-vyasana mitronI dIrghakAlIna Apa-le pachI ja nItarI zake tevo sUra che. bAkI prathama patravyavahAramAM ja AvI haka-dAvAnI vAta-rajUAta koI be jaNa vacce thAya te to asaMbhava ja ! AnuM rahasya eka ja : A banne mahAnubhAvonA manamAM parasparanA cirakAlIna parokSa paricaya-janya saumanasya ne sadUbhAva kevavAyelAM-dharabAyelAM ja haze, ne te taka maLatAM ja Ama ubuddha thaI gayAM ! A pachInI patrAvalImAM to TheraThera ekameka mATenI ciMtA, kALajI, zarIra ane tabiyata saMbhALavAnI vaDIlazAI salAha-zikhAmaNo- A badhAMno avirata pravAha vaheto jovA maLe che, je suvikasita thaye jatI AtmIyatAnuM AnuSaMgika phaLa hovAnuM lAge che. paraMtu, AtmIyatAnI sAcukalI ane aMtaraMga garavAI to patra kra. 136 tathA 138mAM pragaTa thatI jovA maLe che. patra 136mAM bhAyANI sAheba potAnA cittamAM pragaTelA- pravartelA viSAdanuM, ane tenA nidAna paratve pote karelA pRthakkaraNanuM vigate bayAna Ape che. aMtaHpuranI aMgata jaNasa jevo, jenetene ke jyAM tyAM na kahI zakAya tevo, ane jenI sAthe vaicArika abhinnatA sadhAI hoya tene ja - guphatagUrUpe kahevAya, tevo A Akho muddo che. Avo muddo bhAyANI sAheba, patra dvArA, kavivara upara saMpreSita kare che, te svayaM eka ghaTanA che- AtmIyatAne AptatAmAM badalI nAkhanArI ghaTanA. vistArano bhaya ane doSa vahorIne paNa te patra ahIM utAruM: ..... mana asvastha rahe che. UMDe UMDe vyApaka viSAda, AvA viSAdanuM AkramaNa pahelI ja vAra thayuM che.... "bahArathI kazo pharaka paDyo nathI. paNa badhAnI vyarthatA satata DokAya che. rAjakAraNa, samAja, zikSaNa, sAhitya, madhyamavargIya bhogavilAsamAM racIpacI raheNIkaraNI, "AsurI" baLonI vadhatI jatI bolabAlA - AvuM badhuM atyAre to thoDIka paNa AsapAsa najara pheravanArane vagara prayAse AMkhamAM athaDAya. to bIjI bAju, svArthanI kazI ciMtA karyA vinA, pIDa parAI jANanAra paNa nAnAM nAnAM jUthomAM sarvatra che ja. ane mAnavIya-AdhyAtmika AcAravicAra sevanArAnI 16. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khoTa nathI--ema buddhithI huM samajuM chuM. paNa rojabaroja je badhuM athaDAyA kare che. tethI A badhuM zuM kAma ? zA mATe ? aMtima artha zo ? kaI dizA ? evo avAja UThyA kare che. svAthya DhIluM paDyuM, AvajA aTakI gaI, mAtra tenA ja pariNAma lekhe A ghaTAvI zakAya tema nathI. huM badhI vastumAM ochovadhato rasa laI zakato, tenI jagyAe Withdrawal nI manodazA prabhAvaka banavA lAgI che. A viSanA mAraNa tarIke tamArI pAse je noLavela che, te mArI pAse nathI. "nAbhinaMdati na leSTi na zocati na kAMti', "duHkheDUbudvignamanaH sukheSa vigataspRhada' - e badhuM kaMThastha che, paNa "zA mATe' evo avAja saMbhaLAto rahe che. ....badhA dArzanikone - bhaktone nahIM- je duritanA, aniSTanA tattva pajavyA che, tenuM samAdhAna to jAte ja TUMDhavuM rahyuM." (patra - 136). A zabdomAMthI Tapakato viSAda e "ugake "Diprezana' nathI. e to che yAtanA, eka AkhA ne AkhA yuganI ane samAjanI badalAI gayelI ke badalAtI tAsIra ane tasvIranA sUkSma ane svAnubhavAtmaka nirIkSaNanI phalazrutirUpe yugaciMtaka-mAnasamAM vyApelI yAtanA. ene 'viSAdayoga" evuM nAma avazya ApI zakAya. ane AvI sAttvika yAtanAne kAraNe mitranuM hRdaya bhAMgI paDe e, sarva sthitimAM "parama'no anugraha anubhavanArA kavivara zuM baradAsta karI le ? e to aMgArA para vaLavA mAMDelI rAkhane phUMka mArIne uDADI mUkatA hoya ane aMgArAne pAcho cetavatA- vadhu prajvalita banAvatA hoya tevI adAthI, mitra para pelI "noLavela" mokalI Ape che : pahelI ja vAra tamArA patramAM viSAda ane nirarthakatAnI chAyA paDI.... ApaNe evA vAtAvaraNamAM jIvavAnuM AvyuM che ke viSAda na thAya ane nirarthakatA na lAge to ja navAI. sAttvika pravRttimAM paNa vighAtaka baLonuM ja caDI vAge che. ApaNA manamAM UThatA prazno : A badhuM zuM kAma ? zA mATe ? aMtima artha zo ? ApaNane Withdrawal tarapha laI jAya, e zaktino hrAsa karatI udAsInatA nahIM paNa vadhu zaktisaMpanna thavAnI zodha banI jAya to ? ApaNe zarIrathI jIrNa thatAM jaIe ne sAthe mana paNa DhIluM paDavA lAge tyAre ja aMdaranA pAtALajharAne pragaTa karavAnI veLA Ave che. kALI rAtamAM khaLakhaLa vahetuM jIvanadAyI jharaNuM. mArI to prArthanA che ke A viSAda, A nirarthakatAnI lAgaNI AzIrvAda banI raho. mane ghaNIvAra lAgyuM che ke manathI samajIe, buddhithI svIkArIe, duniyAnI rIta AvI ja che ne raheze tevuM samAdhAna karI laIe, paNa tethI kAMTo jato nathI. "yaha duniyA kAMTokA kheta, java lage jIrve taba laga ceta" - e gorakhavANI cetavaNI Ape paNa cetanA jagADatI nathI. e cetanA ApaNe jAte ja jagADavI rahI. "jaisI dhUNI atIta kI, jaba dekho taba Aga'. aMgArA olavAya nahIM ne rAkha na vaLI jAya 17 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaNA prANAgni para.... mArA manamAM to eka ja prArthanA ramyA kare che ke tamAro svAbhAvika AnaMdarasa chalakato rahe. tamArI saundaryadaSTi A dhULa-rAkha-pApanA DhagalAne bhedI navAM, tAjAM kiraNo vINI lAve. eka bhajana : dIse che ! dhULakA DhagAmAM ye jyota jalata hai miTyo aMdhiyAro aMta2 ko-(ravi)" (patra-138) AtmIyatAno A AkSatAbhIno, sAttvika vaLAMka bhAre saMtarpaka ne sohAmaNo jemane potAnI maryAdAonuM bhAna hoya temanI UMcAI amaryAda hoya- A eka vilakSaNa chatAM anubhUta satya che. je be sujJa janono A patra-saMvAda che, te banne AvI UMcAI dharAvatA sujJo che, ane tenA aNasAra A saMvAdamAM TheraThera jaDI Ave che. potAnI maryAdAnuM bhAna; potAno na hoya te viSayanuM jJAna dharAvanAra mATe snehAda2; potAne jyAM-je na samajAya te aMge anyane jijJAsAbhAve pUchavAmAM leza paNa chocha nahi, balke AnaMda ja; A badhAM che UMcAI vadhArI ApanArAM paribaLo. A tamAma paribaLo A banne sujJa janomAM supere hovAnuM A patrono abhyAsa karanArane jaNAI Avaze. eka-be dAkhalA joIe. bhAyANI sAheba makaraMdabhAIne 'tArA' devIno phoTo mokale che ane siddha yogIo vize paNa lakhe che, te aMge makaraMdabhAIe jarAka gammata karatAM lakhyuM ke "kahevAnuM eTaluM ja ke bhASAnI upAsanA karatAM karatAM devInI upAsanA karavAnuM mana to nathI thayuM ne ?" (patra-96); tyAre e gammatano javAba ApatI veLA gaMbhIra thavAnuM jarA paNa jarUrI na hovA chatAM, potAnI kSamatAo tathA maryAdAo vize pUrepUrA sabhAna bhAyANI sAheba pUrI gaMbhIratA sAthe lakhe che : "tame devI-upAsanAnI vAta karI. mArI dUrAsanA ja rahI che. munidatte TAMkyuM che : sthUlaM zabdamayaM prAhuH sUkSma cintayA rahita yat tat cintAmayaM tathA / yoginAM padamavyayam ame badhA sthUlamAM.' to AvI ja sabhAnatA makaraMdabhAImAM paNa che ja. dA.ta. "emAMnA pAThanA amuka zabdo vize prazna thAya che. 'gorI tAre trAjuDe re...' e padanI bIjI kaDImAM 'gophaNe ghugharI ghamake re....' che - 'gophaNe' barAbara che ? bharatabhAI kahe che ke kadAca 18 11 (patra-97) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baghuMTaNe' to nahIM hoya?" (patra-96) ' arthAtu, potAno viSaya na hoya to bArobAra jAte ja pheraphAra ke nirNaya na karI letAM tenA adhikArI jJAtAne pUchavuM ane te kahe te ja mAnya rAkhavuM- A ja che potAnI maryAdAnuM bhAna ane sAmAnA jJAna pratyeno Adara. AvAM to A patrAcAramAMthI aneka udAharaNo TAMkI zakAya tema che, jene lIdhe A beya sujJajanonI UMcAIno ApaNane aMdAja maLI zake che. bhajano, dhoLa ane garabInI carcA, zodhakhoLa, pAThanirNaya ane tenuM tenI paraMparAnuM jatana tathA te mATenAM aneka Ayojano - A mudde AraMbhAyelo A patravyavahAra, anekavidha nAnA moTA mukAmomAMthI pasAra thato thato, abolA rANInI kathA, zAkuMtala ane mRcchakaTikanA yaugika artho sudhI laI jAya che. A mukAmonuM vaividhya to juo ! emAM zabdonAM mULa ane kuLanI, deza-videzanA vidvAnonI ane temanA saMzodhanakAryanI, bauddha siddho, jaina munio temaja vividha dhArAonA siddhasAdhakonI, temanI sAdhanA ane racanAonI ane temanAM mULa zodhavAnI, ane AvA AvA to keTakeTalA viSayonI jikara thaI jovA maLe che ! banne vidvAno, kyAreka kAvya-zAstra-vinoda karAve che; kyAreka marmabharyAM hAsyanI choLo uchALe che; kyAreka "AtmapurANavarNave che; kyAreka rasikatAnItaratI sauMdaryadRSTinAM darzana karAve che; kyAreka vaLI samAja, zikSaNa, sAhitya, rAjakAraNa, dharma vagere tamAma kSetromAM Aje pravartatI pradUSita paristhiti paratve viSAdaraMgI paNa nidAna ane upacAra sUcavatI marmavedhI vicAraNA Ape che; ane adhyAtmanA tathA sAhityanA gahana padArthonI tAttvika carcA to ThekaThekANe patharAyelI maLe che. ekabe muddA pratye dhyAna kheMcavuM che. patra kra. 121mAM makaraMdabhAIe "bodAno nesa' nAme jagyA che e bauddhono vihAra haze." ema lakhyuM che. te aMge spaSTatA karuM ke "bodo' nAmano mANasa hato, teNe vasAvelo ke tenA nAme vaselo nesa (thoDAM khoraDAMvALo ko) te bodAno nesa che. tene "bauddha sAthe kazI nisabata nathI. bIjuM, te ja patramAM temaNe lokokti TAMkI che : "cAMcaDa mAkaDa jUne jatI, ene mAravAmAM pApa ja nathI." A prakAranI uktio, kahevato ke rUDhiprayogo, lagabhaga dareka dharma-saMpradAya ane tenA deva tathA sAdhuo vize lokapravAhamAMthI sAMpaDatI hoya che. jemake "hastinA tAdyamAnoDapi, na gacchajjainamaMdira" e prasiddha ukti jainoe yAjJika hiMsAno niSedha karyo tethI brAhmaNoe pracalita karI che, ne te ghaNI purANI paNa che. 19 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makaraMdabhAIe TAMkelI uparokta lokokti, gujarAtamAM hemacandrAcAryanI preraNAthI rAjA kumArapAla solaMkIe amAri-pravartana karyuM, e arasAmAM mAMkaDa ke jUne mAranAro paNa kaThora daMDane pAtra banato hato, tenI pratikriyAmAMthI udbhavelI lokokti hovAnI pAkI saMbhAvanA che. A prakAranI uktio tathA prayogo jaina sivAyanA saMpradAyo-sAMpradAyiko mATe paNa prayojAyA karI ja che. ane sahadmazaH matavaividhyamAM vaheMcAyelA vizALa samAjamAM AvuM badhuM to hovAnuM ja. ane chelle thoDIka aupacArikatAono paNa nirvAha thavo ghaTe. setubaMdha'nA patravyavahAranA prakAzanano sau pahelo vicAra makaraMdabhAIne spharelo. temaNe ja A vAta bhAyANI sAhebane lakhI jaNAvI (patra-114). bhAyANI sAhebe paNa vaLatA patramAM A vAtamAM saMmati darzAvI (patra 115), ane Avo saMgraha thAya to tenuM nAma "setubaMdha' rAkhavAnuM paNa temaNe ja sUcavyuM (patra-116). AvuM koI pustaka thAya to tenuM saMpAdana - prakAzana koNa kare te muddAono vimarza paNa A patromAM ja thayelo che. paraMtu game te kAraNe te kArya ThelAyuM haze, te Aje A rIte- A svarUpe thaI rahyuM che, teno saune AnaMda che. bhAyANI sAheba have nathI, te vAte UMDI khinnatA jarUra che, paraMtu temanI saMmati-svIkRtinA rUpamAM teo upasthita che ja tema mAnIne nirvAha karavo ja rahyo. huM padayAtrI jaina muni chuM. A kArya hAtha para lIdhuM tyAre ame gujarAtathI karNATaka pradezanI vihArayAtrAmAM chIe. A kAraNe rUbarU maLavAnuM, kAMI paDapUcha karavAnuM ke koI zabda-akSara na Ukale to teno ukela meLavavAnuM nitAMta azakya hatuM. patra dvArA jeTaluM pUchAya ne javAba maLe temAM ja saMtoSa dharavAno. eTale A saMpAdanamAM kyAMka kazIka zAbdika kSati rahI gaI hoya to teno inkAra nahi karuM. jANakAro te kSati sudhArI le teTalo anurodha ja karIza. A saMpAdananA kAmamAM vadhumAM vadhu sahAyaka banyA che DaoN. niraMjana rAjyaguru. mane apekSita bAbatonA khulAsA meLavavA mATe teo mArA aradhA veNe goMDalathI naMdigrAma gayA, badhA khulAsA meLavyA, noMdhyA; khUTatI sAmagrI zodhI kADhI, ane te badhuM ja mane "tAra'nI jhaDape pahocatuM karyuM. vaLI, A kArya-anvaye ja mArI sUcanA maLatAM teo, temanA mitra prA. ravajIbhAI rokaDa (jetapura) sAthe TheTha beMgalora AvyA ne cAra divasa rahIne ghaNI sahAya pUrI pADI. temano RNa svIkAra karavo ja joIe. A samagra patravyavahAramAM keTalAka patro nathI, khUTe che, te joI zakAze. temAM bhAyANI sAhebanA amuka patro naMdigrAmathI maLavA joItA hatA, te hAthavagA nathI 20. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayA. to makaraMdabhAInA paNa pUrA cauda patro mArI sAmenI sAmagrImAM gerahAjara hatA. e patro vinA ja, 146 patronA saMcaya rUpe A pustaka prakAzita karavAnI amArI gaNatarI hatI. phAinala prUpha orDaramAM javAnI taiyArImAM hatuM, ane te ja vakhate eka ghaTanA banI. 'imeja' prakAzana taraphathI, apratyAzita rUpe, eka pekeTa mane maLyuM. te kholyuM to temAM makaraMdabhAInA je cauda patro khUTatA hatA te caude cauda patronI jheroksa nakala ! atipatiAni pati te AnuM ja nAma ? e patro A saMcayamAM umeratAM have A prakAzana 160 patronuM thAya che. A cauda patro saMprApta karAvI ApavA badala 'imeja' prakAzananA sahu koIno RNasvIkAra dhanyavAdanI lAgaNI sAthe karavo ucita samajuM chuM. sAmAnya rIte presanuM kAma taiyAra presakopIne kaMpojha pharI chApI ApavAnuM gaNAya. paraMtu kriSnA grAphiksavALA harajIbhAI tathA kirITabhAIne meM A vakhate jarA kaparI kAmagIrI soMpI : beya patralekhakonA vilakSaNa maroDa tathA akSarone ukelIne patro parathI ja meTara kaMpojha karavAnI kAmagIrI. A kAmagIrI temaNe rUDI pere nibhAvI che, ane pachI paNa mahinAo sudhI vAraMvAra prUpha kADhavA- sudhAravAnuM kAma cAlyA ja karyuM, te paNa temaNe kaMTALyA vinA karI ApyuM che, te badala temane paNa dhanyavAda ghaTe che. Ama chatAM, A saMpAdanamAM dRSTikoNa ke mudraNadoSa nahi ja rahyA hoya tevo dAvo na ja karI zakAya. eTale AvA koI doSa najare caDe to te sudhArIne vAMcavA saune anurodha che. 3-10-2002 21 -zIlacandravijaya Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusaMdhAna'nuM eka pagaluM bhAyANI sAhebanA ane mArA patrono A saMcaya pragaTa thAya che tyAre mArA manamAM eka khaTako rahI jAya che. A patro bhAyANI sAhebanI hAjarImAM pragaTa karavAno irAdo hato. emaNe nAma sUcaveluM "setubaMdha'. paNa ApaNI vaccethI acAnaka e anaMtanI yAtrAe UpaDI gayA. mArA pahelA patrathI ja emaNe javAbI InvenDa na bIDavAnuM ane judAI na rAkhavAnuM jaNAvyuM tyArathI ja amArI vacce snehano taMtu vaNAI gayo. amAre maLavAnuM ochuM banyuM ane maLyA tyAre sAMja DhaLavA AvI hatI. bhajana-zibira vakhate ahIM naMdigrAmamAM, bhAvanagaramAM ane pharI ekavAra naMdigrAmamAM meLApa thayo. ArAma mATe thoDo samaya ahIM Ave evA ghATa ghaDyA paNa adhUrA rahyA. bhAyANI sAhebanuM ulla hAsya A bhUmimAM Aje paNa evuM ja tAjuM vilasI rahyuM che. mArA mATe AnaMdanI vAta to e che ke munizrI vijayazIlacandrasUrijIe A patronuM saMpAdana karavAnuM svIkAryuM. bhAyANI sAheba ane mArI sAthe munizrIno nAto evo AtmIya rahyo che ke emane hAthe saMpAdana thAya ethI vadhu rUDuM mane bhAsatuM nathI. mane ochAmAM ochI takalIpha paDe enuM dhyAna rAkhI munizrIe jhINI jhINI pRcchAono vigatavAra javAba ApavAnuM kArya bhAI niraMjana rAjyagurune soMpyuM. niraMjana tathA tenA joDIdAroe satvara ane savistRta mAhitI mokalI ApI. ghaNI jhINavaTa ane cIvaTathI A mitroe kArya pAra pADyuM. AbhAra mAnavAnuM mana thaI Ave che paNa enoye bhAra zA mATe rAkhuM ? eTale ApaNA rAma to haLavAphUla. "svAmI ane sAMI pachI judA prakAranI A patragoSThI pustakarUpe pragaTa thAya che. tamane temAMthI vicAravA ane jIvavA jevI vAnagI maLaze to te ApaNo sahiyAro AnaMda haze. makaranda dave 20-8-2002 naMdigrAma 22 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 setubaMdha Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvA suparNA sayujA sakhAyA samAnaM vRkSaM abhiSasvajAte / tayoranya: pippalaM svAdu atti anaznan anyaH abhicAkaSIti // (AtharvaNopaniSat) 24 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) makarandrabhAI, pUchaparacha nimitte tamAro aNadhAryo patra maLatAM kharekhara AnaMda thayo. avAranavAra kazAka nimitte tamane yAda karavAnuM hamaNAM keTalIka vAra thayuM che. bIjo patra vigate alaga patra lakhuM chuM. pahelAM to tame pUchAvyuM te bAbata tamArI dhAraNA sAcI che. zAstrIjIe 'cUMdaDI'ne 'caMdra' sAthe joDavAno tukko vagara vicArye lagAvyo haze ema kahevuM paDe che. paNa 'bRhad gujarAtI koza'mAM temaNe e bhUlanuM punarAvartana nathI karyuM. tyAM mAtra hindI 'cUMdarI, cUnarI' sarakhAmaNI mATe ApyA che. 'cUMdaDI'nuM jUnuM rUpa 'cUnaDI' (jema 'parNa' prAkRta 'panna', jUnI guja. 'pAna' + DuM ='pAnaDuM', pachI pAMdaDuM). amadAvAda 25 me 1988 leTina tenur jU--phreMca tendre =tender jU.aMgre. thonar > thunder paMcadaza > pannarasa, pannaraha > paMdara, (vaidika) sUnara > sundara; hindI bolIomAM 'Da'no uccAra '2' tethI 'cUnarI'. A 'cUnarI' 'cUnaDI' e 'cUnI'nuM laghutAvAcaka rUpa che. 'cUnI', 'cunI' (uccArabhede'cunnI')no eka artha hindI kozomAM mANeka ke evA bIjA ratnano jhINo TukaDo' ema noMdhelo che. A uparathI ja nAkanI 'cunnI' ke 'cUka'. 'cunarI'no paNa eka artha 'cunna' ke 'lAla raMga kA nagInA' Apela che. have 'cUnarI' ke 'cUMdaDI' eTale 'raMgIna vastra, jenI vacce vacce sapheda TIpakI hoya', ke 'cUMdaDI pADavI' eTale 'jhINAM jhINAM TapakAM ke kANAM pADavAM' evA artho ane e prayogone dhyAnamAM letAM saheje samajAze ke je vastra 52 hIrAkaNI ke evI TIpakIonI bhAta hoya te 'cUnI'- 'cUnaDI'- 'cUMdaDI'- pachI to bAMdhaNI bhAtanA sALu mATe ke tene maLatI sADI vagere mATe samayabhede ane pradezabhede te vaparAto thayo hoya. aMdara cAMdalA jevA TapakAM hoya toye zabdasvarUpane 'caMdra' ke 'cAMda' sAthe kazo saMbaMdha nathI. javAba mATe aMtardezIya bIDyo e ThIka na karyuM. eTalo ya hakka tamAro mArA para nahIM ? kuMdanikAbahena majAmAM haze. setubaMdha ha. bhAyANInA namaskAra 1 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) makarandrabhAI,. vacce tamArI tabiyata ghaNI narama thaI gayAnuM jANyuM hatuM, paNa have sAruM che, ane tame loko keTaloka samaya muMbaI to keTaloka samaya naMdigrAma ho cho ema bhAI ghanazyAma, sureza vagere sAthe avAranavAra vAtacItamAM jANeluM. chellAM thoDAka varasathI 'lokasAhitya'ne saMzodhanadaSTie jovAnuM mAre thAya che, ane e jIvaMta bhAratIya paraMparA vize vAMcavAlakhavAnuM avAranavAra bane che. mAro ghaNo samaya prAkRta--apabhraMza sAhityanI aprakAzita kRtione saMpAdita karI prakAzamAM mUkavA pAchaLa ApavAno rahe che, ane traNeka varasa gujarAtI bhASAnA aitihAsika vyAkaraNane taiyAra karavAmAM, to hamaNAM ekAda varasathI madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM maLatI kathA-vArtAono koza taiyAra karavAmAM samaya kharacAya che, eTale madhyakAlIna bhaktisAhitya, pado, bhajano vagerenA saMzodhana-vivecana mATe bhAgye ja samaya bace che. 'navanIta-samarpaNa'mAM ane anyatra tamAruM bhajanonuM mArgadarzana ane AsvAda karAvatuM lakhANa vacce vacce jouM chuM, paNa pustakAkAre je prakAzita thayuM che te joI zakyo nathI. mArAM dAdImAne ghaNAM vaiSNava ane saMtaparaMparAnAM dhoLa, bhajana, pada, kaMThastha hatAM ane nAnapaNamAM meM vAraMvAra temanI pAsethI sAMbhaLelAM. teo to 1957mAM gujarI gayAM, paNa TheTha hamaNAM mane thayuM ke e badhuM to have lupta thaI rahyuM che to je kAMI mane thoDuMka yAda che te TapakAvI lauM. AthI meM trIzeka jeTalAM dhoLa, garabI, bhajana vagere thoDAMka adhUrAM, thoDAMka pUrAM-- no pATha ane temanA DhALa je rIte mane yAda hatA tenA svarAMkana sAthe (eka mitranI madadathI) prakAzana mATe taiyAra karI chapAvA mokalI ApyAM che, ane mahInAmAsamAM te bahAra 1paDaze. Ano nirdeza huM eTalA mATe karuM chuM ke paradezamAM hamaNAM hamaNAM ApaNA saMta--bhaktonA madhyakAlIna sAhitya aMge khUba UMDANa ane laganathI saMzodhana thaI rahyuM che-- te kadAca tame paNa jANatA hazo. cothI AMtararASTrIya bhAratIya 2 amadAvAda tA. 25-5-88 1. hira veNa thAya che re ho vaMnamAM' saM. harivallabha bhAyANI, prakA. gu.sA. akAdamI, I. 1988 setubaMdha Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMparAgata bhaktisAhityane lagatI pariSada sapTembara 1 thI 4 kembrija khAte maLI rahI che, ane e viSayamAM kAma karatA thoDAka aMgreja, phrenca ane jarmana vidvAno sAthe mAro saMparka che. emanA kAma uparathI mane hamaNAM vicAra Avyo ke gujarAtanA madhyakAlIna padasAhityano je vipula rAzi che tenI noMdhaNI, sarvekSaNa ane jarUrI prakAzana mATe ApaNe prayAsa karavA joIe. e dizAmAM kazIka vyavasthita yojanA karavA huM vicArI rahyo chuM - prayAsa karatAM, kAma karanArAonI ane dhananI vyavasthA karavI evI muzkela nathI. e ja rItanI bIjI eka yojanA atyAre grAmINa gujarAtamAM je bhajana gAvAnI ane bhajanamaMDaLInI paraMparA che te dasavIza varasamAM lupta thAya te pahelAM te vizenI mAhitI- kyAM, kayA kayA bhajana, kevA DhALamAM, jyAre konAthI gavAya che, tenI gAmavAra, komavAra, pradezavAra, noMdhaNI saMgrahIta karI levI joIe. niraMjana rAjayaguru jevAne kAma soMpavuM joIe. mAre varasamAM betraNavAra muMbaI javAnuM thAya che. tame tyAM ho e arasAmAM joga thaze to nirAMte maLavAnuM mana che. bhAI niraMjana rAjayaguru hamaNAM thoDAka samaya pahelAM tamArI pAse rahI gayA ane ghaNA rAjI rAjI hatA. temanI "Urmi-navaracanA'mAM prakAzita thatI harijana ane anya bhajanikone lagatI noMdho meM hamaNAM perisa yunivarsiTInI adhyApikA Do. mAlijha (emaNe narasiMha mahetAnA padono pheMca anuvAda prakAzita karyo che, ane puSTimArgIya paraMparAmAM gavAtAM dhoLa vize eka moTo saMzodhanalekha hamaNAM prakAzita karyo che)- emane pahoMcADI. teo hamaNAM gujarAtanA muslima bhajanasAhitya (ginAnanA sAhitya) para saMzodhana karI rahyAM che. tamAruM lekhanakArya to satata cAlatuM hoya che. naMdigrAmanI yojanAnI kevIka pragati che? ahIMnA pramANamAM tyAM garamI ochI ane zAMti ghaNI haze. anukULatAe lakhazo. ha.bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 (3) makarandabhAI, 'rAmasabhAmAM ame ramavAne gyAMtAM' e padanuM vivecana tame kazeka karyAno mAro khyAla che- jo e lekha saMgrahamAM AvI gayo hoya to saMgrahanuM nAma jaNAvazo-- meM tene mArA dhoLa--garabI--saMgrahamAM lIdhuM che ane tenA pATha upa2 je noMdha lakhI che temAM nirdeza karavo che. --- amadAvAda tA. 27-5-88 ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) naMdigrAma 31 me, 88 priya bhAyANI sAheba, tamAruM kavara maLI gayuM ne Aje po. kA. maLyuM. tame to mane snehathI bhIMjavI dIdho. "cUMdaDI'nI vyutpatti viSenuM tamAruM maMtavya meghANInA patronI prastAvanAmAM lauM ne ? javAbI InphanDa mATe kAna pakaDuM chuM. ane have vadhu takalIpha ApavA mATe kyAMka paravAno maLI gayo hoya ema mAnuM chuM. "rAmasabhAmAM..' vivecana bhajanarasa' nAmanA saMgrahamAM pragaTa thayuM che, 'navabhArata prakAzana taraphathI chapAyuM che. mArI pAse ahIM nakala nathI, nahIM to mokalI Apata. dAdImA je dhoLa, bhajana, pada gAtAM te tame svarAMkana sAthe pragaTa karo cho jANI ghaNo AnaMda. ahIM "naMdigrAmamAM dhAmA nAkhI A haNAI-taNAI jatI dolatane saMgharI rAkhI savAI jIvatI karavAnA manoratha che e aMge vigate pachI. makarandanA vaMdana setubaMdha Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5). nadigrAma 1 jUna 1988 priya bhAyANIsAheba, tamArA patrano javAba lakhavA besuM tyAM pAMca pustako-pAMca dIvA cetAvI gayA. thayuM ke saMzodhana to tamAruM gauNa kArya che, mULamAM sattva ne saundaryanI zodha che. "RcAmAdhurI', "kAlidAsa-vaMdanA', "kRSNa--kAvya", "bhAratIya saMskAraparaMparA ane ApaNe', tathA "bhASAsAhityanuM prANasaMkaTa' A badhAM pustakomAM cetananI upAsanA ane jyAM jyAM cetana haNAya che tyAM upajatI ciMtA joI zakuM chuM. bhAI, tame eka navI keDI kaMDArI ApI che. have tenA para yAtrIo pagalAM mAMDatA thAya e jovA huM jhaMkhuM chuM. bhUtakALane gauravamAM ApaNe kheMcI javA nathI mAgatA paNa pathikRt, draSTAo pAsethI bhAtuM bAMdhI vadhu UjaLA bhaviSyanuM nirmANa karavA mathIe chIe. 'naMdigrAma' pAchaLa Avo ja eka nAnakaDo pathadIpa pragaTAvavAnI icchA che. - tamArAM ghaNAbadhAM mahattvanAM rokANomAMthI samaya phALavI ahIM thoDA divasa Avo ema kahevAnuM mana thaI jAya che. mArI pAse abhyAsanuM jhAjhuM bhaMDoLa nathI paNa mahAajJAtanA aNaciMtavyA dhakkAthI jANe samudramAM pheMkAI gayo hato tyAre keTalIka anubhUtinA jhabakArA thaI gayA. vyaktigata anubhavone jayAM sudhI vaizvika- sarvadezIya, sarvakAlIna- marsIjanono Teko na maLe tyAM sudhI ene svIkAravAnuM mAruM mana nA pADe che. ane ApaNA vyaktipUjaka deza mATe to savizeSa. siddhonI vANImAM, saMtonAM bhajanomAM ane pUrva tema ja pazcimanA svastha ciMtakonI samatola jIvanadRSTimAM mane aNasArA maLatA gayA. kArla jaMge, tenI AtmakathA "Memories, Dreams, Reflections' mAM "Confrontation with the Unconscious' e prakaraNamAM je vaijJAnika draSTi ne Atmazodhakane bhAge AvatI "sImolaMghana' pachInI sRSTi AlekhI che te mAre mana arjunanA matsyavedha samI che. A baMne pallAM samAna nathI rAkhI zakatA tene bhAge koI ' ne koI rUpe vikalAMga thavAnuM ne nizAna cUkI javAnuM Ave che. ApaNe mATe saMzodhanane pagale pagale bodhana jAgatuM Ave to ja emAM prANano praveza ke jIvanano saMcAra. tame to AvI upAsanA karo ja cho eTale setubaMdha Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e viSe vadhu nathI lakhato. mAtra eTaluM kahIza ke bhASAvijJAna bhASAnuM gomukha ughADavAnI dizAmAM ApaNane laI jAya to uttaravAhinI gaMgAnuM tyAM ja kAzIdhAma. ApaNe bhASA, zilpa, citra, saMgIta dvArA amUrta tattvane kevI rIte mUrta karatA AvyA chIe tenI rasamaya yAtrA ApaNAmAM ja UMDe paDelA amUrtane pragaTa kare tyAre tenI sArthakatA. A mATe ApaNI potAnI cetanAnI sapATI badalyA vinA kAma saratuM nathI. dAdImA je dhoLa, kIrtana, pada gAtAM tenAM asala DhALa ne sAcI vAcanA ApaNe prakAzamAM lAvIe. paNa A pado gAtAM temanA moM para je ujAsa ne ullAsa patharAI jato e kyAMthI lAvIzuM ? bhAI, e dhabakAra jhIlavAnI ane samAjamAM jIvatA karavAnI manISA che. A sAthe bUka-posTathI eka yojanAnI rUparekhA mokaluM chuM. e aMge zuM thaI e sUcavazo. ApaNe tyAM nidAna, saMketa, kUTavANI, sabhyAbhASA ke "ulaTa sAdhanA'nI kUMcI hAtha lAgatI nathI. vAkunI samyapha upAsanAmAM e to vIjaLInA camakArA jevI gADha aMdhakAra bhedatI jAya che. paNa "sabada vido re avadhU, sabada vido' e gorakhavANI sAMbhaLavA koNa taiyAra che ? mArAM traNa pustako 'garbhadIpa', 'tapovananI vATe' ane "bhajanarasa' tamane mokalavA mATe prakAzakane lakhuM chuM. 'ta.vA.'mAM chApabhUla ghaNI rahI gaI che. enAM prapha nahoto joI zakyo. cAlo tyAre, avakAze lakhazo. kundanikA vaMdana pAThave che. makarandanA vaMdana 1. pariziSTamAM juo. setubaMdha Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amadAvAda tA. 4-6-88 makarandabhAI, tamane mokalelAM mArAM lakhANonA tame karelA svAgatathI khuzI thaI. sAMsArika vinAzane khALavA, pUrane pAchuM vALavA tame to varasothI tamArI rIte kAma karo ja cho. AcAra/vyavahAra, vicAra/pracAra ane zikSaNanI kakSAe vividha jUtho, saMsthAo, vyaktio vaDe AsthA niSThAthI pravRtti thatI raheze tenuM nakkara pariNAma Avaze ja. saMta-RSi-sadanano pAThyakrama tame barAbara vicArIne goThavyo che : bhajanika ane AkhyAnakAranI tAlIma veda-upaniSada-purANanuM marmadarzana ane upAsanA, tulanAtmaka, dharmadarzana- e dvArA samagra bhAratamAM saMskAraparaMparAnI jALavaNI, vikAsa, poSaNanI dizAmAM AgaLa vadhI zakAze. A mATe jarUrI adhyApako, vidyArthIo ane prabaMdhakonuM Ayojana e anekono saMyukta prayAsa ane sahakAra mAgI le che. tame ane tamArA sahayogIo A bAbatamAM keTalAka samayathI kAryazIla hovAno mAro jhAMkho khyAla che. ApaNA A patravyavahAranI pahelAM ja mane evo vicAra Avelo ke varasAda pachI becAra divasa tIthala javuM - mAre koI vAra tyAM javAnuM banyuM nathI. to anukULa samaye, tame naMdigrAma ho tyAre e goThavIza. muMbaI himmata jhaverI, karazanadAsa mANekanI smRtimAM mANakalAkendranI yojanAe have kazuMka nakkara svarUpa ApavA sakriya banyA che. mArI daSTie AvI pravRtti mATe muMbaI yogya sthaLa nathI. paNa temano paNa tamArI yojanA sAthe sahayoga phaLaprada nIvaDe. umAzaMkarabhAI sAthe vAta thaI ke hamaNAM tIthala hatA tyAre tamane maLyA hatA. "cUMdaDI'nI vyutpatti vizenI noMdhane tame jarUra pramANe upayogamAM lezo- kazo ja vAMdho na hoya. yuganA manovijJAna paratve tenA Shadow nA khyAlanI vartamAna hiMsAvRttinA saMdarbhe prastutatA carcato eka abhyAsalekha hamaNAM jovAnuM thayuM. tenI nakala tamane mokalIza- kadAca tamane rasa paDaze. kuzaLa hazo. - ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) makarandrabhAI, bhajana vagerene lagatAM tamArAM hamaNAMnAM pustako jovAnuM manamAM to keTalAka samayathI hatuM ja, paNa tenuM mUrata jyAre Avata tyAre. tamArA patre e murata sAdhI ApyuM. Aje 'bhajanarasa', 'tapovananI vATe' ane 'garbhadIpa' maLyAM. tarata to 'bhajanarasa'nuM tamAruM prAstAvika, 'koLIbApA' ane 'rAmasabhA'nuM 'udghATana'-- eTaluM ja vAMcIne A lakhuM chuM. 'bhajanarasa'mAM tame moTuM kAma karyuM che. bhajanano 'asalI DhALa' ane 'aMdaranI Arata' ne tame kahyA pramANe pAyAnI vAta gaNI hota to 'narasiMha mahetA : AsvAda ane svAdhyAya' (saMpA. raghuvIra caudharI)mAM je kRtaka AsvAda-mUlyAMkana thayAM che temAMthI bacI zakAta. amuka bhajananA pravezadvArathI tenA lagolaganA, mAlakhajAnA bharelA oraDAomAM tame DokiyuM karAvyuM che-- akSaya bhaMDAra kholI Apyo che. A dizAnAM darzana karavAnI mArI vRtti jAgI, te hamaNAM ja kema jAgI ? evA praznano kazo sIdho khulAso na maLe to dhArmika paraMparA pramANe satkarmanA udayane jaza ApavAmAM evo kazo 'buddhidroha' thato lAgato nathI ! amadAvAda tA. 9-6588 'navanIta-samarpaNa'mAM navA aMkamAM anila jozInAM saMsmaraNa vAMcyAM. DUbI gayelI (ke ApaNe saue DubADelI) sonAnI dvArakAnI smRti to vAgoLIe ! 'bhajanarasa' tathA bAkInAM pustaka vahelI anukULatAe vAMcI jaIza. AturatA che. kuzaLa hazo. 1. 'grISmamAM makarandanuM phaLiyuM' le. anila jozI, 'navanIta-samarpaNa', jUna, 1988 setubaMdha ha. bhAyANI 9 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) naMdigrAma 20 jUna 88 priya bhAyANI sAheba, tamane 'bhajanarasa'mAM rasa paDyo tethI AnaMda. "tapovananI vATemAM anartha karatI eTalI chApabhUlo ke hAthamAM letAM zarama Upaje che. mArAthI mAMdagIne kAraNe prUpha na jovAyAM ne presa-mUpharIDare ja karyuM te svIkArI levuM paDyuM. Ave eka prasaMge svAmI AnaMde patramAM lakheluM muktaka yAda Ave che. kahuM : "The world will never adjust itself to suit your whim to the letter, something must go wrong, your whole life long and sooner you know it the better.' Ama jagata samatAnA bodhapATha ApatuM rahe che. bhajano asala DhALamAM ne bane teTalI zuddha vAcanAmAM vahetAM thAya ene mATe bhUmikA baMdhAI gaI che. Arthika rIte paNa vAMdho nahIM Ave evuM lAge che. pachI e viSe vigate lakhIza. hamaNAM mahemAno mulAkAtIono meLo jAmelo eTale A Tahuko jarA moDo. kuzaLatA cAhuM chuM. makaraMdanA vaMdana 10 setubaMdha Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) 7 julAI 1988 priya bhAyANIsAheba, ApaNAM dhoLa--pada-bhajananA dhULa khAtA bhaMDAranI bhALa levAnuM ane tenI noMdhaNI--jALavaNI karavAnuM guja. akAdamIne sUjhyuM tethI AnaMda. likhita paraMparAne agrimatA ApI maukhikane bIje tabakke hAthe dharavAnuM kema rAkhyuM ? mudrita-hastalikhita prato thoDAM varasomAM nAza nahIM pAme, paNa jenA kaMThamAM pAMcaso--sAtaso dhoLa--pado-bhajano haze e to have vidAya levAne Are beThA haze. ane vaLI mULa DhALane pachI kyAM gotavA jaIzuM ? mATe mAruM namra sUcana to eTaluM ja ke, vahelAmAM vahelI take jyAMthI bhALa maLe tyAMthI A vANI dhvanimudrita karI levI joIe. mArI sAme ja keTalAka kaMTha zAMta paDI gayA, jenI halaka ne asaliyata have gotI nahIM jaDe. saMdarbhasUci to barAbara che. pahelI paMkti--mukhaDe ne nAmAcaraNathI pUchaDe bhajana jhalAI jaze. paNa AnI sAthe sAthe bhajana--vANImAM AvatA viziSTa zabdaprayogo, sAdhanAlakSI saMketo tathA te samayamAM pracalita rUDhiprayogo darzAvatI paMktionI, raciyatAnA nAma sAthe sUci taiyAra karI lIdhI hoya to sAruM. bhaviSyanA saMzodhakane AvI sUcithI artha samajavAmAM ne bhajana--vaheNanA paraspara prabhAvane pArakhavAmAM ghaNI madada maLaze. atyAre mArA hAtha paranI vAta karuM. akhAnA chappAnI navI vAcanA zivalAla jesalapurAe taiyAra karI che. pustaka presamAM che ne pharmA joI javA mokalyA che. chappo-240 dhyAna mAge che. akho kahe che : 'jyama, veruM mAryuM na bhUle bhoMya.' jesalapurAe vesuM eTale ghorakhodiyuM ne tene mArIne kADhI mUkavAmAM Ave to paNa jamIna(mAM dATelA bALakanA muDadAne khodI kADhI khAvAnI Teva) bhUlatuM nathI, evo artha kADhyo che. u.jo. 'vesuM' bANanuM phaLa (saM. vedhya, ma.veje.) artha kare che. paNa vedhya bANanuM phaLuM kevI rIte hoI zake ? e to vIMdhe, vedhyalakSya- e to viMdhAI janAruM. have AvI arthanI kheMcatANane bAjue mUkI bIjA koI saMte Avo vAkyaprayoga karyo hoya te jovA maLe to sarakhuM sUjhI Ave. niSkuLAnaMdanuM eka pada che ke pRthvI jevuM veDuM hoya to te sahelAIthI viMdhAI zake. meM e pada noMdhapothImAM utAryuM che paNa atyAre hAthavaguM nathI. pachI zodhI mokalIza. veDuM eTale nizAna. akho to 'bhASAne zuM vaLage bhUra' kahI setubaMdha 11 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkaraNa, nAma--vizeSaNa- kriyApadane potAnI rIte phAvyuM tema ramADe che. mArA mate to ema bhAse che ke jema (tIra) mAryuM hoya ne bhoMya jevuM veDuM hoya to te nizAna na bhUle'. ema vyApaka brahmanI prApti sahaja che. veDuM mAryuM eTale nizAna pADyuM evo artha paNa thaI zake che. kabIranI eka sAkhI che ('kabIra', hajArIprasAda, pAnuM 346): 'tata takAvata tike rahe, sake na vejhA mAri, sau tIra khAlI pare, cale kamAnI DAri.' A prakAranI paMktio judA judA saMtonI vANImAM maLI AvatI hoya to tenI yAdI banAvavA jevI. jyAre ATaluM moTuM kAma upADIe tyAre sAthe prathama ane chellI paMkti uparAMta AvI paMktio tAravI levI joIe. bhajanono jeno abhyAsa che tenI AMkhe to AvI paMkti tarata UDIne vaLagaze. AvuM ja bIjuM bhajanomAM AvatA dRSTAMtonuM che. 'sata kerI vANI'nI prastAvanAmAM (pAnuM pa6-58)A aMge meM lakhyuM che. AvA Literary allusions paNa tAravI levAM ne bane to enI kathA paNa ApavI joIe. ene jANyA--nANyA vinA bhajano aspaSTa rahI jaze. ghaNIvAra eka ja pada, bhajana ke dhoLa vividha rIte maLI Ave che. mAtra DhALa badalAya che. thoDA divasa pahelAM eka mitra, nAgajIbhAI AvelA. temaNe eka dhoLa gAyo, tarata ja e ja dhoLane garabAnA DhALamAM gAI saMbhaLAvyo. A baMne pracalita che. meM enI keseTa utArI lIdhI che. A sAthe jarA cakhaNI mokaluM chuM. tamane AnaMda thaze ke 'naMdigrAma'mAM besI jhINI saravANI to vahetI karI dIdhI che. be divasa pachI AsapAsanAM gAmonA thoDA bhajanikonuM milana rAkhyuM che. AvatA oNgasTanI 15-16-17 eka zibira jevuM goThavyuM che. bhajananA jANakA2, bhajananA gAyaka ane svaraniyojaka saMgItakAra ema traNa prakAranA mitrone bolAvyA che te sAthe sthAnika bhajaniko paNa bhAga leze. A traNa divasomAM bhajana-pravRttinuM eka DoLiyuM taiyAra karI kADhIzuM. da.guja. yuni.nAM, 'niraMtara abhyAsa'nA niyAmaka nAnubhAI jozIe vyavasthA ne kharcano bhAra upADI lIdho tethI rAhata thaI. A vakhate tame ahIM ho to mane khUba game. paNa A to badhuM atyAre prAraMbhika avasthAmAM che. bhajananA abhyAsa ane tenA prAyogika svarUpanuM kAMIka mALakhuM baMdhAze tyAre to tamane sAda pADyA vinA nahIM rahI zakuM. 1. pariziSTamAM juo. 12 setubaMdha Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guja. sA. akA.nI yojanA kyAre amalamAM Ave che ? avakAze lakhazo. bhAI, A navo phaNago, A samaye kema phUTyo te samajAtuM nathI. e kadAca zivane mastake zobhatI bIjano phaNago haze. kAvyarasathI bharyo bharapUra tamAro ASADhI megha have pelA kalyANakarane caraNe namavA ne zamavA mATe uttarAbhimukhI kailAsayAtrAe UmaTI paDyo lAge che. aMte to vItarAganI rasamayatA vinA amRtanuM pAtra bharAtuM nathI. A bIjalekhA ApaNA samagra astitvane ujAsa ne ullAsathI bharI do. eka kAvyakaDI yAda Ave che. 'digaMbare2 jaTAya lukAya zizu cAMdera kara, Alo tAra bharabe AmAra ghara, torA saba jayadhvani kara !' dhoLa : garabo rAme te garabo koriyo sItAjI ramavAne jAya re, ramatAM ne rahyuM lAgiyuM mana kAMcaLiye jAya re, koNa sIvaDAve mujane kAMcaLI koNa laDAve lADa re, nathI sAsariye nathI sAsarA nathI mADIjAyo vIra re rAma sIvaDAve mujane kAMcaLI lakhamaNa laDAve lADa re- (Ama AgaLa vadhe che. have enuM garabAmAM rUpAMta2) rAme te garabo koriyo re bahucarA, sItAjI ramavA jAya. ramatAM te raDhayuM lAgiyuM re bahucarA, mana kAMcaLiye jAya. (dhoLanI paMktio ja bahucarA zabda umerIne DhALa badalAvI garabA rUpe vahetI karI che. AvuM bIjA dhoLa, garabAmAM thayuM haze ?) setubaMdha tamAro makaranda ma. 13 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) amadAvAda tA. 12-7-88 makarandrabhAI tamArA snehabhAvabharyA patrathI AnaMda thayo. ucca zikSaNanI je paraMparAmAM mAruM ghaDatara thayuM tethI ApaNA atItanAM bhASA-sAhityanI aprakAzita sAdhanasAmagrIne prakAzamAM lAvavAnA kAmamAM ja atyAra sudhI lAgI rahevAnuM mAre banyuM. bhAratanI potIkI Aje paNa jIvatI-zvasatI sAMskRtika paraMparAne cikitsaka dRSTie jovA jANavA tarapha dhyAna na gayuM. chellAM traNacAra varasathI Adhunika pazcimano rAkSasa badhuM ja haDapI rahyo che. gAMdhI, TAgora jevA nAmazeSa jANe ke banI rahyA che, ApaNe ApaNe be traNa peDhImAM ja kadAca maTI jazuM evuM spaSTapaNe vartAvA lAgyuM. eTale tamArA jevA varasothI je karI rahyA che te kAryamAM moDemoDe paNa thoDuMka thaI zake to karavAnA "zubhakarma'no udaya thayo ! guja.sA.akAdamInA mahAmAtra DaoN. hasu yAjJikane meM pada-dhoLa-bhajana va.nI paraMparAnI noMdhaNI-meLavaNI aMge eka prAthamika kAmacalAu darakhAsta mokalI. DaoN. yAjJike temAM UMDo rasa lIdho ane akAdamInI sthAyI samitie e yojanAno prastAva maMjUra karyo. "zabdasRSTi'nA julAI-aMkamAM A vize noMdha tamAruM kahevuM amArA dhyAnamAM ja che - bhajana-sAhityanI sarvAgINa noMdhaNIne agratA ApavI, paraMtu vizvasanIya, vyavasthita ane samayasara kAma karI ApanAra kayAM zodhavA ? mudrita padasAhityanI sUci gharabeThAM karAya - ane kazuMka nakkara pariNAma tarata batAvI zakAya. taMtro AvA saMzodhanamAM Aja rasa le, kAle vahIvaTa badalAya to kharacano prabaMdha na kare. eTale kAma thAya teTaluM karavA mAMDavuM e daSTie ja likhita sAhityanI sUci karavAnuM zarU karyuM che - e mATe paNa coksAI ane niSThAvALA kAryakaro meLavavAnI samasyA che. jIvaMta bhajanaparaMparAnI noMdhaNI jANakAra dvArA vizALa ane lAMbAgALAnuM kSetrakArya mAgI le che ane enuM Ayojana barAbara thAya to ja nakkara ane samayasara pariNAma Ave. A aMge tamArI sAthe vicAravimarza karavo anivArya che. 14 setubaMdha Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tame oNgasTa 15-16-17 bhajanaviSayaka zibiranuM Ayojana karI rahyA cho jANI ame ghaNA utsAhita thayA. mArI bhajano ane bhajinakonI jANakArI zUnyavat. e vyApaka paraMparAnAM sarvekSaNa-noMdhaNI kyAMthI, kaI rIte zarU karavAM eno pahelo nirNaya karavo paDe. aneka sthAno, saMpradAyo, bhajaniko : ghaNuM samAna hoya, keTaluMka AgavuM hoya; kaMTha, DhALa ane halakanI guNavattA UMcI hoya tene noMdhaNI mATe agratA ApavI joIe. ane e tamArA jevA jANakAra ja batAvI zake. ame - DaoN. yAjJika ane huM tamArA bhajanizibara mATe AvavAnuM vicArI rahyA chIe. te veLA gavAtAM bhajana TeIpa para dhvanimudrita karavAno prabaMdha thaI zake kharo ? guja. sAhitya akAdamInI Avo keseTa-saMgraha karavAnI yojanA che. A saMbaMdhamAM DaoN. yAjJika tamane traNacAra divasamAM patra lakhaze. A samaye tamArI sAthe A saMbaMdhamAM carcA karI salAhasUcana rUbarU meLavI zakAze. 'vejuM'nuM tamAruM arthaghaTana pratItikara che. vizeSa to bhajanaparaMparAmAM rUDha padAvali ane prayogonI jarUrI jANakArI vinA phUTa lAgatA zabdAdinuM arthaghaTana aTakaLiyuM ane adhdharatAla rahevAnuM. dAdU dayALa para saMzodhana karI rahelI jarmana viduSI monikA Tila-horramAne padomAM maLatI rUDha padAvalino Coneordonel banAvavo atyaMta jarUra hovAnuM kahyuM che, ane pote dAdUnI kRtio parathI evo koza banAvI rahI che. A bAbatanI noMdha meM 'kRSNakAvya'nA 83mA pRSTha para ApI che te jovA vInatI che. tame dhoLa, garabI, bhajananI aMdaroaMdaranI paraMparAgata ApalenuM eka sUcaka udAharaNa tamArA patramAM TAMkyuM che. e muddo A viSayanI taratapAsamAM satata dhyAnamAM rAkhavAno raheze. (1) sUcIkaraNa (2) samagra pAThanuM saMpAdana (3) svarAMkana, (4) prANavAna racanAonA saMcaya temanA pAThya ane zrAvya-geya svarUpamAM (5) itihAsa ane tulanA para AdhArita adhyayana, (6) bhAratIya anya prAdezika paraMparAnA saMdarbhamAM tulanA ane mUlyAMkana, (7) paraMparAne Adhunika jIvana praNAlI sAthe saMlagna karavAnA upAyo - kAMI AvA krame A kAmamAM AgaLa vadhavAnuM raheze ema lAge che. tamArI nirdhArita bhajana-zibira mALAno pahelo maNako bane ema ApaNe icchIe. kuzaLa hazo. setubaMdha - ha.bhAyANInA namaskAra 15 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) AtmIya bhAI, tame AvavAnuM vicArI rahyA cho ene saMbhava hoya to AcaraNe ja gati Apajo. hasubhAI yAjJika AvI zake to ghaNuM ja sAruM. A patra vaLatI TapAle e mATe ke 15mI oNgasTa badalI 13-14-15 tArIkha zibiranI rAkhI che. sthAnika bhajanikone e divasomAM rajAnI sagavaDa rahe eTalA mATe tArIkho badalAvI. gaI 9mI tArIkhe ahIMnA bhajanikonuM milana goThavyuM hatuM. atyaMta prAthamika sthitimAM ugAvo che paNa kheDune to be lIlAM taraNAM dekhAya toya manamAM TADhuM varatAya. tame 12mI sAMja pahelAM AvI pahoMco evuM goThavI zako to sAruM. 16 ahIM maLanArA mitromAM aruNa bhaTTa (bhUdAnasevaka ne bhajanika--gAyaka) amubhAI dozI (saMgItakAra, svarakAra)jayendra trivedI (bhajana- rasika) niraMjana rAjyaguru (tamane paricita, kharo bhajaniyo) takhatadAna roDiyA (bhajananA jANakAra ne gAyaka cAraNamitra) ane da.guja.yuni.nA nAnubhAI jozI che. bhajanane cALavA, jALavavA ne pharI lokajIbhe caDAvavA mATe zuM thaI zake tenI prAthamika vicAraNA karIzuM ne kAryakrama ghaDI kADhIzuM. tame sarvAMgI vicAraNA lakhI che te ApaNe sAthe besI carcIzuM. thoDIvAra pahelAM pannAbahena adhvaryu AvI gayAM. temaNe kahyuM ke temanA dAdAe temanI jJAtimAM lagnaprasaMge gavAtAM gItonuM pustaka AjathI lagabhaga so varasa pahelAM pragaTa kareluM ne jJAtimAM ghera ghera pahoMcADeluM vinA mUlye. e jarjara pustaka temanI pAse che. paNa enA DhALa have koIne gharamAM AvaDatA nathI. eka dUranA kAkI che te gAya che evuM sAMbhaLyuM che. meM kahyuM ke bhagavAna kAkImAne taMdurasta dIrghAyuSa Ape paNa TeiparekorDara laIne saveLA temanI pAse pahoMcI jAo to sAruM. 'Trust in God and keep your powder dry.'- pelI copaDI to kAla maLaze, pelo kaMTha kyAre ? mArI A ja ciMtA che. ApaNe to bhAI, moDo moDo pa2 (paNa) ghaTATopa megha maMDANo ! kaMTALo nathI Avato ne A mArA pattarathI ? eka dUho : 'vyAsa paNa vAMcI na zakyA, prema hUMdA purANa, i lohInAM lakhANa, koI bhedu ja vAMce bhUdharA. .. naMdigrAma 14 jUlAI '88 makaranda setubaMdha Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) 16 julAI '88 amadAvAda makarandabhAI patra, kAryakramanI mAhitI, bhAvabhInuM notaruM maLI gayAM. bhAre varasAdathI rastA dhovAI gayA che, chatAM vAhana mATe koI bhAre muzkelI jo nahIM hoya ane nIkaLIe tyAre joradAra varasAda nahIM hoya to ame ahIMthI 12mI tArIkhe bapore nIkaLIzuM. hasubhAI paNa tamane lakhavAnA che. sArAM kAma ADe vino hoya che. toye AmAM e nahIM naDe evI zraddhA che, ane bhajanotsavanA bhAvakavRMdamAM ame paNa bhaLazuM. kuMdanikAbahena ane tame sau taiyArImAM vyasta hazo. bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) AtmIya bhAI, tame ane hasubhAI yAjJika Avo cho tenI vadhAmaNI. hasubhAIno patra 'zabdasRSTi'mAMthI sUcikaraNanI yojanAnuM kataraNa baMne maLyAM. ahIM ApaNe je muddAo carcavAnA che teno paripatra maLI gayo haze. maLIzuM tyAre vadhu. tame moTa22ste AvavAnA cho e mATe thoDuM dizAsUcana. amadAvAda- valasADa nezanala hAIve para valasADa-dharamapura jato sTeTa hAIve Ave tyAM DAbI tarapha vaLavAnuM. barAbara 20 ki.mI.nI nizAnI para sTeTa hAIvene aDIne ja 'naMdigrAma' AveluM che. svA ga ta m. naMdigrAma tA. 257-88 ApaNA bhajana--zibiramAM pacAseka bhajano gAvA mATe cUMTI kADhyAM che. temAM narasiMhamIrAM--mULadAsa--akho tathA bIjA saMtonI bhaktinI vANI, nAthaparaMparA ne bhANa--ravi--mo2A2 tathA anugAmIonI vANI temaja mAragI, muslima saMto ne khojAkomanA 'ginAna'nI vANImAMthI pasaMdagI karI che. tenuM dhvanimudraNa jarUra karI zakAya. A nAnakaDA milanamAM to becAra gAyako Avaze. A bhajano bIjA keLavAyelA kaMThethI paNa sAMbhaLavA maLe eTalA mATe eka bhAIne meM tene TeIpa karI levA mATe saurASTra mokalyA che. AjakAla AvI paNa jaze. 'rAmasabhAmAM--' ApaNe beThaka jamAvI zakIzuM. agAuthI sITa 'rIjavaDa' karAvI rAkhI. 1. pariziSTamAM juo. 18 hA, 'kRSNa--kAvya'mAM tIla horramAne karelAM saMzodhana viSe vAMcI gayo. ApaNe jene sAva sthAnika ne dezI taLapadI choDavAM mAnIe chIe enAM mULa cheka uttara bhArata ne baMgALane cheDe aDatAM joI zakIzuM. bhASAnI najare kabIra gorakha--sarahapAdane khabhe caDIne beTho haze to sarahapAda veda--upaniSadanA RSino paDagho pADato haze. e ja zabdo, e ja bhAva-- mAtra samayanA pravAha sAthe navatara ghATa pAmelA. gaMgAno pravAha aMte zivanI jaTAmAM samAya evo mAmalo che. setubaMdha Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mane eka vAtano ghaNo AnaMda che ke tamAruM prAkRta-apabhraMzanuM parizIlana siddhonAM amRtaphaLa cAkhaze ne cakhADaze. "svayaMbhUno rasAsvAda "sarahapA'nA mahAsukha'mAM oLaghoLa thaI jaze : alio, dhamma-mahAsukha paIsaI, lavaNI jimi pANIti vilijjaI'. maLIzuM tyAre. kundanikA vaMdana pAThave che. makaranda setubaMdha Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) AtmIya bhAI, bhajana-milana pachI becAra divase ja mArI tabiyata bagaDI. hRdayanA dhabakArA aniyamita thaI gayA. pachI to davA, saMpUrNa ArAma ne lakhavAvAMcavAnuM baMdha--AvI nobata vAgI ne tamane, tame AvyA teno AnaMda vyakta karavAnuM ye mArAthI banI na zakyuM. have gADI rAge caDavA mAMDI che eTale ATalA divaso pachI tamane ane hasubhAIne A lakhI zakuM chuM. tame baMnee mArI nAnI kSitijone vistaratI karI temAM mArA mananuM paMkhI pAMkho phelAve che ne gAna gAtuM jAya che. AvA ekAda milananI phaLazruti to zuM gaNAya ? paNa saravANI vahetI thaI che. A milana--prasaMge AvelA naTubhAI joSI thoDI keseTa UtArI ApI gayA. je pacAsa bhajano--judI judI paraMparAnAM meM cUMTI kADhelA tene keseTamAM UtArI levA mATe te prayatnazIla. amarelI pAsenA gAmanA eka sAdhu bhIkhAdAsa pAse jUnI vANIno bhaMDAra che tenI thoDI prasAdI naTubhAI lAvelA. bIjuM kAnajI bhuTA bAroTa lokakathAkAra che paNa sAthe bhajano mULa DhALamAM sArAM gAya che. temane kaMThe baso bhajano rame che. temaNe eka keseTamAM ja thoDAM bhajano ne saMdezo pAThavyAM. eka to sAcA motI jevuM bhajana ApyuM. isaradAnano 'hirarasa' jANIto che ne temanI raNachoDarAyanI bhakti paNa jANItI che. A cAraNa kavi mArgI-- saMpradAyanI AratI race te navI vastu. kAnajIbhAIe A AratI keseTamAM gAI saMbhaLAvI, ApaNane bhaLAvI. eka navuM pageruM nIkaLyuM. AvI 'AratI'ono ja khAsa judo saMgraha karavo joIe. temAM upAsanAnA vividha prakAro jANavA maLaze ne AdAnapradAnanA keDA pArakhI zakAze. 20 naMdigrAma tA. 23-9-88 mArI pAse jUnAM nANAMno khe2Ico paDyo che. pAMca-cha abhyAsaniSTha juvAno maLe to pAyAnuM kAma thAya. niru, gohila ne maeNnojane thoDuM soMpyuM che. keTaluMka UgI nIkaLe to jovAnuM rahyuM. paNa ahIM jhAjho samaya koI rahI zake evuM maLe to kAMIka nIpaje ema lAge che. sthAnika bhajaniko maLavA Ave che. nAto baMdhAyo. tamane ane hasubhAIne A yAtrAmAM sAthe anubhavuM chuM. kuzaLatA cAhuM chuM. avakAze lakhazo. makarandanAM vaMdana setubaMdha Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) makarandabhAI, tamAro snehabhAva-bharyo patra maLyo. traNa divasanA bhajana-zibiramAM tamAro ghaNo parizrama sahevo paDyo jenI tamArI nAjuka tabiyata upara pratikULa asara thaI. tamAro jIvaMta rasa ane jene eka jIvanakArya mAneluM che tene sAkAra karavAnI mathAmaNa--e kAraNe AvA pariNAmano tamane ane kuMdanikAbahenane saheja Dara paNa haze ja - cAlo, taM na zoSayet paNa ghaTatI badhI ja saMbhALa lezo. setubaMdha mAre mATe to naMdigrAmanA traNa divasa avismaraNIya banI gayA. jo daseka varasa pahelAM A dizAmAM najara gaI hota, to tamArA kAmane - bhajana, pada va.nA paraMparAgata, vArasAnuM jatana ane punarujjIvana - meM mAruM kAma karyuM hota. atyAre hAtha para lIdhelI saMzodhana-yojanAo pUrI karavA huM baMdhAyelo chuM. paNa jo eka be aMdarano rasa dharAvatA, samajadAra ane niSThAvAna kAryakara maLI jAya, to traNacAra mAsamAM kazoka samayabaddha ane tabakkAvAra kAryakrama ghaDI kADhavAnuM manamAM che.hamaNAM eka bAju 'bRhat kAvyadohana' vageremAMthI padonuM ane 'jaina gUrjara kavio' ane anya jaina graMthomAMthI dezIonuM sUcIkaraNa cAlu karyuM che. mIrAMnA padonI sUcI paNa banAvavAnuM soMpyuM che. jaina sajhAI je jUnI Dhabe gavAtI tenuM dhvanimudraNa karavAnuM vicAryuM che. rAjakoTathI bhAI niraMjana rAjyaguru ane amubhAI dozIne vahelI anukULatAe ahIM AvI, maLIne bhajana vagerenA dhvanimudraNano kAryakrama vicArI, kaTake kaTake amalamAM mUkavAnI carcA karavA lakhyuM che. tA. 11-12-13 bhAvanagara jaI khoDIdAsa paramAra pAsethI keTalAMka dhoLa, garabI vagere dhvanimudrita karavAnuM nakkI karyuM che. ema kaTakebaTake kAma cAlu to rAkhIe chIe. jo koI eka jaNa samagra yojanAnuM mALakhuM taiyAra karI tene vyavasthita amalamAM mUkavAnuM mAthe le to ja A kAma jhaDapathI AgaLa vadhe. amadAvAda tA. 28-9-88 tamArA A bAbatanA tyAMnA kAmamAM hasubhAI yAjJika, huM tathA guja. 21 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya akAdamI je rIte sahAyaka thaI zakIe te jarUrI sUcavazo. tAlukAvAra ane gAmavAra jUnI paraMparA jALavI rAkhanAra bhajanikonI sUci taiyAra karIne, pachI eka eka vistArane AvarI levo joIe. kazoka AraMbha to tarata ja karavo joIe. huM naMdigrAmathI AvyA pachI traNacAra pustako pUrAM karavAmAM ane bIjAM thoDAMka kAmomAM aTavAyo tethI, tamane lakhI na zakyo to kSamA karazo. jaladI pUro svAthyalAbha prApta karazo. ha bhAyANInA namaskAra 22 setubaMdha Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amadAvAda tA. 17-11-88 makarandabhAI tathA kundanikAbahena, kuzaLa hazo. Aje hasu yAjJika sAthe vAtacIta thaI te saMdarbhe patra lakhuM chuM. bhajanakendrane lagatA TrasTano musaddo tamane hasubhAI hajI mokalI zakyA nathI. akAdamInI miTiMgo, kAryakramo vagere ADe musaddo taiyAra karI mokalavAmAM DhIla thaI che. have becAra divasamAM mokalaze. bhajanonA rekarDiMga vagerenuM kAma paNa hajI jorathI calAvyuM nathI, kemake te mATe eka khAsa saMpAdakanI nImaNUka karIe to ja ekaThI thatI sAmagrInuM saMkalana vagere vyavasthita cale. meM luNAvADA prA. kAnajI paTelane vAta karelI. temaNe jaNAvyuM che ke temanA vistAramAMthI betraNa sAcA bhajanika ane lokagIta-gAyakano temane paricaya che ane teo paNa gAya che. eTale temanI sAthe thoDAka samayamAM thoDuMka rekarDa karavAnI goThavaNa karIzuM. tame paNa AgalA patramAM eka vistAranI samRddha paraMparA bAbata lakhyuM che. hamaNAM TukaDeTukaDe calAvazuM. makarandabhAInuM svAcya ThIka jaLavAtuM haze. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 23 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) tA. 29-12-88 naMdigrAma AtmIya bhAI, patra maLyo che. bhajana-kendranuM mALakhuM goThavAtuM jAya che. meM to mArA svapnAnI bhajana-vidyApITha tarIke ja teno pAyo nAkhavAnuM nakkI karyuM che. eka sarasa jANakAra mitra maLI gayA eTale hiMmata karI. zrI naTubhAI joSI amarelI pAse calAlA gAmanA che. traNeka mAsamAM svaicchika nivRtti laI bhajanonuM taMtra upADI leze. ghaNA bhajanikonA paricayamAM che. thoDA divasa pahelAM ja patra che ke rAmAyaNI ne bhajanika amaradAsa khArAvALA mahA mahinAmAM AvavAnA che temaNe kahyuM che : "1000 bhajana mArI pAse che. darekanA rAga zuddha, pATha zuddha taiyAra che ane huM naMdigrAma rokAI carcA karI badhuM ja ApI daIza.' AvA bIjA bhajanonA bhaMDArInI vAto lakhIza to A patra enAthI ja bharAI jaze. AdivAsI vacce kAma karanArA azvina rAvaLa paNa evA ja sonAnI khANa jevA maLI AvyA. have mULa muThThI cokhAnI vAta. hasubhAIe navA TrasTano musaddo mokalyo paNa navuM TrasTa na karavAnI salAha maLe che. naMdigrAmanA peTA vibhAga nIce ja A pravRtti zarU thAya evo mitrono Agraha che. mArI paNa evI ja icchA che. zrI haribhAI paMcAla AvelA. temaNe Arthika bAbatanI ciMtA na karavAno sadhiyAro Apyo. hasubhAIne A pravRtti mATe madada maLI zake to lakhavA sUcavyuM ne patra temanI sAthe ja ravAnA karyo. oNphisiyala ne aupacArika lakhatAM na AvaDe paNa mahAmAtrazrIne saMbodhI lakhyuM che. adhyApaka mATe nivAsa ane keseTa saMrakSaNa jeTalI jogavAI hAla pUratI thaI jAya to kendranI svataMtra mAMDaNI karI zakAya. tame A dizAmAM kema AgaLa vadhI zakAya e jarA jozo. kuzaLa saMcAlaka maLyA che, bhajana-gAyako asalavArAnA vArasadAra jevA che ne kAco mAla sAro evo taiyAra che. ApaNe temane mAthe chAparuM ne muThThI cokhA ApI zakIe to eka ja jagyAe bharyo bhaMDAra ekaTho thaI zake. rekorDiMga mATe paNa adyatana sAdhano vasAvyAM hoya to mULane vaphAdAra masAlo jALavI zakAya. 24 setubaMdha Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMrakSaNa ne saMzodhana be upara bhAra, sAthe tAlIma ApavAnuM paNa sagavaDa karatAM AgaLa dhapAvIzuM. meghANInA patronuM pustaka lagabhaga taiyAra che. sAtaso pAnAM upara thaze. prastAvanAmAM tamArA patrano upayoga karyo che. cAlIsa varSo pahelAM teNe je bUmo pADelI, cIso nAkhelI- A lokadhanane ugArI levAnI - te Aje paNa ApaNe chAtI phADIne nAkhavI paDe che. Aje to 'naMdigrAma' jevuM eka paDa jAgatuM thatuM Ave che, tyAre ye A hAkala vAyare verAI jaze ? mArI tabiyata jALavuM chuM. kundanikA kAmanA DhagalA nIce. tamane ghaNIvAra yAda karIe chIe. umAzaMkarabhAI AvI gayA tyAre nirue, "koI dekhaMdA, nIrakhaMdA, parakhaMdA, A ghaTamAMInA lalakAra karelA. ApaNe to A ghaTamAM ja amRta bharI beThA chIe. jaya hari ! makaranda setubaMdha 25 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) makaraMdabhAI, umAzaMkarabhAInA javAthI ApaNA saMskArajIvanano eka moTo khaMDa ujjaDa thaI gayAnI lAgaNI thAya che. tame, kuMdanikAbahena, tamArA sahayogIo ane cAhako je rIte ane svarUpe bhajana-vidyApITha ke bhajana kendra UbhuM karavAnuM iSTa mAno te ja rIte ane svarUpe te UbhuM karavuM. Arthika sahAya-Teko to aneka srotomAMthI sahajapaNe ke thoDAka prayAsathI maLI raheze. ApaNe bhAI amaradAsa khArAvALAnuM dRSTAMta laIne, prAthamika kArya ane tenA vyAvahArika svarUpa ane amala mATe jarUrI mALakhAnI vAta karIe. (e to spaSTa che ke prathama tabakkAmAM maukhika paraMparAne noMdhavA, jALavavA ane vahetI rAkhavAnA kAmane agratA ApavAnI che. je likhita che mudrita ke hastapratagata te sAmagrI bIje tabakke saMcita karI zakAze ApoApa te bAbata kazuMka thatuM rahe to temAM kazo vAMdho nathI.) 26 amadAvAda tA. 3-1-89 1. to khArAvALA pAsenI bhajanasAmagrI saMgrahIta karavI te paheluM kAma. temAM (1) te hajAra bhajanono pAThasaMgraha (2) temanuM dhvanimudraNa ane (3) temanuM svarAMkana- ema traNa pAsAM che. TAIpisTa bhajanakRtionA pAThanI TAIpa karelI nakala taiyAra karaze, paraMparAgata gAna keseTo para UtArI levAze ane saMgItajJa tenA svara ane tAlanuM aMkana taiyAra karaze. pustakAlayamAM pAThasaMgraha, keseTa-saMgraha ane svarAMkana-saMgrahanA vibhAga raheze. ane te uparAMta likhita paraMparAnA mudrita bhajanasaMgraho-padasaMgraho ane hastapratasaMgrahonA vibhAga haze. A mATe eka TAIpisTa, eka rekarDiMga sTuDiyo, eka saMgItajJa ane eka graMthapAlanI jarUra raheze. graMthapAlanI yogyatAmAM thoDIka saMzodhanakAryanI samaja ane paddhatinI jANano samAveza karavo paDaze. jema khArAvALA pAsenI sAmagrI, tema bIjA bhajaniko pAsenI sAmagrInI A rIte noMdhaNI karI zakAze. paNa prazno te sAthe ja upasthita thAya che. - setubaMdha Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. bIjA bhajanika pAsenI sAmagrImAM ghaNAM evAM bhajana hovAnAM je khArAvALAnA saMgrahamAM hoya tenA te ja hoya- thoDoka zabdaphera ke paMktiphera hoya kharo, paNa enuM A tabakke kazuM mahattva nathI. bIjuM, keTalAMka bhajananI bAbatamAM ema paNa bane ke emano pATha to baMne pAse sarakho hoya, paNa te judA judA svarothI ke tAlathI gavAtAM hoya. eTale jayAre aneka bhajaniko pAsethI sAmagrI ekaThI karazo, tyAre temAM je moTA pAyAnA punarAvartanano saMbhava che tenA upAya pahelethI vicAravA paDaze. nahIM to sAmagrInA DhagalA thatA jaze ane pachI temAM vyavasthA lAvavAnuM kArya atyaMta durghaTa banaze. AthI eka bhajanika pAsethI prApta sAmagrIne pahelAM vyavasthita karI levI paDaze. tenA pAThonI pahelI paMktionI akArAdikrame sUci taiyAra karAvI levAnI rahe ane te krame temanAM svarAMkano ane keseTonI paNa sUci taiyAra karavAnI rahe. kadAca pahelethI e nakkI karavuM paDaze ke kayA krame bhajano keseTa para UtAravAM. jo bhajanapAThonI pahelI paMktionA akArAdikrame bhajano rekarDa karavAnuM anukULa na ja rahe to pachI akSarAnukramika sUci pramANe temanI sUcimAM krosa-repharaMsa mUkavAnA raheze A jhaMjhaTa eTalA mATe anivArya che ke navA navA bhajaniko pAsenI sAmagrImAM jeTaluM navuM ke vadhArAnuM hoya tenI tAravaNI A prathama sUcio ne AdhAre karI zakAze. eTale niraMjana ke nAthAlAla jevA, saMzodhananI tAlIma pAmelA ekAda jaNanI jarUra paDe. jo graMthapAla pAse evI yogyatA hoya to pahele tabakke bIjA mANasanI jarUra na rahe. 3. tAlIma-kendranuM kAma A saMgrahAlayanA kAmanI sAthosAtha cAlI zake. te mATe niraMjana jevo eka paraMparAno jANakAra gAyaka, thoDAka ziSyavRtti ApIne bolAvelA vidyArthIo ane pAThyakrama eTalAnI ja jarUra rahe. makAnamAM graMthAlaya, TuDiyo, adhyApanakhaMDa, vyAkhyAna ke sabhAkhaMDa, kAryakaronA AvAsa, chAtrAlaya ane bhojanAlayanI vyavasthA dekhItI ja karavAnI rahe. pahelA tabakkAnuM keTaluMka kAma pUruM thAya te pachI saMzodhana kAryanI dizAmAM jaI zakAya. bhajana-saMgrahono bIjo eka prazna prAdezika ane jJAti-jAtine lagatI bhinna bhinna paraMparAono paNa che. saurASTranA vividha bhAgo ane varSomAM setubaMdha 27 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaLavAyelI paraMparA, te ja pramANe uttara gujarAta, carotara, dakSiNa gujarAta ane AdivAsIonI paraMparA : eTale noMdhaNInuM kArya zarU karatAM pahelAM eka nakazoeka kAmacalAu vibhAgIkaraNa vicArI levuM paDaze, je anusAra vividha bhajaniko pAsenI sAmagrIne goThavavAnI raheze. tame makAnanI sagavaDo, sAdhanasAmagrI ane kAryakaro vagerenuM je cokaThuM goThavI rahyAM cho, tenI vicAraNAmAM ane te mATe zarUmAM pAyAno kharca ane cAlu kharca karavA mATe keTaluM bhaMDoLa jarUrI banaze- tenI vicAraNAmAM madadarUpa thavAnI daSTie A sUcano karyA che. sau kuzaLa hazo. ha. bhAyANInA namaskAra 28 setubaMdha Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) naMdigrAma, tA. 15-1-89 AtmIya bhAI, patra maLyo che. vigatavAra javAba pachI lakhIza. A patra to khAsa azvinabhAI rAvaLano paricaya karAvavA mATe. AdivAsI vistAranAM lokagIto ane bhajanonA khajAnAnI temane bhALa che. e khajAno sulabha karI ApavAnI sagavaDa che. vadhu e rUbarU kaheze. ApaNA "bhajana-vidyA-kendra mATe sevA ApavA e taiyAra thayA ene huM sAcI prApti mAnuM chuM. thoDA divasamAM naTubhAI jozI paNa tamane AvI maLI jaze. vadhu pachI. kuzaLatA cAhuM chuM. umAzaMkarabhAIno avAja ahIMnI havAmAM guMje che : "huM AvI gayo - chuM'. e snehanuM ja kendra ne ! tamAro makaranda setubaMdha 29 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) nadigrAma tA. 15-1-89 AtmIya bhAI, tamArI vigatavAra patra maLyo. bhajana kendranuM kArya vyavasthita rIte thAya e mATe tamArAM sUcano ghaNA upayogI thaze. ApaNane gAmaDAgAmamAM cheka UMDANe jaIne bhajanasAmagrI ekaThI karanAra mitro maLyA che ke jemanI pAse bahAranAM AkramaNothI AbAda bacI gayelAM bhajano che evA bhajanikonI paNa bhALa maLI che. amaradAsa khArAvALA ke karasana paDhiyAra ke karasana jAdava jevA mitro ahIM AvI bhajano dhvanimudraNa karAvaze te sAthe ApaNA saMgrAhakane dhULiyA saMtonA vArasadAro pAse pahoMcI javuM paDaze. A viSe naTubhAI vAta karaze. eka bIjA mitra azvina rAvaLane AdivAsI paraMparAno gADha paricaya che. tamane maLavA mATe meM kahyuM che ne tamArA para eka patra paNa lakhI Apyo che. have mukhya prazna A saMrakSaNa ane saMzodhananA kArya mATe ahIMnI jarUriyAtono che. amubhAI dozI AvyA che. temanI sAthe besIne enuM kAcuM DoLiyuM lakhI mokaluM chuM. bhajana-kendranI yojanA tema ja e aMgenI apIla chapAvIne rasa dharAvanArI vyaktine mokalavAnuM nakkI karyuM che. tenI nakala paNa A sAthe mokaluM chuM. bhaMDoLa mATe savicAra parivAranA haribhAI paMcAle sadhiyAro Apyo hato temane paNa patra lakhuM chuM. naTubhAI A kAryane varelA che eTale temane jarUrI mArgadarzana Apazo. mArI tabiyata sArI che. eka sAco ne sAro pAyo nAkhI zakIe to bhayo bhayo. kuzaLatA cAhuM chuM. kundanikA vaMdana pAThave che. makarandanA vaMdana setubaMdha Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) makaraMdabhAI, "tamArA patra sAthe azvina rAvaLa maLavA AvyA hatA. naTubhAI maLavA AvI nathI zakyA. temaNe tamAro patra tathA bhajana kendranI yojanAno musaddo calAlAthI mane TapAla dvArA mokalI Apyo che. yojanAnA vyavahArika svarUpa ane vyavasthA vize tame je nakkI karyuM che te barAbara che. kAryavazAt hasu yAjJika be divasa pahelA maLyA hatA. temane paNa tamArI yojanA ane apilano musaddo batAvyo. temane paNa te badhI dRSTie yogya lAgyo. kendra vyavasthita zarU thAya tyAre gujarAta sAhitya akAdamI taraphathI viziSTa hetuo ane saMzodhananI ke saMgraha-saMcayanI pariyojanAo mATe ghaTatI sahAyanuM goThavI zakAze. ahIM to sUcIkaraNa ke saMgrahanuM kAma huM ghare beThAM beThAM, AMgaLI cIMdhIne, ahIM tahIM thoDoka dhakko mArIne je kAMI thoDuMka karuM teTaluM ja thAya- ane huM bIjAM aneka kAmano bojo vahorIne beTho chuM, ane mAruM kSetra paNa juduM. paNa ApaNI bhajanapada-paraMparAnA jatana mATe pratyakSa-parokSa jo kAMIka thoDuMka paNa mArAthI thAya to teno ghaNo AnaMda anubhavAya. amadAvAda 11-2-89 bhajana kendrano mukhya prazna bhaMDoLano nathI. tamArI jIvalaga lagana ane jIvanakAryane kAraNe thoDAka prayatne te mATe Avazyaka prabaMdha jarUra thaI jAya. prazna bhAvanAvALA, jANakAra ane kAryaniSTha mANaso meLavavAno che. zarUAta graMthapAla ane gAyaka-adhyApakanI nimaNUkathI karavI. abhyAsakrama zarUmAM bahu vigatI ane cokaThAbaddha na rAkhavo, jethI anubhave temAM ghaTato phe2phA2 ka2vAno avakAza rahe. tame, adhyApaka ane kuMdanikAbahenanI pasaMdagI samitine je vidyArthI A mATenA valaNavALo ane bhAvanAzIla jaNAya tene ApelI tAlIma UgI saraze. zahera karatAM gAmaDAmAMthI ane jUnI paraMparA jALavanAra kuTuMbamAMthI maLatA vidyArthIo paraMparA pacAvavAnuM ane bIje cetavavAnuM kAma karaze. jema jaladI bhajanakendranuM kAma cAlu thaI jAya tema vadhu sAruM- paNa tame sAvacetI ane sAvadhAnIthI, kAmano thAka naDe nahIM te rIte ja zrama lezo. setubaMdha 31 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naTubhAInA maLavAnI huM vATa joto hato tethI tamane patra moDo lakhyo che. temano patra traNeka divasa pahelAM maLyo. huM hamaNAM eka upAdhi vahorI beTho chuM : sittera varasa vahI gayAM to ye vivekabuddhino avAja na gaNakAravAnI bhUla vAraMvAra thatI rahe che. pUNenA 'liMgvisTika sosAyaTI oNva inDiyA'ne Azraye traNa vyAkhyAna ApavAnI hA pADI beTho chuM. tyAMnA A viSayanA baDekhAMo AgaLa vAta karavAnI, eTale thayelAM kAmonA aneka havAlAo ApIne ja vAta karavI paDe - eno parizrama have Akaro lAge che : paNa palALyuM eTale... 23, 24, 25 tArIkho vyAkhyAna mATe nakkI thaI che. hemacaMdranI 'dezInAmamAlA'no viSaya rAkhyo che. 19mIe muMbaI javA nIkaLIzuM, pahelI mArce pAchAM. bhajanakendra saMbaMdhe jyAre je kAMI mane jaNAvavuM jarUrI lAge tyAre jaNAvavA vinaMtI che. svAsthya jALavazo. huM traNeka aThavADiyA kaphathI pIDAyo. have svastha ha. bhAyANInA namaskAra 32 setubaMdha Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) AtmIya bhAI, ghaNuM badhuM lakhavAnuM bheLuM thayuM hovA chatAM lakhI nathI zakyo. amAro mArga nAnAMmoTAM vighno vaccethI pasAra thAya che. ane jene palAMThI vALIne kAme lAgI javuM che, dhUNo cetAvavo che ene bhAge ja saMgharSa ne aNasamaju sAthe mAthAMphoDa karavAnA prasaMgo AvyA kare che. keTalAka rAjakAraNIone amAruM paDa jAgatuM rAkhavAnA prayatno khUMce che ne amane ahIMthI hAMkI kADhavAnA ja peMtarA teo bhare che. A badhAno javAba ApavAmAM samaya ne zakti veDaphavAM paDe che. gAMdhInagara sudhI kAgaLiyAM gayAM che, sarakArI tapAsa AvyA kare che. ame kAryano cokkho copaDo ne hevAla rajU karIe chIe. joIe zuM thAya che. bhajanonuM bhUta to jIva laIne jAya ne jIvate gatye poMcADe evuM che. vanavAsIonAM bhajano ne gItakathAono bhaMDAra bharyo paDyo che tenI bhALa maLI che. AmAM laganIthI lAgI gayelA bhAI maLyA che. hari Azrama taraphathI sahAya maLI che. A jUnanA pahelA aThavADiyAmAM eka vRddha sajjana AvavAnA che. temane kaMThe jaLavAI raheluM svara-dhana keseTamAM utArIzuM. bIjA bhajaniko paNa AvatA thayA che. hasubhAIno patra hato, sneha ane sahAnubhUti nItarato. paNa temane yojanA taiyA2 karI mokalI zakyo nathI. AsurI baLonA cakarAvAmAMthI jarA phUrasada maLe ke satvara mokalI ApIza. atyAre to vahANa hAlakaDolaka che, paNa chevaTe saMbhALanAro moTo che ne ! setubaMdha 8-5-89 naMdigrAma candrabhAlabhAI maLI gayA. tamane thoDAka divasamAM maLaze. AvA mitro thoDo samaya paNa sAthe rahe to bhajanavANInA marma sAthe sAthe vahI AvatuM bhASAkarma paNa tapAsI--cakAsI zakAya. gorakha pukArI pukArIne kahI gayo che : 'sabada viMdo re avadhU, sabada viMdo.' AmAM vedavuM ne vedhavuM baMne AvI jAya che. atyAre sakhata tApa che. paNa varasAda thAya ne vAtAvaraNa bhInuM thAya tyAre tame ekAdavAra Avo evI icchA rahyA kare che. A sAthe buka-posTathI bhajanakendra paricaya bIDuM chuM. , makarandanAM vaMdana 33 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23). amadAvAda 16-5-89 makarandrabhAI tamAro patra, "bhajana vidyAtIrtha' ane 'vanavAsI kaMThastha sAhitya : saMkalana ane saMrakSaNane lagatI mAhitI patrikAo badhuM maLyuM. prayojana, dRSTibiMdu, paddhati, Ayojana vagere spaSTa, yogya rIte vyakta thayuM che. ane bAbatamAM mAruM eka sUcana che : baMne patrikAonA aMgrejI anuvAda karAvIne patrikAo taiyAra karavI : vanavAsI kaMThastha sAhityanI TuMkAvIne. A mATe ema.TI.bI. kolejanA aMgrejInA adhyApaka DaoN. rameza ojhAne ke anya koI rasa letI vyaktine vinaMtI karI zakAya. paradezamAM ApaNA loka temaja paradezI vidvAnomAM madhyakAlIna bhakti-saMta-sAhityamAM varSo varasathI ghaNo UMDo rasa levAI rahyo che. saMzodhanakArya mATe tyAMnA ghaNA abhyAsIo satata bhArata AvyA kare che. mArI pAse vizeSa rasa dharAvatI vyaktionAM saranAmAM che, ane thoDAkanI sAthe mAro cAlu saMparka che. AthI ApaNA kAryamAM pratyakSa-parokSa sahAya ane samarthana paNa prApta thaze. - tamArA TrasTane kazAka sarakArI vAMdhAvacakAnuM naDatara UbhuM thayuM che te durbhAgya' - ApaNA saunuM durbhAgya che. A bAbata jo koI pradhAnane kahevarAvavAthI rasto nIkaLe tema hoya to ekabe mitra dvArA prayatna karI zakAya. huM thoDA divasa pahelA eka divasa mATe kezoda gayo hato, tyAM bhAI rAjendrasiMha rAyajAdAe gAmaDAmAMthI betraNa bhajanikane bolAvIne kAryakrama rAkhyo hato. betraNa bhajano-eka to Arati hatI. temanAM DhALa ane racanA-bhAvanI daSTie ghaNAM prabhAvaka hatAM. meM bhAI rAyajAdAne lakhyuM che ke ghaDapaMthakanA jUnI paraMparA jALavatA thoDAka bhajanikonAM bhajano dhvanimudrita karavAnuM teo mAthe le to te aMgenA Avazyaka kharcanI gujarAta sAhitya akAdamI jogavAI karaze. gaye ravivAre rAtre AkAzavANI parathI prasArita zAstrIya saMgItanA kAryakramamAM koI bahene (rUpAMde zAha ?) gorakha kalyANa gAyo jemAM "surata cunariyA raMga de mere pIra raMgarejavA" evA bolathI zarU thatI cIja gAI hatI. ja nAthapaMthI ke nirguNa-paraMparA bhajana pravAhamAM che, tevA bhAvavALI cIja 34 setubaMdha Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrIya saMgItamAM paNa hovAnuM huM jANato na hato. kadAca gorakha kalyANa rAgane gorakhanAtha sAthe saMbaMdha hoya evo vicAra manamAM Avyo... bhAtakhaMDee ke bIjA koI saMgIta-itihAsakAre A bAbata noMdhI che ke nahIM tenI tapAsa avakAze karIza. tame jANatA ho to lakhazo. eka vAra tamArI sAthe becAra divasa gALavAnuM jarUra goThavI zakAze. hamaNAM thoDoka dAktarI upacAra cAle che- kaphanI takalIpha mATe. 19mIe daseka divasa mATe muMbaI javAnA chIe. tamArI paradezayAtrA kyAre nizcita thaI che ? sau. kuMdanikA bahena tathA tame kuzaLa hazo. setubaMdha ha. bhAyANInA namaskAra 35 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) AtmIya bhAI, tamane jANIne AnaMda thaze ke bhajananuM kAma AgaLa vadhI rahyuM che. bhAI niraMjana rAjyaguru daza--bAra divasa AvI gayA. temane ochA jANItA ane asala mArkAnA bhajana keseTamAM utAravAnuM soMpyuM. amubhAI dozI ahIM be-traNa mAsa mATe AvatA raheze. e rIte bhajana abhyAsamAM mULa DhALane jALavI rAkhavAnuM paNa banaze. atyAre karasana jAdava nAmanA bhajanika AvyA che. jUnI hastalikhita bhajanapothIo lAvyA che. temane kaMThe rahelAM bhajano paNa utArI Ape che. bhajananI sAthe lokagIto gAnAro paNa sAro evo varga che, eTale keseTanuM kArya mAtra bhajano pUratuM maryAdita na rAkhatAM pANIdAra motI jevAM lokagIto paNa saMgharI levAnI lAlaca rokI zakyo nathI. bhAI bhagavAnadAsa paTela pAse sAbarakAMThAnA AdivAsI lokasAhityano sAro evo bhaMDAra che ne temane kAmanI sUjha paNa che. temane paNa AdivAsI bhajana ane kathAgIto utArI levAnuM soMpyuM. Ama khepiyA vahetA karyA che. emAM vaLI hirajanomAM jude jude prasaMge bolAtA maMtro maLyA. marelI gAya cIravAno maMtra to vAdhenune mATe ja vaparAto hoya ema lAgyuM. eno artha paNa kazI kheMca--tANa ke kalpanAnA ghoDA doDAvyA vinA gorakhavANIne ajavALe sUjhyo. koI sahAyaka saMzodhako maLe to ghaNI khovAyelI keDIo maLe ema che. ahIM thoDo samaya rahI AvuM kAma upADI zake evA koI dhyAnamAM kharA ? 36 'gorakha--kalyANa'nI cIja 'surata cunariyA' viSe vAMcyuM. amubhAIe kahyuM ke 'gorakha' nAmano rAga che. uttara bhAratIya saMtonI vANIne ApaNe tyAM pada paraMparAmAM 'rAga' darzAvavAmAM Ave che. bhajana-pravAhamAM zAstrIya rAga ne lokaDhALano kyAMka saMgama thayo che. rAMga' viSe sAkhIo paNa maLe che. 'kalyANa rAga'nI sAkhIo sAMbhaLavAmAM rasa paDaze. A sAthe thoDI utArI ApuM : 14 jUna 1989 naMdigrAma goDI to aba mITa gaI, jaba asta bhayo ke bhANa, rAta ghaTIkA do gaI, taba pragaTyo rAga kalyANa.' setubaMdha Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalyANa kalyANa saba kahe, maiM kyA karUM kalyANa, jA ghara sevA zyAma kI, tA ghara sadA kalyANa. kalyANa rAga so mahAbaLI, saba rAga ko rAkhata mAna, siMhala* desakI padamanI, japatI rAga kalyANa sukha upanyo duHkha mITa gayo, caudaza bhayo ujiyA2, aMgo aMgathI ulaTyo, jala pragaTyo rAga kalyANa ApaNA narasiMhano 'kedAro' to jANIto che. 'vAgyeyakAra' saMto pAse zabda, prANa ane sUrano triveNI saMgama sAdhavAnI kaLA hatI. taMtramAM tattva (pRthvI va.), tenI sAthe pragADha saMbaMdha dharAvatA bIjAkSara, bIjamaMtra, AkAra, raMga, chaMda, rAga, vAgha tathA upAsya devatA aMgenI sAdhanA paddhati che. A viSe keTaluMka prayogAtmaka pAyAnuM kAma thaI zake ema che. 'naMdigrAma'mAM ene kriyAtmaka svarUpa ApavA mATe meM je DoLiyuM taiyAra karyuM che tenI vAta vaLI koIvAra. kuzaLatA cAhuM chuM. kundanikA vaMdana pAThave che. bhajana--vidyAtIrthano 'projekTa' meM hasubhAIne mokalyo che te sahaja. * kuMDalinI + ulaTa prANa-prakriyA setubaMdha makarandanAM vaMdana 37 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) tA. 2-3-90 naMdigrAma AtmIya bhAI, panuM maLyuM. paradezathI AvyA pachI barAbara haLe jUtI gayo chuM. nirAMte patra lakhavAno samaya nathI maLato. tyAMnI yAtrA sArI gaI. khAsa to mArI tabiyate raMga rAkhyo ne badhA ja kAryakramo pAra pADyA. navI bhUmie pAtALajharo phUTyo hoya ema kAvyo ApyAM. "kavitAmAM AvatAM jaze.' "gokuLamAM TahukyA mora' maLyuM paNa tyAre amubhAI ahIM hatA te temaNe jhaDapI lIdhuM. vaLI thoDA divasamAM AvavAnA che tyAre letA Avaze. khUTatI kaDIo meLavavA mATe baheno "noTo' rAkhatI e aMge lakhyuM che, mArI pAse evI pensilathI lakhelI noTa che. emAMthI evI kaDIo maLaze to lakhI mokalIza. khAsa to amerikAmAM pravINabhAI bhaTTa (nAnAbhAI bhaTTanA dIkarA)ne tyAM tame yAda ApyA. temanAM patnI indubahena (kavi hasamukha pAThakanAM bahenone ghaNAM dhoLa-kIrtana-pada kaMThe che. temane 'hari veNa'ne 'TahukyA mora'nI nakala mokalI zakAya ? temanI pAsethI khUTatI kaDIo maLe ne navAM pada maLe evuM lAge che. indubahenane A mATe bane to lakhazo. "bhajana vighAtIrthane majabUta pAyA para UbhuM karavAnA manoratha che. paNa e mATe sArI evI Arthika sahAya joIe. mArAmAM ne kundanikAmAM e meLavavAnI AvaData ochI che. DolariyA dezamAMthI paNa bhArobhAra sneha ne sabhAvathI kALajuM bharI lAvyA paNa kothaLI to khAlI rahI. atyAre to eka paga mazAnamAM rAkhI cUkelA bhajaniko pAsethI sAcAM motI paDAvI levAno dhaMdho cAlu che. sAbarakAMThA pAsethI "jesala-torala'ne "mAlade-rUpAMde'nI saLaMga kathA maLe e to assala khajAno. eka mitra puMjAbhAI baDavA ahIM AvyA che, mAdhavapura ne mAMgaroLanI sAgarapaTTI pAsethI mabalakha jhaverAta meLavI ApavAnuM kahe che. e paNa vANInA jANakAra che. manamAM thAya che ke tyAM khepa mArI AvuM. 1. 1989-90mAM makaraMda dave tathA kundanikA kApaDiyA amerikAnI yAtrAe gayelAM. tyAM racAyelAM kAvyono saMgraha "amerikAno ciraMtana cahero', prakA. dharA prakAzana, muMbaI, I. 1999. 38 setubaMdha Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAyatrInA maMtra, cAra cakkaranAM bhajana va.mAM vAkunI upAsanA bahu khUbIthI vaNI lIdhI che, loka-bhajanakAre. A viSe lakhavA mATe AMgaLAM saLavaLe che paNa "naMdigrAma "nA bAra cakkaramAMthI bahAra AvI zakato nathI. rAjakAraNI jIvonA utpAta cAlu che ne emanI vacce ja AvA alakhanA ArAdha mAMDavAnA che. agAunA bhagatane ya gAvuM paDyuM che : "asurone mata dayA ANo, ema bhaNe luvANo bhANo." e pachI bhANasAheba thAya tyAre asuro ja sAkarano paDo ne nALiyera laI enI jagyAe AvavA mAMDe. ajaba tamAso che. "rAmanavamI' para bhajana-saMmelana karavuM che. tame tyAre AvI zakazo ? amubhAI Ave pachI kAryakrama ghaDI kADhIzuM. hasubhAIne paNa AmaMtraNa pAThavIza. temane bhajanatIrtha viSe lakheluM paNa akAdamInI maryAdAne lIdhe e vadhu kAMI karI zake ema nathI lAgatuM. chatAM koI saMyukta projekTa hAtha dharI zakAya. e aMge lakhIza. tamArI tabiyata sArI haze. avakAze lakhazo. kundanikA vaMdana pAThave che. makarandanA vaMdana pharI vAra Avo- evuM snehabhInuM AmaMtraNa che. -kundanikAnA vaMdana setubaMdha 39 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) makarandabhAI keTalIka vyavahArika bAbatomAM ane pustakonA prakAzanamAM huM aTavAyelo hato ane jarA nirAMte lakhuM ema hatuM, eTale tamArA patrano uttara eka mAsa pachI lakhI rahyo chuM. rAmanavamIe naMdigrAmamAM bhajanazibira rAkhavA tame vicAratA hatA, tenI dhAryA pramANe goThavaNa nahIM thaI zakI hoya ema mAnuM chuM, nahIM to tame lakhyuM ja hota. 'amerikAvALA' maNibhAI jozI muMbaImAM maLyA hatA e mArA ghaNA jUnA paricita che. badhA arthamAM vyavahArakuzaLa che. meM temane saheja pUchyuM hatuM ke makarandabhAInI bhajanavidyApITha arthe kazuMka nakkara tame lokoe karI ApyuM ? tyAre temano spaSTa javAba na hato - temane emAM zuM rasa hoya ? paNa vikrama kAmadAra sAco mANasa che, sAhityapremI che. tenA pitA mArA nikaTanA mitra hatA. caMdrikAbahenane kuMdanikAbahena jANe che. vikrama hamaNAM thoDA divasa muMbaI-amadAvAda Avyo hato. tene A bAbatamAM kazuMka nakkara karavA jaNAvI zakAya. raghuvIrane jUnamAM (ke memAM) tyAM bolAve che. tene huM vAta karIza. amadAvAda rAmanavamI 3-4-90 40 narottama palANane huM eka varasathI kahyA karuM chuM ke porabaMdaranI bAjunA eka gAmamAM (tame puMjAbhAI baDavA pAsethI mAdhavapurI ne mAMgaroLanA paMthakamAMthI bhajanono bhaMDAra maLI zake tema jANyuM tevuM ja) eka vRdgha pAsethI ghaNA bhajano maLe tema che, ema kaho cho to rekarDa karI Apo. chevaTe A vakhate palANa maLyA tyAre ekAda mAsamAM e kAma karI ApavAnI hA to bhaNI che - joIe. gujarAta yuni.nA itihAsa vibhAge temanA dRSTikoNathI (sAmAjikasAMskRtika) 10/4nA roja saMta-bhakta-sAhitya vize eka divasano parisaMvAda rAkhyo che. tamAro saMdezo temane maLyo hovAnuM pro. rAvaLe mane jaNAvyuM. A rIte judA judA varga A paraMparAmAM rasa letA thAya ane tenuM asAdhAraNa sAMskRtika mUlya prIche to eka vAtAvaraNa to taiyAra thAya ja. 'Urmi-navaracanA'nA navA aMkamAM tamAro ane kuMdanikAbahenano lekha setubaMdha -- Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joyA. A rIte thoDuM thoDuM cAlatuM rahevuM ja joIe. hamaNAM gohilanuM "saurASTranA harijana bhakta kavio' joto hato. eka zabda para noMdha taiyAra karIne "Unava.mAM mokalavI che. tamArA dhyAnamAM koI bhajanomAM e prayoga Avyo hoya to jaNAvazo. akhAmAMthI evo eka prayoga mArA dhyAnamAM Avyo che. gohile koLI-pAvaLa mukhamAM mUkatAM pahelAM bolavAnA maMtramAM zarUAtamAM je "o gurujI arabata-narabata dhaMdhukArA' (pR. 63) evA zabdo ApelA che, temAM arabatanarabata vize noMdha Apela che. tamAro kavitAno navo phAla, bhautika siddhine zikhare rahelI saMskRtinA tAjA dhakkAnA nimittakAraNe pragaTelo hoI, ane ApaNe ahIM e dizAmAM have UMdhuM ghAlIne dhasI rahelA hoIne, ghaNoja arthapUrNa ane rasaprada haze. tame svAthyane AMca AvavA dIdhA vinA pravAsa pUro karyo e eka "siddhi ja gaNAya." indubahenane "hariveNa0' ane "gokuLamAMva' pahoMcADavAnI kazIka vyavasthA karIza-ghaNA amerikA AvatAjatA hoya che. hamaNAM mane mArA gAma mahuvAmAMthI eka mitranA prayatnathI, "hariveNa0' ane 'gokuLamAM'nA pAMceka adhUrA pATha vALAM padono pUro pATha maLyo. A mATe gAmaDe-gAmaDAMmAM jaI pravAsa karI, saMparka sAdhIne ja sAmagrI prApta karI zakAya. paNa tevuM karI ApanAranA abhAve, mAtra be cAra kAgaLa lakhIne paNa thoDuM thoDuM maLI rahe che. trIjo saMgraha 'jharamara meha, jhabUke vIja beeka mAsamAM chApavA mokalavA vicAra che. temAM meM nAnapaNamAM sAMbhaLeluM eka rAdhA-kAnA'nI vaDacaDanuM dhoLa ApavuM che. tenI becAra paMkti ja mane yAda hatI. mahuvAmAMthI eka bahene te AkhuM mokalI ApyuM. eTaluM ja nahIM, cAlIzeka varasa pahelAM chapAyelI sAta-ATha vaDacaDa-racanA ApatI eka nAnI copaDI paNa mokalI ApI ! vaLI jANavA maLyuM ke cAraNI-rAjasthAna lokasAhityamAM e paraMparA che ane eka bhavAInA vezamAM paNa te Ave che. gujarAta sAhitya akAdamI taraphathI "gujarAtI-lokasAhityamALA' bhAga1-14mAM ApelAM lokagItonI prathama paMktinI varNAnukramI sUci ("lokasAhityasUci') tathA "bRhatkAvyadohana'nA bhAgomAM, narasiMha ane mIrAnA prakAzita padasaMgrahomAM ane "prAcIna kAvyasu0'mAM ApelAM pado-emanI pahelI-chellI kaDIo ane kavinAma sahita varNAnukramI sUci ('pada-sUci) hamaNAM ja prakAzita thayAM che. tamane mokalavA sUcanA to keTalAka divasa pahelAM ja ApelI, paNa taMtra setubaMdha 41 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zithila hoI, hajI sudhI pustako nahIM mokalAyAM hoya. tenI yAda ApIza. e ja rItanI jaina rAsAomAM ApelI tatkAlIna lokapriya dezI gItonI paMktionI sUci ('dezIonI sUci') chapAvI zarU thaI che. lokasAhityanA saMzodhanane lagatAM mArA lekho ekatra mUkI 'lokasAhityanAM mULa ane kuLa' nAme hamaNAM ja prakAzita karyA che. tenI nakala paNa TUMkamAM tamane mokalI ApIza. kuMdanikAbahene notaruM ApyuM, paNa e vinAye tamAre tyAM AvI becAra divasa gapagoSThI karavAnuM mana kema na thAya ? paNa jJAnagumAnanI gAMsaDI hajI paNa nIce mukAtI nathI, pravAsa mATe zArIrika rti ke hoza ghaTI rahyAM che- chatAM unALA pachI muMbaI AvatAM jatAM kazIka goThavaNI karavAnuM manamAM che. tamArA baMnenuM svAthya sAruM haze. ha, bhAyANInA namaskAra X setubaMdha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) 30 oNgasTa 1990 naMdigrAma AtmIya bhAI patra maLyo. mArI tabiyata have sArI che. kiDanI ane bleDaramAM patharI hatI ne kIDanI kAma karatI baMdha paDI gaI hatI. tAtkAlika oparezana karAvavuM paDyuM. 'sisToskopI'ne 'lithoTriIpsI jevAM Adhunika upacArane lIdhe vADhakApamAMthI mukti maLI. AvI sarjarIne lIdhe daradIne keTakeTalAM kaSTamAMthI mukti maLI e vicAra karuM chuM tyAre AvAM sAdhanonA zodhakone mAthuM name che. ApaNA yuganI sarvottama prApti aMge koIe e. ena, vhAITaheDane pUchyuM tyAre teNe kahyuM ed : Discovery of anaesthesia and decline of christian theology.' A baMnee maLIne ApaNane A duniyAnA ne paralokamAM dojhakhamAMthI bacAvI lIdhA. zastrakiyA ne zAstrakiyA baMne jokhamI che ne satata sudhAra mAgI le che. ispitAlamAM soLa divasa gALyA. kAMI garabaDa na thaI ne pAcho khetare AvI jhUkI gayo chuM. tame khabara na puchAvI zakyA teno vasavaso na karazo. varNapUchyuM A patramAMthI je lAgaNI nItare che e mArI moTI kamANI che. ne mArA manamAM eka aphasosa rahI gayo tenI manamAM khUMcatI kAMkarI ye kADhI nAkhyuM. mAre mATe navI navAI gaNAya ema huM amadAvAda AvI gayo. tamane maLavAnuM ghaNuM mana hatuM paNa maLavA AvI na zakyo. mArAM eka kuTuMbIjana jevA mAjIe raDha lIdhI ke maLavA Avo ke teDI jAo". e to pathArIvaza hatAM. mAre ja AvavuM rahyuM. temanI pAse pAMca divasa gALyA ne e to haratAM-pharatAM thaI gayAM. koI sAhityakAra mitro ke saMbaMdhIone samAcAra nahotA ApyA. kAnokAna sAMbhaLyuM te maLI gayA. mAre ja kahevAnuM rahyuM : "a-milana citta na dharo.' paraMtu A citta-milananI mahad kRpA, enA mATe bhagavAnano pADa mAnuM chuM. A patra manamAM ghoLAto hato tyAM bIjuM nimitta paNa AvI caDyuM. naMdigrAmane bicArAne kaMsanA rAjamAM ja ucharavAnuM AvyuM che. paNa Aja sudhI to eka pachI eka ghAtamAMthI UgaratuM AvyuM che. ahIMnA rAjakAraNIo ne tenA maLatiyA amaladAronA trAsa viSe na lakhuM eTaluM ja sAruM. temano DoLo A setubaMdha 43 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamIna para che. te eTale sudhI ke "naMdigrAma vAsIone hAMkI kADhI, jamIna khAlasA karavA sudhI vAta pahoMcI che. AnI vigatamAM ahIM nathI Utarato paNa A prakAranA hukamane atyAre to cImanabhAI paTele aTakAvyo che. have zuM karavuM e aMge valasADanA mitronI miTIMga bolAvI. temanI salAha thaI ke ahIMnA M.L.A., M.P nI sahIthI mukhyamaMtrIne A praznano kAyama ukela karavA mATe Avedana ApavuM. e uparAMta gujarAtanA agrima sAhityakAro paNa temAM sUra purAve e icchanIya che. guNavaMtabhAI zAha ahIM AvyA hatA. temaNe lakhANa taiyAra karI ApyuM. muMbaImAM gulAbadAsabhAI, amRtalAla yAjJika, harIndrabhAI, surezabhAI tathA patrakAro harakizana mahetA ne kAnti bhaTTane sahI karI ApavA mATe patro mokalyA. amadAvAdamAM tame, yazavaMtabhAI zukla ane puruSottama mAvalaMkara, manubhAI paMcoLIne paNa lakhyuM che. A takalIpha ApatAM jIva acakAya che paNa yajJamAM varUNanuM kAMDuM bAMdhe evI kriyA che eTale saMkoca ocho thAya che. tamane yogya lAge to A sAthe Avedana-patra bIDyo che. temAM sahI karI vahelAsara mokalI Apazo. amubhAI dozI 'naMdigrAma'nA sabhya thayA che ne 'bhajana-zibira' mATe ame pharI kamara kasIe tyAM vacce AvA vaMToLamAM sapaDAI gayA chIe. tamane ema lAge ke A prazna vinA vilaMbe patI javo joIe ne temAM vyaktigata rIte tame kAMI karI zako to eTaluM karavA sAthe sAthe vinati karI lauM chuM. mAruM to narasaiyAnuM gADuM che paNa kundanikAbahena je-kamaLa khilAvI zake te- kAdavakicaDamAM gaLADUba rahe te jouM chuM ne kaMpI UThuM chuM. paNa zAmaLiyAnI AvI ja lIlA haze. mArA haiyethI ne hoThethI to ghaMTI daLatAM mAjI gAtAM te gIta UThe che : "vArakAnA vAsI re avasare velA Avajo ho jI'. kundanikA vaMdana pAThave che. tamAro makaranda 44 setubaMdha Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makarandabhAI, icchIe ke A vighna haMmezanuM dUra thAya ane tame loko iSTa pravRttione cintAmukta banI AgaLa dhapAvo. tame amadAvAda AvyA tyAre jANa thaI hota to saheje maLAta. vacce 'lokagItonI sUci', 'pada-sUci' e be ema guja. sA. akAdamI taraphathI prakAzita karyAM. guja. lokasAhitya mALA'nA bhAgomAMthI kRSNaviSayaka gIto judAM tAravI DaoN. hasu yAjJike saMpAdita karyAM. te paNa prakAzita thaI gayuM. 'dezIonI sUci' A mAsanA aMtamAM bahAra paDaze. tamArA maMgaLa haste jenuM bhajana zibiramAM vimocana sarasa rIte thayeluM, te jUnA dhoLasaMgrahanI svarAMkanavALI pustikAomAM trIjI, 'jharamara meha jhabUke vIja' (25-30 dhoLonI) chApavA mokalI ApI che. uparyukta prakAzanomAMthI je tamane na mokalAyAM hoya te jaNAvazo, eTale mokalavAnuM pharI jaNAvuM. (28) bIjA eka sArA samAcAra e che ke muMbaInI phArbasa gujarAtI sabhAne parAmAM khaseDI, tenuM navanirmANa karavAnI mathAmaNa cAlatI hatI tenuM sAruM pariNAma AvI rahyuM che ane madhyakAlIna ke paraMparAgata sAhityane lagatA saMzodhananuM kAma tenI eka zAkhA amadAvAdamAM rAkhI karAvavAnA vicArane amalamAM mUkI zakAze ema lAge che. te anusAra padabhajananI jIvaMta maukhika paraMparAnI dizAmAM paNa keTaluMka kAma,tyAMnA tamArA kAmane pUraka bane te rIte hAtha dharI zakAze. mArca 91 thI tene vadhu nakkara svarUpa ApI zakAze. anukULatAe A vize salAhasUcana mokalazo. setubaMdha tame ochA kare ane saphaLatA sAthe svAsthyanI bhAre kaTokaTI pAra karIe ghaNuM moTuM sadbhAgya. svAsthya barAbara sacavAya teTalA ja pravRtta rahezo. huM paNa vadhupaDatA mAnasika zramanI kismata avAranavAra cUkavuM chuM. prajJAparAdhano pote ja pratikAra karavo rahyo. kuMdanikAbahenane yAda. amadAvAda 1-9-90 :. ha.phU. bhAyANInA namaskAra 45 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makarandabhAI, 'uddeza'mAM tamArI umAzaMkarane ApelI premAMjali umAzaMkarane sajIva karI jAya che, ane temanI sAthenA aneka prasaMgonI mArI smRtione teNe jagADI. zarIra kema cAle che ? 'phArbasa traimAsika'mAM maMjubahenanuM kempabelanA pustaka vizenuM vivaraNa vAMcIne mArI pAse ghaNA vakhatathI kempabela-saMpAdita hAsrIkha simara (Heinrich Zimmer) nuM Myths & Symbols in Indian Art and Civilization e pustaka hatuM, tenA para pahelI vAra thoDI najara nAkhI. ApaNI ziva, viSNu, brahmA va. ne lagatI paurANika kathAonAM temanAM arthaghaTano ghaNAM ghotaka che. tame to e joyuM ja haze. AvI. (29) nAnapaNamAM gAmamAM khIsarane divase goramahArAja rAkhaDI bAMdhatAM 'rakSe rakSe rAkhaDI, be godhA be bAkhaDI' (ame 'kAkaDI' bolatA) te yAda AvyuM - A kadAca meM tamane pahelAM kahyuM paNa hoya. ane -- 46 14-1-'91 amadAvAda khIsara/makarasaMkrAMti yena badhdho balirAjA, dAnaveMdro mahAbalI | tena baMdhuna badhvAmi, rakSayet (ke jIva N) zaradAM zatam / e kathA (purANa ke smRtimAM che te khabara nathI) e AziSa paNa yAda ha.bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haze. makarandabhAI, ghaNA vakhate lakhuM chuM. tamAruM svAsthya kema rahe che ? avAranavAra sAmayikomAM kAvyo vAMcuM chuM. bhAI niraMjana rAjyagurue saurASTranA cha keMdromAMthI paraMparAgata bhajaniko pAsenI paraMparAnI noMdhaNI karavAnI je eka yojanA taiyA2 karI, tene muMbaInA eka sAMskRtika TrasTa taraphathI Arthika sahAya cha mAsa mATe maLe tevo prabaMdha thaI zakyo che ane temaNe kAma zarU karI dIdhuM che. mahArASTra sarakAranI, saMtavidyApITha sthApavAnI yojanAne lagatA 'janmabhUmi-pravAsI'mAM Avela samAcAranuM kataraNa ane te saMbaMdhamAM meM gujarAta rAjyanA zikSaNapradhAnane lakhela patranI nakala A sAthe bIDI che. atyAranI aMdhAdhUMdha ane asthira paristhitimAM sarakAra kazuM kare evI AzA ghaNI ochI che, paraMtu ApaNe bane te prayAsa karatA rahevuM e dRSTie patra lakhyo che. sau. kuMdanikA bahena kuzaLa haze. TrasTane lagatI harakato ochI thaI (30) setubaMdha ha. bhAyANInA namaskAra ThIka lAge to tamArI bhajanavidyApIThanI yojanAnI rUparekhAnI nakala, zikSaNapradhAna para mokalazo- jo pahelAM na mokalI hoya to. amadAvAda tA. 24-2-91 47 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) amadAvAda tA. 27-7-91 makaraMdabhAI, tamane vacanasiddha ke siddhasArasvata kahevA paDe evo yoga thayo ! ghaNAM kAmonI jaMjALa vahorIne huM beTho hato, paNa ela.DI.insTiTyuTanA saMzodhanasAmayikanA chellA aMkamAM mArA sahayogI DaoN. ramaNIka zAhe jaina "agamavAdI paraMparAnI eka apabhraMza racanA "dohApAhuDa' gujarAtI anuvAda sAthe tamArI AgaLanI sUcanA svIkArIne) ApeluM, te vAMcatAM, mane paMdareka varasa pahelAM saraha ane kAnDanA dohAkozo vageremAM thoDuMka saMzodhana karavAno upakrama karelo te yAda Avyo, ane beeka aThavADiyAthI rAhula sAMkRtyAyana saMpAdita "dohAkoza" (te pahelAMnuM haraprasAda zAstrI ane prabodhacaMdra bAgacInuM kAma), parazurAma caturvedInuM 'bauddha siddhAM ke caryApada', atIMdra mojamudAranuM The Caryapadas vagere laIne beTho chuM. apabhraMza bhASA ane chaMdonI paryApta jANakArIne abhAve, ane prApta hastaprato bhraSTa ane bhAre pAThaparivartanavALI hovAne kAraNe, dohAkozonA mULa pAThamAM sArI evI garabaDa thayelI che. eTale prApta sAmagrIne AdhAre mULa pAThanI kAMIka "punarghaTanA' karavAnuM huM vicArI rahyo chuM, kemake pATha ghaNe sthaLe anizcita ke bhraSTa hovAne lIdhe dohAnA arthaghaTano ThIka ThIka khAmIvALAM thayAM che. A paristhitimAM tamAro patra gaIkAle maLyo.tame pAmI gayA ke huM siddha paraMparAnA sAhitya sAthe kustI karI rahyo chuM. ene camatkAra ja gaNIe ! e uparAMta rahI anuvAdanI vAta. enA paNa meM zrIgaNeza karelA 1976 lagabhaga vIseka kaDIono anuvAda karelo (nakala A sAthe bIDuM chuM). pATha ane sthULa arthaghaTana nakkI karavAnI jALamAM A jIva jakaDAyelo che- sUkSma artha ane tethI AgaLa anubhava : e to have pachIne khape. tame je cAvIe ukelo cho, tene mATe nakkara bhUmikA pUrI pADavI e amAruM kAma. muMbaInA mArA mitra baLavaMtabhAI pArekhe temanA TrasTa taraphathI bhAI niraMjana rAjayagurune saurASTranA pasaMda karelAM kendromAMthI jUnI paraMparAvALA bhajaniko pAse bhajano Tepa karI ApavA cha mAsa mATe kharcano prabaMdha karI dIdho, tethI keTaluMka- karavAnA kAmanA DhaganI dRSTie to thoDuMka ja - kAma thayuM. niraMjana 48 setubaMdha Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ noMdhelAM bhajanonI (prathama paMkti, kavi vagere vigato sAthe) sUci karI Apaze te yathAsaMbhava vahelI prakAzita karIzuM. e keseTo jo baLavaMtabhAI saMmata thAya, to tamArI saMsthAne ApavAnuM vicArIe. bhAI bhagavAnadAse DuMgarI bhIlonAM kathAgIto, bhajano vagere ghaNuM sAhitya rekarDa karI rAkhyuM che. prayAsa karatAM ekAda varasamAM te kramekrame prakAzita karI zakAze evI AzA rAkhIe. pachI to hariicchA - ApaNe gujarAtI rIDhA saMskArazatru banI rahyA chIe, tyAM hari paNa hAtha dhoI nAkhe evuM lAge che ! tame svAthya jALavIne parizrama vadhAre na paDe tema, "jesalatoralanI kathAnA tAMtrika, yaugika saMketo ughADI ApatuM arthaghaTana taiyAra karo. prakAzananuM goThavI lezuM. porabaMdara paMthakanI sAmagrI rekarDa karI ApavA meM aneka vAra narottama palANane vInavyA. pariNAma zUnya, cAlo, jaza muralIbahenane kapALe lakhAyelo haze. yaMta koThArInA lekhe lakhavA tamane dhakko dIdho- e to eno rich fall-out. AkhI saMta-bhakta-siddhanAthayogI paraMparAno paricaya racanAonA garbhitArtha sudhI pahoMcavA mATe anivArya che. paraMparAgata pasaMdagInI-mahattvanI racanAonI carcA vicAraNA mATe maLavAnuM tamAruM sUcana amalamAM mUkavAnuM jarUra vicArIe. muzkelI hoya to jeone saMta-bhaktonI racanAono - temanI racanAzailInI "gANitika tapAsamAM ke temanA para Aropita kRtaka sAhityikatA'mAM phasAyA vinA- hRdayasparza, temanI anubhUti sAthe kazuMka anusaMdhAna hoya tevA bhAvako, vivecakonI che : paNa kazuMka goThavAya to jarUra goThavIe - paNa naMdigrAmamAM tamane kazI takalIpha na paDe te rIte : tamAruM svAthya ThIka cAle che, jANI AnaMda thayo. eka be varasa pahelAM sAranAthanI "tibeTana insTiTyuTa ova hAyara sTaDIjhanA upaniyAmaka pro. vrajavallabhajI dvivedI sAthe saMparka thayo. teo temanI saMsthA taraphathI keTalAka aprakAzita taMtragraMtha saMpAdita karavAnuM kAma saMbhALe che. abhinavagupta vagere AcAryonI apragaTa kRtio mULa hastapratone AdhAre taiyAra kare che. emAM keTalAka atyaMta bhraSTa pAThAMzo (padyAtmaka) prAkRta-apabhraMza bhASAmAM 1. "anasUyA prIti ane darzana sukha', le. jayaMta koThArI, phArbasa traimAsika- jAnyu. mArca, 1991 setubaMdha 49 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLe che. temanuM kazuM moMmAthe besatuM nathI. meM keTalAMka varasa pahelAM abhinavaguptanA 'taMtrasAra' ane 'parAtrizikAvRtti' e saMskRta graMthomAM saMgrahazloko tarIke ApelA AvAM cAlIzeka padyo- jeno artha koI karI zakatuM na hatuM - temanA pATha upara kAma karIne moTA bhAganAno pATha ane artha nizcita karI Apyo - te eka saMzodhanalekha rUpe prasiddha karelo. pro. dvivedIne enI mAhitI maLatAM temaNe mane evAM ja keTalAMka bhraSTa padyo besAravA mATe mokalI ApyA ane mane temAM sAThasittera TakA saphaLatA maLI. te pachI hamaNAM paNa tevAM thoDAMka padyo bIjA taMtragraMtha ("saMpuTobhavataMtra' - AgalA graMtha "kRSNayamAritaMtra' ane eka bIjo hatA)nAM mokalI ApyAM. hamaNAM mArA dhyAnamAM AvyuM ke temAMthI eka uddharaNa to tibeTanA taMjura-saMgrahamAM maLatI kAnDanI eka gItinuM-caryAnuM ja che- rAhula sAMkRtyAyane dohAkoza'nI bhUmikAmAM te uddhata karI tenA nepALamAM prasiddha bhraSTa rUpo TAMkyAM che. juvAna saMzodhaka paNa A kAmamAM utsAha ne jijJAsA dAkhave, e mATe to sarahapAda ane kAnhapAdanI AzIrvaSanI pratIkSA karavI rahI ! *tame patranI samApti pAli kavitA prasAdIthI karI paNa tethI to A bhIMjI rahelA dinarAta vacce manamAM vartuLo ne vamaLo UThyA. meM paNa patranI laMbAImAM tamArAthI caDiyAtA banavAnuM nakkI kareluM. hAla ATaluM. thoDA divasa pachI pharI patrAcAra. kuMdanikAbahenane ane tamane namaskAra. ha. bhAyANInA namaskAra 1. makaranda davee lakhela A patra, DaoN. bhAyANInI phAIlamAMthI prApta thayo na hovAthI atre ApI zakAyo nathI. 50 setubaMdha Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) amadAvAda tA. 18-1-92 makarandabhAI, have tamAruM svAthya sArI rIte sudharyuM haze ane pahelAMnI jema lekhanavAcana va.nI ISTa pravRtti cAlatI thaI haze. A patra lakhavAnuM vizeSa prayojana e che ke eka mitre phArbasa gu.sabhAne ApaNA paraMparAgata sAhityanI jALavaNInA kAmamAM upayoga karavA mATe eka nAnI rakama ApavA icchA batAvI che. mane evo vicAra Avyo ke tame je betraNa vRddha bhajaniko pAsethI bhajano dhvanimudrita karelAM che, temAMthI 30 keseTane DuplikeTa karavAno prabaMdha thaI zake kharo - tamArI pasaMdagInI. te aMge je kharca thAya te ame uThAvIe ja. tamAre tyAM A kAma karI Ape evI sagavaDa na hoya to sUratathI koI adhyApaka-mitrane tamAre tyAM AvI A kAma karI ApavAnI huM vinaMtI karI jouM. e pachI e bhajanono pATha taiyAra karI pustikArUpe chapAvI zakAya. tamArA bhajanakendra ane pha.gu.sabhA taraphathI saMyuktapaNe kharca sabhA uThAvI zake. A bAbatamAM bIjI koI tamArI salAhasUcanA hoya to te paNa avazya jaNAvazo. bhAI rAjayagurue pArekha TrasTanI sahAyathI saurASTramAMthI je bhajanonI noMdhaNI karI, teno ahevAla phA.gu.sabhA saimAsikanA hamaNAM prakAzita thayelA aMkamAM Apyo che. tenI eka nakala tamane alaga TapAlathI mokaluM chuM. kuMdanikA bahena kuzaLa haze. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 51 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (33) tA. 29-1-92 makarandabhAI tathA kundanikAbahena, mArI dhAraNA pramANe ekAda mAsamAM dAnanI rakama phArbasa sabhAne maLI jaze. e apekSAe ApaNe dasa hajAranA kharcanI maryAdAmAM hAla pUratI eka nAnI yojanA nIce pramANe karIe : 1. (1) tame mokalelI sUcivALAM pacAseka bhajano ane bIjAM tame je pasaMda karo te pacAsa- ema so bhajanonI (AMkaDAnuM evuM kazuM mahattva nathI, thoDAMka ochAM haze to paNa vAMdho nahIM) keseTa (be seTa) tathA (2) e bhajanono pATha, bhajanakAranA paricaya ane bIjI je yogya lAge te mAhitI ke marmadarzana ApatI prastAvanA sAthe taiyAra karAvavo. mArA khyAla pramANe eka keseTa para sAteka bhajano (sAdhAraNa kaDI pramANamAM) utare to 14-15 keseTa joIe. (1) keseTano kharca, (2) gAnArane ApavAnA parizramikano kharca (3) rekarDiMgano kharca (4) pustikA (cha-sAta phorma)no kharca- eTaluM 10 hajAramAM samAI zakaze. bhajananA gAnAra tarIke bhAI niraMjanane athavA tamArA dhyAnamAM koI anya hoya to tene (ke be-traNa jaNane) kahI zakAya. kharca phArbasa sabhA Ape. eka seTa tamAre tyAM, eka phA. sabhAmAM. pustikAnA baMne saMyukta prakAzaka, vecANano artho hisso tamArA TrasTane maLe. A rItanuM Ayojana ane vyavahAru lAge che. paNa AmAM je koI pheraphAra karavA, sUcano karavA ke vikalpo sUcavavA yogya lAge te karavAnI pUrI svataMtratA tamane hoya ja. A thoDuMka kAma paNa nakkara rUpe samakSa Avaze, to AgaLanA kAma mATe Arthika sahAya maLavAnI sArI saMbhAvanA. eTale ApaNe atyArathI pahelo, bIjo ema tabakkA vAra Ayojana karavuM ThIka raheze. eTale bIjA bhAgamAM levAnAM bhajano ane A bhAgamAM levAnAM bhajano paratve kazI goThavaNI (bhajanakAra, prakAra, viSaya pramANe- ke temanA vaividhya pramANe) vicAravI ThIka lAge to jozo. AmAM tame (makarandabhAI) sahajabhAve jeTalo parizrama laI zako teTalo ja lezo. narasiMha vizenI lekhamALA taiyAra karavAmAM vikSepa na paDe 52 setubaMdha 3. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te rIte. bhAI niraMjanane guja.sA. akA.nI phelozIpa maLI che. temane meM sUcavyuM che ke temanA zodhanibaMdhamAM kareluM kArya, lekhomAM je mAhitI rajU karI hoya te ane phArbasa sabhA taraphathI je yojanA temaNe pUrI karI temAM thayeluM kArya-- emAM jeTalI sAmagrIno samAveza temaNe karyo hoya, te sivAyanI saMpAdita-- saMgRhIta karavAnuM lakSya rAkhavuM. bhagavAnadAsa paTelanI 'rAThoDa vAratA' dhImI gatie chapAya che. tenI pAchaLa lAgaze to ja te veLAsara prakAzita thaze. temaNe AdivAsInI rAmAyaNakathA ane bhAratakathAnI prApta karelI sAmagrI akAdamIe jovA magAvI lIdhI che. eno paNa udghAra thAya e iSTa che. kembrIjanA jona smithanuM rAjasthAnanA maukhika paraMparAgata mahAkAvya pAbujI uparanuM pustaka thoDAka samaya pahelAM prakAzita thayuM che. 35 pAuMDanI kiMmata che. akAdamIne sUcavIza ke tenA pustakAlayamAM vasAvI le. tame, AgaLanA patramAM nirdiSTa karelA bhAratIya dhArmika paraMparAomAM maMtra vizenA pustakanuM avalokana aDyArathI prakAzita 'brahmavidyA'nAM aMkamAM hamaNAM meM joyuM. tamArI pAse te haze to jovA mATe AvatA--jatA pAse magAvI laIza. phebruArI 10 AsapAsa sAranAthanI tibbatI saMzodhana saMsthAmAM taMtra upara eka kAryazibira rakhAyo che. vrajavallabha dvivedI tame jemano AgaLa ullekha karelo te ja che. setubaMdha ha. bhAyANInA namaskAra 53 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) 29 jUna, 1992 amadAvAda priya bhAI makarandabhAI, Apane rUbarU vAtacIta thaI e pramANe laMDanathI bhAI haritabhAI trivedIe paraMparAgata sAhityanI jALavaNI mATe upayogamAM levA rU.10,000/- phArbasa gujarAtI sabhAne dAna tarIke ApyA che ane eno upayoga ApaNe naMdIgrAma ceriTebala TrasTa ane phArbasa gujarAtI sabhAnA sahayogathI keTalAMka paraMparAgata bhajanonI keseTa taiyAra karAvavA mATe ane Avazyaka hoya tyAM temano pATha prakAzita karAvavA mATe karavA vicAryuM che. A mATe rU. 10,000)no kharca karavAnI maryAdA che. pachI ekAda hajAra vadhAre thAya to teno prabaMdha thaI zakaze. A rakama phArbasa gujarAtI sabhA Apaze. Ape A mATe rekarDa karavAnI paraMparAgata bhajanonI pasaMdagI karI ApanA dhyAnamAM e bhajano jUnI Dhabe je gAnArAM hoya tenI pAse gavaDAvIne rekarDa karAvavAnI javAbadArI saMbhALavAnI che. A mATe jarUrI keseTano kharca, gAyakane ApavAnuM vaLatara ane bhajanonA pUrA ke namUnArUpa pATho (tame je rIte pasaMda karo te rIte)nuM mudraNa-eTalo kharca karavAno raheze. A yojanA samagra rIte tamArI salAhasUcanA, mArgadarzana pramANe ja pAra pADavAnI che. te mATe koI samayanuM paNa baMdhana nathI. paNa anukULatA pramANe A kAma vahelI take pAra paDe to sAruM. bhajanonI keseTanA be seTa taiyAra karAvavAnA che. jemAMthI eka ApanA TrasTa mATe ane eka phArbasa mATe. kharca mATeno rUA. 10,000/-no ceka naMdIgrAma ceriTebala TrasTane nAme A sAthe mokalI ApIe chIe. avakAze pahoMca lakhI AbhArI karazo. ha.cUM. bhAyANI pramukha phArbasa gujarAtI sabhA 54 setubaMdha Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (35) muMbaI tA. 14-7-92 makarandabhAI, janmabhUmi-pravAsI'mAM tame amArA para je premavarSA karI te mANI. ci. RcAne paNa tamArI noMdha vAMcI saMbhaLAvI (e aMgrejI mAdhyamavALI ane gujarAtI to enI gauNa bhASA !- zALAmAM) bhajanonuM dhvanimudraNa anukULatA pramANe ane svAthya jALavIne goThavazo. kundanikAbahenanA pApaDa khAtAM yAda karIe chIe. bhagavAnadAsa paTela dvArA DuMgarI bhIlonA dhArmika loka-mahAkAvyonAM keTalAka aMzono prayoga muMbaInA prekSako pAse rajU karavAnuM (naveMbaramAM) AIenaTI. goThavavA vicArI rahI che. bhagavAnadAse vAta karI haze. A rIte AdivAsI paraMparAnI jALavaNI ane kadara thoDI thoDI paNa thatI rahe che e sucihna gaNavAnuM che. haritabhAIne meM AbhArano patra lakhI nAkhyo che. ame 28mI tArIkhe amadAvAda javA nIkaLIzuM. tamArAM agraMthastha kAvyonA ekabe saMgrahanuM goThavavA vicArazo. bhAI sureza dalAla sAthe vAta karI jouM ? baMne jaNa kuzaLa hazo. ha.bhAyANInA namaskAra setubaMdha 55 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) amadAvAda tA. 27-8-92 makarandabhAI, amArA mahuvAgAmamAM nAnapaNamAM baLevane tahevAre rAkhaDI bAMdhatAM ame ane rAkhaDI bAMdhanAra aradho abhaNa gora bolatAM : rakSe rakSe rAkhaDI, be godhA be kAkaDI'. pachIthI jANyuM ke "kAkaDI' nahIM paNa "bAkhaDI'- (dudhALI bheMza ke gAya : saM. "baSkayaNInI') A je bIjamAvaDI pAsethI je varadAna-AzIrvAda rUpe magAtuM te ja che. kuzaLa ? sAmayikomAM AvatAM kAvyo jouM chuM. vartamAnanI vedanA tema adhyAtmanA aNasAra (kazuM alaga kyAM che? e to buddhino khela che) ane bhAvono sparza thato rahe che. ha. bhAyANInA namaskAra pa6 setubaMdha Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (37) amadAvAda tA. 2-12-92 makaraMdabhAI, gaI kAle bhAI niraMjana tamAro patra, keseTo ane sUci ApI gayA. A bhajanono pATha tyAM tamArI pAse che, te anukULatAe jherokSa karAvI mokalazo, jethI je kAMI prakAzanayogya hoya te phA.sa.naimA.mAM anukULatAe prakAzita karAya. tame samaya ane zrama laIne A kAma pAra pADyuM tethI ISTa dizAmAM eka vadhu pagaluM maMDAyuM. niraMjane jaNAvyuM ke teNe porabaMdara vagere sthaLethI prApta bhajanonI ghaNI keseTa taiyAra karI che. kyAMka meLa besaze tyAre te mATe paNa ghaTatuM karavA prayAsa karIzuM. 70muM sarasa rIte ujavAyuM- ajita zeThano kAryakrama, muMbaInAM akhabAromAM tamArA vize, tyAMnA kArya vize AdarabhAva ane sahRdayatAnA bhAva vALA lekho ("navanIta samarpaNa'mAM paNa) e joIne ghaNI prasannatA thaI. tame to A bAbatamAM taddana niHspRha hovAnuM jANuM ja chuM. paNa lokonA saMskAraghaDataranI ane sAhityanI abhirucinI daSTie AnuM ghaNuM mahattva che. jAtajAtanI arAjakatA aneka kSetre vadhI rahI che, tyAre je keTaluMka sAcuM thatuM-kahevAtuM hoya tenuM ghaNuM mUlya che. tame, kuMdanikAbahena kuzaLa hazo. niraMjana sAthe Avela tamArA bhakta', bhAI harSada pujArAno paNa paricaya thayo. li. ha. bhAyANInA namaskAra - anukULatAe keseTo, niraMjanane pravAsa, mahenatANA vagere peTe je ApavuM ghaTe, te sivAya paracUraNa bAbato vagere mATe je kharca thayo hoya ane thAya te jaNAvavA vinaMtI. dasa hajAra uparAMta thoDoka vadhu thayo haze to teno paNa prabaMdha thaze. ha. bhA. setubaMdha pa7 WWW.jainelibrary.org Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) 8 jUna 1993 naMdigrAma AtmIya bhAI, ghaNA vakhate lakhuM chuM. naMdigrAmanuM vadhatuM kArabhAruM ane kAyAnuM ghaTatuM kauvata enAM kAraNa. vAtuM to DhagalAbaMdha bheLI thaI che. keTaluMka jIva jevuM thatuM jAya che teno AnaMda paNa UbharAya che. A sAthe bhagavAnadAse dhvanimudraNa karelI ane tenI skripTa taiyAra karI ApelI "toLI rANInI vAratA'nI prastAvanAnI jherokSa bIDuM chuM. ghaNA jhAMkhA akSara UThyA che paNa vAMcI zakAya ema che. takalIpha nahIM paDe ema dhAruM chuM. prastAvanAmAM tamArA patramAMthI utAro Apyo che : saMzodhakanA kAryakSetranI maryAdA ane tenI nakkara bhUmikAnuM mahattva, uparAMta AjanI paristhitinuM sacoTa bayAna A phakarAmAM che. tamArI agAuthI saMmati mAgyA vinA meM to A kathana sAmela karI dIdhuM che. paNa tamane vAMdho hoya to eTaluM radabAtala karI nAkhazo. bhagavAnadAsanuM pustaka chApavA mATe meM navabhArata' vALA dhanajIbhAIne bhalAmaNa karI hatI. temaNe e hAthamAM lIdhuM ne have thoDA vakhatamAM pragaTa thaze. "toLIrANInI vAratA" jevI ja "rUpAMde-mAlade'nI vAratAnuM bhAvI hajI dhvani mATe ne mudraNa mATe toLAya che. paNa eka dosta kahetA ke koI harino lAla ne mArA jevo haiyAphUTyo maLI Avaze. bhIlI rAmAyaNanA samudralaMghana mATe eka mitrane taiyAra karyA che. bhAre kAma che paNa pavanaputra sahAya karaze ema lAge che. Age Age gorakha to che ja. niraMjane mArgI saMpradAyavALuM kAma sArI rIte pAra pADyuM. ApaNe taiyAra karAvelAM bhajanomAM 72 bhajano ane 8 keseTsa temaNe taiyAra karI ApI. tenI nakala tamane mokalI che ema niraMjane vAta karI hatI. saMzodhakanA puraskAra sAthe pAMceka hajAranuM kharca thayuM. teno hisAba ne vAucara tamane teNe ApyAM che ? ahIMnA kAgaLa oDiTara pAse che, nahIM to cokkasa AMkaDo lakhata. have vadhelI rakamanuM zuM karavuM che? prakAzana mATe to vadhu rakama joIe. pelI keseTsamAMthI pasaMda karI, sArA gAyaka pAse bhajano gavaDAvI, bajAramAM mUkIe to sAruM. vaLatara maLe. paNa e kArabhAra vaLI koNa upADe? kAco mAla sAro evo taiyAra che paNa eno lokomAM upADa ne upayoga thAya evuM pAkuM kAma karanArA maLatA 58 setubaMdha Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. khaLuM to pAkyuM paNa poTha bharIne hATe--bajAre laI janArA kyAM ? e ya Avaze evI dharapata rAkhI godAma bharavAmAM paDyo chuM. ekAda mahinAthI 'samakAlIna'mAM lekhamALA zarU karI. AjanI paristhitinAM DahoLAM pANI ane mULanI sAcI, cokhkhI saravANI batAvavA mAguM chuM. ravivAre chapAya che. keTaleka avAja pahoMcaze ke kAne ja nahIM paDe, A hokArA-paDakArA ne Dhola-traMbALanI gAjavIjamAM. paNa ApaNe to jIvatAM lagI 'jhUlaNa moralI' vagADaye rAkhavAnI. 'We are the music, while the music lasts.' hamaNAM bALakono 'grISma zibira' bahu AnaMde UchaLyo. janaka dave,sUraja rAmAvata va. mitro AvelA. thoDAM phUlo khIle, jhUle, maheMke teno AnaMda che, bAkI gIdhaDAM ne gaMdavADano pAra nathI. 'kAlAya tasmai namaH'. tame prastAvanA vAMcI lo pachI ramaNalAla jozIne mokalI Apazo ? temane ghaNA samayathI kAMI mokalI zakyo nathI. 'uddeza'nA chellA aMkamAM rasakasavALAM phaLone badale kAvyonAM phUdaDAM vadhu joyA. Aje vADI ucheravI muzkela che. cAlo, hiravaMdanA karI rajA lauM. avakAze lakhatA rahezo. kundanikA praNAma pAThave che. 1. pAchaLathI 'vizvacetanAnA vaNajhArA' e pustakarUpe prakAzita. setubaMdha makaranda 59 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 (39) makarandabhAI, sAntAkrujha utpala, kalyANI, RcA sAthe traNa aThavADiyAM rahIne ame be divasa pahelAM ahIM pAchAM AvI gayAM. tyAM 'samakAlIna'mAM ane 'pravAsI'mAM tamArA lekho joto tyAre tamAro bhAvavAhI, arthavAhI sUra hamaNAM keTalAka samayathI mane na sAMbhaLavA maLyAnI khoTa anubhavato. tyAM rahyo te daramiyAna mitro--snehIone maLavAnuM, phArbasa sabhAnuM ane lakhavAvAMcavAnuM to dhAryA pramANe thayuM ja, paNa chellA cAra cha divasa kazIka udAsInI, AchI khinnatAnI bhAvachAyA, ema ja, mana para chavAtI rahI- sAmAnya rIte svastha rahetA mArA citta mATe A kAMIka asahaja hatuM. 'dharma'nI glAni ane 'adharma'nuM utthAna e Ama to zrIkRSNano 'cintA'viSaya, paNa ApaNI aMdaranA zrIkRSNane paNa saLavaLATa karyA vinA na rahe evI atyAranI paristhitimAM meM khulAso zodhyo. ahIM AvyA pachI 42-44nA tApamAne aMdaranA tApamAnane puSTa karyuM. DhIlamAM paDelAM kAmo hAtha para to lIdhAM, paNa vacce vacce mana sUnuM paDI jatuM, niSkriya paDyA rahevAnuM thatuM. emAM Aja cAreka vAgye apabhraMza vyAkaraNanAM prUpha sudhArI rahyo hato, tyAre 'TapAla AvI che ke nahIM te jovAnuM rahI ja gayuM' kahetI caMdrakaLAe daravAjo ughADyo ane temAM tamAro patra maLyo. AjanI mArI bapora sudharI gaI ! zItaLa laherakhIe trividha tApane kAMIka khALyo. mArAM dAdImA je kahevata kahetAM 'nai saMdeso (visarga jevo sakAra), nai sAMI, tame nyA ne ame AMI' evI sthiti ApaNI vacce hamaNAM hatI, temAM tamArI sphurti hamaNAM ochI rahetI hoya ema dhArI tamane lakhavAnuM mArA manamAM hatuM ja. patra sAthe bhagavAnadAsa paTelanA pustakanI tamArI sarasa prastAvanA paNa maLI; e vAMcIne 2maNabhAIne phona para khabara ApI dIdhI che. mArA patramAMthI tame kazuMka TAMko e pUrA hakathI ane sArthaka ja hoya-- emAM tamAre pUchavAkaravAnuM na ja hoya. tamArA snehapUrNa saMbodhana 'AtmIya bhAI'mAM e saheje gRhIta thaI jAya che. sadbhAgye bhagavAnadAse niSThAthI karelA kAmane vividha dizAmAMthI anumodana maLI rahyuM che. akAdamIe rAmAyaNaviSayaka bhIlI kAvya prakAzita karavAnuM svIkAryuM setubaMdha amadAvAda tA. 9-693 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. AIenaTInA dAmubhAI jhaverIe keTalAMka kendramAMthI sAhityasAmagrInI noMdhaNI karavAnuM bhagavAnadAsane soMpyuM che. huM muMbaI hato tyAre bhagavAnadAsane laIne mAlatIbahena jhaverI mane maLavA AvelA, ane noMdhaNInuM kAma ThIka cAle che ke kema te batAvyuM, A rIte ghaNI lupta thavA mAMDelI sAMskRtika sAmagrI jALavI levAnuM thaze. tame niraMjane noMdhelAM bhajano vize becAra pRSTha (jeTalAM vadhAre teTalI vadhu kamANI !) lakhI mokalo to phArbasa traimAsikamAM noMdhAyela bhajanonI sUci vagere sAthe te prasiddha karI daIe. bhAI niraMjanane ane noMdhAvanAra bhajanikone je ApavAnuM thayuM hoya tathA keseTa vagereno je kharca thayo hoya teno kazo hisAbakitAba mokalavAnI jarUra na hoya. je kAMI bacyuM hoya teno upayoga, have phArbasa sabhAnuM mAtra chaATha mAsamAM navesarathI goThavAI jAya to temAM jarUrI rakama umerI keTalAMka (AkhAM bhajano)nI keseTa taiyAra karAvI levAnuM vicArazuM- vepArI dRSTie nahIM, jALavaNI mATe, tamArI tyAMnI pravRttio rasaprada rIte cAlatI rahe che, te zubha samAcAra gaNAya. meM prakAzita karela traNa dhoLasaMgrahamAMthI AThadasa dhoLa muMbaInA bhAI udaya majamudAra ane sureza jozIne kaMThe gavarAvI keseTa taiyAra karavAnI dizAmAM keTalAka prayAsa karyo che. taiyAra thaye tamane mokalI ApIza. tame, kuMdanikAbahena kuzaLa hazo. ha, bhAyANInA namaskAra 1. AvI koI keseTa taiyAra thayAnuM jANavA maLyuM nathI. setubaMdha 61 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) 28 Disembara 1993 amadAvAda makarandabhAI, tame, kundanikAbahena majAmAM hazo. bhajanomAM che tema hamaNAM citrakalAmAM paNa eka kalAkAre "loka" ane "taMtra'no yoga sAdhyAnuM AjanA TAImsamAM vAMcyuM te tamArA dhyAna para saheja lAvavA mATe. ha. bhAyANInA namaskAra 62 setubaMdha Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (41) 1-2-94 naMdigrAma AtmIya bhAI, mArA ghoDAne avasthA varatAya che. vahelo thAkI jAya che ne vadhAre bojo UMcakI zakato nathI. paNa navI kSitija UghaDatI dekhAya eTale ene pAMkho phUTe che. AvuM ja hamaNAM thayuM. jayaMta koThArI saMpAdita "madhyakAlIna gujarAtI jaina sAhitya' pradyumnavijayajI taraphathI maLyuM. ane A kathAomAM paDelAM iMgito camakI UThyAM. udayabhAnu racita "vikramacaritra rAsa' mArI pAse nathI paNa vikrama ane batrIsapUtaLInI vAratA huM vAMcI gayo chuM. temAMthI kathAnA bAhya klevaramAMthI je aMdarano prANa dhabake che tenI kAMIka jhAMkhI thaI che. mArAthI A vize keTaluMka thaI zakaze tenI khabara nathI. paNa subhASa davene meM patra lakhyo che. ne kathAnA mULamAM javA mATe sahabhAgI thavA notaruM ApyuM che. A madhyakAlIna kathAo madhyakAlIna vAva jevI lAge che. tenA dareka stara ne visAmA para ghaNAM zilpa kaMDArelAM maLe paNa tyAM ja thobhI gayA to UMDarAM jaLa sudhI pahoMcI na zakAya. ane vAvamAM UtarIne khAlI ghaDe pAchuM pharavuM e to ApaNI ja hANa ne hasI. zuM karI zakAya ? mAruM mana lokakathAmAMthI paNa adhyAtmanuM ja gANuM gAya che ne manamAnyA artho tArave che evuM nathI. vikramanI kathAmAM Ave che evI ja kathA meM sUphIonI kathAmAMye vAMcI che barAbara e ja kathAno namUno. AvA croos references ane tALA meLavIe to ja marma pakaDAya. tame jaina sAhityanI prastAvanAmAM A kathAonA prayojanamAM vyAvahArika tema uccatara sAdhavAnI dRSTi rahI che te yogya dizA bhaNI AgaLI cIMdhI che. A uccatara zuM ? kevI rIte kathAmAM pragaTe che ? jaina munio lakhe tyAre to temanI sAdhanAnA bhAgarUpe uccatara pravezya hoya te ApaNane purANI vAvanA jaLabhaMDAra sudhI laI jAya che. "udayabhAnuM vize thoDuM kAma karavAnI icchA thAya che. ba.ka.ThA. saMpAdita ane "anAmI'nI prastAvanA tathA noMdhavALuM pustaka meM maMgAvyuM che. mAro ghoDo to atyArathI ja haNahaNe che. paNa koI joDIdAranI sahAya maLe to kheMcavuM ochuM paDe ema lAge che.... -makaranda setubaMdha 63 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makaraMdabhAI, lAMbe vakhate patraprasAdI maLI, akSaro joyA. zarIrano asahakAra hovA chatAM tamAruM prANabaLa tamane jaMpavA de tema nathI. topaNa banatI badhI saMbhALa lezo. varSonAM sevana, sAdhanA, anubhava pachI kAryanAM navanavAM kSetro hAthavagAM thatAM hoya che, paNa tyAre zArIrika zaktinAM vaLatAM pANI thayAM hoya che. huM salAha to ApavA besuM chuM, paNa huMye bAthamAM samAvI zakuM tenA karatAM cArapAMca gaNuM pakaDI beTho chuM - dararoja thoDuMka ochuM karavAno saMkalpa rAte karuM chuM ane divase toDuM chuM. koIka mANekabAvo pAchaLa paDyo che ! (42) tame paraMparAgata kathAonA, lokakathAonA gUDha arthaghaTananI vAta cheDIne mArI paMDitAIne uzkerI ! nIcenuM keTaluMka to tame sArI rIte jANatA hazo ja, paNa vicArane vaktavyane kaDIbaddha karavAnI dRSTie mUkuM chuM to sahI--calAvI lezo. - 64 amadAvAda tA. 5 294 (1) 1. vaidika sUkto, devo vagereno gUDhArtha darzAvatA zrI araviMda, vAsudeva zaraNa agravAla va.e prayAso karyA che. 2. vaidika brAhmaNa graMthonuM vacana : 'parokSapriyA vai devAH.' 3. 'mahAbhArata' e daivI--AsurI baLonA saMgharSanuM rUpaka hovAnuM keTalAke ghaTAvyuM che. 4. 'gItagoviMda'nuM utkaTa zRMgArika nirUpaNa (vidyApati vageremAM paNa) gUDhArthane anivArya banAve evA saMketavALuM nathI. 'bhAgavata'- rAsalIlA paNa zRMgArapradhAna (tenI uttarakAlIna paraMparAmAM paNa) che, to paNa gopI--gItamAM 'na khalu gopikAnaMdano bhavAn akhila-dehinAmantarAtmaTThak' emAM gUDhArthano saMketa spaSTa che. tevuM ja vaidika sUkta 'dvA suparNA'nuM paNa. 5. jaina AgamagraMtha 'nAyAdhammakahA'nI kathAo spaSTapaNe laukika-sAMsArika che, paraMtu aMtabhAge temane 'dRSTAnta' gaNI, 'dRSTAnta' ane 'dArNAntika'no saMbaMdha joDelo che. ('upanaya'), ane sAdhujIvanaparaka artha karela che. 6. sUphI premAkhyAnaka kAvya ('padmAvata' vageremAM) samagra nirUpaNa aihika che, paNa aMte rUpakAtmaka arthaghaTana ApeluM che. jo ke je spaSTapaNe rUpakAtmaka setubaMdha Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alliyorical racanAo che (upamitibhava-prapaMcA kathA', 'prabodhacaMdrodaya', vagere seMkaDo- Pilgrim's Proyren) temanAthI uparokta kathA-kAvyonI racanAnuM svarUpa Ama to spaSTapaNe bhinna hoya che. 7. pazcimamAM bAIbalanA arthaghaTananI paraMparAmAM zabdArtha, rUpakAtmaka artha ane naitika artha uparAMta aMtima 'AdhyAtmika' artha anagogic interpretation karavAnI eka paraMparA che. (2) eka cheDe evo pakSa ke kRtino eka ane ananya artha hoya che to bIjI tarapha sAme cheDe text is open - dezakALa ane vyakti anusAra vividha artho mATe avakAza hoya che - 'vyaMjanA'nuM kSetra abAdhita ane aMte to anirvacanIya hoya che - evo pakSa. atyAre to pazcimanA kAvyavicAramAM paNa reader's text nI bolabAlA che. tamane madhyakAlIna padonI jema kathA--lokakathAmAM gUDhArtha kaLAya to te jarUra adhikArathI batAvI zakAya. tenAthI tenA bhAvanamAM eka parimANa eka 'AyAma' umerAya che. chatAM paNa e taddana yAdaicchika, AtmalakSI na lAge ane keTaloka AdhAra kRtinI racanAmAMthI maLe-- batAvI zakAya to te pratItikara bane. creative writing jema Creative reading - vividha arthamAM hoya. na (3) Ama to udayabhAnu pAse 'vikramacaritra'nI kathAnI pUrvaparaMparA hatI ja. e kathAmAM maLatA tale-motifs (kathAghaTako) paNa pUrvavartI saMkhyAbaMdha kathAomAM (ane uttarakAlIna bhAratIya temaja videzI kathAsAhityamAM) maLI Ave. paNa pazcimamAM jagatanI lokakathAonA adhyayananI arvAcIna paraMparAmAM paNa arthaghaTananA vividha abhigamo che. (jemake manovaijJAnika ke manovaizleSaNika-- iDipasa--graMthi para AdhArita, saMracanAvAdI vagere). eTale abhidhA, lakSaNA ane vyaMjanA uparAMta (ke chellInA ja eka bhAgarUpe) artha karavAnI sArvatrika paraMparA che. A sAthe judA saMdarbhamAM varNamALAnA varNono pratIkAtmaka artha ('pratyabhijJAdarzana' vageremAM)- eTale ke maMtra-yaMtra sAhityanI paraMparA joDAI jAya che ema kahI zakAya-- tibattI bauddha sAhityamAM paNa te vikasI che. ame prakAzita karelA madhyakAlIna gujarAtI 'kathAkoza'mAM udayabhAnunI tathA zAmaLanI 'vikramacaritra' vArtAno sAra Apela che. setubaMdha 65 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tame A rItanI navI dizAno ughADa karo temAM keTalAka parizrama anivArya bane - bharatabhAI jevAnI sahAya lo to paNa amArAM dAdImA kahetAM ema "bhAI, deya(ha)- rakhato dharama karavo; paNa have basa-AgaLa meM kadAca kahyuM haze tema, ghaNuM lakhyuM ochuM karI vAMcajo !tamArI kAvyaracanAono, lekhono pravAha to vahe ja che, temAM A khaNakhodano bhAra na vadhe eTaluM saMbhALazo. huM utAvaLe lakhuM chuM tyAre mArA akSaro pAchaLa, hastaprato vAMcavAnA lAMbA mahAvarAthI, kAMIka aNaghaDa lahiyo DokAto hoya che. nabhAvI lezo. kuMdanikAbahena majAmAM haze. naMdigrAmanI itara pravRttio yathAvat cAlatI haze. bhAI lAbhazaMkara ThAkare "raMgataraMga'nA 1 phebruArInA aMkamAM bhagavAnadAsa paTelanA bhIlI sAhityasaMskRtine lagatA prakAzanono umaMga sAthe paricaya karAvyo che, temAM tamArI prastAvanAne paNa yathocita upayogamAM lIdhI che. vizeSa : ahIM ela.DI. insTiTyUTa (lA.da.bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira)nA kAryavAhaka prA. ujamazI kApaDiyA sAthe thoDA divasa pahelAM vAta thatAM temaNe jaNAvyuM ke sagata kasturabhAInI janmazatAbdI nimitte A varSa daramiyAna je pAMca vyAkhyAna rAkhavA mAge che te saMdarbhe eka vyAkhyAna mATe tamane nimaMtravA vicAryuM che. jo svAthya hA pADe to anukULatAe A ja viSaya- uparathI sAMsArika-sAhityika artha dharAvatI kathAo-kAvyomAM gUDhArtha paNa sAdhAra joI zakAya che - na rAkho ? ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (43) 24-2-94 naMdigrAma AtmIya bhAI, koI gharaDokhakha khalAsI sAta samaMdaranI khepa karIne hajI ghara AMgaNe, bArAmAM vahANa nAMgare tyAM ja ene koI "ratnAkara sAgarabharyo ratana taNAtAM jAya'nI vAratA kahe tyAM maNino beTa ane navalakha motI jANe tArAmaMDaLa UtarI AvyuM hoya enAM varNana mAMDe to enI dazA kevI thAya? A jaina munionI kathAo AvuM ja kAMIka kAmaNa karI gaI ne mArAmAM rahelo khalAsI gharamAM nirAMte nIMdara mANavAne badale sAgara vATe nIkaLI paDyo che. tamane to mANeka jogI rAte sUvA de che, mane bAbaro bhUta vaLagyo che. paNa dAdImA kahetAM tema 'bhAI, deI rakhato dharama karavo' e maMtra japato rahuM chuM ne dhapato rahuM chuM. atyAre (1) jayavaMtasUrinI zRMgAramaMjarI - zIlavatI caritra (2) udayabhAnunI 'vikramacaritra' (3) "mAdhavAnaLa kAmakaMDalA kathA- Ama traNa kathAo para dhyAna kendrita karyuM che. pahelI be kathAo maLI zake ema che. trIjI mATe tapAsa karuM chuM. tame A traNenI kharI vAcanA kyAMthI maLe te vize sUcavI zako? bharata pAThaka ane subhASa dave madada karavA Avaze. mAdhavAnaLa-kathA vize to motIcaMdra + umAkAnta pI. zAha saMpAdita "New Documents of Jain ArtnI prastAvanAmAM ullekha ja vAMcyo che. paNa A kathA batrIsa pUtaLInI vArtAmAM Ave che ne manamAM vasI gaI che. tenA parathI utpala to nATaka racI zake. ApaNo eka pygmaition jIvato thAya evI kathAvastu che. samagra jIvanathI adhyAtmane vikhUTuM pADI ApaNe jIvanano rasa to gumAvyo paNa ethIye vadhu jIvatuM mota notaryuM. khera, dhIme dhIme pharI prANasaMcAra thaze. tame prAkRta apabhraMzamAMthI je "kAvyadohana' karo cho tenuM paThana thavuM joIe. AvaDI moTI sAhitya pariSada ane bIjI sAMskRtika saMsthAo, paNa daivatane nAme moTuM 0. javA do, meM to aMgata rAgadveSa ne sAThamArI jaI, sAMbhaLI, tyArathI ja rAmarAma karI Agho khasI gayo. vidyArasa ane sAthe upAsanAnuM amRta maLyuM. eno AnaMda che.... - have pelI kathAono kothaLo tamArA mAthe. kuzaLa ? - makaranda setubaMdha 67 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makarandabhAI, (44) daravakhatanI jema tamA2o 24-2no haryobharyo patra maLyo - mukhomukha thatA vArtAlApa jevo ! ame 17-2 thI 11-3 muMbaI utpala sAthe rahevA gayelA. TapAla ahIM ja ekaThI thayelI. muMbaIthI 12mIe Avyo tyAre ekabe divasa pachI mane jANa thaI ke huM sAthe kaphano kothaLo bharato Avyo chuM ! enTi bAyoTikane baLe nevuM TakAno to nikAla karyo che. have khAvApIvA ane kAmakAjamAM, kudaratanI cetavaNIno Adara karI, banatI sAvacetI rAkhIza-- sAttvika pravRttimAM paNa tAlIma vagara saMyama jALavavo agharo hoya che, e vAta satata anubhavuM chuM. tamArI AgaLa paraMparAgata kathAono UMDo 'AdhyAtmika'- marma jovA prIchavAnI je navI dizA UghaDI che, (te mATe tame je traNa kathAono nirdeza karyo che tene dhyAnamAM rAkhIne vAta karuM) tenA zarUAtanAM pagathiyAM tarIke tame prathama e kathAono pramANabhUta sA2 ane pachI mULa kathA juo evuM mAruM sUcana che-- temanA saMpAdakoe e kathAonuM je 'rasadarzana', 'sAhityika mUlyAMkana', 'aitihAsika paraMparA', 'sAMskRtika adhyayana' vagere je kAMIka karyuM hoya tene hamaNAM aNadekhyuM ja karazo. jo ke tame ema ja karazo, to paNa DilazAhI upadeza ApyA vinA kema rahuM ? 68 zAmaLanI 'siMhAsanabatrIzI'nI bAramI vArtA paNa vikramacaritranI ja che. udayabhAnu-kRta 'vikramacaritra-rAsa' (saM.ba.ka.ThA.) ane gaNapatikRta 'mAdhavAnala-kAmakaMdalA--prabaMdha' (temAM pariziSTa rUpe (1) saMskRta AnaMdadhakRta mAdhavAnalAkhyAna | 'kathA' | 'nATaka' ), (2) kuzalalAbhakRta 'mA kAma caupai', dAmodarakRta 'mAdhavAnalakathA' Apela che; zAmaLanI 'siMhA batrI'nI 26mI vArtA paNa A ja che; hiMdImAM AlamakRta mAdhavAnala kathA ane zAligrAma vaizyakRta mAdha kAma nATaka (1868mAM mudrita) noMdhAyAM che. iTeliyana vidvAna E. Pavolini 3- International Congress of Orientalist l pahelA graMthamAM 6 hastapratonA AdhAre saMpAdita 'mAdhavAnalakathA' (saMskRta--e AnaMdadhara vALI ja haze ema aTakaLa karuM chuM) prakAzita karelI. amadAvAda tA. 21-3-94 setubaMdha Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A baMne vaDodarA yuni.nAM prakAzana hovAthI bhAI subhASa dave tamane meLavI Apaze. 'zRMgAramaMjarI' lA.da. bhAra. saM.vidyA.bha.nuM prakAzana che, te tyAMthI meLavI zakAze. koThArIno lekha tame joyo che. guja.sA.akA. dvArA meM saMpAdita karela 'madhyakAlIna gujarAtI kathAkoza'mAM uparyukta kathAo ane temanAM rUpAMtarono sAra Apela che. TippaNImAM aitihAsika-tulanAtmaka TUMkI noMdha che. cAlAka coranA ghaTaka vize TonI--penjharanA 'kathAsaritsAgara'nA anuvAda (The Ocean of Story)nA pAMcamA graMthamAM itara dezonI lokakathAomAM maLatA A kathAghaTaka vize vistRta noMdha Apela che. 'madhyakAlIna guja. kathAkoza'nI nakala, 'zRMgAramaMjarI' vagere bharatabhAI mane maLaze tyAre temane sulabha karI ApIza. AmAMthI tamane je rUpAMtara baMdhabesatuM lAge tene laIne vicArazo. badhuM jovAnI jarUra nathI. rUpAMtare--rUpAMtare prasaMgo, Azayo, pAtro paNa vadhatAMochAM badalAya che ane saMkocavistAra yatheccha karAya che. gaNapatinI kRti kAvyadRSTie to madhyakAlIna gujarAtImAM eka ane ananya mahAkAvya che. samagra madhyakAlIna (ane prAcIna saMskRtaprAkRta--apabhraMzamAMthI paNa) zRMgArika kathA ane rasano vAraso kavi AtmasAt karIne beTho hoya ane 'jIbhe zAradA' beThI hoya' (teNe pote ja kahyuM che) evI ApaNane pratIti thAya. hiMdI premAkhyAnaka kAvyo karatAM paNa keTaluMka UMcuM kAvyamaya temAMthI mANI zakAya. paNa A to mAtra kathAkRti tarIke, kAvyakRti tarIke. tamAro hetu judo ja che. hAla ATaluM. AgaLa jatAM je koI saMdarbhonI jarUra hoya te mATe lakhazo, athavA bharatabhAIne maLI javA kahezo. atyAre sAhityakSetre 2joguNa ane tamoguNanI bolabAlA che. huM muMbaI hato ane rameza pArekhano ane tenI kavitAno vaparAzI mAla tarIke upayoga karIne sAhityanA vepArIoe hobALo karyo tenAthI - tevAthI jeTalA dUra ke alipta rahIe teTalA ochA kharaDAIe. tame je aliptatA sahajapaNe sAdhI-- jALavI che tethI manabhAvana kAryapravRttimAM vikSepa paDI zakato nathI. paNa je kacaro kaLaNa atyAre upara tarI AvyAM che - badhAM ja kSetromAM- te samaya jatAM ochAM thaze, zamaze evI ApaNI sAdhAra zraddhA che. sau kuzaLa hazo. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 69 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (45) amadAvAda tA. 13-4-94 makarandabhAI, baMne patra maLyA. tamAruM gata janmanuM koI duSkarma tamane naDyuM ne tamArI sAthe ........ bhaTakAyA ! .......... ghaNAM varasathI sAhityika aprAmANikatA' karatA AvyA che. ghaNAne teno anubhava che jemAM chellA (kama kahI zakAya ? hajI bIjAo paNa jhaDapAya !) emanI jhapaTamAM tame AvyA. paNa e lAMbA itihAsathI ane niMdArasathI alam. ApaNA kAmanI vAta : phArbasa gu.sabhA taraphathI prakAzita (1927), aMbAlAla jAnI vaDe saMpAdita zAmaLabhaTTanI 'siMba.' (siMhAsanabatrIsI)mAM "abolArANI'no kramAMka chaThTho che. jAnIvALI AvRtti aprApya che. te pharI chapAvavA guja. sAhi. akA. pAse Arthika sahAya mAgI che. e to thAya tyAre. phArbasanA pustakAlaya vALI nakala hAla mArI pAse che. meM 1988mAM 'jhagamaga'mAM "abolArANInuM (e "caubolA' paNa kahevAya che) mULAnusArI gadya rUpAMtara prakAzita kareluM, tenI TAipa-kopI mArI pAse che. teno pramANabhUta sAra meM saMpAdita karela "madhyakAlIna gujarAtI kathAkoza'mAM (pR. 5-7) ane temAM ja tenI samAMtara kathAono nirdeza karela che. (pR. 3pa2). "siMhAsanabatrIzI'nI 16mI 'kASThano ghoDo' e vArtAmAM paNa trIyArAjayanI puruSa-SiNI iMdumatIne cAra prahara sudhI kAinA ghoDAnI kathA kahIne cAra paradA choDAve che. meM karelA rUpAMtaranI nakala ane "madhyakAlIna kathAkoza'nI bheTa nakala, jo bharatabhAI hamaNAM ahIM AvavAnA hoya to temanI sAthe ke bIjA koI sAthe, nahIM to pachI TapAla dvArA tamane mokaluM. jaNAvazo. bIjuM, hamaNAM "madhyamA' sudhI ja arthaghaTana rAkhavuM, "pazyatI' 'parAvALuM Age Age nahIM to zrama ghaNo pahoMcaze. je karo te haLave haiye, haLave hAthe, svAthya jALavIne ja karazo. saMdarbho paNa Avazyaka hoya teTalA ja jozo. kathAkoza'mAM zAmaLanI siMhAsana batrIzI mukhya kathAnI rUparekhA ane 32 kathAonAM nAmo ane krama pR. 330-33ra upara Apela che. "strIcaritra' 29mI ja che. * ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 70 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) 5 me 1994 naMdigrAma AtmIya bhAI, patro anumati vinA pragaTa thayA teno vasavaso na karazo. mArI anumati saMmati-sahagati-sthiti-mati tamArI sAthe hoya ja. mAtra eTaluM thAya ke aMgata patromAM to lakhanAra ne meLavanAra sAthe bhAvano nAto hoya che ane hRdaya hRdayane samaje evo tAra saMdhAyo hoya che. e patro sAmAnya vAcakane emAM ye jene mATe Takora karI hoya tene e khaMce ya kharA. sAhitya pariSada ne bIjI evI saMsthAomAM "daivatane nAme moTuM 0' cItaryuM eno khulAso karavAnI jarUra lAgI eTale meM ramaNabhAIne' khulAso lakhI mokalyo che. daivata eTale zuM e, mane je vastu abhipreta che e bhaNI dhyAna doryuM che. mane to A "daivata' vAkunI upAsanAmAM keTale UMDe laI jAya che e kone kahuM ? tame ekavAra 'siddha sArasvata'no ullekha karyo hato. mArI dRSTi sAme vAkunA cAra svarUpane pAmatuM daivata rame che. tame to jANo ja ke mAtra zabdazAstra ane alaMkArazAstrathI zabdamAM rahelAM dhvani, jyoti, ane tattvane pAmI zakAtAM nathI. tenI sAthe daivajJa zAstra ane tarkazAstrane joDavA joIe. A daivajJa jyotiSa nathI ane tarka vicAraprakriyA, nyAya ke "lojika' pUrato maryAdita nathI. tarkanA mULamAM jatAM e sAmAnya hAIpothesisa' nathI, je viruddhanI sacoTa dalIlo AvatAM tUTI paDe. e daivajJa- tA pachI pragaTatuM RSi-darzana che. bhUtasRSTi, devasRSTi, brahma(jJAna) sRSTi-evA trijagatanI Aje vAto karIe to gAMDAmAM khapIe. mAruM duHkha e che ke mArI sAme vipula bhaMDAra paDyo che. temAM atyaMta sattvazIla ne svAdu padArtho che paNa Ajano mANasa ArogavA icche ne pacAvI zake eTaluM ja pIrasavuM rahyuM. atyAre siMhAsanabatrIsImAM "abolA rANInI vArtA" ne barAbara ene maLatI sUphI vArtA viSe lakhavA beTho chuM. vAkanA cAra svarUpanI A kathA che. vikrama ane bhojanI vArtAmAM sarasvatInuM kaMThAbharaNa na hoya to ja Azcarya. paNa lokakathAmAM manoraMjanano khela jotA vivecaka mahAzayane A kevI rIte samajAvuM ? 1. pariziSTa juo. setubaMdha 71 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlo, tamArI pAse haiyuM ThAlavuM chuM. bharata pAThaka ahIM che, eTale mane 'bharata-gUMthaNa'no sAro lAbha maLe che. pelI sUphI kathAno anuvAda te karI Apaze. ApaNe tyAM japa--ane tenA prakAra che, tema sUphIomAM paNa jidra ane vAtane prakAzita karavAnI sAdhanA rahI che. mane khabara nathI paDatI ke bhajanavANI ane sUphI paraMparAnA AdhAra pUratuM ja A vArtAo mATe lakhuM ke tene vaidika, RSiparaMparA sudhI laI jAuM ? kAraNa ke repharansanA to DhagalA paDyA che. be-- cAra jaNa pAvaDA--kodALI laI madadamAM hoya to khaLuM bharAI zake. jaina munionI kathA Ama UMDA kUvAmAM UtAratI jAya che. hemacandre 'kAzmIravAsinI'nI upAsanA karI hatI te sahAya na kare to kUvAmAM DUbI maravAnuM ja Ave. te atyaMta dayALu che ane tenA kRpAprasAdathI A 'aMdhakUpa'mAM amRtajaLa maLaze, aMdhAruM TaLaze- vindema devatAM vAcam amRtam AtmanaH kalAm - tamAro makaranda 72 setubaMdha Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (47) amadAvAda tA. 3-5-94 makarandabhAI, - ramaNabhAIe tame temane lakhelA patranI mane jANa karI.jo pahelethI tamArI saMmati mAgI hota to tamArA khulAsAmAM je sarasa vicAra rajU thayo che- mahAkAvyo vagerenA vAcana-satrono te kyAre maLata ? tamArI TIkA ane tenI pAchaLanA Azaya vize thoDoka samajadAra hoya te paNa gerasamaja na kare. ne koI bALakabuddhi kare to "naMdo, vaMdo, bhajo, tajo' temAM kavitAne zuM ? tame alipta ja cho. jene hohA karI prasiddhi meLavavI che ene bahAnuM zodhavA kyAM javuM paDe che? mAro ane ramaNabhAIno Azaya vidyAvyAsaMgIne prere evuM tamArA patromAM je che te vAcakanA dhyAna para lAvavAno ja hato. jANye-ajANye tamane dubhavyA hoya to "mithyA me duSkRtam"- Ama to huM jaina paNa chuM ! ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 73 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) AtmIya bhAI, A jaina munionA kuMDALAmAM paga paDI gayo tyArathI mAre ja vAraMvAra 'mithyA me duSkRtam' karavAno vAro Avyo che. pahele pagale ja vighna e koNa TALe ? 'abolA rANI'ne bolatI karavA beTho : mArI pAse saMpAdita 'batrIsa pUtaLInI vAratA.' mane ema ke abhyAsI jaNa che eTale zAmaLanI vAratA sAMgopAMga utArI haze. paNa mULa joI javAnI Teva. pAse mULa nahIM paNa phArbasa sabhAe hastalikhita pustakonI sUcI taiyAra karI che temAM najara karI. AraMbha ne aMtanI mULa thoDI paMktio ne kathAsAra. sane 1929nuM kAma paNa kevuM pAyAnuM ! nakkara, namUnedAra. temAM to abolA rANI ne pUtaLI citrAMgadAno naMbara chaThTho. 7mo naMbara Ape che. Ama kema ? pahelI haraNanI vAratA bIje naMbare, chelle 32mI vAratA sUcImAM 'maDA pacIzI'nI to nI vAratA 'strI` ciratranI' e sUcImAM 29mI che. Ama mULanI vAratAmAM pheraphAra karAya ke zAmaLane badale bIjA koInI vAratA mAMDI ? have mULa pAse ne mULa sAthe saMpAdana meLa khAya tene pakaDavAnuM polIsa daphatare rahyuM. zuM karavuM ? tamAruM posTakArDa Aje maLyuM. temAM 'vidyAvyAsaMgIne prere' evuM kAMIka tamane lAgyuM tyAre e aMge ja mAruM duHkha gAI lauM. ..........bhAIne abhyAsI tarIke mAnIne cAluM. ane tamane, zarIra kAma na karatuM hoya to ya hAtha ApavA manane manAvuM. temaNe 'akhAnA chappA'nuM saMpAdana karyuM che. mane sUcanA mATe pharmA mokalyA. meM pharmAnAM pAnAM para ja hAMsiyAmAM, uparanIce jagyA maLI tyAM sUcano lakhI moklyAM. A arthaghaTanamAM sahAya karavA mATe temaNe prastAvanAmAM ullekha karyo che paNa je sUcano karyAM teno kevoka upayoga karyo ke na karyo, sUcano kayA chappA mATe hatA, kayA zabdo mATe, kazuM e aMge spaSTIkaraNa nahIM. potAne svIkArya na hoya te sUcano jarUra na svIkArAya paNa abhyAsI ke vidyArthI mATe te noMdhavAM to joIe jyAre sAmethI mAgyAM che tyAre. eka sUcana atyAre yAda Ave che. chappo 240, paMkti : 'yama vesuM mAryuM na bhUle bhoMya'- meM lakheluM ke vejuM ke vejuM eTale nizAna. temaNe ghorakhodiyuM artha Apyo che te 74 setubaMdha - 10 me 1994 naMdigrAma Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ barAbara nathI ne kheMcI tANIne besADyo che. A sucana mATe meM, A artha manamAnyo nathI, paNa bIjAM bhajanomAM spaSTapaNe A artha nIkaLe che tenA dAkhalA paNa sAthe ApelA. dA.ta. vejuM vasudhAnuM jevuM koI kare, tenI coTa khAlI kema Thare ? (niSkuLAnaMda, bhakta ciMtAmaNI pra. 105, kaDI 46-47) jema vejuM kare koI vyomanuM, tenI khAlI na jAye coTa. (haribaLagItA- kaDavuM 4) are, kabIrano eka doharo paNa TAMkelo. takata takAvata taki rahe,sake na bejhA mArI, sarba tIra khAlI pare, cale kamAnI DArI. AthI vadhu spaSTatA zI joIe ? paNa temaNe, A vastuno kyAMye ullekha na karyo ne peluM "ghorakhodiyuM ja rAkhyuM. navInatA ke maulikatA darzAvavA mATe haze? paNa A mATe to bicArA vidyArthInI ja ghora khodAya. vidyAvyAsaMganI konI pAsethI AzA rAkhIzuM? mArI potAnI bhUla na thAya ema nahIM. kyAMka vAsIdAmAM sAMbeluM ye jAya. paNa e kabUla karavA mATe mAtra taiyAra ja nahIM, khuzakhuza thavuM joIe. e batAvanArane "jiyo jiyo' kahI biradAvavA ja joIe ne? paNa bhAI, jene vidyA, zuddha vidyAno ja vyAsaMga ne jarAka AghIpAchI thAya to "asaMgaro' lAge, evA keTalA ? marAThI vidvAnonAM pustako jouM chuM, to temanI abhyAsaniSThA ane abhyAsakruSTi joI caraNavaMdanA karavAnuM mana thAya che. gujarAtI mATe kyAMka tama samAM apavAdane joI AnaMduM ne bAkI haiyuM raDe che. A mArI pIDAnI poTha paNa tamAre AMgaNe ThAlavuM chuM. abolA rANIne bolAvavA beTho tyAM mAre bhAge ja ATaluM bolavAnuM AvyuM. mArA manamAM paDelI sAmagrIthI mahela caNavA mAMDyo tyAM pAyo ja kAco nIkaLyo. paNa navo pAyo nAkhanArA Avaze. bhArata pAThaka ahIM che, subhASa daveno patra che ke te 25mI me AsapAsa Avaze. A jaina munionuM vRnda kathAnAM phlevarono saveLA uddhAra thAya ane mAro emAMthI mokSa thAya evA AzIrvAda varasAve to sAruM. kuzaLa hazo. makarandanA vaMdana setubaMdha 75 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (49) AtmIya bhAI, mAre bhAge to 'Devila' ane 'DIpa sI' AvyA. jesalapurA sAhebamAM DUbakAM khAdhAM tyAM candrakAnta amInanI copaDIe vAro kADhyo. baMne mULa kathAne AdhAre, paNa mULamAM ja vAMdhA. have zAmaLane zaraNe gayA vinA chUTako nathI. zAmaLanI mULa batrIsI ne teno asala--adala gadya avatAra mokalI zako ? A patra lAvanAra bhAI bharatabhAInA putranA mitra che. mane pustako satvara pahoMcADaze ane kAma pUruM thaye huM pahoMcADIza. 76 Ama hajI pahoMcano dAva cAle che. pakaDano dAva to hara- (+ ?) hAtha de tyAre. majAmAM ? 28 me 1994 naMdigrAma makaranda setubaMdha Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) amadAvAda tA. 29-5-94 makarandabhAI, gaI kAle sAMje eka lagnasamAraMbhamAM bhoLAbhAI paTela sAthe javAnuM goThaveluM, eTale ame_huM ane caMdrakaLA- emane tyAM gayAM. janma pravADamAM "saMta svAmI) ane sAMI" vize noMdha Agale divase vAMcI hatI, teno vAtavAtamAM meM ullekha karyo. bhoLAbhAIe kahyuM ke mane himAMzI zelata taraphathI nakala maLI che ane "saMdeza'mAM e vize meM noMdha lakhI che (huM gujarAtI chApAM magAvato nathI). eTale meM pustaka temanI pAsethI vAMcavA mAgI lIdhuM. lagnamAM bhojana laI (je kAMI thoDuMka mAre mATe khAdya hatuM te), ghare AvI, thoDuMka garama pIvAnI icchA hatI eTale caMdrakaLAne kophI karI ApavA kahI, rAte nava vAge pustaka hAthamAM lIdhuM. eka vAge pUruM karIne sUto. hamaNAM keTalAya vakhatathI sAMje-rAte vAMcavAnuM nathI rAkhyuM, ane rAte dase pathArIbheLAM thaI jaIe chIe- UMgha to jayAre Ave tyAre. vaLI ghaNA vakhatathI kazuM ja sarjanAtmaka kAvya, vArtA, navala, nATaka gujarAtI ke aMgrejI-hiMdI vAMcavA parathI mana UThI gayuM che. eTale joI zakazo ke kevI mijabAnIthI huM tRpta-tara thaI gayo. ane temAM verAyelI guja, hiMdI, UrdU, aMgrejI va.nI - kAvyasaMpatu to sonAmAM sugaMdha samI, athavA to sugaMdhakaNo sAthe suvarNakaNonA mizraNa samI. cAlo, be unnata cetanAo sAthe ane temanI dvArA bIjI ghaNI unnata cetanAo sAthe thoDoka samaya mArI cetanAe akSaronA mAdhyama dvArA anusaMdhAna sAdhyuM. e aNadhAryA suyoga mATe lagnasamAraMbhane dhanyavAda ! mArI aMdaranI mUDImAM, kharIdelA zeranA bhAvomAM moTA uchALo Ave, ke kyAMka moTuM phAMphaLa pADyuM hoya tema, bhAre vadhAro thaI gayo. kuzaLa hazo. ha.bhAyANInA namaskAra 1. "svAmI ane sAMI', saM. himAMzI zelata, navabhArata, I. 1993 setubaMdha Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (51) 4 jUna 1994 naMdigrAma AtmIya bhAI, | vikrama rAjAe rAtrInA pahelA pahore mAMDelI vArtA pUrI karI. abolA rANIe pratyuttara Apyo. pahelo paDado haTAvyo. ane A tamane lakhavA besI gayo. bharatInuM paheluM mojuM mAthuM taraboLa karI pasAra thayuM. bIjuM aMdara ghUghave che te uchALo mAre te pahelAM jarUrI vigata lakhI nAkhuM. zAmaLanI 'siMhAsana batrIsI', madhyakAlIna gujarAtI kathAkoza ane ane tame lakhelI kathAnI TAIpa-nakala-badhuM maLyuM. mane ghaNo Teko maLyo. meM madhyakAlIna kathAmAM pagapesAro karyo che te jANI baLavaMta jAnIe paNa kathAkoza mokalyo. (uddeza-patrano prabhAva ?) tamAro patra paNa maLyo. "svAmI ane sAMI e eka vAgyA sudhI ujAgaro karAvyo ! kavijIva to ciMtA karavAne badale kahI UThe 'lo, AnuM nAma AtmAnuM ekatva yAne abhinna hRdayano AviSkAra." vedAMtanA jJAnI paMDita ene adyatano sAkSAtkAra gaNAve. paNa savAre zarIra UThavAnI nA pADe tyAre AvA AviSkAra, sAkSAtkAra kevA moghA che tenI khabara paDe. phikara nahIM. AnaMda Avyo to ujAgarAno dhajAgaro mAthe. mane thAya, ujAgarAne bicArAne ekaluM lAgatuM haze to "ujAgarIne tama pAse mokalI ApuM. nAnakI muktakanI mALA che. bUka-posTa karuM chuM. najara nAkhI jazo. - bharatabhAI tyAM AvyA che maLaze. ahIMnI dAstAna kaheze. mArI tabiyata aphINI darabAra jevI che. DelIe besI jholAM khAya paNa buMgiyo vAge ke san karatI talavAra kADhI taiyAra thaI jAya. Ama tamAre dhIMgANAno mArA para bhAra vadhaze teno bhAra rAkhyA vinA AvI kathAonA kArabhAra karatAM rahevA. mane to rANakIvAvanuM pAtALa-jaLa pIvA maLyuM hoya evI koThe TADhaka thaI. lyo tAre. mAre to cogaThuM che paNa zAmaLanI batrIsI che evI sAbUta rAkhI saveLA mokalI ApIza. sahune sneha. izA sneha-vaMdana pAThave che. makaranda 78 setubaMdha Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) makarandabhAI, 1'ujAgarI' Aje maLyuM. bAhyAkAra-caheromahoro- paNa muktakano. muktako mANyAM, emanA sphuravAphUTI UThavAnI dAstAna paNa mANI ane mAnavIya saMdarbha paNa. 'paNa kyAMka enA hoThanI lAlI aDI gaI, khare, A vAMsaLImAM enA layano sUra lAge che !- e paMktio vAMcI, mAtra sAhacaryathI ja, eka prAcIna geya racanAnuM smaraNa thayuM. bAramI zatAbdImAM kalyANanA rAjavI somezvare racela 'mAnasollAsa' (ke 'abhilaSitArthaciMtAmaNi')mAM 'saMgItavinoda' paranA prakaraNamAM keTalAka saMgIta-prabaMdhonuM nirUpaNa karyuM che, ane tenAM udAharaNa svaracita che. temAM eka udAharaNa, mULe hastapratomAM taddana bhraSTa rUpe maLatuM, ane saMpAdakane jenuM moMmAthuM beThuM nathI, jenI meM punarghaTanA karI che te nIce pramANe che (bhASA prAraMbhanI 'braja' uttara pradezIya ke apabhraMzottara che) : avyo ! Dogara--kaNie (mekhalA) vAjiyA nAdu sammai / (saMbhaLAya che) dIsai kAlA hireNuM || veleM ghUvi (?) sIMga-nAdu / chaMde bahuri vAjai / govardhanagiri-kaMdaru gAjai || amadAvAda tA. 11-694 devainaMdaNa (devakInaMdana) kanhaDau rUpe saloNA sAMvaliyA gouli (gokuLamAM) bAliyAM paDiheM nayaNAM rannihiM (araNyamAM) karei vAuliyAM (bAvarI). 1. e nAmano muktakasaMgraha - makaraMda dave, prakA. navabhArata, i. 1993. setubaMdha 79 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamane to Ano aMdarano marma tarata sUjhaze. caubolA/abolAne tame bolatI karavA lAgyA cho tamArI AgaLa bolatI thavA lAgI che to calane do. kuMdanikAbahena, tame majAmAM hazo. bharatabhAIno Teliphona hato. ha. bhAyANInA namaskAra [koI vAra AMkhamAM tINI zULa, haiye haLavI phUlaparI, to koIvAra AMkhamAM haLavI phUlaparI, haiye tINI zULa. ('kIkI', 'kanInikA', 'pUtaLI' - e zabdo, zabdanAM mULa ane kuLanI khaNakhoda karavAnI Adate, tarata manamAM AvyA.)] 80 - setubaMdha Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (53) amadAvAda tA. 24-6-94 makarandabhAI, bharatabhAI, rUbarU maLIne ja khulAso pUchI gayA. e bahAne "satsaMga thayo. "cala/co' nA mULa vize, itihAsa vize thoDIka mAhitI meM AnI pAchaLa ApI che - khAlI jANa mATe. je cAra vAra bolAve tene vare mATe "caubolA'. koI puruSa sAthe na bolavAnA paNane lIdhe "abolA". meM gayA beeka varasamAM betraNa cALA karelA. temAMthI eka A sAthe bIDuM chuM. Ama to gadyane badale padya yojayuM che. nabhaze ke nahIM- lAkhanA bAra hajAra karyA jevuM nathI ne ?- kahezo. prakAzita nahotuM karyuM, paNa have thoDAka muktaka-anuvAdo, thoDAMka kaTAkSAtmaka joDakaNAM enI sAthe A betraNa "racanA' mUkI dIdhI che- zaMbhumeLo karyo che. (saMgraha chapAI rahyo che). ekavAra lAja khovA-bacAvavAno Dara mUkyo pachI to ApaNI kahevatanI jema "jeNe mUkI lAja, ene nAnuM sarakhuM rAja ! je koI saMdarbhanI jarUra lAge, pUchagAcha karavA jevuM lAge, te adhikArathI, khacakATa vinA tame jaNAvazo. mArAM pAMcasAta kAmo manamoje sAthe cAlatAM hoya che, paNa huM temAMthI game te AghuMpAchuM vaheluM moDuM karato houM chuM. koI eka ja kAma laI tene AgaLathI niyata karelA samayamAM pUruM karavAnI mane Teva ja nathI. kAmano samaya ane kalAko paNa roja barojanA mijAja ane zarIranI marajI pramANe badalAtA rahe che. eTale paNa tamArI pUchaparachathI kazI "asuvidhAno to prazna ja nathI, e nimitte tamArI sathe AdAnapradAnano lhAvo paNa levAto rahe. ha. bhAyANInA namaskAra cIco saMskRta "catur > prAkRta "cau > jU-guja. "cala', 'cihu', "cahu. (saMskRta "khalu' > prAkRta "hu) aniyamita) - bhAravAcaka. prAkRta binahu = baMne tri-hu= traNeya, tene prabhAve "cihu', pachI ahu). setubaMdha 81 - Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pachI hakArano lopa thatAM "cau" ane "co". jUnI gujarAtImAM "cihuM dizi", "caudisi', "codaza" hiMdImAM-brajamAM cahuM ora che ja. dAdImAM eka vaiSNava paraMparAnuM dhoLa gAtAM. temAM "cayadaza' paNa vaparAyuM che : raMganA rasiyA zrIkRSNa ghera Avaze kesaranA bhInA zrInAthajI padhAraze chaDo devarAvo kuMkumagAre coka purAvo motIhAre cadaza pragaTAvone dIvA meM jANyuM je mAre ghera vivA'. 1. pariziSTamAM jovA maLaze. 82 setubaMdha Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) 29 jUna-'94 naMdigrAma AtmIya baMdhu, patra maLyo. mAro rahyo sahyo ye saMkoca tame eka jhapATe haTAvI dIdho. calabolA viSe adhikRta ophisamAMthI maMjUrI maLI eTale dubejI cobejI banI gayA. sAthe "pRcchaka'nuM "nihita guhAyAm' kAvya maLyuM ne darapaNanI nagarImAM sahela karI. bahu haLavI rIte ne hetaprIte tame lailAne potAnI aMdara UMDe UtarIne jovAnuM bhAna karAvyuM che. eDagara elana ponI vArtAnuM pAtra, huM bhUlI gayo hato paNa izAe kAvya vAMcatAM tAjuM karAvyuM. kaTAvanI cAla paNa A kAvyane bolacAlanI najIka lAve che ne vaLI ethI ye najIka AvI kAnamAM rUpamAM chUpeluM pratirUpa batAvI jAya che. ame amathA tamane AtmIya nahIM kahetA hoIe hA-A. bApu, A sAthe "abolA pANInI aMtara kathA' mokaluM chuM. e kevIka bolatI thAya che te rAma jANe. chevaTe mAnavanI vANI to bobaDI rahevAnI. paNa devavANIno Acho-pAtaLo paDagho jhIlI zakAyo hoya to ye lekhe. tame lekha vAMcIne kevuMka gADuM cAlyuM te lakhazo. narasInI velaDI hoya to "vela-kama- game teTalI kamatI hoya toye. A lekha pragaTa karavA jevo lAge to kone ApIzuM? "uddeza'nI sAthe jotarAyA chIe eTale paheluM enuM ja nAma Ave. paNa lAMbo nahIM paDe ? uddeza'nA pAnAMno pano TUMko ne vaLI A to mArI pAzerAmAM pahelI pUNI. hajI traNa vArtA bAkI che ne jhINA vela buTTA bharavAnA vadhArAmAM. ramaNabhAIne pUchI lIdhA pachI bIjo vicAra karI zakAya. tamArA para choDuM chuM. have pelI maMjUrInA jora para vadhu paDapUche. bIjI vArtAmAM zivapUjana, kamaLapUjA Ave che. kamaLapUjAmAM mastaka kApI ApavAmAM mastakano mahimA gaNI kuMvarI mastakanI adalA-badalImAM rAjakumAranA mastakavALAne ja kuMvarI paraNe evuM kahe che. AmAM zivanA nIla-lohita svarUpanuM darzana mane dekhAya che. zivanA mukha para snehathI rudranetrane DhAMkI tene sneha-snigdha banAvatI gaurI viSe setubaMdha 83 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka zloka che. hemacandre 'kAvyAnuzAsana'mAM te TAMkyo che eTalI khabara che. mArI pAse rasikalAla parIkhe aMgrejImAM 'kAvyAnuzAsana' para lakheluM pustaka che. temaNe zlokano ullekha karyo che, zloka nathI Apyo. zloka kAMIka Ama che : ziva pArvatIne nirvasana jue che eTale pArvatI baMne hatheLI vaDe zivanAM be locana baMdha kare che ane trIjA locanane cuMbana vaDe DhAMkI de che. A zloka maLI zake ? tamane zrama na paDe ne tamAro koI hAthavATako e zodhI Ape to mane vadhu sukha thaze. bhagavAna 'nIlalohita' ziva sahAya kare evI prArthanA karuM chuM : 'kaMThe-- AtmabhAge nIlaH itarArdhe devIbhAge lohitaH'- AvA nIlakaMThane varatI zaktinI kathA manamAM guMje che. 'zAkuMtala'nA bharatavAkyamAM mahAkavie karelI prArthanA hoTha para AvI jAya che. chUTakAro. 84 "mamApi ca kSapayatu nIlalohitaH punarbhavaM parigatazaktiH AtmabhUH / mArA punarbhavano kSaya eTale A kathAonI janamapArAyaNamAMthI kuzaLa hazo. 'pRcchaka'nuM moTethI vAMcana karyuM. artha ne layanI samRddhi mANI. makaranda (IzA) kundanikAnAM vaMdana setubaMdha Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ setubaMdha (55) makarandabhAI, gaI kAle rAte, aThavADiyuM rahI vaDodarAthI ame pAchAM AvyAM- tyAM zirISa paMcAla va. mitrono ane bhAI sureza dalAlano ghaNA vakhatathI AvavAno Agraha hato paNa meLa khAto na hato- tyAre tamAro 29mIno patra ane dhUpo. baMne joyAM. A to mAtra pahoMcano patra che. 'abolA' vAMcIne becAra divasamAM pharI lakhIza ane ramaNalAla jozI sAthe pachI vAta karIza. 'nihita guhAyAM' sAMInI kasoTImAMthI pasAra thayuM te mATe mATe bhayo bhayo ! kuMdanikAbahena jevA bhAvaka paNa tarata lAdhyA e atyAranI avadazAmAM kaI jevuM tevuM sadbhAgya na gaNAya. bhAI sureza dalAlanI pAse vAMcyuM, eTale temaNe 'kavitA' mATe rAkhI lIdhuM che. sureze mane jaNAvyuM ke 'svAmI e sAMI'thI teo evA tRpta thaI gayelA ke temaNe tenI 200 nakala dhanajIbhAI pAsethI magAvIne temanA sAhityarasika svajanamaMDaLamAM saune bheTa mokalI ApI, bharatabhAI sAthe paNa hamaNAM sarasa goSThI thaI. 'kAvyAnuzAsana'mAM udAhRta thayela padya meM paNa betraNa saMgrahomAM-- alaMkAra- graMthomAM vAMceluM che. paNa tenA sagaDa meLavavA thoDuMka jovuM paDaze. AvuM tamAre naciMtabhAve puchAvavuM. e bahAne mAruM paNa keTaluMka tAjuM thAya ane navuM paNa najara caDe. kuzaLatA cAhato amadAvAda tA. 4-7-94 ha. bhAyANI 85 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makaraMdabhAI, (56) (1) 'hamaNAM je eka saMdarbha mArA jovAmAM Avyo te tamArI jANamAM kadAca na hoya ema mAnI laIne lakhuM chuM - jethI tamArA cAlu prayAsamAM te kazoka lekhe lAge to. abhinavaguptanA 'tantrAloka'nA trIjA Ahnikane aMte (dvivedI-rastogI saMpAdita, 1987, graMtha bIjo, pR. 577-584) pazyatI, madhyamA ane vaikharI e pratyekanA sthUla, sUkSma ane 52 evA traNa prakAra gaNAvyA che ane temanuM svarUpa varNavyuM che. (2) A patra bapore lakhyA pachI tamAro lekha vAMcI gayo. dAdImAnI kahevata : 'kAnabAInA kAMtyAmAM kAMI phodA hoya ?' mAtra eTaluM ja nahIM, yaugika-AdhyAtmika paraMparAnuM tame je aMtaHsphUrta anusaMdhAna vyavahAranI, sAhityanI, aMtaranI vANI sAthe karI batAvyuM che, te, jene kathAno mAtra sthULa svAda rucato hoya tene mATe paNa eka amUlya khajAno kholI Ape che, ane agamanigamanI agamya lAgatI paribhASA hastAmalakavat karI Ape che. prasAda ane arthavyakti guNa paNa tamane to hastagata che. abolA-rANInI kathAno marma (pahelI AMta2 kathA) amadAvAda tA. 4784 evuM zIrSaka rAkho to ? aneka vividha staronA samanvaya tamArI Forte che. (integration, syntheses) . 86 (3) rAtre ramaNabhAI sAthe vAta thaI. jarUra 'uddeza'mAM prakAzita karaze. muMbaIthI 10mIe pAchA Avaze. 12mIe temane lekha mokalI ApIza. ha. bhAyANI setubaMdha Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (57) tA. 8--94 naMdigrAma AtmIya bhAI, A patra jarA utAvaLe ne dADha vacce dabAIne lakhuM chuM. khAsa to tame je mathALuM bAMdhyuM e ja rAkhavA mATe ane ramaNabhAIne saveLA maLe e mATe A vaLatI TapAla. "abolA-rANInI kathAno marma (pahelI AMtara kathA)" barAbbara jAya che. kyAMka "marama viMdhANA jenAM e bhajanavANIne jIvatI rAkhanArA jaDe to sAruM. mAre uparanI dADhamAM kaNI hatI te kaDhAvavA gayA. DenTisTane kaNI nahIM lIdhI hoya te uparanI dADha ja cholI kADhI ne vaLI hADakAM sarakhAM karavAM dADha ghasI ye nAkhI. muMbaInA rastAnuM samArakAma cAle che. atyAre to ApaNA vaDA DenTisTa hanumAnajI ('tArA dAMta pADe...) tathA pIDAzAmaka davAne zaraNe chuM. pelA varDajha-varSe kaheluM, tame Kindred soul of heaven and home." caMDoLe AkAzamAM UDavuM ne mALo paNa saMbhALavo- e samatoliyuM sAruM che. kromavelano dall Glee Hix: Trust in God and keep your powder dry.'- 241 ja vAta. jIvananuM juddha Ama be morace saMbhALe te kadAca jIte nahIM paNa acchI rIte jIvI jAya. cAlo, doDha dADhapaNuM baMdha karuM. tamArI vaDodarAnI khepa sArI gaI tethI AnaMda. hA, abolAnI bIjI vArtA aradhI rapha lakhAI gaI. sArI nakala sAthe zarU ja karI. tyAM dADha vaLagI. paNa e kyAM lagI ? - tamane lekha pasaMda paDyo eTale mane ghaNI ja nirbhayatA ne nizcitatA. vaLI eka mArA mananI kahevata : Diffidence of knowledge is better than audcity of ignorance. snehadhanya makaranda setubaMdha Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) amadAvAda tA. 11-7-94 makarandabhAI, mathALuM badalyuM che. Aje rAte ramaNabhAI muMbaIthI Avaze eTale AvatI kAle temane lekha pahoMcADavAnuM karIza. tame jANItI ukti Doctor, please Pull out the tooth, only the tooth and nothing but the tooth 7 41EUR karI tamArA DokTarane the Kani, only the Kani and nothing but the Kani kahevAnuM cUkI gayA. atyAre dukhadabAvathI keTalIka rAhata rahe che. paNa pahelAM to e darda sahevAnuM ja rahetuM. dAdImAnI kahevata : "ALo, vALo ne bAbalAI, pUchavA na Ave sago bhAI - e traNeno dukhAvo bhAre, paNa roga'nI kakSAmAM na gaNAya, eTale koI khabara na pUche. "anusaMdhAna'nA aMka maLyA haze. ha. bhAyANInA namaskAra 88 setubaMdha Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (pa9) 16-7-94 naMdigrAma AtmIya bhAI, daMtavyathAmAMthI lagabhaga mukta thaI gayo chuM paNa daMtakathAe barAbara bharaDo lIdho che. A sAthe bIjI AMtara-kathAmAMthI UgyuM te mokaluM chuM; trIjI kathA manamAM ghoLAya che. enA jevI ja sUphI kathAnI jherokSa nakala A sAthe. suharAvardI zAkhAnA sUphIonI mukhya sAdhanA AvI kathAnuM zravaNa-manana tathA jika ane riyAjhano rojido abhyAsa. A kathAmAMthI ja sAdhanAnuM bIja aMdara ropavuM ne jikrathI sIMcI sIMcI be pAMdaDe karavAnuM. koI vAra AnI Aje paNa jIvatI paraMparA viSe lakhavuM che, paNa dAdImAnAM vacana AMkhe--mAthe caDAvI, daI rAkhIne dharama' karIza. tame kathAnuM mathALuM badalAvyuM te kathAnA mAyanA mujaba phITa thaI jAya che, vaLI phoruM che. Ama sUcavatA rahezo. ekAda patAkaDuM vacce uDADo tyAre dAdImAe kahelI kahevata paNa sUjhe te sAthe bhAtuM bAMdhazo. kAnabAInI kahevata mArAM mA Ama kahetA : "kAnI kAMte emAM phodo nA hoya pachI A kahevatano uttarArdha hasIne umeratAM : "hA, jAya to AkhI pUNI jAya. - kAnIbAInI cakalI phUleke na caDe eTale ja A ToNo mAryo haze. A sAthe "siMhAsana batrIsI'nI jUnI prata ravAnA karuM chuM. bhAI harSada pote ja ApavA Ave che eTale A ghareNuM barAbara pahoMcaze ne mAruM mana nizcita thaze. hA, pelo "kAvyAnuzAsana' vALo zloka na maLyo hoya to have mahenata na lezo. A lekhamAM eno upayoga nathI karyo. AvI keTalIka vastuo vyApa vadhI jAya ane mULane ja kendramAM rAkhI kahevA jeTalI ne kahevA jevI vastu paranI Pointedness (ekalatA ?) ghaTI jAya e bhaye ThIkaThIka "bAdabAkI karI lAkhI." anusaMdhAnanA be aMko maLI gayA che. ahIM to meghanuM sAmrAjaya jAmyuM che ane hanumAnajInA oTalA AsapAsa vAvelA kadaMbavRkSo phUlothI lacI paDyA che. tamane chAbaDI bharIne phUlo mokalavAnuM mana thaI jAya che paNa enI komaLa kesara-raja vacce ja kharI paDe tethI mana vALI lauM chuM. dahegAmanA vaiSNava setubaMdha 89 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya mugaTalAlajI aMtaraMga mitra hatA. kahetA : jyAM jamunA che, tyAM ja kadaMba nathI, jyAM kadaMba che tyAM jamunA vahyA kare che - kadaMbaphUlo jamunA banI jAya che. 'itano phUla barasyo kadaMbaro tA. 17 savAra 4 chuM. atyAre umero sUjhyo te chapAya tenI sUcanA Apazo. 90 saba jamunA hai gayo.' A caturvidha vANI mATe savAranA 4 vAgye lakhuM pAnuM 9 ane tenI pAchaLa lakhyo che. te barAbara -- makaranda setubaMdha Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) amadAvAda tA. 21-794 makarandabhAI, "abolA'nI bIjI peTAvArtA maLI gaI ane siba. paNa. tenI A mAtra rasIda, have vAMcI jaIza. ziva-pArvatI vALA muktakanI bhALa meLavI- ema bhale vANiyo, paNa mUcha nIcI thavA dauM kharo? mULa to e che sAtavAhana -hAlanA "gAthA-saptazatI' ke 'gAhakosa'mAMnI prAkRta gAthA, kramAMka : pAMcamuM zataka, paMcAvanamI gAthA. pATha nIce pramANe : rai-keli-hiaNiesaNa-kara-kisalaa-ruddha-NaaNa-jualassa | ruddasya tadaaNaaNuM pavaeNI-paricuMbie jaaI ||. rati-keli-hata-nivasana-kara--kisalaya-ruddha-nayana yugalasya ! rudrasya tRtIya-nayane pArvatI-paricuMbita jayati || hemacaMdrAcArye "kAvyAnuzAsana'mAM zabdanI vakratA (ramyatA, ghotakatA)nA udAharaNa tarIke A gAthA TAMkIne kahyuM che ke ahIM "jayati' zabda ghaNo sUcaka che, tene sthAne kavie prAkRta 'sahaI - "zobhate nathI mUkyo, nahIM to dhvani nabaLo paData. tame dAdImAnI kahevata mokalatA rahevA lakhyuM che. to hamaNAM jANyuM ke je bodha vyakta karavA saMskRta kavie Akho anuSTrabhu vAparyopustke yA sthitA vidyA, parahastagataM dhanam / ................ / (zloka noMdhyo che, paNa tarata hAthavago nathI), te kahevatakAre cAra ja zabdomAM gUMthI lIdho che : bhAI, "garatha gAMThe, ne vadyA pAThe' ! tame sAMbhaLI ja haze. dAMte zAtA haze. (AMtaradezIya lakhyuM hota to ThIka raheta - pachIthI thayuM.) ha. bhA. nA namaskAra 1. RAryAne samuqne, na sAM vidyA na ta dhanam | setubaMdha 1 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 (61) makarandabhAI, kRSNa-rAdhA--gopIonA saMdarbha uparAMta, kadaMba to saMskRta-prAkRta zRMgArika ane nisargavarNananA sAhityamAM bharyo paDyo che. bApAlAlabhAIe saMskRta sAhityamAMthI cALIza jeTalA kadaMba--nIpanA nirdezo ane udAharaNa padyo ApyAM che, paNa A saMkhyA traNacAra gaNI thAya tema che. kadaMbanuM phUla ane tenAthI chavAyela vRkSa jovuM e pratyeka darzane lahAvo che. mAre bhAgye to keTalAMya varaso pachI--mAtra traNa varasa pahelAM ja pahelI vAra meM enAM darzana karyAM. tame lakhyuM te vAMcIne manathI to tyAM doDI AvI e puSpita taruone jovAnuM karyuM ! 'gAthA saptazatI'nI eka gAthAmAM nAyikA kahe che ke - ene jotAM huM mArAM nayana to DhAMkI dauM chuM, paNa aMgeaMga jyAM varSAnuM kadaMbakusuma banI jAya tyAM kyAM DhAMkuM ? keTaluM DhAMkuM ? amadAvAda tA. 23 794 ha. bhAyANI setubaMdha Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) tA. 23-7-94 naMdigrAma AtmIya bhAI, tamAruM patuM maLyuM ane tarata ja sAthenuM lakhANa UchaLI paDyuM. yogya lAge to sUcavyuM che te jagyAe umero karazo. atyAre harSada tyAM AvavA nIkaLe che eTale tenI sAthe lakhANa mokaluM pachI nirAMte lakhIza. tamArI cIvaTa, copa ane coksAI viSe zuM lakhuM? kyAMka bhUla rahI gaI hoya to sudhAravA vinati. - makaranda setubaMdha 93. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (63) amadAvAda tA. 24-7-94 makarandabhAI, harSadabhAIe patra pahoMcADyo. umero Ameja karI laIza. mane saMdarbha maLI gayo teno lAbha lekhane maLyo ! kadaMbane lagatuM eka patte meM lakhI rAkheluM te varasAdane lIdhe TapAlamAM nAkhavuM rahI gayuM te Aje mokalyuM che. "abolA rANI'no pahelo lekha "udeza'nA ogasTanA aMkamAM prakAzita thaze. bIjo lekha huM AjakAla joI jaIza. jo ramaNabhAIne uddeza'nA pachInA aMkamAM te levAnuM na anukULa hoya to pachI phArbasa sa. raimAsikanA AgAmI aMkamAM te ApIe. tamAro nirNaya jaNAvazo. hAla eTaluM. ha bhAyANInA namaskAra 94 setubaMdha Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (64) amadAvAda tA. 11-8-94 makarandabhAI, "abolA'nI bIjI kathAvALo lekha-umerA sAthe - Aje ramaNabhAIno mANasa AvIne laI gayo che. bAkInA haphatA paNa "uddeza'mAM prakAzita karaze ema tamane jaNAvyuM hovAnuM ramaNabhAIe mane kahyuM che. A sAthe Way of the Sufi mAMthI guja.sA.akAdamInA mahAmAtra DaoN. hasu yAjJike be pAnAMnI nakala karAvI mane mokalI che te, tamane rasa paDaze jANI, bIDI che. sau kuzaLa hazo. ha. bhAyANInA namaskAra "kavitAmAM tamArI racanA vAMcI, meM tamane mokalela "nihita guhAyA paNa temAM AvyuM che. 1. pariziSTamAM juo. setubaMdha 95 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (65) amadAvAda tA. 5-9-84 makarandabhAI, tame ane kundanikAbahena svastha hazo. varasAde A veLA lIlA lahera karI dIdhI, paNa lAge che thoDI vadhu paDatI mahera karI che ! "abolAcaubolA'nI bIjI kathA, 'uddeza'nA AgAmI aMkamAM ramaNabhAI laI zake tema nathI, ema, pUchatAM emaNe mane jaNAvyuM che. to meM tamane pahelAM puchAvyuM hatuM tema, phA.guja.sa.raimAsikanA AgAmI aMkamAM prakAzita karavA tame saMmata ho to jaNAvazo. dAMtanI pIDA TaLI gaI haze. bharatabhAI ane bhAI subhASano sahakAra maLato raheto haze. jo ramaNabhAIne anukULa na hoya to bAkInI paNa saimAsikamAM kramazaH ApI zakAze. li. ha.bhAyANInA praNAma setubaMdha Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66) 6 sapTembara 1994 naMdigrAma AtmIya bhAI, - tamArAM baMne patAkaDAM maLyAM che. eka caturmAsI bhAgavatakathA'nuM opha prinTa paNa maLyuM. abolArANInI bIjI AMtarakathAmAM tame mokalelo zloka raMga rAkhI gayo. e vinA lekha pelA gaurIzaMkaranI lIlA kevI rIte darzAvI zakata ? mahenata paDI haze paNa lekhe che eTale mane mahenata karAvyAno vasavaso ocho thAya che. bhAgavatakathAnA bhaTTajI tAdRzya thaI gayA. e jamAnAnuM vAtAvaraNa paNa AbehUba jAmyuM. jUnI peDhInA ghaNAe AvA "dAmodara bhaTTa' ke "harirAma mahArAjane joyA haze. tenI bhoLI ne nirmaLa chabI aMtaramAM sAcavI rAkhI, haze. pelA bAvAjI paNa be lasarake jIvatA thaI gayA che. e jamAtanA meM joyelA jaNa taravaravA lAgyA. AvA jUnANAnA vatanIne jagADatA rahezo. "uddeza maLyuM. abolA sArI rIte goThavAI gayAM. meM ramaNabhAIne lakhyuM che. saLaMga koza joDyo che te AgaLa calAvI zake to sAruM. hA bhaNe to bIjo hapto pahoMcADI dezo. have mAruM gADuM ye vacce mAMdagInA gALA pachI doDatuM thayuM che. pahelAM to dADhakathA lAMbI cAlI. tyAM "hevI inTeksana (kIDanIbleDara); emAM nivAraNa mATe hospiTalano mahemAna thaI Avyo. tyAM kIDanIbleDara- sojo AvI caDyo. have eNe ya rajA lIdhI ne kalama hAthe. bharatabhAI AvI gayA te daLavA besADyA. sUphI kathAno anuvAda temaNe karI Apyo. manamAM badhuM taiyAra che. cAkaDo calAvuM ne ghATa Utare eTalI vAra; vaLI vacce koI "paMDanAM sagAM na AvI caDe to. ahIM varasAda 150 iMca sudhI pahoMcI gayo. vacce varApanuM nAma nathI. varase tyAre codhAra ne nahIM tyAre dhAbaDa. kyAreka savAramAM Tero haTe che ne sUraja mahArAjanAM sonerI darzana thAya che. cAre tarapha "lIluM lIluM chama'- laza grIna'. cAlo enI lIlAmAM AnaMda. tabiyata sAcavazo. avakAze jarUra lakhazo, dAdImAnI koI kahevata sAthe. -makaranda setubaMdha Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (67) amadAvAda tA. 1pa-8-94 (noMdha : tA. 3-5-1994nA makaraMda davenA ramaNalAla jozI (udeza) paranA patra, pa-pa-94nA makaraMda davenA harivallabha bhAyANI paranA patra, tathA 7-594nA bhAyANInA makaraMda dave paranA patra - A tamAma patronA saMdarbhamAM bhAyANIe A avataraNa-kaMDikAo patrarUpe pAThavI hovAnuM jaNAya che.) mAgha, kALI, jayadeva jaza, bopadeva baLavaMta behadeva joDo kokadeva, evA kavi anaMta. kaLiyugamAM zikSA kAraNe, avidyA tajavA eNa zukabahoMterI, saheje karI, vidyAvilAsI veNa. jene jevuM sUjhaze, tenuM dala te ThAma naMdo, vaMdo, tajo bhajo, kavitAne zuM kAma. ('sUDAbahoMterI', 61mI kathAmAM) 98 setubaMdha Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) tA. 19-9-94 naMdigrAma AtmIya bhAI, bharatabhAI mAro patra ApI gayA haze. pachI satsaMga ane A asat khoLiyAnA hAlanI pRcchA ne havAlano AMkhe dekhyo ahevAla. A veLA sAro evo mAra paDyo. paNa mArA snehI DaoN. zAMtibhAI (yurolojisTa) ane temanAM patnI maMjubahena barAbara TAMkaNe AvI pahoMcyAM ne vadhAre hAlAkImAMthI bacAvI lIdho. pAchuM badhuM thALe paDatuM jAya che. abolA rANInI sevAmAM mana parovAI gayuM. trIjI AMtarakathA aradhI lakhI A patra lakhavA beTho chuM. sUphIkathAno anuvAda bharatabhAI karatA gayA che eTale eTaluM daLaNuM ochuM. thoDA divasamAM trIjo lekha mokalIza. - ramaNabhAI badhA haptA chApaze ema temano ye patra hato. meM lakheluM ke ApaNe to gaNeza besADyA te maMgala AratI pachIja vidAya apAya. aradhuM ahIM aradhuM tyAM emAM vAcaka-grAhaka mATe paNa kye ghera bhANuM jevuM thAya. sAruM thayuM. sUphI kathAnI jevI, ApaNe tyAMnI kathAne maLatI jhena-kathAnI nakala A sAthe bIDuM chuM. ApaNe tyAM abudha kANo bharavADa ne paMDitanI saMketo dvArA thayelA zAstrArthanI vAta jANItI che. evI ja A jhena sAdhuonI kathA keTakeTalA dezanAM pANI pI, navo koTho dhAraNa karatI A kathAo vahetI haze ? hasubhAIe karAvelI nakala tathA "sUDA bahoterI'nuM kavitta maLyAM. "naMdo, vaMdo, tajo, bhajo"- e brahmavAkya ApaNe tyAM aneka kaMThethI saMbhaLAya che. gorakha: kou niMde, kou vaMde, kou kare hamArI AsA, gorakha kare suno re abadhu, yaha pada baDA nirAsA, mIrAM : kou niMda, kou baMdI, moM to guna goviMda kA gAsyAM, 1. pariziSTa juo. setubaMdha 99 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiNa mAraga mhArA sAdha sidhArai (padhAre) AvAM niHspRha ane mAragaDe cAlI zakAtuM nathI. kuzaLatA cAhuM chuM. 100 makarandanA vaMdana bharavADa ane paMDitanA zAsrArthanI kathA svAmI prakAzAnaMda (goDiyA svAmI) ane svAmI nityAnaMda (pIThaDiyAvAsI) vacce satsaMga thato te be bhAgamAM 'vArtAlApa' ane 'dharmAlApa' nAme pragaTa thayA che. temAM 'vArtAlApa'mAM A kathA che evo khyAla che. uNa mAraga mhe jAsyAM." nijAnaMdI caraNa vinA kavitAne ke kiratArane setubaMdha Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmIya bhAI, A sAthe trIjI AMtarakathA rajI. e.DI. posTa (salAmatI daLanI sUcanA) thI mokaluM chuM. (69) temAM kabIranI sAkhImAM 'sAMkurI' (premagalI) lakhAI gayuM che tyAM 'sAMkarI' karI lezo ? setubaMdha kAMI sudhArA, vadhArA, sUcanA hoya te jarUra lakhazo ane hA, dAdImAnA kahevata bhaMDAramAMthI koI motI.. kuzaLa hazo. patro maLyA haze. utAvaLe. tA. 23994 naMdigrAma makarandanAM vaMdana 101 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (70) amadAvAda tA. 29-9-94 makarandabhAI, thoDAMka kAmomAM aTavAyo hato, ane jarA nirAMte lakhuM ema hatuM eTale tame pharIthI upAdhimAM AvI paDyA jANIne paNa tarata patra nathI lakhI zakyo. rogadoganA upadravamAMthI sAjA naravA thaI dhakhatI dhUNIe pharI besI gayA e bhagavAnano pahADa ja to. paNa to ye zarIra jeTalo khuzIthI sAtha Ape eTaluM ja manane hamaNAM doDAvazo. hamaNAM vaLI mahAmArIno upadrava paNa sUratanA paMthakathI bIje phelAI rahyo che. tamAre tyAM paristhiti kema che? tame baMne tathA kaoNlonInA tamArA svajano sahu mukta rahyA hazo. AmAM "hAthanAM karyA haiye vAge" (gaMdakI karatA, sahetA rahevAnI Teva) enI sAthe "jeno rAjA vepArI enI prajA bhikhArI (ke bicArI), e anusAra pariNAma bhogavavAmAM AvyAM che. kudaratI Aphata to kharI ja. lAge che ke A to hajI zarUAta ja che. gorakha ane mIrAMnAM vacana tamArI pAsethI jANyAM. hamaNAM "je game jagataguru deva jagadIzane, te taNo kharakharo phoka karavo ApaNo cIMtavyo aratha koI nava sare Ugare eka udvega dharavo' e jANItA, narasiMha mahetAne nAme maLatA, padano eka jUnI pratamAM vadhu sAro pATha maLyo; temAM te kharuM ? kharakharo phoka karavo", "ApanuM cIMtavyuM aratha Ave nahIM" ane "huM karuM, huM ja kharo, eja ajJAnatA" evA pAThabhedathI artha sudhare che - vaNasagAIthI samarthana paNa maLe che. bhojarAjA ane kANA ghAMcI vALo cako ane tevI ja videzamAM maLatI kathAo vize, tathA jaina prabaMdhomAM maLatA bhojarAjAne lagatA bIjA thoDAka TucakAo vize meM varaso pahelAM noMdha lakhelI. e noMdha tathA caubolAnI trIjI kathA vize kazuM kahevA jevuM haze to te AjakAlamAM mokalI ApIza. A to akAraNa-pratyavAya nivAravA tarata lakhI nAkhyuM che. ame muMbaI javA 6ThThI tArIkhe bapore zatAbdImAM ahIMthI nIkaLIzuM. sUrata sTezana pahoMcatA pahelAM bukAnI bAMdhI laIzuM, rAma rAkhato hoya to paNa plega na cAkhe ema mana manAvA ! 15mI navebara lagabhaga amadAvAda pAchAM AvavA dhAryuM che. ha. bhAyANInA namaskAra 102 setubaMdha Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (71) amadAvAda tA. 30-994 makarandabhAI, sAMkurI'nuM "sAMkarI" ema sudhArI lIdhuM che. tame saMta, sUphI, vedopaniSada ane lokakathAnI vastu ne vANImAMthI je paToLAM vaNI rahyA cho, je apAra bhedomAM rahela abheda cIMdhI batAvo cho e "eka sat viprA bahudhA vadaMti' nuM uttama nidarzana bane che. tamArAM varasonAM zravaNa, manana, nididhyAsananAM suphaLa ApaNA pAThakane maLI rahyA che. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 103 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (72) muMbaI tA. 8-11-94 makarandabhAI, tame sau saMkaTamAMthI bacI gayA te "samakAlIna' (8-11) dvArA jANI rAjI thayA. sattAlAlasA ane dhanalAlasAnAM aMdha paribaLo keTaluM grasI jaze, keTaluM bacavA deze? mati mUMjhavI nAkhe tevuM che. je paramamAM zraddhALu che te to A badhA pAchaLa kazo gUDha saMketa joI zakatuM haze. daivI sAttvika baLonI hArajIta vizvavyavasthAno krama che, ane hArajIta mAnanArI daSTi ja kaluSita che ema paNa te kahI zake. paNa mArA jevA ane Akhara vaye zuM karI zake ?- evI lAgaNI avAranavAra thaI Ave che. samakAlIna'no ahevAla paristhitinuM sAcuM citra AMke che. ame 16mIe amadAvAda pAchA pharIzuM. kuMdanikAbahena kuzaLa haze. ha. bhAyANInA namaskAra 104 setubaMdha Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (73) tA. 19-11-94 naMdigrAma AtmIya bhAI, tamAruM muMbaIthI lakheluM patuM maLyuM hatuM. tame barAbara nADa pArakhI. sattAlAlasA ane dhanalAlasA uparAMta kuTilatAe paNa mAjhA mUkI che. madhu mahetA be divasathI ahIM AvyA che. temaNe judA judA prAMtamAM jAte anubhavelA prasaMgo varNavyA. A deza jANe narakagAramAM DUbI gayo lAge che : Izvara bacAve to ja jIvavA jevuM thaze. "rAma rAkhe tene koNa cAkhe e vastu najare joI. vaMToLiyo mAthethI pasAra thaI gayo have zAMti che ne vAta thALe paDatI Ave che. sAruM ja thaze. ciMtA na karazo. - ramaNabhAIno patra hato ne phona para paNa vAta thaI. tame muMbaI hatA eTale cothI AMtarakathA temane sIdhI mokalavAnuM temaNe jaNAveluM. paNa tame have AvI gayA hazo. 16mIe AvavAno aMdAja hato ne ? bhAI harSada sAthe lekha mokaluM chuM. tame najara nAkhI ne sudhAravA jevuM lAge te sudhArI ramaNabhAIne mokalI Apazo. A lekhamAM meM zAmaLanI paMktio TAMkI che te candrakAnta amIna saMpAdita 'batrIsa pUtaLInI vArtAmAMthI che. mArI pAse mULa pustaka nathI, eTale e paMktio mULa pramANe barAbara che ke nahIM te jarA cakAsI jozo ? huM AvatA somavAre- eTale parama divase muMbaI jAuM chuM. mArA bhANeja sAthe aThavADiyuM rahevA ane dAktarI tapAsa mATe. zarIramAM garabaDa thayA kare che te kAMIka ThIkaThAka karI Ape to sAruM. nahIM to paDyuM pAnuM che ja. bhajana thAya che, bhojana levAya che ne jaMtara boduM boduM ye vAge che eno AnaMda che. have abolA rANInI vArtA para sarvAgI najara nAkhI javAnuM bAkI che. te pUruM thAya eTale gaMgA nAhyA. - tamArI tabiyata sArI haze. mu. bahenane vaMdana. kundanikA vaMdana pAThave che. akhaMDa AnaMda'mAM gaMgAdhara zivane joyA haze. ApaNe bhAge zabda jIvavAnA Ave che ne te jeTalA jIvI zakIe eTalA ApaNA zabdo jIvatA thAya che. kuzaLatA cAhuM chuM. - makaranda setubaMdha 10pa Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmIya bhAI, Aje bhAI niraMjana ane harSada AvelA. niraMjanane lekhamAM kyAMya bhUla rahI gaI hoya te joI, sudhA2vAnuM soMpeluM. harSada lekha laIne tamane ApI jaze. hamaNAM vaLI kIDanI--bleDaranI ane bIjI takalIpha UbhI thaI che. eTale vAMcavA lakhavAmAM ye kaSTa paDe che. chatAM thayuM ke lekha para najara to nAkhI jouM. niraMjane kadAca sudhAro karyo haze paNa A kArbana kopImAM nathI. eTale e zabdo sudhArI levA vinaMti che. hatI.' (74) (1) pahelA pAnA para saMkSepamAM mejhara nAnuM rAkhavAnI sUcanA rahI gaI che, te sudhArI levI. (2) pAnuM 4, paMkti 2, 'devabhAve' ne badale 'dehabhAve'. pAnuM 4, paMkti 7, 'kurUpa lAgatI nahotI', ene badale 'kurUpa lAgatI lAMchana. tA. 20-1194 naMdigrAma 106 (3) pAnuM 4, paMkti 21 'sArA-kharAba'ne badale' 'sArAnarasA'. (4) pAnuM 5, paMkti 13 'bhRga--padalAMchana' ne badale 'bhRgu--pada (5) zAmaLanI paMktio viSe jaNAvyuM che. bhAI, takalIpha ApuM chuM. paNa tame ja adhikAra Apyo che te vaNavAparyo kaTAI na jAya e mATe sarANiyAne A samarpaNa. muMbaI aThavADiyuM to thaze. pachI dAktara-bhagavAnanI marajI. makaranda setubaMdha Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (75) amadAvAda tA. 4-12-94 makarandabhAI, tamAruM svAthya bagaDyuM, muMbaI sAravAra mATe aThavADiyuM javAnuM thayuM tenI tamArA patrathI jANa thaI. abolArANIno haphato paNa maLyo. huM muMbaIthI Avyo tyAre thoDoka kapha laIne Avelo. te pachI pAMca aThavADiyAnI TapAlanA DhagalAno nikAla karavAmAM paDelo. daramiyAna rAjaya sarakAra taraphathI TUMkI mudatamAM ja (2 Disembara) puraskAra pradAnano kAryakrama gAMdhInagara rAkhyo hovAnI ane te saMbaMdhe potA vize mAhitI vagere mokalavAnI jhaMjhaTamAM paDyo. AthI upacAra pariNAmakArI rahyo. have kema che - e puchAvI nathI zakyo to kSamadhvam. kuMdanikA bahenano patra, tathA hamaNAM naMdigrAmano ahevAla paNa maLyo. ramaNabhAIne haphato pahoMcI gayo che. teo tamArA svAthya vize puchAvavAnA hatA. tame narama tabiyate paNa A haphato taiyAra karyo tethI parizrama paDyo haze. have svastha thAo pachI ja bAkIno haphato taiyAra karazo. eka--be aMkano vacce gALo paDe temAM kazo ja vAMdho nathI. ha. bhAyANInA namaskAra gujarAta rAjyano 1994no gaurava puraskAra, sAhitya kSetra mATe ApavAmAM Avelo "narasiMha mahetA puraskAra' tA. 2-12-94nA DaoN. bhAyANIne ApavAmAM Avelo. setubaMdha 107 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (76) tA. 28-12-04 naMdigrAma AtmIya bhAI, tamane javAba ApavAmAM jhoLo paDI gayo. tamArA baMne po.kA.maLyAM hatAM. amadAvAda pahoMcIne lakheluM invenDa paNa maLeluM, tame bahAragAma jAo cho tyAre "kapha paraDa' zarU thaI jatI lAge che. A vakhate kavAyata AkarI nahIM hoya ne binA-enTIbAyoTika kapha raphaphacakara thaI gayo haze. "puraskAra pradAna no kAryakrama sarasa-rIte ujavAI gayo haze. mArA moDAM moDAM ye- paNa lagIreya thoDAM nahIM evA abhinaMdana. ekAMta khUNe, AMkhanAM ratana bALIne kAma karyuM hoya te puraskRta thAya teno AnaMda vizeSa to e kAraNe ke tenAthI loko AvA kAryanI mahattA samaje, satkAra ane navI peDhIne protsAhana maLe. mArI tabiyata ekaMdara sArI. paNa pelI daMta-kaNikA navI daMtakathA racI jaze ema lAge che. muMbaImAM DenTisTe navuM Dencara karAvavuM jarUrI gaNyuM. jUnuM Dencara caDAvyuM tyAre mArA mitre lakhyuM hatuM ke "ApaNe koI cokaThAmAM AvI zakIe ema nathI paNa tamArA moMmAM cokaThuM AvyuM che to tene sAcavajo.' mAro vicAra AvatI 15mI lagabhaga muMbaI javAno che. pachI to rAmajInI icchA. abolA rANI' cothI AMtara-kathA pachI vaLI cUpa thaI gayAM. paNa have mULa kathAno dora manamAM che te saMce caDAvIza ne AvaDe tevuM sIvI ApIza. hajI udeza maLyuM nathI eTale eya kyAMka DhIlamAM haze ke TapAlavALAnI balihArI. ahIM vAtAvaraNa zAMta che. hasavuM ke raDavuM tenI khabara nathI paDatI. khepAnI juvAnano bApa AvI kahe, "mArA dIkarAne polIsa pAse pakaDAvI do. maneya mAre che ne khAvA nathI deto'. bApAne khavarAvI, samajAvI zAMta pADyA. ahIM dArU ane daLadaranuM sAmrAjya che. kyAMka jIva baLe che ne khaMdhA rAjakAraNIo to hoLI khaDakavAnuM ja jANe che. Izvara sArapane sahAya kare ja che, e moTo sadhiyAro che. eno AnaMda. saurASTranA keTalAka mitro lokagIto ne bhajanonA bhaMDAra jevA che. ahIM ATheka divasa sAthe rahevA AvavA mAge che. tArIkha nakkI nathI. paNa e agAu samaya maLe e rIte tamane AvavA mATe lakhuM to AvI zako kharA ? 108 setubaMdha Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamAro jarA nirAMtavo gALo lakhI zako? hasubhAIno vAhanayoga ne tamArI anukULatA bhaLe to maLavAno joga thAya. lokagAyaka karasana paDhiyAra pAse khajAno che te keseTanI tejUrImAM saMgharI laIe. A meLo phebru.mAM thAya evuM vicAruM chuM. cAlo, jhINA akSare ThIkaThIka kADhyuM. tamane vAMcatAM takalIpha na paDe to sAruM. hamaNAM "oghaDanAtha" ne "oghaDapatha'nuM pageruM kADhuM chuM, eTale paNa AvA akSare doDI Avyo hoIza. A paMthanA eka jIvatA jogInI bhALa maLI che. A paMthamAM sukhaDa, rUkhaDa, godaDa, bhUkhaDa, hUkaDa evA kaika phAMTA che. gorakhaziSya mANekanAtha eja oghaDa evI mAnyatA che. tenI ramUjI kathAo che. je kAMI kacaro-kAdava-mANeka...motI hAtha caDe e bheguM karI cALavAnI dhakhanA che. oghaDane paMthe AvI maLe te kharuM. bAkI "kharakharo phoka karavo." kuzaLatA cAhuM chuM.' - makaranda setubaMdha 109 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (77) tA. 9-1-95 naMdigrAma AtmIya bhAI, "sAhityavicAra ane vivecanavicAramAM kaTokaTIna maLI ne tarata rasapUrvaka vAMcI gayo. sAmAnya rIte dareka kSetramAM je kaTokaTI prasarI gaI che tenA ja eka bhAga tarIke A, ravIndranAthanA aMtima pravacana pramANe "sabhyatAra saMkaTa' - Crisis of Civilization' che. e pravacanamAM chelle "saMkaTamocana'no pATha AzAne jIvatI rAkhe che. tamane to roga pArakhIne daradInI hAlata jAhera karavA mATe dhanyavAda. A kAgaLa eTalA mATe ja utAvaLe, pahoMca ne prasannatA darzAvavA lakhuM chuM. nirAMte goSThI karavAnuM mana thaI jAya paNa samaya-sAmarthyanI lagAma lAgI gaI che. pAnuM 11 "bajArahATanuM tarkazAstra' zabdo vAMcI Do. ceTarajI sAthe thayelo * vArtAlApa yAda (Avyo). e sArA kalAvivecaka ne jahAMgIra ArTa gelerInA varaso sudhI maMtrI hatA. temaNe eka vyAkhyAnamAM kaheluM ke, temaNe ja mane A vAta ahIM AvyA tyAre karI hatI) avanIndra, naMdalAla va. "baMgALa skUlanA gaNAtA citrakAro karatA ravindranAthanA citromAM mUDIrokANa karavAmAM Ave to sAro phAyado thAya ema che. sabhAgRhamAMthI koI A sAme kAMI na bolyuM. eka sajjane UbhA thaI mAtra eTaluM kahyuM : "Sir, it is vulgar'. 'ghAyala' eka ze'ra saMbhaLAvyo hato te yAda : Aja bolabAlA che badabonI, Aja badabo suvAsa thaI gaI che' cAlo, vAyarA ne vAvAjhoDAne A durgadha-gaMja soMpI daIe. utpale cImakI'nuM kataraNa mokalyuM te cImakI kaI ne kevI te jANamAM nathI. hamaNAM to chApAvALAnI aDhaLaka kRpA "naMdigrAma para varasI che. cImakI, salAha, upadeza AkSepa vacce narasaiyo karatAla bajAvato kahI jAya che : ApaNe ApaNo dharma saMbhALavo, karmano marma levo vicArI. - makaranda 1. DaoN. bhAyANIne "anaMtarAya rAvaLa vivecana puraskAra (1994) prApta thayo tenA samArohamAM temaNe Apela vaktavya. 1 10 setubaMdha Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (78) amadAvAda tA. 17-1-95 makarandrabhAI 28-12, 9-1nA patra maLyA. vIseka divasa pachI tamane lakhI rahyo chuM. kAraNo to dareka vastunA hoya-ApI zakAya. paNa samayasara akSaronI Apale na karyAno vasavaso to rahe ja. tame muMbaI 1pamIe javAnI dhAraNA hovAnuM jaNAvyuM hatuM. have dAMtano saphaLa upacAra karAvI pAchA sukharUpa AvI gayA hazo. daramiyAna tamArA hamaNAM prakAzita kAvya ane "pravAsI'mAMnA lekha dvArA "parokSa" saMparka thaI gayo. vAdaLa vikherAI gayAM haze. tame ane kuMdanikAbahena vagere tyAMnA svajano svasthatA jALave ja - atizaya pratikULatA vacce. svArthonI evaDI jabara jALagUMthaNI racAI rahI che ke bhoga banatAM aTakIe e IzvarakRpA ke camatkAra. tame "oghaDapaMtha' ane bhajanabhaMDAra saMgharI levAnI vAta karI che. thoDAka niSThAvAna, A viSayanA jIvone tamane avAranavAra sahAya karavAnI sanmati bhagavAna de to kAma thatuM rahe. mane paNa thoDA divasa tamArI sAthe gALavAno lAbha kyAre lauM ema thatuM ja hoya che. tyAM pahoMcavAno koI prazna ja nathI. are, TeksI paNa karI levAya. evAM badhAM bahAnAM ADe na AvavAM joIe. phebruArImAM ThaMDI to ghaNI ochI thaI gaI hoya che. paNa have ujAgaro karavAnI zakti rahI nathI. ane dinacaryAmAM pheraphAra have zarIra calavI nathI letuM. emAM mAro bevaDo doSa che : atyAranA davAdArU, upacAra, DokTara, vaidyono, pUrvagraha kahI zakAya tevo Dara ane tethI rItasara mAMdo na paDuM tyAM sudhI game tema kheMcavAnuM valaNa, ane bIjuM, zodhakAmanuM gheluM-zarIra sAtha Ape ke na Ape. paNa phebruArImAM tyAM AvavAnuM goThavIza. tyAMthI ja muMbaI gati karIzuM. tamArA uparano salAha, upadeza, AkSepa, manamAnyA AzayonuM AropaNa vagereno pravAha have to moLo paDyo haze. "zabadano vepAra' atyAre vizvavyApI banyo che. setubaMdha 111 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana-puraskAra pradAna prasaMgenuM vaktavya jo ApaNA pAMcadasa adhyApakonA dhyAna para Ave toye ghaNuM ! teo aImRta ke mRtaprAya - vidyAvyAsaMganI bAbatamAM che : ApaNAM mAnavIya AdhyAtmika paraMparA ane mUlyonAM sarvavyApI dhovANamAM arvAcIna peDhIe ajJAna ke svArthavaze je phALo Apyo che ane hajI apAya che tenuM thoDuMka bhAna, thoDIka jAgRti temanAmAM udaya pAme toya ghaNuM. | meM to lagabhaga avAcya lAge tevA jhINA ane kUbaDA akSare A lakhyuM che. paNa hajI thoDuM umeruM. tame pUrI zArIrika svasthatA lAge tyAre ja "abolA'nuM bAkInuM sarvasAmAnya arthaghaTananuM kAma hAthamAM lejo. vacce eka be aMka khAlI paDe temAM kazo vAMdho nathI. hamaNAM be-traNa videzI abhyAsIo ahIM potAnuM saMzodhanakAma laIne AvyA che, temane maLavAnuM thayuM. temAM eka iTAlInA nepalsa yuni.nA saMskRtanAM adhyApikA kSemendranI tejAbamAM boLelI kaTAkSakRti "narmamAlA" upara kAma karI rahyAM che, ane tenuM saMskRta, prAkRta ane dezya- sthAnika zabdaprayogothI pracura hovAthI mArI sAthe vAMce che. paNa kSemendra sarakArI adhikArI, temanA sahAyako, mahesUla ugharAvanArAo, vaidyo, jayotiSIo, upAdhyAyo, gaNikAo, lAlacu zrImaMto, purohito, viTo ane labADonAM kaTAkSacitro doravAmAM je ghAtakatA darzAvI che, je sthULatA, azlIlatAnI lahANI karI che - ane tenA jevA ucca kavitva dharAvatA saMvedanazIla jIve !- te jotAM tenA samayanA kAzmIranI sArvatrika sAMskRtika adhogati, atyAranI ApaNI ane vizvanA aneka vikasita dezomAM pravarte che te adhogatinI yAda Ape che. chatAM e samayamAM ja abhinavagupta, somadeva, kuntaka jevA aneka asAdhAraNa pratibhA dharAvatA paMDito, sAdhako, tattvajJo paNa thayA che. eTale sa-asahmAM kyAre kono hAtha upara hoya che tenI ApaNI samaja kAcI-adhUrI hovAnuM satata yAda rAkhavuM paDe tema che. paNa ghaNuM lakhyuM. saheje vaMcAya teTaluM vAMcazo. -ha. bhAyANInA namaskAra 1 1 2. setubaMdha Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (79) tA. 28 mArca 1995 naMdigrAma AtmIya bhAI, ghaNA vakhatathI lakhuM lakhuM karatAM lakhI zakyo nathI. lakhavAnI ane vAtuM vAgoLavAnI sAmagarI Dhagalo eka. mahine eka--be vAre ya kema cho ? kemanuM cAle che?' no Tauko nathI thato to kyAMka khUTatuM lAge che. paNa samaya retInI jema sarI jAya che. tamAruM 17-1nuM kavara sAme che. emAMthI ja phaNagAM phUTe evI vAtuM manomana karato rahyo chuM. paNa kalamI choDa Aje Uge che. pahelAM to mArI tabiyata sArI ne AsapAsa badhuM zAMta. muMbaI jaI AvyAne paNa mahino uparAMta thayuM. tyAM miDa-De-gujarAtI dainika zarU thayuM temAM roja nAnI vAnagI ApavAnuM vacana daI Avyo. doDha mahino- ke be lagolaga thavAmAM. Aja sudhI to hatA barAbara bharyA che. vicAra-kaMDikAo, prasaMgo, kalpanAkathAo- AvuM cItaruM chuM majA Ave che. mana para kazo bhAra nathI. oghaDapaMtha' mAM mAtra magaja na cAle. hAtha-paga cAlavA joIe. ane e paNa aNaghaDa mArge. meM jemane A kArya bhaLAvyuM emanAM pagalAM hajI e pathe paDatAM nathI. tyAM to ghaNuM vahI gayuM haze. thoDI coMpa ne cIvaTa vadhAravA mATe cetavaNI ApuM, cImakI ApuM paNa koIne parANe to kheMcI-DhasaDI zakAtA nathI. phebru.mAM bhajaniko lAvavAnA hatA e bhAI ja vAta vIsarI gayA. ApaNA meLApanI icchA manamAM rahI. - "abolA rANI'nI mULa kathA aMdara akabaMdha che. kAgaLa para UtArI zakyo nathI. tyAM "anusaMdhAnamAM "bhadrA bhAminI' viSe tame lakhyuM e vAMcIne siMhAsanabatrIsI' para najara pheravI. kasturacaMde pAThavelI samasyA ane bhadrAnA javAbamAMthI mane to yogasaMketo sUjhayA. have A doharA prAkRta ke apabhraMzamAM maLe che ? samaya maLe ane takalIpha na paDe to jaDe tyAre mokalazo. A vArtAnA ghaNA aMzomAM navuM ajavALuM thAya evuM che. koI prAcIna kathAonA jANakAra hoya to ja mArI khepa AgaLa vadhe. meM pradyumnavijayajIne lakhyuM che ke te ahIM cAturmAsa gALI zake ? mAtra vidyAbhyAsa karatAM kAMIka vadhu mAgI le evuM kAma 1. pAchaLathI "navabhArata dvArA "AbhalAM' nAme pustakarUpe prakAzita (1996). setubaMdha 113 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. tarkane barAbara sajja karIne tarkAtItano svIkAra karI zake evuM khulluM mana joIe. ApaNe to rItanA becAra dAkhalA gaNI batAvIe to ye basa. eTaluMya thatuM nathI eno vasavaso thAya na thAya tyAM 'hari--icchA'mAM saghaLuM ja mukti pAme che. : tame 'kSemendra'nI tejAbI kaTAkSakRti viSe lakhyuM hatuM. enI abhadra ke. azlIla lahANI viSe vAMcI varaso pahelAM sAMbhaLelI paMktio yAda AvI gaI. kAzmIrI kavinI ukti che eTaluM yAda che paNa mULa zloka ane kavinuM nAma bhUlI gayo chuM. lAlacu zrImaMto para prahAra che. kahe che H lakSmI Ave che tyAre mANasane pAMca khIlA mAre che. be AMkha, be kAna ane moDhuM. paNa tethI mANasa sAcuM joto nathI, sAcuM sAMbhaLato nathI ane sAcuM bolato nathI. paNa lakSmI jAya che, tyAre 'apAna vivare' eka khIlo mAre che, tethI pelA pAMce pAMca khIlI nIkaLI jAya che. e mANasa sAcuM jovA, sAMbhaLavA ane bolavA lAge che. abhadra che paNa bhadra gaNAtA vargane dhaDo levA jevuM che. mAruM mana vaLI 'bhadrAbhAminI'nI kathAmAM gayuM. ApaNe pelAM lokathI tene tAravavA subhadrA kahIe. 'haMsadaMpatI'nAM vacana vAMcI zaMkarAcAryanI 'AnaMdalaharI' (39)no zloka sAMbharI Avyo : 'samunnIlat-saMvit-kamala-makarandeka-rasikaM bhaje haMsadvandu kimapi mahato mAnasasara(2:) I A haMsamithuna- je mahApuruSonA mAnasamAM viharatAM vikasatA kamaLanA 'saMvi--parAgarasanuM pAna kare che, enuM bhajana karavAnuM, zA mATe ? A mithuna dvArA kAMI navajanma pAme che ApaNAmAM jene vedasUkta 'citrazizu' kahe che. bhAI, ghaTamAM valoNuM phare che paNa lakhavA mATe samaya--zaktino abhAva. kuzaLatA cAhuM chuM. moDuM lakhavA mATe mApha karazo. 114 makarandanAM vaMdana setubaMdha Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (80) amadAvAda tA. 18-4-95 makaraMdabhAI, tame moDuM lakhavA mATe mApha karavA lakhyuM, to mAre to tamArI traNacAra gaNI mAphI mAgavI paDaze. eka to meM paNa Aja lakhuM, kAla lakhIza karatAM ghaNA divasa kADhI nAkhyA. ethI moTo guno to e karyo ke huM - ame muMbaI jaI AvyA - 7mI mArca thI 20 mArca - paNa naMdigrAmanuM goThavAyuM nahIM. pI.vI.kANe suvarNacaMdraka (saMskRtanA pIDha vidvAnane traNa varase apAya che), te mane ApavAno kAryakrama 9 mArce muMbaImAM rAkhyAnuM jaNAvato 20mI phebru.no tyAMthI lakhAyelo patra mane 28mI e maLyo ! rijharvezananuM tarata goThavavuM paDyuM. muMbaI me mAsamAM, pautrIne rajA hoya ane ahIM garamI hoya tethI, javAnuM rAkhyuM hatuM, paNa acAnaka javAnuM thayuM, eTale pachI dasa bAra divasa tyAM rokAI gayAM. have muMbaIthI kalyANI ane RcA aThavADiyA mATe ahIM Ave che ane 9mI-10mI me lagabhaga ame sAthe muMbaI javAnuM nakkI karyuM che. tyAMthI menA aMtamAM pAchA pharavA vicAryuM che. muMbaImAM mane saheja kaphanI takalIpha hatI, te ahIM AvyA pachI thoDIka vadhI. eka dezI davA levI zarU karI che, paNa mArI kAma karavAnA pramANa ane samayanI bhAre aniyamitatA ane cAlu gaLyuM taLyuM thoDuM thoDuM paNa khAdhA karuM chuM, tethI "gaNa' kyAMthI thAya ? saMbhALa rAkhavAnA saMkalpane havethI vaLagI rahevA mathIza. A kAraNe bahAra nIkaLavAnI chUrti nathI rahetI. tame tamArA patramAM navanavA tAra kAMtyA che ! kasturacaMdano "thAho" ane bhadrAno uttara ("manaaMkuza kulahAthIyo rAkhe ApoApa') enA jUnA sagaDa mArA jovAmAM AvyA nathI. "caubolA" pUrI thayA pachI, manamoje bhadrA vize navA akSara jarUra mAMDo : paNa svAthyanI jALavaNI prathama buddhilakSaNam. phArbasa sabhA taraphathI punarmudrita siM.ba.nA be bhAga tamane mokalavA sUcanA ApelI. na maLyA hoya to jaNAvazo. hamaNAM eka sAthe mArI pAMcasAta ghoDAnI asavArI cAle che. tame jANo cho tema kAMIka navuM sUjhe pachI rahI zakAtuM nathI. A vakhatanA 'uddeza'nA setubaMdha 115 - Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMkamAM meM J. Honda nA Vedic Literature mAMthI kAvyanirmANa, kavitA ane kavi vizenI pramANabhUta mAhitI anuvAdarUpe rajU karI che. AjanA saMskRta vidvAnono abhigama mULane AdhAre tathyo tAravI ApavAno hoya che. UMDo marma ke rUpakAtmaka artha temanA gocaranI bahArano. to paNa amuka stare e upayogI che, ane atItanuM mithyA gaurava karavAthI ke arvAcIna "siddhio vedomAMthI khodI kADhavAthI te ApaNane bacAve che. harIndranA gayAthI khare ja ApaNA sAhitya, patrakAratva ane saMskAra kSetre-vizeSe muMbaInA-moTI khoTa paDI. ghaNA premALa, sajjana, namra. "mi'mAM prakAzita tamArI kaMDikAo muMbaImAMthI meLavavA prayAsa karIza. lakhavAnuM cAlu haze. vacce bhAI jayaMta tamAre tyAM DokiyuM karI gayA. niraMjane paNa lakhyuM hatuM ke te tamArI pAse AvI gayA. svAthya ThIka rahe che? vaMToLa harve sAva zamI gayo haze. sureza taraphathI tamArI samagra kRtio prakAzita karavAnI yojanA AgaLa vadhI ? hamaNAM bhAI sureza ahIM maLyA hatA, paNa pUchavAnuM mane na sUjhayuM. kuMdanikAbahena paNa majAmAM haze. ha. bhAyANInA namaskAra 116 setubaMdha Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmIya bhAI, tripuTIne trAgaDe vedanA pIDatI aMge, vyaMgarUpe rasI kADho / DAghADUghI paDyA raMge, mana caMge ghasI kADho / gaTaro cho banI gaMge, dhodha thaI dhasamasI, kADho / jAMgalAo caDyA jaMge, dekhADI ArasI, kADho / hobALA che hara prasaMge, harivallabha, hasI kADho / bhAyANI, eka bhUbhaMge kathIrAMne* kasI, kADho / kaviDAMne ? (81) pAchaLanuM joDakaNuM to pustaka maLatAM ja TapakI paDeluM. Aje 'uddeza' maLatAM lekha vAMcI gayo. bhAI, kavitAnuM gomukha ke tenI gaMgotrI kevAM hoya te AjanA kavijIva kadI bhALaze ? 1. 'tripuTI' le. DaoN. bhAyANI. setubaMdha tA. 21-6-95 makaranda 117 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makaraMdabhAI, 9-5 thI 96 ame muMbaI hatAM. tyAM meM to Ava jA karavAnuM rAkhyuM ja na hatuM. vAMcavAlakhavAnuM laI gayo hato. kAma thayuM. kaphanI, vacce vacce thoDIka takalIpha rahI- ahIM AvyA pachI paNa thoDIka cAlu che. dezI auSadha vacce lauM chuM. khAvApIvAmAM thoDoka maryAdAbhaMga karI lauM chuM. paNa ciMtA rahe tevuM nathI. (82) 30 me '95nA patramAM tamArI prasAdI maLI. honDAnA pustakamAMthI bIjA upayogI aMzo paNa avakAze, bhASAMtara rUpe sulabha karavA dhAruM chuM. 1. 2. hamaNAM nimADI mRtyugIto 'masANyA gIta' parano zyAma paramArano 30-35 varasa pahelAMno lekha', mArA ojisALAmAMthI hAtha caDyo. tenI nakala A sAthe bIDuM chuM. e gIto noMdha sAthe kyAMka gujarAtImAM ApI daIza. tamArA TIkA--TippaNa mokalazo. svastha hazo. 118 amadAvAda 21695 ha. bhAyANInA namaskAra . sammetanatrijA graMtha 46, aM 4 rUM. 66o mAM prakAzita. 'zabdasRSTi' jUna 1996mAM prakAzita. setubaMdha Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ setubaMdha (83) makarandabhAI, 'uddeza' (jAnyu. '96)mAM umAzaMkara paranI smaraNanoMdhamAM Apela dAsI jIvaNanA bhajananI paMktiomAM 'dekhaMdA', 'nIrakhaMdA', 'parakhaMdA' e zabdo mULe to paMjAbI bhASAnA che. saMtabhaktonI vANImAM vividha bhASApradezanI racanAono paraspara prabhAva paDato raheto. svAsthya ThIka che ? bhAI hasamukha pAThake khabara ApI ke bharatabhAI sTeITsa gayelA che. temaNe mArI pAsethI hArDInuM 'Religious Cultures of India jovA magAvI lIdhuM che. ha. bhAyANInA namaskAra amadAvAda tA. 29-1-96 119 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 (84) makarandabhAI, pratikULatAo vacce paNa nirAMte lakhela tamArA 15-2 ane 1-3nA patra maLyA. temAM saMtasudhAsAgaramAMthI thoDIka AcamanIo ke motIonI paNa tame lahANI karI che. have pahelAM TUMkamAM mArI dAstAna. nAnAmoTA samAraMbhomAM na javA--bhAga na levAnI manathI pratijJA lIdhI hovA chatAM, svAsthya paNa kAMIka khakhaDyuM hovA chatAM, bhAvanagara tA. 1-2nA roja gayo. 2-2 nA jaina kathA sAhitya vize saMgoSThI rAkhI hatI : muni zIlacaMdravijayajIne AcAryapada--pradAna nimitte. 3-2nA e samAraMbha hato. mahArAjazrInI sAhityasaMzodhanamAM UMDI ruci ane ApaNA paraMparAgata sAhityadhananA saMrakSaNa mATenI sakriyatA, tathA mArA pratyenI UMDI lAgaNIne lIdhe javAnuM meM svIkAryuM hatuM 'anusaMdhAna' emanI preraNAthI sthapAyela TrasTa dvArA prakAzita thAya che te tame jANo ja cho. bhAvanagarathI, keTalIka sAhityasaMzodhanane lagatI bAbato vize mahArAjazrI sAthe vAta karIne, 5-2nA ame muMbaI pahoMcyAM. tyAMthI 23-2 amadAvAda pAchAM. tyAM chellA ATheka divasa kaphano prakopa thayo hato te ahIM AvyA pachI ugra banatAM, eNlopathI--enTIbAyoTIkane Azare javuM paDyuM. pAMca divasanI davAthI atyAre ThIka ThIka rAhata che, paNa badhuM- zarIramana--pATe caDatAM hajI dasa--paMda2 divasa nIkaLI jaze. daramiyAna muMbaImAM, tA. 21 thI 23 phebruArI bikAneramAM ela.pI. tessitorI upara iTAlInI yunivarsiTIe maLIne je eka AMtararASTrIya saMgoSThI rAkhI hatI tene mATe nibaMdha taiyAra karI mokalI Apyo. ApaNAM aDhAreka hajAra jeTalAM gAmanAmonuM bhASika, sAMskRtika adhyayana mArA mArgadarzana nIce DaoN. caMdrakAnta zeThe taiyAra karyuM hatuM, tenuM prAstAvika lakhyuM. upaleTAmAM saurASTra yuni.nA baLavaMta jAnIe akhila bhAratIya lokavidyA pariSadanuM 15muM adhivezana yojeluM (29--2 thI 2-3) temAM udghATana--pravacana ApavA javAnuM mAMDI vALavuM paDyuM, paNa te lakhI, chapAvIne mokalI ApyuM (nakala tamane mokaluM chuM). bikAnera--saMmelanamAMthI perisa yuni.nI be adhyApaka baheno-- koleta kaiyyA ane nalinI balabIra pAMca divasa mATe amadAvAda Avela (jaina sAhitya ane setubaMdha amadAvAda tA. 6~3-96 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta bhASA upara temaNe ghaNuM saMzodhanakArya prakAzita karyuM che), temano vArtAlApa ela.DI. insTiTyuTamAM rAkhela temAM hAjara rahevuM paDe tema hatuM, eTale temanI sAthe meM paNa traNeka lupta saMskRta prakaraNa-prakAranA nATako vize mAro vArtAlApa goThavI dIdho ! have cAreka saMzodhakonA pustakanuM purovacana ke temanuM lakhANa tapAsI javAnI mAga mAthA upara toLAI rahI che. mArA cAra chapAI rahelAM pustakanuM kAma addhara laTake che, ane AvI paDelAM patrono Dhaga sAme AMkha kADhI ghUrake che. tamane atithivarSA bhIMjavI rahI che, mane saMzodhakonI patravarSA DubADI rahI che. paNa pUche tene ApaNe kazuMka jANatA hoIe to te kahevAnI nA paNa kema paDAya ? vacce vaLI vartamAna sAMskRtika astavyastatA ane aMdhAdhUMdha arAjakatA vize kazuMka vicArapreraka vAMcavAnuM thAya to tenuM tAraNa gujarAtI vAcako pAse mUkavAno lobha rahe. muMbaI hato tyAre, kalakattAnI anAmikA kalAsaMgama saMsthAnI raupyajayaMtI upara ApaNI prayogalakSI kalAonA chellA paMdara varSano pramANabhUta ane pradezavAra ahevAla ApavAnI yojanA nIce raMgabhUmi ane sinemAne lagato bIjo graMtha prakAzita thayo te jovA maLyo (utpale temAM gujarAtanI raMgabhUmi vize lakhyuM che). teno sArAMza taiyAra karyo te phA.gu.raimA.nA AgAmI aMkamAM Avaze. meM hakadAve eka chUTa paNa lIdhI che te jaNAvuM : bhAI sureza dalAla saMcAlita navI prakAzana saMsthA Image taraphathI mArA saMskRta-prAkRta muktakonA anuvAdono eka nAno saMcaya hamaNAM ja prakAzita thayo, te vagarapUchyuM tamane arpaNa karyo che. becAra divasamAM nakala tamane TapAlamAM maLI jaze. tame anusaMdhAna', ghaNIbadhI paLojaNa vacce paNa, jhINI najare juo cho (ane kuliMga' para tame je lakhyuM che te to AgAmI aMkamAM ApavAnuM nakkI che) tenI prazaMsA karuM to ahobhAvamAM sarI paDAya ! pATha ane arthanI banatI coksAI karavI e, prathama sopAna. tAtparya barAbara samajavuM e bIjuM, ane sAMskRtika paraMparAmAM te te samayanA AcAra-vicAra paratve e lakhANanI prabhAvakatA ke mUlyavattA AMkavI te trIjuM, AmAM je kAMI thoDuMka thaI zake te karatA rahevAno AnaMda che. | Alternative nA navA aMkamAM ApaNI (eTale ke vizvanI) sAMskRtika dazAnA vartamAna para eka AMkha ughADato lekha che. tamane parizrama na pahoMcADavA huM tenI jheroksa karAvI nathI mokalato, paNa teno sArAMza taiyAra karI kyAMka prakAzita karavA dhAruM chuM. eka vAkyamAM kahevuM hoya to kahevAya ke have ApaNe setubaMdha 1 21 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyavyakti nathI rahyA, paNa vIjANu-yaMtra niyaMtrita prANIo chIe : Cibernetic Organism chIe. ApaNe ojAro nathI vAparatA, paNa ApaNe ja ojAra tarIke vaparAIe chIe. A jANye ajANye yaMtraniyaMtrita prANI tarIkenI ApaNI hAlanI hastI vize evI paNa eka AgAhI che ke e saMkaramAMthI manuSya vyakti vALo aMza nAmazeSa paNa banI jAya ! paNa vadhu pachInA patramAM. svAsthya bane teTaluM jALavazo. 122 ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ setubaMdha (85) hira ! hira ! zuM kahuM bhai, pharI pharI muktaka--aMjali malI, tyAM nAmanI ne vaLI sAva khAlI tameya te prIta taNI piyAlI bharI bharI ? hira ! hira. baMne aMtaradezIyo maLI gayA haze. naMdigrAma tA. 7-3-96 -makaranda 123 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (86) nanTigrAma 31-3-96 "But Ye, true sons of Heaven, it is your duty To take your joy in the living wealth of beauty The changing Essence which ever works and lives Walk you around with love, serene, secure And that which floats in flickering appearance Fix ye it firm in thoughts that must endure pachI cAlatI kalame kAvya UtArI ApyA vinA rahevAyuM nathI. A kiMDikA che Proloque in Heaven foethes Faust mAMthI. mojhArTa ane bIthovananA jIvanamAMthI rasela vAMcatA hatA tyAre : enstein bolI uThelA. *These are the aelhal sons of God" muktaka UDatuM-Ave che : mathatAM mathatAM mathI rahyA, e to baMdhanamAM nathI rahyA, padanI sahu dhULa kheravI satanA nitya navA pathI rahyA. -ska ra 1 24 setubaMdha Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (87) AtmIya bhAI, bharatabhAIno patra hato ke e tamAre tyAMthI muThTho bharIne jUnuM nANuM uThAvI lAvyA che. tame paNa khajAno khullo ja mUkyo'to ema lakhyuM che. mane ya dhADa pADavAnuM mana thAya che. paNa hamaNAM A azvamedhanuM Tru doDAvyuM che e TharIThAma thAya pachI vAta. 'zabdaprayogonI pagadaMDI para' vadhu pagalAM nathI mUkyAM. najara pasAra karI ne thayuM ke AmAM paDyA to pachI bahAra nIkaLavuM muzkela thaI paDaze. rajakAmAM gAya paDI hoya to ene kADhavI paDe, enI meLe na jAya. keTalAka zabdonI vAta karavAnuM mana che, paNa e have Avate aMke. setubaMdha 'abolA rANI'nI mULa kathAno marma paNa lakhAI gayo ne vAratA thaI pUrI- hAza chUTyA. hamaNAM lakhavAnuM mana thatuM nathI ne bolIne lakhAvavAnuM phAvatuM nathI. 'viSNusahasranAma' viSe kAntilAla kAlANI pAse lakhAvyuM paNa eno saMtoSa nathI. mAthuM namAvI kalama calAvIe tyAre thAya ke prajJA (jo hoya to) ane pANine gADha saMbaMdha che. keTalIkavAra dhAryA zabdo na avatare tyAre khAlI jagyA rAkhI AvatA zabdone AvakAravAnI majA che. have bolakA thavuM paDe tyAre AMgaLAne Terave ramatI AvatI vANIne jIbhane Terave besavA mATe prArthanA karavAnI rahI. hA, hamaNAM pradyumnavijaya traNeka divasa rahI gayA. satsaMga- svAdhyAyano raMga jAmyo. pra.vi.ne saMskRta bhaNAvanAra brAhmaNa paMDita durgAnA upAsaka hatA. pra.vi.ne temaNe mAMginIno eka zloka dhyAna dharavA mATe Apelo. mAtaMginInI eka suMdara pratimA nepALathI AvI che. dhyAna karavuM na paDe, dhyAna thaI jAya ne pachI bahAra nIkaLavuM bhAre thaI paDe evI A pratimA. pelA zlokamAM rahelAM kAvyatattva ane bhAvopAsanAe mana harI lIdhuM. tamane gamaze mAnI UtArI ApuM chuM : 16 me '96 naMdigrAma 'tava karakamalasthAM, sphATikImakSamAlAM nakhakiraNavibhinnAM dADamIbIjabuddhayA, anulavamakarSan yena kIro niSiddhaH sa bhavatu mama bhUyai vANi, te mandrahAsaH' - 125 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'iSata- hasita- vayana- caMda- AvuM baMgALI vaiSNavo gAya che. rAdhA kRSNanI upAsanAnA mULamAM siddhonI zAbarI- vidyA rahI che. tenAM iMgito maLe che. cAlo, atyAre to "kadambavana cAriNI, kRSNArAdhitA' ne vaMdana karI AgaLa cAlIe. nahIM to kAgaLane AMgaNe kAgaDA uDaze. (kaLeLaze). A sAthe jheroksa nakala mokaluM chuM. emAM abolAnI bIjI AMtara- kathAne maLatI vAta che. Adhunika mahAzaya A AtmavilopananI kathAmAM Frend kyAMthI lAvyA? Tomasa mAnanI navalakathA vAMcavI paDaze. kathAo deza--videzane bhASAnA sImADA vaTAvatI keTakeTalI saphara kheDe che ! akSaro ukelatAM takalIpha paDaze. kalamI AMbAmAM kasa nathI, rasa jALavajo. - makaranda 1 26 setubaMdha Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (88) amadAvAda tA. 8-696 makarandabhAI, pratyuttara TheTha Aje lakhAya che. kSamaa'. gaI kAle muMbaIthI Avyo. bhegI thayelI TapAlamAM tamAro patra-nirAMte lakhelo 16mI me no patra - vAMcyo. sAMje ja pradyumnasUrijIno zrAvaka bhakta temano gaNadevIthI lakhela patra ApI gayo. tame TAMkela dhyAnamaMtra, mAtaMgI devIno, sUrijIe paNa mokalyo che- temanA anuvAda sAthe. saheja pheraphAra karI te nIce ApuM chuM : tuja karakamale je sphATikI jApamAlA nakhakiraNathI rAtI, mAnI dADimI bIja, pratipaLa zuka kheMcejethI teM e nivAryo, vibhava vitarajo, he vANi, o maMdahAsa. tamAro patra Ave temAM aneka arthasabhara pagadaMDIo tame cIMdhI hoya. enA paranA vicaraNanI vAta, tamArA nAjuka svAthyanuM naDatara bane- tamane na "saMDove' evI rIte thoDIka karuM- mArI prakRti pramANe "bahiraMgane lagatI. "mAtaMgI stotra'mAMnAM uparyukta paghamAM bhrAMtimAn alaMkAra che : "anya- saMvita tata--tulya-darzane' (mammaTa) tathA "sadaza-darzanArdU viparyaya-jJAnam" (hemacaMdra) evI tenI vyAkhyA che. "kAvyaprakAzamAM Apela tenuM udAharaNa suMdara che : "kapAle mArjara: paya iti karAnuM leDhi zazinaH' vagere (mAro anuvAda "muktakamaMjarImAM, pR. 29 upara). hemacaMdranuM udAharaNa che : "nIleMdIvarazaMkyA nayanayor baMdhUka-buddhayADadhare" vagere (mAro anuvAda "muktaka mAdhurImAM, pR. 73, 74 upa2). gaNapati kRta "mAdhavAnala-kAmakaMdalA-prabaMdha'mAM ApelI eka samasyA : coraI ko caturA-taNAM, AmaraNAM sahU lIdha, mAdhava ! motI nAkanuM, eka UkhI dIdhI taskari lUTI tANI, ApA prANa-pramANi, muttAhala adharaIM aDiuM, te guMjAhala jANi" (rAtA hoThane aDatuM motI caNoThInA bhrame na lIdhuM). 127 setubaMdha Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtaMgIdevI vize - e stotra vize paNa huM kazuM jANato nathI. kozamAM dasa mahAvidyA--eTale ke zivanI zaktiomAMnI eka hovAnuM noMdhyuM che. 'vasudevahiMDI' (guNADhayanI lupta 'bRhatkathA'nuM jaina, prAkRta rUpAMtara)mAM vidyAdharo vividha vidyAo (rohiNI, prajJaptI, gaurI vagere) sAdhIne AkAzagamana, rUpaparAvartana vagere zaktio prApta karatA hovAnI ghaNI kathAo che, temAM eka mAtaMgI vidyA che (amuka samaya cAMDAlaveze rahI sAdhavAnI) ane eka paraMparAnuM nAma mAtaMgI--nikAya che. siddhanAtha paraMparAmAM ane taMtromAM mAtaMgI, sAdhanAnuM eka aMga hoya che, ane 'DoMbI', 'cAMDAlI'nA adhyAtmaparaka artha che. stotromAM 'mahimnaH stotra', bhAgavata purANanI thoDIka stutio - eno mane sahejasAja paricaya che, paNa 'sauMdarya laharI' vAMcyuM nathI. tame je jheroksa-kareluM lakhANa mokalyuM che, temAM zivadAsanI vetAlapacIzI (vaitAla--paMcaviMzatikA)nI je kathA ApI che temAM garabaDa che. mULa kathAmAM nAyaka potAnA mitrane laIne patnIne piyarathI lAvavA jatAM vacce AvelA zivAlayamAM darzane jAya che, ane kamaLataLAvaDI joIne, pAchA vaLatAM zivanI kamaLapUjA karavAnI pratijJA le che. patnIne laI pAchA pharatAM, e zivAlayanI kamaLataLAvaDI sukAI gaI tethI, potAnI pratijJA pUrNa karavA mastakane kamaLa tarIke vADhIne dhare che. mitra potA para ALa Avaze, jANI mAthuM vADhe che, ane patnIne pachI AtmahatyA karatAM aTakAvI, tenA satItvathI prabhAvita ziva mAthAM dhaDane lagADavAthI baMne sajIvana thaze evuM varadAna de che. pachI utAvaLamAM mAthAnI adalAbadalI thaI jAya che. Tomasa mAnanI navalakathA Transfered Heads' meM vAMcI che. teNe Head (bauddhikatA) ane Lady (bhAvasaMvedana, daihikatA) nA virodhanuM nirUpaNa karavA, uparyukta kathAvastuno upayoga karyo che. ApaNA eka nATakakAre (giriza karnADa) paNa e vastuno upayoga karI nATaka 'hayavadana' nATaka racyuM che. 'abolA'nI tamArI bolInI pUrNAhUti thaI tethI eka upakrama pUro thayo. -- 'zabdaprayogonI pagadaMDI'ne hamaNAM na ja aDazo. tamArA manamAM aneka zabdo--saMdarbho ubharAya ane mAnasika parizrama vadhe. tamAre lakhAvavAnI Teva pADavI ja rahI ghaNo zrama bacI jAya. thoDuMka pachI maThArI levAya : sarvanAze samutpanne ardha tyajavAnuM samAdhAna paNa hAthavaguM che. 128 setubaMdha Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMDala'nA e lakhANamAM kathAnuM je phroDa_anusArI arthaghaTana che, te pazcimamAM pravartatA eka sAhityavicAranA prabaLa pravAhanuM sUcaka che. ApaNI purANakathAo, lokakathAo, paurANika pAtro vagerenuM tyAMnA ghaNA vidagdha vivecako-saMzodhako phroDa_anusArI manovizleSaNIya arthaghaTana karatA rahyA che. mArA vAvyApAra' (1954)mAM saMgRhIta karelA eka lekhanuM jheroksa A sAthe mokaluM chuM tethI "maMDala'nA lekhakanuM valaNa samajAze. meM paNa UMdhuM ghAlIne lakhyuM rAkhyuM. svAthyanI ghaTatI saMbhALa rAkhazo. - li. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 129 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (89) tA. 28 jUna, '96 naMdigrAma AtmIya bhAI, muMbaIthI AvIne tarata lakhelo tamAro snehasabhara ane savistara patra maLyo. A vakhate mahAnagare kaphanI kothaLI nathI baMdhAvI e mATe moTo pADa. mAruM zarIra jarA ghavAyuM che. bAtharUmamAM lapasI jatAM nAno akasmAta thayo, paNa bacI gayo. tame "bolacAlanI bhASAnAM skUlano" tathA "nimADI masANa-gIto'nI nakala mokalI te joI gayo chuM. valasADa AsapAsa kabIrapaMthIo mRtyu prasaMge je bhajano gAya che tenI jherokSa eka bhAI ApI gayA che. mokalavI rahI gaI te mArA gaMjerInA khalatAmAMthI zodhI mokalIza. munijIe muktakano anuvAda karyo temAM jarAka pheraphArathI pahela paDyo che. mane "sphATikI zabda nahoto gamyo. "sphaTika maNi taNI te hAtha mALA grahelI' ema AraMbha karI anuvAda karyo che. paNa barAbara jAmatuM nathI. zabdonI arthachAyAo kayAMya sudhI patharAtI Ave che ne prakAzavatI banatI jAya che. hamaNAM "guhya samAja taMtra laIne beTho chuM. taMtramAM AvatA A artho. minted meaning (MyArtha) evident meaning (diel) twilight language (Hot4184191) Nontiwilight language (nasAdhyabhASA)- A saMdhipaLa pachI prabhAsvaraprakAza-kolika'- Ultimate jense clarifying the clear light'- Ama bhASA svaccha, dIpI banI prakAza pAthare tyAre artha sare. A viSe, maMtroccAra viSe kahevAnuM mana thAya che paNa manane rokuM chuM. wittgenstein nA jIvanacaritramAM ullekha che ke C.K.Ogden e I.A.Richards sAthe lakheluM pustaka : The Meaning of Meaning' bhASAnAM manovaijJAnika ane sAmAjika saMdarbha para sAro prakAza pAthare che- tamArA jovAmAM A pustaka AvyuM che ? tyAM kyAMyathI maLe ? bha. bhAIne phona karazo to tapAsa karI gotI kADhaze. kadAca tamArI najara taLe pasAra thaI gayuM haze. avakAze lakhazo. ApaNe vaLI pelA prabhAsvara taNI najara nAkhIe. mane lAge che e bhASA iMgitonI che. svapnamAM ApaNe keTaluMka anubhavIe chIe paNa e kAM to barAbara samajAtuM nathI ke smaraNamAM rahetuM nathI. A hirekilaTasanuM kathana : "The 130 setubaMdha Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Lord whose olacle is in Delphimeither Spreaks out nor comcess but gives sign- A mudrA- Sealed by four seels- caturmudrayA mudritaH'nI oLakha guhyasamAja taMtramAM supere ApI che. patra pUro thavA Avyo ne vArtA adhUrI rahI. zabdo pAchaLa na paDavAnI tamArI salAha sAcI hatI. paNa baLyo jIva hAtha na rahyo. mULe to A caturvidha vApha ane paMca prANano khela che. judI judI sAdhanApaddhatiomAM tenA aMkoDA maLe che. kabIranI vANInA mULiyAM guhya-samAja sudhI pahoMce che. suno, pRthvI kA guna pAnI sosyA pAnI agani milAvihiMge agani pavana mili, pavana gagana mili, sahaja samAdhi lagAvihiMge prANa mahIM salila gacchat jala gacchati pAvarka, pAvako vAyumanveti, vAyu vijJAnamAviSetu vijJAna dhoraNAnvitAM prabhAsvaramapyAvi. (bhUla ? bhraSTa pATha ?) akSara mATe mApha. -makaranda setubaMdha 131 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makarandabhAI 132 (90) 'pRthivIM salila gacchet... Avizet' - e pramANe pATha haze. anuvAda haMmezAM UNo ja Utare--vadhato ke ocho. mULa bhASAnA ajANa mATe thoDuMka bhAtuM. taMtro upara ghaNuM kAma thayuM che - vuDaropha, bhaTTAcArya, Tuci, snelagrova, Gnoli vageree mULa pATha ane zabdArthaghaTana mATe, gopInAtha kavirAja, agehAnaMda bhAratI (kropDa-prabhAvita) vagere UMDA tAtparya mATe, vagere tame to jANatA ja ho. 'saMdhAbhASA' vize UhApoh thayela che. matabhedo che, paNa vidhuzekhara bhaTTAcArya ane prabodhacaMdra bAgacIno mata mane sAco lAge che - gUDhArtha, dviarthI bhASA. pachIthI 'saMdhA'no artha na samajAtA 'saMdhyA--bhASA' prayoga pracalita thayA. caryA- sAhityanA saMdarbhanI nakala jANa mATe mokalI ApIza. paNa temAM hamaNAM na paDazo. be pustakanAM nAmo paNa dhyAnamAM AvyAM meM joyAM nathI. (1) Trends of Lingvistic Analysis in Indian Philosophy (rimohana jhA, 1981), (2) Significance of the Tantric Tradition (kamalAkara mizra, 1981). Aya. e. ricarDajhanuM Meaning of Meaning ApaNe mATe kAmanuM nathI. temAM Behaviorsit paraMparA anusAra sthULa artha vicAra ja che. tame vakhata na veDaphazo. tame 'pRthivIM salila gacche' ne kabIra sAthe sAMdhI dIdhuM e ApaNI atUTa paraMparA ane tamArI samanvaya dRSTi vyakta kare che. have svAsthya kema che ? mane thoDIka kaphanI asara rahe che, paNa davA--dAkataranI jarUra nathI paDatI, ane kAmakAja thatuM rahe che. amadAvAda tA. 15-7-96 li. ha.bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (91) tA. 19-7-96 naMdigrAma AtmIya bhAI, "bolacAlanI bhASAnAM alano'nI xerox nakala maLI. AvAM keTalAMka smalano kAne paDyAM te sAMbhaLyAM. eka vAra mArA nAnA bhANeja akhile mane pUchyuM ke "ma.mAmA, tame kudakuMdAcAryanuM kAMI vAMcyuM che ?" meM eTaluM ja kahyuM ke "anusvArane jarA AgaLa laI jA to mane gamaze." bIjuM smaraNa to hAsyAspada che eTaluM ja karuNa che. eka mahAtmAne maLavAnuM mane mitro vAraMvAra kahetA. e mahAtmAne badhAM bApujI kahetAM. bApujI mahAjJAnI che ane temanI pAsethI ghaNuM navuM jANavAnuM maLe che ema te sau kahetAM. eka divasa mane bApujI pAse laI gayA. bApujIe pUchayuM : "kaMI jANo cho ? kAMI anubhava ?" meM kahyuM : ApanI pAsethI jANavA Avyo chuM. " bApujI kahe : "zaMkutalA kevI rIte pragaTI hatI? bolo !" huM vicAramAM paDI gayo. meM kahyuM : "bApujI, zaMkutalA nahIM, zakuMtalA." bApujI kahe : "khoTuM. e....e..... vizvAmitre zaMku mAryuM ane tala phADIne nIkaLyuM te ja zaMkutalA, kuMDalinI." mAre zuM vadhAre kahevAnuM hoya ? page lAgIne cAlyo Avyo. bolacAlamAM zabdo-akSaro ADA avaLA thaI jAya te svAbhAvika che paNa gurumahArAjo AvA anartho kare che ethI glAni thAya che. A sAthe "Do. pUnara kaTiMga mokaluM chuM. A pUrijhamsa vAMcIne tamane majA paDaze. Aje tamAro 15-7-96no patra maLyo. guhyasamAjataMtramAM sAdhanA vize keTalIka mAhitI che. te cheka lokasaMtonI vANI sAthe maLatI Ave che. enAM mULa vaLI veda sudhI jAya che. thoDA divasa pachI bharatabhAI Avaze tyAre enI kheDa karIzuM. kaphanI asaramAMthI taddana mukta thaI jazo. zaradInA humalAmAMthI huM bahAra AvI rahyo chuM. kuzaLatA cAhuM chuM. setubaMdha 133 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thoDI cakhaNI : nyAya-niSphara, tarka-karkaza, kAvya-komala he sakhA ! yama-niyAmaka, dRSTidAyaka, priya rasoIla he sakhA ! vIja-ghAtaka, vaja-ghoSaka, prANa-poSaka he sakhA ! ajita baladhara, amita jaladhara, tRSita toSaka he sakhA ! aghaTa ghATa, aphATa raNa sama, kuMjavana mama he sakhA ! agni-caMdana, kauMca--kaMdana, viSama saMgama he sakhA ! kSaNa kSaNa maraNa, amRta-varaNa, tava kara niraMtara he sakhA ! ati vikaTa pathamAM nikaTa muja, sahaja suMdara he sakhA ! subhaga smaraNe, vimala caraNe, janma-maraNe he sakhA ! AnaMdamaya, makaraMda laya, tava jaya prasaraNe he sakhA ! A patra vinodabhAI meghANI AvyA temanI pAse lakhAvyo che. e mAre mana putravat che. eTale mahenatathI bacavAno AnaMda ane mahenata karAvyAnI glAni va. thI mukta. tame paNa mukta mane vAMcajo. mArA akSaro kharAbathI kharAba thavA bhaNI doDe che. -makarandra 134 setubaMdha Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (92) makaraMdabhAI, 'zaMkutalA'ne maLatuM, 'priyavaMdA' : rasikalAla parIkhe, mArI smRti ThIka hoya to, 'kaDavo vaMdo' nAme vArtA A uccAradoSano upayoga karIne lakhelI. pahelA akSa2mAM akAra hoya ane bIjo akSara anusvAravALo hoya tevA cArapAMca akSaranA dIrdhAMta zabdo cAlu gujarAtI uccAraNa--Tevone kAMIka pratikULa hoIne saMskRtamAMthI lIdhelA tevA zabdomAM 'prAkRta' jana anusvArane pahelA ke pachInA akSara para khaseDe che. Do. spUnara vize te veLA meM lekha vAMcyo hato ane thoDAka spUnarijhama noMdhI rAkhyAM hatAM. tame je kAtaraNa mokalyuM che, temAM 'You have deliberately tasted a worm' nI pachInuM vAkya che 'You should live the city by the town drain(< down train). saradArajIne nAme TUcakA caDatA hoya che, tema DaoN. spUnarano nAme paNa navanavA TUcakA caDelA che. tame 'gurumahArAjo' vize lakhyuM te to ApaNe jANIe chIe tema 'ajJAnenAvRtaM jJAnam' (AtmajJAnanI vAta to dUra rahI, sthULa jJAna paNa). tame prasAdita karelI racanAomAM layaracanA ane prAsaracanA ramaNIya che. racanAomAM bhAva ane bhAvAvasthA anusAra koI ekabe tattva rAjApATha bhajavatAM hoya che. setubaMdha mArA akSaro garabaDayA hatA ane hajIya che, temAMthI jo nirAMte lakhuM to, sudharavA tarapha vaLyA che paNa laMkA lUMTAI jAya che evI toLAtI utAvaLamAMthI kvacita ja chuTAya che. tamane vinodabhAI meghANI have sahAyamAM che, tethI lekhana zramamAMthI rAhata kharI, paNa A sagavaDathI mAnasika zrama lakSmaNarekhA na oLaMge te jozo. pradyumnasUrijInA patramAM che ke tame 'caMdralekhAvijaya'nuM gujarAtI karavA ke karAvavA emane sUcavyuM che. paNa mAMDa 20-25 nakala khape. thoDAka vadhAre e vAMce. meM temane vikalpa sUcavyo che : pasaMda karelA aMzono anuvAda bhajavavAno prabaMdha karavo. solaMkIkALa ane pachI paNa ApaNe tyAM lakhAyelAM saMskRta nATako te veLA bhajavAyAM hatAM. tyAre anuvAda karIne to bhajavIe. mULe to bhajavAya to ja nATaka. amadAvAda tA. 4-8-96 135 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMbaInA devAMganA desAInuM pustaka The Religious Imagery of Khajuraho hamaNAM AvyuM. sAro vidyAkIya parizrama karyo che. zRMgArika zilpone vartamAna ruci anusAra, je cagAvavAmAM AvyAM che, te ekAMgitAne sudhArIne, traNacAra devAlayonI dhArmika pratimAonuM savistara adhyayana rajU karyuM che. AzIta desAI ane temanA sAthIdAro vaDe narasiMha mahetAne nAme keTalAMka lokapracalita padonI traNa keseTa prakAzita karAI che. paraMparA jALavatA DhALo, zabdazuddhi ane uccArazuddhinI khevanA rAkhI madhurakaMThe ane anurUpa vAdyasaMgIta sAthe rajU thayAM hoIne, AthI narasaiyAne zrotAsulabha karavAno eka sarasa prayAsa thayo che. ahIM bhAI yajJeza dave maLyA hatA- gaI kAle. tamArI vAtacItanuM dhvanimudraNa karavAnA eka akasmAt niSphaLa prayAsanI vAta karI. pharIthI, jo makaraMdabhAI saMmata thAya to bane te noMdhI levAnI IcchA rAkhe che, kuMdanikAbahena, vinodabhAI ane tamArI samiti jo, jyAre ane jeTalI maMjUrI Ape te pramANe karavA meM salAha ApI che. kuzaLatA cAhuM chuM. ha. bhAyANInA namaskAra 136 setubaMdha Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (93) amadAvAda tA. 17-8-96 makandabhAI, "karNikA'mAM tamArA AzIrvacanamAM je kabIranI paMktio utArI che- nayanana kI jhAMI bane' te to adbhuta ! bhale e gebI zabada hoya, paNa kAvyanAM zabadamAM paNa eno sparza hoya ja. eka jaina prAkRta caritakAvyamAM nIcenI gAthA vAMcI - u--kSA navIna jalanihi-jala-droNIe, sUro asthamaNa-samaya-saMpatto jIvANamAu-miNaNI, ghaDiyA mukkA va paDihAi" astakALe jaLanidhinI jaLa-draNImAM Utarato sUraja prANIonA AyuSyane mApatI zIrA-ghaDI jevo dIse che. kuzaLa hazo. ha. bhAyANInA namaskAra 1. pIyUSa paMDyAno kAvyasaMgraha. setubaMdha 137 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (94) makarandrabhAI, "nayanana kI jhAMya bane' e kabIranI nahIM paNa 'kabIriyA' racanA che~ kabIranI cetanAno tamArAmAM thayelo camakAro che jANI, bevaDo AnaMda thayo. norvenA eka vidvAne siddhanAtha paraMparAnAM 'carcApado' caryAgIti upara ghaNA parizramathI kAma karyuM che-- mULa pATha, tenI munidattanI saMskRta TIkA, teno tibbattI bhASAmAM anuvAda, 'carcApadono aMgrejI anuvAda- te sAthe munidattanuM savistara adhyAtma--paka arthaghaTana, atyAra sudhI 88 varSamAM je je baMgALI, videzI 50 vidvAnoe caryApado para kAma karyuM, teno nAmanirdeza sAthe upayoga-- A badhuM romana lipimAM. perisanA eka adhyApaka-mitranI snehakRpAthI pustaka maLyuM- beMgakokathI prakAzita, hAthamAM kyAMthI Ave ? 'huM vacce vacce tenA 52 thoDuMka kAma karuM chuM. 46mI caryAgIti jayanaMdI--pAdanA nAmAMkana vALI che. temAM moha--vimukkA jaI maNA tabe tuzI avaNA--gamaNA 138 -- nau dAjhaI, nau timmai, na chijjai pekhu mAyA--mohe viMla vila bajha'I AmAM 'nainaM chiMdati zastrANi, nainaM dahita-- na kleyita'. e 'bhagavadgItAnAM vacanono ja paDagho che. 'timmaI' = 'bhIMjAya'. 'bajaI'== baMdhAya. sau kuzaLa hazo. amadAvAda tA. 31-8-96 ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makarandabhAI, taMtramAMthI utkRtaH (95) sahajayAnI bauddha 'caryAgIti'nI munidattanI saMskRta TIkAmAM koIka sthUla zabdamayaM prANuH sUkSma cintAmayaM tathA / cintayA rahita yat ta yoginAM padamavyayam // 1'pratirUpa' vize ramaNabhAIe 'phona upara samAcAra ApyA. kuzaLa ? ha. 1. makaranda davenA kAvyAnuvAdono saMgraha. setubaMdha amadAvAda tA. 10-9-96 139 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (96) AtmIya bhAI, A patrane bharatabhAInA svaccha, sughaDa akSarono lAbha maLe che eTale ApaNe beya koDhe sukha. mAre laMgaDAtI kalame bagaDatA jatA akSaro pADavA maTyA, ane tamAre vAMcavAnI takalIpha nahIM. tamArAM baMne posTakArDa maLyAM. te pahelAM tArAnI zilpakRtinI jheroksa nakala paNa maLI hatI. Aje anusaMdhAna maLyuM. tame caryAgItimAMthI siddhayogInA zabdanI vAta karI che. prabodhacaMdra bAgacI ane zAMtibhikSu zAsrIe saMpAdana karela "caryAgIti-koza" mArI pAse che. emAM munidattanI saMskRta TIkA paNa che. emAM keTalAMka padonI saMskRta chAyA ane TIkA mArA manamAM besatAM nathI. khAsa karIne kAnhapAdanAM pado vize mAre lakhavuM che. koIvAra nirAMte vAta. kAnhApAda vize vadhAre jANavuM che. bauddha gaNAtA caryApadamAM paNa e potAne "kApAli joI lAga'" kahe che. (caryApada naM. 10) eka jagyAe e potAne jAlaMdha2pAdanA ziSya paNa kahe che. to kAnhapA ane kAnIphanAtha banne eka ? 140 tA. 20996 naMdigrAma ** tame siddhayogInI vAta karI, vaLI tArAnuM citra mokalyuM eTale amArAM kaMkumA, lAdhImA ne purImAM kahetAM : "meM kuM cheM bhai, oNNI korya jAtAMjAtAM ANIkorya zyuM hAlyA ?'' kahevAnuM eTaluM ja ke bhASAnI upAsanA karatAM karatAM devInI upAsanA karavAnuM mana to nathI thayuM ne ? evuM hoya to bephikara lakhajo. ApaNI pAse enI holasola ejansI che. tamAre bAmaNiyA, bauddhA, jainiyA, tibeTI ke cInI jevI joItI hoya eno oDara karajo. hamaNAM maMjuzrI bodhisattva AvI pahoMcyA che. eka mitre tenI mUrti ApI che. vaDodarA myujhiyamamAM 8mA-9mA saikAnI mUrtinI A pratikRti che. emanA Agamana pachI maMjuzrI viSe abhyAsa ane upAsanAnuM cakra cAlyuM. maMjuzrInI eka mUrtimAM gaNapati ane viSNu paNa sAthe darzAvyA che. bauddha paraMparAmAM maMjuzrI 'maMjughoSa bodhisattva' kahevAya che, ane zaiva paraMparAmAM 'maMjughoSa bhairava' setubaMdha Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa che. AnI upAsanA vakhate eka jogAnujoga evo banyo ke maMjuzrInA eka ananya upAsaka sAdhakano paricaya thayo. AvA AgamananI sUcanA mane agAuthI maLI hatI. e sAdhaka jAte muslima che, upAsanAe bauddha che. temanA guru tibeTana lAmA che; je tulka eTale ke jAtismara gaNAya che. bahuzruta vidvAna tema ja sAdhaka che. atyAre jarmanImAM che. mane maLyA te sAdhaka bhAI abdula ajhIjhe kahyuM ke e temane ahIM teDI lAvaze. e ahIM Ave tyAre tame AvI zako kharA ? huM AgaLathI jaNAvIza. reDiyovALA rekorDiMga karI gayA. kaTake kaTake karIne pAMceka klAkanI Tepa thaI. yajJeza dave tamane yAda karatA hatA. mulAkAta javAhara bakSIe lIdhI. javAhare kahyuM ke teNe tamane narasiMha mahetAnAM padonI keseTo ApI che. emAMnA (emAMnA eTale ke keseTo sAthe ApelI TacukaDI pustikAomAMnA) pAThanA amuka zabdo vize prazna thAya che. "gorI tAre trAjuDe re....' e padanI bIjI kaDImAM "gophaNe ghUgharI ghamake re...' che 'gophaNe' barAbara che ? bharatabhAI kahe che ke kadAca 'ghUMTaNe' to nahIM hoya ? mArAM ghUMTaNa haju DUbatAM nathI; tamane zuM kaLAya che ? AvuM ja 'vArI jAuM re suMdara zyAma tamArA laTakAne... ..." padamAM trIjI kaDImAM 'uTha kadaMba avanI mAgI' lakhyuM che- tyAM 'UMTha kadama' kahetAM UMTha=sADAtraNa pagalAM-- ema haze ? viSNue sADAtraNa pagalAM dharatI mAgI traNa pagalAmAM traNe loka mApI lIdhA ane ardho balirAjane mAthe mUkyo, ene pAtALa cAMpyo evI kathA che. ApaNe tyAM 'UMThAM bhaNAvavAM' evI kahevata che tenuM mULa viSNue baline chetaryo emAM to nahIM hoya ne ! avakAze lakhazo. anusaMdhAna mAM kuliMga vizenI noMdha vAMcI. mAre vize to tamAro DhAI accharano prema ja vAMcuM chuM. "bAkI ke saba bAda." caMdrabhAla tripAThI vizenI avasAna noMdha paNa vAMcI. e ekavAra ahIM AvyA hatA. gAyatrI upAsanAmAM DUbI javAnI vAta karatA hatA. pachI maLavAnuM thayuM nahIM. bharatabhAInI lekhaNano sahAro che eTale mArI lUlI aTakavAnuM nAma letI nathI. bharatabhAI kahe che ke tamatamAre lakhAvo. paNa atyAre thoDoka poro khAuM. setubaMdha poro khAIne 21mIe savAre pachI kAnhappA vize vAMcI gayo. eka padamAM te kahe che : sAvi riva 141 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnaM--ipAI | pagi 7 he maf oNDimAvA rUddA (hindI kAvyadhArArAhula sAMkRtyAyana, pA.1para) eTale kAnhappA ane kAnIphanA guru eka lAge che. eka gorakhanAtha sivAya matyendra ane kAnIphanuM nAma zaiva tema ja bauddha siddhomAM sthAna pAmyuM che. "caryAgItikoza" (pAnuM 30) pada saMkhyA 9 mAM kaDI (2) nIce mujaba che : jima jima kariNA kariNire risaa / tima tima tathatA maagala varisaa // 2 // AnI saMskRta chAyA munidatte nIce mujaba ApI che : yathA yathA karI kariNI kariNyai vA Irdhyati / tathA tathA tathatAM madakalaH varSati // 2 // ane tenI TIkAmAM vikhyAmISyamavuM vati lakhyuM che- A 'IrSAmada eTale zuM evo savAla manamAM thAya che. e ja padamAM kaDI 3 Ama che : chaDhagai saala sahAve sUdha / bhAvAbhAva valAga na chudha / / 3 / / jenI saMskRta chAyA nIce mujaba ApI che : SaDgatayaH sakalAH svabhAve zuddhAH / bhAvAbhAvau vAlAgraM nAzuddhau // 3 // - ahIM sUdha eTale Purity zuddha = nirmaLa, zucitA eTaluM ja kahevAnuM hoya tema lAgatuM nathI - nirmaLatA, zucitA to sAdhanAnI prAthamika tabakkAnI pAyArUpa bhUmikA che. ahIM mUdha e Awareness nA arthamAM levAthI kaDIno artha vadhAre khUlato jaNAya che. sUdhabudha, sAnabhAna, ema laIe to ahIM Complete awareness no nirdeza joI zakAya che. yogI jyAre sarAve - svabhAvamAM ramamANa hoya che tyAre pagatie - TIkAmAM ApyuM che tema aMDajA, jarAyA vagere yoniomAM gati ema nahIM paNa jene SaDaripu tarIke oLakhIe chIe tevI mananI cha nimnagatio- tene sparzI zakatI nathI. uparAMta A 142 setubaMdha Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padamAM nalinIvanano ullekha dhruvapada kaDImAM Ave che temAM paryakrabhedana paNa joI zakAya. na chUdha mAM sparzatIta ke aspRzya-yogano nirdeza jaNAya che. manane kha-mana karavuM, a-mana karavuM evI siddhonI asparya yoganI sAdhanAnuM A padamAM nirUpaNa thayuM lAge che. sarahapAnI vANI yAda Ave che : sarva rUpa taheM kha-sama karIjai / kha-sama svabhAve manaha~ karIjai / so bhI mana taha~ a-mana karIjai / sahaja svabhAve so para kIjai / (hindI vyadhArA-Adula satyAyana pAnuM 23) kAnhappA ane kApAlika saMpradAya tema ja maMjuzrI ane tenA mahAna upAsaka tibeTana yogI sAMkhapA vize vadhu jANavAnI icchA che. "maMjuzrI mUlakalpa" meM magAvyuM che. abhyAsanI sAthe sAthe mana sAdhanAmAM DUbakI nathI mAratuM to majA nathI AvatI. A patra patrikA to thaI gayo che paNa nigraMthanI vAto karatAM karatAM graMtha banI jAya evI bhIti che. eTale basa karuM. TapAla ke AMgaDiyuM nathI karatA - eka mitra amadAvAdathI AvavAnA che thoDA divasamAM temanI sAthe mokalAvIza. A sAthe "pratirUpa"nI nakala mokaluM chuM. mAruM gADuM ThIkaThIka cAle che. tamArI tabiyata sArI haze. chelle bharatabhAIno Tahuko sAMbhaLI lo. sneha, -makarandra ghUMTe ghUMTa pIne rAjI re'jo jI, Tahuke Tahuke praNAma mArA lejo jI ! li. pyAlA-rakAbI khakhaDAvato kITalIno chokaro setubaMdha 143 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (97) makarandabhAI, bharatabhAIe jJAnagaMgA vahetI karavAnuM mAre mATe 'bhagIratha' kArya karyuM che - kare che. amadAvAda tA. 28-986 tArAnAthane AdhAre zarazcaMdra dAse siddhacaritro (tibbattImAM) prasiddha karyAM hatAM. greMDapeDele teno jarmana anuvAda 1914mAM tannurane AdhAre 84 siddhonAM caritra jhuMDapADele 1916mAM. sAMkRtyAyane te uparAMta bIjA eka tibbattI mULa srotane AdhAre, ane nAmAnusmaLa ne AdhAre siddhonI sUci 'dohAkoza'mAM ApI che. spiDe 85 siddhonA mUrtividhAnanI carcA 1958mAM prakAzita eka graMthamAM karI che. 'varNaratnAkara'mAM 76 siddhonI sUci che. nAthapaMthIo ane siddhonI sUciomAM keTalAMka samAna nAmo che. maAdranAtha vagere siddhonI pUrvAparatA, samaya, vagere aMge ghaNo matabheda che. caryAgItinI munidattanI saMskRta TIkAno tathA tenA tibbattI anuvAdano moMgoliyAI bhASAmAM paNa anuvAda thayAnuM Per Knaernl e noMdhyuM che. tame devI--upAsanAnI vAta karI. mArI dUrAsanA ja rahI che. munidatte TAMkyuM che : sthUlaM zabdamayaM prANuH sUkSma cintAmAM tathA cintayA rahita yattat yoginAM padamavyayam // ame badhA skUlamAM. nepalsathI phebrijhiDayA bAlDiTaserA navarAtramAM rAjagharANAmAM thatI cAmuMDApUjA (jodhapuramAM ane jayapuramAM) jovA AvavAnuM jaNAve che. 'gaNagora'no rAjasthAnano utsava jovA e bahena AvyAM hatAM. bhAratIya devIpUjA para saMzodhana-projekTa lIdho che. bhAI abdula ajhIjha temanA gurune naMdigrAma laI Ave tyAre tame AgaLathI jaNAvazo to banatAM sudhI huM tyAM AvavAnuM goThavIza. gophaNo gophaNI vagere =(1) srIonuM mAthAnuM eka ghareNuM, zIsaphUla, (2) aMboDe laTakatuM eka ghareNuM. (bhRguko.) 144 setubaMdha Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UTha kadama" ja joIe. "UTha hAthano huM je ghaDyo (akho), "UTha hAthanuM devaLa' vagere. pachIthI sAnunAsika "UMDuM-'UMThAM'nyuM. ardhacaturtha", "prA. addhaka', "AhuDha' vagere. tame "kuliMga' vize je lakhyuM hatuM, teno pratIkAtmaka artha ghaTAvavAnI zakyatAnI jANa vAcakone thAya e jarUrI che. duli duhi piTA dharaNa na jAI" e bIjI caryAgItinI pahelI paMktimAM kAcabAnuM pratIka mukyuripAke yoryuM che. mArI kalpanA pramANe caryAgIti 9, kaDI 2 nuM mULa svarUpa : jivaeN jirve kariNI kariNiye rIsAI | tivaeN tivaeN tathatA-maagalu varisAI // rIsaI risAya che. saM.mAM "ruSyati' (ApaNuM 'rUsaNuM') ane "riSyati' bane che. munidattanI pAse phula evo pATha hoya to ja rthati evI chAyA thAya. trIjI kaDI : chaggai saala sahAveM suddhA / bhAvAbhAva vAlaggu Na chuddhA // bIjA caraNamAM pAThAMtara phUdha (8chuddha =kSubdha) che. munidattanI pAse dUdha evo pATha hoya. tame je arthaghaTana (munidAne anusarIne) karyuM che te yogIne anulakSIne che. zabdaracanA uparathI evuM lAge che ke "yogadaSTie jotAM SaDagati paNa svabhAve zuddha che. bhAva-abhAvathI (yogI) vAlAgra-mAtra kSubdha thato nathI- kAMIka evo bhAva hoya. - zahidullAnuM kRSNapAdanA dohAkozanuM saMpAdana tamArI pAse hoya to vinodabhAI ke bharatabhAIne kahIM jheroksa karAvIne mane mokalajo. caryAgItinA mULa pAThanuM mArI dhAraNA pramANe punarghaTana huM vacce vacce karuM chuM. keTalIka zabda ane arthanI gUMco Ukale che. Adhunika vidvAnoe chaMdane avagaNyo che, ane maukhika temaja likhita pAThaparaMparA, lokapriyatAne kAraNe garabaDavALI, bhraSTa keuttarakAlIna (baMgALI, maithilI Adi) bhASA-prabhAva vALI che, (mIrAM-narasiMha va. saMtonI racanAonI jema). setubaMdha 1 45 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'pratirUpa' maLatAM pahelAM pahoMca ane pachI je AsvAdIza te vize. thoDAMka kaphazaradI rahe che, paNa e vyAdhi upAdhi thAya teTalo hAla nathI. tamArI racanAono pravAha hamaNAM vege vaheto thayo jouM chuM. cA pItAM kvacit bharatabhAIne yAda karuM chuM. ha. bhAyANInA namaskAra 146 setubaMdha Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (98) amadAvAda tA. 10-1-96 makarandabhAI, A to mAtra "pratirUpanI pahoMcano ane bharatabhAI pAsethI je "vAcika tamArA vize jANI lIdhuM teno putra che. have AsvAda lIdhA pachI pAchuM lakhIza. have "anurUpa' kyAre Ave che ? ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 147 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmIya bhAI, 148 (99) A AvyuM 'anurUpa' muktaka : aparUpa eNe pAtra mATInuM dharyuM anurUpa emAM bhAvathI gorasa bharyuM paNa hAya, meM pIdhuM na amRta piMDanuM ne sahaja sukharUpane kurUpa karyuM. naMdigrAma tA. 14-1096 -makaranda setubaMdha Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (100) makarandrabhAI, eka muktaka to appetizer ja thAya. amAre to 'pratirUpa' jevo bIjo saMgraha 'anurUpa' joIe. setubaMdha sarahanA 'dohAkoza'nI ane siddhonI 'caryAgIti'nI mArI dhAraNA pramANenI pAThazuddhi lagabhaga pUrI karI che. chapAvavAno prabaMdha paNa karI rahyo chuM. ha. bhAyANInA namaskAra amadAvAda tA. 19-1096 149 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (101) AtmIya bhAI, mAruM kArDa maLI gayuM haze. meM lakhyuM hatuM ke mAre eka ghaTanA viSe tamane lakhavuM che. khAsa to e bhASA ane dRzya viSe saMbaMdha dharAve che eTale lakhavAnuM mana. ghaNI vastuo pIDAdAyaka hoya che paNa e mAtra pIDA ApIne ja cAlI jatI nathI. e dRSTidAyaka paNa hoya che. ane sajAgapaNe dAna svIkArIe to navA daravAjA kholI Ape che. sIdhI vAta ja karuM. mArI patharInuM oparezana karanAra sarjDana mitra. temanI ja hospiTala eTale saghaLI suvidhA. manamAM ciMtAno kazA prakAranI nahotI. evo niradhAra karelo ke barAbara jAgRta rahIne A prakriyAmAMthI pasAra thavuM che. enesthesiyA kevIka asara kare che e paNa bebhAna thatAM sudhInI paLa sudhI jovuM- cakAsavuM che. eTale mane sTrecaramAM laI gayA tyArathI khullI AMkhe badhuM joto hato. oparezana thiyeTaranA Tebala para suvADyo, kapaDAM kADhyAM, lIlI mo--paTI ne mAthA-baMdhaNuM bAMdhelA DokTarone nIrakhIne joyA, baMne hAtha pahoLA karI bAMdhyA. vacce DokTara ane enestheTikanI vAtacIta sAMbhaLI. mane naLI suMghADI tyAre vadhu sajAga banI asara tapAsavA mAMDI. ekabe traNa kAunTa viSe vAta thatI hatI. kadAca dhAryA karatA mane vadhAre pramANamAM ene ApavAnuM thayuM haze. pachI ? 1. A kArDa upalabdha thayuM nathI. 150 pachI pAMpaNo bhAre thavA mAMDI. AMkho khullI rAkhavA prayatna karuM paNa mIMcAI javA lAgI. badhuM ja aspaSTa, jhAMkhuM thavA lAgyuM. ane mArI AsapAsa aMdhakAra chavAI gayo. mane thayuM, kazuM ja sUjhatuM nathI paNa huM to bhAnamAM chuM. A kazuM ja na sUjhe ene bebhAna avasthA kahetA haze ? tyAM vicitra ghaTanA banI. eka lIphTa jevuM kAMIka UtarI AvyuM ne temAM huM dAkhala thaI gayo. A badhuM atyaMta jhaDapathI banatuM hatuM. liphTa paNa sIdhI nIce UtaravAne badale kATakhUNe jarA aTakI nIce javA lAgI. mane thayuM, Ama cAre tarapha pharI, jarA aTakI ne sAMkaDA vistAramAM kyAM laI jaze ? Avo vicAra sphure tyAM liphTa aTakI gaI. gADha aMdhakAra, kazuM ja sUjhe nahIM. A paLe dRzya sAva badalAI gayuM. meM joyuM to huM oparezana thiyeTaramAM hato. DokTara zAMtibhAI oparezana karatA hatA. bAjumAM temanA putra DaoN. rUpIna naMdigrAma tA. 15-12-96 setubaMdha Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane mAro bhANeja DaoN. azoka baMne hatA. meM DaoN. zAMtibhAIne oparezana kevI rIte thAya che te viSe prazno pUchyA. rUpIna, azoka sAthe paNa vAtacIta karI. temaNe mArA praznonA javAba ApyA. amArI vAtacIta vakhate kazuM navuM ne aparicita nahotuM lAgatuM. paNa badhuM ja vadhu prakAzita hatuM. mArI najara oparezanaTebala paranA zarIra para gaI ane dhakko lAgyo. A huM vAta karuM chuM e ja huM chuM ke Tebala paranuM zarIra ? A vicAra sAthe ja dezya badalAI gayuM. eka judI ja bhUmikAmAM huM sarI paDyo. tyAM mane traNa atyaMta tejasvI, jJAnadIpta ane karuNAmaya vyaktio maLI. temaNe satyapratiSThA ane yugAMtarano samaya najIka AvI rahyo che tenI vAto karI. huM bhAnamAM Avyo (ke pRthvInA vAtAvaraNamAM pravezI aMtardaSTithI bebhAna thayo !) tyAre mArI rUmamAM hato. hospiTalanA vAtAvaraNamAM goThavAtAM mAtra be-eka divasa lAgyA. mAnI ja na zakAya ke oparezana thayuM che. paNa hospiTala, DokTara, va. pratyakSa eTale kAMIka sAruM to che enI pratIti thaI. pachI pAchA TheranA Thera. mArA jIvanamAM ghaNA asAdhAraNa banAvo banyA che ane temAM DULyA vinA ke taNAyA vinA sthira, sajAga ane satarka dRSTithI ene anubhavyA ne mUlavyA che.A koI viziSTa vyaktinI nahIM paNa sarva mAnavanI saMpatti che. koI khAsa adhikArane nAme avatArI puruSa, siddhapuruSa ke pachI jagadaMbA, mAtAjIne nAme je dAvA cAle che e jarA paNa svIkArya nathI. A mATe koI kaMThI bAMdhe te ke koIne kaMThI bAMdhavA mana taiyAra nathI. paMDita sukhalAlajIe eka mitra mAraphata puchAvyuM hatuM ke huM zemAM mAnuM chuM ? tyAre eTaluM ja jaNAveluM ke huM NonconflictchuM; gujarAtImAM zuM kahIzuM ?- rUDhimukta ? rUDhibhaMjaka ? cIlo cAtaranAra ? je kaho te. sAmAnya mAnavI ane sAmAnya jIvana, mAnavasaMbaMdho ane mAnava snehanuM je gaurava nathI karI zakatA temanI hAtha joDIne vidAya lIdhI che. A badhuM eTalA mATe lakhuM chuM ke AndhyAtmi-kanA koI ja vAdhA vinA ApaNI je maitrI thaI che, tame je mArI kALajI lIdhI che, mane bhASAkIya ne bhAvagata viSayomAM je snehathI sadAya tatpara rahI sahAya karI che. tenuM mAre mana bahu ja mUlya che. sadgamAM ane saMpradAyomAM hRdaya TharyuM nathI e AvA prItisaMbaMdhomAM phUlanI jema khIlI UThe che. cAlo, zarIra, avacetana, a-zarIrI cetana emAM cAlatA vANIvahevAra ane - khAsa to bhASAno ugama ane enA judA judA stara viSe koI setubaMdha 151 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA2 nirAMte vAto karavI che. janma ane mRtyu- A baMne cheDAne haTAvatuM koI astitva kharuM ? paraloka jevuM kazuM che ? enI sAthe saMparka thaI zake ? ane thAya to e saMparkane joDanArI kaDI kaI ? ApaNe to vANInAM mAchalAM. e jIvI zake evuM vANI--mAnavavANIthI juduM ane chatAM mAnavane svIkArya astitva kharuM ? zuddha astitva brahmano anubhava ane bhASA--mAnavanI abhivyaktino meLa kyAM sudhI ? mahAzUnya ane vedavANIno nAto kyAM sudhI ? mAruM mana AvAM aneka kSetromAM ramatuM rahyuM che. ane dareka kSetrane mApI--cakAsI joyA pachI ja svIkAravA taiyAra rahyuM che. tamAro 'bhASA ane sat' - zaMkara ane deridAnA maMtavya viSeno lekha rasathI vAMcI gayo chuM. rAmasvarUpanuM The word as reselation mAruM priya pustaka che. zabda, zabda madhya dhvani ane uccAramAM raheluM satya, ane zabdathI para laI jatA satyanI jhAMkhI trividha rIte thAya. e che trayI. AvA saLaMga sUtranAM khAnAM pADIe tyAre bheda-vibheda UbhA thAya che. Aje A kALamAM eka nAma-rUpamAM huM chuM e mArA nAma-rUpano zabda makaranda e nAma ane rUpanI madhyamAM ja mAruM eka astitva che je A makarandamAM hovA chatAM tene utkramI jAya che ane je utkrame che te sthaLa ane kALathI para che'- zuM lakhuM ? - 'akAra ukAre, ukAro makAre, makAra OMkAreDahameva' ghaNuM lakhyuM. AvatI kAle muMbaI jAuM chuM. mArA bhaNeja azokanI dIkarI viditAnAM lagna che. thoDA divaso pahelA mArI bhANI, azokanI moTI bahena aruNA gujarI gaI. zokanI chAyA vacce ja utsava ujavavo rahyo. azoka, tenI patnI ramA tamane oLakhe che. DaoN. vADIbhAInA samAraMbhamAM tamAro phoTo temaNe batAvyo hato. dIkarInA lagna prasaMge nAnI pustikA chapAvI che. sAsarA pakSavALA tamilabhASI che, aMgrejI anuvAda sAthe Apyo che. pustikA mokalIza. Aje lagnaviccheda, lagnabAhya saMbaMdhomAM vA vAyo che ne ciMtako, vaLI tene anumode che tyAre lagnanA kharA svarUpa viSe thoDuM ghasaDayuM che. khabara nathI, tamane 'vaicitrya--citrIkRtam' evA pradezamAM Aje kheMcI gayo. A badhI 'mAyAkalpita dezakAla-kalanA' sAthe sAthe 'citzaktiH paramezvarasya vimalA caitanyamevocyate'- e saMmohinI ane saMjIvanI paNa che. ApaNe to bhAI, brahma ane brahmanAM laTakAM baMne maMjUra. tamArI tabiyata sArI haze. izA vaMdana pAThave che. 152 tamAro makaranda setubaMdha Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (102) makarandabhAI, tamArA 15-12-96nA patrano eka mahIne uttara lakhavA beTho chuM. e mArmika, AtmanirIkSaNamAM mane sahabhAgI banAvatA patrano uttara ApavA mATe vicAro goThavavAnI jarA nirAMtanI manodazA hoya e mATe meLa paDato na hato : vacce thoDoka, ThaMDIne kAraNe kaphano upadrava, te pachI prUphono nikAla karavAnI tAkIda, ahIMnA ane videzI vidvAnonI mulAkAto, svajanonuM Agamana vagere vagere vyAvahArika ADazo naDatI hatI. have tame je vAto karI che te saMdarbhe khullA mane mArA vicAra, mAnyatA AdinI vAta huM paNa karuM. AmAMnuM ghaNuM to ApaNI A bAbata ekasarakhI samaja darzAvatuM hovAnuM ja. ApaNA cittanA sacetana stare bhAvamukta rahIne, taTasthatAthI, ApaNe je anubhavatA hoIe tenuM ApaNe nirIkSaNa karI zakIe chIe, ane A budghiniSThatA vyavahArajIvana sAthe kAma pADavAnI ApaNane kSamatA pUrI pADe che. AtmanirIkSaNa ApaNI moMghI mUDI che-- gamA--aNagamA, pUrvagraho--abhigraho, AsthA--mAnyatAthI ThIkaThIka alipta rahIne, je vIte che tene jovAsamajavAnI, tenuM Akalana karavAnI ApaNuM citta vadhatIochI sajjatA dharAve che - anukULa saMjogo hoya tyAre te e rIte pravRtta thatuM hoya che. amadAvAda tA. 15-1-97 bIjI bAju che ApaNA cittanA avacetana staranI sAmAnya vyavahArajIvananA buddhigocara, sAmAnya bhAvagocara anubhavothI judA ja anubhavonI. svaprAvasthAmAM, jAgrata mAnasa ane buddhi--vivekanA aMkuzothI mukta, vicAra-vAsanAnI jaTAjALa pravRtta bane che. AmAM atRpta icchAonI tRpti, vagere tAmasika ane rAjasika baLonI lIlA hoya che. paNa mAtra eTaluM ja hoya che ? asAdhAraNa, ananya, unnata, sAttvika anubhavonI paNa e bhUmi hovAnA purAvAo apAra che. Pryelhedelic auSadho lenArane ApaNA somarasa, bhAMga vagerenA sevana daramiyAna-- sthaLakALa sAthe tathA anya cetanAo sAthe abhinnatA anubhavAtI hovAnuM jANItuM che. samAdhi avasthAne- vivekAnaMda, rAmakRSNa Adi anekAneka saMtamahaMtonI anubhUtine- bhrAMti ke sva-saMmohana setubaMdha -- 153 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarIke, samajanA dvAra baMdha hoya to ja ghaTAvI zakAya. TUMkamAM potAne kazI 'pele pAra'nI anubhUti na thaI hoya to paNa, evI anubhUti hoya che ane anekane thaI hoya che ke thatI hoya che.e khullA mana vALo saheje joI zake. aMdhazraddhA, zraddhA, AsthA, mAnyatA, bhrAMti, aMgata anubhUti, anya sAthe 'apara' ke paramanA anubhavanI sahabhAgitAe pratyeka parasparathI alaga evI vAstavikatAo che. temanI bheLaseLa thaI javI--karavI sahela che, paNa hakIkate e darekanuM alaga alaga kSetra che. badhA zakya UhApoha pachI, ApaNane thayelA koI asAdhAraNa, buddhi mATe agocara, evA anubhavanI vAstavikatA nakArI zakAya tema nathI. ApaNA yuganAM paribaLo, bacapaNathI je vicAro--mAnyatAonA prabhAva nIce ApaNuM mana ghaDAtuM AvyuM che temAM baddhatA, rajasa, tamasanI bolabAlA-- A badhuM ApaNA caitanyane mATe sva-rUpanA saMsparzanI ADenA aMtarAyo che. e aMtarAyothI mukta hoya evI kSaNo sAmAnya mANasane mATe paNa labhya hoya che. A to ananya anubhUtinI '52ma' samIpe hovAnA anubhavanI vAta thaI. paraMtu nityanA vyavahAranA anubhavomAM paNa anyanI sAthe sacetana temaja acetana sAthe bhAvanuM tAdAtmya Empathy anubhavavuM e pratyeka mATe sarvasAmAnya ghaTanA che - je hakIkata caitanyanI, deharUpe AzrayanI bhinnatA hovA chatAM, ekatA hovAno purAvo che-- cetana--acetananA bhedanA koIka kakSAe thatA vigalanano. janmAMtaranI, paralokanI mArI samaja taddana dhUMdhaLI che ane e aMge huM saMzayAtmA chuM. 1 chevaTe bhASAnI vAta. vANI vyavahArajIvananuM, samAjajIvananuM, jIvana TakAvI rAkhavA mATenuM sAdhana che - e rIte e vikasI che. tema chatAM nityanA sAmAnya anubhavanI bahAranA anubhavo, sAhityano-kalAno anubhava, AdhyAtmika anubhava-yaugika--anubhava ene paNa vyakta karavA--avagata karavAnI temAM kSamatA che. jo ke parAtpara anubhava mATe jANakAroe kahyuM che-- 'yato vAco nivartanne aprApya manasA saha' (abhinavagupte savistara darzAvyuM che.) 'bAvanabAharo', akSarathI mukta banatAM nirakSarane pahoMcAya vagere vAraMvAra kahevAyuM che. vaikharI, madhyamA uparAMta pazyatI ane parA evA vANInA prakAromAM, chellA bene 'vANI' gaNavA ke kema e paNa prazna che : e 'artha'no saMketa kare ke ene vyakta kare ? jo ke A paNa zabdonI lIlA thaI, je ApaNane gUMcavyA ja kare che. setubaMdha 154 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa Ama ADedhaDa, aDaMga--dhaDaMga, saMgata--asaMgata--visaMgata vicAro TapakAvavAnuM tamArA taraphathI dhakko vAgyo eTale thayuM. A to becAra rUbarU goSThIono viSaya che. vaLI, mAruM svabhAvaghaDatara ane AsthAo, ane tamAruM ghaDatara, AsthAo ane anubhavo emanI vacce je keTaluMka aMtara saheje che te paNa alagaalaga bhoMya para UbhA rahIne ApaNane vAta karavA prere. tema chatAMye ApaNe jANIe ja chIe ke mananuM khullApaNuM keTaleka aMze ApaNI samaja vadhAravAmAM ke tene cokhkhI karavAmAM sahAyaka thatuM ja hoya che. tamArA hamaNAMnA anubhavane lagatI ane tene nimitte keTalIka vizraMbhavArtA karavA mATe tame mane pAtra gaNyo tethI tamArA 'AtmIya bhAI' e saMbodhanane arthano navo puTa maLyo che ! kuzaLa hazo. setubaMdha ha. bhAyANInA namaskAra 155 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (103) muMbaI tA. 20-2-97 makarandabhAI, ame 8-2 nA roja ahIM AvyA chIe. mArca 8mI sudhI rahIzuM. bhAI sureza dalAla sAthe hamaNAM ja vAta thaI. tamArA pratirUpa' upara e vArI gayA che. bIjuM, bahena himAMzI zelatane kahI, A kAmane agratA ApIne tamAro racanAono pa00 pAnAMthI vadhe nahIM eTalo saMgraha tarata taiyAra karI Ape. "imeja' taraphathI tarata ja te prakAzana mATe hAtha dharAze. to mArI khAsa AgrahabharI vinaMtI che ke A kAma vahelI take pAra paDe te mATe ghaTatuM karazo. svAthya kema rahe che ? mane amadAvAdanI ThaMDIne kAraNe kaphanI takalIpha vadhI gaI hatI. ochI thaI che, paNa vacce vacce te UMgha bagADe che. dezI davA kvacita lauM chuM. have thoDIka prosTeTanI takalIpha paNa zarU thaI hoya ema lAge che. tapAsa karAvI laIza. li. ha, bhAyANInA namaskAra 156 setubaMdha WWW.jainelibrary.org Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (104) tA. 27-2-97 naMdigrAma AtmIya bhAI, tame nirAMtavA jIve lakhelo patra maLyo hato ane tamane vigate lakhavA mATe mArA AMgaLAM saLavaLatAM hatAM, tyAM mahemAnonAM mojAM-para-mojAM AvI caDyAM ne mAruM kAgaLanuM nAvaDuM dUra jaI paDyuM. hamaNAM tabiyata sArI che ne tamArI sAthe managamatI bArI UghaDI eTale e dizAnAM nakSatro nihALavA mana Atura, tyAM ja vAvAjhoDuM. yA nasIba ! "bahara gara bahara na hote to bayAMbAM hotA- dariyo dariyo na hota to verAna hota, bIjuM zuM ? have A zivarAtrI najIka AvI gaI ne tyAre sAdhaka mitro sAmaTAM Avaze, e pahelAM ATaluM lakhI nAkhuM. tamAruM patuM Aje savAre maLyuM. ahIM to unALo eka chalAMge AvI pahoMcyo che. muMbaImAM paNa teNe bheja uDADI mUkyo haze to tamAre kaphanI takalIpha nahIM rahe. prosTeTa paNa uMmara vadhatAM proTesTa karavA lAge che. A badhA sahavAsIone sahana karI laI, kAbUmAM rAkhI ke pachI charInI dhAre utArI vidAya ApavAnI rahe che. meM to eTalI vAra charI mUkAvI che ke koIvAra enA premamAM paDI javAya che. pelA prasaMga pachI vizeSa. ApaNA ajAgrata mana ke pachI yugamahAzaya kahe che tema ApaNAmAM rahelA "sAmUhika acetana' karatAM taddana svataMtra astitva dharAvatI sUkSma hastIo ke cetanAo hoya che. eno paricaya mAnavetara, mAnavottara bhUmimAM thAya che. Azcarya to e ke te ApaNAthI jarAye dUra nathI. eTaluM ja nahIM ApaNI aMtarvAsinI che. paNa eno paricaya zabdathala chedIne, varNamAlA vikherIne tathA aMte mAtRkAcakra bhedIne ja thAya che. Ama to amArA ja pradezanI vAta che paNa atyAre UMDA pANImAM nahIM UtarIe. mane koI vAra thatuM ke ApaNe goThaDI mAMDI che paNa mAre bhAge AvelI keTalIka aMtaraMga vAto rahI jAya che. ispitAlano nAnakaDo prasaMga eTale kahI nAkhyo. A sthULa jagata adhyAsanuM raheNAka-sthAna che to pelI sUkSma AbhAsanI nagarI che. enuM vizeSa mahattva nathI. sAcuM to nirAbhAsa ci-gagana che. A setubaMdha 157 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cittanA ke dhULa indriyonA cALA enA AdhAra vinA cAlatA nathI. mAyA kaho ke caitanya- vilAsa kaho e pelI eka advitIya aciMtya gahana zaktinA izAre cAle che. e vaLI ApaNI potAnI ja mUla prakRti ke mUla vidyA che. mAruM mana to A aMtarguDha rahasyane uMbare AvI thaMbhI jAya che. enA mahAbhISaNa ane chatAM saundaryamaMDita mahAbhavya rUpane, nRtyane, gAnane koNa, keTaluM pichANI zake ? 'dAkSAyaNIti, kuTileti, kuhAriNIti kAtyAyanIti, kamaleti sarasvatIti ekA satI bhagavatI paramArthatoDapi saMdazyate bahuvidhA nanu nartakIva | (aMbAstuti, kadAca kAlIdAsa, laghu AcArya paNa) hamaNAM Erwin Schrodinger - nI jIvanakathA hAthamAM hAvI. "vevamikeniksa'no zodhaka. teNe Paradigm Shift' nI vAta karI che. Normal Science and Revolutionary science. vacce A bheda che. ApaNe jene kudaratI niyamo kahIe chIe te ApaNe mAnI lIdhelA ke bAMdhI rAkhelA parighathI bahAra jaIe to tUTI paDe che. vaLI e kudaratI lAgavA mAMDe tyAM bIjo dhakko ne mAnyatA kaDaDabhUsa. AvuM ja bhautika, caitasika ane daivika bhUmikA para thatuM Ave che. kyAMka, koI jagyAe aTakI paDyA to e ja ApaNI mRtyuzaiyyA. eka muktakamAM A vAta karI hatI : je paLe meM AMgaLI mUkI kahyuM, mujane khabara e sthaLethI jindagI cAlI gaI, rahI gaI kabara' hamaNAM sAMje pharavA jAuM chuM. ghauM vAvyAM tyArathI joto Avyo chuM. lIlI bichAta, lIlI aMkurita laharI, lIlavaraNAM choDanI katAra, have sonerI hUMDIo jhUlavA lAgI che. kyAMye sudhI manamAM A lIlA ane suvarNA raMgo ramavA lAgyA ne pachI eka soneTa paDAvI gayA. A navuM saoNneTa avataryuM tyArathI thatuM hatuM ke mArAM soneTono saMgraha thaI jAya to sAruM. himAMzIe A kArya mAthe lIdhuM che ne "pratirUpa" pachI e pragaTa karavAnuM dhAryuM hatuM. paNa hamaNAM himAMzIvinoda, meghANInI racanAomAMthI Atmakathana tAravavAnA kAryamAM gaLADUba che. surezabhAInuM sUcana vAMcI thAya che ke soneTano judo saMgraha karavA karatAM laya baddha- chaMdobaddha kAvyo, gIto, soneTa, gajhala, pada, bhajana, muktaka evuM saMkalana 158 setubaMdha Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 pAnAMnI maryAdAmAM rahI karI zakAya. A mATe IzA ne huM AjathI ja besI javAnAM chIe. vacce amArAmAMthI koInAM aMtarAya karmo nahIM naDe to A saMkalana ekAda mahinAmAM to pUruM thaI jAya ne surezakumAra chApaNImAM jhaDapa kare to A varasanI vacALe ja mane-tamane gamato 'madhyama sUra' lAgI jAya. tamArA Agrahane to huM anugraha mAnuM, AjJAye mAnuM. bhAI, tame mAtra bhASAnA paMDita hota to vinayathI mAthuM namAvI cAlatI pakaData, paNa mArI, keTalAka zabdanI prathama pRcchAthI ja tame varasyA cho ne 'bhAvagrAhI AtmIya bhAI' banI rahyA cho. adhyAtma badhyAtma to ThIka, paNa A ja mAnavahRdayanI moTI mUDI che. God speaks through whisper of a friend, And all his love and light descend. eka zubha samAcAra. mArA sAhityakIya lekhonuM saMkalana vinode karI ApyuM. emAM svataMtra lekho sAthe anya lekhakonI racanAo para AlocanA che. nAma sUjhyuM H 'dhummasane pele pAra'. emAM Albera kAmUnA 'mitha opha sisIphasa' mAM darzAvelA ebsarDaTInA vicAronI bIjI bAju batAvavA prayatna karyo che. A sAthe tAjuM soneTa ravAnA karuM chuM. e surezabhAIne mokalI Apazo ? sAthe sAthe saMgrahanI taiyArI karuM chuM evA vAvaDa pahoMcADazo. cAlo tyAre, jaya rAmajIkI. utpalano mALo kalazora karato haze ane dAdAjInI lADakIne sevAnA lAbha sAthe pappA mammI para na karI zakAya evI dAdAgIrIno moko paNa maLyo haze. setubaMdha izA vaMdana pAThave che. tamAro makaranda 159 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 (105) makarandabhAI, gaI kAle tamane 'pratyakSa' maLyo. sureza dalAlanI pustikA 'ma.da. : eka mulAkAta' vAMcI. temAM vividha pAsAM, nikhAlasapaNe, vizadatAthI, sahajabhAve prakaTa thayAM che. ApaNane sahajatAthI maLela ati samRddha saMskAravAraso, jeNe AgaLa vadhatAM ApaNane, dRSTi, dizA, gati ane artha Apyo, tenI vartamAna gatividhi ApaNane bhAre ciMtita karI mUke che : 'adharma'nuM A abhyutthAna kyAre ApaNI bhItaranA zrIkRSNane sarjaze ? ame 8mIe amadAvAda pAchAM pharIzuM. kuzaLa ? muMbaI tA. 2-3-97 ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmIya bhAI, A pattuM jarA utAvaLe uDADuM chuM. tamAruM kavara tathA pattuM maLI gayAM. tame tArakapAdanuM caryAgIta mokalyuM teNe mane UMDA jaLamAM becAra selA2A mAravA dhakko mAryo che. tamane anukULa hoya tyAre mane nIcenI paMktionA bhASAkIya temaja paraMparAgata ke rUDha artha lakhI mokalo to sIdhAM 'kalakaliyo' ja mArI zakAya. vaLI. (106) (1) mahAmudrAyAH truTitA kAMkSA (2) bar3Ana ruNDAn saMtA2ka : jAnAti mahAmudrA-- (yoginI zakti) The Great Seal- dezI bhASAmAM 'mochApa'- mahoranI chApa dharAvatuM bAdazAhI hukamanAmuM jarA khulluM karavuM che. mULa caryAgIta saMskRta chAyA tathA TIkA vAMcI gayo chuM. 'sodharI' nathI 15 mArca 97 naMdigrAma tabiyata sArI haze. AvatIkAle cAmaDInAM daradIo mATe meDIkala kempa. AjathI mahemAnothI 'hAusa phulla' ApaNA rAma praphulla. -makaranda mULa caryApadamAM nAmAcaraNa 'tADaka' che. saMskRta chAyA temaja TIkAmAM paNa tADaka nAma che. tyAre 'bhati tArakaH' barAbara lAge che ? 1. A patra upalabdha thayo nathI: setubaMdha A nAma viSe, koI kahe che ke te chadmanAma che. koI 'tADaka' tATaMkanuM apabhraMza batAve che. rAhula sAMkRtyAyana to 'tADaka' ne badale 'nADaka' kahe che ne nAropA sAthe sAmya darzAve che. tibbatI anuvAdamAM TA-DA-KA che. AmAM mArA jevA to tADakane kahe ke 'bApA, hama to tADana ke adhikArI' chaiyejI. phoDa pADavAnuM kAma tamAruM. mauja. 161 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 (107) makarandrabhAI, 8-3nA ame amadAvAda pAchAM pharyA pachI, pahelAM caMdrakaLA ane pachI huM ugra khAMsIno bhoga banyAM. caMdrakaLAne 10 divasanA enTIbAyoTiksa korsa pachI suvANa thaI gaI. mane teno cepa lAgyo. dasa divasanA korsa pachI paNa mAruM sAva ThekANe nathI AvyuM. pAcana bagADI nAkhyuM che; paNa have sAduM khAvAnuM, phaLono rasa laIne azakti ochI karavA lAgyo chuM. aThavADiyAmAM sAjo thaI jaIza ema lAge che. A kAraNe tamArA baMne patra ane tenI pRcchAno uttara lakhI nathI zakyo. siddhonAM nAmo upara noMdha taiyAra karavAno mAro khyAla che. ghaNAM nAmo lokabhASAmAMthI ke temanI je lAkSaNikatA hovAnuM samajAtuM te parathI paDyA lAge che. paNa nirAMte lakhIza. A sAthe nava. sama.mAM mArAM be muktaka-- anuvAda ApyA che tenI nakala bIDuM chuM. tame joyA to haze ja. paNa caitanya vALI ukti--je tamArA dhyAna bahAra na ja hoya--teno bhAva anuvAdamAM Utaryo che ke kema- te jANavA mATe. hajI 'pratirUpa' ane 'vizvanA (vizvacetanAnA) vaNajArA' nirAMte joI nathI zakyo. aThavADiyA pachI vAMcI jaI lakhIza. tame sArI rIte svastha hazo. amadAvAda tA. 4-479 ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (108) amadAvAda tA. 8-pa-97 makarandrabhAI gaI kAle bhAI kRSNa dave maLavA AvyA hatA. tamArI sAthe nirAMte vAto karI, tame temanAM kAvya sAMbhaLyAM tethI ghaNA rAjI hatA. mArAM pustakonA kabATa karavA AvyA- baMne bhAIo- tyArathI snehasaMbaMdha thaI gayo che... hajI mane nabaLAI che. dhIme dhIme ThIka thatuM jAya che. have vAMcavA lakhavAnI phurti rahe che, bahAra javA AvavAnI ke chUTathI hAlavA cAlavAnI hajI nathI. 17mIe muMbaI jaIe chIe, 15 jUna lagabhaga pAchAM AvI jaIzuM. tame svastha cho jANI prasannatA thaI... gaI kAle "vizvacetanAnA vaNajArA" vAMcavA lIdhuM. hajI pacIseka pAnAM vAcyAM che. tamArI bhedamAM abheda parakhavAnI daSTi, vedothI laI saMtamahaMtanA sAhitya sudhI ane vaidika, isAI, islAmI va. paraMparAonI ArapAra, Agavo artha ghaTAvI tAtparyanI ekatA darzAve che - e atyAranI durdazAmAMthI bahAra AvavA vAcaka mATe noLavelanuM kAma kare... vaidika tema ja saMskRta sAhityanA atyAre to sarvotkRSTa vidvAna yAna honDAnA 'vedika liTarecara'mAMthI meM thoDAka aMzano "udeza" (me, 1995)mAM paricaya Apyo hato te joyo haze.. ITAlInI venisanI yunivarsiTImAM adhyApana karatAM Mariola Offredi e gorakhanAthane nAme maLatI "gorakhabodha', "gyAnatilaka' ane zabdI'nA saMpAdana, anuvAda ane gorakhayoganI carcA prastuta karato emano pIeca.DI.no zodhaprabaMdha Lo Yoga Di Gorakh iTAliinamAM prakAzita karela che. tene AdhAre aMgrejImAM Some Concepts of Gorakh yoga through the Analysis of three Nathpanthi Manuscripts e lekha sAtamI AMtararASTrIya saMta bhakta pariSadanA ahevAlamAM prakAzita thaI rahyo che. madhyakAlIna bhAratIya prAdezika sAhitya paranI AThamI AMtararASTrIya pariSada A ogasTamAM venisamAM maLI rahI che e nimitte mAro meM, odI sAthe saMparka thayo... baDagvAlanI "gorakhavANI'mAM ApelI gorakhanAthane nAme maLatI jUnI hindI racanAonI bhASA para jUnI rAjasthAnI-gujarAtIno ghaNo prabhAva che. e racanAonI hastaprato paNa ghaNuMkharuM rAjasthAnamAM maLe che. baDagvAla rAjasthAnI-gujarAtI jANatA na hovAthI, ghaNI jagyAe sAco artha karyo nathI. setubaMdha 163 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avakAze evAM keTalAMka sthAnonI carcA karavAno mAro vicAra che paNa pahelAM to baDaththAlanA e pustakanI bhALa ahIMnAM pustakAlayomAMthI meLavavI paDaze. hamaNAM gorakhanAthano amanayoga paNa jovAnuM thayuM. koIka dhArmika TrasTe prakAzita karela A AvRttimAM pAThanI garabaDa che, ane kyAMthI pATha lIdho che te paNa kahyuM nathI !..... 'vi.ce.va.' vAMcI lIdhA pachI 'pratirUpa' vAMcI jaIza... 84 siddhonAM nAmomAMthI keTalAMkano artha thaI zake tevuM nathI. prAdezika nAmo che. keTalAMka temanA vizenI daMtakathA uparathI lokapracalita thayAM lAge che. pUro sAjo thayA pachI jUnamAM AvIza tyAre e vize thoDuMka 'utkhanana' karavA dhAruM chuM. jyAre patra lakho, tyAre utpalane saranAme ja mokalazo. kuMdanikAbahena majAmAM haze. 164 -- li. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (109) makarandabhAI, ame 17mIe muMbaI AvyA. utpala sAthe 15mI jUna sudhI rahIzuM. mAro AgaLano patra maLyo haze. ahIM mane hamaNAM jANavA maLyuM ke bhAI dAmu jhaverI tamArAM 75 varasa pUrAM thayAM te nimitte eka samAraMbha yojavA sakriya rIte vicArI rahyA che. tamAruM sammAna jeTaluM thAya tene huM aMgata rIte to ochuM ja gaNuM, ane karanAra vyakti ke saMsthA mATe te gauravaprada che. paNa muMbaInA AvA samAraMbho ghaNA thakavI nAkhe tevA hoya che. A bAbatamAM tame tathA kuMdanikAbahena jAgrata cho ja ane tamArI hAlanI zArIrika tathA mAnasika paristhitine ane prakRtine anurUpa je kAMI nirNaya levo ThIka lAge te lezo, to paNa mArA jevAne A aMge ciMtA rahe. jo A prakA2no samAraMbha dAmubhAI naMdigrAmamAM goThavI zake, to tamane ocho parizrama paDe ane muMbaI jevA mahAnagaranI bhAre jaMjALadhamAlathI bacI javAya. A to, sAMbhaLatAM mane je manamAM lAgyuM te tamane jaNAvuM chuM. setubaMdha amadAvAdathI huM nIkaLyo te pahelAM bhAI hasamukha pAThaka temaNe karela 'kRSNakarNAmRta'no anuvAda batAvavA AvyA hatA. te nirAMte joI zakAya te mATe meM jUna 15 pachI mokalavA temane kahyuM che. mArA 'dohAkoza' ane 'caryAgIti'nAM pATha sudhAraNA ane anuvAdanI pustikAnAM prUpha tapAsavAnuM kAma cAle che. zabdArtha pUrato ja prayAsa maryAdita che. AdhyAtmika artha munidatte savistara Apela che, ane norvenA vidvAna KnaernI e temanA saMpAdanamAM teno samAveza karela che. kuzaLa hazo. mArI nabaLAI ghaNI ochI thaI gaI che, paNa hajI thoDuMka cAlatAM paga thAke che. muMbaI tA. 26-5-97 ha. bhAyANInA namaskAra 165 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmIya bhAI, tamane nirAMte lakhavAnI lAlacamAM be lITI pahoMcanI ye lakhI zakyo nathI. amadAvAdathI nIkaLatAM pahelAM tA. 8-5, pachI muMbaI pahoMcIne lakhelo tA. 26-5 no patra ema banne maLI gayA che. e pahelAM tA. 4-4nA patramAM mAMdagInI chAyA sAthe be viraha-kAvyonI vedanA bhaLI gaI che mArI tabiyata sArI che to (mArA ja lAbhamAM) mahemAno ane mulAkAtIono dora satata cAlu rahyo che. A carakhA vacce tamArI sAthe siddhonA sAhityanI vAto karuM chuM. hamaNAM nAnakaDA bhajanamilanamAM mAchImAra (TaMDela) bhajanikoe 'masANiyA bhajano' saMbhaLAvyAM tyAre tame hota to pelA madhyapradezanA pravAha sAthe Ano vahetA pArakhI levAno lhAvo maLata. A bhajano pakhavAja ane jhAMjha sAthe gavAya che. je vRddha sajjane bhajano gAyAM temano avAja jarA taraDAto hato paNa laya cUkatA nahotA. temaNe 'cosara' cAra bhajana gAyAM ne dhvanimAM unALo. A bhajaniko najIkanA mitro che eTale ghaNI sAmagrI sahelAIthI maLe ema che. paNa ene mATe samaya-zakti kharcI zake evA jaNa kyAM gotavA ? niraMjana rAjyaguru AvyA hatA teNe mahaMtanA paTArAmAMthI 40 hastaprata kaDhAvI ne temAM bhIma sAhebanAM aprApya bhajano maLI AvyAM. dAsI jIvaNanI racanAo paNa maLI. AnuM mUlya kone samajAya ? kyAreka jIva baLe che. najara sAme ja sonuM dhULamAM maLI jatuM hoya ane paththarAmAM paisAnuM pANI thatuM hoya tyAre glAni thaI Ave. paNa pAcho jIva dhULa khaMkherIne cAlato thAya che. (110) 166 mArA akSara gobarA ne garabaDayA thavA mAMDyA che eTale tamane vAMcatAM takalIpha paDaze evI phikara thAya che. bha.bhAI AvI gayA paNa tabiyata bagaDI ne amadAvAda javuM paDyuM. nahIM to UDIne AMkhe vaLage evI akSaronI bhAta tamane jovA maLata ane mane saMtoSa thAta. www - 3 jUna 1997 naMdigrAma hA, meghANI--zatAbdI nimitte ahIM nAnakaDo samAraMbha thaI gayo enA samAcAra vAMcyA haze. ApaNe tyAM chApAnuM riporTiMga eTaluM kaMgALa che ke mukhya vAtane koI samajatuM nathI ane mahattva ApatuM nathI. meghANInA sarjana viSe, setubaMdha Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalIka sarjaka-pratibhA ane sarjana-prakriyA viSe meM vAto karI hatI. khAsa to potAnI aMgata pIDA ane parezAnIne dUra rAkhI, atyaMta karuNa paristhitine pacAvI je sarjana karI zake enuM pota batAvavA- dRSTAMta sAthe- prayatna karyo hato. ane Aje sAmAnya sarjakomAM je anya mahattA (Self-importance) ane Atma-maudhdha (Self indulgence) jovA maLe che tenI sAme lAla battI dharI hatI. je rakama mane maLI e eja vakhate niraMjanane enA kArya mATe meM ApI. dIdhI. eka sthaLe Tahela nAkhIne vadhu rakama jogavI che. moTA akSara karyA che. vaLI utAvaLe lakhyuM che eTale akSaranI sAthe lekhana paNa DhaMgadhaDA vagaranuM lAgaze. mAre mATe naMdigrAma choDIne kyAMye javAno savAla nathI eTale naciMta rahezo. candrakaLAbahenane vaMdana. utpalano mALo kallolato haze. dAdAjI para dIkarInI dAdAgIrI cAlatI haze. makarandra 1. pariziSTamAM juo. setubaMdha 167 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (111) 11 julAI 1997 naMdigrAma AtmIya bhAI, mAruM eka garabaDiyuM invenDa tamane muMbaI maLyuM haze. magajanI doDa sAthe hAthanI gati nathI jaLavAtI tyAre akSaro sIdhA cAlatA nathI. maMdamaMthara-alasa-mUdupada evuM pada cAle tyAre baMne koThe sukha thAya evuM che. ahIM muMbaInAM chApAM TapAlamAM moDAM Ave che eTale tamArA janma dinanI ujavaNInA samacAra moDA maLyA. moDAM moDAM ke amArA abhinaMdana svIkArazo. have to taMdurasta, nirvighna dIghayuSa ane saMtRpta prazAMta vidAya eTalI ja prArthanA karavAnI rahI. have tamArA patranI sAthe sAthe yAtrA. caitanyano zloka ame A rIte bolIe : "zUnyAyita jagatsarva goviMda viraheNa me." A pracalita pATha karatAM 'tvadu-mAM "nija' ane 'tavano saMbaMdha joDAya che e sparzI jAya evo che. sIdho, soMsaravo, udgAra, anuvAda paNa yuga, varSA, zUnyano bhAvakane "sama' anubhava karAvato hoya ema AgaLa vadhe che. kRSNanA avasAna pachI arjuna hastinApura jAya che tyAre AvI ja virahadazA anubhave che : 'tamapazyan viSIdAmi cUrNAmIva ca sattama parinirviSNatAtha zAnti nopalabhaDapi cA vinA janArdana vIra nAha jIvitumutsahe. AvuM badhuM vAMcuM chuM ne yAda karuM chuM tyAre bhayaMkara pIDA bhogavI hatI evA virahakAra divaso najara sAme pasAra thAya che. paNa e pachI je prApti thaI e to janamaaMdhane AMkho maLavA jevI che. paNa e vAto javA daIe. kharuM to A rojiMdA jIvanamAM, rojabarojanI ghaTanAmAM sAMgopAMga parovAI javuM ane chatAM enAthI bIjI ja paLe para UThavAmAM che. tame tamArA bIjA patramAM gorakhane yAda karyA che. gorakhanI paraMparAnA jogIo kahe che : 'Dhaka paradA, rakha bAjI, guru gorakha donoM rAjI. setubaMdha Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamAre gorakhavANI para kAma karavuM che e jANI AnaMda. baDagvAle saMpAdana kareluM pustaka maLyuM? mArI pAse eka nakala che. bhAI niraMjana rAjayaguru AvyA che. Aje te "gorakhabAnI'nI jheroksa karAvavA valasADa gayA che. tamane jarUra lAge to e mokalI ApuM. baDagvAla himAcala pradezanA eTale rAjasthAnIgujarAtI chAMTa dharAvatI vANIno artha karavAmAM bhUla khAI gayA che. gorakhanuM "amanaskayoga" nepALanA graMthAlayamAMthI meLavI svAmI dattayogezvaratIrthe bhASya sAthe marAThI tathA gujarAtImAM pragaTa karyuM che. tame joyuM e A ja saMpAdana hatuM ? meM "amanaskayoganA eka zloka "Urdhva muSTi, adho daSTi- viSe lakhyuM che. 'cidAnaMdA'mAM e lekha che. (ema dhAruM chuM.) mArI takalIpha e che ke mULa paraMparAno AdhAra TAMkIne ja mAre "anubhUti' kahevAtA pradezamAM paga mUkavAno che. vyaktigata kalpano, mAnyatA ke anumAnamAM paDavAno bhAre bhaya che. bane teTaluM binaMgata ane pUrvasUrio sAthe saMgata Ave e gALIcALIne levAnI vRtti che. zruti-yukti ane anubhUti traNe ektAra nathI thatAM tyAM aMdarathI barAbara ajavALuM thatuM hoya to paNa kalama thaMbhI jAya che. mane A bAbatamAM kArla phaMga game che. teNe potAnAM mAnasa-zAstrIya pustakonI chaNAvaTa taTastha rIte karI che. pote je tAraNa para AvyA enA mULamAM je anubhavo hatA enuM juduM ja pustaka : Memories, Dreams, Reflections' nAme pragaTa karyuM. A pazcimano abhigama taMdurasta che. ahIM to bAbAjI, mAtAjI, mahAyogI, pUrNayogI siddhayogIne nAme game te cAle. AmAMthI araviMda jevA paNa bAkAta na rahyA e bhAratanI bhAre kamanasIbI che. emanA ziSyamaMDaLamAMthI koI Ave che tyAre kyAMka glAni thaI Ave che. suMdaram nAM putrI sudhAbahena AvyAM, tyAre meM A vAta karI hatI. araviMdanuM lakhANa, mAtAjInAM maMtavyo potAnI ja pradakSiNA zA mATe karyA kare che te samajAtuM nathI. henarI barnasAMnA utkrAnti viSenA vicAronI gADha asara varatAya che. are, zaoN jevA ciMtaka-hAsyakAre to 'Back to Methuselah nI vistRta prastAvanA ane tenA pAMca bhAgamAM cAlatA nATakomAM A vastu gaMbhIrapaNe tathA phaTakA mArIne darzAvI che. koI vAra bhAratanA mahAna AcAryo ane avatArothI kaMTALuM chuM, tyAre zo laIne besuM chuM. hA, mArA para hasamukha pAThakano patra che. kRSNa-karNAmRta'no anuvAda joI javA lakhyuM che. mana to thaI jAya paNa ghaNuM daLaNuM paDyuM che e pahelAM pUruM karavAnuM mAthe che. vaLI IzA jevA baDakamadAra cAkIdAra che. eTale mAre chaTakavAnI setubaMdha 169 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bArI ye nathI. bhAI, jUnAM kAvyo para najara nAkhavAnuM mana thatuM nathI. to paNa daza ke bAra pothIo A divasomAM joI vaLyo. kAvyo para pasaMdagInI TIka mArI. ema lAge che ke have e gADuM AgaLa cAlaze. AvatA budhavAre muMbaI javAnuM che. izA yuropanA pravAse jAya che, huM muMbaI sudhI vaLAvavA. aThavADiyuM to tyAM thaI jaze. mArI tabiyata sArI che. tame tathA candrakaLAbahena have mAMdagInI chAyAmAMthI mukta thaI gayAM hazo. avakAze lakhazo. kuzaLatA cAhuM chuM. 170 -makaranda setubaMdha Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (112) amadAvAda tA. 22-7-97 makarandabhAI, 1. 11 julAInA patramAM tame A varSARtune anurUpa muktapaNe varasyA cho- athavA to koI vAra moTA moTA phorAM paDe tema "ekalapaNagI' chaMTakAva karyo che. te pahelAMnA 3 jUnanA patramAMnI masANiyA gIta ane niraMjana meLavela bhajanonI hastapratonI vAta paNa e dizAmAM kAMIka karavA mATe vicAra karatA karI mUke tema che. meghANI smRti nimitte A mATe koIka - pAsethI sahAya maLe to mathAmaNa karavA dhAruM chuM. have eka muddo AgaLa patramAMthI. siddhonAM nAmomAM kRSNa, Aryadeva, jayanaMdI, mahIdhara, vINA, zAnti ziSTa saMskRta mULanAM che; DombI, zabara, kakkaTI, guMDarI (=gururI-taMbuvALA), kaMbalAmbara (kAmaLIvALA), viruA (buhA)- aMgata raheNIkaraNInI Adata ke niMdAvAcaka che; cATilla, DheDhaNa, bhusupha, lUI, saraha e nAmo sthAnika, dezya, ajJAta mULanAM che. 3. pItAMbaradAsa baDagvAlanI 'gorakhavANI'nI jheroksa anukULatAe mane mokalAvavAno prabaMdha jo thaI zake (tamArA para kazo bojo lAdavo na ja joIe), to keTalAMka sthAnonI zuddhi (arthaghaTananI daSTie) karavA mAro vicAra che- nizcita mukhArthanI pIThikA mArmika arthanI dizA nakkI karI Ape. amanayo nA marAThI-gujarAtI anuvAda sAthenuM mULa pAThavALuM saMpAdana-ane "cidAnaMdA'mAMno tamAro lekha meLavavA prayAsa karIza. mArI pAse to '92mAM ahIMnI saMskRta sevA samitie jI.jI. bhAgavatanA aMgrejI anuvAda sAthe prakAzita karela AvRtti che - jemAM pATha kyAMthI lIdho che. teno kazo nirdeza nathI ! 'Dhaka paradA, rakha bAjI, guru gorakha dono rAjI' - eno muLa srota - te paMkti zemAMthI che te saheje hAthavaguM hoya to jaNAvazo. bhAI hasamukha pAThakano "kRSNakarNAmRta'no anuvAda ane vivaraNa huM joI gayo. vivaraNamAM temaNe bhaktibhAve padyono marma ughADI batAvyo che- setubaMdha 171 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmanI bhASA hovA chatAM, vAta premanI che te sthAne sthAne darzAvyuM che. gujarAtI pAThakone kRSNakarNAmRta'nuM kavitva ane bhaktibhAva mANavAnI temaNe bhaktibhAve anukULatA karI ApI che. 6. tamArAM kAvyono samagratAthI saMgraha karavAnA kAmamAM tame pragati karI che te jANI rAjI thayo. muMbaI bhAI surezane maLavAnuM thayuM haze. jaladI tenuM prakAzana thavuM ghaTe. "zruti, yukti, anubhUti- traNe ekatAra nathI thatAM tyAM aMdarathI ajavALuM thatuM hoya to paNa kalama thaMbhI jAya che" e keTalI badhI moTI vAta kahI ! jo ke tamArA samagra lakhANa ane vyavahAramAM enI pratIti saheje thAya che. dhArmika-AdhyAtmika paraMparAonA cetanano kramekrame brAsa thAya ane anuyAyIo gAdIpati ke aMdhazraddhALu pUjako banI rahe e jANIto itihAsa che. suMdarame AdhyAtmika mArgadarzakanI potAnI zodhane lagato lekha mahAtmAomAM matabheda- araviMda AzramamAM joDAyA pahelAM je lakhelo te mane yAda che. eTale jyAre temanA smalana vize-pahelAM bahenanI ApadhAtanI karuNatA vize meM jANyuM tyAre jeTalo AghAta na lAgyo teTalo viSAda thayo. "kAMcana ane kAminI'thI sAdhaka ke AcArya alipta hovAnI, haiyA ukalatathI lokoe sthApelI maryAdA ghaNI saMgIna che : te pachI paNa suMdaram zraddhALu maLe tyAre tenI AMkhamAM AMkha sthira rAkhI "zaktipAta' karatA hatA te paNa jotAM mArA jevAne zalyanI jema khUMcatuM (A suMdaram vize kazA vyaktigata gamAaNagamA ke niMdAprazaMsAnI vAta nathI ke tame saheje jozo). paNa "guruvAda'nuM - guru sarvAsarva hovAnI bhAvanAnuM, tAtparya upekSita thavAnuM A pariNAma che. buddhivAdano, tame nirdiSTa karyo tevA vicArakono dharma-adhyAtmanA kRtaka AcAravicArathI bacAvavAmAM moTo phALo che. 8. tame kRSNanA avasAna pachI arjunanI virahadazAne lagatuM TAMcaNa ApyuM, tethI meM e nimitte mausalaparvano 9 mA adhyAyamAMno e saMdarbha joyo. arjuna kRSNane medhavapu: kahe che tethI bhAgavatanI brahmastutimAM (naumI teDabrevapuSe taDitaMvarIya) pravapuSe nuM smaraNa thayuM ! vyAsa arjunane je AzvAsana Ape che temAM bhavitavyatA upara ane vizeSa kAlanA sArvatrika 172 setubaMdha Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAva para bhAra mukAyo che. upaniSada--uttarakAlIna dArzanika paraMparAomAM eka pravAha niyativAdI hato (AjIviko, amuka muddA pUratI jaina paraMparA, caturbhuga-vAda vagere)- teno prabhAva "mahAbhAratamAM paNa aneka sthaLe jovA maLe che. kuMdanikAbahena yuropathI kyAre pAchA pharaze? svAthya saMbhALazo. mAruM gADuM cAle che. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 173 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (113) amadAvAda 28-7-97 makarandabhAI, naMdigrAma AvI gayA hazo. jaina prabaMdhamAM harihara kavinI nIcenI ukti tamArA AsvAda mATe : ArukSAma nRpa-prasAda-kaNikAmadrAma lakSmI-lavAn kiJcid vADmayamadhyagISmahi guNaiH kAMzcit parAjeSmahi / itthaM mohamayImakArma kiyatI nAnArtha-kanthAM manaH svAdhInIkRtazuddha-bodhamadhunA vAJchatyamApagAm / haraprasAda zAstrInA 'bauddha gAna ane dohA'mAM kRSNAcAryano 'dohAkoza' paNa Apela che. tamArI pAse e pustaka haze ? hoya to enuM jheroksa koI sahAyaka dvArA game tyAre karAvI mane mokalI zako ? kuzaLa hazo. ha. bhAyANInA namaskAra 174 setubaMdha Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (114) 31 jUlAI 1997 naMdigrAma AtmIya bhAI, tamAro patra muMbaIthI AvI vAMcyo. IzA yuropanA pravAse. ene muMbaI sudhI sathavAro ApavA gayo hato. paradezanI musApharI A paMDane have phAve evI nathI. su.da. sAthe phona para vAta thaI. Imeja prakAzana mATe ene kAMIka tAtkAlika joIe. mArI pAse taiyAra kAMI na maLe ne khalatA khaMkhoLI kADhe to jUnavANI jaNasa sAMpaDe ne vaLI kAMIka raMdho-rogAna karavAM paDe. eka vicAra jhabakI gayo. ApaNA patromAM ghaNe bhAge binaMgata sAmagrI che. kyAMka saMgItanI jugalabaMdI jevuM jAme che. ene prakAzita karI zakAya? samaya pAkyo che ke nahIM, athavA jugatuM--ajugatuM kahevAya enI sUjha nathI. AvuM chapAya ke chapAze enI ye khevanA nathI. su.da. ne kahyuM ke bhAyANI sAhebanA patro meM sAcavI rAkhyA che, emanI anumati maLe to pragaTa karI zakAya. e taiyAra thayA che. have savAla ene tamArI maMjUrI ne mAre vyavasthita goThavI ApavAno. IzA Ave tyAre ekatrita patrone tArIkhavAra goThavI Ape. bIjI bAju mArA taraphathI je tAka-dhIna thayuM hoya enI ye tamArA sUra sAthe saMgata, joDa paNa meLavIe; jo e jaLavAyuM hoya to. A nakkI karIye to himAMzIne saMpAdana soMpI zakAya. himAMzI ane vinoda, meghANInA Atmakathanano saMgraha karavAmAM paDyAM che. gaLADUba che. paNa himAMzI mArI putrI samAna. bApano bojo veDhAravAnuM to sArAM saMtAno lalATe lakhAvIne ja AvyAM hoya che. Ameya bhaviSyamAM toLAtuM rahe eno-Aje ja nikAla AvI jato hoya to gaMgA nAhyA jevuM thAya. 'gorakhavANI'nI jheroksa A sAthe rajI. bUka-posTathI mokaluM chuM. valasADI jheroksa che eTale muMbaInA jevuM saphAIdAra kAma nathI paNa vAcanamAM vAMdho nahIM Ave. "amanacoga, jarUra hoya to ahIMnA pustakiyA DuMgaramAMthI zodhI kaDhAvI mokaluM. 'Dhaka paradA' kyAMye vAMcyuM nathI. sAdhunI ukti sAMbhaLI che. mAre ghaNA gaMjerI-bhaMgerIne maLavAnuM banyuM che. vacce to AvI zaMbhu-jamAtane setubaMdha 175 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnI dhUna lAgI hatI. sAcanA kaTakA ne DhoMgI-dhUtArAne mana bharI bhALyA. A viSe lakhavAnuM mana thAya. paNa yogIvara gaMbhIranAthanuM vacana yAda Ave che : prapaMca se kyA phAyadA ? harinAma lo.' gaI "guru-pUrNimAe muMbaImAM mitronuM milana thayuM tyAre guruvAdanAM bhayasthAno, ne khAsa to gurujana gaNAtA manuSyanI javAbadArI tarapha vizeSa dhyAna gayuM. mAre bhAge atIndriya ane indriyagamya be pradezo vacce viharavAnuM AvyuM che. eTale to Take off ane Landing Point- baMne para pUruM dhyAna ApavAnuM khAsa khAsa jarUrI banI jAya che. jemanA pratye mane bhaktibhAva ne Adara che evA sajjanane paNa meM kyAMka namatA ne nIce UtaratA joyA che. tyArathI "mahAmAyA'ne daMDavata karavAnuM mana rahyA ja kare che. "jyoM kI tyoM dharI dInI cadariyAM'- kahI chello zvAsa chUTe evI satata prArthanA jalatI Aga jevI cAle che. "jaisI dhUnI atIta kI, jaba dekho taba Aga.' cAlo tyAre, hamaNAM vinoda Avaze. ghaNI jhINavaTathI e chapAtAM pustakone tapAsI jue che. mArA sAhityika lekhono saMgraha "dhummasane pele pAra' presamAM che. vinodanI ArabacokI che eTaluM sAruM che. acAnaka manamAM eka savAla : matsyadra sudhI to bauddha ane zaiva siddho vacce sAmya lAge che. gorakhe zaiva-dhArA zarU karI. tyAre kAnhapA-kAniphanuM zuM ? bauddha caryA-padomAM ja te potAne jalaMdhara-ziSya ne kapALa kahe che. evI koI trIjI "kApAlika dhArA che? mane A viSe a-laukika rIte jANavA maLyuM che. paNa eno zAstrIya purAvo, prAcIna sAhityamAMthI maLato Teko zodhuM chuM. maLe kharo ? maMjughoSa-bodhisattva ne maMjughoSa bhairavamAM thoDo upAsanA - bheda che. kAnDapA-kRSNapAda viSe vadhu jANavAnI icchA che. enuM eka gIta zirISa paMDita acchI rIte gAya che. tamane samaya haze tyAre saMbhaLAvI jaze. amadAvAdamAM ja che. paM. becaradAsabhAIno putra che. je zrIkRSNa ke kRSNapAda. candrakaLAbahena svastha haze. tabiyata saMbhALazo. -makarandra 176 setubaMdha Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (115) amadAvAda tA. ra-8-97 makarandrabhAI - 31-7no patra maLyo. tamArA "rAma"ne nAme huM paNa taruM to teno kAMI ocho AnaMda thAya ? mAruM ghaNuMbadhuM avyavasthita che. tamArA patra"88thI Aja sudhInA jeTalA jaLavAyA che te samayAnusAra goThavI rAkhyA che - ghaNAkharA jaLavAyA che ema mAnuM chuM. to te tamane kaI rIte pahoMcatA karuM? rajisTarDa TapAlano paNa vizvAsa rAkhI zakAto nathI. AMgaDiyAnuM paNa ThekANuM nathI. jaNAvazo. huM bhAI surezane paNa A patravyavahAra, yogya rIte saMpAdita thaIne prakAzita karI zakAya te saMbaMdhe vAta karIza. mArI pAse bhAI prabodha parIkhanA ghaNA varasothI lakhAyelA, rojabarojanA jIvana, mukta vicAra-UhApoha kavitA-citra va.thI sabhara patrono Dhaga che. vacce meM vicAryuM ke pustikA rUpe e prakAzita karI dauM. paNa saMpAdana samaya yA sarasvatInuM varadAna maLyuM ja meLavI zakAya. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 177 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (116) amadAvAda tA. 5-8-97 makarandabhAI, tamane meM alaga bUpothI, venisanI bhAratIya madhyakAlIna prAdezika sAhityane lagatI AMtararASTrIya pariSada (ogasTa 6-8) mATe rajU karAnArA nibaMdhanI eka nakala ('bArakhaDIne lagatI eka jUnI racanA para) mokalI che.' A pahelAno mAro patra maLyo haze. jo vicAryA pramANe patravyavahAranI pustikA taiyAra karavAnuM nakkI thAya to tenuM "setubaMdha" nAma rAkhI zakAya- Apaleno setu baMdhAyo che tene anusarIne. athavA to koI saMtanI tamAre hRdayagata paMktivacano baMdha bese to. ha. bhAyANInA namaskAra 9. "Barahakkhara-Kakka of Mahacandra Muni" 178 setubaMdha Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (117) tA. 8-8-97 naMdigrAma AtmIya bhAI, tamArA baMne po.kA.maLI gayAM che. harihara kavinI ukti "svAdhInIkRta- zuddhabodha-' manamAM vasatAM "svAdhInakuzalA : siddhimantaH' yAda ApI gayuM. patraprakAzana mATe saMmata thayA, teno AnaMda. TapAlamAM mokalavAnI jarUra nathI. bharatabhAI ke harSada tyAMthI AvavAnA che, temane lakhuM chuM. e letA Avaze. izA yuropanA pravAsathI 16mI e AvI jaze. pachI pasaMdagI, presakopI va.nuM kAma upADIzuM. himAMzIne kevIka anukULatA che e pUchI joIza. haraprasAda zAstrInuM pustaka mArI pAse nathI. rAhula sAMkRtyAyana saMpAdita : dohA-koza' che. tamArI pAse na hoya to mokalI ApuM. khAsa sarahanI kavitA mUla, bhoDhanuvAda ne hindI chAyA che. apabhraMza bhASA-prayogo viSe paNa tAraNa che. mAre to khAsa kanDapA viSe jANavuM che. temanuM "kapAlataMtrane tenI sAdhanA-paddhati viSe mAre kyAMka lekhita AdhAra hoya to joIe che. siddho pAsethI sonuM maLe che, temanI ja prasiddha racanAo sAthe meLavI jovuM che. vadhu pachI. candrakaLA bahenane vaMdana. makaranda setubaMdha 179 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 (118) AtmIya bhAI, tame haraprasAda zAstrInA 'bauddhagAna o dohA' hoya to mokalavA lakhyuM ne huM rAhula sAMkRtyAyanano 'dohAkoza' laIne beTho. eka jotAM A sAruM thayuM. A saMgrahamAM saraha uparAMta vinayazrI sumayi ane kaNDapAnAM gAna pariziSTamAM ApyAM che. emAM 'kAntila'nAma, jAlandhari guru ane ziva-- upAsanAno cokkho ullekha maLe che. 'heruarakha' dharI kAntila nAmaI' e uktimAM bauddha vajasattva, hevaja, sAthe sAthe ahIM khAMgadhArI, masANavAsI, bhairava paNa birAjamAna che. AkhuM pada UtArI ApuM' : 'beMgni bhava pAMjara toDiya hele, so karuNa belamAThai lIle. Damaruhi huMkAre bAjaI, vajra, yogini leI herua nAcai. (.) pharDia gaNa cAma pasAhiu, bhairava kAlarAtitaNe pADiu. vAme khaTAGaga dahiNa kare DamaruM, nAcaI herua AlambaI kamalu. Tariya meru tarantaru mama tAkiu, ATha masANa paa bhe cApiuM. yAsu payabhAra medini kAMpaI, heruaraa dhari kAnDila nAcaI. sana basiMha re tathatA pAhArI, boha bhAri laI saja rAa pharI dhUmai nAcaI baIsa paravibhAga, sahaje nidAlU mora kAntila lAga cebaI na bebaI bhana niMdA gelA, saba na mUkala kau suha sUtalA ! sAMaNe dekhilahaM cU tiduSaNa suno, ghori paDaI khavAgamane vihUgira, sAkhi karahu guru jAlandhari bAja, mohe na bujhaI paNDiya khA (ja) sadguru vaeNA, mUla sunna bAppa sa ela vAsaNA.' tamArI pAse A dohAkoza hoya to (pAnuM 369) pATha tapAsI jozo. mArA akSara ne vaLI bedhyAnapaNuM arthane mArI na nAkhe paNa maraDI nAkhe evuM bane kharuM. 8 oNgasTa 97 naMdigrAma setubaMdha Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauddha kAnhA ane nAthayogI kAnipha eka ja vyakti che evuM anubhavamAM AvyuM hovA chatAM ene mULa vANInA AdhAra vinA vyakta karavAnuM TALuM chuM. e mArI aMgata lAgaNI thaI. sahu kane enI mAgaNI karI na zakAya. uparAMta kAnDapA eka sAdhanApatha paNa pragaTa kare che e to vAcana-manana karatAM nirALo pradeza che. ene anusaMdhAne kapAlataMtra, "kapAle kuMDalAkArA' cizakti, enA dvArA UghaDatAM jJAna-vijJAnanAM kSetro - A badhuM ja prayogazALAmAM sAvadhAnIthI sAkSAtkAra karavAnuM sAdhana che. jene bhASAnI ke anubhavanI bhramaNAmAM nathI rahevuM ene mATe to kaThina tapasyA jevuM ja A kArya che. uparanA padano sAco ke nikaTatama sAco pATha tame karI Apo enAthI vizeSa mArA ajavALAne mahattva nathI- e mAre mATe aMgata yAtrAmAM bhale ajavALuM rahyuM. vidyAnA kSetramAM enuM mUlya to samagra jIvananuM vi- to know, sAthe vid- to exist no tAla maLe tyAre ja AMkI zakAya. "Man is the measure of all things." kApA ke kRSNapAda jevuM ja mAre maMjuzrI ke maMjughoSa viSe banyuM che. maMjughoSa kumArabhUta bodhisattva ane maMjughoSa bhairava, thoDI upAsanAnI paddhati bAda karatAM eka ja upAsya evI mArI anubhUti che. maMjuzrInI eka suMdara mUrti mArA dhyAna ane maMtrajapanuM kendra banI hatI. enAthI mane abdula ajhIjhano meLApa thayo. maMjuzrInA ananya upAsaka dvArA keTaluMka sAhitya maLyuM. mULa tibeTI bhASAmAMthI aMgrejI anuvAdanAM pustako vadhu UMDo abhyAsa karavA prere che, sAthe pelA dhyAnano dora chUTato nathI. e cittane atyaMta vilakSaNa sthitimAM laI jAya che. paNa vaLI, enA para ja madAra bAMdhIne kazA nirNaya para bhAra mUkavAnuM mana thatuM nathI. UlaTuM vadhu ne vadhu nirbhara ne nirAgrahI banatuM jAya che. manamAM thAya : kyAMka aMtaHspharasa ane buddhiyoganuM yuganaddha svarUpa jovA maLe ? kyAM ? buddhigamya nahIM to buddhimAnya aMta:prajJAno daravAjo UghaDI zake? mAruM A maMthana binaMgata ane madhyastha, pakSapAta rahita darzana pAmavA mATe che. eka mitra AvyA che. A patra, kAnhapAnA padanA jheroksa sAthe e saveLA posTa karaze. tamane satvara maLe ne pelA padano mAyano khUle evuM karajo . makarandra setubaMdha 181 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (119) amadAvAda tA. 13-8-97 makarandabhAI, bharatabhAI patro laI gayA che. koIka kadAca khUTato hoya. ghaTatuM tamAre cheDe thaze. siddhanAtha bauddha-sahajayAnI paraMparA ane zaiva nAtha-yogI paraMparAe bene joDatI kaDIo zodhI kADhavI e saMzodhanane mATe AhvAnarUpa che. paNa e sAhitya ane e bhASAonI jANakArI meLavavI paDe - vicAradhArAnI ke sAdhanArItinI to kharI ja kRSNapAdanI je gIti (tame kaSTa lIdhuM, paNa mArI pAse sAMkR0no dohAkoza' ghaNA samayathI che.) tame mokalI teno mArI dRSTie yathAzakya sudhArelo pATha ane tenI saMskRta chAyA A sAthe mokaluM chuM; meM sarahapAdano 'dohAgItikoza' ane siddhono "caryAgItikoza'' A ja rIte, aMgrejI zAbdika anuvAda sAthe, taiyAra karyo, te chapAI gayo che ane traNacAra divasamAM e pustaka AvI jatAM eka nakala tamane mokalI ApIza. traNacAra varasathI kaTake kaTake kAma cAlatuM hatuM. chapAtAM pAMceka mahinA thayA. kRSNapAdano 'dohAkoza' huM bIjethI prayAsa karI meLavI laIza. tame kaSTa na lezo. avakAza ane kAryazaktinI anukULatA haze to te paNa uparyukta paddhatie taiyAra karavAno vicAra che. tame svastha hazo. mArI ciMtA kAmanA lobhathI kema chUTavuM ane svAthya bagaDatuM aTakAvavuM te che. saMzodhana-daSTie dasa bAbata ke viSayomAM kAMIka navuM kahI zakAya tevuM lAge eTale phaTa daIne lekhaNI hAthamAM levA doDuM chuM - A dariyo koI thoDoka paNa ulecI zakyuM nathI e barAbara jANavA chatAM. saMyamapAlanano abhyAsa nAnapaNathI karyo hoya to ja manane vaza rAkhavAnuM bane. have kudarata aTakAve to ja aTakAya che. paNa ATaluM AtmapurANa ghaNuM. ha. bhAyANInA namaskAra 1. prakA. prAkRta TesTa sosAyaTI, amadAvAda, 1997 182 setubaMdha Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (120) makarandabhAI, iMdrI kA laDabaDA (laDaphaDA ) jibhyA kA phUhaDA, gorakha kehete partakhi cUhaDA / setubaMdha kAchakA jatI, mukha kA satI, so sata purukha utago kathI // (savavI 2) e saMdarbha hAtha lAgI gayo. huM savInuM paheluM vAcana utAvaLe karI gayo. keTalIka noMdho karI che. ekAda lekha avakAze phaTakArIza. tame mokalelI nakalamAM kyAMka tamArI noMdha che. amadAvAda 14-8-97 ha. bhAyANInA namaskAra 183 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (121) 21 oNgasTa-97 naMdigrAma AtmIya bhAI, bharatabhAI AvyA ne temanI sAthe patronA be thokaDA jheroksa mATe mokalI ApyA. temanuM ja sUcana. e pachI himAMzIne saMpAdana mATe "setubaMdha' ApI daIza. bhAbhAI ahIM hatA tyAre ja tamAruM patuM maLyuM. gorakhavANI maLI gaI e TAMkelI paMktimAMthI jANI lIdhuM. "laDabaDA' zabda nIce tame 'laDaphaDA' lakhyuM che te A paMkti mATe barAbara lAge che ? mArA manamAM zaMkA che "indrI kA laDabaDA-e laDabaDavuM, DhIluM thavuM evA zithilAcAra mATe na hoI zake ? UMTano hoTha 'labaDe ne ziyALa TAMpIne bese e laDabaDavAmAMthI ja AvyuM haze. e parathI labADa. mane khabara nathI. ane vaLI A tamAro pradeza eTale emAM mArI cAMca na cAle. 'kAcha kA jatI, mukha kA satI'--e to 'vAcakAcha mana nizcala rAkhe' e narasiMha-ukti sAthe su-yukta. Ama bhASAmAM bhUsako mAratA vaLI eka bIjo tukko sUjhe che. anusaMdhAna' (9)mAM 'bhadram te ane bhadata' viSe vAMcyuM. vaLI anadhikAraceSTA jevuM paNa "pramAdena, praNayana-hAtha thaMbhI gayo. kavijIvanA prAsa-mohane lIdhe kalama-cUka thaI lAge che. gItAmAM joyuM : pramAdAt praNayena vApi" samajazo. mArA manamAM e che ke vizvAmitra rAmane divya-Ayudho ApatAM A kathana vAraMvAra kare che. vAkyanI vacce vacce 'bhadra te' evuM e bolI uThe che. tame TAMkelA zloko uparAMta divya astra ApatAM ja e kahe che : 'tAni divyAni bhadra te dadAmyastrANi sarvazaH' - e pachI astra-zastranI lAMbI yAdI Ape che. mane thAya che ke muni tATakA rAkSasI va.nA trAsathI gaLe AvI gayA che. temane rAmalakSmaNa maLatAM eTalo to AnaMda thato lAge che ke "bhadra te' - "tAruM bhaluM thAya', 'tAruM sAruM thAya,' kahetAM thAkatA nathI. e zabdo paNa koI vaDIla potAnA vatsane kahe tevA che. tyAre bhadaMta to AcArya ke gurujanane saMbodhana che. 'bhadra te' jevuM vacana temane mATe vaparAya ? AcAryanA vizeSaNa mATe paNa te vaparAya che. khAsa karIne bauddha vidvAno mATe e Ajeya vAparavAmAM Ave che. bhadata kausalyAyana, sAMkRtyAyana va. 184 setubaMdha Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruM mana keDo choDatuM nathI ke bhadrAnta, bhadratta jevo koI zabda-sikko pADavAmAM Avyo haze ? jema mahAtta ane mahatta vaparAya che tema ? rAmAnaMda saMpradAyanuM eka sAmayika Ave che temAM "mahanta' mATe mahAnta' lakheluM hoya che. ahIM mahatta Excellent in Greatness che, e brAhmaNa paraMparAnuM mahattama pada. evI ja rIte bhadanta-e Excellent in Greatness e bauddha paraMparAnuM vizeSapada sUcavatuM hoya. vikramAditya ane zIlAdityamAM to e spaSTa joI zakAya che. pelA Excellent, Great/and GoodmAM "ApaNA rAmane" "arasaparasa' abheda jevuM thaI gayuM. paNa mahAnta ane bhadrAnta jevA be phAMTA paDyA haze ? bauddho pratye sAmAnya lokono eTalo to roSa bhabhUkI uThyo haze ke emAMthI "bhaddo" nIpajI AvyuM lAge che. bauddho uparathI zuM bodo-e rIte AvyuM haze ? pAlItANA pAse "bodAno nesa" nAme jagyA che e bauddhono vihAra haze. bauddha dharma kevI rIte nAza pAmyo e vicAraNA mAgI le. paNa emanA pratyeno tiraskAra sAmAnya janatAmAM vyApI gayo haze te bhASAmAM UtarI Avyo che. jaino pratye Avo tiraskAra nathI paNa jaina yatio sAme pUrI napharata che. tame eka kahevata sAMbhaLI haze : cAMcaDa mAMkaDa jU ne jati, ene mAravAmAM pApa ja nathI bauddha sAdhvIono eka varga potAnA pratye koIne moha na thAya eTalA mATe nAkanuM chedana karI nAkhato. A chinna-nAsikA'mAMthI ja "chinALa' Avyo haze ? mAruM 'butuM AmAM hAlatuM nathI e paNa buddha bAbunI yAda apAvavA mATe ? tame vadhu jANo. "uddezamAM nisima IjheailanuM bayAna sahu sarjakonI AtmavANI jevuM che. kAgaLane kore mUkI naMdigrAmanI dharatI kheDavAnuM mAthe lIdhuM tyArathI A haLa hAMkavuM keTaluM kaThina che teno khyAla AvI gayo. mAlikanI maherabAnI ke TakI zakyAM ne vaLI kAMIka jIva jevuM ugADI zakyAM. emAM mArA karatAM izAno phALo ghaNobadho vadhAre. mAro to verAgIno jIva eTale jahannamamAM jAya AvI mAyAjALa kahI dhULa khaMkherI cAlato thAuM. paNa vaLI javAbadArInuM bhAna jagADe eTale bathoDAM lauM. aMdara sAdhu ne sipAI vacce je saMgrAma cAlu che e kone kahuM? javA do. IjhakialanuM manomaMthana ApaNA bauddhakone gaLe Utaraze ? meghANIne A jaMgamAM pUrA UtaratA meM joyA che. setubaMdha 185 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlo, 'uddeza'nA e ja aMkamAM 'lalitA sahasranAma' para najara pheravI haze. 'viSNusahasra nAma'nuM thayuM eTaluM moTuM thothuM thAya ema che. ghaNuM badhuM paDyuM che. koI hirano lAla ke haiyAphUTyo Avaze e dhULa khaMkherI dhAna jevuM karI Apaze. Ama to vahetI gaMgAmAM nAhyA eTaluM puNya che. tamArI tabiyata sArI che. (hamaNAM). 'sArI haze' ne badale 'che'nI ja chApa pADI dIdhI. khudAtAlA ene maMjUra kare. gAlibanI yAda : 'kismata bUrI sahI pe tabIata bUrI nahI, hai zukra kI jagaha ke zikAyata nahI mujhe.' caMdrakaLAbahenane vaMdana. 186 makaranda setubaMdha Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (122) makarandrabhAI, 'uddeza'mAMnuM lalitA sa.nA. nuM tamAruM purovacana' saraLa, sarasa rIte marma pragaTa karI Ape che. vANIno vistAra vaikharIthI parA sudhIno che e vAta temAM saheje vaNAI gaI che. to paNa, viSNusahasranAma, zivasahasranAma, devIsahasranAma, jinasahasranAma evI paraMparA cAlI che. ane temAM seMkaDo zabdonA tANIkheMcIne artha karAyA che temAM bhArobhAra prazasti ane gatAnugatika zraddhAnuM tattva, yAMtrikatA mULa bhAvanAne bhUMsavAnuM kare che. jo ke A to kAMThe UbhIne jonAranI chApa che, mAMhI paDIne mahAsukha mANanAranI nahIM. setubaMdha hamaNAM ja rAjendra zukla taddana aNadhAryA DokAI gayA- eka zera saMbhaLAvyo te kAMIka AvA arthano hato : tuM bhItaranA giranAranI guphA, khINo, kaMdarA DhUMDhyA kara : kyAMka koI dhUNo dhakhato haze. ha. bhAyANInA namaskAra 25-8-97 187 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (123) 31-9-97 naMdigrAma AtmIya bhAI, bharatabhAIe ApaNA patronI jheroksa karAvI mokalI ApI che. kyAMka zabdo UThyA nathI te mULa sAthe sarakhAvI jovA paDaze ema lakhe che. himAMzIbahena sAthe vAta thaI, eNe saMpAdana karavAnuM svIkAryuM che. have ApaNe bhAge tyAre setubaMdha'no konTekTa ApavAnuM ja rahyuM. mAre to napho harinA nAmano. hamaNAM sArA evA divaso kAmakAjamAM gayA, tamane samAcAra maLyA haze ke gujarAta sAhitya akAdamIe mAruM sanmAna karavAnuM nakkI karyuM che, mUrdhanya sAhityakAra tarIke. ApaNe to Ave teno Adara karavAnuM ane AghanI AzA nahIM, evuM rAkhyuM che. sanmAnanI hA lakhI nAkhI. paNa sabhA-samAraMbha mAre mATe zakya nathI e jaNAvyuM che. mUrdhanya eTale zuM? A vicAraNA cAlI ane e viSe eka lAMbo lekha lakhyo. tamane vaMcAvavAnuM ane salAha-sUcana meLavavAnuM mana che. mane thAya che ke sanmAna prasaMge A lekha pratyuttara tarIke pragaTa karuM. agAuthI pAMca so nakala chapAvavA dhAruM chuM. lekhanuM mathALuM bAMdhyuM : "siddha sArasvatone pagale', peTA-mathALu arjuna bhagatanI paMkti : "zabada meM jinakuM khabara paDI.' mahAdevabhAIe arjuna bhagatanI vANI'nuM saMpAdana karyuM che. e raNachoDanA ziSya, nirAMta paraMparAnA. ghaNA vakhata pahelAM vAMcelI enI bhajana paMktio yAda che. 'naMdigrAmamAM eka navo pravAha vahI Avyo. gAyane kendramAM rAkhI gopuranI yojanA amalamAM mUkI. e viSe chApAmAM kadAca vAMcyuM haze. pelI bIja mAvaDI' vALI kahevata badhAne bahu ja gamI. sarvodaya kAryakartAoe javAbadArI upADI che eTale amArA para khAsa bhAra nathI. be zibiromAM paMdareka mitroe bhAga lIdho. meM 'govidyA' viSe gadya-padyamAM vidyA pAThe evuM lakhI ApyuM. ekasela inDa.vALA kAntisenabhAI pAse vaijJAnika temaja Arthika pAsAMne AvarI letI daSTi che : yojaka paNa evA ja kuzaLa. ahIM prayoga saphaLa thAya to kheDUne jamIna para sthira kare ne samRddha paNa kare evI dizA khUle evuM che. 188 setubaMdha Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grAmapradezamAM kArya karatA mitronA anubhavo ane ciMtana-manana jANavA maLyAM. AmAM paNa "Age Age gorakha jAge' evuM rAkhyuM che. tamane "gorakhavANI" upayogI thaI haze. pelA "bhadaMta' viSe pachI zabda kalpadruma'mAM joyuM. emAM "bhadaMta' zabda ja apanAvyo che ne artha Apyo che : "bhandate iti, bhadi kalyANa-saugatAdibuddha vagere. mArI kyAMka bhUla thatI hoya to e para cheko mUkI dezo ne DahApaNa daragujara karazo. hA, vacce jarA invekzanaDuM thaI AveluM paNa have sAruM che. tamArI tabiyata sArI ja haze. candrakaLAbahenane vaMdana. izA sneha-vaMdanA pAThave che. avakAze lakhazo. tamAro makaranda mArA sAhityika lekhono saMgraha "dhummasane pele pAra' pUpha-vAcana mATe AvI gayo. vinoda pUpha jue che. setubaMdha 189 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (124) tA. 4-10-97 makarandabhAI, tamAro 31/9no patra Aje maLyo. TapAlakhAtAmAM sudhAro thato lAge che, muMbaIno patra hamaNAM mane sAta divase maLyo hato ! tamArA 31/8nA patrano hajI paNa uttara na ApyAnuM manamAM khaTakyA karatuM hatuM, tyAM to bIjo patra maLyo. Aje ghaNo avakAza maLyo che eTale tethI ja lakhavA beTho chuM. tamArA A patramAM be traNa baDI khuzInA samAcAra che. khinnakara ghaTanAo ane samAcAronI vacce prasannakara paNa banatI - hoya che, hoya che, paNa keTalIka vAra ApaNI jANabahAra rahe che. gujarAta sAhitya akAdamIe tamAruM saMmAna karavAnuM TharAvyuM tethI mAro paNa "ahaM svalpa poSAyo : huM be traNa varasathI bhalAmaNa karato hato. tame svIkAra karyo tethI rAjI thayo. AvI bAbatamAM tamArI niHspRhatA ane vivekadaSTi svabhAvasahaja hoIne tamAro pratyuttara badhI rIte ucita ja hovAno. mAre emAM kazuM jovAnuM-kahevAnuM na hoya- hA, jANavAnuM, saMto-bhaktonAM vacanonA uttara-pUMbhaDAnA lasarakA, AsvAdavAnuM jarUra thAya. bIjA AnaMdanA samAcAra tame tyAMnA lokakAryamAM "gopuranI yojanA amalamAM mUkI che. bhASA, sAhitya, kalA, AcAra-saMskAra - A badhAmAM lokapravAhamAMthI ApaNA- "ucca', "bhadra' je kahIe te- vargane poSaNa maLatuM rahe to ja tenuM caitanya sateja rahe - AvI ApalenI ApaNI yugo jUnI paraMparA che, ane jayAre jayAre e saMbaMdha khakhaDI gayo che, tyAre tyAre saMskAraparaMparAmAM hAsano-kaLiyuga'no ochAyo paDyo che. tamane, kuMdanikAbahenane abhinaMdana. ghaTatI jANakArIno lAbha maLyAthI te pravRtti jarUra phUlazephAlaze. tame baMne patromAM zabdaprayoganA marma vize tamane vicAra AvyA te TapakAvyA che. te vize TUMkamAM : "bhadra te' rAmAyaNamAM aneka saMdarbhomAM vaktAnA vAkyane toDIne vacce Ave che, eTale te eka "khammA tane, tamane' e prakAranI zubhAziSavAcI rUDhokti hovA bAbata kazI zaMkA nathI. hA, koI saMdarbhamAM te 190 setubaMdha Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparAMta vizeSa saMketa prasaMgAnusAra hoya paNa. lokomAM je "laukika vyutpattio', ajJAnathI, vinoda ke ramata khAtara pracalita bane che - "Tapa daIne AlI jAya te TapAlI', "bhaya trIjo te bhatrIjo", "mAzI-mA jevI te mAzI", "bAne pALe te bApA' tenI to TheTha upaniSado, yAska ane purANo vageremAM aDhaLaka sAmagrI paDI che. "bauddho ne utArI pADavA te uparathI "buddha, jainone utArI pADavA - kezaloca' karAve te uparathI 'lucco vagere folk-elymology nA pradezamAM Ave. uparaTapakenA uccArasAmya ane lokapracalita mAnyatAne AdhAre zabdanA mULano temAM bhaLato khulAso ApI devAya. dhvaniparivartana ane arthaparivartananI aitihAsika sAmagrI ane dRSTithI te samarthita na hoya. hA, tame jema kathAomAM aMgata rIte UMDo marma hovAnuM juo cho - batAvo cho, tethI AjanA vAcakabhAvaka-jijJAsune navI rIte jovAno lAbha thAya kharo. InvekzananI asara tamane thaI ane have mukta thayA che tethI salAha ApavAnuM mana thAya che ke ghaTatI sAvacetI rAkhazo - A grade security ! lekhasaMgraha chapAI rahevA Avyo che te paNa sArA samAcAra che. tamArAM lakhANo saMgrahastha thatAM rahevA joIe. temAMthI aMgata anubhavanA sparzavALo ghaNo mAlamasAlo maLato rahe. have mAruM purANa. tame pahelethI mane "AtmIya saMbodhane navAjayo che, mArAthI pAchA kema paDAya ? patra lakhavAnuM mulatavI rAkhato hato, kema ke ghaNuM taratamAM pAra pADavAnuM hatuM, ane te pachI nirAMte patra lakhavAno AnaMda mANI zakAya, kahevAnuM sarakhI rIte kahevAya. atyAre huM goLano masamoTo gAMgaDo UMcakI cAlavAnuM karanAra makoDAnI hAramAM chuM. eka sAthe sAtaATha pustako - chapAya-keTalAMkamAM "iTeliksa', "DAyAkriTika' cihno, bolDa, romananI sAthe nAgarI, badhuM eka ja paMktimAM Ave evI Tekanikala sAmagrI eTale chApanAranuM tela nIkaLe ane satata pAchaLa na paDIe to bhUlo ghaNI rahI, arthano anartha thAya ane bedarakArIno apajaza kapALe coTe. chevaTe traNa pAra paDyAM, cothuM aThavADiyAmAM ane "anusaMdhAna'no 10mo aMka paNa Aje prakAzita thaI gayo. traNa saMzodhakonA mahattvanA pustakanA prakAzanamAM, saMzodhanamAM sahAyanI dRSTie ane Arthika prabaMdha karavAmAM meM rasa lIdho tethI te paNa aThavADiyAmAM prakAzita setubaMdha 191 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- thaI jaze. 10mIe cArapAMca pustakanuM 'vimocana' rAkhyuM che - saunI sAthe vahu paNa joDAI gaI evo AkSepa vahorIne paNa. cAlu vidyAkAryano vidyArasikone e bahAne paricaya maLe. lobhane thobha nathI. bAkI keTaluMka kAma hajI adhUruM che- aradhuM chapAya che, aradhuM taiyAra karIne ApavAnuM che. te mATe ekAda varasa to ApavuM ja paDaze; atyAre ArogyanA graho avaLA cAle che. tamArAM satkarmoe - jIvanakArya ane snehapUrNa svabhAvane prabhAve to kharuM ja sanniSTha ane bhaktibhAvI sahAyako tamAro bojo haLavo kare ja evA che ke 'ekalA cAlo'nuM raTaNa ja karavuM paDe. jora karyuM eTale che. mArA viSayo 'dohagItikoza-caryAgItikoza'nI nakala bharatabhAIne kahIne tamane pahoMcADavAnuM goThavuM chuM. 'bArakharakakka' TapAlathI mokalIza- 'anusaMdhAna' - 10 paNa. kuMdanikAbahenane namaskAra. caMdrakaLAnuM umara pramANe ThIka cAle che. gharano badho bhAra e saMbhALe che. muMbaIthI utpala saparivAra divALImAM aThavADiyuM sAthe rahevA AvanAra che. bhAI sureza dalAle prosTeTanuM oNparezana karAvyuM ane have thoDA divasamAM haratApharatA thaze. 192 ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) amadAvAda tA. 13-11-97 makarandabhAI, kuMdanikAbahene samAcAra ApyA hatA ke vacce tamAruM svAthya narama thaI gayuM hatuM, paNa have ThIka che. saMmAna prasaMgenuM tamAruM vaktavya samucita ja hovAnuM- mAre emAM zuM jovAnuM hoya? samayasara taiyAra thaI gayuM e ThIka thayuM. sAcA kavi jIvanuM, bhajananA jIvanuM, alaranA ArAdhakanuM, sAdhakanuM, premano pyAlo pInAra ne pAnAranuM saMmAna thaI rahyuM che eno anero AnaMda che. A badhI dhamAla vacce svAcya na bagaDe enI ghaTatI saMbhALa rAkhazo. . ha. bhAyANInA namaskAra 1. gujarAta sAhitya akAdamI dvArA 1997no "sAhitya gaurava puraskAra makaraMda davene arpaNa thayelo, te prasaMgano nirdeza che. vaktavya mATe juo pariziSTa. setubaMdha 193 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (126) AtmIya bhAI, tamArA 13-11-97nA patrano javAba cheka Aje lakhavA beTho chuM. 75muM nirvighne patI gayuM eno saMtoSa. peluM vaktavya vAMcavAmAM AvyuM haze. ApaNe tyAM chApabhUlo na hoya to ja navAi. utAvaLe thayuM paNa samaya sacavAI gayo. mitronA premanuM mojuM manane bhIMjavI gayuM. A dRzya, martya jagatamAM bIjI koI kamANI haze ke nahIM paNa prema-padAratha to mahA mUlyavAna che; amRte ya kyAMka ochuM aMkAya ema lAge che. hamaNAM ja vAMcyuM ke maphata ojhAnuM avasAna thayuM. ane thoDA samaya pahelAM ja ApaNA gharanI osarImAM ame beThaka jamAvI hatI. 'kaviloka'mAM emaNe lakheluM smaraNa vAMcyuM. eka sAdhurAma kahetA : 194 'calAcalI ke khela meM 5-1-'98 naMdigrAma bhalAbhalI kara le !' ATalI sAdI vAta samajAI jAya to eTalI 'mArA mArI' aTake. paNa moTA bhAganA mANaso prakRtinA mAryA paravaza banIne kheMcAI jatA hoya tyAM mAraphADa aTake zI rIte ? ApaNe bhAge AvyuM eTaluM vaheMcI-kAravI ravanA thaI javuM. avAra-navAra tamArA 'carcApado'nA caMkramaNa para AMTA-pherA mAruM chuM. saMskRtahovAthI artha samajavAmAM saheluM paDe che. 'yaH bhAvayati manaH bhAvanAbhiH saH paraM sAdhati kAryam' iti alam. mArA mitra indubhAI zAha hamaNAM kAzI jaI AvyA. zrI vrajavallabha dvivedIne maLyA hatA. e gujarAtamAM AvavAnA che ne naMdigrAma Avaze evI vAta thaI hatI. mULa e gujarAtI paNa zrI gopInAtha kavirAje temane rokI pADyA. kavirAja mahAvidvAna paNa guru gaMdhabAbAnA 'vijJAna'mAM kyAMka thApa khAI gayA lAge che. AvuM kema banatuM haze ? A pRthvInI dhULa ane dhULanA mahimAne bahu AdarathI jALavavAM jevAM che. bhAI, AnI avagaNanA thatI kyAMka jouM chuM tyAre adhyAtmanA mArka kapAI jAya che. cAlo, hira icchA. setubaMdha Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamArI tabiyata sArI ja haze. kaphanI takalIpha nahIM ja hoya. bAkI kAmano bojo to dariyAnAM mojAM jevo, zvAsa-samaMdara sAthe. avakAze lakhazo. izA vaMdana pAThave che. candrakaLA bahenane praNAma. tamAro makaranda setubaMdha 195 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (127) muMbaI tA. 1 -2-98 mahAnubhAva makarandabhAI, ("samakAlIna'nA saujanyathI) ApaNI vAtacItamAM meM je kAlIne lagatA, Comic image vALA muktakano nirdeza karyo hato, te nIce pramANe che : zikhaMDe khaMDedu: zazi--dinakarI karNayugale gale hArastArAstaralamuDacadaM ca kucayoH | taDitu-kAMcI-saMdhyA-sicaya-rucirA kAli tadaya tavAkalpaH kalpa-vyuparama-vidheyo vijayate || zikhaMDe lase iMduno khaMDa, ne karNayugale zazIsUrya, kaMThe slare hAra tAraka taNo, stana pare tarala prahamALa, vidyutanI kAMcI, saMdhyA kasuMboaho ! kAlI ! kalpAMtakALe grahI te kazI navya ne bhavya nepaththasajjA ! ('tripuTI'mAM prakAzita) tamane daMtayajJa pachI svargasukha maLyuM haze- svAno yata | kaNInA viprayogathI have sukhano saMyoga thayo haze. kavie kahyuM che ke loko jene sukha mAne che te to che mAtra duHkhano abhAva. bIjA be ma.bhA.majAmAM che. ma.bhA. ha. bhAyANInA namaskAra 196, setubaMdha Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (128) amadAvAda tA. 1 -3-98 makarandabhAI, muMbaImAM maLyAno "camatkAra' yAda rahI jaze. "samakAlIna'mAM tamArI mulAkAtamAM tamane thayelI vAraMvAra koI "adazya tattvanI kRpA ane "camatkAra'nA anubhavonI ane tamArA vikAsa-ghaDataranI muktapaNe tame vAta karI che. ApaNI vacce paNa e vize keTalIka vAta thayelI. eka bAju e vAstavika hovAnuM pramANa saMzayAtmA avagaNI zake tema nathI, to bIjI bAju ajJAna ane aMdhazraddhA vagara viveke camatkAra para AsthA rAkhatI rahe ane vicArapUrvakanA svapuruSArthathI paristhiti badalavA sakriya na bane - AmAM paraMparAno paNa ghaNo moTo phALo che. ane atyAre aneka kAraNe saMkucita saMpradAyitA ane bAhyAcAra upara ja AdhAra rAkhatA karmakAMDa ghaNA prabaLa banyA che tyAre A ciMtAno viSaya che. "samakAlIna' vALA paNa dharma, zraddhA, AdhyAtmika AsthA, yogamArga, bhaktibhAvanA e badhuM tUta che, evI saMkucita buddhivAdIonI carcAne cagAve che - mithyA vAdavivAdamAM rasa dharAvatA vAcakonI rucine vaza thaIne ane vecANa vadhAravA para mITa mAMDIne. jo ke te sAthe tamArA jevAnI mulAkAta ane keTaluMka vicArapreraka, sAhityaniSThAvALuM lakhANa paNa prakAzita kare che. prazna haMmezanI jema keTaluM, kyAM alipta rahevuM, kyAM saMDovAvuM (manathI paNa) e satata raheto hoya che. muMbaImAM chellA dasabAra divasa aNadhAryuM mAruM lohInuM dabANa ghaNuM UMcuM thaI gayuM. cakkara AvyA. tarata DaoNkTarane batAvI upacAra zarU karyA. have sudhAro che. e kAraNe tema ja bIjA kAraNe hajI azakti che - paga UchInA lIdhA hoya evuM lAge che. paNa hurti vadhatI jAya che bahAra nathI nIkaLato. paNa have lekhanavAcana pahelAMnI jema karI zakuM chuM. traNacAra pustako thoDA samayamAM, chapAI rahyAM che te prakAzita thaze. saMzodhakone maLavAnuM ane temanA kAmamAM sahAyabhUta thavAnuM paNa cAle che. tamAruM svAthya jaLavAtuM haze, ane cAlu kazI takalIpha nahIM hoya. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 197 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka apabhraMza muktaka (mArA saMgrahamAM anuvAda Apela che) (dohAchaMda che) : mahu mahu itti bhaNaMtayo, vaccaI kAlu jaNassa to-vi na deu jaNadaNau, gopari hoI maNassa It madu madhu ( mAruM mAruM) karatAM lokono samaya vIte che. to paNa (maduma) janArdana-deva mana samakSa pratyakSa thatA nathI. AmAM madu maTTu upara zleSa che : (1) mahuM mahuM =mAruM mAruM, (2) madu madu = madhumatha, madhumathana, viSNu bhagavAna. 198 setubaMdha Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (129) 31-3-98 naMdigrAma AtmIya bhAI, bhAI pIyUSa paMDyAe samAcAra ApyA ke tamArI tabIata sArI nathI. bharatabhAI ane hemaMta desAI dvArA khabara meLavavA phona karyo. have sAruM che ne gharamAM haropharo cho e jANI naciMta thayo. prArthanA karuM chuM ke jaladI sAjA-tAjA thaI pUra-bahAra viharo. mArI daMtakathAmAM hajI thoDuM daMta-zULa bAkI che. eno upAya cAle che. ApaNe muMbaI maLyA eno AnaMda vAgoLuM chuM, mAruM pustaka "dhummasane pele pAra' tamane thoDA divasomAM maLaze. vakhata maLe tyAre najara nAkhI jazo. tamArAthI Aja lagaNa chAnuM rAkheluM arpaNa khUluM paDaze. candrakaLAbahenane vaMdana. izA snehavaMdana pAThave che. tabIata jALavazo. makaranda setubaMdha 199 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 (130) makarandabhAI, tamArI prasAdI mane maLI rahI che e khuzIsamAcAra maLyA. tamAro daMtayajJa hajI pUro nathI thayo. jaino kahe che tema hajI ene lagatAM thoDAMka karma 'khapAvavAM' bAkI haze ! mArI ghaNIkharI dADho ane moTA bhAganAM dAMta aradhA aradhAM tUTI gayAM che, paNa daMtamedha karAvavA tenA RtvijathI hajI to huM bacyo chuM - dukhAvo thato nathI, ane kaThaNa na hoya evuM cavAya che. A sadbhAgya jeTaluM Take teTaluM kharuM. tabiyata sudharI rahI che. bI.pI.nI TIkaDI roja gaLuM chuM tethI aMkuzamAM che. cAlu khorAka levAya che. hAlatAMcAlatAM gabaDavAno Dara ocho thayo che. hajI khADATekarA jokhamI che, paNa ahIM AvyA pachI saMzodhanakAma cAreka kalAka cAle che. thAka nathI lAgato. gaI kAle ahIM pradyumnasUrijI che temane maLavA javA pahelIvAra bahAra nIkaLyo, ane thoDoka AtmavizvAsa vadhyo. Teko ke lAkaDI rAkhavI paDaze evo Dara manamAM hato, te rAkhavA nahIM paDe ema lAge che. 11mI mee muMbaI jaIe chIe-traNeka aThavADiyA mATe. caMdrakaLA majAmAM che. kuMdanikAbahenane yAda. amadAvAda tA. 4-48 ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (131) amadAvAda tA. 29-4-98 makarandabhAI, gaI kAle bharatabhAI dhummasa...." ApI gayA. tamArI ciMtAjanaka banI gayelI tabiyatanI vigato ApI ane te sAthe tame have bolavAmAM saMyama jALavo cho- lagabhaga maunavrata pALo cho- tethI svAthya sudharyuM hovAnI paNa vAta karI. tame koInI paNa sAthe sAva sAmAnya vAta karo tyAre paNa vaikharI mAtra vaikharI na rahe ane manamAM pragaTatAM vividha sAhacaryo tenI sAthe vaNAtAM rokI na zako tethI mAnasika parizrama jAye-ajANye anivArya bane. eTale bolavA pUrato vAksayama have hitakara che - paraMtu meM tabiyata hajI pUratI bagADI na hovAthI, mAruM bolavAnuM - saMzodhananI vAta hoya tyAre to vizeSapahelAM jevuM ane jeTaluM hajI dhArAvAhika hoya che ane temAM hajI sudhAro karI zakAyo nathI. pustaka vAMcavuM zarU karyuM che, "AmaMDa blaoNsajha' vize tame prAstAvika vaktavyamAM je varNana ApyuM che- badAmanI maMjarInuM- tenI sAthe meM mokalelI 'taraMgavatI'mAM pAdalipta kareluM saptaparNanAM puSponuM varNana sarakhAvavA jevuM chetemAM paNa kavidaSTino sparza che- tame joI jajo. huM pramANamAM sAjo sAro thato jAuM chuM. zIlacaMdrasUrijI navasArI pahoMcI gayAnA samAcAra maLyA. tamane maLavAnA che ja. kuMdanikAbahena kuzaLa haze. ha. bhAyANInA namaskAra tamArI arpaNanI kAvyapaMktioe ane hAthe lakhela paMktioe mArI mUDInI samRddhi vadhArI che. 1. dhummasane pele pAra' - makaraMda daveno lekhasaMgraha. prakA, navabhArata, 1998 2. "tejasvinI tapaHpUtA, rasathI ye bharI bharI gurjarI kuMjamAM sohe, vallabhI garavI girA AtmIya bhAI harivallabha bhAyANIne. setubaMdha 201 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (132) amadAvAda tA. 1-5-98 makarandabhAI, dhummasane pele pAra'nA lekhomAM tame kavitAnA dezamAM ramaNabhramaNa karatAM karatAM ghaNA kavionI kavitAnuM navanIta vAcakone hAthavaguM karI ApyuM che athavA to kavi-sAhityakAro sAthe vAcakanI mulAkAta goThavI ApI che - temAM siddhasaMta-bhakto, gajhalakAro ne urdU zAyaro, duhAgiro, ravIMdranAthathI mAMDIne dezI videzI kavio, manISIo ane vicArako - badhA upasthita che. tamArI samanvayadaSTi-ekavAkyatA, saMvAditA, bhedamAM abheda jovAbatAvavAnI prajJA kazA bojA vinA ekasUtratA, sAdhe che - jo ke chaeka dasakAthI huM viziSTa'ne jovA-pakaDavAnA cIle cAlato rahyo hovAthI vedaupaniSadathI mAMDIne ravisAheba, dAsI jIvaNa ke kabIrane bhaMgIbhede eka ja kahevAnuM che, athavA to yaugika AdhyAtmika/sAhityika anubhUtinI sImAo bheLaseLa che. "eka sat vimA bahudhA vadaMti' athavA to "rucInAM vaicitryAd." bheda-abhedano virodha buddhinI nIpaja che evo vicArapakSa ke valaNa ghaNI bAbatamAM mane svIkArya banatuM nathI. paNa vizALa vAcakavarga aneka virodhI sUronA kolAhalamAM eka ja saMvAdI sUra rahyo hovAnuM jANatA-samajatA gUMcavaNamAMthI nIkaLI jAya che. ane vAraMvAra tame saMskRtinA AkhA paTa para pharI vaLo cho. e paNa, lekhonI moTI (dhorI?) nasa che. vAMcatAM je be cAra samAna saMdarbho yAda AvyA te noMdhuM chuM : 1. "ravi ravi karatAM re rajanI nahIM maTe re' (akho) "maha mahuM karatAM ( mAruM mAruM karatAM) jIvana vIte paNa "mahumahu (madhumathana, bhagavAna) anubhava gocara na thAya. (AnaMdavardhanamAM uddhata). "rasa svazabdasAdhya nathI' (AnaMdavardhana). 2. "mADhu hatAM te halI viyAM, pANA ja viyA riyA' iha ramiyAM, Iha bhamiyA' e prAkRta muktaka. (mAro anuvAda : "ahIM bhamyAM, ahIM ramyAM saMgamAM, ahIM khIjayAM, ahIM rIjhayAM- mAtra pradezo rahyA, jano sau vahyA'). setubaMdha 202 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. kAnUnuM darzana. Yoga Freedom and immortality (miracA eliyADa 'na hanyate' vALA jo bhUlato na houM to)nA prAstAvikamAM ja lekhake kahyuM che ke jIvana prayojanahIna, arthahIna anubhavAya che tevI Iscentialists nI dRSTi sImita che : bhAratIya dArzaniko ethI AgaLa gayA che ane arthahInanI pele pAra rahelo sthAyI artha emaNe cIMdhyo che-- 'dhummasane pele pAra'. chevaTe bhASAzAstrano Tahuko : ApaNI uccAraNItamAM makArane bevaDAvavAnuM valaNa che - bhAra ke utkaTatA batAvavI na hoya tyAM paNa : gammata, himmata, kimmata, khammAM, dhummasa, tammara, jhummara, kammara, cammara. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 203 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (133) muMbaI 175-98 makarandabhAI, hAla zarIre-mane svasthatA che ? mulAkAto, vAcana-lekhana upara, zarIra-mananI AcAranI maryAdAmAM, aMkuza barAbara rakhAya che ? ame 11/5 thI ahIM rahevA AvI gayAM chIe. mAruM svAthya pahelAM karatAM ghaNuM sudharyuM che. bhAI sureze "patra puSpa" nI nakala tamane na mokalI hoya to mane jaNAvazo. jo maLI hoya to mojamAM ho tyAre tenA para najara nAkhI jajo, ane bhAgavatanA kRSNa carita ane stotro vize tamArAM mArmika TIkA TippaNa mokalazo. kuMdanikAbahena kuzaLa haze. ha. bhAyANInA namaskAra 1. "patra puSpa le. harivallabha bhAyANI, Imeja, kRSNabhaktiparaka stotro vagere. 204 setubaMdha Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ setubaMdha (134) makarandrabhAI, zAstrIya rAgo, bhajano, lokagIto va. nI ghaNI keseTa bhegI thayelI, paNa keTalAya vakhatathI nirAMte sAMbhaLavAno manoyoga goThavAto na hato. ahIM e lAga maLyo che. A lakhuM chuM te to tamAruM dhyAna vanarAja bhATiyAe bhagavadgItAnA pasaMda karelA zloka saMgItabaddha rIte rajU karyA che tenI eka kalAkanI be keseTa tarapha kheMcavA mATe. jo tame te sAMbhaLI na hoya to huM ahIMthI mokalAvuM. Music Today vaDe prakAzita thaI che. mane eka mitre eMzImuM ahIM UjavyuM tyAre bheTa ApI hatI, paNa cheka Aje te sAMbhaLavAno yoga Avyo. saMgIta ane kaMTha mULanA bhAvane anurUpa che, ane zlokonA marmane uThAva Ape che. muMbaI tA. 20598 ha. bhAyANInA namaskAra 205 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (135) 27 me '98 naMdigrAma AtmIya bhAI, muMbaI pahoMcI gayA ? tyAre to tabiyata caMgI. A kALajhALa garamI loDhAneya gALI nAkhe tyAre bicAruM kaphaDuM zI visAtamAM? tamatamAre "gokulano AIskrIma jhApaTajo. mAruM A patAkaDuM ja mArI tabiyatanA vA-vaDa pharakAvaze. mahemAno-mulAkAtIono pravAha vadhatI mAyAe, sAcavIne cAluM chuM. eka muktaka (joDakaNuM) Aje savAramAM.... kAMI nA khoto AvI maLe to e vaLI pAchuM jIvato ho to. patra-puSpa nathI maLyuM. ApaNA patronuM himAMzInA hAthamAM. tamane e lakhaze. niraMjana rAjayaguru AvI gayA. zIlacandrasUri AvatI 10mIe ahIM Avaze. "gopuramnA mitro bheLA thayA che, vacce yAda rAkhavA jevI vAto thAya che. paNa e badhuM vahetI havAne havAle. makarandra 206 setubaMdha Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (136) amadAvAda tA. 3-6-98 makarandabhAI, patranI pratIkSA hatI. svastha cho, jANI nizcita. huM zarIrathI to sAro thaI rahyo chuM - azakti ghaTI che. paNa mana asvastha rahe che. UMDe UMDe vyApaka viSAda. AvA viSAdanuM AkramaNa pahelI ja vAra thayuM che. pravRttio eTale ke lekhana-saMzodhana-vAcana to cAlyA ja kare che. haLavAbhaLavAnuM, carcAo karavAnuM ema ja cAle che. bahArathI kazo pharaka paDyo nathI. paNa badhAnI vyarthatA satata DokAya che. rAjakAraNa, samAja, zikSaNa, sAhitya, madhyamavargIya bhogavilAsamAM racIpacI raheNIkaraNI, "AsurI baLonI vadhatI jatI bolabAlA- AvuM badhuM atyAre to thoDIka paNa AsapAsa najara pheravanArane vagara prayAse AMkhamAM athaDAya. to bIjI bAju, svArthanI kazI ciMtA karyA vinA, pIDa parAI jANanAra paNa nAnAM nAnAM jUthomAM sarvatra che ja. ane mAnavIya-AdhyAtmika AcAravicAra sevanArAnI khoTa nathI- ema buddhithI huM samajuM chuM. paNa rojabaroja je badhuM athaDAyA kare che, tethI "A badhuM zuM kAma ? zA mATe ? aMtima artha zo ? kaI dizA?' evo avAja UDyA kare che. svAthya DhIluM paDyuM, AvajA aTakI gaI, mAtra tenA ja pariNAmalekhe A ghaTAvI zakAya tema nathI. huM badhI vastumAM ochovadhato rasa laI zakato, tenI jagyAe Withdrawal nI manodazA prabhAvaka banavA lAgI che. A viSanA mAraNa tarIke tamArI pAse je noLavela che, te mArI pAse nathI. nAbhinaMdati na draSTi na zocati na kAMkSati- duHkheDUbuddhignamanA sukheSa vigataspRha - e badhuM kaMThastha che, paNa "zA mATe evo avAja saMbhaLAto rahe che. eve vakhate, kahone ke "divya preraNAthI, tame tamAruM muktaka mokalyuM : saghana che - ochAmAM ochA zabdomAM dAbI dAbIne artha bharyo che : eka muktakakavie kahyuM che : A suMdarImAM vidhAtAe dAbIdAbIne sauMdarya bharyuM che, tethI tenA, A kurula, jANe ke okaLI paDI hoya evo bhAsa karAve che - jIvatA hoIe to AvI maLe te kazuM paNa na khovuM : paNa badhA dArzanikone - bhaktone nahIM- je duritanA, aniSTanA tattva pajavyA che, tenuM samAdhAna to jAte ja TUMDhavuM rahyuM. 1. kula = vALanI laTa. setubaMdha 207 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gokuLanuM AskrIma ane hAphusa rojanA khANAno ahIM bhAga banI gayo che. "patra puSpa' mokalAvuM chuM. muMbaIthI 7mIe nIkaLIe chIe. te pachI zIlacaMdrajIne patra lakhIza. "kRSNakarNAmRta" have bahAra paDavuM joIe. manoja rAjayaguru, prameza gAMdhI tamArI pAsethI bhAtuM levA Ave che tenI vAta temanI sAthe thaI. utpalaparivAra majAmAM. ha. bhAyANInA namaskAra 208 setubaMdha Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ setubaMdha (137) makarandrabhAI, tame mArA para mokaleluM muktaka, jo tame bIje kaze prakAzita karavA mATe na mokalyuM hoya to huM 'kaviloka' para mokalI ApuM ? ha. bhAyANInA namaskAra amadAvAda tA. 4-6Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (138) AtmIya bhAI, pahelI ja vAra tamArA patramAM viSAda ane nirarthakatAnI chAyA paDI. tamane saveLA lakhavAno hato paNa mAre bhAge mAMdagI nahIM to mahemAnonAM mojAM UchaLatAM Ave che. atyAre poro che Full between two stormseTale hAtha caDyuM TapAliyuM laI lakhavA besI gayo chuM. ApaNe evA vAtAvaraNamAM jIvavAnuM AvyuM che ke viSAda na thAya ane nirarthakatA na lAge to ja navAI. sAttvika pravRttimAM paNa vighAtaka baLonuM ja caDI vAge che. ApaNA manamAM UThatA prazno : A badhuM zuM kAma ? zA mATe ? aMtima artha zo ? ApaNane with drawal tarapha laI jAya. e zaktino hrAsa karatI udAsInatA nahIM paNa vadhu zaktisaMpanna thavAnI zodha banI jAya to ? ApaNe zarIrathI jIrNa thatAM jaie e sAthe mana paNa DhIluM paDavA lAge tyAre ja aMdaranA pAtALa-jharAne pragaTa karavAnI veLA Ave che. kALI rAtamAM khaLakhaLa vahetuM jIvanadAyI jharaNuM. mArI to prArthanA che ke A viSAda, nirarthakatAnI lAgaNI AzIrvAda banI raho. 210 mane ghaNIvAra lAgyuM che ke manathI samajIe, buddhithI svIkArIe, duniyAnI rIta AvI ja che ne raheze tevuM samAdhAna karI laIe paNa tethI kAMTo jato nathI. 'yaha duniyA kAMTokA kheta, java laga jIvai taba laga ceta' e gorakhavANI cetavaNI sAthe paNa cetanA jagADatI nathI. e cetanA ApaNe jAte ja jagADavI rahI. jaisI dhUNI atIta kI, jaba dekho taba Aga.' aMgArA olavAya nahIM ne rAkha na vaLI jAya ApaNA prANAgni para. peluM muktaka jarA cakamaka cetAvI gayuM tethI AnaMda. e meM kyAMya mokalyuM nathI. cAlatI kalame tamane lakhI mokalyuM. 'kaviloka' ke tamane game tyAM mokalI Apazo. mArA manamAM to eka ja prArthanA ramyA kare che ke tamAro svAbhAvika AnaMdarasa chalakato rahe. tamArI saundarya-dRSTi A dhULa-rAkha-pApanA DhagalAne bhedI navAM, tAjAM kiraNo vINI lAve. eka bhajana : 17-jUna-'98 naMdigrAma dhULa kA DhagAmAM ye jyota jalata rai miTyo aMdhiyAro aMtara ko.' (riva) setubaMdha Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A patra maLaze tyAre tame ekadama tAjA thaI gayA hazo, baLabaLatA vaizAkhamAM khIlatA gulamahorI phUla jevA : "sabe bhallA mAsaDA, paNa vaisAha na tulla jo davi dIdhAM rUkhaDAM, tINa mAthaI phulla.' hA, munizrI zIlacandravijaya ziSyo sAthe AvI gayA. be divasa goThaDiyuM mANI-gAlaDiyuM gUDhAratha jaryuM.' koI vAra tame AvI caDazo evI AzA UMDe UMDe rAkhI beTho chuM. AvavA mATe A jarA korI jagyA eTale kahetAM saMkoca thAya. paNa AvyA pachI ANaMda paramANaMda. vanarAja bhATiyAnI keseTa ahIM hatI. izAe eka mitrane bheTa ApI. cAlo tyAre. zAkuntalanA chaThThA aMkanuM meTara ramaNabhAIne mokalI ApyuM. kuzaLatA icchuM chuM. makarandra setubaMdha 2 11 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (139) makaraMdabhAI, niraMjanAnI amIvarSA hamaNAM tamArA para avAranavAra thatI lAge che. 'uddeza'mAMnI racanA nakhazikha suMdara che - jaina prabaMdhomAM prayoga che JAmUtapUta. patarAnI DAbalI samucita pratIka-uddIpana vibhAva banI che. huM hamaNAM kRSNapAda, tellopAda va. nA dohAnI pAThazuddhimAM paDyo chuM. sAranAthanI saMsthA pAsethI zahidullAha ane bAgacInAM saMpAdanonI nakala meLavI che. prAthamika artha besAravAmAM paNa ghaNIvAra muzkelI lAge che- sahaja, svasaMvedana, samarasa, samasukha, paramArtha, parama--virama, amanavikAra, citta vagerenA paraspara saMbaMdha bAbata ghaNI dhUMdhaLAza lAgyA kare che. gUDhArtha ke AdhyAtmika arthane to aDakI zakuM tema nathI. TIkAkAranI pAse paNa bhraSTa pATha hovAthI te manamAnyo artha karato lAge che, ane ame kaoNlejakALamAM je slang vAparatA te vAparIne kahuM to ghaNIvAra te 'pheMkolojI' karato hovAnI chApa paDe che. to paNa atyAra sudhI saMpAdakoe je bhraSTa pAThano artha besAravAnI gaDamathala karI che, temAMthI keTalIka pAThazuddhine kAraNe bacI zakAya tema che. 212 amadAvAda tA. 19-698 mAruM svAsthya sudharatuM jAya che. sphUrti vadhI che, paNa hajI thoDuMka cAlatAM zvAsa caDe che. ekAda mAsamAM svAbhAvika gatisthiti thaze evI AzA che. zIlacaMdrasUrijI maLyA haze. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (140) 25-jUna-98 nanTigrAma AtmIya bhAI, tamane "niraMjanA' gamI tethI AnaMda. koIvAra thAya : Ano zuddha kavitA tarIke ja AsvAda lIdho hoya to khoTuM zuM? tyAM ja gorakhanI paMktio yAda Ave : 'aMjanamAMhI niraMjana dekhyA, tila mukha bheTyA tela, mUrati mAMhI amUrati parasyA, bhayA niraMtari khela. . A aMjanA-niraMjanA ane lakha-alakha puruSa pachI piMDe temaja brahmAMDe ramato thaI jAya, cetavistAra ne AnaMdamAtrA be-hada vadhI jAya, to UMDI DUbakI mAravAmAM khoTa nathI. khoTa e ja khoTuMne? maryamAM ja amarya. tame kRSNapAda saMgAthe viharo cho, jANI ati-AnaMda. rAhula sAMkRtyAyane tenA mULa pado ne hindI chAyA ApI che te joI? bAgacI ne zAhidullA sAthe te joI javA jevI che. tamArI pAse na hoya to jheroksa mokaluM. munijI maLI gayA. kRSNapAda viSe meM eka gIta lakhyuM che. tyAM zirISa paMDita gAya che. ene lakhuM chuM. phona karI, tamArI anukULatAe saMbhaLAvavA Avaze. makarandra setubaMdha 213 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (141) amadAvAda tA. 25-6-98 makarandabhAI, dasa paMdara divasamAM, varasAda moLo paDe pachI, joga thAya to mane paNa che ja ke tamArI sAthe ane zIlacaMdrasUrijI sAthe eka be divasanuM upaniSada goThavuM. hamaNAM, sAranAthathI kRSNapAdanA zahidullAha ane bAgacInAM saMpAdanonI jheroksa magAvI tene AdhAre tenI, tellopAda ane vinayazrInI gItaracanAonI pAThazuddhi pAchaLa lAgyo chuM. keTalIka gUMco ukalI jAya che. "uddeza'mAM prakAzita tamArI kavitA saMbaMdhe : jaina paraMparAgata mahAvIracaritra anusAra mahAvIre AgaLano bhAga DhAMkavA khabhe laTakAvela kapaDuM paNa aMte tyajI dIdhuM hatuM. ha, bhAyANInA namaskAra 1. "udeza' (mAsika), jUna 1998, taMtrI : ramaNalAla jozI. 214 " (agi, 4 hada, sAcI javA pAmI che setubaMdha Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (142) 2-10-98 naMdigrAma AtmIya bhAI, ghaNA divasothI meM tamane lakhyuM nathI paNa mArA kAna to tamArA samAcAra jANavA mATe tama bhaNI maMDAyelA ja hoya che. munizrI taraphathI khabara maLyA kare che ne ciMtA maTatI nathI. hamaNAM bhAI manoje khabara ApyA ke nabaLAI vadhI che ne khorAka paNa pravAhI ja laI zakAya che. dhIraja ane sahanazIlatAnI kasoTInA divaso che paNa tame pAra karI jazo evo vizvAsa che. ApaNuM maLavAnuM rahI gayuM. vadhumAM munizrI sAtheno meLApa paNa khoraMbhe paDyo. temanA ziSyo bImAra che. e paNa mAMdagInI pakaDamAMthI hamaNAM jarA mukta thayA che. "anusaMdhAnamAM AveluM tama baMne dvArA saMpAdita "mAtRkAprakaraNa" vAMcI tamArI sAthe goThaDI mAMDavAnuM mana che. jaladI sAjA-tAjA, haratA-pharatA thaI jAo ne pachI ArAmasaLaMga ne pUro ArAma karavA mATe naMdigrAma' Avo evI AzA rAkhI beTho chuM. mane manoje vAta karI ke hamaNAM to bhAI utpala mahinAmAM thoDA divaso AvI jAya che. lAMbI bimArI veLAe kuTuMbIjanonI paNa kasoTI thatI rahe che. AvA kaparA anubhavomAMthI pasAra thayo chuM ane prArthanA temaja manobaLanA AdhAre bahAra nIkaLI zakyo chuM. tamArI mATe paNa e davA-sAravAra uparAMtanuM anupAna banI raho. candrakaLAbahenanA mana para sAro evo bhAra raheto haze. ApaNe ahIM sAthe maLI utsava UjavIe ne saveLA A bhArane haLavA phUla divasomAM palaTAvI nAkhIe. mArAthI kAMI paNa thaI zake evuM hoya to jarUra lakhAvazo. izA vaMdana pAThave che. candrakaLAbahenane vaMdana. tamAro makaranda setubaMdha 2 15 WWW.jainelibrary.org Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (143) AtmIya bhAI, tame munizrI para lakhelo patra eka bhAI vaMcAvI gayA. tamArI tabIata sArI che, ne vadhu sArI thatI jAya che e jANI AnaMda. tame hamaNAM patra lakhavAnI utAvaLa na karazo. pUrepUro ArAma karajo. 'anusaMdhAna'no 12mo aMka maLyo. sarahanA kakkA vAMcI gayo. emAM sahajyAnI paribhASA che. paNa A kakkA pAchaLa enI koI saMyojanA, koI anusaMdhAna ke sAdhanAkrama che ke mAtra varNa pramANe AvyuM te lakhyuM che ? A vastu sarahanA dohA ane padonA ja abhyAsamAMthI tAravI hoya to eno kakko kharo paDe. ahIM kalpanAnA ghoDA kAma na Ape. mAruM mana A dizAmAM jAya che. paNa A zarIrano ghoDo aDiyala che. joIe, 'hari-icchA' 216 7-10-98 naMdigrAma munizrI to 'sUri' pada pachInI sAdhanA mATe ekAMta maunamAM UtarI gayA che. ApaNI 'bAMsUrI' sAdhanA cAlyA kare che. cAlo, ca.bahenane vaMdana. tabiyata jALavajo. makaranda setubaMdha Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (144) amadAvAda tA. 12-1098 makarandabhAI, patra maLyo. zubhecchAnuM bhAre baLa hovAnuM jANuM chuM. svAthyamAM sudhAro thaI rahyo che. mArA hRdayamAM paNa che ke eka divasa pUrI phurti sAthe naMdigrAma AvIne rahI zake. sAcI bhAvanA haze to siddhi kema nahIM maLe. munizrIne paNa A sAthe lakhuM chuM. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 217 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (145) amadAvAda tA. 6-11-98 makaraMdabhAI, gaI kAle rAjakoTa vALA narahara gaDhavI maLavA AvyA hatA DisembaramAM enA pitA nimitte Ayojita saMgoSThImAM bhAga levAnuM kahevA, tamane maLIne, pachI ahIM hasu yAjJikane maLIne, AvyA hatA. tamAre tyAM bharatabhAIne maLyAnuM ane tame mane yAda karyo hovAnuM paNa eNe kahyuM. eTale thayuM, tamane Aje lakhuM. mArI tabiyata sudharatI Ave che. gharamAM hajuM pharuM chuM. paNa paga nabaLA che. bahAra jaI zakAya teTalI zakti hajI nathI. khorAkanI ruci rahe che, paNa pramANa ochuM hoya che. thoDIka davA hajI cAlu che. lekhanavAcana sArI rIte cAle che. cAra-pAMca pustako pUrAM karIne chapAvAnuM kAma cAle che- mukhyatve prAkRta, apabhraMza ane saMskRtanA saMzodhana viSayaka, A pUruM karuM, pachI peluM pUruM karuM evI lAlasA che- keTalAMka varasathI ekaThI karelI sAmagrI, mAtra loTa ke luvo na rahe ane roTalI bane evA lobhe, upayogI bane evo prayAsa che. jo ke vadhu paDato parizrama na paDe tenI ghaTatI saMbhALa rAkhuM chuM. tamane kema rahe che ? mulAkAtIo to AvatA ja rahe. lekhanamAM zuM cAle che? kuMdanikAbahena majAmAM haze. munijIe pote valasADathI vihAra karI gayAnuM lakhyuM che. emane satsaMgano joga thayo. mAruM nAnI vayanAM saMsmaraNonuM pustaka - "te hi no divasaH.' thoDA divasamAM AvI jaze. meM tamane pahelAM mudrita "e cAturmAsI bhAgavatakathA-vALo lekha mokalyo hato tarata ja tamane mokalAvI ApIza. ha. bhAyANInA namaskAra 218 setubaMdha Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (146) 25-11-'98 naMdigrAma AtmIya bhAI, ghaNA divasothI tamane lakhavAnuM ghoLAyA kare che. Aje vahelI savAre besI ja gayo chuM, nahIM to vaLI jholo paDI javAnI bIka che. mahemAno ane mulAkAtI mitronI Avana-jAvana sArI vadhI gaI che. tabiyata sArIemanA puNyapratApe. tamArI gADI pATe caDhI gaI tethI AnaMda. hamaNAM I-spIDa pakaDatA nahIM. ApaNe hajI ghaNAM tIratha jAgatA karavAnAM che ne musApharI lAMbI che. eka tIrathanI vAratA mAMDuM. pramezabhAI pATaNa javAnA hatA. meM temane hemacandrane agnidAha ke samAdhi ApavAmAM AvI hoya te sthaLa khAsa joI AvavAnuM kaheluM. ghaNI mahenata pachI temane pIra makhadUmanI daragAha pAse ja A sthAna che ema jANavA maLyuM. daragAhanA mujAvare to eka kALI zilA batAvI, je makabarAnI aMdara ja hatI. phArasIthI bharapura urdUmAM A jagyAno itihAsa ApavAmAM Avyo che. temAM kyAMka ghaTanAnAM bIja sAthe daMtakathAo kevI rIte vaNAI jAya che teno namUno jovA maLe che. A sAthe hemacaMdra sAthe vaNAyelI daMtakathA-athavA muslima mAnyatA jeTalo bhAga jheroksa karI mokaluM chuM. pIra makhadUma ane hemacandranA samayane kyAMya meLa nathI paNa A jagyAno kabajo meLavavA prayatna thayo hoya evuM lAge che. bIjI bAbarI thAya evo sphoTaka padArtha che. koI jogI-jati, pIra-oliyA ke saMta-mahaMta AsapAsa maMtra-taMtranI jALa kevI rIte vaNAya che tenA dAkhalA paNa A pustikAmAM che. tamane rasa paDe to AnI jheroksa mokaluM. eka vicitra ghaTanA to e che ke eka juvAnamAM, nAma uttama, pIra makhadUmano Aveza Ave che. ene be-eka vAra maLarvAnuM thayuM che. A abhaNa hindu chokaro, je rIte phArasI maMtra bhaNe che ne bole che te AzcaryakAraka che. paNa tame pote A juo, sAMbhaLo, tapAso ne potAno nirNaya bAMdho e ja mAre mATe mahattvanuM che. e chokaro ahIM najIka vyArAmAM ja che. Avo joga khAya to navuM khAtuM khUle. setubaMdha 219 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka progrAma vicAryo che. tame vaidya prAgajIbhAInuM nAma sAMbhaLyuM haze. anubhavI, vRddha ane vaLI atirekathI mukta vaidyarAja che. te thoDA divaso naMdigrAma AvavAnA che. tyAre keTalAka mitro mATe upacAra goThavavAnuM nakkI karyuM che. AvatI 5 Dise. atyAre to dhArI rAkhI che. A 'svAsthya-AnaMda-satra'mAM tamArAthI bhAga levAnuM banI zake ? surendrabhAI dave, ajita-nirupamA, jayaMta paMDyA AvavAnA che. zakya hoya to Avo. atyAre Rtu paNa anukULa che. ma. 220 setubaMdha Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (147) 8-12-98 naMdigrAma AtmIya bhAI, mAro patra maLyo haze, hemacaMdra viSenI jheroksa paNa. daMtakathAo daivata jagADe ane dATa vALe evuM ye bane che. A patra to khAsa, vahelI savAre "te hi no divasaH vAMcIne lakhavA besI gayo chuM. eka jAtano Nostalgia-zuM kahezuM ? bhAva-jhUraNA, jhurApo gherI vaLe che. A to ApaNI ja khovAyelA khajAnAnI duniyA, sonAnI dvArakA. tamArI kalamane jIbha phUTI lAge che. bolInA lahekA AbAda saMbhaLAya che. "huM ke, tame te zuM, ama zuM bo...liyA jo hamaNAM jayanta paMDyA AvyA che. AvatI dazamIe prAgajIbhAI vaidya ane bIjA mitro Avaze. "svAthya-AnaMda-satra' ujavavuM che. amadAvAdathI mArA mitra padubhAI vizrAma Ave evo saMbhava che. ajita-nirupamAe hA kahI che. (nA AvI.) tame ? have tabiyata vadhu ne vadhu sArI thavAnI gatimAM haze. candrakaLAbahenane vaMdana. tamAro makaranda setubaMdha 2 21 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (148) muMbaI 17-12-98 makarandabhAI, te hi no divasA-thI tame khuza cho - kavitAnI paMkti paNa mane maLI- tethI rAjIpo thayo. sahajabhAve TUMkAM vyakticitro ane prasaMgacitro aMdara bhaMDArelAM hatAM, te dhAryA pramANe vyakta thaI zakyA e "vAjhevI'nI kRpA. bharatabhAIe makhadUma zAhane lagatI pustikAmAMthI je nakala karAvIne mane ApI te huM vAMcI gayo. vacagALAmAM hiMdu-muslima AcAra-vicAranI gaNanApAtra Apa le thaI che - svArthIo, sAMpradAyiko ane rAjakAraNIoe vAtAvaraNa dUSita karI viSanAM bIja poSavAnuM karyuM che te ApaNuM durbhAgya che. paNa vAdaLa vIkharAze ja evI zraddhA rAkhavI asthAne nathI. jAnyuArI-aMtamAM ke phebru.AraMbhe muMbaI jaIzuM. jo skUrti haze to jatAM, nahIM to mArca zarUmAM muMbaIthI pAchAM pharatAM betraNa divasa naMdigrAma rahI javAnuM manamAM che. paNa keTalIka aMgata sagavaDone kAraNe kaI rIte tyAM pahoMcavuM ane tyAMthI kaI rIte pAchAM nIkaLavuMrelagADI ke TeksI- enI muzkelIomAMthI rasto karavAnuM vicArI rahyo chuM. kazuMka nakkI thaye AgaLathI jaNAvIza. majAmAM hazo. ha. bhAyANI ( 2 2 2 setubaMdha Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (149) tA. 12-2-99 muMbaI makarandabhAI, meM kadAca lakhyuM hatuM tema amArI bhAvanA ahIMthI pAchA pharatAM naMdigrAma thaIne amadAvAda javAnI hatI. paNa chellAM traNa cAra divasathI ThaMDIne kAraNe ke bIjA koI kAraNe (have koI kAraNa zodhavA nathI javuM paDatuM) mArA lohInA dabANamAM thoDIka vadhaghaTa thaI rahI che - kazuM ciMtAjanaka nathI, paNa have azakti thoDIka vadhu lAgatA utsAha-maMda paDI gayo che, ane ame 28/1nA roja ahIMthI sIdhA ja amadAvAda javAnuM rAkhyuM che. mane pUrI AzA che ke ekAda mAsamAM tabiyata barAbara thaI jaze, ane to tamAro satsaMga karavAnuM jarUra goThavIza. mukhomukha vAta karavAno AnaMda ananya hoya che. tamArI tabiyata kema che ? mArI khorAka levAnI ruci vadhI che, ane ahIM bahAra nathI nIkaLato, to paNa skUrti pahelAM karatAM vadhI che. ha bhAyANInA namaskAra setubaMdha 2 23 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (150) 18-2-99 muMbaI makarandabhAI, mArAM dAdImAne ane amAre tyAM ja garabI gavAtI hatI temAM "he ke odhA jANe ene to ame jANIe' evo pATha meM sAMbhaLyo hato. odhavajI gopIone zrIkRSNa vize kahe che tyAre gopIo ene kahe che "he odhavajI tame jene jANo cho ene to ame barAbara jANIe chIe. tame noMdhyuM che tema kaMThastha paraMparAmAM pAThanI heraphera anivAryapaNe thayelI che. tamArAM baMne gIto sarasa banyAM che- paraMparAgata ane tamArI svakIya bhASA-zailInA sparze e ghaNAM AsvAdya banyAM che. prAso ane rUpako ramatA Ave che. mArI tabiyatanI takalIpha gesa thavAne kAraNe che, ane becAra divasamAM temAMthI mukta thaIza ema lAge che. tamAruM svAthya jaLavAtuM haze. ha. bhAyANInA namaskAra 2 24 setubaMdha Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (151) 20-2-'99 naMdigrAma AtmIya bhAI, tamArA patranI huM rAha joto hato. tamArA patramAM hatuM ane bharatabhAIe paNa kaheluM ke tame muMbaIthI vaLatAM naMdigrAma Avazo. have tabiyata sAtha Ape ema nathI evo vAyaro Avyo. mArA manamAM hatuM ke tame tathA candrakaLAbahena thoDA divaso ahIM raho. ahIMnA zAMta vAtAvaraNa, cokhkhAM havA-pANI, tAjAM zAka-bhAjI ane vaLI gavarI gAyanA dUdha-mAkhaNathI tabiyatamAM teja pUro. sIdhA amadAvAda jazo to vaLI dayaNuM caDyuM haze, te tamane jaMpavA nahIM de ane daLavA besI jazo. thoDuM vajana vadhAravA mATe ahIMno Tappo khAo to sAruM. paNa tabiyata nA pADatI hoya to Agrahane sthAna nathI. tame kazuM ciMtAjanaka nathI e lakhyuM tethI mana haLavuM thayuM. mAruM gADuM ye ragaDa-dhagaDa paNa UthalI na paDe ema cAle che. yajurvedanI "sAvitrI vidyA' viSe lakhyuM. "azvamedha' to pUruM thaI gayuM. bharatabhAIe sArI madada karI. have to hAtha-vATako hoya to ja copaDA upADavA ne copaDA cItaravAnuM bane che. kAvya to UDatAM paMkhInI jema Ave ne jAya. "udezamAM tamArA saMbhAraNAMe jagADeluM gIta joyuM haze. cAlo tyAre, zakya hoya to UtarI paDazo. sAme levA AvavAnI vyavasthA thaI zakaze. pachI to hari-icchA. ke pachI harinA vallabhanI ye icchA. bahenane vaMdana. utpalano mALo kallolato haze. -makara setubaMdha 2 25 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (152) muMbaI 21-2-99 makarandabhAI, AjanA janma. pra.nI pUrtimAM "jAMgalA nAce' vAcyuM. huM paNa keTalAka vakhatathI ApaNI AjanI "saMskRtine the culture of downs kahuM ja chuM. jo ke ApaNe prajAnA loko paNa emane lAbhe lobhe sAtha samarthana ApIne A ja saMskRtinA bhAgIdAra chIe. tamArI racanAmAM "deza-navAjeza-Thesama Thesa' e prAso barAbara baMdhabesatA AvyA che. "gabaragaMDanI ToLakIe... gaMdhavI mAryo, poDhelo paramezano anuprAsa paNa... rUpALI racanAe tamArI kalamamAMthI jharatI rahe che. "gabaragaMDa' e khUba gaMduM evA arthamAM "gobaragaMdu' (=gobaruMgaMduM) e ja mULe hovAnuM lAge che. ha. bhAyANI 226 setubaMdha Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ setubaMdha (153) makarandrabhAI koI koI vAra thoDIka gesanI takalIpha. lohInA dabANanI thoDIka vadhaghaTa- 100 thI 190 vacce Ava jA. rAtre 11 pachI kaTake kaTake UMgha. AthI nirAMtave jIve tamArI sAthe gapasapa karavAnI majA na rahe. amadAvAda jaIne ceka-apa karAvI laIza. sphUrti vadhI che. khAvAnI ruci vadhI che. sudhAro thato rahe che. ahIM paNa thoDuMka daLaNuM daLavAnuM leto Avyo hato. paNa e kAma daLaNA karatAM, vadhu to manane vITAmina-prajIvaka pUruM pADavAnuM kAma kare che. saparivAra utpala yuropa-laMDana DokiyuM karavA 20mI eprila pachIthI jaIne paMdara divasamAM pAcho phare, te pachI amAro pharI ahIM AvavA vicAra che. tyAra sudhImAM sArI rIte svastha thaI javAnI ane pAchA vaLatAM naMdigrAmanA mahemAna thavAnI AzA rAkhuM chuM. mANasanuM mana kanakane pAMjare besI AzAnA bisataMtu laTakAvatuM rahe che. 'azvamedha' ane 'sAvitrIvidyA'nI jema bIjuM kazuM saheje vahI Ave to AvavA dejo - mAnasika boja na naDe e rIte. A varasamAM meM dAdImAnI raheNI karaNInI othe - ke ene oThe - paraMparAthI ApaNe tyAM cAlatA rahelA madhyama varganA bairAnA 'karmayajJa'nI vigate vAta karavA vicAryuM che. li. ha. bhAyANI muMbaI 26-2-99 227 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (154) mArca '99 amadAvAda makarandabhAI, mojamAM cho ? mAruM gADuM paNa aTakyuM hatuM, have ragaziyuM cAlavA mAMDyuM che - thoDIka anidrAnI, thoDIka kaphanI takalIpha rahe che, paNa harikRpAthI ane manobaLathI emAMthI chUTavA karIza. bhAI vijaya paMDyA eka seminAra nimitte naMdigrAma AvavAnA che. saMskRta, gujarAtI vagere sAhityamAM jIvaMta rasa dharAve che. tamArA ghaNA prazaMsaka che. daseka miniTa paNa emane lakhavA mATe tame Apo evI mArI bhalAmaNa che. kuMdanikAbahena majAmAM haze. bhAI vijaye saMskRta sAhityanI kRtiono vyApaka vargano paricaya maLe e mukhya hetuthI eka sAmayika saimAsika "anvaya" saMpAdita karavAnuM mAthe lIdhuM che- tame saMskRta-prAkRtanI ekAda kRtinuM tamAruM AgavuM arthaghaTana te mATe Apo evI mArI sAgraha vinaMtI che. ha. bhAyANInA namaskAra 2 28 setubaMdha Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (155) 23 mArca 99 naMdigrAma AtmIya bhAI, bhAI vijaya sAthe mokalela patra maLyo. hajI mAMdagInA oLA parezAna kare che paNa tame lakho cho tema harikRpA ane manobaLathI e dUra thaze. bharatI ke oTa, ApaNo tarApo tarato rahe che. hamaNAM "sAvitrI-vidyA' viSe zukla yajurvedanA keTalAka maMtrone kendramAM rAkhI lakhyuM. meM A aMge tamane lakhyuM che. vijaya jevA mitro maLe to A prakAranuM kAma jarA vegathI thaI zake. sonAnI khANo paDI che ne khodakAma karanArA majUro nathI maLatA. eno ye samaya pAkaze tyAre bolAvavA nahIM paDe. Aje savAre seminArano prAraMbha thayo. thoDuM kahyuM temAM eka sAkhI yAda AvI te tamane saMbhaLAvuM ? surati zabada bica aMtarA enI ghara meM hANa dhorI bica buMbi paDe to kyArI sUkI jANa ?' zabda ane zabda sAthe joDAyelI tallInatA, ekAgratA vacce cheTuM paDI jAya to vANI niSphaLa jAya. dAkhalo Ape che ke koza game teTalo cAlato hoya paNa vacce dhoriyAmAM rAphaDI paDI hoya to te pANIne zoSI le che, pANI kyArA sudhI pahoMcatuM nathI ane mola Ugato nathI. potAnA kartavya paratvenI niSThA ane jAgRti vinA khaLuM pAkatuM nathI ane ghara abhare bharAtuM nathI. pramAda e ja UMgha che. hamaNAM vaLI kavitA prasanna che. savAra ane sAMja khuzanumA. tamane tyAre yAda karuM chuM. vaLI bapore tApa Akaro thAya tyAre na AvyA te sAruM karyuM, ema thaI Ave ane e paNa yAdano ja prakAra. mArA akSaro bagaDatA jAya che. motInA dANA, have morapagalAM thavA lAgyAM, yU bI sahI. paNa vAcanArane takalIpha paDe e vicAre sahI karavAnuM mana thatuM nathI. tabiyata jaladI sArI thAya e mATe prArthanA. candrakaLAbahenane vaMdana. - makaranda setubaMdha 229 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (156) amadAvAda 28-3-99 makarandabhAI, hamaNAM keTalAka divasathI lagabhaga rAte 12 thI 4 uMgha UDI jAya chekAnA, tamane te nIMdarA nava Ave, kAnA, sUI jAvane bAghaDa Ave' (dAdImAnuM dhoLa) evuM hAlaraDuM gAnAra jazodA na ja hoya (tamArI rIte jotAM, bAghaDo Ave enuM pUruM jANa-bhAna hoya, toye kazuM na vaLe) ane "tArA paMDamAM prANa che, tuM rAmakRSNa kahe' (dAdImA gAtAM te dhoLamAM) e bodha kAragata nIvaDato nathI - zabda che, paNa tallInatA kyAM ? vaLI khujalI paNa tyAre kanaDe - enI davA levA mAMDI che, sudhAro thaze ema lAge che. to paNa skUrti vadhI che. tApa, tADha have keTalAM naDe ? "kazI vAtano kharakharo mana nANo, sukhaduHkha te dehanA dharama jANo' e bhujaMgInI dhoLanI paMktio manamAM ghUTuM chuMpaNa dAdImAno bhaktibhAva, aMdaranI AsthA mAgyAM na maLe. kAvyanuM jharaNuM hamaNAM tamane phUTatuM rahe che, e vAgIzvarInA kRpA ja. sAvitrI vidyAnuM paNa calAvajo . vacalo mArga paNa che : patra lakhAvI chellI pAMca sAta paMkti svahaste lakhavAnuM rAkhazo. | mAruM apabhraMza bhASAnI kRtione lagatuM zodhakarya hamaNAM sAruM cAle che. traNa adhUrAM kAma pUrAM karyA, cothuM cAlu che. vijaya rUbarU maLavA Avaze tyAre AMkho dekhyo hevAla Apaze. svAthyanI ghaTatI saMbhALa tame ane kuMdanikAbahena rAkhatA ja hazo. caMdrakaLA sevArata che. ha. bhAyANInA namaskAra 230 setubaMdha Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (157) amadAvAda 23-9-99 makarandabhAI, taru kajAriyAno tamArA amerikAnA pravAsano ahevAla vAMcyo. tyAM kAryakrama, milano sarasa rahyAM haze. svAthya jaLavAyuM haze. ahIM AvI gayA pachI paNa tabiyata ThIka rahetI haze. jaNAvazo. kuMdanikAbahenane paNa pravAsamAM badhI anukULatA rahI haze. mArI tabiyata sudharI hatI, paNa paMdareka divasathI zaradI ane pachI kaphanA upadravathI khorAka ghaNo ghaTI jatAM azaktithI gharamAM ja nityakarma pUratI thoDIka haraphara karI zakuM chuM. dezI davAthI thoDoka phAyado lAge che. paMdareka divasamAM sAruM thaze evI AzA che. bahAra nIkaLavAnuM taddana baMdha che. lakhazo. caMdrakaLAne ThIka che. ha. bhAyANInA namaskAra setubaMdha 231 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (158) amadAvAda pa-12-99 makarandabhAI, ayi paricinu ceta: prAtaraMbhojanetra kabarakalitacaMcapicchadAmAbhirAma... ! balabhadupalanIla vallavIbhAgadheya nikhilanigamavallImUlakaMda mukuMdam | (lIlAzuka-bilvamaMgalakRta "kRSNakarNAmRta', 2/10) samagra ku.ka.nAM paghomAM AvI ja anuprAsa, yamaka, chaMda, tAdaza citrAMkana ke bhAvAMkananA saMgama vaDe saMskRtanI ramaNIyatA pragaTatI (pragaTa karatI ?) AsvAdyatA che. ha. bhA.nA namaskAra 232 setubaMdha Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (159) AtmIya bhAI, tame mokaleluM motI meM sAcavI rAkhyuM che. 'kabara kalita caMcat', bharatabhAI pAThaka AvyA tyAre pharI sAthe mANyuM. ghaNA vakhatathI lakhavAnuM mana chatAM lakhI zakyo nathI. tabiyata sArI che. thoDI likhApaTTI paNa karI. rAdhAkRSNa bajAja sAthenI goSThI 'ja.pra.'mAM vAMcavA maLI haze. eka-be navAM prakAzano paNa presamAM gayAM. 11-4-2000 naMdigrAma 'zabdano bhAra' vAMcI thayuM, bicAro zvAna to jJAtibaMdhuothI bacavA mATe zakTa nIce cAlato haze paNa mANase tenA para ja potAnA ahamno paththara pheMkyo. kadAca 'zakya' eTale judo artha paNa thato hoya. kRSNe 'zakkAsura'no vadha karyo zakaTa kAMI asura hoya ? ane bALaka ramakaDAnA gADAne UMdhuM pADI nAkhe emAM vaLI parAkrama kyAM rahyuM ? atharvavedamAM prANane 'anAna' chakaDAvALo kahyo che. vaLI pAMca indriyo ne chaThThuM mana- eTale A zarIrano chakaDo. e chakaDo mAthe caDI beTho che. eno ja bhAra utArI nAkhavAnI vAta to A zvAna ane zakyanA dRSTAMtamAM nahIM hoya ne ? A to manamAM prazna UThyo te lakhI nAkhyo. zUdrakanA 'mRcchakaTika'mAM navuM jovAnuM maLe. thoDI noMdha karI che. zvA-yuvA-maghavAne A lAgu paDe. setubaMdha gaI kAle kRSNanAtha maLavA AvyA. vArANasImAM kArya karatA bhASAzAstrIonA paricayamAM che. temaNe paNa caryApado ne sahajayAna viSe kArya karyuM che. tame dohA-gIti-koza ane caryA viSe pustaka lakhyuM che e viSe temaNe sAMbhaLyuM hatuM. tame mane mokalelI nakala batAvI. e amadAvAda AvavAnA che tyAre tamane maLavA Avaze. saranAmuM laI gayA. cAlo, tabiyata kaisI ? ke aisI hI auMsI, aura aisI kI taisI ? zIla munijI hamaNAM AbAda che ? patra che. javAba lakhavAmAM mArAthI DhIla thaI jAya che. paNa mitro DhAla sarIkhA che teno AnaMda che. kAMIka Avo dUho che. sAjaNa aisA kIjIyeM, DhAla sarikhA hoya sukha meM to pIche rahe, raNa meM Age hoya. makaranda 233 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (160) amadAvAda tA. 15-4-2OOO makarandabhAI, zakaTa'nA arthasaMketo mATe tame atharvavedanAM "anaDyAne, bhAgavatanA zakaTAsurane, pANininA-vicAravAna pANininuM "zvAna yuvAne maghavAnam'nuM ekasUtrIkaraNa, mRcchakaTikanI "zakaTikA' laI AvyA paNa temAM gADA nIce besI kharajavA khaMjavALato, AtmA-paramAtmAnI khojamAM lAgelA yuvA rane siMhAsane besADavo paDaze. skRrti kAMIka vadhI che, paNa ijinane kolasA ochA maLe che, eTale gADI hajI gharamAM ja phare che, bahAra nIkaLI zakatI nathI. paNa lakhavAnuM cAlyA kare che, thoDuM thoDuM. "zakaTa'vALuM ane evuM ramaNabhAI je chApe che te, vacce vacce adholokamAM DokiyuM karuM chuM tene lIdhe. bAkI rojanA traNeka kalAka kAma thAya che te amArA "Urdhvaloka'ne lagatuM. apabhraMza bhASAnA mUrdhanya kavi svayaMbhUdevanA jaina rAmAyaNa viSayaka "paumacariu (padmacarita =jaina paraMparAmAM rAmanuM nAma padma paNa che) e paurANika mahAkAvyanuM meM cAreka dasakA pahelA saMpAdana-adhyayana karyuM hatuM. te ja kavinA bIjA, kRSNa pAMDavo ane neminAthane lagatA, apabhraMza mahAkAvya "ariSTanemicarita' ke 'harivaMzapurANa'nuM saMpAdana zAMtiniketananA eka hiMdInA adhyApaka rAmasiMha tomare kareluM, tenuM prakAzana prAkRta TeksTa sosAyaTI (jano huM adhyakSa chuM) dvArA, kaTake kaTake sAteka varasathI thaI rahyuM che. 112 saMdhi (eTale ke "sarga')nA e mahAkAvyano chello bhAga atyAre mAthA para mUkIne beTho chuM. bicAro zvAna ! sApe chachuMdara gaLyAno khela che. rAdhezyAme tame mokalelI kavitA mane pahoMcADI. sarasa racanA thaI che. zIlacaMdrasUrijIne maLavA gayo tyAre muMbaIthI AvyA pachI meM pahelIvAra gharanI bahAra paga mUkyo. gADImAM javA AvavAnuM hatuM. abhinavaguptanA "taMtrAloka'mAM (ane anyatrA paNa) saMskRtanI varNamAlAnA varSono gUDha, AdhyAtmika artha darzAvelo che mArI pahelAMnI chApane AdhAre A kahuM chuM.) AmAMthI evo prazna upasthita thAya ke pANinie darzAvela varNasamA--Aya to saMskRta bhASA pUrato ja che. vizvanI bIjI seMkaDo bhASAonA varNo-dhvanio svarUpe ThIkaThIka judA che. to enuM zuM ? cAlo, ghaNuM lakhyuM. ha: bhAyANInA namaskAra 234 setubaMdha Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 () (patra-5-nA saMdarbhamAM) valasADa dharamapura mArga po. vAMkala, 396001 tA. 13 jAnyuArI, 89 bhajana bharose re, nara nirabhe huvA re ene kAMI karama na lAge kALa, anabhe huvA re, Apu ne oLakhI re nUrI jana najaro najare nihALa - morAra priya Aptajana, ApaNI bhajanavANI lokajIvanamAM nijAnaMda ane nirbhayatAnuM teja sIMcatI AvI che. paNa Aje paristhiti evI che ke tamane mULa asalI DhALamAM gAnArA bhajaniko bhAgye ja maLe che ane bhajananA zuddha pAThanuM saMzodhana atyaMta jarUrI banI gayuM che. je bhajana-samAraMbho thAya che temAM bhajananuM gaurava jaLavAtuM nathI. zrotAnA AMtarika ughADane badale bhajana manoraMjananuM sAdhana banI gayuM che. ApaNe satvara nahIM jAgIe to rahIsahI bhajana-vANI paNa bhuMsAI jaze. ApaNI saMskRti ane lokaprANa mATe AthI vadhAre hAni bIjI hoI zake nahIM. melI banelI bhajana-gaMgAne pharIthI zuddha karavAnI tAtI jarUra che. bhajanavANInAM saMrakSaNa, saMzodhana ane saMvardhana mATe ame "naMdigrAmamAM eka "bhajanavidyAtIrtha' UbhuM karI rahyA chIe. bhajanano sarvAgI abhyAsa karavA tema ja navA bhajaniko taiyAra karavA mATe A bhajanavidyA kendrane eka bhajana vidyApITha vikasita karavAnI amArI nema che. A yojanAnI vigato A sAthe sAmela karI che. bhajanavANInI punaH prANapratiSThA karavAnA amArA A prayatnamAM Apa pUrepUro sahayoga Apazo evI zraddhA che. sneha dhanya makaranda dave setubaMdha 23pa Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. 3. 4. 5. 6. bhajanavidyAtIrtha abhyAsagRha, graMthAlaya, adhyApaka-nivAsa, vidyArthIgRha, saMgIta-sAdhano. bhASAvid temaja saMketonA marmajJa adhyApaka. kArya : abhyAsanI sAmagrI ekatrita karI sAcI vAcanA taiyAra karavI tathA vANImAM rahelA vAcyArthathI mAMDI rahasya-darzana sudhI vidyArthIne abhyAsa karAvavo. 236 maMtra, chaMda, pada tathA bhajananA zuddha uccAra ane asala DhALanA jANakAra gAyaka adhyApaka. kArya : maMtroccAra, chaMdagAna temaja bhajanane paddhatisara ne prANavAna rIte rajU karavAnI vidyArthIone tAlIma ApavI. saMgItajJa svaraniyojaka adhyApaka. kArya : niyata karelI abhyAsanI sAmagrIne svarabaddha karI ApavI tathA vANImAM rahelA saMgIta-tattvanuM vidyArthIone zikSaNa ApavuM. abhyAsakrama : uparanA abhyAsakramamAM rasa dharAvatA vidyArthIo mATe A traNa adhyApako dvArA RSivANI, saMtavANInA abhyAsanI jogavAI karavI. adhyApaka tathA vidyArthIonA nivAsa temaja bhojananA kharcano prabaMdha karavo. jAhera kAryakramo : abhyAsakrama pUro thayA pachI guru-ziSyo dvArA A saMkalita RSi-saMtavANInA jAhera kAryakramo yojavA. svarAMkana sahita pustikAo pragaTa karavI. A kAryakramo pAchaLa rahelI jIvanadRSTino paricaya karAvavo. A mAtra manoraMjana nathI paNa saMskAra-ghaDatara ane saMskRti-nirmANa mATe vAGamayI upAsanA che tenI janatAne samaja ApavI. 7. AcAraniSThA : guruziSyoe A mATe vANInAM marmadvAra kholatA navI havA UbhI karavI. ekAMtamAM cAlatAM UMDA abhyAsa ane lokasamudAya vacce yojAtA setubaMdha Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryakramomAM satyapUta ane AnaMdavardhaka sa2vANI vahetI rAkhavAnI temanA 52 javAbadArI che. vyaktigata AtmacaitanyanI jAgRti vinA sAmAjika utthAna zakya nathI. A pavitra kArya pAchaLa potAnuM jIvana samarpe evA anugAmIo taiyA2 karI dIve dIvo cetAvatA rahevAnI A eka dIkSA che. te adhyApake 'dIpta dIpa' dIkSA che. navAM saMgamatIrtho saMta-RSi-sadana prAcIna, madhyakAlIna tathA arvAcIna padabhajanavANInAM yathAtatha svarUpo jALavatAM 'myujhiyamo' UbhAM karavA nathI mAgatuM paNa temAMthI jIvaMta preraNA meLavI navAM saMgama-tIrtho racavA mAge che. ApaNI anya prAntIya bhASAomAM paNa A pravAha zarU thAya, temanI vacce AdAnapradAnano setu baMdhAya ane vividhatAmAM aikyano anubhava karAvato bhArata-prANa pharI jAge e jovAnI paNa tenI jhaMkhanA che. bhajana - sAdhanA ApaNe tyAM aneka bhajana-gAyako che, gAme gAma bhajana-maMDaLIo cAle che. tyAre naMdigrAmanI bhajana-pravRtti pAchaLa kaI STi rahI che ? tenI viziSTatA zAmAM che ? Aje bhajano je rIte gavAya che temAM bhajananA asalI DhALanI ke zabdonI zuddhi jaLavAtI nathI ane bhajanonuM sAttvika vAtAvaraNa baMdhAtuM nathI. moTe bhAge te sastA manoraMjananuM sAdhana thaI paDyuM che. tyAre sAcA arthamAM bhajanikonI paraMparA taiyAra karavA mATe 'naMdigrAma' ATaluM karavA mAge che. navA bhajaniko mATe saMta sAhityano UMDo ane tulanAtmaka abhyAsa. bhajanane asalI DhALamAM gAvAnI tAlIma. bhajanamAM AvatA zabde zabdanI parakha ane tenA marmanuM jJAna. je saMtanuM bhajana gavAtuM hoya tenA jIvana viSe mAhitI. ApaNuM bhajana-sAhitya vizALa che, paNa te badhuM ja sAcuM sonuM nathI, temAM mULa saMtane nAme pAchaLathI racanAo caDI gaI che ane jIvananAM mUlyomAM paNa ghaNI bheLaseLa thaI gaI che. bhajana-vANI sAMbhaLI mANasa namra bane, setubaMdha 237 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahiSNu bane, zAMta bane, paNa te dInahIna kaMgAla to na ja banAvo joIe. saMtonI namratA temanA AMtarika pratApathI ochI nahotI. sAco saMta bhagavAnane caraNe mAthuM namAve che paNa sattA ke dhananI pAse namI paDato nathI. eTale namratA sAthe nirbhayatA ane saraLatA sAthe niHspRhatA te bhajana dvArA pIvAmAM AvatuM jIvana rasAyaNa che. jeNe A pyAlo pIdho te pachI pAmara raheto nathI. 'saMdIpana' bhajana dvArA samAjamAM AvuM baLa UbhuM karavA mAge che. bhajanomAM sadguruno moTo mahimA gAvAmAM Avyo che. paNa A mahimAne lIdhe aneka nAmadhArI guruo bhoLA mAnavIone bharamAvatA hoya che. tethI sadguru kevo hoya te pahelAM nANI, pramANIne ja tenAM vacano 52 vizvAsa rAkhavo joIe. 'varatana joI vastu vorIe'e bhajanavANIno pahelo pATha che. devane, gurune, atithine ApaNuM sarvasva ApavAnuM bhajano kahe che, tyAre tyAM vivekane dezavaTo ApavAno nathI. deva-devIne koI prANIno bhoga na ja apAya. gurunI AjJA mAnavAmAM kyAMye cAritryanuM khaMDana na ja cAle. atithino Adara-satkAra karavAmAM kacAza na rakhAya paNa potAnI zakti ne maryAdAnuM ullaMghana na ja thavuM joIe. bhajana mANasane abhaya, satyaniSTha, saMyama zIkhave che, temAM jyAM kAMI atireka thAya tyAM adharma che. bhajananAM bIjAM paNa bhayasthAno che. bhajanone sAcI rIte samajavAmAM na Ave to brahmabhAvane nAme aham, bhagavAna paranA bharosAne sthAne akarmaNya, ALasa ane paraloka sudhAravAne bahAne A lokanAM kartavyomAMthI palAyana-Avo saDo pesI javAno bhaya che. eTale ja bhajanikoe bhajanane rAmarasAyana kahyuM che. e barAbara pIvAmAM na Ave to kAcA pArAnI jema phUTI nIkaLe. lokone A vize sajAga karavAnI jarUra che. bhajanika A satyane najara sAme rAkhIne bhajano vahetAM rAkhaze, bhajanone jIvatAM karavA prayatna karaze. bhajana eka moTuM baLa che. paNa tenAthI tatkALa koI moTuM pariNAma AvatuM nathI. te dhIre dhIre ane satata jhIlavAnI jiravavAnI ane jAgatA rahevAnI sAdhanA mAgI le che. e mATe naMdigrAma A kAryane samarpita thayelA bhajaniko taiyAra karaze ane jyAM jyAM temane sAtha ApatAM bhajaniko ke bhajana-maMDaLIo haze tyAM pahoMcI jaze, sahAyarUpa thaze, setubaMdha 238 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane sarvane ekasUtre parovaze. bhajana-vANI dvArA ApaNAM AMtarika temaja bAhya parivartana mATenuM A eka pagaluM che. bhajana-vANI jene 'gatya-gaMgA' kahe che, tevI gatimaya, nirmaLa jIvana-gaMgA samAjamAM vahetI karavAnI naMdigrAma'nI mahecchA che ane e mATe sahue sAthe maLI bhagIratha prayatna karavo joIe. bhajanavANIne saMtoe sAcanuM pANI pAyuM che ane nirbhayatAno majIThI raMga caDAvyo che. tene jIvanamAM vaNIzuM to pachI sarvatra amRtathI bharyA bharapUra AnaMdano pAra nahIM rahe. kabIranA zabdomAM : 'AThahUM pahara matavAla lAgI rahai AThahUM pahara kI chAka pIvai, AThahUM pahara mastAna mAtA rahe brahma kI chaula meM sAdha jIvai sAMca hI kahatu au sAMca hI gahatuM hai kAMca ko tyAga kari sAca lAgA kahai kabbIra yoM sAdha nirabhaya huA janama aura maranakA bharma bhAgI.' abhyAsakrama A saMskRti-kendramAM samagra abhyAsakrama cAra mahinAnA gALAmAM AvI levAze. vidyArthIo ane zikSakonI anukULatA dhyAnamAM laI A abhyAsakrama pahelA varSamAM be mahinA ane bIjA varSamAM be mahinA ema vibhAjita karavAmAM Avyo che. varSa daramiyAna rajAo maLI zake evA anukULa samaye pahelAM eka mahino ane tyAra bAda bIjo eka mahino e prakAranI satravyavasthA rAkhavAmAM Avaze. A vargo nokarI karatI vyaktio, khAsa karIne zikSako ke anya abhyAsa karatA vidyArthIone anulakSIne janmASTamI ke divALInI ke unALAnI rajAo daramiyAna yojAze. abhyAsakrama rojanA 6 kalAkano raheze. temAM 4 kalAkanI setubaMdha 239 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAlIma ane 2 kalAkanI sAdhanA ke riyAjha haze. A abhyAsa mATe eka vRnda(grupa)mAM 25 vidyArthIo levAmAM Avaze. jemaNe saMgItanI prAthamika tAlIma lIdhI hoya ke lokagIto athavA sugama saMgItathI jeo paricita hoya temane prathama pasaMdagI ApavAmAM Avaze. prathama varSanA be mahinAmAM nIce pramANe zikSaNa apAze. saiddhAMtika : (1) bhajana ane lokagItanA vividha prakAronI samajaNa. (2) gujarAtanA AdivAsI temaja lokajIvanamAM bhajano tathA lokagItonuM sthAna. (3) abhyAsakrama mATe nakkI karelAM gIto tathA bhajanonI samajaNa. kriyAtmaka : (1) hAramoniyamanA sAtha vagara svarone Aroha-avarohamAM gAvAnuM zikSaNa. (2) maMtragAna 3 svaromAM ane 4 svaromAM rajU karavAnI paddhati. (3) keravA, dAdarA, dIpacaMdInuM tAla jJAna (4) 10 bhajano sArI rIte, samajapUrvaka gAvAnI kaLA. (5) AdivAsI 5 gIto (6) anya 5 lokagIto, jemake rAsa, garabA, garabI, dUhA, lagnagIta. (7) saraLa pa chaMdono paricaya. dvitIya varSanA be mahinAmAM abhyAsakrama A pramANe raheze. saiddhAMtika : (1) bhAratIya lokasaMskRtinA vividha pravAhonI jANakArI (2) AdivAsI saMskRtinA pAyAmAM rahelA saMgIta-nRtya, deva-maMtronI jANakArI. kriyAtmaka : (1) zuddha ane vikRta svarono paricaya (2) navA tAlo, jemake hIMca, rUpaka, jhapatAla (3) 15 bhajano, jemAM 5 uttara bhAratIya 240 setubaMdha Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) AdivAsI 5 gIto (5) 10 lokagIto, jemAM kathAgIto, vividha rasanAM gIto vagere. (6) agharA 5 chaMdono paricaya (7) loka zailImAM 5 chaMdagAna. kharca : A abhyAsakramo mATe vyaktidITha kharca (bhojana, zikSaNa, nivAsa) pahelA varSanuM (be mAsa) rU. 2,000/bIjA varSanuM (be mAsa) rU. 2,000/ kula rUA. 4000/ setubaMdha 241 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 () bhajanavidyA kendra jarUriyAto ane jIvanadaSTi 1. abhyAsa gRha graMthAlaya, adhyApaka-nivAsa, vidyArthIgRha, saMgIta-sAdhano. 2. bhASAvid temaja adhyAtma-saMketonA marmajJa adhyApaka kArya : abhyAsanI sAmagrI ekatrita karI sAcI vAcanA taiyAra karavI tathA vANImAM vAcyArthathI mAMDI rahasya-darzana sudhI vidyArthIone abhyAsa karAvavo. 3. maMtra, chaMda, pada tathA bhajananA zuddha uccAra ane asala DhALanA jANakAra, gAyaka adhyApaka : kArya : maMtroccAra, chaMdagAna temaja bhajanone paddhatisara ane prANavAna rIte rajU karavAnI vidyArthIone tAlIma ApavI. 4. saMgItajJa svaraniyojaka adhyApaka : kArya : niyata karelI abhyAsa-sAmagrIne svarabaddha karI ApavI tathA vANImAM rahelA saMgIta tattvanuM vidyArthIone zikSaNa ApavuM. abhyAsakrama : uparanA abhyAsamAM rasa dharAvatA vidyArthIo mATe A traNa adhyApako dvArA RSivANI, saMtavANInA abhyAsanI jogavAI karavI. abhyAsa mATe traNa mahinAno samaya phALavavo tathA adhyApako ane vidyArthIonAM nivAsa temaja bhajanonA kharcano prabaMdha karavo. 6. jAhera kAryakramo : abhyAsa pUro thayA pachI adhyApako-vidyArthIo dvArA A saMkalita ne svara-niyojita vANInA jAhera kAryakramo yojavA. svarAMkana sahita pustikAo pragaTa karavI. kAryakramo pAchaLa rahelI jIvanadaSTino paricaya karAvavo. A mAtra manoraMjana nathI paNa saMskAraghaDatara ane saMskRti-nirmANa mATe vAyI upAsanA che tenI janatAne samaja ApavI. 7. AcAraniSThA : ekAMtamAM cAlatA UMDA abhyAsa ane loka samudAya vacce yojAtA kAryakramomAM satyapUta ane AnaMdavardhaka saravANI vahetI rAkhavAnI javAbadArI A kAryane varelA sahu koInI che. vANInAM marmadvAra kholatI 242 setubaMdha Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 9. navI havA vyaktinA potAnA prANanA sparzathI ja UbhI thAya che. dIve dIvo cetAya evI A 'dIpta-dIpa dIkSA che. e mATe potAnuM jIvana samarpe evA anugAmIo taiyAra karavAnA rahe che. navAM saMgamatIrtho : prAcIna, madhyakAlIna ke arvAcIna vANInAM svarUpone yathAtatha jALavI rAkhatAM 'myujhiyamo' UbhAM karavAno hetu nathI paNa temAMthI jIvaMta preraNA meLavI saMta-RSi-sadana navAM saMgama tIrtho racavA mAge che. e mATe paDa jAgatuM rAkhavAnA ane ginI-saMsthAono sahayoga sAdhavAnA prayatno satata cAlu rahevA joIe. bhArataprANa : gujarAtI uparAMta bIjI prAntIya bhASAomAM paNa A pravAha zarU thAya, temanI vacce AdAna pradAnano setu racAya ane vividhatAmAM aikyano anubhava karAvato bhArataprANa pharI jAge e jovAnI saMsthAnI jhaMkhanA che. : sadanam Rtasya : prAcIna maMtradraSTA RSionI paraMparA nAza pAmI nathI paNa siddho ane saMtonI vANI rUpe vahetI AvI che. ApaNA bhajanika saMto vaidika draSTAoMnA sIdhA vArasadAro che. bhASA badalI gaI, iSTadevatA ke tattvanAM nAma badalI gayAM paNa vizvacaitanyane pAmavAnI yAtrA akhaMDa cAlI AvI che. A mAnava prANanI sanAtana yAtrA che. tene samajavA mATe vaidika sUkto, upaniSadanA tathA gItAnA saMvAdo, paurANika AkhyAno temaja siddho ane saMtonI vANIno samAna abhyAsa thavo joIe. RSivANI ane saMtavANInA ekI sAthe UMDA adhyayana vinA maMtrarahasyanI cAvI maLI zake tema nathI. naMdigrAma saMcAlita bhajana-vidhA kendra bhAratIya saMskRti ane sAdhanAnuM gomukha vaidika sUkto che to brAhmaNagraMtho ane upaniSado-gItA tenI gaMgotrI che. A gaMgotrInI yAtrA mATe purANo RSikezanuM gaMgAdvAra kholI Ape che. A gaMgAdvAramAMthI ja lokasamudAya vacce vahetI saMtavANI jANe kAzIkSetranI uttaravAhinI gaMgAlaharI che. bhAratIya AtmavidyAnA paricaya mATe vANInI A gaMgAyAtrA anivArya che. setubaMdha 243 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A satyane dhyAnamAM laI saMtavANI, siddhavANI, purANo, upaniSado tathA vaidika sUktonA kramika temaja paddhatisara abhyAsa mATe 'bhajana-vidyAkendra"nI sthApanA karavAmAM AvI che. abhyAsakramanI rUparekhA nIce pramANe che. saMtavANI : (1) gujarAtImAM mahAmArga, nAthayoga tathA saguNa-nirguNa saMtonI vANI. (2) kabIra, nAnaka, dAdu jevA nirguNa saMto tathA tulasI-sUra-mIrA jevA saguNa saMtonI vANI. (3) matsyendra-gorakha jevA nAthayogIo tathA saraha-kAnhappA jevA bauddha siddhonI vANI. saMto vAgyeya kAra che. zabda ane sUranuM temanI vANImAM apUrva saMyojana che. zabdano arthaprakAza ane sUranA AnaMdadhvaninuM barAbara saMtulita jJAna thAya e mATe bhajano-padone yogya rIte gAvAnI tAlIma ApavAmAM Avaze. A rIte zabda tathA sUranA parakhaMdA bhajaniko taiyAra karavAnI paNa saMsthA nema che. paurANika AkhyAno : vaidika maMtro ane lokabhajanone joDatI kaDI hoya to te purANo che. bhAratIya saMskRtinA sarvasaMgrahano akhUTa bhaMDAra purANomAM che. temAM AvatA tattvavicAra, AkhyAno ane stotrono navesarathI abhyAsa karavo joIe. purANonA saMketone loke samakSa spaSTa karI ApavA mATe navA AkhyAnakAro UbhA thavA joIe. bhajanikonI jema AkhyAnakAro mATenA tAlImavargo saMsthA calAvaze. upaniSada-gItA-tattvaciMtana : pramukha ekAdaza upaniSado, bIjA yogaupaniSado tathA gItAnA abhyAsa vinA bhAratIya AtmadarzananI pIThikA baMdhAtI nathI. saMtavANI ane purANa kathAno pAyo upaniSada vicAra che. upaniSadono abhyAsa mAtra bhASyakArone AdhAre nahIM paNa siddhimaMta saMtone ajavALe thavo joIe. rAmakRSNa paramahaMsa ke ramaNa maharSi jevAnAM jIvana-kathana upaniSadonA jJAnarAzine jIvaMta karI Ape setubaMdha 244 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. upaniSadonA AvA jIvanamukhI abhyAsa mATe saMsthA vividha sAdhanono viniyoga karaze. AmAM dhyAna, devapUjana ane yajJakriyAno samAveza karavAmAM Avaze. vaidika maMtra darzana : vaidika maMtrono yathArtha abhyAsa jJAnanAM anekavidha kSetro ughADI Ape che. bhAratIya temaja vizvanI samasta sAdhanAno arka RSionI vANImAM jhIlAI gayo che. vaidika sUktonA abhyAsa mATe saMsthA upAsanA, paThana ane rahasyadarzana A traNa pagathiyAM para bhAra mUke che. e vinA vaidika jJAnanA garbhagRhamAM praveza thaI zakato nathI. maMtrayogane jAgRta karavAnI dRSTi dhyAnamAM rAkhIne vaidika abhyAsa goThavavAmAM Avaze. A mukhya abhyAsaviSayo uparAMta vizALa ane tulanAtmaka dRSTi keLavavA mATe jaina, bauddha paraMparA temaja yahUdI, IsAI, sUphI paraMparAno abhyAsa paNa AnuSaMgika rIte thaze. koI vidyArthIne khAsa eka ja saMta siddha, purANa, gItA, upaniSada ke RSino vizeSa abhyAsa karavo haze to te mATe vyavasthA karavAmAM Avaze. ''bhajana-vidyA-kendra" no mudrAlekha che : ''sadanam Rtasya'" saMsthA RtanuM nivAsasthAna bane tenI sAthe sAthe abhyAsArthInuM aMtaHkaraNa paNa parama RtanuM vAhana bane e jovAnuM saMsthAnuM eka mAtra dhyeya ane dhruvabindu che. makaranda dave (noMdha : judA judA mUDamAM AlekhAyelI be saMkalpanAomAM rahelI vizeSatAone dhyAnamAM laIne, keTalAka punarAvartanano bhAra vahorIne paNa, te banne saMkalpanAo ahIM mUkavI ucita mAnI che. saM.) setubaMdha 245 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 (saMdarbha : patra 9) naMdigrAma bhajana-zibirano kAryakrama (1) tArIkha : 13-8-'88, samaya : savAre 9 thI 12 pahelI beThaka carcA-vicAraNA mATe mudAo (1) bhajana-sAhityanI AjanI paristhiti para UDatI najara ane tenI sabaLI nabaLI bAjuonuM tAraNa. (2) bhajanomAM rahelI azuddhi ane apUrNatA dUra karavA mATe zuM karavuM joIe? (3) A pravRttimAM vyaktigata tema ja saMsthAkIya rIte sakriyapaNe koNa keTalI madada karI zake ema che ? bIjI beThaka tArIkha : 13-8-'88, samaya bapora 4 thI 7 bhajanagAna AmaMtrita bhajaniko dvArA narasiMha, mIrAM, mULadAsa, akho temaja anya saMtonI vANImAMthI jJAna, bhakti, vairAgya, mAnavajIvanano mahimA gAtAM cUMTI kADhelAM bhajano. sthAnika bhajanikonI pasaMdagInAM bhajano. tArIkha : 14-8-88, samaya savAre 9 thI 12 pahelI beThaka carcA-vicAraNA mATe muddAo (1) bhajanonI svarAMkana sAthe zuddha vAcanA taiyAra karI pustikAonuM prakAzana. prakAzana thAya to tenA mudraNa-prakAzana-prasAraNanI vyavasthA. 246 setubaMdha Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) A bhajanone suyogya rIte gAtI bhajana maMDaLInI sthApanA. tenA jAhera kAryakramo, keseTa vitaraNa. A pravRttino prAraMbha kyArathI ? kevI rIte ? (3) bhajananA abhyAsIo, gAyako avAra-navAra maLe tathA navI vastu maLI hoya tenA prakAzamAM saMzodhana mUlavatA rahe te mATe zuM karavuM? bIjI beThaka tArIkha 14-8-'88, samaya bapore 4 thI 7. bhajanagAna - AmaMtrita bhajaniko dvArA nAthaparaMparAnAM yogaparaka bhajano tathA nAtha bAvAonAM bharatharI-gopIcaMda viSe gavAtAM bhajanonI vAnagI. kabIra, nirguNa saMto tathA bhANa-ravi-morAra paraMparAnA saMtonI vANImAMthI vINelAM bhajano. sthAnika bhajanikonI pasaMdagInAM bhajano. tArIkha 15-8-'88, samaya savAre 9 thI 12 pahelI beThaka carcA-vicAraNA mATe muddAo (1) naMdigrAme taiyAra karelA bhajananA abhyAsakrama para vicAraNA. (2) "saMta-RSi-sadananI sthApanA aMge salAha sUcanA. (3) bhajana-pravRttimAM navo prANa jagADavA mATe svataMtrapaNe je kAMI sUjhe tenI rajUAta tathA enA para goSThI. bIjI beThaka tArIkha : 15-8-88, samaya bapora 4 thI 7 bhajanagAna AmaMtrita bhajaniko dvArA mAragI paraMparA, muslima saMtonI vANI, khojA saMtonA ginAna'mAMthI cUMTI kADhelAM bhajano. judI judI paraMparAnA saMtonI vANImAMthI ArAdha, sAvaLa, paraja, rAmagarI, prabhAtiyAMnI prasAdI. bhajanomAM AvatA vividha DhALono paricaya. sthAnika bhajanikonI pasaMdagInAM bhajano. sa mAM 5 na setubaMdha 247 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-3 (saMdarbhaH patra 13) gujarAta sAhitya akAdamI daphatara bhaMDAra bhavana, sekTara-17, gAMdhInagara-382017 pro. hasamukha paTela DaoN. sureza dalAla DaoN. hasu yAjJika adhyakSa upAdhyakSa mahAmAtra kramAMkaH gasaa/pada sUcIkaraNa/128988 tA. 16-7-88 sanmAnanIya zrImakaraMdabhAI, savinaya nivedana ke, pU. bhAyANI sAheba paranA ApanA baMne patro maLyA. vigata jANI, khUba AnaMda thayo. yogAnuyoga banyuM evuM ke, pU. bhAyANIsAhebanA mArgadarzanamAM akAdamIe padanA sUcIkaraNanI khAtAkIya yojanA hAtha dharI te ja samaye ApanA jevA adhikArInI nizrAmAM bhajanikonuM milana goThavAyuM che. A nimitte huM tathA pU. bhAyANIsAheba 12 mI tArIkhanI sAMja sudhImAM AvavAnuM goThavIzuM. naMdigrAma AvavA mATe moTara mArge ame nIkaLIzuM. Apane tyAM rahevAnI vyavasthA haze. anyathA jo valasADa najIka paDatuM hoya to tyAM sarakArI gesTa hAusamAM amAro rahevAno prabaMdha karIzuM. Apa jaNAvazo te pramANe goThavIzuM. A sAthe zabdasRSTimAM pragaTa karelI akAdamInI pada, bhajana sUcIkaraNanI yojanAnI kAmacalAu rUparekhA chApI che, te ApanI jANa mATe mokaluM chuM. saMmelana daramyAna A vize rUbarU carcA-vicAraNA karIzuM ane A gaMjAvara kAmane zakya teTalA TUMkA gALAmAM zAstrIya saMpAdana rUpe kevI rIte mUkI zakAya, te vicArIzuM. hAla to chapAyelA pada-saMgraho, chapAyelI hastapratonI yAdI, hastaprato, ane bhajanikonI keseTane AdhAra kArDa-sUci taiyAra karAvIe chIe ane prAraMbhika tabakke akArAdi krame sUcIgraMtha pragaTa karavAnuM vicAraNAmAM che. temAM pada-bhajananA Adi ane aMta darzAvIzuM. A sAthe ja bIjA tabakkAnI kAmagIrIno paNa prAraMbha karIzuM ane saurASTra, gujarAtanA gAmegAma vasatA sAMpradAyika ane sAmAnya pravAhanA bhajanikonI eka saMsthA tarIkenI mAhitI 248 setubaMdha Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apato saMdarbhagraMtha paNa taiyAra karIne mUkIzuM. trIjA tabakke pada-bhajanano eka bRhada saMcaya graMthazreNInA rUpamAM pragaTa karavA vicAryuM che. ane pachInA chellA tabakke paraMparAgata rIte gavAtAM padanAM svarAMkano paNa ApIzuM. akAdamI A gaMjAvara kArya mATe zakya te badhAM ja gatizIla kriyAtmaka pagalAM leze. pU. bhAyANIsAhebano A yojanAnA mAnArya saMpAdaka tarIke tathA mArgadarzaka tarIke saMpUrNa sAtha-sahakAra che. ane A kSetranI anya vyaktio pAsethI paNa sUcIkaraNanI sahAya levAmAM Ave che. ane A kAma thoDuM AgaLa vadhaze te pachI saMsthA tarIke vyaktigata bhajaniko ane bhajanamaMDaLonuM sarvekSaNa hAtha dharI dhvanimudraNa karAvIzuM. amadAvAdamAM rAjazrI IlekaTroniksa dvArA bhajananI baso (100) jeTalI keseTsa taiyAra thayelI che te chapAyelA pada saMgrahanI jema sUcIkaraNanA eka sAdhana tarIke upayogamAM levAnuM paNa vicAryuM che. vividha pravAsa ane kAryakramo nimitte mAre kyAMka javAnuM thAya che tyAre, ke evI koI vyakti akAdamInI mulAkAte Ave che tyAre, thAya tevAM dhvanimudraNo to huM karI ja lauM chuM. AthI A saMmelanamAM paNa jo keTalAMka dhvanimudraNo thaI zake to upayogI bane. ame AvIzuM tyAre rekorDara tathA keseTasa lAvIzuM ane ApanI anumati tathA anukULatA haze to dhvanimudraNa paNa karIzuM. A yojanAnA phalaka ane kArya eTalAM vizALa che ke, maLyAM te sAdhana, samaya, zakti ane saMjoga upayogamAM laIe to hakIkate bhagIratha evuM A kArya eka dazakA sudhImAM jarUra pUruM karI zakIe. Apano tathA ApanI saMsthAno amane uSmAbharyo sAtha-sahakAra maLaze ja. evI apekSA ja nahIM zraddhA sAtheApano sahRdayI, hasu yAjJika setubaMdha 249 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zabdasRSTi, julAI '88) gujarAta sAhitya akAdamI : kAryapravRttino ahevAla hasu yAjJika mahAmAtra gujarAta sAhitya akAdamI 1. paraMparAgata pada sameta bhajana sAhityanuM sarvekSaNa ane sUcikaraNanI khAtAkIya yojanA gujarAta sAhitya akAdamInA baMdhAraNanA udezapatra kramAMka : 3(8) anusAra akAdamIno eka hetu gujarAta rAjayanA judA judA bhAgonA prAdezika sAhityanAM vividha svarUponI samIkSA karI surakSita rAkhavAno ane lokasamUhalakSI sAhitya tathA mahattvapUrNa sAhityanA vikAsane uttejana ApavAno che. ApaNA jANItA vidvAna mAnanIya DaoN. harivallabha bhAyANIe likhita ane maukhika paraMparAgata pada ane bhajana sAhityanA sarvekSaNa ane sUcikaraNanI khAtAkIya yojanAnI rUparekhAno prastAva taiyAra karI Apyo hato je akAdamInI tA.116-88nI sthAyI samitimAM maMjUra karavAmAM Avyo, ane te anvaye A khAtAkIya yojanA DaoN. bhAyANI sAhebanA mArgadarzanamAM hAtha dharavAmAM AvI che. A yojanAno hetu bAramI sadIthI ogaNIsamI sadI sudhInAM 700 varSanA gALAne AvarI laIne, gujarAta pradezanA lokono paraMparAgata vAraso che ane je gujarAtanA saMskArajIvananI amUlya abhivyaktinI dastAvejI noMdha jevo che te pada-bhajana sAhityanuM sarvekSaNa karI tenuM zAstrIya saMpAdana karavuM te che. likhita ane maukhika paraMparAnA pada-bhajana sAhityanuM sarvekSaNa karAvI tenuM sUcikaraNa karavAmAM Avaze ane te dvArA madhyakAlIna bhaktisAhityamAM je mUlyavAna phALo gujarAta pradeza Apyo che tenuM pramANabhUta citra upalabdha banaze. A prakAranA sAhityamAM pada, bhajana, dhoLa, garabI arthAtu samagra padasAhityanuM sarvekSaNa karavAmAM Avaze. prAthamika tabakke prakAzita gujarAtI hastaprata saMgrahonI sUcimAMthI padasaMgrahonI kArDasUci tathA hastaprata bhaMDAra pAsenI kAcI hastaprata sUci temaja prakAzita bhajanasaMgraha ane padasaMgrahamAMthI bhajana ane padanI kAryasUci taiyAra karAvavAmAM Avaze. pratyeka padanI pahelI ane 250 setubaMdha Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chellI paMktinI noMdha kArDamAM levAze ane padanA aMte kavinuM nAma maLatuM hoya to te paNa noMdhavAmAM Avaze. maukhika paraMparAnA cAraNI sivAyanAM maukhika (1) geya ane (2) ageya sAhityamAMthI geya sAhityanAM gIta-kathAo, AkhyAno, prAsaMgika gIto (vivAha, rAMdala, hAlaraDuM, vratagIta, dhoLa, garabI, rAsa, khAyaNuM vagere), bhajano ityAdi je vividha prakAro che temAMthI pada-bhajananA je vividha prakAro che tenuM arthAt bhajananI paraMparA ane tenA pracAranuM sarvekSaNa pahele tabakke hAtha dharavAmAM Avaze. kema ke je jhaDape sAMskRtika parivartana thaI rahyuM che te dhyAnamAM rAkhatAM to A prANavAna, jIvaMta sAMskRtika "saMsthA" be peDhImAM to nAmazeSa thaI jAya evo vAstavika bhaya tenA para toLAI rahyo che. A sarvekSaNanuM kAma lAMbo samaya, zakti ane sAdhanasaMpatti mAgI le tevo hoI zakya tamAma prayatne tabakkAvAra A mATenI kAmagIrI tajajJonI sahAyathI DaoN. bhAyANIsAhebanA mArgadarzanamAM saMpAdita karavAmAM Avaze. emAM pasaMda karelA gAma ane tenI bhajanaparaMparA vizenI prAthamika paricayAtmaka mAhitI paNa ekatrita karavAmAM Avaze. ekathI vadhu bhajanamaMDaLI hoya to tenA (1) mukhya gAyaka (2) sAtha ApanAranI saMkhyA ane vAdaka (3) bhajanano samaya (niyamita rAtre, vrata utsava jevA khAsa prasaMge ke koIne tyAM agiyArazanI ujavaNI ke mRtyu ityAdi prasaMge khAsa nimaMtraNathI tenI mAhitI sAthe) ane sthaLa vagerenI mAhitI paNa ekatrita thaze. gAyaka ke maMDaLI bhaktibhAve pada-bhajana gAya che ke tenuM vyavasAyIkaraNa thayeluM che tenI vigata paNa ekatrita thaze. koI eka paraMparAgata bhajanika hoya to te kaI paraMparA ke saMpradAyano che, kaI komano che ane kyA prasaMge ke nimitte bhajana gAya che tenI vigato paNa meLavAze ane gavAtA bhajananI pahelI ane chellI paMkti tathA jyAM zakya hoya tyAM kavinA nAmanI chApa noMdhavAmAM Avaze. bhajananI A paraMparA vartamAna samayasaMdarbhamAM kevAM sthityaMtaromAMthI pasAra thaI rahI che ? gAnAra ane gAvAnA prasaMgo ochA thayA che ke kema ? navI peDhI paraMparAgata rIte joDAIne taiyAra thaI rahI che ke kema? tenI mAhitI paNa ekatrita karavAmAM Avaze ane emAM je vyakti ke saMsthAo A kSetramAM kAma karatI haze tene ucita puraskAra ApIne kAryasUci taiyAra karavAmAM Avaze. zakya haze tyAM saMpradAya, bhajanika, kavi ane bhajananA mahattva anusAra cuMbakapaTTI para dhvanimudraNa karavAnuM paNa vicAravAmAM AvyuM che. kaMThaparaMparAnAM bhajano keseTa rUpe paNa upalabdha bane che. AvI keseTone AdhAre setubaMdha 251 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa kAryasUci taiyAra karAvavAmAM Avaze ane te keseTanI sAmagrI akAdamInA oDiyo yuniTamAM raheze. A khAtAkIya yojanAnI kAmagIrI DaoN. bhAyANIsAhebanA mArgadarzanamAM vividha tajJone soMpavAmAM AvI che. A aMgenI kAmagIrIno vizeSa ahevAla ane vigata akAdamIvRttamAM pragaTa karIzuM. sarva saMbaMdhita A kAryakSetramAM abhyAsa karatA abhyAsIone vinaMtI ke A aMgenAM koI vizeSa mAhitI ane sUcano hoya to te akAdamIne mokalI Ape. 2. oDiyo yuniTa 'zabdasRSTi'nA Disembara '87 aMkamAM ame lokasAhityanuM kSetrakArya karanAra tajJone temanI pAsenI keseTsanI prata akAdamIne ApavA vinaMtI karelI, tenA protsAhaka pratibhAvamAM zrI durgeza upAdhyAya 'mukta' dvArA akAdamIne patra maLatAM akAdamInA graMthapAla zrI kirITa zukle zrI durgeza upAdhyAyanI tA. 20-6-88nA roja vaDodarA rUbarU mulAkAta lIdhI hatI ane tethI akAdamIne oDiyo yuniTamAM be keseTsa samAviSTa karavAno lAbha maLyo che. prathama keseTamAM lokameLA, taraNetaranA meLA ane rAsaDA vizenuM dhvanimudraNa che. ane bIjI keseTamAM rAvaTInAM bhajano, rAvaNahaththo ane gheraiyA nRtyanA saMgItanuM dhvani mudraNa che. tA. 20-6-88nA roja zrI jayaMtIlAla somanAtha davenA sahakArathI lokagAyaka zrI bhagAjI sAMkaLAjI ThAkora, mu. meratA, tA. vAva ane zrImatI bhUrIbahena bhagAjI ThAkoranI be oDiyo keseTsa taiyAra karavAmAM AvI che. prathama keseTamAM ThAkora samAjamAM paraMparAgata rIte 'mahAbhArata'mAMthI judAM judAM AkhyAno gavAya che temAMthI pAMDava ane kauravanA dyUtanA prasaMganuM dhvanimudraNa karavAmAM AvyuM che. A uparAMta ThAkoro temanA utsavo vakhate 'DabaluM' nAmanuM DaphalI jevuM tAlavAdya vagADe che tenAM dhvanimudraNomAM ghoDadoDanI zarata vakhate, gAma upara AvatI Apatti vakhate ane gIta sAthe ema jude jude vakhate je DabaluM vagADavAmAM Ave che tenuM dhvanimudraNa karavAmAM AvyuM che. sAIna moTiphanI dRSTie A keseTa mahattvanI che. vividha dhvanisaMketo dvArA prAcIna temaja madhyakAlIna kALe lAMbA aMtara sudhI kamyunikezana karavAmAM AvatuM temAM A prakAranAM tAlavAdyonA dhvanisaMketo mahattvanuM kArya bajAvatA hatA. setubaMdha 252 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjI keseTamAM ThAkora samAjanA vividha prasaMganAM paraMparAgata gItonuM dhvanimudraNa karavAmAM AvyuM che. Ama banAsakAMThAnA lokasAhitya ane lokavAdyanA abhyAsa mATenI pUraka sAmagrI oDiyo yuniTamAM upalabdha banI zakI che. setubaMdha 253 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyakAlIna jaina kathAo'nI purAtana vAvanuM jaLa pItAM meM bhAyANIsAheba para patro lakhyA e 'uddeza'mAM pragaTa thayA. mAre e vize eTalo ja khulAso karavAno che ke bIjA patrane aMte meM sAhitya pariSada ane anya sAMskRtika saMsthAo vize je lakhyuM che te TIkA karavAnI ke utArI pADavAnI dRSTithI nathI lakhyuM. daivata eTale jIvananA dhabakArathI navo prANa sIMcatI pravRttio. pariziSTa-4 (saMdarbha : patra 46) pratibhAva mane ema thAya che ke rAmAyaNa, bhAgavatanI pArAyaNo thAya che to ApaNAM mahAkAvyonI kema na thAya ? tAlukA, jillA ane rAjya kakSAe niyamita rIte vizvanAM zreSTha sarjanono paricaya karAvatI goSThIo kema na yojI zakAya ? sAmAnya prajAne AvA gaMgApravAhano lAbha kevI rIte maLe tevI yojanA ghaDI kADhavI joIe. hamaNAM 'sundaram eTale sundaram' ApaNA uttama kavinI saundaryasRSTimAM laTAra mAratAM temanAM svapro najara sAme taravarI rahyAM. A patra sAthe- yogya lAge to pAnAM 41-42 pa2 AvelI sundaram vANI utArazo. mAruM to eTaluM ja kahevAnuM che ke ApaNe pote ekaDo nahi ghUMTIe to saravALe mULagI khoTa bhogavavI paDaze. mArA patramAM A vyathA che,kyAMye AropaAkSepa abhipreta nathI enI cokhavaTa karavA vinaMti che. hamaNAM to vartamAnapatro vAMcavAmAMthI paNa mana UThI jAya che. ApaNI vacce dRSTibheda-matabheda hoI zake paNa carcApatromAM je gaurava hovuM joIe te jovA nathI maLatuM. jene meM sAcA jIvanano dhabakAra kahyo te thoDA samaya pahelAM zUdrakanA 'mRcchakaTika'mAM saMbhaLAyo. 'naMdigrAma'mAM enA vAcana pachI zUdraka vize ghaNI mAhitI eka mitre zodhI ApI. aMtamAM pelo zloka ane teno anuvAda ApI rajA lauM. 254 'dInAnAM zvavRkSa:, svazuLatanata:, sapnanAnAM TuvI, AdarzaH zikSitAnAM, sucaritanikaSaH zIlavelAsamudraH / setubaMdha Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satkartA, nAvamantA, puruSaguNanidhiH dakSiNodArasattvo, ekaH zlAghya: sa jIvatyadhikaguNatayA cocchasantIva cAnye // ' / dInono kalpavRkSa, svaguNaphaLanamyo sajjanono kuTuMbI, Adarza zikSitono, nikaSa caritano zIkAMTho samudra satkartA, mAnadAtA, puruSaguNanidhi dakSa, audAryavaMta, lAkheNo e ja jIve adhika guNa thakI anya to zvAsa letA. makaranda dave naMdigrAma 3-5-94 setubaMdha 255 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-5 (saMdarbha : patra pa3) nihita guhAyAm pRcchaka je koI pAThaka-bhAvaka jayAre, jevI kRtine pAmyo . tyAre teno te kRtipATha: kharekharuM to e ja mAtra vAstavaitara badhuM to kalpanajalpana. (kahone, ApaApaNo alaga, Agavo coko)'. paraMtu, bhaIlA ! e hobALe UThI rahyA vamaLo, ghUmarImAM phasAI tuM cakarAto (e.e.po.nI kahANInA nAyaka zo) lagarIka ThaMDe peTe, Tharela bheje jovA karaze ?to to dIvA sama dekhAzeH e kAMI kalA-kavitA kero kevaLa nahIM bApIko koI ijAroje kAMI, jyAM kAMI, jyAre, jevuM tuM, huM, koI paNa dareka jaNa (hA ! hareka jaNa to) jANe, mANe, sahe, bhogave - te ja mAtra tenuM vAstava. (nathI sAMbhaLyuM ? tuMDe tuMDe alaga mati' ne "dRSTi tevI sRSTi'). 256 setubaMdha Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhale, bhale bhaI ! ema bhale ho to paNa, tema chatAMye mANasamANasano kadI jIva maLe kabhI mana haLe kadI Itara-bhItaranuM, huM, tuM, te-nuM bhAna gaLe ne tyAre zuM potAnAmAM sAmo, sAmAnI bhItaramAM pote nathI bhaLAto, nathI kaLAto amane, tamane ? aMgata-sahiyArAno A kevo adabada ajabagajabano khelA- * keTakeTalA bhAre bhejAbAje relAvyA parasevA : paNa che kyAMya kazoye bhedabheda-ukela ? . bhALuM tuja bhammara UMcakAtI praznabhAvamAMkema mAMDyuM A tattvaTUMpaNuM ? khUTI gayA zuM nave ya rasa ? zuM chAI gayo sUnakAra ? badhuM sUmasAma ?' are bhaI ! evI paLo ye kadI kadI kyAM jIvatA jIvane hAla, jUne juga ke adhavacce (ne Aje to dina dUnIne rAta cauganI) nA'vyA karatI ? satAvatI nA ?nA kazI acaraja. paNa che A to akaLavikaLa nijamananI aLagI halacala. DahoLe manajaLa vamaLa UThyAM evaH setubaMdha 257 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcotera lagI dharatIe dehabhAra A dharyo sahyohA ! bhAva kazo e vAgoLuM huM kaTumadhuro ne khaTamITho. rahI rahIne java java, kevI citravicitra, DarAmaNI, lobhAmaNI, gUMcavaNa-gabharAmaNI, raLiyAmaNI, vaLI dalita-pIDitane damatIpaDatI dAsasvAmInI-keTakeTalI ! nija mUrtinI ToLImaMDaLIjhAMkhI dhUMdhaLI, prakaTokaTa ne bheLaseLiyA citravIthI sama UmaDaghumaDa UmaTatI ! samayasamaya avirata badalAtI calacitrAvali cittacopaDe noMdhAtI ko bhUMsAtI, ko cITakI rahetI sAcI, managhaDI, aradhaparadha vA (kaI kaI asalI ? banAvaTI kaI ?). vaLI tumeya bhaI, kyAM nava jANe ? A to kevaLa eka ja phAMTo, pravAha eka ja, eka aneruM jUtha najara jarA pheravatAM UmaTe bIjA ya ApaNI mUratasuratanAM kahe, keTalA thoka ?iitara, parAyAM ane potIkAM dUranikaTanAM maLyAMhaLyAM ke suNyAMnihALyAMkeTakeTalAM pAsa ApaNI bhAtabhAtanI kaika mUrata varavI ke garavI 258 setubaMdha Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nijanijane raMge raMgAI kadI sthAyI, kadI raMga badalatI visarAtI ne pharI DokAtI ? (vedavacana che yAda ? 'rUpa rUpa pratirUpo babhUva.') bhItaranAM jaLa DahoLIDakhoLI UDyA karato prazna eka : aNagaNa e chabIone thara provAyA "huM"ne kema karI huM khoLuM, prIchuM (khoLanAra "huye vaLI koNa ?) sadA 'rasika' paNa sadA pajavatA, sadA anuttara, ajaraamara A prazna ! koNa na jANe ?gaMgA e to avirata vaheto kSaNakSaNano navatara jaLagha chatAMye, tema chatAMye gaMgA e to gaMgAH nahIM e revA, jamanA, tApI, kAverI ke kRSNA. (mAnavInuM mana vatsa vikhUTuM samAdhAna-dhenunuM zaraNuM zodhe !) dhruva-adhruva ke nityAnitya aneka ja athavA eka ? smaruM RSinI vANIH ko addhA veda ka Iha pravoca" manISI, kavi, AcArya prIchaveH cidvilAsa kaho vA mAyAloka' dhanya koI viralAne phurato aTaLa vastu-Aloka. setubaMdha 259 www.jainelibraty.org Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-6 (saMdarbha : patra 64) The Girl who came back from the Dead In ancient times there was a beautiful girl, the daughter of a good man, a woman among women, rare in here loveliness and in the delicacy of her nature. When she was of marriageable age, three young men, each apparently of the highest capacities and of great promise, sought her hand. Having decided that they were of equal merit, the father left the final choice to her. But months passed and the girl did not seem to be making up her mind. And one day she suddenly fell ill. Within a few hours she was dead. The three young men, united in grief, took her body to a cemetery and buried it in the deepest of silent agony. The first youth made the graveyard his home, spending his nights there in sorrow and meditation, unable to understand the workings of the fate which had taken her away. The second youth took to the roads and wandered throughout the world in search of knowledge, as a fakir. The third young man spent his time in consoling the bereaved father. Now the youth who had become a fakir, in his journeyings came across a certain place where a man repute in uncanny arts resided. Continuing his search for knowledge, he presented himself at the door, and was admitted to the table of the master of the house. When the host invited him to eat, he was about to start the meal when a small child started to cry. It was the grandson of the wise man. 260 setubaMdha Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The sage picked up the boy and threw him into a fire. The fakir jumped up and started to leave the house, crying out : 'Infamous demons! I have had my share of the sorrows of the world already, but this crime surpasses those of all recorded history ! *Think nothing of it', said the master of the house, 'for simple things appear otherwise when there is an absence of knowledge.' So saying, he recited a formula and waved a strange emblem, and the boy walked out of the fire, unharmed. The fakir memorized the words and the design, and the next morning was on his way back to the cemetery where his beloved was buried. In less time than it takes to tell, the maiden stood before him, fully restored to life. She went back to her father, while the youths desputed as to which of them had earned her hand. The first said : 'I have been living in the graveyard, keeping, through my vigils, contact with her, guarding her spirit's needs for earthly support. The second said : 'You both ignore the fact that it was I who actually travelled the world in search of knowledge, and who ultimately brought her back to life.' The third said : 'I have grieved for her, and like a husband and son-in-low I have lived here, consoling the father, and helping with his upkeep.' They appealed to the girl herself. She said : "He who found the formula to restore me was a humanitarian; he who looked after my father acted as a son to him; he who lay beside my grave-he acted like a lover. I will marry him.' (From : The way of the Sufi, P. 136-37-38) setubaMdha 261 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-7 (saMdarbha : patra 68) The Most Serious Question of All Provided he makes and wins an argument about Buddhism with those who live there, any wandering monk can remain in a Zen temple. If he is defeated, he has to move on. In a temple in the northern part of Japan two brother monks were dwelling together. The elder one was learned, but the younger one was stupid and had but one eye. A wandering monk came and asked for lodging, properly challenging them to a debate about the sublime teaching. The elder brother, tired that day from much studying, told the younger one to take his place. "Go and request the dialogue in silence," he cautioned. So the young monk and the stranger went to the shrine and sat down. Shortly afterward the traveller rose and went in to the elder brother and said: "Your young brother is a wonderful fellow. He defeated me." "Relate the dialogue to me," said the elder one. "Well," explained the traveller, "first I held up one finger, representing Buddha, the enlightened one. So he held up two fingers, signifying Buddha and his teaching. I held up three fingers, representing Buddha, his teaching, and his followers, living the harmonious life. Then he shook his clenched fist in my face, indicating that all three come from one realization. Thus he won and so I have no right to remain here." With this, the traveller left. "Where is that fellow ?" asked the younger one, running in to his elder brother. "I understand you won the debate." 262 setubaMdha Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Won nothing. I'm going to beat him up." "Tell me the subject of the debate," asked the elder one. "Why, the minute he saw me he held up one finger, insulting me by insinuating that I have only one eye. Since he was a stranger I thought I would be polite to him, so I held up two fingers, congratulating him that he has two eyes. Then the impolite wretch held up three fingers, suggesting that between us we only have three eyes. So I got mad and started to punch him, but he ran out and that ended it !" Mumon's comment : The stranger is like the wise theologian who preaches the death of God. Although his words are most eloquent his degree of attainment is obvious. The one-eyed brother of attainment is obvious. The one-eyed brother is like the pious churchman who worships God and asks him to solve his problems. His motives are pure but his one eye is a handicap. Now suppose you were to decide the winner of this debate. If : your decision is correct the death of God will be a joke too funny to laugh at. On the other hand, if you cannot choose between the two no God will be powerful enough to save you from your fate. Is God dead or not? This is the most serious question of all. If you say yes or no, You lose your own Buddha-nature. "The Gospel nerording to Zen.' Edited By Robert Sohl And Audrey Carr setubaMdha 263 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-8 (saMdarbhaH patra 110) saMmAna vaktavya 30-pa-97 gujarAta sAhitya akAdamI taraphathI meghANI zatAbdI nimitte sArasvata sanmAnanA anukrame naMdigrAma khAte tA. 30-5-1997nA roja thayela zrI makaranda davenA sanmAna prasaMge makarandabhAInuM vaktavya. * * * Aptajano ane sahRdayI mitro, Aje ahIM je AptajanonAM vacano sAMbhaLyAM, mitronI vANI sAMbhaLI tyAre mane eka vicAra Ave che ke ghaNI badhI vastuomAM ema kahevAya ke atizayokti karavAmAM AvI che. A atizayokti che ema mane lAge, to mane ema paNa thayuM ke premanuM je kSetra che te atizayoktithI para che, ne bhAvanuM je kSetra che temAM atizayokti che ja nahIM- hoya ja nahIM. Aje bhAvanA je kSetramAMpremanA je kSetramAM premaguccho mane maLyA che tene mAthe caDAvuM chuM atyaMta premathI... AdarathI... enI sAthe sAthe Aje je vyaktinuM nAma joDAyuM che, meghANIbhAInuM nAma, A samAraMbha mATe, A sanmAna mATe, e nAma sAthe mane je vastu maLe che, e to mAre mana prasAdI che, amRtanI prasAdI; ene zire caDAvuM chuM. Aje mAre tamane camatkAranI vAta karavI che. kahyuM ne- AdhyAtmika jagatano mANasa chuM, AdhyAtmika chuM. AtmAnI vAto karuM chuM, loka-paralokanI vAto karuM chuM. Aje paralokamAM A lokanI vAta karavA mAguM chuM. abhuta camatkAra... asAdhAraNa camatkAra... tame sau mAnI zako evo camatkAra... mane meghANI roja maLe che, avAranavAra maLuM chuM. ane e kevI rIte maLe che enI paNa vAta karuM. khulAso to karavo joIe. kema maLe che, kema vAta karuM chuM.. eka vAra eka vyaktie rAmakRSNano phoTo joyo, pachI vivekAnaMdano phoTo joyo. pahelAM rAmakRSNa sAme joyuM, pachI vivekAnaMda sAme joyA karyuM. pachI 264 setubaMdha Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahe : cipa opha dhI olDa blaoNka ? no, "oNlDa bleka Ina ToTo !! mane maLe che. meghANI roja yAda Ave che. ema thAya che ke emanI sAthe je divaso gALyA, je joyA, je jANyA e jIvananA "amRtanuM bhAthuM'nA divaso hatA. jIvananA baLanuM bhAthuM hatuM e. eTale meghANIbhAInI vAta Ave tyAre (Apane badhI vAta karuM) zuM thAya manamAM ? eka uchALo Ave, eka bharatI Ave, eka megha caDI Avyo hoya evuM lAge. Aje vaizAkhano tApa che tyAre paNa nAma lejo ane vAdaLAM baMdhAtAM lAgaze, zILI havA relAze, jharamara rasathI ApaNe bhIMjAzuM. meghANIe ApaNane bhIMjavyA che, taraboLa karyA che. e meghe ApaNane bhIMjavyA che; aMtara hajI evuM ja bhInuM che. so varSa pachI zatAbdI vakhate paNa keTalA premathI yAda kare che loko ! moTA samAraMbho thAya, rAjaya taraphathI, sAhitya sabhA taraphathI, kalAsaMsthAo taraphathI... paNa AmAMno mANasa, gAmaDA gAmano mANasa Aje paNa meghANI potAnA svajane hoya, priyajana hoya, enA nityanA saMgAthI hoya evuM vAtAvaraNa race che. meghANI vize kahuM chuM tyAre mane thAya che ke A vyakti kayA prakAranI? meM joyA che, jANyA che enI to hRdayamAM chabI aMkita thaI gaI che, paNa vANI sAMbhaLI che emAMthI jIvato mANasa Ubho thAya che. koIke kahyuM hatuM "hena yu Taca e bUka- yu Taca e parsana..." (tame pustakane sparza karo cho tyAre manuSyane sparza karo cho.) evo manuSya, evo mAnava. ene zuM karAya ? ene kevI rIte oLakhavo ? to eka bAulanA zabdo mane yAda Ave che. bAula kahe che : e manera mAnuSa manera mAnuSa haya je janA nayane to jAgo jAnA...' e koNa che ? mAro manano mANasa che, manano mAnIto, managamato, manano mAnelo, ane e manamAM evo vasyo ke manamAMthI kadI ye na jAya evo manera mAnuSa che. e manera mAnuSa kevo hoya ? bAula kahe che ke je manera mAnuSa che ene kema oLakhazo ? setubaMdha 265 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enI AMkhathI oLakhazo, enA nayanathI oLakhazo. vAta to pachI karaze, mITa mAMDazo tyAM ja manano mAnelo maLI jaze. paNa bhAgye ja maLe che AvA manera mAnuSa. moTA meLAvaDAmAM maLIe tyAre manera mAnuSa to kyAMka bhAgye ja maLe sabhAgya hoya to. "se hu eka janA ... rasera mAnuSa' je rasathI bharapUra che, rasamaya che. aNue aNu rasamaya e to. ajAna pathe kare AnA-gonA Ave che- jAya che ekalo e mANasa. e rAjapathe jato nathI- tyAM nahIM maLe. e to ekalapaMthe jAya che... manera mAnuSa... ApaNI vacce Avo eka manera mAnuSa AvI gayo, ApaNane taraboLa karI gayo. ane eNe zuM karyuM ? mane IkabAlano eka zera yAda Ave che. ikabAla kahe che : hajAro sAla naragIsa apanI benUrI pe rotI hai, baDI muzkIla se hotA hai camanameM dIdAvara paidA." dRSTivALo mANasa bhAgye ja maLe che. daSTipUta mAnavI bhAgye ja maLe che. jene ApaNe rakhaDatA mAnyA, rajhaLatA mAnyA, dhULiyA mAnyA, gAmaDAnA gAmaDiyA mAnyA, ajANa-abola mAnyA enI mAnavatA jagADI emAM dIvA batAvyA ApaNane meghANIe.. mANasAInA dIvA. vicAra to karo e mANasanI AMkha kevI hatI ! e mANasanI AMkha kevI hoya ? AMkhamAM nazo hoya, nazo hato chatAMya dUra hatuM. bIjA nazA mUrzita kare che, A nazo ajavALuM Ape che. mAgavAnuM mana thAya ke nUra hI nUra pIlA de sAkI, are ! majUra pIlA de sAkI." tuM majUrano maya pAI de... e mANasane meM joyo che najIkathI. nikaTathI. aneka rIte. tyAre mane enI gatimAM, enI cAlamAM, eka chaMda, eka laya, eka nartana, eka saMgIta jovA maLyAM che. dhI haoNla mena opha siMgiMga. mAtra gaLuM - mAtra kaMTha - nahIM. 266 setubaMdha Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ enI asara Aje paNa chavAI gaI che, ane baMgALI 'manera mAnuSa' vize ApaNA bhajanamAM kIdhuM che 'e jI jene lAgyAM zabaduMnA bANa bANa to lAgyAM jenAM aMgaDAM vIMdhANA enAM neNAmAM ghUre re nizANa...' enI AMkhomAM nizANa ghUre che- A eka rIte; bIjuM - vadhu kahIe ApaNI gAmaThI vANImAM to 'vAgyA zabaduMnA bANa, kalejAM vIMdhANA enA, manaDAM vIMdhANAM enAM...' je manathI vIMdhAyA hoya, hRdayathI vIMdhAyA hoya enAmAM ja vANI pragaTa thAya, satyapUta vANI. pAtALanA pANI jema phUTe ne ! ema vANI phUTe che, bhAI ! jema pANInI saravANI che ema ja vANInI paNa saravANI che. jyAre mANasa hRdayane bhede che ne ! tyAre hRdayanA bhedamAMthI vANI nIkaLe che; e che AdikavinI ja vANI. kavivara TAgore bahu suMdara zabda vAparyo che vANI mATe : krauMca pakSI vIMdhAyuM; vAlmIkinuM hRdaya cIsa pADI UThyuM : 'chaMdobANa viddha vAlmIki'. vAlmIki chaMdanA bANathI viddha che to rAmAyaNa maLyuM ApaNane, rAmanI kathA maLI ApaNane. jyAre mANasa vIMdhAya che tyAre eno eka jharo pragaTa thAya che vANIno. e vANI askhalita vahetI jAya, e aTakatI nathI. ApaNo eka duho kahe che ne 'jenI saravANI sAcI hoya i dukALe ya phUMke nahIM (paNa) jenAM peTa ja pApI hoya, enI bhakha na dUjhe-bheriyA.' ghaNIvAra mane thAya che ke vANI-sadAya vahetI rahe, sadAya navI-navelI rahe, eno vizALa pravAha vaheto thAya. paNa ema kema nathI banatuM ? mArI eka vedanAya vyakta karuM ApaNA gujarAtanA samartha sAhityakAra mitro sAme, be kathA thaI, pAMca thaI, pachI Avartano cAlyA kare, punarAvartano cAlyA kare, navuM na maLe, navo prANa na maLe. jenI eka dhArI baMdhAI gaI, zikhare pahoMcI gayA eNe zikharane ja joyuM... e zikharane ja joyA kare, potAne ja joyA kare. eka ApaNI moTAmAM moTI jo uNapa hoya to te selpha inDalsansa (Atma maugya)... setubaMdha 267 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArI ja vANImAM joyA karuM, mane ja vAMcyA karuM, AgaLa jovAnuM bhUlI jAuM.... meghANImAM jouM chuM ke te AgaLa vadhato ja gayo. 'attariyo re vIrA ! ekalapaMthI bese na hATa bajArajI...' kyAMya beTho nathI- chevaTa sudhI kyAMya thaMbhyo nathI ane attara vaheMcato rahyo che. kyAMka siddhi maLI gaI, kyAMka pratiSThA maLI gaI, kyAMka mAna-sanmAna maLI gayuM tyAM ApaNe mAnyuM ke ohoho... kAMIka maLI gayuM. are ! A to kAMI nathI bhAI ! A to AgaLa javA mATe preravAnuM sAdhana che... cAlyo jA musAphara ! tane bhAtuM baMdhAvyuM che AgaLa javA mATe, besI rahevA mATe nahIM. je kaMI prema che, Adara che e mane protsAhana Ape che. mitro gayA che to mAre paNa javuM joIe ho. ane te kahe che te mAre thavuM joIe ho. mArA mitrono je prema che te huM sArthaka karuM; ane hRdayathI karavo ja joIe. te nathI thato tyAre aMtaramAM pIDA thAya che. A meghANImAM vAraMvAra joyuM che. jyAre meghANInI vAta karuM tyAre TAgoranI eka paMkti yAda Ave che. eNe 'zAjAhAM' kAvyamAM lakhyuM che ke mANasa potAnA sarjanathI moTo hovo joIe, sarjanathI mANasa vadhavo joIe, DUbavo- sarjanamAM bUDI javo joIe nahIM. vATa upara rahe to ja dIpa pragaTe, jo vATa telamAM DUbI jAya to prakAza cAlyo jAya. 'sAjAhAM'mAM TAgora kahe che : 'tomAra kIrtira ceye tuma je mahat tAI tava jIvanera ratha tumhIja jIvanaratha pazcAte phelI jAya kIrti re tomAra vAraMvAra' [tane je kIrti maLI enAthI to tuM ghaNo mahAna che, tArA jIvanano ratha to kIrtine pAchaLa Thelato jAya che. ane kIrti to e ratha pAchaLa uDatI dhULarajakaNa che, e to tArAM padacihno che. pravAsI to kyAMya AgaLa nIkaLI gayo che.] AvuM kema thAya ? emAM AnaMda kema na vadhe ? to enI eka vAta Ave che, eka pAtALa saravANI phUTe che. devatAnuM varadAna maLe- ane bhAI ! A bahu 268 setubaMdha Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vasamuM varadAna che - enI anahada vedanA che. huM meghANInI e anahada vedanA ne meghANIno AnaMda joI zakuM chuM. emaNe kahyuM hatuM mahAdevabhAI mATe ke 'agnikuMDamAM UgeluM gulAba' barAbara ! 'agnikuMDamAM UgeluM gulAba'. huM meghANIbhAI mATe kahyuM ke 'agnizikhA para UDatuM caMDula', 'agnizikhA para UDatuM... ne gAtuM...1 caMDula' ne Aje paNa enAM gIto saMbhaLAya che. bIjI eka mane vicitra kalpanA Ave che. bhAI ! kalpanA ja che. tame meghANIbhAInI rekorDa kadAca sAMbhaLI haze, enA 'zeNI...zeNI...' zabdo. 'zeNI vijANaMdanI vArtA kahI che emAM vAta mUke che : 'zeNI koNa hatI zeNI ? koNa hato vijANaMda ?' paNa bhAI ! A bolyA che ne ! e kyAMka zeNIe sAMbhaLyuM to haze ja. kyAMka vijANaMdane kAne vAta to pahoMcI ja haze. 'koka bolAve che ApaNane tArA jaMtarane yAda kare che. jaMtara taiyAra kara. tArA vAyumAM vahetA sUrane ekaThA kara...' ne vijANaMde e sUra ekaThA karyA haze. eno piMDa baMdhAyo; e thayA medhANI. vijANaMdanA sUramAM aneka sUro vahe che. kalazora che, kalanAda che, garjanA che... kallolathI mAMDIne cheka vidAya sudhInA sUro saMbhaLAya paNa enI kiMmata bahu cUkavavI paDe che. ', eka pada meM lakhyuM'tuM ke jene AvI kIrti maLe che ne, enA hRdayane vedanA paNa eTalI ja maLatI hoya che. jene bhAle meM mAruM tilaka AMkyuM che ene haiye parovyA che soyA duniyAnA sagapaNa to soMghA che bhAI ! eka moMghAM mIrAMnA baloyAM.' eka mIrAMnA baloyAM moMghA che paheravAM. ane jeNe mIrAMnAM baloyAM 1. varDjhavarthe skyland kAvyamAM Kindred spirit to Heaven and home. caMDula gaganamAM khUba dUra dUra sudhI UDe che, paNa enI najara satata potAnA mALA para-dharatI para che. setubaMdha 269 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paheryAM che, je mIrAMnI vedanAne ya vadhAve che, ene ja giradhara maLe. hamaNAM meM eka ApaNA rilkenI 'Tentha elejI' (dasamI karuNAMtikA)mAM eka vAkya vAMcyuM. eNe ApaNA mATe kahyuM che ke 'vI, veIsTarsa oNpha saoNraoNjha...' ApaNe vedanAne veDaphI nAMkhanArA chIe. vedanA jevuM dhana maLyuM che, ApaNane jagADavA mATe : ene veDaphI nAkhIe chIe. vedanAne to jo ghUMTI ghUMTIne dhoLIe to vedanAmAMthI kamaLa pedA thAya che. phUla pragaTe che, sugaMdha pragaTe che, agnigulAba pragaTa thAya che. A lokoe to vedanAne sAmethI bolAvI che paNa ApaNe bhAgIe chIe. 'mhArI vhAlabharI vedanA Avo, Avo to vhAlathI bheTIe.' sukha ThIka che, du:kha ThIka che, paNa sukha ke duHkha nidrAmAM ja keda che. eka bhayasthAna che : 'sagAM banIne sukha savAre AvyAM, sAMja sudhI rokANAM rAta paDI tyAM rastA lIdhA pAchA nava DokANAM evI jUThI sukhanI yArI re... sukhaDAMe to dIdhA dagA...' sukhaDAM kadAca dago detA haze, duHkha kadI dago nahi ghe. ene AnaMdathI vadhAve che mahAkavi TAgora : eya kare cho bhAlo niSThura...' he niSThura ! teM sAruM karyuM. he bhayAnaka ! teM bahu dayA karI. zuM vAta che ? eya kare cho bhAlau niSThura emanI kare hRdaye mora dArUNadahana javAlo niSThura...' teM sAruM karyuM niSThura : te ghaNuM ja sAruM karyuM. A je gAna UThe che; niSThurane jyAre vadhAve che tyAre niSThura potAnAmAM rahelo prema-AnaMda te vyaktine Ape che. ravIndre ja gAyuM che : 270 vaje tomAra bAje bAMsI se kI sahaja gAna...' seI sUre te jAgabo AmI, dAvo seI pora kAna setubaMdha Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vajranA gaDagaDATamAM, vIjaLInA kaDAkA-bhaDAkAmAM tAruM madhura gAna che. ApattimAM, vipattimAM, rogamAM, zokamAM tuM ja baMsI bajAvI rahyo che, jo koI sAMbhaLI zake to. niHzeSa banI javAnuM che eka mIrAMnI sAkhI mane yAda Ave che H e AkhI sAMbhaLIe chIe tyAre thAya che ke ene kevuM, keTaluM thayuM haze ? lakaDI jala koyalA bhaI, koyalA jala bhaI rAkha; meM birahana esI jalI na koyalA bhaI na rAkha.' Ama jyAre niHzeSa saMga thAya, sarvAMgabhAve agnithI pIDavAmAM Ave tyAre eno kadI kSaya thato nathI. pharI eka TAgoranI paMkti kahyuM : 'udayera pathe sunikAra vAnI, bhaya nAhI ore bhaya nAMhI.. niHzeSa prAna je korIbe dAna kSoya nAhIM tora kSoya nAhIM...' udayanA pathe A konI vANI sAMbhaLuM chuM ? nirbhayatAnI vANI. jeno kadI kSaya nathI, e akSayanI vANI vahyA ja kare che. eTale mane ema thAya che ke ghaNuM boluM. hajI ghaNI vAto karuM... hajI ghaNI vAto manamAM Uge che. eka zera mane yAda Ave che : setubaMdha parasparano prema baDhAvo. 'julma to gulajhaDI banI jAze, jakhmanI pUrI jANakArI kara; dilanI vastI have na duniyAnI, Ave che, baMdha bArI kara...' jyAre jyAre meghANIbhAIne yAda karuM chuM tyAre ghaNAM smaraNo jAge che. satata eka vAta yAda Ave che H madhyAhne sUryAsta thayo, paNa sUrya hajI tape che; asta thayA pachI paNa sUrya asta pAmyo nathI. ane mIra takI mI2no eka zera kahetAM kahetAM pUruM karuM. kAraNa ke zaktinI maryAdA che, samayanI maryAdA che ane tamArI dhIrajanI ye maryAdA che. 'dila jalI jiMdagIthI yArI kara AgathI Aga para savArI kara gamagInI che galIca aMdhArI hAtha de vAta beka pyArI kara.' 'jamAnA baDe zaukase sUna rahA thA...' 'meghANIbhAI ! bolo'... 'meghANIbhAI ! bolo... haju bolo' 271 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'amAre sAMbhaLavA che...' evA pokAra uThatA rahetA. X X X hAM bhAI ! eka vAta kahevAnI rahI gaI. plIjha ho ! meM kahyuM ne ke meM prasAda tarIke A sanmAnano svIkAra karyo che. meghANIbhAInA nAma sAthe je vastu mane maLI che, akAdamIe ApI che te bhAvapUrvaka, AnaMdapUrvaka, kRtajJatApUrvaka svIkArUM chuM ne meghANIbhAInuM ja kAma AgaLa vadhArato chokaro... dIkaro che ene huM A prasAda ApuM chuM, prasAda to vaheMcIne khAvo joIe ne ! jamAnA baDe zaukase sUna rahA thA hIM so gaye dAsatAM kahete kahete' nirubhAI ! kyAM cho dIkarA ? niru ! hAlya beTA ! kyAM che peluM kAgaLiyuM ? Ava dIkarA Ava... meghANInA kAmano dIvo jalato rAkhavo che... mArA vatI jo A prasAda che I ApuM chuM... hA... prasAdane vaheMcIne khavAya ho dIkarA !... 272 jaya bhagavatI mAtA (dhvanimudraNa-Alekha) setubaMdha Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-9 (saMdarbha : patra 123) (uddezaH Disembara 1997) siddha sArasvatone pagale zabadameM jinakuM khabara paDI. - arjunabhagata eka zabda mArA manano kabajo laI lIdho che. e zabda che "mUrdhanya'. gujarAta sAhitya akAdamI taraphathI patra Avyo ke "A varSe mUrdhanya sAhityakAra tarIke tamAruM sanmAna karavuM nakkI thayuM che', tyArathI A mUrdhanya' viSe manana cAle che. sAmAnya rIte mUrdhanya eTale agragaNya, ziromAnya. mUrdhanyane ATalI UMcI padavI ApatAM, kakkAno caudamo akSara paNa mUrdhanya che te yAda AvI jAya che. mUrdhanya gaNAtA jIvane jAgrata karavA mATe ja A kakko ghUMTavAmAM Avyo haze. Aje to veda, upaniSada, gItA ane yogazAstromAM mUrdhanyano vizeSa artha thAya che e tarapha dhyAna doravA mAMgu chuM. RgvadanA be ja maMtro laIe. pahelA maMDalanomUrdhA divo nAbhiragniH pRthivyA athAbhavadaratI rodasyo, te tvA devAsoDajanayanta deve vaizvAnara jyotiridAryAya. (Rgvada, 1-59-2) vaizvAnara agninI stuti karatAM RSi kahe che ke A agni ghulokanuM mastaka che ane pRthvInI nAbhi che. e che ghuloka ane pRthvIno svAmI. sarva devo tArA devasvarUpane pragaTa kare che. te vaizvAnara, te Aryone mATe jyotino mArga pragaTa karyo che. RgvadanA chaThThA maMDalano eka maMtra A ja vastune vadhu spaSTa rIte vyakta kare che : vasthA * tA. 13 nave. '97nA roja naMdigrAma khAte gujarAta sAhitya akAdamI taraphathI mUrdhanya sAhityakAra tarIkenA sanmAna prasaMge ArveluM vaktavya. setubaMdha 273 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrdhAnaM divo arati pRthivyA vaizvAnara mRta A jatamagnim kavi samrAjamatithiM janAnAm AsannA pAtra janayanta devAH (Rgveda 6-7-1) (ghulokanA zirasthAne rahevAvALA ane pRthvI para vicaranArA vaizvAnara agni RtanA pracAra mATe ja utpanna thayA che. kavi, samrATa, manuSyonA atithi ane mukhya rakSaka tarIke agnine devoe utpanna karyA che.) vaidika paribhASAne jANanAra tarata ja samajI jaze ke A vaizvAnara agni nAbhimAM pragaTa thato prANAgni ane mastakamAM prakAzato mUrdhanya jJAnAgni che. tene kavi, samrATa ane atithi kahyo che kAraNa ke te vANIno udgAtA che. suprakAzita rAjezvara samo che ane atithi che.kyAre aMtarane AMgaNe jhaLahaLI UThaze, preraNAnA agnirathamAM AvI caDaze e kahevAya nahIM. vaDjhavarthanA zabdomAM kahIe to Intimations of Immortality- amaratvanI ataraMga goSThi, vaLI agnine 'pAtra' kahyo che. 'pAti rakSita AdheyaM', je ene dhAraNa kare che enI e rakSA kare che. A agni prajALato nathI. rakSe che, poSe che. mastakamAM AvelA brahmarandhrane 'mUrdhajyotis' kahevAmAM Ave che. A UrdhvadvAre paramavyomamAM je jyotirmayI vAk pragaTa thAya che tene ja mUrdhanya sArasvatoe upAsI che. AvA mUrdhanyanA caraNe besavAnuM Ave toye ApaNA jevAnAM mahA sadbhAgya. vedamAM jeno mahimA mukta kaMThe gAvAmAM Avyo che tene prApta karavAnI teja-rekhA upaniSade dorI ApI che. 'chAMdogya' (8-6-6), 'kaThopaniSada' (26-16) ane 'praznopaniSada' (3-6)mAM teno ullekha che. 274 zataaikA ca hRdayasya nADyaH tAsAM mUrdhanam abhiniHsRtA ekA tayA Urdhva Ayan amRtatva eti vizvak anyAH utkramaNe bhavanti, utkramaNe bhavanti. (chAMdogya, 8-6-6) setubaMdha Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (aMtaHkaraNamAMthI nIkaLatI eka so ne eka nADIo che. emAMthI eka mastakamAM praveza kare che. A eka nADI, je Urdhvagamana kare che te, amRtattvane meLave che; anya nADIo vizvasaMsAra prati jAya che.) mUrdhAmAM sthAna pAmatI A nADIne virajA kahevAmAM Ave che. rajo guNanA rAga ane dveSamAMthI manuSyane mukta karI te satyanuM nirbheLa darzana karAve che. siddha yogIonI kaThina paribhASAne badale siddha sArasvatonI rasALa vANImAM kahIe to kAlidAse "zAkuMtala'mAM (aMka 7, zloka 6) divya vimAnI mAtali dvArA virajA-nADIne "vyapetarajasaH' - rajoguNathI mukta pravAha nAmanA vAyumArga tarIke nirUpI che. A vAyumArgane vaLI kisrotamayI gaMgA ane gagana-pratiSTha jyoti sAthe sAMkaLI vadhu spaSTa karyo che. manuSyamAM rahelo vAmana ahIM pagaluM mukatAM kevo virATa banI jAya che tenoye saMketa kavie trivikrama viSNune yAda karIne Apyo che. e jANe ke amuka jAti, kuLa, deza, kALanA maryAdita vaMzamAM jIvate jIva mRtyu pAmavA jevuM che. saMnyAsI saMnyAsa grahaNa karatI vakhate virajA homa kare che. potAnA jUnA nAmano tyAga kare che. evuM kAMIka sArasvatanI bAbatamAM bane che. bodhisatva kuLamAM janmatA sAdhakanI jema e sarasvatI kuLamAM navo janma pAme che. eTale to AvA siddha sArasvatanI kRti sthaLakALanA sImADA bhedI sarvatra vihare che. kavi kITsanA "Ode on a grecian Urn'mAM AvuM mRtyuMjaya maMtragAna saMbhaLAya che. Beauty is truth, truth beauty that is all . ye know on earth and all ye need to knwo. sundaram satyam, satyam e ja sundaram A maMtra jagatanA mahAna sArasvato yugo sudhI saMbhaLAvatA ja AvyA che. mAnavazarIramAM A maMtrano guMjAra kevI rIte thAya che ? yogIjano pAsethI enI kAMIka jhAMkhI maLe che. ApaNI mukhya nADI traNa : IDA, piMgaLA, suSamyA. temAM madhya nADI suSumyA. tene sarasvatI paNa kahe che. e svayaMskRrta jJAnanI jananI che. gorakhavANI che : bina pustaka bocibA purAna, sarasatI ucare brahmagiyAna. suSuNNAnAM traNa lakSaNo gaNAvavAmAM AvyAM che : "suSummA paramA setubaMdha 275 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zobhA, suSummA kAlabhakSiNI, suSumyA nAdarUpiNI'. suSumhA parama sauMdaryanI jhAMkhI karAve che, kAlapAzanuM chedana kare che, ane samasta brahmAMDamAM vyApta tattvano jhaMkAra saMbhaLAve che. e che sauMdaryamayI, kAlajayI, nAdamayI. kabIre A dhvanine 'tattvajhaMkAra brahmAMDamAMhI' kahI enI anaMtatA darzAvI che, to 'cIMTI ke pAMva meM nevara bAje' kahI enI atyaMta sUkSmatA ne suMdaratAnoye paricaya karAvyo che. suSumlAmAM paNa atyaMta sUkSma traNa nADIo che. vajrA, citrA ane virajA. vajA ane citrA bhUmadhya pAse aTakI jAya che. vajrA tarapha vaLelo sAdhaka virakta, udAsI, ekAMtasevI banI jAya che. citrA tarapha jhUke che te siddhio ane mAyAbhAsanA cakkaramAM ghUme che. vajrAmAM acalAnuM nirudgha Asana che, citrAmAM caMcalAnI avirata gati che, paNa bhramUlyane bhedI mUrchA bhaNI laI jatI virajAne vare che, tene 'viraja nizcala brahma'no anubhava thAya che. virajAmAM vahetI cetanAne 'bisatattutanIyasI' kahI che. te kamaLamAM rahetA ati sUkSma taMtu samI che ane cheka kamaLanI karNikA sudhI jAya che. kAlidAse 'meghadUta'mAM tenuM suMdara varNana karyuM che. manuSyanA aMtarAkAzamAM parama AnaMda bhaNI-kailAsa bhaNI UDatA prANahaMsanuM emAM nirUpaNa che : 276 AkailAsAd bisakisalayacchedapAtheyavantaH saMpatsyante nabhasi bhavato rAjahaMsAH sahAyAH tribhuvana vyAse eno jhUlaNA chaMdamAM anuvAda karyo che : kamalanA taMtunAM, caMcumAM TImaNa laI TheTha kailAsa paryaMta tArA mArgasaMgAthI e gaganapathamAM thaze UDatA rAjahaMso rUpALA. mahAkavinA sUramAM sUra purAvato hoya ema eka bAula gAI UThe che H : (meghadUta. pUrvamegha, 11) AmarA pAkhira jAta AmarA hAITyA calAra bhAo jAni nA AmAdera UDyA calAra dhAta. setubaMdha Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ame to paMkhInI jAtanA rahyA. ame paga ghasaDIne cAlavAnuM nA jANIe, amAro to UDI nIkaLavAno svabhAva.) rilka yAda AvI jAya che : There, where no path was ever made, We flew. ane ApaNo arjuna bhagata : ADI nadIyAM nIra bharI vahetI paMkhIne kyAM paDI ? eka palakameM pAra pahoMce nahIM bese nAvaDI, zabadameM jinakuM khabara paDI... kailAsa zikhare to koIka ja kamalahaMsa pahoMcI zake. AvI pAMkho vIMjhatI paMktio thoDI vAra mATe to ApaNA prANane adhdhara UMcakI le che. baMdhanamukta pathe viharavA mAgatA ApaNA mULa svabhAvane te jhApaTa mArI jAya che. koI ajANya khUNethI pukArI UThatA bAula sAthe vaidika RSinuM suparNa AkhyAna, mahAbhAratanI garuDakathA, vaiSNavono lIlAzuka ApaNane pAMkho phaphaDAvavAnuM notaruM ApI jAya che. AjanI vAta karIe to ravIndranAthanI "balAkA' ke ricArDa bAkano "janAthana liviMsTana sIgala' uDDayananI niranirALI rIti batAvI jAya che. ApaNe roja sUryodaya joIe chIe. paNa A sUrya amRtamadhu jharato madhapUDo banI jAya che kharo ? koI cira-AnaMdanuM madha ApaNane cakhADI jAya che? kadAca koI siddhasArasvatanI dRSTi sAMpaDe to A camatkAra sarjAya kharo. vizvanA chaMda sAthe jeNe chaMda meLavyo che, evo chAMdogyano kavi-RSi prabhAtiyuM saMbhaLAve che : ca eva madhukRt tA amRtA Apa. (chAMdogya, 3-1-1) (A sUrya divya madhapUDo che, RcAo che madhu-sarjatI madhamAkhIo. teno rasa che amRta.) setubaMdha 277 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roja ApaNI sAme Ama to lohI-nItarato sUrya Uge che ane lohImAM lathabatha thato DUbI jAya che. mAthe rahe che kALI jhabAna kALarAtrI. eka prazna thAya : A ghora timiraghana madharAtanAM UMDAM jaLamAM ApaNe DUbakI mArI che kharI? ApaNAM A mana, buddhi, saMskAra, ahaMkAranA kALA pANIne bhedavA ane pAra karavA ApaNe keTalo prayatna karyo ? mAnava-sarjaka pelA vizvasarjakanA aMtaHpuramAM praveza kare to koI navI daSTinI tene dIkSA maLe. vizvanI sarjanakriyAnuM laghu svarUpa eka vaidika sUktamAM jovA maLe che. e che "nAsadIya sUkta'. maeNTaraliMkathI mAMDI oNkTaviyo pAjha sudhInA sAhityakArone A sUkta halAvI gayuM che. ahIM tamAma astitvano cheda uDADI mUkatuM rahasyaghana timira che ane tenA para vadhu timiragheruM kAMIka toLAI rahyuM che. e svayameva ucchavase che. ene koNa kaLI zake ? RSinA aMtaramAMthI hiMmatabharyA savAlo UThe che, jeno javAba devA koI vizvasarjaka hoya to e samartha lAgato nathI. "nAsadIya'mAM ajJeyavAdanI chAMTa joI AjanA ciMtako enA para vArI gayA che, paNa "nAsadIya sUktamAM ajJeyavAdane sthAne mahAajJAtane pAmavAnI gurucAvI darzAvavAmAM AvI che. nAsadIya' to pragADha aMdhakArane bhedI gUDhanigUDha rahasyane potAnA hRdayamAM ja pAmavAnI cAvI Ape che. e to kavi-manISIone sAda pADI kahe che ke tame ja setu bAMdhI zako cho A timiradhAmanA mahAsamudra para. RSidraSTA A sUktanA cothA maMtramAM kahe che : sato bandhamasati niravindanuM hadi pratISyA kavayo manISA. (asat mAM sat no saMbaMdha kavioe hRdayamAM dhyAna dharIne mananazIlatA vaDe zodhI kADhyo che.) hiraNyagarbha sUkta'mAM pRthvI ane AkAza bharI deto suvarNa-prakAza sarvatra patharAya che tyAre pelo kapha, ka, kaH pukArato prazna to Ubho ja rahe che. paNa have kavinA hRdayamAM kazI pRcchA nathI. e mahAmahimAvAna ciravismayane caraNe bhaktinamra vaMdana kare che. "kasma devAya haviSA vidhema' e akarya, avyAkhyaya, suvarNakAMtimAna prajApatinuM ame havithI pUjana karIe chIe. kaH prajApati samakSa kevA bhAvathI upasthita thavuM joIe tenuM citra TI.esa. eliyaTe dorI batAvyuM che : If you come this way 278 setubaMdha Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Taking any route, starting from anywhere At any time or at any season It would always be the same, you would have to put off Sense and notion. you are not here to verify, Instruct yourself, or inform curiosity Or carry report, you are here to kneel Where prayer has been valid. [Four Quartets, Little Gidding 1] (tame A bAju AvyA to, game te mAraga pakaDI, game tyAMthI AraMbha karI, game te samaye ke game te mosamamAM haMmezAM te ekasarakhuM ja haze. tamAre choDavAM ja paDaze. samajaNa ane khyAlo, tamAre ahIM nathI cakAsavAnuM. nathI jAtane bodha ApavAno, nathI kutUhala poSavAnuM ke ahevAlo pahoMcADavAnA, tamAre ghUMTaNiye paDavAnuM che jyAM prArthanA sadA rahI che pramANabhUta.) A kAvyamAM buddhine tALuM mAravAnI, tarkane tilAMjali ApavAnI ke jijJAsAnuM gaLuM ghoMTavAnI tarapheNa karI hoya ema lAgaze, paNa jIvana ane jagatane samajavA mAgatA manuSya aMte game te mArage game te samaye, eka aciMtya gahana tattva samakSa AvIne UbhA rahevuM paDaze. tenI anubhUti AgaLa abhivyaktinAM sAdhano kharI paDaze ane mITa mAMDanAro manuSya ja A mahAmahimAvAnamAM layalIna banI jaze. tyAre A anubhUtinuM sAkSI koNa ? mANasane chAtI para hAtha mUkyA vinA chUTako nathI, ane pachI je zabdo slare che e to hRdayaguhAmAMthI UThatA paDaghA ja hoya che, pachI e RSinI maMtravANI hoya ke mahAkavinAM mAnasa saMtAno hoya. jyAM prArthanA sadAya pramANabhUta hoya che evA eliyaTanA zraddhAnvita ugAramAM saMta jana oNpha dha kraoNsanI saravANI vahI AvI che. saMta jananuM setubaMdha 279 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvya che : How well I know that Fountain's Rushing flow although by night. (kALamakALI rAta DhaLI toya jharaNuM chAkamachoLa vadhe jAya jANuM re jANuM !). AnuM nAma ajJAtanA sAmrAjayamAM guMjI UThatI AtamasUjhanI zraddhApUta vANI. eliyaTa para saMta jana opha dha kraoNsanI keTalI gherI asara che te sAdhvI sisTara koronAe 'Eliot's Four Quartets (pA. 26-277)mAM darzAvI ApyuM che, ane saMta jona oNpha dha kraoNsa to mAunTa kAramela ke kailAsa para ArohaNa karato 'miDala ve' ke madhyamAM suSaSNA pathano yAtrI che. ene pagale eliyaTanI vANImAM paNa zAzvata zikharonI pahADI havA vahI Ave che. sa-asatnI jugalabaMdInuM baMdhutva zodhI kADhavAnuM bhagIratha kArya vizvasarjake mAnavapratibhAne ApyuM che. vizvabharanA mahAkaviomAM A joDiyAMnI jhalaka jovA maLe che. rAmAyaNa ane mahAbhArata enA suvizALa ane samRddha dAkhalA che. "satya ugra, Rte bRhata' e vaidika maMtrane ahIM jIvato jAgato batAvavAmAM Avyo che. vAlmIki rAmAyaNa ane mahAbhAratanA prAraMbhe baMne mahAkavioe dhyAna dharI dharmavIryathI kathAnAM pAtro, temanA aMtaraMga manobhAvo ane prasaMgone pArakhI racanA karI che. je vizva-brahmAMDanuM satya che te mAnavavANInuM satya banI gayuM che. Adi kavine to sRSTikartA brahmAnuM vacana maLyuM che ne phaLyuM na te vAganRtA kAvya, kAcidatra bhaviSyati.' (tArI vANI kadI mithyA nahIM thAya.) rAmAyaNa ane mahAbhAratanA sarjakoe eka zabda vAparyo che te Akasmika hoya ke suyojita hoya paNa baMne kathAnuM mULa e darzAve che. citrA nADI dvArA cAlatI saMsAralIlAnuM e citraNa che. mAyA-manuSya rAmanI dakSiNayAtrA citrakUTathI zarU thAya che ane paMca indriyonI kuTIra paMcavaTImAM AvatAM ja temanAM apAra kaSTo ane atula parAkramonI gAthA sarjAya che. mahAbhAratanA citra-vicitra 280 setubaMdha Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niHsaMtAna marI jAya che. paNa emanAM nAma nIce ja mahAbhAratanA zAbdika ane sAMsArika janaka vyAsa Akho ghaTATopa race che. emAMye mAnuSI tanudhArI puruSottamano praveza na thayo hota to kathA niHsattva ja rahI jAta. zaMkarAcArya dakSiNAmUrti stotramAM kahyuM che te vaDanA bIjamAMthI ja A citra-vicitrano vizALa vaDalo pAMgaryo che. mAyAkalpita dezakAlakalanA vaicitracitrIkRtam.... sthaLa ane kALanA sImita kSetramAM mAyAnI saMkalanA ane saMkalpanAthI A baharUpI vAdaLo UmaTe che ane anaMta AkAzamAM samAI jAya che. A badhI aindrI-IndranI mAyAjALa-no vaNATa vaidika sUkto ane yaugika kathAomAM paDyo che. gaMgAne kinAre vaseluM indraprastha ane jamunAne kinAre AveluM hastinApura aindriya ane yamapurI vacceno vaizvika saMgrama darzAve che e ja rIte mAnavapiMDamAM iDA-piMgaLA vacce cAlatI caDAsAcaDasI darzAve che. enI sAthe pAMca indriyo ane caturvidha aMtaHkaraNanuM yuddha paNa saMkaLAyeluM che. jyAM aMtaHkaraNamAM cAMDAla cokaDI paDI hoya tyAM game tevI balavAna pAMca iMdriyo hArI jAya ema navAI nathI. pAMDavo ane kauravo vacce jyAM dhUta ramAya che te duHzAsanano mahela varuNanA mahelanI pratikRti che. epha bI.je. kuIpare "enziyanTa inDiyana kaoNsmogonI'mAM vaidika maMtro ane mahAbhAratanA zloko vacce raheluM, kyAMka to zabdazabda, sAmya supere darzAvyuM che. e viSe laMbANa karavAnI jarUra nathI. eTaluM ja kahevAnuM ke A maMtro ane kathAone bhUtakALanA avazeSo tarIke nahIM, paNa ApaNAM vartamAna ane bhAvine ujALatA pathadarzako tarIke jovA joIe. - rAmAyaNa ane mahAbhAratamAM atyaMta vizALa phalaka para baMdhutvanA milanano AnaMda, viyoganI pIDA, ane vicchedathI thatA vinAzanuM citraNa che. baMdhutvanI pichANa nathI eTale ja bhAIo-bhAIo vacce ghora ghamasANa mace che. mahAbhAratakAre A vastu pAMDavo ane karNanA pAtro dvArA batAvI ApI che. kuMtInuM eka nAma pRthA che. pRthA samI A pRthvI kuMtInI jema mUMgI mUMgI raDI rahI che. Aje to jyAM juo tyAM sorAba rustamI jAmI paDI che. vyaktio vacce ja nahIM, vizALa vargo vacce. tyAre sArasvata vinA koNa UMcA hAtha karIne avAja uThAvaze? lohInA saMbaMdhonI saccAI ane svArthodhatA tathA AtmAnA setubaMdha 281 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbaMdhonI abhinna suhRdatA mahAkavioe jhINI sUjhathI nirUpI che. amRtano AnaMda ane halAhalanI viSajavAlA darzAvatA A samudramaMthanamAMthI ApaNA anya mahAkavioe potAnAM pAtro bharyAM che. vaidika ane paurANika kathAonAM pAtro prAg aitihAsika bhale rahyAM, paNa tenuM nirUpaNa to parAaitihAsika rIte karavAmAM AvyuM che. bhASAnuM paDa bhedI joIe to A pAtro ApaNAM ja aMtara-manamAM Aje ramatAM dekhAze. paurANika kathAo dvArA je satya vAghA paherAvIne kahevAmAM AvyuM che. te vaidika maMtromAM zuddha kavitArUpe vyakta thayuM che. eTalA mATe vedane apauruSeya ane trikAlAbAdhita gaNavAmAM Ave che. e maMtrono vyaktigata kartA vizvacetanAno draSTA banI rahyo che. A darzana amuka kALe mAnavanI vANImAM UtarI AvyuM che, paNa enA para kAlAtIta mudrA aMkita thaI gaI che. Aje paNa ApaNA aMtaratama UMDANamAM 'nAsadIya'nuM 'gahana timirajaLa' che. sAthe sAthe 'vikiraNa samuLa' prabhAta che e ApaNane 'hiraNyagarbha sUkta'mAM UgatuM dekhAya che. 'nAsadIya' pUrvAlApa che to 'hiraNyagarbha' uttarAlApa che. rAmAyaNe tathA mahAbhArate kAjaLanA pahADa samA rAvaNa ane dhRtarASTra vacce hiraNyamaya puruSottamanAM darzana karAvyAM che. mahAbhArate arjunane ane kRSNane, narane ane nArAyaNane, martyane ane amartyane eka ja rathamAM besADI baMnenuM sanAtana sAyujya darzAvI ApyuM che. 'nAsadIya' ane 'hiraNyagarbha'ne ApaNI potAnI vANImAM ekIsAthe jovAM che ? to sarjana pahelAMnA timirajaLane jamanAne kinAre vahevaDAvavAM paDaze. ApaNI najare zuM caDe che ? jamanAnAM kALAM nIra UchaLe che, temAM kALo nAga beTho che, tenA para vaLI kALo kizora nRtya kare che. A gahana timira ethIye gahanatama timirathI DhaMkAyeluM che. paNa ciMtA nahIM.pelA zyAma kizoranA atizyAma vAMkaDiyA vALa para pIMcha jhUle che. e pIMchAnA nIlabiMdumAMthI suvarNanA taMtuo jhalamala thAya che. 'morapiccha' e bIjuM kazuM nahIM, paNa nirmala cittanI mUrdhanya sthiti che. enA kiraNe kiraNe zyAma parakhAI Ave che. e suvarNa raMganA taMtuo ja prabhAta kiraNo banI kSitijane jhaLAMhaLAM karI Ape che. narasiMhanA eka padamAM A citra aMkita thayuM che : nIrakha ne gaganamAM koNa ghUmI rahyo te ja huM te ja huM zabda bole : 282 setubaMdha Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zyAmanAM caraNamAM icchuM chuM maraNa re ahIMyAM koI nathI kRSNa tole. 'tadekaM', pelo to eka ahIM nija gaganamAM ghUmI rahyo che, paNa e che zyAmaghana. narasiMha tene caraNe nAmazeSa thaI javAno saMkalpa kare che ne zo camatkAra thAya che ! A rahyuM tenuM 'hiraNyagarbha sUkta' : jhaLahaLa jyota udyota ravikoTamAM hemanI kora jyAM nIsare toleH saccidAnaMda AnaMdakrIDA kare sonAnA pAraNA mAMhIM jhUle. mahAzUnyanA gharamAM praveza karyA pachI ja mahAzyAmanI jhaLahaLatI jyoti udaya pAme che. zUnya mahelamAM divyanA peTAvyA vinA piyAnuM milana thatuM nathI. siddha sArasvatonI dRSTimAM A satyanI kyAMka atyaMta svaccha dIptimaMta to kyAMka aspaSTa jhAMkhI chabi pragaTa thAya che. AnuM kAraNa zuM ? siddhatvanI be avasthA che : eka che ArUDha, bIjI che muMjAna. siddhArUDha sArasvata mUrdhAnI jyotine zuM jIvanamAM, zuM kavanamAM jvalaMta rAkhe che. muMjAna sArasvatamAM e jhaLakI UThe che, mlAna bane che ane vaLI aMdhakAramAM DhaLI paDe che. eka che kavi-RSi, bIjo che kalA-svAmI. A baMnethI judA sArasvato paNa hoya che; temanI sAthe sarasvatInI pratimA to hoya che, paNa DhoLa caDAvelI. emanI vINAnA tAra kAMcananA nahIM, kathIranA hoya che. manuSyanA aMtaratama khUNe eka sat-cid-AnaMdamayI cetanA rahI che. manuSya naisargika rIte ja tene cAhe che, paNa e mULa svarUpane badale enA jevAM ja manomaya rUpo UbhAM karI temAM rAce che. dAntee 'DivAIna kaoNmeDI'nA zuddhIkaraNa sarganA aDhAramA adhyAyamAM A vastu jhINI najare nihALI che. te kahe che : je premane mATe manuSyanuM nirmANa thayuM che tene badale te potAnI priya managhaDanta mUrti UbhI kare che ane tenA bhaNI kheMcAI jAya che. mULabhUta, asala prematattvane badale e tenI banAvaTI, nakalI chabImAM rAce che. manuSyanA hRdayamAM prajavalita premanI agnizikhA, vacce kyAMya virAma na letAM paramapriyanI prApti sudhI jalatI rahevI joIe. mULane sthAne mAnava je mUrti race che tene rAjendra zAhe anuvAdamAM 'pratikRti' kahI che. aMgrejImAM (anuvAdaka : reva. phrAnsisa setubaMdha 283 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kerI) : 'Of substance true Your apprehension forms counterfeit.' (mULa vastu taNI racatI tava dhAraNA vastu banAvaTI.) prema, satya, siddhAMtane nAme ApaNe keTalA banAvaTI sikkA pADatA hoIe chIe teno pAra nathI. sarvakAlIna Rta-chaMdane anusaravAne badale ApaNe svachaMdane poSIe chIe. manuSyamAM svataMtra icchAzakti che. matye bieTrisanuM amartya bieTriyamAM rUpAMtara thAya che, tyAre e svayaM svataMtratAnI uddagAtA bane che. vyaktimAMthI vizvarUpa banelI cetanAnI A vANI che. ahIM "zrIvidyA yAda AvI jAya che. vAmakezvara taMtranA 'nityASoDazikArNava" pramANe : yathA sA paramA zaktiH svacchayA vizvarUpiNI, phuraNAmAtmanaH pazyan tadA cakacca saMbhavaH. (A parAzakti, parA vAku, jayAre svecchAthI vizvarUpa dhAraNa kare che ane potAnI svaniSTha phuraNAne nihALe che tyAre ja A vizvacakra cAlu thAya che.) sAhitya-sarjakane kadI ema khyAla Avaze ke huM pote ja koI aMtargaDha sarjakanuM sarjana chuM ane eno Acho adhUroye paricaya pAmyA vinA mAruM sarjana mAtra havAnA bAcakA jevuM ja che ? huM pote paNa havAnuM poTaluM ja chuM, dhummasanuM pUtaLuM chuM. mArA A nAma-rUpanI vezabhUSA dhAraNa karI je kArya kare che e to koI nirdezakanA izArA para nAcatuM, e pArzvabhUnA prompaTaranA bolane anusaratuM nakalI pAtra che; mAre mArI asalI jAtane pahelI pichANavI rahI ane mArAmAM rahelA kharA sarjakane zodhI kADhavo rahyo; e zodhanI mAthAmaNa e ja mArA potAnA kahevAya evA maulika sarjanano pAyo. A "maulika zabda paNa mUrdhA bhaNI AMgaLI cIMdhe che. AvI "UrdhvamUla'nI zodhayAtrA pachI zabdo, arthachAyAo, raso, chaMdo sudhI aTakI rahetI nathI. e koI maMgalanuM kartutva nihALe che ane enuM zuddha vAhana banavAnI ane varadAna jhIlavAnI manISA seve che. enuM sarjana pachI dizAo gajAvI mUkavA mAgatA potIkA udyoSathI nahIM, paNa maMgala-vidhAyaka vANI ane 284 setubaMdha Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinAyakanI carama-vaMdanAthI zarU thAya che. tulasIdAse bhAvormithI UchaLatA chaMdamAM A vaMdanA vyakta karI che.: varSAnAm arthasandhAnAm rasAnAm chandasAm api maMgalAnAm ca kartArau vanda vANIvinAyakI. ahIM zabdo, arthadhvani, raso, chaMdo ane mAMgalyonI paNa anekAneka ramaNA vistAra pAmatI jAya che; enI zyAmala ghaTA, sonerI ne dhavala vAdaLo tathA meghadhanunI chaTA nija gaganamAM nIrakhavA jevI che. enA mULamAM che sUryarazmi samI Adi sarjanAtmaka zakti. sarjaka sAme be mArga che : kAM to kAyastha rahevuM ke pachI AtmasvarUpa banavuM. sarva saMbaMdhonA mULamAM jatI yAjJavakyanI vANI saMbhaLAya che : na vA are jAyAye kAmAya jAyA priyA bhavati AtmanaDu kAmAya jAyA priyA bhavati. (are, patnIne khAtara ja patnI patine priya hotI nathI, paNa AtmAne arthe patnI priya hoya che.) upaniSada kahe che : je AtmAne upAse che tenuM priya maraNadharmI thatuM nathI. maitreyIe paNa mAgyuM hatuM : "jenAthI huM amRta na bane te laIne karuM zuM?' manuSya jyAre aMtaratama cetanAne sparza kare che tyAre A cetanA ja tenI vANInI vidhAyaka bane che. marca ane amarya vacce, kSaNika ane zAzvata vacce setu bAMdhanArA sArasvatonI vANI aneka dizAmAMthI saMbhaLAya che. ahIM tenAM avataraNonI bharamAra karavAnI icchA nathI. eTaluM manamAM thAya : Aje cAre taraphathI citkAra UThe che, kALI vedanA ane viphala vidroha mAthAM pachADe che tyAre A vANInI upayuktatA keTalI ? mane to lAge che ke vizvanA mahAna kavio ane kathAsarjakone samajavA tema ja temanA saMdezane jIvanamAM jhIlavAno samaya have ja AvI rahyo che. vijJAnanI judI judI zAkhAo AMtarika temaja bAhya vizvamAM rahasyonuM udghATana kare che tene siddha sAhityakAroe kevI pAragAmI dRSTithI nihALyuM che ane rasozyala vANIthI nirUpyuM che tenuM kharuM mUlya have ja aMkAze. manuSyane verajhera ane dhikkAranA vAtAvaraNamAMthI mukta karavA mATe A asala "prema-sajIvana-mULI' akasIra nIvaDaze. samayanA aMtahIna patha para paDato-AkhaDato, pharI Ubho thato ne cAlato setubaMdha 285 285 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSya mArI zraddhAne prere che. satata gatizIla kavidraSTA gAya che : cararve madhu vindati. je cAle che te madhu prApta kare che, sUryanA madhapUDAmAM madhusiMcana karatA, pelA RSinI RcAnuM amRtamadhu. 286 setubaMdha Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-10 nAma patrAMka nAma patrAMka akhila vaidya 91 84, 104, 108, akho 9, 13, 48, 98 109, 135, 142, agehAnaMda 90 151, 153 ajIta zeTha 37, 146, 147 udayabhAnuM 41, 42, 43, 44 anAmI 41 uttama 146 anila jozI udaya majamudAra 39 abdula ajhIjha 97, 98 umAkAnta pI. zAha 43 abhinava gupta 31, pa6, 78, umAzaMkara jozI 6, 17, 18, 19, 102, 160 ra9, 83 amaradAsa khArAvAlA 17, 18, 20 RcA bhAyANI 35, 39, 80 amubhAI dozI 11, 15, 20, 24, e.ena.hAiTa heDa 27 25, 27 eDagara elana 54 amRta ghAyala 77 ela.pI.TessITorI 84 amRtalAla yAjJika 27 oghaDanAtha zrIaraviMda 42, 111, 112 ophedI 108 aruNa bhaTTa 11 kabIra 9, 13, 41, 69, arUNA vaidya 101 89, 90, 94, 95 avanIndra kamalAkara mizra 90 DaoN. azoka vaidya 101 karasanadAsa mANeka 6 arjuna bhagata 123 karasanadAsa yAdava 20, 24 azvina rAvaLa 17, 19, 20, 21 | karasana paDhiyAra 20, 76 * aMbAlAla jAnI 45 kalyANI bhAyANI 39, 80 AnaMdaghana 44 kasturabhAI lAlabhAI 42 Alaya 44 kAnajI paTela 16 Ambera kAmU 104, 132 kAnajI bhuTA bAroTa 14 AzIta desAI 92 kAnIphanAtha 97, 118 indubhAI zAha 1 26 kAnti bhaTTa 27 indubena bhaTTa 25, 26 kAntilAla kAlANI 87 izA 121, 123, 126, kAntisenabhAI 123 129, 138, 142 kArla jaMga 5, 6, 104, 111 I.pA.volini 44 kAlIdAsa 54, 104 ujamazI kApaDiyA 42 kukkariyAda 98 utpala bhAyANI 39, 43, 44, 77, | kuntaka setubaMdha 287 78 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patrAMka pa7 11 nAma nAma patrAMka kundanikAbahena 1, 5, 12, 13, 121, 123, 126, 15, 17, 18, 21, 129, 143, 147, 25, 26, 27, 35, 151 54, 55, 75, candrakAnta amIna 49, 73 109, 111, 112, | candrakAnta zeTha 84 114, 157 candrabhAlabhAI tripAThI 22, 97 kuzalalAbha 44 candrikAbena kAmadAra 26 kRSNa dave 108 cImanabhAI paTela 27 kRSNanAtha 159 DaoN. ceTarajI kRSNapAda/kAjapA 31, 97, 98, 114, caitanya 107, 111 117, 118, 119, janaka dave 38 139, 147, 141 jayanaMdI pAda 95 ke.kA.zAstrI jayanta paMDyA 146, 147 kempabela 29 jayanta koThArI 31, 41, 44 koleta kaicyA jayavaMtasUri 43 kromavela jayendra trivedI kSemendra 78, 79 javAhara bakSI 97 khoDIdAsa paramAra 15 jAlaMdharanAtha 114, 118. gaMbhIranAtha 114 jAlaMdhara pAda gaNapati 44, 88 jI.jI.bhAgavata 11ra gAMdhIjI 10 jesala torala 31, 38 giriza karnADa je. honDA 79, 82, 108 guNADhyA 88 jona smitha 33 guNavaMta zAha TonI penjara 44 gulAbadAsa brokara 27 Tomasa mAna gopInAtha kavirAja 90, 126 takhatadAna rohaDiyA 11 gorakha 13, 22, 23, 24, tannAbahena adhvaryu 11 68, 70, 76, 97, taru kajAriyA 1pa7 108, 111, 114, tArakSAdItADaka/tArTakanADaka 106 140 tADakA rAkSasI 121 gaMdhabAbA 126 tArAnAtha jhuMDa pADela telopAda 139 ghanazyAma 2 dAdudayALa 10. candrakaLA bhAyANI 39, 50, 107, dAmubhAI jhaverI 39, 109 88 88 ha8 98 288 setubaMdha Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * *I Mill , ke.jI ALa barnArDa zo nAma patrAMka nAma patrAMka dAmodara 44 pAbujI 33 dAsI jIvaNa 83, 110 pitAMbaradAsa baDagvAla 108, 111, 112 daridA 101 pIyUSa paMDyA 94, 129 devAMganA desAI puMjAbhAI baDavA 25, 26 dvivedI-rastogI pa6 puruSottama mAvalaMkara 27 dhanajIbhAI zAha 38, 55 pradyumna vijayajI 41, 79, 87, 88, naTubhAI joSI 14, 17, 19, 20, 89, 92 21 prabodhacaMdra bAgacI 31, 90, 97, nandalAla bojha 139, 147, 141 narasiMha mahetA 7, 13, 24, 26, | prabodha parIkha 115 33, 70, 75, 77, prameza gAMdhI 136, 146 92, 97, 98 praviNabhAI bhaTTa 25 narahara gaDhavI 144 prAgajIbhAI vaidya 146, 147 narottama palANa 26, 31 phebrijhiyA bAlTiTaserA 98 nalinI balabIra 84 phoiDa 88, 90 nAgajIbhAI 9 111 nAthAlAla gohila 14, 18, 26 baLavaMta jAnI 51, 84 nAnAbhAI bhaTTa 25 baLavaMta pArekha 31 nAnubhAI joSI 9, 11 baLavaMtarAya ThAkora 41 nAropA 106 bApAlAlabhAI niraMjana rAjyaguru 2, 11, 14, 15, bAbaro bhUta 43 17, 18, 24, 30, bIthovana 31, 32, 33, 37, bhagavAnadAsa paTela 24, 31, 33, 35, 38, 39, 74, 79, 38, 39 110, 111, 112, bhaTTAcArya . 90 135 bhadaMta kausatyAyana 121 nirupamAM 146, 147 bharatabhAI pAThaka 42, 43, 44, 45, niSkuLAnaMda 48 46, 51, 53, 55, nisima Ijhekiala 121 65, 66, 68, 83, paM. becaradAsa 114 87, 89, 97, 98, paM. sukhalAlajI 101 99, 119, 121, padubhAI vizrAma 147 123, 129, 151, pANini 160 159 pAdaliptAcArya 131 bhANasAheba 13, 25 A setubaMdha 289 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma bhAtakhaMDe bhImasAheba bhoLAbhAI paTela maMjuzrI maMjudhoSa maMjubena jhaverI makhaduma zAha maNIbhAI joSI matsyendra manubhAI paMcoLI manoja rAjyaguru manoja manoja rAvala maphata ojhA mammaTa mahAdevabhAI mAtAjI mANeka bAvo mAlatIbena jhaverI DaoN. mAlijhoM miracA eliyADa mIrAM mugaTalAlajI mahArAja 59 munidatta muralIbena meghANI mULadAsa meghANI 290 patrAMka 23 110 50 118 114, 118 29 146, 148 26 97, 98, 114 27 136 142 14 126 88 123 111 42, 43, 76 39 ra 128 13, 26, 68, 70, 98 mojhArTa motIcandra monikA TIla- horramAna 10, 13 morArasAheba yajJeza dave 95, 96, 98, 109 31 13 4, 17, 104, 110, 112, 121 86 43 13 92, 97 nAma yazavaMta zukla raghuvIra caudharI raNachoDa ramaNalAla joSI ramaNika zAha 2mA vaidya rameza ojhA rameza pArekha ravisAheba ravIndranAtha TAgora rasikalAla parIkha rAmasvarUpa rAhula sAMkRtyAyana rasela 122 rAjendra zukla rAjendrasiMha rAyajAdA 23 159 rAdhAkRSNa bajAja rAdhezyAma zarmA rAma rAmakRSNa paramahaMsa rAmasiMha tomara rUpAMde-mAlade rUpAMde zAha DaoN. rUpIna vajasattva patrAMka 27 7, 26 123 38, 39, 46, 47, 54, 55, 56, 57, 58, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 73, 75, 96, 138, 160 31 101 23 44 13 10, 77, 131 54, 92 86 101 lakSmaNa 121 42 lAbhazaMkara ThAkara lIlAzuka-bilvamaMgaLa 158 118 160 121 102 160 101 31, 106, 117, 118, 140 38 23 setubaMdha Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 1. varSa 42. 65 nAma patrAMka nAma patrAMka vanarAja bhATiyA 134, 138 160 vajha-vartha pa7 zIlAditya 121 DaoN.vADIbhAI 101 zyAma paramAra 82 vAsudevazaraNa agravAla 42 zUdraka 159 vikrama kAmadAra 26 sarahapAda 13, 31, 92, vikramAditya 121 117, 118, 119, vijaya paMDyA 142, 154, 155, 143 156 sAtavAhana-hAla viditA vaidya 101 sAdhu bhIkhAdAsa 14 vidyApati siddhonAM nAma 112 vidhuzekhara bhaTTAcArya 90 sudhAbahena(suMdaramanA putrI) 111 vinayazrI sumayi 118 sundaram 111, 112 vinoda meghANI 91, 92, 104, subhASa dave 41, 43, 44, 48, 114, 123 vivekAnaMda 102 surendrabhAI dave 146 vizvAmitra 121 sureSa joSI 39 vuDaropha sureza dalAla 2, 27, 35, 55, vrajavallabha dvivedI 31, 33, 126 70, 84, 103, zaMkarAcArya 79, 101 104, 105, 112, zaraccandradAsa 98 114, 124, 133 zahidullAha 98, 139, 140, | sUraja rAmAvata 38 141 somadeva DaoN. zAMtibhAI-maMjulAbena 68 somezvara pa2 zAMtibhikSu zAstrI 97 nelagrova 90 zAmaLa 42, 44, 45, 48, DaoN. pUnarA 91, 92 51, 73, 74 svayaMbhUdeva 160 zAligrAma vaizya 44 svAmI AnaMda zirISa paMcAla pa5, 140 svAmI dattayogezvaratIrtha 111 zirISa paMDita 114 svAmI nityAnaMda 68 zivadAsa svAmI prakAzAnaMda 68 zivalAla jesalapurA 9, 49 harakizana mahetA 27 zIlacandra vijayajI 84, 131, 135, haraprasAda zAstrI 31, 113, 117, 136, 138, 139, 118 141, 145, 159, | haritabhAI trivedI 34, 35 78 88 setubaMdha 291 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patrAMka hevaja nAma patrAMka nAma haribhAI paMcAla 17, 20 hirekliTasa 89 harimohana jhA 90 henarI bargamAM 111 harihara kavuiM 113, 117 hemacandra 21, 46, 54, 60, harIndra dave 27, 79 88, 146, 147 harSada pujArA 37, pa9, 62, 63, | hemaMta desAI 129 74 118 hasamukha pAThaka 25, 83, 109, | C.K.Ogden ce 111, 112 Erwin schrodinger 104 hasu yAjJika 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, Gnoli 22, 24, 28, 64, , Goethe 68, 76, 145 I.A.Richards 89, 90 hAdrikha tsimara MahachandraMuni 99EUR hArDa 83 Per Knaeral 98, 109 himmata jhaverI Tuci himAMzI zelata 90 50, 103, 104, | 114, 117, 121, | Wittgenstein ce 123, 135 86. 292 setubaMdha Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamArA patrano javAba lakhavA besuM tyAM pAMca pustako-pAMca dIvA cetAvI gayA. thayuM ke saMzodhana to tamAruM gauNa kArya che, mULamAM sattva ne saundaryanI zodha che. RcAmAdhurI, kAlidAsavaMdanA, kRSNakAvya, bhAratIya saMskAra paraMparA ane ApaNe tathA bhASAsAhityanuM prANasaMkaTa-A badhAM pustakomAM cetanAnI upAsanA ane jyAM jyAM cetana haNAya che tyAM upajatI ciMtA joI zakuM chuM. bhAI, tame eka navI keDI kaMDArI ApI che. have tenA para yAtrIo pagalAM mAMDatA thAya e jovA huM jhaMkhuM chuM. (makaraMda dave, patra-5) Aje bhajanarasa, tapovananI vATe tathA garbhadIpa maLyAM. 'bhajanarasa'mAM tame moTuM kAma karyuM che. amuka bhajananA pravezadvArathI tenA lagolaganA, mAlakhajAnA bharelA oraDAomAM tame DokiyuM karAvyuM che - akSaya bhaMDAra kholI Apyo che. A dizAnAM darzana karavAnI mArI vRtti jAgI, te hamaNAM ja kema jAgI ? evA praznano kazo sIdho khulAso na maLe to dhAmirka paraMparA pramANe satkarmanA udayane jaza ApavAmAM evo kazo 'buddhikoha' thato lAgato nathI ! (harivallabha bhAyANI, patra-7)