Book Title: Prabuddha Rauhineyam
Author(s): Rambhadramuni, Shilchandrasuri
Publisher: Jain Sahitya Academy
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001461/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI rAmalA guni chuvA prajuddha rauDiroyam // nA vigyatItayandrasUri Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabuddha - rauhiNeyam zrIrAmabhadra muni-racita saMskRta nATakano gujarAtI bhAvAnuvAda anuvAdaka : vijayazIlacandrasUri prakAzaka : jana sAhitya akAdamI gAMdhIdhAma I. 2003 saM. 2059 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRABUDDHA ROUHINEYAM : Gujarati Translation of an ancient Sanskrit play by Rambhadramuni, Translated by Vijay Shilchandra Suri (c) sarvAdhikAra surakSita prakAzaka : jaina sAhitya akAdamI C/o. kIrtilAla hAlacaMda vorA "navanidhi' ploTa naM. 174, sekTara 4 gAMdhIdhAma (kaccha) 370 201 * Te.naM. (02836) 231991 prathama AvRtti : prata : 500 i. 2003, vi.saM. 2059 AvaraNa citraH haranIza zAha, mAMDavI (kaccha) Te.naM. 233323 mUlya : rU. 60/ prAptisthAna : 1. A. zrIvijayanemisUrIzvarajI jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, navA zAradAmandira roDa, jainanagara, pAlaDI, amadAvAda-380007 2. sarasvatI pustaka bhaMDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda-380001 3. akSara bhAratI 5, rAjagulAba zopiMga senTara, vANiyAvADa nAkA aMdara, bhuja - 370001 (kaccha) mudraka : kriSnA grAphiksa, kirITa harajIbhAI paTela 966, nAraNapurA jUnA gAma, nAraNapurA, amadAvAda-380013 * phona : 079 - 7494393 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpaNa Do. harivallabha bhAyANIne nAnuMye mIThaDuM kArya thatuM kyAMya nihALIne thAbaDe pITha nizca e, veratA hAsya-phUlaDAM Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama prakAzakIya sahiyArA mitrakarmanI nIpaja prabuddhauhiNeya : praziSTatAvyApta saMskRta nATakano anuvAda eka rasakIya anubhava (prastAvanA) bhajavaNInI dRSTie thoDuMka itihAsa ane upakrama : prabuddha rauhiNeyanA pariprekSyamAM chandanAM nAmo zuddhipatra prabuddha rauhiNeya : bhAvAnuvAda prabuddha rauhiNeyam (mUla saMskRta vAcanA ) munIzrI bhuvanacandrajI vijaya paMDyA vijayazIlacandrasUri 5 8 ela.ela.ciniyArA 20 10 23 33 36 1 sy 91 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya kaccha-merAunA ane pachI gAMdhIdhAmanA vatanI, paropakArI, vinamra ane sAcA mumukSu evA divaMgata zreSThIvarya zrI devajIbhAI cAMpazI zAhanI (zAha iMjInIyarIMga kaMpanIvALA) preraNA ane Arthika anudAnathI I.sa. 1991mAM jaina sAhitya akAdamInI sthApanA thaI, jene teonA laghubaMdhu zrI nAnajIbhAI taraphathI paNa eTalo ja sahakAra ane sabhAva maLatA rahyA che, saMzodhanAtmaka, vicArapreraka, tarkasaMgata ane ciraMjIvI mUlyavALuM jaina sAhitya prakAzita karavuM ane te sAthe evI anya AnuSaMgika pravRttio karavI e A akAdamIno udeza che. adhyAtmayogI, Adhunika vicArapravAhonA abhyAsI ane nIDara ciMtaka, divaMgata pUjya munizrI amarendravijayajInA " vijJAna ane adhyAtma' nAmanA gujarAtI pustakano aMgrejImAM "Science discovers eternal wisdomnA prakAzanathI amArI yojanAno I.sa. 1993mAM zubhAraMbha thayo. A pustakanA anuvAdaka hatA muMbaInA i.ena.TI. sarjana DaoNkTara zrI je.DI.loDAyA ane saMpAdaka hatA pU. munizrI bhuvanacaMdrajI. baMdhutripuTI munivaronA sahakArathI yuropa ane amerikAmAM A pustakano sAro pracAra thaI zakyo. amAruM bIjuM mahattvanuM prakAzana hatuM "samaNasutta' (jainadharmasAra)no gujarAtI bhASAmAM anuvAda. jaina dharmano tAttvika paricaya ApatA A pustakanI racanA jaina Agamo-zAstromAMthI mULa gAthAo cUMTIne karavAmAM AvI che. maharSi vinobA bhAvenI preraNAthI samasta jaina saMpradAyonA vidvAnonI samiti dvArA saMkalita thayela A graMtha jainadharmanA upadeza/saMdezanI zAstrIya rajUAta karato evo pratinidhi graMtha che. yajJa prakAzana-vaDodarA dvArA hindI-gujarAtI anuvAdo sAthe AnuM prakAzana thayela. vadhu sArA ane saraLa gujarAtI anuvAdanI jarUra hatI. zrI mAvajIbhAI sAvalAe A graMthanuM punaH prakAzana karavAnuM sUcana karyuM. yajJaprakAzana-vaDodarAnI saMmatithI pUjya muni zrIbhuvanacaMdrajI pAsethI navesarathI gujarAtI anuvAda taiyAra karAvI akAdamIe I.sa. 1995mAM enuM prakAzana karyuM. zrI gulAba deDhiyA vagere mitronA sahakArathI muMbaI khAte A graMthano vimocanavidhi bhavya rIte yojAyo hato. mahAna zAstrakAra, sarvatomukhI, prabhAvazALI AcAryazrI siddhasena Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divAkaranI gaMbhIra kRti dvAtrizat dvADhizikAmAMthI cUMTelA 100 zlokonA vivecananuM pustaka "siddhasena zataka" ame I.sa. 2000mAM prasiddha karyuM. A graMtha atyaMta kaThina che. pU. muni bhuvanacaMdrajInA sudIrgha parizramanA phaLarUpe 100 zlokono sarvaprathama anuvAda-vivecananuM A pustaka pragaTa karavAnuM gaurava akAdamIne maLyuM che. A pustaka ciMtakavargane mATe puSkaLa vicArabhAthuM pUruM pADe evuM che. zrI vi.nemisUrIzvarajI jaina svAdhyAya maMdira, pAlaDI-amadAvAdanA sahayogathI, pUjya AcArya zrI vi. zIlacaMdrasUrijInA sAMnidhyamAM labdhapratiSThita vidvAna zrI jayaMta koThArInA zubha haste teno vimocana vidhi tA. 30-4-20OOnA yojAyo hato. akAdamInuM eka mahattvanuM prakAzana che - "niyati dvAtrizikA'. divAkarajInI ja A racanA che, jemAM prAcIna bhAratanA eka darzananuM jUnuM svarUpa zabdastha thaIne sacavAI rahyuM che. A kaThina kRtinuM pU. munizrI bhuvanacaMdrajIe parizramapUrvaka arthaghaTana-vivaraNa A pustakamAM mUkyuM che. tyAra pachI Aje evI ja eka viziSTa kRtinuM prakAzana akAdamI dvArA thaI rahyuM che. nRtya-nATya kSetre jANItA kacchI kalAkAra zrI vasaMta deDhiyA AmAM nimitta banyA che. me-2001mAM eka lagna samAraMbhamAM vasaMtabhAI mAvajIbhAIne maLyA tyAre "prabuddharauhiNeya' saMskRta nATakano anuvAda thAya evI icchA darzAvI. mAvajIbhAIe akAdamIne bhalAmaNa karI. munizrI bhuvanacaMdrajIe anuvAdakArya mATe A. zrIzIlacaMdrasUrijInuM nAma sUcavyuM. akAdamIe vinaMtipatra lakhyo, AcAryazrIe saharSa svIkAra karyo. teozrI beMgalora cAturmAsa arthe javAnA hatA. gujarAtathI beMgalora jeTalo lAMbo ane ugra vihAra chatAM A anuvAda kArya hAtha dharyuM ane pAra paNa pADyuM. AcAryazrInI A amArA para moTI kRpA thaI che, ame teozrInA RNI banyA chIe. sAthosAtha vidvarya AcAryazrInI sAhitya-saMskRtinI sevA mATenI tatparatA ane eTalI ja sahaja namratA amane jovA maLI che tethI ame dhanya paNa banyA chIe. munizrI bhuvanacaMdrajIe A kAryamAM setunuM kAma karyuM che. teozrIno sahayoga to akAdamIne prathamathI ja maLato rahyo che enI noMdha letAM AnaMda thAya che. e ja rIte, tattvajJAnanA mArmika abhyAsI ane pratiSThita lekhakaciMtaka zrI mAvajIbhAI sAvalA A prakAzananA kendramAM rahelA che. temano parAmarza akAdamI mATe preraka-poSaka baLa samAna che ane akAdamI yatkiMcit kArya karI zake che te temanI doravaNI thakI ja zakya banyuM che. ame temano hArdika AbhAra Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnIe chIe. zrI vasaMta deDhiyA A prakAzanamAM nimitta banyA che. emaNe to A nATaka-AdhArita nRtyanATikAnI bhajavaNI sevAbhAvI kalAkAro dvArA ekathI vadhu sthaLe karI che. jaina nATakanA kSetre temanA A prayAsanuM hArdika anumodana karavA sAthe temano paNa AbhAra akAdamI mAne che. zrI vijayanemisUrIzvarajI jaina svAdhyAya maMdira amadAvAde A pustakanA vitaraNano bhAra saMbhALavAnuM svIkAryuM che te badala tenA kAryavAhako tathA preraka pU. zIlacaMdrasUrijIno paNa AbhAra mAnavo rahyo. svaccha-sughaDa mudraNakArya mATe kriSnA grAphiksa, amadAvAdano paNa AbhAra mAnIe chIe. jaina saMgho tathA jaina kalAkAro A anuvAdano lAbha uThAvaze ane prAcIna sAhityanI vizeSatA tarapha vidvAnonuM dhyAna kheMcAze evI AzA sAthe jaina jagata samakSa A prakAzana mUkIe chIe. gAMdhIdhAma tA. 1-3-2003 saMparka : 'navanidhi' ploTa naM. 174, sekTara naM. 4 gAMdhIdhAma (kaccha) 370201 Te.naM. (02836) 231991 jaina sAhitya akAdamI, gAMdhIdhAma kIrtilAla hAlacaMda vorA jeThAlAla ThAkarazI gAlA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahiyArA mitrakarmanI nIpaja praziSTa saMskRta nATaka 'prabuddhauhiNeya' eka jaina kavi-muninI rasasabhara ane preraNAprada kRti che. eno bhAvAnuvAda evA ja eka rasajJa-marmajJa jaina AcAryanA haste saMpanna thAya che tyAre mArA jevAne eka sukhada saMyoganA sAkSI banavAno lahAvo lIdhA jevI lAgaNI thAya e dekhItuM che. paraMtu AmAM 'paDadA pAchaLa'nI eka bIjI majAnI vAta paNa eTalI ja sukhada che. e che A pustakanI sAthe joDAyelA maitrInA tANAvANA. pAghaDInA mAthe chogAM jevI e AhlAdaka vAta mAre karavI che. jaina sAhitya akAdamInA TrasTIo zrIkIrtibhAI vorA ane zrI jeThAlAlabhAI gAlA-eTale eka majAnuM mitrayugala. emaNe jaina sAhitya akAdamInuM sapanuM sevyuM, ane e sapanAnA choDane jaLasiMcana karyuM zrI mAvajIbhAI sAvalAe. Arthika sahayogarUpI khAtara maLyuM be sajjano pAsethI. puNyamUrti sva. zrI devajIbhAI ane jJAnagaveSaka zrI nAnajIbhAInA sahayogathI akAdamIe AkAra lIdho. zrImAvajIbhAI mArI sAhitya upAsanAnA prathamathI ja pAlakapoSaka rahyA che. maitrInA hakkadAve emaNe mane kAme lagADyo ne mArAM keTalAMka pustako taiyA2 thayAM. kIrtibhAI vorAe hoMze hoMze akAdamI dvArA e pragaTa karyAM. zrI vasaMtabhAI deDhiyA-eka alagArI kaLA-upAsaka, nATyakarmI-mArA ane mAvajIbhAInA samAna mitra. 'prabuddhauhiNeya' para AdhArita eka nRtyanATikA temaNe taiyAra karelI ane dezalapura (kaMThI)nA jinAlayanA zatAbdI mahotsava prasaMge gAmanA ja bALakalAkAro dvArA tenuM saphaLa maMcana temanA digdarzana heThaLa thayeluM, te meM joyeluM. anyatra paNa tenI rajuAta thaI che. zrI rAmabhadramuninA A nATaka 52 teo mugdha che. A nATaka gujarAtImAM AvavuM joIe evI temanI jhaMkhanA mArI pAse ekathI vadhu vAra emaNe vyakta karelI. mAvajIbhAI sAthe paNa A aMge vAta thaI ane pachI to mAvajIbhAInI 'ugharANI' cAlu thaI gaI. mArI azakti huM jANuM. meM mArA dharmasakhA vidvarya A. zrI vi.zIlacaMdrasUrijIne pUchAvyuM. temaNe tatkALa hA bhaNI dIdhI. vividha sAhityika kAmakAja vacce ane beMgalora taraphanA lAMbA vihAro vacce emaNe A rasika kRtino anuvAda kevI rIte karyo haze e prazna koI paNa marmajJa mANasane thAya. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo ke teno javAba to A madhura-prAMjala anuvAda ja ApI de che. kAvya-zAstrasaMgItano vinoda apArthiva prakArano che, eno rasasrota UrdhvagAmI hoya che, ane rasa prApta thato hoya evuM koI paNa kArya zramajanaka nA bane, zramahAraka ja bane. Ama, sahiyArA mitrakarmanI nIpaja samo A graMtha tenI sAthe joDAyelA mitro mATe AnaMdasrota banyo che; vAcaka-bhAvaka varga mATe paNa e tevo ja banaze, kAraNa ke temAM mana ane AtmAne paripoSaka evI maMgaLa preraNAnI rasadhArA samAyelI che. saujanyamUrti, vidyAvyAsaMgI, dharmasakhA AcArya zrI vi. zIlacaMdrasUrijInA A premaparizramane vadhAvuM chuM ane AnI sAthe saMkaLAyelA sahRdaya mitronA mitrakarmanuM hArdika abhivAdana karuM chuM. dharma ane saMskRtine miSTa-madhura rUparaMga sAthe jIvaMta karatA AvA nATyaprayogone jaina saMgha dvArA ujavAtA bhavya mahotsavomAM sthAna maLaze to vaLI savizeSa AnaMda thaze. moTIkhAkhara tA. 28-2-2003 muni bhuvanacaMdra Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabuddharauhiNeya praziSTatAvyApta saMskRta nATakano anuvAda | eka rasakIya anubhava che. --vijaya paMDyA 12mI sadImAM saMskRtamAM racAyelA prabuddha rauhiNeya rUpakanA kartA, racanAkALa, maMcana, tenuM nimitta ityAdi vize ApaNane nATakanI prastAvanAmAMthI ATalI mAhitI maLe che : cAhamAna (cauhANa) vaMzamAM thaelA yazovara ane ajayapAla nAmanA baMdhuoe yugAdideva zrI AdinAtha bhagavAnanuM bhavya cetya nirmANa karyuM hatuM. A prasaMge zrIdevasUrinA ziSya zrI jayaprabhasUrinA ziSya rAmabhadramuni-viracita prabuddharauhiNeya nAmanuM, prakaraNa prakAranuM rUpaka bhajavavAmAM AvyuM hatuM. A nATakanuM maMcana caityanirmANa-utsava prasaMge karavAmAM AvyuM hatuM te rasaprada vigatanA saMdarbhamAM, khoTA paDavAno Dara rAkhyA vagara ema paNa aTakaLa karI zakAya ke caityanA parisaramAM ne pazcAdbhUmAM A nATaka bhajavavAmAM AvyuM - haze. bhavabhUtinAM nATako kAlapriyanAthanI yAtrA prasaMge maMdiranA prAMgaNamAM bhajavavAmAM AvyAM hatAM te saMskRta raMgamaMcanA itihAsa (ja rUpe paNa ApaNane upalabdha thAya che te)nI eka aitihAsika vigata che. te ja pramANe, ane bhavabhUtinI ane praziSTa saMskRta nATaka ane raMgamaMcanI paraMparAmAM, prabuddharauhiNeya nATaka paNa bhajavavAmAM AvyuM che. caityanirmANa prasaMge A nATakanI raMgamaMca para prastuti thaI che te vigata temaja A prabuddharauhiNeya rUpakamAM paNa nAndI zlokathI AraMbhI jaina dharmanA anya keTalAka saMketo spaSTapaNe prakaTa thatA hovA chatAM nATakanI kalAmayatAne koI paNa prakAranI sAMpradAyikatA naDI nathI e hakIkata ApaNe nATakanA parizIlanathI prIchI zakIzuM. vadhumAM munizrI zIlacandravijayajImahArAje A saMskRta nATakano karelo rasALa anuvAda mULa nATakanI rasAtmakatAne vadhu ubuddha karanAro che te ghaTanA paNa ujavavA jevI banI che. nATakanuM kathAnaka saMkSepamAM joIe to : Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 rauhiNeya nAmanA corane tenA maraNapathArIe paDelA lohakhura pitAe aMtima upadeza Apelo ke "beTA, hathiyAro vAparavAmAM te pUro niSNAta cho; corI karavAmAM paNa tuM aThaMga banI cUkyo che. paDe tevA devAnI kaLAmAM tAro joTo nathI (zIlacandravijayajIno anuvAda paNa maulika che; mULa saMskRta che nAhatapratipoti pratyutpannamatI), avasare palAyana karavuM paDe to temAMye tane koI AMbe tema nathI; eTale tAruM zuM thaze e ciMtA have mane nathI kanaDatI. paraMtu jatAM jatAM eka khAsa bhalAmaNa tane karavI che, barAbara sAMbhaLaje. jo bhAI, tuM kharekharo mAro dIkaro ho, ane tane tArA bApa pratye pUro anurAga hoya to deva, dAnava ane mAnavonI sabhAmAM besIne sarasa dharmano upadeza ApanArA pelA mahAvIra vardhamAnanI vANI kadI paNa tAre kAne paDavA daIza nahi. corI e ApaNI paraMparAgata kulAcAra che. mahAvIranuM ekAda veNa paNa jo kAne paDaze, to te A kulAcArano lopa karAvyA vinA nahi rahe. mATe emAMthI dUra raheje.' pitAnA A upadezanuM pAlana pitRbhakta cora rauhiNeya custapaNe karI rahyo che. nagaramAM aneka corIo karIne hAhAkAra macAvI rahyo che. vadhumAM vasantotsava daramyAna udyAnamAM potAnA priyatama sAthe viharavA AvelI dhana sArthavAhanI putrI madanavatInuM paNa rauhiNeya apaharaNa kare che. (aMka-1) nagaramAM subhadra zeThanA putra manorathanAM dhAmadhUmathI lagna thaI rahyAM che. A vivAhotsavamAM rauhiNeya strInA vezamAM ToLAmAM ghUsI jAya che, ane nAcagAnamAM potAnA sAthIdAra sAthe sAmela thaI jAya che. zreSThIputrane khabhe besADI nAcavA mAMDe che. pachI bhIDamAM kApaDano banAvaTI sApa nAkhIne phelAyelI arAjakatAno lAbha laI zreSThIputrane laI rauhiNeya bhAgI jAya che. ghaNA samaya pachI AvI paristhitino khyAla AvatAM raDAroLa thaI jAya che ane zreSThI potAnI vyAkuLatAne dUra karI corane kArAgAramAM pUrAvI dIkaro pAcho meLavavAno nirdhAra kare che. (bIjo aMka) trIjA aMkamAM nagarano mahAjanavarga rAjA zreNikane rauhiNeye vartAvelA kALA keranI phariyAda kare che. rAjA kupita thaI cora rauhiNeyane pakaDavA mATe maMtrI abhayakumArane tAkIda kare che. abhayakumAra eka tarapha corane pakaDavA mATe sajja thAya che to bIjI tarapha trIjA aMkane aMte ApaNane mAhitI maLe che ke Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bhagavAna mahAvIra svAmI manorama udyAnamAM samosaryA che. (trIjo aMka) cothA aMkamAM maMtrI nagaramAM sarva sthaLoe pharI vaLyA che paNa coranI kyAMka bhALa maLatI nathI. cora pakaDAto nathI. maMtrI abhayakumAra chevaTe eka evo dAva 2me che ke jemAM naga2mAM kaDaka jApto karI dIdho che ane rAtre nagarajanomAMthI koI paNa bahAra nIkaLe nahIM tevI kaDaka sUcanA paNa ApI che. naga2mAM sajjaDa cokI-pahero bharAya che. eka bAju bhagavAna vardhamAna mahAvIranuM vyAkhyAna cAlI rahyuM che. A daramyAna rauhiNeya nagaramAM corI karavA Avyo che. bhagavAna mahAvIranuM vyAkhyAna jyAM cAlI rahyuM che te mArgethI pasAra thaI rahyo che. potAnA pitAnI aMtima AjJA pramANe kAnane AMgaLIothI baMdha karI daI, (jethI bhagavAnano upadeza kAne na paDe) tyAMthI jaI rahyo che. paNa evAmAM ja page kAMTo bhoMkAyo ane asahya pIDA thavA lAgI. chevaTe kAna parathI hAtha upADIne kAMTo pagamAMthI kADhyo. te kSaNomAM bhagavAna mahAvIra potAnA vyAkhyAnamAM devonuM svarUpa varNavI rahyA hatA, je pramANe 'jagatamAM anupama sura avatAra lAkho varSo sukhamAM vahetAM, jANe ke paLavAra ! nA parasevo devone, te thAke paNa na lagAra karamAye tasa phUlamALa nA, nIrogI tanu sAra caraNa na pharase dharatIne tasa, AMkha na kare palakAra vastro malina na thAya kadApi, nahi durgaMdha-prasAra manavAMchita sahu siddha thatAM tasa, mana ciMtavatAM vAra.' (anuvAda : zIlacandravijayajI. 'pharase' e cittva zabdaprayoga bAda karatAM, mULa kaMIka kaThina saMskRta padyano A saraLa pravAhI anuvAda che ane vaLI, mAlakauMsa rAga evI sUcanA paNa ApavAmAM AvI che te anuvAdakanI anuvAdamAM maulikatA che.) rauhiNeyane ATalA zabdo kAne paDI jAya che teno ghaNo aphasosa thAya che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i0 paNa chevaTe maMtrI abhayakumAre goThavelA chaTakAmAM rauhiNeya phasAI jAya che ane pakaDAI jAya che.(cotho aMka) pAMcamA aMkamAM coranA pakaDAvAthI rAjA prasanna thAya che ane corane mRtyudaMDa pharamAve che. to maMtrI abhayakumAra rAjAne nyAyanI rIta samajAvatAM kahe che ke cora muddAmAla sAthe pakaDAyo hoya to athavA te pote potAnA aparAdhono svIkAra kare to, tene sajA thaI zake. ahIMyAM cora mudAmAla sAthe pakaDAyo nathI. eTale tenI pAse koI paNa rIte potAnA aparAdhonI kabUlAta karAvavI paDe. (pAMcamo aMka pUro) maMtrI abhayakumAre nATyAcArya bharatanI sahAyathI svargalokanI pratikRti taiyAra karI dIdhI che. rauhiNeyanI AsapAsa suMdarIo goThavI dIdhI che. rauhiNeyane ema ja lAge ke pote svargamAM Avyo che ane deva banI gayo che. cAre bAju devAMganAo potAne vIMTaLAyelI che. rauhiNeyanI AsapAsa saMbodhIne gAI rahI che ke Apane svAmI tarIke meLavIne ame saubhAgI banyAM chIe, devAMganAo ApanA virahamAM taDapI rahI che vagere. rauhiNeya mAnavA lAge che ke, pote kharekhara devatva prApta karyuM che ane svargamAM AvI pahoMcyo che, atulanIya sukhano bhAgI banyo che. paNa pratihAra AvIne svarganI AcAramaryAdAnA pAlanarUpe rauhiNeyane pUrvabhavanAM sukRto ne duSkRtyone jAhera karyA pachI ja svargamAM sukho bhogavI zake, te pahelAM nahIM evA niyamanI jANa kare che. rauhiNeyane pote kharekhara deva banI gayo che ema thAya che. paNa pachI bhagavAna mahAvIranAM kAne paDelAM veNa yAda Ave che jemAM devonuM varNana karavAmAM AveluM. e varNana potAnI AsapAsanI vyaktione lAgu paDatuM nathI e paNa rauhiNeyanA dhyAnamAM AvatAM teNe pote phakta sukRto ja AcaryA che evuM bhArapUrvaka kahetAM maMtrI abhayakumAranI aparAdhanI kabulAta karAvavAnI A yukti niSphaLa jAya che. rAjA taraphathI abhayavacana maLatAM rauhiNeya sAcI hakIkata kahI de che, ane pote maMtrInI buddhine mahAta karI zakyo, pote sajAmAMthI bacI zakyo tenuM kAraNa jinavacano che tenI potAne pratIti thAya che. rauhiNeyane anutApa thAya che ke Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 'pitA kerAM jUThAM vacanavaza adyAvidha huM to cukyo vANI mIThI jinavarataNI, cora ja rahyo ! tyajI mIThA AMbA rasachalakatA, meM mana dharyuM, ane kAMTA gheryA kaTurasabharyA bAvaLa mahIM' (anuvAda : zIlacandravijayajI) rauhiNeye pote je kaMI lUMTeluM te sarva pAchuM soMpI de che, ane zrIvIraprabhunI caraNasevAmAM lAgI jaIne janmane saphaLa batAvavAno nizcaya kare che. (chaThTho aMka ane nATaka samApta thAya che.) A rasaprada kathAvastunuM kendrabindu cora rauhiNeyanuM jinabhagavAnanAM vacanone kAraNe thatuM hRdayaparivartana che. A kathAghaTaka jainadharmanI paraMparAmAM pracalita jaNAya che. hemacandrAcArye potAnA yogazAstra graMthamAM saMbandhyapi nigRhyeta cauryAnmaNDikavannRpaiH / cauro'pi tyaktacauryaH syAt svargabhAg rauhiNeyavat // A padyamAM rauhiNeya corano ullekha karelo jaNAya che. A prakAranuM kathAghaTaka jainadharma-paraMparAmAM pracalita haze tene rAmabhadramunie atiramaNIya nATyAtmaka svarUpa ApIne eka rasaprada ane kalAtmaka nATaka (nATyakAra tene prANa prakAranuM rUpaka kahe che) sarjyuM che. saMskRta nATyasAhityanI dIrgha ane ujjavaLa paraMparAne zobhe tevI rIte tenI paraMparAnAM bAhya lakSaNo to kharAM ja, paNa teno AtmA paNa A nATakamAM jaLavAI rahyo che tevuM jaNAze. amuka aMze to, A paraMparAmAM paNa potAnI khAsa to, kathAvastunA custa saMvidhAnanI kaLAne kAraNe AgavuM paNa tarI Ave tevA prakAranuM A rUpaka che. praziSTottara saMskRta nATyasAhityamAM madhyakALano phALo guNavattA ane iyattAnI dRSTie je paNa rahyo hoya temAM A nATakanuM pradAna bahumUlya banI rahe tevuM che. kathAvastunuM atyaMta suzliSTa rIte guMphana thayuM che. nATyakAre nAnI vigatomAM paNa kALajI rAkhI che, tenuM eka udAharaNa e che ke cora pote kadAca pakaDAI jAya ne ulaTatapAsa thAya to tenI taiyArI rUpe gAmamAM-zAligrAmamAM eka sAthIdArane rAjAnA mANaso pUchavA Ave to Ama kahevuM ema sAdhI rAkhyo che. AjanI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 kAyadAnI paribhASAmAM kahIe to rauhiNeye avejI-alibi taiyAra rAkhI che. praziSTa saMskRta nATakanI dIrdha paraMparA A nATake paNa jALavI che. nAndI, vidhvaMbhaka (jeno anuvAdake parihAra karI Adhunika samayanA raMgamaMcanI tabIra paDado' no prayoga karyo che) vagere yuktiono nATyakAre bahu ja kuzaLatAthI nirvAha karyo che. prastAvanAmAMthI ApaNe jANyuM che ke caityanirmANautsava prasaMge A nATakanuM maMcana thayuM che, ane tethI nATakamAM caityanA parisarane anurUpa paNa dazyonuM Alekhana nATyakAre karyuM che. pahelA aMkamAM udyAnamAM premIo maLe che ane tyAMthI rauhiNeya premikAne apaharI jAya che. caityano pariveza A dRzyane vAstavikatA arpato haze. vaLI bIjA aMkanA zreSThIputranA vivAhotsava prasaMganuM nATyAtmaka Alekhana praziSTa nATakanA raMgamaMcanI badalAtI jatI (jeno AraMbha praziSTa kALamAM, zudrakane pUrvapraziSTa gaNIe to, bhavabhUtithI thayo) AbohavAnuM tAdaza ane manohArI nirUpaNa che. rAjArANInA aMtaHpuranI khaTapaTonA baMdhiyAra vAtAvaraNane phagAvI daI UMDA zvAsa letI rAmabhadramuninI nATyakalA khullI havAmAM vihare che. taduparAMta nATakanI duniyAnI khaTapaTothI nATaka-nirdezakane sAvadhAna rahevuM paDe che tenuM paNa vAstavika citra ApaNane prastAvanAmAMthI (bhavabhUtinI jema sto !) prApta thAya che. sAMpradAyika vAtAvaraNamAM nATaka nikharatuM hovA chatAM sAMpradAyikatA kyAMka nATyakArane naDI nathI. jIvanane jovAnI eka svastha ane taMdurasta dRSTi nATyakAra pAse che, tenuM AhlAdaka nirUpaNa bIjA aMkamAM ApaNane - vivAhotsavanA dRzyanA nirvAhamAM maLe che. rauhiNeyano sAthIdAra zabara A utsavanA ToLAmAM bhaLI jAya che ane vAsanikA sAtheno teno vArtAlApa saMskRta nATyasAhityanuM eka ciraMjIva dazya banyuM che. sAMpradAyikatA kyAMya ramaNIyatAne aLapAvI detI nathI tenuM A eka udAharaNa che. mULa saMskRta ane sAthe anuvAdamAM ApaNe A saMvAdo joIe : vAmanikA:- yatraitAdRzAH surUpA nRtyakalAkuzalAstatra kimasmAdRzAM nartituM yuktam / vAsanikA :-(laTakAM sAthe kaTAkSamAM-A raMga sUcanA anuvAdake umerI che.) Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oho ! jyAM AvA rUDA ne rUpALA nRtyakAra hAjara hoya tyAM amArA jevAM nAce to kevuM bhUMDuM lAge ? nA, nA, tame ja nAco hoM bhAI ! zavara:- 3o thatAMjhiyA (saMskRta para gujarAtI muslima saMskRtinI asara !) pIyUSavhena samuM saubhAgyamazIrSo ! mo ratA muDena sArdhaM pratispardhA / ratnAGgada, picumandakandalayA rasAlarasasya ca kIdRzastvayA saMyo: mataH zabara :- o ttArI, A to kohavAelI kAMjI potAne amRtanA kUpA sAthe sarakhAvavA mAMDI ! khoLano kUco goLa sAthe spardhAe caDyo bhAI ! are, ratnAMgada, A to lImaDAnI DALa ane (potAne cIMdhIne) A AmraphaLano meLa te bhalo besADavA mAMDyo ! vAmanikA :- (saroSaM) are aTajanIstanandhaya / AbhavaM prabhUtAvirbhUtadaurgatyasamazIrSI saMsthitakSudhAndhaka ! ekaM tAvanmama sthAne nRtyasi anyatpunarmAmapi upahasasi tattvaM tathA gaccha yathA na punardRzyase / (iti tatsaMmukhaM karAGgulIoTayati / ) vAsanikA :- (gussAmAM dhamadhamatI - keTalo svAbhAvika anuvAda che !) alyA bhIlaDInA baccA ! jaMgalI ! bhUkhALavA ! eka to mAruM sthAna paDAvI laIne nAcavA beTho che ne pAcho mArI ThekaDI kare che? jA, jyAMthI pAchA AvI ja na zakAya evI jagyAmAM jaIne tuM paDa ! (zabara sAme AMgaLAM maraDe che.). zavira :- AH dAsyAH putri ! puruSapravaJcanaikaceSTopaSTambhapuSTe / nisargadaurbhAgyaduSTe / sautrikabrAhmaNakaputraM mAmatha (adhi) kSipasi tattvaM tatra gaccha yatra mama prathamaM kaupInavastraM gataM / zabara :- are dAsaputrI ! dhUtArI ! abhAgaNI! zrotriya brAhmaNanA dIkarAne paNa tuM zApa Ape che? tArI A hiMmata ? to have sAMbhaLI le ! tuM ya tyAM jaIne paDaje jyAM mAruM paheluM bALotiyuM pheMkeluM. A AkhuM dRzya raMgamaMca para AvelI tAjapabharI havAno nirdeza kare che. jema nATakane koI sAMpradAyikatA naDI nathI tema anuvAdaka paNa agraNI jainamuni ane prabodhaka che paNa temane anuvAdamAM AvI koI maryAdA naDI nathI Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 te eka saMskRta sAhityano subhaga akasmAta che. rAmabhadra muninuM saMskRta bhASA paranuM prabhutva to nATakamAM pade pade jaNAya che. nATaka-samagra ane saMvAdo gauDI zailImAM prayojAyAM hovAthI kaMIka aMze nATaka kliSTa banyuM che. paNa bhASAkIya rIte A prauDhi AkarSaka che. tenI karagRhItI kintu mahebhyakulotpannA svairiNI kAcidityanumAnato nizcIyate / yadi vA minayA prastutaprayoganaviMwArithI mImAMsA / athavA bleSmavijhArA apa smArAmAM mAthAti tathe TurnanAnapaIRriNAma | athavA vizuddhavRddhinaroDayo nAdyAnnapUSNutasvanigrahavAni ! AvAM sarva vAkyo ane zailI ApaNane praziSTa nATakonuM ane bhavabhUtinuM smaraNa karAve che. saMskRta nATyasAhityamAM kAlidAsa jo eka paraMparA hoya to, bhavabhUti paNa aparA paraMparA che, jenuM anusaraNa madhyakAlIna saMskRta nATyakAroe karyuM che. kAlidAsIya paraMparAnuM-praziSTa yugamAM (pahelI sahasrAbdImAM) pUratuM anagamana thayuM che ne pachInA yugamAM (bIjI sahasrAbdImAM) bhavabhUtinuM anusaraNa thayuM hoya to tenuM eka kAraNa, viSayavastunI dRSTie bhavabhUti anugAmI nATyakArone samAnadharmA jaNAyA ne temanI zailInuM (bhASAprabhutva to sarva saMskRta sAhityasarjakomAM hoya !) anukaraNa karavuM paNa A paMDita-nATyakAro mATe saraLa hatuM. rAmabhaktino paNa A yugamAM prakarSa thayo ane tene kAraNe madhyakAlIna yugamAM rAmakathA AdhArita nATako paNa puSkaLa lakhAyAM, jemano Adarza paNa bhavabhUtinAM rAmakathA-AdhArita rUpako rahyAM. bhASAnI prauDhimAMthI udbhavatI zailInI kliSTatAmAMthI anuvAda saMpUrNapaNe mukta che eTaluM ja nahIM paNa anuvAdake potAnI sarjanAtmaka pratibhAnAM paNa stulligo camakAvyAM che. anuvAda mULanI sAthe kyAreka chUTa leto hovA chatAM mULane vadhAre subodha-sugamya banAvIne mUke che. ane A raMgamaMcane vadhAre anukULa bane che. saskRdaM mava7ovAno lolupa najare nirakhatAM ke sarvamivano harakhapadUDo thaIne, ke sarovaMnuM phUgarAtI-jevA anuvAdomAM taLabhUminI sugaMdhano pamarATa che. to kyAreka zIlacaMdravijayajIe anuvAdamAM UMcA prakAranI sarjakatA dAkhavI che, ane te paNa camatkRtibharI sarjakatAno unmeSa che ! Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 nalinI-kamaLavela sUryanI AratI utAravA sajaja bane che, tenuM camatkRtibharyuM varNana rAmabhadramunie trIjA aMkamAM karyuM che. vikaselAM kamaLonA thALamAM, himakaNonA zveta akSato rAkhI, abIla te kamaLanI parAgaraja, bhamarAo-durvAzkaro, dadhi to haMsa, kesarasamUha te tharakatI jyotivALI dIpikAo sAthe, nalinI prAtaHkALanA sUryanI AratI utAravA tatpara banI che. have mahArAjasAhebano anuvAda juo. A saMskRta padyane AratI rUpe ja gujarAtImAM DhALyuM che. jaya jaya AratI sUrya digaMdA, rannAde mana paramANaMdA vikasita kamala taNo che thALa, himakaNanA akSata surasALa che makaraMda sugaMdhita caMdana, lIlI dharo te bhRga saguMjana (saguMjana e anuvAdakano umero che !) dadhimaMgala te haMsa salUNA, dIvI kesarapuMja suvarNa nalinI sajja thaI rahI thALa, karatI AratI sUryanI bhALa jaya jaya AratI sUrya digaMdA, timira harI je jayoti karaMdA. A mahArAjazrIno anuvAdaka tarIkeno master-stroke - pratibhAno unmeSa che. A ketakI kevI chakI jevuM vAkya svataMtra kavitA bane che. kyAMka anuvAdaka aparicita ke apracalita zabdaprayogo paNa kare che. bhoMThA paDavuM ke jhaMkhavANA paDavuM e arthamAM vilakhA vadaneno prayoga ke jemanuM-temanuM arthamAM jasa-tasa jevA jUnA gujarAtInA prayogo ke cATa pADyo che jevo asubhaga prayoga ke "bhArI' jevA hindIbhASI prayogo ke "parNa zA carNa' jevAmAM prAsa ANavA lIdhelI chUTa jevA prayogone bAda karatAM mULa nATakanI, kavinI, AsvAdamAM vyavadhAnarUpa banatI, gauDI zailIne badale, anuvAdakanI pravAhI, bhAvAnurUpa, layAnvita zailI nATakanA bhAvanamAM uddIpaka bane che, ane anuvAda eka AlhAdaka rasakIya anubhava ApanAro banI rahe che. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasakIya anubhavanA saMdarbhamAM, sadgata zrIgovardhana paMcAle I.sa. 1994mAM A saMskRta nATakanuM InDIana insTITyUTa oNpha menejamenTanA khullA prAMgaNamAM (bAramI sadImAM caityanA parivezanI jema !) maMcana karyuM hatuM tenuM paNa ApaNe ahIM smaraNa karI levuM joIe. govardhanadAdAnI jIvanabhara bharatamuninA nATyazAstra pramANenA raMgamaMca-prekSakagRhanI zodha rahI. bharatamuninA nATyazAstranA saMketo pramANe prabuddharauhiNeyanuM temaNe maMcana karyuM ane nATyarasikono samAdara prApta karyo. bAramI sadImAM eka maMcana pachI lagabhaga sAtaso varSe thaeluM A maMcana paNa eka avismaraNIya ghaTanA hatI. ane saMskRta raMgamaMcanA itihAsanI A eka mahattvanI vigata che. to, A anuvAda paNa smaraNIya ane ramaNIya che. Ama A nATaka jaina dharmanI AbohavAmAM ropAyuM ne aMkurita ne vikasita thayuM hovA chatAM, kyAMya sAMpradAyikatAe enI kaLAne aLapAvI nathI, ne praziSTa saMskRta nATakanI maheka A madhyakAlIna nATakamAM parivartita parivezamAM paNa Amoda prasarAvI rahI che. tema anuvAdaka paNa pote jainadharmanA koI cIlAcAlu arthamAM gaoNDamena-dharmapuruSa nahIM paNa jaina dharmanA eka agraNI saMtapuruSa ane upadezaka hovA chatAM temanA mananI mokaLAza, saMskRta-gujarAtI bhASA paranuM DArI denAruM prabhutva, ane sAhityika sarjanAtmakatAne kAraNe anuvAda paNa saraLa, pravAhI ane saMtarpaka banyo che. ane nATakanA kathAvastunI ghaTanAnuM rUpaka laIne kahIe (pUrA Adara sAthe) to anuvAda rUpI bhavya caityanuM anuvAdake nirmANa karyuM che, ane ApaNane anargaLa rasabodha karAvyo che. A mATe mahArAjasAheba, Apano AbhAra ane praNAma ! Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 bhajavaNInI dRSTie thoDuMka anAyAse "caraNadAsa cora' - cittamAM kabajo jamAvI beThuM che-sAthe sarakhAmaNI thaI jAya che. kanTenTa khUba ja jANItuM che. suMdara suspaSTa akSaro, ucca bhASA, UMDuM jJAna, prasaMgonI zreSTha goThavaNI (Construction). jUnI raMgabhUminAM nATako pramANe A zreSTha nATyasvarUpa lAge che. nAnAM dazyomAM pAtronI saMkhyA ochI che. sAruM che. paNa geyatattvanI gerahAjarI dhyAna bahAra rahetI nathI. nATakamAM AvatA judA judA prasaMgo jemake prArthanA, vinaMtI, lalakAra, praNaya, kopa, duHkha vera, AnaMda vi. mATe duhA, chaMda, harigIta ane vividha rAga prayojAtA hoya che. jo nATakamAM geya tattva rAkhavuM hoya to prasaMgocita rAga prayojavAthI te khAsa prasaMgano uThAva prabhAvita bane che. bIjA aMkamAM : prathama dRzya khUba nAnuM che. bIjuM dazya, temAM cha dazyo saLaMga bhajavAya che : 1. rohiNeya-zabaranuM dRzya. 2. zreSThiputranAM lagna - gRhapraveza pahelAnuM dazya 3. nartakIo-zabaranAM nRtyanuM dazya 4. vAsanikA - zabaranuM dazya. (nRtya) 5. strI (rohiNeya strIrUpe) bIjI strI (sAthIdAra) anukrame vara-vadhUne kAMdha para besADI nRtya karatAM karatAM bhagADI jAyanuM dazya. 6. zreSThI - ratnAMgadanA vilApanuM dazya A cha dazyo zreSThI-bhavananAM prAMgaNamAM bhajavAya che. azakya na kahIe to paNa kaThina to che ja. cha aMka vadhAre rUkAvaTa UbhI karaze. cha vakhata paDado paDe te sivAya paNa dazya badalavA paDado paDe che. vArtAnA pravAhane kAraNe-prasaMgone kAraNe asaMkhya dRzyabaMdho racavA paDyA che. je gatine avarodhe ane beka sTeja TImanI kasoTI karI le tevuM kaparuM kAma che. nAnAM moTAM kula 38 pAtro ne sAcavavA mATe bIjA ochAmAM ochA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 15 sahAyako Disa-mekapa badalavA mATe) joIe (51) 3 (Minimum) saMgIta sahAyaka, 5 mekapa, sTeja krAphaTa mATe 5 (pAMca) = 66. 70 jaNanI TIma joIe. (Azare). te sivAya, nartakIo -6, sAthI-3, stuti pAThako-5, vaNikajano-5, gaMdharvagaNa-5 = 24 kRtinA sAhityamUlyane koTi koTi vaMdana. pAtro aMka-1 1. sUtradhAra (DAyarekTara pote) 19. kuMtala 2. pArivArSika 20. rAMdhula 3. siMhala 21. dhana 4. raviMjala 22. kInAza 5. rauhiNeya 23. vaNikajano-(5) 6. yuvAna 24. abhaya 7. yuvatI aMka-4 8. zabara 25. kapiMjala aMka-2 26. vaMjula 9. parvataka 27. vyAdhramukha 10. ratnAMgada 28. karkaTAkSa 11. zreSThI 29. piMgalA 12. nartakIo-(6) aMka-5 13. manoramAM 30. cAraNa 14. sevaka 31. cAMDAla 15. vAnikA 32. zIdhragati aMka-3 aMka-6 16. lalitAMga 33. dvArapAla 17. stuti pAThako (5) 34. bharata 18. rAjA 35. puruSa Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bh y 36. caMdralekhA 37. patralekhA 38. jyotiprabhA 39. vidyutaprabhA 40. pratIhAra 41. gaMdharvagaNa (5) nAnAM moTAM pAtro - nartakIo stutipAThako - sAthI vaNikajano gaMdharvagaNa pAtro kulle saMgItamekapasTejakrAphTa th - 03 05 05. 38 75 5 lAiTa-mAIka, sTApha alaga. - ela.ela.ciniyArA Adipura (kaccha) (anuvAdakanI noMdha : aMka-4mAM bhagavAna mahAvIranI vANI rauhiNeyane saMbhaLAya che, te prasaMgamAM bha. mahAvIranuM pAtra dazyamAM lAvavuM anivArya bane che. A mATe sTeja para-paDadArUpe samavasaraNanuM-dharmasabhAnuM citra daSTigocara thAya, ane nepathyathI mAlakauMsa rAgamAM dhIra-gaMbhIra svaromAM bha. mahAvIranuM gAna karNagocara thAya; gAyaka na dekhAya, tabalAM-mRdaMgano tAla na hoya; mAtra taMtuvAdya ke kaMThavAdya dvArA sUranI pUravaNI thatI hoya; sTeja para kAMTo kADhato rauhiNeya ja mAtra hoya, A rItanI yojanA karavAthI abhinaya khUba garimAmaya banI zake. vadhumAM, gujarAtI padya-gAna karatAM pUrve jo mULa saMskRta padyanuM gAna paNa karI zakAya to te vadhu asarakAraka banI zake.) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namaH zrIgurunemisUraye // itihAsa ane upakrama H prabuddharauhiNeyanA pariprekSyamAM (1) gujarAta jyAre gurjara rASTra hatuM tyAre, cApotkaTa-solaMkI-vAghelAkAlIna madhyayugamAM, jaina sAdhuo ane gRhastha vidvAnoe saMskRta sAhityakSetre adbhuta sarjanAtmaka pradAna karyuM che. jaina aitihAsika saMdarbhagrantho jovAthI A sarjananI vipulatA ane vividhatAno aDasaTTo maLI rahe che. mammaTanA 'kAvyaprakAza'nI sarvaprathama TIkA 'saMketa' eka jaina sAdhu-kavinI racanA che. prakAMDa naiyAyika gaMgeza upAdhyAyanA mahAna grantha 'cintAmaNi'mAM AvatAM 'siMha-vyAghralakSaNo'nAM nAma jemanA nAmathI paDyAM che te be jaina sAdhu-tArkiko hovAnI anuzruti che. vAdI devasUrinA ratnAkararUpa tarka-grantho hoya ke hemacandrAcAryanAM paMcavidha anuzAsanagrantho hoya, badhAM A yuganAM jaina sarjano che. ane AvA mahAna sarjakonA tattvAvadhAnamAM pAMgarelA, rAmacandra-guNacandra, zrIpAla, sidghapAla, vijyapAla, yazazcandra, ane tyAra pachInA A.amaracandra, bAlacandrasUri, vastupAla vageree racelAM (keTalAMka prApta, keTalAMka ullekhaprApta) kAvya-nATaka Adi sAhityano mUlyavAna bhaMDAra jovA besIe tyAre hRdaya Ananda ane gauravanI anubhUtithI tRpta thaI jAya che. mAlavadezanI vidyAnA nUtana vaheNane gujarAtamAM kheMcI ANavAnuM ane jIvaMta-pravAhita karavAnuM-rAkhavAnuM zreya mukhyatve A jaina kavione phALe jAya che, ema kahIe to te atyukti nathI. alabatta, bilhaNa ke somezvaradeva jevA aneka ajaina sarjakonuM yogadAna paNa nAnuM sUnuM nathI ja; paraMtu temanuM preraNAbaLa ane AzrayasthAna jaina sAdhuo tathA zrAvaka vidvAno ja hatA te to svIkAravuM ja rahe. jaina sAdhu-sarjakonI A utkRSTa paraMparAmAM udbhavelI eka sazakta sarjakatA te muni rAmabhadra. gurjarapati siddharAja jayasiMhanI rAjyasabhAmAM, zvetAmbara jainonA parAbhava mATe ja gujarAtamAM AvelA digambara jaina AcArya mahAvAdI kumudacandrane zAstrArthamAM bhavya parAjaya ApanAra vAdI zrIdevasUrinA praziSya tathA A jyaprabhasUrinA ziSya evA A rAmabhadra munino sattAsamaya vikramano teramo zataka che. temaNe anya keTalI tathA kaI racanAo karI che teno ullekha to aprApya che, paraMtu temaNe raceluM, 'prakaraNa' prakAranuM, eka majAnuM Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 nATaka avazya upalabdha thAya che - "prabuddha rohiNeya". abhuta racanA che A. bhagavAna mahAvIranA samayamAM banelI eka vilakSaNa ghaTanAnI phUlagUMthaNI karI ApatI racanA che A. eno mULa udezya bhagavAna mahAvIranI vANIno mahimA varNavavAno bhale che, paraMtu te udezane atyanta garbhita ja rahevA daIne rauhiNeyanA jIvana-prasaMgone je nipuNatAthI kavie upasAvyA che te bhAre manamohaka che. nATakanuM nAma che : prabuddha rauhiNeyamarthAta prabodha pAmelo-jAgI uThelo rauhiNeya. (2) ApaNe tyAM, gujarAta-rAjasthAnamAM, jinamandironA prAMgaNamAM nATako bhajavAtAM hovAnA aDhaLaka ullekho prApta che. vastutaH to nATakonI racanA ja mandironA nimitte thatI. mandiranI sthApanA, dhvajAropaNa, vArSikotsava ke pachI koI vizeSa nimitte vizeSa aSTAhnikAdi mahotsava - AvA AvA avasara hoya tyAre tene anulakSIne navatara nATaka prastuta karavAno Agraha te te mandiranA nirmAtA ke utsavonA praNetAono raheto. temanI ucca rasa-rucine anurUpa nATakanI racanA, kuzaLa kavi-sAhityika dvArA thatI. ane chevaTe tenuM maMcana, nipuNa naTasamUha dvArA te te avasare thatuM. ane rasajJa nAgarikono vizALa samUha, moDI rAta paryanta, te maMcana nirakhavArasAnubhUti pAmavA, hamezAM upasthita raheto. madhyakALanAM "prabuddha-rauhiNeya' jevAM aneka nATakonI prastAvanA jovAthI A vidhAnane samarthana maLatuM anubhavAze. vaLI, A rIte jaina mandiromAM bhajavAtAM nATakonI kathAvastu "jaina" eTale ke jainadharmanA koIka vicAra ke prasaMga sAthe saMkaLAyela ja hoya evo paNa koI niyama na raheto. nATakanI kathAvastu jaina sivAyanA viSayanI paNa rahetI. anivAryatA hoya to keTalI ja ke te nATaka apUrva hovuM joIe, maMcanakSama hovuM joIe, ane vaLI zrotA-prekSakone rasanimagna banAvanAra hovuM joIe. bilDaNa kavinuM karNasundarI" nATaka pATaNanA mahAmaMtrI zAnta-saMpankara mahetAnA jinamandiranA mahotsava nimitte sarjAyeluM tathA bhajavAyeluM-tevI aitihAsika vigata AnA samarthanamAM TAMkI zakAya. jinamaMdiramAM nATaka bhajavAvAnI vAta Ave to taddana ajugatI, aprastuta, hAsyAspada ane jaDa sAMpradAyiko mATe to DUbI mAravA jevI lAge. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 paraMtu itihAsanA pAnAM pheravIe to, ane AvI nATyaracanAo vAMcIe to, tarata khyAla Ave ke ApaNA pUrvajo, mahAna jainAcAryo temaja mahAna zrAvakosaMghonI najara samakSa ja, ApaNAM bhavya jinAlayomAM, AvAM nATako bhajavAtAM hatAM, ane jaina-jainetara samagra janatA uparAMta rAjAo ane maMtrIo paNa te jovA upasthita rahetA hatA. ApaNAM derAsarojinamandironA nirmANa sAthe saMbaMdha dharAvatI zilpazAstrIya paribhASAmAM be zabdo bahu dhyAnapAtra che : 1. raMgamaMDapa, 2. prekSAmaMDapa. bhavya jinAlayomAM (temaja nAnAM caityomAM paNa) garbhagRha pUro thAya pachI amuka hadathI amuka hada sudhInA vibhAgane raMgamaMDapa ke nRtyamaMDapa tarIke zilpazAstra varNave che. (Aje paNa jainono nAno bALaka paNa "raMgamaMDapa' zabda jANato-bolato hoya che.) ane te raMgamaMDapanI hada samApta thAya ke tarata, tenI pachI AvatA maMDapane ne prekSAmaMDapa (ke kheDAmaMDa5) kahevAmAM Ave che. A zabdo ja sUcave che ke raMgamaMDapamAM nRtya tathA nATakanAM prayojano racAtAM haze, to prekSAmaMDapamAM jonArA darzako-bhAvakonuM sthAna rahetuM haze. bhagavAnanA darabAramAM sAmAnya janasamUhane AkarSavA mATe, potAnA caityano mahimA tathA khyAti vadhAravA mATe, bhagavAnanI nRtya-nATyabhinaya vagerarUpa bhaktinA prakAralekhe, saMpanna sagRhastho AvA upakramo racAvatA hoya, tema nisaMkoca kalpI zakAya. Aje paNa ApaNAM derAsaromAM rAtre moDA sudhI bhAvanA'rUpe gAvA-vagADavAnuM, temAM rAsa, kathAgIta tathA nRtya karavAnuM prayojana vyApakapaNe jovA to maLe ja che. e badhAMmAM jema koIne ayukta ke virAdhanA nathI lAgatAM, tema madhyakALanA lokone A prakAranA nRtya-nATyAbhinayAdimAM paNa te na lAgatAM hoya to te zakya che. ane hemacandrAcArya jevA seMkaDo mahAna dhuraMdhara AcAryoe paNa A prathAno niSedha-virodha karyo hoya tevuM hajI sudhI to kyAMya jANavA-vAMcavA maLyuM nathI. balka te AcAryoe ke temanA ziSyoe to AvAM prayojano mATe ja nATyaracanAo karI hovAnuM jANavA maLe che. prastuta nATaka "prabuddha rauhiNeya paNa rAmabhadramunie, cAhamAna-cahuANa kuLanA zrIyazovIra ane zrIajayapAle nirmAvelA, jAloranA zrI AdinAtha caityanA mahotsava prasaMge bhajavavA mATe ja saryuM che, tema A nATakanI prastAvanA jotAM jANI zakAya che. madiromAM-kharekhara to jAheramAM- nATako bhajavavAnI A rasaprada paraMparA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 kyArathI baMdha paDI te viSe koI spaSTa ke aspaSTa nirdeza maLatA nathI. evuM anumAna thAya che ke mUrtibhaMjakonAM AkramaNo vadhI gayAM haze tyArathI A pravRtti saMkelI levAmAM AvI haze. kemake mandira ane mUrtino bhaMga, strIjana para atyAcAra ane nirdoSone akAraNa haNavA-lUMTavAnI vRtti-e badhuM ja AvA jAhera samAraMbho thatAM rahe to vadhu vakare; enA karatAM evA prasaMgo ja TALI devA e vadhu zreyaskara-AvA zANapaNathI prerAIne tatkAlIna sAmAjikoe A badhAM prayojano baMdha karAvI dIdhAM hoya tema mAnI zakAya. arthAt, A prayojano baMdha karAvavA pAchaLa koI AzAtanAnA ke A ayogya hovAnA khyAle bhAga bhajavyo nathI; paraMtu mandirathI mAMDIne jIvananI surakSAnI samayocita anivAryatA ja temAM kAma karI gaI che - ema mAnavAnuM vadhu samucita-susaMgata lAge che. AnuM sIdhuM pariNAma e AvyuM ke caudamA zataka pachI jaina vidvAno dvArA nATakonI racanA thavAnuM lagabhaga baMdha paDI gayuM. temanI kalama sAhityanA anyAnya prakAronA nirmANamAM, pachI, vaLI ane vahetI rahI jarUra; paNa nATyaracanAo maLavAnuM to baMdha ja thaI gayuM. jaladI najaramAM na Ave tevo A sAMskRtika hUAsa, jo UMDA UtarIe to, keTalo badho tIvra che ! keTalo hAniprada banyo che ! AmAM mAtra thoDIka praziSTa ke ziSTa racanAo gumAvavAnI thaI teTalo ja savAla nathI; AmAM to eka jIvaMta-rasika samAjanI AkhI jIvanazailI kevI rIte asta thaI gaI ke dharamULathI badalAI gaI - te samajavAnuM ja mahattvapUrNa che. prabuddha rauhiNeyanI vAta nIkaLe tyAre be nAma jarUra smaraNamAM Ave - zrIgovardhana pAMcAla tathA zrIharivallabha bhAyANI. zrIpAMcAlanI eka tIvra dhakhanA ke gujarAtamAM pUrve saMskRta nATako bhajavavAnI jIvaMta paraMparA hatI, te Aje punaH jIvatI kema na thAya ? karavI ja joIe; mAre te karI batAvavI che. potAnI A dhagazane sAkAra banAvavA mATe temaNe, gujarAtamAM baneluM hoya, gujarAtamAM (pUrve) bhajavAyeluM hoya, koI gujarAtI dvArA racAyeluM hoya ane vaLI maMcanakSama hoya, saraLa hoya, tevA nATakanI zodha calAvI. ane temane kahyuM "prabuddha-rauhiNeya'. temane bahu bhAvI gayuM A nATaka. temaNe tenuM Adhunika maMcana karavAnuM nakkI karI lIdhuM ane te mATe cha aMkano prastAra dharAvatA nATakamAM avasarocita saMkSepa paNa karI vALyo. sAthe ja temAM pAtrAbhinaya karanArA abhinetA bhAI-bahenonuM vRnda paNa temaNe keLavyuM. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 AmAM temane eka sthAne prazna e udbhavyo ke "mahAvIrasvAmInuM pAtra nATakamAM kevI rIte prayojavuM ? sAkSAt "mahAvIra' tarIke to koI pAtra mUkAya nahi; dhArmika dRSTie paNa ane nATyakalAnI rIte paNa te ayogya gaNAya. A samasyAnA ukela mATe temaNe temanA mitra DaoN. bhAyANIno saMparka sAdhyo. DaoN. bhAyANI temane laIne mArI pAse AvyA. ame sAthe besIne Ano ukela ANI zakyA e kSaNa mArA mATe avismaraNIya che. paraMtu e veLAe zrIgovardhanabhAImAM. gujarAtamAM saMskRta nATako mATenI raMgabhUmi sarjavA mATeno ane praziSTa nATakonuM maMcana karavA mATeno je sAttvika abhiniveza jovA maLyo te kharekhara anupama anubhava hato mArA mATe. temaNe kahyuM ke "keraLa prAntamAM AjanI tArIkhe paNa niyamitapaNe saMskRta nATako bhajavAya che. te paNa Adhunika reDiyo-rUpakonI jema nahIM; prAcIna-praNAlikAgata eTale ke bharatanATyazAstranA tamAma nIti-niyamonA baMdhanamAM rahIne, nATyAnurUpa samagra sAjasajjA tathA vezabhUSA vagere pUrvaka bhajavAya che, ane hajAronI medanI te mANe che. jo keraLamAM Aje paNa purANAM nATako jIvaMta rIte bhajavI zakAtAM hoya, to gujarAta pAse paNa potAnAM kahI zakAya tevAM praziSTa nATakono vipula vAraso che; nATyAbhinayanI purANI paddhati paNa che; to Aje te nATakonI bhajavaNI gujarAtamAM kema na thaI zake ? mArI A vAta Adhunikone hAsyAspada athavA azakya lAge che, paNa A vAtane vAstavikatAmAM mUkI ApavA mATe huM kRtasaMkalpa chuM." eka page takalIpha, pAkaTa uMmara, TAMcA sAdhano, A badhuM hovA chatAM zrIpAMcAle potAno e saMkalpa caritArtha karI batAvyo, ane AmaMtritonI vizALa upasthitimAM IM (amadAvAda)nA sarasa maMca para, zuddha saMskRtamAM ane paraMparAgata DhabathI, "prabudhdha rauhiNeya" nATaka temaNe tathA temanA keLavelA vRnda zreSTha rIte bhajavI batAvyuM. zrIpAMcAlanI bhAvanA, gujarAtamAM tathA bhAratamAM Thera Thera A nATaka bhajavavAnI hatI. paraMtu Arthika sahayoganI sadaMtara gerahAjarI, ane potAnI vRddhAvasthAne kAraNe temanI te bhAvanA phalIbhUta na nIvaDI. Ama chatAM, gujarAtIo dhAre to AvuM kaThina ke vikaTa kAma-lupta dhArAne punaH jIvita karavAnuMpaNa karI zake che, teno ahesAsa to temaNe karAvI ja Apyo. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 (4) A pachI barAbara eka dAyake "prabuddha rauhiNeya" sAtheno vIsarAyelo anubaMdha punaH tAjo thAya tevo prasaMga racAyo. mArA dharmamitra munizrI bhuvanacandrajIno patra Avyo ke "prabuddha rauhiNeya'nuM gujarAtI rUpAntara tame karI Apo. A mATe vasaMtabhAI deDhiyA tamane maLavA Avaze." huM mUMjhAyo. nATyazAstra meM vAMcyuM nathI, nATaka sAhityano mane koI paricaya nathI, ke "nATaka" eTale zuM tenI mane kadI gatAgama nathI paDI. emAM eka nATakanuM gujarAtI rUpAntara karavuM eTale kevuM vikaTa kAma ? tyAM zrIdeDhiyA maLyA. temaNe temanI apekSA mane samajAvI. temanuM kAma paNa eka rIte zrIgovardhana pAMcAla jevuM hatuM. temane paNa A nATaka bahu gamI gayeluM, ane tene bhajavavAnuM temane tIvra mana hatuM. temaNe A nATakanA AdhAre eka nRtyanATikAnuM paNa sarjana kareluM. te bhajavelI paNa kharI. paNa temane saMtoSa nahoto thato. temane to mULa kRtino saMsparza dharAvatuM rUpAntara khapatuM hatuM. te mATe temaNe mane Agraha karyo. meM kahyuM : hA na kahuM, paNa prayatna avazya karIza. bhuvanacandrajIne paNa Avo ja javAba lakhyo. ( nATakono ke nATyazAstrano abhyAsa ke jANakArI na hovAnI vAtane meM gauNa banAvI. mane thayuM ke mAre to phakta bhASAntara ja karavAnuM che. AmAM mArI nATyaviSayaka sajjatA karatAM vadhAre to anuvAdakIya kSamatAne ja paDakAra thAya che. eTale e paDakAra jhIlI levAmAM kAMI khoTuM to nathI. bahu bahu to anuvAda nApasaMda thaze. to ApaNuM zuM ochuM thaze ? balka kAMIka adhyayana ke svAdhyAya karyAno Ananda to raheze. pachI AvI anuvAdanI samasyA. mArI sAme be vAto hatI : eka, AjanAM vidyAlayomAM bhaNAvavA mATenAM nATakonA adhyApakIya bhASAntaro; jemAM tarajumiyA-lagabhaga "mRta' prakAranAM - bhASAntaro sivAya kAMI hotuM nathI; e vAMcIe to ApaNI rahI sahI rasikatA paNa maraNa pAme. ane be, vasaMtabhAI deDhiyAnI apekSA evA rUpAntaranI hatI ke jenA AdhAre teo A nATakane samAja samakSa bhajavI zake. A emanI apekSA yogya paNa hatI; ane ene saMtoSI zakAtI hoya to ja bhASAntarano prayAsa karavo ucita, anyathA kalamane baMdha rAkhavI ja hitAvaha. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 A baMne vAto paratve meM divaso sudhI cintana karyA karyuM. ema paNa nakkI karyuM ke jo A be vAtonA pariprekSyamAM koI yogya prakriyA ke prakAra na jaDena sUjhe to A kAmanI azakti darzAvavApUrvaka nA jaNAvI devI. ghaNAbadhA manomanthana pachI huM evA niSkarSa para pahoMcyo ke nATyamaMcana e mAro viSaya nathI. eTale, bhajavaNI kaI rIte karavI, ke bhajavaNI karI zakAya te rIte A nATakane gujarAtImAM kAMTachAMTa karavApUrvaka DhALavuM - e vAta mAre choDI ja devI joIe. mAre mAtra kartA ane kRtine vaphAdAra rahIne Ano anuvAda karavo ghaTe. pachI enuM maMcana kema karavuM, te mATe zuM kAMTachAMTa karavI, te to raMgabhUmivido para ja nirbhara rahevA devuM. jema mULa kRtinuM, Adhunika raMgabhUmi para maMcana karavAnA avasare, zrIgovardhana pAMcAle saMpAdana-editing kareluM, tema A anuvAda-paratve paNa te viSayanA jJAtAo te karI ja leze. balka te temaNe ja anivAryapaNe karavuM rahyuM. have rahyo muddo anuvAdano. anuvAda be rItanA thatA hoya che : 1. zabdazaH anuvAda, 2. bhAvAtmaka anuvAda. zAbdika anuvAdanI kliSTatA tathA nIrasatAthI jema huM, tema zrI deDhiyA paNa trasta hatA. temane paNa tevA anuvAdano khapa nahoto, tema temanA vaktavya parathI meM tAraveluM. tethI bhAvAnuvAda karavAno vikalpa ja zeSa bacyo. ghaNAbadhAM varSo pahelAM, gujarAtanA AjanA vayovRddha lokasevaka zrI cunIbhAI vaidya jyAre vaDodarAmAM "bhUmiputra'nA saMpAdaka hatA tyAre temane maLavAnuM banyuM hatuM. temanA anuvAdo eTalA badhA sarasa ane saMpUrNa rahetA ke te vAMcavAnI bahu bahu majA AvatI, ane sAthe kutUhala paNa rahetuM ke ATalA sarasa anuvAda thaI zI rIte zake ? mArI A jijJAsAnA uttaramAM temaNe anuvAda-prakriyA vize khUba vistArathI mane samaja ApelI. Aje te zabdo to yAda nathI. paNa te samagra kathanano bhAva evo hato ke anuvAdake mULa kRtigata zabdonA ane tenI mAraphate tenA lekhakanA-kartAnA peTamAMmanamAM pravezI javAnuM hoya. te pesatAM AvaDI jAya to pachI je anuvAda nIpaje te mahadaMze mULa sarjaka tathA sarjananI paMgatamAM besI zake tevo hoya. "prabuddha rauhiNeyanuM anuvAdakarma AraMbhatI veLA mane A vAto yAda AvI ane meM e pramANe mathavAnuM nakkI karyuM. meM vicAryuM ke rAmabhadra muninA zabda zabdano anuvAda ApavAnI jarUra nathI. zabdone ja mAtra vaLagI rahevAno koI artha paNa nathI. 13mA zatakano pariveSa judo hato; 21mI sadIno pariveSa Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 tethI taddana judo che. vAta prAcIna ja rahe, bhAva paNa te ja rahe, paraMtu tene Adhunika sAhityika bhASAmAM DhALIe to te, 21mI sadInA bhAvakane 13mI zatAbdInA pariveSamAM laI janAra eka sabaLa prayatnalekhe mUlyAMkana pAmI zake. AthI meM A anuvAdane rUpAntara ke bhASAntarane badale bhAvAnuvAda tarIke Alekhyo che, ane te rIte ja oLakhAvyo paNa che. temAM huM saphaLa chuM ke niSphaLa, tathA A anuvAda barAbara che ke nahi, teno viveka tathA mUlavaNI to tajjJa vidvAno ja karI zake. anuvAdamAM parabhASI zabdono upayoga pracura mAtrAmAM karyo hato. paraMtu munizrI bhuvanacandrajI, mAvajI sAvalA, vasaMta deDhiyA vageree tenI prathama hastaprata vAMcI ane te pratye premapUrvaka mAruM dhyAna doryuM. bIjI paNa keTalIka jhINI jhINI kSatio temaNe darzAvI. te banne prakAranAM sUcano badala temano huM AbhArI chuM. bIjI hastaprata taiyAra karatI veLA parabhASI zabdo mahadaMze gALI nAkhyA che. anivArya hoya tevA traNa cAra sthaLe ja tevA zabdo rAkhavA paDyA che, je kSamya banI zake tema che. padyonA samazlokI anuvAda jyAM zakya banyA tyAM karyA che. anyathA anyAnya chandono upayoga koI chocha vinA karyo che. samagra nATakamAM geya tattva (mULamAM) nathI. mane lAgyuM ke Aje jo AvI praziSTa kRti paNa bhajavavI ja hoya to geya tattva-gIta vinA te moMghI ja paDe. eTale dareka aMkamAM kyAMka gadyakhaMDanA, to keTalAMka padyonA bhAvAnuvAdamAM "gIta'rUpe rUpAntara karela che. zlokane gItamAM DhALavA jatAM, mULanA vicAra ke prastutine mAtra upakAraka bane te rIte paNa, kAMIka nAnuM nAnuM umeraNa karavAnuM Avazyaka banyuM che. AzA che ke ATalI chUTane tajjJo kSamya gaNaze. A "gIto'ne mATe koI tarja ke rAganuM bandhana nakkI na karatAM, (gAna) tarIke ja te te sthAne nirdeza karyo che. maMcanaveLAe tene zAstrIya ke sugama gAnaprakAramAM DhALI zakAya tema che. amuka zlokono, kAM to te truTita hovAne kAraNe, kAM to temAM mAtra (anuvAda mATe anAvazyaka) varNana hovAne kAraNe, gadyAtmaka ke padyAtmaka anuvAda karyo nathI; mULa pATha sAthe sarakhAvavAthI te sthaLo dhyAna para AvI jaze. to dvitIya aMkamAM ratnAMgada-vAmanikAnA saMvAdamAM keTalAka aMza azlIla jaNAyAthI teno anuvAda paNa TALyo che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 mULa khyAla mAtra anuvAdanuM prakAzana karavAno ja hato. paraMtu mane lAgyuM ke "prabuddha rauhiNeya' - mULa kRti to varSo agAu (I. 1918)mAM prakAzita thaI che, je Aje to alabhyaprAya hovA uparAMta moTA bhAganA bhAvako mATe ajJAtaprAya paNa che. temanA adhyayana tathA Ananda mATe temaja tulanA karI zake te mATe paNa, mULa nATaka-vAcanA A anuvAdanI sAthe ja chapAvI joIe. mArI A vAta jaina sAhitya akAdamIe mAnya rAkhI, teno saMtoSa che. mULa nATakanuM saMpAdana, I. 1918mAM, te samaye upalabdha ekamAtra hastapratinA AdhAre, munizrI puNyavijayajIe karyuM che; ane bhAvanagaranI jaina AtmAnanda sabhAe tenuM prakAzana karyuM che. te saMpAdanamAM paNa keTaleka sthaLe pATho traTita che, jenI sUcanA je te sthaLoe saMpAdake ApelI ja che. AvA be-traNa sthaLoe pAThapUrti temaja pAThazuddhi, meM mArI mati pramANe sUjhI tevI karI che. dA.ta. aMka 2, pR. 22mAM modAye (?) tathA tenI TippaNImAM modanavuM () pATha che, tyAM meM mohaN - (maurya ?) Ama noMdhyuM che. aMka 2, pR. 28mAM punaH rUgni todana (?) tathA tenI Ti mAM modana pATha che, tyAM meM sohartA (mota ?)(nava) Ama karyuM che. aMka 2, pR. 36 (zloka 20 pachI) tachati nizagatAM (2) rasAmRta nizAntanuM tyAM meM tandu saMskRta nizA, sAMprata nizAnta, ema karyuM to che, paraMtu te sthaLe tat jIta nizA, agatAM sAskRta nizAntam - ema hovuM vadhu yogya lAge che. aMka 5, zloka 8mAM [.... lInA pATha che, tyAM [vAditIno] ema karela che. aMka 5, pR. 77 para (munavanAnuM vimo) che, tyAM (mugandhinAni vimocce) karyuM che. aMka 6, zloka 32 mAM sAta vizvama tava [cha7]kta A pramANe brekeTamAM truTita pATha kalpIne umeryo che. aMka 6, zloka 42 mAM antima paMktimAM sutIvravIravRtAt che, tyAM sutIvravI(va)ravratat karela che. vidvAno AmAM koI kSati hoya to sudhArI leze tevI zraddhA che. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 (6) anuvAdanI taka ApavA badala munirAja zrIbhuvanacandrajI, mAvajIbhAI sAvalA tathA vasaMtabhAI deDhiyAno AbhArI chuM. A anuvAda-granthanuM prakAzana jaina sAhitya akAdamI dvArA thaI rahyuM che, te badala tenA kAryavAhako zrIkIrtibhAI vorA ane zrI jeThAbhAI gAlA vagerene dhanyavAda ApuM chuM. prastAvanArUpe lekha lakhI ApanAra saMskRtajJa vidvAna prA. DaoN. vijaya paMDyAno, temaja mAvajI sAvalAnI bhalAmaNathI TUMkI paNa Avazyaka noMdha lakhI mokalanAra nATyavida DaoN. ela.ela ciniyArAno AbhAra mAnuM chuM. "mUkavAcana' e eka evuM kasoTIbharyuM kAma che ke temAM bhalabhalA thApa khAdhA vinA nathI rahetA. mArI paNa A ja sthiti che. pustakanA mudrita pharmA A paLe mArI sAme che. temAMthI pasAra thatAM keTalIbadhI nAnI nAnI bhUlo rahI gaI che te najaramAM Ave che, tyAre thoDoka kheda thaI Ave che. sujJa jano te sudhArIne vAMce tevI apekSA. khAsa to, padyAnuvAdonA kramAMkomAM garabaDa rahI gaI che. kyAMka aMka ApavA (lakhavA) rahI gayela che. kyAMka AghApAchA ke bevaDAya te rIte aMka apAI gayA che. te paNa sudhArIne vAMcavA anurodha che. chandonAM nAma dareka sthaLe ApavAM joIe, paNa tema nathI thaI zakyuM. tethI A pAnAMomAM alagathI aMkAnusAra padyonAM chandanAmonI noMdha ApavAmAM Ave che. jijJAsuone te upayogI thaze tevI AzA. "rucirA"nA nAme prayojAyelA chandano hisAba gujarAtI piMgaLa sAthe hovAnuM smaraNamAM che. ahIM vAraMvAra te prayojyo che, paNa tenA nAmamAM ke mAtrAmeLanA hisAbamAM kAMI bhUla rahI hovAnuM koIne jaNAya to te bhUla anuvAdakanI che, te paNa spaSTatA karavI ThIka lAge che. - zIlacandravijaya phAgaNa zudi trIja, saM. 2059 tA. 6-3-2003, beMgalora Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvAnuvAdamAM AvatAM padyonA chandanAM nAmo aMka-1 4. harigIta 13. gAna (prabhAtiyuM) 1. zArdUlavikrIDita 5. mandAkrAntA 14. zikhariNI 2. rucirA 6. zArdUlavikrIDita 15. zArdUla0 3. gAna 7. stragdharA 16. stragdharA 4. vasantatilakA 8. upajAti 17. harigIta 5. harigIta 10. gAna 18, 19, zArdUla0 6, 7. anurubha 11. harigIta 20. anuSTrabha 8. dUho 12. gAna 21. gAna 9, 10. harigIta 13. stragdharA 22. zArdUla0 11. gAna 14. zArdUla0 23. upajAti 12. upajAti 15. anuNubha 24. zArdUla0 13. dUho 16, gAna (aMka nathI) 25. harigIta 14. gAna 17. IndravajA 26. anuSTrabha 15. harigIta 18. AryA 27. harigIta 16. gAna 19. anuSTram 28. gAna 17. AryA 20. harigIta 18. upajAti aMka-3 1. harigIta 19. sragdharA 1. gAna 2. anuSTrabha 20. harigIta 2. gAna 3,4. zArdUlavikrIDita 21. zArdUlavikrIDita 3. anuSTrabha 5. cirA 22. upajAti 4. AryA 6. zikhariNI 23. zArdUla0 5. anuSTrabha 7. gAna 24. sacirA 6. harigIta 8. zArdUla0 25. dUho 7. cirA 9. dUho 26. gAna 8. gAna 10. anurubha (28) 27. vasantatilakA 9. sragdharA 11. harigIta aMka-2 10. rucirA 12. anurbha 1. gAna 11. zAlinI 13. zAlinI 2, 3. sragdharA 12. mandAkrAntA 14. harigIta - aMka-4 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 15. Dolana-gAna 17. dUho 16. gAna 16, 17. anujjubha 18. zArdUlavikrIDita 17. dUho 18. zArdUla0 19. gAna 18. stragdharA 19. AryA 20. zArdUla0 19, anuNubha 20. anuNubha aMka-6 20. zikhariNI 21. AryA 1. AryA 21. rucirA 22, 23. anuNubha 2. zikhariNI (paraMparita) 22. bhujaMgaprayAta aMka-5 3. gAna (prabhAtika) 23. anuSTrabha 1. rucirA 4. vasantatilakA 24. vasantatilakA 2. anuSTrabha 5. anuSTrabha 25. zArdUla0 3. gAna 6. harigIta 26. anuSTrabha 4. zArdUlavikrIDita 7. vasantatilakA 27, 28. zArdUla0 5,6. gAna 8. indravajA 29. anuNubha 7. paMcacAmara 9. rucirA 30. zikhariNI 8. zArdUla0 (paraMparita) 10. gAna 31,32. anuNubha 9. anuNubhA 11. rucirA 33. zArdUla0 (paraMparita) 10. rucirA 12. vasantatilakA 34. gAna 11, 12, 13. anuchubha 13. zArdUlavikrIDita 35. dUho 14. harigIta 14. gAna 36. harigIta 15, 16. anuSTrabha 15. harigIta 37. zArdUla0 38. pRthvI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 jaina sAhitya akAdamInAM anya prakAzano 9. Science Discovers External Wisdom (muni zrI amarendravijayajInA pustaka vijJAna ane adhyAtmano aMgrejI anuvAda, anuvAdaka : DaoN. je.DI.loDAyA) samaNasuram (jainadharmasAra) gujarAtI anuvAda. anuvAdaka : munizrI bhuvanacandrajI siddhasena zataka : zrI siddhasena divAkarajInI batrIsa batrIsIomAMthI cUMTelA 100 zlokono anuvAda ane vivecana. lekhaka : muni zrI bhuvanacandrajI niyati dvatrizikA : zrI siddhasena divAkarajInI eka batrIsIno anuvAda ane vivaraNa. lekhaka : muni zrI bhuvanacandrajI : prAptisthAna : jaina sAhitya akAdamI navanidhi' ploTa naM. 174, sekTara naM. 4 gAMdhIdhAma (kaccha) 370201 phona : (02836) 231991 akSara bhAratI 5, rAjagulAba zopiMga senTara, vANiyAvADa nAkA aMdara, bhuja-370001 (kaccha) Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 54 62 63 65 71 73 73 pRSTha lITI 12 7 15 13 18 . 18 29 24 6 31 24 32 5 32 8 32 17 33 4 34 17 39 4 pR. 39mAM lITI 18thI pR. 48mAM padyonA kramAMkamAM eka AMka umerI vAMcavo, arthAt 12 che tyAM 13 * e pramANe. 73 79 80 86 87 89 } 6 24 19 16 22 15 12 14-15 23 24 12 14 2 27 36 bhAvAnuvAda-vibhAga pUratuM zuddhipatra ekatAna (yuvAnane bhakSatuM sUnuM teM bhalo mAruM... (16) (18) (19) (20) (21) kuMkumano mArAM jharatAM magatarAsama hoya to rAjAjI (javanikA khUle che. kSaNe buddhithI'' (18) maMtrI-nirmI vaLI rAjA dIse damana karavA taskara taNuM vyAkula ghaNA dIdhuM teM ? svAmI nA nahi. kema ke huM cetI gayo. Ape yugale te = Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI rAmabhadra muni praNIta prabuddha rauhiNeya-nATakaprabandhaH bhAvAnuvAda jenA sad-upadezanA kiraNane pAmI ghaNA mAnavo lakSmI mokSanI divya prApta karatA vege hamezAM aho !; ne je khIlavato traNe bhuvananA satpAne sUrya-zo te zrIvIra-jinezano vijaya to A vizvamAM nitya ho ! (1) (maMgala-gAna-nAda) sUtradhAra H je satparuSonAM zubha carito kavioe adbhuta gAyAM te jagamAM sarvatra suhAgI vyApe tema gavAye paNa; te varNavatA kavirAjo paNa vizva viSe vikhyAta banyA te saccarito raMgamaMcane dhanya banAvo !, kavio paNa (2) (prekSako bhaNI nihALIne pulakita thato-svagata-bole che) aho ho ! A sabhA Aje ATalI badhI prasanna zAthI dekhAtI haze ? mane joIne haze ? banavAjoga che. sarasa nA prastuta thatuM hoya to rasika prekSako harakhAya ja. (ApaNe tyAM) harSa janmAvanArA ATha padArtho to jANItA che : pUnamanA caMdrataNAM kiraNo utsava RturAja vasaMta taNo manabhAvana mitra taNo saMgama zItala gozIrSataNuM caMdana malayAcalano madhuro vAyu koyalanuM madabhInuM gAyuM navapATala-puSmataNI surabhi rasIlI lalanAno saMga vaLI (3) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) (emAM A navamuM "nATya' bhale bhaLe). cAla, sabhAnI icchA to jANuM. (jAya che.) (maMca para AvIne harSAvegamAM AmathI tema Tahele che. te joIne-) pAripArzvaka : Arya! Aje to kAMI bahu prasanna lAgo cho ! sUtradhAra : tAruM avalokana sAcuM che, bhadra ! paNa kahe to, te cahuANakula tilaka evA zrIyazovIra ane zrI ajayapAlanAM nAmo sAMbhaLyAM che kyAreya? pAripArthaka : e vaLI koNa che Arya !? sUtradhAra : vatsa ! sAMbhaLa, huM emano paricaya ApuM - cahuANa' nAmanuM eka gotra che, jANe ke bhagavAna viSNunuM vizALa vakSa:sthaLa ! te viSe temaNe dhAraNa karelA ratnAhAramAM (be)moTA kaustubhamaNi jaDelA che. te maNi te ja A : yazovIra ane ajayapAla ! e bannee zrI jaina zAsananI unnati mATe karelo puruSArtha kharekhara asAdhAraNa che e bannenI dAnezvarI tarIkenI khyAti to vaLI daze dizAomAM patharAI cukI che. ane zrIpArzvacandra-' kuLanA nabhamAM suhAtA je sUrya-candra-sama, ujajavala rUpavaMtA je rAjavallabha chatAM sahu lokakerAM kalyANa kAja mathatA sucaritrAvaMtA; e beya baMdhuvarane nava ko" pichANe ? (4) baMdhu ! AvA vikhyAta puruSone paNa tuM nathI oLakhato ? bahu kahevAya ! pAripArzvaka : paNa A kSaNe te vAta zA mATe bhalA? sUtradhAra : enuMye kAraNa che, sAMbhaLaH A banne bhrAtAoe prathama tIrthaMkara, yugAdideva zrI AdinAtha bhagavAnanuM bhavya caitya nirmANa karAvyuM WWW.jainelibrary.org Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabuddha rohiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) ] [ 3 che. tenI varSagAMThane anulakSIne cAlI rahelA utsavamAM, avanavA rasothI chalakatA, koI prabaMdhano nATyaprayoga karI batAvavAno sabhya janoe mane Aje Adeza karyo che. bola, have meM tArI samakSa racelI pUrvabhUmikAno marma samajAyo? (pAripArzvakaH paraMtu A "AdinAtha bhagavAna vaLI koNa? temano paricaya to Apo ! sUtradhAra : avazya ApuM. jo,-) (nepathya) jaya jaya zrI yuga-Adi deva natamastaka IndronA mukuTathI, ratna-kiraNa prasarata tenA teje jasa caraNonuM yugala aho ! jhalakaMta AMtara-ripuno dhvaMsa hamezAM karavAnI jasa Teva...jaya... bhISaNa bhavasAgara atidurgama, taravA kAraNa nAva jenA citta-karaDe bhariyA, saguNanA zubha bhAva anupama e sadguNa-ratnothI TaLe moha tatakheva...jaya... bhamI bhamIne bhavavanamAM bhaya-bhIta thatA sahu loka jenA caraNe zaraNa pAmavA, Ave thokanA thoka mukta thavA kAje ne enI, karatAM nizadina seva..jaya.. pAripArthaka : (harSonmAdamAM) o ho ! keTaluM sarasa ! kevuM adbhuta ! paNa Arya! kaho to kharA, kyo prabaMdha bhajavavAnuM tame nakkI karyuM che te ? sUtradhAra : e paNa kahuM : paravAdIone jItanArA devasUrIzvara thayA ne temanA gaNamAM thayA sUri jayaprabha nAmanA; che ziSya tasa vidyAnidhAna zama-pradhAna guNe-bharyA zrIrAmabhadra munIndra je kavivaryanI khyAti varyA (5) candra che, gIta che, ne che mIThaDI lalanA; bhale WWW.jainelibrary.org Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] [prabuddha rohiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) tethI adhika mIThI to kavitA rAmabhadranI (6) to sakhe ! AvA rAmabhadra kavie sarjeluM, kAne paDatAM ja rasika janonAM mana jItI le tevI sarasa uktiothI chalakAtuM, rasika sujJone snehasikta vividha raso, manabhAvana rIte pIrasatuM, prabuddha rohiNeya' nAmanuM "prakaraNa' che; Aje ApaNe te prakaraNa bhajavavAnuM che. pAripArthaka : Arya ! tamArI vAta to bahu uttama che. paraMtu eka ciMtA mane korI rahI che. tame kevA kuzala naTazreSTha cho te sabhya janone jarAya ajANyuM nathI. game tevI Akasmika sthitimAM paNa, koI ja pUrvasUcanA vinA paNa, tame bhAre tvarAthI raMga-prastuti para adhikAra jamAvI zako cho. game tevA aTapaTA "vastumAM paNa, tamArI vAstavalakSI abhinaya-kSamatAnA baLe prANa pUrIne, tenuM evuM to maMcana karI zako cho ke moTA moTA rasajJo paNa "sAdhu sAdhu bolI UThyA vinA na ja rahe. paNa Arya ! pelo, tamAro nityano virodhI kunaTa, kharekhara to naTAbhAsa, jene Aja sudhImAM tame seMkaDovAra parAsta karyo che te, A kSaNe paNa, tamArA AdarelA A nATyAbhinayane roLI nAkhavA. mATe kAMIka jayaMtra racI rahyo hovAnA samAcAra mArI pAse che. te kAMI evuM karavA tAke che ke jenA lIdhe tamAro nATyaprayoga niSphaLa jAya, tamArI mAnahAni thAya, ane kadAca rAjadaMDa paNa tamAre zire paDe. rAjadaMDa ! bApa re ! huM to enI kalpanAthIye kaMpI jauM chuM. rAjA, vAyA ne vAMdarA ! kyAre kema palaTo le te kaLI na zakAya; to ApaNuM, tamAruM ane amAruM zuM thaze? A ciMtAe huM jarA kSobha anubhavuM chuM, Arya ! sutradhAra : vatsa ! tuM ? mAro sahacara thaine AvI nabaLI-kAyara janane ja zobhe tevI-vAta uccAre ? khaMkherI nAkha, khaMkherI nAkha AvI ciMtAo mana parathI. jo, evA naTAbhAsa game teTalA prapaMco Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] sUtradhAra siMhala [pa bhale racyA kare, mane UnI AMca nathI AvavAnI; e vAte huM nizciMta chuM. vaLI, huM paNa eka ziSTa manuSya chuM. ugra rAjadaMDa AvI paDe tevI koI pravRtti bhUlamAMye huM na karuM. ane sAMbhaLa : pratyutpanna - mati jenI, sAhasI hoya je vaLI rAjA ye tRNa-zo tene; bIjAnI gaNanA kazI ? (7) (nepathyamAMthI) Arya sUtradhAra ! bahu sAcI vAta kahI tame. nirdoSa sAhasanA svAmI evA parAkramI puruSano parAbhava karavAnuM sAmarthya konAmAM hoya ? : osT, to badhuM naTavRnda paNa AvI gayuM lAge che. vatsa ! cAla sphUrti kara; ApaNe paNa sajja thaIne raMgamaMca para upasthita thaIe. (banne jAya che.) (prastAvanA pUrNa) aMka 1 (dazya 1) (moTethI vAto karatA siMhala ane raviMjala praveze che) : raviMjala ! e vAta to mAnavI ja paDe ke ekAeka ja dhanADhya thavAnI kSamatAvALA mANasanI ja saghaLI kAmanAo phaLIbhUta thAya che. bIjAM udAharaNa kyAM zodhavAM ? ApaNA nAyaka rauhiNeyanI ja vAta jo ne ! adbhuta sAhasano dhaNI eka ajoDa adamya vIrono mada gALato parAkrame ya agamya Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [prabuddha rohiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) e jagane dhamaroLatA rauhiNeyane joI DarathI caMcala thaI gayAM lakSmI dhIraja khoI ! (8) raviMjala ? are siMhala ! ApaNA svAmInA pitAe chellA zvAsa lIdhA te samaye tuM tyAM upasthita hato. aMta samaye lohakhura nAyake emanA dIkarAne zI zI zIkha ApI, enI vAta to kara ! sihala : are emaNe to kevI vilakSaNa zIkhAmaNa ApI ! ApaNe to tevI vAta kalpI paNa nA zakIe. emaNe kahyuM ke putraka ! vividha AyudhonA prayogamAM tuM pUrNa niSNAta cho; corI karavAmAM paNa tuM. aThaMga banI cukyo cho. "paDe tevA devAnI kaLAmAM tAro joTo nathI; avasare palAyana karavuM paDe to temAMye tane koI AMbe tema nathI. eTale "tAruM zuM thaze ?' e cintA have mane nathI rahI. paraMtu, jatAM jatAM eka khAsa sUcanA tane ApavI che; dhyAnathI sAMbhaLaje : jo tuM kharekharo mAro dIkaro ho, ane tane tArA bApa pratye pUro anurAga hoya to, deva, dAnava ane mAnavonI sabhAmAM besIne dharmano sarasa upadeza ApanArA pelA mahAvIra vardhamAnanI vANI kadI paNa tArA kAne paDavA daIza nahi. corI e ApaNo paraMparAgata kaLAcAra che; mahAvIranuM ekAda veNa paNa jo kAne paDaze, to te A kuLAcArano lopa karAvyA vinA nahi rahe; mATe enAthI dUra raheje." ATaluM kahI, A mATe pANI mUkAvI, emaNe deha choDyo. raviMjala ! kevI e pitAnI lAgaNI ! keTalI putracintA ! raviMjala ? abhuta siMhala, adbhuta ! potAnA saMtAnanI A prakAre cintA karanArA pitA jaDavA bahu kaThina che. (banne vAto kare che, paNa AMkho to temanI comera pharatI hoya che. ekAeka-) paNa siMhala! jaLahaLatAM svarNAbharaNo ane udubhaTa veSa dhAraNa karelA A nagarajanone joyA? vasantotsavamAM ghelA thayA lAge che. cAla, Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] jhaTapaTa rauhiNeyane A vAta pahoMcADIe. (banne tvarita gatie jAya che.) paDado (dazya 2) (yathocita veSa-paridhAna karelo rauhiNeya praveza kare che. pIMgaLA TUMkA vALa, cUMcI AMkho ane bUcA nAkavALo zabara tenI sAthe che.) (pravezIne) rauhiNeya : (comera vismayabhAve avalokato)ahAhA ! zI zobhA banI che A makaranda-vananI ! bhalA, vasantaRtunA Agamana sAthe ja A upavananA to kAMI rUpa raMga ja badalAI gayA che ! jo to kharo - A mallikAnI velanA DolaMta guccho jhagamage tyAM puSpa-gaMdhathI doravAtA bhramara kaMi valayo race unmatta pelI zyAmaLI koyala kazA TahukA kare ! pArevaDAM A zAntidUto ghUghU ghUghu kalabale (9) ane bhAI, sAme to jo !kAmuka jano AliMgatA priya pAtrane kevuM madhura ! to koI rIjhavavA priyAne gAya kevuM rasa-pracura ! pelA rasIlA nAyako preme adhararasa pI rahyAnija vallabhAnA, bhAvabhInI-baMdha-AMkhe, jo ahA ! (10) ane Ama jo ! (gAna) A ketakI kevI chakI ! traNa bhuvanane jItyAM yadA durdAtta kandarSe tadA... tejodhavala darzaLo madamasta ko" gajarAjanA chInavI laI jayathaMbha A Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ] [ prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) ropyo ahIM potAtaNo... enI rakhevALI kare A bhramaragaNa cahuMdiza phare... nA ketakI A to nakI...(11) paNa A badhuM to samajayA. paNa AthIye moTuM kautuka to mane e vAte thAya che ke huM vAraMvAra, A ja dhanikone tyAMthI vipula pramANamAM dhana corI jauM chuM, ane chatAM A lokone jANe teno koI kheda ja nathI ! keTalA prasanna, hAva-bhAva thI sabhara, ane pRthvItalane prakAzamAna banAvatA hoya tema A loko krIDA karI rahyA che ! paNa uph...mAre AvI cintA zA sAru karavI paDe ? mArA mATe to Aje bhArI rUDo avasara che A H kuberathIye adakA dhanADhayo nirlajja thai khelata A badhA to unmAdamAM nA para' ne pichANe emAM ja mArAM vilase supuNyo ! (12) eTale have to A unmAdabharyA vAtAvaraNano lAbha laine hAthaphero karI lauM; thoDAM ghareNAM, thoDAMka bahumUlya vastro ane ekAda rUpachaTA-chalaktI navayauvanA-ATaluM maLI jAya to Ajano phero saphaLa ! 'cAraNa, kavi, vezyA, vaNika, cora, vipra ne dhUrta; navI kamANI nA 2Le, te dina mAne vyartha' (13) (nepakSe yugala-gAna) vhAlAMnuM sAMnidhya haze to sukhanu svarga vasanta bane Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9 aMka 1] paNa vichaDelAM haiyAM mATe maraNataNo paryAya bane (14) rauhiNeya : (camakIne jue che, ane manomana malakAto vicAre che) are, kevuM suMdara A belaDuM AvI rahyuM che! lAge che ke have mArI IcchA pAra paDaze kharI. jouM to kharo, A be jaNA zuM kare che te ? (AmravRkSanI ADazamAM te tathA zabara saMtAI jAya che.) (tyAM to sarvAge AbhUSaNa-maDhelI, khIlatI kaLI jevA lAvaNya thakI zobhatI yuvatI, ane tenA hAthamAM hAtha parovelo eka navayuvAna, banne gAtAM gAtAM ullAsabhera Ave che.) yuvAna : priye ! madanavatI ! paLe paLe tArI smRtimAM jIvuM chuM huM... cAturya-vRkSanI maMjarI tuM, lahara ne lAvaNyanI svargIya sukhanI khANa paNa tuM, "kAma"nI krIDA-vanI zRMgAra rasanI vAva adbhuta, amRtanI paranALa tuM tuM janmabhUmi prItinI; huM paLa paLe tujane smaruM (15) yuvatI : (gAna) lalita manohara raMgamaDhamAM zreSTha mukha-zobhano uttama komala varNabharyA miSTa vacanAkSaro priyatama ! beu e ApanAM vadane sohatAM nava jaDe kyAMya anyatra A sakala brahmAMDamAM (16) yuvAna : Aha ! kevI aparUpa vAkapaTutA che mArI manamohanAnI ! paNa priye ! tane khabara che ? "je guNiyala guNapremI te avaguNamAMya sadguNo pekhe; Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] [prabuddha rohiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) ho vadana dastura chatAM zobhA tAMbUla arpaze tene (17). -A to tuM cho, ke tArA guNonuM AropaNa mArAmAM karI rahI cho; bAkI tArAthI caDiyAtA thavAnuM konuM gajuM che ? akRtrima premarase raselI saubhAgya chAyuM tava aMga-aMge nisteja dIse taja pAsa jayosnA zuM varNavuM huM tuja he sahelI !? (18) joyo meM candramAne, suNI amRta-kathA, pIdhuM mITheruM madya tAjAM khIlela puSpo thakI pragaTa thatI mANI mIThI sugaMdha; toye he prANa ! tAro rasa adhara thakI je vaheto salUNo te cAkhe pUrvalA A anubhava saghaLA lAgatA sAva UNA (19) rauhiNeya : (lolupa dRSTithI yuvatIne nirakhato-) sAkSAta zuM zRMgAra rasa, rati, ke haze Ananda-rasa? ke candranAM kiraNo taNI sarajata, ke jIvatuM puNya basa ? sauSThava samagra bhuvanataNuM ekatra thaIne ke banI ? samajAya nA kamalAnanA A zA padArtha thakI banI ? (20) vaLI, seMtho sidUra-pUryo sarajata bhramaNA tAralA-kRttikAnI bAMdhato ne stanonA kalaza-yugalane hAra, zo svarNa-doro ! kAne be karNaphUlo vilasata ahaho ! candra ne sUrya jevAM kaMdoro nAbhideze madhura raNakato, IndranuM cApa jANe ! (21) .: (dIrgha niHzvAsapUrvaka, dayAmaNA vadane) priyatama ! huM eka abhAgaNI nArI! mArAmAM varNavavA jevuM zuM hoI zake ? hA, evuM avazya bane ke nitya zaraNa levA yogya, guNonA samudra, lAvaNyanA nidhi evA tamAro samAgama pAmIne mAruM saubhAgya jAgyuM hoya, ane tame varNavyA tevA guNo mArAmAM khIlyA paNa hoya. (kama ke-). yuvatI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1 ] [ 11 kadIka ko' haiyuM ghaDe vidhAtA preme raseluM, kamanIya, vhAlA ! haiyuM aneruM tasa saMga pAmI nizca sukhAdvaita lahe suhAgI (22) puruSa : (pratyuttaramAM, premanA tIvra AviSkAra sAthe tene pragADha AliMganamAM bAMdhI le che.) rauhiNeya : (vismaya-pulakti vadane) zabara, zabara ! kevuM anupama yugala che A ! jANe pUrNimA ane candra ! jANe vidyuta ane megha ! jANe rati ane anaMga ! sAce ja, A banneno yoga anupama ja banyo che. pRthvI paNa AvA yugalathI jANe ke zobhI rahI che ! nitye nUtana zilpa-ghATa ghaDatAM kyAreka brahmA vaDe evuM adbhuta zilpa nirmita thatuM ke mAtra joyA karo ! pote to suguNo thakI jaLahaLe e zilpa haMmeza, ne brahmA-sarjita sRSTine madhuratA arpe aho ! zilpa e (23) yuvatI : (copAsa patharAyelI vanazrIne nihALatAM) prANeza ! kAmadevanI senAnA A nAyaka caitrataNA pavano vijaya-savArI laIne jaga para caDI AvyA che vIra jano Thera Thera niramI che jANe zastra astranI zALAo phUla-lacelAM upavanarUpe teoe !, priyatama ! cAlo ! (24) ApaNe paNa thoDAMka puSpa cUMTIe, ane pachI A mIThaDA kelIgRhamAM jaIne ApaNe cirakALathI jhaMkhelI krIDAno rasAsvAda mANIe. yuvAna : (manomana-). Rtu vasanta, svargIya vana, manabhAvana ekAnta managamatI A preyasI, kevo huM puNyavaMta ! (25) (pragaTa rUpe-) priye ! madanavatI ! keTakeTalA samaya pachI ApaNo manoratha Aje Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) saphaLa thaze ! Aje to mArI prANezvarI-tuM icchaze te ja thaze. cAla, ApaNe puSpo cUMTIe. tuM Ama jA, huM A dizAmAM jAuM. ApaNe eka hoDa karIzuM? ApaNA bemAMthI koNa ochA samayamAM vadhu puSpo cUMTI lAvaze ane A kelIgRhamAM prathama praveza karaze. enI hoDa ! bola, mAnya che ? to cAla, kara prAraMbha... (banne spardhA nirdhArIne bhinna bhinna dizAmAM jAya che yuvatI dhIme dhIme ekatAne banIne puSpo cUMTI rahI che.) rauhiNeya : (gAna) (komala karakamalo kusuma-kaLIo cUMTe manda samIre preryo pAlava, bandhanamAMthI chUTe... stana-parvata tava ughaDayA sahasA, pIna, tuMga ne kAma-sadana-zA lAvaNyAMkita tasa jaLahaLato-gherAvo kara-mULa bhedato kAmuka jananI dRSTi paDe to Aha hRdayathI UThe... meghabharyA AkAza vAdaLa, kAMika haTatAM AgaLa-pAchaLa tava ughaDe camakata cAMdanI, candra thayo jima tyAM to jaLahaLa A chabIlInA stanataTathI tima teja anerAM phUTe komala karakamalo kusuma-kaLIo cUMTe) (26) paNa zabara, eka vAta tArA dhyAnamAM AvI ke? A yuvatI kAMI AnI pariNItA nathI lAgatI; A to koI zrImaMta parivAranI svairiNI strI lAge che. A benI vAto parathI meM A nizcaya karyo che. paNa javA de e vAta. e game te hoya, mAre zI cintA ? UlaTuM, AvA vicAro to kyAreka dhAryuM kArya karavAmAM bAdhArUpa banI rahe. cAla, huM nIkaLuM ane Ane apaharI jauM. (yuvatInI dizAmAM cAra pAMca DagalAM jAya che, ane ekAeka tvarApUrvaka pAcho phare che. zabarane uddezIne) zabara ! hajI Ano premI ATalAmAM ja che. tenA dekhatAM AnuM apaharaNa karIza to A jogamAyA pokAro pADyA vinA nahi rahe, ane to pachI mArA mATe palAyana karavAnuM to ThIka, paNa jIvatAM rahevAnuM paNa bhAre Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] [ 13 thaI paDe ! eTale hajI thoDIka vAra, pelo jarA vadhu dUra jAya tyAM sudhI, ahIM ja Ubho chuM. (UbhA UbhA ja yuvAnanI gatividhi nihALyA kare che. thoDI ja vAramAM-) oha to pelo have daSTigocara nathI rahyo. vRkSonI ghaTA ADI AvI ja gaI. have bhayanuM kAraNa nathI. zabara ! huM Ane apaharI jaIza. tuM hamaNAM ATalAmAM ja raheje, ane AnA jAra puruSane koI paNa miSe ahIM ja rokI rAkhaje. zabara : bhale. rauhiNeya : yuvatInI samIpe jaIne anunayapUrvaka-) sukanya ! tamAro paDyo bola jhIle tevA, amArA jevA sevakajana prApta hoya ane chatAM tame jAte thaIne A badhuM karo te keTaluM badhuM anucita gaNAya? yuvatI ? (tenA aNaciMtavyA AgamanathI sAzaMka banIne manomana) koNa haze A duSTa ? enAM rUpa-raMga to jo ! krUra, bIhAmaNI, caMcalI, lAla lAla AMkho ! bApa re, jotAM ja chaLI marAya ! paganI piMDI to jANe laMbagoLa pANA ! ane vALa ? kevA kAbaracItarA ! keTalI guMcovALA ! (27). koNa haze A? koI cora to nahi hoya? paNa sahasra janothI ubharAtA A udyAnamAM cora to kyAMthI AvI zake? kadAca evuM bane ke mArA zvasuragRhano A koI sevaka hoya ane te saMbaMdhe mane AvuM kaheto hoya, to to A mane oLakhI na gayo hoya to sAruM. (A vicAra AvatAM ja, aNasAMbhaLyuM karIne punaH puSpo cUMTavAmAM lIna bane che.). rohiNeya : (jarA rUkSatAthI)are, mArI avagaNanA kare che? sAMbhaLatI nathI ke zuM ? uttara kema nathI ApatI ? yuvatI ? (avaLuM moM rAkhIne ja)koNa cho tuM ? rohiNeya : (jarA kaThora svare) are, te hajI mane nathI oLakhyo? sAMbhaLa, mArI oLakhANa ApuM : jeNe parAkrama vaDe pura AkhuM lUMTayuM kIdhA daridra dhanavAna ghaNAya jeNe Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] [prabuddha rohiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) jeNe karyuM kuLa svakIya tathA samRddha te dasya-nAyaka svayaM chuM huM rauhiNeya (28) yuvatI : (DaratAM DaratAM) sAcesAca tuM cora cho? rauhiNeya : tane hajI zaMkA che? to punaH sAMbhaLI le : "huM cora chuM." (thara thara kaMpavA lAgelI yuvatI vRkSanI soDamAM lapAI jAya che. tenI samIpa jaIne-) yuvatI ! cAla, AgaLa thA jouM. (yuvatI cIsa pADavA jAya che.) rauhiNeya : (phuddha svare) pApiNI ! cIsa pADI to mastaka chedI nAkhIza ! yuvatI : (mahAprayAse thoDuM sAhasa bheguM karIne) are durAcArI ! mAro svAmI hamaNAM ahIM AvI jaze to tArI A ceSTAnuM pariNAma bahu mAThuM Avaze. rauhiNeya : koNa che vaLI tAro svAmI ? yuvatI : je hamaNAM ahIM...(adhUruM vAkya choDe che) rauhiNeya : jo, havethI huM ja tAro svAmI chuM, bIjA svAmIne bhUlI jA. ane tAro jIva tane vhAlo hoya to jhaDapathI huM kahuM tema cAlavA mAMDa. nahi to A joyuM? (AkAzamAM khaga vIMjhe che) koLAMnI jema mAthuM kApI nAkhIza ! yuvatI : (dhImuM dhImuM raDatI cAlavA mAMDe che.) rauhiNeya : sukanya ! jarA jhaDapathI cAla ne ! (yuvatI gaNakAratI nathI.) rauhiNeya : (svagata) A Ama ja cAlaze to ahIM koka ne koka AvI caDaze, ane to badho parizrama vyartha thaze. eTale Ane upADI laIne bhAgI chUTavAmAM ja lAbha che. ekavAra guphAmAM pahoMcI jauM eTale zAnti. (yuvatIne pakaDe che, ucakIne khabhe nAkhe che, ane badhI dizAomAM dRSTikSepa karato jhaDapabhera nIkaLI jAya che.) yuvAna : (puSpacaMgerikA bharIne tvarita gatie kelIgRhamAM pahoMce che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 1] [ 15 zabara aMdara avalokIne-) sarasa ! huM jItI gayo ! hajI madanavatI AvI nathI, ane huM pahoMcI gayo ! have e Ave te pUrve ja zadhyA sajaja karI dauM. (zadhyA race che. pachI priyatamAne kautuka pamADavA kAje nikaTavartI vRkSanI othe lapAIne tenI pratIkSA kare che. te ja kSaNe, akasmAta ja tenuM nAma netra pharakavA lAgatAM tenuM citta zaMkA-kuzaMkAthI ubharAI jAya che. te ciMtave che-). arararara ! mAMDa mAMDa managamatI ghaDI AvI, ane atyAre ja A apazukana ? ane, madanapatIne ATalI badhI vAra kema lAgI haze ? lAva, jouM to kharo, te kyAM che ? (tyAMthI nIkaLIne comera zodha kare che.) oha ! te kema kyAMya dekhAtI nathI? ke pachI mane Azcarya pamADavA mATe te kyAMka saMtAI gaI to nahi hoya? (punaH chUpAvAnAM sthAnonuM sUkSma nirIkSaNa kare che.) : yuvAnane joI harakhAto, manomana-)kharekhara, pelA vaTemArganuM : yuvAnane ja ! AkhyAna sAMbhaLeluM te Aje pratyakSa anubhavuM chuM. marumaMDalamAM eka vaTemArga khUba bhUkhyo ne tarasyo thayo. mArgamAM koIke tene bhojanano thALa pIrasyo. pANI paNa mUkyuM. temAMthI te annakavala laIne moMmAM mUkavA jAya tyAM ja koIka pizAce te bhojana-jaLa chInavI lIdhAM ane tyAM ne tyAM te teno koLiyo karI gayo ! A sajjana sAthe Aje AvuM ja banyuM che. kevuM kautuka ! AnaMda, AvI gayo ApaNane to ! (vilakSa vadane) madanA to kyAMya kaLAtI nathI ! zuM mArAthI kheda pAmIne ghare jatI rahI haze? ke teno pati AvIne tene ghasaDI gayo haze ? ke pachI koIe tene bandhanagrasta banAvI hoya ! lAva, ATalAmAM ja koI manuSya bheTI jAya to tenA samAcAra pUchuM. (sarvatra avaloke che.) (te ja kSaNe zabara tenI paDakhethI nIkaLe che.) : (tene jotAM jo kadAca Ane kAMI jANa hoya ! tenI pAse jaine atyanta manda svare) bhAI ! sundara AbhUSaNothI alaMkRta eka yuvatIne tame ATalAmAM pharatI joI ke ? yuvAna yuvAna Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] zabara yuvAna zabara yuvAna [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) : evI koI yuvatIne to nathI dIThI, paNa eka zastradhArI puruSane A udyAnamAM Amatema bhamato joyelo. sAthe anucaro paNa hatA, ane krodhane kAraNe tenI AMkho vikarALa dIsatI hatI. : (manamAM ja-) to e madanAno pati ja hoya. (moTethI) bhadra! keTalI vAra thaI tene gayA ne ? : are bhAI ! jAya kyAM ? hajI to pelA vRkSanI pAchaLa kAMIka maMtraNA karato Ubho che. : (svagata) to to avazya mAruM aniSTa karavAnI yojanA ja ghaDAtI hovI joIe. (moTethI) bhadra ! zI maMtraNA cAle che te viSe tamane thoDIghaNI paNa jANa kharI ? : (nATakIya rIte kAna DhAMkatAM DhAMkartA-)nA re bhAImane kAMI jANa na hoya ne mAre vaLI zI paMcAta koInI ? (cAlavA mAMDe che.) : nakkI eNe ja madanavatIne pakaDI pADI hovI joIe. ane to have A jIvanamAM teno samAgama thavo azakya ja. cAla jIva, koI upAdhi Ave te pahelAM huM paNa ahIMthI bhAguM. (jAya che.) prathama aMka samApta zabara yuvAna Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parvataka zabara dvitIya aMka (dazya 1) (parvataka ane zabara, vAto karatAM, praveze che.) parvataka : paNa emane e maLI kyAMthI ? : hAM, pachI zuM thayuM ? : pachI e devAMganA samI sundarIne rauhiNeye potAnI patnI banAvI vaLI ! zabara H vanamAM puSpa cUMTatI hatI e, tyAMthI upADI lAvyA. parvataka : paNa e sAva ekalI to nahIM ja hoya ne ? zabara : ekalI to kyAMthI hoya ! eka puruSa hato, enA pati jevo. paNa ene to meM mArI dakSatAthI ja TALI dIdhelo ! zabara parvataka : (acaraja anubhavatAM) kharekhara, rauhiNeyanuM sAhasa asIma ja gaNAya! bhale to tame have kaI bAju upaDyA ? parvataka H rAjagRhI jaIne Aje dhADa pADavA yogya koI sthAnanI zodha mATe rauhiNeye mane mokalelo, tyAMthI cAlyo AvuM chuM. : to tame rauhiNeya pAse ja jaI rahyA cho. bhale, tame jAva; huM paNa mArA kAme jaIza. (banne jAya che.) paDado (dazya 2) (rauhiNeya ane zabara Ave che.) rauhiNeya : zuM zuM joyuM tyAM te ? zabara : eka moTA zrImaMtano putra bIjA eka dhanADhaya zreSThIne ghera paraNyo che, te Aje rAtre punaH svagRhe AvavAno che; eTale ApaNe tyAM javAnuM che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) rohiNeyaH (zabara prati joine hasI paDatAM-) oho ! teM to Aje vidUSakano svAMga sajayo che ne kAMI ! bhArI jAme che to tane A veSa ! meM to koI viziSTa veSa Aje vicAryo nathI. tyAM gayA pachI avasarane anurUpa veSa racI laIza; Aje to A kRtrima sarpano upayoga karavo che. (UMce AkAza prati avalokIne) (gAna) vizvane bhakSatu ghora aMdhAruM to viSabharyA-nAgakuLatulya, tene pI jato, verato teja to sRSTi para, gaganamAM vyApato vizvajetA kamalinIne have virahanI yAtanA Apato viSNunI jema upayo dUra sAgara viSe snAna karavA miSe sUrya A sarva graha-vRnda netA (1) are, ATalIvAramAM to badhe aMdhArAM patharAI gayAM zabara ! A andhakAra jo samudra hoya to A sRSTi kevI dIse enI kalpanA tuM karI zake ? jo- prAsAdo vhANa lAge, upavana saghaLAM kAcabA zo, pahADo pANImAM hAthI jevA, gaganatala-bharyA tAralA mAchalAM zA UDatA vAyarAthI agaNita dhvaja A sarpazA zobhatA ne svacchaMdI bAlikAo jala-yuvatisamI dIsatI andhakAre ! (2) ane have ApaNe nagaramAM pravezavAno samaya thaI gayo che. cAla, aMdara pravezI jaIe. (banne nagaramAM praveze che.) rauhiNeyaH zabara, hajI keTaluM dUra che e zreSThI-gRha? zabara : (mArga bhaNI joIne-) A AvI ja gayuM. juo, A pravezadvAra | (saMketa karato dvArA darzAve che.). rauhiNeyaH are paNa A to sAva sUnuM sUnuM lAge che. zreSThInuM gRha hoya to to Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] [ 19 keTalIbadhI halacala hoya ! zabara : badhAM vivAhamAM gayAM haze nehave AvatAM ja haze. (kolAhala : maMgala vAdyono dhvani) rohiNeyaH zreSThIputra AvI pahoMcyo jaNAya che. (vAjitronA maMgala nAda ane dhavalamaMgalanAM gAna sAthe zreSThIputra ane tenI navavadhU praveza kare che. zreSThIputranuM aMge aMga AbhUSaNothI alaMkRta che. uttama cInAMzuka pahereluM che. mastake sonAno mukuTa che. uttama azvanI pITha para te beTho che, ane upara mayurachatra dharavAmAM AvyuM che. banne pakSanAM svajano tene vIMTaLAyAM che.) rohiNeyaH A aArUDha che te vara; tenI paDakhe che te tenI navavadhU, ane A vararAjAnAM mAtA-pitA koNa ? dekhADa to ! zabara : A (vaccovaca) sthUlakAya zreSThI dekhAya che te AnA pitA che : subhadra zeTha. ane hAthamAM kaMkAvaTI ane DAbha-pavitrA laIne temanI paDakhe ja UbhelI, sarvAge alaMkatA strI dekhAya che te AnI mAtA che : manoramA zeThANI. (saMketapUrvaka paricaya Ape che.) rauhiNeya: chokarAnuM nAma zuM kahyuM hatuM te? zabara : manoratha. rauhiNeyaH (varane sUkSma dRSTithI apalaka netre joyA kare che ne bole che.) AkAre "kAma" jevo, vadananI suSamA candranI kAnti jevI netro be nIlavarNA-kamaladalasamAM, zaMkha zo kaMTha Ano vANI jhAjherI mIThI amRtarasa thakI, vAna sonAsarIkho kevo adbhuta dIpe vara nirupama A parNazA carNavALo ! (3) ane jo to kharo - enA mukuTathI nikharatAM kiraNo nasADe timirane ne zukratArakasama camakatI mALa motInI gaLe valI ratna paNa karasUtranuM navajAta sUryazuM zobhatuM tesa aMga-vasanI camaka AgaLa candra paNa jhAMkho paDe (4) Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) zabara, Aje A manorathanuM huM avazya apaharaNa karIza. eNe keTalA alaMkAro paheryA che te to jo, adhadhadha ! Ane Akho ne Akho upADI gayA vinA A alaMkAro ApaNane zI rIte maLe ? zreSThI ? (harSonmatta daSTithI cAre dizAomAM jotAM jotAM-)o ho ho ! mArA lADalAnAM bhAgya keTalAM jAgRta che ! sau loko A nava yugalane pekhavA kAja kevI hoDAdoDI animiSapaNe Acare harSa-prerI ! to zuM jAgyo udaya sabaLo bhAgyano Aja mArAM ? ke A mArA priya sutataNAM bhavya saubhAgya jAgyAM (pa) (ratnAMgadane uddezIne) are ratnAMgada! ApaNe keTale AvyAM? ghara samIpe pahoMcyAM ke nahi hajI ? ratnAMgada : svAmI ! pUThe maMgala bolanAra dvijanA zabdo-samA sAthiyApUreluM, zubha-lakSaNosabhara, ne coke-virArjata A; krIDAnA vanazuM aneka phulanI mALA ane toraNe raMgIluM, ghara ApanuM nirakhajo-A AvyuM, he zeThajI ! (6) zreSThI : ratnAMgada ! A gandharvone kahe ke navadaMpatInA gRhapravezanA muhUrtanI veLAne hajI vAra che, to tyAM sudhI ApaNA ghara-AMgaNe sarasa vardhApanikAno utsava kare. (nepathyamAM gItagAnano svara) ratnAMgadaH svAmI ! A samaye AvA utsava karAvIne vilaMba karavAnuM rahevA do; kema ke sArA kAryamAM so vighna Ave. ekavAra vara-vadhUne gharamAM AvI javA do, pachI nirAMte utsava ujavIzuM. zreSThI : (jarA akaLAIne) zuM kAma A kSaNe utsava na karavo ? ratnAMgadaH are zeThajI ! hamaNAM ja jamaNI chIMka thaI te tame sAMbhaLI ke nahi? zreSThI : ehu, saLekhama jevA vikAro paNa jo ApaNA raMgamAM bhaMga pADavA mAMDaze, to pachI duSTa manuSyo mATe koI kAma ja nahi rahe ! jA, jA, jA, A badhAM vevalAveDAM choDa ane meM kahyuM teno prabandha kara. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] [[ 21 (ratnAMgada AjJA-anusAra badhuM karAve che.) rauhiNeya : (acaraja anubhavato, zabarane) are jo jo ! vAdyonA divya nAde tharaka tharakatI nAcatI nartikAokerA uttuMga banne stana-kalazataNA mArathI hAra tUTayA ! verAtAM motI tenAM dhavala caLakatAM AMhI, tethI ahoho, disaMtuM AMgaNuM A udadhi-taTasamuM zreSThi-AvAsa keruM! (7) to bIjI bAju vaLItAMbUlanA raMgathI oi lAla haridra-vaNe zaNagAryuM bhAla kasuMbaluM oDhaNuM herI gAtuM strIvRnda A maMgalagAna, jo tuM (8) zabara : A yogya avasara che. huMya have A vRndamAM bhaLI jAuM ane nAca-gAnamAM joDAI jAuM. tuM sajja raheje ane lAga maLatAM ja tAruM kAma sAdhI leje. (zabara doDIne nAca-gAnanA tAMDavamAM bhaLI jAya che. thoDI vAra pachI jarA UMcA svare nartikAone) eya, dUra khaso jarA ! nartikAo : zA mATe bhAI? zabara : mAre paNa nRtya karavuM che. ratnAMgada : (ajANyAne TapakI paDelo joIne) eya, koNa che tuM? zabara : are bApaliyA ! huM to paradezI brAhmaNano dIkaro chuM. AvA AvA rUDA prasaMgomAM nRtya karavAnI amArA kuLamAM prathA che. A tamArA ghera mAMgalika vAjAM sAMbhaLyAM eTale doDato Avyo chuM. mane nAcavA do ne ! ratnAMgada : cAlavA mAMDa ahIMthI. tArA A svarUpe ja tAro paricaya ApI diIdho che. ahIM tArA jevAnI jarAya AvazyakatA nathI. cAla cAlato thA ! zabara : paNa prabhu ! A strIo to nAce che ! huMya emanI bhego nRtya karuM to tamane zuM kaSTa che? ane mArI sAme to juo jarA ! huMya kAI ocho rUpALo nathI hoM ! are, A badhAMnI sAthe huMya Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22] zreSThI zabara [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) nAcIza to tamAruM gaurava vadhI jaze e nizcita che. paNa hAM, mArA lakSyamAM AvyuM ke tuM mane zA mATe nA pADe che ? A strIonAM nAcagAna ane rUpa pAchaLa tuM ghelo banyo che ne ? hA...pachI mArA jevA kalAkArane tuM hA zenI pADe ?... (vilakho paDI gayelo ratnAMgada mUMgo Ubho rahe che.) : ratnAMgada ! bhale ne A bApaDoya nAce ApaNA utsavamAM. zuM kAma nA pADe che ene ? jo bhAI ! gAyako, vAdako, nartako, naTa, viTa, bhAMDa-A badhA kalAvato to AvA utsavothI ja nabhe; AvA utsavo na hota to A badhAnuM poSaNa koNa karata? mATe A paNa bhale nAcato; nAcavA de... : (harSonmatta banIne) jaya ho ! vaNikazreSTha subhadra zeThano jaya ho ! zuM zeThajInI lAparIkSA ! svAmI, bahu kRpA kIdhI hoM ! have huM jItI gayo re have huM jItI gayo re... (Ama bolato bolato kaTipradeze hAthanI thApI mArato nAcavA lAge che.) (badhAM hasI paDe che.) ratnAMgada : (kautuka ane upahAsathI mizrita svare-) (gAna) kevuM vikaTa rUpa A viTanuM ! vipharelA sarponI phaNAsama, karNa-yugala che SiTanuM... aMga piMgaLuM che aradhuM tasa, nAka viSama ativAMkuM UbhA dAMtathI vadana vikRta ne, moTuM tripUrUM mAthuM mAMjarI AMkho, dADhIvihoNuM mukhaDuM che naTakhaTanuM... bhAla kAla-khapparanI tole, Dhola-samANA DhagarA peTa labaDatuM, nRtya lathaDatuM, varavAM karato nakharAM khare TAMkaNe Avyo A viTa, laIne rUpa kunaTanuM...(10) manoramA : bhAI ratnAMgada ! A nAcakaNuM to koNa jANe kyAre pUruM thaze ? Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] (ratnAMgadane kAMI yAda AvI jatAM eka sevakane bolAvI tenA kAnamAM kaMika kahe che.) : hamaNAM ja laine AvuM chuM (jAya che.) (nepathyamAM) huM nathI AvavAnI, tuM jA ahIMthI.. zreSThI : ratnAMgada ! A zenI rADArADa che ? sevaka [23 jo, huM bhavanamAM jaIne badhAMne ekatrita karuM chuM. tame loko have muhUrtanI veLA AvatAM ja gRhapraveza karajo. (Ama kahIne aMdara jAya che.) ratnAMgada : svAmI ! e to pelI vAnikAne ahIM teDAvI che ne, te AvavAnI hA-nAkAnI kare che. zreSThI : ene zuM kAma teDAvavI paDI ? ratnAMgada : vAmanikA : (DuMgarAtI DuMgarAtI) huM nahi nAcuM, nahi nAcuM... ratnAMgada sevaka : ratnAMgada ! A laI Avyo vAmanikAne, have tame saMbhALo ene (tenI samIpe sarakIne) vAmanikA ! A to tArA zeThajIno utsava che. emAM nAcavAnI nA pADe to kema cAle ? (ghasaDI jaI maMca para besADe che.) svAmI ! cuMcA sAthe rAMTAM ja zobhe ne ? A navA kalAkAra sAthe A nRtyAMganAonuM kAma nahi, vAmanikA nAce to ja jAme ! (sevaka vAmanikAne manAmaNAM karato teno hAtha pakaDIne kheMcI lAve che maMca para) vAmanikA nAce jene nAcavuM hoya te. huM to nathI ja nAcavAnI. AmAM kyAMya ekAdeya guNIjana dekhAya che te huM nAcuM ? zabara : (krodhathI, vakra dRSTithI tenI sAme joto-) to A ame UbhA te koNa chIe ? koI guNI jana nathI ema kahIne amAruM apamAna kare che tuM ? vAmanikA (laTakAM sAthe kaTAkSamAM) oN...ho ...! jyAM AvA rUpALA ne : Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) kuzaLa nRtyakAra upasthita hoya tyAM amArA jevAM nAce to kevuM bhUMDuM lAge ? nA nA tame ja nAco hoM bhAI.... zabara : o tArI ! A to kohavAyelI kAMjI potAne amRtanA kUpA sAthe sarakhAvavA mAMDI ! khoLano kuco goLa sAthe spardhAe caDyo bhAI! are ratnAMgada ! A lImaDAnI DALa ane potAnI sAme aMgulinirdeza karato) AmraphaLano meLa te bhalo besADavA mAMDyo! (khaDakhaDATa hase che, ane ulaTI dizAmAM jue che.). vAsanikA : (krodhamAM dhamadhamatI) are kirAta ! AraNyaka ! sudhALu! eka to mAruM sthAna paDAvI laIne nAcavA beTho che, ne pAcho mArI hAMsI kare che ? jA, jyAMthI pAchA AvI ja na zakAya evA sthAnamAM jaine tuM paDa ! (zabara pratye AMgaLAM maraDe che.) zabara : are dAsIputrI ! dhUtArI ! abhAgaNI ! zrotriya brAhmaNane paNa tuM zApa Ape che? ATaluM badhuM tAruM duHsAhasa ? to have sAMbhaLI le tuM paNa tyAM jaIne paDaje, jyAM mAruM paheluM bALotiyuM pheMkeluM! | (vAmanakA vilakhI paDI jatAM mauna dhAre che.) zabara : (tene manAvavA jAya che) arere ! ATalI amathI vAtamAM rIsAI javAnuM ! huM AvuM nahi karuM-havethI, basa ? cAla, have ApaNe banne sAthe nRtya karIe. pachI ApaNane ghaNuM dravya maLaze, pachI huM tArI sAthe lagna karIza, ne pachI to ApaNe bannene AnaMda ja AnaMda ! vAmanikA : (zakti thaIne) are duSTaTabrAhmaNa ! huM? tane paraNIza? are jA jA ! baheDAnA jhADa sAthe namaNI nAgaravela, gadheDA sAthe gAya, ane kAgaDA sAthe koyala zobhe to tArI sAthe mAro saMgama thAya ! naphaphaTa ! dUra jA mArI sAmethI ! (ghUMke che.) ratnAMgada : (AMkha pheravIne) are ! te to Ane saMtApavA mADI ! cAla, jarA vAra dUra thA, ane Ane nRtya karavA de; e ekalI ja bhale nRtya karatI. zabara : sAruM bhAI A zAnta thaI gayA, basa? (moM upara kapaDuM DhAMkIne Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] [ 25 pAchaLa besI jAya che.) ratnAMgada : vAsanikA ! have nRtya cAlu kara, cAla ! vAsanikA : (hoTha karaDatI) paNa sAja vinA kema nAcuM? ratnAMgada : (gAndharvone uddezIne-) are, A vAsanikA nRtya Adare che te nathI jotAM? cAlo, vAghonI saMgata Apo ene ! (gAndharvo vagADavA mAMDe che.). (vAsanikA hAthanA ulALA karatI nAcavA mAMDe che.) (pAchaLathI zabara AvIne vAmanakAnA mastaka para chatrAkAre be hAtha dharato, keDa nacAvato, mukha, hAtha tathA dAMta vaDe vikRta cAo kare che.) (kapaDAM vaDe moM DhAMkIne sahu prekSako hase che.) rohiNeya : (svagata)zabare to bhAre kautuka nIpajAvyuM ! raMgata lAvI dIdhI eNe to bhAi. cAlo tyAre, huM paNa have mAruM kArya patAvuM. (Ubho thaIne nIkaLI jAya che.) zreSThI : (hasatAM hasatAM) ratnAMgada ! bhArI kautuka banyuM A to ! hAsya rasanI parAkASThA lAvI dIdhI A lokoe ! jo to kharo - khaDa khaDa hasatA prekSako anyonyathI athaDAya ne evA vaLe bevaDa ke veNIpuSpa paNa kSitine aDe ! moMphATa hasatAM ke I mukhathI veratAM tAMbUla to Ananda abhuta arpato kAMI hAsyarasa jAmyo aho ! (11) zabara : (manomana) A rauhiNeye ATalo badho vilaMba kema karyo haze? (e ja veLAe, mAthe puSpono maoNDa paherelI, ghATA sAbuno ghuMghaTa tANelI, lalATe kaMka-tilaka karelI strI maMca upara Ave che. tenI kAkhamAM, koIne dekhAya nahi e rIte, kRtrima sarpa paNa saMtAyelo che.) zabara : adbhuta ! kharekhara adbhuta ! A strIno veSa rauhiNeye evo to racyo che ke sAkSAt manoramA zeThANI ja lAge ! Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] strI [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) : (vararAjA samIpe jaIne) vatsa ! mArA skandha para caDI jA to ! tane ucakIne nRtya karuM ne mArA mananA manorathane pUrNa karuM. (manorathane ucakI, skandha besADI, harSonmAdavaza nRtya AraMbhe bIjI strIH to huM paNa mArI lADakI bahenane teDIne vevANanI sAthe nAcavAno lhAvo kema na lauM? (e paNa kanyAne upADIne nAcavA lAge che.) zreSThI : kharuM bhAI ! putra upara mAtAno sneha ananya ja hoya. zeThANI bhale nAcatAM. emanA varSonA oNratA bhale pUrA karatAM. ane strIone bIjuM joIe paNa zuM? (gAna) nAce zeThANI ghaNuM harakhI sahu icchAo pUrNa thayAnI UlaTa hRdayanI parakhI... sarasa pati maLajo' e pahelI, icchA strInI rahetI nitya navAM vastrAbharaNonI, tRSNA pachI te vahetI... bhogasukho paNa nitanavalAM te, jhaMkhe divase divase lADakaDA bALakanI chelle, vAMchA tasa mana vilase.. A IcchAo pUrNa thaI to, putra-vivAhe nArI lAja tajI sutane teDIne, nAce sukhanI mArI...(12) : (harakha upaDayo hoya ema)A beya vevANo varane ne vahUne skaMdhe besADIne kevuM sarasa nAce che ! vAmanikA ! tuMya mArA skaMdha para besI jA, to huMya tane laIne nAcuM. cAla, AvI jA mArA khabhA para. (vAmanakA nakharAM karatI tenA khabhe caDe che.) : (gAndharvone) are e gAyako ! A sAkSAt pArvatImAtA ane lakSmImAtA jevAM be zeThANIo potAnAM santAnonA vivAhanA umaMgamAM nAcI rahI che, ane tame Ama dhImuM dhImuM zuM vagADo cho? vagADo jorathI ! (e sAthe ja vAjiMtro bhAre jorathI gAjavA lAge che, ne zabaranI sAthe tenA khabhe beThelI vAmanakA paNa zabara zabara Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] [ 27 nAcavA lAge che.) (strInI kAkhamAMthI ekAeka nAga sarakIne paDe che.) eka sAthe badhAM sApa...sApa...bhAgo !...(bhayanA mAryA sahu nAsabhAga karI mUke che.) (rauhiNeya paNa DarI gayo hoya tema lAge che. thoDeka dUra gayA pachI thobhe che, manorathane nIce utAre che, ane oDhaNuM phagAvI de che.) (ene jotAM ja manoratha oLakhI jAya che, ne moTethI raDavA mAMDe che.) rauhiNeya : (tiraskArapUrvaka) eya, cUpa ! raDavAnuM baMdha ! jo raDayo to (charI dekhADato) beya kAna kApI nAkhIza ! (manoratha zAnta thaI jAya che.) rauhiNeya : (svagata) hajI koIne jANa thaI nathI lAgatI. paNa have koInuM dhyAna A dizAmAM jAya te pUrve mAre guphA para pahoMcI javuM joIe. (pAchaLa joto joto, manorathane laIne bhAge che.) (sarvatra nirIkSaNa karato, manomana-) rauhiNeya nIkaLI gayo lAge che. ahIM to badhAM hajI sarpanA bhayamAM ja stabdha che. e badhAMne vAstavikatAnuM bhAna thAya te pahelAM ja vAmanikAnA kAnamAM saMketa ApIne, mAre bhAgavuM joIe. (vAmanikAne ekAeka khabhA parathI UtArIne moTethI-) vAsanikA ! vAsanikA ! zreSThIvaryanA suputranuM koI dasyu apaharaNa karI gayo lAge che....(Ama bolato bhAgI chUTe che.) (vAsanikA dharatI para caDI jAya che ne mUchano DoLa race che.) zreSThI : (sAvadhAnInA svare-) are bhAI ! A maMcathI badhAM dUra raho ! ane ratnAMgada ! jo to pelo sarpa kyAM lapAyo che ? koIne daMzI jaze to vaLI nATakamAM ceTaka thaze bhAI ! ratnAMgada : (doDato Ave che, zuM kahyuM ? sarpa ? ahIMyA ? kyAM che? koNe joyo ? (Ama bolato te cAre dizAmAM jhaDapathI pharI vaLe che. eka sthaLe paDelA pelA sarpane joIne) A rahyo e sarpa, svAmI ! rAbara hal Use Only : Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] zreSThI [ prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) paNa are ! A zuM ? A to halato nathI, sarakatoya nathI ! bhAgatoya nathI ke pheNa paNa mAMDato nathI ! marelo che ke zuM ? (pUrI sAvadhAnIpUrvaka dhIme dhIme potAno hAtha e sarpanI pAse laI jAya che, ane haLavekathI AMgaLI aDADe che. pachI tarata ja upahAsabharelA svare-) are svAmI ! A to kRtrima sarpa che ! sAco nAga na hoya, A to cIrikA-sarpa che ! arere ! Aje ja Avo upahAsa karavAnuM kone sUjhayuM haze ? (sarpane hAthamAM pakaDIne badhAMne dekhADe che. zreSThI tyAM Ave che, kRtrima sarpane hAthamAM laI tapAsatAM) : (svagata) A to cIMdaraDI - cIrikA che, ne badhI bAjuthI auSadhadravyo ane raMgo vaDe lisa-lepelI che. koI coranAM ja A parAkrama ! (moTethI) are ratnAMgada ! A to koI nIvaDelA coranuM kRtya che. tuM pahelAM tapAsa kara ke ApaNAM mahemAno, jAnaiyA ane svajanonuM badhuM hemakhema che ne ? koInuM kAMI corAyuM to nathI ne ? ratnAnaMda (tvarita gatie badhe pharI vaLe che. badhAMne pUchI-tapAsIne pAcho pharIne) svAmI ! koInuM kazuM ja corAyuM ke khovAyuM nathI. dharapata dharajo. zreSThI : (vihvaLatAthI-) paNa ratnAMgada ! ApaNo manoratha kema kyAMya dekhAto nathI ? e kyAM che, jo to jarA ! ratnAMgada : e to tyAM mAtAjI pAse che. zreSThI manoramA (ane e ja kSaNe zeThANI tyAM Ave che.) manoramA (akaLAmaNa sAthe-) kyAM gayo ratnAMgada ? A tamArAM nATaka pUrAM ja nahi thAya zuM ? basa, nAcyA ja karazo ? navadaMpatInA gRhapravezanI maMgaLa ghaDI vahI rahI che tenuMye bhAna koIne nathI ? Ubho thA have, ne manorathane satvara AgaLa bolAva, to gRhapravezanI veLA sAcavI levAya. : (coMkIne) to manoratha tamArI samIpe-bhavanamAM nathI ? ch, ahIM tamArI samIpamAM besADIne to huM bhavanamAM gaI'tI ! ATaluM ye smaraNamAM nathI ? Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2] [ 29 zreSThI : (roSapUrvaka) kevo pramAda che tamAro ! are, hajI hamaNAM to tame manorathane skandha besADIne nRtya karatAM'tAM, ne ekAeka sarpa nIkaLatAM tame bhAgyAM te to meM mArI AMkhe joyuM ! ne pAcho mAro doSa? manoramA : (uttejita svare) paNa svAmI ! haM bhavanamAM gaI pachI ahIM AvI ja nathI ! Aje meM nRtya paNa nathI karyuM, ane putrane sparza saddhAM nathI karyo, ucakavAnI to vAta ja kyAM ? ane vaLI tame kaho cho ke tame sagI AMkho mane nAcatAM joI ! kAMIka vicitra che e niHzaMka. zreSThI ? to to avazya koIke tamAro veSa bhajavIne ApaNA manorathanuM apaharaNa karyuM ! e vinA bIjuM kAMI ja saMbhavita nathI lAgatuM. vAmanikA : (mUchI vaLatI hoya tema haLavekathI) A ahIM che. zreSThI : (AzAbhera tenI samIpe jaIne) kyAM? kyAM che manoratha? batAva to ! vAsanikA : (haLavethI)nA...manoratha nahIM. e to huM bhAMgelA mana ane keDavALI vAganikA ahIM chuM, ema meM kahyuM. zreSThI : (hatAza thatAM) amArAM manane zAtA arpanAro putra ja na rahyo to have bIjAM hoya vA na hoya, amAre zuM ? vAsanikA : (raDatA svare) tamArA chokarAne to cora upADI gayo che ! ratnAMgada : (avajJApUrvaka)ne tane tenI jANa che? vAmanakA : nA...A to pelo zabara ahIMthI gayo ne, te jatAM jatAM A vAta mane kaheto gayo, ane teNe mane khabhA parathI evI to pachADI ke mArA to hADakAM bhAMgI gayAM ! o bApA ! have mAruM zuM thaze ?.... (dhImuM dhImuM raDe che.) ratnAMgada : (utsukatAthI) keTalI vAra thaI zabarane bhAgI gayA ne? vAmanikA : huM bhoMya paDI evI ja bebhAna thaI gaItI. mane kevI rIte jANa hoya ? zreSThI : mArA dIkarA! mArA lAla ! mArA kuLadIpaka ! tuM kyAM cho? mane hoMkAro to Apa putra !. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30]. [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) (bolatAM bolatAM mUchita thaI DhaLI paDe che.) manoramA : o mArA lADalA ! tuM keTalo sukomaLa hato ! kevo sundara hato! tuM kyAM jato rahyo beTA ? mane ekavAra to hoMkAro Apa ! ekavAra to A tArI abhAgaNI mAtAne tAruM mukha dekhADa ! (Akranda kare che.) ratnAMgada : (utAvaLe) are ! zIdhra candanano lepa lAvo ! keLapatranA vIMjhaNA vaDe svAmIne pavana nAkho ! skUrti karo ! (sevako sUcanAne anusare che.) zreSThI ? (bhAnamAM AvatAM ja dIna bhAve) hA daiva ! putranuM apaharaNa thayuM ane amArA sarva manoratho naSTa thayA ! beTA...beTA...tane kyAM zodhuM ? tane kyAre jovA pAmIza ? mArAM sapuNya-vRkSo upara vaLagatI zrI-latAno tuM DoDo Uge haiye sadA je navala manoratho siMcato megha te tuM mArA A vaMza-vyome viharata ravi tuM, ratna svargIya mAruM o beTA ! kyAM gayo tuM? mukhaDuM nirakhavA bApa-Do jhaMkhato A ! (13) (UMcA svare badhAM kalpAnta Adare che.) (punaH-). zreSThI : bhAMgyA sarva manoratho, dhana vRthA bheguM kareluM badhuM duHkho zeSa rahyAM, sukho laya gayAM haMmeza mATe have tArA A virahAgnimAM mama baLI jAye duHkhI prANa che ! te pahelAM tuja mIThaDA mukhataNAM tuM darza to Apa ne !...(14) manoramA : (AMsujharatI AMkhe) tuM mAre ekano eka hato, dIkarA ! tArA vinA have huM zI rIte jIvIza? ratnAMgada : svAmI ! tame loko Ama pralApo ane vilApo ja karyA karazo, to vaLI koI navatara upAdhi AvI paDaze. jarA svastha thaIne vicAro ne ! zreSThI : are vatsa ! have AnAthI vadhIne kaI moTI upAdhi AvavAnI Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 31 aMka 2] che? bAkI to have jhAjhI veThavAnI Avaze ja upAdhio sUrya AthamatAM veMta aMdhArAM vyApatAM jage (15) manoramA : nA,nA, evuM avaLuM nA bolazo. kuLadevInA prabhAvathI badhAM amaMgaLa dUra thaze ja. jarA zraddhA rAkho. zreSThI : (asaMbaddha pralApa karatAM, ratnAMgadane) bhAI manoratha ! tuM ahIM nikaTa Ava ne ! jarA vAra mArA ullaMgamAM besane ! manoramA : (AMsu sAratAM) nAtha ! A ratnAMgada che, manoratha nathI. tame ATalA badhA vyAkuLa kema thayA cho? thoDIka to svasthatA dAkhavo ! ratnAMgada : (kaThora svare) svAmI ! A zuM strIjanocita vartana AdaryuM che ? UbhA thAva ! cAlo bhavanamAM... zreSThI : (bolyA vinA UbhA thAya che. krodhamAM paga pachADatAM bhavana prati cAreka pagalAM mAMDe che, ane pachI tyAM ja thaMbhI jaIne) (gAna) haiyuM A putranA virahamAM thIjatuM stabdha-gatihIna A caraNa dIse AMsu avirata jhare AMkhathI, AMkha para bAjhatAM paDala te kAraNe ne... sRSTi saghaLI bhame goLa, nA sthira kazuM, bhAna bhUlyo dizAnuMya huM to dekhato ghara na huM, mArga paNa dekhuM nA, AthamyuM Aja jaga AkhuM mAre... ratnAMgada : (svagata) aho ! santAnano viyoga samartha janone paNa kevA mUDha banAvI mUke che ! "mRtyu-paLe ne dhananA vinAze, premopacAre, priyanA viyoge putrAdine koI upADI jAya, nA hAratuM dhIraja koNa tyAre? (17) eTale have thoDA AzvAsaka vacano kahIne zreSThIne zAtA pamADuM. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] kema ke zreSThI [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) duHkhatrasta janone dhana ApyuM thAya sauSya nA tevuM AzvAsananAM mIThAM, vacano sukha Apaze jevuM (19) (moTethI) svAmI ! na bALazo haiyuM, zokanI AgamAM vadhu putra pAcho maLe zIghra evo yatna karIza huM (20) svAmI ! madhyarAtri paNa pUrNa thavA AvI che. have ghare cAlo. prabhAte badhuM ja thaze. (ratnAMgadanA hAthanuM avalaMbana laine zreSThI bhavana prati AgaLa vadhe che. bhavananA pravezadvAre pahoMcatA ja vaLI putra sAMbharI Ave che ane karuNa svare bole che) ratnAMgada : (ekAeka kAMIka lakSyamAM AvatAM) svAmI ! pelA phUTabrAhmaNe vAmanikAne ja putranA apaharaNanI vAta kema karI haze ? A kSaNe mane thAya che ke e brAhmaNaveSadhArI nartaka pelA corano ja anucara hovo joIe. he bhagavAna ! ApaNe koI ja e duSTane oLakhI kema na zakyA ? dhana ho akhUTa bhale ahIM, sonuM ghaNerUM paNa bhale azvo bhale ho vAyuvegI, sarasa krIDAvana bhale saghaLuM bhale, paNa candrasama mama putra jo ahIMyA nathI A gRha nahi, paNa e bhayaMkara bhUtiyuM samazAna che...(21) : (kSaNavAra vicAromAM UMDA UtarI jAya che. pachI pUrNataH sabhAna banatAM dRDha svare bolI UThe che :) mArA putranuM apaharaNa karanArA e duSTane rAjya dvArA bandhana ane kArAvAsa have nizcita mAnajo. have jhAjhI vAtonAM gADAM nathI bharavAM : mArI samagra saMpatti ApI daIza mArA jIvanane paNa hoDamAM mUkIza rAjAjIne vinavIne Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 2 ] [ 33 dharatIno khUNekhUNo zodhAvIza; je karavuM paDe te badhuM karIne paNa have to evo prabaMdha karIza ke te duSTone kArAgAra maLe, ne mane mAro putra pAcho maLe ! (22) (svajanone uddezIne) tame koI leza paNa cintA nA karazo; sahu potapotAnA sthAnake pahoMcI jAva. (sevakone-) ane tame loko A vAsanikAne tenA ghare pahoMcatI karo ! ane bhAI ratnAMgada ! kAle prabhAte ja mahAjananA samelanano prabaMdha karaje. cAlo tyAre, have ame paNa bhavanamAM jaIne vizrAnti laIzuM. (badhAM jAya che.) dvitIya aMka samApta Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya aMka (dazya 1) (ratnAMgada praveze che.) ratnAMgada : (pUrvadizA bhaNI avalokIne) o, to sUryodaya thaI gayo? kevuM manabhara dazya racAyuM che ! (gAna) dIThuM rUDuM dazya prabhAte... pUrva dizAmAM sUrya uge tava, kiraNo je patharAtAM anupama-komala-teja-khacita e, kevAM rAtAM rAtAM ! avanI para AkAza chavAyuM lalita ratumaDI bhAte... bindu haze sijUrataNAM A, zukanasamuM TapakatAM ? puMja haze ke kusuMbha kero, aNu aNune raMgatA ? lAlI anupama patharAI A, kevI sarasa nizAne... taru-kaMkelInAM zubha parNo, vimala haze A kharatAM ? paravALAnA aMkura ke A khaMDa khaMDa verAtA? timira lapAyuM enI bIke kALuM, kALI rAte... kukumano chaMTakAva sRSTi para, thato haze A nakkI ! ke pachI retakaNo A jharatAM che zuM zoNanada-thakI ? dazya joI AvAM kaMI kalpana kIdhAM mAnavajAte...(1) (AratI : jhAlara, zaMkha, nagArAM) jaya jaya AratI sUrya digaMdA rannAde mana paramANaMdA... vikasita kamala taNo che thALa, himakaNanA akSata su-rasALa che makaranda sugandhita candana, "lIlI dharo" te bhRga-saguMjana... dadhimaMgala to haMsa salUNA dIvI kesarapaMja suvarNa nalinI sajja thaI grahI thALa, karatI AratI sUryanI bhALa... jaya jaya AratI sUrya digaMdA timira harI je jyoti karaMdA..(2) Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] [35 bhale tyAre, huMye kAle rAtre maLelA Adeza pramANe kAme lAgI jAuM. nIkaLe che. sAme mArga para dRSTi paDatAM ja pramudita banIne) are, A to mAro mitra lalitAMga Avato jaNAya che ! (lalitAMga praveze che.) lalitAMga : (ugamAM ja-). cora, dharmI jano tema, zatrugheryA nRpo ane parastrI-laMpaTo moDuM kare to hANa pAmaze." (3) ratnAMgada : (tenI sAme jaIne) aho ho badhu ! ghaNA divase dekhAyo ! madanavatInuM apaharaNa thayuM te pachI kema kyAMya dekhAto ja nathI? ke pachI mArAM ja bhAgya pAtaLAM che ke tArA jevA mitranAM darzana nathI maLatAM ? snehALa, sattvazIla ane mitro mATe prANArpaNa paNa karI jANe tevo mitra puNyahIna janane maLe paNa zeno ? lalitAMga : bhAI ! AvuM kema bole che ? eka vAta noMdhI rAkha : priya mitra ane priyatamA - e benuM vismaraNa kadApi thAya ja nahi. parantu, mArI manodazA to tArAthI chAnI nathI ne ? kharuM kahuM? mAre to have A jIvavuM ja AkaruM thaI paDyuM che. je hAre riputhI ne viraha prajaita premikAnA je paravaza je haMmezAM jIvavuM che jhera jevuM te sahunuM" (4) ratnAMgada : mitra ! to madanavatIne zodhIne pAchI lAvavA mATe koI upAya paNa te hajI nathI yojyo ? Ama ne Ama to keTalA dahADA kADhIza? kAMIka to karavuM joIe ne ! lalitAMga : bhAI ! mAruM citta ja bhramita thaI gayuM che. zuM karuM? mane to lAge che ke "durbhAgyane kAraNe je padArtho hAthathI gayA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] [[prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) bhAgyodaya thaye jAte maLaze; vyartha yatna sI" (5) ranAMgada : mitra ! tArI vAta huM samajI zakuM chuM. paNa have tuM svastha thaI rahe to sAruM. prabhukRpA thaze to thoDA samayamAM ja madanavatI paNa maLI Avaze. tane jANa thaI? e core subhadra zreSThInA putranuM paNa kAle apaharaNa karyuM. che. zreSThI tIvra krodhAkuLa banyA che. coranI zodha karAvI tene bandhanagrasta banAvIne ja teo zAnta thaze. ane jo emano putra maLaze to to madanavatI paNa maLavAnI ja. paNa hA, eka vAta mane kahe. tAro ane madanapatIno Akho prasaMga dhana sArthavAha tathA tArA pitA banne jANe che kharA ? lalitAMga : madanavatI krIDAthe udyAnamAM gaI hatI, ane tyAMthI tene cora harI gayo, eTaluM ja badhAM jANe che. mArA ane tenA milananI koIne jANa nathI. ratnAMgada : bahu uttama thayuM che. have dhana sArthavAha amane paNa upayogI thaI paDaze. (nepathyamAM jayanAda). jaya ho ! rAjAdhirAja zreNikano jaya ho ! rAjanuM ! tame yuddhe caDho tyAre tamArA sainyanA hAthI-hajArono gaLe mada kaMkuvaraNo dhULamAM te dhULa AkAze uDe tava bharabapore paNa aho ! dIse prakhara A sUrya paNa nisteja zizu-ravi zo bhalo !(6) jaya ho ! mahArAjAno vijaya ho ! ratnAMgada : (camakIne) are ! bhATa-cAraNoe rAjAjInAM guNagAna paNa AdarI dIdhAM! rAjAjI rAjasabhAe padhArI rahyA jaNAya che. to to mAre paNa have tvarA karavI ghaTe. bhAI lalitAMga ! tuM mane pAcho avazya maLaje. (banne potapotAnI dizAmAM cAlyA jAya che.) paDado Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] [ 37 (dazya 2) (sihalarAjanuM AlaMbana laIne, rAjacihno dhAraNa karelo rAjA zreNika ane stutigAna karanArA sevako Adi praveza kare che.). stutipAThakoH zatru-sainyanA gajarAjonA gaMDasthalane bhedatI temAMthI udbhavatA muktAphaLa sAthe je athaDAtI tethI to tava asinI dhArA svAmI ! evI tINa banI saraje bhramaNA e ama manamAM jayalakSmInA sadanataNI (7) vaLI, jenA pagarUpa jaladharane joIne ja ripu-haMso bhAge magadhapati zreNika te nRpati vijayI ho balavaMta atiati (8) rAjA : (pramudita haiye) caMDapradyota pelo bahubahu baLiyo, toya jo ! kevuM kIdhuM? Avelo e amAruM apaharaNa karI bhAgavAnI spRhAthI kevo e to pachIthI pragaTa thaI jatAM mUThIo vALI nATho enAthIye vikhUTo bhaya-tharatharato jAtanA rakSaNArthe ! (9) siMhala : deva! e prasaMgamAM to Apano pracaMDa pratApa ja bhAga bhajavI gayo gaNAya. zatru nRponI rANIo nija gAla upara AlekhatI patravelaDInAM navalAM bahu sarasa suzobhana hoMzabharI tuja pratApano agni bhabhUke tyAM to, te strIo tethI nisAsA nAkhe, te kAraNe gAle navatara bhAta thatI ! (10) (nepathyamAM kolAhala) rAjA : (dhyAnapUrvaka kAna mAMDe che ane kuntalane kahe che-) are ! dvArapradeza para koNa ATalo kolAhala kare che ? jA, tapAsa kara ! kuntala ? jevI AjJA. (bahAra jai pAcho Ave che.) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) rAjA : zeno che A kolAhala? kuntala : deva ! nagaranA sarva vaNika zreSThIo Apane maLavA AvyA che, temano A samUha-svara che. rAjA : oho ! ema vAta che? to zIdhra emane ahIM bolAvI le ne ! kuntala : deva ! keTalAne AvavA dauM ? rAjA : (bhavAM caDhAvIne) keTalAne eTale zuM vaLI ? kuntala : (DaratAM DaratAM) prabhu ! e loko to ghaNA badhA che ! siMhala : are kuntala! AvuM pUchavAnuM hoya? be traNa pratinidhine AvavA devAnA. rAjA : (vicAramagna bane che. pachI-) siMhala ! mahAjano avazya koI moTI upAdhimAM sapaDAyA haze, to ja Ama ekatra thaIne Ave. kuntala ! badhAyane praveza Apa. (kuntala jAya che.) bandI : (saharSa) aho ! ApaNA svAmIne potAnI prajA pratye kevuM vAtsalya che ! varSe jevo mehulo Amra-kuMje tevo varSe keraDe-boraDIe rAkhe nA kaileza e pakSapAta enI dRSTimAM badhAMye samAta ! (11) (tyAM to kuntalanI pAchaLa pAchaLa ucita veSa ane mastake pAgha paherelA vaNikajano, hAthamAM bheMTaNI sAthe Ave che). kunAla : (vinayapUrvaka) deva ! A subhadra zreSThI che. pelA dhana sArthavAha che. ane A badhA sudhana tathA anya mahAjano che. badhA Apane savinaya praNAma kare che. rAjA : (utsAhita thato) are rAMdula ! Asano pAthara badhAne mATe. (banne kAkhamAM Asano laIne Ave che.) rAMdula : A rahyAM Asano, birAjo badhA. (paMktibaddha Asano pAtharI Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] [ 39 Ape che.) (vaNikajano kramazaH bhaTaNAM arpI, rAjAne praNAma karI bese che.) rAjA : (bhAva-gaddagada svare) puNyo mArA pragaTa ja thayAM, ullalyuM bhadra Aje lakSmI AvI muja bhavanamAM saguNo sarva lAdhyA; mArI sAme amRta-nayane pUrvajo e nihALyuM he zreSThIo ! tuma pada paDyAM to ja mArI sabhAmAM (12) zreSThI : aho ! rAjAjInI vANI kevI zAtAdAyaka che ! bandI : (vaNikone uddezIne) zreSThIo ! (gAna) puNya paragaTa thayuM, Aja vidhi rIjhiyo, tUThI tuma upara to kAmadhenu kalpataru ghara phaLyuM, ratna-cittA maLyuM, ogaLyuM capalapaNuM saMpadAnuM thAva suprasanna De zreSThigaNa ! Aja to kAja saghaLuM tamAruM ja sIjhakyuM kema ke ApanI upara magadhezanuM prIti-chalakata A hRdaya rIjharSa (12) zreSThI : deva ! A stutipAThake kahyuM te sAva sAcuM che. paNa svAmI ! na icchA lakSmInI nahi navanavA bhoga khapatA diganta phelAtA dhavala yazanIye nava tRSA bhale ne lUMTAyA sakala vibhavo to paNa have dharI dezuM rAjan ! ama jIvana ; thAze basa pachI ? (13) rAjA : are are, zreSThI, AvI avaLavANI kAM uccAro bhAI ? mArA nItipradhAna zAsana viSe je luMTato Apane strIone viSayAndha thai pajavato ne poSato pApane e hoye muja putra to paNa bhale, mAre kazuM kAma nAevA duSTa ane anArya jananuM; daMDIza tene nakI ! (14) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] zreSThI rAjA zreSThI rAjA kaho, zA mATe mahAjane sabhAmAM AvavuM paDayuM ? : (du:khabharyA svare) deva ! zuM kahIe ? have kahevA yogya kazuM ja rahyuM nathI. chatAM saMkSepamAM kahuM to : [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) lopAyo nyAya, loko azaraNa ja banyA, pApanA puMja jAmyA verAyAM puNya saunAM, sadaguNa vaNasyAM, phUMkyuM devALuM dharme; lakSmI sUkAI, duHkho suvikasita thayAM, bhoganAM saukhya DUbyAM kAM ke rAjA amArA nija-udara bharI uMghatA che nirAMte ! (15) deva ! vizeSa kahevAno have artha nathI. amane evuM koi surakSita sthAna, parvata ke koTa-killA jevuM dekhADo to tyAM ame amArA parivAro sAthe jaine rahIe ane amArAM jIvananI to rakSA karIe. (udvegapUrvaka) jo tamArA jevA rAjamAnya prajAjanone paNa mArA rAjyamAM ATalI badhI kanaDagata thatI hoya to te mArA mATe bhAre lajjAspada vAta gaNAya. mArI A kasAyelI kAyA, mahAna rAjya, A vipula dhana vaibhava ane A yaza badhuM ja A kSaNe, mane vyartha bhAsavA lAgyuM che. paNa zreSThIvaryo ! tame vAtamAM moNa nAkhyA vinA, je kAMI nivedana karavA icchatA ho te nizcitapaNe jaNAvo ne ! to mane paNa kAMi sUjha paDe. H deva ! sAMbhaLo !...(bolavA jatAM ja gaLagaLA thaI jAya che, ane stabdha-kSubdha bhAve UbhA rahe che.) H (santapta svare) are re ! mArA puruSAtanamAMya Aje dhULa paDI ! mArI A prabhutAne ane mArA sAmarthyane dhikkAra hajo ! jenA prajAjanone sAva rAMkaDA samajIne durjano kanaDatA hoya tevo rAjA dhikkArane ja pAtra gaNAya... (pachI atyanta hetathI) zreSThI ! ATalo badho santApa zA mATe ? tamArI A sthiti amArA cittamAM paNa pArAvAra udvega upajAve che. kaho, je vAta hoya te niHsaMkocapaNe kaho, to ApaNe te mATe ucita pagalAM paNa laI zakIe. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [41 aMka 3] kuntala : zreSThIvarya ! rAjAdhirAjanuM hradaya eTaluM to komaLa che ke anyonAM duHkhone e potAnAM ja du:kha gaNI le che. A saMsAramAM AvAM haiyAM keTalAM ? sAMbhaLo : rAjA zreSThI rAjA zreSThI "zUrA sahasro sAMpaDe ne paMDito paNa bahu maLe dhananA kube2o paNa jagatamAM Aja to lAkho maLe, paNa du:kha anyanuM joine ke sAMbhaLIne paNa are ! dUbhAya jenuM hRdaya tevA ko'ka kaliyugamAM jaDe !' (16) mATe kSobha tyajI do, ane manamAM je paNa hoya te rAjAjI samakSa nivedana karo ! : H zreSThI ! jo tame sAcI vAta chUpAvo to tamane amArA zapatha che. deva ! zapatha na Apo. je banyuM che te aMge nivedana karavA mATe ja ame AvyA chIe. ApanA nagara-jano malayAcala parvata jevA sabhara hatA. dhanasaMpattinAM uttuMga vRkSo temanA ghara-AMgaNe vavAyelAM, ane ApanI prasanna dRSTinA mIThA jaLanA siMcanathI te vRkSo atizaya phAlyAMphUlyAM paNa hatAM. sarvatra vivAha Adi utsavo suvAsita puSponI jema khIlI UThelA; ne bhoga sukhanAM anupama phaLa paNa pratyeka manuSya AsvAdI rahelo. paNa...paNa thoDo samaya thayA, eka bhayAnaka cora himavarSAnI jema varasato trATakyo che ane nagaranA tamAma nAgarikonA AMgaNe UgelAM sukhanAM A vRkSone teNe bALIne bhasma karI nAMkhyAM che. : zreSThI ! eka cora, ane samagra nagarane raMjADe ? e zI rIte ? : svAmI ! sAMbhaLo : peTho eka naThora cora puramAM che krUratAno bharyo svacchaMde, viNa roka-Toka, saghaLe ghUme, Ne sAMDha zo ! strIone hato, hare dhana vaLI, putrAdine ye hare haMmezAM, yamarAja-tulya vasamo, rAjan ! mahAcora e (17) deva ! e duSTa coranI zI vArtA karuM ? hajI to gata rAtrinI ja . Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42] rAjA zreSThI rAjA dhana zreSThI rAjA siMhala rAjA [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) vAta che. kAle mArA putrano vivAhotsava hato. mArA gRhAMgaNamAM ja badhAM nAca-gAnamAM ekatAna hatAM. tyAre A core mArI patnIno veSa lIdho. badhAMnI madhyamAM-maMca upara AvIne teNe nRtya karyuM. ane kAle ja jenAM lagna thayAM e mArA ekanA eka putranuM apaharaNa e karI gayo ! : (krodhAvezamAM kAMpatAM kAMpatAM) are juo juo ! mAro koTavALa kevo pramAdI thayo che te juo jarA ! : deva ! bIjI ghaTanA paNa sAMbhaLo Apa ! vasanta-paMcamInA parve A dhana sArthavAhanI dIkarI udyAnamAM krIDA karI rahI hatI, tyAre tene paNa te durAtmA apaharI gayo che ! : (dhana sArthavAha sAme joine) sArthapati ! A vAta sAcI che ? hA prabhu ! sAva sAcI che. : : deva ! bAkI to keTalAyanuM dhana, koInA azva, to koInAM santAnonI uThAMtarI ane apaharaNa to harahaMmeza, rAta ne dahADo cAlyA ja kare che. keTaluM kahuM Apane ? : (vihvaLa banIne) pRthvI Aja anAtha, teja nabaLuM ne kSatriyonuM paDyuM tUTI nyAyaprathA praNAligata ne niHsattva saMdhuM thayuM jAgI durjanatA, ane sujanatA sAce gaI AthamI mArA zAsanamAM badhAya janane Apattio sAMpaDI (18) : (kAlAvAlA karato) deva ! AvAM dIna vacana uccArIne Apa ATalA badhA dravI jAva te kema cAle ? nagararakSako to bApaDA rAta-divasa eka karIne, AkhA nagaranI, bahArathI ne aMdarathIbadhI rIte rakSA karavAno prayAsa karyA ja kare che. chatAM AvuM bane to temAM temano zo doSa ? H (akaLAIne) are ! jo eNe kharekhara sAvadha rahIne rakSAkArya karyuM hoya to nagarajanonI A dazA thAya ja zI rIte ? (siMhala vilakho paDIne mauna thaI jAya che.) Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] [43 rAjA : (cintAmagna vadane) are, e duSTa koTavALane zIdhra ahIM bolAvo ! kuntala : bolAvI lAvuM, prabhu ! (jAya che.) rAjA : "te na janme te ja sAruM, janmatAMveta kAM mare prajA pIDAya duSTothI jenI dRSTi samakSa to..." (19) (kSaNabhara vicAromAM khovAI jAya che. vaLI mAthuM dhUNAvIne) (gAna). sahu janatAnAM sukha naSTa thayAM mama puruSAtana paNa naSTa thayuM muja ANA kIrtisahita vaNasI sadguNa sAthe sukha sarva gayuM; duHkho to duHzAsanabheLAM prasaryA muja deza viSe saghaLAM toye huM zreNika rAjA chuM ! jIvato chuM ne hajI A jagamAM !...(2) bhale, AvavA do nagara-koTavALane... (nagarAdhyakSa ane kattala praveze che.) kuntala : (samIpe AvIne) deva ! A nagarAdhyakSa kinArA upasthita che. kinAza : (namana karIne) deva ! sevaka upasthita che. AjJA karo ! rAjA : (kuddha svare) re nirlajja ane mahAadhama ! tuM strIsaMgamAM rAcato ThAluM vetana khAI hera karato kartavya cUkI jaI; padhelo zaTha cora ne kanaDato pelo sadA mAharA vhAlA A pura-lokane ahaha ! zuM dA'DA pharyA tAharA ? (21) kevuM sohAmaNuM mAruM A nagara ! emAM A vaNiko dUra dUranA dezomAMthI Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) AvIne vasyA che. A loko ahIM kevA sukhI che te to emanAM ghara-bAra joIe ke tarata samajAya. eka eka ghara jANe ekekI vasAhata ! eka eka vasAhata jANe ke nAnuM zuM gAma ! emAM nirAMte killolatA A sukhI jIvo para A kevI Apatti AvI paDI che? ekAdo cora, ATalA badhA lokone saMtApyA ja kare; ane tame badhA nagararakSako jANe kAMI levAdevA ja na hoya tema vartI ? (bhayathI dhrUjato kInAza mauna Ubho che.) rAjA : are ! huM kahuM chuM te saMbhaLAtuM nathI ? kema kAMI bolato nathI? ke pachI tuM paNa e corano maLatiyo che ? to to tane ja daMDa thavo ghaTe. sevako ! pakaDI lo Ane ane caDAvI do vadhastaMbha para ! kInAza : (bolavA mATe mathato) deva ! rAta...dahADo... (ATaluM bolatAM to jANe ke jIbha savAI jAya che ! TagaraTagara joyA kare che.) vaNika jano : (namana karIne) deva ! AmAM Ano leza paNa doSa nathI. A to potAnA anucaro sAthe rAtabhara Ubho ne Ubho hoya che. dvAre dvAre ne mArge mArge e nagna khaDjha hAthamAM laIne pharyA ja karato hoya che. paNa mahArAja ! A cora ja evo vilakSaNa che ke jyAre kyAMthI Ave che ane kyAre palAyana thaI jAya che, te koInA dhyAnamAM ja nathI AvatuM ! emAM Ano zo doSa ? kInAza : (kAMIka kaLa vaLatAM) deva ! paLe paLe jAgRti sAthe svAmI ! A corane kevaLa zodhavAmAM sUvAnuM bhUlyo, jamavA na icchuM bhogo taNI vRtti marI gaI ne (22) ane deva ! rAte kyAMka kamADa ko'ka khakhaDe ke hAka ko mAratuM ko" pokAra kare, vaLI kalabale, AkraMda kAM ko" kare kille, coka, galI viSe, trika viSe, ne rAjamArgo pare Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] [45 doDuM tyAM saghaLe; na toya jaDato e cora, pAko khare ! (23) mATe mahArAja ! have to A nagaranI rakSA karI zake tevA, vadhu samartha puruSane A 'daMDa' Apa soMpo; mAruM kAma nathI. (DAMga dhare che.) siMhala : (nepathya bhaNI joIne harSabhera) oh ! maMtrIzvara abhayakumAra AvI rahyA jaNAya che. cAlo, have rAjAjI zAnta paDavAnA ! (maMtrInI mudrA dhAraNa karelA abhayakumAra praveza kare che.) H utsAhapUrvaka) padhAro mahAamAtya, padhAro ! (pachI rAjA sAme joIne) deva ! mahAamAtya Apane praNAma kare che. (krodhAdhIna rAjA aNasAMbhaLyuM kare che.) abhayakumAra H (rAjAne namana karI Asana grahaNa kare che, ane rAjAnA mukhabhAva vAMcatAM vAMcatAM manomana vicAre che) Aje mahArAje mArA praNAmano pratibhAva kema nahi Apyo hoya ? mArI sAmuM paNa na joyuM ! nakkI mahArAja koinA para krodhe bharAyA lAge che. konA dinamAna palaTAyA haze Aje ? kema ke siMhala 'bhayAnaka roSathI ubharAtAM bhavAM ! ane zatruonA darpane gALI nAkhe tevI vikarAla mukhamudrA ! A jenA para maMDAyAM haze tenuM AvI banavAnuM ! kAM to tene sahasra phaNAvALo ane roSe dhamadhamato zeSanAga DaMkhyo samajavo, ne kAM to te kALadevatAnA, karavata jevI dADha dharAvatA moMmAM koLiyo banyo samajavo !' A mahAjano beThA che. nagararakSaka paNa Ubho che. avazya koi gADha prayojana upasthita thayuM jaNAya che. e vinA A badhA A samaye ahIM na hoya. (siMhalanA kAnamAM) siMhala ! Aje prabhu kema kopAyamAna lAge che ? A vaNika zreSThIo ahIM kema AvyA che ? ane A kInAza bhayathI kaMpato kema Ubho che ? (siMhala, maMtrInA kAnamAM badhI vigata kahe che.) abhayakumAra : (mAthuM dhUNAvIne) o, samajyo. (kSaNavAra vicAra karIne Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 1 [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) vinayapUrvaka) deva ! nAkhI nahIM daSTi madhura zA sAru sevaka para tame ? Aje namelI pITha mArI thAbaDI paNa nahi tame ? premArTa veNa taNo na Aja prasAda dIdho paNa tame ? avinaya thayo che mama kazo? ke bhAgya muja rUThayAM are? (23) rAjA : (vakra dRSTithI abhaya sanmukha joIne) are ! cUkyo vinaya nA tuM ke nathI tAruM abhAgya A apakIrtibharyo Aje mAtra huM chuM abhAgiyo ! (24) abhayakumAra : (rAjAnA caraNomAM mAthuM namAvIne) arararara! Aje prabhu Ama avaLuM kema bole che ? are, zuM koI, kyAMya-kyAreya ApanI AjJAnuM ullaMghana karavAnuM sAhasa kare che ? azakya, azakya. rAjA : are kulakalaMka ! trAsadAyaka ! dUra jA mArI sAmethI ! (hAtha vatI haDasele che.) (abhayakumAra vinayapUrvaka punaH caraNasparza kare che.) rAjA : (tene uvekhIne) are ! satvare mArAM dhanuSa-bANa lAvo ! have to huM ja upaDuM, ane A zreSThIone lUMTanArA e duSTa corane mArA hAthe ja haNI nAkhuM, tyAre ja mArA manane sukha thaze. (Ama bolato rAjA krodhAvezamAM siMhAsana parathI Ubho thavA jAya che, te joIne chaLI uThelA vaNika samudAyamAM halacala macI jAya che.) abhayakumAra : (anurodhanA sUramAM) deva ! A zuM mAMDyuM che Aje? konA upara A krodha ? zA mATe A krodha ? zAnta thAva, Asana para virAjo ! (pakaDIne siMhAsana para besADI de che. pachI-) deva ! corane svayaM naSTa karavAno tamAro ATalo badho Agraha zA mATe? AvuM kAma to mArA jevo paNa sAdhI zake. rAjA : (tiraskAra sAthe) ema ke? paNa mane nathI lAgatuM ke tuM A kAma WWW.jainelibrary.org Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 3] [47 karI zake. are, tArAmAM jarA jeTaluMye sAmarthya hota e corane pakaDavAnuM, to mArI A prajAne AvI ApattionA bhoga nA banavuM paDyuM hota ! vAtoe vaDAM nA thAya, samajayo ? abhayakumAra : (punaH praNAma karIne) deva! A kAma mane ja soMpo; kRpA karo mArA para ! vaNika jano svAmI ! maMtrIzvaranI vAta yogya che. A kArya emane soMpAya e ja ucita che. abhayakumAra : deva ! yuddhamAM zatrune haNe bhale sainika, paNa mAhAbhya to rAjAnuM ja gaNAze. aruNodaya thatAM ja andhakAra dUra bhale thAya, paNa tenuM nidAna to sUrya ja gaNAya. mATe bIjA vicAro gauNa karIne mArI vAtamAM saMmata thAva. rAjA : (vicArapUrvaka haLavA paDatAM) bhale, to ema karo. paNa tuM keTalA divasamAM e corane bandhanagrasta karIza tenI spaSTatA kara ! abhayakumAra H mahArAja! jo pAMca-cha divasamAM huM corane pakaDIne ApanI samakSa prastuta karuM to ja "huM buddhimAna chuM' ema mAnajo. rAjA : bhale mAre vadhAre nathI sAMbhaLavuM; nathI kahevuM. tuM vinA vilaMbe kAM to corane lAva, kAM tAruM mastaka UtArI Apa ! basa... abhayakumAra H (aMjalibaddha) deva ! moTI kRpA karI ! vaNiko : (harSabhera) svAmI ! have upadrava karanArAonuM AvI banavAnuM. sukhanI velaDI have zIdhra vikasavAnI. (nepathyamAM) emAM zo sadeha ? kalyANa ullasavAnuM, nartana vilasaze ava prItinuM doSo badhA viramI javAnA, saMpadAo vikasaze; aNakahyuM sukha thAze, upadrava sarva sahunA aTakaze aNaciMtavyo A nagaranAM saubhAgya paNa ava ughaDaze (25) rAjA : are, A to ApaNA sumukhano svara ! (tyAM to harakhAto harakhAto sumukha Ave che.) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] sumukha [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) : (moTA svare) deva ! vadhAmaNAM...vadhAmaNAM... (gAna) zrI vardhamAna jina AvyA... rAjagRhInAM puNya panotAM, prabhujIe pragaTAvyAM... vandana kAja namata indronA zira para kalpatarunAM sohe puSpa-guccha atisurabhita rasa makaranda jharatAM e rasa-binduthI indroe, prabhu-padane havarAvyAM.. alaMkAra je trasya bhuvananA, aghahara zubhakara svAmI viprabhu te pura-parisaramAM, samavasaryA vizarAmI devonA e deva badhAMnAM haiyAMmAM ati bhAvyA...(26) : (harSapulakita svare) zuM kahyuM? bhagavAna vardhamAnasvAmI manorama udyAnamAM samosaryA che ? dhanya, dhanya ! le, A vadhAmaNInuM pAritoSika ! (aMga para paherelAM saghaLAM AbhUSaNo UtArIne bheTa Ape che. pachI kattala ne uddezIne) bhadra! paDaha vagaDAvo. nagara zaNagAravAno Adeza badhe pahoMcADo. snAnanI sAmagrI ekatra karAvo. prabhunI agrapUjA mATenA padArtho lAvo. (abhaya kumArane uddezIne) ane maMtrIzvara ! tame je pratijJA lIdhI che tene pUrNa karavA mATe have susajja rahejo. ane kInAza ! tuM paNa punaH tArA kAma para caDhI jA ! ame paNa have, ATha mahAprAtihAryo vaDe opatA, cotrIza atizaya dIpatA, devAdhideva zrI vardhamAna svAmInA zrI caraNomAM pahoMcavA mATe sajja thaIzuM. rAjA (badhA jAya che.) tRtIya aMka samApta Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha aMka (dazya 1) (vaMjula ane kapiMjala vAto karatAM karatAM praveze che.) kapiMjala ? pachI zuM thayuM? vaMjula ? pachI to maMtrIzvare pUrA traNa divasa paryanta e corane zodhavAmAM ja paribhramaNa karyA karyuM. piMjala ? kyAM kyAM pharyA? vaMjula : (arucipUrvaka)are bhAI ! koI eka dizAmAM pharyA hoya to tenuM nAma kahevAya. AmAM keTalAM sthAna gaNAvuM? chatAM udyAna saghaLAM, pAThazALAo badhI, ne madiro corA tathA vezyAgRho, vaLI pAnanAM bahu haTTa to nATakagharo, madirAlayo, trika, coka, dhUtagRho tathA e cora kerI zodhamAM maMtrIza vicaryA A badhe ! (1) kapila : to cora pakaDAyo ke nahi ? vaMjula : nA, nathI pakaDAyo hajI to. kapiMjala H to to abhayakumAranI bhAre viDaMbanA thaI gaNAya ! eka bAju satata thApa ApyA karato cora, ane bIjI bAju corane tAtkAlika pakaDI lAvavAnI rAjAjJA ! emAM vaLI lokonI avarNanIya yAtanA ! samajAtuM nathI ke have zuM thaze ? viMjula : mitra ! samaja nathI paDatI e vAta sAcI. paNa buddhinA bhaMDAra evA mahAamAtya mATe kazuM ja azakya nathI, e vAta paNa eTalI ja sAcI che. ApaNA maMtrIzvara buddhinI spardhAmAM to IndranA maMtrIne paNa parAbhava pamADe tevA che. emanI AgaLa A eka magatarAnA zA bhAra ? mane to lAge che ke maMtrIzvara have kAMIka evI to mAyAjAla racaze ke pelo cora sAme cAlIne emAM sapaDAze, pAradhInI jALamAM hAthI sapaDAya tema. bhale, paNa A . WWW.jainelibrary.org Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] kapiMjala vaMjula : rauhiNeya : samaye rAjAjI kyAM birAje che te to kahe ! rAjAjI to A samaye manorama udyAnamAM padhArelA mahAvIra svAmInuM vyAkhyAna sAMbhaLI rahyA haze. : to to tuM paNa tyAM ja jato haze ne ? bhale, tuM tyAM pahoMca. huM to maMtrIzvaranA Adeza-anusAra nagara-koTavAla kInAzanA aMgarakSaka rUpe tenI sevAmAM jaiza. [ prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) vaLI, (banne jAya che.) paDado (dRzya 2) (rauhiNeya cAlyo Ave che.) potAnA prANanA bhoge, paNa je dhAryuM nA kare nakAmA photarAM jevA tuccha te mANaso khare ! (2) corInI caturAi hoya yadi ne hoye ghaNuM sAhasa hoye jo paga sajja, ne dhanataNI lipsA ghaNI hoya jo lokone ThagavAnuM kauzala ane jo zaurya ho huM-mahIM to jethI dhanavRddhi ne yaza maLe evuM karuM huM kazuM (3) jhAjhA nirdhana lokane pharIpharI lUMTuM, na te yogya che lUMTuM kAyara-kIrtihIna janane temAM na aucitya che koI rAjamahAlaye yadi karuM saMpatti ke srItaNI corI, to saghaLAya cora-gaNamAM rAjA gaNAuM kharo ! (4) paNa...rAjabhavanamAM praveza karavo saraLa to nathI ! tyAM to comera zUrA rAsubhaTono akhaMDa ane jAgato cokIpahero hoya; ene bhedIne praveza karavo koI rIte zakya nathI. vaLI, AvA viSayamAM Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] [51 rAjA keTalA kaThora hoya ? jo huM pakaDAI jAuM to to mAro vadha ja thAya, emAM koI zaMkA nahi. eTale, rAjabhavanamAM corI karavA javuM te to kALotarA viSadharane chaMcheDavA jevuM banI rahe. nA nA, AvuM sAhasa na ja karAya. paNa nA! AvA nirmAlya vicAra mane na zobhe, na pAlave. kema pakaDAvAno bhaya choDIne nagarakoTa oLaMgyo meM jAgRta rakSakagaNanI tIkhI daSTi paNa cUkAvI meM ane have jo rAjabhavanamAM jAtAM bhaya mujane lAge pitA lohakhura svargalokamAM to kevA lajavAze re ! (5) ThIka che. atyAre to nagaramAM jAuM. pachI jevo samaya tevI vAta. (AgaLa vadhe che. cAlatAM cAlatAM tenI dRSTi sAmenI zuddha-ughADI dharatI para paDe che, ane te vismita banI jAya che.) (tene thAya haze zuM devono rasamadhura A vaibhava aho !? haze ke UrjAno samudita thato puMja ravinI ? sadehe lakSmI A zivasukhataNI ke avatarI ? mane je dekhAtuM punita-madhuruM te kiDyuM haze ? (6) (dhArI dhArIne jotAM) are, A to mahAvIra-vardhamAnanuM samavasaraNa che ! (ekAeka kazuMka sAMbharI AvyuM hoya tema) oha, mArA pitAe AnI vANI sAMbhaLavAno mane niSedha karyo che. ane A to atyAre deva-dAnava-mAnavonI madhyamAM besIne dharmakathA ja karI rahyo che ! have zuM karavuM? A ja mArge nagaramAM jauM to AnAM vacana kAne paDayAM vinA nahi rahe; ne to pitAnI antima AjJAnuM ullaMghana ja thAya ! to bIjA mArge javAmAM vaLI game te kSaNe pakaDAI javAnuM moTuM saMkaTa AvI zake tema che. are re ! eka to rAta toLAI rahI che, e A vighna AvI paDyuM che ! zuM karuM huM? (kSaNabhara vicAramagna bane che. bIjI kSaNe) hA hA, e ja yogya che. be AMgaLI vatI karNavivaro baMdha karI dauM ane A ja mArge Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) AgaLa nIkaLI jauM. (e pramANe karato jhaDapathI AgaLa bhAge che. thoDuMka doDyo tyAM ja khoDaMgAtA paga sAthe thaMbhI jAya che :) are tArI bhalI thAya ! atyAre ja kAMTo kyAM vAgyo ? bhale. paNa hamaNAM kAMi karavuM nathI. ekavAra nagaramAM praveza karI lauM, pachI zAntithI kAMTo kADhIza. (AgaLa cAle che. paNa thoDA Daga bharyA tyAM to bhAMgI gayelA kAMTAnI pIDAne kAraNe UbhA rahevuM paDe che.) are re ! have to eka DagaluMya mAMDavuM zakya nathI lAgatuM. banne hAtha to kAnane DhAMkavAmAM rokAyelA che, ne kAMTo kADhavAno anya koI upAya paNa nathI. bhAre thaI! (kSaNeka vAra vicAra kare che, pachI) paNa hA, eka upAya thaI zake. dAMta vaDe kAMTo kheMcI kATuM, to badhuM sacavAI jAya. (tyAM ja ema ne ema ja dharatI para besI paDe che ne paga moM pAse laI jaI dAMta vaDe kAMTo kADhavA mathe che. paNa kAMI vaLatuM nathI, eTale UMcuM joto hatAza svare) A to dAMtathI paNa kheMcI nathI zakAto ! kharekhara, Aja to bhayAnaka viDambanA sarajAI ! Ama jAuM to vAgha che, ane Ama ubharAtI nadI ! kAMTo kADhavo zI rIte ? ane enI pIDA to have paLavAra paNa sahana thaI zake tema nathI. bhale, have je thavuM hoya te bhale thAya, paNa A kAMTo kADhyA vinA to nahIM ja cAle. (karNapaTa uparathI hAtha laI le che, ane kaSTAtA vadane beTho beTho ja kAMTAne pagamAMthI kheMcI kADhe che.) (te ja kSaNe nepathyamAM guMjato dhvani tenA karNomAM praveze che.). (mAlakauMsarAgeNa gIta) jagatamAM anupama sura avatAra... lAkho varSo sukhamAM vahetAM jANe ke paLavAra !... nA parasevo devone, te- thAke paNa na lagAra... karamAye tasa phUlamALa nA, nIrogI tanu sAra... caraNa na pharase dharatIne tasa, AMkha na kare palakAra.... vastro malina na thAya kadApi, nahi durgandha prasAra... manavAMchita sahu siddha thatAM tasa, mana citavatAM-vAra... jagatamAM anupama sura avatAra..(7) Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] [53 (vANI zravaNamAM anAyAse ja layalIna banelA rauhiNeyane ekAeka kAMTo nIkaLI gayAnuM bhAna thatAM, bhAre AtmaglAni sAthe te UThe mArA nittva caritrathI kuLa badhuM meluM karyuM mAruM meM vizve vyApta pitAtaNA suyazane meM to kalaMkI karyo kAM ke antima vAta tAta ja taNI svIkAravA chatAM teno bhaMga karyo ane jinataNI vANI suNI meM are ! (2) haze. je thavAnuM hatuM te thaI gayuM. paNa have mahAvIranI vANI vadhAre sAMbhaLavI paDe, te karatAM jhaTa ahIMthI dUra jato rahuM to sAruM. (Ama vicArI, hAtha vatI kAna DhAMkIne doDato nagaramAM pesI jAya che. tyAM tenA dRSTipatha para eka dazya athaDAtAM te cokI UThe che) o, A to abhayakumAra ! A bhagna gRhamAM kInAza sAthe zuM vimarza karatA haze ? lAge che ke Aje kAMi avanavuM banavAnuM. A banne je rIte maMtraNA kare che te jotAM Aje mAruM dhAryuM kArya pAra paDavuM kaThina che. Aje to vaLI evuM paNa sAMbhaLavA maLyuM che ke nagaranA lokoe rAva karatAM, roSe bharAyelA rAjAe abhayakumArane Adeza karyo che ke game te upAye paNa corane pakaDo. abhayakumAre paNa te mATe rAjA samakSa pratijJA karI che. eTale Aje kAMIka upAdhi sarjAvAnI te pAkuM. ane to to mAre Agamaca ja mArA bacAvano prabandha karI levo joIe. A benI maMtraNA cAle, tyAM sudhImAM huM paNa zAligrAma jaine durgacaMDa sAthe jarA vAta karI AvuM. (vegapUrvaka jAya che ane kAma patAvI pAcho pharI, lapAto chUpAto jaI rahyo che.) (abhayakumAra ane kInAza maMtraNA karatAM karatAM AvI rahyA che.) abhayakumAra pachI tAre caturaMgI senAne sajja karIne gaDha bahAra laI javAnI. kinAza : pachI ? abhayakumAra cora nagaramAM pesI gayAno aNasAra AvatAM ja (badhAM dvAra baMdha karIne) senAne nagara pharate goThavI devAnI. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54] kInAza * jI, pachI zuM karavAnuM ? abhayakumAra : pachI zuM ? pachI aMdara peThelA corane tArA sainiko bhIMsamAM leze, eTale e bhAgavAno prayAsa karaze ne vidyudvege chalAMga mArIne gaDha Thekaze. Thekaze evo ja e jai paDaze sIdho ApaNI senAmAM. kInAza : (mAthuM dhUNAvIne) oho ! zI maMtrIzvaranI sUkSma dRSTi che ! hAM, pachI zuM karavuM ? abhayakumAra : basa, pachI to ene tArA anucaro pakaDI leze ane bandhanamAM nAkhIne mahArAja samakSa rajU karaze. [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) kInAza OM (harSabharyA svare) Aje e cora avazya ApanI jALamAM phasAvAno, maMtrIzvara ! adbhuta che ApanuM buddhikauzalya ! lAge che ke buddhimAna manuSyonI vAto anokhI ja hoya ! vaLI, kInAza "sattA nItimaDhI, lakSmI- dAnadharma-alaMkRtA sadguddhiyukta vIratva, traNe durlabha vizvamAM" (10) ane maMtrIzvara ! A badhuM ApanA vinA anya konAmAM saMbhave ? abhayakumAra : (sheja hasIne) bhAi koTavAla ! "kAryasiddhi dhana viNa lahe zatru haNe viNa zastra buddhimAna narano aho ! mahimA akala ajasa' (9) huM meruparvatane gaLuM, ne indrane paNa svargathI kADhuM, udadhine zokhuM, sUraja-candra-jyota miTAvuM huM lAvI dauM muja buddhibaLathI zeSanAga taNo maNi to A magaratarAsama nakAmA coranA che bhAra zA ? (11) to jo ! mArI sUcanA pramANe badhuM vinA vilaMbe goThavaje. have huM paNa mahArAjanI sevAmAM pahoMcIza. (jAya che.) : A cora kAMI saraLatAthI pakaDAvAno nathI. ene pakaDavA jatAM cit jIvanuM jokhama paNa AvI zake. eTale mAre to corane Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] [55 paNa pakaDavAno che ane jIvane paNa bacAvavAno che ! A to "AmravATikA paNa sAcavavAnI ane sAthe sAthe pitAnuM zrAddha paNa karavAnuM, evI vAta thaI. bhale. are, koNa che ATalAmAM? (vyAghamukha Adi pAMca-cha sevako doDI Ave che.) sevako : A rahyA ame, AjJA Apo prabhu ! kinAza : are bhAI ! tamArAmAM kvaca dhAraNa karelA koNa koNa che? keTalA haze ? vyAghamukha : prabhu ! tame AjJA karo ne ! tame game te kAma game tene cIMdho, thaI jaze. (kInAza vyAghamukhanA kAnamAM kAMIka kahe che.) vyAghamukha : jevI AzA. kinAza : paNa A kArya karavA jatAM koIvAra jIvanuM jokhama paNa AvI paDe. te kSaNe DarI jazo to nahi cAle, samajyA? vyAghamukha : (garvapUrvaka) e zuM bolyA prabhu? Aje jo corane jhAlI lAvIe ApanI kane svAmI ! samajajo to ja amane sevako kharA(12) kinAza : (pazcima dizA bhaNI nihALatAM) are, sUrya to asta pAmI gayo lAge che ! aMdhArAnA humalAthI DarIne bhAgyo jANe sUrya astAcale A ! aMdhArAnAM zyAma-gaMbhIra oLAM vyApe kevA vAyuvege dharAmAM ! (13) ane A pUrva dizAnA bhAle tilaka zo candramAM paNa kAMI ugI gayo che ne ! kevo sohe che e ! daivI daDo zuM A haze ? pAso haze rati-prItino? ke madyapAtra anaMganuM? ke bhUmino darpaNa haze? Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) athavA amRtanA vRkSanuM A puSpa zreSTha khIlyuM haze ? nA,nA,na,nA,nA, nabha taNo varamukuTa dIse candra A ! (14) ane paze to juo ! candra Ugyo, kamala khIlyuM, tenI parAgaraja svairavihArI haMsa upara vikharAI, ne teno vAna kesariyo banyo; ene joIne bhoLI pelI sArasI capha caphano unmatta AlApa cheDI beThI cheA ja mAro priyatama che ema samajIne ja to ! (15) (vAghamukhane uddezIne) jAva, senAne susajja karo ane gaDhanI aMdara tathA bahAra-banne bAju badhI dizAomAM goThavI do. eka dizAno rakSAprabaMdha huM jAte saMbhALIza. bIjI badhI dizAono prabaMdha tame loko saMbhALI lyo. paNa badhA atyanta sabhAna-sajAga rahejo ! (badhA te pramANe goThavAI jAya che.) kinAza : (kAMIka sAMbharI AvatAM) are piMgala! pelo cAMDAla karkaTAkSa kyAM haze ? jA, ene kahe ke Aje rAtre koI nAgarika gharanI bahAra na nIkaLe tevo prabaMdha tatkALa kare; rAtrino prathama prahara pUro thayA pachI mArga para nIkaLe, tene cora samajIne pakaDI ja levAno che, tema paNa sUcavI deje tene. (piMgala jhaDapathI jaI, kAma patAvI, pAcho Ave che.) - - - (DiDima-ghoSa saMbhaLAya che.) "sAMbhaLajo ho rAjagRhInA sarve nagarajano ! Aje rAtre koie paNa gharanI bahAra nIkaLavAnuM nathI. rAtrinA prathama prahara pachI Aje je koI paNa manuSya mArga para pharatA dekhAze, temane cora Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] [57 gaNIne rAjadaMDa prApta thaze." kinAza : (AkAza prati joto) to madhya rAtri thaI gaI. madhyAkAze caDayo candra kalaMka opato ahA ! jANe bhramara-saMyogI svarga-gaMgAnuM padma e ! (16) have pelo cora nIkaLavo joIe. (satarka thaI jAya che.) karkaTAkSa : (haLavethI) koI AvatuM lAge che. cora haze ? ke anya koI ? kAMI kaLAtuM nathI. kInAza : tuM saMtAto lapAto jA, ane e kyAM jAya che te joto rahe. (karkaTAkSa jAya che.) kinAza : piMgala! ApaNA subhaTone saceta kara. " (piMgala tema kare che.) (sAmethI, corane ucita vastra paherelo rauhiNeya cAlyo Ave che.) rauhiNeya H (ugamAM) cora huM, corIno dhaMdho karuM teno na ja che raMja che eTalo ke meM "vIra' nAM veNa sAMbhaLyAM ! (17) (mArgo sarvathA nirjana ane zUnya hovAnuM dhyAna para AvatAM ja harakhAI UThe che.) ahAhA ! bahu rUDuM thayuM Aje to. mArgo nitAnta nirjana che ! sUtAM che bhara-uMghamAM purajano, copAsa che zUnyatA helomAM paNa nRtya-gIta-mujarA pI gayA dIsatA mArgo A janahIna che, nagaranA ne rakSako kyAMya nA lokonuM badhuM dhairya zIgha haNato huM mAtra huM jAgato ! (18) . Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] [ prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) vaLI, atyAre sUtelA, lokonA zvAsa-sArikho dhImo sahuno jIvanadAtA prasare che vAyu; bIjuM nA koI...(19) paraMtu, loko jAge ke na jAge tenuM zuM kAma che mane? vAyuvege doDato huM IndrathIya jhalAu nA..(20) cAla tyAre, huM ye A avasarano lAbha laI lauM; rAjabhavanamAM ghUsIne kAMIka uThAvI lAvuM. (rAjamahAlaya prati AgaLa vadhe che.) (ekAeka nepathyamAMthI paDakArano zabda) are eya, koNa che tuM? Ubho rahe ! paricaya Apa tAro ! rauhiNeya H (zakita haiye) ohaA koI rakSaka hajI paNa jAgato lAge che! e mane joI gayo che. lAva, thoDIka vAra mATe A devInA maMdiramAM saMtAI jAuM. (caMDikAnA maMdiramAM jato rahe che.) (rakSaka DAMga pachADato pakaDavA jAya che.) rakSaka : piMgala, piMgala! tame badhA ghoravA mAMDayA ke zuM? are A pelo cora bhAge ! piMgala : (anya rakSako sAthe tenI samIpe jaIne) kyAM che? kyAM che? jhaTa dekhADa ! karkaTAkSa : (hAtha lAMbo karIne dekhADato) A pelo jAya ! piMgala : are, ApaNA dekhatA dekhatAmAM ja alopa thaI gayo A to ! koI enuM pageruM zodho to ! karkaTAkSa : (thoDAM DagalAM cAlIne avalokana karatAM) A rahyAM tenAM pagalAM ! devImadiranA dvAra pAse aTake che. For Privats & Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] [pa9 - (badhA eka sAthe mandiranA dvArane gherI vaLe che.) rauhiNeya H (svagata) bhAre thaI ! A rakSako to ahIM AvI lAgyA ! karkaTAkSa : (DAMga ulALato-pachADato) eya, aMdara koNa saMtAyo che? bahAra nIkaLa to ! - (rauhiNeya eka khUNAmAM lapAI jAya che.) piMgala : (badhA rakSakone) utAvaLA thaIne koI aMdara na jatA. kyAMka pelo mArI deze to upAdhi thaze. (pachI rauhiNeyane uddezIne moTethI) eya, koNa cho tuM ? bahAra nIkaLa ne ! (rauhiNeya zAntithI sAMbhaLyA kare che.) karkaTAkSa : eya, bahAra nIkaLe che ke nahi? nahi nIkaLe to have A DAMgathI mAthuM phoDI nAkhIza ! (traNa cAra vAra dvAra-kapATa para DAMga pachADe che.) rauhiNeya : (svagata) zuM karavuM have? puruSAtananI pAkI parIkSA che Aje. jo jarAka DhIlo paDIza to pakaDAvAnuM nizcita che. ane dInatA pradarzita karavAthIye kAMI chUTI javAze to nahIM ja. A kSaNe be ja vikalpa Uge che : kAM to sAmI chAtIe laDI levuM, ne kAM A badhAne bIvaDAvIne bhAgI nIkaLavuM. piMgala : are eya, jo jIva vahAlo hoya to hajIye bahAra AvIne zaraNe thaI jA, to bacI jaIza ! nahi to badhA eka sAthe bANa pheMkIne tane evo to vIMdhI nAkhazuM ke atyAre ja yamazaraNa thaI jaIza! rauhiNeya : (svagata) zI vIratA che AmanI! keTalIye vAra mArA hAthe hAryA che A badhA ! ane Aje mArA prANa bacAvavAnuM pralobhana darzAvIne mArA para upakAra karavA tatpara thayA che ! abhuta ! "upakRta apakAra kare jyAre, dUbhAya cittaDuM tyAre paNa upakAra kare java apakRta, tava jIvatuM maraNa lAge !" (21) ane kharI rIte to A kAyaro sAthe laDavuM e paNa mArA gauravane Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] piMgala piMgala [ prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) Amane to churI dekhADI, bhaDakAvI mArIne haNanArI vAta gaNAya. nAsI chUTavuM eja yogya. : are ! A duSTane 'bhAi bApA' karavAthI e mAne tevo nathI; A to DAMgano ja grAhaka lAge che. mAro badhA maLIne ene ! (bahAra rahyA rahyA ja badhA asro ugAme che.) rauhiNeya (moTethI trADa pADato dhasI AvIne) A rahyo huM ! tamArAmAM sAmarthya hoya to Avo mane pakaDavA ! (churI kheMcIne cAre kora pheravato-vIMjhato rakSaka-samUhanI vaccethI ja bhAgI chUTe che.) (rakSako bhayabhIta banIne Ama tema bhAge che.) : are are ! ApaNe ahIM UbhA chIe ne A duSTa Ama nAsI jaze ? doDo badhA ! pakaDo ene. jai jaine jaze kyAM ? (doDe che. badhA tenI pAchaLa doDe che.) rauhiNeya : (pAchuM vALIne jue che. badhAne pIcho karatAM joI manomana) to A badhA mArI pAchaLa paDyA che ! bhale. emane jarA pAse AvavA dauM, ne emane hAthaveMtamAM lAguM tyAre ja vIjaLIka tvarAthI kUdako lagAvIne gaDhane ThekI jaiza. bhale Ave bApaDA ! (e pramANe ja kare che.) vyAghramukha : (sahacaro sAthe doTa mUke che ne gaDha bahAranA sainikone saceta kare che) are sainiko ! A mANasane pakaDI lo ! jhaTa karo ! A ja cora lAge che. (badhA maLIne auhiNeyane pakaDI le che ane bandhanamAM mUkI de che.) kInAza : paNa sAMbhaLo ! ene jIvato ja jhAlavAno che. e marI na jAya te jojo. zasraprahAra na karazo enA para. vyAghramukha : prabhu ! e pramANe ja karyuM che. ene pakaDIne bAMdhI ja dIdho che. kInAza : (harSonmatta banato) hAza ! Aje mahAamAtye goThaveluM chaTakuM pUrNataH saphaLa thayuM. mArAM puNya paNa Aje phaLyAM (vyAghramukha prati joine) rAtri samApta thavAne hajI keTalI vAra che ? Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4] [ 61 vyAghamukha H (AkAza sAmuM joIne). kAMsAnA kATa-khAdhelA thALa zo candramA thayo tAralA saghaLA dIse cImaLAyela phUla zA...(22) vAge coghaDiyAM mIThAM mahelomAM pUrva ne dizA dIse ratumaDI, tethI deva ! rAtri gaI vahI....(23) kinAza : jo, dhyAna daIne sAMbhaLI le ! prabhAta thAya tyAM sudhI AnuM pUruM dhyAna rAkhajo; chaTakI na jAya pAcho ! hamaNAM huM thoDI uMgha kheMcI kADhuM. pachI UThI, prAtaHkarma patAvIne Ane rAjAjI samakSa laI jazuM. badhA jAya che.) caturtha aMka samApta Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama aMka (dazya 1) (kalakaMTha praveze che) kalakaMTha : (UMce avalokIne) to, rAtri vItI gaI ! sUryodaya paNa thaI gayo. kevuM sohAmaNuM lAge che ! aMdhArAnA UkaraDAne kiraNarUpI caraNe vIMkhato tAraka-kITakane kAMI haNato, kalagI uSAnI dharato ulALato jaLahaLatAM pIMchAM kiraNonAM, kuMkumavaraNo nIkaLyo pUrva dizAnA gharathI "sUrya' nAmano A kUkaDo ! (1) (pachI jarA nirveda sAthe) kevI viTamaNA che A ! rAjasevAmAM ja rAcyA pacyA rahetA mArA svAmI abhayakumArane, rAtri-divasa pratIkSAmAM jhUratI priyatama patnIne maravAno paNa avakAza nathI! koIe sAcuM ja kahyuM che : "anya-Asaktano sneha, dAsatva, yAcanA tathA kRpaNonI prazaMsA, A cAra che viSa kAramAM...(2) are re ! antima rAtri paNa vahI gaI. hajIye jo cora nahi pakaDAyo hoya rAjAjI dvArA maMtrIzvaranI zI dazA thaze, tenI kalpanA paNa thatharAvI mUke che ! (nepathyamAM gAna-svara) have to a-bhaya tame pura-loko ! rAta-divasa bhamajo svacchaje, koI na naDatara-roko rAtrinA sama dharmakriyAo, karajo mUkI zako duSTa cora pakaDAI gayo che, bhayane nahi ava moko... (3) kalakaMTha : oha, A to piMgalano svara ! Aje kAMI bahu prasanna lAge che ! (sAmethI piMgala Ave che.) Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 5] [ 63 klakaMTha : (AturatAthI piMgalanI samIpe jaIne) piMgala ! kharekhara cora pakaDAI gayo ? piMgala : (unmAdabharyA svare) hA, hA, pakaDAI ja gayo! ni:saMdehapaNe cora pakaDAI gayo, bhAI ! kalakaMTha H to tuM A prabhAtanA praharamAM kyAM upaDayo ? piMgala : nagararakSakano Adeza thayo ke mahArAja A samaye kyAM haze te joI Ava, eTale tyAM jauM chuM. mahArAja kyAM haze te viSe tuM kAMI jANe che ? lakaMTha : mahArAja to rAjasabhAmAM AvI gayA che, vAru ! piMgala H to huM jAuM ne nagararakSakane jANa karuM. klakaMTha : mane paNa maMtrIzvare cora viSe bhALa kADhavA ja mokalyo che. huM paNa satvara pahoMcuM, ane maMtrIzvarane cora pakaDAyAnI jANa karuM. (banne jAya che.) paDado (dazya 2) (javanikA) khUle che. sabhAmAM rAjA, siMhala, kuntala tathA baMdIjano dRSTigocara thAya che.) baMdI : moTAM pAna dizA badhI, himakaNo rUpe chavAyA graho bhRgo diggaja vyAsa goLa pharatA, puSpArka gaMgA gaNo cAMdo sUraja bahu haMsa ujaLA, che kesarA meru to sohe padma jihAM lage kSitinuM A; sAmrAjaya tAruM tapo ! (4) rAjA : (cintAmagna vadane ane khinna svare) "zatruothI parAjeya jasa zaurya nA bhoga anyAyano nyAya jasa hoya nA jAsa yazapuMjathI bhUmi dhavalita thatI jIvavuM glAdhya jagamAMhya tenuM ati" (5) siMhala : deva! Apa A zuM bolo cho? ApanI kIrti paNa didigantavyApI Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] cAraNa : [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) ja che ne ! svarga-samANo tuM che rAjan ! bhArI yaza-aizvaryanuM bhAjana svarge maMgala, zukra vagere nakSatro, graha, tArA che re modabharyA maMgalano tuMye-vAsa, ane vastro kavioe dAnadharmayuta kSatriyavRndo-thI sohe tuM jima sura-do..(9) vaLI, sahasramalla sainiko-miSe tava pratApa A tuM-kIrtine prasArato samagra vizvamAM ahA ! sumeru che suvarNano paranuM kIrti tAharI zucisva arpatI sumerune sadAya DhAMkatI ! (7) rAjA : (sahasA kAMI sAMbharI AvyuM hoya tema) are ! bahu moTo buddhizAlI gaNAto abhayakumAra hajI pelA corane pakaDI nathI zakyo ne ? enuM nAma bhale abhaya hoya, paNa enAM kAma jotAM e bhayabhIta ja lAge ! paNa rAja-AjJAnuM pAlana karavAnuM svIkAryA pachI e DarI jaIne ke sukhALavI vRtti rAkhIne gharamAM zAntithI besI rahe, e mane pAlave tema nathI. bolAvI lAvo koI e mUrkha maMtrIne! kuntala H jevI AjJA. (bolAvavA jAya che.) (te ja samaye (nepathyamAM) DiDimanAda ane janasamUhano tAra svara zravaNagocara thAya che.) rAjA : zeno che tumula svara? siMhala : (mArga para avalokatAM) deva ! A to kInAza che. koI cora jevA vikarAla manuSyane bAMdhIne ahIM lAvI rahyo lAge che. ene nihALavA ekatra thayelA janasamUhano A kolAhala che. paNa deva ! lokonA A kolAhalamAM kakaLATa nahi, paNa AnaMdanI kilakArI saMbhaLAya che. (thoDI paLomAM ja harakhAto harakhAto kInAza, bandhanagrasta rauhiNeyane laIne, nagna khaDraga sAthe tenI cokI karatAM be sainiko . Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 5] [ 65 sAthe, rAjasabhAmAM AvI pahoMce che.) (rAjAne praNAma karIne kInAza Asana para bese che.) rAjA : kInAza ! A coranI jema kone bAMdhI lAvyo che ? kInAza : deva ! nagarajanone vaLagelA asAdhya vyAdhi jevo A pelo cora che. gaIkAle ja tene pakaDI lIdho che. rAjA : ohu, jeNe mArA prajAjanonA nirbhayatA, dhana ane sukha haNIne temane bhayavihvaLa, nirdhana ane zokasattata banAvyA e ja A cora ke ? kInAza : (namIne) hA prabhu ! e ja. rAjA : paNa e pakaDAyo kevI rIte ? kinAza : deva ! mahAamAtye racelI mAyAjALamAM phasAyo ! siMhala : (hasIne) deva! maMtrIzvara vinA konuM sAmarthya che ke AvA bhayAnaka corane parAsta kare ? dekhAye nahi, nA tape, paNa badhI Apattione dahe evI Aga; maMtro nA, nahi yaMtra-taMtra-vidhi nA, nA cUrNa ke auSadhoyoje, to paNa siddha-tulya; khele nA kaMI yuddha, zastra paNa nA, ke sainyano sAtha nA toye je ripane haNe; maMtrInuM aNaciMtavyuM atitaNuM mAhAtma e jANajo ! (2) rAjA : maMtrIne ATalo badho vilaMba kema thayo haze, vAra? (te ja kSaNo kuntala ane tenI pAchaLa pAchaLa abhayakumAra praveze kula : deva ! maMtrIzvara Apane praNAma kare che. (abhayakumAra rAjAne namIne bese che.) rAjA : maMtrIzvara ! tame kharekhara pratijJA pALI batAvI ! dhanya che tamArA buddhikauzalyane ! Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) pracaMDa zatruono , thAya che kSaya buddhithI hima ThaMDo chatAM zuM e vRkSone nava bALato ?" (9) abhayakumAra : deva kharI vAta to e che ke manuSya kyAreka koI pagaluM evuM bharI besato hoya che ke jene lIdhe te potAnI jAte ja potAne ghora saMkaTamAM paTakI de che. juo ne "pataMgiyAne dIvAmAM paDavAne preratuM nA koI ke tene pakaDIne temAM nAkhatuM paNa nA koI paNa te to potAnI meLe dIpazikhAmAM jaLahaLatI bhALe tevuM paDatuM kUdI, bhasma bane te prakRti thakI. (10) kInAza : deva! cora pakaDAyo che. have tenuM zuM karavuM te viSe Adeza Apo ! rAjA : rakSA ziSTonI, duSTone daMDa, che rAjadharma e; tethI A corane Apo, satvare mRtyudaMDa to ! (10) kInAza : jevI AzA ! (pAchaLa pharIne) piMgala ! dvAra para karkaTAkSa Ubho haze, ene zIdhra bolAva to ! (piMgala cAMDAlane bolAvI lAve che.) karkaTAkSa : prabhu ! A rahyo, AjJA karo ! kinAza : karkaTAkSa ! eka gardabha lAva to ! karkaTAkSa : hamaNAM lAvyo ! (jAya che.) abhayakumAra (rauhiNeyane sUkSma daSTie nirakhe che.) jaMghA samartha che AnI hAtha malla samA tathA AMkho be piMgaLI tIkhI vALa jANe ke doraDAM ! (11) karAla dehathI kevI nItare krUratA ahA ! Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 5] [ 67. krodhe dhamadhame citta caDelAM che vaLI bhavAM (12) coranAM lakSaNo sarve spaSTa AmAM kaLAya che tethI A cora che nize. nathI sAmAnya mAnavI...(13) (cAMDAla gardabha sAthe upasthita thAya che.) kinAza : are karkaTAkSa ! A duSTa corane zULIne ucita veSa paherAvo, pachI gardabha para besADIne nagaranA rAjamArgo para tenI vadhayAtrA pheravo, ane pachI tene zULI para caDAvI do ! cAMDAla : jevo Adeza. (veSa paherAvI, corane gardabhArohaNa karAve che.) kInAza : (e badhuM joine) sarasa ! karkaTAkSe badhuM tvarAthI karI vALyuM ! kALI maSIthI vadana lIMpyuM, bhasma dehe copaDI ne vALano bhAro banAvyo, boduM Dhola susajja A mALA kareNataNI gaLe paherI gadheDe paNa caDayo A cora jANe yama-vadhUne paraNavA cAlyo aho ! (14) (ekAeka abhayakumAranA mukhabhAva palaTAya che.) abhayakumAra : deva! A zuM vagara vicAryuM mAMDyuM che Ape? A ja ApaNo nyAya ke ? anItinuM AvuM aMdhera, ane e paNa ApaNe tyAM ? nA nA, A badhuM koI rIte ucita nathI thatuM. rAjA : maMtrI ! duSTone daMDa Apavo ane ziSTonuM rakSaNa karavuM e to ApaNo rAjadharma che. enuM pAlana ApaNe karI rahyA chIe. AmAM anyAya kyAM Avyo ? aMdhera zAnuM? abhayakumAra deva ! corelI vastu sAthe je jhalAyo nahi hoya te daMDavApAtra che ke nA ? svayaM Apa vicArI lyo ! (15) Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68] [prabuddha rohiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) rAjA : (sasmita vadane) maMtrI ! A viSayamAM to tame ja vadhu vicArI zako, ane zuM karavuM te kahI zako. abhayakumAra : deva rAjanIti evI che ke kAM to cora muddAmAla sAthe pakaDAyo hoya to, ane kAM to cora pote ja aparAdhano svIkAra karI le, to ja te daMDane pAtra gaNAya, nahi to nahi. rAjA : to AnI pAsethI muddAmAla to kAMI maLyo ja nathI. have zuM karavuM? abhayakumAra to Ane pAcho sabhAmAM lAvo, ane enI ja paDapUcha karo. are cAMDAla! corane gardabha parathI utArIne pAcho sabhAmAM lAva! | (cAMDAla te pramANe kare che.) rAjA : (rohiNeyane saMbodhIne) eya, tuM koNa cho ? kyAMno cho ? jAte kevo cho ? zAno vyavasAya kare che? rAjagRhImAM zA mATe Avyo hato ? rauhiNeya : (manamAM) "aNIno cUkyo so varasa jIve e nyAye have huM paNa ugarI javAno. have mane koI mArI na zake. meM pahelethI karI rAkhelA prabaMdha anusAra ja vAta calAvuM. (moTethI) deva ! zAligrAmano nivAsI huM durgacaMDa nAmano kRSaka chuM. kAma hovAthI ahIM Avelo. rAjA : pachI ? rauhiNeya : A nagaramAM mAruM koI svajana nathI, ne pAchA vaLatAM moDuM thayuM eTale caMDikAnA madiramAM sUI rahyo hato, tyAM nagaranA rakSakoe mane cora samajIne gherI lIdho. huM to gAmaDiyo mANasa; rakSakonA paDakArA sAMbhaLIne mane lAgyuM ke mAro jIva jokhamamAM che; ane mArI vAta e lokonA gaLe utAravAnuM ke mane gAmaDiyAne na phAve, eTale huM to mUThIo vALIne bhAgyo, ne kUdako mArIne koTa ThekI gayo. abhayakumAra (svagata) bhAre catura nIkaLyo A cora to ! rAjA : bhAI ! tArI vAta to rasaprada che. hAM, pachI zuM thayuM? Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 5] [ 69 rauhiNeya : prabhu ! aMdaranA rakSakothI to keme keme jAta bacAvI, paNa bahAranA rakSakoe mane na choDyo. jALamAM mAchaluM phasAya tema huM temanA hAthamAM sapaDAI ja gayo. rAjA : (uttejita thaine) pachI ? rauhiNeya ? pachI zuM thAya ? mane niraparAdhIne, paNa cora gaNI ahIM bAMdhI Apyo A badhAe, Apo nyAya have mane (16) rAjA : (abhayakumAranA kAnamAM) maMtrI ! A kahe che ke huM zAligrAmano rahIza chuM. tenI A vAtanI satyatAnI bhALa meLavavA mATe tAtkAlika koI zIvra gativALA anucarane zAligrAma mokalo ne bhALa kaDhAvo. abhayakumAra: sAruM. are, mArA sevakomAMthI koI ahIM che ke ? (eka sevaka Ave che.). zIghagati H AjJA svAmI ! (abhayakumAra tenA kAnamAM kAMIka sUcave che.) zIghagati : are A Avyo svAmI ! (jAya che.) rauhiNeya : (vagata)mArI vAtanI kharAI karavA mATe Ane zAligrAma mokalyo jaNAya che. paNa tyAM to meM pahelethI ja badho prabaMdha karI lIdhelo che, eTale have mAre DaravAnuM koI kAraNa nathI. rAjA : eya, asatya bolIne tuM bacI jaiza ema mAne che? bacavuM hoya to je hoya te sAcesAcuM kahI de ! rohiNeya : deva ! Apane jo mArA prANono khapa hoya to avazya laI lo. bAkI huM asatya bolato ja nathI. meM je kahyuM che te satya ja kahyuM che. Apa vRthA zrama uThAvo cho mAre nimitte. kInAza : are ! hajIye jo tuM satya bolI jA, to mahArAjane vinaMti karI tane jIvatadAna apAvuM ! Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) rohiNeya : are koTavAla ! A zuM bolyA ? eka vAta sAMbhaLI lyo : mArA upara "cora'nuM kalaMka to lAgI ja gayuM che. have to tame mane choDI mUko toya mAre to maravuM ja rahyuM ! kleka sAthe jIvatAM rahevuM e karatAM mRtyu zuM khoTuM ? 'viNa kAraNa nija kuLa taNA, je banatAM ja kalaMka tenuM jIvyuM kalaMka para, zaga jevuM niHzaMka" (17) piMgala : (upahAsa karato) kharo satyavAdI bhAI, tuM kharo satyavAdI ! bahu UMcI vAta karI te to ! maMtrI : kevo ghero che Ano nirveda ? lAge che ke A kalaMkane kAraNe A bApaDo AtmahatyA ja karavAno have ! (badhA hasI paDe che.). (rauhiNeya vilakho paDe che, ne oTha karaDato mauna besI rahe che.) abhayakumAraH (nepathya prati dRSTikSepa karIne) oho ! A zIdhragati AvI paNa gayo ! bhAre jhaDapa AnI ! . (zIdhragati maMtrIzvara pAse jaI kAnamAM kaMIka kahe che.) abhayakumAra : samajAI gayuM. have tuM jA. (zIdhragati jAya che.) rAjA : maMtrI ! eNe zuM kahyuM bhAI ? abhayakumAraH (kAnamAM) deva! eNe zAligrAma jaIne tyAMnA lokone AnA viSe pUchyuM, to badhAe kahyuM ke amArA gAmamAM durgacaMDa rahe che; paNa A samaye to te paragAma gayelo che. rAjA : (mastaka dhUNAvato) adUbhUta Ayojana ! cora paNa AvI pUrvayojanA karI rAkhe te to Aje ja jANyuM. bhale paNa maMtrI ! ApaNo bahu vicAra karavA jevo nathI. A cora che temAM to zaMkA ja nathI. svayaM vidhAtA paNa A nirNayane mithyA TharAvI zake tema nathI. abhayakumAra:deva have Apane ucita lAge te AjJA Apo. paraMtu eka vAta nizcita mAnajo ke nItinuM ullaMghana thAya tevI AjJA ucita nahi gaNAya. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 5] [71 rAjA : paNa to Ane mukta karI devAnuM paNa mane yogya nathI lAgatuM. ekavAra jo A chUTI jaze, to to hanumAne laMkAnI karelI tevI dazA A ApaNA nagaranI karaze, temAM mane sadeha nathI. eTale koI evo upAya yojo, ke jethI AnuM satya svarUpa pragaTa thAya, Ano nigraha thAya, ane prajAne zAnti thAya. abhayakumAra deva ! vikaTa kArya che A. paNa Ape have A viSaye leza paNa ucATa na sevavo. huM samucita prayAsa karIza, ne AnAM mULa zodhI kADhIza. rAjA : paNa maMtrI ! Ane mRtyudaMDanI bhIti batAvI to paNa A vicalita na thayo, to bIjI kaI rIte AnuM mULa jANavA maLaze ? abhayakumAraH deva ! Ama nirAza kema thAva ? juo "maMtrothI, dhanathI ghaNAM, nava thatuM je kArya sAmarthyathI zastrothI, athavA laDAI karatAM ke ugra sattA thakI kiMvA sAgarapAra dUra jaIneye kArya je thAya nA te ko" buddhinidhAna eka kSaNamAM sAdhI zake buddhithI" rAjA : to koTavAla ! Ane lohazRMkhalA paherAvI do ! kinAza : piMgala ! beDI lAva ! (piMgala jaIne beDI laI Ave che.) (kInAza te laIne rauhiNeyanA pagamAM nAkhI de che.) rAjA : (hAthanAM badhUno choDAvIne) AnuM dhyAna rAkhajo ! kinAza : (tochaDAIpUrvaka rauhiNeyane) eya, cAla! AgaLa thA! (page paDelI beDIo sAthe rauhiNeya haLave haLave cAlavA mAMDe che.) abhayakumAra (vismayapUrvaka) | (gAna) kevo mITho A beDI-rava ! cora-caraNathI pragaTe che ava... harakhAyelI nArIonA karNomAM amRtanuM Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] rAjA [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) siMcana karato beDI-2va A, gAto gIta svahitanuM tAla ane laya saha paDatAM paga joine sahu jananI AMkho nAce, ubhare prIti kautukarAgI mananI bALaka nAnAM ToLe vaLatAM mananA bhayane TALI pakaDAyo A cora bhayAnaka tethI pADe tALI vasamuM AvuM koInuM bandhana bIjAne Ananda-nibandhana (19) (nepathya svara : vaitAlika) tIkhA Apa-pratApathI sakala A pRthvI viSe vyApatA vizve vistaratA badhA timiranA sAmarthyane kApatA tejomUrti akhaMDa maMDala aho ! A sUryanuM deva he ! madhyAkAza viSe padArpaNa kare; tuM-jema madhyastha e (20) : to maMtrI ! madhyAhna velA thaI gaI che. zakya sarva upAyo prayojIne Ano paricaya meLavaje, ne vinA vilaMbe mane jANa karaje. ane kInAza ! AjanI rAta to Ane jatanapUrvaka saMbhALI rAkhajo . to have tame badhA svasthAne jAva ! ame paNa rAjabhavanamAM jaizuM have. (badhA jAya che.) paMcama aMka samAsa RK Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvArapAla SaSTha aMka (dazya 1) (dvArapAla maMjIraka praveze che.) : (vicAramagna vadane) jo ke kapaTa ghaNuMye che ninja, chatAMya te vinA bIjuM vikaTa prayojanone sarala banAve na evuM che kAMI" (1) ane, ukele sau konA hRdayagata bhAvo mati vaDe bhale maMtrI, kintu ahIM maMtrI nirmI kuTila bhramaNAjALa saghaLI kaLI lIdhI core agara na kaLI ? te akaLa che vaLI rAjA dIse damana karavA taskara taNuM vyAkula ghaNA thaze ke nA thAze vikaTa ati A kAma saphaLe? (2) paNa nA, huM A badhI vyartha cintAo ja karyA karIza to mAre karavAnAM kAryo rakhaDI paDaze. cAla, mAre je karavAnuM che te karavA mAMDuM. (nIkaLI jAya che. sAme koIne joIne) oha, A to nATyAcArya bharata che. kAma patAvIne pAchA pharatAM lAge che. (bharata Ave che.) : (tenI samIpe sarIne) mitra ! kAle maMtrIzvare je badhuM karavAnuM kaheluM te karI dIdhuM che ? : hA ja to. ': zuM zuM karyuM? : eka samAna rUpa-lAvaNyavALI candralekhA Adi cAra vArAMganAone paTTarANI tarIke zaNagArI dIdhI. zRMgAravatIsahita chaeka nartakIone asarAnA veSamAM alaMkRta karI. bIjAM paNa, gAyikAo, gAyako, veNu-vINA-mRdaMga Adi vAdyonA GrapAla bharata dvArapAla bharata Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] [ prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) vAdako ane ene AnuSaMgika badhuM ja, sAkSAt svargalokamAM hoya tevuM niramI dIdhuM che. vizeSamAM, A navuM mahAlaya paNa maMtrIzvare jAte UbhA rahIne devavimAna jevuM zaNagArAyuM che. bola, badhuM samucita che ne? ane tuM zIda upaDyo? : maMtrIzvare candrahAsa madirA lAvavA mokalyo che mane. : to upaDa, tuM tAruM kAma patAva. huM paNa bAkI rahelAM kAryo satvara ATopIza. (banne jAya che.) dvArapAla bharata paDado bharata (dezya 2) (bandhanarahita avasthAmAM palaMga para sUtelo rauhiNeya dekhAya che. ugra prakAranI madirAnA pAnathI te pramatta ane suSupta dazAmAM paDyo che. uttama evAM divya vastro paridhAna karyA che. daivI zRMgAro sajyA che.) (gAndharvavRndathI parivarelo nATyacArya bharata ane dvArapAla Ave che.) .: (harSapUrvaka) to mahAlayamAM AvI pahoMcyA ApaNe. oho ! kevo sohAmaNo lAge che A prAsAda ! juo to kharA ! (gAna) vividha rayaNe maDhyo, daMDa kAMcana-ghaDyo jaLahaLe Urdhva unnata khaDo e divya dhvaja pharahare, dIrgha tasa upara daMDanI tarjanIsama vaDo e notare te vaDe, devanA vRndane snehabhInA hiye daMDa jANe ! tehathI sohatuM, sarvane mohatuM bhavana A devavimAna bhAse ! (3) Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 6] puruSa [ 75 (vArAMganAone joIne prasannatA anubhavato) are, sAkSAt devAMganAo ja avatarI hoya tevI zobho cho tame to ! sonAtaNo mukuTa mastaka pe virAje ne velaDI bhujataNI valaye vIMTANI A puSpamALa ubharyA stanabhAranamravakSa:sthaLe vilasatI, vaLI daivI vasro thoDAM chatAMya bahumUlya dharyAM zarIre (4) sarasa ! ghaNuM sarasa ! have sAMbhaLo ! candralekhA ane patralekhA AnI jamaNI bAjue goThavAya. jyotiprabhA ane vidyutprabhA AnI DAbI bAjue UbhI rahe. zRMgAravatI ane tenuM vRnda AnI sanmukha rahIne nRtya kare. ane are gAndharvo ! tamAre game te kSaNe saMgIta mATe sajja rahevAnuM che. A taskara bhAnamAM Ave ne beTho thAya te sAthe ja tamAre badhAMe tamane soMpelA kAryamAM macI paDavAnuM che. (eka puruSa Ave che.) : maMjIka ! maMtrIzvara bolAve che. (maMjI2ka tenI sAthe jAya che.) (auhiNeya kAMika bhAnamAM AvatAM saLavaLe che, ne pachI ekAeka beTho thAya che.) upasthita sarva : (samUha svaramAM Azcarya chalakatA UMcA svare) aho ho ! Aje ApaNAM avarNanIya puNyono paripAka thayo lAge che. ApaNo A devajanma paNa have saphaLa banI javAno, kema ke Aje ame Apane amArA svAmI tarIke prApta karavAne saubhAgI banyAM chIe : devarUpe dharyo janma, A mahAna vimAnamAM svAmI amArA cho Apa, ame sevaka ApanA (5) jaya ho ! hajo Ananda tujane, atula tava maMgala thajo ! tuM zlAdhya cho suralokamAM, tuM zreSTha, tuM sukhasAgaro Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) rauhiNeya kalyANamaya tuM, tuM parama AnaMdanuM bhAjana vaLI kara AzritonuM trANa ne ripu-devagaNane daMDa tuM (6) vaLI, svAmI-vihIna ama sau sura-vRnda kerA A svargasaMpada ane suvimAna kerA svAmI bano !, prabaLa ne nija puNya kerAM mIThAM phaLo anubhavo prabhu ! Apa Aje ! (7) ane, devAMganA A saghaLI varAkI dAjhI rahI che priyanA vijoge ThAro tame saMgama-saukhya ApI A sarvane deva ! kRpA karIne (2) (tatkSaNa gandharvavRnda tAlabaddha saMgIta prAraMbhe che, te sAthe ja apsarAvRnda nRtya Adare che.) : (cAre bAju avalokanapUrvaka visphArita netre prAsAdane nIrakhato nIrakhato) aho ! kevuM ramaNIya che A devavimAna ! tAjAM puSpo dvArA guMthyA caMdaravA para paDatI bahumUlA maNigaNanI jyoti Indradhanu-bhrama ghaDatI maNimaya staMbho upara laTakatI manahara motImALA sumadhura-rUpa-alaMkRta-devo bharyuM vimAna oho A ! (9) (nRtya prati dRSTi jatAM vismita vadane) (gAna) nAce atihi umaMge bhInI rasa-zRMgAra suraMge chalake aMge aMga umaMge adbhuta padavinyAsa, anokhI aMgabhaMgimA, tIkhA netra-kaTAkSonI lAkho laherothI zuM chalakAtAM ! nartana thAtAM A aMge sura-kanyAonAM caMge Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 6] [ 77 bAhu-vallarI tharahara tharake, vakSasthaLa uchaLatAM kaMcukI-bandhana chUTe evA tIvra-vega-chalakatAM nRtya kare ucharaMge sahu sahiyara kerA saMge (10) ane paMcama svaranA sUkSma nAdanA guMjanathI vIMTaLAyuM zravaNa gItikA keruM kAne amRta banI aphaLAyuM hAva-bhAvathI sulalita nartana nayanotsava-sama dIse manda manda dhvani mRdaMgano A suNI moralA hIMse bharatanATya-varNita guNa savi A jhaLake nATAraMge svargataNA A sukhathI chalakata aMgeaMga umaMge ! (11) candralekhA : (prItibhInA svare) puye ja prApta thatuM rUpa tamAruM joI kAmAgni Aja muja deha viSe bhabhUkyo prANeza ! premajharatAM tava aMga-saMge cAMpI karI zamana tenuM kRpA karIne (12) patralekhA : jAgyAM puNya amAraDAM, jagatanI devAMganAo thakI UMcuM bhAgya khare amAruM pragaTyuM je Apa svAmI maLyA sIdhyA sarva manoratho vaLI ame aizvarya pAmyA kharuM he prANezvara ! prANajIvana ! tame jIvo ghaNuM ye ghaNuM ! (13) deva ! devAMganAonA kAmadeva ! Apane amArI eka ja prArthanA che sneha ane praNayanA amIrasathI bhInAM bhInAM veNa uccAro, ane amane-amArA kAnane ApanA e premabharyA zabdono mITho mITho sparza Apo ! (vismayathI stabdha rauhiNeya mUMgo mUMgo tAkI rahe che.) jyotiprabhA : (upAlaMbhanA sUramAM) sakhI ! niHsnehI ane rUkSa loko joDe nehavArtA karavAthI zo lAbha ! e to AvaLanA phUlane suMghavA jevuM ja banI rahe. A deva je ahIM utpanna thayA che ne, te to Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 1 * [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) koI maunavratadhArI sAdhu jevA dIse che. AvA sAdhucarita AtmAne, premapadAratha zIkhavanArAM vacano saMbhaLAvIne tame akAraNa phUlezamAM nAkhI rahyA cho. ApaNe game teTalAM valakhIe ke vaLagIe, paNa A kAMI ApaNane cAhe e mane to zakya nathI lAgatuM. rauhiNeya H (romAMca anubhavato anunayapUrvaka) devI ! AvuM anucita zuM bolatAM hazo ? huM zuM vicAruM chuM te kahuM? sAMbhaLo : (gAna) nAma tamAruM bUjhAyelA kAma-dahanane jagAvanAruM kAmaNa-TramaNano maMtrAkSara banI jagatane vaza karanAre... nAma tamAruM ja che AvuM to svayaM yadA tame ja Avo kAmodraka-vivaza; A lhAvo indro paNa jo nahIM gumAve to amane e kema na bhAve ?...(14) vaLI, indro ya gaurava anubhave strI-dAsa banavAmAM sadA zaMkara banI tasa premavaza, neDo na mUke paNa kadA che vizvavanda chatAMya viSNu snehathI strIne name e "strI' mane yadi cAhatI, to kevuM moTuM puNya e! (15) vidyuprabhA : (premano abhinaya karatAM) svAmI ! devAMganAonA cittarUpI mAnasa sarovaranA rAjahaMsa ! ApanA jevA nararatnanuM sAhacarya meLavIne sohAgaNa banavA kAje keTakeTalI devakanyAo talasatI haze ? paNa amArAM pUrvopArjita puNya prabaLa ke Aje amane ApanuM sAMnidhya sAMpaDyuM ane A kSaNe ApanI sAthe pAko sneha paNa baMdhAI gayo ! bAkI to game teTaluM mathIe to paNa sthira sneha to baMdhAya to ja baMdhAya; badhAMnA sneha kAMI AvI Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 6] [ 79 pragADha sthiratA prApta karavA bhAgyazAlI nathI banatA. ane svAmI ! amArI dazA to zuM varNavavI ? (gAna). kaMpe sAthaLa dhaDake haiyuM zithila thayuM upavastra khasaiyuM kezapAza bandhanathI chUTyo navIbaMdha paNa zithila thaI gayo rUMve rUMve madana chavAyo tava darzanano mada chalakAyo kAmecchA-pIDita-duravasthA subhaga ! sahevI zI rIte A? (16) (pratihAra Ave che.) pratihAra : (svarNayaSTi UMcI karIne rUkSa svare) are, A zuM mAMDI beThAM cho tame badhAM? gandharvagaNa ? (bhayatrasta banIne) kema ? kema? ame to svAmIne amAruM kalAkauzalya darzAvIe chIe ! pratIhAra : paNa svarganI AcAra-maryAdAnuM pAlana nahi karAvavAnuM? gandharva : zuM karavAnuM hoya emAM? pratIhAra : are, ATaluM paNa smaraNamAM na rahyuM tamane? juo, ahIM je paNa navA deva utpanna thAya temaNe sarvaprathama potAnA pUrvajanmanA sukRto ane duSkatonuM vivaraNa karavuM paDe; te pachI ja te svarganAM sukha bhogavI zake, te pahelAM nahi. gandharvo : (vinayapUrvaka) pratIhAra ! A ekavAranI amArI kSati kSamya gaNo. kema ke navA svamI sAMpaDyAnA harSAvezamAM ame evA to unmAdamAM AvI gayA ke emAM ne emAM ame AvI gaMbhIra kSati AcarI beThA ! have tame AvyA ja cho, to tame ja e divya maryAdAnuM pAlana karAvI do ! pratIhAra : (rIhiNeyanI samIpe jaIne) deva ! mane devonA adhipati indra Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80] rohiNeya [prabuddha rohiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) mahArAje mokalyo che. temanI AjJA thaI ke navA utpanna thayela deva pAse svarganI maryAdAnuM pAlana tuM karAvI Ava, eTale huM Avyo chuM. mahAbhAga ! have kaho ke Ape gata manuSya janmamAM zAM zAM sukRta ane duSkRta karyA hatAM ? ATalI vAta varNavyA pachI Apa sukhe svargasukhanuM AsvAdana karajo. : (madyano unmAda osarI gayo che. pUrNa sabhAna sthitimAM varte che. svagata-) oha ! zuM A sAcuM haze ? huM sAcesAca deva janma pAmyo hoIza ? svargIya unmAdamAM matta banelo A devagaNa to pratyakSa upasthita che ! ke pachI maMtrI abhayakumAranuM raceluM A koI SaDayaMtra to nahi hoya? AvI avasthAmAM mane jakaDIne mAro vRttAMta mArA ja moe bolAvavAnuM emaNe chaTakuM goThavyuM hoya to nA nahi kemake chelle chelle meM atizaya madyapAna kareluM, eTaluM to mane sAMbhare che. hAM, te pachI mane bandhanamukta banAvIne palaMgamAM sUvADayo hoya ne ahIM lAvyA hoya to te zakya che. bAkI to, svarga sukRtathI sAMpaDe, puNyahIna chuM huM antaHpuramAM koI di', attvaja Ave zuM? (17) paNa to AmAM taththAtathya zuM che te jANavuM zI rIte ? hAM, sAMbharyuM sAMbharyuM. te divase kAMTo kADhavA beTho tyAre mahAvIra svAmInAM thoDAMka veNa kAne paDI gayelAM. emAM emaNe devonuM svarUpa varNaveluM. te varNana pramANe jo A badhAM hoya to huM jevuM che tevuM kahI daIza. paNa jo te varNana karatAM AmanuM svarUpa bhinna prakAranuM jaNAze to pachI asatyanuM ja AlaMbana levuM paDe. (dhArI dhArIne devone-devAMganAone nIrakhe che, ane te sAthe ja temanAM vAstavika svarUpano bodha tene thaI jAya che. te vicAre che:) oho ! mahAvIre devonuM svarUpa je varNaveluM, temAMnuM to AmanAmAM kAMI jovA nathI maLatuM ! A badhAM ja prasvedathI kilanna che, emanI mALAo karamAI gaI che, ne vastrAbharaNo plAna-malina ne cImaLAyelAM dekhAya che ! niHzaMka, A koI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 6 ] [ 81 SaDayaMtra ja che. pratIhAra : are deva ! tame to jANe gahana cintAmAM magna thaI gayA! paNa Ama mauna rAkhavAno zo artha? tvarA karo have, ne jevuM hoya tevuM pragaTa karI ja do. AkhuM svarga tamAro vRttAnta sAMbhaLavA mATe utsuka banyuM che. rohiNeya H ema? to to sAMbhaLo mAro vRttAnta : (badhAM kAna mAMDIne sAMbhaLe che.) pAtromAM dAna dIdhAM, jinavara-bhavano bAMdhiyAM nyAyadravya kIdhI yAtrA ghaNerI zivasukha-phaLane ApatA tIrthakarI sevA pUjyotaNI meM vidhisahita karI, pUjanA ne jinonI nirmAvyAM biMba jhAjhAM jinapravarataNAM, ANa teonI pALI (18) samUha svara : (umaLakAbhera, mAthuM dhUNAvIne) aho ! amArA svAmInuM caritra sadAcArothI kevuM maghamaghatuM che ! pratIhAra : adUbhuta ! tamArAM sukatyonuM varNana sAMbhaLIne atyanta prasannatA thAya che. have tamArAM duSkRtyonI vAta paNa karo. rauhiNeya : bhAI pratIhAra ! kharekhara kahuM? sadAya jinabhaktimAM sAdhu-saMgatimAM tathA ramatA meM bhUlamAM ye duSkRtyo AcaryA nathI. (19) pratIhAra : paNa banyuM ! ghaNAye janmonA daDha azubha saMskAra manamAM paDelA hoya che, prabaLa tasa Avega-vaza te karI hoye je je malina karaNI, te priyasakhe ! kahI de ne - corI, jugaTuM, vyabhicArAdi saghaLI (20) rauhiNeya ? are bhAI! vAraMvAra AnuM A zuM pUchatA hazo ? jevuM hatuM tevuM badhuM meM pahelAM ja kahI dIdhuM che; na kahevA jevuM kAMI che ja Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) bharata nahi to ! ane tame eTaluM to vicAro ke paMgu manuSya kadI parvatanI Toca para pahoMcI zake kharo ? hAthano ThuMTho vaLI mahAsAgarane tarI zake kharo ? to pApAcArI prANI kadApi vargamAM AvuM sthAna prApta kare kharo ke? anupama rUpa-chalakatI A sau surakanyAothI gheryuM ratna-suvarNa-maDheluM, daivI ujAsathI ne jaLahaLatuM AvuM devavimAna zuM pAme durAcAra-ghelo prANI ? vicArajo ke deva ! vivekI; adhikuM kahevuM nA gamatuM (21) pratIhAra .: (kaMTALIne, bharatanA kAnamAM) maMtrIzvare zIkhavelA, Ane bhoLavavAnA tamAma prayAso vyartha gayA ! A to kaLAto ja nathI ! bhale. have maMtrIzvarane badhuM jaNAvavuM to paDaze ! : rAjAjI ane maMtrIzvara, A vRttAnta jANavA mATe ja, hajI rAjasabhAmAM ja beThA che. cAla, tyAM jaIe. (sabhAmAM beThelA rAjA ane abhayakumAra daSTigocara thAya che.) abhayakumAra : (pratIhAranA kAnamAM) pratIhAra ! cora pAsethI kAMI vAta kaDhAvI zakAI ke ? pratIhAra : maMtrIzvara ! zuM kahuM ? A kAmamAM ame sAva niSphaLa gayA chIe. vagADyAM nagArAM hajAro chatAMye Daryo ja nahIM, te Dare kAMcatAle?" (22) A mANasanuM hRdaya to vajanuM ghaDeluM hovuM joIe. ane vaja kAMI lohamaya sUcithI vIMdhAya kharuM? abhayakumAra : (udvega sAthe) prapaMca racavAmAM huM mane niSNAta mAnato paNa A cora mArAthI bhAre catura nIkaLyo ! (23) rAjA : maMtrI ! cora viSe kAMI jANavA maLyuM ? Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 6] [83 rAjA abhayakumAra : deva ! jANavA jevuM kAMI lAgatuM nathI AmAM. A mANasa daMDane pAtra nathI lAgato. kema kekidhA upAya bahuye kaMI nAkhanokhA toye kaLAya nahi satya svarUpa AnuM e cora hoya paNa toya na thAya zikSA kAM ke alaMba ja sadA zubha rAjanIti (24) rAjA : to zuM ene nirdoSa gaNIne choDI ja mUkavAno? abhayakumAra : deva ! tene sabhAmAM bolAvo. abhaya-vacana Apo, ne pachI yathAtatha kahevA samajAvo. pachI choDI mUkavAno ! pratihAra ! e corane ahIM laI Ava ! ane ahIM upasthita cho te badhA AghApAchA thaI jAva, koi ahIM na rahe. (badhA cAlyA jAya che.) (rauhiNeyane laIne pratihAra Ave che.) (rIhiNeya praNAmapUrvaka rAjAnA paga pAse bese che.) : (prasannatApUrvaka) are ! bhale te mArA samagra nagarane bharapeTa lUMTyuM hoya ane daridra banAvI mUkyuM hoya, paNa te tArA sarva aparAdho huM jatA karuM chuM, ane tane abhayadAna ApuM chuM. have kahe ke kharekhara tuM koNa cho ? rauhiNeya : deva jevuM che tevuM yathAtatha kahI dauM? rAjA : nizcitta banIne kahe. rauhiNeyaH lakSmI-vaibhava-vRddhi-utsava vaDe je sarvadA chAjatuM jeNe A pura lUMTiyuM sukhabharyA loko vaDe rAjatuM huM chuM vizvaprasiddha lohakhurano beTo mahA-coraTo rAjan ! Aja Ubho chuM Apa-caraNe e rohiNIyo kharo (25) roja vaLI, A AkhAye nagarane meM ja che lUMTya deva che ! WWW.jainelibrary.org Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] [ prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) tethI bIjA koineye coralekhe na zodhajo ! (26) abhayakumAra : (romAMca anubhavatA) dhanya che rauhiNeya ! dhanya che tArI saralatAne: mArA buddhiprapaMcamAM bhalabhalA bhUcATatA thai gayA Avarte jima sindhanA garaka thAtAM vhANa moTAM ghaNAM temAMthI nahi koi koi di' bacyuM he dhIra ! tArA vinA teM to buddhibaLe maneya thakavyo; cho dhanyavAdAI tuM..(27) rauhiNeya : paNa maMtrIvarya ! Ama kema banI zakyuM te sAMbhaLoH mAruM A avaLuMya vAMchita badhuM vino vinA sIjhatuM buddhiye aTavAya ApanI aho ! nA tAga mAro lahe AnuM kAraNa mAtra vIrajina che bhaMDAra kAruNyanA maMtrIvarya! pratIti A muja hiye, cho ne kahe nA badhA(28) abhayakumAra (kAna DhAMkI daIne arucipUrvaka)are bhAI ! A kevI ayukta vAta kare che tuM? zuM tIrthakaro corI karatAM zIkhavADe ? madirAnA unmAdamAM to nathI ne hajI ? rauhiNeya : maMtrIzvara ! tame mArI vAtano marma na pakaDI zakyA. sAMbhaLo, huM ja samajAvuM : naukA vaDe nadI jema, taravI zakya che mahA prabhunA zabda-baLathI, tema meM buddhijALa A bhedI maMtrIza! ApanI (29) abhayakumAra : (Azcarya pAmatAM)e zI rIte ? rauhiNeya : sAMbhaLo. mArA pitAnuM nAma lohakhura. vaibhAragirinI guphAmAM rahe. corIno ja vyavasAya. emaNe mRtyu-samaye mane pratijJA karAvI ke jo tuM mAro putra ho to mahAvIra svAmInI vANI kadI sAMbhaLato nahi. badhA : (uttejita svare) pachI ? rauhiNeya : meM te pratijJA karI. ane tenuM abhaMga pAlana karatAM rahIne Aja paryanta rAjagRhIne lUMTato rahyo. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 6] [85 abhayakumAra : pachI ? rohiNeya : be divasa pUrve huM corI karavA nIkaLyo, tyAre ajANatAmAM ja samavasaraNanI sAva pAse pahoMcI gayo. Ama to tyAM bhagavAnanI vANI karNapaTa para athaDAyA vinA na ja rahe. parantu huM pelI pratijJAne vIsaryo nahoto. vaLI, pAchA pharavAnuM paNa zakya na hatuM. eTale meM be kAnamAM be AMgaLI khosI, ne tyAMthI jhaDapabhera bhAgyo. abhayakumAra ? hAM, pachI? rauhiNeya : doDavAmAM ne doDavAmAM dhyAna na rahyuM, ane pagamAM bAvaLanI zULa pesI gaI ! e evI to UMDI UtarI gaI ke pachI huM DagaluMya bharavA samartha na rahyo. rAjA .: (kautukabharyA netre) oha ! adbhuta che bhAI tArI kathA to ! vAra pachI zuM thayuM? rauhiNeya H kaMTaka-zodhana anivArya jaNAtAM mAre karNavivaromAM khoselI AMgaLIo bahAra levI ja paDI. paNa te kAMTo kADhatAM je kSaNo vItI, te kSaNomAM anicchAe paNa bhagavAnanI vANI mArA kAnamAM pravezI ja gaI! te samaye teo devonA svarUpanuM varNana karI rahyA hatA. temAM temaNe kahyuM ke - devone prasveda na thAya devone thAka na lAge devone roga na Ave devonI phUlamALA karamAya nahi devonA pagatala dharatIne sparze nahi devonI AMkho apalaka hoya devonAM vastro cImaLAya nahi devonI kAyAmAM durgadha na hoya devonA manoratho saMkalpamAtramAM pUrNa thAya ItyAdi. abhayakumAra : paNa tyAre bhagavAnanuM vacana saMbhaLAI gayuM temAM AjanA prasaMgane Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) zI levAdevA? rauhiNeya : (utsAhita thaIne) maMtrIvarya ! zI levA devA ema pUcho cho hajI? hajI samajyA nahi? lo, huM ja samajAvuM : are maMtrIzvara ! tame mane pakaDyo. pachI mArI yathArtha oLakha mArA mukhe ja pAmavA mATe tame devalokano AbhAsa racyo. devavimAna banAvyuM. deva devIonI sRSTi sarjI. prAyaH devalokamAM saMbhave tevI samagra sthitinuM tame nirmANa karyuM. huM avazya A indrajALamAM sapaDAI ja jAta. parantu A kSaNomAM bhagavAnanuM anicchAe saMbhaLAI gayeluM peluM vacana mane sAMbharI. AvyuM. e sAthe ja te vacanamAM thayela devonA varNana sAthe tamArA nirmalA devonAM svarUpanI meM tulanA karI. kSaNamAtramAM spaSTa thaI gayuM ke huM deva nathI, A koI paNa deva ke devAMganA nathI, ane A devavimAna paNa nathI. huM cetI gayo meM tallaNa mArA pUrvajanmanI kAlpanika vArtA racI kADhI. enuM savistara varNana karyuM, ane tema karIne meM mArI jAtane rAjAjIthI ane temanA vikarALa hatyArAthI ugArI lIdhI! kaho have, huM phAvI gayo ane tame mane kaLI na zakyA, temAM prabhu vIranuM vacana ja kAraNarUpa thayuM gaNAya ke nahi ? ane have kharI vAta kahuM ? pitA kerA jUThA vacanavaza adyAvadhi huM to cukyo vANI mIThI jinavarataNI, cora ja rahyo ! tyajI mIThA AMbA rasa chalakatA,meM mana dharyuM khare, kAMTAgheryA kaTurasabharyA bAvaLa viSe ! (30) bAkI, "corI sarvasva che' evuM, mAnanArA pitAtaNA niMdu Adezane; kAM ke, jinavANIthI vegaLo rAkhyo eNe mane bhalo ! (31) abhayakumAra : (Anandabhera) Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 6 ] [ 87 rAjA jenuM vacana thoDuMye Ave che phaLa ATaluM tenI samagra vANInI sevanA keTalI phaLe ! (32) rauhiNeya : (rAjAne namIne) deva have koI vizvasanIya sevakane mArI sAthe mokalo, to vaibhAragirinI guphAmAM chupAvelo corIno saghaLo mAla tene soMpI dauM, ne pachI huM zrIvIraprabhunI caraNasevAmAM jIvana samarpita karI daIne mArA janmane saphaLa banAvuM. : maMtrI ! AnuM nivAsasthAna kevuM haze te jovAnuM amane paNa kutUhala thAya che. abhayakumAra : deva ! kRpA karo ! padhAro ! rAjA : pratIhAra ! mahAvata zaMkhamukhane kahe ke secanaka gajarAjane sajja karIne zIdhra ahIM lAve. (pratIhAra AjJAnuM pAlana kare che.) zaMkhamukha : (secanaka sahita AvIne) deva ! secanaka sajja che. padhAro. (rAjA gajArUDha thAya che.). abhayakumAra : rauhiNeya ! AgaLa cAla. mArga darzAva. (rauhiNeya sarvane vaibhAragirinI guphA prati laI jAya che.) abhayakumAra : (thoDI veLA pachI) vaibhAra parvata AvI lAgyo, deva ! rAjA .: (kautukarAgI daSTi vaDe parvatane avalokatAM) vaibhArAcala hADa A AnAM be zikharo vacALa bhamato kevo dIse sUrya A jANe karNanuM phUla-sUrajamukhI tene jhagArA kare ! rAtre parvata-TocamAM vilasatAM uttuMga vRkSo pare cAMdo kAMI jhaLuMbato kapi-samo nizca haze dIsato ! (33). (badhAM mastaka DolAvatAM rAjAnI kAvyakalpanAne prazaMse che.) : rauhiNeya ! parvatanI upatyakAmAM to ApaNe AvI pahoMcyA. rAjA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 ] rauhiNeya rAjA badhA rAjA rauhiNeya abhayakumAra rauhiNeya [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) tArI guphA kyAM ? dvAra jevuM to kAMi kaLAtuM nathI ! : deva ! A sAme caMDikAnuM sthAnaka che tyAM ja te dvAra che. Apane dhyAna para nathI AvatuM ? : (hAthI parathI UtarIne caMDikAnA sthAnaka pAse jaine badhuM tapAse che, paNa kAMI sAMdho nathI sUjhato. eTale) are, ahIM to pattharonI bhIMta che, temAM to kIDI pravezI zake tevI phATa paNa dekhAtI nathI; to pravezadvAra to kyAMthI saMbhave ? (rauhiNeya AgaLa jAya che, ne pattharamAM korelA caMDikArUpa kamADane khaseDe che, e sAthe ja guphA ughaDI jAya che.) : (digmUDha banIne UMcA svare) aho ho ! kevuM anupama buddhikauzalya ! ApaNe to anekavAra ahIM AvIe chIe, paNa koIne Ano aNasAra sudhdhAM Avyo nathI ! adbhuta ! : rauhiNeya ! A racanA teM karI ke tArA pitAe ? * deva ! mArA pitAnuM nirmANa che A to. (badhA ja utsukatApUrvaka guphAmAM praveza kare che.) : (sAMkaDA dvAra vATe aMdara peThA pachI vizALa guphAkhaMDane nihALIne visphArita netre-) kevuM A girigaNvara ! jANe daityonuM ghara ! vase dharAtala bhItara ! (paNa) avataryuM zuM pRthvI para ! (34) : deva ! A subhadra zreSThIno navapariNIta dIkaro manoratha, jene huM upADI lAvelo; ane A beThI che te vasantotsava samaye upavanamAMthI huM uThAvI lAvyo'to te madanavatI, dhana sArthavAhanI dIkarI. ane A comera khaDakelAM poTalAMno gaMja che, temAM meM lUMTelA dhana ane mUlyavAna padArtho che, prajAjanonA. A badhuM Apa saMbhALI lo. A uparAMta kAMI zeSa rahI jatuM hoya to Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 6] [ 89 te paratve deva kahe te pramANa ! (rAjA arthasUcaka dRSTithI maMtrI sAme jue che.) abhayakumAra : deva ! A viSayamAM kAMI ja vicAravAnuM na hoya. je jenuM hoya te badhuM tene atyAre ja soMpavA mAMDo ! rAjA : A aMge tame je karavuM ghaTe te karI zako cho. abhayakumAra : pratIhAra! subhadra zreSThIne ane pramukha nagarajanone zIdhra ahIM bolAvI lAva. (pratIhAra thoDI ja vAramAM sarvane laI Ave che.) abhayakumAra : "subhadra ! A tamAro putra, saMbhALI lo ene. ane bhAI dhana sArthavAha ! A beThI tamArI kanyA, laI jAva ene svagRhe. (nAgariko bhaNI pharIne) ane badhuo ! A badhAM poTalAMmAM lUMTAyelo mAla che. sau oLakhI oLakhIne potapotAnI vastuo laI jAya. (badhA loko te pramANe varte che.) subhadra : (prasanna vadane rAjAne saMbodhIne). rAjan ! addabhuta Apano, nyAyaprema aparUpa lobharahita ne nItivida, nRpanuM A ja svarUpa (35). rauhiNeya : deva ! sarvane potAnuM badhuM pAchuM maLI gayuM che. koInuM kAMI ja zeSa nathI rahetuM. have mane anumati Apo, to huM mAruM kArya sAdhI lauM. : (harSapulakti haiye) sAhasikomAM zreSTha! sapuruSa! tamArA mArgamAM hajI paNa koI avarodhaka che ema tamane lAge che? are, tame to je dhAreluM te karI ja batAvyuM che ! vadhu to zuM kahuM? paNa tuM puNyavaMta, tuM dhanya, tuM guNavaMta, uttama sarvamAM tuM glAdhya, Aja kalaMka "cora'nuM te nivAryuM kSaNArdhamAM je traNa bhuvanane pUjya, je kalyANa karatA jagatanuM te vIra jinanA caraNa-yugale te samapyuM aho ! badhuM (36) kahe bhAI ! tane je ruce te kahe; tuM icchIza te thaI jaze. - rAjA . Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] [prabuddha rauhiNeya nATaka (bhAvAnuvAda) rauhiNeya : deva ! Aje je meM meLavyuM che tethI adhika managamatuM bIjuM zuM hoI zake ? jItyA zatru badhA, ujALyuM kuLane sarvatra A dezamAM kIdhA vismita sarva zUra janane meM mAharA zauryathI Aje lIna banI gayuM mama hiyuM zrIvIra kerA pade AnAthI adhike zuM hoya gamatuM je yAcuM tArI kane ?(37) abhayakumAra : to paNa ATaluM to tane hajo ja : pracaMDa puruSAtane arigaNo harAvyA badhA upArjana karyo ghaNo yaza ane prasAryo jage virAma paNa kIdhalo azubha caurya-vyavasAyathI have vrata dharI varo turata mokSa-lakSmI tame ! (38) (ane badhA jAya che) prabuddha rauhiNeya prabandha saMpUrNa SaSTha aka samApta (bhAvAnuvAda samApta) aDa Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIrAmabhadramunipraNItaM prabuddha rauhiNeyam (mUla vAcanA) saMpAdaka : muni puNyavijayajI (I. 1918, saM. 1974) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // nivedanam // asya prabuddharauhiNeyAbhidhanATakasya kartAraH zrImadvAdidevasUriziSya-- zrIjayaprabhasUriziSyAH zrImanto rAmabhadramunivarA iti prastAvanAntargatena___"vAdIndrasmayasaMcayavyayacaNaH zrIdevasUriH prabhu stadgacchAmbudhipArvaNo'mRtaruciH saiddhAntikagrAmaNIH / zrImatsUrijayaprabhaH zamanidhitraividyavRndAraka- / stacchiSyo'sti samastanistuSaguNArAmaH sa rAmaH kaviH // satyaM santyeva zItAMzusaMgItavanitAdayaH / dhuryaM kimapi mAdhuryaM rAmabhadragirAM punaH // tatastadviracitaM sakarNazravyanavyoktisUktimuktAJcitaM vividhasnigdharasavaidagdhyanidhAnaM prabuddharauhiNeyAbhidhAnaM prakaraNamabhineSyAmaH / " ityanena pAThena prakaTameva pratIyate / sattAsamayazcaiteSAM vikramIyastrayodazazatAbdIya eva, zrImadvAdidevasUripraziSyatvAt zrImatpArzvacandraputra-zrImadyazovIrazrIajayapAlakAritazrIyugAdidevaprAsAdAntarasya nATakasya sAmAjikairabhinayasamAdezanAcca / zrImatAM vAdidevasUrINAM prabhAvakacaritrAntargatena "zrIbhadrezvarasUrINAM gacchabhAraM samarpya te / jainaprabhAvanAsthemanistuSazreyasi sthitAH // rasayugmaravau varSe 1226 zrAvaNe mAsi saMgate / kRSNapakSasya saptamyAmaparAhne gurodine // martyalokasthitaM lokaM pratibodhya purandaram / bodhakA iva te jagmurdivaM zrIdevasUrayaH // - tribhirvizeSakam // " anena padyatritayena 1226 varSe divaMgatatvaM prakaTameva / eteSAmeva ca sUrivarANAM praziSyatvAdetadgranthakartustrayodazatAbdayanta vitvaM spaSTameva / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH zrImadyazovIrasattAsamayo'pi trayodazazatAbdIya eveti prAcInajainalekhasaMgrahadvitIyabhAgAntargatazrIjAloradurgalekhAtspaSTamevAvabudhyate / sa cAyam "OM // saMvat 1221 zrIjAvAlipurIyakAJcanagirigaDhasyopari prabhuzrIhemasUriprabodhitazrIgUrjaradharAdhIzvaraparamArhatacaulukyamahArAjAdhirAjazrIkumArapAladevakArite zrIpArzvanAthasatkamUlabimbasahitazrIkuvaravihArAbhidhAne jainacaitye / sadvidhipravartanAya bRhadgacchIyavAdIndrazrIdevAcAryANAM pakSe AcandrArkaM samarpite // saM0 1242 varSe etaddezAdhipacAhamAnakulatilakamahArAjazrIsamarasiMhadevAdezena bhAM0 pAsUputra-bhAM0 yazovIreNa samuddhRte zrImadrAjakulAdezena zrIdevAcAryaziSyaiH zrIpUrNadevAcAyaH / saM0 1256 varSe jyeSTha su0 11 zrIpArzvanAthadeve toraNAdInAM pratiSThAkArye kRte / mUlazikhare ca kanakamayadhvajAdaNDasya dhvajAropaNapratiSThAyAM kRtAyAM / saM. 1268 varSe dIpotsavadine abhinavaniSpannaprekSAmadhyamaMDape zrIpUrNadevasUriziSyaiH zrIrAmacandrAcAryaiH suvarNamayakalazAropaNapratiSThA kRtA / zubhaM bhavatu // cha // " saMzodhanasamaye'sya nATakasyaikameva pustakaM pattanasthavADIpArzvanAthasatkapustakabhANDAgArAt suzrAvaka - vADIlAla-hIrAcandadalAladvArA''sAditam / taccAtIvAzuddhaM purAtanaM kvacit kvacitpatitapATham / tadAdhAreNaiva saMzodhitamidam / kvacitkvacidarthasaMgatAvasatyAmapyAdarzAntarAlAbhena tathaiva mudritam / tacca dhImadbhiH saMzodhya vAcanIyamityabhyarthayate - zrImaccaturavijayacaraNopAsakaH puNyavijayaH Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH] [85 // arham // // nyAyAmbhonidhizrImadvijayAnandasUrIzvarebhyo namaH // paNDitaprakANDazrImadrAmabhadramuniviracitaM prabuddharauhiNeyam / yasyopadezapadamapyavagatya nityaM muktizriyaM tanubhRtaH sapadi zrayante / svarbhUrbhuva:kamalakozavikAzanaikapradyotanaH sa jayatAjjinavardhamAnaH // 1 // (nAndyante) sUtradhAra : satpuMsAM caritAni yAni kavibhiAvarNitAnyadbhutaM saubhAgyasya padaM bhavanti bhuvane vistAramAyAnti ca / tavyAvarNanatastvamI api ciraM yAnti prazasti kSite stAnyuccaizcaritAni te ca kavayaH prINantu raGgAGgaNam // 2 // (puro'valokya sapramodaM) ahaha ! kathaM madarzane'pi harSapreDolinI pariSat ? yadi vA harSaprakarSasya nATya evAyamavasaraH / yataH - caJcaccandramarIcayo madhumadaH snihyatsuhRtsaGgamaH zrIkhaNDaM malayAnilaH pikavadhUsotkaNThakaNThadhvaniH / unmIlanavapATalIparimalaH preyasvinIvibhramAH aSTau te khalu harSavarSavidhayaH, zlAghyAH surANAmapi // 3 // bhavatu, tAvatsabhyAdezamanutiSThAmi / (iti parikramati / ) Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e6 ] (pravizya) pAripArzvaka : Arya ! kimadya pramodameduramanA iva lakSyase ? | sUtradhAraH - zrIcAhamAnAsamAnalakSmIpatipRthulavakSaHsthalasthUlakaustubhAyamAna [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH nirupamAnaguNagaNaprakarSau zrIjainazAsanasamabhyunnativihitAsapatnaprayatnotkarSau proddAmadAnavaibhavodbhaviSNukIrtiketakIprabalaparimalollAsavAsitAzeSadigantarAlau kiM vetsi zrImadyazovIrazrIajayapAlau ?, yau mAlatIvicakilojjvalapuSpadantau zrIpArzvacandrakulapuSkarapuSpadantau / rAjapriya satatasarvajanInacittau [ pAripArzvakaH ]- tataH kim ? / sUtradhAra: kastau na vetti bhuvanAdbhutavRttacittau ? // 4 // bhakti bharanirbharapraNatapurandaraparamparAziraH zekharazikhararattrAMzumaJjarIjAlasaMvalitakramasya bhAvArividhvaMsanasphuratprauDhaparAkramasya saMsArApArapArAvArasamuttaraNataraNDasyAnaNuguNagaNamahAmANikyakaraNDasya bhavabhrAntyudbhItabhuvanajananivahavihitAsamAnasevasya tatkArita zrImadyugAdidevasya caityapravRttayAtrotsave vividharasAnuviddhaprabandhAbhinayanAya sAmAjikaiH samAdiSTo'smi / pAripArzvaka : (sapramodam ) priyaM naH priyaM naH / kaH punaratra prabandho'bhineya: ? / sUtradhAra : vAdIndrasmayasaJcayavyayacaNaH zrIdevasUriH prabhustadgacchAmbudhipArvaNo'mRtaruciH saiddhAntikagrAmaNIH / zrImatsUrijayaprabhaH zamanidhistraividyavRndArakastacchiSyo'sti samastanistuSaguNArAmaH sa rAmaH kaviH // 5 // satyaM santyeva zItAMzusaMgItavanitAdayaH / dhuryaM kimapi mAdhuryaM rAmabhadragirAM punaH // 6 // tatastadviracitaM sakarNazravyanavyoktisUktimuktAJcitaM vividha Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH] [87 snigdharasavaidagdhyanidhAnaM prabuddharauhiNeyAbhidhAnaM prakaraNama bhineSyAmaH / pAripArzvakaH - (vicintya) mAriSa ! astyevam, kintu yaH kila yuSmatpratipanthI zailUSApasadaH sadyaHsamAsAditaraGgaraJjitasAmAjikasamAjaiH samastaprastutAbhineyavastuvAstavAbhinayavidbhirbhavadbhiryaH zatazaH purA parAbhUtaH sa yuSmadArabdhanATyAbhinayadhvaMsAya tatkimapi kaitavaM prastAvayannasti, yataH prAtibhavatAM bhavatAM parAbhavaM rAjagrahaM ca saMbhAvayAmi / AyaHzUlikA hi rAjAnaH / [sUtradhAra:-] bhAva ! maivaM kAtaranarocitaM vacaH prapaJcaya / na me evaMvidhAH zailUSakulakalaGkAH zaGkAmaGkurayanti / na cAhamugrarAjagrahasya gamyaH / pratyutpannamateH puMsaH sAhasaikasahAyinaH / tRNaprAyaH kSitIndro'pi kiM punaH prAkRtaH pumAn ? // 7 // (nepathye) hRdayaGgamamabhihitavAnasi / ko nAma niravagrahasAhasaikavyavasAyasya puMsaH parAbhavasaMbhAvane'pyalaMbhUSNuH ? / sUtradhAraH- kathamupakrAntameva nartakaiH ?, tadehi karaNIyAntaramanutiSThAvaH / (iti niSkrAntau / ) // prastAvanA // (tataH pravizati siMhalo raviJjalazca) siMhalaH - raviJjala ! na kadAcidapi sahasADhyaMbhaviSNunA puruSeNa vinA tAni tAni manaHsamIhitAni siddhimadhyArohanti / taccAsmAkInaM svAminamAmuSyAyaNaM rauhiNeyamantareNa kasyAnyasya ? yenAtyadbhutasAhasaikanidhinA vIrAvalepacchidA'laGkarmINaparAkrameNa jagatImullaGghayamAnAM muhuH / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH darza darzamaharnizaM bhagavatI dugdhAmbudherAtmajA manye tadbhayabhareyamurarIcakre cirAccApalam // 8 // raviJjala:- kathaya tAvatki kimAdidezainaM murmUrSurlohakhuro'sya janakaH ? / siMhala :- idamAdideza / vatsa ! niSNAto'si zastraparizrame, alaGkarmINo'si pazyatoharakarmaNi, anAhatapratibho'si pratyutpannamatau, jitazramo'si jaGghAlatAyAM, tatra [na]kAcinme manasi vaidhuryAvasthA saMsthA. pathaprasthitasya / kintu nijapitari prarUDhaprauDhavAtsalyAtucchasya vatsasya vizeSeNAdizyate / yadi madIyastanayo'si tadA yaH kila sakalasurAsuramanuSyasaMkulAyAM pariSadi zrImahAvIrAbhidhAnaH saddharmamAcaSTe tadIyamasmatkulAcArapATaccaraM vacaH karNAbhyarNa saMcariSNutAM gacchadrakSaNIyamiti / raviJjala:- aho ! svasaMtAnatAnavApanodadakSA pituH zikSA / (punarvilokya) . siMhala ! dRSTAstvayA sarve'pyamI vasantotsavonmadiSNumanasaH prabhAsvarakArtasvarAbharaNabhUSitA vicitravAsovizeSonmiSallakSmIkA lokAH ? / tadehi tvaritataraM gatvA rauhiNeyAya saMpAdayAmaH / (iti niSkrAntau / ) // viSkambhakaH // (tataH pravizati yathAnurUpocitaracitanepathyo rauhiNeyaH kapila laghukezaH kekarAkSaH cipaTanAzApuTaH zabaszca / ) rauhiNeyaH- (sarvato'valokya sakautukaM) ahaha ! vasantAvatAravyatiSaGgaraGgatpara bhAgasya subhagambhaviSNumakarandodyAnasya saundaryalakSmIH / tathAhi kvacinmallIvallItaralamukulodbhAsitavanA vacitpuSpAmodabhramadalikulAbaddhavalayA / kvacinmattakrIDatparabhRtavadhUdhvAnasubhagA kvacitkUjatpArApatavitatalIlAsulalitA // 9 // : Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH] kiM cAtra anyacca ka kecidvellitavallabhAbhujalatAzleSollasanmanmathAH kecitprItirasaprarUDhapulakAH kurvanti gItadhvanim / kecitkAmitanAyikAdharadalaM premNA pibantyAdarAt kiJcitkUNitalolalocanapuTAH padmaM dvirephA iva // 10 // utkRttadantidazanadyutimatprarohagandhAzritabhramararAjivirAjimadhyam / AbhAti ketakadalaM trijagadvicintya ( jitya ) prottambhitaM vijayapatramiva smareNa // 11 // ( sarvato'valokya zabaraM prati ) aho ! mahatkautukam, mayA nirantaramapahRtadhanA api dhvastasamastazokAH satatavihitabibbokA: saphalIkRtajIvalokAH krIDantyamI lokAH / yadi vA nahi nahyetat, yadete pUrlokAH prakaTavibhavApAstadhanadA gatavrIDAH krIDArasamanusaranti priyasakhAH / [ee madonmAdajJAtasvaparajanabhAvavyatikarA stadetanmanye'haM mama sukRtarAzervilasitam // 12 // tadetanmadhyAdyadi kimapyapahriyate manastoSaNaM bhUSaNaM raudraM dAridrAstraM vastraM bhuvanajanamanaHkekikAdambinI kAcinnitambinI tadadyatanaM dinamavandhyaM bhavati / yataH - vaNig vezyA kavirbhaTTastaskaraH kitavo dvijaH / yatrApUrvo'rthalAbho na manyate tadaharvRthA // 13 // (nepathye) (ka) vallahasaMgasuhiyANa suhaya ! suhao sa esa mahumAso / puNa tavvioavihurANa nUNaM maraNaM visesei // 14 // vallabhAsaGgasukhitAnAM subhaga ! sukhadaH sa eSa madhumAsaH / punastadviyogavidhurANAM nUnaM maraNaM vizeSayati // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH rauhiNeyaH - (vilokya sasaMbhramaM) kathametanmanujamithunamApatati ? / tatkathaM maccintitamApatsyate? / kimetau kurutaH ? / atastAvatkSaNamekaM sahakArataruNA tirodhAya nirUpayAmi / (iti sazabarastathA karoti / ) (tataH pravizati priyApitabhujapallavaH salIlaM navayauvanaH puruSaH sarvAGgINAbharaNabhUSitA yauvanArambhavizeSonmiSitalAvaNyA ca vnitaa|) puruSaH- (vanitAM prati) priye madanavati !, vaidagdhyadrumamaJjarImiva lasallAvaNyavIcImiva svaHsaukhyaikakhanImiva smaranRpakrIDAkhalUrImiva / zRGgArAdbhutadIrghikAmiva sudhAsArapraNAlImiva premotpattimahImiva pratikalaM tvAM saMsmarAmi priye ! // 15 // vanitA- (ka)savvunayAI vanujjalAi~ saMvihiyasumuharAyAiM / nAha ! tuha cciya vayaNe suhaMti pattAi~ vayaNAiM // 16 // puruSaH- aho ! vaktRtvaparipaktrimatvamasmanmanazcakoracandrikAyAH / yadi vA yaH sadguNo guNajJaH paramapyaguNaM guNottaraM vadati / atidanturamapi vadanaM tAmbUlaM subhagayatyeva // 17 // anyathA'nyo'pi kiM kazcitsvaguNairatizayamAsAdayati ? / niSkRtrimapremavisaMsthulAyAH sarvAGgasaubhAgyataraGgitAyAH / vakraprabhAmudritacandrikAyAH priye ! kimekaM tava varNayAmi ? // 18 // dRSTaH pIyUSarazmiH zrutamamRtamatha svAditaM svAdu sIdhu ghrAtaH pratyagrapuSpaprakaraparilasanmAMsalaH snigdhagandhaH / (ka) sarvonnatAni varNajjvalAni saMvihitasumukharAgANi / nAtha ! tava khalu vadane zobhante patrANi vacanAni // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH] [101 kintUccaiH kAmyamasmAtkamaladalacalallocane ! tAvakIno nmIladvandhUkamugdhAdharamadhurarasAnAsti vastvanyadatra // 19 // rauhiNeyaH- (vanitAmavalokya saspRha) kiM zRGgAramayI ? kimu smaramayI ? kiM harSalakSmImayI ? kiM pIyUSamayUkhadIdhitimayI ? kiM puNyavIthImayI ? / kiM vA viSTapasRSTisauSThavamayI ? kiM rUpasaMpanmayI ? no jAne vidhineyamambujamukhI kaizciddalairnirmitA // 20 // kiJca muktA sImantikAsyAH zirasi vitanute vibhramaM kRttikANAM hAraH zrRGgArayonenidhikalazalasacchRGkhalAbhaH stanAntaH / caJcaccandrArkabimbazriyamanusarataH karNayoH kuNDale dve kUjatkAJcIkalApaH kalayati jaghane zakrakodaNDakAntim // vanitA - (ka) piyayama ! nisaggadohaggasaMsaggasahAe alaM me vttnnkhaae| lAvaNNanihINaM vihiyaniravagga[ha?]sohaggeNaM kahaM na vaNNaNijjaguNabhAyaNaM bhavAmi / taM kiM pi ghaDai bhuvaNaMmi mANasaM pimmacaMgimAgAraM / jassaMsaggeNa iyaraM pi nUNaM pAvei parabhAyaM // 22 // puruSa :- (sasnehaM sarvAGgamAliGgitumicchati / ) rauhiNeyaH- (savismayaM zabaraM prati) aho ! rAkAzazAGkayoriva saudAminI jaladayoriva prItipradyumnayorivAnayoreva saMyogaH zlAghyate / bhuvanamapyetAbhyAM vibhUSitam / (ka) priyatama ! nisargadaurbhAgyasaMsargasahayA alaM me vartanakathayA / athavA yuSmAdRzAnAM nirantarazaraNAnAM guNamaNimahodadhInAM lAvaNyanidhInAM vihitaniravagrahasaubhAgyena kathaM na varNanIyaguNabhAjanaM bhavAmi / tatkimapi ghaTayati bhuvane mAnasaM premacaGgimAgAram / yatsaMsargeNa itaradapi nUnaM prApnoti parabhAgam // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH nityaM zilpikalAkalApavasatervastUni saMtanvatastatkiJcidbhavanAdbhutaikaguNabhRtastvatra niSpadyate / AtmAnaM svaguNaiH prakAzayati yadyasmAcca vizvatrayI sRSTiH paGkajaviSTarasya nitarAM dhatte dhruvaM sauSThavam // 23 // vanitA - (sarvato'valokya) (ka) pANanAha !, cittAnileNa kAmassa vijayajattummuhassa bhuyaNammi / AuhasAlAu va payaDiyAu puphiyavaNAlIo // 24 // tadehi puSpANi avaca(ci)Niya edaMmi sIdalakadalIhare cirayAla phalidamaNorathamahIruhaphalaM kIDArasasuhamaNuhavAva / puruSa :- (svagataM) RturvasantaH svastulyaM ghanaM nirvijanaM vanam / pakSmalAkSI smarakSIbA dRSTaH puNyaizcirAdaham // 25 // (prakAzaM) priye madanavati ! adya cirAccintitamanoratho'nubhavatIramavatatAra / tato yatkimapi prANezvarI mamAdizati tadastu / kintu kaH kila prathamaM pracuraprasUnAnyAdAyaitatkadalI-gRhamanusarati ? / (iti pratijJAya pRthakpRthagdizo gamanaM nATayataH / ) vanitA - (puSpAvacayaM nATayati / ) rauhiNeyaH- puSpArthaM prahite bhuje'nilacalanIlAgikAvistRtaH sallAvaNyalasatprabhAparidhibhirdormUlakUlaGkaSaH / ISanmeghavimuktavisphuradurujyotsnAbharabhrAjitavyomAbhogamRgAGkamaNDalakalAM rohatyamuSyAH stanaH // 26 // (ka) prANanAtha ! caitrAnilena kAmasya vijayayAtronmukhasya bhuvane / AyudhazAlA iva prakaTitAH puSpitavanAlyaH // tadehi puSpANi avacIya etasmin zItalakadalIgRhe cirakAlaphalitamanorathamahIruhaphalaM krIDArasamanubhavAvaH / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH] [107 anyacca, are zabara ! neyamasya karagRhItI, kintu mahebhyakulotpannA svairiNI kAcidityanumAnato nizcIyate / yadi vA kimanayA prastutaprayojanavighnakAriNyA mImAMsayA ? / bhavatu, yA kAcidbhavati gatvainAmapaharAmi / (iti tadabhimukhaM parikramya punaH pazcAdabhimukhaM katicitpadAni dattvA zabaraM prati) yadImAM nedIyaHpradezasthite bhataryapahariSye tannUnamiyaM pUtkariSyate / matprANitasyApi saMdehaH / tadatrastha eva kSaNaM marSayAmi yAvadasau dUrAntaraM vrajati / (iti Urdhvastha eva tadgamanamavalokayati / ) kathaM tirobhUta evAsau tarubhistadahamenAmapaharAmi / tvaM punarenamupapati kenApi kaitavena nivAryAgaccheH / zabaraH - (ka) evaM kilissaM / rauhiNeyaH - (tAmupasarpya sAnunayamiva) sutanu ! kimarthamasmAdRze'pyAjJAkAriNi jane sati AtmanaivaMvidhamanucitamanuSThIyate ? / . (sahasA tamavalokya sAzaGkaM svagataM) (kA) ko esa durAyAro ? / jo kila, adiniddayaduTurauddakhuddarattacchichohaduppiccho / AbaddhapiDiyajugo aipiMgalakuDilaghaNakeso // 27 // tA kiM maNNe esa takkaro ?, ahavA kaha nAmeha takkarasaMbhavo?, jado aNegalogasaMkulamajjhamujjANaM / jai vA sasurakulaparikao ko'vi, tapparicaeNa mamameyaM payaMpiyaM / yadi tAuM mamaM mA (ka) evaM kariSye / (kA) ka eSa durAcAraH ? / yaH kila, atinirdayaduSTaraudrakSudraraktAkSikSobhaduSprekSaH / AbaddhapiNDikAyugo'tipiGgalakuTilaghanakezaH / / tatki manye eSa taskaraH ? / athavA kathaM nAmeha taskarasaMbhavaH ? / yato'nekalokasaMkulamadhyamudyAnam / yadi vA zvazurakulaparikRtaH ko'pi, tatparicayena mAmetatprajalpitam / yadi tAvanmAM mA upalakSayatu / (kha) ko'pi('si) tvam ? / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH uvalakkhedu / (ityanAkaNitakena punaH puSpANyupacinoti / ) rauhiNeyaH- kimiti mAmavagaNayasi ?, yadvAkyaM nAkarNayasi / vanitA (anyato vilokayantI) (kha) ko'vi ( 'si ) tumaM ? | rauhiNeya :- ( sagarva) AH ! kathaM mAmapi na jAnAsi ?, yenAkhilaM puramidaM svaparAkrameNa hRtvA dhanaM janamanIyata nirdhanatvam / nItaM samunnatimiha svakulaM ca yena so'haM malimlucapatirnanu rauhiNeyaH // 28 // vanitA- (sabhayaM) (ka) kathaM saccakaM yyeva tumaM takkaro ? 1 rauhiNeyaH adyApi kiM kazcitsaMdeha : ?, taskaro'smi / vanitA (vepamAnA tarumUle nilIyate / ) 104] rauhiNeyaH- vanite ! agrato bhava / vanitA ( pUtkartumicchati / ) rauhiNeyaH- (sakrodhaM) yadi pApe ! pUtkariSyasi tataste ziraH kartayiSye / vanitA (kathaM kathamapi sAhasamavaSTabhya ) (kha) are durAyAra ! yadi mama piyayamo edami aMtare AgamissaditA nUNaM na suMdaraM saMpajjissadi / rauhiNeyaH- kaste priyaH ? | vanitA - (ga) jo ittha (ityardhokte tUSNImAste / ) rauhiNeyaH - - - saMpratyahameva bhavatyAH svAmI, kimanyena ? / tadyadi prANitaM prINAsi tattvaritamagrato bhava / no cedanayA'sidhenukayA ziraH kUSmANDapAtaM pAtayiSyAmi / ( iti kSurikAmutkSipati / ) (ka) kathaM satyakameva tvaM taskara: ? / (kha) are durAcAra ! yadi mama priyatamo etasminnantare AgamiSyati tannUnaM na sundaraM saMpatsyate / (ga) yo'tra / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'GkaH] [105 vanitA- (mandaM mandaM rudantI parikrAmati / ) rauhiNeyaH (sautsukyaM) vanite ! tvaritataraM pracala / (vanitA samyag gantuM notsahate / ) rauhiNeyaH (svagataM) yAvatko'pi kvApi kasmAdapi sthAnAdabhyeti tAvadenAmutpATya tadgirigahvaraM pravizAmi / (iti tAM skandhe nidhAya dizo'valokayastvaritataraM niSkrAntaH / ) puruSaH- (puSpANyAdAya sarabhasaM kadalIgRhamanusarati / madhyamavalokya) aho ! jigye mayA, yataH priyAyAH prAgevAhamAgataH / tadyAvadasAvabhyeti tAvajjhaTiti zayyAmAracayAmi / (iti tathA kRtvA kautukacikIrSayA pratyAsannataruNA tiro bhUtvA kSaNaM pracchanna evAste / vAmAkSispandanamabhinIya sAzaGka) kathamiSTasaMprayogakarmaNi animittopasthAnam ?, aticirAyitaM ca tayA, tatkimetat ? / (iti sasaMbhramamutthAya sarvato'valokayati / ) kathaM na kvapi dRzyate ? / yadi vA mama vipralambhanArthaM kvapi tiro bhUtvA bhaviSyati / (iti tadavalokanAya sarvataH paribhrAmyati / ) zabara:- (tamavalokya saharSa svagataM) (ka) aho ! saccakaM yAtaM pahiyaahANayaM / marumaMDalItaNhAlupahiyassa vakkavitthAliya cciya aMjalIpiccaM puna aMtalA pisallena pInaM / puruSaH- (savailakSaM) na kvacidapIkSyate, tatki mAM parityajya svagRhaM gatA?, yadi vA bha; nItA ?, aho ! asti kenApi bandIkRtA ?, tatkamapyabhyarNavartinaM janaM pRcchAmi tadgamanazuddhim / (iti dizo'valokayati / ) (zabaraH prakaTIbhavati / ) puruSaH- (tamavalokya) yadi punarasau kimapi kathayati / (iti tamupasargya nIcaiHsvara) bhadra ! kapi dRSTA abhinavAbharaNabhUSitA vanaM paribhramatA (ka) aho ! satyakaM jAtaM pathikakathAnakam / marumaNDalItRSNAvatpathikasya vaktravistAritamevAJjalipeyaM punarantarA pizAcena pItam / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106] zabara: puruSaH zabara: puruSaH [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH bhavatA vanitA ? / (ka) ittha na kApi dAva diSTA, palaM kalayalasaMgadhidazacche losavazakalAlanayane palivAlapulisapalikhitte ujjANaM bhamaMte diDhe ke'vi ege pulize / (svagataM) nUnaM tena tadbha; bhAvyam / (prakAzaM) bhadra ! kiyadvelA dRSTasya ? / (kha) esa yyeva lukkhaMtalide saMpadaM kiMpi maMtrayaMte ciTThadi / (svagataM) nizcitaM mama mAraNecchayA kimapi mantrayate / (prakAzaM) bhadra ! jJAtaM tvayA kimapyAlocayati ? / (svagataM) nizcitaM mama mAraNecchayA kimapi mantrayate / (prakAzaM) bhadra ! jJAtaM tvayA kimapyAlocayati ? / (sakapaTaM kau~ pidhAya) (ga) hage na ki pi jAnAma / (ityabhidhAya niSkrAntaH / ) nUnamanenaiva sA svapriyA gRhItA bhaviSyati / prANataH punarmama tayA saMgamo [na] bhaviSyati / tadahamapyasmAdapAyasthAnAd vrajAmi / (iti niSkrAntAH sarve / ) // prathamo'GkaH samAptaH // puruSaH zabara: puruSa:-. (ka) atra na kApi tAvad dRSTA / paraM karatalasaMgRhItazastro roSavazakarAlanayanaH parivArapuruSaparikSiptaH udyAnaM bhrAmyan dRSTaH ko'pyekaH puruSaH / (kha) etasminneva vRkSAntarite sAMprataM kimapi mantrayan tiSThati / (ga) vayaM ("ahaMvayamorhage" si0 8-4-301) na jAnImaH / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH ] // atha dvitIyo'GkaH // (tataH pravizati parvatakaH zabaraca / ) parvatakaH- tatastata: ? / zabara: (ka) tato lohineyena sulasuMdalI NaM pi lUvalAvaNNasaMpatti kidA niyakalattabhAvaM sA / parvataka:- kva prAptA ? | (kha) vaNammi pupphAvacayaM kuNantI gidhIdA / zabara: parvataka:- kathamekAkinyAsIt ? / [ 107 zabara:- (ga) nahi egAginI Asi / ege uvavvai / sa mae buddhipaogeNa paDade / parvatakaH- (sacamatkAraM ) aho ! kulakramAyAtaniHsImasAhasanivAso rauhiNeyaH / bhavatu, sAMprataM bhavAn kva prasthitaH ? / zabara:- (ka) lAyagihamajjhe kiM pi heridaM (haridu) lohineyena mukkalite hage / parvataka:- vraja tarhi tvaM nivedaya rauhiNeyAya / ahamapi prayojanAya (naM) sAdhayAmi / (iti ubhAvapi niSkrAntau 1) // viSkambhakaH // (ka) tato rauhiNeyena surasundarI khalvapi rUpalAvaNyasaMpattiH kRtA nijakalatrabhAva sA / (kha) vane puSpAvacayaM kurvatI gRhItA / (ga) nahyekAkinyAsIt / eka upapatiH sa mayA buddhiprayogeNa pratihataH / (ka) rAjagRhamadhye kimapi hartuM rauhiNeyena preSito'ham / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] [ rauhiNeyaH - ] kiM kimIkSitaM bhavatA ? zabara:- (ka) ajja ege mahaddhiyazeTThaputte egaMmi dhaNaDDUgehaMmi vIvAhide lattIe sagihaM gamissati, tado tattha gantavvaM / rauhiNeyaH- ( vilokya sasmitaM ) aho ! nijarUpAnurUpaM vidUSakarUpaM pratipannavAnasi / ahaM tu tatraiva gataH sacIrikAsarpaM yathAsamayocitaM nepathyamAdhAsye / (Urdhvamavalokya) [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH zabara: (ka) (tataH pravizati rauhiNeyaH zabaraca / ) (kha) (ga) zUcIbhedyatamizrakuNDalikulaM vizvAzanavyAkulaM nItvA bhAsamazeSavizvavijayI bhrAntvA ca vizvaM viyat / nUnaM zrIpa ivAdhunA vidhurayannambhojinIM sarvataH kartuM snAnamito jagAma caramAmbhodhiM grahagrAmaNIH // 1 // vistRtaM ca sarvatastamastomavIcIbhiH / tathAhi rauhiNeyaH - are ! kiyaddUre'dyApi tadgRham ? | zabara: ArAmaiH kamaThAyitaM gurugRhaiH potAyitaM medurakSmAbhRddhirjalakuJjarAyitamuDuvyUhena matsyAyitam / vAtoddhUtasamuddharadhvajapaTaiH sarpAyitaM svairiNIzreNIbhirjalamAnuSIyitamaho ! naizAndhakArAmbudhau // 2 // sAMprataM samayaH parapurapravezasya, tadehi puraM pravizAvaH / ( ityubhau purapravezaM nATayataH 1) ( vilokya) (kha) samAgadA [saMpa] daM, pavesaM piccha / (evaM dRSTisaMjJayA darzayati 1 ) rauhiNeyaH- yadi tadetanmaharddhikagRhaM tatkathaM na ko'pi kvApi dRzyate ? | (ga) sayale'vi loe vIvAhaMmi gade saMpadaM samAgamissadi / adyaiko mahaddhika zreSThaputraH ekasmin dhanADhyagehe vivAhito rAtrau svagRhaM gamiSyati, tatastatra gantavyam / samAgatau sAMprataM, pravezaM pazya / sakalo'pi loko vivAhe gataH sAMprataM samAgamiSyati / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH ] rauhiNeyaH - kathaM samAgata eva zreSThisuta: ? / (tataH pravizati tUryaravApUritadigantarAlaH patipatnIjanasanmaGgalopagIyamAnaH sarvAGgINAbharaNabhUSitaH sadazAvyaGgavastrAvRtaH ziraHzikharopazobhito'zvAdhirUDho dhriyamANamayUrAtapatraH savadhUko vara ubhayasvajanavargazca / ) rauhiNeyaH- ayaM tAvadvaraH, iyaM cAsya vadhUH / kau punarasya pitarau ? | zabara:- (ka) ayaM thUlapalaMbazalIle subhaddAbhihANe janage / iyaM ca savvaMgInappasAhanappasAdhidA kuMkumacchavidabhAlaSTA manolamA mAdA / (iti dRSTisaMjJayA darzayati / ) rauhiNeyaH- kimabhidhAnaH sutaH ? / (kha) manolatho nAma / zabara: rauhiNeyaH - ( varaM vilokya) kiJca (nepathye kalakalastUryamaGgaladhvanizca) (ka) (kha) [ 108 AkAraH smarasodaraH zazabhRtA vaktraprabhA spardhate nIlAmbhojavijiSNunI ca nayane kaNTho'sya kambucchaviH / vAca: snigdha[sudhA ] smayavyayakRtaH pAdau pravAlaprabhau varNaH svarNasavarNavibhramakaraH kiM varNyate'yaM varaH ? // 3 // maulau yasya prazasyastirayati timiraM zekharaH svarNabhAbhiH kaNThe muktAkalApaH kirati ditigurormaNDalajyotiruccaiH / prAtastyAdityalakSmI kSipati maNirucA hastasUtraM ca haste dehe vastraM kSiNoti prasRmaramahasA kaumudIM kAntakAntim // 4 // ayaM sthUlapralambazarIraH subhadrAbhidhAno janakaH / iyaM ca sarvAGgINaprasAdhanaprasAdhitA kuGkumAkSavidarbhAlaSTA (kuGkumalipta bhAlasthalA) manoramA maataa| manoratho nAma / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH nUnaM tadenaM prANAtyaye'pyapahariSye / yataH prabhUtaprasAdhanADhyambhaviSNuH / na zakyante cAsyApahAraM vinA alaGkArA Akalayitum / zreSThI- (sarvato'valokya saromAJcaM) aho ! madaGgajasya bhAgyasaubhAgyA bhyudayaH / yadi vApazyantyete yadakhilajanA matsutaM sadvadhUkaM baddhaspardhaM prakaTakutukasphAracakSurvilAsAH / tatki bhAgyAbhyudayapadavIM so'hamadyAdhirUDhaH ? kiM vA putraH prasabhasubhagambhAvukAbhaGgabhAgyaH ? // 5 // (ratnAGgadaM prati) are ratnAGgada ! samAgatAH ki vayaM dvAri ? / ratnAGgadaH- deva ! pRSThabrAhmaNapuNyavAkyamiva yaddattAdbhutasvastikaM caJcallakSaNazAstranirmitamiva sphUrjaccatuSkAJcitam / lIlodyAnamiva prabhUtasumanomAlAvilAsojjvalaM pazya svasya nizAntametadasamazrIvibhramabhrAjitam // 6 // ratnAGgada ! samAdizAsmadAjJayaitAn gandharvakAn, yAvatpravezamuhUrtamabhyeti tAvatkurutAsmadRhadvAri vardhApanakotsavam / (nepathye gItadhvaniH / ) ratnAGgadaH - svAmin ! na yujyate vilambaH kartum, yato bahvapAyAni zreyAMsi / tato gRhamadhya eva kArayiSyAmo vardhApanakotsavam / zreSThI- (sAkSepa) kimartham ? / ratnAGgadaH- kiM na zrutaM bhavadbhirdakSiNasyAM dizi kSutam ? / zreSThI- zleSmavikArA api yadyasmadArambhANAM bhaGgamAdhAsyanti tatkathaM durjanAnapAkariSyAmaH ? tatkAraya yathAdiSTam / (ratnAGgadastathA kArayati / ) rauhiNeyaH- (zabaraM prati sAzcarya) pazyAho ! pazya / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH ] anyacca zabara: sphUrjattUryaninAdanRtyadakhilasphArAGgavArAGganAvargasvargamahebhakumbhayugalApInastanAsphAlanaiH / truTyanmauktikamAlikAmalagalanmuktAkadambojjvalAM dhatte'mbhodhitaTopamAnaghaTanAmetadgRhaprAGgaNam // 7 // tAmbUlarAgarucirasphuradoSThabimbAM (gha) kAleyakastabakapUrNalalATapaTTAH / kausumbhavastraruciraM jitadigvibhAgA vanitA: - (ka) kiM ti ? | gAyanti jAtyavanitAH kalamaGgalAni // 8 // (ka) ese samaye, tado edANaM majjhe gacchiya ahaM naccemi / tae uNa saciMtidamaNuTThidavvaM / ( iti tanmadhye pravizya sAkSepaM nRtyadvanitAH prati) bhodIo avakkamadha | zabara: (kha) hage naccissAmo / ratnAGgadaH- (vilokya) are ! kastvam ? | zabara:- (ga) annadesuppannabaMbhanakaputte hage devaulalAyasahAvIvAhAisu naccemo | tado edaM tumha mohalayaM ( ? ) suNiya samAgade naccituM / ratnAGgadaH- nAdyApyavasarastAvakInanRtyasya / jJAtameva sarvaM tvadrUpadarzanena / (gha) edAo itthikAo naccanti / kiM hage na naccissAmo (ka) eSa samaya:, tata etAsAM madhye gatvA'haM nRtyAmi / tvayA punaH svacintitamanuSThAtavyam / bhavatyo'pakrAmata | zabara: (ka) kimiti ? (kha) vayaM nartiSyAmaH / (ga) [ 777 anyadezotpannabrAhmaNakaputrA vayaM devakularAjasabhAvivAhAdiSu nRtyAmaH / tata etadyuSmAkaM mohanakaM (?) (maukharya ? ) zrutvA samAgatA nartitum / etAH striyo nRtyanti / kiM vayaM na nartiSyAma etAsAM madhye rUpalAvaNyasaMpannA: ? 1 athavA jJAtam, tvametAsAM strINAM cakrakavipulastanatalaiH pratibaddho na guNeSu pakSapAtaM vahasi / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112] zreSThI zabara: [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH dANaM majjhe rUvalAvaNNasaMpanne ? | ahavA nAyaM, tumaM edANaM itthigANaM cakkalaviulathaNayalehi palibaddhe na guNesu pakkhavAyaM vahasi / manoramA (ratnAGgadaH savailakSaM tUSNImAste / ) ratnAGgada ! nRtyatvasAvapi varAko'sminnutsave / yataHgAthakanartakanaTaviTabhaNDakalAvedavAdyacaturANAm / arthaH kathamabhaviSyalloke yadyutsavA na syuH // 9 // 1 (saharSamiva) (ka) jayadu jayadu samagganegamavaggacUlAmaNI subhaddaseTThI / aho ! sAmiNo sayalakalAkalAvakosallaM / sAmi ! dA mahApasAdo kido / jidaM jidamamhehiM / ( iti kaTItaTaM vAdayannRtyati / ) ratnAGgadaH- (sakautukaM sopahAsaM ca) ( sarve hasanti / ) karNau sarpaphaNopamau piTharikAdhaH pItavarNA tanurnakraM vakramudagradanmukhamatisthUlaM trikoNaM ziraH / mArjArAkSisadRkSamakSiyugalaM dvitrAzca kUrce kacA bhAlaM kAlakarIrakarparanibhaM rUpaM tadasyAdbhutam // 10 // (kha) vatsa rayaNaMgaya ! ahaM gihe gantUNa savve pauNemi / tubhehi puNa gihappavesamuhuttaM sigdhaM sAdhidavvaM / (ityabhidhAya niSkrAntA / ) (ratnAGgado vimRzya puruSasya karNe evameva / ) eSa zIghramAgacchAmi / (ityabhidhAya niSkrAntaH / ) puruSaH (ka) jayatu jayatu samagranaigamavargacUDAmaNiH subhadrazreSThI / aho ! svAminaH sakalakalAkalApakauzalam / svAmin ! tAvanmahAprasAdaH kRtaH / jitaM jitamasmAbhiH / (kha) vatsa ratnAGgada ! ahaM gRhe gatvA sarvAn praguNayAmi / yuSmAbhiH punargRhapravezamuhUrtaM zIghraM sAdhayitavyam / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH] [113 (nepathye) (ka) ahaM nAgamissaM / gaccha tumaM / zreSThI- ratnAGgada ! ko'yam ? / ratnAGgadaH- svAmin ! vAmanikA'trAnIyate / zreSThI- kimartham ? / ratnAGgadaH- nRjalamRte purISasya nAnyad dvitIyam / asya nartakasya vAmanikaiva saMyujyate / (tataH pravizati puruSeNa sAnunayaM bAhvoH samAkRSyamANA vAmanikA / ) vAmanikA- (saroSa) (kha) ahaM na naccissaM na naccissaM / puruSaH- ratnAGgada ! eSA samAnItA / / ratnAGgadaH- (sakautukaM tAmupasarmya) vAmanike ! eSa tvadIyotsavastatki na nRtyate ? / (iti tAM balAtkAreNa raGgamadhye pravezya svasthAna mupasarpati / ) vAmanikA- (ga) naccadu jo ko vi naccadi / ahaM uNa na naccissaM / jado na ittha saguNamaNussANa maggo / zabara:- (sakrodhavakradaSTyA vilokya seya')* [vAmanikA-] (gha) jattha edArisA sa(su)rUvA naccakalAkusalA tattha kimamhArisANaM nacciduM juttaM ? / (ka) ahaM nAgamiSyAmi / gaccha tvam / (kha) ahaM na natiSyAmi na nartiSyAmi / (ga) nRtyatu yaH ko'pi nRtyati / ahaM punarna natiSyAmi / yato nAtra saguNamanuSyANAM mArgaH / * atra kiyAMzcitpAThastruTitaH / (gha) yatratAdazAH surUpA nRtyakalAkuzalAstatra kimasmAdRzAM nartituM yuktam ? / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH zabara:- (kha) aho ! kuhitakaMjiNIe pIyUSa (peUsa)kuNDeNa samaM sohaggasamasIsI / aho ! khalakuTTIe guleNa saddhiM paalippddhii| (ratnAGgadaM prati) layaNaMgaya ! picumandakandalIe rasAlarasassa ya kelize tumae saMyoge kite ? ([iti]nibhRtaM hasannanyato'va lokyti|) vAmanikA- (saroSa) (ga) are aDayaNItagaMdhaya ! AbhavaM pabhUdAvirU(bhU) dadogaccasamasIsIsaMTThidacchudAaMdhaya ! ikkaM dAva mama ThANe naccesi annaM puNa mamaM pi uvahasesi ? tA tuma tathA gacchAhi jadhA na puNe dIsesi / (iti tatsaMmukhaM karAGgulIrmoTayati / ) (gha) A dAsI(e)dhIde ! purisapavaMcaNekkaciTThovaTuMbhapuDhe ! nisaggadohaggaduDhe ! sottiyabaMbhanakaputtaM mamaM adhakSipa(adhikhiva) si ? tA tumaM tadhi gaccha jadhi mama paDhama kovINavacchaM gadaM / . (punarupahasan) bhavissakuTTiNi ! ucciTThavaTTiNi ! vatta[se] edeNaM gharaTTamoTTeNaM thavaNaTTeNaM tumaM gavvidA / tA amhANaM tujjha vva nayalathUlayaNaM (?) etaM kaDIyalaM piccha / (iti pAzcAtyapradezaM darzayati / ) (vAmanikA savailakSamadhomukhIbhUya tUSNImAste / ) zabara: (kha) aho ! kathitakAJjikAyAH pIyUSakuNDena samaM saubhAgyasamazIrSI / aho ! khalakuTTayA guDena sArdhaM pratispardhA / ratnAGgada ! picumandakandalyA rasAlarasasya ca kIdRzastvayA saMyogaH kRtaH ? / / are aTajanIstanandhaya ! AbhavaM prabhUtAvirbhUtadaurgatyasamazIrSAsaMsthitakSudhAndhaka! ekaM tAvanmama sthAne nRtyasi anyatpunarmAmapi upahasasi tattvaM tathA gaccha yathA na punardRzyase / (gha) A: dAsyAHputri ! puruSapravaJcanaikaceSTopaSTambhapuSTe ! nisargadaurbhAgyaduSTe ! sautrika(zrotriya)brAhmaNakaputraM mAmatha (adhi)kSipasi tattvaM tatra gaccha yatra mama prathamaM kaupInavastraM gataM / bhaviSyatkuTTini ! ucchiSTavartini ! vartase etena ghaTIsthUlena stanAvartena tvaM garvitA / tadasmAkaM taveva..... etatkaTItalaM pazya / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH] [115 zabara:- (punaH sAnunayamiva) (ka) kadhaM tumaM mae egeNAvi lusitA ? tA na puno kalissaM / Agaccha do vi samagaM naccamha / pacchA pabhUde atthalAbhe tumae addhaMgagayAe vilasissAmi / vAmanikA- (savicikitsaM) (kha) hA hA duTTa ! kuDayakaDuya ! kUDabaDuya ! mamaM bhajjaM vaMchesi ? are ! baheDagassa nAgavallIe iva kharakhIrIe iva kAyakoilAe iva kerisAe tujjha majjha saMgamo joggo ? / tA niSphaTTa ! niphiDa sigdhaM diTThipahAo / (iti thUtkaroti / ) ratnAGgadaH- (akSisaMkocaM kurvan saroSamiva) are ! eSA varAkI tAvattvayA uccATitumArabdhA / tatkSaNaM dUrIbhUya tiSTha yatheyaM yatheSTaM nRtyati / zabaraH (ga) layanaMgaya ! eze tuzinIe ciTThaha / (iti vastraM prakSipya mukhe samIpapradezamanusarati / ) ratnAGgadaH- vAmanike ! yathArucitaM nRtyatAm / vAmanikA- (vakroSThikAM kRtvA) (gha)tA kathaM tUraM viNA naccissaM ? / ratnAGgadaH- (gandharvakAnprati) are ! kiM na pazyata yUyaM nRttapravRttAM vAmanikAM? yattUryaM na vAdayata / tadvAdyatAM tUryam / (gandharvakAstathA kurvanti / ) (vAmanikA hastAvutkSipya nRtyati / ) (zabarastatpazcAdbhUtvA tanmastakopari cchatrAkArI karau kRtvA mukhaM dantAMzca vakrIkurvan kaTIM nartayati / ) (ka) kathaM tvaM mayA ekenApi ruSitA ? tatra punaH kariSye / Agaccha dvAvapi samaM nRtyAvaH / pazcAtprabhUte'rthalAbhe tvayA ardhAGgagatayA vilasiSyAmi / (kha) hA hA duSTa ! kuTajakaTuka ! kUTabaTuka ! mAM bhAryAM vAJchasi ? / are ! bibhItakasya nAgavallayeva kharakSIrikayeva kAkakokilayeva kIdRzyA tava mama saMgamo yogyaH ? / tanirlajja ! nirdhezya zIghraM dRSTipathAt / (ga) ratnAGgada ! eSa tUSNIkastiSThAni / (gha) tAvatkathaM tUraM vinA natiSyAmi ? / : Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH (vastrairvaktrANi pidhAya sarve hasanti / ) rauhiNeyaH- (svagataM) aho ! zabarasya kapaTapaTimA / tadahaM sAMprataM svacintita manutiSThAmi / (iti niSkrAntaH / ) zreSThI - (vihasya) ratnAGgada ! aho ! hAsyarasasya paramaprakarSa : / tathAhi hAsyAvezavazAnnarAH katipaye gAtrairghaTante mithaH ke'pyAneDakapuSpapUjitabhuvaH saMdhUnayante ziraH / keSAJcinmukhataH tapatyavirataM tAmbUlapUraH para stadvyAkSiptasamastavIkSakajano hAsyo rasaH ko'pyaho ! zabara:- (svagataM) (ka) kimajja vi cirAyati lohinee ? / (tataH pravizati kusumamukuTopazobhitA ghaTTAMzukakRtanIraGgikAnanA kuGkamastabakAJcitalalATa yuvatiH kakSAntare'lakSazcIrikAsarpazca) zabara:- (punaH svagata) (kha) susaricchaM manolamAnevacchaM lohineyena gidhIdaM / yuvatiH (varamupasRtya) (ga) ehi puttaya ! tumae navapariNIde khaMdhagaiMmi imammi sohalae (mohalae ?) nacciya ciraciMtiyamaNorathe pUremi / (iti manorathaM nATyena skandhe nidhAya saharSamiva nRtyati vadhUH / ) anucarI- (gha) ahaM pi niyabhaiNIyaM khaMdhe Thaviya vevAhiNIe samaM kiM na naccemi ? | (iti sA'pi tathA karoti / ) zreSThI aho ! jananyA apatyasnehaH, tato nRtyatu varAkI / pUrayatu sucirasUtritamanorathamAlikAH / yatastadeva strINAM prArthanIyam / (ka) kimadyApi cirAyate rauhiNeyaH ? / (kha) susadRzaM manoramAnepathyaM rauhiNeyena gRhItam / (ga) ehi putraka ! tvayi navapariNIte skandhagate'smin mohanake (maukharye) nartitvA ciracintitamanorathAn pUrayAmi / (gha) ahamapi nijabhaginikAM skandhe sthApayitvA vivAhinyA samaM kiM na nRtyAmi? / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabara: dvitIyo'GkaH] [117 Adau sadbhartRvAJchA tadanu rucitarAH kalpasaMkalpanAstAstadbhogAbhogalipsA pratidivasamato'patyabhAvAbhilASaH / itthaM saMpUrNakAmA atanusutanujodvAhaharSAtirekA nRtyanti skandhadezopari vidhRtasutAstAratAraM taruNyaH // 12 // zabara:- (saharSamiva) (ka) edAo do vi vevAhiNIo vadhUvaraM khaMdhehi Thaviya saharisaM naccantIo sohaMti / tA vAmanige ! tumae khaMdhaThidAe amhe vi naccissAmo / Aluhasu mama khaMdhadesaM / (vAmanikA nATyena tatskandhadezamadhyArohati / ) (gandharvakAn prati) (kha) ale ! golIlacchIo viva edAo siddhiNIo sasuyavivAhesu naccaMti / tA tubbhe niddayaM tulAni vAedha / (ityuccastUryaninAdena tanmadhyasthaH zabaro nRtyati tatskandhasthitA ca vAmanikA 1) (cIrikAsarpo yuvatikakSAntarAdadhaH patati / ) sarve'pi- (sarpamavalokya) sarpaH sarpaH / (iti sabhayamanyAnyadikSu vrajanti / ) (rauhiNeyaH sabhayamiva kiyadbhUmiM gatvA strIveSamutsArayati / ) (varastanmukhamavalokyopalakSya ca roditi / ) rauhiNeyaH- (sAdhikSepaM) are ! tiSTha / mA rodIH / yadi rodiSi tadA'nayA kSurikayA karNau kartayiSyAmi / (iti kSurikAM darzayati / ) ___ (varaH sabhayaM tUSNImAste / ) rauhiNeyaH- yAvanna ko'pi mAmavalokayati tAvattvaritataraM girigahvaraM vizAmi / (iti pazcAdabhimukhamavalokayan niSkrAntaH / ) (ka) ete dve api vivAhinyau vadhUvaraM skandhe sthApayitvA saharSa nRtyantyau zobhete tdvaamnike| tvayi skandhagatAyAM vayamapi natiSyAmaH / Aroha mama skandhadezaM / (kha) are ! gaurIlakSmyAviva ete siddhinyau svasutavivAheSu nRtyatastadyUyaM nirdayaM tUrANi vAdayata / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH zabara:- (sarvato'valokya) (ka) niggade lohiNee / tao ee jAva bhuyagabhayabhiMbhalA ciTThanti tA vAmaniyAe varArohaM (varAvahAraM) zaMziUNa palAemo / (iti tAM skandhAtparityajya sahasA bhUmau, prakAzaM) vAmanige ! ziTThiputte takkaleNAvahalide / (ityabhidhAya niSkrAntaH) (vAmanikA bhUpAtapIDayA mUrchAmabhinayati / ) zreSThI- (sasaMbhrama) apasaratApasaratAsmadapAyasthAnAt / are ratnAGgada ! vilokaya kapi viSadharam / anyathA dakSyati kamapi / ratnAGgadaH- (sahasopasRtya) kva Aste ?, va dRSTaH ? / (iti sarvato'valokayan sarpAkArAM tAM cIrikAmavalokya)* [zreSThI-] (svagataM) kathamiyamauSadhaiH sarvataH praliptA ?, tannUnaM kenaciccaureNa dravyajighRkSayA cIrikAsarpazcake / (prakAzaM) ratnAGgada ! nizcitaM kasyaciddazyozceSTitamadaH / tadavalokaya sarvamapyAgantukaM svakaM ca lokam / mA kasyApi vastrAdi vibhUSaNaM vA gataM bhaviSyati / ratnAGgadaH- (sarvajanamAlokyApRcchaya ca zreSThinaM prati) svAmin ! yathAsthityA''ste lokaH / zreSThI- (sAzaGkaM vilokya) ratnAGgada ! kathaM [na]kvApi vilokyate manorathaH ? / tadavalokaya kvApi / ratnAGgadaH- Aste mAtuH pArve / (pravizya paTAkSepeNa) manoramA- (sAkSepa) (kha) rayaNaMgaya ! aho ! kougaM tumhANaM / kadhaM na jANadha tubbhe gihappavesalaggaM ?, jamitthovaviTThA jjeva evaM (ka) nirgato rauhiNeyaH / tata ete yAvadbhujagabhayavihvalAstiSThanti tAvad vAmanikAyai varApahAraM zaMsitvA palAyAmahe / vAmanike ! zreSThiputrastaskareNApahRtaH / (kha) ratnAGgada ! aho ! kautukaM yuSmAkam / kathaM na jAnItha yUyaM gRhapravezalagnaM, yadopaviSTA evaivaM vilambadhve / tataH samAnayata zreSThaM putrakam / sAdhyate gRhapravezalagnam / * atra kiyAMzcitpAThastruTitaH / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH] [118 vilaMbadha / tado samANedha ziSTaM puttayaM / sAhijjai gihappavesalaggaM / zreSThI- (sasaMbhramaM) kathaM nAsti tvatpArve sutaH ? / maNoramA- (ka) idhayaM yyeva tumha pAse milIya ahaM gihaM gadA / / zreSThI- (saroSa) aho ! bhavatyAH pramAdapAravazyam / sAMpratameva tvaM sutaM skandhamAropya nRtyantI bhujagabhayAnaSTA / manoramA- (sAtaGka) (kha) nAdha ! nAhamajja naccidA / na vA kareNa pamhaTTho puttao / daTThI (TThA) tA (?), kiM nedaM ? / zreSThI- nizcitaM tarhi kenApi tvatkapaTavyapadezena suto'pajate / vAmanikA- (cetanAmAsthAya mandasvara) (ga) ettha ciTThadi / zreSThI- (sapratyAzaM sarvaiH saha tAmupasRtya) kathamatra manoratho'sti ? / vAmanikA- (mandasvara)(gha) nahi maNoraho, kiMtu gayamaNorahA saMbhaggakaDiyaDA maMdabhAiNI vAmaNiyA / zreSThI- (saviSAdaM) yadi nAsmanmanonandano nandanastatkimanyena ? / vAmanikA- (sabASpaM) (ca) puttao takkareNAvaharido / ratnAGgadaH- (sAkSepa) kathaM jAnAsi ? | vAmanikA- (cha) zabareNa niggacchaMteNedaM saMsiya ahaM khaMdhAdo tathA khoNIe khittA jadhA savvaMgehi bhaggA / tA haM nibbhaggiNI kahaM bhavissaM ? / (iti mandaM mandaM roditi / ) ratnAGgadaH- (sautsukyaM) kiyadvelA gatasya ? / (ka) atraiva yuSmatpArve militvA ahaM gRhaM gatA / (kha) nAtha ! nAhamadya nRttA / na vA kareNa pramRSTaH putrakaH / dRSTA tAvat, kimidam ? / (ga) atra tiSThati / (gha) nahi manorathaH, kintu gatamanorathA, saMbhagnakaTitaTA mandabhAginI vAmanikA / (ca) putrakastaskareNApahRtaH / (cha) zabareNa nirgacchatedaM zaMsitvA'haM skandhAttathA kSoNyAM kSiptA yathA srvaanggairbhgnaa| tadahaM nirbhAgyA kathaM bhaviSyAmi ? / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH vAmanikA- (ga) ahaM pIDAe mucchidA tado na jANAmi / / zreSThI- hA vatsa ! hA vinayamaNDana ! hA kulIna !* tilaka[hA kulatilaka] ! kvagato'si / dehi me prativacanam / (iti sahasA mUrcchati / ) manoramA- (gha) hAM vatsa ! hA sirIsakusumasomAla ! hA niyasarIra suMderimasamujjAsiyasaparasuMdera ! kadhi gado ? / dehi me niyavayaNaM / dudaMsaNaM maMdabhAiNIe / (ityuccaiHsvaraM roditi / ) ratnAGgadaH- (sasaMbhramaM) are ! zIghraM candanairabhiSiJcata / kadalIpatrairvIjayata / (sarve'pi yathAdiSTamanutiSThanti / ) zreSThI- (cetanAmAsthAya sadainyaM) hA vidhe ! bhagno'smanmanorathaH putrApahAra mahAdambholidaNDaghAtena / hA vatsa ! kva punastvAmavalokayiSye ? | matpuNyadrumanavyapallavalasalakSmIlatAkuDmala ! pratyagraprabhavanmanorathavanavyAsecanAmbhodhara ! / / vaMzavyomavikAzanAmbaramaNe ! gehaikacintAmaNe ! hA vatsa! kagato'si? darzaya nijaM vanaM varAkasya me // 13 // __ (ityuccaiHsvaraM sarve rudanti / punaH) zreSThI- (sadainyaM) bhagnAH sarvamanorathA dhanakathA jajJe vRthA sarvathA zazvaduHkhamasaMkhyamunnatimagAtsaukhyAni dUraM yayuH / zobhAcArumukhendudarzanasudhAdhArAbhirAsiJca mAM yAvanaiva bhavadviyogadahane prANAH prayAnti kSaNAt // 14 // (ga) ahaM pIDayA mUchitA tato na jAnAmi / (gha) hA vatsa ! hA zirISakusumasukumAra ! hA nijazarIrasaundaryasamujjAsitasvaparasaundarya ! kutra gataH ? / dehi me nijavacanam / durdarzanaM mandabhAginyAM / atra kiyA~zcitpAThastruTitaH / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'GkaH ] [ 121 manoramA - ( sAzru) (ka) puttaya ! ekko cciya tumaM me, tA kadhaM tumaM viNA pANe dhAraissaM ? | ratnAGgadaH - svAmin ! pralApaparavazamAnasAnAM bhaviSyati ko'pyupadravaH / zreSThI- kimato'pyupadravaH ko'pi ? | yadi vA - uccairataH paraM me bhUyAMsa upadravA bhaviSyanti / astaMgateM'zumAlini sukhena bhUrvyApyate tamasA // 15 // (ka) paDihadamamaMgalaM bhayavadINaM kuladevadANaM pasAdeNa / manoramA - zreSThI ( savaikalyaM ratnAGgadaM prati) vatsa manoratha ! tvamapyatrAgaccha / kSaNamAtmapiturutsaGgamupaviza / manoramA - ( sAtraM) (kha) nAdha ! na esa puttao, tA kimevaM soyaparavazattamaNuciTThadha | saMThavadha attANaM / ratnAGgadaH - [zreSThI] - ( sAkSepaM) kathamabalAjanocitaM karma ? | (kopaM dhairyamAlambya ca gRhAbhimukhaM katicit padAni dattvA ) AzcittaM nayanaikazokapihitaM kampotkramau satkramau bASpAmbhaHkaNikAnipAtanibiDe jAte jaDe locane / cakrArUDhamivAkhilaM kSititalaM naSTo vibhAgo dizAM kaH saMpazyati vezmavartma ? tadaho ! astaM samastaM jagat // 16 // ratnAGgadaH- (svagataM) aho ! mahatAmapi duHsahaH khalvapatyaviyogaH / yataH prANapravAse dhanavipraNAze premaprayoge priyaviprayoge / putrApahArApadi ca sthiro'pi ko nAma dhairyaM na jahAti jantuH ? // 17 // kiJca (ka) putraka ! eka eva tvaM me, tatkathaM tvAM vinA prANAn dhArayiSye ? | (ka) pratihatamamaGgalaM bhagavatInAM kuladevatAnAM prasAdena / (kha) nAtha ! naiSa putrakaH, tatkimevaM zokaparavazatvamanutiSThatha / saMsthApayatAtmAnam / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] zreSThI [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH nirvighnaM paritaH paraprasRmaraprauDhipriyambhAvukA ... tavyamalAbhavatyapamalA tatpuNyameva sphuTam / tasyAM saMtatasaMtatirbhavati yatkrIDatsuputrAtmakA sA puNyopari maJjarI vijayate bhUmnA hRdAmodinI // 18 // tataH kenApi vAkyAvaSTammena dhairyamutpAdayAmyasya / yataHna tathAdbhutasaMpattiH sukhAya saMpadyate manuSyANAm / ApannAnAM hi yathA dattaM dhairyAtmakaM vAkyam // 19 // (prakAza) svAmin ! zokAnalaklAntaM svAntaM mAsma vRthA kRthAH / tathA tathA yatiSye'haM yathA putraH sameSyati // 20 // tadgacchati nizamyatAM(?)(nizA?) sAMprataM nizAntam / (ratnAGgadadattahastAvalambaH svagRhaM prati parikrAmati / gRhamavalokya punaH putrasmaraNamabhinIya ca) yadyastyatra dhanaM vyaye'pyanidhanaM saukhyAJjanaM kAJcanaM tuGgAGgAsturagA marutprasaragAH krIDAvanaM pAvanam / ekazcanna mRNAlakomalatanurnistandracandrAnanaH putrastanmama gehametadakhilaM bhAti zmazAnopamam // 21 // (vimRzya) svAmin ! yathA vAmanikAgre sa kUTapaTubaTuH sutApahAramudAhRtavAn, tathA jAne tena taskarAnucareNa bhAvyam / pazyatAho ! sa pApaH kenApi nopalakSitaH / / (kSaNaM vimRzya sAvaSTambhaM) ratnAGgada ! matputrApahAramAcaratA tena rAjagrahaH prAgevAtmanaH samAninye / tataH kiM bhviibhirvaacoyuktibhiH?| dattvAtmIyamagArasAramasamaM kRtvA paNaM prANitaM saMzodhya kSitimaNDalaM pratikalaM mApAlamArAdhya ca / taistairdurghaTakUTakoTighaTanaistaM ghaTTayiSye tathA'lapsyaM putramayaM ca yAsyati yathA rAjagrahaM taskaraH // 22 // ratnAGgadaH zreSThI Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH] [ 123 (svajanAn prati) bhavadbhirna kAciccintA kAryA / tad vrajatha yUyaM svasthAnam / (puruSAn prati) are ! nayatainAM vAmanikAmutpATya gRham / ratnAGgada ! prAtastvayA mahAjanamelApakaH kArya : / vayamapi svagRhaM pravizAmaH / (iti niSkrAntAH sarve / ) // dvitIyo'GkaH samAptaH // // atha tRtIyo'GkaH // (tataH pravizati ratnAGgadaH / ) ratnAGgadaH- (pUrvAzAsammukhamavalokya) kathamayamudayAcalacUlAmAlambate bhagavAn gabhastimAlI ? / tathAhikiM sindUralavAH patanti viyataH ? kiM vA kusumbhotkarAH ? kiM kiGkelitarordalAni ? saralAH kiM vA pravAlAGkarAH / kiM vA zoNasarojareNukaNikAH ? kiM kuGkamAmbhazchaTAH ? prAcImaJcati bhAsvati pratidizaM snihyantyaho ! razmayaH // 1 // sthAle smerasaroruhe himakaNAn zubhrAnidhAyAkSatAMstadreNuM malayodbhavaM madhukarAn dUrvApravAlAvalIH / haMsI saddadhikesarotkaramapi preGkhacchikhA dIpikAH sajjA'bhUnnalinI ve racayituM prAtastyamArAtrikam // 2 // bhavatu tAvad, yathAdiSTamanutiSThAmi / (iti parikrAmati / puro vilokya saharSa) kathamayamasmanmitraM lalitAGgaH parApatati ? / (tataH pravizati lalitAGgaH / ) lalitAGgaH- (sakhedaM) For Private &Personal Use Only . Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] kintu dasyUnAM dhArmikANAM ca vairiNAM prAptavairiNAm / parastrIpArzvagAnAM ca vistaraH svArthaghAtakaH // 3 // ratnAGgadaH- (tamupasRtya ) aye ! snigdhabAndhava ! cirAd dRSTo'si / kimiti madanavatyA apahAradinAdarvAk kvApi nAvalokyase ? | yadi vA durlabhaM khalvasmAdRzairbhavAdRzAmaharnizaM darzanam / yataHtila iva bahalasnehaM vAridhiriva nissamAnasattvADhyam / mitrodayabhRnnabha iva nApuNyaiH prApyate mitram // 4 // lalitAGgaH- sakhe ! kimidamabhidadhAsi ? | [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH nAlIkavismRtamukhaM saha ( da ) laGkAraM lasatkalAkeli / vismRtipathaM kathaMcana kimeti mitraM kalatraM ca ? // 5 // vairiparAbhUtAnAM vallabhavirahAgnidagdhadehAnAm / dhig jIvitaM narANAM nityaparAdhInamanasAM ca // 6 // ratnAGgadaH- sakhe ! kimityadyApi na sUtritaM tasyA madanavatyAH pratyAnayane kimapyaupayikaM ? yattvamevamadyApi daurmanasyamAvahasi / lalitAGgaH- sakhe ! ye padArthAH karAd bhraSTA viparIte vidhAtari / te svayaM sAnukUle syuryatnaH klezAya kevalam // 7 // ratnAGgadaH - mitra ! na kiJcidvidheyaM virahavaidhuryam, bhaviSyati kiyaddinairmadanavatyA: saMgamaH / yataH, subhadrazreSThisutApahAreNaiva paripAkamAnItaM pATaccaradurAcArataruphalam, tatkathaya enamarthaM dhanasArthapatistva (sta)ttAto vetti na vA ? / lalitAGgaH-madvyatikaraM na jAnAti / etajjAnAti, yathA krIDantI udyAnatazcaureNA pajahre / ratnAGgadaH- bhaviSyatyasmatsahAyI tarhi sArthapatiH (nepathye) Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'GkaH ] mAdyaddurgharagandhasindhuraziraH sindUreNUtkara protsarpaddhanarazmiraJjitatanurmadhyandine'pyaryamA / tvatsainye jagatIjayAya calite zrIzreNikakSmApate ! karNATItilakaprabhAmabhibhavanprAbhAtikastaryate // 8 // ratnAGgadaH- kathamayaM bandIvRndairutkIrtyamAno magadhezvaraH svAsthAnamalaMkRtavAn ? | tarhi zIghraM yathAdiSTamanutiSThAmi / tvamapi punadRkpathAtithIbhUyAH / ( ityubhAvapi niSkrAntau 1) // viSkambhakaH // (tataH pravizati siMhAsanopaviSTo rAjacihnAlaMkRto rAjA siMhalarAjasAdhArabandIprabhRtikaJca parivAraH / ) bandI - api ca rAjA zauNDIyajitagarjitarjitajagatpratyarthipRthvIpatiproddAmadvipakumbhabhedanamilanmuktADhyadhAroddharaH / citrAviSkRtapuSkarotkaradharastvanmaNDalAgraH prabho ! datte naH kapizIrSaramyavijaya zrIvAsavezmabhramam // 9 // yadIyadhArAdharadarzane'pi dizaH zrayante yudhi kAndizIkA pratyarthipRthvIpatirAjahaMsAH / jIyAdasau zreNikabhUpatIndraH // 10 // [ 125 (sapramodaM) pazyAho ! tasya zasyaprabalabalayutasyApi kIdRkcaritraM caNDapradyotanAmnaH pratinRpatibhujAgarvasarvaGkaSasya / prAgetyAsmajjighRkSAniculitahRdayo yaH sa pazcAtpranaSTastyaktvA sainyAzaraNyaM galapathalulitaprANitaH kAndizIkaH // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126] siMhala:- deva ! tatrArthe prAbhavapratApaprAkAmyaM pragalbhate / yuSmatpratApadahanena vilApitAsu rAjA 1 kuntala:siMhala : [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH kuntala:- Adeza: pramANam / (ityabhidhAya niSkramya pravizati / ) rAjA- are ! jJAtaH kiMnimitto'yaM kalakala: ? / kuntala:- deva ! samastapuravaNijo gRhItopAyanA devapAdAn didRkSava: pratIhAravasundharAyAM ruddhAH santi / rAjA rAjA tvaritaM pravezaya / kuntalaH- deva ! ke ke kiyantaH pravezyantAm ? | rAjA ( sabhrUkSepaM) are ! kiyantaH kim ? | 'bandI satpatravalliSu virodhivadhUmukhAni / niHzvAsadhUmanicayaiH pratibimbalagnai gaNDeSu navyakRtapatralatAni bhAnti // 12 // [(nepathye kalakala:)] ( sasaMbhramaM kSaNaM karNaM dattvA siMhalaM (kuntalaM) prati) are ! dvAri kaH kalakalAyate ?, gatvA jAnIhi / (sabhayaM) deva ! bahavaH santi / ( sAkSepaM) kuntala ! kimatra praSTavyam ?, ye kecana dvitrA vA bahavaH santi te pravezyantAm / ( vimRzya siMhalaM prati ) nizcitaM kenApi parAbhUtA bhaviSyantyataH sarve'pi pravizantu varAkAH / (kuntalo niSkrAntaH 1) ( saharSa) aho ! devasya niratizayaH ko'pi [ prajA ] svanurAgaH / yataH varSatyAmreSu yathA tathaiva kuvalIsnuhIkarIreSu / dhArAdharasya pazyata sAmyaguNaH kazcidativizvaH // 13 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA rAjA tRtIyo'Gka] [127 (tataH pravizanti siMhala (kuntala) nidizyamAnamArgAH kRtoSNIkA vihitayathocitanepathyAH karakamalollasadasamopAyanA vaNijaH / ) kuntalaH- (savinayaM) deva ! ayaM subhadrazreSThI, ayaM tu dhanasArthavAhaH, ete ca sudhanAdayo devapAdAn praNamanti / (sasaMbhramaM) are rAGgula ! AsanAnyupanaya / (pravizyobhayakakSakRtAsanaH) rAvalaH- (ka) edAI AsaNAI (iti yathAkramamAsanAnyupanayati / ) (vaNijo DhaukitopAyanA rAjAnAM praNamya yathAkramamupavizanti / ) (vaNijAM prati saprazrayaM) taistaiH puNyaiH samuditamitaH zrIvilAsaiH praviSTaM satkalyANairvilasitamaho ! sadguNaiH sannikRSTam / snigdhaprItiprabhRtahRdayaiH pUrvajaizcAdya dRSTaM yanmatparSatkSititalamalaJcakrire zreSThimukhyAH // 14 // zreSThI- aho ! devasya sarvajanInaH ko'pi vAkyavinyAsaH / bandI- (vaNijaH prati) tatpuNyaM prakaTaM sthitaM sa bhavatAmadya prasanno vidhiH sA gauH kAmadughA'naghA gRhamagAttuSTaH sa kalpadrumaH / cintAratnamaharnizaM karagataM sthairyaM gatAstAH zriyo dRSTA yUyamamandasaMma[dAjuSA devena yaccakSuSA // 15 // zreSThI- deva ! evametat, yathA bandirAjo vyAjahAra / vAJchAma ulbaNatamAM na smAM na bhogAn zItAMzurazmiruciraM na ciraM yazazca / vyAluptasarvavibhavA api dhArayAma cejjIvitaM kimiyatA naranAtha! nAptam ? // 16 // (ka) etAni AsanAni / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] rAjA zreSThI [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH (saprazrayaM) ahaha zreSThin ! kimidamabhidadhAsi ?, rAjye'sminmama nItidhAmni bhavatAM vittAni muSNAti yaH strINAM viplavamAtanoti madanenAndhambhaviSNurbhRzam / daurjanyaM janayatyapahRtanayo mAtsaryacaryAcaNaH putreNApi na kAryamAryacaritapradhvaMsinA tena me // 17 // tadvijJapyatAM kimAgamanaprayojanam ? / (saduHkhaM) deva ! kiM vijJapayAmi ?, nyAyenApasRtaM janaividhuritaM pApotkareNocchRtaM puNyaiH pravrajitaM guNairvigalitaM dharmeNa dUre sthitam / duHkhairullasitaM zriyA mukulitaM bhogaiH prasuptaM yato nizcintaiH prativAsaraM nRpati[ bhirbobhujya soSupyate // 18 // tasmAddeva ! kiM bahunoktena ?, tatkiJciddarzayAsmAkaM prauDhaM durganagAdikam / yatrAzeSajanopetAH pAlayAmaH svajIvitam // 19 // (sodvegaM) yadi bhavatAmapyuccaiH pIDA vrIDAkarI samajaniSTa / tarhi kimanena vapuSA rAjyena dhanena yazasA ca ? // 20 // tatkimanyAbhirvAcoyuktibhiH, vijJapyatAM yathAvasthitam / deva ! zrUyatAm / (itya|kte samanyustambhaM maunamAlambate / ) (saduHkhaM) ahaha ! dhigaho ! mamaitatpauruSamakhilaM balaM prabhutvaM ca / raGkasyeva jano'yaM paraiH parAbhUyate yasya // 21 // (punaH saprazrayaM) zreSThin ! kimatra manyustambhasaMrambheNAsmanmanasi saMtApAvApaH saMpAdyate ?, kathyatAM yathAvasthitaM yena tadaucityamAcarAmaH / rAjA zreSThI rAjA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA tRtIyo'GkaH] [128 kuntala:- zreSThin ! paraduHkhasaMkrAntidarpaNaH ko'pi devasya mAnasotsAhaH / katipaye caivaMrUpAH pumAMsaH? / yataHzUrAH santi sahasrazaH pratipadaM vidyAvido'nekazaH smerazrIpatayo nirastadhanadAste'pi kSitau lakSazaH / kintvAkarNya nirIkSya cAnyamanujaM duHkhAditaM yanmanastAdrUpyaM pratipadyate kaliyuge te paJcaSAH pau( pUruSAH // 22 // tadvijJapyatAM nirvivAdaM labdhajayavAdAnAM devapAdAnAM puraH / zreSThin ! yadi na satyamAvedayasi tadasmAkaM zapathaiH prApto'si / zreSThI deva ! niHsaMkhyadraviNoccavRkSanicayai rociSNuruccairmuhuH sAnandaistava dRSTidAnasalilairADhyambhaviSNurbhRzam / udvAhAdimahaHprasUnasubhago bhogaprarohatphalo dagdhazcaurahimena pauramalayo nindyAM dazAM lambhitaH // 23 // rAjA kathamaikAgArikaH kazcidbhavadvibhUtimupadravati ? / zreSThI- ekaH kazcidakAndizIkahRdayaH krUraH samIromivat sarvatrAskhalitaH svake gRha iva svairaM pure bambhraman / vAmAkSIviNAni niSkanicayAn sallakSaNAnaGgajA nazrAntaM samavartivadvayapaharatyAgaHkarastaskaraH // 24 // rAjA ki mAnuSAnapyapaharati ? / deva ! taskarApasadasya kimekaM vijJapayAmi ? / sa taskaro'dya rAtrau matputrapANipIDanotsave pravRddharasAnubandhe madRhiNIkapaTanepathyena navapariNItasutamapahRtavAn / rAjA- (sakrodha) pazyatAho ! tasya dANDapAzikasya purarakSAlasyam / zreSThI- deva ! anyacca madhuparvaNi dhanasArthavAhaduhitA krIDantI vanAdapahatA / rAjA- (dhanaM prati) sArthapate ! kathaM bhavaduhitA caureNApahRtA ? / zreSThI Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130] dhana: zreSThI rAjA - rAjA - siMhala :- (sAnunayaM) deva ! kimevametairvAkyairiSTatAtirdevasvAntaM nitAntaM duHkhopadrutaM karoti / yato'nekazaH purArakSairaharnizaM sabAhyAbhyantaraM puraM rakSyate / rAjA [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH atha kim ? | kiJca deva ! keSAMciddhanAni, keSAJcidazvAH, keSAMcidvanitAH, keSAJcidapatyA..... ( ni / evaM ) sarvamapyaharnizamapahriyate / tatkiyadvijJapyate ? / - nirnAthaM kSitimaNDalaM mukulitaM kSAtraM mahaH paurvajI nyAyaprauDhirapahnutA tadakhilaM sattvaM gataM dUrataH / daurjanyaM tadataH paraM prakaTitaM saujanyamastaM yato jajJe mayyanuzAsati pratipathaM dUrApadAmAspadam // 25 // (vicintya) are ! zIghramAkAraya taM durAtmAnamArakSakam / kuntala:- eSa zIghramAkArayAmi / ( iti niSkrAntaH / ) rAjA (seyaM) are! yadyasau puraprayatnapAratantryaM nAvahati tatkathamIdRgavasthAM prApnuvanti paurAH ? / ( siMhalaH savailakSyaM tUSNImAste / ) ajananirvaraM tasya jAtasyAjananirvaram / prANapriyA prajA yasya pazyataH pIDyate paraiH // 26 // ( puna: kSaNaM vimRzya saziraHkampaM ) nirnaSTaM saha paurasaukhyanivahairmatpauruSaM niSThitA satkIrtiH : samamAjJayAtha vigatAH sarve guNAH zarmaNA / kaulInena samaM paraM prasaritAH sarvatra durnItayaH zazvadduHkhabhareNa sArdhamadhunA so'haM punaH prANimi // 27 // bhavatu tAvat, Agacchatu purAdhyakSaH / (tataH pravizati kInAzaH kuntalazca / ) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'Gka] [131 kuntala:- (upasRtya) deva ! ayaM kInAzaH purAdhyakSaH / kInAza:- (praNamya) eSo'smi, prayacchata kRtyAdezam / rAjA- (sakrodhaM sAkSepaM ca) re re ! nistrapa ! rakSakAdhama ! mama prANapriyA pU:prajA pretezapratimena seyamanizaM stenena niSpIDyate / tvaM tvAdAya madIyavetanadhanaM prAyo'GganAsaMgata styaktvA nAgararakSaNavyatikaraM nidrAyase re ! sukham // 28 // kiJca- sphUrjaniSkalaniSkalagRha.... grAmAbhirAmaM puraM nityaM niSpratirUparUpamanujadvandvaikalIlAspadam / nAnAdezakasaukhyavAJchakavaNikchreNInivAsAdbhutaM yattasyApyahitena ninditadazA stenena tene katham ? // 29 // (kInAzaH sabhayaM tUSNImAte / ) are ArakSaka ! dhruvaM kimiti kimapi na brUSe ? / yadi vA jJAtam, caurArakSakayoH samavAye sati steyasaMbhavaH / tadbhavAneva daNDAhaH / tadare ! enameva kuruta kuruta paurastyaM zUlAprotam / kInAza:- deva ! 'rAtrindivaM' (itya/kte sabhayavAkstambhaM rAjJo mukhamIkSate / ) vaNijaH- (praNamya) deva ! sarvathAtrArthe nAyamaparAdhyati / yataH sarvatrAkRSTa karAlakaravAlakaranaprakaraparikaritaH pratidvAraM pratipathaM pratikacchapratirodhakapravezaniSkAzaM samagrAmapi yAminI jAgradUrva evAste / paraM paramAnilajaGghAlatAjayI kazcitparAskandI dRzAmapyagocaracAraH / kInAzaH- (kiJciddhairyamAlambya savinayaM) deva ! rAtrindivaM na zayanaM na ca vallavAJchA bhogAbhilASukakalA sakalA pranaSTA / vairIva vairiNadRzA hyanizaM prakAmaM saMpazyataH pratikalaM mama taskaraM tam // 30 // rAjA sapazcata. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH kiJca- rAtrau yatra kapATasampuTakhaTatkAro'pi hakkAdhvaniH pUtkAraprasaraH paraH kalakalo hAheti cAkranditam / prAkAre vizikhAmukhe nRpapathe zRGgATake catvare'gacchaM tatra na taskaraM paramahaM pazyAmi pazyannapi // tasmAddeva ! yaH kazcidalambhUSNuH purArakSAyAM samarpyatAM tasmai svakAM dANDapAzikatAm / (iti DaGgAmupanayati / ) siMhala:- (nepathyAbhimukhamAlokya saharSa) kathamayamabhayakumAraH sacivAgraNI: sameti ? / vidhyAtaM tarhi devakopAnalena / (tataH pravizati mudrAlaGkatakaro'bhayakumAraH / ) siMhala:-. (sasaMbhramaM) ita ito mahAmAtyaH / (punarnRpaM prati) deva ! sacivapuGgavaH praNamati / (rAjA sakrodhamanAkarNitakenAste / ) abhayakumAra:- (nRpaM praNamya yathAsthAnasupavizati / rAjAnamavalokya svagataM) kathamadya mahArAjo mAM na saMbhAvayatyAlApapradAnena ?, AlokamAtreNApi na prasAdapAtrIkurute / tannUnamantaH kvApi kalitakopATopa iva sNlkssyte| tathAhidRSTaH kaH sphuTaroSabhISaNaphaNATopena zeSAhinA ? kAlasya krakacopamapravilasadaMSTre mukhe ko'vizat ? / antarvisphuradugrakopaghaTitabhrUkSepabhISmAkRtiIptArismayasaMcayavyayakaro yasmai cukopa prabhuH // 32 // tathA cAyaM vaNigjanaH, ayaM ca purArakSaH, tanniyataM bhAvyaM kenApi hetunA / (prakAzaM siMhalaM prati apavArya) siMhala ! kimevaM devaH kopAvezavazaMgataH ? / kimarthe cAmI vaNijaH samAhUtAH ? / kimayaM kInAzaH sabhaya evAste ? / (siMhalo mantriNaH karNe evameva / ) abhayaH- (saziraHkampaM) AH ! jJAtam / (punaH kSaNaM vimRzya nRpaM prati Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA abhayaH tRtIyo'GkaH] [133 savinayaM) deva ! kiM dUrAdapi na prasAdavikasannetrAJcalaprINanaM ? kiM vA'dyAdbhutabhUtikRnnatimati pRSThau na dattaH karaH ? / kiM na prItitaraGgabhaGgasulabhAlApaiH prasAdaH prabho ! ? tatki durvinayaH vacitkRta utAbhAgyairmamAdyogatam ? // 33 // (seya'mabhayamavalokya) are ! na te durvinayaH ko'pi nAbhAgyaiH kaizcidudgatam / duSkIrtikaluSaH kintu so'hameko'smyabhAgyabhUH // 34 // (rAjJaH pAdayoH ziro nidhAya savinayaM) ahaha ! kimevaM devapAdAH samAdizanti vikruSTavAkyaiH ? / kiM kadAcit kvApi kazcidAjJAtikrama karoti ? / rAjA- are kulakalaGka ! sakalabhuvanAtaGka ! tvaritamapasarAsmadRSTimArgataH / (iti pANinA praNihanti / ) (abhayaH savinayaM punaH pAdau spRzati / ) (tamavagaNayya) are ! Anayata kodaNDazaradhI / yenAmI mAmakInAH pracuraparilasarpavANijyavaryA vyArohatprauDhasaMpadayapahRtadhanadazrIgRhazrIvilAsAH / hAraM hAraM hiraNyaM nikhilamapi kRtA naigamA rorakalpA hatvA taM stenamadya svayamanizamanaHsausthyamuccaividhAsye // 35 // (iti sakopAvezaM siMhAsanAdutthAnaM nATayati / ) (vaNijaH sabhayaM palAyitumicchanti / ) (sAnunayaM) deva ! kimetat ? / kasyopari kiMnimitto'yamAkSepaH? / tadAsanamalaMkriyatAm / (iti siMhAsanamupavezayati / punarnRpaM prati) deva ! yadyevaM devasya dasyunigrahakarmaNi mahAnAgrahastadahamapyenamarthamAdhAsye / rAjA abhaya: Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH rAjA- (sAdhikSepa) are ! yadi bhavato'pi kimapi sAmarthyamasminnarthe syAttatkimIdRgavasthAmApnuvanti paurAH / tadalamanayA saMkathayA / abhayaH- (praNamya) deva ! kriyatAmasminnarthe prasAdaH / vaNijaH- svAmin ! bhavatvevam / manyatAmasminnarthe nijamapatyamamAtyapuGgavaH / abhayaH- deva ! yadi vairiNaM padAtinihanti na prAbhavaH prabhAvaH kim ? / aruNenApi hi nihate tamasi raveH kiM na mahimA syaat?||36|| tadastu yanmayA vijJaptam / rAjA- (vimRzya sopazamaM) bhavatvevam / kintu kiyadbhirdinaistaM parAskandinamAskandayiSyasi ? / abhayaH- tadahaM buddhimAn svAmin ! tadahaM bhAvatAyini / divasaiH paJcaSaireva cegRhAmi malimlucam // 37 // rAjA- kimAdiSTena bahunA ? zIghraM taskaraH samarpaNIyaH, no cedAtmIyaM ziraH / abhayaH- (zirasyaJjaliM nidhAya) deva ! mahAprasAdaH / vaNijaH- (saromAJcaM) svAmin ! nizcitamataH paraM prasthitamevopadravaiH / prakaTitaM kalyANavallIbhiH / (nepathye) atrArthe kaH sandehaH ?, kalyANaM paramullalAsa nanRtustAH sarvataH prItayo jagmurdhvaMsamazeSadoSanivahAH puSTiM yayuH saMpadaH / jajJe saukhyamasaMkhyamatra jagati sphItAH kSaNAdItayo nezuH kaizcidataH paraM puri parairbhAgyaiH samujjRmbhitam // 38 // kathamayaM sumukho vyAharati ? / (tataH pravizati harSotkarSitamukhaH sumukhaH / ) rAjA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH ] sumukha:- ( saharSamuccaiHsvaraM) vardhase deva ! vardhase, vandArutridazendramaulivilasanmandArapuSpotkarapronmIlanmakarandabindunivahastrAtAMhipaGkeruhaH / trailokyaM samalaMkariSNurazubhaM jiSNurjinagrAmaNIH zrIvIraH samavAsaratpurabahirdevAdhidevaH prabhuH // 39 // rAjA (saharSaM) kathaM vardhamAnasvAmI bhagavAn manoramodyAnabhuvamalaMkRtavAn? | tagRhANaitatpAritoSikam / ( iti tasmai sarvAGgINAbharaNa[jAta]mupanayati / kuntalaM prati) kAryatAM paTahapradAnena samastapurazobhAH, praguNyatAmagaNyA snAnavidhiH AnIyantAmagrapUjopacArasAmagyaH / (abhayaM prati) amAtya ! sAMpratapratipanne'rthe prayatnapareNa bhAvyam / (vaNijaH prati) vrajata yUyaM svasvAvasatheSu, asminnarthe na kAciccintA vidheyA / ArakSaka ! tvamapi svaniyogamanutiSTha / vayamapi zrIvardhamAnasvAminaM devAdhidevamaSTamahAprAtihArya caturviMzatya (zcatustriMzada) tizayaparikalitamArAdhayituM samIhitaM sAdhayAmaH / ( iti niSkrAntAH sarve 1) // tRtIyo'GkaH samAptaH // , // atha caturtho'GkaH // (tataH pravizati vaJjulaH kapiJjalazca) [ 135 kapiJjalaH- tatastata: ? / vaJjula:- tadanantaraM mahAmAtyaH sarvatastaM dinatrayaM yAvadavalokayAmAsa / kapiJjala:- kutra kutrAvalokita: ? / vaJjula: (sanirvedaM) yadyakasmin kasmiMzcitsthAne'valokito bhavati tatkathyate / . - Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH bAhyodyAnamahISu daizikamahAzAlAsvatho devatAprAsAdeSu kathAprathAsvapi tathA vezyAGganAvezmasu / tAmbUlApaNajAGgalApaNaphaladyUtaprasannApaNa prekSAsthAnacatuSpatheSu satataM saMvIkSitastaskaraH // 1 // kapiJjala:- labdho na vA ? / vaJjulaH- na labdhaH / kapiJjala:- tarhi viSamamApatitamabhayasya / yata: durAskandaH parAskandI rAjAjJA'tibalIyasI / loko'pyastokazokastanna jAne kiM bhaviSyati ? // 2 // vaJjala:- sakhe ! astyetatparaM pratyutpannamatermahAmAtyasya na kimapyagocaram / apAsya yaH svazemuSyA satrA sutrAmamaMtriNA / vizvopAyanidhestasya kiyaddasyupazugrahaH ? // 3 // tanizcitaM tatkimapi kApaTikaM karmAcarayiSyati / yasmin varyo gaja iva svayamevApatiSyati saH / bhavatu tAvat, kathaya sAMprataM devaH vAste ? | kapiJjala:- manoramodyAne zrImanmahAvIravyAkhyAmRtamAkarNayannAste / vaJjula:- vraja tvaM tarhi manoramodyAnam / ahamapi amAtyena purAdhyakSakInAzarakSaNAyAdiSTo'smi / (ityubhAvapi niSkrAntau / ) // viSkambhakaH // (tataH pravizati rauhiNeyaH / ) rauhiNeyaH paNIkRtya nijaprANAn ye na kuryuH svacintitam / nissArairatitucchestaiH puruSaiH kiM tuSairiva ? // 4 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH ] kiJca cAturyaM yadi cauryakarmaNi yadi svasyAdbhutaM sAhasaM jaGghAlatvamanargalaM yadi yadi dravyAbhikAGkSA param / yadyuccairjanavaJcanAcaturatA yadyulbaNo vikramastatkiJcitkriyate yato bhuvi bhaveddhRddhiH prasiddhizca sA // 5 // kiM tairnisvajanairdhanairapi muhurtrIDAkarairluNTitairyebhyo na pracurAH zriyo na gaNanA vIreSu kIrtirna ca / yadyekasya cirAdapi kSitipate rAmAM ramAM vA hare cauryAvAryamahAmalimlucacamUcakre tadAsmyagraNIH // 6 // kintu dussaMcArANi rAjadvArANi / yataH sarvato'pyativikaTakaGkaTasaMTaGkitapaTiSThabhaTasaGkaTeSu na zakyate pravezaH kartum / nRpatistvatIvogradaNDapracaNDaH / yadi kathamapi mAmavApnoti tannizcitaM prANitenApi na jahAti tatkimanena pracaNDAhituNDakaNDUyanakalpena narendradravyApahAreNa ?, ya grahabhayaM prAkAramullaGghaya ca dvArArakSakajAgarUkapuruSAn jitvA svagatyA kSaNAt / nAdyAsmAdyadi bhUpaterbhuvanataH prAjyaM hiraNyaM hare tanme lohakhuraH pitA paramataH svargasthito lajjate // 7 // bhavatu tAvat, puro gacchAmi (iti parikrAmati / nepathyAbhimukhamavalokya savismayaM ) ................................................... [ 137 kimeSa svargANAM sahajasubhago vaibhavabharaH ? kimu dhvAntArAteH sphuradurumahaH piNDitamada: ? / kimu prAptA seyaM bhuvi zivasukhasyaiva kamalA ? kimetanmahRSTeH zuci ruci ciraM gocaramagAt ? // 8 // (punaH samyagavalokya) kathamadaH zrIvardhamAnasvAminaH samavasaraNam ? ( kSaNaM smaraNamabhinIya) aho ! asya vAkyamAkarNayannivArito'smi svapitrA / ayaM sakalasurAsuramanujasaMkulAyAM pariSadi saddharmamAcakSANa Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 / [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH Aste / tatkathaGkAraM puri pravezaH kArya : ? kathaM vA svapiturvacanaM pAlanIyam ?, mArgAntarAnusaraNaM ca ? saMprati pratyUhaH prayojanAnAm / yataH stokaM dinamavasIyate, tataH kimidAnImanusatavyam ? | (punarvicintya) AH ! jJAtam, asti karAGgulIbhyAM nIrandhra karNarandhrapidhAnaM pradhAnamaupayikam / (iti tathA kRtvA drutataraM parikrAmati / kiyadbharmi gatvA kaNTakabhaGgamabhinIya ca) kathamatyautsukyagamanAtkaNTakena kSitaH pAdaH / bhavatu, puraM gatvA knnttkmpnessye| (iti mahatA kaSTena kAnicitpadAni dattvA) ahaha ! kramAt kramamapi na zaknomi gantum / nAparaH kazcidupAyo'sti kaNTakApanayane / (kSaNaM vimRzya) astyekaH kaNTakApanayanopAyaH / yadi dantairAkRSyate tadA niHsarati / (iti tathAsthita eva bhUmAvupavizya pAdasaMmukhaM mukhamAdhAya dantaiH kaNTakamAkarSati / savailakSyaM mukhamudaJcya sanirveda) kathaM dantairapyAkRSTo na niHsarati kaNTakaH / AH ! samAgataH so'yaM viSamo vyAghradustaTInyAyaH / kathamuddhariSye kaNTakam ? yadi vA bhavatu yatkimapi bhavati / na zaknomi kSaNamapi kaNTakapIDAmadhisoDhum / (iti karNAtkaramAkRSya pIDAmabhinayannATayenopaviSTa eva kaNTakamapanayati / ) (nepathye) niHsvedAGgAH zramavirahitA nIrajo'mlAnamAlyA aspRSToIvalayacalanA nirnimeSAkSiramyAH / zAzvadgoge'pyamalavasanA vistragandhapramuktA zcintAmAtropajanitamanovAJchitArthAH surAH syuH // 9 // rauhiNeyaH- (sasaMbhramamutthAya sanirvedam) dhigmAmIdRzakutsitaikacaritamlAnIkRtasvAnvayaM zazvadviSTapasaMcariSNujanaka lokenduyAmyAtmajam / aGgIkRtya tathA svavatRvacanaM tadbhaGgataH pApmanA yenaivaM hahahA ! mayA bahutaraM jainaM vacaH zuzruve // 10 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'Gka] [138 tadyAvatpunaH zRNomi tAvaditastvaritataramapasarpAmi (iti punaH karNI pidhAya tvaritataraM purapravezaM nATayati / puro'valokya sAzaGka) kathamayamabhayakumAraH kInAzena samaM kimapyasmin zUnyAyatane maMtrayati? / krUragrahAvivetAvaSaDakSINaM yathAbhimantrayataH / tanmanye nahi kuzalaM maccintitakAryasaMsiddheH // 11 // zrUyate caitat / yathA, paurerudvejitena rAjJA''diSTo'sti abhyshcaurnigrhe| pratijJAtamasti cAnena / tadyadyanAgatamevAyaticintA vidhIyate tatsamIcInaM bhavati tadyAvadetAvatra stastAvadahaM zAligrAme gatvA durgacaNDaM saMketayAmi / (iti niSkrAntaH / ) (yathAsamIhitaM kAryamAdhAya tataH pravizati yathAnirdiSTo'bhayakumAraH kInAzazca / ) abhayakumAra:- tatazcaturaGgAmapi camUM praguNIkRtya moktavyA tvayA purAbahiH / kInAza:- tatastataH ? / abhayaH- yadAntarvizettaskarastadA cadurdikSu pattanaM bahirveSTayaH / kInAza:- tataH kiM vidheyam ? / abhayaH- tato'ntaHpraviSTastvatpuMbhistrAsito vidhudutkSiptakiraNena vapramullaGghayan svayameva patiSyati kuraGga iva vAgurAyAM bahiHsainye / kInAza:- (saziraHkampaM) ahaha ! dIrghadarzitvamamAtyasya / tatastataH ? / abhayaH- tataH pratibhUbhyAmiva nivapAdAbhyAmAnIto grAhyaH sa dasyupAMzurnaste padAtibhiH(?) / kInAza:- (saharSa) nizcitaM dhRta eva bhavaddhaTitadurghaTakUTaghaTTitaH sa dasyupazuH / aho ! mahabuddhikauzalamamAtyasya / yadi vA kimatrocyate ?, kAryasiddhivinArthena vinAstraiviSatAM vadhaH / acintyamahimA ko'pi prapaJco dhImatAmaho ! // 12 // . Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] api ca abhaya: [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH prabhutvaM nyAyasaMpannaM sadA dAnAdbhutAH zriyaH / zauryaM sadbuddhisaMyuktaM durlabhaM trayamapyadaH // 13 // tacca mahAmAtyaM hiruk kasyAnyasya ? / (kiJcidvihasya) aho ! dANDapAzikaprakANDa ! svaH zailaM sakalaM grase vighaTaye taM vajriNaM svargataH pAthodhi parizoSaye ravizazijyotiH paraM saMhare / pAtAlAdbhujagAdhipasphuTaphaNAratnAvalIrAnaye madbuddheH kiyadetadadbhutamaho ! caurAdhamasya grahaH ? // 14 // tattvayA'sminnarthe prayatnapareNa bhAvyam / vayamapi zrIzreNikendrakramAmbhojasaparyAvidhimAdhAsyAmaH / ( iti niSkrAntaH / ) kInAza:- duHkhagrAhyaH khalu malimlucaH / tathA tadgrahe kadAcitprANitasyApi saMdehaH / yadi vA rakSaNIyA nijAH prANA grAhyazca sa malimlucaH / yadvadAmravaNaM sevyaM kAryaM ca pitRtarpaNam // 15 // bhavatu, ko'tra bhoH ! asmatparijaneSu ? ( pravizya vyAghramukhapramukhAH paJcaSA:) puruSA:- samAdizata kRtyAdezam / ete vayaM tiSThAmaH / kInAza:- are ! bhavatAM kati katIha kavacamudvahamAnA: ? / vyAghramukha :- deva ! sarve'pi samAdiSTe'rthe samarthA evAsmahe / ( kInAzo vyAghramukhasya karNe evameva / ) vyAghramukha:- AdezaH pramANam / kInAza:- etamarthaM kurvadbhirbhavadbhirna kAcitprANapratibhIH kAryA / vyAghramukha:- (sAhaGkAraM ) deva ! kimidamAdizyate ? Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'Gka] [141 yadyapAstabhayAtaGkAstaM baddhvAdya malimlucam / arpayAmastava svAmin ! tannUnaM tvatpadAtayaH // 16 // kInAza:- (pazcimAzAsaMmukhamavalokya) bhIta ivArko bhUtyA AdAya vasu svamastagirimagamat / kSayasamayakSubhitodadhisamatamasA pUryate ca mahI // 17 // (pUrvAzAmavalokya savismayaM) aye ! kathamayaM prAcIpurandhyA rocanAcandraka iva jaganmanorocanazcandro'pyudyayau / tathAhisvarlakSyAH kimu kandukaH ? kisu ratiprItyoH paro'STApadaH ? kiM vA paJcazarasya sIdhucaSakaM ? kiM vAtmadarzo bhuvaH ? / kiM pIyUSamahIruhasya kusumaM ? nAyaM na cAsau na vA 'pyetannaiva na caitadabhramukuTaH kintveSa zItadyutiH // 18 // kiJca parAgareNUtkarapiJjarAGgaM haMsaM samIkSya smitakairavastham / madIyabhAyamiti prahRSTA candrodaye nRtyati cakravAkI // 19 // (vyAghramukhaM prati) sthApyatAM sajjIkRtya senAM caturdikSu prAkArasya bAhyAbhyantaram / tanmadhye ekasyAM dizi vayaM sthAsyAmaH / anyAsu bhavadbhirapramattaiH stheyam / (sarve'pi yathAsthityA tiSThanti / ) kInAza:- (vimRzya) are piGgala ! samAdizAsmadAjJayA zvapAkaM karkaTAkSam / yathA'dya rAtrau saMcaran rakSaNIyo nAgarikalokaH / prAkpraharAdUrdhvaM taskaraH zIghraM jJApyaH / (piGgalo niSkramya yathAdiSTamAdhAya ca pravizati / ) (nepathye uccaiHsvaram) (ka) bho bho lAyagihaloyA ! savve vi sunedha / je ke vi (ka) bhoH bhoH rAjagRhalokAH ! sarve'pi zRNuta / yaH ko'pi yuSmAkamadya rajanyAM prathamapraharAdUrdhvaM bhramiSyati tasya taskaradaNDaM rAjA kariSyati / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142] - [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH tujjhANaM ajja layanIe paDhamapahalAu uppi bhamissadi tassa takkaladaMDaM lAyA kalissadi / kInAza:- (Urdhvamavalokya) aye ! jAto nizIthaH, madhye'ntarikSamAyAtaH kalaGkAlaMkRtaH zazI / svardhanyAM SaTpadAlIDhaM puNDarIkamivAbabhau // 20 // samaya idAnIM taskarAgamanasya / (pravizya) [karkaTAkSaH-] (nIcaiHsvaraM) (kha) ese samAgacchadi ke vi / takkale Adu avale ke vi tti na yANIyadi / kInAza:- are ! ka vrajatIti pracchannIbhUya nirUpaya / (karkaTAkSo niSkrAntaH / ) kInAza:- piGgala ! sAvadhAnIkuru yuddhadhIrAn vIrAn / (piGgalastathA karoti / ) (tataH pravizati cauryacaryocitanepathyo rauhiNeyaH / ) rauhiNeyaH- (sanirveda) aparityaktacauryasya na kSuNNaM mama kiJcana / jainaM yacca zrutaM vAkyaM kevalaM mAM dunoti tat // 21 // (punaH sarvato'valokya saharSa) ahaha ! paurapracArarahitaM paritaH puram / tathAhisupto nissahanidrayA parijanaH sarvatra ghorAyate prAsAdeSu virAmamApurakhilAH prekSAkSaNA dakSiNAH / rathyA nAgarikapracArarahitA nArakSakaH ko'pi ta jjAga]kamapAkRtAkhilajagaddhairyaM hi cauryaM mama // 22 // (kha) eSa samAgacchati ko'pi / taskara utAparaH ko'pi iti na jJAyate / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'Gka] [143 kiJca- prANAstitvavidhAyI kAmaM nidrANanikhilanagarasya / zvAsa iva mandamandaM kevalamanilaH parisphurati // 23 // yadi vA- yadi jAgati tataH kiM lokaH ? zete tataH kimatrArthe ? / zakrasyApyahamuccaiH pavana ivAgamyagatimahimA // 24 // tadetadrAjavezma pravizya kimapyapaharAmi (iti tadabhimukhaM parikrAmati / ) (nepathye) (ka) ale ! ko tumaM / ciTTha iha, nivedehi attANayaM / rauhiNeyaH- (sAzaGka) kathaM jAgartyadyApi yAma(mi)kaH ? / nUnaM dRSTo'hamanena tat kSaNaM caNDikAyatanamanusarAmi / (iti tatpravezaM nATayati / ) (pravizya paTAkSepeNa DaGgAhastaH) puruSaH- (ka) ale piMgalA ! kathaM niddAyate ciTThae ? / eze tallako palAyadi / piGgalaH- (kiyatpuMbhiH saha sahasA tamupasarpa) are kvAste kvAste ? / karkaTAkSaH- (hastasaMjJayA darzayan) (kha) eze gacchadi / piGgala:- are pazyatAmapi vapi gataH ? / tadavalokaya tatpadapaddhatim / karkaTAkSaH- (kiyadbhUmiM gatvA'valokya ca) (ga) ale ! esA takkalapadapaddhaI __kaccAiNImaMdilaM paviTThA / (sarve'pi sahasA durgadvAramanusaranti / ) (prAvaraca (ka) are ! kastvaM / tiSTha iha, nivedayAtmAnam / (ka) are piGgala ? kathaM nidrANastiSThati ! eSa taskaraH palAyate / (kha) eSa gacchati / (ga) are ! eSA taskarapadapaddhatiH kAtyAyanImandiraM praviSTA / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] rauhiNeyaH - (svagataM ) kathamAgatA ArakSakapuruSAH ? / karkaTAkSaH - (DaGgAmutpATya ) (gha) ale ! majjhe ko tumaM ? | ( rauhiNeyaH koNaikadeze nilIyate) piGgala: [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH (puruSAn prati) are ! atyautsukyato madhye na kenApi praveSTavyam / ( rauhiNeyaM prati) are ! madhye kastvam ? | ( rauhiNeyastUSNImAste / ) karkaTAkSa:- (ka) ale ! dAle nikkalesu / jai na nikkalissasi tao edAe DaMgAe tumaM haNissAmi / (iti DaGgayA tricatuH kapATaM ghaTTayati / ) rauhiNeyaH - ( punaH svagataM ) aho ! kimataH [ paraM ] kAryam ? nizcitaM tAvaddainyakaraNena pauruSameva hAryate / na vA dainyataH kimapi paritrANam / tadatra suyuddhaM vA supalAyitaM vA nyAyyam / piGgalaH- are ! yadi prANitaM prINAsi tatprakaTayAtmAnaM, yena prANatrANaM kurmaH / no cennizAtasAyakairanekazastvAM nirbhidya zrAddhadevatAtithiM pressyissyaamH| rauhiNeyaH- (punaH svagataM ) aho ! zataza: parAjitebhya etebhyo dainyataH prANaparitrANopakAraH kIdRk sauhityamAvahati ? yataH - pratyapakurvan pUrvaM dunoti cetaH kRtopakAro'pi / yatsuvihitApakArAdupakAraH sAdhiko mRtyuH // 25 // tathaibhiH padAtipAMzubhiH saha yuddhamapi na yuktimaJcati / tatkSurikAmAkRSya sAMprataM palAyanameva zreyaH / piGgalaH- are ! anyajAteH kazcidayaM na yogyaH sAmasya, kintu daNDasya, tanmAryatAmayam / ( iti sarve'pi zastrANyutkSipanti / ) [ rohiNeyaH - ] ( prakAzaM sAkSepaM) yadi bhavatAM pauruSamasti tatsaMmukhairbhAvyam / eSa (gha) are ! madhye kastvam ? | (ka) are ! kastvaM / tiSTha iha, nivedayAtmAnam / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'GkaH] [145 samAgacchAmi / (iti kSurikAmAkRSya tanmadhyena palAyate / ) (sarve'pi sabhayamitastataH prasarpanti / ) piGgala:- re re ! kathaM pazyatAmapi nazyati ? / are vyAghramukhipramukhAH ! cauro'bhyeti tad gRhyatAM gRhyatAmiti / ____ (sarve'pi tamanugacchanti / ) rauhiNeyaH- (pazcAdabhimukhamavalokya svagataM) kathaM matpRSThilagnA evaagcchntyete?| tadyAvanmamAbhyarNavartino bhavanti tAvadviAdutkSiptakaraNena prAkAra mullaGghayAmi / (iti tathA karoti / ) vyAghramukha:- (puruSaiH saha sahasopasRtya bahiH sainikAn prati) re re ! jhaTityenaM badhyatAM badhyatAM gRhyatAM gRhyatAm / __ (sarvo'pi taM gRhItvA badhnanti / ) kInAza:- are ! jIvagrAhaM grAhyaH / rakSaNIyaH sarvathA zastraghAtaH / vyAghramukha:- deva ! eSa saMyamya dhRto'sti / . kInAzaH- (saharSa) aho ! kaulInAnalapluSTenApi mahAmAtyaprayuktaprapaJca paya:siktena cauragrahaphalaiH phalitaM punrmtpunnydrumenn| (vyAghramukhaM prati) are ! kiyatI triyAmA ? / vyAghramukhaH- (Urdhvamavalokya) kiMcitkazmalakAMsyabhAjanatulAM dhatte yathA'yaM zazI jyotizcakramupAznute divi yathA zuSyatprasUnaprabhAm / prAsAdeSu yathA ghanaH prasarati prAtastyatUryadhvaniH pUrvAzA'pi yathAJcate ca vibhayA manye nizA tatkRzA // 25 // kInAza:- are ! pratyUSaM yAvatprayatnato rakSaNIyaH / prAtardevAya darzayiSyAmaH / __ vayaM punaH kSaNaM nidrAsukhamanubhavAmaH / (iti niSkrAntAH sarve / ) // caturtho'Gka samAptaH // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH // atha paJcamo'GkaH // (tataH pravizati kalakaNThaH / kalakaNThaH-(Urdhvamavalokya) kathaM vibhAtA vibhAvarI ? / aho ! pUrvAzAmAsAdayati sahasrAMzuH / tathAhipAdairdhvAntAvakaranikaraM vikSipan dhiSNyakITAn nighnan sandhyAruNarucilasaccArucUDAM dadhAnaH / sindUrAbhaH sphuritakiraNaprauDhapicchAnudaJcan prAcInIDAdvicarati nabho'harpatistAmracUDaH // 1 // (punaH sanirveda) aho ! matprabhormahAmAtyazrIabhayakumArasya pAravazyavazIkRtAzayasya na prApnuvantyavakAzaM cetasi preyasyo'pi / anyAsakte jane snehaH pAravazyamathArthitA / adAtuzca priyAlApaH kAlakUTacatuSTayI // 2 // tad yadadya rAtrAvapi nAsastaskarastanna jAne rAjA mantriNaH kimapyAdhAsyati ? / (nepathye) lokAstiSThata niSThitAkhilabhayA rAtrindivaM bhrAmyata svairaM svairamatho pure racayata svAM dharmakarmasthitim / jIvagrAhamaho ! malimlucapazuH pUrlokazokaprada staistairdurghaTakUTakoTighaTanaireSo'dya baddhvA dhRtaH // 3 // kalakaNTha:-kathamayaM piGgalaH saharSa vyAharati ? / / (tataH pravizati piGgalaH / ) kalakaNThaH-(tamupasRtya sasaMbhramaM) piGgala ! kathaM dhRtaH pratirodhakaH ? | piGgalaH- (sollAsa) atrArthe'pi kiM saMdehaH ? / dhRtaH / kalakaNThaH-sAMprataM tarhi bhavAn va prasthitaH ? / piGgala:- purArakSeNa devaH kva tiSThati ? iti nirUpaNAya preSito'smi / kalakaNThaH Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo'Gka] [147 tatkathaya devaH kvaste ? / kalakaNThaH- eSa AsthAnopaviSTo'sti / piGgalaH- tarhi purArakSAya nivedayAmi / kalakaNThaH-ahamapi taskaravyatikarajijJAsayA sacivenAdiSTo'smi / tattvaritaM gatvA sacivAya vijJapayAmi / _ (ityubhAvapi niSkrAntau / ) // viSkambhakaH // (tataH pravizatyAsthAnopaviSTo rAjA siMhalakuntalabandiprabhRtikazca parivAraH / ) bandI- kASThAdIrghadalAkulaM grahagaNAvazyAyalezAJcitaM dikkumbhibhramarAvalIvalayitaM gaGgAparAgAdbhutam / AsInAMzuhimAMzuhaMsamithunaM svaHzailakiJjalkabhRd yAvatkSmAsarasIruhaM vijayate tvaM deva ! tAvajjaya // 4 // rAjA- (vicintya sanirveda) yeSAM zauryalatA hatA na mahatA durvairidAvAgninA nyAyaprAMzugirina ca praNihato durnItidambholinA / yairAtmIyayazobhirindudhavalairdhAtrI pavitrIkRtA mAste pramadAspadaM trijagataH zlAdhyAsta evAnizam // 5 // siMhala:- deva ! kimidamAdizyate ? / kathaM bhavatAmapi na kIrtanIyA kiirtiH| kazcit- (saharSa) samudbhUmisutAvAsaH kavirAjavirAjitaH / sadAnakSatramAlADhyaH svastulyastvaM kSitizvara ! // 6 // api ca- bhImabhrAmyadbhaTendroDDamarasamarabhUraGgasaGgaprabhUta prodbhUtograpratApaprasaravazalasattvadyazo'ntargatazrIH / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148] rAjA [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH unmAdyanmitravAmAvadanakumudinIcandra vizvambharendra ! svarNAdrirbhAtyadabhrAbhrakakRtabhavanAntaHsphuradvIpakalpaH // ( kSaNaM smaraNamabhinIya) are ! vizuddhabuddhinadISNo'pyabhayo nAdyApyalambhUSNustaskaranigrahakarmaNi / yadi vA abhidhAnato'bhayaH, punaH karmaNA so'pi sabhayaH / tanna rAjAjJAmaGgIkRtya bhayena sukhalipsayA vA sthAtuM zakyate / tadare ! samAkAraya taM sacivApasadam / kuntala:- Adeza: pramANam (iti niSkrAnta: 1) (nepathye DiNDimadhvaniH kalakalazca) rAjA are ! kiMnimitto'yaM DiNDimadhvaniH kalakalazca ? siMhala :- ( nepathyAbhimukhamavalokya) deva ! yathA'yaM pramodotphullamukhaH kInAzaH parApatati, yathA cAyaM paureH paritaH parItastaskara iva kazcidabhyeti, tathA jAne pramodajanmA'yaM tumulaH / (tataH pravizati harSotkarSapreGkholitagAtraH kInAzaH karAlakaravAlakarapuruSavidhRta ubhayabhujabaddho rauhiNeyazca / ) (kInAzaH saharSaM rAjAnaM praNamyopavizati / ) rAjA ( rauhiNeyaM vilokya) purArakSa ! ko'yaM taskara iva baddha: ? / kInAzaH- deva ! so'yaM nAgarikaroga ivAdya rAtrau gRhItastaskaraH / rAjA are ! yenAmI mama nirbhayA bhayajuSaH zazvaddhanA nirdhanAH sausthyollAsavazAdvikAzavadanA [dAridInA ] nanAH / hAraM hAramaharnizaM dhanacayAnitthaM janAzcakrire so'yaM kiM pazuvanniyamya vidhRtaH prAgaskarastaskaraH ? // 8 // kInAza:- (praNamya ) atha kim ? / rAjA are ! kathaM kathaM dadhre ? | Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA paJcamo'GkaH] [148 kInAzaH- deva ! mahAmAtyaprayuktayuktimAhAtmyena / siMhala:- (vihasya) deva ! bhAvatAyataM tyaktvA kasyAnyasyedRzI mntrshktiH?| nistApacchannamUrtirvyasanaghanavanaploSaNe vanyavahninimantro yantratantrauSadhividhivimukho'stAJjano'dRzyasiddhaH / niyuddhaH zastrabAhyaH zramagatirahitaH sainyazUnyo'righAto'mAtyasyAcintyazaktirjagati vijayate ko'pi buddhiprapaJcaH // 9 // kimadyApi cirayatyamAtyaH ? / (tataH pravizati kuntalenAdizyamAnamArgo'bhayakumAraH / ) [kuntalaH-] deva ! sacivaH praNamati / (abhayakumAro rAjAnaM praNamyopavizati / ) rAjA- amAtya ! yadbhavatA pratijJAtaM tannihitaM svabuddhikauzalabalena / pracaNDApi satAM buddhirvairiNo nayati kSayam / zItalo'pi himaH kiM na bhasmasAtkurute tarUn ? // 10 // abhayakumAra:- deva ! tatkiJcitkurute prANI kAryaM svAnumataM yataH / svayameva patatyuccairdustare vyasanAmbadhau // 11 // dazA karSasyAntaH kSipati kimu kazcitprasabhataH ? kimuccaistatpAte zalabhahatakaM prerayati ca ? / paraM niSkacchedojjvalacalazikhAmohitamatiH svayaM jhampApAtAjjhaTiti bhajate bhasmapadavIm // 12 // kInAza:- deva ! samAdizyatAM taskaranigrahavyatikare / rAjA- yathA nyAyyaM satAM trANamasatAM nigrahastathA / tasmAnnigrAhya evAsau prANitavyApahArataH // 13 // kInAzaH- [AdezaH] pramANam / (ityabhidhAya) piGgala ! eSa dvAra evAste karkaTAkSastaM tvaritamAkAraya / kiJca Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] (piGgalo niSkramya sazvapAkaH pravizati / ) karkaTAkSa : - (praNamya ) (ka) bhaSTA ! ede ciTThamha / kInAza:- are karkaTAkSa ! rAsabhamAnaya / karkaTAkSa:- (kha) ede lAsabhaM samAnemo / ( iti niSkrAntaH 1) abhayakumAra:- (rauhiNeyamavalokya) [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH Abaddhoruyugo yugAyatabhujaH piGgasphurallocano rUkSAgroduSitAtikarkazakacaH krUraH karAlAkRtiH / vakrabhrukuTisaMpuTaprakaTitAntaH krodhabodhoddhuraH saMpUrNAkhilacauralakSaNadhara cauro'yamanyo nahi // 14 // kInAza:- are ! durAcAraM caurametaM kRtavadhyanepathyaM purapatheSu bhramayitvA zUlAprotaM kuru / zvapAkaH- (ka) evaM kalemo / (tathA kRtvA taskaramutpATya gardabhamAropayati / ) kInAza:- ( tamAlokya) aho ! surekhavadhyaveSaM kAritavAnenaM karkaTAkSaH / cUrNenAprapadInabhUSitatanuH kRSNAmbuliptAnanaH preGkhatkezabharaH kukAhalaravAhUtaprajAveSTitaH / ArUDhaH kharameSa raktakusumastrakchobhitoraH sthitirjAtastatkhalu kAlarAtrivanitAbhiSvaGgaraGgotsukaH // 15 // abhayakumAraH- deva ! kimetadaparyAlocitaM karma ? keyaM nyAyabAhyatA ? / keyaM durnItiniSThA ? / keyamayuktipratiSThA ? | rAjA- amAtya ! duSTanigrahaH ziSTapAlanaM ca rAjJAM dharmaH / tatastadanuvAdaM vidadhatAmasmAkaM kIdRzI nyAyabAhyatA ? / abhayakumAra:- aloptrahastacauro'pi daNDamarhati vA na vA ? / iti svabuddhinaipuNyAddeva ! samyag vibhAvyatAm // 16 // (ka) bharttaH ! ete tiSThAmaH / (kha) ete rAsabhaM samAnayAmaH / (ka) evaM kurmaH / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA paJcamo'GkaH] [ 151 rAjA- (ISadvihasya) amAtya ! bhavAnevAtrArthe nadISNaH, tadvicAryatAM yathAvasthitam / [abhayakumAra:-] deva ! IdRzI rAjanItiH, yadi caura: salojahastaH prApyate'thavA svayamAtmAnamAviSkaroti tato daNDArho nAnyatheti / rAjA- lokhaM tAvannAsti, tataH kiM vidheyam ? / abhayakumAra:- tarhi gardabhAduttAryAyamevApRcchayatAm / are zvapAka ! uttArayainaM rAsabhAt / (zvapAkastathA karoti / ) (rauhiNeyaM prati) are ! kastvam ?, kutratyaH ?, kIdRkSaH ?, kimAjIvikaH ?, kimarthamatrAgato'si ? / / rauhiNeyaH- (svagata) nizcitaM yattAtkAlikameva prANaprahANaM na saMjajJe tannUnaM daivasyApyagamyaH / tanivedayAmi pUrvasUtritam (prakAzaM) deva ! . zAligrAmavAstavyo durgacaNDAbhidhaH kauTumbikaH kRSijIvI prayojanavazenehAyAtaH / tatastataH ? / rauhiNeyaH- tataH svajanAbhAvAccaNDikAyatane zayita AkSipto rakSobhirivArakSaka puruSaiH / prANabhayAdgrAmeyakatvAcca tathAvidhaM pratyuttaramajAnan prAkAramalaGghayamaham / abhayakumAra:- (svagataM) [aho !]kUTaikapATavaM pATaccarasya / rAjA- aho ! mahAvismayakArI kathArasaH / tatastataH ? / rauhiNeyaH- tataH kathaM kathamapi madhyArakSaviniryAto bAhyArakSeSu kaivartahastasrasto jAle jalacara ivApatam / rAjA- (sasaMbhramaM) tatastataH ? / rauhiNeyaH- tato niraparAdho'pi baddhvA caura ivAdhunA / ahamebhirihAnIto nItisAraM vicAraya // 17 // rAjA jAla jalapa Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA 152 ] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH rAjA- (apavArya) amAtya ! zAligrAmavAstavyo'hamiti yadasau bravIti itisvarUpanirUpaNAya preSyatAM tatra jAcikaM kamapi pauruSam / abhayakumAra:-AdezaH pramANam / ko'tra bhoH ! asmatparijaneSu ? / (pravizya) zIghragatiH- (ka) eso'hamAdisadu sAmI / __(abhayaH zIghragateH karNe evameva / ) zIghragatiH- (kha) esa sigghamAgamissAmi (iti niSkrAntaH / ) rauhiNeyaH- (svagata) nizcitaM macchuddhijijJAsayA preSitaH zAligrAmamasau / grAmikastvagre'pi saMketaM grAhito'sti, ato'trArthe na kAcitpratibhIH / are ! zaThottarairna kimapi prANatrANam / tato yadi jIvitamIhase tatsatyamAvedaya / rauhiNeyaH- deva ! yadyavazyaM devasya matprANitena prayojanaM tad gRhNAtu / yattu mayA vijJaptaM tannAnyathA / tatkimevaM mudhA punaH punaH praznenAtmAna mAyAsayati devaH ? / kInAzaH- are ! yadi satyamAvedayasi tadekavAraM jIvantaM mocayAmi / rauhiNeyaH- purAdhyakSa ! kimevmbhiddhaasiN?| ninimittakaulInakalmaSa-kalaGki to'taH paraM svayameva mRtyuM spRhayAluraham / kiM cAtaH paraM mama jIvitavyena ? / niSkAraNakaulInAgnipluSTA yanna mRtyumaJcanti / zaGke kaulInopari cUlA cirajIvitaM teSAm // 18 // piGgalaH- (sopahAsaM) sAdhu ! bho yathAvasthitavAdin ! sAdhu tvam / amAtyaH- kasyedRzI virAgatA ?, nUnamanena niSkAraNakaulInakalmaSadUSaNena prANitamapi tyakSyasi / (ka) eSo'hamAdizatu svAmI / (kha) eSa zIghramAgamiSyAmi / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo'GkaH] [153 (sarve hasanti / ) (rauhiNeyaH seya'vailakSyaM tUSNImAste / ) abhayakumAra:- (nepathyAbhimukhavalokya) kathaM samAgata eva zIghragatiH?, aho ! zIghragAmitvamasya / (tataH pravizati zIghragatiH / ) (zIghragatiramAtyamupasRtya amAtyasya karNe evameva / ) abhayakumAra:- huM jJAtam / vraja tvam / (zIghragatiniSkrAntaH / ) rAjA- amAtya ! kiM kathitavAnayam ? / abhayakumAra:- (apavArya) deva ! zIghragatipRSTaiAmINairityuktam, vidyate'tra grAma vAstavyo durgacaNDaH / paraM grAmAntaraM gato'sti / rAjA- (saziraHkampa) aho ! keSAMciccaurANAmapyAyaticintanam / amAtya ! kimatra prabhUtavicAravistareNa ? / tAvadayaM taskaraH / amumarthaM brahmApi na vighaTayati / abhayakumAra:-deva ! yaddevapAdAH samAdizanti tattadeva / na zakyA nItirullaGgha yitum| rAjA- tarhi evaM moktumapi na pAryate / tathA ca yadi kathamapyayaM karAtpracyutastanizcitaM hanUmAnivAdhAsyati samastapure laGkopaplavam / tadyadi kenApyupAyena jJAtvA nigRhyate tatprajAsaukhyaM bhavati / abhayakumAra:-deva ! yad duSprApaM tadAptam / sAMprataM ca yathA yathA jJAsyate tathA tathA yatiSye / tadatrArthe na kAciccintA vidheyA devena / rAjA- amAtya ! yaH kila saMdarzitaprANabhayenApi na jJAtaH sa kathamanyairupAyairjJAtuM zakyate ? / abhayakumAra:- deva ! kimidamAdizyate ?, no maMtrairna ghanairdhanairna ca vapuHzaktyA na zastraiH zitaiH na krodhodbhutatuNDatANDavabalai saMkhyasaMkhyairapi / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1541 [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH nAmbhodhiplavanena na prabhutayA kartuM kSamo yannara stannissImanadISNabuddhivibhavaH kAryaM karoti kSaNAt // 19 // rAjA- purArakSa ! enaM nibiDanigaDajaDitaM kuru / kInAza:- piGgala ! nigaDAnyAnaya / (piGgalo niSkramya nigaDAni gRhItvA pravizati / ) (kInAzo nigaDAnyAdAya nATyena rauhiNeyapAdayoH kSipati / ) rAjA- (bhujabandhanAn(ni) vimocya) sugusagupto dhArya : / kInAzaH- (rauhiNeyaM prati sAdhikSepa) are ! agrato bhava / (rauhiNeyo nigaDajaDitapAdo mandaM mandaM parikrAmati / ) abhayakumAra:- (savismitaM) harSasmerapurAGganAzrutipuTe kurvan sudhAsecanaM helollAsitakautukasmitadRzAM puMsAM mano modayan / yacchaniSkalahastatAlatumulottAlArbhakAnAM mudaM vyuttasthau bahalazcalaccalanayohaJjIraheSAravaH // 20 // (nepathye) durvAraprasaratpratApanikaraiH pRthvIpuraM pUrayan niHzeSAmapi vizvavistRtaparacchAyAM zanaiH saMharan / zazcadbhAsvadakhaNDamaNDaladharaH svAminnanantodayo lokasyaiSa bhavAnivAmbaramaNirmadhyasthabhAvaM yayau // 21 // amAtya ! sAMprataM madhyAhnasaMdhyA [samayaH / .....] zayaM jJAtvA enamAgaskAriNaM kenApyupAyena zIghramasmAkaM vijJApyam / purArakSa ! mahAprayatnena rakSaNIyo'yamadyatanI yAminIm / tavajata yUyaM nijAvasatham / vayamapyavazyakRtyamAdhAsyAmaH / (iti niSkrAntAH sarve / ) // paJcamo'GkaH samAptaH // rAjA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA SaSTho'GkaH] [155 // atha SaSTho'GkaH // (tataH pravizati maJjIrakapratIhAraH / ) pratIhAra:- (vimRzya) yadyapyatinindyamadastathApi duHsAdhyavastusaMsiddhyai / tyaktvA kaitavamekaM nUnaM nAnyatkimapyasti // 1 // buddhiH zrIabhayasya vizvahRdayAbhiprAyasaMdarzinI dasyuH sAcivagUDhakaitavagatedurlakSacetAH punaH / rAjA durgahacauranigrahamahAgrAhogracittasthitimUDhaH kAryavidhistataH kathamaho ! siddhi samArokSyati ? // 2 // yadi vA keyaM mama svaniyogAbhighAtAbhidhAyinI prvyaapaarcintaa?| tataH svaniyogamanutiSThAmi / (iti parikAmati / puro'valokya) kimayaM nATyAcAryo bharataH parApatati ? / (tataH pravizati bharataH / ) pratIhAra:- (tamupasRtya) sakhe ! kathaya, zastane'hani yadAdiSTamamAtyena tannikhilamapyanuSThitaM bhavatA ? | bharata:- atha kim ? / pratIhAra:- kiM kim ? / bharataH vAravezyAGganAnAM samAnalAvaNyAdisaMpadopetAH praguNitAzcandralekhAdyAzcatasro'gramahiSyaH / tathA zRGgAravatIpramukhAH paJcaSA nartakyaH / anyadapi gAyanIvaiNikavaiNavikamArdaGgikaM sarvaM divyamiva praguNitamAste / tathA cAyamabhinavaH prAsAdastridazavimAnamivAmAtyena sjjito'sti| sAMprataM bhavAMzca kva prasthitaH ? / pratIhAra:- sacivena candrahAsAsurAyA: samAdiSTo'smi / bharataH- tad vraja tvaM svaprayojanaM kuru / ahamapyamAtyAdiSTamanutiSThAmi / (ityubhAvapi niSkAntau / ) // viSkambhakaH // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata: 156] [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH (tataH pravizati vyapanItanigaDa: kAdambarIsaMvRtacaitanyaH prazasyadevadUSyaH prasAdhitaprasAdhanaH zayyAtalamadhizayito rauhiNeyaH sarvagandharvavargaparivRto bharataH pratIhArazca / ) (saharSa) praviSTA eva prAsAdamadhyam / aho ! cArimA praasaadsy| caJcaccAmIkarArcinicayaniculitAnantaratrAsapatnasphUrjaddaNDapraNaddhadhvajapaTavikaTodveladagrAGgulIbhiH / sneheneva prakAmaM tridazavisaramAkArayanniHsamazrIH ramyaM hayaM tadetatkalayati sakalAM sadvimAnaikalIlAm // 3 // (vAravilAsinIravalokya ca sAnanda) aho ! susadRzIM svarnAyikAbhUmikA gRhItavatyo bhavatyaH / vispaSTahATakakirITaviTaGki zIrSa dorvallarI valayitA valayAvalIbhiH / hArastraguddharapayodharabhArahAri vakSastanuH pratanudaivatavastracitrA // 4 // candralekhe ! patralekhAsahitayA bhavatyA taskarasya dakSiNAGge stheym| jyotiprabhe ! vidyutprabhAsahitayA bhavatyA taskarasya vAmAGge stheyam / zRGgAravati ! tvayA samAdiSTanartakIbhiH saha tasya puro nRtyaM vidheym| (gandharvakAn prati) are ! bhavadbhiH saMgItakAya praguNairbhAvyam / yasminnavasare labdhacaitanyo'yamuttiSThate tataH sarvairapi svasvaniyogaH kArya : / (pravizya) puruSaH- maJjIraka ! sacivaH samAkArayati / (maJjIrakaH puruSeNa saha niSkAntaH / ) (rauhiNeyaH kiJciccetanAmAsthAya sahasotthAnaM nATayati / ) sarve'pi- (sasaMbhramamucceHsvara) aho ! adyAsmAkamanirvacanIyA kAcitpuNya pariNatiH / saphalIjAtazcAdya tridazAvAsaH / yatastva Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH] [157 masmAbhiniHsvAmikaiH svAmI prAptaH / asminmahAvimAne tvamutpannastridazo'dhunA / asmAkaM svAmI bhUto'si tvadIyAH kiGkarA vayam // 5 // jaya tvaM nanda tvaM tvamiha bhaja maGgalyamatulaM tvamekaH svaHzlAghyastvamudayapadaM tvaM sukhanidhiH / tvamekaH kalyANI tvamasi paramAnandapadavI jitAMstrAyasva tvaM tvamajitasurAn daNDaya vibho ! // 6 // api ca- svAmin ! niHsvAmibhAvollasadasamamanoduHkhadAvAnalogra jvAlAvyAlolamAlAmukulitamanasAM nityamasmAkamuccaiH / asyAzca svargalakSyAH pravarataravimAnasya cAsya prabhutvaM vyAdhAya prAcyapuNyopacayataruphalaM svairamAsvAdayasva // 7 // tathA ca sajjIvasmaracArucApakuTilabhUkSepavakrekSaNaiH snigdhAviSkRtahRdyabhAvajanitaprItiprakarSodgamAH / etAH svAmiviyogadagdhahRdayAH snehollasanmanmathAH puNyaprApyanijAGgasaGgavazataH saMprINayaH svaHstriyaH // 8 // (gandharvakaH samahastakAnantaraM saMgItakamArabhate / ) rauhiNeyaH- (sarvataH prAsAdamavalokya savismayaM) aho ! tridazavimAnasya rAmaNIyakaguNaH / prAgrapratyagrapuSpaprakaraviracitollocamudgacchadacchajyotsnAbhiH sanmaNInAmuDupathavihitasvargicApaprapaJcam / muktAhArAbhirAmapracurataramaNistambhavibhrAjamAnaM rUpaprAzastyazauNDatridazabhRtamaho ! sadvimAnaM tadetat // 1 // (punartRttamavalokya sAzcarya) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158] zRGgArasmaramantharAGganatatizcArIbhiratyadbhutA niryatkAntakaTAkSalakSalaharIvyAkSiptaraGgAGgaNAH / [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH udvelladbhujavallikampanaghanA pInastanAskandanaistudyatkaJcakasaMdhibandhanamaho ! nRtyanti devAGganAH // 10 // api ca- nyaJcatpaJcamakAkalIkavacitAH zrotrAmRtaM gItayo bhAvollAsavilAsilAsyalalitaM netrotsavaH svargiNAm / nRtyaM nartitaSTabarhiNakulo mando mRdaGgadhvaniH spaSTIbhUtasamasta bhArataguNaH prekSAkSaNaH ko'pyaho ! // 11 // candralekhA (saprazrayaM) (ka) punnikkalabbhatuharUvanirUvaNAhi ummattanittulamahAnilasaMpalittaM / aMgaM niyaMgasuhasaMgasuhAraseNaM pANesa ! pINaya vihittu mai ppasAdaM // 12 // patralekhA - (ka) taM punnaM paripAgamAgadamaho ! nIsesasaggaMgaNAsohaggAhigame visesayapadaM saMpAvidaM saMpadaM / acvatthaM ciracitidehi phalidaM pattaM pahuMttaM paraM jaM jAdo tuma maMju [maMju] lamaho ! amhANa pANappio // 13 // tA mANiNImINajjhaya ! parappaNayasiNiddhavayaNehiM siNehasaNAhahiyayAo saMbhAsesu amhe / (rauhiNeyo vismitamanAstUSNImAste / ) (ka) puNyaikalabhyatvadrUpanirUpaNAdunmattanistulamahAnilasaMpradIptam / aGga nijAGgazubhasaGgasudhArasena prANeza ! prINaya vidhAya mayi prasAdam // (ka) tatpuNyaM paripAkamAgatamaho ! nizzeSasvargAGganA saubhAgyAdhigame vizeSakapadaM saMprAptaM sAMpratam / atyarthaM ciracintitaiH phalitaM prAptaM prabhutvaM paraM yajjAtastvaM maJjumaJjulamaho ! asmAkaM prANapriyaH // tanmAninImInadhvaja ! parapraNayasnigdhavacanaiH snehasanAthahRdayaH saMbhASayAsmAn / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'Gka] [158 jyotiprabhA-(sopAlambhamiva) (ka) bhaiNie ! ninnehehiM saddhi nehaniddhavayaNa vinnAso sukkakavolacuMbaNamiva kaM parabhAgaM pauNedi ? / jado esa vAcaMjamo iva moNavvayadhArI / tumhe uNa siNehasArehi vayaNaviyArehi niratthayaM saMtammeha / rauhiNeyaH- (saromAJcaM sAnunayaM ca) devi ! bhuvanamanazcakoracandrike ! kimevamanucitamabhidadhAsi ? / yannAmApi hi saMmadaikabhavanaM mUrchanmanojanmano jIvAturjagatAM ca kArmaNavidhau mukhyaM ca bIjAkSaram / kiM ca premavisaMsthulAH parilasatkANDIramArotkaTA yadyetAH svayamAzrayanti tadaho ! indro'pi kiM necchati ? // api ca- zazvaddAsyamapAsya gauravaguNaM dhatte biDaujA api zrIkaNTho'pi vazaMvadastyajati na premonmanAH saMgamam / viSNuviSTapavandito'pi namati snehaikacATusmite ! yAsAM tAH sukRtodgamena mahatA snihyanti kasyApyaho ! // vidyutprAbha- (sapraNayamiva)(kha) nIsesasaggasImantiNImANasarAyahaMsa ! tumhArisa sumaNusarayaNehi saNAhAo vibuhavahUo kiM na sohggpddaaymvhrNti?| kiMtu puvvovajjiyapunapAvaNijjaM amhArisINaM tumhArisehi saMjaNiyasaggikkasohaggehi saNAhattaNaM aciravAlio ya siNehasaMbaMdho jAdo / (ka) bhaginike ! niHsnehaiH sArdhaM snehasnigdhavacanavinyAso zuSkakapolacumbanamiva kaM parabhAgaM praguNayati ? ! yata eSa vAcaMyama iva maunavratadhArI / yUyaM punaH snehasAraiH vacanavicArairnirarthakaM saMtAmyatha / niHzeSasvargasImantinImAnasarAjahaMsa / yuSmAdRzasumanuSyaratnaiH sanAthAH vibudhavadhvaH kiM na saubhAgyapatAkAmapaharanti ? / kintu pUrvopArjitapuNyaprApaNIyaM asmAdRzInAM yuSmAdRzaiH saMjanitasvagaikasaubhAgyaiH sanAthatvamacirapAlitazca snehasaMbandho jaatH| sarvAGgAnusthito'pi khalu samyakparamauSadhIbhI rasito'pi / satataM raseva snehaH viralasya sthiratvamupaiti // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH savvaMgaNuciTTho vi hu sammaM paramosahIhi rasio vi / sayayaM rasa vva neho viralassa thirattaNamuvei // 16 // amhANaM ca puNo 160] kaMpoUresu NiccaM pasaradi hiyae nibbharo sAsapUro kAmaM kaMcIkalAvo khasadi vilulae baMdhaNA kesapAso / DhillaM jAdaM varillaM vilasadi sayale romarAI sarIre jAdA de daMsaNAdo suhaya ! samahiyaM kAmadutthA avasthA // (pravizya paTAkSepeNa) pratIhAraH- (svarNadaNDamutpATya sAkSepamiva) are ! aprastAve kimArabdhamadaH ? / gandharvakA:-(sabhayamiva ) pratIhAra ! darzayitumArabdhaM svasvAminaH svakaM kalAkauzalam / [ pratIhAra:- ] kintu kAryatAM svarlokAcAram / gandharvakAH kIdRkSastriviSTapAcAra: ? / pratIhAra:- are ! kimetadapi vismRtaM bhavatA ? / yataH yaH kilAtra tridazaH samutpadyate sa prAktane sve sukRtaduSkRte prathamamAkhyAti, tataH svarbhogAnanubhavitumarhati / gandharvakA :- (savinayamiva ) pratIhAra ! prasIdAsmAkamekavAraM vismRtam / yataH sarvamadaH svasvAmilAbhotkarSitacetasAM tatkAryatAM tridivAcAram / pratIhAra:- ( rauhiNeyamupasRtya ) aho ! preSito'smyahamadya saMkrandanena / yathA kAraya navyotpannaM svargaukasaM sva:sthita (ti)m / tatkathyatAM manujajanmopArjite svazubhAzubhe / tataH svargibhogAn bhuGkSva / rauhiNeyaH- (madapariNatau samyakcetanAmAsthAya svagataM ) aho ! kimadaH satyam ?, asmAkaM ca punaH kampa UrvornityaM prasarati hRdaye nirbhara: zvAsapUra: kAmaM kAJcIkalApaH skhalati vilolati bandhanAtkezapAzaH / zithilaM jAtaM.... [ uparitanaM] vilasati sakale romarAjI zarIre jAtA te darzanAtsubhaga ! samadhikaM kAmaduHsthAvasthA // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH] [161 tatki satyamevAhaM suraH saMpannaH ? / yataH sarvo'pi divyaddhivadhitapramodonmadiSNuH svargivargo mamAbhyarNacaraH / yadi vA nUnamadaH kimapi kApaTikaM madbhavajijJAsayA'bhayena cakre / ahaM tu zuNDAzauNDatANDavaviDambitamanA IdRgavasthAM prApyApanItanigaDo'tra zAyitaH / anyathAka svargaH puNyalabhyo'sau ? vAhaM niSpuNyakAgraNIH ? / antaHpurapradezaM kiM kadAcillabhate'ntyajaH ? // 18 // tatkathaM jJeyamadaH ? / yadi vA jJAtam / yadi kaNTakoddhArakAlakalitaM bhagavadvacaH saMvAdiSyate tatsatyaM nivedayiSye / no cedanyathottaraM kariSye / (iti tAn vIkSya) aho ! bhagavarNitasvargisvarUpabAhyA ete / yataH svedasvinagAtrAH kSititalaspRzaH mlAnamAlyA laGkArAstannizcitamadaH kaitavam / pratIhAra:- aho ! kimiti cintAJcitacetA maunamAlambase ? / prathaya yathAvasthitam / unmanAH sarvo'pi svarlokastvavRttAkarNane / rauhiNeyaH- zrUyatAmasmavRttAntaH / (sarve'pi sasaMbhramamivAkarNayanti / ) rauhiNeyaH- dattaM pAtreSu dAnaM nayanicitadhanaizcakrire zailakalpA nyuccaizcaityAni citrAH zivasukhaphaladAH klpitaastiirthyaatraaH| cakre sevA gurUNAmanupamavidhinA tAH saparyA jinAnAM bimbAni sthApitAni pratikalamamalaM dhyAtamarhadvacazca // 19 // sarve'pi- (sasaMbhramamiva saziraHkampaM) aho ! asmatprabhoH satkRtyapavitraM caritram / pratIhAraH- jJAtamadastAvattvadIyaM sarvamavadAtam / sAMprataM duzcaritaM prathaya / rauhiNeyaH- pratIhAra ! arhadahiratenoccaiH sAdhusaMsargazAlinA / duzcaritraM mayA kvApi kadAcidapi no kRtam // 20 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAgaTanA 162] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH pratIhAra:- bhavAbhyAsonmIlatkaluSapaTalacchannamanasAM svabhAvenaikena vrajati hi nRNAM janmani tataH / . parastrIsaGgAnyadraviNaharaNadyUtakaraNa prabhRtyAcIrNaM yatkucaritamapi svaM kathaya tat // 21 // rauhiNeyaH- kimatrArthe praSTavyam ? / Atmanaiva prakaTito'yamartha : / yataH kiM kadAcidArohati parvataziraH paGgaH ?, kiM vA kuNiniHsapatnaratnAkara tartumalambhUSNuH ?, kiM vA pApaprasaktaH prANI svaH prApnoti ? / api ca pInottuGgaghanastanasmayacayasphArAGgavArAGganAsphItaM hATakakoTikuTTimataTaM svarvaibhavodbhAsitam ? / yadyevaMvidhaceSTitaiH kathamapi prANI bhavetkutsitaH starika ramyavimAnametadasamaM prApnotyadazcintyatAm // 22 // pratIhAra:- (sanirvedamapavArya bharataM prati) sacivasaMcitaprapaJcairmayaivaM tarkito'pi na lakSito'syAbhiprAyaH / tanmantriNo yathAvasthitaM vijJapyate / eSa AsthAnopaviSTena rAjJA mahAmAtyastaskavyatikaraM jijJAsamAna Aste / (tataH pravizati yathAnirdiSTo rAjA abhayazca / ) abhayaH- (apavArya) pratIhAra ! jJAtaH kiM kazciccaurAbhiprAya: ? / pratIhAra:- mantrimaNDalaprakANDa ! niHsvAnanAni yatpRSThe sphoTitAni sahasrazaH / vitrasyati sa kiM vApi kAMsyatAlaiH kramelakaH ? // 23 // vajrasArahRdayasyAsya na kiJcittvadupAyasitAyaHsUcibhibhidyate / abhaya:- prapaJcacaturo'pyuccairahametena vaJcitaH / vaJcyante vaJcanAdakSairdakSA api kadAcana // 24 // rAjA- amAtya ! jJAta: kenApyupAyena stenaH ? / abhayaH- deva ! kimatrArthe jJeyam ? / nAyaM daNDAha : / yataH bharata: Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA SaSTho'GkaH] [163 evaMvidhairapi kRtairvividhairupAyai na jJAyate ya iha buddhimatAM vareNyaiH / moktavya eva niyataM sa malimluco'pi zakyA na lavitumaho ! khalu rAjanItiH // 25 // rAjA- tarhi kathaM moktavya eva ? | [abhayaH-] deva ! abhayapradAnena yathAvasthitamApRcchya mucyatAm / rAjA- pratIhAra ! tarhi taskaramasmadantikamAnaya / zeSaparijanastu gacchatu / (parijano niSkrAntaH / ) (pratIhArastathA karoti / ) (rauhiNeyo rAjAnaM praNamya rAjapAdAntikamupavizati / ) (saprasAdaM) are ! yadyapyulbaNapAripanthikatayA hRtvA hiraNyaM muhurnItaM nirdhanatAmidaM mama puraM svaHpU:sadRgvaibhavam / sarvaM viSTapacaurakuJjara ! tathA'pyetanmayA marSitaM prANAnAmabhayaM ca te kathaya tatsatyaM bhavAMstaskaraH ? // 26 // rauhiNeyaH- deva ! yathAvasthitaM vijJapayAmi ? / rAjA- niHzaGkaM vijJapaya / rauhiNeyaH- yuSmAkaM naranAtha ! yena nagaraM lakSmIvilAsollasa lIlAlAsyanivezapezalajanaM prauDhapravRddhayutsavam / cakre roranizAntasodarazilAluNTAkaceSTAcaNaH so'haM lohakhurAtmajaH smitayazaHzrIrauhiNeyAbhidhaH // 27 // kiJca- nizzeSametanmuSitaM pattanaM bhavatAM mayA / nAnveSaNIyaH ko'pyanyastaskaraH pRthivIpate ! // 28 // abhayaH- (saromAJcaM) sAdhu bhoH ! sAhasaikanidhe ! sAdhu / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH vAtyAvartita[vArAivAridhimahAvartAtigUDhollasanmabuddhyAracitaprapaJcapatitaH kaH kaH kSayaM no yayau ? / kANDIraprativIravikramakathAkanthAprathApAvakaM tyaktvaikaM tvamasaMkhyasAhasavazaprauDhAbhimAnonnatam // 29 // rauhiNeyaH- sacivazArdUla ! etanme'khilaceSTitaM yadagamanirvAhakoTiM parAM paNDAtANDavazauNDa ! yacca bhavato buddhirna niSThAM yayau / zauNDIrasmaravIradurdharazarapradhvaMsacaJcurjaga dvandyo vIrajinaH kRpaikavasatistattatra hetuH paraH // 30 // abhayaH- (sajugupsaM karNau pidhAya) asAMpratamasAMpratamabhihitavAnasi / yataH kiM kadAcittIrthaGkarA api cauryaniSThAM nayanti ? / rauhiNeyaH- sAmavAyika ! satyamadaH, kintvanyaH paramArtho'sti / bhagavadvacasaikena durlakyA laGghitA mayA / sadbuddhe ! te mahadbuddhistaraNDeneva nimnagAH // 31 // abhayaH- (sAzcarya) kathaM laGghitA maguddhiH ? / rauhiNeyaH- zrUyatAm / vaibhAragirinivAsinA svapitrA cauryopasaMhRtasamastaparadravyeNa lohakhurAkhyeNa mumUrSuNA'haM nivAritaH / yadi vA matputro'si tadA zrImahAvIravacaH kSaNamapi na zrotavyam / sarve'pi- (sasaMbhramaM) tatastataH ? / / rauhiNeyaH- tataH svapiturvacaH prANitamiva paripAlayatA nirantaraM muSitaM bhavatpuraM ciram / abhayaH- tatastataH ? / rauhiNeyaH- anyadA samavasaraNaM nikaSA'gamam / tatastadvAkyamazuzrUSuratyanta prayojanatayA nibiDamaGgalIbhyAM kau~ pidhAyAhaM tvaritataraM prasthitaH / abhayaH- tatastataH ? / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'Gka] [165 rauhiNeyaH- tatastvarAgamanAdbhagnoM'hitale kaNTakaH / yena na zaknomi kramAtkamamapi gantum / rAjA- (sakautukaM) aho ! anirvacanIyaH ko'pi kathArasaH / ttsttH?| rauhiNeyaH- tataH kaNTakAkarSaNAyAkRSTAGgulinA zruto bhagavAnamarasvarUpaM vyAvarNayan yathA myaa| ("niHsvedAGgAH zramavirahitAH" (aGka 4, zlo. 9) iti pUrvoktaM devasvarUpaM kathayati / ) abhaya:- aho ! yadi bhavatAkarNitaM jainaM vacaH tataH kimAyAtamatra ? | rauhiNeyaH- (sotsAha) amAtya ! idamAyAtamatra, dRSTvA tvanmatisaMbhavaikakapaTasvargIkasAM tIrthakavyAkhyAnAdviparItamahinayane nyAsAdikaM ceSTitam / jJAtaM vizvamadastava.....[cchala kRtaM kUTaM yathAyaM nahi svargaH svargavadhUvRtA na ca surA ete na cAhaM suraH // 32 // tattvatpreSitadaNDadhAripuruSApRSTena sarvaM mayA pratyutpannadhiyA'khilaM svacaritaM saMkalpitaM jalpitam / pRthvIpAlakarAlakauNapapatarAtmA ca saMrakSitastatsarvaM jinavardhamAnavacanAMzasyaikavisphUrjitam // 33 // (yugmam) anyacca iyatkAlaM kUTasvapitRvacanagrastamanasA __mayA'pAstaM jainaM vacanamanizaM cauryaratinA / hahApAsyAbhrANi pravararasapUrNAni tadaho ! kRtA kAkeneva prakaTakaTunimbe rasikatA // 34 / / kiJca- cauryaniSThApaTiSThasya dhigAdezaM piturmama / vaJcito'smi ciraM yena bhagavadvacanAmRtAt // 35 // abhayaH- (sAnandaM) Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 rAjA rAjA [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH upadezaikalezo'pi yadIyaH phalatIdRzam / tasyopadezaH sAmastyAtsevitaH kiM kariSyati ? // 36 // rauhiNeyaH- (rAjAnaM praNamya) deva ! kamapi preSaya pUruSam / yathA vaibhAragirigahvaranyastaM lopnaM samarpya tatra bhramayataH zrIvardhamAnasvAminaH kramAmbhojasaparyayA svajanma saphalatAM nayAmi / amAtya ! asmAkaM mahatkautukam / yataH kIdRgasya sthAnakam ?, yasminnivasatA satAnenAsmAkInaM puraM muSitam / abhayaH- deva ! kriyatAM prasAdaH / pratIhAra ! samAdizAsmadAjJayA zaGkhamukhaM hastipakam / yathA secanakaM hastinaM praguNIkRtya tvaritamatrAnaya / (pratIhArastathA karoti / ) zaGkhamukhaH- (praguNitasecanakaH pravizya) deva ! eSa secanakaH kuJjaraH prgunnitH|| (rAjA secanakaM kuJjaramArohati / ) abhayaH- rauhiNeya ! puro bhava / (rauhiNeyaH purobhUya vaibhArAbhimukhaM parikrAmati / ) abhayaH- deva ! prAptA eva vaibhArabhUdharam / rAjA- (parvatamAlokya sakautukaM) amAtya ! vaibhArAdrirayaM sa yasya vilasatprottuGgazRGgAntare bhrAmyannahnivirocanaH pratidinaM karNAvataMsAyate / zarvaryAM punarunnatAMhipaziraH zAkhAzikhAskanditaH zazvadyatra nizIthinIparivRDho valgan plavaGgAyate // 37 // sarve'pi- (saziraHkampa) aho ! azrutacaraH ko'pi devasyotpAdyArthaprauDhi mADhyambhaviSNuH kavitvAtizayaH / rauhiNeya ! prAptAstAvannIrandhravIrudhiruddhasta[nitaM] nitambam / paraM na dRzyate tagirigahvaradvAram / rAjA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'GkaH ] [ 167 rAjA rohiNeyaH- deva ! kiM na pazyatha caNDikAyatanamadhye girigahvaradvAram ? / ( sakautukaM hastiskandhAduttIrya caNDikAyatanamavalokya ca ) aho ! sarvataH TaGkacchinnapASANabhittiSu kITikApravezamAtramapi na lakSyate, kiM punarvivaradvAram ? / (rauhiNeyaH puraH prasarpya utkIrNakAtyAyanIrUpaM kapATaM vighaTayati / ) sarve'pi - (savismayamuccaiH svaraM ) aho ! mahAn buddhiprayogaH kasyApi / yato vayamanekazo'trAyAtAH paraM kenApi na lakSitametadvivaradvAram / rauhiNeya ! paitriko bhAvaH ?, [tAva ] ko vA'yaM prapaJcaH ? / rauhiNeyaH- deva ! matpitrAyaM kAritaH / rAjA (sarve'pi sasaMbhramaM vivarapravezaM nATayanti / ) (kandarAM sarvato'valokya savismayaM ) sphUrjadratnAsapatnadyutivijitama....darzane'pyaGgabhAjAM abhaya: manye pAtAlamUlAdditijagRhamidaM bhUmipIThe'vatIrNam // rohiNeyaH- deva ! ayaM subhadrazreSThisuto navyapariNIto'pahRtaH / iyaM ca madhumahotsavApahRtA dhanasArthavAhaduhitA madanavatI / ete ca hiraNyanicayAH / ataH paraM vizvambharAparamezvaraH pramANam / (rAjA amAtyamukhamavalokayati / ) abhaya: rAjA abhaya: abhaya: subhadra: deva ! na kiJcidvicArArhamatrArthe / samarpyatAM yadyasya tattasya / atrArthe bhavAneva pramANam / pratIhAra ! samAkAraya subhadrazreSThimukhyaM nAgarikalokam / ( pratIhAro niSkramya sanAgaraH pravizati / ) (subhadraM prati) zreSThin ! aGgIkriyatAM svaputraH / ( dhanaM prati) sArthapate ! gRhyatAM svaduhitA / ( zeSapaurAn prati) aho ! aGgIkurudhvaM samupalakSya svaM svaM vasujAtam / (sarve'pyupalakSyopalakSya svavastUnyaGgIkurvanti / ) ( sapramodaM rAjAnaM prati) Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA 168] [prabuddha rauhiNeya nATaka prabandhaH aho ! te nyAyacAritvamadbhutaM bhUpate'thavA / nItijJAnAmalobhAnAM bhUbhujAM nAparA sthitiH // 39 // rauhiNeyaH- deva ! sarvairAttaM svaM vasujAtam / sAMprataM mAmanujAnIhi yena svacintitamanutiSThAmi / (saharSollAsa) puruSAvataMsa ! sAhasikaziromaNe ! athApi kiM kazcidbhavadabhiprete'rthe pratibandhakaH ? / idaM prAptameva bhavatA svacintitam / kiJcatvaM dhanyaH sukRtI tvamadbhutaguNastvaM vizvavizvottamastvaM zlAghyo'khilakalmaSaM ca bhavatA prakSAlitaM cauryajam / puNyaiH sarvajanInatAparigatau yau bhUrbhuvaHsvo'citau yastau vIrajinezvarasya caraNI lInaH zaraNyau bhavAn // 40 // tatkathaya kimanyatte priyamupakaromi ? / rauhiNeyaH- deva ! kimataH paramapi priyataramasti kimapi me ? / datto'hirdviSatAM zirasyapatulaM nItaM prakAzaM kulaM bhUmnA zauryaguNena vismayapadaM nItAH pravIrAH kSitau / lInaM vIrajinendrapAdakamale cetazciraM haMsavattatkiJcitpriyamastyataH paramaho ! yatprArthaye pArthiva ! // 41 // tathApIdamastukSitiprathitapauruSakSatavipakSapakSasthiti sthirasthitayazorjunIvihitavizvavizvambhara ! / paradraviNacauryataH kRtavirAma ! bhadraprabhAprabhAsvara ! zivazriyaM zraya sutIvracI( vIravratAt / 42 // (iti niSkrAntAH sarve / ) // SaSTho'GkaH samAptaH // abhayaH // granthAgraM. 961 // // samAptamadaH prabuddharauhiNeyAbhidhAnaM nATakam // Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIper prjuddhrauddiroym|| anuvane viyatanayantara For Private & Personal uson