________________
15
કાયદાની પરિભાષામાં કહીએ તો રૌહિણેયે અવેજી-alibi તૈયાર રાખી છે.
પ્રશિષ્ટ સંસ્કૃત નાટકની દીર્ધ પરંપરા આ નાટકે પણ જાળવી છે. નાન્દી, વિધ્વંભક (જેનો અનુવાદકે પરિહાર કરી આધુનિક સમયના રંગમંચની તબીર
પડદો' નો પ્રયોગ કર્યો છે) વગેરે યુક્તિઓનો નાટ્યકારે બહુ જ કુશળતાથી નિર્વાહ કર્યો છે.
પ્રસ્તાવનામાંથી આપણે જાણ્યું છે કે ચૈત્યનિર્માણઉત્સવ પ્રસંગે આ નાટકનું મંચન થયું છે, અને તેથી નાટકમાં ચૈત્યના પરિસરને અનુરૂપ પણ દશ્યોનું આલેખન નાટ્યકારે કર્યું છે. પહેલા અંકમાં ઉદ્યાનમાં પ્રેમીઓ મળે છે અને ત્યાંથી રૌહિણેય પ્રેમિકાને અપહરી જાય છે. ચૈત્યનો પરિવેશ આ દૃશ્યને વાસ્તવિકતા અર્પતો હશે.
વળી બીજા અંકના શ્રેષ્ઠીપુત્રના વિવાહોત્સવ પ્રસંગનું નાટ્યાત્મક આલેખન પ્રશિષ્ટ નાટકના રંગમંચની બદલાતી જતી (જેનો આરંભ પ્રશિષ્ટ કાળમાં, શુદ્રકને પૂર્વપ્રશિષ્ટ ગણીએ તો, ભવભૂતિથી થયો) આબોહવાનું તાદશ અને મનોહારી નિરૂપણ છે. રાજારાણીના અંતઃપુરની ખટપટોના બંધિયાર વાતાવરણને ફગાવી દઈ ઊંડા શ્વાસ લેતી રામભદ્રમુનિની નાટ્યકલા ખુલ્લી હવામાં વિહરે છે. તદુપરાંત નાટકની દુનિયાની ખટપટોથી નાટક-નિર્દેશકને સાવધાન રહેવું પડે છે તેનું પણ વાસ્તવિક ચિત્ર આપણને પ્રસ્તાવનામાંથી (ભવભૂતિની જેમ સ્તો !) પ્રાપ્ત થાય છે.
સાંપ્રદાયિક વાતાવરણમાં નાટક નિખરતું હોવા છતાં સાંપ્રદાયિકતા ક્યાંક નાટ્યકારને નડી નથી. જીવનને જોવાની એક સ્વસ્થ અને તંદુરસ્ત દૃષ્ટિ નાટ્યકાર પાસે છે, તેનું આહ્લાદક નિરૂપણ બીજા અંકમાં આપણને - વિવાહોત્સવના દૃશ્યના નિર્વાહમાં મળે છે. રૌહિણેયનો સાથીદાર શબર આ ઉત્સવના ટોળામાં ભળી જાય છે અને વાસનિકા સાથેનો તેનો વાર્તાલાપ સંસ્કૃત નાટ્યસાહિત્યનું એક ચિરંજીવ દશ્ય બન્યું છે. સાંપ્રદાયિકતા ક્યાંય રમણીયતાને અળપાવી દેતી નથી તેનું આ એક ઉદાહરણ છે.
મૂળ સંસ્કૃત અને સાથે અનુવાદમાં આપણે આ સંવાદો જોઈએ : वामनिका:- यत्रैतादृशाः सुरूपा नृत्यकलाकुशलास्तत्र किमस्मादृशां नर्तितुं युक्तम् । વાસનિકા :-(લટકાં સાથે કટાક્ષમાં-આ રંગ સૂચના અનુવાદકે ઉમેરી છે.)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
