________________
(૧)
મકરન્દ્રભાઈ,
પૂછપરછ નિમિત્તે તમારો અણધાર્યો પત્ર મળતાં ખરેખર આનંદ થયો. અવારનવાર કશાક નિમિત્તે તમને યાદ કરવાનું હમણાં કેટલીક વાર થયું છે. બીજો પત્ર વિગતે અલગ પત્ર લખું છું. પહેલાં તો તમે પૂછાવ્યું તે બાબત તમારી ધારણા સાચી છે. શાસ્ત્રીજીએ ‘ચૂંદડી’ને ‘ચંદ્ર’ સાથે જોડવાનો તુક્કો વગર વિચાર્યે લગાવ્યો હશે એમ કહેવું પડે છે. પણ ‘બૃહદ્ ગુજરાતી કોશ'માં તેમણે એ ભૂલનું પુનરાવર્તન નથી કર્યું. ત્યાં માત્ર હિન્દી ‘ચૂંદરી, ચૂનરી' સરખામણી માટે આપ્યા છે. ‘ચૂંદડી’નું જૂનું રૂપ ‘ચૂનડી’ (જેમ ‘પર્ણ’ પ્રાકૃત ‘પન્ન’, જૂની ગુજ. ‘પાન’ + ડું =‘પાનડું’, પછી પાંદડું).
અમદાવાદ
૨૫ મે ૧૯૮૮
લેટિન tenur જૂ—ફ્રેંચ tendre =tender જૂ.અંગ્રે. thonar > thunder પંચદશ > પન્નરસ, પન્નરહ > પંદર, (વૈદિક) સૂનર > સુન્દર;
હિન્દી બોલીઓમાં ‘ડ'નો ઉચ્ચાર ‘૨’ તેથી ‘ચૂનરી’.
આ ‘ચૂનરી’ ‘ચૂનડી’ એ ‘ચૂની’નું લઘુતાવાચક રૂપ છે. ‘ચૂની’, ‘ચુની’ (ઉચ્ચારભેદે‘ચુન્ની’)નો એક અર્થ હિન્દી કોશોમાં માણેક કે એવા બીજા રત્નનો ઝીણો ટુકડો' એમ નોંધેલો છે. આ ઉપરથી જ નાકની ‘ચુન્ની’ કે ‘ચૂક’. ‘ચુનરી’નો પણ એક અર્થ ‘ચુન્ન’ કે ‘લાલ રંગ કા નગીના' આપેલ છે. હવે ‘ચૂનરી’ કે ‘ચૂંદડી’ એટલે ‘રંગીન વસ્ત્ર, જેની વચ્ચે વચ્ચે સફેદ ટીપકી હોય', કે ‘ચૂંદડી પાડવી’ એટલે ‘ઝીણાં ઝીણાં ટપકાં કે કાણાં પાડવાં' એવા અર્થો અને એ પ્રયોગોને ધ્યાનમાં લેતાં સહેજે સમજાશે કે જે વસ્ત્ર ૫૨ હીરાકણી કે એવી ટીપકીઓની ભાત હોય તે ‘ચૂની’– ‘ચૂનડી’– ‘ચૂંદડી’– પછી તો બાંધણી ભાતના સાળુ માટે કે તેને મળતી સાડી વગેરે માટે સમયભેદે અને પ્રદેશભેદે તે વપરાતો થયો હોય. અંદર ચાંદલા જેવા ટપકાં હોય તોયે શબ્દસ્વરૂપને ‘ચંદ્ર’ કે ‘ચાંદ' સાથે કશો સંબંધ નથી.
Jain Education International
જવાબ માટે અંતર્દેશીય બીડ્યો એ ઠીક ન કર્યું. એટલો ય હક્ક તમારો મારા પર નહીં ? કુંદનિકાબહેન મજામાં હશે.
સેતુબંધ
હ. ભાયાણીના નમસ્કાર
For Private & Personal Use Only
૧
www.jainelibrary.org
