Book Title: Nagarsheth Shantidas Zaveri
Author(s): Malti K Shah
Publisher: Gurjar Granthratna Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005603/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI mAlatI zAha VOLL. gUrja2 graMtha2tna kAryAlaya For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI lekhikA mAlatI zAha prI gUrjara graMtharatna kAryAlaya ratanapaLanA sAme, gAMdhImArga, amalavA For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *Nagarsheth Shantidas Zaveri' by Malti Shah, 1987 jI mAlatI zAhe prathama AvRtti, mAca' 1987 nakla pa kimata : 50-00 prAzaka : kAntilAla goviMdalAla zAha gUjara graMtharatna kAryAlaya, ratanapoLanAkA sAme, gAMdhI mAga, amadAvAda-380001. mudraka : ThAkoralAla goviMdalAla zAha zAradA mudraNAlaya, jummA masjida sAme, pAnakaranAkA, amadAvAda-380001. For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvakAra amadAvAda bhAratanAM khIjA audyogika nagaro karatAM aneka rIte judu` tarI Ave che. svatva ane svAzrayanI UMDI tAkAta tenI prAmAM paraMparAthI UtarI AvelI che. bIjA zahero bahAranA audyogika AkramaNane kAraNe bhAMgI paDayAM hatAM. eka amadAvAda ja tenI sAme TakI rahyuM hatuM, kema ke tene vepAra-udyoga koI rAjA-mahArAjAne Azraye khIlye naheAtA, paNa tenI prajAnI AgavI sUjhakhUjha, khata ane puruSAtha nuM phaLa hatuM. vaLI amadAvAdanI ronaka ane jAheojalAlI bIjA zaheronI mAphaka gAmaDAMnA zASathI UbhI thayelI nathI, paNa tenA vepAraudyogane pratApe che. eka rIte kahIe teA, amadAvAda eTale kArIgarA, vepArI ane zarAphAnu saMgaThana, mahAjana. gujarAta vepAra TakAvIne bahAranAM paribaLAthI tenuM rakSaNa karavAnu kAma tenAM mahAjaneAe kareluM che. chellAM eka hajAra varSAthI aneka jhaMjhAvAtAnI sAme madhyama varSAMte TakI rahevAnu baLa A mahAjananI sa`sthAe pUruM pADayu che. gujarAtanA jevuM mahAjananuM sagaThana bhAratamAM kayAMya nathI, ane amadAvAdanA jevuM samaM ane saMpUrNa baMdhAraNuMvALu' mahAjana gujarAtamAM khIje nathI. A mahAjananuM baLa eTale saMpa ane ekatAnu baLa. tenAthI e rAjasattAnI sAme laDela che. tenAthI nAnAmoTA hunnarA jUnA vakhatathI sacavAI rahyA che. paradezI sattA sAme dhadhAdArIne tenAthI rakSaNa maLyuM che. amadAvAdanuM mahAjana A bAkhatamAM sauthI vadhu zaktizALI hatuM. A mahAjane eka vAra potAnuM calaNa paNa calAvyuM hatu. ema amadAvAdanA itihrAsakAra ratnamaNirAva joTee nAMkhyuM che. vazapara MparAthI cAlatI AvelI zrImaMta vaNiAnI Arthika sattA ane sAmAjika pratiSThA amadAvAdanA vyaktitvanuM eka anekhuM aMga che. yuropIya zaheranA jevI svAyattatA teNe nathI bhAgavI, paNa zAsakone prajAnI khucchAne anukULa banAvI zake teTalI vaga ane kuzaLatA A vepArI vaga`nAM mahAjanA ane tenA mukharUpa nagarazeThAmAM hatI. A baliSTha para parAnA staMbha ane Adya puruSa jevA zeTha zrI zAntidAsa A pustakanA mukhya viSaya che. zAntidAsanI sAtamI peDhInA pUrvaja padmasiMha kSatriya jAgIradAra hatA. temaNe jaina dharmanI dIkSA lIdhelI. muslima AkramaNuthI trAsIte zAntidAsanA pitA sahasrakiraNa rAjasthAnamAMthI amadAvAda AvIne vasyA For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA. ane eka jhaverIne tyAM nokarI karatAM karatAM ApabaLe jhaverI banyA hatA. zAntidAsane pitAne vyavasAya vArasAmAM maLyo hato. osavALa bhUpALa'nuM biruda sArthaka kare tevI sAhasikatA, vIratA ane udAratA zreSThI zAntidAsamAM hatI. ratnaparakhanI asAdhAraNa kuzaLatA darzAvIne temaNe akabara bAdazAhanA darabAramAM amIra jevuM zAhI jhaverInuM sthAna prApta karyuM hatuM. akabare temanA para khuza thaIne amadAvAdanA nagarazeThanuM pada ApavA mATe sUbA AjImakhAnane pharamAna karyAnI anukRti che. zAntidAsa zeThane jahAMgIra, zAhajahAM ane auraMgajheba sAthe nikaTane saMbaMdha baMdhAye hato. akabaranI begama jodhAbAI koI kAraNasara dilhIthI amadAvAda risAIne AvelI te vakhate zAntidAse tene pitAnA ghera utAre ApIne bahena tarIke apanAvI hatI. tethI jahAMgIra temane jhaverImAmA' kahete. A saMbaMdhane lAbha laI zAtidAse traNe bAdazAha pAsethI jaina dharmanA, pAlItANA tIrthanA ane pitAnI aMgata milaktanA rakSaNa mATenAM pharamAne meLavyAM hatAM. temaNe nava lAkha rUpiyA kharcIne bIbIpurA (hAlanA sarasapura)mAM zrI cintAmaNi pArzvanAthanuM bhavya maMdira bAMdhyuM hatuM ane meTI rakama pratiSThA-mahatsava pAchaLa khacI hatI. auraMgajheba sUbe thaye te vakhate (1645) teNe A maMdirane majidamAM pheravyuM hatuM. tenA virodhamAM amadAvAdamAM ane gujarAtamAM hiMdu-musalamAna vacce baMDa thayuM hatuM. zAntidAse zAhajahAMne A vAta pahoMcADatAM zAhajahAMe auraMgajhebanI badalI karIne masjida khAlI karAvIne zeTha zAntidAsane maMdira pAchuM soMpavA ane temane thayela nukasAna bharapAI karavA navA sUbAne. pharamAna karyuM hatuM. jaina samAjanI rUDhicustatAne kAraNe, gAyanA vadhathI apavitra manAyela te sthaLe pachI maMdira thaI zakeluM nahIM, eTale Aje tenA avazeSo paNa jovA maLatA nathI. temAMnI pAMca mUrtio gupta rIte jhaverIvADamAM laI javAmAM AvelI. zAntidAsa A zAsakone meTI rakame dhIratA. zAhajahAMe mayUrAsana banAvavA mATe cha karoDa rUpiyA kharcelA. temAMnuM ghaNuM jhaverAta zAntidAse ApyuM hatuM. temanA putra lakSmIcaMde murAdane sADA pAMca lAkha rUpiyA dhIrelA te murAda aura gajhebanI sAme hAryo te pachI vRddha zAtidAse dilhI jaIne auraMgajheba pAsethI te rakama kunehathI kaDhAvI lIdhelI ane dharmAdha auraMgajheba pAsethI jA tIrtha ane tenI saMpattinA rakSa mATe paNa pharamAna meLavyuM hatuM. Ama, kSatriyanuM teja ane vaNikanI buddhi zanidAsamAM hatAM. te temanI dasamI peDhIe zeTha kasturabhAI lAlabhAI AvyA tyAM sudhI koI ne kaI rIte temanI paraMparAmAM jaLavAI rahyAM hatAM. For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pustakanAM lekhikA zrImatI mAlatIbahene zeTha zAntidAsane lagatI upara darzAvelI hakIkatonI cakAsaNI tene lagatAM aitihAsika sAdhanA dvArA karIne cokhkhI hakIkata tAravAnA saphaLa prayatna karyAM che. zAntiAsanA jIvanakALanA avadha paNu AsapAsanA soM parathI aMdAjgyA che. zAntidAsane maLelAM pharamAnA temaNe A kA'ne aMge abhyAsa karyo che, eTaluM ja nahI', e pharamAtAnA tarajUmA karIne pratyekanuM vizleSaNa karI khatAvyuM che. Ane kAraNe A pustakanI upayogitA vadhI che. nagarazeTha zAntidAsanI vyabhAvanA ane dhama parAyaNatAne uThAva maLe te rIte A sAdhanAmAMnI mAhitI lekhikAe rajU karelI che. tene anuSaMge e DhALatI gujarAtanI rAjakIya paristhitine yathAtha" citAra paNa Ape che. pariziSTamAM zAntidAsathI kastUrabhAI lAlabhAi sudhInI dasa peDhImAM zAntidAse pADelI ujjavala paraMparA kevI rIte UtarIne zAbhatI rahI te batAvyu che. kevaLa sAMpradAyika paraMparA ane anuzrutine AdhAre A prakAranAM lakhANA ghaNuMkharuM taiyAra thAya che. ahIM vaijJAnika abhigama apanAvIne itihAsa-nirU paNa thayuM che te A prayatnanI vizeSatA che e teAMdhavuM joie. keTaleka sthaLe punarukti thAya che ane sUbA mATe vAIsaya zabda prayoga karyAM che te jarA vicitra lAge che. jaina para parAnA abhyAsIone tema ja amadAvAdapremI vAcakagane A pustaka avazya gamaze. zrImatI mAlatIbahenanA A kRti dvArA thatA sAhityapravezane hu. uSmApUrvaka AvakAruM chuM. 19, zAradA sosAyaTI, amadAvAda-380007 phebruArI 9, 1987 For Personal & Private Use Only dhIrubhAI ThAkara Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' nagarazeThe zAntidAsa jhaverI ' nAme prasiddha thatA prastuta pustakathI, jaina sAhityanA sa MzodhanAtmaka itihAsa-vibhAgamAM eka mUlyavAna graMthane umeza thAya che. jaina samAja e mukhyatve vyApArI samudAyarUpa hovAthI, tene itihAsane sAcavavAnI jhAjhI darakAra nathI hatI. ane Ama chatAM, jaina vyApArI ane tenA vaMzajo dvArA ja racAyelA ItihAsane tenA bhavya ane yathAtha rUpamAM A graMtha rajU kare che, e dhaNI mahattvanI bAbata che. // namo namaH zrIgurunemisUraye // AzAbharyA paritASa A pustakamAM, amadAvAda-rAjanagaranA nagarazeTha tema ja mahAjana tarIke sukhyAta jaina AgevAna zeTha zrI zAntidAsa jhaverInA jAjaramAna vyaktitva vize ane temanI herata pamADe tevI mutsaddIvaTabharI athavA kunehabharI paNa yazasvI kArakirdI vize ApaNe tyAM pracalita vAtAne ane anuzrutione, tenA aiti hAsika pariprekSyamAM mUlavI-cakAsIne, pramANabhUta rUpamAM rajU karavAmAM AvI che. e uparAMta, AjathI traNa-cAra saikAo agAunI bhAratanA tema ja gujarAtanI rAjakIya, sAmAjika ane dhArmika paristhitie tema ja avAranavAra thatA rahelA pheraphArA vagere aMge paNu, A pustaka, pramANabhUta itihAsa rajU kare che. samagra pustaka vAMcyA pachI, game tevI viSama, vikaTa ke aMdhAdhUdha paristhiti pedA thAya ane tethI bhalabhalAnuM magaja bahera mArI jAya tema hoya tyAre paNa ApaNA zANA AgevAna-mahAjane keTakeTalI apAra dhIrajathI, sahiSNutAthI, kaLathI, kunehayukta dUraMdezIpaNAthI ane akhUTa zANapaNathI kAma letA hatA, ane tema karIne teo potAnuM ane potAnA samAjanuM, zaheranu', dharmAM ke dharma sthAnAnu ane sakaLa prajAjanAnA jAnamAlanuM rakSaNa karI zakatA hatA, te badhI bAkhAthI mAtra abhibhUta ja nathI thavAtuM, paNu AvAM tattvA jIvanamAM apanAvavAnI preraNA paNa levAnuM mana thaI Ave che. ane AvuM mate temAM ja itihAsa-lekhakanA lekhananI saphaLatA che. itihAsasaMzodhana karavuM e, ane itihAsane AlekhavA e, sahelu kAma to nathI ja. ghaNIbadhI mahenatane aMte kayAreka kAMI ja tathya na maLe ane maLe * te pazu khAdyo DuMgara ne kADhayo uMdara ' e kahevatanI yAda Ape tevuM maLe, teve vakhate paNa akhUTa dhIraja ane anaMta samabhAva dAkhavI zake te ja smRtihAsa-lekhana karI zake. H nagarazeTha zAntidAsa jhaverI 'nAM lekhikA bahena zrI mAlatIbahene, prastuta For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka taiyAra karavAmAM A baMne vAnAM - dhIraja ane samabhAva - dAkhavavA uparAMta apAra parizrama paNa lIdhe che, ane emanA e dhIrajabharyA parizramane emanA itihAsakAra pitAjInI pUrI hUMpha maLI zakI che, tethI teo itihAsanuM ATaluM sarasa pustaka AlekhI zakyAM che. itihAsakAranI moTI kaThaNAI e hoya che ke temane zire javAbadArI aitihAsika pAtronI jIvanaghaTanAone aitihAsika daSTikoNathI mUlavavAnI ane tenI -tadhyAtadhyatA nakkI karI ApavAnI hoya che; jyAre ke e aitihAsika pAtronI etihAsika vArtA temanI pAsethI meLavavA Icche che. leke vArtA mAge che, ane ItihAsa-lekhaka te itihAsa ApavAnA dhyeya sAthe baMdhAyela che. bene meLa kema jAme? phalataH ItihAsanuM pustaka bhAgye ja jokapriya banatuM hoya che. paNa prastuta pustaka emAM apavAdarUpa banI rahe tevuM che. ahIM lekhikAe 'itihAsane paNa vArtA jevI ja saraLa, lokabhogya ane hRdayaMgama zilIthI rajU karyo che e A pustakanI vizeSatA che. A prakAranA pustakamAM kAMI lakhavuM te mArA mATe barAbara na gaNAya. Ama chatAM A pustakanA sarjana-samayathI mAMDIne Aje e pragaTa thAya che tyAM sudhImAM, A pustaka sAthe saMbaMdha dharAvatAM anekAneka saMbhAraNAMone huM sAkSI rahyo chuM. zrI ratilAla dIpacaMda desAInI mArA pratyenI prItinA kAraNe ja; ane tethI ja zrI mAlatIbahenane be zabda lakhI devA mATe Agraha thavAthI, A lakhI rahyo chuM. dekhItI rIte ja, huM sAdhu chuM eTale, lekhikAe te mane AzIrvacana lakhI ApavA kahyuM che. paraMtu tema chatAM, huM saMzodhanavidyAne eka vidyAthI paNuM chuM ane tethI AzIrvacana ApavAnI hajI mArI hesiyata nathI. Ama chatAM, huM AzAvAda avazya vyakta karIza ke " nagarazeTha zAtidAsa jhaverI thI AraMbhAyelI A adhyayana ane saMzodhananI svAdhyAyayAtrA bahena zrI mAlatIbahena have aMtariyALa choDI na de, paraMtu yathAsamaya enuM sAtatya jALavI ja rAkhe ane dhIme dhIme AvA athavA anya prakAranA saMzodhanagraMtha ke itihAsa graMthe ApaNane Ape. * * sva. zrI ratibhAInI ane mArI, A pustaka jhaTa pragaTa thAya tevI tIvra acchA varSothI hatI. zrI ratibhAIne manamAM te ciMtAnI hade A icchA vartatI hatI. A icchA, bhale DIka moDI paNa, Aje sAkAra bane che tethI saMtoSanI lAgaNI thAya che. nUtana upAzraya, bhAvanagara-1, zIlacandravijaya tA. 8-12-1986 For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAraMbhika lekhananA A mArA pahelA anubhave vicAruM chuM ke A lakhANa taiyAra karavA mATe huM kaI rIte prerAI? javAbamAM amuka vyaktione smaraNamAM lAvyA vagara rahI zakatI nathI. '. zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAI mArA pitA sva. zrI ratilAla dIpacaMda desAIne kahyA karatAM ke temanA kuTuMbanA pUrvaja nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInuM jIvanacaritra kAM te tame lakhI Apo athavA te bIjA keI pAse taiyAra karAvI Apo. anekavidha satkAryo karIne prabhAvazALI jIvana jIvI gayela ane jaina zAsanamAM AMgaLIne veDhe gaNI zakAya tevA prabhAvazALI puruSomAM jenI gaNane thAya tevA. pitAnA ja kuTuMbanA eka pUrvaja zrI zAMtidAsa jhaverInA jIvananI vigatothI. samAja mAhitagAra thAya tevA hetuthI zeTha zrI kastUrabhAIe AvI mAgaNI karI haze. | mArA pU. pitA zrI ratibhAI A mAgaNIne inkAra na karI zakyA ane pite tene nyAya ApI zake eTale samaya paNa na kADhI zakyA. eTale temaNe mane kahyuM : "tuM je prayatna kare te A eka jIvanacaritra lakhavA jevuM che." temanA anya sAhityika kAryomAM huM madadarUpa thatI tethI temaNe sUcavela A kArya upADI levAnI mane icchA thaI. AjathI Azare dasa-bAra varSa pahelAM moTe bhAge temaNe sUcavela graMthe ane sAhityakRtione AdhAre meM nedha karIne temanA thoDAka mArgadarzana sAthe A lakhANu svataMtra rIte taiyAra karyuM. te pachI game te kAraNasara tenuM prakAzana baMdha rahyuM. keTalAMka varSo pachI pa. pU. paMnyAsa zrI zIlacaMdravijayajI mahArAja sAhebanA jovAmAM A lakhANa AvatAM tenA prakAzananAM cakro gatimAna thayAM ane te Aje pustakAkAre pragaTa thAya che. itihAsa ane tenuM saMzodhana e mAre viSaya nahIM, chatAM temAM caMcUpAta karavAne mATe A prayatna mane anadhikAra ceSTA jevo lAge che. nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA jIvanane lagatI prApya hakIkatane ekaThI karIne kaMIka vyava. sthita svarUpamAM mUkavAne A mAre namra prayatna che. A prayatnamAM keTalIka truTio. rahI javA pAmI haze, vAcake te tarapha mAruM dhyAna doraze te mane jarUra AnaMda thaze For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A jIvanacaritra taiyAra thaI zakayuM te atyAra sudhI judA judA graMthamAM, hastapratamAM, rAsasAhityamAM ane prazastiomAM sacavAI rahelI vigatene AdhAra ja. AvI sarva sAhityakRtionA rtAonuM paNa ApaNA upara, cavizeSa mArA upara che. A pustaka taiyAra thaIne vAcakanA hAthamAM Ave te prakriyA daramyAna tenA judA judA tabakke judA judA sahadaya svajananI sahAya mane maLI che tene smaryA vagara kema rahevAya? AvI sahAyanA abhAvamAM A pustaka prakAzita thavuM muzkela hatuM tema kahevAmAM atizayokti nathI. A pustakanA lakhANane vAMcIne te aMge jarUrI sUcane karIne, avAranavAra tenA chApakAma aMge mArgadarzana ApIne tathA "AzAbharyo paritoSa" rUpe A pustakane AvakArIne 5. pU. paMnyAsa zrI zIlacaMdravijayajI mahArAja sAhebe je jahemata uThAvI che te badala temanI huM RNI chuM. paM. zrI lakSamabhubhAI bhojaka (lA. da. vidyAmaMdira, amadAvAda) dvArA A pustakanI hakIkatone upayogI thAya tevI mAhitI maLyA karI che te badala temanI huM AbhArI chuM. moTI uMmare paNa pitAnI aneka sAhityika pravRttiomAM khUba vyasta hovA chatAM A pustaka aMge kaMIka lakhI ApavAnA AgrahathI-"AvakAra" rUpe pitAne pratibhAva vyakta karavA badala hai. zrI dhIrubhAI ThAkaranI paNa hu khUba AbhArI chuM. saMzodhanAtmaka sAhityane vAcakavarga AjanA jamAnAmAM ochuM thatuM jAya che tyAre tene prakAzita karavAnuM kAma khUba muzkela banI jAya che. AvI pari. sthitimAM A pustakane pIThabaLa ApavA badala zeTha zrI zreNikabhAI kastUrabhAI tathA zeTha zrI gauravabhAI anubhAIne AbhAra mAne kema bhulAya? - pustakanA chApakAmanA nAnA-moTA prazno aMge jyAre jarUra paDI tyAre zrI surezabhAI kApaDiyA (jaina eDavokeTa presa, amadAvAda) taraphathI mane harahaMmeza madada maLyA ja karI che. pitAnA khUba vyasta jIvanamAMthI ya sAhitya pratye akhUTa prIti hovAthI ja AvAM kAryo mATe samaya kADhatA zrI surezabhAI taraphathI maLela madadanuM huM AnaMdapUrvaka smaraNa karuM chuM. te ja rIte zrI ThAkorabhAI zAha ane zrI manubhAI zAha (gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda) A be bhAIoe A pustakanA chApakAmanI ane prakAzananI javAbadArI savIkArIne tene prakAzita karavAmAM je prayatna karyA che tene AbhAra mAne kadAca anucita lAge te paNa temanA prayatnane kema bhulAya? A pustakanA praphavAcana mATe anekavidha pravRttiomAMthI paNa mArA bhAI For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nItInabhAIe je samaya kADhayo che tenuM huM sAnaMda smaraNa karuM chuM. tadusarAMta A pustakanA mukhapRSThane taiyAra karavA badala citrakAra zrI jaya paMcolInI paNu huM AbhArI chuM. aMtamAM lekhanakArya tarapha mane prerita karavAnI mArA bApujInI icchAnA paripAkarUpe A pustaka pragaTa thAya che te hakIkatane pharI smaryA vagara huM rahI zakatI nathI. -8, zrIpAla epArTamenTasa, derIreDa, kRSNanagara, bhAvanagara-364001 mAlatI zAha phAgaNa suda pAMcama, saM. 2043 tA. 4-3-87 For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sI * bhANajaNAvo. *deg 4*.* * * *'', '' sI . vi DAkora .. * za zonA ne ? nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI ane temanA guru zrI rAjasAgarasUri (juo pR0 60thI 70, pR0 213thI 215) For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khh yn nywz khmrwnwwr : mqd mn yrn pyn yn pymnkhrn yrny dr khwdkhn nbynyn w b nagarazeTha zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela ' ramAna : tA. 3 julAI 1648 (juo pR0 94thI 97) zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanA derAsara aMge bAdazAha zAhajahAM pAsethI wr d khy wr rdw db khy tb nh dy wr n khy pbnd khy bywy khy bymry kh * * * nd t khwd r rwshn khrdn br rwy yn bzykhnn stn my bshnd khh bh shm khmkh my khnd n yrnyn, stnd nzn ryzy khrdh st b yn bshh qydy bh For Personal-Drivate Use Only ducation International Jain Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAlItANA, giranAra ane Abu aMge bAdazAha aura'gajheba pAsethI nagarazeTha zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAna : (066-736 h the 2eb-eeb F. The) ob telle ab ID llh Hmr mn ly mn lshn Sdrt khw khys tys qwm wl nshryh dr yt khS bwdh w rwt swry wn drt w syt rt n m r sr bry w khwf wl my s n mn jml m b w r ddnd w w r dr khr bshdkhh hr khry mndh nd w mHfZt khw mstr b w dwstn m bh dkhl l shwd w `m bqy dwlt yrny st mst w bh khh khm ml bkhrdrn khrd b nm st`ml Sl nm y wy r dr ykh khshwr khnl m r dr br rwy wry Di Siphonies have mm wn rw kh khy khy Buy App w w w w khy st wly mlh bwh my sryd mbh ry yr wf For Personal & Private-blue-Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI thitAmaNi-prazasti'nI 12tapratanu paDe pAna (1thI 12) (juo pR. 80thI 87, pR. 1-2 ane pR0 211thI 213) For Personal & Private Use Only intomAdIyAdhyAyazrImatyAMsAmANirunmAnamatapradamanAMtadhiyaM zrIpArzvacitAmA mAMganAlAmA pavyAdayatam:mAdhAjadhAnadadhAtyamApadalaprambArivalIpastavamAyAdirApakaghAmapitrinavanimagna pananayamAnA soyAmitivida nalidAyabhAgAdharAzcamAdhAnathama manizA minimpaTacadhandhAkalpAkalyapadArthamadAtatidayamAsamma yatikiAtAmanagavAna zrIzrAzvAmAna:ziyA mAtaMgAIvarapramitAvaradisnImAnagAranyAmAnAmAMdavaImAsa, navagnezAnivAmadhyayucanAmvadhAtAramannamagAraNAyAciMtAmaNarya zrImadagaMTarayArarAraMcayuvApatimAnatAramamAvAna umbimnastikata:prazAmtakamalAAnAnavinAdAspada dizAmAlakovAlapravilamAcAkAmAtAgariyakavaNArIparI nAcatAtatayyApranAra namitabhAganidhanAmadavAsa:mpaTa ammikadAmajipativadatAmanakvanpadAvanimaya mAdhAnAgAvAtaviSAdimmata adamajAnA .. vitrayampA tpazcaprAmAdadAdAsavavarAkamaream nakAra amAvAvAgaraprakadinAnanagarampa, cAyAlApramArmajagatatitagApinArdhAtadhAtAransR), prasamalAzyAtmakukAmamAdAmbakAdamahinAdatararAtizAzvAparaMtatakignA zrImAvanAdhInagI garAparAdhAprAparAmapAnayajalagAvagAvavAsAdyamAmAdyAhArbaraladarpadapitimataH pradhimAtinAnibhAnA kAkAsAvatrikAmyAdhAtasmAdAviramadyadhAdagAradhArAma:pratApAnumAnyAyakatimAzunapatimAranAmnati nama: patatAparanitina tA naamaaNvinvipnaagyngrdnaaNvaanphgaanjaamaaaapikaarHhtH| sakaslampamatatA navadamadAnAvaMdazAditrAmavAvarakitipati-mpharnaprasAImaMtidAnAnAdhinigativiparagA:anaM.nAnAvamananAnA vArakayAmayaMgadidavAra vidhAAyAvyadhAyampAyadAnadhAgadharapaTaranasataMbhavargadhArAmAnandaprAvyamAna. civa HtanAmayAdImsApaka napArzamaviSAditipatitiratisparDIyAgalAnasAvamUlyamamamaMtAkasinagaramAna saragamanAbagaMdAtipAtArdadAmpatamApratArataka:zrAmalAmA himapatiprAtmApAkAnipraghAtArArAmArAsa TraiyampAkApAhaNryugavArazahAranigAdavAnAnAdA0rAdhAnAdhinacantagAvalamadidInadamAphamaramAyA mAna, mArgakavitAyavAnarAmyahinAcaM mpAka gAyaghAtamimAkAnAkahicAnadAyAmlisisita tavatrAAmaradhAma Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramAmamaslaidadIyamAnAmamA pramAyinajAmpabAmAdazAyata:mAnirA ga manAne paanmntraashaasnvinytaamhaatpaaddvaataamyaagaadikidaanrtybhidhyaamitiytymphvi| zivampazanpAnAjAyaspazadhAradAranArAyaphaemaguruyAmpato vimayivakAravimafurninepanA mAvalAvaliyamatrIzvaravagatadhAcAsitasAmAnamavAramAdimiti:yAnamatyAnA:pramodakAmAmAmA tAranAmpAlAkamicayAticivatAtravAnapayaspAMgharajavAryasatigalaspiAtarvidhatimAnamadivyAdhAdi yAtAyAkApakkAniTavinayapAtapAyAmAnAstidhyAnaceSamAnakarasAsvarapriyasapratiyavAbhigamanamA vivAdAvanAparAmadhulAvadaHyAptahivaravalagviApitamArajajhivadyotasAdinamaNivinaganajAtipatrAhAla bhimAdhoTArikasadAriyamadhiArAdayanpArakAyadezayanAnikAzAzvayapAraramamayAnapatradhAgAnA viMdhadAvAvidhyayamavanItAjavanvAkAnimoyAsakalAnidhinaghanasAnAravaralAtAtriotAta maMmAramabhampAma kamamayagara yanyajamA ghAmAjihAnaputramazinatinAgaharusalA jAyAtra sAlAmaNahiTapatisAdAmanamorant tarapAmApadhigamaNicimatimAgAkAtApatAstrAzaravAnAtipratiprasimiyatakavImAvAtamunIdaravanirvAinAnA yAmpamAnaTAkAtriyanipaTApAya:sanpamidIpapatriphayogAsAtatataH0kivAgrAmAMnAdAvAnAtidatAramAjaprala tamiAtAmafannAvarApAjAni .azAMdevAtivinAgvisamajanisaddhivinAzupInAnAmvadhiyAnA epazinadhagadhAranAMkirato'parAvijyA mUtanAyagAyatamAzAya svarodhimAvAgAdhimArayanaLAnaya kAlavAkAlAniyAmAnAspadayitAsvAnumAtam22 dhanammyA samAnupAtimAnAmayAmghanyamajhanamAramayAgAmna taamaamyHyaattoninspdyitaarijdhgaataa:||23 tannadatAkarapatimUbhinayaH punA'gipatidhayAvidizAmatAvAyAmpakamA dIyaphnAyarAjAmahAvidadhavanabadanAyA 24AtavahArasamajatiyAriSTalakArvA nidhAjatilacannapraviSTAyaliMgIrajahAnA mAnAmalinAmAgadaranisAdhividitAbagatapAjAyanAninidhitArivAnavidhimamatikAvidhiHpUdhAdhAravivAgvAlAprApta pratidhAspadampazAsagarasadasmadirAka.sAdhAsArAhAcikAnAmatimAgahaklayALamudANyAAdhAtA26sampAdimAza rityAnaramAmAyAdatpitipAdhitAyApaLagAvAtApamAnamarayArupevAtAhisaskavAyAprAvavazvAta nivadhamAnApAyAtanA tinnAmAgadapamatamAdayagantAmavisanAApana:hivAzanAcatIsammAnitamIrivAkiinAkiradAyAma vidhAnAvAdanAcaImAnassA sAdhAstampavanavApiyAmAdAcatAnApAlApAvApA-novadhisadapakarAyAMmadhAtApAmAjakA matayaHpravitagAmamzAtA:tAtAva.prAmapratikityatinamApAnamagudagarayAkalyApAsunamukabhiyAdhAmAdhAna For Personal & Private Use Only 'zrI thitAmaNi prazastinI ustapratanu bhAnu pAnu (Rs 12thI 31) (juo pR. 84thI 87, pR0 102 ane pR0 211thI 213) Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Internatiqle. zrI ciMtAmaNiprazasti'nI hastapratanuM trIjuM pAnuM (loka 31thI 55) (juo pR0 84thI 87, pR0 102 ane pR0 211thI 213) For Personal & P rakSArayoviAcavamlApAtamyA yomyA mitAjAsApramAlAmajhAmaryAdamAmAyadaitremApa. ma ra samApadamAravAMcAmAlapAnIbArAtipravilAgisakapIzdIhatatrivanaspaphalepar3hiyA prAMgApikAmavAni HiummpAcanapasAtalabhAta cAmalakiraNasarvavittavAvitratmakara.pAvitratmakaramyAson imagmayAms. mAviyAmAnAsanaHmatayatrubhakAmatakSazrInivAsana ni34kinAvAnadAsagadigAramaNIyAmAmAtA :givivAdA kAna bharamamamadhirAmAtmananAApadhivravyanajAdAH 35.mpaMgampakamAdAvalakAra prasmaradhinayamalamAlavikAtidAyagA kaankkaaltaanaarnaa|dhymcntmikiklikaalvinnaamdhnkimcaa bhavanvinAmnavighrAlaya kimAnAmiAjAAdA'mmannatikArAndravitrA nidAsapamtagujagavatidAninamAtiAninAkAmahamiya tAta,130051 BAnAnikArana: kAlavadanA13 prAdhamAzAyaspAdapuravAvAkarakApradozrAcAravijayambhAramAtrAsa 4 vIdhamalAparikaramadasanArthaca.pratpawialinamadAnAdAdapalamanti HOffa:aimgAtAra kramavAra paniRbhavAlA sAgitidhAyamAIzamadhaniyara rAtamAzApAyanApAnamana ticaU..in5 mAtrA manAyAyapatra....nakapacalAdhinamazanapramAdAvAvi kaka:gvAna limammamAyAkAkaramAlakAvihAdAvAdAranAtha dhAmadAsampAyanAainApigAvogAva.HATTERE jAgatyabhakindasatimAtidAsasyAmarvakAryadhrapazanAkhatAkarapAmAsajAyAsnAgidhAmA SanimAnandaprAmApAyacayaramakAyAAmAkSAcanaDiAIvibhanechanadamyamAnaM..panyA55 sanaIvamAnA RdhApAlA-posahayAmabhyampAdanAsAyAstakAsphAbAdadhAmnApivitracArapracArakAratAnA prAradAtadArAtImma sAgapAgapAzrImiAnArapasaUruvagarAmumtamAnAkamAramiyAmuyAdhimAkanAnikAHinmamanapA aniinaamaapurmmaayo|praamaadHkaaryaamaasaadbhiHkaanyaamitaaraaptrikrnkaa dAginAmAkAkAdayA BRETsamAnpa. nivArayakArayampavayamaleprAmAdarathAvidhIdAtAvazyacakakAmAdavavAgakonAhorials zAmApAfmainyanayatI mAhAtApAcanazyAsaminakAmavApagAsAyampadharanamagAvasArakAmApAnA' AWAL nAmasAmayAta.mvagAgakAzakA prAdhiAmibhidhanAdantanAda.didina midanAtAyAmavabhindAnikada milanmArIyAtalAravAyacAmApanadandanAdanAmudAnipaTAyaviyadayA:padamAInAsimar dAgavani:praviplasahiyavAvAmAnyAmadhyarUpanA nizAnAdhAniimar ....nAnAnAgAtrAdinigarAtanamAmilAmamadinAniyAIyA/nAprAmasampAdana . nAkArAvagnAnAnAvainmhidAkadAdAnadAtA...davitA gA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (jIe pR84thI 87, pR0 102 ane pR. 211thI 213) 'zrI yi tAmaNi-prazasti'nI satapratanu yAthu pAnu (4 55thI 86) nirjarhtrIMICURI fotrema Une indenishintuitictiLyuyureautiPIR ittuirtueritain Third Paletuo ituRUPESULPISIP24.tebelliudikhettriterst-itrPIPjktourtdtatt i tution H DRLeuckEIPRuck2NYatalESNNithylejestantrietaitunitisbuillulticoaPIKint 1bpmtayaNsuelulAMLEEnteatinRRESPEEuerritortniRUPLOREReturistotelPralahletinctrIELPEP .. SRepu-buttteeulitt irey-A ttestroyer atpurteryologjrtalshirteletv.ntirtanRIUEIRITERNET THMAntalutatijreyeb ellinPLET-FaujitPEOPATHerepshfailunitamisey 16starrhat-Krum KuratRENEURelliA1-AttentuitittharthARRITHIYA2yarash :Pruingin danAGRupee c tjattestarNLEELbeauthskritik R ECetrikelfisttaitadirlruelyCRIMEIReat 4 hppenstagre g ehitypebblthaLaguefuntalelistIREDOGAttithility Sustaite etsteilleultetattw166 ikertuu elektabelthustrueertikkeleita e'tituire PERegen ykPattacheP36 ethnetunstmyaktitualuufrbattinctegtthlibuwitteresturubh tanto tiedustellenhersteeltaatguruumis bek6 r eplicznieuBJETES LES T urkisittercuLSgth.S.PL6. ftendrittenpmumminutrientatirtedtur(55 MsrtuittlesdhyA 'E..Clustralintorc h a..... 14turuliarenderlite- IA tilrliatutekb2beroyercadeeIAgrituti. ... anPEACHERNTRheukhi.tutime Suut- tHEIGupta flashtaitigeguarteriktr heartttacyurunatalek buvans h ite-NEkapist Le ttingbakestatuteyretirulporbettucestetabletthattisivelifthitaletshtrselvetiktisthan H elthtictugteyountryujrgetElajjerytjunfrastartbegineerintereylukrneylistianethetititikhe i ticsutinystyeshatantaebretaliateeltaantyiarrheirtalotryhAPIRItah ineyundation FE2HetuResuuuururtesulettytheterrer.ya: IPI PICEluitelestiPAIKUARI. RTHAPPRdreputytlysiurteEasterlthatttitiU P INCIPHyatrihirturalah112113Nmmsumank: Bitt9theticheftytmenurses/Tehlanpint)19uphirteltichikitlthjustpith 1chottliftebtituterlubelthyrt2152093eltimjherentichtuteith:16jitsitiHEzh tiretitudAstrumsttaeakthruttimethy6tutti t hietalinraatural kekate:ULEButter B IPPIEELhojPIKusheethtituRELHElbelthi sttissildietyretsjtaneleteentertsiku t testinenheitherjeirahtertainy NilaytaemiumeetuRibetterrupr:Elinet.tartDELIbtibenet MejuptettittedrishyajestashukuluntingthyenERJEETU P uskuraLutrutt I l uteellife Wulf Entejats to be hitchheue Mejoretti retetejarule: 00:18 NEkhaherdihristth tecruisin t elljhisinjurel t yluruputrahubali For Personal & Private Use Only J Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI vakhatacaMda (juo pR0 190thI 196) For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkSepa ane saMdarbhagraMthasUci - A pustaka mATe upayogamAM levAyela graMthe ane sAmayikenI yAdI tathA tenA mATe A pustakamAM vaparAyela saMkSepa nIce pramANe cheH | gujarAtI anveSaNa" : lezrI bhegIlAla sAMDesarA; prakA. Ara. Ara. zeThanI kaMpanI prathama AvRtti, sapTe. 1967 (temane cirasmaraNIya vepArIoH jagaDuzAha ane zAMtidAsa jhaverI" nAme lekha) aI' - amadAvAdane itihAsa': le. maganalAla vakhatacaMda prakA, gujarAta varnAkyulara sosAyaTI, AvRtti pahelI; I. sa. 1851 AkapeI" - "zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhIne itihAsa bhAga-1 le. ratilAla dIpacaMda desAI; prakAi zeTha ANaMdajI kalyANajI, amadAvAda AvRtti prathama; I. sa. 1983 acUkAsa" -- "jaina aitihAsika gUrjara kAvya-saMcaya" : saMgrA. ane saMpAi zrImAna jinavijyajI; prakA, zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara AvRtti pahelI; I. sa. 1926 airAsaM' - "aitihAsika rAsasaMgraha bhAga-3: saze. jenA cArya zrI vijayadharmasUri, prakAzrI yazavijaya jaina graMtha. mALA; AvRtti saM. 18 phalAa - "jaina saMghanA dharmazIla agraNI zreSThivarya zrI kastUra bhAI lAlabhAI : le, zrI ratilAla dI. desAIprakA kezavalAla lallubhAI jhaverI; AvRtti me 1970 gUpAa" - "gUjarAtanuM pATanagara amadAvAda": le. zrI ratnamaNi - rAva bhImarAva, prakA. kezavalAla harSadarAya dhruva, pramukha, gujarAta sAhitya sabhA, amadAvAda AvRtti pahelI; I. sa. 1929 For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaipaI' - jaina paraMparAne ItihAsa bhAga-4: le. tripuTI mahArAja; prakA) zrI cAritra smAraka graMthamALA; AvRtti prathama I. sa. 1983 "jerAmA" - "jaina aitihAsika rAsamALA bhAga-1 (zeTha zrI zAMtidAsa tathA mahAmunionA rAsa) saMza0 zrI mehanalAla dalIcaMda desAI pra. zrImad buddhisAgarajI prakA "zrI adhyAtma jJAna prasAraka maMDaLa; AvRtti pahelI vi. saM. 1969 "jesAsaMI" - jaina sAhityane saMkSipta itihAsa": le. mehana. lAla dalIcaMda desAI; prakA, zrI jaina vetAMbara kenpharansa, muMbaI AvRtti pahelI; I. sa. 1933 "dIbAjhale" - "dIvAna bahAdura jhaverI lekhasaMgra": le, zrI kRSNa lAla mohanalAla jhaverI "pra' - "pratApI pUrvajo" pupa bIjuM : le. zrIyuta DuMgarazI dharamazI saMpaTa, prakA, "jaina" ophisa, bhAvanagara AvRtti prathama; I. sa. 1941 prAtIsaM' - "prAcIna tIrthamALA saMgraha" bhAga-1: saM. zAstra vizArade jainAcArya zrI vijayadharmasUri prakA, amRtalAla chaganalAla, anopacaMda narasiMhadAsa; saM. 178 (temAMthI zIla. vijayajI kRta "tIrthamALA') bhavama" - "zrI bhadrezvara-vasaI mahAtIrtha': le. ratilAla dIpacaMda desAIprakA gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda AvRtti pahelI; I. sa. 177 mia" - "mirAte ahamadI" mULa phArasI uparathI anuvAdakta zrI kRSNalAla mohanalAla jhaverI, muMbaI, traNakhaMDamAM prathama AvRtti 1933-35; prakA, gujarAta varnAkayulara sosAyaTI, amadAvAda rAra" - "rAjanagaranAM ratna" : prAjaka ane prakA. vallabhajI suMdarajI puMjAbhAI AvRtti pahelI; I. sa. 1918 For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaraNikA" - zrI jaina vIsA osavAla klaba, amadAvAdanA vi. saM. 2023nA suvarNa jayaMtI mahotsava prasaMge bahAra pADavAmAM Avela "smaraNikAmAMthI "osavAlanI utpatti" nAme lekha (temAM lekhakanuM nAma nathI.) hindI "tIrA'--"tIrtha rakSa seTa zAMtiddA" rimANa ; prA. rAma reTeisTa TrasTa, vara; mAri prathama; . sa. 178 English HOG'--'A History of Gujarat' Vol. II : By M. S. Commissariat; Pub. Orient Longmans; First. published 1957 *IMFG'_'Imperial Mughal Farmans in Gujarat': By M. S. Commissariat; Reprinted from The Journal of the University of Bombay '; Vol. IX, Part-I; July 1940), JMTI - J. Albert de Mandelslo's Travels into the Indies' : Tran, by J. Devies; London; 1662 * MTWI -Mandelslo 's Travels in Western India' (A. D. 1638-9): By M. S. Commissariat; Pub. by Humphrey Milford Oxford Uni. Press; 1931 SHG'- Studies in the History of Gujarat' : By M. S. Commissariat; Ed. 1935 * TMT' - Travels of M de Thevenot', Part III : Tran. : by Lovelt, London; 1687 GOBP - Gazetteer of the Bombay Presidency 'all Vol. IV (A. D. 1879)mAMthI P. 285 upara James M. Campbell ne lekha ane Vol. I, Part I (A. D. 1896)mAMthI P. 280 upara James M. Campbellne lekha SFSJ - The Modern Review" (mAsika)nA July 1930 nA aMkamAMthI "Some Farmans of Shah Jahan' nAme zrI kRSNalAla me. jhaverIne lekha For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama AvakAra AzAbhaye pariteSa e. prAraMbhika saMkSepa ane saMdarbhagraMthasUci anukrama ... 1. bhUmikA - janadharmamAM AtmazuddhinA mArgo (); sthAvara tIrthonuM mahattva (3); pratApI puruSenI agatya (4); jana mahAjananI ujajavaLa paraMparA (5). 2. kuTuMba, vaMza ane pUrvajo 7-18 kSatriya rAjavaMza ane jene (7); zeTha zrI zAMtidAsane vaMza (8); osavALa jJAtine itihAsa (8); "esavAla bhUpAla" (9); zeTha zrI zAMtidAsanA pUrvajo (10); padame jaina dharma aMgIkAra karyAne prasaMga (10); padmanA vaMzajo (12); sahastrakiraNa amadAvAdamAM (12); zrI zAMtidAsane janma kayAre? (13). pAda -[1] zrI zAMtidAsa sIdI A rajapUta vaMzanA hovAnA ulekha (14); [3] be zAMtidAsanA ullekha (15); [] zilAlekha (17); [12] zrI zAMtidAsa kayAMnA vatanI ? (17). 3. mogala rAjyakALa ane jainadharma 19-24 mogala bAdazAha bAbara ane humAyu (19); sulatAnane rAjyakALa (19); humAyune punaH praveza (20); akabarano samaya (20); jahAMgIra ane zAhajahAM (21); auraMgajheba (22); jainadharmane prabhAva vadhAranAra vyaktio ane ghaTanAo (23); nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI (24). 4, zAhI jhaverI ane nagarazeTha 5-48 zAhI jhaverI (25); (a) hIrAnuM mUlya keTaluM? (26 ); (ba) jhaveramAM For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIDAne prasaMga (ra7); (ka) "mArI kiMmata kare" (28); () cAra gaLAne prasaMga (3"); zAhI jhaverI zrI zAMtidAsa zeTha (30). " nagarazeThapada (31); (a) begama risAyA-jhaverI mammA-akabarabAdazAhe nagarazeTha pada ApyuM (35); (ba) begamanA mAnItA bhAI-vidAyaveLAe nagarazeThAI mAge che (33); (ka) dIkarIne sAsaravAse pUryo - begamanI AgatAsvAgatA karI-jahAMgIre nagarazeThapada ApyuM (34); (8) auraMgajhebe nagarazeThAI ApyAne mata (34); nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI (35); kayA bAdazAhe nagarazeThapada ApyuM ? (35); bAdazAha nagarazeThapada Ape che ke zrI zAMtidAsa zeTha A pada mAge che? (37); kyA prasaMgathI nagarazeTha pada maLyuM? (37); tAraNa (38). vidvAnanAM maMtavyo-[1] pU. tilakasAgarajI kRta "zrI rAjasAgarasUrinirvANa-rAsa' (39); [2] zrI kRSNalAla mehanalAla jhaverI (39); [6] zrI ratilAla dIpacaMda desAI (39); [4] zrI DuMgarazIbhAI saMpaTa (40); pi] zrI ratnamaNirAva bhImarAva (40), [6] zrI. ema. esa. kAmileriyeTa. (41). pAdanoMdho-[7] zAhI jhaverIne lagatAM prasaMgenA vigatabhedo - (43); [15] amadAvAdanA nagarazeThonI yAdI (46). 5. saMghapati zrI zAMtidAsa 49-59 - zeTha zrI zAMtidAsanI dhaMdhAkIya kArakirdI (49); vepArI tarIke ucca. sthAna (50); dharmaparAyaNe vepArI (51); rAjA ane prajA sAthenA temanA saMba (51); bhAvika zrAvaka zrI zAMtidAsa jhaverI (pa2 ); prathama dhArmika prasaMga (para); zrI siddhAcalajIne saMgha (53); A prasaMgane zrI komiseriyeTanuM samarthana (54); anya satkAryo (55). pAdanoMdho-[13] pAlItANAmAM zrI AdIzvarajI bhagavAnanI mUrtine parikamAMnA zilAlekha (58). gurune AcAryapadavI 60-70. zrI muktisAgarasUri pratye AdarabhAva (60); mogala samayamAM jainadharmanA udyotane lagatA prasaMga (60); "zrI rAjasAgarasUri-nirvANurAsa' (61), zrI rAjasAgarasUrinA jIvananI agatyanI ghaTanAo (61); amadAvAdamAM praveza (61); AcArya padavI ApavAnI irachA ane temAM For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avela vine (61); AcAryapada (ra); baMne vaccene ghaniSTha saMbaMdha (63); sAgaragacchanI sthApanA (64); zrI komiseriyeTanuM maMtavya (65); pU. AcArya zrI rAjasAgarasUrinA chellA dharmalAbha (5); temanA putronI kAmagIrI (66); amadAvAdamAM jenuM jera (67); zrAvaka ane AcAryanI yAdagAra belaDI (17). pAdadho -[2] "zrI rAjasAgarasUrinirvANa-rAsa (7); [4] AcArya. padavI ApavAmAM Avela eka viM (68). " 7. Adarza mahAjana 71-78 . nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA vyaktitvanuM anekhuM pAsuM--mahAjanapada (71); mahAjana koNa? (2); temanAM vyaktitvanAM vividha pAsAM (ra); mahAjananA agresara (73); kunehabAja ane dAnavIra zreSThI zrI zAMtidAsa jhaverI (73); rAjadarabAramAM mahAjana tarIke agrima sthAnane lagate eka prasaMga (74), rAjadarabAramAM AdarabharyuM sthAna (74); mahAjana ane nagarazeTha (75); saMdezavAhaka dUta (75); prajAne saMdeza pahoMcADavA aMgenuM pharamAna (76); rAjA ane prajA - baMnenA hitecchu (77). 8. zrI ciMtAmaNi-pAzvanAthanuM derAsara 79-116 zrI ciMtAmaNi-maMtranI sthA (79); (5) eka zAMtidAsanA badale bIjA zAMtidAsanI maMtrasAdhanA (79); (va) gRhastha zAMtidAsanA badale cAkara zAMtidAmane phaLaprApti (80); (4) koI munie ciMtAmaNimaMtra ApyAne mata (81); A kathAonA vigatabhedo ane sAmya (2); zrI ciMtAmaNinuM derAsara (82); pitAnI saMpattine dhArmika upayoga (82); derAsara bAMdhavAnI icchA (83); derAsaranuM nirmANa (83); "zrI ciMtAmaNiprazasti' (84); derAsaranI pratiSThA (85); derAsaranuM varNana (85); "zrI ciMtAmaNiprazasti'ne eka zleka (86); "zrI ciMtAmaNiprazasti'nI aitihAsikatAne purA (86); jarmana pravAsI menDelaoN derAsaranI mulAkAte (87); haThIsiMhanAM derAsara jevI bhavyatA (89); A derAsaranuM eka tIrtha tarIke varNana (89); derAsara aMgenI duHkhadAyaka hakIkata (90); bAdazAha auraMgajhebe derAsaramAM karAvela gAyane vadha (90); derAsarane masjidamAM pheravavAno prayatna (91); derAsaramAM bhoMyaruM ane mUrtionI rakSA (92); zrI zAMtidAsa zeThanI dhIraja ane dIrdhadaSTi (93); derAsarane thayeluM nukasAna ane te aMge prApta thayela zAhI pharamAna (94); A pharamAnanuM mahatva ane imAratanAM durbhAgya (96); A imArata sadAne mATe nAmazeSa thaI gaI (7); pheMca musAphara For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 caivenA bhagna imAratanI mulAkAte (98); ceveneAnA varNananI zrI kempabele karela TIkA (99); phreMca pravAsI TevaranIyaranI mulAkAta (10); lupta thayela benamUna imArata (100); derAsaranA banAvAnI tavArIkha (101). pAnAMdhA--[v] 'zrI ciMtAmaNiprazasti'nI hastapratanI mAhitI (102); [13] jamA~na pravAsI menDelassI aMge mAhitI (104); [21] aura gajhebe derAsaramAM gAyanI katala karAvI tenA AdhArA (107); [22] aura MgajhebanA kAnI TIkA (108); [23] derAsarane masjidamAM pheravavAnA prayatna (109); [24] derAsaramAM bheAMyarA hAvAnA ullekha (110); [25] gUjarAtamAM thayela tAphAnA (111); [31] phreMca pravAsI thevene (114). 9. nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAnA 117-163 mogala bAdazAho sAthenA nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA dhaniSTha sakha dha (117); pharamAna eTale zu ? (117); zrI kemiseriyeTanA stutya prayatna (118); pharamAnAnI carcA e vibhAgamAM (118). vibhAga-a : tI rakSAne lagatAM pharamAnA--tI rakSA ane tene lagatAM pharamAnAnuM mahattva (119); pharamAna na 1 : jaina tIthaeNrghA ane sasthAonI rakSAne lagatuM (121); pharamAna naM. 2 ane 3 : za'khezvara tInA prArAne lagatAM (121); i. sa. 1656-58nA palaTAtA jatA rAjakIya -takhtAne paricaya (123); pAlAtANA aMgenA cAra pharamAnA (127); pharamAna naM. 4: pAlItANA gAma inAma ApavA aMge (127); A pharamAnanI jarUriyAta (128); mAna naM. 5 : pAlItANA aMge khIju pharamAna (129); tItha rakSA mATe potAnA dhanane upayoga (130); pharamAna naM.6: pAlItANA aMge trIju pharamAna (130); pharamAnana, 7 : pAlItANA aMge cothuM pharamAna (131); zeTha zrI zAMtidAsa 'mAgala bAdazAhanA satata saMparka'mAM (132); pharamAna na. 8 : pAlItANA, giranAra ane ANu aMge (173); A pharamAnanuM mahattva (134). vibhAga-ma : anya pharmAtA--pharamAna naM. 9 : milakata aMge (135); pharamAna na. 10 ane 11 : jhaverAtanA dhaMdhA ane milakata aMge (135); gujarAtanAM baMdarAne vepAra ane jhaverI zAMtidAsanA mAtrA (136); pharamAna naM. 12 : jhaverI tarIkenA unnata vyaktitva aMge (136); A pharamAnanuM mahattva (137); mAna na'. 13 : milakata aMge (138); mAna naM. 14: jhaverI tarIke maLela pharamAna (138); jhaverI tarIke mAgala bAdazAha sAthenA zeTha zrI zAMtidAsanA saMbaMdho (139); pharamAna naM. 15 : jhaverI tarIke maLela pharamAna For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sapha (140); pharamAna na'. 16 H jhaverI tarIke rAjadarabAramAM hAjara thavA aMge (140); A pharamAnAnuM mahattva (140); pharamAna naM. 17: jhaverI zAMtidAsane khAnanA rakSaNa nIce mUkavA aMge (141); pharamAna na. 18 : lAMkA ati aMge (141); samAjanA prazno aMge zAhI nIti (142); rUpiyA pacAsa lAkha aMgenA chellAM cAra pharamAtA (142); pharamAna na. 19 ane 20 : rUpiyA sADA pAMca lAkha aMge (144); zrI zAMtidAsa zeThanI agamacetI (146); pharamAna naM. 21 ; rUpiyA sADA pAMca lAkha aMge (146); pharamAna naM. 22: amadAvAda pAchA jaIne prajAne saMdeza ApavA aMge (147); aura'gajhebanI IzvaraparAyaNatA (149); vicakSaNa dha`niSTha zrAvaka zrI zAMtidAsa zeTha (150); pAlItANA rAjya sAthe thayela rakhApAne pahelA karAra (151); nagarazeTha zrI zAMtidyAsa jhaverIe anAvarAvela paTa (153). pAdanAMdhA--[10] pharamAna naM. 4nA samaya a Mge zrI zAMtidAse zAhajahAM bAdazAhane alabhya ratnA meLavI [23] pharamAna naM. 17nA samaya aMge (160), 10. zrI zAMtidAsanA parivAra ane svargavAsa 164-174: nagarazeTha zrI zAMtidAsanA kuTuMbanI mAhitIne abhAva (164); temanA raheThANunu varNana (164); aMgata jIvana (165); cAra patnI ane pAMca putro (166); temanA svargavAsanA samaya (167); A saMvata svIkAravAmAM AvatI muzkelI (168); temanu AyuSya keTalA varSInuM...? (170). 11. upasa'hAra 175-182 trividha vyaktitva (175); traNa guNNAnA triveNIsaMgama (175); temanA vyaktitvanuM rAjakIya pAsu (176); temanA vyaktitvamAM jovA maLatu' sAmAjika pAsu (178); temanA vyaktitvamAM thayela dhArmika pAsAnA vikAsa (179); temanA jIvananI eka noMdhapAtra ghaTanA (179); suvikasita vyaktitva (181); naiAMdhapAtra vArasadArA (181). pariziSTa (156); [22] jhaverI ApyA aMge (160); 183-210 nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA ujvala vArasadArA (183); nagarazeTha zrI lakSmIca'6 (184); khamIravata nagarazeTha zrI khuzAlacaMda (185); bakhelaDI : nagarazeTha zrI nathuzA ane nagarazeTha zrI vakhatacaMda (190); nagarazeTha zrI vakhata For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 caMdanA vaMzajo (195); bAhoza nagarazeTha zrI hemAbhAI (196); dAnavIra nagara-zeTha zrI premAbhAI (200); sevAbhAvI nagarazeTha zrI maNibhAI (203); nagarazeTha zrI cImanabhAI lAlabhAI ane nagarazeTha zrI kastUrabhAi maNibhAI (204); upasa'hAra (205) pUravaNI pR. 211-215 'zrI ciMtAmaNi-prazasti'nI hastaprata a Mge (211); 'zrI ciMtAmaNi prazasti'nI hastapratanAM ukelI zakAyelA pAThAMzA (211); hastalikhita pratA ane jaina jJAnabhaDArA vagerenI sAcavaNI aMge nagarazeTha zAMtidAsa jhaverInuM pradAna (212); zrI zAMtidAsa zeThe banAvarAvela paTa saMbaMdhI vizeSa mAhitI (21); nagaroDa zrI zAMtidAsa jhaverInA phoTA aMge (213); pharamAnanA phoTA aMge (215). zuddhipatraka pustakanA pAchaLanA bhAgamAM ApavAmAM Avela zuddhipatraka pramANe bhUlA sudhArIne A pustakanA upayAga karavA vAcakone khAsa vinaMti. 216-11999 For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI mAlatI zAha For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA janadharmamAM AtmazuddhinA mArgo jainadharma e Atmazuddhine dharma che te suvidita che. A Atmazuddhi hAsala karavA mATe AtmasAdhaka mahApuruSae tema ja dharmazAstroe AMtarika ane bAhya evA aneka mArgo ke upAya batAvyA che. AtmazuddhinA AMtarika mArgamAM samatA, ahiMsA jevAM vrate, saMyama, tapa, tyAga, vairAgya vagerene samAveza thAya che. jyAre AtmazuddhinAM bAhya sAdhanemAM jinapratimA, jinamaMdira, tIrthasthAne, jJAnabhaMDAre, pauSadhazALAo, upAzraye vagere dharmanuM pravartana karavA mATenAM sthAnenI gaNanA karavAmAM Ave che. AtmazuddhinA A AMtarika sAdhanane upayoga karavAnI ane AhA sAdhananI sAcavaNa ane vRddhi karavAnI dharmAbhimukhI javAbadArI jaMgama tIrtharUpa gaNAtA caturvidha zrIsaMghane seMpavAmAM AvelI che. A vyavasthAne AdhAre jaina zAsananI prabhAvanA ane vRddhi cheka prAcIna kALathI thatI rahI che ane bhaviSyamAM paNa thatI rahevAnI che. sthAvara tIrthonuM mahattva | jinamaMdire, tIrthasthAne, dharmakAryonAM AzrayasthAne ane jJAnabhaMDAre - A badhAM sthAvara tIrtha gaNAya che. tIrthakara bhagavAnanA abhAva ane gerahAjarImAM jaMgama tIrtharUpa catuvidha zrIsaMghanI dharma. zraddhAne TakAvI rAkhavAnuM ane temane dharmAbhimukha karavAnuM pAyAnuM kAma A sthAvara tIrtho kare che. bIjI bAju jaMgama tIrtharUpa caturvidha saMghamAthI zramaNasaMgha ane zramaNa saMgharU5 tyAgI varga nAnAM-moTAM sthAvara tIrthonI sthApanA karavAnI zrAvakasaMgha tathA zrAvikAsaMgha rUpa gRhathavagane preraNA ApatAM rahe che. A preraNAne jhIlAne A gRhastha varga AvA sthAvara tIrthonI sthApanA karate rahe che. AvAM sthAvara tIrtho dareka pradezamAM ane dareka samayamAM navAM navAM sthapAtAM For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane pitAnA ja ji. nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI ja rahe che ane zrIsaMghanI dharmabhAvanAne TakAvI rAkhavAnI sAthe sAthe AvAM tIrtho dharmanI prabhAvanA paNa karatAM rahe che. Ama, tIrthaMkara bhagavAnanA abhAvamAM sthAvara tIrtho ane jaMgama tIrtho ekabIjAnAM pUraka banIne tIrthakare udhelA dharmamAgane satata vahete rAkhavAnuM satkArya karatAM ja rahe che. jaina zAsananI AvI uttama praNAlikA ane paraMparAne kAraNe kevaLa saikasaike ja nahIM paNa, dareka dasakedasake, tema ja jenenI vasatIvALA dUranA ane najIkanA pradezamAM navAM navAM jinAlaye, nAnAMmeTAM tIrthasthAno tema ja upAzraye sthapAtAM ja rahe che. jaina saMgha. ane e saMghamAMnA dharmabhAvanAzIla ane saMpattizALI agraNae. A rIte pitAnA jIvanane ane dhanane kRtArtha karatA ja rahyA che. vaLI AnI sAthe sAthe ja, jinavANIne paNa zrIsaMghanI dharmabhAvanAne TakAvI rAkhavAmAM jinapratimA jeTale ja upakAra hovAthI tenAM rakSaNa ane prasAra mATe paNa jaina saMgha hamezA prayatnazIla rahyo che. A vAtanI sAkSI TheraThera sthapAyelA ane hajAronI saMkhyAmAM hastaprate. dharAvatA jJAnabhaMDAro pUrI rahyA che. jinamaMdiranI sthApanA, tIrthanI sthApanA, upAzrayanI sthApanA ane pustaka prakAzita karavAnI pravRttine ATalA mATe ja dharmakRtya tarIke lekhavAmAM Ave che ane Ane lIdhe ja jaina saMghane maLela zilpa sthApatya, sAhitya, kaLA vagerene sAMskRtika vAraso jema khUba vipula che tema khUba samRddha ane amUlya kahI zakAya e paNa che. pratApI puruSonI agatya A daSTie joIe te, dharmanAM ane jJAnanAM sthAnI sthApanA karanAra udAra mahAnubhAvonI zrIsaMghane jema jarUra paDatI rahI che. tema, rAjakIya azAMti, samayanI pratikULatA ke evI ja kaIka prakAranI ApattinA samaye e badhAnuM zAMti, kuneha, hiMmata ane bahAdurIpUrvaka rakSaNa karI zake evA vagadAra, pratApI puruSonI paNa, uparAzIla : ATalA mATe ayanI sthApanA ane jinama rinA saMkhyAmAM For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA samaye samaye jarUra paDatI ja rahI che. jaina zAsanane itihAsa tapAsatAM e vAta jANIne AnaMda thAya che ke jinazAsanane samayesamaye AvAM pratApI mahApuruSa maLatA ja rahyA che. AvA mahApuruSemAMnA moTA bhAganA mahApuruSa saMghamAnya movaDIo hovAnI sAthesAthe ja, zAsanataMvarga ane prajAvargane samAna Adara ane vizvAsa meLavI zakyA hatA ane sAmAnya janasamUhathI laIne te ucca koTinA gaNAtA prajAvarganA tema ja vepArI AlamanA paNa teo sadAya sukhaduHkhanA sAthI banI rahetA hatA ane kudaratI, rAjakIya ke evI ja kaIka AphatanA samaye teo pitAnA pradeza mATe bhAre sahAya ane AzvAsanarUpa banI rahetA hatA. jemane Adarza ane zreSTha kahI zakAya evA mahAjana tarIkenI pratiThA teo dharAvatA hatA. jaina mahAjanonI ujajavaLa paraMparA A daSTie vicArIe te, jaina mahAjananI paraMparAmAM zreSThI jAvaDazA, daMDanAyaka vimaLa, mahAmaMtrI udayana, AmrabhaTTa, bAhuDa maMtrI, mahAmaMtrI vastupALa tathA maMtrI tejapALanI bAMdhavabelaDI, haDALAnA khemAzA (khema haDALiye), zreSThI jagaDuzA, zreSThI samarAzA, zreSThI karmAzA, zreSThI vardhamAnazA-paddhasiMhazA vagere aneka puNyaka ane svanAmadhanya agraNIonI ujajavaLa kArakidI jaina itihAsanA pAne senerI akSare noMdhAyelI paDI che. jaina agraNIonI AvI ja pratApI paraMparAmAM nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInuM nAma ane kAma mekhare zebhI UThe evuM che. emane samaya - khAsa karIne emanI kArakirdIne pAchale vakhata - uttarottara vadhatI jatI rAjakIya asthiratAthI vadhu ne vadhu gherAte jAte hatuM ane enI mAThI asara jaina zAsananAM tIrthasthAne, jinamaMdire ane hite. upara thavAne bhaya hatA. AvA arAjakatAnA - athavA te kaTokaTInA - samayamAM jaina zAsananI prabhAvane thatI rahe ane enI For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI tIsthAnA vagere amUlya sAMskRtika saMpattinuM kharAkhara rakSaNa thAya e mATe eka mAheAza, kunehamAja, nIDara, katavyaniSTha ane sauthI vadhu teA dharmAM parAyaNuM mevaDInI jarUra hatI. e jarUra zreSThivaya zrI zAMtidAsa jhaverIe khUba saphaLatApUrvaka pUrI pADI hatI e vAtanI itihAsa sAkSI pUre che ane gauravapUrvaka nAMdha le che. AvA A puNyaaAka mahApuruSanAM jIvana ane kAryonI vigatAthI mAhitagAra thavA prayatna karIe. 6 For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuTuMba, vaMza ane pUrvajo koI paNa vyaktinA caritra viSe ApaNe mAhitI meLavIe te pahelAM te vyaktinAM kuLa, jAti, dharma, te vakhatanI rAjakIya ane sAmAjika paristhiti vagerene lagatA sAmAnya khyAla hAvA Avazyaka che. vyakti e vyakti hAvAnI sAthe sAthe ja amuka samAja, dharma, jJAti, kuTuMbanI sabhya paNa che ja. koI paNa vyaktinA vyaktitvanuM mUlyAMkana ke citraNa A badhA vividha pAsAMonAM saMkalita jJAnanA abhAvamAM karI zakAya nahIM. jo e pAsAMonA Alekhana vagara vyaktitvanuM citraNa karIe te te UNu' ane a %0 ru. lekhAya. te AvA, ApaNe ahIyAM zreSThivaya zrI zAMtidAsa jhaverInA vyaktitvanI AsapAsa gUMthAyelI AvI sAmAnya bAbatAne achaDatA paricaya meLavI laI e. kSatriya rAjavaza ane jene jainadhama nI sthApanA karanAra prathama tIthakara zrI RSabhadevathI mAMDIne, samaye samaye jainadhama nA udyota karanAra bIjA trevIse tItha. karA mULa kSatriya rAjavaMzamAMthI AvyA hatA. vadhu vyavasthAnA jo vicAra karIe tA, brAhmaNa, kSatriya, vaizya ane zUdra A cAra varDjhamAM kSatriyAne lokonI rakSA karavAnuM agatyanuM kAma soMpavAmAM AvyuM hatuM. kSatriyA potAnA baLathI leAkeAnuM, prajAnuM rakSaNa karavAnuM kArya karatA. A kSatriya rAjava'zamAMthI ja keTalAka leAkeAne - rAjakumArone - prajAnuM kevaLa bhautika dRSTie rakSaNa karavAne badale, potAnA AtmAnAM anAdikALanA madhanA dUra thAya ane jIvamAtrane e mArge laI jaI zakAya evA mAga vadhu pasaMda paDyo ane tee rAjapATa, meAjavaibhava cheDIne AtmAtthAnanA mAge cAlI nIkaLyA. Ama mULa kSatriya rAjava'zamAMthI ja jainadhama nA pAye nAkhanAra ane tene vizALa vaTavrukSa rUpe phelAvanAra aneka vyaktio - khAsa karIne cAvIseya tIrthaMkaro For Personal & Private Use Only ---------- Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI bahAra AvyA. kSatriya rAjavaMzamAMthI jainadharmane yogya rIte phelAve karanAra aneka vyaktie yugeyuge maLI AvI che. jaina paraMparA pramANe badhA tIrthakarenA samayamAM aneka kSatriya rAjAo jainadharma pALatA hatA. ane bhagavAna pArzvanAtha ane bhagavAna mahAvIranA dharmazAsanamAM aneka kSatriya rAjavIre sAmela thayA hatA, e vAta te ItihAsakAroe paNa mAnya rAkhI che. vaLI A kSatriAmAMthI jeo vyApAra karavA lAgyA te vaizya, vaNika ke vANiyA tarIke oLakhAyA. zreSThI zrI zAMtidAsanA pUrvajo paNa kSatriya rAjavaMzanA hatA. samaya jatAM temaNe jainadharma pALe ane vyApAra vagerethI pitAnI jAhojalAlI sAdhI ane AjIvikA calAvI eTale teo vaNika kahevAyA. zeThazrI zAMtidAsane vaMza zeTha zrI zAMtidAsa mAravADanA zuddha kSatriya gaNAtA sIdIA rajapUtanA vaMzanA hatA. A sIdIA vaMzanA rajapUtane itihAsa khUba javalaMta hate. keTalAka sIdIA rajapUtee jainadharmane svIkAra karyo hate e hakIkata "TeDa rAjasthAna", "mevADanI jAherajalAlI", bhArata rAjyamaMDaLa", "mahAjanamaMDaLa" vagere pustakanA AdhAre pramANita thayelI gaNI zakAya tevI che? zrI zAMtidAsa ane temanA vaMzajo osavALa vaNika tarIke oLakhAya che. mULa kSatriya rAjavaMzamAMthI AvyA hovAne kAraNe temanAmAM thoDeghaNe aMze kSAtrateja jovA maLe che. sAthesAthe teo esavALa vaNika hevAne kAraNe temanAmAM osavALa jJAtinAM lakSaNe paNuM jovA maLe ja che. 'osavALa jJAtino itihAsa osavALa" zabdano artha joIe te "sa"eTale raNane TApu ane "vALa" eTale rakhevALa. Ama osavALa (ke e savAla) For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA mujaba paLavane kAranA 2 kuTuMba, vaMza ane pUrvajo eTale raNa-TApunA rahevAsI rakSake. aitihAsika rIte joIe te, prAcIna samayamAM kaccha, uttara gujarAta vagere pradezamAM jenI khUba jAhojalAlI hatI. kALanA sakaMjAmAM amuka samaye rAjyazAsana zithila thatAM jaina prajA AsapAsanA pradezamAM vikharAI gaI. siMdhanI sarahada taraphathI AvatA keTalAka zrAvakee kacchanA raNamAM jyAM jyAM lIlerI jovA maLI tyAM tyAM vasavATa zarU karyo. ane A rIte raNanA TApuomAM vasatI jaina prajA osavALa tarIke eAI. bIjI eka kathA mujaba bhagavAna mahAvIra svAmI pachI DAka samaya bAda ja thaI gayela rAjA upaLadevane zrI ratnaprabhasUrinA ziSya jainadharma udhyo ane rAjAnI sAthesAthe nagaranA traNa lAkha rAzI hajAra rajapUtoe paNa A dharma svIkAryo. A samaye esavaMzanI sthApanA thaI. cAmuMDAdevIne samyakatvI banAvI savaMzanI kuLadevI tarIke sthApavAmAM AvI ane tyArathI te "osIyAdevI' ke sacIAIjI devI"nA nAme oLakhAya che. osavAla bhUpAla? osavALa' zabdanI utpattinI A kathAo ane hakIkatene bAjue rAkhIne eka kema tarIke temanuM nirIkSaNa karIzuM te temanI raheNIkaraNI ane AvaDatamAM rAjakIyapaNuM raheluM jovA maLe che. e savAla bhUpAla" e sAmAnya ukti paNa temanI nasamAM vahetA A rAjatejane caritArtha kare che. ane A rAjakIyatAne kAraNe temanAmAM je AvaData pedA thaI che tene upayoga karIne teo laga- . bhaga dareka yugamAM Adarza mahAjananuM sthAna bhogavatA AvyA che. sAthe sAthe sAma, dAma, bheda ane daMDanI rIti saphaLatApUrvaka akhatyAra karIne teo samAjamAM paNa bhAbharyuM sthAna jALavI zakyA che. kSatriya rAjavaMzamAMthI utarI AvyA hovAne kAraNe kSAtrateja, osavALa hovAne kAraNe rAjateja ane mahAjanapaNuM tema ja vaNika For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 . nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI hevAne kAraNe vepAra-vaNajanI AvaData - A traNa bAbatene triveNIsaMgama ApaNane zreSThivarya zrI zAMtidAsa jhaverImAM jovA maLe che. zeThazrI zAMtidAsanA pUrva temanA pUrva viSe mAhitI meLavIe. zrI zAMtidAsane pUrva sAmaMta saMgrAmasiMha ane kumArapALa sIdIA vaMzanA hatA te vaMzanI zAkhA kAkelA hatI ane teo mevADanA rAjAnA najIkanA sagA thatA hatA. zrI zAMtidAsa zreSThIne padmanA vaMzaja tarIke oLakhavAmAM Ave che. pame pitAnA jIvanamAM ahiMsApradhAna jainadharmane svIkAra kevI rIte karyo e darzAvate prasaMga joIe. pAme jainadharma aMgIkAra karyAne prasaMga eka vakhata padma mevADanA DuMgare vaTAvIne pitAnA ghaDAne sapATa bhUmimAM deDAvye jatA hatA. eka khetaramAM dUrathI haraNanuM TeLuM AvatuM joIne emaNe, haraNane zikAra karavA mATe, avAja na thAya te rIte, pitAnA ghoDAne eka bAju bAMdhI dIdho ane cUpakIdIthI teo haraNanI pAse javA lAgyA. lAga maLatAM emaNe tIra choDayuM ane haraNanA ToLAmAMthI eka nAnuM haraNa ghAyala thaIne cIsa pADIne nIce DhaLI paDayuM. A avAjathI e haraNa-baccAnI mAtA sivAyanA badhAM ja haraNa nAsI gayAM. padma haraNanA ghAyela baccAne pitAnI sAthe laIne ghoDA upara tyAMthI nAsI chUTyA. nAsatAM nAsatAM pAchaLa najara karI te haraNanI mAtAne, AMkhamAM AMsu sAthe, dayadra najarathI pitAnA ghAyela baccAne jotI jotI, kyAMya sudhI pitAnI pAchaLa pAchaLa AvatI emaNe joI. jo ke, DI vAramAM ja emane azva te mAtA hariNIne kyAMya pAchaLa pADI daIne AgaLa vadhI gaye. aneka prANIone zikAra karIne rIDhA banI cUkelA kAbela zikArI pakSe, kaI divasa kaI paNa prANanA zikAra vakhate je nabaLAIne anubhava na hete karyo te For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 kuTuMba, vaMza ane pUrvajo nabaLAI emanA aMtarane jANe Aje DaMkhI rahI ane pelA haraNa baccAnI mAtA hariNune dayA cahere emanA manacakSu samakSa kyAMya sudhI chavAI rahyo. eka taraphathI emanuM mana kahetuM hatuM ke, mRgayA e te rajapUtene dharma, adhikAra ane khela che, eTale temAM meM kazuM ja khoTuM karyuM nathI. bIjI taraphathI emane aMtarAtmA kahete hatuM ke, "te nirdoSa mUMgI bicArI hariNInA jIvane meM Aje khUba duHkha pahoMcADyuM che." vicAranI AvI taMdrAbharI avasthAmAM emaNe keTaleka paMtha kApI nAMkhe. paNa savAranA gherathI nIkaLelA emane, baporanA dhUma taDakAmAM, pANInI tRSA lAgI. evAmAM vRkSane zILe chAMye jatAM tyAM vRkSa taLe UbhA rahIne emaNe cAre bAju najara karI, te najIkamAM ja eka sAdhune, pitAnA ziSyavRMda sAthe beThelA joyA. pANI maLavAnI AzAe teo sAdhu pAse gayA ane pANI pIne pitAnI tRSA chipAvI. sAdhu puruSe svAbhAvika pUchaparacha karatAM emaNe jaNAvyuM ke, pite mRgayA khelavA nIkaLyA hatA hatA ane Aje potAne A eka ja haraNanuM baccuM maLyuM hatuM. tyAre sAdhupuruSe, sAva sahaja bhAve, prANIonA rakSaNa karavAnA kSatriyanA dharmanI yAda apAvIne emane kaI paNa jIvane nahIM dubhavavAne upadeza Ape ane pitAnA hRdayane je sAce, yogya mArga jaNAya te pramANe vartavAnuM kahyuM. haju ghaDIvAra pahelAM ja pitAnA dilamAM je mane maMthana pame anubhavyuM hatuM tene lIdhe A upadezanI tarata ja emane asara thaI ane sAdhupuruSane, jIvamAtranuM rakSaNa karavAne upadeza emanI rageragamAM vyApI gaye. tyAra pachI te e sAdhupuruSanuM padma khUba sanmAna karyuM ane temanI pAsethI ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha - e pAMca vratavALA jena zAsanane svIkAra karyo. tyAra pachI padmanA vaMzajo paNa A ahiMsAdharmane vaLagI rahyA. For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI 12 padmanA vaMzaja - padma pachI tenA vaMzajonI nAmAvalI zrIyut DuMgarazIbhAI saMpaTa pratApI pUrvajo" pustakanA pR. 6 upara A pramANe Ape che - pagha-pAdevI kSamAdhara-jIvanI sAhulavA-pATI harapati-punAI vAchA-sAgaradevI sahastrakiraNa (sahasa) (be patnI) (a) kumArI (ba) saubhAgyadevI vadhamAna | | | | 1viramadevI zAMtidAsa rUpama paMjikA devakI sahastrakiraNa amadAvAdamAM zeTha zAMtidAsanA pitA sahasakiraNanA samayamAM mevADamAM musalamAnenA AkramaNathI ghaNI UthalapAthala thaI hatI. gAma-garAsa vagere lUMTAI javAthI sahasakiraNa sAdhana-saMpatti vagara, paMdara-sattara varSanI uMmare sa parivAra bhAgya ajamAvavA amadAvAda AvI pahoMcyA. amadAvAdamAM AvIne eka mAravADI jhaverInI dukAne pahoMcIne nekarInI mAgaNI karI. jhaverIe e juvAna chokarAnuM hIra nANu jevA tene nAnAM-moTAM kAma eNpavA mAMDyAM ane kamekrame chekarAnuM hIra pragaTa thavA lAgyuM. pAMca-cha vasamAM te te mAravADIe saDasakiraNane - ke For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuTuMba, vaMza ane pUrvajo jene badhA "sahase' kahIne bolAvatA-hIrA, metI, mANeka ema badhA prakAranuM jhaverAta pArakhatAM zIkhavADI dIdhuM. A mAravADI jhaverI pote vRddha thayA hatA ane tene saMtAnamAM mAtra eka ja putrI hatI. pitAnI A kumArI nAmanI ekanI eka putrInA lagna teNe sahasakiraNa sAthe karyA ane pitAnI dukAna paNa tene seMpI dIdhI. 11 sahasakiraNane kumArIthI vardhamAna nAme putra thaye, ke jeNe AgaLa upara zrI zAMtidAsane jIvanabhara sAro sahakAra Ape. sahastrakiraNe, te samayanA rivAja mujaba, saubhAgyadevI nAme bIjI patnI karI ane tenAthI emane je saMtAne - viramadevI, zAMtidAsa, rUpama, paMjikA ane devakI - thayA temAM zAMtidAsa khUba tejasvI ane prabhAvazALI vyaktitva dharAvatA hatA. Ama mULa mevADanA vatanI evA sahastrakiraNa amadAvAdamAM AvIne vasyA. tyAra pachI temanAM saMtAne ane vaMzaje amadAvAdamAM ja rahyA ane amadAvAdane ja pitAnuM mAdarevatana mAnIne tenAM sukhaduHkhanA bhAgIdAra banyA. tethI zAMtidAsane amadAvAdanA vatanI gaNavA e ja yogya che. emanI jema emanA moTA bhAganA vaMzajoe paNa amadAvAdane ja pitAnuM vatana mAnyuM che ane ema karatAM emanI. bAra peDhIone vaza-vistAra amadAvAdamAM thaye che. A vaMzanI theDIka vyaktio sUrata ane vaDodarAmAM jaIne paNa vasI hatI.13 zrI zAMtidAsano janma kayAre? pitA sahastrakiraNa, mAtA saubhAgyadevI, moTA bhAI vardhamAna, vatana amadAvAdaH zrI zAMtidAsanA vaMza ane vatana aMge A mAhitI A Nane maLe che. paraMtu temane janma kyAre thaye? e cakkasa samaya darzAvatI sAla ke saMvatane ulekha kyAMya, koI paNa pustakamAM atyAra sudhI ApaNane upalabdha thato nathI. eTale temanA janmasamaya viSe, temanA jIvanane lagatI keTalIka hakIkatanA AdhAre, keTalIka aTakaLe. ja ApaNe karI zakIe tema chIe. For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI eka hakIkatanI nedha te ApaNane aneka jagyAe jovA maLe che ke zeThazrI zAMtidAsa bAdazAha akabaranA rAjadarabAramAM jhaverI tarIke upasthita thayA hatA. 14 megala bAdazAha akabara I. sa. 1605mAM mRtyu pAmyA. akabaranA rAjadarabAramAM hAjara thaIne eka jhaverI tarIkenI nAmanA meLavanAra zAMtidAsanI uMmara saheje paMdareka varSa, ke tethI vadhAre hoya - ema ApaNe kalpanA karIe te paNa, akabaranA mRtyu pahelA 15thI 20 varSe, eTale ke I. sa. 1585-90nI AsapAsa, zAMtidAsane jamA thaye haze, ema ApaNe sAdhAraNa rIte kahI zakIe. - A samaya eTale jagadguru zrI hIravijayasUrijI ane samrATa akabara vacce dharmaneha baMdhAye e samaya. ane zrI hIravijayasUrijIne svargavAsa vi. saM. para(I. sa. 1599)mAM thayo hato. eTale emanI hayAtI daramyAna zAMtidAsa pAMca-sAta varSanI bAlyA vasthAmAM ja haze, tethI jagadgurunA jIvanaprasaMgo sAthe zrI zAMtidAsanuM nAma joDAyuM hoya e koI ullekha maLatuM nathI. bIjA prakaraNanI yAdoMdha 1. (i) "jerAmA', samAlocanA pR. 1 ane pR. 49 upara jaNAvyuM che ke, teo mAravADanA zuddha kSatriya bIja sidIA rajapUtanA vaMzaja hatA." (i) "prapU', pR. 4 uparanI kathAmAM jaNAvAyuM che, "amAruM kuLa sisodiyA rajapUtanuM che" (iii) "bhUpAsa' pR. 734 upara jaNAvAyuM che ke, "zAMtidAsa nAte esavaLa hatA, paNa asala emanA vaDavA mevADanA zuddha sIdI rajapUtamAMthI UtarI AvelA che ema manAya che." (iv) SHG' pustakamAM pR. 53 upara jaNAvAyuM che ke - " According to tradition, the ancestors of Shantidas were descended from the royal Rajput house of the For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuTuMba, vaMza ane pUrvajo Sisodias of Udaipur, it being not uncommon to find Rajputs adopting the Jain religion." (arthAta-"paraMparA anusAra, zAMtidAsanA pUrvajo udepuranA sidiyA vaMzanA zAhI rajapUtomAMthI UtarI AvyA che, rajapUte jainadharma svIkAre e asAmAnya na hatuM."). (v) "anvaSaNuM mAM pR. 204 upara zrI bhogIlAla sAMDesarA jaNAve che ke, "te (zAMtidAsa) osavALa vaNika hatA. emanA vaDavA mevADanA sisodiyA rajapUtanA kuLamAMthI UtarI AvyAnuM manAya che." (vi) "jaipaImAM pR. 116 upara jaNAvAyuM che ke, "zeTha zAMtidAsa amadAvAdanA nagarazeTha banyA, je sisodiyA gotranA vizA osavAla jaina hatA." 2. juo "jerAmA', samAlocanA pR. 1. 3. jaina paraMparAmAM be zAMtidAsane ullekha thayela che. A baMne zAMtidAsa ekabIjAthI judA che, chatAM kyAreka temane eka mAnI levAnI bhUla thayelI che. (i) prAtIsa mAM zrI zItavijayajI viracita "tIrthamALAmAM pR.124-125 upara A baMne zAMtidAsane ulekha judI judI kaDImAM A rIte karavAmAM Avyo che - "zrI zrIvaMziM caDati vAni desI manIo punyapradhAna; dhamaSetri dhana vAvyuM bahu triNe lAkha te piti sahu. (45). tasa suta desI zAMtidAsa pUraNa punyataNe te vAsa; dAnI jJAnI jasamAna tAtaNi pari vAlo vAna. (14). osavaze zAMtidAsa zrI ciMtAmaNi pUjyA pAsa; prabhu sevAI gajasaMpadA dilhIsari bahu mAnya sadA. (151)" A uparathI jANI zakAya che ke, manIA desInA putra zAMtidAsa zrImAlI . vaMzanA hatA ane zAhI sanmAna meLavanAra zAMtidAsa esavAla va zanA hatA. eTale e be judI vyakti hatA. Ama chatAM amuka samaye e bane vidyamAna hatA e paNa ahIM sUcita thAya che. | (ii) "SHG" pustakanA pR. 53 nI pAdane dhamAM paNuM, "airAsa " ke nA pR. 54 nA AdhAre, jaNAvavAmAM AvyuM che ke, The famous jeweller Shantidas the son of sahasrakiran, whose career is reviewed here should be distingui. shed from a contemyorary of the same name, Shantidas, For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI the son of Mania. ( arthAt--" maNiyAnA putra zAMtidAsa e, ApaNe jene ullekha karIe chIe te sahasakisNanA putra jhaverI zAMtidAsathI judI ja vyakti che.") "" (iii) ' jerAmA'mAM samAlocanAnA pR. 10 upara jaNAvavAmAM Avyu che ke, zrI mAnavijaya upAdhyAye potAne apUrva graMtha nAme 'dhama'sa Mgraha ' zrIzAMtidAsa zeThanA AgrahathI karela che tevuM tenI prazasti parathI jaMNAya che." paraMtu ahIMyAM 'jairAmA 'nA samAlocaka malziyAnA putra zAMtidAsane bhUlathI sahasrakiraNanA putra zAMtidAsa jhaverI mAnI le che, kAraNa ke sahasrakiraNanA putra zAMtidAsa jhaverI saM. 1715 (I. sa. 1659-60)mAM mRtyu pAmyA hatA. jyAre pU. zrI mAnavijayajI upAdhyAye vi. saM. 1731 (I. sa. 1674)mAM "dhama saMgraha' graMthanI racanA karI hatI. temAM madada karanAra je zAMtidAsanA ullekha che te zAMtidAsa te maNiyAnA putra zAMtidAsa ja hoI zake. (A mATe jue 'airAsa: ' pR. 54.) 4. zrI jaina vIsA esavAla klaba, amadAvAdanA vi. sa. 2023 nA suvarNa jayaMtI mahAtsava prasaMge bahAra pADavAmAM Avela smaraNikA 'mAM esavAlanI utpatti ' nAme (pR. 9 thI 11 mAM) rajU thayela lekhate AdhAre A vigatA ahI ApavAmAM AvI che. 5. jue : ' jairAmA ', samAlocanA pR. 1. * SHG 'mAM pR. 55 upara darzAvyA mujaba, zAMtidvAsa ukeza kruru banA va'zaja che ema 'ciMtAmaNi-prazasti 'mAM jaNAvyu che.' The poem (Chintamni-Prashasti) gives very full deiails of the ancestry of Shantidas, who is mcntioned as belonging to the Ukesh family)... jo ke, ukezavaza eTale ja esavALa vaza evuM athadhaTana karavAmAM Ave che. << " amadAvAdanA : - jaiparNa' mAM pR. 119 upara jaNAvavAmAM AvyuM che ke, nagarazeThanA vaMzajonu ka kumarAlA gAtra hatuM. koI koI sthAne tenI kAkolA zAkhA batAvI che. A gotra ane zAkhAmAM nahIMvat bheda che." : 6. ' prapU ' pR. 1 thI 5 nA AdhAre A prasaMga ahIM rajU karyAM che. " tInezA' pustakamAM paNa pR. 1 thI 3 upara A ja prasaMga ApavAmAM Avela che. 7. 8 jairAmA 'mAM samAlAcanAnA pR. 1, 2 tathA 49 upara harapatinA badale padamazAha nAma ApavAmAM AvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuTuMba, vaMza ane pUrva 8. vAchAne vasAzeTha tarIke paNa oLakhavAmAM Ave che. 9. zrI zAMtidAsa zeTha ane temanA kuTuMbIone ullekha pAlItANAmAM Avela mULanAyaka zrI AdIzvara bhagavAna (dAdA)nA pariramAMnI mUrtionA zilAlekhamAM jovA maLe che; kAraNa ke A parikara zrI zAMtidAsa zeThe bharAvela hatuM. " "ApeI'mAM pR. 86 upara A zilAlekhane utAre che, je A pramANe che - __.. " (1) saM. 1670 varSe zrI ahammadAvAdavAstanya zrI u(bhosavAlajJAtIya vRddhazAkhIya sAha (2) vachA bhAryA bAI goramade suta sA (0) sahasakaraNa bhAryA sebhAgade sutena sAha vardhamAna laghubhrAtA (3) sAMtidAsa nAmnA bhAryA suramade suta sA0 panajI pramukha kuTuMbayutena svamAtula sA. zrIpAla preritena (4) zrI AdinAthaparikaraH pratimAcatuSkasahitaH kAritaH pratiSThitazca zrI tapAgacche bhaTTAraka zrI hema [vimara]." : A zilAlekhamAM vardhamAnane ullekha sabhAga( saubhAgyadevI)nA putra tarIke thayuM che. ane vAchAnAM patnInuM nAma garamade apAyuM che. A uparAMta airAsa'nA pR. 53 upara sahastrakiraNanA putro saMbadhI nIcenI dha karavAmAM AvI che: sahastrakiraNane keTalA putro hatA, e saMbaMdhI tapAsa karatAM jaNAya che ke, hemane be putro hatAvardhamAna ane zAMtidAsa, lIMbaDInA bhaMDAramAM "vRtti 'nI eka prati che, tenA aMtamAM A pramANe lakheluM che - '. " "sAha zrIvacchA suta sAha sahasrakiraNena svabhaMDAre - gRhItvA sutvrdhmaanratilAsapariNAnAtha" bhAvanagaranA paMnyAsajI zrI gaMbhIravijayajI mahArAjanA bhaMDAramAM puSpamAchatti nAmanI eka pratinI aMtamAM paNa upara pramANenA ja zabdo che." 10. "SHG"mAM pR. 61 upara zAMtidAsanA pUrvajone je koThe ApavAmAM AvyuM che. temAM viramadevIne saubhAgyadevInI nahIM, paNa kumArInI dIkarI tarIke darzAvavAmAM AvI che. 11. juoH "prapU' pR. 6-9. 12. "gRpAamAM pR. 777 upara zrI zAMtidAsa mULa amadAvAdanA, sUratanA ke dilhInA - kathAnA vatanI te bAbatane zaMkAspada gaNune temane amadAvAdanA vatanI gaNavA vadhu yogya mAnyA che. temAM darzAvyA mujaba rA. maganalAla vakhatacaMdanA For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI matamujaba zAMtidAsa dilhInA vatanI che, paNa mA bAbatane bIje kayAMyathI samathana maLatuM nathI, teo vadhumAM jaNAve che ke zAMtidAsa roDhane maMtrasiddhi sUratamAM thaI hatI ema kahevAya che, para Mtu emanA seTha grAMtidAsa maNiyA nAmanA puruSa suratanA hatA eTale ApharInA aMge paNa zAMtidyusa sUratamAM rahetA hoya. sAthe sAthe sUryaneTamAM teo lakhe che ke ' mithya 'mAM jaNuAvyA pramANe sUrata e samayanuM meTu aMdara hovAthI tyAM jhaverI zAMtiAsanI peDhI kadAca hoya te zay che. paraMtu 'mitAmaNiprazasti' ane zrI zAMtiAsa zeThajIne rAsa ' (' samA ') vageremAM paNa zAMtidAsane amadAvAdanA vatanI ja jaNAvyA che.. " , * 13. ' jerAmA ' pustakamAM samAlecanAnA pR. 4 thI 64 mAM zreSThIvarya zandiAsajIne va zA ' zIrSaka nIce temanA vaMzanI zAkhA vistRta rIte ApavAmAM AvI che. ' 14. (i) * gUpAe ', pR. 734 upara ullekha che te mujaba amaranI begama sAthe zAMtidAsane bhAI jevA sabaMdha hovAne kAraNe jahAMgIra temane ' mAmA ' kahetA hatA. (ii) 'prapU 'sAM pU. 9 zrI 17mAM trI zAMtidAsa akrabaranI begamanA bhAI kevI rIte banyA te prasaMga recaka zailImAM rajU thayA che. (noMdha : A pustakanA prakaraNa cAra * zAhI jhaverI ate nagaraze'mAM A prasa Mga levAmAM Avyo che. < (iii) ' rAmA 'mAM pazu Thera Thera akabaranA darabAramAM zAMtidAsanI hAjarI sUcavavAmAM AvI che; jema ke samAlecanamAM pR. 2 upara, nivenamAM pR. & upara, ' zAMtidAsa zeThajInA rAsa'mAM pR. 5 upara. - (iv) SHG'mAM pR. parU mAM zrI kemiseriyeTa jaNAve che ke '' Shantidas was probably born during the last decade or two of the reign of Akbar." ( arthAt - " zAMtidAsano janma akabaranA rAjyakALanA chellA eka ke be dasakAmAM thayA haze." ) . For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mogala rAjyakALa ane janadharma zreSThI zrI zAMtidAsa sahasakiraNa jhaverInA jIvanane lagatI ghaTanAo viSe mAhitI meLavIe pUrve, je yugamAM teo thaI gayA te yuganA bhAratanA ItihAsamAM jarA DekiyuM karI laIe. A aitihAsika paristhitinA prakAzamAM ja zrI zAMtidAsa jhaverInAM jIvana ane kAryone ApaNe gya rIte samajIne mUlavI zakIe. zrI zAMtidAsanA jIvanakALa daramyAna bhAratamAM megalenuM sAmrAjya hatuM, eTale bhAratamAM megala sAmrAjyane ItihAsa ApaNe je paDaze. mogala bAdazAha bAbara ane humAyu - IsavIsananI seLamI sadInA trIjA dasakAmAM - sane 1526mAM - prathama megala bAdazAha bAbare, sulatAnane harAvIne, hiMdamAM praveza karyo ane I. sa. 1526thI 1530 sudhI, pAMca varSa rAjya karyuM. bAbara uphe jhahIrUdIna mahamada parAkramI rAjavI hatA, kudaratane premI ane kavi hevAnI sAthe sAthe tene rakhaDapaTTI karIne judA judA pradeza sara karavAne zekha hate. bAbarane putra humAyu ArAmapriya, aphINuM ane nabaLI ' IcchAzakti dharAvanAra rAjavI hatA. teNe I. sa. 1530thI 1540 sudhI dasa varSa bhAratamAM rAjya karyuM ane I.sa. 1540mAM sulatAnee bhAratanI rAjagAdI humAyu pAsethI chInavI lIdhI. sulatAne rAjyakALa, megale pahelAM bhArata para rAjya karanAra A musalamAna sulatAne custa IslAmadhamI hatA ane pitAnA IslAma dharmane ja mahAna mAnatA. temanA rAjyakALamAM bhAratanI vizALa hiMdu prajAne eziyALuM jIvana vitAvavuM paDatuM, anyAyI karaverA bharavA paDatA, rAjadarabAramAM emane kayAMya sthAna na maLatuM. sulatAna rAjavIo hiMdudharma tathA hiMduprajA sAthe na ekarUpa thaI zakyA, na te For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ humAtAnAnI himaNAi kAraNa te kAraNe praveza nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI haLImaLIne rahI zakyA. eka paradezI tarIke ja sulatAne bhAratamAM rahyA. anya dharmo para teo sahiSNutA keLavI na zakyA. * AthI viruddha, megale bhAratamAM paradezI tarIke rahevA mAgatA na hatA. pitAnA IslAma dharma mATe temane Adara ane mAna havAnI sAthe sAthe ja teo anya dharmo paratve udAra ane sahiSNu paNa hatA. temane prayatna bhAratanI prajA sAthe bhaLI jaIne, hiMdu-musalamAna saMpathI rahe te prakArane hate. " . humAyune puna:praveza . - sulatAnenI hiMduo sAthenI AvI eramAyI nIti hovAne kAraNe, temanI AMtarika nabaLAIne kAraNe ane megalanI hiMduo. sAthe bhaLI javAnI nItine kAraNe, ke bIjA game te kAraNe, humAyue 14-15 varSa bAda, I. sa. 1555mAM bhAratamAM pharI vakhata praveza meLavIne zAsana karavA mAMDayuM. paraMtu humAyunuM A zAsana bahu ja TUMke vakhata cAlyuM ane I. sa. 1556mAM, phakta eka ja varSa rAjya karyA bAda, sIDI parathI paDavAne kAraNe enuM mRtyu thayuM ane akabare rAjagAdI para sthAna meLavyuM. akabarane samaya - I. sa. 154ranA ekabaranI paMdaramI tArIkhe janmela akabara rAjagAdI para AvyuM tyAre enI uMmara mAMDa cauka varSanI hatI. AgaLa upara eka lekakalyANakArI, sarvadharma samabhAvI, kuzaLa rAjyavahIvaTa karanAra pAdazAha tarIke nAmanA meLavanAra bAdazAha akabare pitAne bAlyakALa IrAnamAM vItAvyuM hatuM, tethI IrAnanA lokenI saMskAritA-sabhyatA tenAmAM pUrepUrI UtarI hatI, je tenA samagra jIvanamAM jovA maLe che. mugalAInA A trIjA pAdazAha vize jeTaluM lakhIe teTaluM ochuM che. teNe rAjyanI lagAma hAthamAM letAM ja bhAratanI hiMdu prajA sAthe sulatAnee je anyAyI ane emAye vartAva karyo hate, te dura For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meAgala rAjyakALa ane jainadhama 21 karIne, temanI sAthe haLImaLIne rahevA mATenA prayatno zarU karIne, hiMdu prajAnAM dvila jItI lIdhAM hatAM. tenI AvI vizALa rAjanItinA pariNAma rUpe ja megala rAjavIo bhAratamAM sthira thaIne deDha sadI jeTalA lAMbA samaya sudhI sArI rIte rAjya karI zakayA hatA. akabare peAtAnA rAjyanA vikAsa mATe hiMdu prajAmAMthI paNa zANA, tejasvI, kuzaLa, zaktizALI mANase zeAdhI kADhIne temane potAnA rAjadarabAramAM sthAna ApyuM hatuM ane e rIte eNe megA pahelAM bhArata para rAjya karanAra musalamAna sulatAnAe hiMdu sAme zakA ane asahiSNutAnI je dIvAla UbhI karI hatI te dIvAlane teDI nAMkhavA mAMDI hatI. taduparAMta, hiMduo para lAdavAmAM Avela cAtrALuverA, jajiyAvere jevA anyAyI karaverAo teNe dUra karyAM hatA. ane pote akhara pradezanA hiMdu rAjavI bihArImalanI kuvarI jodhAbAI sAthe lagna paNa karyAM. hatAM. TUMkamAM, akAre hiMdu prajA sAthe haLImaLI javA mATe pAtAnAthI banatA athA ja prayatnA karyAM hatA. vaLI akabare hiMdu, bauddha, jaina, islAma, zIkha, IsAI vagere dharmAMnA vaDAo tathA vidvAneA sAthe avAranavAra, lagabhaga dara aThevADiye, dhamA~carcA karavAnA zirastA zarU karyAM hatA ane ema karIne dareka dharmanuM potAnuM AgavuM gaurava jaLavAya ane sAthesAthe dareka dha bIjA dharma pratye sahiSNu ane te prakAranuM vAtAvaraNa pAtAnA rAjyamAM savAnA anukaraNIya prayatna karyAM hatA. AnI sAthe ja eNe peAtAnA rAjyamAM kaLAkAro, kArIgaro, vepArIo, sAhityakAra vagerene paNa khUba protsAhana ApyuM hatuM. jahAMgIra ane zAhajahAM akabaranI AvI vizALa rAjanIti ane kuzaLatAbharyAM vahIvaTanAM sArAM phaLa, vizeSa karIne akabara pachInA e megala rAjavIe jahAM gIra ane zAhajahAMe sArI rIte bhegavyAM hatAM. dakSiNa bhAratanA amuka pradezane mAda karIne, akabare sArI rIte vistArela samagra . For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra nagazeTha zAMtidyasa jhaverI bhAratanA rAjyanA vahIvaTa jahAMgIra ane zAhajahAMe sArI rIte karyAM hatA. A uparathI itihAsakArA akabara, jahAMgIra ane zAhajahAMnA samayane bhAratanI AbAdI ane jAheAjalAlInA suNyuga tarIke oLakhAve che. I. sa. 1605mAM akabaranuM mRtyu thayA bAda jahAMgIra rAjaya-gAdIe AvyeA. jahAMgIranI khUbasUrata megama nUrajahAMe joke, jahAMgIranA putrA ane saradArone a MdaroaMdara laDAvavAnA prayatna karelA, chatAM ekadare jahAMgIranA mAvIsa varSanA rAjyakALa bhArata mATe sukha, salAmatI ane samRddhithI bharelA hatA. jahAMgIranuM mRtyu thatAM I. sa. 1927-28mAM gAdIvArasAnuM yuddha laDIne zAhajahAM rAjagAdI para AvyA hatA ane eNe akabara ane jahAMgIranI rAjanItine cAlu rAkhIne, rAjyapradezamAM vadhArA karyAM vagara kuzaLatApUrvaka traNa dAyakA sudhI rAjya karyuM" hatu. Ama chatAM zAhajahAMmAM kayAreka dhArmi*ka asahiSNutA AvI gayAnA prasaMge paNa jovA maLe che, paNa te bahu AchA. aura gaema - bhArata para rAjya karanAra mAgala rAjavI aura gajheba rAjyaprAptinI atizaya lAlasAne kAraNe peAtAnA traNa bhAI A - dvArA, zujA ane murAdayakSa - ne harAvIne, ane temAMnA eka bhAI murAdabakSanI hatyA karIne tema ja khImAra pitA zAhajahAMne keda karIne leAhIthI kharaDAyelA hAthe I. sa. 1658mAM rAjagAdI para AvyA hatA. auraMgajheba peAte eka neka, custa, islAmaparasta rAjavI hatA. peAtAnA pUrvajonI vizALa rAjanItine bhUlI jaIne eNe, sulatAna bAdazAheAnI jema, bhAratanI prajA sAthe, khAsa karIne hiMdue sAthe, anyAyI ane bhedabhAvabharI rAjanIti pharI vAra zarU karI ane peAtAnA hAthe ja mugalAInA pAyA hacamacAvI nAkhyA. rAjyanA vistAra karavAnI atizaya lAlasAmAM bhAna bhUlIne teNe, leAmanAM dila jItavAnI darakAra karavAnA badale lAkonAM dila teDIne, keTalAka pradeze For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mogala rAkhyakALa ane jainadharma chatavA mAMDayA. tenAM AvAM utAvaLigA pagalAMnAM kaI sArAM pariNAma te khAsa na AvyAM, paNa dhIme dhIme auraMgajhebanI sastA osaratI gaI ane I. sa. 1707mAM, auraMgajhebanA mRtyu pachI, bhAratamAM mogala sattA lagabhaga asta thaI gaI A rIte joIe te bhAratamAM mogala sattAne asarakAraka samaya I. sa. 1556thI I. sa. 1707ne gaNI zakAya. temAM paNa auraMgajhebanA samayane bAda karatAM akabara, jahAMgIra ane zAhajahAM A traNa rAjavIone I. sa. 1556thI I. sa. 1658 sudhIne samaya bhAratanI prajA mATe sukha, samRddhi, jAherajalAlI ane AbAdIne samaya banI rahyo hate. jainadharmane prabhAva vadhAranAra vyaktio ane ghaTanAo megalanA samayamAM, vizeSa karIne akabara, jahAMgIra ane zAhajahAMnA samayamAM, jainadharma ane jaina saMghanI prabhAvanA thAya ane tenA mahinAmAM vadhAre thAya tevAM satkAryo karanAra aneka zAsanaprabhAvaka AcAryo ane zrAvake thaI gayA. jainadharmane vikAsa thAya evI aneka ghaTanAo e samayamAM banI. judA judA gacchanA te samayanA vidvAna AcAryonI nAmAvalI joIe te jaNAze ke kharataragacchamAM AcArya zrI jinacaMdrasUri ane zrI jinasiMhasUri, aMcaLagacchamAM AcArya zrI kalyANasAgarasUri tapagacchamAM jagadguru zrI hIravijayasUrijI ane emanA paTTadhara AcArya zrI vijayasenasUri, upAdhyAya zrI zAMticaMdra, upAdhyAya zrI bhAnucaMdra, muni siddhicaMdra; sAgaragacchanA AcArya zrI rAjasAgarasUri- vageree A samaya daramyAna jaina zAsanane vikAsa thAya tevAM aneka kAryo karyA hatAM. te samayanA AgevAna zreSThI-zrAvake joIe te AgarAnA kuMrapALasonapAlanI bAMdhavabelaDI, bikAneranA maMtrI zrI karmacaMda baccAvata, jesalameranA pIrazAha vagerenAM nAma AgaLa tarI Ave che. For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI - A arasAmAM banelI jainadharma, tenA tIrtha sthAne jaina zAsana ane zrIsaMghane udyota karanAra aneka ghaTanAomAMthI keTalIka mukhya ghaTanAone ullekha karIe te, zrI zatruMjaya, giranAra vagere tIthenA mAlikI-hakkonAM aneka pharamAne jajiyAve, yAtrALuvera vagerenI nAbUdI ahiMsApravartananA sarakArI Adeze; zatruMjayamAM savAsamAnI UMcAmAM UMcI TUMkanI sthApanA, bhadrezvara ane bIjAM aneka tIrthonA jIrNoddhAra aneka rAjAone pratibaMdha vagere ghaTanAo ApaNuM vizeSa dhyAna kheMce che. . nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI megala rAjasattA daramyAnanI bhAratanI sthiti ane te samayanA jainadharma, jainadharmanA vividha AcAryo ane zrAvako vagere aMge ATalI mAhitI pUrvabhUmikA rUpe meLavyA bAda, amadAvAdanA nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInI yazasvI ane ujajavaLa kAmagIrI aMge ApaNe vicArIe te pahelAM e hakIkta dhyAnamAM laIe ke emane janma megala bAdazAha akabaranA rAjyakALanA chellA eka ke be dasakAmAM thaye hatuM, jahAMgIra ane zAhajahAMnA samRddhinA kALamAM teo khUba sakriya rahyA ane chellA megala rAjavI auraMgajhebanA rAjyakALanA pahelA ke bIjA varSamAM temanuM mRtyu thayuM hatuM. A uparathI ApaNane e vAstavikatAne tarata ja khyAla AvI jaze ke, maMgalenA rAjyazAsananA suvarNayuga samA jahAMgIra ane zAhajahAMnA samayamAM - jyAre jaina zAsanane udyota karanAra aneka gurumahArAje tathA zrAvaka zreSThIo thaI gayA - nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI khUba sakriya ane yazasvI jIvana jIvI gayA hatA. ' raya rahyA ane chellA zAhajahAMnA samati eka ke be dasakAmAM For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhI jhaverI ane nagarazeTha traNa-cAra mogala bAdazAha sAthe jemane ghaniSTha saMbaMdha hate tevA zrI zAMtidAsa zeThane rAjadarabAramAM zAhI jhaverI tarIkenuM sthAna kevI rIte prApta thayuM te aMge judAM judAM pustakomAMthI thoDA thoDA pheraphAravALI ghaTanAo prApta thAya che. A ghaTanAmAM nAnI nAnI vigatemAM taphAvata jovA maLe che, paNa te badhI ghaTanAo zrI zAMtidAsa zeThane rAjadarabAramAM kevI rIte ucca sthAna prApta thayuM tenuM sUcana karI jAya che. eTale A badhI ghaTanAonI madada vaDe zrI zAMtidAsa zeThane maLela zAhI jhaverI tarIkenA darajajAne vicAra atre karIzuM. sAthe sAthe zrI zAMtidAsa zeThane rAjanagara - te samaye amadAvAdane rAjanagara" tarIke paNa oLakhavAmAM AvatuM - nuM nagarazeTha5da kevI rIte prApta thayuM te aMge paNa nAnA nAnA vigatabhedavALI ghaTanAone atre vicAra karIzuM ane A rIte zrI zAMtidAsa zeThanA rAjadvArI vyaktitvane khyAla ahIM meLavIzuM. alabatta, zrI zAMtidAsa zeThanA zAhI jhaverI tarIkenA vyaktitvane khyAla ApatI ghaTanAo ane temane prApta thayela nagarazeTha5da aMgenI ghaTanAo vacce paNa saMbaMdha che. zAhI jhaverI tarIke sthApita thayelA zrI zAMtidAsa zeThane pitAnI rAjakIya sUjha ane rAjadvArI vyaktiene vizvAsa saMpAdana karavAnI AvaDatanA kAraNe rAjanagaranuM nagarazeTha5da prApta thayuM hatuM eTale A be bAbate ekabIjA sAthe ghaniSTha rIte saMkaLAyelI che te atre neMdhavuM ghaTe. zAhI jhaverI - zrI zAMtidAsane rAjadarabAramAM zAhI jhaverInuM sthAna kevI rIte maLyuM te aMge vividha prasaMge nIce pramANe che: For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 . nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI (a) hIrAnuM mUlya keTaluM? zrIyuta DuMgarazI dharamazI saMpaTa zrI zAMtidAsa zeThanA rAjadarabAra sAthenA saMbaMdhanI zarUAta kevI rIte thaI te aMge je prasaMga noMdhe che te joIe.' akabarane rAjadarabAra AgarAnA divAne AmamAM bharAye che. avAranavAra avanavI carcAo ane keyaDAo rajU karIne prajAjananA hIrane tapAsIne megya, prabhAvazALI, buddhizALI, vyaktionI kadara karavAnA zekhana bAdazAha akabare Aje, pitAnA jhaverIe vimAsaNamAM paDI jAya e prazna sabhA samakSa rajU karyo che. bAdazAhe pitAnI pAse rahele eka amUlya hIre sabhAmAM ekaThA thayelA hiMdanA mazahUra jhaverIo samakSa rajU karIne te hIrAnuM cakakasa mUlya AkavAne ane ema karIne jhaverI tarIkenI pipitAnI kAbeliyata puravAra karavAne paDakAra pheMkyo che. jene jhaverAta pArakhavAnAM zAstronuM pUruM jJAna heya te ja vyakti rAjAne apekSita, cokkasa ane yogya javAba ApI zake. - rAjAne prazna sAMbhaLIne jhaverIo vicAramAM paDI gayA. A hIrAnuM cokakasa mUlya keTaluM?- e prazna harA pArakhavAnuM kAma karanAra jhaverInI pitAnI ja parakha kare te prazna che. vaLI Aje jovAmAM Avye e pANIdAra hIro te A pahelAM kaI divasa jhaverIonA levAmAM AvyuM ja na hate. - rAjadarabAramAM bhegA thayelA badhA jhaverIe rAjAne zuM javAba Ape e vimAsaNamAM paDI gayA, te samaye eka yuvAna vepArI AgaLa AvyuM. teNe zaheranA nAmAMkita jhaverIo pAsethI te hIre jevA mAge. hIrAne barAbara joIne eNe tenI judI judI rIte parIkSA karI. kATalA kADhIne tene jokhI je, sUryanA taDakAmAM ane chAyAmAM tene tapAsI joye, upara kAca mUkIne tenuM nirIkSaNa karyuM, tenAM pAsAM joyAM, UMcAI-pahoLAI mApI joI, emAM kaI eba ke kheDakhAMpaNa te nathI ne? - e paNa tapAsI joyuM. For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhI jhaverI ane nagarazeTha - A rIte hIrAnI pUrepUrI cakAsaNI karyA bAda eNe tenI cekasa kiMmata manamAM nakkI karI lIdhI ane hIrAnI kimata kahevA. mATe zahenazAhanI rajA mAgI, ane anumati maLatAM UcharatI. uMmaranA e jhaverIe enI kiMmata kahI batAvI. tene javAba sAMbhaLIne samrATa akabare A javAba teNe zAnA AdhAre Apyo te aMge pUchaparacha karI. juvAna te aMge paNa svayaM spaSTa ja hate. teNe tarata ja pitAnI pAsethI, ratnanI parIkSA karavA aMge apabhraMza bhASAmAM racAyela "ratnaparIkSAmImAMsA" nAme graMtha bAdazAha samakSa dharI dIdhe. yuvAnanI heziyArI, ratnanI parIkSAnAM zAstronuM jJAna, vAta karavAnI Dhaba vagerethI bAdazAha akabara khUba khuza thaye. teNe pitAnI rAjasabhAnA jhaverIone A navA, ajANyA, yuvAna jhaverI aMge pUchaparacha karatAM tene jANavA maLyuM ke te amadAvAdane vatanI che ane enuM nAma zAMtidAsa che. bAdazAha akabare prasanna thaIne mahAmUlI kAzamIrI zAla pitAnA hAthe A yuvAna zAMtidAsane oDhADI. Ama akabara bAdazAhanI maherabAnIthI ja zAMtidAsane "pAdazAhI jhaverI" tarIkenuM biruda maLyuM. A prasaMga pachI zrI zAMtidAsa jhaverInA rAjakuTuMba sAthenA saMbaMdhe kevA vadhatA gayA ane temAMthI temane nagarazeTha5da kevI rIte prApta thayuM tenI vigate A ja prakaraNamAM ApaNe AgaLa nedhIzuM. (ba) jhaveramAM kIDAne prasaMga - ratnaparIkSAne A ja eka prasaMga, AnAthI jarA judI rIte zrI maganalAla vakhatacaMda rajU kare che ? teonA jaNAvyA pramANe eka vAra dilhImAM bAdazAhe (akabara ke jahAMgIra evuM spaSTa nAma rajU karyuM nathI) pitAnA dilhInA rAjadarabAranA jhaverIne lAvIne kahyuM : amArI pAse eka jhavera che tenuM pArakhuM karI Ape, ane je. pArakhuM barAbara nahIM kare te tamAre jIva laIzuM." te vakhate te For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 , nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI jhaverIne thayuM ke have ApaNuM AvI banyuM. temAMthI chUTavA mATe teNe rAjAne e javAba ApeH "amArA jhaverI-mahAjanamAM eka zeThiyAne jhaveranuM pArakhuM karatAM sAruM AvaDe che, eTale kAle tene laIne ne AvIzuM." Ama kahIne te jhaverI eka divasa pUrate te bacI gaye. ghera jaIne te AvA keI mANasanI zodhamAM phare che tyAre tene A zAMtidAsa maLe che. jhaverIe zAMtidAsane pUchayuM : "tame kayA gAmanA che ane zuM dhaMdhe kare che?" tyAre zAMtidAse gapa mArI H "ame jhaverIne dhadha karIe chIe." A sAMbhaLIne jhaverIe zAMtidAsane rAjA pAse AvavAnI vinaMtI karatAM zAMtidAse hA pADI. ane jhaverI bIje divase zAMtidAsane sArAM kapaDAM paherAvIne rAjadarabAramAM laI gayA. eNe zAMtidAsane pitAnA khAsa mANasa tarIke oLakhAvyA. bAdazAhe Apela jhaverane sArI peThe tapAsIne zAMtidAse jaNAvyuM : "e jhaveramAM te kIDe che. ane te jhaverane bhAMgI jotAM temAMthI kharekhara kIDA je kaTake nIkaLe paNa khare. AdazAhe senAnA kaDA ne pAlakhI vagerene sarapAva paNa zAMtidAsa zeThane Ape, ane te pachI zAMtidAsa bAdazAhanA darabAramAM jatAAvatA thayA. A prasaMga pachI zAMtidAsa zeThanI vaga rAjadarabAramAM kevI rIte vadhatI gaI ane temane amadAvAdanI nagarazeThAI kevI rIte maLI te vAta noMdhatA pahelAM temaNe rAjadarabAramAM jhaverI tarIke meLavela sthAna mATe pracalita vadhu eka prasaMganI noMdha laIe (ka) "mArI kiMmata kare che zrI zAMtidAsa jhaverIne rAjadarabAramAM sthAna kevI rIte maLyuM te prasaMga neMdhatAM zrI mehanalAla dalIcaMda dezAI bAdazADa tarIke akabara nahIM paNa jahAMgIrane ullekha kare che te khAsa nedhapAtra che. bAdazAha akabaranA mRtyu bAda jahAMgIra bAdazAha gAdInazIna thayA pachI zrI zAMtidAsa yuvAna vayamAM dilhI gayA hatA ane eka For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhI jhaverI ane nagarazeTha jhaverIne tyAM pate UtaryA hatA te vakhatane A prasaMga che. bAdazAha jahAMgIre eka vakhata pitAnI rAjasabhAmAM prazna karyo: "mArI kimata kare." A vicitra prazna sAMbhaLIne sabhA daMga thaI gaI. A savAlane tatkAla kaI javAba na jaDavAthI sabhAmAMthI keIke kahyuM Apa te eka kImatI javAhira che ane javAhiranI kiMmata te jhaverI ja karI zake" tethI jhaverIone bolAvIne temanI samakSa paNa A ja prazna mUkavAmAM AvyuM. bAdazAhanI kiMmata jhaverAtanA kayA zAstra ane kayA niyamonA AdhAre karavI tenI sUjha jhaverIone na paDavAthI emaNe eka aThavADiyAnI mahetala mAMgI. daramyAnamAM yuvAna zAMtidAsa dilhImAM je jhaverIne tyAM UtaryA hatA tenI pAsethI A vAta jANIne rAjAne javAba ApavAnI javAbadArI zAMtidAse pitAne zire laI lIdhI. mudata pUrI thatAM jhaverIe zAMtidAsane sArAM kapaDAM paherAvIne rAjasabhAmAM laI gayA ane bAdazAhanA praznanA javAbarUpe jaNAvyuM : "tamArI kiMmata te A nAne chekare paNu (zAMtidAsa tarapha AMgaLI karIne) darzAvI zake." pachI zAMtidAse rAjAne pUchayuM : "ApanI kiMmata sabhAmAM karuM ke khAnagImAM?" rAjAe sabhAmAM potAnI kiMmata karavAnuM kahetAM zAMtidAse jhaverAta jokhavAne kAMTo kADhIne tenA eka pallAmAM eka rati mUkI ane bIjA pallAmAM paNa eka rati mUkI. trAjavAnAM baMne pallAM sarakhAM thayAM. vaLI eka bAjunA pallAmAM bIjI eka rati mUkatAM te bAjunuM palluM namI gayuM. A trAjavAne darzAvIne zAMtidAse bAdazAhane jaNAvyuM : "ApanuM mUlya thaI cUkayuM." bAdazAhane kaMI samaja na paDavAthI javAbamAM zAMtidAse bAdazAhane jaNAvyuM : "ApanuM mUlya rati che, mAtra rati! trAjavAmAM baMne pallAmAM pahelAM eka eka rIta hatI, te rIte bAdazAha ane prajA badhAM manuSya ja che, badhAMne eka ja sarakhI Indri ane zaktio che. paraMtu, tema chatAM, bIjAM badhAM raiyata che ane Apa temanA para rAjya karanAra rAjA che, te A aMtara ApanAmAM For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. vagazeTha zAMtidAsa jhaverI eka sati vadhAre hovAne kAraNe che. A eka vadhArAnI rati eTale bhAgya. bAdazAha thavAnI rati - bhAgya - ApanAmAM che ane amArAmAM te nathI." A javAba sAMbhaLIne bAdazAha jahAMgIra khUba prabhAvita thaI gayA hatA. (3) cAra geLAne prasaMga " bAdazAhe A pachI paNa zAMtidAsanI parIkSA keyane eka ane prasaMga zrIyut mehanalAla dalIcaMda dezAI AnI sAthe ja naidhatAM jaNAve che ke bAdazAhe cAra geLA evI rIte banAvyA ke jethI te cAre ya uparathI ekasarakhA ja lAge, paNa vajanamAM ekabIjAthI caDeA cAra goLA anukrame javAhira, sonuM, trAMbuM ane loDhuM - ema cAra vastunA banAvelA hatA. A cAra meLAmAM mUlyamAM bhAre kezu?e prazna pUchatAM zrI zAMtidAsa zeThe ciMtAmaNi maMtranA prabhAve javAhirane gaLe batAvI Ape. A javAbathI paNa bAdazAha atyaMta khuza thaye. zAha jhaverI zrI zAMtidAsa zeTha . zrI zAMtidAse mogala bAdazAhanA darabAramAM zAhI jhaverI tarIkenuM sthAna kaI rIte prApta karyuM ? te darzAvatA (a) hIrAnuM mUlya keTaluM? (ba) jhaveramAM kIDAne prasaMga (ka) "mArI kiMmata kare" ane (3) cAra goLAne prasaMga - A cAre ya prasaMgamAM vigatabhede ghaNA che. AvA prasaMgenA varNanamAM kadAca atizakti hoya, kalapanAnA raMge bhaLyA hoya te zakya che, chatAM zAMtidAse megala rAjadarabAramAM zAhI jhaverI tarIke meLavela sthAnane nirdeza karatA A prasaMgane aneka pustakamAM je rIte ulekha che te jotAM AvA prasa sAva AdhAra vagara, navalakathAnA prasaMganI jema, kevaLa kalpanAthI ja lakhavAmAM AvyA hoya ema mAnavuM vadhu paDatuM gaNAya. - zrI zAMtidAsane kayA prasaMgathI zAhI jhaverInuM sanmAna maLyuM te vivAdane prazna gaNI zakAya ane A vivAdane ukela meLavavA mATe For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 zAhI jhaverI ane nagaro haju vadhAre aitihAsika AdhAre jarUrI gaNAya. eTale e vivAdane bAjue rAkhIe te A badhA prasaMgo uparathI, vadhu nahIM te eTaluM te avazya sUcita thAya che ke, potAnI nAnI uMmaramAM ja zrI zAMtidAse mogala rAjadarabAramAM jhaverI tarIke sArI kuzaLatA ane pratiSThA prApta karI hatI. vaLI pitAnAM vANI ane vyavahAra vaDe sAmI vyaktine mugdha karavAnI AvaDatane lIdhe ane jhaverI tarIkenI hoziyArIne lIdhe temaNe bAdazAha akabaranA rAjadarabAramAM nAnI uMmarathI svaprayatna ja mahattvanuM sthAna prApta karyuM hatuM. zrI zAMtidAsa zeThanA AvA unnata vyaktitva mATe zrIyut DuMgarazIbhAI saMpaTa ThIka ja heka che ke, "enI prasanna mukhamudrA, zAMta svabhAva, mIThI AkarSaka vAta karavAnI Dhaba ane sajajana vyavahAra sahune mugdha karatAM hatA.8 nagazempada jema zrI zAMtidAsa zeThane rAjadarabAramAM jhaverI tarIke sthAna maLavA aMge vividha prasaMge prApta thAya che tema zrI zAMtidAsa zeThane amadAvAdanuM nagarazeTha pada kevI rIte maLyuM te aMge paNa ekathI vadhu prasaMge prApta thAya che. rAjakuTuMbamAM eka jhaverI tarIke pravezIne rAjakuTuMba sAthe khUba ghaniSTha saMbaMdha bAMdhavAmAM zrI zAMtidAsa jhaverI je saphaLatA prApta kare che tenuM sUcana A prasaMge dvArA thAya ja che. (a) begama risAyA-jhaverImammA-akabara bAdazAhe nagarazeThapada - ApyuM hIrAnuM mUlya keTaluM?" e prasaMga noMdhyA pachI yuvAna zrI zAMtidAsa jhaverI rAjadarabAramAM kevI rIte ucca sthAna prApta kare che ane zAhI kuTuMba sAthe gharobe keLavIne nagarazeThapada kevI rIte prApta kare che te aMge zrIyuta DuMgarazIbhAI saMpaTa nIcene prasaMga nedhe che. " akabara bAdazAhanA rAjadarabAramAM hIrAnuM cokkasa mUlya darzAvIne dazAhI jhaverInuM sthAna meLavyA pachI zrI zAMtidAsa jhaverI bAdazAhane avAranavAra jhaverAta pUruM pADatA. tema karatAM karatAM teoe, bAdazAha For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI akabaranA janAnakhAnAmAM, bega meAnA vizvAsu jhaverI tarIke sArI cAhanA prApta karI. eka vakhatanI vAta che. akabara bAdazAhanAM begama risAI ne dvilhI cheDIne amadAvAda AvyAM hatAM. teo bAdazAhane khabara karyAM vagara ane mAdazAhanI anumati lIdhA vagara ja amadAvAda AvyAM hatAM, eTale sUbA, amaladAra ke koI rAjadvArI vyaktithI teA temanI khAtarabaradAsta karI zakAya ema hatuM nahI.. zrI zAMtidAsa jhaverI A vakhate amadAvAdamAM hatA, AthI begamasAhemAnI AgatAsvAgatAnI javAbadArI zAMtidAsa jhaverIne soMpavAmAM AvI. samayasapArakhu zrI zAMtidAse begamasAhebA mATe potAnI havelI khAlI karI ApI ane temanI tahenAtamAM aneka mANusA rakIne temane khUba sukhacenapUrNAMka rAkhavAnI vyavasthA karI ApI. A AgatAsvAgatAthI khuza thaIne begame zAMtidAsa jhaverIne potAnA bhAI banAvyA ane bhAI e paNa khuza thaIne bahena mAnelAM begamasAhebAne khUba ja mUlyavAna evAM ratnajaDita kaMkaNeA vIrapasalImAM bheTa ApyAM. ' eeka mAsa pachI TThilhIthI akabara bAdazAhe begamasAhebAne teDavA mATe peAtAnA zAhajAdA salIma(jahAMgIra)ne mAkalyA. begama ane bAdazAha vacce salImanA uccha'khala vartana badala ja jhaghaDo thayA hatA. begamanI bAdazAha sAme phariyAda e hatI ke te salImane sudhAravA mATe vadhu sakhta pagalAM letAM hatAM. emAMthI banne vacce manadu:kha UbhuM thayuM hatuM. paNa chevaTe enuM samAdhAna thatAM salIma egamane (pAtAnI mAtAne) teDavA mATe amadAvAda AvyA tyAre begamasAhebAe khUma mana ane AdaranI lAgaNI sAthe zrI zAMtidAsa jhaverInI eALakhANu salImane tenA mAmA tarIke karAvI. tyArathI dvilhInA bAdazAhI kuTuMbamAM zrI zAMtidAsa zeTha 'jhaverImammA ' tarIke oLakhavA lAgyA. egame dilhI paheAMcyA pachI akabara bAdazAhane zAMtidAse pAtAnI je bhavya khAtarabaradAsta karelI te aMge vAta karatAM akabare For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhI karI ane nagarazeTha khuza thaIne pitAnA darabAranA prathama paMktinA amIra tarIke zrI zAMtidAsanI nimaNuka karI ane pozAka tathA pAghaDI bheTa mokalyAM. sAthe sAthe bAdazAhe te samayanA amadAvAdanA sUbA AjamakhAnane zrI zAMtidAsane amadAvAdanA nagarazeTha tarIke sthApavAnI AjJA karI. Ama zrIyuta DuMgarazIbhAI saMpaTanA jaNAvyA mujaba zrI zAMti dAsa jhaverInA audArya ane atithisatkArathI khuza thavAne kAraNe temane akabara bAdazAha taraphathI A zAhI mAna prApta thAya che. (ba) begamanA mAnItA bhAI-vidAyaveLAe nagaramAI mAge che - jhaveramAM kIDa dezavanAra zrI zAMtidAsane bAdazAha senAnA kaDAM ne pAlakhI vagere sarapAva Ape che tema jaNAvyA pachI zrI maganalAla vakhatacaMda temane nagarazeTha5da kevI rIte prApta thayuM te vAta rajU kare che. temanA jaNAvyA pramANe A prasaMga pachI zrI zAMtidAsa rAjadarabAramAM jatA-AvatA thayA ne bAdazAhanA mAnItA thayA. dhIme dhIme teo bAdazAhanA janAnakhAnAmAM paNa pravezavA mAMDayA ane eTale vizvAsa saMpAdana karyA ke begamee temane bhAI mAnyA. ghaNA divase tyAM rahyA pachI zrI zAMtidAse dilhImAMthI vidAya thavAnI IcachA vyakta karI tyAre pitAnA bhAIne ThAle hAthe javA na devAnA khyAlathI begamee bAdazAhane zrI zAMtidAsane kaMIka ApavA jaNAvyuM. bAdazAhe temanI rItarasama mujaba kaIka gAma bheTa ApavAnuM vicAra darzAvyuM, paNa tene badale zAMtidAse amadAvAdanI nagarazeThAI mAgI ke jethI amadAvAda jevA moTA zaheramAM pitAne prabhAva paDI zake tevuM pada maLe ane pitAne potAnA vatanamAM javAne lAbha paNa maLe. vaLI A pada pitAnA pUratuM maryAdita na rahetAM pitAnAM saMtAne ane bhAvI peDhIone paNa vArasAmAM maLyA kare tema dIrdhadaSTithI vicArIne temaNe kaI gAma bheTa levAne badale amadAvAdanI nagarazeThAI mAgI. A uparAMta bAdazAhe temane varSe dA'De amuka rUpiyA bAMdhI ApyA. 10 For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI (ka) dIkarIne sAsaravAso pUryo-begamanI AgatAsvAgatA karI jahAMgIre nagarazeThapada ApyuM A ja prasaMganI keTalIka hakIkate ApaNane muni zrI kSemavardhanagaNiracita "zrI zAMtidAsa zeThajIne rAsamAMthI paNa prApta thAya che. A rAsamAM jaNAvyA mujaba dilhIpati akabarane tyAM temanI beTI paraNatI hatI. te vakhate jhaverIbAnuM pUruM karavAne hakama maLatAM zrI zAMtidAsa zeThe ucca jhaverAta bheTa tarIke kahyuM. tenuM mUlya pUchatAM tene zAhajAdIne sAsaravAse gaNavA zeThe kahyuM, AthI bAdazAha khUba khuza thaye. A vakhatamAM bAdazAhanI begama keIka kAraNasara pitAnA jyeSTha zAhajAdA (salIma - jahAMgIra)ne laIne amadAvAda cAlI AvI ane pAtazAhanI vADImAM UtarI. tenI khAtara-baradAsta zAMtidAse khUba sArI rIte karI eTalAmAM akabara bAdazAha mRtyu pAmatAM begama tarata ja zAhajAdAne laIne dilhI pAchI gaI ane zAhajAda salIma "jahAMgIra" nAma dhAraNa karIne gAdI para AvyuM. zAMtidAsane teNe mAmA kahyA ane emane rAjanagara(amadAvAda)nI sUbAgIrI sapI tathA amadAvAdanA nagarazeThanI padavI paNa ApI 11 A rAsa je pustakamAM prasiddha thaye che te pustaka "jaina aitihAsika rAsamALA'nI samAlocanAmAM A pustakanA saMzodhaka zrI mohanalAla dalIcaMda dezAI jaNAve che: "zAMtidAsa zeThe jhaverAtanA vyApArI tarIke jabarI khyAti meLavI che, tenI sAthe akabara bAdazAhanI begamane sahAya karI jahAMgIra bAdazAhanA mAmAnuM birUda meLavyuM che. jahAMgIra bAdazAhe "nagarazeThanI padavI paNa Apela che"12 (3) auraMgajhebe nagarazeThAI ApyAne mata - zrI zAMtidAsa jhaverIne nagarazeTha pada akabara, jahAMgIra ke zAhajahAMe nahIM paNa mogala bAdazAha auraMgajhebe ApyuM e page eka mata pravartamAna che. "jaina aitihAsika rAsamALA'mAM jahAMgIre zrI zAMtidAsa zeThane nagarazeThapada ApyuM e je mata upara rajU karyo For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhI jhaverI ane nagarazeTha che tenI TIkA karatAM ' gUjarAtanuM pATanagara lekhaka zrI ratnamaNirAva bhImarAva jaNAve che : amadAvAda 'pustakanA evA bhAI jevA " akabara bAdazAhanI begama sAthe emane saMbaMdha hatA ke jahAMgIra emane mAmA nagarazeThanI padavI ApelI ema jaina lakhyuM che. A vAtane AdhAra nathI. zAMtidAsa zeThane auragajhemanA samayamAM nagarazeThAI maLI hAya ema lAge che"13 kahetA ane jahAMgIre emane rAsamAlAnI samAlAcanAmAM 35 vaLI A ja pustakamAM anyatra paNa tee lakhe che "C : atyAranA nagarazeThanA kuTuMbane zAhajahAM bAdazAhanA aMtanA samayathI zeThAI maLelI che. emanA mULa puruSa zeTha zAMtidAsa aura'gajhebanA rAjyanI zarUAta vakhate nagarazeTha kahevAyA.''14 Ama zrI ratnamaNirAvanA mata mujaba zAhajahAMnA aMta samaya ane aura`gajhebanA zarUAtanA samayamAM, eTale ke lagabhaga I. sa. 1655-57nA arasAmAM, zrI zAMtidAsa zeThane nagarazeThapada prApta thayuM. nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI zrI zAMtidAsa jhaverIne nagarazeThapada kayA kAraNathI, kayA mAdazAha dvArA maLyuM tenuM sUcana karatA A prasaMgeAmAM vigatAnA ghaNA bheda che, chatAM eka samAna satya badhA ya prasaMgeAmAM che ane te e ke mogala rAjadarabAramAM eka jhaverI tarIke praveza meLavanAra zrI zAMtidAsa jhaverI, ' esavAla bhUpAla ' e uktine sArthaka kare te rIte, rAjakuTuMbanA khUba nikaTanA sabhya banI jAya che. ane tenA kAraNe, megala bAdazAhanI udAratAne kAraNe tathA potAnI viziSTa AvaDatanA kAraNe nagarazeThapada prApta kare che. A pada mAtra temanA pUratuM ja maryAdita na rahetAM peDhI dara peDhI temanA vArasadArone paNa maLe che.1 5 kayA khAdazAhe nagarazeThapada Apyu ? zrI zAMtidAsa jhaverInA nagarazeThapada aMgenA A cAre ya prama`gAmAM eka vivAda e che ke kayA mAgala bAdazAhe temane nagarazeTha pa For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagazeTha zAMtidAsa jhaverI ApyuM? e praznane javAba cAre ya prasaMgamAM jude jude prApta thAya che. zrIyuta DuMgarazIbhAInA mata pramANe ("a" prasaMga) mogala bAdazAha akabara dvArA temane A pada prApta thAya che. zrI maganalAla vakhatacaMda ("ba" prasaMganI) pitAnI rajUAtamAM kayAM ya moMgala bAdazAhanuM nAma ApatA nathI. "zrI zAMtidAsa zeThajIne rAsa." ("ka" prasaMga)mAM muni zrI saddharASTra nI regama zrI tirasa jharIne tAtra bhAI gaNe che tethI jahAMgIra temane mAmA kahe che tema jaNAve che ane akabaranuM mRtyu thatAM jahAMgIra temane A pada Ape che tema jaNAve che. jyAre zrI ratnamaNirAva bhImarAvanA mata pramANe (DaprasaMga) chellA megala bAdazAha zrI auraMgajheba temane nagarazeThAI Ape che. A cAre ya matamAM bAdazAha auraMgajhebanA samayamAM ke zAhajahAMnA aMta samayamAM zrI zAMtidAsa zeThane nagarazeThAI maLe che te mata sAva vajUda vinAne che. vAstavika hakIkta te e che ke I. sa. 1658nA rAjakIya aMdhAdhUdhInA samayamAM gujarAtanI prajAne zAMtithI rahevAne saMdeze pite gAdInazIna thayAnA thoDAka samaya bAda ja auraMgajheba zrI zAMtidAsa jhaverI dvArA mokale che. vaLI zAhajahAM bAdazAha dvArA paNa zrI zAMtidAsa jhaverIne moTI saMkhyAmAM zAhI pharamAne prApta thayAM hatAM. A hakIkate ema darzAve che ke zAhajahAMnA samayamAM ke te pahelAM ja zrI zAMtidAsa jhaverI amadAvAdanA nagarazeTha tarIke sthapAI cUkyA haze. zrI maganalAla vakhatacaMda keI bAdazAhanuM nAma ApatA nathI tethI temane mata spaSTa nathI. jyAre zrI DuMgarazIbhAIne mata pramANe akabara bAdazAha dvArA temane A pada maLe che. ane "zrI zAMtidAsa zeThajInA rAsa" pramANe bAdazAha akabaranuM mRtyu thavAthI pitAnA mAmAne jahAMgIra A pada Ape che. A baMne mata sAcA hovAnI zakyatA eTalA mATe vadhu che ke A baMne matamAM samayanA gALAne kaI moTo vivAda nathI. bAdazAha akabaranA samayamAM temane A pada maLyuM hoya te paNa temanA rAjakIya kArakidInA aMta samayamAM For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhI jhaverI ane nagarazeTha 37 ja maLyuM hoya ane suni zrI kSemavardhatagaNi jaNAve che te pramANe zrI zAMtidAsa zeTha bAdazAha akabaranA mAnItA banyA hoya, paraMtu teo temane A pada Ape te pahelAM ja teo mRtyu pAmyA heya, tethI jahAMgIra pitAnA priya ane kuzaLa evA "jhaverI mammAne A biruda Ape te mata paNa sAce hevAnI zakyatA che. bAdazAha nagarazeTha5da Ape che ke zrI zAMtidAsa zeTha A pada mAge che? vaLI megala bAdazAha A biruda zrI zAMtidAsa zeThane potAnI rAjIkhuzIthI Ape che ke pachI zrI zAMtidAsa zeTha A pada mAge che? A praznanA javAbarUpe zrI maganalAla vakhatacaMdane mata bIjA traNe ya prasaMge karatAM judo paDe che. bIjA traNe ya prasaMge te eka yA bIjA megala bAdazAhe zrI zAMtidAsa zeThane A pada ApyAnuM jaNAve che, jyAre zrI maganalAla vakhatacaMdanA mate begame bAdazAhane pitAnA bhAIne kAMIka ApavA vinaMtI kare che, tyAre bAdazAha gAma bheTa ApavAnI vAta kare che. tene inkAra karIne zrI zAMtidAsa zeTha pote amadAvAdanI nagarazeThAI mAge che. A mata sAce heya te paNa tene sAce mAnavAne pUratA AdhAre ApaNane maLatA nathI. pitAnI rajUAtamAM megala bAdazAhanuM nAma paNa rajU karyA vagara je rIte A prasaMga zrIyuta maganalAlabhAI rajU kare che te rIte jotAM zrI zAMtidAsa zeThe pote nagarazeThAI mAgI e mata svIkArya jaNAtuM nathI. kayA prasaMgathI nagara zekapa maLyuM? A bAbatamAM paNa cAre ya prasaMgamAM taphAvata che. risAyelAM begamanI sArI khAtarabaradAsta karanAra zrI zAMtidAsa jhaverI jahAMgIranA mAmA bane che ane temane akabara bAdazAha A pada Ape che e mata zrIyuta DuMgarazIbhAI (33 prasaMgamAM) Ape che. muni zrI kSemavardhanagaNi paNa begama risAvAnA prasaMgane ullekha kare che. paraMtu te pahelAM akabaranI beTInuM jhaverakhAnuM pUruM karyAnI vAta paNa For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI teo (% prasaMgamAM) kare che ane sAthe sAthe jaNAve che ke akabaranuM mRtyu thatAM jahAMgIra temane A pada Ape che. begama risAyAnA. banAvane A baMne prasaMgamAM ullekha che eTale baMnenI rajUAtamAM theDIka vigate ne bheda hovA chatAM (jema ke A prasaMgamAM akabaranI dIkarI paraNAvavAno ullekha nathI te ja prasaMgamAM begamane ratnajaDita kaMkaNa ApyAne ullekha nathI), A banAvane AdhArabhUta mAnavAne kaMIka kAraNa maLe che. - jyAre zrI maganalAla vakhatacaMda paNa janAnakhAnAmAM jatAAvatA thayelA zrI zAMtidAsa zeTha begamenA mAnIta bhAI banyAnI vAtane ullekha (2 prasaMgamAM) karIne vadhumAM jaNAve che ke bhAIne "kAlemAle javA na devAya tema vicArIne begame bAdazAha dvArA gAma bheTa apAve che, paNa zAMtidAsa zeka pite amadAvAdanI nagara- . zeThAI mAge che. begamenI vizvAsu vyakti tarIke zrI zAMtidAsa jhaverInuM ahIM sUcana thAya che teTaluM satya A prasaMgamAM che. zrIyuta ratnamaNirAva bhImarAva AvA kaI prasaMgane ullekha karyA vagara auraMgajhebe temane nagarazeThAI AkhyAne mata ( prasaMgamAM rajU kare che te binapAyAdAra jaNAya che. tAraNa A badhA vivAdathI para thaIne eTaluM te avazya kahI zakAya tema che ke mogala bAdazAha akabara ane jahAMgIranA samayamAM ja zrI zAMtidAsa jhaverI bAdazAha ane begamenA mAnItA bane che ane pitAnI AvaData, kuzaLatA ane vizvAsa saMpAdana karavAnI zaktine pratApe ja temane mogala bAdazAha akabara ke jahAMgIra taraphathI amadAvAdanA nagarazeThanuM pada maLe che. vidvAnonA maMtavyo - nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA atulanIya rAjakIya vyaktitvane nirdeza keTalAka anya graMthamAM aneka vidvAne dvArA paNa vividha For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhI jhaverI ane nagaraze. rIte thayA che. tenA nirdeza karIne A prakaraNa samApta karIzuM. (1) pU. tilakasAgarajIkRta ' zrI rAjasAgarasUri-nirvANa-nAsa ' jema muni zrI kSemavadha nagaNie zrI zAMtidAsa zeThajIne * rAsa'nI racanA zrI zAMtidAsa zeTha ane temanAM kuTuMbIjanonI prazasti mATe karI che tema zrI zAMtidAsa zeTha jemane potAnA guru mAnatA tevA zrI rAjasAgarasUrinA nirvANaprasaMga nimitte zrI rAjasAgarasUrinirvANurAsa'nI racanA thaI che.17 A rAsamAM nagarazeTha zrI zAMtinAsa jhaverInA rAjadvArI vyaktitvane khyAla Ave tevI nIcenI patiA rajU thaI che : 38 16 " divIpati darabAri vAravAra, Ni jaMga jasa lIdhe OM; pAtazAha khuzAla thaI ni, jehani sirapA dIdhA re. hAMre bhAI gajaratha gheADA dvIdhA re. kri sAha jihAMgIra pAtazAha pUro, pramala pratApi sUra re; khUzAla thaI na jeni pAti, dvI potAnuM nUra hai. kri017 -zrI rAjasAgarasUri-nirvANu rAsa, DhALa pAMcamI 18 arthAt zrI zAMtidAsa zeThane dvriItie (akabare) khuza thaI ne sirapAva ApyA hatA. hAthI, ratha, gheADA makSIsa ApyA hatA. jahAMgIra bAdazAhe temanA ghaNA satkAra karyAM hatA. (2) zrI kRSNalAla meAhanalAla jhaverI teo zeTha zrI zAMtidAsanA unnata vyaktitvanA khyAla ApatAM jaNAve che: "te (zrI zAMtidyAsa) vepArI, jhaverI ane rAjadaramAranA zubhaciMtaka hatA."19 (3) zrI ratilAla dIpacaMda desAI nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA prabhAvazALI rAjadvArI vyaktitvanA khyAla ApatAM teo jaNAve che: " vikramanI sattaramI sadInA For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazezAMtidAe jhaverI uttarArdhanA pahelA dasakA AsapAsathI amadAvAdanA nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prabhAva dillI ane gujarAtanA zAsake upara, jaina saMghamAM tema ja prajAmAM dhIme dhIme vistaravA lAgyuM hatuM, ane emanI dharma mATenI dhagaza, kAryakuzaLatA, bAhozI ane rAjadvArI kunehane lIdhe teo bhAratanA jaina saMghanA mukhya agraNI banyA hatA, ane mugala rAjazAsaka pAse paNa emanuM ghaNuM calaNa hatuM." (4) zrI DuMgarazIbhAI saMpaTa amadAvAdanA prathama koTinA vepArI nAgarikomAM zrI zAMtidAsa, jhaverI pite meLavelA nagarazeTha padane kevI rIte sArthaka karatA. ane kevI kuzaLatApUrvaka teo kArya karatA tene khyAla ApatAM zrIyuta DuMgarazIbhAI saMpaTa jaNAve cheH "mahAjananA agresara ane nagarazeTha tarIkenI pharajo bajAvavAmAM emane ghaNo samaya jate. vepArIonA parasparanA jhaghaDAmAM ghaNuM karI eo paMca tarIke nImAtA hatA. vepAranuM UMDuM jJAna, sArI samajAvaTa, nyAya karavAnI sAdI samaja ane sanehathI teo aneka vAMdhA, takarArone saMtoSakAraka niveDe lAvatA hatA. pote hajI yuvAna hatA tathApi emanAmAM vRddho jevI gaMbhIratA hatI. dhIraja ane zAMtithI vicArapUrvaka kArya karatA hatA. amadAvAdanI pAMjarApoLane vahIvaTa paNa teo ja saMbhaLAtA ane nikhAlasabhAve kAma karatA hatA.21 (5) zrI ratnamaNirAva bhImarAva amadAvAdamAM vepArIomAM zrI zAMtidAsa jhaverInA agrIma sthAnane biradAvatAM prasiddha vidvAna zrI ratnamaNirAva paNa jaNAve cheH amadAvAdanA ItihAsamAM saMta ane sulatAnenuM jevuM sthAna che evuM ja UMcuM sthAna amadAvAdane AbAda rAkhanAra zAha-vepArIonuM che. aneka peTA meTA vepArIo A amadAvAda zaheramAM thaI gayA che.......aneka moTA vepArIo viSe ApaNe kAMI paNa jANa tA For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhI alerI ane nagarazeTha nathI........keTalAkanI theADIghaNI vigatA maLe che. AvA vepArIomAM zeTha zAMtidAsa mukhya gaNAya che. megala samayamAM emaNe vepAra, rAjadvAra ane jaina kAmamAM ghaNI prIti meLavI che. svataMtra khAdazAhInA samayanA vepArIo mATe kAMI hakIkata maLI zakatI nathI. zAMtidAsa mAgala samayanA meTAmAM meDhA vepArI hatA. A uparAMta emane saLelI amadAvAdanI nagarazeThAI ane e mAja sudhI emanA vaMzamAM cAlI Ave che e jotAM amadAvAdanA itihAsamAM nagarazeThakuTuMbanuM sthAna ghaNuM UMcuM che."22 (!) zrI ema. esa, kemiseeiTa te pAtAnAM pustakomAM nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA rAjakIya vyaktitvano khyAla Ape tevAM je uccAraNA kare che te aitihAsika dRSTie khUba mUlyavAna che. gujarAtanA megala samayanA itihAsanuM savistara bayAna karatAM peAtAnA pustaka History of GujaratnA bIjA bhAgamAM te, zrI zAMtidAsa jhaverI meAgala bAdazAha akabaranA sa'pamAM AvelA tene nirdeza karatAM jaNAve che : " paraMparA pramANe, zAMtidAsa peAtAnI prAraMbhika dhadhAkIya kArakirdI daramyAna akabaranA saparkamAM AvelA. jo A sAcuM hAya, ane A paraMparAne khATuM mAnavAnuM koI kAraNu nathI, teA temaNe eka pachI eka thaI gayelA cAra mAdazAheAnA rAjadarabAramAM vizeSAdhikAravALu sthAna bhegaLyuM."27 41 A ja pustakamAM teo zrI zAMtidyAsa jhaverIne maLela nagarazeThapadmanuM mahattva darzAvatAM jaNAve che : " zAMtidAsanI kArakirdI paNa e hakIkatane kAraNe rasadAyaka che ke te lokaavAjathI amadAvAdanA pahelA nagarazeTha hatA. ane A pada tenI sAthe sakaLAyela mAlA ane paraparAgata kAryAM sahita atyAranA samaya sudhI temanA kuTuMbamAM cAlyuM Ave che. 24 peAtAnA bIjA pustaka < Studies in the History of For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI Gujarat mAM nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA atulanIya vyaktitvane ullekha temAM A rIte kare cheH "jinadarzane gujarAtamAM sadIo daramyAna aneka dhArmika mArgadarzaka ane upadezake pedA karyA che ke jemanAM nAma jaina jJAti dvArA gauravapUrvaka levAmAM Ave che. paraMtu tenA gRhasthavarganI vyaktiomAM evuM eka paNa nAma nathI ke je zAMtidAsa jhaverInI barAbarI karI zake. jUnI aitihAsika paraMparA pramANe temane amadAvAdanA "nagarazeTha" ke "lairDa meyara'nuM pada 17mI sadInA zarUAtanAM varSomAM maLyuM hatuM ema mAnavAmAM Ave che. megala sAmrAjyanA adhikArI umara sAthe kaI paNa jAtane saMbaMdha na hovA chatAM, zAMtidAsa pitAnA vyApArI saMbaMdhe ane pitAnI vizALa saMpattinA kAraNe, jahAMgIrathI laIne auraMgajheba sudhInA eka pachI eka mogala bAdazAhanA darabAramAM pitAne prabhAva pADI zakyA hatA, ke jenI sAmrAjyamAM UMce darajajo dharAvatA ghaNuM amIra athavA manasabadArene adekhAI AvI hovI joIe."25 prakaraNa cAranI pAdana 1. juo : (i) "prapU', pR. 9thI 12, (ii) "tIse', pR. 6 thI 7. 2. juoH "aI', pR. 27ra-ra75. . juo : "jerAmA', samAlocanA, pR. 5-6. jerAmA' pustakamAM muni zrI kSemavardhanagaNiracita "zrI zAMtidAsa zeThajIne rAsa' (mULa rAsa ane rAsasAra sAthe) ApavAmAM Avela che. A pustakanI samAcanAmAM tenA saMzodhaka zrI mohanalAla dalIcaMda dezAI A prasaMga nedhe che. ahIM e paNa noMdhavuM upayogI thaze ke zrI maganalAla vakhatacaMda "aI'mAM jhaveramAM kIDane lagate je prasaMga nedhe che tenI TIkA zrI mehanalAla desAI kare che ane kAraNa ApatAM jaNAve che : "bAkI jhaverAtanI kiMmata karI ke jhaverAtamAM kIDe che te jaNAvyuM te vAta mULa rAsamAMthI suspaSTa prApta thatI na For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhI jhaverI ane nagarazeTha 43 hevAthI, te viSe vadhu jaNAvI ume mULa rAsathI vegaLA javuM yogya dhAratA nathI." ("jaisAmA', samAlocanA, pR. ) noMdha - "jerAmAM nA AdhAre "bhUpAa mAM pU. 735 upara zrI ratnamaNi rAva bhImarAva paNa A ja prasaMga nodhe che. 4. juo : "jairAmA', samAlocanA, pR. 6. 'gUpAamAM pR. 775 upara "jerAmA'nA AdhAre A prasaMga neMdhavAmAM AvyA che. 5. zrI zAMtidAsa zeThane ci tAmaNi maMtrano prabhAva kaI rIte prApta thayuM te prasaMga A ja pustakanA "zrI ciMtAmaNi pArzvanAthanuM derAsara' nAme AThamA prakaraNamAM nedhavAmAM AvyuM che. 6. "jaipaI'mAM pR. 127 upara Avo ja eka prasaMga nedhatAM jaNAvavA mAM AvyuM che : "zeTha zAMtidAsa jhaverI... AgarA gayA tyAre bAdazAha abbare pitAnA rAjadarabAramAM sau jhaverIone belAvyA hatA. temaNe tyAM metInI sAcI parIkSA karI batAvI ane tenI vAjabI kiMmata paNa jaNAvI meTI nAmanA prApta karI. temane megala darabAramAM meTAM mAna-sammAna maLyAM ane bAdazAha akabare temane paNuM jhaverInI padavIthI navAjyA." AmAM darzAvela motInI parIkSA karyAnI vAtane bIje kayAMyathI samarthana maLatuM nathI. tema ja kevI rIte motInI parIkSA karI tene paNa spaSTa nirdeza the nathI. chatAM akabara bAdazAhanA darabAramAM temane AvA prasaMgathI jhaverInI. padavI prApta thaI tenuM sUcana maLe che. * 7. A vigatabhedo nIce pramANe darzAvI zakAya ? (i) zrI zAMtidAsane jhaverI tarIkenuM sthAna kevI rIte maLyuM te aMge cAre ya prasaMgamAM vividha mAhitI maLe che. e prasaMga pramANe rAjA jhaverIo samakSa amUlya hIre rajU karIne tenuM mUlya karavAnuM jaNAve che, jemAM yuvAna zrI zAMtidAsa saphaLa thAya che ane jhaverI tarIkenuM sthAna meLave che. zrI maganalAla vakhataca de rajU karelA = prasaMga pramANe rAjA je jhavera rajU kare che temAM kIDo hovAnI vAta zrI zAMtidAsa kare che ane jhaverI tarIke ucca sarapAva meLave che. jyAre # prasaMga pramANe rAjAnA vicitra prazna "mArI kiMmata kare ene javAba ApavAmAM vicakSaNa zAMtidAsa saphaLa thAya che ane bAdazAha tenAthI khuza thAya che. 3 prasaMga pramANe ekasarakhA jaNAtA cAra goLAmAMthI zrI zAMtidAsa sauthI mUlyavAna goLa zedhI zake che ane bAdazAhanI prazaMsA prApta kare che. . For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagazeTha zAMtidAsa jhaverI (ii) rAjasabhAnA aTapaTA praznane javAba ApanAra zrI zAMtidAsa kyAM hatA e praznano javAba ma prasaMga pramANe joIe te yuvAna jhaverI tarIke zrI zAMtidAsa "A hIrAnuM mUlya keTaluM ?' e prazna puchAye tyAre rAjasabhAmAM ja hAjara hatA. 2 prasaMga pramANe jhaveranuM pArakhuM karavAne prazna rAjAe rAjaMdarabAranA jhaverIne karyo tyAre temane tene javAba na jaDavAthI ane acAnaka zrI zAMtidAsa sAthe meLApa thavAthI temane A praznano javAba ApavA AgaLa kare che. jyAre ja prasaMga pramANe zrI zAMtidAsa koI jhaverIne tyAM Utare che ane jhaverI rAjAnI kiMmata karavAnA praznathI mUjhAya che tyAre pitAnI vicakSaNa buddhithI temanI vahAre jAya che. su prasaMgamAM zrI zAMtidAsa pite rAjadarabAramAM hatA ke koI jhaverIne tyAM hatA tene ullekha nathI. (iii) zrI zAMtidAsa jhaverIne kayA megala rAjAnA darabAramAM zAhI jhaverInuM sthAna prApta thayuM e praznanA javAbamAM paNa matabheda che. 35 prasaMga pramANe zrIyuta DuMgarazIbhAI saMpaTa akabara bAdazAhanuM nAma Ape che. ve prasaMga rajU karatAM zrI maganalAla vakhatacaMda kaI paNa rAjAnuM nAma ApatA nathI. varu ane prasaMgamAM zrI mohanalAla dalIcaMda dezAI jahAMgIrane ullekha kare che. AmAM jahAMgIranA rAjadarabAramAM zrI zAMtidAsane jhaverI tarIkenuM mAna prApta thAya che te matanA badale bAdazAha akabaranA rAjadarabAramAM yuvAna vaye zrI zAMti dAsa jhaverI tarIkenuM sthAna prApta kare che te mata sAco jaNAya che. [ juo : (i) prapU', pR. 9; (ii) paI', pR. 127] 8. "pra', . 9 9 juo H (i) prapU', pR. 13 thI 17; (ii) "tIrA' pR. 7 thI 9. (temAM begamanuM nAma jodhAbAI ApavAmAM AvyuM che.) 10. "aI' pustakamAM pR. 274-275 upara A prasaMga rajU thayela che. te samayanI gujarAtI bhASAnA namUnA tarIke A lakhANa rasaprada banI zake tevuM hevAthI tene utAro ahIM Ave che : pachI satIdasa bAdazAnA darabAramAM AvatA jatA thaA meM bAdazAnA mAMnItA thaAne rehetAM rahetAM temanA janAnakhAnAMmAM javA lAgA ne rANIone behena kahIne bevAvI. pachI dahADe dahADe heta vadhatuM gayuM. rANIoe pitAnA sagA bhAI karatAM sAMtIdAsane Ale gaNavA mADayA. sAMtIdAsa to ghaNuM dahADA rahyA pachI rAMzu one kahIe ke e bahene have huM to aDIAMtho jaIza. tAre For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhI jhaverI ane nagarazeTha behene e kahIe ke ahIthI javAba nahIM. tamAre te ahIM ja rahevuM. e pramANe ghaNuM ghaNuM kahIe, paNa sAMtIdAsa te haTha laIneM beTho ke mAhAre te javuM ne javuM. tAhAre rANIoe kahIe ke tuM mAhAre bhAI kahevAo tethI tahane ThAlAle javA daIe e te kAMI ThIka nahIM. mATe tame thoDA dahADA sabura khamone amane bAdazAne kehevA de. pachI teo bAdazAne kahIe ke mAre bhAI sAMtIdAsa jAa che temaneM kAMI vidAyagarI ApavI ne evI ApavI ke te vaMza paramapurA cAle tAre bAdazA bole ke kaMI gAma Apo. sAMtIdAsaneM gAMma ApavA mAMDAM te lIdhAM nahIM. ne kahIe ke sAheba amAre gAma nA joIe. ame vANIA bhAI bAdazA belA tAre te tamAre zuM joIeN. sAMtIdAse vicAra, ke amadAvAda zahera jevuM bIjuM zahera ke nathI mATe e zaheranI nagarazeThAI leu te ThIka. meM vaLuM ApaNuM vatanamAM paNa AvIzuM evuM dhArIne amadAvAdanI nagarazeThAI mAgI tAre bAdazAe nagarazeThAI ApIne varaze dahADe rUpaiA bAMdhI ApI te zIvAe bIju ApavuM haze te ApI vadAa kIdhA. sAMtIdAsa pachI amadAvAda AvIne vazA." ' "amadAvAdane ItihAsa' nAme I. sa. 1851mAM lIthe presamAM chapAyela A pustakanuM mahatva, Aje tenAM prakAzanane savAso karatAM ya vadhu varSa thavA chatAM bilakula ghaTayuM nathI tenI pratIti ApaNane I. sa. 1977mAM gujarAta vidyAsabhAe prakAzita karela tenI bIjI AvRtti jotAM thAya che. * I. sa. 1850mAM gujarAta varnAkayulara sosAyaTI (atyAranI gujarAta vidyAsabhA)e eka TharAva karIne "amadAvAdane itihAsa" lakhavA mATe 50 rUA. nuM inAma bahAra pADyuM. A inAma prastuta pustakanA lekhaka ane te samayanI gujarAta varnAkyulara sosAyaTInA sahAyaka maMtrI zrI maganalAla vakhatacaMda zeThane phALe gayuM ane A ItihAsanuM prakAzana I. sa. 1851mAM gujarAta varnAkayulara sosAyaTIe karyuM . . A pustakanA lekhaka zrI maganalAla vakhatacaMda sAcA arthamAM saMzodhaka hatA. temaNe A pustakamAM amadAvAdanA hunnara-udyoga, zilpa-sthApatya, amadAvAdanI nAnImoTI paLo, temAM rahetA leke ane temanI jJAti tathA dhaMdhA vagerenI ghaNI mAhitI ApI che. 11. juo : "jerAmA', nivedana, pR. 9. A ja pustakamAM "zrI zAMtidAsa zeThajIne rAsamAM bIjI DhALamAM A prasaMge A rIte rajU thayA che - For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ w w w nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI "dilhInI pAdazAhasatA, huM. paraNAve dharI pyArI re; huM. ' (huM vArI lAla) javerakhAnuM pUruM nahi, huM. hukama karyo teNu vAra re. huM trepaname. 20 paNa na maLe te zuM kare, huM. ahave laI sAmAna re; huM zAMtidAsa tIhAM jaI, huM. mukI bheTa pradhAna re. huM. 2. 21 vastu amulakha dekhIne, huM. khuzI thaI kahe te re, huM zya lezyA tume dAkhavo, huM sAsaravAso eha re. huM. 2. ra2 akabara begama putra leIne, huM. nAThi koI prakAra re; he. pAtazAha vADImAM utarI, huM. keIna lIdhI sAra re; huM. sahasakaraNa suta cAkarI, huM. khabara aMtara rAkhI ghaNI ha; tasa bhAgye thayuM bhavya re, huM. 2. akabara maraNanI vAratA, huM. sAMbhaLI dezavideza re; huM. rAjA leI suta zuM tihAM, huM. begasa gaI teNe diza re. huM. padavI pAdazAhanI laI, huM. jahAMgira zalIma zAha re; huM. tiNe mAmue zeThajI, huM. kahyA dharI utsAha re; huM. pUra e piNa vAranA, huM. kAraNa deya cAra re; huM. aMtara gaNe nahi zeThethI, huM. tuma upagAre sukhadhAra re; huM. mAMmue kumarI taNA, huM. teme AjathI eka re; huM. rAjanagara subogarI, huM. sapi tumaguNa geha re; huM. rAjA rAja prajA sukhI, huM. nagarazeThapada dIdha re; huM. caturaMgI senA vaLI, huM. rAja samovaDa kIdha re; huM. 2. 29 - jerAmA', zrI zAMtidAsa zeThajIne rAsa, pR. 5-6 12. "jerAmA', samAlocanA, pR. 2 13. "gUpA a', pR. 734 14. "gUpAa', pR0 para 15. zrI zAMtidAsa jhaverIne amadAvAdanuM nagarazeThapada maLyA pachI temanA ja kuTuMbanA temanA vArasadAre nIcenA kramamAM amadAvAdanA nagarazeThapadanA adhi. kArI bane che : nagarazeTha zrI lakSmIcaMda nagarazeTha zrI khuzAlacaMda nagarazeTha zrI nathuzA w a For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAhI jhaverI ane nagarazeTha 47 nagarazeTha zrI vakhatacaMda nagarazeTha zrI hemAbhAI nagarazeTha zrI premAbhAI nagarazeTha zrI maNibhAI premAbhAI nagarazeTha zrI kastUrabhAI maNibhAI nagarazeTha zrI camanalAla lAlabhAI nagarazeTha zrI vimaLabhAI maya bhAI 16. A mATe juo A ja pustakanuM "nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne " nAme prakaraNa naMbara nava. 17. zrI rAjasAgarasUri ane zrI zAMtidAsa zeThanA ghaniSTha saMbaMdha ane anya vigata mATe juo A ja pustakanuM "pitAnA gurune AcArya padavI" nAme prakaraNa naMbara che. zrI rAjasAgarasUrinirvANarAsa nI racanA zrI zAMtidAsa zeThanA mRtyu pachI taratanA samayamAM ja, lagabhaga pAMca sAta varSanI aMdara ja, thaI che eTale temAM rajU thayelI vigate vadhu AdhArabhUta mAnI zakAya tema che. A rAsa ane tene sAra "aimUkAsa" pustakamAM rajU thayA che. 18. emUkAsa', pR. 51-52 19. AnuM mULa a grejI lakhANa A pramANe che- He was a merchant and a jeweller and a wellwisher of the court'. " (SFSJ', The Modern Review, July 1930, p. 29) 20. "ApeI', pR. 55 21. "prapU', pR. 18 22. "gUpAsa', . 733 23. AnuM mULa aMgrejI lakhANa A pramANe che - " According to tradition Shantidas's early professi. onal career had brought him into contact with Akbar. If this is true, and there is no reason to discredit the tradition, he enjoyed a privileged position at the court of four successive Emperors." ("HOG ', Vol. 11, p. 148) For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagazeTha zAMtidAsa jhaverI 24. AnuM mULa aMgrejI lakhANuM A pramANe che - " The career of Shantidas is also interesting for the fact that he was the first Nagarsheth of Ahmedabad by popular voice, and that this title, with its attached status and conventional functions was handed down in his family." ( HOG', Vol. II, p. 140) 5. AnuM mULa aMgrejI lakhANa A pramANe che - "Jainism has produced in Gujarat in the course of centuries many distinguished religious guides and teachers whose names are held in high reverence by the community. But among its temporal magnates there is no name which can equal that of Shantidas Jawahari, who is said to have received, according to an old historical tradition, the title of Nagarsheth or Lord Mayor' of Ahmedabad in the carly years of the seventeenth century. Without any connection with the official nobility of the Mughal Empire, Shantidas was able to exercise, by virtue of his business connections and his vast riches, an influence at the court of successive Mughal Emperors from the time of Jahangir to the accession of Aurangzeb which must have been envied by many an exalted amir or mansabdar of the Empire." (SHG', p. 53) For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghapati zrI zAMtidAsa pitA sahasakiraNa khAlI hAthe, najIvI mUDI laIne kaparA kALamAM mevADa choDIne, amadAvAdamAM AvyA ne potAnI AvaData ane nasIbanI yArInA jore TUMka samayamAM ja jhaverI tarIke khUba kAmiyAba nIvaDayA. temanI pahelI patnI kumArIthI thayela vardhamAna ane bIjI patnI saubhAgyadevIthI thayela zAMtidAsa- A baMne saMtAnoe pitAnA pitAnA dhaMdhA-rojagArane vikasAvavAnuM kArya nAnI uMmaramAM ja upADI lIdhuM hatuM. zeThazrI zAMtidAsanI dhaMdhAkIya kArakirdI zeThazrI zAMtidAse pitAnI AvaData ane AkarSaka vyaktitvanA AdhAre rAjadarabAramAM je mAnabharyuM sthAna prApta karyuM hatuM, amadAvAdanA nagarazeTha tarIkenuM je pada prApta karyuM hatuM te te ApaNe joyuM ja, paraMtu rAjadarabAramAM jhaverI tarIke sArI nAmanA meLavatrA mAtramAM ja temanA jhaverAtanA dhaMdhAnI siddhi samAI jatI nathI. temaNe te pitAne jhaverAtane dhaMdhe bhAratanAM meTAM meTAM zahere uparAMta paradezamAM paNa vikasAvavA mAMDyo hato. ane A kAryamAM vardhamAna ane zAMtidAsa baMne bhAI e saMpIne kArya karatA hovAthI A dhaMdhe thoDA samayamAM khUba phUlyAphAlya hate. " aneka sthaLoe vikAsa pAmelA A dhaMdhA aMge mAhitI ApatAM "zrI rAjasAgarasUri-nivaNirAsa'mAM jaNAvAyuM che ke - rAjanagara ani bahanapura, vijApura lagaI bhAI re, dillI AgarA sIMdhala simANa, tAM lagaI sUra sajAI re." (23) . DhALa 5, kaDI 23 arthAt amadAvAda, buhanapura, vIjapura, dillI, AgarA ane siMdha vagerenA rAjadarabAremAM tenI ghaNuM khyAti phelAyelI hatI.' For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI zrI ratnamaNirAva zeThazrI zAMtidAsa jhaverInA baheLA vepAranI seMdha letAM jaNAve che: "-e (zAMtidAsa) moTA sAhasika vepArI paNa hatA. jhaverAtane vepAra emane mukhya dhaMdhe hatuM, paNa pAchaLathI badhAmAM vepAra karatA ema jaNAya che. amadAvAdanA zarAphe nA e ziromaNi hatA...vepAramAM amadAvAda uparAMta surata, burahAnapura, bIjApura, dilhI, AgarA, siMdhala ane simANu vageremAM emanI peDhIo agara ADate hatI." nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIe pitAnA bhAI vardhamAna sAthe saMpIne kArya karavA mATe vyavasthA e prakAranI goThavI hatI ke zrI zAMtidAsa pitAnA dhaMdhArojagArane lagatAM bahAranAM kAryo saMbhALatA hatA, jyAre vardhamAna zeTha peDhIne vahIvaTa saMbhALavAnuM kArya karatA hatA. dhaMdhArthe gAma-paragAma pharavuM, rAjakAraNanAM ane jAhera hitane lagatAM kAma karavAM e zrI zAMtidAsane nityakrama hate. vipArI tarIke ucca sthAna vepArI tarIke temaNe je ucca sthAna prApta karyuM hatuM tenI nedha letAM zrI ema. esa. kemiseriyeTa gya zabdamAM ja jaNAve cheH "jahAMgIra ane zAhajahAMnA samayamAM sAkeya jIvana jIvI janAra, amadAvAdanA jaina sitArA zAMtidAsa jhaverIne temanI nANAM dhIranAra tarIkenI ane dhaMdhAnI daSTie jhaverI tarIkenI mahAna AvaDate temane dilhInA rAjadarabAramAM beMdhapAtra gaurava ane lAgavaga meLavavA mATe zaktimAna banAvyA hatA. temaNe je ucca sAmAjika darajajo prApta karyo hato tenAthI e sAbita thatuM hatuM ke 17mI sadInA, khAsa karIne gujarAta pradezanA mukhya zaheranA hiMdu vepArIo ane nANAM dhIranArAo temanA vepAra ane vANijyamAM rejiMdA kAryo karavA mATe sarvathA mukta hatA, ane ucca rAjakIya ane vahIvaTI pravRttithI aLagA rakhAyA hoya te paNa teo khUba dhana te ekaThuM karI ja zakatA." For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghapati zrI zAMtidAsa dharmaparAyaNa vepArI - zrI zAMtidAsa jhaverIne eka vepArI tarIkenA A varNana parathI koI rakhe ema mAnI le, ke teo mAtra dhana kamAnAra ane pitAnuM ja hita jenAra vyakti hatA. UlaTuM, temaNe rAjadarabAramAM je sattA meLavI hatI te sattAne upaga pitAnA dharmanA tathA prajAnA vikAsamAM kevI rIte thaI zake tene vicAra teo satata karyA karatA. ane A vicAranA pariNAmarUpe teo prajAnA hitane sAdhavA mATe -nakkara kAryo paNa karatA hatA. e savAla vaMzanA vaMzaja hovAnA nAte A prakAranAM vicAre ane kAryo temanA mATe sahaja ane svAbhAvika hatA ema paNa kahI zakAya. zrI kemiseriyeTanA zabdomAM kahIe te, zAMtidAsa khUba dharmaparAyaNa jaina hatA ane pitAnI zraddhA sAthe saMkaLAyelA hetuo mATe pitAnAM vizALa sAdhanane temaNe chUTathI upaga karyo hato." anyatra paNa zrI kemiseriyeTa vepArIomAM agresara evA zeThazrI zAMtidAsanA dhArmika pAsAne paricaya ApatAM jaNAve che ? pitAnI sudIrgha ane sakriya kArakidI daramyAna zAMtidAse bhArata-bharamAM, dhArmika ane audyogika - baMne hetuo mATe, khUba pravAsa kheDayo jaNAya che kAraNa ke teo temanA samayanA AgaLa paDatA jhaverIo ane nANAM dhIranArAomAMnA ja eka na hatA, paraMtu eka custa jaina netA tarIke jainadharmanAM pavitra tIrthonI vAraMvAra yAtrA. karavI tene teo pitAnI pharaja samajatA hatA." -rAjA ane prajA sAthenA temanA saMba che zreSThizrI zAMtidAsa rAjA tema ja prajA baMne sAthe je prakAranA saMbaMdha rAkhatA, te aMge vizeSa mAhitI ApaNane zrIyuta mehanalila dalIcaMda dezAI A rIte Ape che : "...zAMtidAsane prajA sAthe ghaNe udAra ane vizAla saMbaMdha hatuM, temaja rAjAone ane TheTha bAdazAhane Azraya ghaNe hate. jenI pAchaLa samagra prajA For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ par nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI che, ane je prajAnuM ja kalyANa, rakSaNa karavA sadA tana, mana, dhanathI tatpara rahe che, temane pachI rAjya-amaladAra, tema ja rAjyAdhIza pUrNa mAna Ape ja emAM kaMI Azcaya nathI. prajAnA hitanI sAthe je rAjyanuM paNa bhaluM cAhe che, te rAjya ane prajA baMne taraphathI mAna-maratA meLave che. ane AvI rIte bannenuM bhaluM cAhanAra jagatamAM koI viralA ja hAya che."cha zrI kRSNalAla mA. jhaverI paNa temanA vyaktitvanA A pAsA para prakAza pheMkatAM jaNAve che: " teo rAjA ane prajA baMne dvArA ekasarakhuM mAna pAmyA hatA." bhAvika zrAvaka zrI zAMtidAsa jhaverI zeThazrI zAMtidAsa jhaverI pote eka zrAvaka hatA. ane zrAvaka hAvAnA nAte tee zrAvakanA dharmAM yagya rIte pALatA hatA, tenA khyAla zrIyuta DuMgarazIbhAI sa'paTa ApaNane A zabdomAM Ape che " eka bhAvika zrAvaka tarIke ee niyamita upAzraye jaI gurune upadeza sAMbhaLatA hatA. teA, paccakhANeA karatA ane gurubhaktimAM ati utsAhathI bhAga letA....zAMtidAsa zeThe amadAvAda, rAdhanapura, khaMbhAta, suratamAM kharataragacchanA upAzraye adhAvelA ane padavIpradAnamaheAtsavamAM puSkaLa dravya khacela hatuM."9 AnA parathI ApaNane khyAla Ave che ke eka saphaLa vepArI, jhaverI, zarApha, rAjakAraNI hovA chatAM tee agraNI jaina zrAvaka paNa hatA. potAne maLelA dhananA jaina dharmonA vikAsa mATe udAratApUrNAMka sarvyaya karavAnuM teo cUkatA na hatA. prathama dhArmika prasaMga zeThazrI zAMtidAsa jhaverInA jIvananA sau prathama dhAmirthaMka prasaMganA ullekha karatAM prasiddha itihAsakAra zrI kemiseriyeTa jaNAve che : " zrI ciMtAmaNi prazasti'10mAM noMdhavAmAM AvyuM che te mujaba saMvata 1969 (I. sa. 1612-13)mAM zrI zAMtidAse zatru 6 For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saghapati zrI zAMtidyAsa jayamAM mahusanAtha()nI mUrtinI pratiSThA karI hatI."11 AmAM ullekha che te pramANe saMvata 1969 (I. sa. 161213)nI zatruMjayanI peAtAnI yAtrA daramyAna zatruMjaya parvata para jINu thaI gayelAM derAsaranA jIrNoddhAra karAvavAnI vyavasthA te karatA AvelA. I. sa. 1618mAM A kAma pUruM thaI gayAnI khabara paDatAM temaNe potAnA guru zrI muktisAgarajIne A a'ge vAta karatAM, pU. zrI muktisAgarajIe saMgha sAthe pAlItANA jaI ne pratiSThA karavAnA Adeza ApyA, eTale zrI zAMtidAsa zeThe peAtAnA bhAI vamana zeThanI samati meLavIne zrI siddhAcalajIne saMgha kADhavAnA ni ya karyAM. A prasaMganI vigatAthI mAhitagAra thaI e.12 zrI siddhAcalanA sagha te jamAnAmAM saMgha kADhavA e AjanA jeTaluM saraLa kAma na hatuM. AjanA jeTalAM sagavaDanAM sAdhanA tyAre na hatAM, pAkA rastA na hatA, mArgomAM cAra, lUTArA, DAkuonA bhaya hatA. teve vakhate amadAvAdathI cha rI' pALatA saMgha kADhIne zrI zatruMjaya paheAMcavuM e khUba vyavasthAzakti mAgI le evuM kAma hatuM. rAjadarabAramAM badazAha sAthe petAnA je gauravabharyAM saMbadhA hatA tenA upayega karIne A kAmane temaNe kaika aMze AsAna banAvI dIdhuM hatuM. 53 temaNe te vakhatanA khAdazAhu jahAMgIra pAsethI, mArgamAM AvatA judA judA pradezanA subAene A saMghane madada karavA mATenI AjJA . ApatA AjJApatra meLavyA hatA. amadAvAdanA te vakhatanA sUbA AjamakhAne zrI zAMtidAsa zeThane saMgha mATenI vyavasthAnA khAkhasta karI ApavAnuM jaNAvyuM hatuM. ane te mujaba rakSaNa mATe pAMcase mANasAnuM sainya ApyuM hatuM. saMghanI sAthe seMkaDA taMbUe rAkhavAmAM AvyA hatA, ke jethI eka jagAe mukAma hAya te vakhate tenI AgaLanA mukAme taiyArI thaI zake. zrI zAMtidAsa zeThe lagabhaga traNeka hajAra jeTalAM gADAMe For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI taiyAra karAvyAM hatAM. Azare paMdareka hajAra mANasa mATe utAre, rasoI vagerenI vyavasthA karavAmAM AvI hatI. vaLI pitAnI sAthe. sAdhu-sAdhvIone je meTo samudAya hate tene devadarzana-pUjanane lAbha maLe eTalA mATe eka jinAlayanI paNa, saMgha sAthe, sagavaDa rAkhavAmAM AvI hatI. - ATalA lAMbA samayanI musApharImAM mArgamAM kaI sAjA-mAMdA thAya te banavAjoga che ema vicArIne mArgamAM sAravAra mATe vaidyo sAthe. rAkhyA hatA. mArgamAM gADAM pasAra thaI zake evA rastAo jyAM na hatA, tyAM navA rastAo paNa bAMdhavAmAM AvyA hatA. vaLI ATalA badhA leke, ATale badhe samaya eka sAthe rahe tyAre aMdaroaMdara nAnI moTI takarAro thAya tyAre zrI zAMtidAsa zeTha temane kuzaLatA-- pUrvaka nikAla karI detA. temanI sAthe rAjye mokalela sainya hevAthI. mArgamAM lUMTaphATa jevA banAvo banyA na hatA, ane ekaMdare zAMtipUrvaka charI' pALate A saMgha pAlItANa pahae hate. A. prasaMge svAmivAtsalya ane saMghabhaktimAM zrI zAMtidAse chUTe hAthe dhana vAparyuM hatuM. pAlItANA pahoMcyA bAda taLeTImAM taMbU nAkhIne paDAva karavAmAM AvyuM hatuM. je derAsarane jIrNoddhAra karavAmAM AvyA hatA tyAM. mahatsava karavAmAM AvyuM hatuM. zrI AdIzvarajI bhagavAnanA mukhya derAsaramAM AdIzvarajInI mUrtinI baMne bAjumAM je gekha baMdha velA temAM zubha muhUrta joIne navAM biMbanI pratiSThA paNa A samayamAM AvI hatI. zrI zAMtidAsa zeThe pratiSThita karela A baMne gekha Aje paNa vidyamAna che. 13 A prasaMgane zrI kemiseriyeTanuM samarthana zrI ciMtAmaNi prazastine AdhAre A prasaMganI dha letAM itihAsavidda zrI kemiseriyeTa jaNAve che : "I. sa. 1618mAM te saMghapati banyA ane khUba moTI saMkhyAmAM sAdhuonA sahu For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghapati zrI zAMtidAsa 55 vAsamAM, siddhagirinA jaina yAtrAsaMgha kADhayo, jyAM temaNe dAnamAM khUba chUTathI dhana vAparyuM ."1 4 anya satkAryAM zrI zAMtidAsa peAtAnI sudIrgha kArakidI daramyAna dhana kamAtAM gayA ane sArAM kAryoMmAM, dharmonAM kAryAMmAM tenA upayoga paNa karatA gayA. upara vadhu vela prasaMgeA sivAya temaNe khIjA paNa aneka satkAryo karela. teo garIba-gurakhAMne gupta madada karatA. duSkALamAM annakSetrA kholatA. teoe aneka pauSadhazALAe, jinAlayeA badhAvyAM hatAM. temanA ghera humezA mahemAna-pareNAM rahetAM. aneka tIrthAMne lagatA temanA kuzaLa vahIvaTanI noMdha letAM zrI DuMgarazIbhAI sa paTa jaNAve che : huM amadAvAdamAM AvelAM bhavya jinamadirAne vahIvaTa zAMtidAsa zeTha saMbhALatA. eTalu ja nahui paNa sAraThamAM Avela siddhAcalajI tI, pATaNa pAse Avela zakhezvarajInuM tItha, mevADamAM Avela zrI kezariyAjI tItha vagere dUra dUranAM tIrtha sthAnAnI vyavasthAvahIvaTa zAMtidAsa zeTha karatA. mugalAI sattA gujarAtamAM jAmavA chatAM zeThanI lAgavaga ane pratibhAne lIdhe jaina tIrthAM temanI dekharekha nIce surakSita hatA."15. A hakIkatAnI sAbitIrUpa keTalAMka bAdazAhI pharamAnA paNu, judA judA mogala mAdazaheA taraphathI, zeThazrI zAMtidAsa jhaverIne maLyAM hatAM, A kramAAnI vigatethI ApaNe A ja pustakanA * nagarazeTha: 'zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela mAnA' nAme navamA prakaraNamAM mAhitagAra thaIzuM. ahIMyAM ApaNane e khyAlamAM rahe, ke ApaNe anumAna karyAM mujaba, jo temanA janma I. sa. 1585-90 AsapAsa thayA haiAya - ane tenAthI pAchaLa tA o samaya laI jaI zakAya tema che ja nahI tA I. sa. 1618mAM pAlItANAnA saMdha kADhavAnA prasaMge temanI 'mara 25-30 vaSa~thI vadhu teA na ja hAya. trIseka varSanI yuvAna For Personal & Private Use Only - Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI vaye saMghanA hitanAM AvAM kAryo, dhanasaMpattinI sagavaDa hoya te paNa keIka ja karI zake. dharma, saMgha tathA prajAnA kalyANane lagatAM kAryo karavAnI bhAvanA hoya te ja A kAryo thaI zake. pitAnA mULa kSAtrateja ane esavAla vaMzanA guNane sArthaka kare tevAM A kAryo temanA jIvanane yazasvI banAve che. prakaraNa pAMcanI pAdana 1. "aicUkAsa', pR0 para ane "rAsasAra', pR. 23 2. " gUpAsa', pR. 736 3. juo : "prapU', pR. 18 ane "tIse', pR. 10 4. AnuM mULa aMgrejI lakhANuM A pramANe che - "... the Jain magnate Shantidas Jawahari of Ahme. dabad, who flourished during the reigns of Jahangir and Shah Jahan, and whose great resources as a fina. ncier and business connections as a jeweller, enabled him to enjoy considerable favour and influence at the imperial court at Delhi. The high social position he attained also helps to prove that the Hindu merchants and financiers of Gujarat during the 17th century, especially in the major towns of the province, enjoyed complete freedom to pursue their normal activities in trade and commerce, and to amass great wealth, even if they were debarred frum the exercise of higher political and administrative functions." - "HOG', Vol 1, p. 140 For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paES saMghapati zrI zAMtidAsa 5. AnuM mULa aMgrejI lakhANa A pramANe che - "Shantidas was a very devout Jain and spent his great resources freely on purposes enjoined by his faith." -"HOG', Vol. II, p. 140. 6. AnuM mULa a grejI lakhANa A pramANe che - "During a long and eventful career, Shantidas appears to have travelled extensively in India both for religious and for professional purposes, for he was not only one of the foremost jewellers and financiers of his day but as a devout Jain leader he considered it his duty to make frequent pilgrimages to the holy centres of Jainism." - -"SHG', p. 54 7. "jerAmA', samAlocanA, pR. 9 8. AnuM mULa aMgrejI lakhANa A pramANe che - " He was honoured alike by the people and the emperor." -SFSJ : The Modern Review, July 1930, p. 28 9. "prapU', 50 18 10. zrI ciMtAmaNi prazasti' muni zrI jinavijayajI dvArA zodhavAmAM Avela eka amudrita kRti che, jenI savizeSa vigata A ja pustakanA "zrI ciMtAmaNi pArzvanAthanuM derAsara' nAme prakaraNa naMbara AThamAM ApavAmAM AvI che. 1. AnuM mULa aMgrejI lakhANuM A pramANe che - " The earliest event referred to in the Chintamani poem is dated Samvat 1669 (A. D. 1612-13) when Shantidas consecrated an image of Mahasnath at the holy centre of Shatrunjaya." -'SHG', p. 54 12. zrI zAMtidAsa zeThe kADhela pAlItANA-siddhAcalajInA saMghanI vigata ahIMyAM "prapU" mAM pR. 19-20mAM rajU karavAmAM Avela mAhitIne AdhAre ApavAmAM AvI che. For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI "tIrA' pustakamAM paNa pR0 11 para A ja vigate ApavAmAM AvI che. 13. AmAM je gekhanI vAta che te gekha mULanAyaka zrI AdIzvarajI bhagavAnanI (dAdAnI) mUrtinI AsapAsa rahela parikaramAM Avela che. A parikaranA gekhanI mUrtiomAM je zilAlekha katarelA che tenI vigate "ApeI" mAM pR. 85-86 upara A pramANe ApavAmAM AvI che - paNa atyAre mULanAyaka bhagavAnanI AsapAsa je suMdara zilpavALuM parikara mUkavAmAM Avela che te, A (karmAzAe karAvela) pratiSThA pachI 83 varSe eTale ke vi. saM. 1670mAM, nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI tathA emanA meTA bhAI zrI vardhamAna zeThe banAvarAvyuM hatuM, je vAta A parikara upara kotaravAmAM Avela zilAlekhe uparathI jANI zakAya che. e zilAlekho A pramANe che - "mULanAyakanA parikara mAMnI padmAsanastha zrI zAMtinAthajI tathA zrI neminAthajInI mUrtinA mastaka parane saLaMga lekha - " // 0 // saMvata 167[0] zrI ahammadAvAda vAstavya sAdhu sahasakaraNa suta sA. ravivAra nAnA zrI AdinAtha para zArirta pratiSThita tapI che | [ zrI zAMtinAthajInI mUrti upara lekha ] " pAtasAhi zrI akabbarabhUpAladatta SaNmAsi abhayadAna zrI hIravijayasUri paTTabhRt vAtAda zrI avara ]i ratta dhanayama zrI vinami | [zrI neminAthajInI mUrti uparane lakha]. mULanAyakanA parikara paikInA uparokta zAMtinAthajInI padmAsanastha mUrtinI nIce lekha - "I . || sI. zanivAra nAnA zrI zAMtivuiM zAritaM pratiSThita ja tapAchAdhiraaj bhaTTArakapuraMdara zrI vijayasenasUribhiH // zrI // mULanAyakanA parikara paikInA uparokta zrI neminAthajInI padmAsanastha mUtinI nIce lekha - ___" // 0 // sA0 zAMtidAsa nAmnA zrI neminAthabiMba kAritaH pratiSTitaM ca tapAgacchAdhirAja bhaTTArakacakravarti bhaTTAraka zrI vijayasenasUribhiH // "mULanAyakanI jamaNI bAjunA parikaramAMnI kAryotsargastha mUrtinI bAjune lekha - A "zrI pArzvanAthavitra 10 prA mULanAyakanI DAbI bAjunA parimAMnI kAyotsargastha mUrtinI bAjuno lekha - For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saghapati zrI zAMtidAsa zrI mahAvIrabiMbaM kA 0 pra0 (( ' mULanAyakanI jamaNI bAjunA parikaramAMnI kAyAtsaga'stha bhUti'nI nIcenA lekha 66 lekha - 66 " (1) saM0 1670 varSe zrI ahammadAvAdavAstavya zrI u ( o ) savAlajJAtIya sahasakaraNa bhAryA sobhAgade vRddhazAkhIya sAha (2) vachA bhAryA bAI gorade suta sA [0] sutena sAha varddhamAna laghubhrAtA (3) sAMtidAsa nAmnA bhAryA suramade suta sA0 panajI pramukha kuTuMbayutena svamAtula sA0 zrIpAla preritena ( 4 ) zrI AdinAthaparikaraH pratimAcatuSkasahitaH kAritaH pratiSTitazca zrI tapAgacche bhaTTAraka zrI hema [vimalasUri ]. mULanAyakanI DAbI bAjunA parikaramAMnI kAyotsa`stha mUrtinI nIcene 66 59 66 (1) pAlaMkArakRt sAdhukriyoddhAra bhaTTArakarAja [ zrI zrI ] ( 2 ) zrI AnaMdavimalasUripaTTakairadvAkara kalAdharopamAna ( 3 ) bha0 zrI vijayadAnasUripaTTakarNikAyamANasuratrANadatta (4)...... SaNmAsika jaMtujayanAbhayadAna jIjiyA zrI zatruMjayAdi tIrthakara mocanasphuramAna bhaTTAraka (5) [ hIravija]yasUri paTTa pUrvAcala sahasakiraNAnukAraiH pAtasahaparSat prAptajayavAdaiH zrI vijayadevasUri[ bhiH ] (6). * zrI vijayasenasUribhiH yAvattIrthaM tAvannaMdatAt parikaraHpaMDita jaya sakalagaNisamaye // ...... "" 14. Anu` mULa aMgrejI lakhANa A pramANe che. - "........in (A. D.) 1618, he became a Sanghpati and in the company of a large number of sadhus, led a Jain pilgrimage to Siddhagiri where he spent large -'SHG', p. 54 sums of money in charity." 15. ' a5', 50 17-18 For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ d gurune AcAya padavI saMghapati zrI zAMtidAsa jhaverI sadhanA karavAmAM potAnuM mana sadA pravRtta rAkhatA tenA prasagano ullekha A prakaraNamAM karIzuM. zrI muktisAgarasUri pratyenA AdarabhAva hitane lagatAM karyAM udAharaNarUpa eka vadhu zrI muktisAgarasUri pratye jhaverI zAMtidAsane nAnapaNathI ja sArA bhAva hatA. Ama joIe te je maMtranA pratApe zrI zAMti dAsa zeTha pAtAnA jIvanamAM riddhi-siddhi pAmyA te ci'tAmaNi ma`tranI prApti temane, eka daMtakathA pramANe, jaina muni zrI muktasAgara pAsethI thaI hatI. A daMtakathAmAM satyAMza keTale che te nakkI karavAnuM kAma muzkela che. paraMtu muni zrI muktisAgarajI -- ke jeone AcAya . pada ApavAnA prasaMgamAM zrI zAMtidyAsa zeThanA akalpya kALeA hateA ane AcArya pada maLyA pachI jee .'rAjasAgarasUri' nAme prakhyAta thayA ane sAgaragacchanI sthApanA karI -- tene zrI zAMtidAsa zeTha peAtAnA guru mAnatA hatA, e vAta nizcita che. mogala samayamAM jainadhama nA udyotane lagatA prasaga akabara bAdazAhanI sadhama pratyenI samabhAvI ane samanvayalakSI nItinA phaLarUpe akabara, jahAMgIra ane zAhajahAMnA samayamAM anya dharmoMnI jema jainadharmone paNa vikasavA mATenuM sAruM rAjakIya pIThabaLa maLI rahyuM hatuM. vaLI jainadhamane udyota karanAra aneka AcAryAM paNa A samaya daramyAna sakriya ane zAsanaprabhAvaka jIvana jIvI gayA hatA. vaLI jainadhama, saMdha ane gurumahArAjonA hitanI ciMtA seve evA aneka zrAvake paNa A samaya daramyAna thaI gayA. A badhAnAM suphaLarUpa aneka prasaMgeAmAMnA eka prasaMga tarIke zrImuktisAgarasUrine AcArya pada maLyuM te prasaMga gaDDAvI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurune AcAya padathI 'zrI rAjasAgarasUri-nirvANa-rAsa ' 6 sAgaragacchanI sthApanA karanAra AcArya zrI rAjasAgarasUri uphe zrI muktisAgarasUrinA jIvananI mahitI ApaNane temanA nirvANu Ada TUMka samayamAM ja racAyela ' zrI rAjasAgarasUri-nirvANu-rAsa '2 dvArA prApta thAya che. A rAsamAM zrI rAjasAgarasUrinA jIvananI agatyanI ghaTanAnI mAhitI ApyA pachI temane AcAya padma apAyuM te prasaMga rajU thayA che. tenI vigatAthI mAhitagAra thaI e. zrI rAjasAgarasUrinA jIvananI agatyanI ghaTanAo temanA janma sa'0 1637mAM esavAla jJAtimAM gurjaradezamAM sihapura nAmanA gAmamAM thayeA hateA. potAnI mAtA ane potAnA bhAI sAthe temaNe paNu, yuvAna vaye, dIkSA grahaNa karI. teee peAtAnA AyuSyanA 28mA varSe sa0 1665mAM 5ti56, 42mA vaSe saH 169mAM upAdhyAyapadma ane 4mA varSe sa 0 1686mAM AcAya pada prApta karyu hatuM ane 84mA varSe sa0 1721mAM teo kALadhama pAmyA hatA. muni zrI muktisAgarajI saMvat 1676mAM mAravADamAM naDulAI (nADalAI )mAM cAmAsuM hatA tyAre amadAvAdathI tapagacchAdhipati zrI vijayadevasUrie zrI zAMtidAsa zeThanI preraNAthI zrI muktisAgarajIne upAdhyAyapadya samarpaNa karavA mATe zAha amara sAthe vAsakSepa mokalyA hatA. 3 amadAvAdamAM praveza tyAra pachI bhinnamAla, rAdhanapura, za'khezvara, viramagAma vagere gAmAmAM cAmAsA karyA bAda teo amadAvAdamAM AvyA. te samaye amadAvAdamAM temanA nagarapraveza karAvavAmAM saMghanAyaka zrI zAMtidAsa jhaverIe AgaLa paDatA bhAga lIdhA hatA te hakIkata noMdhapAtra che. AcArya padavI ApavAnI icchA ane temAM Avela vidhnA rAjanagara-amadAvAdamAM peAtAnA guruvaya zrI muktisAgara cekamAsu For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI padhAryA hoI zrI zAMtidAsane haiye ghaNe umaMga hatuM ane upAdhyAya zrI muktisAgarajIne AcArya padavI ApavAnI pitAnI lAMbA samayanI icchAne teo saMtoSavA mAgatA hatA, eTale zeTha zrI zAMtidAse upAdhyAya zrI muktisAgarajIne AcArya padavI ApavA mATenAM cakro gatimAna karyA. paraMtu "sArAM kAmamAM se vighana" e nyAye A dhyeya pAra pADavAnI ADe paNa keTalAMka viM AvyAM ema "zrI rAjasAgarasUrinirvANa-rAsanA kartA muni zrI tilakasAgara jaNAve che. 4 - amadAvAdamAM te samaye birAjamAna AcArya zrI vijayadevasUrinA sahacaree muktisAgarajIne AcArya padavI na maLe te dizAmAM piravI karavA mAMDI hatI, tethI samayajJa zeTha zrI zAMtidAsa mukti sAgarajIne sAha mUlAnA upAzrayamAM laI gayA. muni zrI tilakasAgarajI A prasaMge Avela bIjA vidane ke UbhA karavAmAM Avela avarodho . aMge mauna sevavAnuM pasaMda karIne jaNAve che : IhA te vAta anaMta Ii, kahitAM nAvaI pAra; AcArija pada pAmiA, te sAMbhale vicAra.5 A prasaMge thayela badhI khaTapaTa jANavAnI ane tenI carcAmAM -UtaravAnI jarUra paNa nathI. ahIMyAM e hakIkta agatyanI che ke, ATalI khaTapaTa thaI hovA chatAM zrI muktisAgarajIne AcAryapada ApI zakAyuM tenI pAchaLa saMghahitakartA ane pitAnA guru mATe mAnanI lAgaNI dharAvanAra zrI zAMtidAsa jhaverInA asAdhAraNa prayatna rahelA che. vine AvavA chatAM paNa temaNe aDaga rahIne pitAne guranA bahumAnane prasaMga, game te rIte, zakya banAvyuM. A bInA zrI zAMtidAsa jhaverInA mananI aDagatA ane pitAnA guru pratyenI bhaktine abhivyakta kare che. AcAryapada upAdhyAya zrI muktisAgarajIne AcAryapada apAyuM te prasaMganuM ricaka bayAna "zrI rAjasAgarasUri-nivaNa-rAsamAM pAMcamI DhALamAM For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurune AcAryapadavI cummAlIsa kaDIomAM karavAmAM AvyuM che. te mujaba saM. 1886nA jeTha mAsamAM amadAvAdanA suprasiddha zrI mahAvIrasvAmInA derAsaramAM zrI vijayadevasUrinA hAthe zrI muktisAgarajIne AcArya pada ApavAmAM AvyuM ane temane "rAjasAgarasUri' nAma apAyuM, ke je nAmathIja pachI teo oLakhAvA lAgyA. rAsakAra jaNAve che ke - saMvata sela kyAsIA varSe, harakhe jeTha mAse re, paraze zani anurAdhA gaI, sarakhe sUra prakAsaI. di4 devavijayasUrIsara maTA, moTuM kIdhuM kAma re; AcAra ja pada daI vAcakani, rAjasAgarasUrI dIdhuM nAma re. di. 7." A prasaMga upara hAjara rahelA anya sAdhuomAMthI keTalAkanAM nAme paNa rAsakAra jaNAve che. vaLI zrI zAMtidAsanA bhAI vardhamAnanA putra vastupAle A prasaMge khUba chUTathI dravya khacyuM e hakIkata paNa A rAsamAM A rIte jaNAvAI che - vastupAla vadhamAna taNo suta, liI lakhamIne lAhe re. hAM re bhAI manamAM ghaNe umA. di. 38 baMne vaccenA ghaniSTha saMbaMdha A prasaMgamAM jemane mATe ane mukhya sAthe hate evA zrI zAMtidAsanI oLakhANa ApatAM ahIM jaNAvAyuM che ke zrI zAMtidAsane dilIpatie khuza thaIne zirapAva ApyuM hatuM, hAthI-ghaDA bheTa ApyA hatA. jahAMgIre tene satkAra kare. vaLI lAkha rUpiyAnA kharca temaNe ciMtAmaNi pArzvanAthanuM derAsara baMdhAveluM, ane pitAnA dravyathI jaina ane anya garIba prajAne temaNe uddhAra karela. umarAve temane mAna ApatA. rAjasAgarasUrinA jIvanamAM zrI zAMtidAsa jhaverInuM sthAna kevA prakAranuM hatuM tenuM varNana karatAM rAsakAra aneka suprasiddha daSTAMta ApatAM A ja DhALamAM jaNAve che ke - siddhasenani vikramarAjA, hemani kumAranaridA re, tima zrI rAjasAgarasUrIni, sAhi sahasakiraNanA naMdA re. di. 24 For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI jima zrI mahAvIra niM zreNika, rUkhani ratanaridA re; tima zrI rAjrasAgarasUrIti, sAr3a sahukiraNanA naMdA re. di0 25 suhastisUrini saMpratirAjA, akammara hIrasUrini re; dharaghoSani' vimalama vaMzA, tima zAMtI rAjasUrini re. kri0 26 neminAthani' kRSNanareza', zrI apaTTini. Ama re; tima zrI rAjasAgarasUrIni', sAha zAMtIdAsa sukha ThAma re. kri 27 zAMtIdAsa ani' sUrInI, kIrita eI bhelI re; ThAmi ThAmi yamakatI cAlaI, jimi e suguNu saherI re. "i 289 A badhI sarakhAmaNIe ja AcArya zrI rAjasAgarasUrinA zrI zAMtidAsa zeTha sAthenA ghaniSTha dharmAMsabaMdhanuM sUcana karavA pUratI che ane zrI zAMtidAsa zeTha paNa A ghaniSTha dharmasa''dhane jALavI rAkhavA mATe saMghanA hitane lagatAM ane potAnA gurune gamatAM kAryAM karavAmAM sadA pravRtta rahetA. sAgaragacchanI sthApanA AcArya pada prApta thayA pachI rAjasAgarasUrijIe je sAgaragacchanI sthApanA karI hatI temAM paNa zrI zAMtidAsa zeThe agrima phALA Apela. A sAgaragacchanI sthApanA thayA pachI tene vikAsa thAya te mATe temaNe zrAvakone A gacchamAM AkaSavA mATe senAnA veDha, vI TIo, pAghaDI, zelAM vagerenI chUTathI prabhAvanA karI hatI ane tenA pariNAme lAkha leke temAM joDAyA hatA. taduparAMta amadAvAda, kha bhAta, pATaNa, sUrata, vaDodarA, DamAI, bhAvanagara, sANaMda, mahesANA, rAMdera vagere aneka sthaLeAe sAgaragacchanA upAzraye paNu aMdhAvyA hatA. 1 1 zrI zAMtidAsa zeThanA AcArya zrI rAjasAgarasUri sAthenA ghaniSTha sa'kha'dhanI noMdha zrI ratnamaNirAva bhImarAva A rIte le che: " zAMtidAsa zeThanA guru zrI rAjasAgarasUri hatA. e uparathI zAMtidAsa zeThe sAgaragaccha nAmanA eka gaccha kADhayo hatA. zeThanAM dhArmika kAryonAM For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurune AcAve varNana rAsamAM ghaNAM karelAM che. zAMtidAsa ane rAjasAgaraniI kIti eka ja hatI ema rAsAgarasUrinA zasamAM lakhyuM che.12. zrI komiseTyUiTatuM maMtavya suprasiddha vidvAna zrI kemiseriyeTa paNa zrI zAMtidAya zeTha, AcArya zrI rAjasAgarasUri mane sAgacchanI sthApanA A badhA viSe, "ciMtAmaNiprazasti'nA AdhAre neMdha kare che : "zAMti. dAsanI kArakidIne bIjo eka dhArmika banAva ke jenI "ciMtAmaNi prazasti'mAM seMdha levAmAM AvI che te e che ke, A sitArAe (zAMtidAse) pitAnA dhArmika guru muktisAgarane pU. zrI vijayadevasUrinA hAthe AcAryapada apAvavA mATe I. sa. 1630 (saM. 1686)mAM pitAnI vizALa sattA-lAgavagane upayoga karyo hate. A utsava amadAvAdamAM mahAvIrasvAmIne derAsaramAM UjavAye hale ane A prasaMge muktisAgare rAjasAgarasUrinuM navuM nAma dhAraNa karyuM hatuM, ke je nAme teo 17mI sadInA jaina saMghanA ItihAsamAM prasiddha che. rAjasAgarasUri gujarAtamAM jenenA viziSTa gaccha sAgaragAma sthApaka banyA, jenA khAsa anuyAyIomAM zAMtidAsanI gaNanA karavAmAM Ave che. zAMtidAsanA bhatrIjA vastupAla- vardhamAnanA putre - amadAvAdamAM muktisAgarane sUripada apAyAnA prasaMge khUba dravya vAparyuM hatuM ema paNa ApaNane jANavA maLe che" 13 A badhAM avataraNa ane ulekhe uparathI ApaNane jANavA maLe che ke zrI rAjasAgarasUri ane zrI zAMtidAsa zeTha -- A be nAme ekabIjA sAthe avibhAjyapaNe saMkaLAyelAM hatAM. eka nAma yAda karatAM bIjuM nAma avazya yAda AvI ja jatuM hatuM. pU. AcArya zrI sAgarasUrinA chellA dharmalAbha ..." * pU. rAjasAgarasUri pote paNa maraNapayata zrI zAMtidAsa ane temanA kAryonI suvAsane bhUlI zakyA na hatA. tethI te mRtyu najIka For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI AvatuM jANune aNasaNa uccAratI vakhate teo jaNAve che ke - saMvata satarasi varasa panottari, ahmAraI prANa AdhAra; sAha zAMtidAsa re suraki ga, tihAM ahno jAvuM niradhAra. su9 tiNi kAraNi re bhAdava UjalI, chaphri nizi nivANa zAMtidAsa re sahedara dhamInA, milavA karasyuM prayANa. su. 10 ema kahI naI aNasaNa UcarI, zaraNa cAranAre kIdha; hAtha UMce karI tava zrI pUjyajI, saMghani dharamalAbha dIdhA. su. 11 arthAta "saMvat 1715mAM amArA paramabhakta ane prANa jevA priya zAMtidAsa svarge gayA. amAre paNa pitAnA e svadharmIne maLavA mATe javAne avasara AvI cUkyo hovAthI ame paNa have prayANa karIzuM. tame je pramANe dharmArAdhana kare che te pramANe karaje ane amAre A chello dharmalAbha mAnajo" ema kahI sUrijIe pitAne hAtha UMce karIne te ja vakhate cAre AhArane tyAga karI aNasaNa UcaryuM. temanA putranI kAmagIrI A uparathI joI zakAya che ke AcArya zrI rAjasAgarasUri potAnA aMgata mANasa tarIke zrI zAMtidAsa zeThanI gaNanA karatA hatA. ane zrI zAMtidAsa zeThe paNa pitAnAM saMtAnamAM je saMskAra reDayA hatA tene lIdhe ja, zAMtidAsanA mRtyu pachI jyAre zrI rAja. sAgasUri pitAnI kArakidInA chellA camAsA daramyAna amadAvAdamAM hatA tyAre, zeTha zrI zAMtidAsanA putrae, te samayanA bIjA Age. vAna jaina gRhastha sAthe maLIne, zrI rAjasAgarasUrijI amadAvAdanAM parAmAM birAjamAna hatA tyAM comAsAmAM kIcaDa khUMdIne javuM tene na phAve ema vicArIne ane pU. AcArya zrI rAjasAgarasUrinI rogya sevAcAkarI zakya bane e mATe temane mUlA sAhanA upAzraya mAM ANyA hatA.15 For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurune AcAryapadavI amadAvAdamAM jenuM jora pU. AcArya zrI rAjasAgarasUri nirvANa pAmyA tyAre zrI "zAMtidAsa zeThanA saMbaMdhanI kevI asara thaI te nedhatAM zrI ratnamaNirAva bhImarAva jaNAve che: "auraMgajheba bAdazAhanA samayamAM khAsa karIne amadAvAdamAM jainenuM sAruM jora hatuM. zAMtidAsa zeThane lIdhe sarakArI mANase jainenuM mAna jALavatA. e samayamAM zAMtidAsa zeiThanA guru zrI rAjasAgarasUri amadAvAdamAM nirvANa pAmyA tyAre emane ghaNuM dhAmadhUmathI jhaverIvADAmAMthI laI gayA hatA. bajAramAMthI laI jatI vakhate zaherane keTavAla baMdobasta mATe sAthe hate.16 zrAvaka ane AcAryanI yAdagAra belaDI zeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA vagadAra ane prabhAvazALI vyaktitvane AdhAre amadAvAdamAM jenenuM kevuM AdarabharyuM sthAna hatuM tene khyAla A uparathI Ave che, ane pitAnA guru mATe, saMghahitanAM kAryo mATe pitAnI oLakhANa, saMbaMdha ane zaktine upayoga karavAmAM teo pAchI pAnI karatA na hatA te paNa jANI zakAya che. AvA saMghahitaciMtaka, vagadAra, niSThAvAna zrAvaka ane paropakArI, dharmane udyota karanAra AcArya - A belaDIne jainadharma sadIo. sudhI yAda karaze. - prakaraNa chanI pAda che 1. A daMtakathA A ja pustakanA "zrI ciMtAmaNi pAzvanAthanuM derAsara " nAme AThamA prakaraNamAM ApavAmAM AvI che. - 2. zrI rAjasAgarasUri-nirvANu-rAsa nI racanA zrI kRpAsAgaranA ziSya zrI tilakasAgare karI che. A rAsa ane tene sAra muni zrI jinavijyajI saMpAdita cUkAsa mAM rajU thayA che. A rAsa racAnI sAla rAsamAM kayAMya apAI nathI. paraMtu je prata uparathI A rAsa mudrita thayela che te prata. saM. 1722nA zrAvaNa suda trIjanA divase, eTale ke zrI rAjasAgarasUrinA nivaNa pachI cAra-cha mahinAmAM ja, mULa lakhANanI nakalarUpe lakhAyelI che eTale A For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * " zrI ! nagara zAMtidAsa jhaverI kRtimAM rajU thayelI hakIkata aitihAsika daSTie asvIjaya havAne kaI kaNa nathI. " ahIM e neMdhapAtra che ke prasiddha itihAsakAra zrI kemiseriyeTe paNa pitAnA pustaka "History of Gujarat', Vol. II mAM rU. 14-150 upara A rAsane TUMkasAra ane paricaya Ape che. 3. mULa rAsamAM A prasaMgane ullekha A pramANe che zrI vijayadevasUri suMdara, ANu mani ullAsa che; - ahimmadIvAda thakI mekalio, upAdhyAya pada-vAsa re. jUo0 2 sAha zAMtIdAsa sammata, sAhA amara sujANa re; dhanadhAnya bhariA bahiri, mokalyA maMDANa re. jUo ke -zrI rAjasAgarasUrinirvANa-rAsa', DhALa-3, kaDI 2-3 (juo : "aimUkAsa ', pR. 47) 4. AvAeka vigho ullekha "jerAmA' pustakanA nivedanamAM, zrI zAMtidAsa zeThajIne rAsa'nA sAra rUpe lakhAyela, nIcenA prasaMgamAM jovA maLe che? keTalAMka varSa pachI khaMbhAtanA nagarazeTha amadAvAda AvyA, ane temane zrI zAMtidAsa zeThe pitAne tyAM rokI rAkhyA ane jyAM sudhI padharasUri (zrI vijayasenasUri) ke je hamaNAM khaMbhAtamAM che, temanA taraphathI koI paNa rIte rAjasAgaragurune sUripada ApavAnI saMmati na maMgAvo tyAM sudhI tamo ahI thI khaMbhAta nahi jaI zake evuM zAMtidAsa zeThe khaMbhAtanA zeThane kahyuM. (A vakhate zAMtidAsa zeThane eTale badhe AjJA prabhAva amadAvAdamAM -bAdazAhanI sAthenA saMbadhathI - cAlatuM hatuM ke te game te karI zake.) kha bhAtanA zeThe A vAta patrathI khaMbhAta jaNAvI, ane patramAM jaNAvyuM : "je sUrizrIne vAsakSepa Avaze te ja chUTI zakAze, nahi te baMdhImAM rahevuM paDaze." khabhAtamAM te zeThanI vaha - zeThANI, sUrizrI pAse cuMdaDI paherI gaI ane gurustuti (gahu lI) karI eTale sUrizrIe vAsakSepanuM cudaDI para zrepana karyuM ane saubhAgya icchayuM. tyAre zeThANIe amadAvAda zeThane rokayA che te vAta ane tenuM kAraNuM jaNAvyuM, ane kahyuM ke je ApazrI vAsakSepa ane sarisaMva rAjasAgara gurune sUripada ApavAnI saMmatidarzaka cihna tarIke mokalAvaze te zeTha ghera Avaze ane mArI lAja - mAruM saubhAgya raheze." rizrI(vijayadevasUri)e vAsakSepa sAthe sUrimaMtra vikAsa ji lakhI me kahyuM. ane zeThANa sabhA samakSa "tamAruM saubhAgya avicala rahe. ane jo sukhethI zeThane teDAve' evAM vacana kahI cuMdaDI oDhADI. A For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAya AcAryapadavI rIte zrI rAjasAgara sUripade sthapAyA (saMvata 186nA ja mAsa ne zanivAre ane sAgaragachinI sthApanA thaI." -"jairAmA ', nivedana pra1 , , (noMdha : mULa rAsamAM A vigate DhALa bIjI ane trIjImAM rajU thaI che.) 5. zrI rAjasAgarasUri-nirvANa zasa, DhALa-4, kaDI 7 - ( emUkAsa', pR. 5) : 6. "jaisama mAM nivedanamAM pR. 10 para jaNAvyA pramANe (jene utArI pAdanoMdha naMbara cAramAM rajU thayo che, temane AcAryapada zrI vijayadevasUrinA hAthe nahIM, paraMtu zrI vijayadevasUrie khaMbhAtathI mekalela vAsakSepa ane sUrimaMtrane upayoga karIne apAyuM hatu. - 7, "amUkAsa', pR. 50 " 8. "e kAsa', pR. 50 9. "emUkAsa', pR. para 10. A ja prakAranI sarakhAmaNIo ApaNane zrI kSemavardhanagaNiracita 'zrI zAMtidAsazeThajIne rAsa mAM thI DhALamAM paNa prApta thAya che. te A pramANe che - ho zreNIka rAjAvarane, lAla rUSabha ne bharata nareMdra; * jahe rAjasAgara surIzane, lAla sahasakiraNanA nada. su 8 he saMprati suhasti sUrIne, lAla akabara hira sUrIza; he kRSNanarezane temane, lAla vAta ghaNI madhurIza. su. 9 he vikrama siddhasenavalI, lAla kumArapALa hema sUrIza; kahe rAjasAgara zAMtidAsane, lAla joDI vizvAvisa. su10 chaha dharmagopa vimaLataNa, lAla zrI bobhadra Ama; kahe tama rAjasAgara sarIne, lAla zAMtidAsa sukhakAma." sula 11 ----jerAmA, pR. 8-9 11. "jairAma', samAlocanA, pR. 3-4 nA AdhAre 12. "gUpAe ', pR. 746 1. AnuM mULa aMgrejI lakhANa A pramANe che - "Another event in Shantidas's career, which is mentioned in the Chintamani-prasasti, and which is For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI also of a religious character, is that, in 1630 (s. 1686), this magnate used his great influence to secure for his religious guru, Muktisagar, the dignity of an acharya at the hands of the great pontiff Vijayadevasuri, the successor of the more famous Vijayase. nsuri. The ceremony took place at Ahmedabad in the temple of Mahavir Swami, and on this occassion Mukti. sagar assumed the new name of Rajsagarsuri, under which he is known in the history of the Jain church in the 17th century. Rajsagarsuri also became the founder of a special gaccha or Jain sect in Gujarat which came to be known as the Sagargaccha, and which counted Shantidas among its foremost followers. We are told that the latter's nephew, Vastupal, the son of Vardha. man, spent a large amount in celebration of the accessiin of of Muktisagar to the suripad at Ahmedabad." -"HOG', Vol.-II, p. 143; "SHG', p. 54-55 14. zrI rAjasAgarasUrinirvANa-rAsa', DhALa-9; kaDI 9-11 ("emUkAsa', pR. 58) 15. mULa rAsamAM A vigate nIcenI kaDIomAM rajU thaI che - "zrI suta zAMtidAsane, varadhamAnane sAra; valI vizeSa vAghajI taNe, sadga mili kIo vicAra. 1 bhagavAnajInaI bhagatiryuM, padharAvI jaI atra; caumAsAmAM cIkhalaI nita kima jaII tatra. ima samajhIni saMcaryuM, padharAvyA bhagavana; mulAseTha upAsari, mahecchava karaI mahAjana" 16. gRpA', pR. 400-41 For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 Ada mahAjana nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA vyaktitvanuM anAkhuM pAsu mahAjanapada mULa kSatriya rAjabIja dharAvatA, esavALa va zanA nararatna zrI zAMtidAsa zeThanI naseAmAM peAtAnA pUrvajonI zUravIratA, AvaData ane kuzaLatAnu leAhI vahetuM hatuM. 'esavAla bhUpAla' e uktine sArthaka kare e rIte temanA pUrvajo ane vaMzajo pazu samAjamAM agresara sthAna bhAgavatA hatA. megala bAdazAheAnA rAjadarabAramAM teo mAbhAbhayu sthAna dharAvatA hatA te teA Apaze ( zAhI jhaverI ane nagarazeThapada' nAme cethA prakaraNamAM) joI ja gayA. sAthe sAthe, pete je samAjamAM rahetA hatA te samAjanAM, khAsa karIne potAnA zrAvakasaghanA hitane lagatAM kAryAM karavAmAM te haMmezAM pravRtta ane agresara rahetA e paNa ApaNe ( sadghapati zrI zAMtidAsa' ane 'gurune AcArya padavI ' nAme pAMcamA ane chaThThA prakaraNamAM) joyu. rAjA ane prajA baMne vacce kaDIrUpa banI rahe evuM prabhAvazALI vyaktitva dharAvatA zrI zAMtidAsa jhaverI Adaza mahAjana paNa hatA. teo samAjamAM eka vepArI tarIke, jhaverI tarIke, nANAM dhIranAra, zarApha tarIke tathA rAjadarabAramAM agresara nAgarika tarIkenuM mAbhAbhayuM sthAna dharAvatA hatA tenA ullekhA ApaNe aneka jagyAe joI gayA chIe. te eka uttama mahAjana tarIke paNa samAjamAM pratiSThita hatA e bAbata noMdhatI vakhate ApaNe keTalIka hakIkatAnI zrI vAra paNa kadAca noMdha levI paDaze. paraMtu ahIyA tA, te mahAjana tarIke samAjamAM kevI kuzaLatAthI vatatA hatA te bAbatane, temanA vyaktitvanA e ujjvala pAsAne ja, rajU karavAnA prayatna karavAmAM AvyA che. For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 vagarazeTha zAMtidAsa jhaverI mahAjana keNa mahAjana kone kahevAya? tene javAba e che ke, je vyaktimAM sArAsArane viveka karavAnI zakti haya, nyAyapUrvaka vicAravAnI dRSTi hoya, samAjanA jhaghaDAo ukelavAnI AvaData heya, te mATe sAma, dAma, daMDa ane bhedanI nIti vAparavAnI sUjha hoya ane ane te te badhA prayatnanA pAyAmAM samAja nuM, prajAnuM hita karavAnI bhAvanA hoya te vyaktine mahAjana kahI zakAya. vaLI mAnava ma AtA patha " (arthAt "mahAjane je paMthe jAya te pace kSAmAnya prajA paNa jAya che' e uktimAM mahAjananA vartananI gaMbhIratA ane javAbadArI upara paNa bhAra mUkavAmAM AvyuM che. eTale je vyakti mahAna hoya teNe e mArga, evI jIvanarIti pasaMda karavI joIe ke je mAge sAmAnya prajA jaI zake ane te mAge tenuM kalyANa paNa thAya. vaLI, meTe bhAge rAjasattA sAthe sumeLa rApA, ane vakhata Avye, rAjyanA anyAya, atyAcAra ke amane vaza thavAne badale, enI sAme paDavAnI tAkAta tathA nirbhayatA dAkhavavAnI taiyArI paNa mahAjanamAM hevI jarUrI che. temane vyaktitvanAM vividha pAsAM - zrI zAMtidAsa jhaverIne paricaya ApatAM, TUMkamAM ja temanAM vividha pAsAne paricaya maLe e rIte zrI bhegIlAla sAMDesarA jaNAve che "zAntidAsa eka dhArmika puruSa, sajajana ane bhakata hatA tathA sAhasika vepArI hatA. pravezatane vepAra emane mukhya dhadho hatuM, paNa amadAvAdanA zarAphenA teo ziremaNi hala.1 zrI zAMtidAsa zeThane amadAvAdanA nagarazeThanuM pada ApavAmAM AvyuM te prasaMga ja temane Adarza mahAjana tarIke sAbita karavA mATe pUratuM che. chatAM mahAjana tarIkenA kAryo tene kvI kuzaLatApUrvaka karatA tenA thaDAka ulekhe ApaNe joIe. For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA mahAjana mahAjananA agresara * yuta DuMgarazIbhAI saMpaTanA zabdomAM joI e te, "mahAjananA agresara ane nagarazeTha tarIkenI pharaja bajAvavAmAM emane ghaNo samaya jate. vepArIonA parasparanA jhaghaDAmAM ghaNuM karI e paMca tarIke nimAtA hatA. vepAranuM UMDuM jJAna, sArI samajAnTa, nyAya karavAnI sAdI samaja ane nehathI teo aneka vAMdhA, takarone saMtoSakAraka niveDe lAvatA hatA. pite hajI yuvAna hatA tathApi emanAmAM vRddhA jevI gaMbhIratA hatI. dhIraja ane zAMtithI vicArapUrvaka kArya karatA hatA. amadAvAdanI pAMjarApoLane vahIvaTa paNa teo ja saMbhALatA ane nikhAlasa bhAve kAma karatA hatA? kohamAja ane dAnavIra zreSThI zrI zAMtidAsa jhaverI zrI zAMtidAsa zeThe je pAlItANAne saMgha kADhayo hato tenuM varNana karatAM zrI DuMgarazIbhAI jaNAve che : "saMghamAM ghaNA dezanA ane vidhavidha svabhAvanA mANaso bhegAM thayAM hatAM. emanAmAM kaI vakhata takarAre, jhaghaDAo thatA ke corI-capATInA prasaMge jaNAtA tyAre saMghapati zAMtidAsanI kuneha ane samajAvaTathI saMteSakAraka zAMti jaLavAI rahetI." anyatra paNa teo jaNAve che : "emanI (zAMtidAsanI) dolata have karoDonI gaNAtI hatI. emaNe potAnA hAthe khUba dAna karNa, maMdira baMdhAvyAM, saMgha kADhayA hatA ane sAdhuonI sevA karI hatI. eTaluM ja nahi paNa dukALIyAene nibhAvyAM hatAM. pAMjarApoLa sthApI hatI. mahAjanamAM teo agrapade hatA. ' samAjanA jhaghaDAone niveDo lAva, pAMjarApoLane vahIvaTa kare, sAdhuone madada karavI - A badhAM kAryo teo sahajabhAve karatA hatA tene khyAla ApaNane A avataraNa uparathI AvI zake che. - teo eka vepArI hovAnA nAte tathA vepAranI temanI For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI kuzaLatAne kAraNe pite te sAruM dhana meLavI ja zakyA hatA, paraMtu sAthe sAthe samAjamAM temaNe je ucca sthAna prApta karyuM hatuM te hakIkata e bAbatanuM sUcana kare che ke 17mI sadI daramyAna gujarAtanA hiMdu vepArIo ane nANuM dhIranArAo mukta rIte vepAra-vaNaja kheDI zaktA hatA ane pitAnA udyogane vika sAvI zakatA hatA, jenI neMdha zrI kemiseriyeTa jevA vidvAna paNa le che. rAjadarabAramAM mahAjana tarIke agrima sthAnane lagate eka prasaMga te samaye jaina dharmanA lekAgaccha nAme prasiddha eka ga7nA lokoe jyAre zAMtidAsa zeTha ane tenA mahAjana viruddha bAdazAhane phariyAda karI ke, "zrI zAMtidAsa ane temanuM mahAjana amArI sAthe lagna saMbaMdha bAMdhatA nathI ke jamatA nathI" tyAre bAdazAhe eka pharamAna dvArA cukAdo Ape : "lagnasaMbaMdha bAMdha ke sAthe jamavuM e baMne pakSanI IcchA upara AdhAra rAkhe che, tethI koIne te aMge baLajabarI karI zakAya nahIM." A khulAse paNa zrI zAMtidAsa zreSThInA rAjadarabAramAMnA mahAjana tarIkenA agrasthAnane sUcave che 6 rAjadarabAramAM AdarabharyuM sthAna zrI ciMtAmaNiprazastinA AdhAre zrI zAMtidAsa jhaverInuM eka zabdacitra ApatAM zrI kemiseriyeTa jaNAve che : "aneka tejIlA gheDA ane laDAyaka hAthIonI bheTane kAraNe dekhAI AvatI zAhI kRpAne kAraNe rAjadarabAramAM sukhyAta ane amadAvAdanA nararatna (evA zrI zAMtidAsa)...7 - zrI zAMtidAsa jhaverIe potAnA prabhAvazALI vyaktitvane AdhAre rAjyanA sarakArI mANasemAM jene mATe AdarabharyuM sthAna UbhuM kareluM tenI noMdha zrI ratnamaNirAva A zabdomAM le cheH For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adarza mahAjana haya, "auraMgajheba bAdazAhanA samayamAM khAsa karIne amadAvAdamAM jenuM sAruM jora hatuM. zAMtidAsa zeThane lIdhe sarakArI mANase jainenuM mAna jALavatA.8 mahAjana ane nagarazeTha. ' mahAjananI avagaNanA rAjasattA karI na zake ane mahAjananI viziSTa pharaje kevI hoI zake tene khyAla ApyA pachI amadAvAdanA mahAjanene paricaya zrI ratnamaNirAva bhImarAve A rIte Apyo che : "AkhA zahera taraphathI AgaLa thavAnA prasaMga pahelAM nagarazeThane ghaNI vAra AvatA. .....zahera taraphathI sarakAramAM kAMI araja karavAnI hoya te loko nagarazeThane mokhare karatA. AvA prasaMga AgaLa bahu AvatA paNa hAla nagarazeThanI. kAMI khAsa sattA nathI."9 ahIMyAM eka hakIkatane nideza maLe che ke gujarAtamAM, khAsa karIne amadAvAdamAM, je nagarazeTha hoya tene ja loko mahAjana ke mahAjananA mevaDI tarIke gaNutA ane pitAne rAjamAM kaMI phari yAde neMdhAvavI hoya te sIdhA rAjamAM javAne badale mahAjana evA nagarazeTha pAse potAnI vAta rajU karatA ane nagarazeTha te vAta rAjA-mahArAjA sudhI pahoMcADIne ene nikAla paNa karAvI. ApatA. saMdezavAhaka dUta :- rAjA ane prajA vaccenA saMdezavAhaka dUta tarIkenI javAbadArI jANye-ajANye nagarazeTha ke mahAjananA mAthe AvI ja jatI. eTale jevI rIte prajA pitAnI vAta rAjAnA kAne pahoMcADavA mATe mahAjanane upayoga karatI tevI ja rIte rAjA paNa pitAnI vAta le sudhI pahoMcADavA mATe mahAjana hoya tevI vyaktine ja upayoga karatA. For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vara prajAne sArA pahoMcADavA aMge pherAna huM bAdazAhanA saMdeza leAko sudhI paheAMcADavAnA nakkara udAharaNu rUpe ApaNe zrI zAMtidAsa jhaverIne aura'gajheba bAdazAhu dvArA prApta thayela mAnane nirdeza zakIe. zAhajahAM mAdhyAhanI mAMdagInA samAcAra sAMbhaLIne, temanA vRddhAvasthAnA chellAM beeka varSamAM je -rAjakIya avyavasthA 0 phelAI hatI te samaye laDAI enA aMte rAjagAdI meLavanAra aura'gajhebe gujarAtanI prajATMga peAtAnA zAMtisaMdeza eka pharamAnanA rUpamAM zrI zAMtidAsa jhaverI mAraphata ja mAkalyA hutA 1 1 . nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI rAjakIya avyavasthAnA I. sa. 1657-58nA samaya daramyAna zrI zAMtidvAsa zeTha murAdabakSa, maura'gajheba vagere rAjakumAronA satata saMparka mAM rahetA hatA. eTale lAMkhA samayathI - peAtAnI sAthe rahelA zrI zAMtidAsa jhaverIne peAtAnA mAdarevatana amadAvAda pAchA javAnI rajA ApIne gujarAtanI prajAjoga potAnA kalyANasaMdezA mekalAM, tA. 10mI oNgasTa 168nA divase apAyela kramAnamAM bAda-zAha aura'gajheba jaNAve che : " zrI zAMtidAsa zeThe amadAvAda pahocyA pachI tyAMnA savavepArIo, mahAjane ane prajAne potapotAnA zaniMdAM kAma, vepAra--dhA zAMtipUrvaka ane svastha citte karavA mATenA potAnA saMdezA paheAMcADavA. ane rAjyanA sarakArI mANusene sUcanA ApavAmAM Ave che ke temaNe zrI zAMtidAsa jhaverI ke je rAjadarabAranA jUnA sevaka che tenA pratye sAro vartAva rAkhavA." zrI ratnamaNirAva bhImarAva, jAheranAmA samAna A kamAna sa Mge jaNAve che: " auraMgajhebe zatidAsa zeTha sAthe je heranAmuM amadAvAdanA leka upara mAkalyuM hatuM....te uparathI darabAramAM zeThanI lAgavaga keTalI haze te samajAya che." 12 samAjanA agresara ane mahAjana hoya tevI javAbadAra vyakti dvArA ja AvA kalyANasa Mdeze bAdazAha prajAne mekalI zake. eTale For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAdaza mahArAja - auraMgajheba pitAne zAMti sadeza zrI zAMtidAsa zeTha dvArA amadAvAdanI prajAne mekale te hakIkata ja eka mahAjana ane nagarazeTha tarIkenA zrI zAMtidAsa zreSThInA ucca sAmAjika darajajAne sAbita. karavA pUratI che. rAjA ane prajA - baMnenA hisa . . . . . . . . . . . Ama zrI zAMtidAsa jhaverI rAjA ane prajA vacceno yogya. kaDIrUpa banIne baMne sAthe ucca saMbaMdha jALavIne eka Adarza mahAjana tarIkenI pitAnI pharajene gya rIte pAra pADI zakyA hatA ema ApaNe kahI zakIe. tethI te temanA jevA puruSo mATe ucita ja kahevAyuM che ke - naratitivArtA (gatAM yAti co. janapadahitakartA tyajyate pArthikena / iti mahati virodhe vidyamAne samAje ... patinavAnAM kurrama zarmaja II". - arthAt "(ekalA) rAjAnuM hita karanAra lekamAM zreSane pAme che- niMdAya che. (ekalA) lekenuM hita karanAra rAjAthI jAya che, AvI rIte ekabIjAmAM ATale badhe virodha hovAthI rAjA ane prajA (ka) bannenuM kArya (hita) sAdhanAra kharekhara durlabha che"13 sAtamA prakaraNanI pAdana 1. "anveSaNa', pR. 204 2. ' prapU', pR. 18 3. "pra', pR. 19, 20 4. "prapU', pR. 39 5. A mATe juo A ja pustakanA pAMcamAM prakaraNanI pAdanoMdha naMbara cAra 6. A prasaMgane lagatA pharamAnanI vizeSa carcA A pustakanA ja nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAna " nAme navamA prakaraNamAM karavAmAM For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI AvI che. vadhu mAhitI mATe juo - (i) IMFG', p. 18 and 36; (ii) "HOG', p. 148 7. AnuM mULa aMgrejI lakhANuM A pramANe che - . "...well-known at the court, with the royal favour indicated by the gift of many swift horses and fiery elephants, and an ornament to the city of Ahmedabad." - SHG), p. 76 * 8. "gUpAa, pR. 400-401 9 gUpAsa', pR. pa-pa6ra. e pustakanuM "mahAjana' nAme sADatrIsamuM prakaraNa (9) 545thI 562) mahAjana aMge ghaNu mAhitI Ape che. 1. A rAjakIya avyavasthAnA varNana mATe juo A ja pustakanuM "nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne' e nAme navamuM prakaraNa 11. A pharamAnanI savizeSa carcA A ja pustakanA upavuM navamA prakaraNamAM karavAmAM AvI che. te sivAya juo : (i) "HOG', p. 160. (i) "IMFG', p. 17, 51-53 12. "gUpAsa', pR. 776 13. "jerAmA,' samAcanA, pR. 9 uparathI sAbhAra ughuta. For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciMtAmaNi-pAzvanAthanuM derAsara zrI ciMtAmaNimaMtranI kathA zrI zAMtidAsa jhaverI pite haju kuzaLa jhaverI tarIke bahAra nahetA AvyA, nagarazeTha ke saMghapati nahetA banyA, temanA prabhAvI vyaktitvane udaya tho hajI bAkI hatuM te samayanI eka daMtakathA, je aneka pustakamAM sahejasAja pheraphAra sAthe rajU thayelI jevA maLe che, te joIe? (a) eka zAMtidAsanA badale bIjA zAMtidAsanI maMtrasAdhanA sUratamAM zrI nemasAgara ane zrI muktisAgara cemAsu hatA tyAre sUratanA zeTha zAMtidAsane pitAne putra na hovAthI A saMbaMdhe temaNe gurune pUchaparacha karatAM gurue jaNAvyuM ke A mATe ciMtAmaNi nAmane maMtra che ane tenI sAdhanA, te maMtra pramANe, cha mAsa sudhI karavI joIe. eka vakhata bAra hajAra ane bIjI vakhata chatrIsa hajAra ema uttarottara pAMca vakhata tene jApa japa joIe. temAM dhUpa, dIpaka karI bAkulA vagerenI cha mAsa sudhI Ahuti ApavI joIe. A rIte karavAthI dharaNarAya-padmAvatI mananI AzA pUre. zeThe A mATe hA kahI ane te mATe meMdIkhAnAne kAma bhaLAvI dIdhuM ane gurue A maMtranI cha mAsanI ArAdhanA zarU karI.2 A ArAdhanA pUrI thaI te divase amadAvAdanA zrI zAMtidAsa jhaverI sUratamAM hatA. te prabhudana karavA gayA. darzana karIne jyAM guru maMtra sAdhatAM hatA tyAM vaMdana karavA gayA. A ja vakhate sAdhanAnuM phaLa ApavAnuM muhUta hatuM. vaMdana karavA AvelA amadAvAdanA zAMtidAsane gurue nAma pUchatAM temaNe "huM zAMtidAsa nAmane vepArI chuM" ema jaNAvyuM. vidhie "vahelA te pahele" e lekha lakhyuM haze tethI gurue "zAMtidAsa" nAma sAMbhaLIne sUratanA zAMtidAsane badale amadAvAdanA zAMtidAsane maMtra sAdhavA For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI besADyA. maMtra pUre thatAM tenA adhiSThAyaka zrI dharaNe nAganA rUpe AvIne phaNuM caDAvI, mAthe caDI, jIbhane lalakAra karavA lAgyA. gurue jIbha bhegI karavAnuM kahyuM tyAre zAMtidAsa zeThane aNunI zaMkA UpajavAthI bhaya lAge eTale dharaNe tyAMthI adazaya thayA. A pramANe banAva banavAthI gurue jaNAvyuM : "e zaMkA vagara jIbha bhegI karI hatI te A maMtranA prabhAvathI rAjA thavAta. paraMtu jIbha bhegI thaI na hovAthI e phaLa zeDuMka ochuM maLaze, eTale rAjA thavAne badale aDhaLaka lakSamI maLaze." Ama kahIne gurue AzIrvAda ApatAM jaNAvyuM : "khAe, kharca ane supAtre vApare." A rIte sUratanA zrI zAMtidAsane A maMtranuM phaLa maLavAne badale amadAvAdanA, maMtranI sAdhanAmAM beThelA zrI zAMtidAsane A maMtranuM phaLa maLyuM ane te pramANe te aDhaLaka lakSamIne svAmI thayA. pite prApta karela lakSmIne teoe dharmakAryamAM ane supAtre udAratAthI vAparI. (5) guhastha zAMtidAsanA badale cAkara zAMtidAsane phaLaprApti zrI maganalAla vakhatacaMda A ja kyA kaMIka pheraphAra sAthe A rIte raju kare che : dilhI paragacchamAM eka gAmamAM zAMtivAsa karIne eka gRhasthane tyAM bI zAMtidAya nAme cAkya hatuM. e gRhastha zeTha ghaNA divasathI gIzvaranI sevA karatA hatA. tenI AvI sevA joIne jogIzvare te zAMtidAsane kaMIka upakAra karavAne vicAra karyo. Daratha zAMtidAse sAme cAlIne jogIzvarane pitAnA mATe kaMI upakAra karavAnuM jaNAvyA vagara jajogIzvara pitAnA manathI zAMtighasanI sevAnA badalA tarIke kaMIka ApavA mATe, jaMtranI sAdhanA karavA taiyAra thAya che. A tra cha mahinA bhoMyarAmAM rahIne sAdhavAne hatuM ane te leyarAmAM jALiyAmAMthI ja pAMca zera dUdha ane zera sAkara zAMtidAse jogI For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a ciMtAmaNi-pathanAthanuM derAsara zvarane pahoMcADavAnA hatA. A pramANe ja gRhastha zAMtidAsa jALiyA vATe pAMca zera sAkara jegIzvarane pahoMcADatA hatA. eka divasa zeThe vicAryuM : "Aje cha mahinA thaI gayA eTale huM pite sAkara ane dUdha ApavA jauM." teo nAhIne je. zvarane sAkara tathA dUdha ApavA jAya che. e je thaze ke kema te aMge jogIzvarane pUchatAM jogIzvara jaNAve che ke e jaMtra kAle thaze. e divase zeTha pAchA jAya che. bIje divase zeThane thayuM ke kAlanI jema e jaMtra hajI nahIM thaye hoya. eTale zeka mANasane dUdha-sAkara laIne mekale che ane mANasane e jaMba thayo che ke nahIM te pUchI lAvavA jaNAve che. Ama zeThe zAMtidAsa nAmanA pitAnA nokarane ja tyAM mokalyA. e nakara zAMtidAse gIzvarane pUchyuM : tra taiyAra thayuM che ke kema?" jogIzvare sAmuM pUchayuM : "koNa e ?" tyAre cAkare jaNAvyuM : "e te huM zAMtidAsa" tyAre jogIzvare e cAkara zAMtidAsane, aMdhArAmAM meM na dekhAvAthI, zeTha zAMtidAsa mAnI lIdhuM ane tene taiyAra thayela jaMtra ApIne kahyuM : "tuM tathA tArI peDhImAM koI nAgo-bhUkhe nahIM rahe." rastAmAM A cAkara zAMtidAse vicAryuM ke, "mAro zeTha tAlevaMta thAya tenA karatAM huM ja tAlevaMta na thauM?" ema vicArIne cAkara zAMtidAse e jaMtra zeThane na Ave, paNa zeThanI gheDAramAMthI ghaDe laIne te dilahI tarapha bhAgI chUTyo. (4) koI munie ciMtAmaNi-maMtra ApyAne mata - zrI ratnamaNirAva A maMtrasAdhanA ane jJAve che: "ema kahevAya che ke zAMtidAsa zeThane keI munie ciMtAmaNimaMtra Ape hatuM ane e emaNe siddha karyo hate. e jagyA hAla paNa suratamAM bheMyarAmAM che. ema manAya che." yAra karavA , apAra For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI A kathAonA vigatabhede ane sAmya - zrI zAMtidAsane ciMtAmaNimaMtranI prAptine lagatI judAM judAM pustakomAM rajU thayelI A kathAmAM theDeghaNe pheraphAra jovA maLe che jema ke zrI zAMtidAsa je bIjA zAMtidAsane ghera gayA hatA te sUratamAM rahetA hatA ke dilhImAM, A maMtranI sAdhanA jaina munie karAvI ke jogIzvare, A maMtranI sAdhanA zAMtidAsanA kahevAthI karavAmAM AvI ke jegIzvare sAme cAlIne zAMtidAsa upara upakAra karavA mATe karI, maMtranI sAdhanA vakhate dhUpa, dIpa, bAkulA vagerenI jarUra paDI ke sAkara ane dUdhanI AvI jhINI jhINI vigatenA bhedane bAda karIe te A judI judI kathAomAM samAnapaNe je kahevAmAM AvyuM che te e che ke eka zAMtidAsanA mATe sAdhavAmAM AvelA ciMtAmaNinA maMtranuM phaLa bIjA zAMtidAsa laI jAya che, ane A maMtranA phaLanA pratApe amadAvAdanA vatanI zrI zAMtidAsa jhaverI dhanasamRddhi prApta kare che zrI ciMtAmaNinuM derAsara A daMtakathAmAM je kaMI satya hoya te kharuM, paNa zrI zAMtidAsa jhaverIne zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanuM derAsara baMdhAvavAnI adamya icchA hatI e te eka aitihAsika hakIkata che ja. A ciMtAmaNi pArzvanAthanuM derAsara kyAre baMdhAvyuM, kyAM baMdhAvyuM, te derAsara lupta kevI rIte thayuM - vagere bAbatene lagatAM judA judA pravAsIonAM varNane ane anya AdhAra upalabdha che. pitAnI saMpattine dhArmika upaga - zrI zAMtidAsa jhaverIe ciMtAmaNimaMtranA pratApe, ke jhaverAtanA dhaMdhAnI pitAnI AvaDatanA pratApe ke bhAgyanI balihArIne kAraNe ke ghaniSTha rAjadarabArI saMbaMdhane lIdhe - AmAMthI keI eka kAraNe ke badhAM kAraNene laIne je saMpatti meLavI (ane je saMpatti For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanuM derAsara temanA vArasadAre paNa peDhI dara peDhI meLavatA rahyA, te saMpattine dharmanA kAmamAM vyaya karavAnuM valaNa zrI zAMtidAsa nAnapaNathI ja dharAvatA hatA. pAlItANAne je saMgha temaNe pitAnI yuvAnavaye I. sa. 1618mAM kAvyo hato te A bAbatanI sAkSI pUre ja che." derAsara bAMdhavAnI IcchA zeTha zrI zAMtidAsane pitAnA vatana amadAvAdamAM bhavya derAsara baMdhAvavAne vicAra AvyuM. A vicAra temaNe pitAnA moTA bhAI vardhamAnane jaNAvyuM ane vardhamAne te vicAramAM saMmati darzAvI. tyAra bAda temaNe potAnA guru zrI muktisAgarajI mahArAja ke jemanA pratye temane khUba Adara ane bhakti hatAM, jemane ulekha ciMtAmaNi maMtranI sAdhanA aMgenI kathAmAM karavAmAM Ave che ane jemane sUripada apAvavAmAM temaNe AgaLa paDate bhAga bhajavele temane pitAne A vicAra darzAvyuM. ane pU. zrI muktisAgarajI mahArAje temane A kAma karavAnI AjJA ApI. derAsaranuM nirmANa tyArabAda A derAsara mATenI jamIna meLavavA mATe zrA zAMti. dAsa zeThe te vakhatanA mogala bAdazAha jahAMgIrane saMparka sAdhya. jahAMgIra bAdazAha Ame ya "jhaverI mammA" tarIke zAMtidAsa zeTha pratye AdarabhAva dharAvatA ja hatA, ane vaLI dareka dharma pratye . pitAnA pitA akabara jevI udAra nIti paNa dharAvatA hatA. eTale AvA dharmanA kAryamAM jahAMgIre AnAkAnI vagara hA pADIne jamInane lagatA paravAnA zrI zAMtidAsane ApyA. amadAvAdamAM Avela sarasapura te samaye "bIbIpura (bIbIpurA) tarIke prakhyAta hatuM. saiyada khundamIranAM mA bIbIjanA nAma uparathI A parAnuM nAma "bIbIpura paDayuM hatuM evI kathA che. A bAbIpurAmAM derAsara mATe vizALa jamIna bAdazAha pAsethI meLavyA bAda jhaverI. zAMtidAse te jamInamAM saMvat 1678(I. sa. 1921)mAM derAsara For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI baMdhAvavAnuM kArya zarU karyuM. A derAsara khUba bhavya banAvavAne temane vicAra hate. lAkhe, rUpiyA kharcIne paNa eka namUnedAra derAsara banAvavA mATe temaNe zakya eTalAM uttama sAdhana-sAmagrI, kArIgaro vagere meLavavA mATe prayAsa zarU karyA. jayapurathI UMcI kiMmata ApIne makarAnane ArasapahANa kharIdyo. AgrA ane dilhI jaIne te ArasapahANe para sarasa ketarakAma karanAra zilpIone amadAvAda mekalyA. khaMbhAtamAMthI jAtajAtanA akIkanA paththaro kharIdyA. semapurA salAToe zilpazAstranA miyama mujaya derAsaranA nakazA taiyAra karyA. anubhavI ane bahuzruta vidvAna zrI mukitasAgarajIe dhArmika niyamo samajAvIne derAsaramAM bheMyarA ane pharatAM bAvana jinAlaya kevI rIte baMdhAvavAM te samajAvyuM. zrI zAMtidAsa zeTha paNa pitAnA samayane moTe bhAge A derAsaranI taiyArI pAchaLa gALavA mAMDyA. TUMkamAM, A derAsara uttama prakAranuM namUnedAra derAsara bane e mATe pitAnAthI banatA badhA ja prayatna zrI zAMtidAse karavA mAMDayA ane e mATe temaNe pitAnAM dravya, samaya, zakti e badhAMne chUTe hAthe upayoga karavAmAM kazI. maNA na rAkhI. zrI ciMtAmaNiprazasti' - A ciMtAmaNi pArzvanAthanA derAsara viSe - jene keTalAka lekhake ciMtAmaNI pArzvanAthanA derAsara tarIke paNa ullekha kare che - ApaNe vadhu vicAra karIe te pUrve eka hakIkta dhyAnamAM rAkhIe ke "zrI ciMtAmaNiprazasti" nAme kRtinI racanA zeTha zrI zAMtidAse baMdhAvela A ciMtAmaNi pArzvanAthanA derAsaranI prazastirUpe ja karavAmAM AvI che. zrI ciMtAmaNi-prazasti'nI racanA pUjya muni zrI satyasaubhAgyanA ziSya pUjya muni zrI vidyAsaubhAgya dvArA saMvat 167nA piSa suda bIjane zukravAranA divase (cethI Disembara 1600 nA reja) For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanuM derAsara karavAmAM AvI che ema ApaNane tenI pupikA (colophon) uparathI jANavA maLe che. A kRtimAM A derAsarane lagatI ane zrI zAMtidAsa zeThanA saMvat 1697 (I. sa. 1640) sudhInA jIvanane lagatI je hakIkate ApavAmAM AvI che tenI aitihAsikatAne pUra purAve ApaNane anyatra maLI rahe che. A kRtimAM ane tene AdhAre anya pustakamAM A derAsara aMge vigatavAra maLI AvatI mAhitI joIe : derAsaranI pratiSThA zrI ciMtAmaNipArzvanAthanuM A derAsara saMvat 1678(I. sa. 1621)mAM zeTha zrI zAMtidAse pitAnA bhAI vardhamAna sAthe maLIne baMdhAvavuM zarU karyuM hatuM. tyAra bAda saM. 1681 (I. sa. 1625)mAM A derAsaranuM kAma pUruM thatAM vAcakendra nAmanA vidvAna sAdhunA netRtva nIce mULanAyaka zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanI pratimAnI temAM pratiSThA karavAmAM AvI ane A derAsaranuM nAma "merUtuMga" rAkhavAmAM AvyuM derAsaranuM varNana "zrI ciMtAmaNiprazastimAM leka 45 thI 54 mAM A derAsaranuM je saMskRta varNana ApavAmAM AvyuM che tenuM aMgrejI bhASAMtara zrI kemiseriyeTe ApyuM che. temAM jaNAvyA pramANe - saMvata 1678 (I. sa. 1921)mAMvardhamAna ane zAMtidAsa ke jeo pitAne nasIbanA sarvocca zikhare pahoMcyA hatA, jemaNe pitAnA kuTuMbanA sabhyo sAthe dhArmika vrata lIdhelAM, jeo khUba pavitra jIvana jIvatA hatA ane jemaNe ema sAMbhaLeluM ke maMdira baMdhAvavAthI sAruM nasIba prApta thAya che, temaNe bIbIpurAmAM bhavya maMdira (derAsara) bAMdhyuM (leka 45-49). derAsaranI kamAne upara apsarA jevI strIonI mUtio hatI, jyAre derAsaranA dvAramAM saMrakSaNa mATe paMcapAtra (ke paMcapatra?) hatuM. derAsaranAM vizALa, unnata pagathiyAM For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI bhaktonAM svaga pratyenA prayANunuM sUcana karatA hatA. derAsaranA meghanAda, sihunAda, sUryanAda, ra'garama, khela ane gUDhagAtra -- A nAmanA cha maMDapa hatA. tene be minArA, krUratA cAra cerasa derAsarA ane bhoMyarAmAM jinanI mUrti A sAthenI cAra derIe hatI (aAka 50-54 )."9 'zrI ciMtAmaNiprazasti nA eka zloka * zrI ciMtAmaNiprazasti 'mAMthI te derAsaranu vaNuna karatA eka aAka zrI ratnamaNirAva bhImarAva TAMke che, je nIce mujaba che " prAsAda vardhamAnaH sasRjaturatula zAntidAsazca zubhram / bhAsvabIbIpure sattapagaNataraNIpArzva ciMtAmaNerya, zrImad jhAMgIrarAjye yuvatinRpatiyute tasya kurmaH prazastim // 3 // " arthAt " vamAnazAha tathA zAMtidAsa zeThe jAjaramAna khIkhIpuramAM, yuvatI jemAM rAjA che tevA jahAMgIranA rAjyamAM sArA tapasamudAyarUpI haiADIvALA ciMtAmaNi-pArzvanAthanu je zubhra ane atula derAsara banAvyuM tenI A prazasti ame racIe chIe." A aAka TAMkayA pachI vadhumAM zrI ratnamaNirAva jaNAve che : " prazastinA chaThThA AAkamAM amadAvAdanuM varNana karyA pachI bIbIpuranuM varNana kareluM che. emAM ene amadAvAdanuM 'zAkhApura' kaheluM che. A ullekhathI khIkhIpura je saiyada bandamIranAM mA bIbIjIe vasAveluM.... tenuM sthaLa nakkI thAya che." 1 0 zrI ci'tAmaNiprazasti'nI aitihAsikatAnA purAve 6 zrI ciMtAmaNiprazasti 'mAM je banAvA nAMdhavAmAM AvyA che te banAvA kalpanAthI ja rajU karavAmAM AvyA nathI, paraMtu te banAve aitihAsika banAvA che e darzAvI zake evI eka mAmatanI noMdha levI ucita hAvAthI ne khAkhata ahIM nAMkhIe. zrI kemiseriyeTa zAhajahAM bAdazAhanA rAjyakALanA gALA (1627-58) daramyAnanA gujarAtanA mogala vAIsaraoNyanI je yAdI ApI. che 1 temAM I. sa. 1636thI 164ra nA samaya daramyAna gujarAtanA For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanuM derAsara vAIsaroya tarIke AjhamakhAnane ullekha karavAmAM AvyuM che. A AjhamakhAna eka zaktizALI ane pratApI vAIsareya hatA ane tene nAmamAtrathI tenA duzmane dhrujatA hatA ema kahevAtuM. "zrI ciMtAmaNiprazastinI racanA I. sa. 1640 mAM karavAmAM AvI. tethI te samaye gujarAtamAM vAIsaraoNya tarIke AjhamakhAna ja sattA para hatA. zrI ciMtAmaNiprazasti'nA aMtamAMnA keTalAka kemAMthI eka lekamAM AjhamakhAnanuM te samayanA gujarAtanA yegya vaDA tarIke varNana karatAM kahevAmAM AvyuM che : "jenA nAmamAtrathI duzmananAM zarIra bhayathI dhrUjI UThatAM, AMkhe caDhI jatI ane hRdaya besI jatAM evA gujarAtanA yegya vaDA AjhamakhAnane jaya ho."12 jarmane pravAsI melo derAsaranI mulAkAte - A derAsara baMdhAyA pachI 12 varSa bAda, saMvat 1994 (I. sa. 1638)mAM jamanA pravAsI AlbarTa DI. menDela e3 pitAnA bhAratanA pravAsa daramyAna A derAsaranI mulAkAta lIdhI hatI. A derAsaranuM varNana karatAM menDela jaNAve che - "A derAsara nizaMkapaNe amadAvAda zaheranAM jovAlAyaka uttama sthApatyamAMnuM eka hatuM. te samaye A derAsara navuM ja hatuM, kAraNa ke tenA sthApaka zAMtidAsa nAme dhanika vANiyA mArA samayamAM jIvatA hatA. UMcI paththaranI dIvAlathI baMdhAyelA vizALa ce gAnanI madhyamAM A derAsara Avela hatuM. temAM pharatI bhamatI hatI ke jemAM nAnI nAnI oraDImAM sapheda ke kALA ArasapahANanI mUtio hatI - je mUrtio te dezane (bhAratana) rivAja pramANe paga vALIne (palAMThI vALIne) beThela nagna strIonI 14 hatI. keTalIka derIomAM vacce moTI ane AjubAju eka eka nAnI mUrti - e rIte traNa mUrtio hatI. pravezadvAramAM be kALA ArasanA, saMpUrNa kadanA hAthIe hatA ane temAMnA eka upara sthApakanI (zAMtidAsanI) mUti hatI. AkhuM derAsara chatavALuM hatuM ane dIvAle mANasa ane bIjAM jIvaMta For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namasToka zAMtidAsa jhaverI prANIonI keTalIka AkRtiothI zaNagAravAmAM AvI hatI. A masjida(derAsara)mAM lAkaDAnA kaTherAthI judA pADavAmAM Avela traNa nAnAM derAM (gabhArA) athavA aMdhArAvALAM (obscure) sathAne sivAya bIjuM kaMI na hatuM. AnI aMdara tIrthakaranI ArasapahANanI mUrtio hatI ane vacalI derImAM rahela mUti pAse jhaLahaLate dIpaka hate. "ame tyAM teonA eka pUjArIne paNa che ke je te samaye bhakti karavA AvatA bhaktonA hAthamAMthI mUrtione zaNagAravA mATe phUle, kaTherA pAse laTakAvela davAo mATe tela (ghI) ane bhega (sacrifice) mATe ghauM ane mIThuM levAmAM rokAyeluM hatuM. teNe phUlane mUrtio pAse goThavyAM. temAM meM ane nAka lInanA TukaDA vaDe DhAMkelAM ke jethI tene zvAsanI azuddhatA Izvarane apavitra na kare. ane dIvA pAse AvatAM ja te kaMIka prArthanA belate ane tene hAtha bbatanI upara ane nIce pheravate - jANe ke teNe tene (hAthane) agnimAM joI nAkhyA na hoya! ane kayAreka tenuM meM paNa tenAthI ghasate 15 menDelalenA A varNana uparathI ApaNane e jANavA maLe che ke A derAsara navuM navuM banyuM hatuM te ja vakhate menDelalee tenI mulAkAta lIdhI hatI. vaLI A derAsaranA meTA vizALa gAnane pharatI paththaranI dIvAla hatI. A cagAnanI madhyamAM nAnI nAnI derIo sAthenI bhamatI hatI ane tenI madhyamAM mukhya derAsara AvelA hatuM, bhamatInI derIomAM sapheda ke kALA ArasapahANanI mUtio hatI. jo ke anya paradezI musApharonI jema menDela sle paNa tene bhUlathI paga vALIne beThela nagna strIo mAnI le che, te vAstavamAM te tIrthakarenI ja mUti e hatI. bhamatInI vacce vacce keTalIka derIomAM traNa mUtio - vacce meTI ane AjubAju eka eka nAnI mUti e rIte - hatI. derAsaranA pravezadvAramAM ja pUrA kadanA be kALA ArasanA hAthI kaMDArelA hatA, ke jemAMnA eka hAthI para A derAsara baMdhAvanAra nagarazeTha zrI zAMtidAsanI mUti hatI. For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciMtAmaNi-pArthatAthanuM derAsara chatavALA A derAsaranI bhIte mAnava ane prANIonI jIvaMta AkRtionA suMdara zipathI zaNagAravAmAM AvI hatI. mukhya derAsarathI thoDeka dUra ekabIjAne lAkaDAnA kaTheDAthI judI pADatI traNa derIo hatI. haThIsiMhanA derAsara jevI bhavyatA A varNanane kaMIka vadhu khyAla ApaNane e hakIkata uparathI paNa AvI zake ke A derAsara atyAranA amadAvAdanA suprasiddha - haThIsiMhanA derAsaranA jevuM ja hatuM. zrIyut maganalAla vakhatacaMda A derAsara viSe jaNAve che : "..bAvana jinAlayanuM zIkharabaMdha dehe jena dharmanuM che. te deherA vize evuM kahevAmAM Ave che ke nagarazeTha sAMtIdAsa zeThe pAMca sAta lAkha rUpaiA kharacIne karAvyuM hatuM. e deherAne ghATa tamAma - haThIsaMghanA deherA je paNa taphAvata eTale ja ke haThIsaMghanuM deheruM pazcamAbhimukha che ne A deherUM uttarAbhImukhanuM che." - amadAvAdamAM Avela haThIsiMhanA derAsaranI bhavyatA jeNe najare joI hoya te zrI zAMtidAsa jhaverIe baMdhAvela A ciMtAmaNi pAzvanAthanA derAsaranI bhavyatAnI saheje kalpanA karI zake. A derAsaranuM eka tIrtha tarIke varNana . A derAsarane tIrtharUpe lekhavAmAM AvatuM hatuM evA paNa ullekha ApaNane prApta thAya che. zrI zItavijayajI pitAnI "tIrthamALAmAM A derAsaranuM tIrtha - tarIke varNana A zabdomAM kare che - osavaze zAMtidAsa, zrI ciMtAmaNi pUjyA pAsa prabhu sevAI gajapadA, dillI sari bahu mA sadA.1 kaDI151 A kaDI ulekha karIne zrI ratnamaNirAva bhImarAva jaNAve che: "emanA samayamAM e maMdira jaina tIrtha tarIke gaNAtuM zIlavijyajInI tIrthamALAmAM ene ullekha Ave che."18 For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI. vi. saM. 16lpanA mAha vadi 14ne guruvAre zatruMjayanI yAtrA karyAnuM nedhatI paM. devacandraviracita "zatruMjayatIrtha-paripATImAM zatruMjayanI yAtrA pahelAM amadAvAdanA yAtrAvaNanamAM pahelI DhALanI. AThamI kaDImAM jaNAvavAmAM AvyuM che : bIbIpuri ciMtAmaNi pAsi vijayaciMtAmaNi puri Asa; bhAle asAula vAsa tu" ja 89 derAsara aMgenI du:khadAyaka hakIkata . - je derAsarane eka tIrtha tarIke ullekha karavAmAM Avate heya te derAsaranI bhavyatA ochI te na ja heya. AvuM bhavya derAsara) have ApaNe je aghaTita prasaMgane ullekha karavAne che te prasaMga je na banyuM hota te, kALabaLanI sAme Takakara jhIlIne Aje paNa ApaNI samakSa enA jAjaramAna rUpamAM UbhuM heta. | zrI komiseriyeTanA zabdomAM joIe te, "e echI. duHkhadAyaka hakIkta nathI ke paMdaramI ane seLamI sadImAM amadAvAdamAM baMdhAyela muslima ImArate haju Aje paNa lagabhaga saMpUrNa hAlatamAM paDI che, tyAre 17mI sadImAM baMdhAyela A bhavya jaina derAsara keTalAMka kAraNe, ke jenI carcA ApaNe pachI karIzuM, tene. lIdhe sAva adazya thaI gayuM che.20 zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanA A derAsarane pratiSThita thayAne mAMDa. be dAyakA thayA na thayA tyAM te, ApaNA kamanasIbe, tene nAza thAya. te prasaMga banI gaye. bAdazAha auraMgajhebe derAsaramAM karAvela gAyane vadha mogala bAdazAha zAhajahAMnA hAtha nIce, I. sa. 1645 thI 1646 nA samaya daramyAna, beeka varSa mATe, gUjarAtanA megala vAIsa-. reya (sUbA) tarIke bAdazAhajAdo auraMgajheba nimAye hatuM tyAra A prasaMga che. yuvAnInA madathI cakacUra banelA dharmajhanUnI evA rAja For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanuM derAsara kumAra auraMgajhebanI najare eka divasa jainenuM A bhavya derAsara AvI. caDhayuM. AvuM bhavya derAsara bIjA dharmanuM hoya e hakIkata islAmanA aMdha anuyAyI ane dharmanA khoTA jhanUnathI prerAyelA auraMgajhebathI. sAMkhI zakAI nahIM. eTale teNe A derAsarane masjidamAM pheravavA mATe pitAnA sAthIdArone sUcanA ApI. tenA sAthIdAroe AvuM aghaTita. kArya na karavA mATe auraMgajhebane samajAvyuM, ane A bhavya derAsara jenonA upayoga mATe akhaMDita rahevA devAnuM jaNAvyuM. paNa bhAna bhUlelA rAjakumAra auraMgajhebe pitAnA sAthIdArenI kaI vAte sAMbhaLyA vagara tene masjidamAM pheravavAnI pitAnI AjJAne tarata ja kaDaka amala karavA bhArapUrvaka jaNAvyuM. derAsaranI A bhavya ImAratane bhAre nukasAna pahoMcADavAnI sAthe sAthe teNe A derAsaramAM eka gAyane vadhala paNa karI ke jethI pachI jene tene pharI derAsara tarIke upayoga kare evI zakyatA. ja nimULa thaI jAya. * jainadharmanI pavitra ImAratane, tenI bhavyatA sAMkhI na zakavAne kAraNe, IslAma dharmanI ImAratamAM pheravavA mATe auraMgajhebe kaMI bAkI. na rAkhyuM. teNe A ImAratamAM karela gAyanA vadhane prasaMga te A ImAratane jene koI paNa divasa, koI paNa rIte vAparI ja ne. zake eTale karuNa-dAruNa banI rahyo. derAsarane masjidamAM pheravavAno prayatna ATaluM ochuM hoya tema, A derAsarane IslAma dharmanI masjida mAM pheravavA mATe auraMgajhebe jaina tIrthakaronI mUtione nukasAna. pahoMcADavA mAMDayuM. A derAsaranI pUtaLIo ane tIrthakaronI mUti onAM nAka teDI nAkhavAmAM AvyAM, ane A rIte uttama zilpanA. pratIka rUpe A mUtione khaMDita karavAmAM AvI. vaLI A derA-- sarane masjidamAM pheravI nAkhavA mATe emAM navI maherAbo paNa banAvavAmAM AvI. A masjidane teNe "kuvata-ala-IslAma (Qu For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI wat-ul-Islam) arthAta "IslAmanI tAkAta" evuM nAma paNa ApyuM hatuM. A uparAMta maMdiranI mahara kArIgarInI paNa sArA pramANamAM bhAMgapheDa karavAmAM AvI hatI. A banAva I. sa. 1645 (saMvata 1701)mAM anya rAsaramAM ane mUrtionI rakSA ApattinA samaye ke pratikULa vAtAvaraNamAM kadAca ciMtAmaNi pArzvanAthanA derAsara upara kaI bhAre vipatti AvI paDe e zakyatAne agamacetIthI khyAla rAkhIne zrI zAMtidAsa zeThe, A derAsaranI racanA thaI te samaye ja, eka vyavasthA karI rAkhI hatI. kahevAya che ke, bIbIpura-sarasapuramAM baMdhAyela A derAsaramAMthI gADao pasAra thaI zake evuM eka bheya banAvavAmAM AvyuM hatuM, je cheka amadAvAda zaheranI madhyamAM Avela jhaverIvADAmAM nIkaLatuM hatuM. kavidhamI rAjavIonA amala daramyAna game te kALe, pite khUba kALajI pUrvaka tana-mana-dhanathI UbhI karela pitAnA dharmanI bhavya ImArata ' upara AkramaNa thAya e zakyatAne vicAra karIne tevA prasaMge kaMIka mArga kADhI zakAya evA hetuthI A bheMyarAnI racanA vicakSaNa zrI zAMtidAsa jhaverIe karAvI haze. ane AvI zakya mAnelI Apatti potAnA jIvanakALa daramyAna ane derAsaranI racanAne eka pacIzI paNa pUrI thaI na hatI te pahelAM ja AvI paDelI joIne kene raMja na thAya? pite UbhI karela ImAratane pitAnA jIvatAM ane pitAnI najara sAme ja bIjo kaI tUTI jAya ke jamInadosta karI jAya, enuM duHkha keTaluM UMDuM ane kAramuM hoya enI te evuM duHkha anubhavanArane ja khabara paDe. A mahAna ApattiveLAe derAsarane thatuM nukasAna te zrI zAMtidAsa zeTha aTakAvI na zakyA, paraMtu derAsaranI mukhya pAMca pratimAone A bheMyarA vATe jhaverIvADAmAM lAvavAmAM AvI. A pratimAomAMnI be pratimAo 100-100 maNa vajananI hatI. For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zA ciMtAmaNi-pArzvanAthanuM derAsara eTale derAsaranA prANarUpa mULanAyaka zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanI pratimA ane anya cAra pratimAone dharA vATe jhaverIvADAmAM lAvIne megala rAjakumArane e vAtanI gaMdha sarakhI paNa AvavA. na pAme e rIte chupAvIne rAkhavAmAM AvI. A ja mUtionI pratiSThA zrI zAMtidAsa zeThanA vaMzajoe A banAva pachI lagabhaga ekaso varSa bAda jhaverIvADAmAM ja derAsara baMdhAvIne pharI vAra kare. ane A derAsare Aje paNa amadAvAdamAM mejUda che. eTale ciMtA maNi-pArzvanAthanA derAsaranA nAzanA prasaMge te derAsaranI mukhya. pratimAone bacAvavAmAM AvI che te eka ItihAsasiddha hakIkata ja che. A mUrtio bheMyarA dvArA jhaverIvADAmAM lAvavAmAM AvI ke bIjA kaI mAge tenI sAbitI kadAca atyAre ApaNane na maLe, paraMta derAsarane masjidamAM pheravavAnA makkama IrAdAvALA rAjakumAra auraMgajheba ane tenA sAthIdAronI najarathI bacAvIne A mUtione te jamA nAmAM cheka bIbIpurAthI jhaverIvADAmAM lAvavAnuM khullA rastAomAM, divase ke rAtre, zakya na banyuM hatuM ema je mAnIe te A derAsarane jhaverIvADA sudhInuM lAMbuM, gADAM pasAra thaI zake evuM bheMyaruM hatuM e bAbata ApaNe svIkAravI paDe. bheMyaruM hoya ke na hoya e praznane. gauNa gaNIe tepaNuM eTaluM te ahIM spaSTa ja che ke, game te rIte zrI zAMtidAsa zeThe derAsaranI mukhya pAMca mUtione bacAvI lIdhI. hatI.24 zrI zAMtidAsa zeThanI dhIraja ane dIrdhadaSTi - zAhI gharabAramAM vaga dharAvanAra, pahelI keTInA amIra ane nAgarika tarIkenuM ucca sthAna meLavanAra ane auraMgajhebanA pitA zAhajahAM. pAse paNa pUrI oLakhANa ane lAgavaga dharAvanAra zAMtidAsa jhaverI. pite ja pratiSThita karela AvA bhavya ane AlizAna jinaprAsAdane masjidamAM pheravAyela joIne hatAza thaIne niSkriya te besI na ja rahe. teo te eka zANu mahAjananA jevI Tharela buddhi dharAvatA For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI hatA eTale AnI sAme pagaluM bharavAnI yogya takanI rAha jovAnuM nakkI karIne tatkALa pUratuM cUpa rahevAnuM emaNe munAsiba mAnyuM. judAM judAM pustakamAM ullekha maLe che te pramANe, A prasaMgathI te samaye gujarAtamAM amadAvAdamAM kemI hullaDa paNa thayuM hatuM. 25 - te samayanI asthiratAnAM vamaLa zAMta paDyAM, pitAnA manane na lAgele kArI ghA jarAka rUjhAya tyAre zrI zAMtidAsa zeThe rAjaMdarabAramAM A aMge pitAnAthI banatA prayatna zarU karyA.26 pitAnA jIvanamAM pitAne kIti apAve evAM kAryomAM A ciMtAmaNi-pArzvanAthanA derAsaranI pratiSThAnuM kArya zira mera samuM hatuM. eTale e derAsara masjidamAM pheravAyA bAda, pharI vakhata jainadharmanuM derAsara banI jAya ane temAM zrAvakasaMgha sevA-pUjA-bhakti-prArthanA zarU kare e mATe teo khUba Atura hatA. eTale gya samaya A jaNAtAM temaNe zAhajahAM pAse A ImAratanI AvI durdazA thavA aMge phariyAda karI, ane ene pAchI meLavavAnI mAMgaNI paNa karI. vaLI mullA abdula hakIme paNa islAmanA niyamane ullekha karIne zAMtidAsa zeThane sAtha ApatAM jaNAvyuM ke ke bIjA mANasanI ImAratane, IslAmanA atUTa kAyadA pramANe, masjida tarIke vAparI zakAya nahIM. bAdazAha zAhajahAM paNa zreSThI zAMtidAsanI sevAothI tathA kapriyatAthI anabhijJa na hatuM. eTale teNe zrI zAMtidAsane tenA derAsarane kabaje pAcho maLe e mATe tA. 3 julAI 1948nA divase eka zAhI pharamAna dvArA zAhI hukama bahAra pADyo. sarane thayeluM nukasAna ane te aMge prApta thayela zAhI pharamAna I. sa. 1645(saMvat 1701)mAM A derAsara masjidamAM pheravAyuM ane I. sa. 1648(saMvata 1704)mAM te aMge pharamAna prApta thayuM tenI vacagALAnA samaya daramyAna A ImAratane koI dhaNIdhArI na hovAthI ke tene mana phAve tema upayoga karavA lAgelA. auraMgache. A ImAratane masjidanuM rUpa ApavA mATe temAM keTalAka AMtarika For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanuM derAsara 5 pheraphAro tathA bhAMgaphoDatA karyAM. ja hatAM - jema ke mUrti enAM nAka kApI nAMkhyAM, pUtaLIo khaDita karAvI, maherAbe karAvI vagere. te uparAMta phakIrA ane bIjA lAko paNa temAM potAnuM AzrayasthAna anAvIne rahevA mAMDayA hatA. vaheArA ane bIjI kAmanA lAke tenA patharAe ane banne sarasAmAna upADI gayA hatA. Ama te suMdara imAratanAM aMgAnA leAkA manaphAve te upayAga karavA lAgyA hatA. leAkeAnA AvA vata nathI vAkepha evA zrI zAMtidAsa zeThe A aMge zAhajahAM bAdazAhane karela phariyAdanA uttararUpe je zAhI pharamAna zAMtidAsa jhaverIne prApta thayuM hatu. te have ApaNe joI e. tA. 3 julAI 1648nA divase, gujarAtanA nAya. vAIsaraiya cairatakhAna ane khIjA amalAne uddezIne lakhAyela A pharamAna upara maheAra zAhajahAM tathA dvArA zukohanA nAmanI che, ane sikko rAjakumAra dArA zukehanA nAmanA che. dhairatakhAna ane gujarAta pradezanA tatkAlIna ane bhaviSyanA gavarnarI, sUbedAra ane mutsaddIone A mAnathI jaNAvavAmAM AvyuM : . " A samayanA AgevAna nAgarika (jhuSkRta-ala-akarana) zrI zAMtidAsa jhaverInA derAsaranA anusaMdhAnamAM zAIstakhAnane umadA ane pavitra hukama ApavAmAM Ave che. e jagyAmAM ( derAsaramAM ) prAthanA mATenI kamAnA karI che ane tene masjidanuM nAma ApyuM che. ane te pachI, muThThA abdula hakIme bAdazAhane jaNAvyuM che ke, A ImArata bIjA mANasanI mAlikInI hAvAthI IslAmanA atUTa kAyadA pramANe tene masjida tarIke vAparI zakAya nahI'. tethI ema jAhera karavAmAM Ave che ke A imArata zAMtidAsanI mAlikInI che, ane te jagyAe prAthanA mATenI kamAnA prakhyAta zAhajAdA aura gajhebe banAvI che. upara jaNAvela vyakti( zAMtidAsa )ne A aMge trAsa ApavA nahI' ane kamAne dUra karavI, ane upara nirdezela mAna temane pAchuM soMpavuM. "have, te A samaye prasiddha hukama ApavAmAM Ave che ke, For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magara zAMtidAsa jhave prArthanA mATenI je kamAne phattehamaMda ane umadA rAjavI dvArA bAMdhavAmAM AvI che tene kabajAmAM rAkhI zakAya ane tenI pAse derAsara ane kamAnanI vacce paDade bAMdhI zakAya. tethI e hukama ApavAmAM Ave che ke anukULa valaNa tarIke umadA bAdazAha e derAsara zAMtidAsane ApI de che, ane te tene pahelAnI jema mAlika bane che ane te pitAne game tevI rIte tyAM prArthanA karI zake che. keIe tene herAna kare nahIM. vaLI, tyAM keTalAka phakIre pitAnuM raheThANa banAvIne rahe che temane bahAra kADhI nAkhavA ane zAMtidAsane muzkelImAMthI dUra karavA ane A aMgenA jhaghaDAothI mukta rAkhavA. vaLI bAdazAhanA dhyAnamAM e paNa AvyuM che ke keTalAka herAo te derAsaranA mAlasAmAnane dUra karIne upADI gayA che. te A prakArane banAva banyA hoya te temanI pAsethI A mAlasAmAna pAchI meLave ane upara darzAvela vyakti(zAMtidAsa)ne te pAcho sepI de. ane je te mAlasAmAna vAparI nAkhavAmAM AvyuM hoya te zAMtidAsane tenI kiMmata cukavavI.. A bAbatamAM, A hukamane khUba tAkIdane gaNIne tene tarata amala kare. hijarI varSa 1058 mAM jamAdi-usasAnI mAsamAM 21mI tArIkhe (julAI 3, 1648) lakhAyuM.28 A pharamAnamAM jaNAvavAmAM Avela mukhya mukhya bAbate A pramANe tAravI zakAya H (1) je ImAratane auraMgajhebe masjidamAM pheravI che te pAchI tenA mULa mAlika zrI zAMtidAsa jhaverIne seMpI. devI. (2) auraMgajhebe mesjida mATe UbhI karelI kamAne - maherAbe - temAMthI dUra karavI. (3) phakIrane te sthAnamAMthI dUra karavA. (4) vahorAo je mAlasAmAna laI gayA che te pAchuM meLave athavA tenuM nukasAna bharapAI karavuM. A pharamAnanuM mahatva ane imAratanAM durbhAgya e hakIkata vizeSa noMdhapAtra che ke potAnA ja zAhajAdA dvArA For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciMtAmaNi-pA nAthanuM derAsara 97 hiMdu dharmAMnI aneka imAratane nukasAna pahoMcyuM heAvA chatAM, apavAda rUpa A kissAmAM ja ciMtAmaNinuM derAsara tenA mULa mAlikane pAchuM soMpavAmAM AvyuM hatuM.9 A khAkhata paNa zrI zAMtidAsa jhaverI dilhI darabAramAM kevI zAhI vaga dharAvatA hatA te sUcave che. derAsara pAchuM soMpavAnI sAthe sAthe ja, te a Mge thayela nukasAna bharapAI karI ApavAnuM pharamAvatuM ane koI temAM dakhala na kare te mATe paNa hukama ApatuM A pharamAna, jo A zreSThiratnanA rAjadarabAramAM pUrA prabhAva na heAta tA maLavuM zakaya na banata. A bhagna ane apavitra karavAmAM Avela zrI ciMtAmaNi pArzvanAthanA jinAlayane zAhI pharamAnathI ja pAchuM meLavavAnuM zrI zAMtidAsa zeThanuM A sAhasa tA vAdhanA mAMmAM gayelA sasalAne jIvatuM pAchuM lAvavAnA sAhasanI yAda Ape evuM aneAkhu hatuM. ane jo apavitratAnA vadhAre paDatA khyAlathI doravAI ne A derAsarane pharI zarU karavAnA vicArane mAMDI vALavAmAM Avye na heAta ane e derAsaranI vizuddhi karIne enI punaH pratiSThA karavAmAM AvI hota te, ApaNA eka mahAna pratApI pUjanA hAthe racAyela asAdhAraNa kaiTinI viziSTa kahI zakAya tevI tema ja jaina saMghanA gauravabharyAM itihAsanI khelatI kIti gAthA samI e adbhuta imAratanAM Aje paNa ApaNe darzana karavA bhAgyazALI thAta ane zAsanasevAnI preraNA laI zakata. paNa ApaNI TUMkI najara ane saMkucita maneAvRttine kAraNe ema na thaI zakayuM' ane jainasaMghanI gauravakathA saMbhaLAvI zakanAra e bhavya ImArata kALanA anaMta pravAhamAM, savizeSa karIne mAnavanA hAthe ja, sadAne mATe vilIna thaI gaI! kevA duHkhanI A . vAta che ! A imArata sadAne mATe nAmazeSa thaI gaI kramAnanA rUpamAM zAhI hukamathI derAsaranI A imArata pAchI meLavyA chatAM A imAratamAM jaineA pharI vakhata pUjA-prArthanA bhakti kare : h For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI te zakaya na kharyuM. aura'gajhebe A sthAnamAM eka vAra gAyanA vadha karyAM hatA eTale eka vakhata apavitra thayelA A sthAnamAM phrI vAra jinamaMdiranI pratiSThA karI na zakAya e mAnyatAne kAraNe A imAratane jenA dezasara tarIke pharI upayoga karI na zakayA. paristhitinI karuNatA tA e thaI ke, A sthAnamAM gAyanA vadha thayelA DAvAthI jene tene vAparI zake tema na hatA, ane sAthe sAthe, 'zAhajahAM AdazAhanA pharamAnathI muslime paNa tene masjida tarIke vAparI zake tema na hatA. pariNAme DaoN. zrI bhAgIlAla sAMDesarAnA zabdomAM joI e te, ....zAhajahAMnA darabAramAM zAMtidAsanA sArA prabhAva hatA. zAhejahAMe aura'gajhebane pAchA khelAvI lIdhA ane cintAmaNi pArzvanAthanuM maMdira pharI baMdhAvI ApavA hukama karyAM. paNa upAsaka e maMdira tarapha pharIthI teA na ja vaLyA. 130 4t A saMjogAmAM A imAratanI dhIme dhIme jainA ane musalamAne -- ane kome| taraphathI avagaNanA ane upekSA thaI. tethI te kALe tenA ghaNA paththaro ane mAlasAmAna leAko upADI gayA. ane samaya jatAM e badhI sAmagrI evI nAmazeSa thaI gaI, ke jethI lAkhA rUpiyAnA kharce baMdhAyela A imArata veraNacheraNa thaIne, avagaNAI ne nAza pAmI, ane Aje te e imAratanA ceDAsarakhA paNu avazeSa rahyA nathI. OM'ca musAphara celenA bhagna imAratanI mulAkAte I. sa. 1625(vi. sa'. 1681)mAM badhAyela ane I. sa. 1645 (vi. sa. 1701)mAM masjidamAM pheravAIne dhvasta thayela A ImAratanI mulAkAta I. sa. 1666 (vi. saM. 1722 )mAM prasiddha phreMca musAphara thavenA e lIdhI tyAre hiMdu-muslima prajA dvArA avagaNAyelI A ImArata bhagnAvazeSarUpa manI gaI hatI e hakIkatanA khyAla thevenAe karela A ImAratanA varSoMna uparathI ja For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI citAmAMNa-pArzvanAthanuM derAsara ApaNane Avaze. thevene e karela A vaNu nanI noMdha * mirAte aDumadI'mAM paNa levAmAM AvI che. cevenA jaNAve che -- " amadAvAdamAM meoTI saMkhyAmAM vidhamI e (heathens --> e khristI na heAya temanA mATe paradezI musApha A zabda vAparatA) vase che eTale tyAM pegeADA ke devasthAnA (derAsarA ) che. temAM zatidAsanu pegADA ( derAsara ), auraMgajhebe tene masjidamAM pheravI nAkhyu te pahelAM mukhya hatuM. jyAre teNe ( aura'gajhebe) e pagaluM bharyuM tyAre teNe te jagyAe gAyanA vadha karyAM; kAraNa ke te jANatA hatA ke Avu` kA` karyA pachI sukomaLa prakRtinA mAnavIe (jainA), temanA niyama pramANe, tyAM bhakti karI zakaze nahI. derAsaranI AjuAju nAnI nAnI derIeyukta bhamatI che. te derIomAM ArasamAM kotarelI, paurvAtya mudrAmAM hAya tevI nagna strIonI mUrti mUkavAmAM AvI che. masjidanI aMdaranI chata khUba suMdara che ane dIvAle mANasa ane prANIonI AkRtiethI suzaeNAbhita che. paNa aura gajheba ke jeNe hamezA dharma pratye khUba prema hAvAne DhAMga karyAM hatA ane ene lIdhe chevaTe bAdazAha khanI zakayo hatA, teNe te masjidanI sudaratAmAM vadhAro karanAra madhI mUrti enAM nAkane IjA pahAMcADI hatI.'32 cevetAnA vananI zrI kempabele karela TIkA cevenanuM A varSoMna A imAratane hiMdu devasthAnane badale masjida tarIke varNa ve che. zrI kempabela thevenAnA A varNananI TIkA karatAM jaNAve che : " thevenA A imAratane masjida tarIke oLakhAve che. paraMtu e zaMkAspada che; kAraNa ke bhAMgela derIomAM haju jaina saMtA( tItha "karA )nI mUtio che ane (mUrti enAM) nAka kApI nAMkhavAmAM Avela heAvA chatAM dIvAlA haju mANasa ane prANIonI AkRtithI bharelI che.'33 A imArata dekhAvamAM masjida paNa eka vAta te varNana parathI A jevI hAya ke derAsara jevI, nizcita ja che ke bAdazAha For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI zAhajahAMnA pharamAna pachI A ImAratane jaine ke musalamAne - e emAMthI koI potAnAM dhArmi ka anuSThAne mATe vAparatA na hatA ane tethI te leAkeA dvArA avagaNAvA mAMDI hatI. phreMca pravAsI TevaranIyaranI mulAkAta suprasiddha 'ca' pravAsI TevaranIyara, ke je jhaverI tarIke paNa prakhyAta hatA, teNe tenA pravAsa daramyAna amadAvAdanI aneka vAra mulAkAta lIdhI hatI. nIcenA je zabdo te TAMke che te spaSTa rIte zeTha zrI zAMtidAsanA derAsarane ja lAgu paDe che. TevaranIyara jaNAve che 2 ---- huM A jagyAe eka pegeADA ( derAsara ) hatuM ke jene muslimAe potAnA kabaje laIne tene masjidamAM pheravyuM. tenI aMdara pravezatAM pahelAM ArasapahANathI banela ane gelerI( bhamatI )thI gherAyela traNa meDhAnAmAM thaIne tamAre pasAra thavuM paDe che, ane trIjAmAM tame ca'pala kAcA vagara pravezI zakatA nathI. ma`diranA bahAranA bhAgane mAjheika vaDe zaNagAravAmAM AvyA che. tenA moTA bhAga, ahIthI mAtra e divasanA pravAsa dvArA ja jyAM pahoMcI zakAya che, te khaMbhAtanA pa temAMthI maLatA judA judA raMganA akIkanA paththaranA banelA che."34 mULa derAsara' tarIke badhAyela imAratane masjidamAM pheravavAmAM AvI hatI tene khyAla ApaNane A badhA ullekhAmAM sacavAI rahela varSanA uparathI Ave che. lupta thayela benamUna imArata A baMne pravAsI - caivenA ane TevaranIyara - nAM vaNunA eTaluM te spaSTa kare ja che, ke A imArata dhArmika anuSThAnA mATe khAsa vaparAya evI rahI na hatI. pharamAnadvArA ciMtAmaNinA derAsaranI imA ratanA kamajo meLavyA chatAM, vAstavika rIte te imArata jaina saMgha vAparI zake te zakaya na banyuM tenA aphasosa zrI zAMtidAsa jhaverIne jIvanaparyaM ta rahyo. AvI eka benamUna imArata mAnavInA hAthe ja lupta thaI gaI te ghaTanA paNa echI kamanasIba teA na ja gaNAya. For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanuM derAsara derAsaranA banAvanI tavArIkha chelle ApaNe, A prakaraNamAM rajU karavAmAM Avela sAla-saMvane AdhAre A derAsaranI zarUAta, pratiSThA, masjidamAM rUpAMtara vagere banAvanI tavArIkha neMdhIne A prakaraNa samApta karIe.' A derAsara vi. saM. 1978(I. sa. 1921)mAM baMdhAyuM zarU thayuM. saMvat 1681(I. sa. 1625)mAM temAM zrI ciMtAmaNi zvanAthanI mUrtinI pratiSka thaI. saMvata 194(I.sa. 1938) menDelalee tenI mulAkAta lIdhI. saMvat 167(I.sa. 1640)mAM tenI prazasti rUpe "zrI ciMtAmaNiprazasti" kAvya racAyuM. saMvat 1701(I. sa. 1645)mAM auraMgajhebe tene majidamAM pheravyuM. saMvat 1704(I. sa. 1648)mAM te ImArata pAchI meLavavA aMge zAhajahAM bAdazAha pAsethI pharamAna prApta thayuM. saMvata 17rara (I. sa. 1686)mAM phreMca musAphara devenee bhagnAvazeSarUpa thaI gayela A ImAratanI mulAkAta lIdhI ane tyAra pachI kALanA pravAhamAM A ImAratanA avazeSe paNa nAbUda thaI gayA. AThamA prakaraNanI padane 1. "jerAmA' bhAga-1, zrI zAMtidAsa zeThajIne rAsa'mAM bIjI DhALamAM kaDI 1 thI 19mAM (50 4-5) A prasa ga rajU thayo che ane nivedananA pR. 8-9mAM A rAsane AdhAre tenuM varNana ApavAmAM AvyuM che. 2. "jerAmA" bhAga-1mAM samAlocanAnA pR. 3-4mAM jaNAvyA mujaba sUratanA zAMtidAsa te zAMtidAsa maNiyAnA nAme prakhyAta hatA. vaLI je derAsaramAM A sAdhanA thaI te derAsara paNa suratamAM hayAta che ema tyAM jaNAvavAmAM AvyuM che. 3. juo : "aI', pR. 270-272. 4. juo : "pAsa", pR0 734-35. For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI ' 5. jue A ja pustakanu` saMdhapati zrI zAMtidAsa ' nAme prakaraNa pAMcamu . 6. jue : 'prapU', pR0 23; 'tamezAM', pR0 12-13. A derAsara nava lAkha rUpiyAnA kharce baMdhAyuM hatuM ema zrI jemsa 'kempabela * GOBP 'nA Vol. IVnA p. 285 upara jaNAve che. ("This is a place of some historic interest. Finished about 1688 at a cost of 90,0001, ( Rs. 9,00,000) by Santidas, a rich vania merchant, it was one of the handsomest buildings in the city." 7. 'zrI ciMtAmaNuiprazasti'nA hastaprata aMge ' AkapeI.'nA bhAga-1 mAM pR0 91-92 upara A rIte mAhitI ApavAmAM AvI che : " "derAsaranI pratiSThA thayA pachI paMdareka vaSaeN+, vi. sa. 1697mAM, enI lAMkhI prazasti racavAmAM AvI hatI. chaeka dAyakA pahelAM to A prazastinI nakala eka jJAnabhaMDAramAMthI, purAtattvAcArya zrI jinavijayajIne maLI hatI; ane ene upayAga zrI ratnamaNirAva bhImarAve emanA * gUjarAtanuM pATanagara amadAvAda ' nAme pustakamAM karyo hato. uparAMta zrI ema. esa. kemiseriyeTe paNa emanA 'sTaDIjha ina dha hisTarI oNpha gujarAta' ane 'hisTarI / gujarAta ' bhAga bIjo -- e nAme pustakamAM karyAM hatA. paNa pachIthI 86 zlokanI e prazasti evI rIte khAvAI gaI che ke hajI sudhI e upalabdha thaI zakI nathI. Ama chatAM, sadbhAgye, jaina sAhityanA saMkSipta itihAsa' pR0 569mAM karavAmAM Avela eka noMdha uparathI ema jANavA maLe che ke, A prazastinI eka azuddha nakala royala eziyATika sosAyaTInI muMbaI zAkhAmAM sacavAyelI che. tenA nar ve na 174}' che. tenI nakala meLavavAnA prayatna cAlu che ane te maLI jaze evI AzA che." 8. (i) 'prakrU', pR0 23 upara jaNAvAyu che : "...e mahAna madiranuM sare karyuM. cAra varasa ene bAMdhatAM lAgyAM hatAM. e rAkhavAmAM AvyuM ane vAcakendra nAmanA vidvAna 1625mAM temAM mULanAyaka ciMtAmaNi pArzvanAtha 1621mAM khAtamu madiranuM nAma merutu Mga sAdhunA netRtva nIce sane prabhunI pratiSThA karI.'' * SHG' pustakanA p. 54 upara jaNAvAyu che : "In 1621, jointly with his elder brother Vardhaman, he built the great temple in the suburb of Bibipur (ii) For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 zrI ciMtAmaNi-pAdhanAthanuM derAsara at Ahmedabad, and, four years later, in 1625, he consecrated the image of Parshwanath in this temple with the help of the learned scholar Vachakendra." A ja pustakanA pR. 56 upara A derAsarane "mAnatuMga" tarIke oLakhAvAyuM che. (iii) "HOG'V -IInA p. 141 upara jaNAvAyuM che: According to this valuable record, [ Chintamaniprasasti] the great temple of Chintamani Parsvanath was begun in 1621..... In view of Jahangir's happy relations with Jain leaders, and his tolerance of their religion, the construction of this temple, only three years after his departure from Ahmedabad, will cause no surprise, especially as the builder was the court jeweller... It was evidently completed in 1625..." (iv) jo ke, "SFSJ mAM zrI kRSNalAla jhaverI A derAsara I. sa. 16raramAM baMdhAyuM ema lakhe che te bhUla che. I. sa. 1621mAM - saMvata 1678mAM - te tenuM bAMdhakAma zarU thayuM hatuM. (v) te ja rIte GOBPmAM Vol. VInA p. 285 upara ane Vol. nA p. 280 upara zrI jemsa kempabela A derAsara I. sa. 1638 AsapAsa pUruM thayAnuM lakhe che te paNa bhUla che. (vi) jerAmA'mAM samAcanAmAM pR0 8 upara paNa A derAsara saM0 1694 eTale ke I. sa. 1638mAM baMdhAvya nuM lakhyuM che, te khoTuM che. 9. AnuM mULa aMgrejI lakhANuM A pramANe che - << In S. 1678 ( A. D. 1621 ), Vardhaman and Sha. ntidas, who had reached the zenith of their fortune, who had taken the religious vow along with the members of their family, who had been leading a very pure life, and who had heard that building temples led to good luck, built a magnificent temple in the suburb of Bibibur ( verses 45-49). On the arches of the temple there were statues of females For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ qox nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI resembling celestial nymphs, while at the door of the the temple there was the Panchapatra for protection. The lofty steps of the temple indicated the way for the heavenward march of the devotees. There were six halls in the temple called Megha. nada, Sinhanada, Suryanada, Rangarama, Khela and Gudhagotra. It had two turrets, four square temples around and four underground shrines with idols of the Jina ( verses 50-54)." - SHG'; p. 62 20. Grand : 944124", yo 134-36, seale di 9.. 19. 24141ET HII Yahl: 'HOG', Vol. II, p. 114. 12. 21 4318.40h aia e Bi Gaeta Diddi yards * SHG'11 p. 55 @42 242 HOG', Vol. II ai p. 141 @up a.SHG' 24,8112 dan 'HOG', Vol. II. p. 141 342 341 3HIQI orgia - "In one of its concluding verses, the poem refers to the famous noble who was viceroy of Gujarat when it was composed : Victory to Azamkhan, the righteous lord of Gujarat, at the mention of whose name, the bodies of his enemies tremble with fear, their eyes roll up, and their hearts fail.' We know that this n ble was Subahdar of Gujarat from 1636 to 1642, under Shah Jahan, and that he was a great general and a terror to the kolis and the kathis on the frontiers of his province. From this and from internal evidence, we may say that the credibility of the information contained in the poem is beyond any doubt." 13. jarmana pravAsI menDelakSe potAnI yuvAna vaye, 20 varSanI uMmara, I. sa. 1605mAM, rAjyanA elacIo sAthe pitAnI IcchAthI raziyA ane praziyAnA For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanuM derAsara 1es pravAse nIkaLyo hato. traNa varSa sAhasapUrNa pravAsamAM sAthe rahyA pachI bhArata AvavAnI pitAnI tIvra icchAne kAraNe I. sa. 1608mAM te temanAthI chUTe paho. eprila 1638mAM vahANumAM sUrata AvI pahoMcela menDela sle pAMcamI jAnyuArI 1939nA divase IMglenDa javA ravAnA thayA. bhAratanA A naka mAsa jeTalA gALAmAM teNe sUrata uparAMta gujarAtanAM anya zahero - AgrA, lAhera vagere - nI paNa mulAkAta lIdhI. pitAnA A pravAsanI noMdha teNe sUrata choDatA pahelAM potAnI smRtinA AdhAre DAyarImAM TapakAvI lIdhelI ane noMdha lakhelI ke potAne kAMI thAya kare ane A noMdho prakAzita karavI hoya te pitAnA priya suzikSita mitra eleriyasanI kalame te seMdhane pharIvAra lakhAvIne karavI. AnaMdanI vAta e che ke bhAratamAMnA pitAnA nava mAsanA raheThANanI je nedha menDelae karI hatI te lagabhaga teNe pote ja lakhelI hatI. emAM je je sthaLonuM varNana eNe karyuM che tyAM tyAM te jAte gayele, ane je sthAna teNe jAte joyuM na hoya te aMge te eTaluM jaNAvavAnI tasdI le che ke tenI mAhitI tene musApharI daramyAna bIjAo dvArA apAI hatI. eTale menDelassoe rajU karela ciMtAmaNinA derAsaranuM varNana paNa teNe jAte karelA anubhavane AdhAre ja rajU karyuM che emAM zaka nathI. ' - 'MTWI' Introductional 2416412 14. keTalAka paradezI pravAsIoe jana derAsaramAM Avela tIrthaMkaranI mUrtione bhUlathI A rIte nagna strIo mAnI lIdhela che. temAM temane paNa deza nathI. teo A dezanAM dharmo, rUDhio, mAnyatAothI paricita na hoya te bAbata zakya che. 15. AnuM mULa aMgrejI lakhANuM A pramANe che - " We returned into the city to see the principal mesque ( temple ) of the Benjans ( Banyas). which without dispute is one of thc noblest structures that can be seen It was then new, for the Founder, who was a rich Benjan merchant named Santidas, was living in my time. The mosque stands in the middle of a great court which is enclosed with a high wall of freestone, all about which there is a gallery much For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI after the manner of cur cloisters in monasteries, having also its seats or cells and in every cell a marble statue, white or black, representing a woman - naked, sitting and having her legs lying cross under her according to the mode of the country. There were some which had three statues, to wit, a great one between two little ones. " At the entrance into the mosque, there are two elephants of black marble done to the life, and upon one of them the effigy of the founder. The whole mosque is vaulted and the walls adorned with several figures of men and other living creatures. There was not anything within the mosque, save that at the further end of the structure there were three chapels or obscure places, divided one from the other by wooden rails, wherein might be seen statues of marble, like those we had seen in the cells, with this difference only that there was a lighted lamp before that which stood in the middle.. "We saw there also one of their priests who was then busy in receiving, from the hands of such as came thither to do their devotions, flowers wherewith he adorned his images; as also oil for the lamps which hung before the rails, and wheat and salt for the sacrifice, while he set the flowers about the statues. His mouth and nose were covered with a linen cloth, lest the impurity of his breath should pri fane the mystery, and coming ever and anon near the lamp he muttered over certain prayers and rubbed his hands up and down in the flame thereof as if he had washed them in the smoke, and For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanuM derAsara 107 sometimes stroked his face with them." -JMTI' p. 30; "SHG), p. 62-63; "MTWI', p. 23-25; "GODP', Vol. IV, p. 285 16. juo : "aI', pR. 142. A hakIkatanI dha gUpAamAM pR0 298 ane pR0 663 upara letAM zrI ratnamaNirAva bhImarAva jaNAve che rA. maganalAla vakhatacaMda lakhe che ke A daherAne ghATa haThIsiMhanA maMdira jevo ja hatuM; paNa kArIgIrI uttama hatI ema kahevAya che...zAMtidAsanA daherAnA ghumaTamAM uttama pUtaLIo hatI ema kahevAya che." "aI'nA AdhAre "jerAmA' samAcanAmAM pR0 8 upara paNa A hakIktanI noMdha levAmAM AvI che. 17. "prAtIsa", pR0 125 (zIla vijayachaviracita "tIthamAlA - kaDI 125) 18. "gUpAa', pR. 937 19. "prAtIsa', pR. 39 ane saMkSipta-sAranuM pR. 41 20. AnuM mULa aMgrejI lakhANa A pramANe che - "It is a matter for no small regret that while the great Muslim monuments of the fifteenth and six. teenth centuries at Ahmedabad still remain in almost perfect condition, this great Jain temple, built in the seventeenth century, has practically dis. appeared owing to reasons which we shall describe later." - "SHG', p. 56 21. auraMgajhebe A derAsaramAM gAyanI katala karAvI e hakIkta judAM judAM pustakomAM nIce pramANe noMdhavAmAM AvI che : (i) "GOBP'nA Vol. IV nA p. 285 upara zrI jemsa kempabela jaNAve che : "...Aurangzeb defiled the temple by having a cow's throat cut in it..." (ii) "GOBP' nA Vol. I nA p. 280 upara paNa zrI jemsa For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI kempabela jaNAve che: "In 1644 a quarrel between Hindus and Musalmans ended in the prince ordering a newly built ( 1638 ) temple of Chintaman near Saraspur, a suburb of Ahmedabad, above a mile and a half east of the city, to be desecrated by slaughtering a cow in it." (ii) "mirAte ahamadI'mAM pheMca pravAsI thevenanA varNanane nedhatAM baSHG'. nA p. 57 upara zrI kemiseriyeTa jaNAve che "When he performed that ceremony he caused a cow to be killed in the place, knowing very well that, after such an action, the gentiles, according to their law, could worship no more therein." (iv) zrI kemiseriyeTa "HOG Vol. IInA p. 125 upara A aMge ait : "A direct reference to the slaughter of a cow in the temple at the time of its conversion into a mosque is also made by the French traveller M. de Thevenot who was at Ahmedabad in 1666." (v) IMFG nA p. 13 upara paNa zrI kemiseriyeTa therenA varNanane TAMkIne jaNAve che: "When he performed that ceremony he caused a cow to be killed in the place..." 22. auraMgajhebanA A kAryanI sakhata TIkA karatAM zrI miriyeTa IMFG'mAM p. 13 upara jaNAve che - " -an aetion which cannot be regarded otherwise than as an early manifestation of the iconoclastic zeal of the future puritan Emperor." [ arthAta- "bhaviSyanA dharmacusta (puritan) zahenazAhanA mUrti bhaMjaka utsAhanA prAraMbhika AvirbhAva tarIke ja A kAryane joI zakAya."] HOG Vol. IInA p. 125 upara paNa A ja prasaMga aMge TIkA karatAM zrI kemiseriyeTa jaNAve che - .."..and the events which happened at Ahmedabad For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199, zrI ciMtAmaNi-pAdhanAthanuM derAsara during his brief viceroyalty are of special interest as showing how, even at this early age, his character manifested that religious intolerance and puritanical zeal which subsequently led to events that embittered his life and paved the way for the decline of his Empire." [ arthAta-patAnA vAIsaroya tarIkenA TUMkA samaya daramyAna amadAvAdamAM. je banAva banyA te banAvo, ATalI yuvAna vaye (23mA varSe) tenI kArakirdImAM je dhArmika asahiSNutA ane mUrtibhaMjaka utsAha hatAM te vyakta kare che, ke je AgaLa jatAM tenA jIvanane kaDavAzabharyA banAve tarapha. dore che ane tenA sAmrAjyanA nAzane mArga khulle kare che."] 23. "HOG' Vol. IInA p. 125 upara zrI komiseriyeTa jaNAve che : " Whether the Hindus at this capital gave any cause for offence to the young prince is not known, for the Historian simply states that the latter ordered the temple of Chintamani at Saraspur, a suburb of the city to the east, to be converted into a mosqueunder the name of "Quvvat-ul-Islam" (the Might of Islam) (in 1645)." [ arthAta-A rAjadhAnI (amadAvAda)nA hiMduoe yuvAna rAjavI chaMcheDAya tevuM koI kAraNuM ApyuM ke nahi te to khabara nathI; kAraNa ke ItihAsakAra (mirAte ahamadInA kartA) mAtra eTaluM ja neMdhe che ke yuvAna. rAjavIe nagaranA pUrva bhAgamAM Avela sarasapura nAmanA parAmAM Avela. ciMtAmaNinA derAsarane "kuvrata-ala-IslAma' (IslAmanI tAkAta), nAma ApIne marijadamAM pheravavAne hukama (I. sa. 1645mAM) Atho."]. jerAmA'mAM samAlocanAnA pR. 8 upara I. sa. 1644mAM A maMdirane masjidamAM pheravavAne ullekha che, je saratacUka che. I. sa. 1645mAM A. . banAva banyA hatA. aI'mAM zrI maganalAla vakhatacaMda noMdhe che : "pachI te musalamAne e deherU vaTAvyuM. raMgamaMDapa vagarenA ghumaTanI mahIlI tarapha pharatI UMcA paththaranI pratalIo vagare sAMmana che teherne chuMdI nAMkhI che tathA cuMnethI lIpI dIdhI For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI che. te sIvAe musalamAnee ghaNu DhelaphoDa karI che. paNa e uparathI mAluma paDI Ave che ke e deherAnuM kAma sAruM hatuM." (pR.143) 24. maganalAla vakhatacaMda A aMge "AI mAM pR0 14ra-143 upara lakhe che - . "A deherAmAM moTAM moTAM bhoMyarA che te bhoMyarAmAM purva mehaTe. cemakha hato. e deherAthI te amadAvAdamAM jhaverIvADAmAM nagarazeThanI havelI sudhI eka gADuM jAe e meheTo sala ga(suraMga) che evuM lekanA kehevAmAM Ave che. te enuM kAraNa evuM saMbhaLAa che ke musalamAnanA vArAmAM amadAvAdanA musalamAna amaladAre eka dahADA e deherU vaTAvI temAM namAja paDavAnuM dhAryuM te vAta nagarazeThane mAluma paDI. paNa te vakhatamAM dharamane julama ghaNo hatA tethI samajIne nagarazeThe saLaMga (suraMga) khadAvI rAkhyuM hatuM. te tarata gADAM saLaMgamAM UtArI A deherAnA cemakhanI cAra paratamAe gADAmAM besArI jhaverIvADAmAM lAvyA tehemAMnI traNa muratIya jene AdIzvaranuM bhoMyaruM kahe che te bhoMyarAmAM besArI ne cothI muratI jhaverIvADAmAM nIzApoLamAM jagavalavanA bhoMyarAmAM besArI tathA maLa nAyakanI muratI nAMhAMnI sAMbhaLI cIMtAmaNa pAzvanAthanI hatI te lAvIne jhaverIvADAmAM surajamalanA deherAmAM padharAvI. te muratIo hAla paNa che." jerAmA'mAM samAcanAmAM pR0 8 upara A ja lakhANa phUTaneTa tarIke ApavAmAM AvyuM che. zrI ratnamaNirAva gUpAamAM pR0 63 upara A derAsaranA paricayamAM lakhe che: "..mukhya pratimAo zeTha zAMtidAse bhoMyarA mAraphate jhaverIvADAmAM laI jaI bacAvI hatI....... ema kahevAya che ke e beyara jhaverIvADAmAM nAkaLatAM hatAM. emAMthI ANelI mUtiomAMthI traNa jhaverIvADAmAM AdIzvara bhagavAnanA maMdiramAM bheMyarAmAM besADI, ane eka nizALamAM jagavallabhane bheMyarAmAM besADI, tathA muLanAnAyakanI mUrti sUrajamalanA deherAmAM besADI ema rA. maganalAla lakhe che." mirAte ahamadI'nA AdhAre zrI kemiseriyeTanA "HOG' Vol. nA p. 142 ane p. 501 upara, "SHG nA p. 60 upara, kaMTWI'mAM 0 102 upara ane zrI kRSNalAla jhaverIjha "SFS)* p 22 upara jaNAvAyuM che ke A derAsaramAMthI se-so maNa vajana dharAvatI mukhya be pratimAone gADuM pasAra thaI zake tevA bhoMyarA dvArA jhaverIvADamAM lAvavAmAM For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciMtAmaNi-pAzvanAthanuM derAsara 111 AvI hatI, ane koInI najare na caDhe tema gupta rIte bhoMyarAmAM ke evI koI jagyAe rAkhavAmAM AvI hatI. joke, zrI kRSNalAla jhaverI bheMyarA dvArA lAvavAnI vAta karatA nathI. HOG' mAM vol. IInA p. 142 upara A mUrti "dareka sense maNa vajananI' lakhavAne badale "eka maNa vajananI' lakhAyuM che te saratacUka che, kAraNa ke SHG'nA pR. 60 upara te dareka so-se maNa vajananI ema ja lakhyuM che. GOBP' nA Vol. IV mAM p. 285 upara zrI jemsa kempabela argia : "Shantidas saved the chief image and taking it into the city, built a temple fir it in Jawherivada." zrI kemiseriyeTa ane zrI kRSNalAla jhaverI be ja mUrtione bacAvyAnI ane zrI kempabela eka mukhya mUrtine ja bacAvyAnI vAta kare che. paraMtu bIjA u9lekho uparathI jANavA maLe che te pramANe ane zrI maganalAla vakhatacaMda jaNAve che te pramANe amadAvAdamAM jhaverIvADAnAM derAsarAmAM A ci tAmaNi pArzvanAthanA derAsaramAMthI bacAvelI pAMca mUtionI pratiSThA karavAmAM AvI che te eka hakIkta hovAthI, A derAsaranA vinAzanA prasaMge ochAmAM ochI pAMca mUrtio bacAvavAmAM AvI haze ema mAnavuM ja yogya che. 25. "jaisAI'mAM pa0 569-70 upara zrI zAMtidAsa zeThane TUMko paricaya ApatAM jaNAvAyuM che : "zAhajahAMnA amalamAM tenA dhamadha putra auraMgajhebane amadAvAdanI sUbAgiri apAtAM teNe madiramAM maherAba karI (vaTALa karI) enA majIda karI hatI (saM. 1700). vorA leke ene sAmAna laI gayA hatA. AthI AkhA gUjarAtamAM hiMdu ane musalamAnanuM baha thayuM hatuM." "jarAmAmAM samAlocanAmAM pR0 8 upara jaNAvAyuM che : " auraMgajhebe I. sa. 1644mAM te (derAsara) teDI pADyuM ane masajIda karI tethI gujarAtamAM meTuM hiMdu ane musalamAnanuM baMDa thayuM." te samaye banelA hiMsaka banAvonI TUMkI noMdha letAM "SFSJ "nA p. 28 upara zrI kRSNalAla jhaverI jaNAve che: "...evidently when violent hands were laid on it." For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI ( jemsa kempabela * GOBP 'nA Vol IVmAM p. 285 upara jaNAve che : " A few years later, apparently in the religious riots of 1644-46, Aurangzeb defiled the temple by having a cow's throat cut in it." ** * GOBP ' nA ja Vol. I mAM p. 280 upara teo nAMdhe che : In 1644 a quarrel between Hindus and Musalmans ended in the prince ordering a newly built temple of Chintaman..." HOG' mAM Vol. II nA p. 125-27 upar A prasa ganI noMdha pachI te ja samaya daramyAna musalamAnAnA be pakSa vacce thayelA dhaNunA prasa`ganI mAhitI paNa ApavAmAM AvI che. aura'gajhebaneA gujarAtanA vAisaroya tarIkenA A samaya, A dRSTie joIe tA, tenI potAnI dharmAMdhatAnA kAraNe ke bIjA koi kAraNe kAmAM hullaDo ane avyavasthAthI bharelA hatA. ane A kAraNone lai te ja zAhajahAMe sapTembara 1646 mAM gujarAtanA vAIsaroya tarIkenA sthAnethI aura'gajhebane pAchA khelAvI lIdhA hatA. 26. prapU'mAM pR0 26thI 30 upara aura'gajhema A masjidamAM rUpAMtara kare che tenuM rAcaka vana ApyA madiranu` kevI rIte pachI pR0 30thI 32 upara zAntidAsa A maMdirane pAchuM meLavavA kevA prayatna kare che tenuM varNana karavAmAM AvyuM che; jema ke, pR0 31 upara jaNAvyu che - 66 zAMtidAsa dillI pahoMcyA pachI tarata ja sulatAna dArA zikohane maLyA. e zahajahAnanA moTA kumAra hatA. ee akabara pAdazAha jevA udAra saMskAravALA hatA. hiMduonA sAdhuonI emaNe sevA karI hatI. upaniSadonuM emaNe bhASAMtara phArazImAM karAvyuM hatuM kAMIka utAvaLA paNa sarva dharmAM tarapha samadraSTi rAkhavAvALA A rAjakumAranI zAMtidAse mulAkAta lIdhI. aura'ga' sAthe ene khIlkula banatuM nahatuM eTale ene halako pADavAnI tarkanA lAbha javA de tema nahotuM. eNe sahAnubhUtithI zAMtidAsa jhaverInI vAta sAMbhaLI. AzvAsana ApI pAdazAhane samajAvavAnI kamulAta ApI. 27. pharamAna aMge vizeSa mAhitI mATe ane zrI zAMtidAsa jhaverIne maLelAM thAhI pharamAnA a Mge jue A ja pustakanuM * nagarazeThe zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayelAM pharamAnA ' nAme navamuM prakaraNa. " For Personal & Private Use Only " Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA ciMtAmaNa-pAnAthanuM derAsara 28. "MFG pustakamAM A pharamAna tenI mULa chabI ane enA aMgrejI bhASAtara sAthe p. 40-41 upara rajU thayuM che. A sivAya A pharamAna nIcenAM pustakamAM paNa ulekhAyuM che: (1) SHG', p. 58-59 (ii) "HOG', Vol. II, p. 129-30 (ii) prapU', pR. 3334 (iv) "MTwf', p. 101 (v) "SFS' nAme ku. me. jhaverInA lekhamAM, p. 28 (vi) "gRpA', pR. 736 (vii) jerAmA'pR0 8 (vi) "GOBE', Vol. lv, p. 285 (ix) "tIserA', pR. 19-21 ' (x) "dIbAjhale', pR. 435thI 437 2 "HOG Vol. II nA p. 130 upara zrI kemiseriyeTa jaNAve che ? ..... that Shah Jahan, who never showed his father's or Akbar's toleration for Hindu shrines, should thus have so definitely reversed the action of his own son, and made such complete restitution to the Jain magnate, is ample proof of the personal influence of Shantidas with the Emperor and of the honour and respect in which he was held at the royal court." arthAta- "...sahejoe hiMdu maMdire pratye potAnA pitA ke akabaranI sahiSNuta kyAre ya batAvI na hatI tema chatAM, tenA ja putranA kAyama ATalI nizcitatAthI ulaTAvI kADhayuM ane jaina sitAro (zrI zAMtidAsa ane saMpUrNapaNe milakata pAchI sepI dIdhI te hakIko zAMtidAsanA rAjA sAthenA aMgata saMbaMdha ane rAjadarabAAM teone je mAne ane Adara maLatAM hatAM tenI pUratI khAtarI karAve che.] . A ja matalabanuM lakhANa temanA anya pustaka "IMFG' nA che. 14 upara paNa jovA maLe che. For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI A pharamAnanI eka khAsa viziSTatA rajU karatAM "IMFG'mAM p. 6 upara ane "HOG Vol. II nA p. 130-131 upara jaNAvAyuM che ke A pharamAnamAM pahelI be lITI pAse zAhajahAM bAdazAhanA pitAnA hAthe TUMkI saMjJA karavAmAM AvI che e pharamAnamAM bhAgye ja maLI AvatI vilakSaNa bAbata che. | ("HOG' Vol. II nA p. 130-131 upara A aMgenuM mULa aMgrejI lakhANuM A pramANe che: "One unique feature of this farman is found in the fact that there is a brief endorsement in the body of the document, near the first two lines, which was probably written by the Emperor himself in his own hands.") 30. "anveSaNa', pR. 25 31. ca pravAsI thevenee nAnI uMmaramAM ja ghaNA dezane pravAsa kheDavo hate. pravAsI thavA mATe jarUrI abhyAsa paNa teNe karyo hate. suratamAM I. sa. 1666 nA jAnyuArInI 10mI tArIkhe Avela therene bhAratamAM 13 mAsa gALe che ane I. sa. 1633 mAM janmela A pravAsI I. sa. 167mAM - lagabhaga 34 varSanI uMmare - mRtyu paNa pAme che. teNe pitAnI pravAsa-ne phreMca bhASAmAM lakhI che, je "Travels' e nAme jANItA thayela graMthamAM rajU thaI che. tenAM pravAsavarNanenI eka lAkSaNikatA e che ke amuka bAbatanA ajJAnane kAraNe thayela bhalAne bAda karatAM te pravAsavarNanemAM khUba cokasAI jovA maLe che. potAnI nAnI uMmaramAM ja pitAnI abhyAsazIlatAne kAraNe thevenane turkI, arabI, phArasI vagere bhASAo; bhUmiti, khagoLa, gaNita vagere zAstro; DekorTanuM tattvajJAna vagere vividha viSayanuM bahoLu jJAna hatuM. vaLI dharma pratye tene lAgaNI hatI. tenA pravAsa daramyAna tenA saMparkamAM AvanAra sarve tenI dhArmikatAnA vakhANa karatA. - HOG', Vol. II nA p. 359-370nA AdhAre 32. AnuM mULa aMgrejI lakhANa A pramANe che - << Ahmedabad being inhabited by a large number of heathens, there are Pagods or idol-temples in it. For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanuM derAsara 115 That which was called the Pagod of Shantidas was the chief, before Aurangzeb converted it into a mosque. When he performed that ceremony, he caused a cow to be killed in the place, knowing very well, that after such an action, the gentiles, according to their law, could worship no more therein. All round the temple there is a cloister furnished with lovely cells, beautified with figures of marble in relief, representing naked women sitting after the oriental fashion. The inside roof of the mosque is pretty enough, and the walls are full of the figures of men and beast; but Aurangzeb, who hath always made a show of an affected devotion, which at length raised him to the throne, caused the noses of all these figures, which added a great deal of magnificence to that mosque, to be beat off." - TMT'p. 10; 'HOG', Vol. II, p. 141-142; 'SHG', p. 57 33. AnuM mULa aMgrejI lakhANa A pramANe che : " In 1666 Thevenot speaks of the building as a mosque. But this seems doubtful, as the cloister shrines had still their Jain Saints' images, and inside though their noses were broken the walls still filled with figures of men and animals." : - GOBP', Vol. IV, p. 285 38. 2418 41 24 27 241 310 : "There was a Pagoda in this place which the Muhammadans took possession of in order to turn it into a mosque. Before entering it you traverse three great courts paved with marble, and surrounded For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI by galleries, and you are not allowed to place foot in the third without removing your shoes. The exterior of the mosque is ornamented with mosaic, the greater part of which consists of agates of different colours, obtained from the mountains of Cambay, only two days' journey from thence." SHG', p. 57 For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 nagarazeTha zrI zAMtidAsa jverIne prApta thayela pharamAno mAgala bAdazAho sAthenA nagarazeTha zrI zAMtidyAsa jhaverInA ghaniSTha samadha tathA te nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne eka kuzaLa jhaverI tarIke mAgala rAjadakhAramAM nAmanA prApta thaI ane mAgala khAdazAha tarak zrI temane je nagarazeThapada prApta thayuM amadAvAdanA mahAjananA agresara gaNAyA te vigata ApaNe zAhI jhaverI ane nagarazeTha' nAme ceAthA prakaraNamAM ane Adaza mahAjana' nAme sAtamA prakaraNamAM joI gayA. " ' meAgala bAdazAho sAthenA temanA ghaniSTha saMdhAnI ApaNane aitihAsika rIte pratIti thAya tevA purAvAo paNa ApaNane prApta thAya che. eka karatAM vadhAre mAgala bAdazAheA pAsethI tInI mAlikIne lagatAM, lenarUpe Apela paisA bharapAI karavA agenAM, jhaverI tarIkenI potAnI pharajane lagatAM, potAnI mAlamilakatanA rakSaNane lagatAM ema vividha hetuo mATenAM zAhI kramAnA nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thAya che, je temanA megala bAdazAheA sAthenA saMbadhanA purAvArUpa gaNI zakAya tema che. pharamAna eTale zu? mogala rAjyakALa daramyAna khAdazAhanA hukamanA amala thAya te mATe bAdazAha taraphathI viziSTa sIla (maheAra, chApa) sAthe kramAnA bahAra pADavAmAM AvatAM, ke jemane amala karavA e je te rAjyanA amaladArenI kruja thaI paDatI, eTale A pharamAna ke zAhI vaTahukame rAjakIya, sAmAjika ane sAMskRtika dRddhie khUkha mUlyavAna gaNAya che.. vaLI AvAM eka karatAM vadhAre pharamAnA koI eka vyaktine maLe te hakIkata te vaLI vadhAre gauravarUpa gaNAya te svAbhAvika che. For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI sAthe sAthe AnaMdanI vAta e che ke A pharamAne Aja paryata tenA asala rUpamAM, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI pAse tathA bIjA keTalAMka sthAnee sacavAI rahyAM che. zrI komiseriTane stutya prayatna nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne maLelAM pharamAnenuM vargIkaraNa karIne, tene tenI pheTa sTeTa nakale sAthe eka ja pustakamAM rajU karavAne stutya prayatna suprasiddha itihAsakAra ane vidvAna zrI ema. esa kemiseriyeTe pitAnA pustaka "Imperial Mughal Farmans in Gujarat mAM karyo che. A uparAMta temanAM ja anya be pustaka : Studies in the History of Gujarat' 247 'History of Gujarat' bhAga-ramAM paNa keTalAMka pharamAnenI carcA karI che. A prakaraNamAM rajU karavAmAM Avela kula 22 pharamAnemAMthI pharamAna naMbara 1, 4, 5, 6 ane 7 "Studies in the History of Gujarat' ane "History of Gujarat" bhAga ramAM rajU thayA che, jyAre bAkInAM badhAM pharamAne "Imperial Mughal Farmans in Gujarat" pustakamAM rajU thayAM che. ( dhaH A ra2 pharamAne uparAMta A ja pustakanA prakaraNa AThamAmAM "zrI ciMtAmaNi pArzvanAthanuM derAsara pAchuM soMpavA aMgenA eka pharamAnanI carcA karavAmAM AvI che.) pharamAnonI carcA be vibhAgamAM nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne je kaMI pharamAne prApta thayAM che tene ahIMyAM mukhya be vibhAgamAM vaheMcIne tenI carcA karIzuM: e. tIrtharakSAne lagatAM pharamAne ane va. anya pharamAne. jUAtanI saraLatA khAtara A vargIkaraNa karavAmAM AvyuM che, paNa pharamAnenA naMbara saLage ApyA che.. For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAnA vibhAga-a : tI rakSAne lagatAM pharamAnA judAM judAM tIrthAMnI rakSAne lagatAM je kramAnA nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayAM che tenuM mahattva jANIne temane maLela e pharamAnAthI vigate mAhitagAra thaIzuM. 119 tIrakSA ane tene lagatAM pharamAnAnuM mahattva dareka dhamamAM tenAM tItha sthAne ane tenI yAtrAnA samAveza mAnavInAM dhAmika kabyAmAM karavAmAM Avela che; jema ke makkAnI haja vagara musalamAnane pAtAnuM. jIvana eLe gayuM jaNAze; te amaranAtha-badrInAtha-kedAranAthanI yAtrA vagara ke kAzInA darzana vagara hiMdu vyaktine jIvanamAM asASa rahyA karaze. te ja rIte pAlItANA, sametazikhara jevAM tIrthAMnAM darzIna vagara zrAvakane jIvanamAM UNapa vartAyA karaze. kudaratanA sAnnidhyamAM pavitra vAtAvaraNa UbhuM karIne racAyelAM dareka dharmonAM tIrthoM mAnavajIvanamAM sAttvikatAnuM prAgaTatha karavAmAM kAraNabhUta banI rahe che. jainadharmanA vikAsamAM tIrthAMnA kALe paNa nAnAsana nathI. tIrthAMnA mahattva karatAM paNa tI rakSAnuM kArya vadhu mahattvanuM ane vadhu kiThana che, jema samaya badalAya tema rAjasattA khalAya, ane badalAtA jatA rAjakIya takhtA para dareka rAjavI, dareka zAsaka ekasarakhI niSThA, ekasarakhI buddhipratibhA, ekasarakhI nItivALA na ja hAya e Amata paNa svAbhAvika che. eTale badalAtA rahetA rAjakIya takhtAmAM, khAsa karIne jyAre pratikULa vicArAvALA zAsaka rAjya karatA hAya tyAre, A dhatIrthAMnuM rakSaNa karavuM e khUba jarUrI kAya banI rahe gaNyAMgAMThyA che. ane A kArya karavA samAjanA bahu ja gheADA - 6 leAkI zaktimAna hAya che. dhamanA baLe samaye samaye dareka dhamane AvA dharma rakSaka netA e maLI rahe che e hakIkatanA te ApaNe dhama tIrthAMnA itihAsa For Personal & Private Use Only --- Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI jetA svIkAra karavo ja rahyo. aneka sadIo pUrve sthapAyela tIrtho, kudaratanI aneka lIlI-sUkI joyA pachI Aje paNa vidyamAna che te ja tenI sAkSI pUre che. paNa viparIta samayamAM, badalAtA jatA rAjaTriIya saMgharSamAM pitAnI dhanasaMpatti, aMgata jIvana, kuTuMba vagere bAbatane gauNa gaNIne je vyaktio tIrthanI rakSAnA kAryane pitAnI pavitra pharaja samaje che tevI vyaktionA abhAvamAM A tIrtho kadAca vista paNa banI gayAM hota. eTale tIrthanI rakSAnI jarUra joIne te rakSA karavAnuM kArya potAnI pharaja che e bhAvathI je vyaktio e kArya potAnAM sattA, dhana, AvaDatathI kare che temanuM RNa te ApaNe svIkAravuM ja rahyuM. akabara, jahAMgIra, zAhajahAM ane auraMgajheba - A cAra mogala rAjavIonA saMparkamAM rahenAra, temanA rAjadarabAremAM prathama paMktinuM sthAna bhogavanAra, kuzaLa jhaverI, amadAvAdanA nagarazeTha, saMghanA nAyaka evA zrI zAMtidAsa zeTha pate te jaina tIrthonI yAtrAe avAranavAra jatA, kayAreka saMgha kADhavAnuM puNyakArya paNa karatA, te jarUra jaNAye jIrNoddhAranuM kArya paNa karAvatA. e badhAM karatAM paNa vadhu kaparuM kArya paNa te karatA - te tIrthonA rakSaNanuM kArya. satata parivartana pAmatI rAjakIya paristhitimAM kyAre tIrthanA rakSaNa mATe kayA pagalAnI jarUra che e aMgenI sUjha teo dharAvatA hatA. sAthe sAthe pitAne sUjhelA mArge AgaLa vadhavA mATenI niSThA paNa temanAmAM hatI. ane tethI ja tIrtharakSAnA kaTokaTInA samaye teo pitAnI dhanasaMpattine upayoga karatAM paNa na acakAtA. tIne rAjyanA hedAre, zAsako taraphathI hAni na pahoMce te mATenA temanA prayatnanA nakkara pariNAma rUpe judA judA samaye mogala bAdazAha dvArA temane prApta thayela aneka jaina tIrthonI rakSAne lagatAM pharamAnene mUkI zakAya tema che. A pharamAne nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInI tIrakSA aMgenI kuzaLa kAryavAhInI aitihAsika satyatAnA purAvArUpa che. For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne pharamAna naM. 1: jaina tIrtho ane saMsthAonI rakSAne lagatuM jaina tIrtho ane jaina saMghanI mAlikInI anya saMsthAonI rakSA karavA mATenuM sau prathama zAhI megala pharamAna megala rAjavI zAhajahAM dvArA I. sa. 1629-30mAM, pitAnA rAjyakALanA bIjA varSanA samaya daramyAna zreSThI zrI zAMtidAsane apAyeluM che. gujarAtanA gavarnara ane sUbAnA ophisarane uddezIne lakhAyela A pharamAnamAM zAhajahAM jaNAve che : "ciMtAmaNi, zatruMjaya, zaMkhezvara ane kezarInAtha (udepurathI 36 mAIla dUra dhUlevA gAmamAM Avela AdinAtha ke aSabhadevanuM tIrtha )nAM derAsaro - ke je pitAnA (zAhajahAMnA) rAjyArohaNa pahelAM paNa astitva dharAvatAM hatAM, ane vaLI amadAvAdanI traNa, khaMbhAtanI cAra, sUratanI eka ane rAdhanapuranI eka eTalI pizALe - A zAMtidAsanI mAlikInI che." zAha jahAMnA dhyAnamAM A hakIkata lAvavAmAM AvI, tethI te gujarAtanA gavarnare vagerene sUcanA Ape che : "A derAsare ke sthAne jainene mATe phALavavAmAM Avela hovAthI bIjI koI vyaktie temAM pravezavuM nahIM, athavA to tyAM pagapesAro kare nahIM." vaLI A pharamAnamAM AgaLa neMdhavAmAM AvyuM che : "jaina sAdhuoe aMdara aMdara laDAI karavI nahIM, paraMtu rAjyanI samRddhi ane zAMti mATe prArthanA karavAmAM temanuM mana vALavuM." - eka AgevAna jaina vyaktine ja AvuM judAM judAM tI . ane pizALane lagatuM pharamAna maLI zake. te uparathI eka hakIkata AsAnIthI puravAra thaI zake che, ke cheka I. sa. 16ra9-30nA samayamAM zrI zAMtidAsa jaina saMghanA prabhAvazALI ane vagadAra jaina agraNI haze. vaLI temanI mAlikInI aneka pizALe gujarAtanAM judAM judAM zaheramAM hatI te bAbata paNa AthI spaSTa bane che. pharamAna naM. 2 ane 3: zaMkhezvara tIrthanA ijArAne lagatAM - have I. sa. 1657nA samaya daramyAna zAhajahAM bAdazAha dvArA For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1rara nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI ja zAMtidAsane apAyelA zaMkhezvara tIrthanA IjArAne lagatAM be pharamAne joIe : zAhajahAM bAdazAhanA rAjyArehaNanA 30mA varSe eTale ke I. sa. 1956-57mAM apAyelA pharamAna upara zAhajahAM uparAMta jagatanA rAjA tarIke rAjakumAra murAdabakSanuM umadA nizAna ane sIla karavAmAM AvyAM che. ahIM jaNAvavAmAM AvyuM che: "muMjapura tAlukAmAM Avela zaMkhezvara gAma, ke je pahelA rAjadarabAra dvArA sanada tarIke cAlu hatuM, te zAMtidAsa sAhune rU. 1050 mAM IjArA tarIke ApavAmAM Ave che. zAMtidAsa jAgIradArenA niyamone AdhIna thaIne jarUrI rakama bharapAI kare che. vartamAna ane bhaviSyanA jAgIradAroe A gAma, upara darzAvela vyaktinA nAme bhUtakALanI jema jema cAlu rAkhavuM ane temAM koI pheraphAra na kara. jAgIradArane yogya rakama bharapAI karatA hevAne kAraNe zAMtidAsa sAhune te gAmanI samRddhi ane lekenA kalyANa mATe utsAhathI prayatna karavAnI chUTa ApavAmAM Ave che." * A ja matalabanuM bIjuM pharamAna bAdazAha zAhajahAM ane dArA zukaha"nA nizAna ane dArA zukehanA sIla sAthe tA. 23mI DiseMbara 1957nA divase apAyela che. A pharamAna AgaLanA pharamAnanI jema ja muMjapura paragaNAnA tatkAlIna ane bhaviSyanA jAgIradArene sUcanA Ape che: "rAjadarabAra dvArA ane bhUtakALanA ophisara dvArA zaMkhezvara gAma sanada tarIke apAyela che te amArA (dahana dhyAnamAM AvyuM che ane nedhapAtra samayI te zAMtidAsa jhaverIne rUA. 1050mAM IjArA tarIke ApavAmAM Avela che. zAMtidAsa sAhu upara darzAvela rakama dvArA ane khAvAlAyaka anAja jevI vastuo dvArA jAgIradArane kara cUkave che, tethI upara darzAvela sanadanI sAthe te gAma zAMtidAsane IjArA tarIke apAyela gaNavuM ane temAM keI pheraphAra na kare ke tenA niyamo badalavA nahIM. upara darzAvela vyakti zAtidAsanI te pharaja che ke teNe te sthAnanA lokonAM kalyANa, For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAnA samRddhi ane sukhasagavaDa mATe prayatna karavA." A baMne pharamAnA dvArA ApaNane e hakIkata jANavA maLe che ke zakhezvara gAma pahelAM rAjadarabAra dvArA zAMtidyAsa jhaverIne sanadarUpe maLyuM haze ane pachI, rUA. 1050 ane jAgIradArInA niyama mujabanA kara cukavavAne kAraNe te gAma bAdazADu taraphathI zAMtidAsa zeThane ijArA tarIke ApavAmAM Avela haze. ane tethI zAMtidAse te gAmanA vikAsa ane leAkAnuM kalyANa thAya tevAM kAryAM peAtAnI pharaja rUpe karavAM evuM emAM jaNAvavAmAM AvyuM che. i. sa. 165-58nA palAtA jatA rAjakIya takhtAne paricaya have ApaNe jaineAnA pavitra tItha zatrujayane lagatAM, I. sa. 1656-58nA samaya daramyAna zAMtidyAsa jhaverIna maLelAM, cAra kra-mAnAnA vicAra karIzuM. be-traNa varSanA TUMkA gALA daramyAna, eka ja sthAnane lagatAM, AvAM cAra kmAne zA mATe ApavA paDayAM haze te hakIkatane samajavA mATe ApaNe te samayanA palaTAtA jatA rAjakIya takhtAne paricaya meLavaveA paDaze.6 123 I. sa. 1957nI sAlamAM sapTembara mAsamAM mogala mAdazAha. zAhajahAM, traNa dAyakA jeTalA sudIrgha samaya sudhI rAjasattA lagabhyA bAda, gaMbhIra mAMdagImAM sapaDAyA hatA. te samaye rAjakumAra dArA zukAha zAhajahAMnA nAme rAjanA hukamA bahAra pADatA. zAhajahAMnI tayita saheja sArI thatAM takhIoe tene havAphera mATe AgarA laI javA jaNAvyuM. jamunA nadI dvArA te AgarA gayA. te daramyAnamAM badhA pradezeAmAM tenA mRtyunI aphavA pharI vaLI. zAhajahAM pote rAjya sabhALI zake eTale taMdurasta thayA na heAvAthI teNe potAnA sauthI moTA putra dArAnuM nAma peAtAnA anugAmI bAdazAha tarIke sUcavyuM. hatuM. paraMtu dArA kAcA rAjanItijJa hatA, eTale zAhajahAM pachI. gAdIvArasa kANu e praznanA zAhajahAMnA ke prajAnA uttara sAMbhaLyAvicAryuM bhaMgara zAhajahAMnA khIjA putroe zAhajahAMnA anugAmI For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nI evI banelA murA 14 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI mogala bAdazAhanA sthAnane meLavavAne mATe gAdIvArasAnuM AMtarayuddha zarU karyuM. te samaye rAjakumAra murAdabakSa gujarAtamAM vAIsareyanA sthAne hate. pitAnA pitAnI gaMbhIra mAMdagInA samAcAra sAMbhaLIne, utAvaLiyA rAjakumAra murAdabakSe pamI Disembara 1657nA divase pitAnI jAtane bAdazAha-gAjhI tarIke jAhera karI. eTale A tArIkhathI gujarAtamAM zAhajahAMne amala pUro thaye ane A navA rAjavI murAdabakSanA nAme masjidamAM khulyA paNa vaMcAvA zarU thaI gayA, nANuM paNa tenA nAmanuM pADavAmAM AvyuM, ane murAdabakSanuM sainya sUrata jItIne 17mI jAnyuArI 1958nA divase amadAvAdamAM AvyuM. paraMtu pamI Disembara 1657nA divase bAdazAha banelA murAdaakSanI sattA lAMbo samaya TakI na zakI. vaLI jevI rIte gujarAtamAM murAdabakSe pitAnI jAtane pAdazAha strIke jAhera karI hatI tevI rIte zAhajahAMne bIjo putra zujA baMgALamAM pAdazAha thaI beThe hatA ane dArA uttara bhAratamAM hakUmata calAvatuM hatuM. zAhajahAM te dArAne pitAne vArasadAra banAvavA IcchatA hatA, paNa tenA garva ane tere enI sAme darabAramAM aneka duzmane UbhA karyA hatA. vaLI svabhAvathI dArA tenA sakriya bhAIe karatAM rAjakAraNanA anubhavamAM nabaLe hatuM, eTale dArA zAhajahAMne anugAmI bAdazAha ane e zakayatA ja ochI hatI. ane A samaye auraMgajheba dakSiNa bhAratamAM sarvoparI banI gayA hate. khaMdhA mutsadI auraMgajhebe rAjagAdI meLavavA mATe dIrdhadaSTithI eka pachI eka bhAI e ane pitAne parAjita karIne rAjagAdI miLavavA mATe sAma-dAna-bheda-daMDanI kuTila nIti apanAvI. dakSiNa bhAratamAM sarvoparI banyA bAda sau prathama teNe gujarAtamAM rahelA murAdabakSa sAthe I. sa. 1657nA oNkaTobaranI madhyamAM dastIpUrvaka hAtha milAvyA. baMnee sAthe maLIne baMgALamAM ane uttara bhAratamAM rahela pitAnA bhAI zujA ane dArAne harAvavAnuM nakkI karyuM hatuM. pAdazAha For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne eTale teo baMne sainya laIne uttara ane pUrva bhArata tarapha gayA. murAdabakSe te samaye amadAvAda-sUratanA vepArIo pAsethI lagabhaga 50 lAkha rUpiyA pitAnA lazkaranA kharcane mATe ugharAvyA hatA. A badhA banAvanI khabara mAdagInA bichAne paTakAyelA kamanasIba bAdazAha zAhajahAM pAse pahoMcI. tethI teNe murAdabakSa ane auraMgajhebane pitAnI tarapha AvatA rokavA mATe jodhapuranA rAjA jasavaMtasiMha ane kAsImakhAnane mokalyA. ujajainathI 14 mAIla dUra dharmata pAse 15mI eprila 195TanI laDAImAM jasavaMtasiMhanA lazkarane harAvIne auraMgajheba ane murAdabakSa AgaLa vadhyA ane 1658nI ra9mI mee AgarA pAse Avela samugaDha(samugarh). mAM khUnakhAra laDAI khelIne emaNe 'dArane harAvyuM. A laDAImAM murAdabakSe khUba vIratva dAkhavyuM ane ghavAya paNa khare. dArA A laDAImAM hAryA pachI nAsI chUTyo. kuTila rAjanItijJa auraMgajhebe murAdabakSane vizvAsamAM rAkhata ja rahyo ane rAjasattA tene ApavAnI AzA Apate ja rahyo. A vAtanA nakkara purAvA tarIke, jUne 1658nI razmI tArIkhe apAyela pAlItANAnuM pharamAna ane I. sa. 1658nI ja jUnanI raramI tArIkhe sADA pAMca lAkha rUpiyA zAMtidAsa zeThanA putra mANekacaMda ane bIjA vepArIone bharapAI karI ApavA aMgenAM be pharamAne ema kula traNa pharamAnene ApaNe rajU karI zakIe. ra0mI jUne ane raramI jane A pharamAne ApyA bAda, cAra ja divasa pachI, auraMgajhebe pitAnA bhAI murAdabakSane bhejanasamAraMbhamAM AmaMtraNa ApIne dArU pIvaDAvIne bebhAna avasthAmAM sonAnI sAMkaLa vaDe keda karI dIdho. ane rAjyanA kedI tarIke pahelAM tene dilhInI jelamAM ane pachI gvAliyaranA killAmAM hirAsatamAM rAkhavAmAM AvyuM. alI nakI nAmanA oNphisaranuM oNkaTobara 1657mAM khUna karavA badala ene Disembara 1661mAM A killAmAM ja phAMsInI sajA ApavAmAM AvI ! . murAdabakSane keda karatAM pahelAM auraMgajhebe AgarAnA killAmAM For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI pitAnA duHkhI pitA zAhajahAMne paNa najarakeda karI dIdhuM hatuM. pachI te keda karelA murAdabakSanuM sainya paNa auraMgajhebanuM thaI gayuM. pitAnA ane murAdabakSanA bhegA maLelA lazkarane laIne auraMgajhebe dArAne harAvavA mATe dilhI tarapha kUca karI. auraMgajhebe pitAne pIcho pakaDyAnA samAcAra maLatAM ja dArA dilhImAMthI ekadama nAsI chUTayo. AvI paristhitimAM rAjya calAvavAne prazna have tAkIdane banI gaye hate; kAraNa ke, zAhajahAMne rAjyakALane aMta AvI gayo hate. ane e mATe bAdazAha banelA auraMgajheba dvArA amaladAre ane gavarnarenI nimaNuka tarata karavAmAM Ave e jarUrI hatuM. eTale I. sa. 1658nA julAI mAsanI 21mI tArIkhe auraMgajhebe dilhImAM pitAnI jAtane bAdazAha tarIke jAhera karavAne samAraMbha ye; ane te pachI tarata ja eNe uttara pradezamAM zujA sAthe yuddha karIne tene harAvyuM. A pachI dilhIthI nAsI chUTela dArA sAthe mArca 165mAM ajamera pAse laDAI thaI, ane emAM dArA paNa hArI gaye. Ama dArA, zujA ane murAdAbakSa - traNene harAvIne ane pAchaLathI murAdabakSanI hatyA karIne tathA pitA zAhajahAMne najarakeda karIne auraMgajhebe pUre. pIra pUrI rAjasattA meLavI lIdhI, ane dilhImAM, I.sa. 1659nI pAMcamI nI pAMca jUna jevA sattAvAra cArehaNane dabadabAbharyo prasaMga Uja, ane pitAnA rAjyakALanI gaNanA rAjyArohaNanA A bIjA prasaMgathI nahIM, paNa pahelA prasagathI - 21mI julAI 1658thI-ja karavI evuM pharamAna karyuM. I. sa. 1657-59nA samaya daramyAnanI rAjagAdI meLavavA mATenI laDAIe, khaTapaTone kaMIka laMbANapUrvaka joyA bAda, te samayanI gujarAtanA pradezanI palaTAtI rahetI rAjakIya sattAnA saMdarbhamAM, zreSThivarya zAMtidAsa jhaverIe meLavelAM, eka ja bAbatane lagatAM eka karatAM vadhAre pharamAnene paricaya ApaNe have meLavIe. Isa. 1656-58nA samaya daramyAna zrI zAMtidAsa jhaverIne pAlItANa-zatruMjaya aMge je cAra pharamAne prApta thayAM hatAM te pharamAnenI For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne 127 vigate A pramANe che - pAlItANA aMgenAM cAra pharamAne 1. pAlItANA aMge saMghapati zrI zAMtidAsane je cAra pharamAne maLyAM che tene kALakrame joIe te, temAMnuM paheluM pharamAna I. sa. 1956nA naveMbaranI sAtamI tArIkhe bAdazAha zAhajahAM dvArA, bIjuM pharamAna I. sa. 1657nI jUnanI 21mI tArIkhe bAdazAha zAhajahAM dvArA, trIju pharamAna I. sa. 1958nA jUnanI 20mI tArIkhe bAdazAha murAdabakSa dvArA ane ethuM pharamAna I. sa. 1658nA julAInI rakSmI tArIkhe bAdazAha auraMgajheba dvArA prApta thayAM hatAM. bAdazAha zAhajahAMe be pharamAne dvArA pAlItANAne je hakka zeTha zAMtidAsane ApyuM hatuM, te hakka gujarAtanA TUMka samaya mATe - pamI Disembara 1857thI 26mI jUna 1958 sudhI - bAdazAha banelA murAdAbakSa dvArA paNa pharamAnanA rUpamAM lekhita rIte ApavAmAM AvyuM hatuM. ane murAdabakSa taraphathI A trIjuM pharamAna maLyA pachI eka aThavADiyAmAM ja auraMgajheba murAdabakSane keda karIne sattA upara AvatAM, thoDA samaya bAda ja tene lagatuM cothuM pharamAna bAdazAha auraMgajheba dvArA ApavAmAM AvyuM hatuM. Ama rAjakIya taptA upara sattAnA kamika palaTAne lIdhe ja eka ja bAbatane lagatAM A cAra pharamAne meLavavAM jarUrI banyAM hatAM ema kahI zakAya. te samayanA badalAtA rahelA rAjakIya pravAhane purA A pharamAne paNa ApI zake tema che, e bAbata itihAsanAM sAdhananI daSTie ochI mahatvanI nathI. A cAre. pharamAnemAM rajU karelI vigate have joIe. pharamAna naM. 4 pAlItANA gAma inAma ApavA aMge I. sa. 1856nA nabaranI sAtamI tArIkhe - zAhajahAMnA rAjyArohaNanA trIsamA varSe 10 - lakhAyela pharamAnamAM bAdazAha zAhajahAM ane rAjakumAra murAdabakSanA nAmanA mahera ane rAjakumAra murAda For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ' !' vagarazeTha zatidAsa jhaverI bakSanA nAmane sikko che. seraTha(kAThiyAvADanI sarakAranA tatkAlIna ane bhaviSyanA amaladArane uddezIne lakhAyela A pharamAnamAM jaNAvavAmAM AvyuM cheH "zAMtidAsa jhaverIe amArA darabAramAM araja karIne jaNAvyuM ke soraTha sarakAranA tAbAnA paragaNAmAM pAlItANuM gAmamAM yAtrALuo jenI vAraMvAra mulAkAta le che te zaMtrujaya nAme hiMduonuM maMdira Avela che. zAMtidAsa jhaverIne te gAma InAma tarIke bheTa ApI devAyuM che te umadA hakama ApavAmAM Ave che. A jANyA pachI amaladAree temanA mArgamAM kaI paNa jAtanI dakhala karavI nahIM. A grAMTa dekhItI rIteM zAMtidAsanA nAme karavAmAM Ave che te eTalA mATe, ke AjubAjunA leke hRdayanI zAMtithI A tIrthanI mulAkAta laI zake" A pharamAnanI pAchalI bAjue namra sevaka alI nakI dvArA evI TUMkI noMdha che. A alI nakIne murAdabakSe pite pIdhelI hAlatamAM mArI nAMkhyuM hatuM (juo A prakaraNanI pAdoMdha naM. 8). ' ' A pharamAnanI jarUriyAta - pAlItANa aMgenA A pharamAnanI jarUriyAta zA mATe UbhI thaI e bAbatane vicAra karatAM ApaNane saheje khyAla Ave che, ke bAdazAha zAhajahAMnA traNa dAyakAnA dIrgha amala daramyAna A tIrthamAM jainenA hakkane keI hAni pahoMcI na hatI. paraMtu bAdazAha zAhajahAM uMmaralAyaka thatAM rAjagAdI aMge tenA cAreya putromAM je tIvra spardhA jAgI hatI tene aMjAma chevaTe ke Ave ene aMdAja, dIrdhadaSTithI vicAratA ane peDhI dara peDhI gAdI para AvatA rAjakartA mogala bAdazAhanA nikaTanA saMparkamAM rahetA zreSThI zAMtidAsane AvI gayA hatA. bhAratamAM mogala sattAnA vaLatAM pANI zarU thaI cUkyAM che ene aMdAja temane pitAnA DahApaNa ane dIrghadaSTithI AvI gayela hatuM. tethI AvA rAjakIya khaTapaTonA samayamAM A pavitra tIrthane kaMI hAni na pahoMce evI bhAvanAthI prerAIne, For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAna 1ra0 ane pitAnI rAjadabAranI lAgavagane upayoga karIne, dharma ane saMghanA hitanI khAtara, tIrtha rakSA aMge ciMtA sevanAra zreSThI zAMtidAse zAhajahAM bAdazAha pAsethI A pharamAna meLavI lIdhuM hatuM. eTaluM ja nahIM, paraMtu A pharamAna meLavyA pachI mAtra sAta-ATha mAsanA TUMka samaya bAda ja, A tIrtha aMge A ja bAdazAha pAsethI bIjuM pharamAna paNa meLavyuM. kayA vakhate megala sattAmAM kayA prakAranuM parivartana Avaze e aMgenI te samayanI DAmADoLa sthitimAM pitAnA - jenenA - prANarUpa pavitra tIrthane rakhene kadAca paNa hAni pahoMcaze te? - A bhaya temane satata rahete ane eTalA ja mATe je bAdazAha sattArUDha hoya tenI pAse te tIrthanI rakSAnI khAtarI ApatuM pharamAna meLavI levAnuM teo cUkatA na hatA. 12 pharamAna naM. 5: pAlItANA aMge bIjuM pharamAna " zAhajahAM bAdazAhanA rAjyakALanA 31 mA varSe, tenI mAMdagInI jAherAta ane gAdIvArasAnI laDAIne thoDAka samaya pahelAM ja, 21mI jUna 1857nA divase zAhajahAM dvArA apAyela bIjA pharamAnamAM pahelA pharamAnamAM ApavAmAM Avela grAnTane vistRta karavAmAM AvI hatI. bAdazAha zAhajahAMnAM mahera ane sikko dharAvatA A pharamAnamAM jaNAvavAmAM AvyuM cheH "amadAvAdanA sUbAnA hAtha nIcenI seraTha sarakAranA rAjyapradezamAM Avela pAlItANA, ke je zatruMjaya tarIke oLakhAya che te paragaNuM (gAma nahI) rAjakumAra murAdabakSane jAgIra tarIke apAyela che. A pharamAnathI te paragaNuM, pAnakharanA pAkanI tratu pachI, be lAkha dAmanA badalAmAM atamaghA (bakSIsa) rUpe ApavAmAM Ave che. amaladAre ane jAgIradAroe A hukamane dhyAnamAM rAkhIne e paragaNuM zAMtidAsa ane tenA piDhI dara peDhInA vArasene maLyA kare e jovuM ane e paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke A pharamAnathI badhA verAo, khaMDaNuM vagere bharavAmAMthI paNa zAMtidAsane chUTakAro maLI For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 magarazeTha zAMtidAsa jhaverI jAya che ane temaNe dara varSe te aMge navI sanada mAgavI nahIM." tIrtharakSA mATe pitAnA dhanane upayoga - A pharamAnamAM be lAkha dAmanA badalAmAM" zabdonA AdhAre ApaNe kahI zakIe ke rAjakIya avyavasthAnA te samaye tIrthane hAni na pahoMce te mATe pitAnA paisAne vinA vilaMbe upayoga karIne paNa te tIrthane sAcavI levAnuM khUba agatyanuM kArya saMghahitaciMtaka zreSThI zAMtidAse karyuM hatuM. phayAna naM. : pAlItANa aMge trIjuM pharamAna " trIjuM pharamAna TUMka samaya mATe bAdazAha banelA murAdabakSa dvArA tA. 20mI jUna 1658nA divase apAyuM hatuM. pharamAnamAMnA "rAjyArohaNanA prathama varSe " zabdo murAdabakSanA pamI Disembara 1657 nA roja thayela rAjayArehaNanI hakIktane Teko Ape che. auraMgajhebanA hAthe keda thayAnA cha divasa pahelAM ja A pharamAna sarAdabakSe ApyuM hatuM. A pharamAnanAM mahera ane sikkAmAM murAdaakSane bAdazAha tarIke ullekha che. A pharamAnamAM jaNAvavAmAM AvyuM che : "pAlItANa paragaNuM, ke je zatrujya tarIke paNa oLakhAya che. te junI sanada pramANe, zAMtidAsa jhaverInI mAlikInuM che. zAMti(Asa jhaverIe pitAne e aMge navuM umadA pharamAna maLe evI mAgaNI karI che. A mAgaNIne svIkAravAmAM AvI che ane te paragaNAnA dIvAne, vajhIra ane mutsaddIone sucanA ApavAmAM Ave che ke te paragaNuM zAMtidAsane InAma tarIke ApavAmAM Avela che ane te che tenA mArgamAM keIe pratibaMdha nAkha nahIM.A kurAnanI pAchaLa tene lagatA svIkRti patramAM murAdabakSanA putra IjhIkaakSane ulekha che. badalAI gayelA rAjakIya vAtAvaraNamAM, zAhajahAM dvArA apAyela pAlItANA-zatruMjayane lagatuM pharamAna niSphaLa na banI jAya e mATe zAMtidAsa zeThe pAlItANAne lagatA A pharamAnanI samayasara mAgaNI For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne 131 karI te jainenA A pavitra tIrthanI rakSA mATe temanI ciMtAnuM sUcana kare che. A pharamAna apAyA pachI mAtra eka aThavADiyAmAM ja, murAdabakSa auraMgajhebanA hAthe keda thaI gayuM hatuM eTale gujarAtanA sattAdhIza banelA auraMgajhebanA zAsanamAM A pharamAna nakAmuM na banI jAya, te mATe, murAdabakSanuM pharamAna maLyA pachI mAtra eka mahinAmAM ja, pAlItANane lagatuM chelluM, cothuM pharamAna paNa zAMtidAse meLavI lIdhuM hatuM. pharamAna naM. 7 : pAlItANA aMge ethuM pharamAna I. sa. 1658 nA julAI mAsanI 21mI tArIkhe auraMgajhebanA pahelI vakhatanA rAjyArohaNane prasaMga banyA bAda mAtra ATha ja divasa pachI, tA. 29 mI julAI 1958 nA divase lakhAyela A pharamAnanAM viSaya ane lakhANa trIjA pharamAna jevAM ja che. aDadhI sadI sudhI bhArata para rAjya karanAra A mogala bAdazAha dvArA apAyela A pharamAna tenA rAjya grahaNa karyA pachI turatanA samayamAM apAyela pharamAnemAMnuM eka pharamAna che. vaLI A pharamAnanI eka rAjakIya vizeSatA e che, ke te rAjyagrahaNa karyA pachI taratanA samayamAM ApavAmAM Avela haI temAM auraMgajhebanA rAjakumAra tarIkenA samayanAM pharamAnamAM vaparAtAM mahera ane sikkA ja vAparavAmAM AvyA che, kAraNa ke rAjakumAramAMthI bAdazAha banelA auraMgajhebanA navA sikakA ane navAM rAjakIya vizeSaNe haju taiyAra thayAM na hatAM. A pharamAna trIjA pharamAnamAM rajU thayela viSayane spaSTa karatAM jaNAve che : "pAlItANa ke zatruMjaya paragaNuM be lAkha dAmanA badalAmAM alamathA rUpe zAMtidAsane InAmamAM ApavAmAM AvyuM che. zAMtidAse saltanatanA rAjadarabAramAMthI tenA aMge zAhI AdezanI mAgaNI karI che. tethI auraMgajheba te paragaNuM zAMtidAsa ane tenA vaMzajone inAma tarIke jAhera karIne amaladAre tathA mutsaddIone enuM pAlana karavA aMgenI jarUrI sUcanA Ape che ke kara, vera, For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ... nagaro zAMtidAsa jhaverI vaje ane kharacamAMthI te mukta che ane dara varase A aMge navI sanada mAgavI nahI'." pAlItANAnA pavitra tItha' agenAM A cAre karamAne saghanAyaka zrI zAMtidAsa, jainasaghanA eka mukhya agraNI tarIke, samaye samaye A tI'nI sAcavaNI mATe kevAM jarUrI pagalAM letAM rahyAM hatAM te spaSTa rIte darzAve che. paristhitine eLakhIne te pramANe 'kAya karavAnI teonI dIrghadRSTi, sUjha ane bhAvanA tema ja niSThAnA A pharamAnA pratyakSa purAvA che. 14 zeTha zrI zAMtidAsa mAgala bAdazAhonA satata saMparkamAM 6. " vaLI A samaya daramyAna zAMtidyAsa zeTha murAdabakSa, aura gajheba vagerenA nikaTanA paricayamAM ane temanI sAthe ja rahyA haze te hakIkata spaSTa karatAM zrI kemiseriyeTa jaNAve che : A pharamAnAnI tArIkhA ane mirAte ahamadI'mAM prApta thatA khIjA AnuSa gika purAvAo dvArA e spaSTa thAya che ke A mahAna jaina amIra ane nANAM dhIranAra (zAMtidAsa), murAdayakSa potAnA bhAI ne madhya bhAratamAM maLavA mATe gujarAtamAMthI vidAya thayA te samayathI te jyAre (zAMtidAse) peAte vijayI aura'gajheba pAsethI potAne joItuM vadhArAnuM kramAna ane peAtAnA mAdare vatana pAchA javAnI rajA meLavI te samaya sudhI maLatiyA rAjakumArInA kepamAM (zAMtidyAsa ) hAjara hatA."15 ji'dagInA Are AvIne UbhelA zrI zAMtidAsane tI rakSAnuM je chelluM, paNa aneka dRSTie agatyanuM gaNI zakAya tevuM kramAna prApta thayuM hatu tenA ullekha karIne A vibhAganI carcA samApta karIe. mogala bAdazAha aura'gajheba dvArA saMghapati zrI zAMtidyAsane, emanI viziSTa sevAenA badalAmAM pAlItANA uparAMta giranAra ane AjInAM jaina tIrthaM aMge je chelluM pharamAna apAyuM tenI vigatA A pramANe cheH For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAna 133 pharamAna naM 8: pAlItANA, giranAra ane Abu aMge I. sa. 1960 nA mArcanI 12 mI tArIkhe lakhAyela A pharamAnamAM bAdazAha auraMgajhebane sikko che ane temAM mahAramAM lakhavAmAM AvyuM che: "he vizvAsu, IzvaranA, payagaMbaranA ane tArI samakSa je adhikArI hoya tenA kahyA mujaba kara." A lakhANa auraMgajhebanI Izvara pratyenI atUTa zraddhA darzAve che. A pharamAnamAM jaNavavAmAM AvyuM che - sahasabhAInA putra (A eka ja pharamAna evuM che ke jemAM zreSThI zAMtidAsanA pitAnuM nAma ApavAmAM AvyuM che), zrAvaka jJAtinA zrI zAMtidAsa jhaverIe khAsa mAna ane AzA sAthe mAgaNI karI che ane kUca karatA lazkarane puravaThAthI madada karelI che ane viziSTa badalAthI pitAne sanmAna ApavAmAM Ave evI AzA rAkhI che. tethI pAlItANA gAma (deh) ke je amadAvAda mukAmAM AveluM che te ane zatruMjA tarIke prakhyAta pAlItANune parvata ane tenA paranuM derAsara ame zrAvaka jJAtinA zrI zAMtidAsa jhaverIne ApIe chIe. vaLI tyAM UgatA ghAsane upayoga te jJAtinA prANIo ane Dherane carAvavA mATe thaI zakaze. ane zatruMjAnA parvata para maLI AvatuM ImAratI lAkaDuM paNa zrAvaka jJAtinuM gaNavuM, ke jethI teo tene pitAnI IcchA mujaba upaga karI zake. zatruMjAnA parvata ane maMdirane je kaMI saMbhALe te pAlItANAnI Avakane hakadAra thAya ane teoe kAyamI sarakArane cAlu rAkhavA mATe prArthanA cAlu rAkhavI. vartamAna ane bhaviSyanA vahIvaTadAra, amaladAre, jAgIradAre ane koDIoe A lakhANamAM kaMI sudhAre ke pheraphAra calAvI levuM nahIM. "A uparAMta giranAra nAme jANIte jUnAgaDhane parvata ane sIhInA mulakanA tAbAmAM rahela Abu parvata- A baMne parvate zrAvaka jJAtinA zAMtidAsa jhaverIne, temane pUrNa saMtoSa thAya eTalA For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI mATe, khAsa mAna rUpe ApIe che. amaladAre mATe e jarUrI che ke teo A parvamAM bIjA keIne ghUsavA na de ane rAjAemAMthI koI temAM dakhala na kare. ane temaNe tene (zAMtidAsane haMmezAM madada karavI; e kArya zAhI AnaMdane lAvanAruM banaze. ane temaNe dareka varSe (navI) sanadanI mAgaNI karavI nahIM ane A traNa parvate, ke je zAMtidAsane ApaNe ApI dIdhA che, te aMge je kaI dave karaze te te vyakti prajA ane Izvara baMnenA ThapakA ane zApane pAtra banaze. bIjI judI sanada paNa temane ApavAmAM AvI che." A pharamAnanuM mahattva , pAlItANa aMge A pahelAM jenI mAhitI ApavAmAM AvI che te cAra pharamAnemAMnA Adezane te A pharamAnamAM samarthana ApavAmAM AvyuM ja che, paNa te uparAMta pAlItANamAM (pahADa para) thatA ghAsa ane lAkaDAne hakka paNa zrAvaka jJAtine ApavAmAM AvyuM che. ane A uparAMta Abu ane giranAranA parvate paNa zAMtidAsa jhaverIne ApavAmAM AvyA che. je auraMgajhebe pitAnI yuvAnInA teramAM zAMtidAsa jhaverInA derAsarane jhanUnI rIte kabaje lIdhela te ja auragajheba zreSThivarya zAMtidAsa jhaverIe pitAne turatamAM je viziSTa madada karelI tene dhyAnamAM rAkhIne ane zAMtidAsanI pitAnI mAgaNIne ane prabhAvakatAne dhyAnamAM rAkhIne A pharamAna Ape che. A pharamAnamAM maheramAM Izvarane je rIte ulekha che te ane A pharamAnanuM ullaMghana karanAra vyakti "prajA ane Izvara baMnenA ThapakA ane zApane pAtra banaze" ema lakhIne Izvarane rAjA karatAM je prAdhAnya ApyuM che te nedhapAtra che. custa, dharmaparAyaNa auraMgajhebanI nIti A zabdomAM vyakta laI che. - jainenA pavitra tIrthonI rakSA mATe satata prayatnazIla evA zreSTivaryane paricaya A pharamAne dvArA svAbhAvika rIte ja ApaNane thAya che. For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAna 1ay vibhAga-ba : anya pharamAne tIrtharakSA aMge je zAhI mogala pharamAne temaNe meLavyA hatA, tene paricaya ApaNe meLavyuM. have A vibhAgamAM ApaNe temane prApta thayelAM bIjA keTalAMka evAM pharamAnene paricaya meLavIzuM 6 ke je rAjadarabAramAMnA jhaverI tarIkenA temanA unnata sthAnane nirdeza kare tevAM, temanI milaktanI surakSA karavA aMgenAM, megala bAdazAhane lena rUpe dhIrela rakama pAchI meLavavA aMgenA che. judA judA viSayane lagatAM A pharamAne rAjadarabAramAMnI temanI unnata sthiti ane prathama koTinA nAgarika tarIkenA temanA sthAnane nideza kare ja che. pharamAna naM : milakata aMge zeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne temanI milakatanA rakSaNa ane je pharamAne prApta thayA che temAM sau prathama pharamAna I. sa. 1935-29mAM zAhajahAM bAdazAhanAM mahera ane sikkA sAthenuM apAyuM che. A pharamAnamAM jaNAvyA pramANe, "amadAvAdamAM zAMtidAsa jhaverI makAne, dukAne ane bagIcAo dharAve che. amadAvAdanA sUbAnA vyavasthApakane AthI sUcanA ApavAmAM Ave che ke zAMtidAsa rAjadarabAranA zAhI jhaverI ane vepArI hevAthI kaI oNphisare upara sUcavela tenA havelIne kabaje le nahIM ke te dukAnanuM bhADuM ugharAve temAM dakhala karavI nahI ke tenA bagIcAmAM gerakAyadesara rIte koIne pravezavA devA nahIM. zAMtidAsa ane tenAM bALake temanA mAdare vatanamAM zAMtipUrvaka rahI zake te rIte vartavuM pharamAna - 10 ane 11 : jhaverAtanA dhaMdhA ane milakata aMge jhaverAtanA dhaMdhA aMgenuM ane milakatanA rakSaNa aMgenuM A For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI pachInuM pharamAna tA. ra7mI ogasTa 1942 nA divase bAdazAha zAhajahAMnAM mahera ane sikkA sAthenuM che. A uparAMta A pharamAna pachI eka ja mahinA bAda tA. ra6 mI sapTembara 1942 nA divase A ja viSayane aMge bhaviSyanA aiphisa, kAryakartAo ane mutsaddIene jaNAvavAmAM Ave che: "jhaverI zAMtidAsa haMmezAM zAhI baMdare upara pitAnA sevakane mekalIne vAraMvAra jhaverAta ane bIjI vastuo kharIde che. te aiphisare vageree temanI vacce dakhala karavI nahIM ane temanA pratye sAre vartAva rAkhe. amadAvAdanA sUbAnI hadanI aMdaranA sUbAnA gavarnare ke dIvAne ke bakSI athavA te bIjA keI zAhI nekare upara darzAvela vyakti (zAMtidAsa)nI havelI, dukAne, saMpatti ane bIbIpurAne 18 bagIce - A badhAnI bAbatamAM vacce mAthuM mAravuM nahIM ane tenA (zAMtidAsanA) mRtyu pachI tenI saMpatti ane makAne tenAM saMtAne ane vArasadArane ApavA aMge paNa dakhala karavI nahIM ane A hukamathI viruddha vartavuM nahIM. ane A (pharamAna)ne zAMtidAsa uparanAM ahesAna tarIke lekhavuM" gujarAtanA baMdarane vepAra ane jhaverI zAMtilasane mAbhe A baMne pharamAnemAM te samayanAM gujarAtanAM baMdaramAM sAre. vepAra cAlatuM haze ane tyAMthI avAranavAra zAMtidAsa pitAnA mANase dvArA jhaverAtane mAla kharIdatA haze te vAtane kaMIka aNasAra maLe che. vaLI jhaverI zAMtidAsa upara bAdazAhanI kRpAnA kAraNe temane (zAMtidAsane) pitAnI havelI, dukAne, saMpatti, bIbIpurAne bagIce vagerenA rakSaNa aMge zAhI AjJA prApta thaI tene khyAla paNa A pharamAnethI Ave che. jhaverI zAMtidAsa rAjadarabAramAM hamezA UMcuM sthAna dharAvatA haze tene A pratyakSa purAvo che." pharamAna naM. 12: jhaverI tarIkenA unnata vyaktitva aMge jhaverI tarIke zAMtidAsanA megala bAdazAhanA rAjadarabAramAMnA unnata vyaktitvane khyAla ApatAM anya pharamAnemAM tA. 17mI For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne 137 sapTembara 1944nA divase apAyela pharamAna dhapAtra che bAdazAha zAhajahAMne je divase zAhI rAjyAbhiSeka thayele tenI vASika tithinI ujavaNIne prasaMga najIka AvI rahyo hovAthI te prasaMgane ucita jhaverAta amadAvAdanA jhaverIo pAsethI ane khAsa karIne zAMtidAsa jhaverI pAsethI meLavI levA aMge amadAvAdanA mujha-ulamulkane A pharamAna dvArA sUcanA ApavAmAM Ave che. zAhajahAM ane dArA zukaDanA mahera ane dArA zukehanA sIla sAthenA A pharamAnamAM vadhumAM jaNAvavAmAM AvyuM che : "teNe (mujha-ula-muke) porTugIjhe dvArA lAvavAmAM Avela maracAMnuM athANuM (Acaremirca, Pickles of pepper) paNa bAdazAhane mokalavuM. vaLI ahIMyAM mujha-ula-mulkane ema paNa jaNAvavAmAM Ave che ke sarakAranA kabajAnI hAjI IkhalAsa (Haji Ikhlas)nI havelI zAMtidAsane vecavAmAM AvI hatI tenA rUA. 6000 ane upara kaMIka najIvI rakama zAMtidAse rAjyanI tijorImAM bharI che. je A havelInA tenA karatAM vadhu paisA ApanAra kaI maLe te te havelI te vadhu paisA ApanAra vyaktine ApavI. jo ke, zAMtidAsa jhaverI ApaNane sAruM jhaverAta mokalI Ape te ApaNe paisAnI levaDadevaDa tenA (zAMtidAsanA) phAyadAmAM samajI laIzuM." - A pharamAnane mujha-ula-mulka svIkAryAnuM svIkArapatra A pharamAnanI pAchalI bAju ApavAmAM AvyuM che. temAM jaNAvyA mujaba A pharamAnamAM sUcavavAmAM AvelI havelInI mujha-ula-muka mulAkAta le che ane tene jaNAya che ke amadAvAdamAM te e havelIne enAthI vadhu paisA Upaje tema ja nathI, eTalA ya paisA ApavA keI taiyAra nathI. eTale te havelI zAMtidAsanA kabajAmAM ja rahevA devAmAM Ave che. A pharamAnanuM mahatva pitAnA rAjyAbhiSekanA prasaMgane dara varSe ujavavAnI megala For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 tagarazeTha zAMtidAsa jhaverI bAdazAhonI rasasane ApaNane A pharamAna dvArA khyAla Ave che ane tevA prasaMgane anurUpa jhaverAta zAMtidAsa jevA nAmAMkita jhaverI pAsethI maLI raheze evA bAdazAhanA vizvAsanA ApaNane A pharamAna dvArA paricaya thAya che. pherAna naM 13 : milakata aMge zreSThivaya zAMtidAsanI jamInanI mAlikI darzAvatA, khAdazAha zAhajahAMnI maheAra sAthenA (sikkA vagaranA) pamI mArcadeg 1947nA divase apAyela pharamAnamAM jaNAvavAmAM Avyu che : " amadAvAdamAM havelI paragaNAmAM Avela asAravAmAM kUvA sAthenI 30 vIghAM jamIna agIcA mATe vadhu mAna; paMju, zAMtidAMsa ane suMdaradAsa A cAreyanA kaMbajAmAM hatI. temAMthI vadhamAna ane paju mRtyu pAmyA heAvAthI A jamIna have zAMtidAsa ane bIjA je jIvatA che tenA tathA zAMtidyAsanA putro ratanajI ane lakSmIca MdanA kabajAmAM paNa che. A jamIna A vyaktionA kabajAmAM bheTa tarIke cAlu rAkhavA ane temAM kaI rIte dakhala nahIM karavA Aphisaro ane mutsaddIone sUcanA ApavAmAM Ave che." zrI zAMtidAsa zeThanA bhAI, putro, bhAgIdAra vagerenA nAmanA ullekhane kAraNe A pharamAna agatyanuM banI rahe che. pharamAna naM. 14: jhaverI tarIke maLela pharamAna A kramAna pachI, gheADAka lAMbA arasA bAda, i. sa. 165556nA samaya daramyAna bAdazAha zAhajahAM taraphathI jhaverI tarIke zAMtidAsane traNa kramAnA prApta thayAM hatAM. temAM tA. 1lI sapTebara 1655nA divase zAhajahAM ane dArA zukohanI maheAra ane dArA zuhanA sikkA sAthenA pharamAnamAM bAdazAha zAhajahAM kaMIka phariyAda karatA hAya tevA sUramAM zrI zAMtidAsane jaNAve che : " zAMtidAsane ame je madada karIe chIe, je gaurava ApIe chIe te jagajAhera che. tethI zAMtidAsa jhaverIe amane avAranavAra For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne 139 alabhya vastuo ane bheTo ekalavI joIe. nedhapAtra kahI zakAya evA chellA ghaNA lAMbA samayathI zAMtidAse amane kaI sArI sevAo ApI nathI, amArI pasaMdagIne anurUpa kaI bheTa mekalI. nathI. amArA sAMbhaLavA pramANe temaNe sArI cIjavastuo bIjI jagyAoe ekalI che. e game tema heya, paNa amArA jANavAmAM cakkasa rIte AvyuM che ke temanI pAse geLa (chapar) hIre, 44 sUM (Surkhs) vajanavALe che. temaNe te hIre amane mokalI de joIe, ane bhUtakALamAM je avagaNanA karavAmAM Avela che tene badale, te hIre mekalIne vALI devuM joIe. je teo upara sUcavela hIre mekalavAmAM DhIla karaze te rAjAne tenI jANa karavAmAM Avaze ane temane rAjadarabAramAM lAvavAmAM Avaze. ame amArA jANItA, vijayI bhAI sulatAna murAdabakSane tamane cetavaNI ApavA lakhIzuM." jhaverI tarIke mogala bAdazAha sAthenA zeTha zrI zAMtidAsanA saMbaMdho A pharamAna uparathI ApaNane jANavA maLe che ke lagabhaga 10 -11 varSathI- jhaverI tarIke temane ApavAmAM Avela chellA pharamAnanA samaya I. sa. 1944thI A pharamAnanA samaya I. sa. 1655nA. vacagALAnAM varSo daramyAna -jhaverI zAMtidAse bAdazAha zAhajahAMne, pahelAMnI jema jhaverAta ke alabhya cIjavastuonI bheTa ApI nahIM hoya, te bAdazAhane gamyuM nahIM ane jhaverI zAMtidAsa pAse amuka prakArane hIre AvyuM che te mAhitI bIje kyAMkathI maLI havAne lIdhe, temaNe sAme cAlIne jhaverI pAse te hIrAnI mAgaNI karI. bAdazAhanI A mAgaNe koIka rIte, te hIre athavA te bIjuM kaI jhaverAta mekalIne saMtoSavAmAM AvI che ene khyAla ApaNane A pharamAna pachI lagabhaga cha mahinA bAda apAyela nIcenA pharamAna uparathI Ave che. For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI pharamAna naM. 15H jhaverI tarIke maLela pharamAna - tA. 4thI phebruArI 1956nA divase zAhajahAM ane rAjakumAra auraMgajhebanA mahera ane sikkA sAthenA A pharamAnamAM jaNAvavAmAM AvyuM che: "jhaverI zAMtidAse pitAnA gumAstA sAthe ratnathI bharelAM je pAtre bAdazAhane mekalyAM hatAM te rAjAe joyAM che ane te ranne umadA rAjavI (zAhajahAM) mATe gya te na hatAM, chatAM temAthI amuka ratna kharIdavAmAM AvyAM che ane bAkInAM ratna kharIdelAM ratnanI kiMmatanI rakama sAthe temanA ejanTa mAraphata pAchAM mekalavAmAM AvyAM che. bhaviSyamAM jhaverAta ane alabhya vastuo mekalavAnuM sUcana zrI zAMtidAsane bAdazAha taraphathI mokalavAmAM Ave che ane sAthe sAthe zrI zAMtidAsa mATe mAna darzAvate umadA pizAka (Robe of Honour) paNa nekalavAmAM Ave che" pharamAna naM. 16 : jhaverI tarIke rAjadarabAramAM hAjara thavA aMge tyAra pachI ra4 mI julAI 1956nA divase zAhajahAM ane dArA zukonA nAmanI mahera ane dArA zukAnA sikkA sAthenuM pharamAna, mogala bAdazAha zAhajahAM jhaverI zAMtidAsane yAda kare che ema jaNAve che. A pharamAnamAM AgaLa zrI zAMtidAsane jaNAvavAmAM Ave cheH "comAsAnI Rtu pUrI thavA AvI che. pitAnA mAdarevatanamAM dazerAne utsava ujavIne teNe (zAMtidAse) jarA paNa vilaMba vagara rAjadarabAramAM hAjara thaI javuM." A baMne pharamAne dvArA ApaNane khyAla Ave che ke megala bAdazAha zAhajahAM avAranavAra ratna, jhaverAta ane alabhya vastuonI kharIdI mATe pravedI zAMtidAsane yAda karatA rahetA hatA.02 A pharamAnenuM mahattva - A badhAM pharamAne mogala bAdazAha zAhajarDa dvArA jhaverI zrI zAMtidAsane ApavAmAM AvelAM che. UMcI keTinA jhaverI tarIke zAhajahAM bAdazAha avAranavAra temanI pAsethI jhaverAta kharIdatA, For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne 141 athavA te jhaverAtanI jarUra paDe tyAre zrI zAMtidAsa jhaverIne avazya yAda karatA tenI pratIti ApaNane A pharamAne dvArA thAya che. ane rAjadarabAramAMnA temanA A AgaLa paDatA sthAnane kAraNe ja teo pitAnI jamIna jAgIra jevI milakta aMge bAdazAha taraphathI pharamAne meLavI zakelA tene khyAla pharamAna naMbara 9 ane 13 uparathI ApaNane Ave che. pharamAna naM. 17 : jhaverI zAMtidAsane asaphakhAnanA rakSaNa nIce mUkavA aMge zAhajahAM pahelAM thaI gayelA mogala bAdazAha jahAMgIra dvArA paNa temane maLela eka pharamAnane ullekha karavo ahIMyAM ucita che. A pharamAna apUrNa hovAthI tene cokkasa samaya 23 jANI zakAya tema nathI. A pharamAnamAM mahera ane sikako bAdazAha jahAMgIranA nAmanA che. gujarAta pradezanA tatkAlIna ane bhaviSyanA gavarnara ane aiphisarone uddezIne lakhavAmAM Avela A pharamAnamAM jaNAvyuM che : A pradezanA rahevAsI zAMtidAsa jhaverIne nijhAmuddIna asaphakhAna ne Azraya taLe mUkyAnI jANa karavAmAM Avela che. tethI zAMtidAse tenI bheTagAdo ane dareka prakAranuM jhaverAta te asaphakhAnane ApavAM." A pharamAna pUrepUruM prApta thaI zakayuM nathI e duHkhanI vAta che. apUrNa evA A pharamAna uparathI paNa e bAbata spaSTa rIte jaNAI Ave che ke jahAMgIra bAdazAha paNa jhaverI zAMtidAsa pratye Adara ane mAnanI lAgaNI dharAvatA hatA ane zAMtidAsane kaI paNa jAtanI herAnagatinA bhegA thavuM na paDe te mATe gujarAta pradezanA rAjakIya vaDAnA rakSaNa heThaLa temane mUkavAmAM AvyA hatA. pharamAna naM. 18: lakA jAti aMge I. sa. 1644 nA sapTebaranI 19mI tArIkhe zAhajahAM bAdazAhanAM mahora ane sikkAvALA eka pharamAnane paNa atre vicAra For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 nagazeTha zAMtidAsa jhaverI kIe. amadAvAdamAM rahetI jenenI laMkA jAtinA mahAjane bAda zAhane phariyAda karI, ke zAMtidAsa, sUradAsa ane bIjA enuM mahAjana temanI sAthe samAna vyavahAra karatuM nathI ane temanI sAthe jamatA nathI, temanI sAthe lagnasaMbaMdha bAMdhatA nathI. A aMge gujarAtanA ophisa ne e jaNAvavA hukama ApavAmAM Ave che ke AvA arasaparasanA sAmAjika saMbaMdha baMne pakSanI IrachA ane taiyArI upara AdhArita che. tethI aiphisare e nakkI karavuM ke je te leke Atura hoya te teo lagnasaMbaMdha bAMdhI zake ane ekabIjA sAthe bhejana laI zake. A aMge bIjA keIe dakhala karavI nahIM ane ophisaroe A aMge avyavasthA pedA thAya te pavitra dhArmika niyama dvArA tene ukela ANavo ane A hukamane bhaMga karavo nahIM." samAjanA prazno aMge zAhI nIti - A pharamAna dvArA samAjanA jhaghaDane lagatA prazno aMgenI zAhI nItine khyAla ApaNane Ave che. ahIM zAMtidAsa, sUradAsa ane temanA mahAjananI je anicchA hoya te kaI sarakArI amaladAra temane laMkA jJAti sAthe samAna vyavahAra rAkhavA mATe, ke lagnasaMbaMdha bAMdhavA mATe, ke sAthe jamavA mATe pharaja pADI zake nahIM ema kahevAmAM AvyuM che. A lakhANa uparathI pahelI najare A nirNaya taTastha jaNAya che. paNa tene garbhita arthane spaSTa karIe te ApaNane jaNAya che ke AmAM bemAMthI eke ya pakSanI anicchA hoya te kaI amaladAra bemAMthI kaI paNa pakSane dabANa karI zake nahIM tema jaNe vavAmAM AvyuM che. ane ahIMyAM phariyAda karavAmAM AvI che te anu. sAra zAMtidAsa vagere te leka jJAti sAthe samAna vyavahAra vagere aMge anicchA dharAvatA ja hatA. eTale Ama joIe te A pharamAna zrI zAMtidAsa vagerene pakSa letuM hoya ema lAge che. 24 phapiyA pacAsa lAkha aMgenAM chellAM cAra pharamAna pharamAne aMgenI A lAMbI carcA, ApaNe bAkInA cAra For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bagastha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne pharamAnene ullekha karIne pUrI karIzuM. DAMka samaya mATe gujarAtanA bAdazAha banI beThela murAdabakSe gujarAtanA vepArIo pAsethI pitAnA lazkaranA kharca ane vyavasthAne pahoMcI vaLavA mATe, lagabhaga rU. 50 lAkha ugharAvyA hatA. A pacAsa lAkha rUpiyAnI rakama sAcI che ke pachI kalpanAthI vadhu kahevAmAM AvI che te te jANuM zakAtuM nathI, paNa sADA dasa lAkha rUpiyAne te, sUratanA vepArIo ane amadAvAdanA zrI mANekacaMda vagerene apAyela pharamAnamAM cokkasa ullekha che.25 sUratanA vepArIo vatI hAjI mahammada jhahIda bega ane vIrajI vorA -e be nAmAMkita agraNI vepArIo pAsethI baLajabarIthI lenarUpe murAdabakSe pAMca lAkha ugharAvyA hatA ane te bharapAI karavA aMgenuM pharamAna paNa murAdabakSe A vepArIone ApyuM hatuM. te ja rIte murAdabakSe amadAvAdanA nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA putra mANekacaMda ane bIjAo pAsethI sADA pAMca lAkha rUpiyA narUpe lIdhA hatA. te rakama bharapAI karavA aMge murAdabakSe je pharamAne ApyAM hatAM te joI e. - pAlItANA tIrtha aMgenAM cAra pharamAnenI (pharamAna naM. 4 thI 7nI carcA vakhate nidezela te samayanA palaTAtA jatA rAjakIya takhtAne ApaNe sADA pAMca lAkha rUpiyA aMgenAM pharamAnenI A carcAmAM paNa dhyAnamAM rAkhavo paDaze. rAjasattA meLavavAnA lebhamAM pitAnA bhAI auraMgajhebanI kapaTajALamAM murAdabakSa baMdhAte javA chatAM cheka sudhI e aMge ajJAta ja hato ene A pharamAne purAvo Ape che. auraMgajhebanA hAtha nIce kedI banavAnA cAra ja divasa agAu, auraMgajhebanA kahevAthI, rAjasattA maLavAnA lebhamAM bhAna bhUlI beThelA murAdabakSe amadAvAdanA jANItAM vepArI zeTha zAMtidAsanA putra mANekacaMda ane bIjA vepArIo pAsethI lIdhelA sADA pAMca lAkha rUpiyA ae je be pharamAne ApyAM hatAM, te baMne pharamAne 22mI For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI jUna 1658nA divase noMdhAyelAM che. atre e hakIkata noMdhapAtra che ke A be pharamAne apAyAnA be divasa pahelAM ja tA. 20mI jUna 1658nA divase eka pharamAna pAlItANA aMge paNa ApavAmAM AvyuM hatuM. (jue A ja prakaraNanuM pharamAna naMbara 6.) pharamAna naM. 19 ane 20 : rUpiyA sADA pAMca lAkha aMge sADA pAMca lAkha rUpiyA aMge eka ja divase lakhAyela ane pharamAne, eka ja sarakhI bhASAmAM, gujarAtanA be mukhya amaladAro -- (1) mutamadakhAna, ke jene murAdabakSe peAtAnA kuTuMbanI sAcavaNInuM kAma paNa sAMpyuM hatuM, tene ane (ra) hAjI mahammada kulIne uddezIne lakhAyelAM hatAM. ekamAM mutamadakhAnane uddezIne ane khIjAmAM hAjI mahammada kulIne uddezIne jaNAvavAmAM AvyuM hatuM : " zAMtidAsa sAhune khAdazAhI mulAkAtanuM mAna ApavAmAM AvyuM che. ane te mAnane dhyAnamAM rAkhIne A hukama kADhavAmAM Ave che, ke upara darzAvela vyakti( zAMtidAsa )nA putra ane tenA bhAI e pAsethI amadAvAda khAte, amArA rAjyArohaNanA prasaMge, sarakAra mATe leAna rUpe je rakama udhAra levAmAM AvI che ane jenI vigatA A sAthe ApavAmAM AvI che te lena A sAthenA svIkRtipatramAM jaNAvyA pramANenAM paragaNAMgmAnA verAmAMthI pAchI bharapAI karI devI. " A kramAnAmAM maheAra ane sikko bAdazAha murAdabakSanA nAmanAM che.2 6 A e pharamAnamAMthI eka kamAnanI pAchaLa kayA kayA paragaNAmAMthI keTalI keTalI rakama A leAna bharapAI karavA aMge levAnI che tenI vigata ApavAmAM AvI che te joI e 27 pradeza sUratamAMthI khabhAtamAMthI peTalAda paragaNAmAMthI For Personal & Private Use Only - rUA. 1,50,000 1,00,000 1,00,000 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne eNLakA paragaNAmAMthI 75,000 bharUca che. 50,000 viramagAma ) 45,000 mIThAnI AvakamAMthI 30,000 kula 5,50,000 A sADA pAMca lAkha rUpiyAmAM mANekacaMda zeThe keTalA paisA ApyA hatA ane temanA sAthIdAre kayA kayA hatA ane temaNe keTalA paisA ApyA hatA tenI vigata zrI kemiseriyeTe A pramANe Apela che ? rUA. A 4,22,000 mANekacaMda rabIdAsa (zAMtidAsanA bhAgIdAra) , sanmala ane bIjA (Sanmal) 40,000 88,000 kula 5,50,000 . A vigata ApyA pachI kemiseriyeTe jaNAvela che ke mANekacaMda zeTha haMmezAM bAdazAhanI sevAmAM hAjara rahetA hovAthI temanI lena pahelI bharapAI karI devA aMge ane bIjA vepArIonI lena pachI ApavA aMge pharamAnamAM sUcanA Apela che. 28 - A baMne pharamAne uparathI eTaluM spaSTa citra te ApaNane avazya prApta thAya ja che ke zAMtidAsa zeThanI rAjadarabAramAMnI asAdhAraNa pratibhA ane lAgavaganA kAraNe ja lena bharapAI karavA karavA aMgenA A pharamAne meLavavAnuM zakya banyuM hatuM. " " 10 For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI zrI zAMtidAsa zeThanI agamacetI - A pharamAna prApta thayA pachI cAra ja divasa bAda auraMgajheba nI rAjasattA AvatAM, vicakSaNa zrI zAMtidAsa jhaverI auraMgajheba pAsethI paNa A ja bAbata aMge- A nANuM pAchAM meLavavA aMge - navA pharamAna dvArA khAtarI meLavI le che. megala rAjasattAnI asthiratAnA A samayamAM saMbhavataH zAMtidAsa zeTha murAdabakSa ane auraMgajhebanI sAthe sAthe ja rahetA haze ane megala bAdazAhanI jhINAmAM jhINA rAjaramatethI teo suparicita rahetA haze ema ApaNe kahI zakIe. 29 tethI te A baMne pharamAne maLyAM te pachI eka aThavADiyAnI aMdara ja murAdAbakSa keda thaI jatAM A baMne pharamAne nirarthaka banI gayAM che hakIkta zreSThivarya zrI zAMtidAsanA dhyAnamAM turata ja AvI gaI hatI. eTale, jema pAlItANAnAM pharamAnanI bAbatamAM banyuM hatuM te ja rIte, ahIMyAM paNa murAdabakSanI sattA pUrI thaI jatAM vicakSaNa zAMtidAsa zeThe agamacetI vAparIne auraMgajheba pAsethI paNa A sADA pAMca lAkha rUpiyA meLavavA aMge pharamAna meLavI lIdhuM hatuM. pharamAna naM 21 : rUpiyA sADA pAMca lAkha aMge pitAnA kAmacalAu rAjyArohaNanA prasaMgane haju mahine paNa vItyuM na hatuM te pahelAM, bAdazAha auraMgajhebe, jhaverI zrI zAMtidAsanA prabhAvane pArakhI jaIne, 10mI ogasTa 1658 nA divase A pharamAna ApyuM hatuM. A divase auraMgajheba mATe ghaNI ciMtA ane deDadhAmanA divase hatA. e samayamAM auraMgajhebe pitAnA moTA bhAI dArAnI zodhamAM lAhera tarapha kUca karI hatI ane te satalaja nadIne kAMThe chAvaNI nAMkhIne rahela hatuM. te vakhate rahematakhAnane udezIne lakhAyela A pharamAnamAM auraMgajheba bahAdura gAjhInA nAme mahera ane pitAne navo sikko haju taiyAra thayA na hovAthI rAjakumAra auraMgajhebanA nAme sikko che. A pharamAnamAM jaNAvavAmAM For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAna 147 AvyuM che : "jene rAjA taraphathI mAna maLyuM che te sevakomAM agraNI zAMtidAsa, ke jene pitAnA mAdarevatana amadAvAda pAchAM javAnI rajA ApavAmAM Ave che, teNe amArA dhyAnamAM e hakIkata ANI che, ke murAdabakSe amadAvAda khAte pAMca lAkha pacAsahajAranI lona lIdhI che, jemAMthI zAMtidAsanA putra mANekacaMda ane zAMti. dAsanA bhAgIdAra rakhIdAsanI pAsethI maLIne rU. 4,62,000 ane tenA - zAMtidAsanA - saMbaMdhIo pAsethI rUA. 80,00030 lIdhA che. zAMtidAsa A aMge ciMtA seve che. "amArI maherabAnI ane udAratAnA kAraNe ame zAhI tijorImAMthI upara darzAvela vyakti (zAMtidAsa)ne eka lAkha rUpiyA maMjUra karI ApIe chIe ane A ja matalabanuM pharamAna zAhanavAjhakhAnane ekalIe chIe. upara darzAvela vyaktine (zAMtidAsane) A rakama jarA paNa vilaMba ane khacakATa vagara ApavI, ke jene upayoga karIne te pitAne dhaMdhe calAvI zake ane naphe kamAI zake. A bAbatane khUba tAkIdanI gaNavI." pitAnI lAgavaganA jore, ane pitAnI satata pratyakSa hAjarInA pratApe zreSThivarya zrI zAMtidAsa pitAnA putra, bhAgIdAra ane saMbaMdhInA paisA pAchA meLavavA aMge AvuM pharamAna meLavI zake te samajI zakAya tevI bAbata che. paNa zrI zAMtidAsa zeThe auraMgajheba pAsethI A ja divase bIjuM je pharamAna meLavyuM hatuM, te auraMgajheba jevA rAjavIne kevo atUTa vizvAsa temaNe prApta karyo haze te hakIkatane sUcana karI jAya che. karamAna naM. 22 : amadAvAda pAchA jaIne prajAne saMdeza ApavA aMge - lAMbA samaya sudhI cAlu rahelI rAjakIya taMga sthitithI gujarAta. nI ane bIjA pradezanI prajAne je hAlAkI bhogavavI paDI haze tene ragajhebane khyAla hatuM. tethI te nagarazeTha zrI zAMtidAsane mAtra pitAnA mAdarevatana amadAvAda pAchA javAnI AjJA ApIne ja For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI auraMgajheba besI nahote rahyo, paNa A agresara vepArI, amadAvAdanA nagarazeTha ane pitAnI yogya sevA karanAra zreSThI zrI zAMtidAsa gujarAtanI prajAne pitAne saMdeza pahoMcADavA mATe yogya adhikArI vyakti che, evA vizvAsathI prerAIne auraMgajheba amadAvAda ane gujarAtanI prajAjoga pitAne kalyANa saMdeza eka pharamAnarUpe A zreSThI mAraphata ja mokale che. AgaLa jaNAvyuM te pramANe A pharamAna paNa tA. 10mI augasTa 1658nA divase ja ApavAmAM AvyuM hatuM. prajAjoga auraMgajheba bAdazAhanA jAheranAmA jevuM agatyanuM A pharamAna zAMtidAsa jhaverI sAthe mekale te auraMgajhebanI zAMtidAsa jevA amIra ane vagadAra prajAjana sAthe maitrI bAMdhavAnI IcchA vyakta kare che. ' ' , A pharamAnamAM jaNAvavAmAM AvyuM che : "zAzvata IzvaranA mUlyavAna TrasTa jevI potAnI samagra prajA ane samagra mAnavajAta pratye A rAjavI (auraMgajheba) umadA AzAo ane sAce hetu dharAve che. pavitra zarUAta ane sukhadAyaka aMtanA samaye zAMtidAsa jhaverIne saltanatanA darabAra ane sArvabhaumatva taraphathI tenA mAdarevatana amadAvAdamAM pAchA pharavAnI rajA ApavAmAM Ave che. tene AjJA ApavAmAM Ave che, ke tyAM pahoMcyA pachI teNe te pradezanA sarva vepArIo ane mahAjane ane prajAjanene, egya vyavasthAnI amArI IcchA ane prajA pratyenA amArA mAnanI lAgaNI, ke je guNe jagatanI suvyavasthA ane mAnavatAnI bAbatane lagatA niyamonA kAraNarUpa che, tene prajAjano samakSa jAhera karavI; ane jaNAvavuM ke pitApitAnAM sthAne ane makAnamAM goThavAI jaIne mananI zAMti ane hadayanA saMteSa sAthe pitAnA dhaMdhAjagArane AgaLa vadhAre, ane Izvara dvArA apAyela rAjyanI zAzvatatA mATe prArthanA kare. A Izvara aMta vagaranI zAzvata sthiti ane Adi vagarane zAzvata AdhAra che. For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAna 149 amadAvAdanA pradezanA agatyanI bAbatene lagatA vartamAna ane bhaviSyanA mutsaddIoe upara darzAvela vyakti (zAMtidAsa) pratye, te rAjadarabAra, ke je jagatanuM AzrayasthAna che, tene jUno sevaka che eTale, sAra vartAva rAkhave. teoe rAjadarabArane lagatI tenI Arthika bAbatamAM madada karavI ane e khAsa dhyAnamAM rAkhavuM ke ke te vyakti (zAMtidAsa) ane te jagyAnA bIjA rahevAsIonI bAbatamAM dakhala kare nahIM, ke avarodhe UbhA kare nahIM. mutsaddIee A pharamAnane agatyanuM gaNavuM ane A hukamanI avagaNanA karavAthI dUra rahevuM." auraMgajhebanI IzvaraparAyaNatA jemAM sthaLe sthaLe Izvarane ullekha karavAmAM AvyuM che, evA A pharamAna upara sikko paNa IzvaranA nAmane ja lagAvavAmAM AvyA che. maheramAM "muhammada auraMgajheba bahAdura zAhe gAjhI" e pramANe lakhANa che ane sikko "Izvara mahAna che. mahammada auraMgajheba bahAdura gAjhI, sAhIba kurAne-sAnIne putra" e zabdane lagAvavAmAM Avyo che. A pharamAnane "mirAte ahamadI'mathiI paNa samarthana maLe che. A pharamAnamAMnI mukhya bAbata uparAMta temAM ema paNa jaNAvavAmAM AvyuM che ke, auraMgajhebe zAMtidAsa jhaverIne mAnane umadA poSAka Ape hate. auraMgajhebanI Izvara-AsthAne svIkAra karatAM "mirAte ahamadInA itihAsakAra ema paNa jaNAve che ke rAjA auraMgajhebanI mahatvAkAMkSA haMmezA payagaMbaranA pavitra niyamane anusaravAnI ane anaitika, niSedhaka AnaMdane avagaNavAnI ja hatI. rAjyamAM thatAM TAM kAmone rekavA mATe teNe amuka mANasanI nimaNuka paNa karI hatI.31 zrI ratnamaNirAva bhImarAva A prasaMganI neMdha letAM lakhe cheH "zAMtidAsa jhaverI e vakhate hajharamAM hatuM ane eNe karelI For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI ! madada jANItI hatI. auragajhebe ene sArA pASAka ApyuM. ane gujarAta tathA amadAvAdanA leAka tathA vepArI zAhukAra vagere mATe khuzAlInuM bAdazAhI pharamAna lakhI zAMtidAsa sAthe amadAvAda mekalyuM. A pharamAnamAM auraMgajhebe amadAvAdanA vepArIe upara saMdeze mekalyA hatA ke sava prajA rAjIkhuzIthI bhinnabhAva rAkhyA vagara salAhasaMpathI peAtAnA vyavahAra calAve' vagere vagere."32 je aura'gajhebane IzvaramAM, dhamAM, mAnavakalyANamAM ATale UMDo rasa hatA ke jethI te kmAna jevI aupacArika khAkhatamAM paNa IzvaranA ATalI bhAvukatAthI ullekha kare che, te auraMgajhemamAM eka mAtra IslAmanuM jhanUna jo na ha|ta tA te kharekhara eka mahAna rAjavI banI zako hAta. ane ema thayuM heta tA, zrI ciMtAmaNi pArzvanAthanA derAsara nA prakaraNamAM je banAvanI sakheda noMdha levI paDI che te ciMtAmaNi pArzvanAthanA derAsaranA vinAzanA prasa`ga paNa na banyA hAta! 6 vicakSaNa dhaniSTha zrAvaka zrI zAMtidyAsa roDa e vAta bAjue rAkhIe teA ye jIvananA Are paheAMcelA vRddha vepArI, averI, nagarazeTha, saMghapati zrI zAMtidAsa potAnI sevAo ane kAryAMnA badalAmAM, aura'gajheba jevA bAdazADu, ke jeNe Azare doDheka dAyakA pahelAM ja muttu zreSThI zAMtidyAse badhAvela derAsaranA vinAza karelA tenI pAsethI paNa kevAM ucca mAna ane Adara prApta karyAM hatAM, te khAkhata A pharamAnathI spaSTa thAya che. kamaranA darakhAramAM zAMtidAsa zeThe AgaLa paDatA bhAga bhajanmyA hatA e bAbata siddha karavA vadhAre purAvAnI jarUra gaNI zakAya, paraMtu te pachInA traNe meAgala zahenazAheA -- jahAMgIra, zAhejahAM ane aura'gajhebanI kupA temaNe prApta karI hatI te hakIkata, enuM sUcana karatAM pharamAnA Aje paNa hayAta hAI, niHzaMkapaNe siddha thAya che. judA judA bAdazAheAnA judI judI jAtanA svabhAva, gamA-aNugamA tathA sAgAne For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne mA dhyAnamAM rAkhIne te pramANe vartavAnI samayajJatA dAkhavanAra zAMtidAsa zreSThIne mutsaddI te jarUra gaNI zakAya; paraMtu, sAthe sAthe, je rAjyamAM rahevAnuM hoya te rAjA sAthe mIThA, sArA, ucca prakAranA saMbadhe bAMdhavAmAM paNa teo nipuNa ane samartha hatA tene khyAla paNa AvA badhA purAvAo uparathI saheje maLI rahe che. teo kAryadakSa, bAheza, vicakSaNa, kunehabAja ane dharmaniSTha agraNI ane mahAjana hatA tene A parathI khyAla Ave che. ' pAlItANA rAjya sAthe thayela rakhepAne pahele karAra A prakaraNanI pharamAnenI lAMbI carcAnI sAthe ja, pAlItANA rAjya sAthe thayela rapAnA pahelA karArane ulekha ahIM asthAne nahIM gaNAya. zrI zatruMjaya tIrtha aMge pAlItANa rAjya sAthe thayelA rakhe pAnA pAMca karAranI vistRta carcA "zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhIne ItihAsa" (bhAga-1) pustakamAM dasamA prakaraNamAM karavAmAM AvI che. A pAMca karAremAne pahele karAra vi. saM. 1707 mAM pAlItANA rAjya sAthe karavAmAM aAvela ane tenI sAthe zreSThivarya zrI zAMtidAsa jhaverInuM nAma saMkaLAyela che te hakIkta khAsa ullekhanIya che. (A ja prakaraNanI paMdara naMbaranI yAdoMdhamAM A karArane ullekha thayele che.) | mogala bAdazAha zAhajahAMe pitAnA rAjyArohaNanA bIjA varSa daramiyAna jaina tIrtho ane saMsthAonI rakSA aMge je pharamAna I. sa. 1629-30 nI sAlamAM (vi. saM. 1685-86 mAM) zreSThI zrI zAMtidAsane ApyuM hatuM te pharamAnamAM zatruMjaya tIrthane samAveza thaI ja jAya che. (juo A ja prakaraNanI carcAmAM e vibhAgamAM rajU thayela pharamAna naM. 1.) vaLI A ja samaya AsapAsa I. sa. 1625 (vi. saM. 1681-82)nI sAlamAM temaNe amadAvAdamAM bIbIpurAmAM zrI ciMtAmaNi pArzvanAthanA derAsaranI pratiSThA paNa For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI karI hatI. eTale megala sAmrAjyamAM jaina tIrtho sahIsalAmata hatA ema lAge te svAbhAvika che. paraMtu I. saM. 1945 (vi. saM. 1701)mAM A derAsara vasta thatAM jaine ane hiMduone AghAta lAge. tIrtharakSA mATe satata jAgRta zrAvaka evA zreSThI zrI zAMtidAsane paNa jaina tIrthonI salAmatInI UMDI ciMtA piThI ane tIrtharakSA mATe koI kAyamI upAya javAnuM emane jarUrI lAgyuM. vaLI zAhajahAMnA bAdazAha tarIkenAM chellAM varSa daramyAna temanA putromAM je UMDA vikhavAda peThe hatuM, tethI megala saltanatanA pAyA DagamagI UThavAnA che, e vAta paNa vicakSaNa ane dIrghadazI zrI zAMtidAsa zreSThIne samajAI gaI hatI. megala bAdazAha dvArA prApta thayela pharamAne najIkanA bhaviSyamAM ja binaupayogI nIvaDaze ema dIrdhadaSTithI vicArIne temaNe pAlItANa aMge ApaNe chele je cAra pharamAnenI (pharamAna na. 19, 20, 21, 22) carcA karI tenI paNa pahelAM vi. saM. 1707 mAM (I. sa. 16pa0 mAM) pAlItANA rAjya sAthe zatruMjaya tIrthanA ropAne lagate pahele karAra karyo hato. vi. saM. 1707 mAM pAlItANu zahera ane zrI zatruMjaya tIrtha upara hakUmata bhogavatA gahelavaMzanA rAjavI kAMdhAjI sAthe, te vakhatanI tenI rAjadhAnI gAriyAdhAramAM A pahele karAra karavAmAM AvyA hatA. A karAramAM zarUAtanA lakhANamAM zrI zAMtidAsane ullekha A rIte karavAmAM AvyuM che: saMvata 1707 varSe kArtika vadi 13 me gehila zrI kAMdhAjI tathA bhArAjI tathA bAI padamAjI tathA pATamada jata lakhata AmA zrI sevaMjAnI cokI purU karUM chuM tathA saMghanI cekI karuM chuM te mATe tenuM paraTha kIdhe che. zAha zAMtidAsa sahasakaraNa tathA zAha ratana sUrA tathA samasta saMgha maLI zrI sevaMcha saMgha AvaI tathA chaThI chaTha vihivA Avi tathA pAluM leka Avi tenuM ami karAra kIdhuM che." For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI prApta thayela pharamAne 153 A pachI A karAranI zarate ApavAmAM AvI che. temAM 2pA nimitte ApavAnI kaI rakamanI neMdha nathI paNa judA judA prasaMgoe, judA judA pramANamAM sukhaDI, kapaDAM, rekaDa nANuM ApavAnuM temAM jaNAvAyuM che. "zrI zatruMjaya prakAza" pustakamAM pR0 100-101 upara paNa A karAra aMge zreSThI zrI zAMtidAsane ullekha karatAM jaNAvAyuM cheH "bAroTa parabata, garajI gemalajI tathA lakhamaNajI vagere temanI sAthe gayA, ane amadAvAdamAM zeTha zAMtidAsa sahasakaraNa tathA zA. ratana surA vagere saMgha jeguM khata karavAmAM AvyuM, jemAM gohelee saMghanuM maLaNuM - ceka karavAne tenA badalAmAM chuTaka jAtrALu pAsethI aDadhI jAmI, eka gADe aDhI jAmI ane saMgha pAsethI sukhaDI maNa eka ane aDhI jAmI maLe tema karAvyuM." Ama pAlItANuM rAjya sAthe thayelA pAnA pAMca karAremAM gehala rAjavI sAthe thayela pahelA karAramAM zreSThI zrI zAMtidAsa jhaverInA nAmane ullekha che te temaNe te vakhate tIrtharakSA aMge karela sakriya vicAraNAnA nakkara purAvArUpa banI rahe tema che. nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIe banAvarAvela paTa amadAvAdamAM Avela zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI (jhaverIvADa, paTTaNInI khaDakI) pAse rahela eka aitihAsika kahI zakAya evA paTanI vigata. paNa atre neMdhavI ucita lAgavAthI rajU karI che. amadAvAdamAM dara varSe kArataka suda pUnamanA divase jamAlapura daravAjA bahAra cAra rastA pAse judAM judAM tIrthanA je paTa bAMdhavAmAM Ave che temAMnA 170 jInezvaro sAthene eka paTa vi. saM. 1998nI sAlamAM nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIe banAvaDAvela che. A paTa atyAre lagabhaga sADA traNa varSa jUne gaNAya, eTale tenuM aitihAsika mahatva to che ja, sAthe sAthe nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInI tIrthabhaktine paNa A eka purave gaNI zakAya. * ja che. For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI navamA prakaraNanI pALe 1. A ja hakIkatane samarthana maLe te ulekha "prapUmAM pR. 37 upara A pramANe jovA maLe che - zAMtidAsa zeTha mAtra amadAvAdanA nagarazeTha ane pAdazAhanA amIra nahotA, para tu teo AkhA hiMdanA zvetAMbara jainanA mukhya nAyaka ane vaDIla hatA. ghaNAM meTAM tIrtho-maMdirane vahIvaTa temanA hAthamAM hato. teo jainenA pratinidhi tarIke pAdazAha pAse arajI karI emanAM pharamAna meLavatA hatA. teo e mATe bhAre saMpatti ane zakti kharcatA hatA.....A samayamAM tIrthakSaNa mATe keTalI musIbate bhegavavI paDatI hatI tene hamaNAM ApaNane saheja paNa khyAla Ave nahIM. jene ane hiMduone mATe e bhayaMkara samaya hato. evA atyAcAranA samayamAM emaNe pitAnAM dharmasthanenuM rakSaNa karyuM e mahAna camakAra che cAre tarapha agnine dava lAge hoya tevA samayamAM gharone bacAvavA jeTaluM A kaThina kAma hatuM, chatAM zAMtidAsa zeThe kunehathI akabara ane jahAMgI rAjayaamala daramyAna rAjyasaMbaMdha vadhArIne sanaMda meLavI hatI." 2. "SHG mAM p. 60-61 upara A pharamAnane ullekha che ane "HOG" Vol. IInA p. 144 upara paNa A pharamAnane ullekha che. A baMne pustakanA lekhaka zrI kemiseriyeTanA jaNAvyA pramANe A pharamAna zeTha ANa jI kalyANanI peDhInA kabajAmAM che. 3. ciMtAmaNi eTale amadAvAdamAM bIbIpurA (sarasapura) nAme parAmAM zrI zAMtidAsa jhaverIe baMdhAvela "zrI ciMtAmaNi pAzvanAthanuM derAsaruM, ke jene viSe A pustakamAM prakaraNa naMbara ATha "zrI ci tAmaNi pArzvanAthanuM derAsara " nAme lakhavAmAM Avela che. 4. zrI zAMtidAsanuM nAma badhAM ja pharamAnamAM "Satidas Jawahari' e rIte ja lakhavAmAM AvyuM che. 5. A baMne pharamAnene TUMkamAM ullekha karatAM "HOG' Vol, II nA p. 148 upara kahevAmAM AvyuM che : "There are also two grants, bearing the nishan of Prince Murad Bakhsh ( 1656-57), which confirm For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne phUla to Shantidas the lease (ijara) of the village of Shankheshwar in the paragana of Munjpur in North Gujarat, this place being held sacred by the Jains owing to their temples there." (arthAta -"rAjakumAra murAdabakSanA nizAna sAthenA bIjA be pharamAne uttara gujarAtamAM muMjapura tAlukAmAM Avela zaMkhezvara gAma, ke je sthaLane jaina temanAM derAsara tyAM Avela hovAne kAraNe pavitra gaNe che, te zAMtidAsane ijArA tarIke ApavAnuM jaNAve che.") A TUMkI neMdhamAM baMne pharamAna mAM rAjakumAra murAdabakSanA nizAna che ema jaNAvAyuM che. jayAre A mULa pharamAnonA aMgrejI bhASAMtaro rajU karatAM "IMFG mAM p. 44-47 upara paheluM pharamAna rAjakumAra murAdabakSanA nizAna sAthe ane bIjuM pharamAna dArA zukAhanA nizAna sAthe rajU thayAnuM jaNAvavAmAM AvyuM che. ' A baMne pustako eka ja lekhaka zrI kemiseriyeTa dvArA lakhAyelAM che. A baMne pustamAMthI "IMFG' pustaka I. sa. 1940mAM ane HOG' pustaka I. sa. 1957mAM bahAra paDayuM. "HOG mAM A baMne pharamAno rAjakumAra murAdabakSanA nizAna sAthenAM che e uparyukta vidhAna saratacUkathI ja lakhAI gayuM lAge che. 6. zrI kemiseriyeTanA pustaka "HOG' Vol. II nA p. 133-139, prakaraNa 12 nA AdhAre A hakIkata ahIM rajU karavAmAM AvI che. 7. sADA pAMca lAkha rUpiyA aMgenA A be pharamAnenI carcA A ja prakaraNa nA vibhAga-2 mAM pharamAna naM. 19 ane 20 tarIke karavAmAM AvI che. 8. alI nakI e murAdabhaMkSane khUba vizvAsapAtra oNphisara ha. alI nakIne rAjyavahIvaTa kaDaka ane vyavasthita hata gujarAtanA sUbAnA dIvAnanI UMcI padavI para te ho. kAcA kAnanA murAdabakSe pitAnA ja vizvAsu ophisara alI nakInA virodhIoe UbhI karela yuktithI bheLavAI jaIne ekaTabara 165mAM pIdhelI hAlatamAM tene mArI nAkhyuM. tenA A kRtyanI bhAre sajA - phAMsInI sajA - murAdabakSane bhegavavI paDI. pAlItANAne lagatAM cAra pharamAnomAMthI pahelA pharamAna (tA. 7mI navembara 1956)nI pAchalI bAju "namra sevaka alI nakI dvArA" evI je nedha che temAM ullekhela namra For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI sevaka alI nakI e A ja alI nakI, ke je murabakSanA hAthe marAI gayo. (A prakaraNamAM A pharamAnane naMbara cAra che.) ( 9 rAjakIya sattAnA parivartananA A samaya daramyAna zrI zAMtidAsa jhaverInA putra mANekacaMde rAjakumAra murAdabakSane sADA pAMca lAkha rUpiyA yuddha mATe . lena tarIke ApelA. A rakama pAchI meLavavA aMge A samaya daramyAna je traNa pharamAne prApta thayelAM tenI carcA A ja prakaraNanA vibhAga-2mAM pharamAna naM. 19, 20 ane rAmAM karavAmAM AvI che. 10. zAhajahAM bAdazAha dvArA zrI zAMtidAsa jhaverIne ApavAmAM Avela A pharamAnanI noMdha letAM zrI kRSNalAla mo. jhaverI "The Modern Review'nA julAI 1930nA aMkamAM rajU thayela "SFSJ' nAme lekhamAM p. 29 upara jaNAve che, "In the third year of Shah Jahan's reign he approached the Emperor and got him to issue the following order (dated the 29th of Moharram)." (arthAta zAhajahAMnA rAjyakALanA trIjA varSamAM teo bAdazAha pAse pahoMcyA ane maheramanI 28mI tArIkhe lakhAyela nIcene hukama meLavyo.) vaLI "dIbAjha mAM pR. 434 upara paNa A pharamAnane samaya jaNAvatAM teo lakhe che : "lakhuM tArIkha 29, meharama ul harAma mahine, gAdIe besavAnuM varasa trIju." A pharamAna ra9 tArIkhe meharama mAsamAM lakhAyuM che e bAbata te zrI kemiseriyeTa paNa "SHG'mAM pR. 6pa upara A pharamAna rajU karatAM jaNAve che, ane zAhajahAMnA rAjyakALanA trIsamA varSe apAyuM ema paNa jaNAve che. ["and it is dated 29th Muharram in the 30th year of the auspicious' coronation of his ( Prince Murad Buksha's) father ( 7 November, 1656 )."] A uparathI joI zakAze ke zrI kRSNalAla jhaverI 29 mI tArIkha, maherama e sAcI tArIkha Ape che, paraMtu A pharamAna "zAhajahAMnA rAjakALanA trIjA varSe ' bahAra paDayuM ema kahe che temAM kaMIka saratacUka For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAnA 157 << thaI lAge che. zAhajahAMnA rAjyakALanA trIsamA varSe "A pharamAna bahAra paDayuM che ema kahevAne badale " trIjA varSe` '' zabdo ka MIka bhUlathI rajU thayA che. "" 66 11. zrI kRSNulAla jhaverI potAnA pustaka ' dIkhAjhela'mAM pR0 434 upara A ja pharamAna rajU kare che. temAM teo jaNAve che : pAnakhara RtunI zarUAtathI ( pIcIla mahinAthI) majakUra mAjo (gAma) upara jaNAvelA gUdde ulU akarAnane ame maherabAnInI rAhe inAmamAM ApIe chIe." . jemAM A mULa pharamAnanuM aMgrejI bhASAMtara rajU thayuM che te * SHG ' mAM pR. 6pa upara te pharamAnamAM A bAbata jaNAvAI nathI; joke, A pharamAna pachI eka varSa bAda tarata ja apAyela pAlItANA tItha aMgenA khIjA pharamAnamAM A hakIkata rajU thaI ja che eTale zrI kRSNalAla jhaverInA A hakIkata-doSa nagaNya gaNI zakAya. ... : 12. ' HOG' Vol. II nA p. 145 upara A paristhitine citAra ApatAM zrI kraoNmiseriyeTa jaNAve che "But as the Emperor (Shah Jahan) approached advanced age, and his health began to give way, and thick rumours were afloat that a great contest for the throne was impending between his four sons, the Jain magnate must have become apprehensive of possible danger to the rights of his community over the holiest of the Jain centres in India, situated in his own province, and utilised his undoubted influence with the old Emperor and his sons to safeguard them by successive reaffirmations." ( arthAt -- bAdazAha zAhajahAM vRddha thaye| hAvAne kAraNe, tenI aiyata lathaDI gaI hovAne kAraNe ane rAjagAdI mATe tenA cAra putrAmAM tIvra spardhA cAlI rahI che evI joradAra aphavAnA kAraNe A jaina amIra bhAratamAMnAM pavitra jaina sthAnAne lagatA potAnA 'saMdhanA hakko uparanA zakaya bhaya bAbata sAzaka banI gayA haze ane vRddha rAjavI ane tenA putro sAthenI potAnI nakkara lAgavagane For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI upayoga karIne te tIrthone eka pachI eka meLavelAM pharamAne dvArA rakSavAne prayatna karyo haze.) 13. "prapU'mAM pR0 38mAM A pharamAna aMge jaNAvAyuM che : "sane 1657mAM zahanazAha zAhajahAne eka vadhu pharamAna bAhara pADI A zenuM jaya paragaNuM be lAkha dAma laIne vaMzaparaMparA zAMtidAsa jhaverIne ApavAnuM jaNAvavAmAM AvyuM che. A pharamAna va za raMparAnuM kAyamI hovAthI dara varase navI sanaMdanI mAgaNI karavI nahi. tema ja koI paNa jAtane kara athavA lAge le nahi evI temAM AjJA karI che." 14. pAlItANA aMgenA cAra pharamAnenI A carcA mukhyatve karIne zrI kemise riyeTanAM pustaka - SHG ' p. 64-68 ane "HOG'Vol IInA p. 145-146nA AdhAre rajU karavAmAM AvI che. A ja saMdarbhamAM "bhavama' pustakamAM pR0 144-145 upara egya rIte ja kahevAmAM AvyuM che : "AkhA gujarAta upara tema ja dillInA mogala bAdazAhanA darabAramAM jemane ghaNo prabhAva hato te amadAvAdanA nagarazeTha sAtidAsa jhaverI (zreSThIvarya zAtidAsa sahakaraNa) A yuganA bhAre zaktizALA, kunehabAja ane vagadAra zAharana hatA. mogala samrATo taraphathI maLela jaina tIrthonI mAlikInAM pharamAnenI sAcavaNI karavAnI ane ene amala thato rahe e jovAnI javAbadArI paNa chevaTe emaNe ja saMbhALI hatI. eTaluM ja nahIM, zrI zatruMjaya tIrthanI ane enI yAtrAe jatA yAtrALa nA rakhevALA karavAne sauthI pahele karAra pAlItANuM rAye (te vakhate enI rAjadhAnI gAriyAdhAramAM hatI), vi. saM. 1707mAM, jaina saMdhanI vatI, zreSThI zAMtidAsa tathA zreSThI rane surA sAthe ja karyo hate." , | (vi. saM. 1707nA A karAra mATe A navamA prakaraNanA aMta bhAgamAM Avela "pAlItANuM rAjya sAthe thayela rAkhopAne pahele karAra" e vibhAganI carcA jovI." 15. AnuM mULa aMgrejI lakhANa A pramANe che! " The dates of these farmans, as well as other collateral evidence available in the Mirat-i-Ah. madi, make it clear that the great Jain magnate and financier had accompanied the camp of the For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne 159 confederate princes from the time of Murad's departure from Gujarat to join his brother in Central India to the date or dates when he obtai. ned from the victorious Aurangzeb the confirma. tory farman that he required and permission to return to his native city." - SHG', p. 67 16. A vibhAgamAM rajU karavAmAM Avela badhAM ja pharamAne tenA asala dastA vejonI phoTokopI ane aMgrejI bhASAMtara sAthe rajU karasvAne stutya prayatna zrI kAmileriyeTe IMFGmAM karyo che. pharamAnenI A carcA mukhyatve te pustakane AdhAre karavAmAM AvI che. . SFS/' nAme lekhamAM A pharamAnanI noMdha letAM zrI kRSNalAla jhaverI jaNAve che te mujaba zAMtidAsa pAse zaheranI aMdara ane AsapAsa havelI, dukAne, khetare ane bagIcAonA rUpamAM sthAvara saMpatti ghaNI hatI. te bheLavavAmAM ane tene vahITa karatAM karatAM aMtarAyo AvavAne kAraNe temaNe rAjAne phariyAda karI tenA pariNAme A pharamAna prApta thAya che. 18. bIbIparA eTale hAlamAM jene sarasapura kahe che te amadAvAdanuM pa2. A bIbIpurA nAma "gUpAa" pR. 595 mAM darzAvyA mujaba saiyada khundamIranI mAtA bIbIjanA nAma uparathI paDyuM hatuM. 2 mogala samayanA gujarAta ane khAsa karIne amadAvAdanA vepAranI unnata sthitine khyAla AmANune "gUpAsa" pustakamAM pR. 45-453 upara rajU karela varNana uparathI AvI zake tema che. 2. zrI kRSNalAla me jhaverI "SFSJ ' nAme lekhamAM jaNAve che : "..ane. A rIte zAhajahAMe pitAne aMkuza tenI (zAMtidAsanI) ane tenAM saMtAnanI saMpatti ane mAla-milakta upara phelAvyo hate. Ane kAraNe temane (zAMtidAsane) mananI svasthatA prApta thAma ane te (zAMtidAsa) rAjasattA cAlu rahe e mATe prArthanA kare." 21. mogala bAdazAha zAhajahAM dvArA zeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne apAyela badhAM rimAnamAM mahera bAdazAha zAhajahAM ane sAjakumAra dArA sukehanI jevA maLe che. jyAre A pharamAnamAM zAhajahAM sAthe mahAramAM rAjakumAra dArA For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI - zukehane badale rAjakumAra auraMgajhebanuM umadA nizAna jovA maLe che. A hakIkta aitihAsika dRSTie noMdhapAtra che. rara. zAhajahAM bAdazAhane tenA mayUrAsana mATe paNa jhaverI zAMtidAse alabhya * ratna meLavI ApyAM hatAM e darzAvatAM "prapUmAM pR0 ka6 upara zrI DuMgara zIbhAI saMpaTa jaNAve che : "zAhajahAM pAdazAha bahu zekhIna hate. UMcA jhaverAtane ene bhAre zokha hato. eNe cha karoDa rUpiyAnA kharce mayurAsana nAmanuM siMhAsana pitAne mATe banAvarAvyuM hatuM. meranI merapIchIomAM atizreSTha rane AkhA hiMdamAMthI eNe bhegAM karAvIne goThavyAM hatAM. zAMtidAsa jhaverIe bAdazAhane ghaNAM rane bhegAM karI ApyAM hatAM. AthI pAdazAhanI enA upara maherabAnI zatarI hatI." 23. A pharamAnanA samaya aMge zrI kemiseriyeTa "IMFG mAM p. 30 upara karaneTamAM je aTakaLa kare che te joIe te A pharamAnamAM asakakhAnane ullekha Ave che. jahAMgIranA rAjyamAM UMcuM sthAna prApta karanAra be asaphakhAna thaI gayA, ke je bemAMthI eka ya A pharamAnamAM rajU karavAmAM Avela "nijhAma-ud-dIna' vizeSaNa dharAvatA hoya evuM kyAMya seMdhAyuM nathI. A bemAM meTa asaphakhAna te mIrajhA-kIvAma-uda-dIna japhara bega asaphakhAna ke je akabaranA hAtha nIce ghaNI UMcI padavI meLavyA bAda jahAMgIranA rAjyamAM tenA (jahAMgIranA) hAtha nIce vakIla (athavA prAIma minisTara) banyA hatA ane te jahAMgIranA rAjyanA sAtamA varSe I. sa. 1612 mAM mRtyu pAmyA hatA. bIjo asaphakhAna te vadhu prakhyAta mIjha abula hasana asaphakhAna, ke je begama nUrajahAMne bhAI hate. te paNa jahAMgIranA rAjayamAM thoDA samaya mATe I. sa. 1626 mAM, ane tyAra pachI zAhajahAMnA samayamAM 14 varSa mATe bAdazAhane vakIla hatuM. te rAjakumAra zAhajahAMnA lAbhAthe ja kAma karate hevAthI tenI bahene (nUrajahAMe) tenA para avizvAsa karele. e zakya che ke A phara. mAna dvArA zAMtidAsane moTA asaphakhAnanA Azraya nIce mUkavAmAM AvyA hoya. ane je tema hoya che, te asaphakhAna I. sa. 1612 mAM mRtyu pAme hovAnI hakIkatane AdhAre A pharamAna moDAmAM moDuM I. sa. 1612 mAM apAyuM hoya evI aTakaLa karI zakAya. ane je bIjA asaphakhAnanA samayamAM te apAyuM hoya te te I. sa. 1626 sudhImAM apAyuM hoya. 24. zrI kRSNalAla mejhaverI "SFSJ' nAme lekhamAM A ja prakArano mata For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAno rajU karatAM jaNAve che: "Shantidas' influence at the court seems to have prevailed and His Majesty took up apparently a neutral attitude, but really turned the tables on the complainants....But if they (Shantidas and his people ) did not desire to do so, then no one was to trouble them in that respect, nor to harass them." " [ arthAta "zAMtidAsanA rAjasabhAnA prabhAve prabhutva meLavyuM jaNAya che, ane bAdazAhe dekhItI rIte taTastha valaNa lIdhuM, paNuM vAstavamAM phariyAdI pakSa (lakA jAti)nI bAjI UMdhI vALI dIdhI. ...paraMtu jo teo (zAMti. dAsa ane tenA mANaso) tema karavAnI (sAthe jamavA vagerenI ) IrachA na dharAve te koI paNa vyakti temane (zAMtidAsa vagerene) A bAbatamAM kaMI karI na zake, ke temane satAvI na zake."] . "bhUpAsa'mAM pR98 upara zrI ratnamaNirAva jaNAve che te mujaba, "murAdabakSe amadAvAdanA zAMtidAsa jhaverInA chokarAo pAsethI rUpiyA sADA pAMca lAkha khAte lIdhA, ane cAlIsa hajAra zAMtidAsanA bhAgIdAra ravIdAsa pAsethI, tathA aDyAsI hajAra zAmaLa vagere bIjA pAsethI lIdhA ane taiyArI karI auraMgajhebane maLavAno nizcaya karyo. A rIte zAhajahAM sAmenA baLavAmAM amadAvAdIonAM nANune upayoga thaye hate. - - "mirAte ahamadImAM lakheluM che ke murAdabakSe A baLavAmAM madada mATe amadAvAdIo pAsethI rU. pacAsa lAkha ugharAvyA hatA. emAM sADA pAMca lAkha jAhera jANItA hatA. e sADA pAMca lAkha mATe jhaverI mANeka( caMdane pote keda thatAM agAu cAra divasa pahelAM lakhI ApeluM hatuM. murAdabakSa have A nANAMthI taiyAra kareluM lazkara laI aura gajhebane maLe." '(nodhaH AmAM zAMtidAsa jhaverInA chokarAo pAsethI sADA pAMca lAkha rUpiyA levA aMge A ja prakaraNanI 28mI pAdanoMdha juo.) 2. A baMne pharamAnene "mirAte ahamadI'mAMthI akathya samarthana maLe che. "mirAte ahamadI'nA kartA zrI alI mahammada khAna dIvAna hatA. eTale teo gujarAta pradezanA ophisanA mULa rekarDanA paricayamAM hatA. temaNe A pharamAna lagabhaga A ja bhASAmAM "mirAte ahamadI mAM raju karyuM che. zarUAtamAM zrI alI mahammada khAna jaNAve che ke zAMtidAsa jhaverI rAjadara bAramAM mAnatA hatA ane teoe murAdAbakSa pAse A aMge rAha. joyelI. For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI ATaluM jaNAvyA pachI te (alI mahammada khAna) A pharamAna rajU kare che. eTale A pharamAnanI saccAI aMge ApaNune pUrI khAtarI maLI rahe che < vaLI zAMtidAsa jhaverI pAte dhaMdhAnA nAte eka jhaverI ja mAtra na hatA; jhaverAtanA dhaMdhA uparAMta potAnI aDhaLaka sapatti, vakhata ALye, rAna khAdazAhane dhIravAnuM kArya paNa teo karatA - e hakIktane AvAM pharamAnAthI samarthAMna maLe che. prapU 'mAM pR.36 upara zaeNTha zAMtidAsanA sarAphInA dhadhAne sUcavatAM kahevAmAM AvyuM che : " zAMtidAsane jhaverAtanA dhaMdho hato. te sivAya te zarAphInA dhadhA paNa karatA hatA. amane zarAkInA dhaMdhA vikAsa pAmatAM pAmatAM bahu vizALa pAyA upara mukAyA. have zAMtidAsa pAdazAhanA zarApha banyA hatA...zAhajahA bAdazAhata jyAre jyAre moTI rakameAnI jarUra paDatI tyAre tyAre zAtidAsa jhavarI tene ekI rakame dhIratA hatA ' . alabatta, eka bAbata dhyAnamAM rAkhavI rahI ke teo mAtra dhadhAdArI rA| ja na hatA. vakhata Avye tIrthAnA rakSaNa karavA jevA mahattvanA kA mAM potAnI mULa mUDI kADhatAM paNa te jarA ya acakAtA nahI. " 27. IMFG 'mAM p. 50 upara A vigata hAjI mahamada kulIne apAyela pharamAnanI pAchalI bAju ApavAmAM AvI che ema jaNAvAyuM che. ane A vigata zrI kAmiseriyeTa ' mirAte ahamadI 'nA AdhAre Ape che; jo ke potAnA bIjA pustaka * SHG' nA p. 71 upara A ja vigata mutamadakhAnane uddezIne lakhAyela pharamAnamAM ApavAmAM AvI che ema jaNAvyu che. * GOBP ' nA Vol. I nA p. 282 upara paNa zrI jemsa phempabela A vigatA ApaNune Ape che. 28. * SHG', p. 71 ' jo ke, ApaNe A ja prakaraNanI 25 naMbaranI pAdanedhamAM te yu che te pramANe, yUpAe 'mAM pR0 98 upara " zanidAsa jhaverInA ekarA pAsethI rUpiyA sADA pAMca lAkha khAte lIyA hatA" ema jaNAvyu che te bhUla che. kharekhara te ahI jaNAvyA mujaba zAMtidAsanA putra mANeka caMda pAsethI rU. 4,22,000 ja lIvA hatA. A ja rIte 'prapU' pustakamAM pR0 42-43 upara ane ' jairAmA ' pustakanI samAlAcanAnA pR. 10 upara rU. sADA pAMca lAkha zrI mANekacaMde nahIM paNa nagarazeThe zrI zAMtidAsa jhaverInA putra lakSmIde ApyA For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAna 163 ullekha che te paNa bhUla che. vaLI A baMne pustakomAM je sADA pAMca lAkha rUpiyA gaNAvyA che tene saravALe beTa che; kAraNa ke temAM peTalAda ane dhoLakA paragaNAnI Avaka gaNavAmAM AvI nathI 29. "IMFG' mAM p. 16 upara jaNAvAyuM che te mujaba, "We may conclude that he was in the camp of the confede. rate princes when he received the grant" ( arthAta ApaNe ema kahI zakIe ke jyAre zAMtidAse pharamAna meLavyuM tyAre teo maLatiyA rAjakumAronI chAvaNImAM hatA.) 30. rU. sADA pAMca lAkhane saravALe jotAM AgaLa darzAvI gayA te mujaba A rakama 88,000 jeIe. "SHG mAM pR0 71 upara paNa 88,000 ne ja ullekha che. 31. auraMgajhebe rAjyamAM kevA kevA niyama pharamAna dvArA bahAra pADyA hatA tenI rasaprada vigate "mirAte ahamadI'nA AdhAre "gUpAe mAM pR. 101-12 upara ApavAmAM AvI che. 22. " gRpA', pR. 99 33. "AkapeI'nA mR. 191-194 ane 50 252nA AdhAre A vigate ahIM beMdhavAmAM AvI che. For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI zAntidAsano parivAra ane svargavAsa nagarazeTha zrI zAMtidAsa zeThanA vyaktitvanAM vividha pAsAMone paricaya atyAra sudhI ApaNe meLavyuM. temanA kauTuMbika pAsAne paricaya ApaNe A prakaraNamAM meLavIe. nagarazeTha zrI zAMtidAsanA kahebanI mAhitIno abhAva eka hakIkata neMdhapAtra che ke zAMtidAsa jhaverInA kuTuMba-parivAra agenI mAhitI DAMka pustakamAM ja ApaNane chUTIchavAI maLe che. je A chUTIchavAI mAhitI dvArA prApta thatA ullekha paNa temanA kuTuMbajIvananuM AchuM citra ApaNI samakSa rajU kare che. temanA raheThANanuM varNana amadAvAdamAM jhaverIvADamAMnA nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA raheThANanuM varNana zrIyuta DuMgarazIbhAI saMpaTa A zabdomAM kare che - nagarazeThanI moTI havelI hatI. ene traNa DelIe hatI. pahelI DelI upara hathiyArabaMdha ArabanI berakha besatI hatI. bIjI DelI upara bhaiyAonI cUkI hatI. trIjI DelI upara rAjapUtanI cakI hatI. zeThane masAla tathA chaDI rAkhavAnI zAhI paravAnagI hatI. bhAre dabadabA ane ThAThamAThathI zeThanuM kuTuMba rahetuM hatuM. pAMcaso gheDA, teTalI ja gAya, bheMse zeThane tyAM rahetAM. teo pAra vagaranA mAphI, sigrAma, ratha, pAlakhIe rAkhatA hatA. jayAre jainene rathayAtrAne varaDe nIkaLate tyAre senA-cAMdInA sAjavALAM vAhane zeThane tyAMthI AvatAM hatAM. hiMdanA ghaNA bhAgamAM zeThanI ADate ane dukAne hatI. jhaverAtane vepAra ane zarAphInI beMke zeTha nibhAvatA hatA? amadAvAdanA nagarazeTha, mahAjananA agresara, zAhI vaga dharAva For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAMtidAsane parivAra ane svargavAsa 165 nAra vyakti tarIke teone tyAM Ave ThAThamATha rahete haze e saheje mAnI zakAya tema che. A ThAThamATha emane pitAnA mebhAne kAraNe ane cAlu zirastA pramANe rAkhavuM paDatuM haze ema ApaNe kahI zakIe. aMgata jIvana emanuM aMgata jIvana te dhamarAdhanA, jaina zAsananI rakSA ane vRddhi thAya tevAM tIrtharakSA ane saMghahitane lagatAM kAryomAM ane sAmAnya prajAnA hitane lagatI pravRttiomAM ja moTe bhAge vItatuM hatuM. temanI AvI badhI pravRttione citAra ApatAM zrIyuta DuMgarazIbhAI gya ja jaNAve che - . "zAMtidAsa zeThanI haiyAtImAM ja enA putro vahIvaTa karatA hatA; jyAre teo mAtra kaI dhArmika hitanuM rAjya dvArI kAma hoya te ja salAha devA sivAya badhe vakhata pUjApATha, dhyAna, smaraNa ane vyAkhyAna-vANuM sAMbhaLavA(deva-gurubhakti)mAM pasAra karatA hatA. emanA moTA bhAI alaga thaI gujarI javAthI tenA putronI paNa alaga peDhIo cAlatI hatI. A rIte zAMtidAsane chokarAne ghare chokarAM eTale pautra-parivAra bahALe ane sukhI hatuM. emanI dolata have karaDenI gaNAtI hatI. emaNe pitAnA hAthe khUba dAna karyuM, maMdira baMdhAvyAM, saMghe kADhavyA hatA ane sAdhuonI sevA karI hatI, eTaluM ja nahi. paNa dukALIAone nibhAvyA hatA. pAMjarApoLa sthApI hatI. mahAjanamAM teo apade hatA. pAlItANuM ane gira. nAranAM maMdirane vahIvaTa paNa temaNe saMbhALela." - nagarazeTha zrI zAMtidAsa jIvananI saMdhyATANe pitAnA bahoLA parivAra tathA aDhaLaka saMpatti vacce, dharmakAryo karatAM karatAM zAMtipUrvaka jIvana gujAratA haze evuM AhalAdakArI citra A varNana uparathI jovA maLe che. For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 cAra patnI ane pAMca putro zreSThI zrI zAMtidAsa jhaverIe I. sa. 1640nA samaya sudhImAM cAra patnIe karI hatI tenI noMdha - zrI ciMtAmaNiprazasti'nA AdhAre zrI kemiseriyeTe lIdhI che. zrIyuta DuMgarazIbhAI paNa temanI cAra patnIonAM nAma noMdhe che. temanI A cAra patnIe ana temanA darekathI thayela putronAM nAma tee baMne vidvAnA A pramANe nAMdhe che : rUpA pannAjI va panajI nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI zAMtidAsa ( cAra patnIe ) I kapUra 1 ratnajI ke ratanajI (I. sa. 16 9) A uparAMta zrI zAMtidAsa zeThane pAchaLathI mANekacaMda nAme putra thayA hatA. Ama zrI zAMtida sa jhaverIne kula pAMca putro hatA, te A pramANe : (1) pannAjI ke panajI, (2) ratnAjI ke ratanajI, (3) kapUracaM4, (4) lakSmIcaMda ane (5) mANekaca ." A pAMca putrAmAMthI cAra putro ane temanA vazajo amadAvAdamAM vasyA, jyAre pAMcamA putra mANekacaMda ane temanA vaMzajo sUratamAM jaIne vasyA, phulA vAchI kapuracaMda lakSmIca'da (I. sa. 1938) (I. sa. 1940) zrI zAMtidAsa zeThanA A pAMca putronA vaMzonAM nAma (vastRta kAThA dvAna * jairAmAmA samalaicanAmAM pR0 49thI 64 sudhI ApavAmAM AvyAM che. temAM zrI zAMtidAsa zeThanA cAra putro - panajI, ratanajI, lakhamIcaMda, ane mANekacaMdanA vAMzajonA keThA ApavAmAM AvyA che. jyAre pAMcamA putra hemaca'da (athavA kapUracaMda)nA vaMzajonA kATha ApavAmAM AvyA na heAvAthI kadAca temane koI saMtAna For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAMtidAsane parivAra ane svargavAsa nahIM hoya ema lAge che. nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA moTA bhAI vardhamAnane che putro hevAnuM kahevAya che ema zrI kemiseriyeTa jaNAve che. nagarazeTha zrI zAMtidAsanA A pAMca putromAMthI lakSmIcaMda AgaLa jatAM khUba baheza nIvaDyA ane pitAnA pitAnA nagarazeThapadane emaNe saMbhALyuM tema ja te padane sArI rIte bhAvyuM paNa kharuM. nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA aMgata jIvana viSe ke temanA kuTuMba viSe A sivAya kaI khAna neMdhapAtra hakIkata atyAre ApaNane ne prApta thatI nathI e aphasosanI vAta che. temanA svargavAsano samaya ' - jema temanA jIvana viSe ApaNane apUratI mAhitI maLe che tema temane svargavAsa kyAre thaze te viSe paNa atyAre te ApaNane apUratI mAhitI ja maLe che. temanA svargavAsanA samaya saMbaMdhI phakta eka ja spaSTa uleba A paNane "zrI rAjasAgarasUri-nirvANarAsamAM A rIte maLe che - "saMvata satarasi varasa panottari, ahmAraI prANa AdhAra; sAha zAMtidAsa re suraki ba, tihAM ahyo jAvuM niradhAra." - DhALa 9, kaDI 9 arthAt "amArA prANanA AdhAra samA zAha zAMtidAsa saMvata 171pamAM svarge gayA che ( arthAt mRtyu pAmyA che), tyAM amAre (rAjasAgarasUrie) nakkI jAvuM che." - zrI rAjasAgarasUri, ke jeo zrI zAMtidAsa zeThanA guru hatA, jemane sUripada apAvavAmAM zrI zAMtidAsa zeThe azcima bhAga bhajavyuM hatuM ane jemaNe sAgaragachinI sthApanA karI hatI, teo pitAnA jIvanane saMkelI letAM cAre AhArane tyAga karI aNasaNa For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI uccAratA pahelAM, pitAne have mRtyu bhaNI nizcita javuM che tene ullekha karatI vakhate pitAnA prANanA AdhAra tarIke zeTha zrI zAMtidAsane ullekha kare che. e uparathI jANI zakAya che ke e baMne vacce ghaNe ja gADha dharma saneha pravartate hate. A rAsanI A kaDImAM emanA svargavAsanI sAlane je nirdeza karavAmAM Ave che te khUba agatyane banI rahe che. zrI zAMtidAsa zeDa saMvat 1711mAM mRtyu pAmyA hatA e mAhitI ApaNane A kaDImAMthI prApta thAya che. ' je nagarazeTha zAMtidAsa jhaverInA svargavAsanI sAla saMbaMdhI ATalI ja mAhitI ApaNane upalabdha thaI hatI te ApaNe nizcitapaNe ema mAnI leta ke teo, saMvat 1715 ke je I. sa. 1659nI pamI okaTobare pUrI thAya che, te sAlamAM svargavAsa pAmyA haze. A saMvata svIkAravAmAM AvatI muzkelI A paNa "zrI rAjasAgarasUrinirvANa-rAsamAM sacavAyela nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA svargavAsanI sAlanuM sUcana karatA A lekhita purAvA sAme eka dastAvejI purAve e maLe che ke jethI emane svargavAsa vi. saM. 1715nI sAlamAM ja thaye hate e vAtane nizcita rUpe svIkAra karavAmAM, etihAsika kahI zakAya evI muzkelI UbhI thAya che, je A pramANe che - nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne " e nAme A ja pustakanA navamA prakaraNamAM ullekha karavAmAM Avela pharamAna naMbara ATha ahIM vicAraNuM mAgI le che. tA. 12mI mArca 1960nA divase mogala bAdazAha auraMgajheba taraphathI pAlItANAmAM Avela zatruMjaya parvata, giranAra parvata ane AbunA parvate zreSThI zrI zAMtidAsa jhaverIne sepyAnuM jaNAvatuM eka pharamAna zrI zAMtidAsa zeThanA nAmathI ApavAmAM AvyuM hatuM.' For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAMtidAsane parivAra ane svargavAsa 169 A pharamAna tA. 12mI mArca 1960nA divase apAyuM hatuM e hakIkata ahIM ullekhanIya che. upara darzAvyA pramANe je saMvat 1715nI sAla ke je saMvat 165tnI pamI okaTobare pUrI thAya che, temAM nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI mRtyu pAmyA hoya te kAM te A pharamAna zrI zAMtidAsa jhaverInA mRtyu pachI emanI pAse pahoMcyuM haze athavA te "rAjasAgarasUrinirvANa rAsamAM ApavAmAM Avela saMvatamAM kaMIka pharaka haze athavA te A pharamAnanI tArIkha mAM kaMIka phera haze. je saMvata 171pamAM nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI mRtyu pAmyA heya te teo tA. 5mI okaTobara 165-aa divasa pahelAM mRtyu pAmyA hovA joIe, kAraNa ke chaThThI eNkaTobara 165lthI saMvat 1716 zarU thatI hatI. jyAre A pharamAna te cheka 12mI mArca 1960nA divase ApavAmAM AvyuM hatuM. "zrI rAjasAgarasUri nirvANa rAsa" saMvat 17raramAM, eTale ke nagarazeTha zAMtidAsa jhaverInA mRtyu pachI sAteka varSa jeTalA TUMkA gALAmAM ja cA hevAthI ane temAM rajU thayela anya ghaTanAo paNa vizvAsapAtra hevAthI te aMge paNa zaMkA karI zakAya tema nathI. eTale "zrI rAjasAgarasUri -nirvANa rAsamAM ApavAmAM Avela saMvat cheTI hovAne kaMI kAraNa nathI. vaLI je, pharamAnane ahIM ullekha karyo che te pharamAna paNa tenA mULa rUpamAM sacavAyela che eTale te aMge paNa zaMkA karI zakAya tema nathI. vaLI hIjarI sanane AdhAre I. sa. nI tArIkha nakkI karavAmAM AvI hoya te paNa "10th of Rajab H. 1070" eTale "March 12, 1660" e tArIkha khAsa bhUla vagaranI che. eka bIjA mata anusAra A tArIkha "raramI mArca 1960 hoI zake, paNa tethI temanI mRtyunI tArIkha sAthe te enA meLA esate nathI. For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagara zAMtidAsa jhaverI - A pharamAna nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA mRtyu pachI, emane ApavAmAM AvyuM che e vikalpa paNa svIkArI zakAya tema nathI. paNa temanA mRtyunI A saMvat - saM. 1715- ane A pharamAnanI tArIkha-12mI mArca 1660- vacce khAsa noMdhapAtra kahI zakAya evo pharaka nathI; eka varSa karatAM paNa e phera che. eTale A samayane phera ApaNane khUba moTI vimAsaNamAM mUkI de tevo nathI. I. sa. 1959-60nA samayagALA daramyAna ja temanuM mRtyu thayuM haze e vAta te nizcita che ja. chatAM "zrI rAjasAgarasUrinirvANa rAsa" ane A pharamAnanI tArIkha vacce je pharaka che tene ukela bhaviSyamAM kaIka sAhityika ullekha dvArA meLavavAnI AzA ApaNe rAkhIe zakIe.12 - ke, zrIyuta DuMgarazIbhAI tA. 1ramI mArca 1660nA divase maLela A pharamAna saMbaMdhI neMdha lakhatAM jaNAve che: "zrI zAMtidAsa zeTha pitAnI chellI pAdazAhI mulAkAtanAM phaLa jovA haiyAta nahetA.13 temanuM AyuSya keTalAM varSanuM? nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI I. sa. 1959-60nI sAlamAM mRtyu pAmyA che te nizcita hakIkata che ja. prazna e thAya ke teo potAnA AyuSyanA keTalAmAM varSe mRtyu pAmyA haze ? athavA te bIjA zabdomAM A prazna mUkIe te teoe keTalAM varSanuM AyuSya bhagavyuM? paNa, ApaNe jANIe chIe te pramANe temanA janma aMge koI cokkasa sAla ApaNane prApta thatI nathI. I. sa. 1605mAM mRtyu pAmela akabara bAdazAhanA rAjyamAM je zAMtidAsa zeTha jhaverI tarIke jhaLakyA hoya te te samaye temanI uMmara paMdara varSathI ochI te na ja heya. eTale temane janma ApaNe I. sa. 1585-90nI AsapAsa mUka ja paDe. 14 For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zAMtidyAsanA parivAra ane svargavAsa 171 jo temanA janma I. sa 1585-90 AsapAsa hoya te I. sa. 1959-60mAM mRtyu pAmatI vakhate te varSanI uMmara dharAvatA hoya ema ApaNe kahI zakIe. 15 lagabhaga 70-75 dasamA prakaraNanI pAdanAM ' 1. nagaraze zrI zAMtidAsanAM saMtAne ane patnI vagerene lagatI mAhitI mukhyatve nIcenAM pustakAmAM ja maLe che : (1) * jairAmA ', (2) * gUpAe ', (iii) 'prapU' ane (iv) * SHG'. ' 2. 'prapU', pR. 39 3. 'prapU', pR. 39 4. (i) * SHG', p. 61-62 ane (ii) 'prapU', pR. 40 A uparAMta A ja pustakanA 'kuTuMba, vaMza ane pUrvajo' nAme khIjA prakaraNanI 9mI pAdanedhamAM zatru MjayamAM zrI AdIzvara bhagavAnanA parikaranA zikSAlekhane utArA ApyA che. A lakhANamAM temanA kuTuMbanA keTalAka sabhyonAM nAma che. temAM zrI zAMtidAsa zeThanI patnI suramadenA putra patajInA ullekha che. AmAM suramade e rUpAnuM bIju nAma che ke kema te spaSTa thatuM nathI. joke, 'jaiAmA' ke jemAM samAlecanAmAM pR0 49 thI 64 sudhImAM judA judA kAThAo dvArA zrI zAMtidAsa zeDanA vaMzonAM vaMzavRkSe savistara ApavAmAM AvyAM che temAM zrI zAMtidAsa zeThanA pAMca putrAnAM nAma A. pramANe ApavamAM AvyA che--(1) panajI, (ra) ratanajI, (3) lakhamIyada, (4) mANekacaMda ane (5) hemacaMda. AmAM pahelAM cAra nAma tA zrI kemiseriyeTa ane zrI DuMgarazIbhAi e vavyA mujabanAM ja che. paratu pAMcamuM nAma ' hemacaMda 'e kAmiseriyeTa ane DuMgarazIbhAI je '* kapUracaMda ' nAma Ape che. tenA badale rajU thayuM jaNAya che. gUpAma'mAM paNa pR0 737 upara * hemacaMdu ' nAma ApavAmAM AvyuM che; joke, A ja pAnA upara DhaneTamAM 'zrI ciMtAmaNiprazasti'nA ' For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7ra nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI AdhAre lakhavAmAM AvyuM che: "prazasti pramANe paNe pahelI strIthI panacha putra thaye ema lakhyuM che. enI saMvata ApI nathI. kapurA nAmanI bIjI strAthI ratnajI thayA. temane janma saM. 1986mAM thaze. prazastimAM emanI trIjI strI phalAthI kapUracaMda nAmane putra thaye ema jaNAya che. jaina rAsamALAmAM A nAma ApeluM nathI. vi saM. 1697mAM cethI strI vAchIthI lakSmIcaMda thayA. e pachInA putro prazasti lakhAyA pachI thayA lAge che." 6. (i) gUpAa" pR0 737 upara jaNAvAyuM che: "mANekacaMdane vaza sUratamAM ane bAkInAM cArane amadAvAdamAM cAlyA." (ii) 'prapU' pR0 40 upara jaNAvAyuM che: "A sivAya pAchaLathI emane mANekacaMda nAmane putra thayo hato, jene vaMzaparivAra atyAre suratamAM nivAsa karI rahyo che." 17. "His brother Vardhaman is said to have had six sons." -- 'SHG', p. 55 8. "gUpAe mAM pR0 120-121 upara TevaranIyaranI amadAvAdanI mulAkAtanA saMdarbhamAM eka kaLakapita kathAne ullekha kUTaneTamAM karavAmAM AvyuM che; joke, A kathA sAva gapATo ja che ema zrI ratnamaNirAva pote noMdhe ja che, je neMdha yogya ja che. A phUTanoTa A pramANe che - - "TevaranIyaranI musApharInI a grejI kalaktAnI prata pR. 5thI 64 ane purAtattva pu2, pR0 ra97 uparathI sAra ane nIcenI vAta lIdhI che....amadAvAdanA zAMtidAsa zeThane saMtAna nahotuM ane emanI strIne mAchalIne banAvele kaI padArtha khAvAne eka nekare kahyuM. hiMsA na thAya tethI e strIe nA pADI parNa khabara na paDe evI rIte padArtha thaze evI khAtrI ApAthI ane puSaNathI zeTha NIe e padArtha khAdhe ane garbha rahyoprasava pahelAM zeTha gujarI gayA. sagAM mAlamIlakata vahecI levA AvyAM tyAre zeThANInI vAta jANI e vAta khoTI TharAvavA prayatna karavA lAgyAM. zeThANIe subA pAse jaI chokarAnA janma sudhI mIlaktanI vahe caNa aTakAvI ane putra janme tyAre e putra kharo nathI ema takarAra paDI. subAe mAne badhI vAta puchI ane bALakane maMgAvI vaidya hakIe nahAvAnA vAsaNamAM snAna karAvI parIkSA lIdhI tyAre mAchalInI gadha nIkaLI. chatAM sagAe bAdazAhane arajI karI. bAdazAhe e akhatare For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 zrI zAMtidAsane parivAra ane svargavAsa pitAnI hajUramAM karAvyo ane vAta sAcI nIkaLavAthI vArase bAIne ' maLe. zAMtidAsa zeThanI bAbatamAM A vAta mAnavA jevI lAgatI nathI. I ! TevaranIare gapATo sAMbhaLele lakhe che." . SHG' mAM p. 76 upara phUTaneTamAM A kathAne ullekha karIne zrI kemiseriyeTa paNa A kathAne "absurd story' ja kahe che. jyAre ApaNane zrI zAMtidAsa zeThanA putronI vaMzAvalI prApta thAya che tyAre AvI kapoLakalpita vAtamAM saheja paNa tathya nathI e spaSTa che. 9. ecUkAsa', pR. 58 ane temAM ja rAsasAranuM pR. 24 10. A badhI vigatanuM varNana A ja pustakanA "gurune AcAryapadavI' nAme chaThThA prakaraNamAM karavAmAM AvyuM che. 11. juo : (i) "IMFG', p. 54 ane 19; (ii) "HOG', p. 148; (iii) "SHG', p. 75. 12. zrI kemiseriyeTa A vimAsaNane ukela lAvavA mATe kalpanA kare che, ke nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA mRtyunA samAcAra A pharamAna apAyuM tyAM sudhI bAdazAha auraMgajhebane maLyA nahIM hoya. teo lakhe che : " This discrepancy cannot be satisfactorily explained until some further information comes to light. It is, however, possible that the news of the great jeweller's death did not reach the Mughal court until after the date of the issue of this. Farman." - SHG', p. 75 joke, zeTha zrI zAMtidAsa jevA agraNI netA, saMghapati, nagarazeTha, khyAtanAma jhaverInA mRtyunA samAcAra cha mahinA ke tethI vadhu samaya daramyAna paNa bAdazAha sudhI na pahoMcI zake ema mAnavuM e paNa vadhu A pahatuM te che ja. eTale bIjA sAhityika ullekha na maLI zake tyAM, sudhI A aMge vadhu prakAza prApta thaI na zake. 13. "prapU', pR. 500 14. juo : A ja pustakanuM prakaraNa bIju: "kuTuMba, vaMza ane pUrvaje .. 15. SHG " mAM p. 75 upara, mRtyu samaye zrI zAMtidAsa zeThanI uMmara, sittara varSa jeTalI haze ema darzAvatAM zrI kemiseriyeTa jaNAve che : For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI "6 ...but if we suppose that he was at least twenty years of age at the time when he installed the image of Mahasnath on the sacred hill of Shatrunjaya in 1612-13, he must have been about seventy years old at the time of his death." ( arthAt ''...paNa ApaNe je evA dhAraNA karIe ke I. sa. 1612-13 mA zatruMjaya upara mahasanAtha-?-nI mUrtinI pratiSThA karI te samaye temanI uMmara ochAmAM ochI 20 varSI tA hoya ja, to mRtyu samaye te lagabhaga 70 vaSa~nI uMmara dharAvatA hoya.") For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 upasaMhAra ochI mahatvanI sAlI jaja ahIM ApaNe enA jIvanamAM ke vividha vyaktitva nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA vyaktitvane abhyAsa karatAM, temanA vyaktitvamAM, khUba jUja vyaktiomAM jovA maLe tevAM traNa pAsAne subhaga samanvaya thayela jovA maLe che. rAjakIya pAsuM, sAmAjika pAsuM ane dhArmika pAsuM. samAjamAM kaI paNa vyaktinAM vyaktitvamAM AmAMthI kaI eka pAsuM athavA te AmAMnAM be pAsAM jovA maLe che. paraMtu A traNe ya prakAre jenuM vyaktitva khIlyuM hoya tevI vyaktio samAjamAM khUba ochI jovA maLe che. ane AvI jaja vyaktiomAM teonuM sthAna che te bAbata echI mahatvanI nathI. A traNe ya pAsAMo temanA jIvanamAM kevI rIte jovA maLe che tene paricaya ahIM ApaNe meLavIzuM. paNa te aMge eka bAbata neMdhapAtra che ke temanA vyakitatvane mAtra samajavA mATe ja ApaNe tene traNa pAsAmAM vaheMcIe chIe. kharekhara te A traNe ya pAsAMo temanA vyaktitvamAM ekabIjA sAthe evA ghaniSTha rIte saMkaLAyelAM che ke temAMnA keI paNa eka pAsAne saMpUrNa rIte samajavA jatAM bIjAM be pAsAMone AvarI levAM ja paDe che. bIjI rIte kahIe te kaI paNa eka pAsAmAMthI bIjAM be pAsAM phalita thatAM jovA maLe che. athavA te A traNe ya mAM temanA jIvanamAM ekabIjA sAthe avibhAjya rIte saMkaLAyelAM daSTigocara thAya che. traNa guNene triveNI saMgama temanA vyaktitvanAM A traNa pAsAne paricaya meLavIe pahelAM temanA vyaktitvamAM bIjI daSTie traNa guNane triveNI saMgama - thayela jovA maLe che tenI nedha paNa laIe. A traNa guNo A For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 nagarazeTha zAMtidvAsa jhaverI : rIte te mULa kSatriya rAjavaMzamAMthI Avela heAvAthI temanA vyakita. tvamAM kSatriyAmAM jovA maLatA kSAtratejanA guNa jovA maLe che. te jJAtie esavALa heAvAthI 'osavALa bhUpALa' e ukitane sArthaMka kare tevA rAjatejanA guNanA paNa temanA vyakitatvamAM samAveza thayele jovA maLe che. A rAtejane kAraNe ja tee sava mAnya mahAjanapada ane nagarazeThapada jevAM sthAnAe paheAMcI zakayA che ema kahI zakAya. vaLI teo padhAthe vaNika hAvAthI vaNika jJAtimAM jovA maLatI vepAra-vaNujanI AvaData paNa temanAmAM jovA maLe che. Ama eka sAthe kSAtrateja, rAjateja ane vepAra-vaNujanI AvaData -- A traNa guNAnA bhAgye ja jAvA maLatA evA triveNIsaragama temanA vyaktitvamAM jovA maLe che. temanA vyakitatvane traNa pAsAMmAM vaheMcIne samajavAnA ApaNe prayatna karIe te tenA AdhAre temanA vyaktitvanuM eka surekha citra ApaNe UbhuM' karI zakIzu. temanI kArikadInI zarUAta ja megala rAjadarabArathI thayelI jovA maLe che. eTale temanA vyaktitvamAM khIlelAM rAjakIya pAsAne prathama joI ne bAkInAM be pAsAMnA temanAmAM thayale vikAsa ApaNe pachI joIzuM. temanA vyaktitvanuM rAjakIya pAsuM zuddha kSatriya gaNAtA sIseAdIA rajapUtanA vaMzaja, sahasikaraNanA putra zAMtidAsa yuvAna vaye akabaranA rAjadarakhAramAM jhaverI tarIke upasthita thayA hatA ema kahevAya che. jemanA janma samayanI mAhitIne abhAva che tevA yuvAna zAMtidyAsanA janma viSe kalpanA karI zakAya ke akabaranA rAjadarabAramAM upasthita thatA zAMtidAsanI uMmara 15-20 vanI tA saheje hAya; ane bAdazAha akakhara I. sa. 1605 mAM mRtyu pAmyA, eTale zAMtidAsano janma I. sa. 1585-90 AsapAsa thayeA hAvA joIe, ema anumAna karI zakAya. dhaMdhAkIya dRSTie eka jhaverI tarIke te bAdazAha akabara For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasa hAra 177 pachInA cAra megala rAjavIe -- jahAMgIra, zAhajahAM, murAdabakSa ane aura gajheba sAthe ghaniSTha saMbaMdhe sthApI zakayA hatA. megala rAjadarabAramAM, jhaverI tarIke paDakAra pheMke tevA khAdazAhanA praznanA javAba ApavAmAM yuvAna vaye te saphaLa thayA ane tyAMthI temanA rAjadarabAra sAthenA saMbaMdhanI zarUAta thaI. eka jhaverI tarIke tA teA jIvananA aMta sudhI rAjavIe sAthe saMkaLAyelA rahyA ja che, tenAthI paNa AgaLa vadhIne teo bAdazAhanI vizvAsu vyakita tarIkenuM sthAna paNa meLavI zakayA che. jhaverAtanI khAmatamAM te! te egameAnA janAnaMkhAnA sudhI, temanA aMgata salAhakAra jhaverI tara ke paheAMcI zakayA, sAthe sAthe jahAMgIra, zAhajahAM, murAdabakSa ane aura'gajheba A cAre ya mAgala bAdazAheAne avAranavAra rAjyAbhiSeka jevA sArA prasaMgAe, prasaMgane anurUpa uttama jhaverAta paNa pahAMcADatA rahyA. jhaverI tarIke meAgala bAdazAhanA sparkamAM Avela zrI zAMtidAsa jahAMgIra, zAhajahAM, murAdabakSa ane auraMgajheba - cAre ya bAdazAheAnA svabhAva, mijAja ane temanI rAjakIya nItine pArakhI zakayA ane konI sAthe kevI rIte kAma levuM tenI kAThAsUjhathI ja teo cAreya khAdazAha pAsethI pAlItANA - zatruMjaya, giranAra, Abu, tAraMgA, kezarInAtha ane zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha jevAM jaina tIrthAMnA rakSaNane lagatAM pharamAne meLavI zakayA. temane maLela phamAnAmAM jhaverI tarIkenA temanA rAjadarabAramAMnA unnata sthAnanA nirdeza kare tevAM kramAnA paNa che, temanI sthAvara milakatanI surakSA aMge Adeza ApatAM pharamAna pazu che, te yuddha samaye aura gajhebane leAnarUpe dhIrelA paisA pAchA meLavavAne lagatAM pharamAnA paNa che. koI eka vyaktine cAra cAra AdazAhe| pAsethI ATalI meATI saMkhyAmAM kramAna maLyAM hAya tevA dAkhalA itihAsanA pAne khUba jUja jovA maLe che. megala bAdazAhe pAsethI vividha mAmatAne lagatAM kramAnA meLavavAnI sAthe sAthe tee amadAvAdanuM - peAtAnA vatananuM - nagarazeTha 12 For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI para ane mahAjanapada meLavIne tene yogya rIte nibhAvI paNa zakyA. bAdazAha auraMgajheba I. sa. 1958mAM rAjagAdIe AvyA tyAre avyavasthA ane aMdhAdhUdhInA samayamAM teo prajAne zAMtisaMdeza eka pharamAnanA rUpamAM, nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne atyaMta vizvAsu vyakti gaNI, temane saMdezavAhaka dUta banAvIne temanA dvArA ja gujarAtanI prajAne mekalAve che. e hakIkata neMdhapAtra che ke eka vakhata je bAdazAha zeTha zrI zAMtidAsa jhaverIe baMdhAvela derAsarane bhraSTa kare che te ja bAdazAha auraMgajheba temane ja zAMtino saMdezavAhaka dUta banAve che. dharmajhanUnI kahevAtA bAdazAhane vizvAsa teo saMpAdana karI zakyA hatA tene A pharamAna purAve che , temanA vyaktitvamAM jovA maLatuM sAmAjika pAsu temanA A rAjakIya pAsAne vicAra karatAM ApaNane e niHsaMdeha jaNAya che ke teo rAjA ane prajA baMne sAthe ghaniSTha saMbaMdha sthApI zakyA hatA. ane A daSTie joIe te temanA vyaktitvanA rAjakIya pAsAnI sAthe sAthe ja sAmAjika pAsAne paNa eTalo ja vikAsa thayo hate. nagarazeThapada ane mahAjanapada temanA A sAmAjika pAsAne nirdeza karavA mATe pUratAM che. pitAnA samAjanA prazno jANIne tene niveDo lAvavA mATe nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInI havelInAM dvAra badhAne mATe haMmezAM khullAM rahetAM. mahAjananA agresara tarIke teo samAjanA - khAsa karIne jaina samAjanAM --nAnA moTA praznothI sajAga rahIne tevA praznono niveDe lAvavA mATe paNa prayatnazIla rahetA. samAjanI AmajanatA paNa dhArmika satkAryomAM joDAIne pitAnI dharmabhAvanA vikasAvI zake te mATe teo game teTale kharca karatAM paNa acakAtA nahIM. I. sa. 1618nI sAlamAM temaNe pAlItANAne sajA pUrI vyavasthA, pUre baMdobasta ane pUratAM sAdhane sAthe kADhayo hate te hakIkata AnI sAkSI pUre che. A saMghamAM te samaye paMdara For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasa hAra 17. hajAra karatAM paNa vadhAre zrAvako ane sAdhu-sAdhvIo joDAyA hatA ane te badhAMnI vyavasthA -- deva-dazanathI mAMDIne te kacAMka jhaghaDo-TaTA thAya te tenA nikAlanI paNa vyavasthA sAthe--te jALavI zakacA hatA. temanA vyaktitvamAM thayelA dhAmirmAMka pAsAnA vikAsa Ama jotAM temanAmAM sAmAjika pAsAnI sAthe ja temanA vyaktitvanA dhArmika pAsAne vikAsa paNa thayelA joI zakAya che. devadarzIna jevA dhArmi ka vidhione temanA dainika jIvanamAM te sthAna hatuM ja; sAthe sAthe guptadAna karavuM, yAtrA-pravAsa karavA ane karAvavA jevI pravRttionuM paNa temanA jIvanamAM agatyanuM sthAna hatuM. peAte potAnI AvaDatathI ane daivayeAge, peAtAnA bhAI vamAnanI sAthe maLIne lagabhaga samagra bhAratane khUMdIne je dhana kamAyA hatA tenA upayAga jaina dhama, jaina tIrthoM ane jaina samAjanA utkarSamAM karatAM tee jarA paNa acakAtA na hatA, e echuM mahattvanuM nathI. temane ciMtAmaNi maMtranA phaLanI prApti karAvI ApanAra zrI muktisAgarajIne AcArya padavI ApavAmAM paNa temanA utsAhabha phALA. noMdhapAtra che. A prasaMge thayelI aneka khaTapaTo ane vividha vighnAmAMthI rastA kADhIne temaNe A AcAya papradAnaprasaMga amadAvAdamAM khUba zAnadAra rIte UjajgyA hatA, eTaluM ja nahI, sAgaragacchanA A AcAya sAthe temane evA te ghaniSTha saMbadha hatA ke jyAre potAnA atima samaye AcAya zrI muktisAgarajIe jaina samAjane chellA dharmalAbha kahyA tyAre nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI mATe teoe ' ahvArai prANa AdhAra (amArA prANanA AdhAra samA) evA zabdo vAparyA hatA. . temanA jIvananI eka nAMdhapAtra ghaTanA AcAya padavIne! A prasaMga temanA dhArmika vyakitatvanA khyAla Ape che, sAthe sAthe bIjo paNa eka prasa`ga temanA A trividha vyakitatvane paricaya karAve che. te che ' zrI ci MtAmANe For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180. nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI pArzvanAthanA derAsara nA nirmANa ane tenI sAcavaNIne lagate prasaMga. amadAvAdamAM eka bhavya derAsaranuM nirmANa karavAnuM vicAra thatAM nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIe I. sa. 1921mAM sarasapuramAM tenA bAMdhakAmanuM kAma zarU karAvIne I. sa. 1925mAM temAM mULanAyaka zrI ciMtAmaNi prArzvanAtha ane anya mUrti padharAvIne tenI pratiSThA karI. I. sa. 1938mAM jarmana pravAsI AlbarTa Do. meDelalee mulAkAta laIne jenAM vakhANa karyA ane jene uddezIne I.sa. 1641mAM "zrI ciMtAmaNiprazasti" kAvyanI racanA thaI tevuM A derAsara kamanasIbe kALapravAhamAM turta ja naSTa thaI gayuM. Isa. 1645mAM dharmajhanUnI mogala rAjavI auraMgajhebe temAM gAyane vadha karyo, teDapheDa. karI ane tene masjidamAM pheravavAno prayatna karyo. A banAva pachI traNa varSa jeTalA TUMkA gALAmAM ja, pitAnA mutsaddIpaNAthI A derAsara pAchuM meLavavA aMgenuM zAhI pharamAna bAdazAha zAhajahAM pAsethI nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI meLavI zakyA te kArya vAghanA meMmAM gayelA sasalAne jIvatuM pAchuM lAvavA jevuM gaNI zakAya. paNa jemAM gAyano vadha thayele e sthAnane apavitra gaNune jaine tene pharIthI derAsara tarIke svIkAra na karI zakyA. tethI khaMDera banI gayelA A derAsaranuM varNana paNa ApaNane I. sa. 1666mAM tenI mulAkAta lenAra pheMca musAphara thevene pAsethI maLe che. tIthanuM nirmANa karavAmAM ane tenI rakSA karavAmAM sadA tatpara evA nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI A kamanasIba banAva banyA te daramyAna paNa A derAsaranI mukhya mukhya mUtione bacAvIne jhaverIvADamAM sAcavI zakyA te paNa ochI agatyanI ghaTanA nathI. pitAnAM tIrthonI rakSA mATe teo keTalA sajAga hatA tenA namUnArUpe temaNe pAlItANA rAjyanA te vakhatanA gehala rAjavI kAMdhAjI sAthe saM. 1707mAM karela rakhepAne pahele karAra paNa noMdhI zakAya tema che. megala rAjasattAne kyAre aMta Ave te kahevAya nahI ane tevA saMjogomAM pAlItANAmAM Avela zatruMjaya tIrthane For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra 181 hAni na pahoMce te mATe agamacetI dAkhavIne gehale sAthe rakhepAne A karAra karAvavAmAM temane hisso nAsUne na hate. suvikasita vyaktitva temanA jIvananI A badhI ghaTanAo temanA vyaktitvamAM tANavANAnI jema gUMthAyelA vividha pAsAMne paricaya ApavA mATe pUratI ja che. temanA janma samaya aMge, AyuSya keTalA varSanuM hatuM te aMge, mRtyu nizcita rIte kaI sAlamAM thayuM e aMge pUratAM aitihAsika kahI zakAya tevAM sAdhanonA abhAvamAM paNa temanA jIvananI uparyukata ghaTanAone ullekha jaina sAhityanI aneka kRtiomAM ane zrI ema. esa. kemiseriyeTa jevA ItihAsakAranI kRtiomAM jovA maLe che, te hakIkata temanA saMpUrNapaNe suvikasita kahI zakAya tevA vyaktitvane samajavA mATe adhUrI hoya te paNa apUratI te nathI ja. - cAra patnIo ane pAMca putrane baheLA parivAra dharAvanAra A jAjaramAna nagarazeThanA vyaktitva viSe zrIyuta DuMgarazIbhAI saMpaTa, TUMkamAM paNa sacoTa rIte (pitAnA pustaka "pratApI pUrvajo"nA pR0 9 upara) jaNAve che : "enI prasanna mukhamudrA, zAMta svabhAva, mIThI AkarSaka vAta karavAnI Dhaba ane sajajana vyavahAra sahune mugdha karatA hatA." noMdhapAtra vArasadAre - I. sa. 1959-60nA samayamAM keIka divase mRtyu pAmela A prabhAvazALI nagarazeTha pitAnA kuTuMbamAM pitAnA guNone vArase ApIne jAya che, jenI sAbitIrUpe temanI pachI amadAvAdanA nagarazeTha banelA temanA putra zrI lakSamIcaMda ane tenA vArasadArane mUkI zakAya tema che. temanA kuTuMbamAM thaI gayelA nagarazeTha zrI khuzAlacaMda, nagarazeTha zrI vakhatacaMda, nagarazeTha zrI hemAbhAI, nagarazeTha zrI premAbhAI ane bIjAM aneka nAme temanA sadguNenA bIjane vikasAvanAra vyaktio tarIke mUkI zakAya tema che. suprasiddha itihAsakAra zrI komiseriyeTa pitAnA pustaka For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 nagaro zAMtidAsa jhaverI * Studies in the History of Gujarat'mAM pR. 53 upara nagurazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA vyaktitvane gauravapUrNa rIte ullekha karatAM ucita rIte ja jaNAve che : jainadarzIne gujarAtamAM saDhIe daramyAna aneka dhArmika mAdako ane upadezaka pedA karyA che ke jemanA nAma jaina jJAti dvArA gauravapUrNAMka levAmAM Ave che. para'tu tenA sAMsArika vyaktitvamAM evuM eka paNa nAma nathI ke je zAMtidAsa jhaverInI sarakhAmaNImAM AvI zake. jUnA e.tahAsika para parA pramANe temane amadAvAdanA * nagarazeTha ' ke ' lo` meyara'nuM pra4 17 mI sadInA zarUAtanA varSamAM maLyuM hatuM ema mAnavAmAM Ave che. megala sAmrAjyanA adhikArI umarAve sAthe koIpaNa jAtanA saMbaMdha na heAvA chatAM, zAMtidAsa, potAnA vyApArI saMbaMdho ane potAnI vizALa sapattinA kAraNe, jahAMgIrathI laI ne auraMgajheba sudhInA eka pachI eka megala bAdazAheAnA darabAramAM peAtAnA prabhAva pADI zakayA hatA, ke jenI sAmrAjyamAM U'co darajjo dharAvatA ghA amIrA athavA manasabadArone adekhAI AvI hAvI joI e." jaina samAja mATe gauravarUpa evA A jAjaramAna nagarazeThane ApI koTI koTI vaMdanA ! 66 For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa nagazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA ujajavaLa vArasadAre nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA pratibhAsaMpanna vyaktitvane paricaya ApaNe AgaLanAM prakaraNamAM meLavyuM. keI paNa pratibhAsaMpanna vyakti viSe sAmAnya mANasane eka svAbhAvika prazna thAya ke tenAM saMtAne ane vArasadAromAM te vyaktinI pratibhAnI chAMTa jovA maLe che ke nahIM. A prazna para aneka mane vaijJAnika saMzodhane paNa thayAM che. ApaNe ahIMyAM nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA keTalAka neMdhapAtra vArasadArone TUMka paricaya meLavIe bAbata AvA manevaijJAnika saMzodhananI daSTie ucita gaNI zakAya. alabatta, ahIMyAM evA keI saMzodhanane dA nathI. vaLI nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIe jaina dharma ane jaina tIrthonA vikAsamAM je nedhapAtra phALo Apyo che, je rAjakIya pharamAne meLavyAM che, te paraMparAne TakAvIne tene vikasAvavA mATe temanA kuTuMbamAM temanA anugAmI vArasadAre zo bhAga bhajave che, kevA kevA prayatna kare che te jANavAnI daSTie paNa temanA vArasadArane paricaya susaMgata lekhAya - sAthesAthe temane amadAvAdanA nagarazeTha tarIkenuM je birUda maLeluM te biruda TakAvIne temanA kuTuMbanA je sabhya te sthAnane zobhAvI gayA temane paricaya meLave aitihAsika daSTie paNa upayogI lekhAya. ahIMyAM ApaNe temanA vaMzajomAMthI mukhyatve karIne amadAvAdanA nagarazeThanA sthAne kAryazIla banela vaMzajene paricaya meLavIzuM ane te sivAya neMdhapAtra vyakitaone nAme lekha karIzuM. A paricaya meLavatAM pahelAM e vAtanI saharSa neMdha laIe ke nagarazeTha zrI zAtidAsa jhaverImAM je kSAtrateja, rAjabIja ane For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI vepAra kheDavAnI AvaDatane samanvaya thayela jovA maLe che te guNo vatteoche aMze temanA vArasadAromAM paNa daSTigocara thAya che. vArasAgata rIte AvA guNo temanAM saMtAnamAM ane te pachI peDhI dara peDhI temanA vArasadAremAM kaMIka aMze UtarI AvyA hoya tema lAge che. ane sAthe sAthe temanA kuTuMbamAM A guNane poSaNa maLe tevuM vAtAvaraNa maLyA karyuM hoya tema paNa lAge che. koI paNa eka kuTuMbamAM be-pAMca peDhI sudhI saMskAra, paise, vaibhava, AvaData vagere TakI zakyo hoya evAM aneka udAharaNuM koI paNa samAjamAMthI ApaNane maLI zake, paraMtu A vAraso dasa bAra peDhI sudhI TakavAnAM udAharaNo itihAsa nA pAne khUba ochAM neMdhAyAM che. ahIM ApaNe nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA A vAraso sAcavanAra ujajavaLa vArasadArone TUMka paricaya meLavIe. nagarazeTha zrI lakSmIcaMda nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA pAMca putramAMthI nagarazeThapadanI javAbadArI adA karavAnuM mAna temanA putra zrI lakSmIcaMda bhegave che. mogala rAjadarabAra sAthe saMbaMdha jALavI rAkhavAnI ane bahALe vepAra kheDavAnI AvaData nagarazeTha zrI lakSmIcaMdane kuTuMbamAMthI ja prApta thAya che. A nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne putra ane nagarazeTha zrI lakSmIcaMdanA bhAI zrI mANekacaMde I. sa. 1857nI sAlamAM te vakhatanA gujarAtanA sUbA murAdabakSane rU. sADA pAMca lAkha dhIryA hatA. A paisA pAchA ApavA aMgenAM pharamAnene ullekha ApaNe A ja pusta. kanA prakaraNa naM. nava ("nagazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne prApta thayela pharamAne ')mAM pharamAna naM. 19, 20 ane 21 tarIke karI gayA chIe. pitAnA bhAI mANekacaMdanI jema nagarazeTha zrI lakSmIcaMda paNa vepAra ane dhIradhAra karavAmAM sakriya rahetA haze tene khyAla Ape tevA eka pharamAnane ulekha ahIM kheMdhapAtra che. "jaina rAsamALA' pustaka For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari zabda 185 nI samAlecanAnA pR0 30-31 upara rajU thayela eka pharamAnanI nakalamAM darzAvAyuM che te pramANe peAtAnA leNadArA pAsethI peAtAnA leNAM thatAM paisA kAyadesara rIte pAchA meLavavAmAM te vakhatanA adhi kArIe nagarazeTha zrI lakSmIcaMdane madada kare te aMge sUcanA karavAmAM AvI che.2 bAdazAha auraMgajheba pachI gAdIe Avela auraMgajhemanA putra muAjhIma urphe` bahAdurazAha nagarazeTha zrI lakSmIcaMdane prathama paMktinA amIra banAvIne temane pAlakhI, chatra ane mazAlanuM mAna Ape che. nagarazeTha zrI lakSmIca'danI havelIe 500 hathiyArama'dha sipAI A rahetA. nagarazeTha zrI lakSmIcaMde paNa bahAdurazAhane lazkaranAM sAdhanA, rezana ( khAdyasAmagrI ), paisA vagerenI madada karI hatI. bahAdurazAhu pachI rAjagAdI mATenA yuddhamAM tenA meTA dIkarA jahAMdArazAhane pakSa laIne lakSmIcaMde tene madada karI. tethI jahAMdArazADu gAdIe AvatA zeTha lakSmIcaMdanAM mAna vadhI gayAM. paraMtu "jahAMdArazADuM aphIgu, dArU, rakhAtanA vyasanamAM paDavAthI nagarazeTha zrI lakSmIcaMde temanI sAthene saMbaMdha e karI nAkhyA.3 ' vi. saM. 1717nA dukALamAM zeTha lakSmIcaMda ane temanA traNa bhAIoe dAnavIra jagaDuzAhanI jema leAkane sahAya karI hatI.4 khamIravaMta nagarazeTha zrI khuzAlacaMda amadAvAdanA nagarazeThapadanI paraparAmAM nI pachI nagarazeThAI bhAgavanAra temanA putra nAma ujjavaLa akSare aMkti thayeluM che. esatrAla bhUpAla' e uktine sArthaka kare e rIte, temanAmAM je samaye jenI sattA cAlatI hAya tenI sAthe kevI rIte kAma pADavuM te kuzaLatA hatI. tethI ja kadAca temane gAyakavADa sarakAra ane pezvA sarakAra taraphathI pAlakhI, atra ane varSAsana maLelAM.pa nagarazeTha zrI lakSmIcaMda nagarazeTha zro khuzAlacaMdanuM 6 For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI | gujarAtamAM marAThAonA AkramaNanA samaya daramyAna chavAyela aMdhAdhUdhI ane lUMTaphATa tema ja avyavasthAnA samayamAM teo pitAnA vepArane vikAsa te kadAca e che karI zakyA hatA, paraMtu temanI dhIdhAra mATI hatI ane rAjataMtra badalAI jatAM je kaMI meTI khoTa Ave te navI sattAne maLIne AgalA nANAM vasUla karI levAnI AvaData paNa temanI pAse hatI. dhArmika AcAra-vicAra dharAvanAra ane khUba bhAvanAzIla evA A nagarazeThe pitAnI AvaData ane mutsaddIgIrIthI amadAvAda zaheranA karelA bacAvane prasaMga savizeSa neMdhapAtra che. A prasaMganI vigate joIe. dilhImAM bAdazAha muhammadazAhanI rAjasattA hatI te samaya (I. sa. 1719 thI 1748) daramyAna nagarazeTha khuzAlacaMda amadAvAdanA nagarazeTha tarIke khUba sakriya jIvana jIvI gayA te samayagALA daramyAna A prasaMga che. ' I. sa. 1722 nA aMtabhAgamAM bAdazAha muhammadazAhe pitAnA mahAna vajhIra nigama-ula-mulakane gujarAtanA vAIsaroya tarIke nImyA hatA. paraMtu nijhAma-ula-muke mALavA sudhInA pradezanI kAryavAhI pitAnI hastaka rAkhI ane gujarAtamAM temaNe pitAnA kAkA hamIda. khAnane pitAnA DepyuTI tarIke mokalyA. A pachI I. sa. 1723mAM nijhAma-ula-muke rAjadhAnImAMnI pitAnI oNphisamAMthI tema ja gujarAtanI sUbedArImAMthI paNa rAjInAmuM ApyuM. eTale bAdazAha muhamadazAhe gujarAtanA vAIsaroya tarIke sarabulaMdakhAnane nImyA. A sarabulaMdakhAne sujAtakhAna nAmanI bAhoza vyaktine DepyuTI tarIke nImI. eTale amadAvAda A sujAtakhAnanA amala nIce Ave tevI paristhiti thaI. paraMtu nijhAma-ula-muke nImela hamIdakhAna saMgharSa vagara sujAtakhAnane amadAvAda seMpavA taiyAra na hatA. te samayanA marAThA netA kathAjI sAthe hAtha milAvIne hamIdakhAne DiseMbara 1724mAM, vIratApUrvaka pitAne sAmane karanAra sujAtakhAnane hAra ApIne tathA tenuM mRtyu nipajAvIne amadAvAdamAM praveza karyo. tyArabAda For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa sujAtakhAnanA be bhAIo - IbrAhImakulIbAna ane suratamaalIbAne - nuM mRtyu nipajAvavAmAM paNa hamIdakhAna saphaLa thaye, te A rIte? IbrAhImalIkhAna 10mI DiseMbara 1724 nA roja amadAvAdamAM hamIdakhAnane maLavA jatAM hamIdakhAne tene tyAM ja pUrI karAvI dIdhuM. te pachI rustamaalIkhAne pilAja gAyakavADa sAthe hAtha milAvIne hamIdakhAnane vaso pAse laData ApI, paNa pilAja gAyakavADe rustama alIkhAnane dago dIdhe tethI rustamaalIkhAna paNa 10 mI phebruArI 1725nA divase viracita mRtyu pAmyA. - I. sa. 1725 nA phebruArI mAsanI 19mI tArIkhe vijayI hamIdakhAna tenA mAThA sAthIe kaMdhAjI ane pilAjI (ke jeNe rustamaalIkhAnane daze dIdhuM hatuM tenI sAthe amadAvAda zaheramAM pAchA pharyA tyAre hamIdakhAnanA marAThA sAthIdAroe zahera lUMTavAne prayatna karyo. te vakhate marAThAonI lUTamAMthI amadAvAda zaherane bacAvavA mATe nagarazeTha zrI khuzAlacaMde pitAnA paisA ane jAnanA jokhame prayatna karyo. keTalAka ulekha pramANe nagarazeTha khuzAlacaMde hamadakhAnane amadAvAda zaheramAM pesavAmAM madada karI. A vAta kadAca kharI hoya te paNa pAchaLathI amadAvAda zaherane marAThAonI lUMTamAMthI bacAvavAnuM zreya te nagarazeTha zrI khuzAlacaMdane ja jAya che, jenA pariNAma svarUpe amadAvAda zaheranA mahAjana taraphathI nagarazeTha zrI khuzAlacaMdane aitihAsika daSTie agatyane gaNI zakAya tevA dastAveja prApta thAya che, jenI vigata A pramANe che: amadAvAda zaheranA mahAjananA pa3 jeTalA hiMdu ane musalamAna vepArIonI sahIthI vi. saM. 1781, zaka saM. 1646, nA A suda 13nA divase (eTale ke tA. 8 oNkaTobara 1725nA divase) lakhAyela A dastAveja nagarazeTha zrI khuzAlacaMdane uddezIne che. A daratAvejamAM Daca, aMgreja ane phreMca vepArIonI saha nathI, paNa A vepArIoe paNa A dastAvejanI vigatane sAtha Ape che tevA For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI ullekha maLe che. jUnI gujarAtImAM lakhAyela A dastAvejamAM jaNa vavAmAM AvyuM che ke hamIdakhAnanA samayamAM marAThAo jyAre amadAvAda zahera lUMTavA AvyA tyAre nagarazeTha zrI khuzAlacaMde pitAnA paisA vAparIne ane pitAnA jAnanA jokhame amane ane zaherane acAvyuM che tenI kadara rUpe ame badhAM mahAjane rAjIkhuzIthI nakkI karIe chIe ke zaheramAM AvatAM ane jatAM badhAM mAlasAmAnanI ane rezama vagerenI jakAtanI je Avaka thAya temAM 100 rU. nI Avake cAra AnA zeTha khuzAlacaMda ane temanA putre tathA vArasa dArane paNa ApavA. * e bAbatanI ahIMyAM ja saharSa neMdha laIe ke A dastAveja pramANe nakkI thayela rakama I. sa. 1820 sudhI temanA vArasadArane maLatI hatI. te pachI jyAre amadAvAdamAM briTiza amala thaye tyAre I. sa. 1820nI sAlamAM A hakane badale vArSika rU. 2133 ApavAnuM kaMpanI sarakAre TharAvyuM hatuM. tyAra bAda eka kalekaTare A varSAsana baMdha karatAM nagarazeTha zrI premAbhAI vilAyata sudhI laDhayA hatA ane temanA prayAsathI A rakama temanA vaMzajone maLyA karatI hatI.10 I. sa. 1725 thI I. sa. 1730 sudhInA samayamAM gujarAtanA vAIsaroya tarIke sarabulaMdakhAna nImAyA hatA. pitAnA nabaLA vahIvaTanA samayanA pahelA varSe sarabulaMdakhAne nagarazeTha zrI khuzAlacaMdane kasTaDImAM pUryA ane chevaTe eka pIDha aiphisara alImahamadakhAnanI salAhathI 60,000 rU. nI rakamathI temane choDI mUkyA. A samaya daramyAna sarabulaMdakhAnanA jorajulamane kAraNe nagarazeTha zrI khuzAlacaMda dilhI jatA rahyA hatA ane I. sa. 1732 mAM zAhI pharamAna sAthe pAchA pharyA hatA. bAdazAha taraphathI amadAvAdanA nagarazeTha tarI, zeTha khuzAlacaMdanI nimaNuka karyAnI jANa karatA A pharamAnamAM zeTha khuzAlacaMdane mAnabhera amadAvAda pAchA javAnuM ane tenA kalyANa ane samRddhi mATe pharajo bajAvavAnuM jaNAvAyuM che. A For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa , 189 pharamAnanI sAthe sAthe temane mAnane pizAka, kAnanA erisa vagere paNa ApavAmAM Avela. 11 hajI nagarazeTha zrI khuzAlacaMdane gujarAtanA adhikArI varga sAthe saMgharSa pUrA thaye na hoya tema amadAvAda pAchA AvyA pachI paNa amadAvAdanA DepyuTI vAIsarAya ratanasiMga bhaMDArI, veharA netA ahamada vagere taraphathI temane pajavaNI thavA mAMDI. temane pitAne nagarazeTha tarIke sattA maLatI na hoya tevuM lAgyuM. tenAthI paNa AgaLa vadhIne jyAre temane mAnabhaMga karavAnI taiyArI ratanasiMga bhaMDArI vageree dAkhavI tyAre rAjasattAthI dabAvAnuM pasaMda na karanAra nagarazeTha khuzAlacaMde te laDavAnI taiyArI paNa rAkhI. paraMtu nagarazeThanA keTalAka hitecchuoe temane zahera cheDI devAnI salAha ApatAM teo amadAvAda cheDIne pethApura, tyAMthI vAsaNuM ane tyAMthI jUnAgaDha gayA ane I. sa. 173mAM teo amadAvAda pAchA AvyA. 12 I. sa. 1743 thI 1758nA samaya daramyAna gujarAtamAM harIpha maMgala umaranI laDAImAM marAThAo phAvI gayA hatA. A samaya gujarAta mATe avyavasthA ane aMdhAdhUMdhIne hate. I. sa. 1743nA samaya daramyAna marAThA netA raMgejIe paisA meLavavA mATe nagarazeTha khuzAlacaMdane kasTaDImAM pUryA hatA, jyAMthI teo chaTakI gayA hatA.13 Ama rAjakIya kAvAdAvAthI sabhara temanA jIvana prasaMge jatAM teo eka mutsaddI vaNika te jaNAI ja Ave che. keTalAka TIkAkAre temanI TakAe paNa kare che, te keTalAka TIkAkAre rAjasattA sAthe satata laData ApanAra eka jAgRta vyakti tarIke temanI prazaMsA paNa kare che. suprasiddha itihAsakAra zrI komiseriyeTa nagarazeTha zrI khuzAlacaMdanA vyaktitva mATe je ullekha kare che tenI neMdha sAthe, I. sa. 1748mAM mRtyu pAmelA A khamIravaMtA nagarazeThanA vRttAMtane samAsa karIe. - zrI kemiseriyeTa jaNAve che: "I. sa. 1748mAM, prakhyAta For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI jaina amIra, amadAvAdanA AgevAna hiMdu netA khuzAlacaMda nagarazeTha, dhapAtra kArakidI bAda pitAnA mAdarevatanamAM mRtyu pAmyA. I. sa. 172pamAM hamIdakhAnanA baLavA vakhatanI temanI ullekhanIya sevAonI ne AgalA prakaraNamAM karavAmAM AvI che. temanuM daive che ke muzkela samayamAM ghaDAyela hatuM ane jeo sattA para hatA te muslima, rAja pUta ane marAThAo - ke jeoe temanA dhananI tRSNa karelI athavA te temanI vagane nApasaMda karelI teo badhA - dvArA teone sarakhI rIte bhAre daMDa thayela, temane dezanikAla karavAmAM Avela ane jelamAM keda karavAmAM Avela. Ama chatAM, A banAvanI je AchIpAtaLI vigate ApaNane maLe che te darzAve che ke teo cAnnizIla mANasa hatA ane pajavaNIthI teo kyAre ya gabharAyA na hatA. teoe pitAnI nAgarika pharajo hiMmatabhera cheDI dIdhI ane pitAnA zastrasajaja sevakanI madadathI garIba prajAne sUbedAranA bhADUtI kAma karanArAonA trAsathI bacAvavA mATe pitAnAthI banatuM badhuM karyuM. temanA mRtyu pachI temanA vaMzajoe temanA jeTalI ja hiMmatathI zaheramAM e javAbadAra sthiti nibhAvI. tethI ja te jyAre I. sa. 1780mAM pezvAnA DepyuTI pAsethI brigeDIyara janarala gaDADe pahelI marAThI laDAImAM amadAvAdane ociMtA humalA dvArA lIdhuM tyAre kene salAmatI ane rakSaNa mATe khAtarI ApavAnI temanI pahelI jAherAta te vakhatanA nagarazeTha nathuzA khuzAlacaMdane uddezIne hatI.15 A lakhANamAM ullekha che te nagarazeTha zrI khuzAlacaMdanA putra nagarazeTha nathazA ane anya vaMzajene paricaya ApaNe have meLavIe. baMdhubelaDI : nagarazeTha zrI nathuzA ane nagarazeTha zrI vakhatacaMda nagarazeTha khuzAlacaMdanA pahelI strIthI thayela putra nathazA ane saM. 1796nA kArataka vada bIjanA divase trIjI strI jamavathI For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 191 thayela putra vakhatacaMda6 - A baMne putre amadAvAdanA nagarazeTha tarIke pharaja bajAvavAnuM mAna meLave che. nagarazeTha khuzAlacaMdanI jema ja temanA A baMne putronAM nAma paNa amadAvAda zaherane bacAvavA mATe jANItAM che. rAjasattAnA AkramaNanI sAme prajAnuM rakSaNa karavAnI pharaja bajAvatA A be bhAIonI kartavyaniSThAne lagatA prasaMge itihAsanA pAne neMdhAyelA che. nagarazeTha nathuzAnA jIvana sAthe saMkaLAyela eka prasaMganI vigata A pramANe che. 17 kaMpanI sarakAra vatI baMgALanA lazkaranA brigeDIyara janarala DADe, phebruArI 1780mAM pezvAnA ophisaro pAsethI amadAvAda meLavavAno prayatna karyo. samazerabahAdura phatehasagha gAyakavADa sAthe janarala gehADe kaMpanI sarakAra vatI karAra karyA pramANe janarala goDAIne amadAvAda jItavAnuM hatuM. A mATe 10mI phebruArI 1780nA divase janarala gehADa amadAvAda AvIne amadAvAdanI zaraNAgati mAgI. paraMtu te samayanA pezvAnA brAhmaNa gavarnara rAghava paMta tAtiyAe te bAbata zakya na hovAnuM jaNAvyuM. thoDA samaya zaraNAgati mATe rAha joyA pachI 15mI phebruArI 1780nA divase, bIjA kaI prayatna saphaLa nahIM thAya tema lAgavAthI zaheranI sAme te pakhAnuM khelyuM, amadAvAdamAM khAnajahAna daravAjA pAsenI dIvAlamAM gAbaDAM pADyAM A rIte humalA dvArA amadAvAda zahera meLavyuM. A humalA daramyAna aMgreja lazkare ke IpaNa jatane atyAcAra karyo na hate. A samayagALA daramyAna, eTale ke janarala geDADe amadAvAda pAse AvIne paDAva nAkhe tyArathI te amadAvAda para humalo karyo te daramyAna, 1mI phebruArIe janarala DArDanA lakarathI zaheranI prajA ane zaheranI mAlamilakatane bacAvavA mATe zaheranA keTalAka - AgevAna nAgarikonuM eka pratinidhimaMDaLa janarala DArDane maLavA mATe gayuM. A pratinidhimaMDaLamAM nathuzA khuzAlacaMda- nagarazeTha, zekha mahammada sAleha - kAcha, mIyA mIrajhA amu - bAdazAhI dIvAna vagerene samAveza thatuM hatuM. temaNe thoDI rAha joIne janarala goDAIne For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 nagarazeTha zAMtidvAsa jhaverI '' maLIne amadAvAda zaherane humalA ane lUMTanA bhayathI bacAvavA mATe prArthanA karI. Aja sudhI kema zaraNe na thayA ema janarale pUchyuM tyAre nathuzAe kahyuM : Aja sudhI sarasUmAe rakSaNa karyuM. eTale tene nimakahalAla rahyA. have tamArA amala thatAM tamArA zaraNe chIe." A prakAranI vATAghATA ane carcA-vicAraNAnA aMte janarala goDArDa, potAnA nAme tA. 11mI phebruArI 1780nA roja parziyana bhASAmAM 10"xpa"nA kadanA kAgaLamAM jAheranAmu (Manifesto) bahAra pADayuM. jemAM nagarazeTha nathuzAnuM nAma mokhare che. A jAheranAmAmAM jaNAvavAmAM AvyuM che . te nathuzA nagarazeTha ane bIjAone tathA amadAvAdanA rahevAsIA ane prajAne e mAlUma thAya ke atyAre teee mananI saMpUrNa zAMtithI potAnA gharamAM rahevuM ane temanA hRdayamAM kAI paNa jAtanI AturatA ke bhaya rAkhavA nahI. ane temaNe temanA rAjiMdA dhaMdhApANI cAlu rAkhavA; kAraNa ke koI temanA rastAmAM koI paNa kAraNathI nukasAna ke varAdha karaze nahIM. A erane tAkIdanA gaNavA ane upara lakhyA pramANe tenuM pAlana karavuM." rAjakartA ane prajA baMnemAM mAna pAmanAra A nagarazeTha kuTuMbanI aneka vyaktiomAM nagarazeTha nathuzAnA nAmanA paNa samAveza karI zakAya tema che tenI gavAhI A jAheranAmu Ape che. nagarazeTha nathuzAnA A prayatnamAM temane temanA nAnA bhAI vakhatacaMdanA sahakAra paNa pUrepUrA hatA. amadAvAdanA judAM judAM parAMomAMthI mAdhupurA nAmanA parAnI sthApanA nagarazeTha nathuzAnI bhalAmaNuthI thaI hatI tevI mAhitI paNa zeTha ANa'dajI kalyANajInI peDhInA daphataramAM nAMdhAyelI jovA maLe che.18 moTAbhAI nathuzAnA mRtyu pachI nagarazaThapadma nAnA bhAI vakhatacakrane prApta thAya che. rAjakIya ane sAmAjika dRSTie nagarazeTha tarIkenI pharajo bajAvavAne lagatA, vyApArI dRSTie nANAMnI mATI kahI zakAya tevI dhIradhArane lagatA ane dhArmika dRSTie aneka For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa dharmakAryo karAvyAne lagatA, nagarazeTha vakhatacaMdanA jIvananA aneka prasaMgene ulekha ApaNane prApta thAya che. sAta putra ane eka putrI dharAvatA nagarazeTha vakhatacaMde pitAnA pratyeka saMtAnanA dareka lagnaprasaMgane khUba dhAmadhUmathI ujave hate. kuTuMbamAM jema teo gharanA mobha samAna hatA ane kauTuMbika pharaja bajAvatA hatA tema amadAvAda zaheranI prajA mATe paNa sAmA jika daSTie mobha samAna gaNI zakAya tevA nagarazeThapade rahIne teo nagarazeTha tarIkenI pharajo bajAvavAmAM sadA tatpara hatA. prajAnA praznanene rAjaktao samakSa rajU karavAnuM kArya teo acUka karatA. A eka prajAne prazna hate milakatanA vArasAne lagate. marAThA sarakAra taraphathI pitAnI milakatanA vArasA aMge kanaDagata thatI hevAthI amadAvAdanA zaherIjane, nagarazeTha vakhatacaMdanI AgevAnI nIce gAyakavADI savArI sAthe amadAvAda Avela gaMgAdhara zAstrI pAse I. sa. 1808mAM arajI karavA gayA hatA te prasaMga temanI AvI kAryaniSThA sUcave che. A arajanA pariNAma svarUpe marAThA sarakAra taraphathI e hukama bahAra pADavAmAM AvyuM ke je vyaktine chokaro ke che karIne cheka hoya te, te vyaktinA mRtyu pachI milakatane vArasadAra thAya ane je chokarIne chokare na hoya te tenI karI milakatanI vArasa thAya. A niyamanA pAlanamAM keIe harakata na karavA aMgeno zilAlekha amadAvAdanA prasiddha traNa daravAjA para pUrvAbhimukha mUkavAmAM Avela tema zrI ratnamaNirAva bhImarAva neMdhe che. 20 - rAjakartAo taraphathI nagarazeTha vakhatacaMdane sadA ya mAna maLatuM. zeviMdarAva, mAnAjIrAva, sayAjIrAva ane AnaMdarAva gAyakavADa tarapha thI nagarazeTha vakhatacaMdane AbadAgIrI (chatra), mazAla ane pAlakhI rAkhavAne haka ApavAmAM Avela. A haka aMge tathA AbadAgIrI ane mazAla mATe be vyaktione rUA. ATha ane pAlakhI mATe dara 13. For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI varSe rU. 1000 rokaDA ApavAne lagatAM pharamAne paNa temane maLela hatAM. A ja rIte pezvA sarakAra taraphathI paNa temane A mAna maLatuM ane varSAsana paNa maLatuM hatuM. I. sa. 1827mAM kaMpanI sarakAre sadara adAlatamAM nagarazeTha vakhatacaMdane jillA korTamAM khurazIne hakka Apela. - saM. 1870nA phAgaNa vada cothanA divase mRtyu pAmelA nagara zeTha vakhatacaMdanA jIvananA aneka prasaMgenI mAhitI ApaNane "vakhata. caMda zeThane rAsa" e kRtimAMthI prApta thAya che. hIravijayasUrinI ziSya paraMparAmAM thaI gayela kSemavardhana dvArA racAyela A rAsa saM. 1870nA aSADha suda 13nA divase pUre thayela che. eTale ke nagarazeTha vakhatacaMdanA mRtyu pachI tarata ja tenI racanA thayelI che, tenI ahIMyAM ApaNe saharSa noMdha laIe.23 A rAsamAM ane anyatra maLatAM ulekhe pramANe nagarazeTha vakhatacaMde pitAnA pUrvajoe kheDela vepArane sAcavIne tene khUba vikasAvela. deza paradezamAM temane bahaLe vepAra phUlyophAlya hate. aMgALA ane DhAkAthI teo vajanamAM halakAM ane kiMmatamAM bhAre kApaDa maMgAvIne tene vepAra karatA. temanI hUMDI sUrata, muMbaI, pUnA, dilahI, jayapura, nAgora, AgrA, meDatA, citaDa, koTA, buMdI vagere bhAratanA mukhya mukhya zaheramAM lakhAtI ane svIkArAtI hatI. vahANa mAge temane kariyANAne vepAra cAlate. muMbaImAM temaNe pitAnI zarAphI peDhI khelI hatI. temanI dhIradhAra paNa ghaNI moTI hevAnA ullekha maLe che. temanA pUrvajonI jema rAjasattAne nANAM dhIravAnA prasaMge vakhatacaMda zeThanA jIvanamAM paNa seMdhAyela che. 24 . bahoLA vepArane kAraNe dhanane je avirata kahI zakAya tevo pravAha A nagarazeTha kuTuMbamAM AvatA tene dharmakAryo ane aneka sukRtamAM upayoga karavAnuM paNa teo cUkatA nahIM. amadAvAdanA jhaverIvADAmAM temaNe zrI ajitanAthanuM, vIra prabhunuM, zrI saMbhavanAthanuM ema aneka derAsare baMdhAvyAM hatAM. saM. 1864mAM temaNe saMghapati For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 pariziSTa thaIne zatruMjaya-giranArane meTo saMgha kADhayo hate. saM. 1868mAM teo kuTuMba sAthe navvANuM yAtrA karavA mATe, moTuM ujamaNuM karIne zatruMjaya gayA hatA. A yAtrAmAM temanI putrI ujamabAI paNa hatAM. 20 yAtrA pUrI thaI tyAre A ujamabAInA patinA mRtyunA samAcAra AvyA. paNa ujamabAI e samatA ane hiMmata rAkhIne yAtrA pUrI karavA kahyuM ane te rIte yAtrA pUrI karIne ja teoe pAlItANA cheDyuM. A ujamabAI nagarazeTha zrI premAbhAI phaI thatAM ane teo ujamaphaInA nAme vadhu jANItA hatA. pAlItANAmAM girirAja zatruMjaya upara ujamaphaInI TUka ane amadAvAda, pANatANuM vagere zaheramAM ujamaphaInA nAmanI dharmazALAo paNa che. 25 nagarazeTha zrI vakhatacaMda jyAre amadAvAdamAM hoya tyAre sAgaraga7nA upAzraye hamezA vyAkhyAna sAMbhaLavA jatA. Ama rAjakAja, vepAravaNaja ane dharmakAryothI sabhara pravRttizIla jIvana jIvIne teo saM. 1870nA phAgaNa vada cothanA divase mRtyu pAmyA. temanI pAchaLa saM. 1870nA vaizAkha suda nomanA divase amadAvAda ane vaDedarA zaheramAM navakArazInI nAta jamADavAmAM AvI hatI. nagarazeTha zrI vakhatacaMdanA vaMzajo nagarazeTha vakhatacaMdanA sAta putromAMthI pAMcamA naMbaranA putra hemAbhAI temanA pachI nagarazeTha5da saMbhALe che. temanA trIjA naMbaranA putra matIbhAInA moTA putra phatehabhAInA vArasadAre paNa amadAvAda zaheranA ane jaina dharmanA vikAsamAM agatyano bhAga bhajave che. A phatehabhAInA putra bhagubhAI ane temanA putra dalapatabhAInA vakhatamAM temanA kuTuMbanI samRddhi pahelAM jevI na hovA chatAM temanA patnI gaMgAnA gharavyavahAra khUba kuzaLatAthI calAvatA hatA. A gaMgAmAM khUba ucca prakAranI dhArmika vRtti dharAvatA hatA. pAlItANAmAM bhAtAgharanuM makAna I. sa. 1914 (saM. 1970)nI sAlamAM temaNe baMdhAvyuM hatuM.27 zrI dalapatabhAI ane gaMgAmAnA putra lAlabhAI zeTha ane temanA For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 nagararo. zAMtidAsa jhaverI putra kastUrabhAI paNa aneka dRSTie noMdhapAtra pravRttiothI sabhara: jIvana jIvI gayA. zrI lAlabhAI zeTha te khUba vidyAnurAgI, dhama premI, tejasvI, dhIrajavAna ane niSThAvAna puruSa hatA. temanA prayatnathI kuTu`khamAM pAchI saMpatti vadhatI gaI ane dhama kAryo tema ja sukRtAmAM chUTathI vaparAtI paNa gaI. amadAvAda ane gujarAtanA prazno hala karavAnI dRSTie paNa zrI lAlabhAI zeThanA phALe noMdhapAtra che. A dRSTie jotAM temane a Mgreja sarakAra taraphathI ApavAmAM Avela ' saradAra' tarIkenuM biruda sAtha ka gaNAya. temanAM patnI meAhi nANA paNa vyavahArathI sASI ane Tharela sannArI hatAM.29 temanA putra kastUrabhAI nA janma saM. 1951nA mAgazara virda sAtama, tA. 19-12-1894nA rAja thayA hatA. zeTha zrI kastUrabhAInuM nAma paNa jainadharmanA vikAsa ane sa'vananAM aneka kAryAM sAthe, tema ja amadAvAda ane gujarAtanA vikAsanA aneka prasa`ge| sAthe joDAyela che. teee pote amadAvAdanI lAlabhAI grupanI milAnuM sa'cAlana paNa khUba kuzaLatApUrvaka karyuM" hatuM. nAnapaNathI ja tejasvI evA kastUrabhAI ne karakasaranA ane dhamavRttinA saMskAra paNa bALapaNathI ja pADavAmAM Avela hatA, je temanA jIvananA aneka prasaMgeAmAM dRSTigocara thAya che. mahAtmA gAMdhIjI, saradAra vallabhabhAI paTela jevA svAtaMtryasenAnI sAthe paNa teo svAta trya-laData daramyAna ane te pachI paNa saMkaLAyela hatA. temanA jIvananI anekavidha pravRttionA A te mAtra a chA anusAra ja che. 29 bAheAza nagarazeTha zrI hemAbhAI amadAvAdanA nagarazeThapadmanI para parAmAM nagarazeTha vakhataca'dra pachI temanA putra hemAbhAI A pada zAbhAve che. sa. 1840nA vaizAkha mAsamAM janmela hemAbhAI zeTha khUba buddhimAna, vidyApremI, prajAnA vikAsa mATe satata prayatnazIla, dhama bhAvanAzIla, paragaju teA hatA ja, sAthe sAthe peAtAnA kuTuMbanA jAgrata vaDIla paNa hatA. temanA jIvananA ' For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 pariziSTa vividha prasaMgamAM temanA A guNe ApaNane daSTigocara thatAM jovA maLe che. bALapaNathI ja tejasvI evA hemAbhAInI pratibhA temanA vyaktigata kauTuMbika jIvanathI mAMDIne te temanAM dhArmika kAryomAM, samAjanA vikAsanAM kAryomAM, rAjavahIvaTa ane vepAradhaMdhAmAM ema aneka kSetrAmAM pAgarelI joI zakAya che. pitAnA pUrvajonA jhaverAtanA dhaMdhAne temaNe cAlu rAkhe, paraMtu tenA karatAM paNa temane zarAphIne dhadha khUba vikaryo hate. te samayanA pitAnA pradezanAM keTalAka rAjyone paNa temaNe ApI hatI. temaNe moTAM moTAM zAhukArene, rAjAone ekI vakhate nANAM dhIrI sahAya ApI hatI tethI temane jagatazeThanI upamA maLI hatI. kAThiyAvADanAM aneka gAme uparAMta sUrata, muMbaI, pUnA, ratalAma, jayapura, dilhI, AgrA, meDatA, citeDa, buMdIkeTA, vaDodarA, gheghA ema aneka sthaLe temanI peDhIo ane ADate hatI. zeTha motIzA sAthe temane ghaniSTha saMbadha hatA. temanI 30 peDhIone vahIvaTa cha bhAIe saMbhALatA ane eka raseDe temane tyAM 100-150 mANasa jamatAM. jamAnAne anusarIne temaNe pitAnI vizALa mahela jevI havelImAMthI rAja-riyAsatI dabadabe, ArabanI berakha vagere kADhI nAkhyuM ane hathiyArone kharca e che . tenA badale temaNe gADI, gheDA, sigarAma, baLada vasAvyA. temaNe nagarazeThane chAjate vaibhava tathA lagnaprasaMgo ane dhArmika prasaMge sAhyabI ane dabadabo cAlu rAkhyA hatA. 30 paNa temanuM jIvana mAtra AvI sukha-sagavaDe bheLavavAmAM ja sa mA jatuM nathI. pitAnI dIrdhadaSTithI temaNe rAjA, prajA ane dharma - traNeyane vikAsa thAya tevAM je kAryo karyA che tenAthI temanuM jIvana surakSita che, supallavita che. pitAnA pUrvajonI jema ja teo paNa jainadharma ane jaina dharmanA For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI tIrthasthAnA vikAsanI aneka ghaTanAo sAthe saMkaLAyela che. amadAvAdamAM jhaverIvADAmAM ane mAtara, sarakheja, naroDA, pethApura jevAM. nAnAM gAmomAM temaNe derAsare baMdhAvyAM hatAM. ane pravAsanA gAmamAM dharmazALA, derAsara, upAzraya, pAMjarApoLa sthApyAM hatAM. pAlItANAmAM girirAja zatruMjaya upara hImAsInI TUka ane nadIzvara dvIpanI (ujamaphaInI TUka baMdhAvI hatI. temaNe trIseka jeTalA saMgha kADhayA hatA ane meTAM moTAM pannAthI maDhela senAne Azare 3500 pAunDanI kiMmatane bhAre mugaTa zaDyuMjaya tIrthane bheTa dharyo hate. jaina tIrthone vahIvaTa kara ane mahAjana-pAMjarApoLanI vyavasthA karavI te temanAM jAhera kAmo hatA.31 rAjakuTuMbanA kaleza, vikhavAda ane korTamAM na paDe tevA jhaghaDA teo ghaDIkamAM patAvatA. amadAvAdanA nagarazeTha tarIkenI pharajo bajAvavA uparAMta teo sarakAra ane darabAramAM paNa jarUra paDe tyAre jatAAvatA. pAlItANA uparAMta porabaMdara, lIMbaDI vagere dezI rAjyamAM paNa temane sAruM sanmAna prApta thayeluM. 2 mAtra dharmasthAne baMdhAvavAM ke saMgha kADhavAnI pravRttiomAM ja aTakI javAne badale dhArmika tIrthonA rakSaNa mATe paNa teo pitAnAthI banatuM badhuM karI chUTatA. I. sa. 1808 thI 1821 sudhI nagarazeTha hemAbhAIe pAlItANA rAjyanuM saMcAlana karyuM hatuM. te samaya daramyAna, rAjavI kAMdhAjI ane temanA kuMvara navaghaNajInI Arthika sthiti kathaLI javAthI ane temanI vacce khaTarAga thavAthI tathA rAjyanuM saMcAlana karavAnI zaktine temanAmAM abhAva hovAthI zrI hemAbhAI nagarazeThe rAjyanI lagAma pitAne hastaka rAkhI hatI. I. sa. 1821 daramyAna te samagra pAlItANA rAjya rU. 42,000nI rakamathI nagarazeTha hemAbhAIne tyAM zire mUkavuM paDayuM hatuM. A ja samaya daramyAna, eTale ke I. sa. 1820-21mAM nagarazeTha hemAbhAIe jaina yAtrALuone zatruMjaya tIrthanI yAtrAmAM paDatI muzkelIone dhyAnamAM rAkhIne te aMge paNa jarUrI kAryavAhI hAtha dharI hatI, jenA pariNAma svarUpe For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 198 jainasaMghane pAlItANA rAjaya pAsethI pAlItANA tIrthane rakhepAne I. sa. 182Ane bIje karAra prApta thaye hate. 3 pitAnA aMgata jIvanamAM paNa dhArmika pravRttione temaNe sthAna ApyuM hatuM. guruvaMdana karavA javuM, vyAkhyAna sAMbhaLavuM, sAmAyika karavI vagere pravRttio temanA jIvanamAM aMgabhUta banI gaI hatI. teo upAzraye jatA tyAre ThAThamAThathI jatA ane rastAmAM garIbone chUTathI dAna ApatA tathA svajanene, vepArIone paNa maLatA. jema teo dhArmika prasaMgamAM ane dhArmika sthaLamAM chUTathI dAna ApatAM, tema teoe samAjane vikAsa thAya tevAM kAryomAM paNa chUTathI dAna ApeluM.34 - amadAvAdanA nagarazeTha tarIke amadAvAdane ane tenI prajAne vikAsa thAya te aMge teoe dIrdhadaSTipUrvaka keTalIka sAmAjika saMsthAo sthApI hatI, vikasAvI hatI. "gUjarAta varnAkyulara sosAyaTIne temaNe madada karI hatI. te uparAMta amadAvAdanI kelejamAM temaNe sArI rakama ApI hatI. amadAvAdanI myunisipAliTInI sthApanAmAM temaNe sAre bhAga lIdhe hate. amadAvAdanI pAMjarApoLanA vahIvaTamAM paNa temaNe ghaNuM kAma karyuM hatuM. te samaye eka gujarAtI-aMgrejI kanyAzALAne sthApavAmAM ane vikasAvavAmAM temane phALe nedhapAtra hatA.35 dhArmika kAryo, sAmAjika kAryomAM sakriya jIvana vitAvanAra nagarazeTha hemAbhAI, pitAnA kuTuMbamAM paNa vaDIla tarIkenI pharajo eTalI ja kuzaLatAthI adA karatA hatA. kuTuMbamAM vepAra-dhaMdhAnA vikAsanA kAraNe temane tyA lakSmIne vAsa pUrata hate. kuTuMbamAM Avaka ane kAmanI vahecaNI babara thAya tathA saMpa jaLavAya te mATe teo sadA eka jAgRta vaDIla tarIke dhyAna ApatA. saM. 1914 nA mahA suda 11nA roja 73 varSanI uMmare teo svargavAsa pAmyA tenA cha mAsa pahelAM temaNe agamacetI vAparIne kuTuMbamAM sarvane majiyAruM vahecIne dhaMdhA ane milakatanI saMteSakAraka vyavasthA karI For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI ApI hatI, jethI pAchaLathI koI prakArane vikhavAda na thAya. 36 khUba ochI vyaktimAM AvAM vividha guNene samanvaya thayelo joI zakAya che. dAnavIra nagarazeTha zrI premAbhAI nagarazeTha zrI hemAbhAInA be putro nagInadAsa ane premAbhAI mAMthI premAbhAI "pitA karatAM savAyA" kahI zakAya evA pratibhA saMpanna hatAM. saM. 1871nA kArataka mAsamAM (I. sa. 1815mAM temane janma thaye hate. vyavahArakuzaLa evA premAbhAI nAnapaNathI ja vidyApremI hatA. aMgrejInA teo sArA abhyAsI hatA.. anubhavI ane pratibhAsaMpa pitAnA hAtha nIce teo vyAvahArika rIte khUba ghaDAyA hatA. pitAnA kuTuMbanI paraMparA pramANe teonA hAthe paNa aneka dhArmika satkAryo thayAM hatAM. pAlItANAmAM girirAja zatrujya upara pAMca lAkha rUpiyAnA kharce temaNe "zeTha premAbhAInI TUka" baMdhAvI hatI ane pAlItANA gAmamAM dharmazALA baMdhAvI hatI. amadAvAdamAM jhaverIvADAmAM temaNe rU. 40,000nA kharce I. sa. 184lmAM mahAvIrasvAmInuM derAsara baMdhAvyuM hatuM,39 amadAvAda, pAlItANA vagere jagyAe pAMjarApoLa baMdhAvavAmAM ghaNI Arthika sahAya karI. hatI. kesariyA ane paMcatIthIne meTo saMgha kADhIne ghaNuM jainene cAtrAe laI gayA hatA.40 naroDA, sarakheja, baravALA, guMdI, mAtara ane umarALA - A cha sthaLoe dharmazALAo ba dhAvavA mATe temaNe te kALe 23,000) rUpiyA ApyA hatA. garIbene avAranavAra chUpI sahAya karatA garazeTha zrI premAbhAI e saM. 1917nA dukALa vakhate duSkALa sahAyaka phaMDamAM 20,000) rUpiyAnI madada karI hatI.42 dhArmika ane mAnavatAlakSI sakhAvatenI sAthe sAthe sAmAjika ane vidyAkIya sakhAvatemAM paNa temaNe ApelAM dAnI rakame ghaNI vizALa che tene khyAla nIcenI vigate uparathI Avaze. I. sa. For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 201 1856mAM amadAvAdamAM "haThIsIMga enDa premAbhAI hapiTala' ke je atyAre jUnI sivila hospiTala" (ghIkAMTA) tarIke prasiddha che tene baMdhAvavA ane nibhAvavA mATe rU. 22,150 ApyA hatA. A hospiTalamAM temanA banevI zrI haThIsI ga zeThe rUA. 40,000 Apela hatA tethI teo baMnenA saMyukta nAme A hespiTala sthApavAmAM AvI hatI.) I. sa. 1857mAM pitAnA pitAnA nAme "hImAbhAI InsTiTyUTa' nAmanuM pustakAlaya sthApavA mATe rUA. 7050 ApyA hatA.43 I. sa. 1857mAM gujarAta kaeNleja mATenA phaMDamAM rU 10,000 ane te ja varSe muMbaInI grAMTa meDikala kolejamAM dara varSe pAsa thanAra prathama vidyArthIne suvarNacaMdraka ApavA mATe rUA. 1800 ApyA hatA. I. sa. 1863mAM muMbaInA vikaToriyA gArDana ane AbarTa myujhiyamanA phaMDamAM rUA. 1350 ane pAchaLathI I. sa. 1864mAM muMbaInA "vikaToriyA gArDana-rANIbAga'mAM daravAjA, bagIco, reliMga vagere banAvavA mATe rU. 10,000 ApyA hatA. te uparAMta amadAvadanI vidyAkIya saMsthA "gujarAta varnAkyulara sosAyaTI"nA phaMDamAM rUA. 2000 Apela hatA.44 temanI A udAra sakhAvate e vAtanuM sUcana karavA mATe pUratI che ke pite je samAjamAM rahetA te samAja ne sarvAgINa vikAsa thAya tevAM kAryone pretsAhana ApavAmAM teo Arthika rIte sadAya madadarUpa rahetA. rAjakIya daSTie jotAM paNa nagarazeTha premAbhAInI sevAonuM mUkaya ochuM nathI. vyApArI saMbaMdhanA kAraNe gAma-paragAmannAM temanI peDhIo vacce khAnagI TapAle niyamita rIte lAvavA-laI javA mATe temaNe pitAnI vyavasthA UbhI karelI. I. sa. 1857mAM briTiza sarakAra sAme prajAe baLa pikAryo te vakhate baLavAkhoroe tAranAM deraDAM kApI nAkhyAM tyAre madhya bhAstanA samAcAra meLavavAmAM briTiza sarakArane bhAre muzkelI anubhavavI paDatI hatI. relave, tAra, TapAlanAM sAdhanA abhAvamAM amadAvAda ane Idera vacce saMdezAvyavahAra mATe sarakArane prema bhAI zeThe pitAnI khAnagI TapAla vyavasthAnI mada For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI ApI hatI. nagarazeTha premAbhAInI khAnagI TapAla-vyavasthAne kAraNe ja te vakhate sarakAra rejerejanA samAcAra meLavI zakI hatI. khAsa karIne te vakhatanA kalekaTara mi. heDe ane jaDaja mi. veIna temanI A sevAthI khUba khuza thayA hatA. temanI rAjasevAthI khuza thaIne pahelI jAnyuArI 1877nA roja te vakhatanA vAIsaroya ane gavarnara leDa lITane (Lytton) temane "rAva bahAdurIne khitAba Ape hate. jenA lakhANanI nakala "jaina rAsamALA' pustakanA pR. 39 upara ApelI che. temaNe pite ke I rAjakIya bAbatemAM bhAga lIdhe na hatA, paNa teone muMbaI sarakAre tyAMnI lejIsleTiva kAunsila (dhArAsabhAmAM onarebala sabhAsada tarIke nImyA hatA ane temane mAnada mejIsTreTanI sattA ApI hatI. amadAvAdanI myunisipAliTInAM teo pramukha paNa hatA. amadAvAdamAM temanI yAdane kAyamI rAkhavA mATe "prema daravAjA" ane "premAbhAI hela" temanA nAma parathI prajAe sthApela che.45 pitAnA reja-ba-rojanA jIvanamAM teo pitAnA kuTuMbanI paraMparA pramANe yathAzakya samaya dhArmika pravRttio pAchaLa paNa ApatA. dhamazravaNamAM temane zraddhA hatI. amadAvAdamAM Avela ujamaphaInI dharmazALAo ane sAgaragacchanA upAzraye teo niyamita jatA hatA. pitAnA pitA nagarazeTha hemAbhAInA mRtyu pAchaLa temaNe amadAvAda zaherano nAta ane 84 gacchanA zrAvaka-zrAvikAonI navakArazI karI hatI.46 jaina tIrthone vahIvaTa karanAra ane janAnA sakaLa saMghanuM pratinidhitva karanAra "zeTha ANaMdajI kalyANajIno peDhI"nuM baMdhAraNa I. sa. 1880mAM temanA pramukhapada nIce sau prathama astitvamAM AvyuM hatuM, te ghaTanA paNa ochI mUlyavAna nathI. pitAnA vepAra-dhaMdhAnA kSetramAM paNa temaNe haMmezA paisA karatAM pratiSThAne ja mahatva ApyuM hatuM. muMbaImAM temanI sAta peDhIo hatI. I. sa. 1862thI 65 daramyAna teo zerabajAranA meniyAnI asaramAM kheMcAyA ane te vakhate zeTTAnA jhaMjhAvAtI pavanamAM For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 203 temanI muMbaInI peDhIe muzkelImAM AvatAM paisAnI khoTa khAIne pratiSThA jALavavA mATe temaNe muMbaInI peDhIone vahIvaTa saMkelI. lIdho hate.48 aneka dRSTie prajAnA hitanAM kAryo karI janAra nagarazeTha premAbhAI saMvat 1943nA Aso vadi AThamanA reja (I. sa. 1887mAM) 62 varSanI vaye mRtyu pAmyA.49 lekopakAranA temanAM kAryone prajA harahaMmeza yAda karaze. sevAbhAvI nagarazeTha zrI maNibhAI nagarazeTha premAbhAInA traNa putroH mayAbhAI lAlabhAI ane maNibhAI. A traNamAMthI saM. 1919 (I. sa. 1893)mAM janmelA zrI maNibhAI nagarazalpada zobhAve che. 50 gavarmenTa skUlamAM gujarAtI. ane aMgrejIne abhyAsa karanAra zrI maNibhAI bAhoza pitAnA hAtha nIce evuM suMdara ghaDatara pAmyA ke pitAnA pitA nagarazeTha premAbhAI I. sa. 1887mAM jyAre mRtyu pAmyA tyAre 24 varSanI vaye ja pitAne vizALa kArabhAra saMbhALI zakyA. 27 varSanI uMmare teo sarakAra taraphathI myunisipala kAunsilara tarIke nimAyA. te pachI be vakhata prajA taraphathI upapramukha nimAIne I. sa. 1898mAM, te. vakhatanA myunisipAliTInA pramukha rA. ba. raNachoDalAla choTAlAla mRtyu pAmatAM, pramukhapade nimAyA ane mRtyuparyata te heddA upara cAlu rahyA. rA. ba. raNachoDalAla choTAlAlane temanA upara khUba prema hate. samAjanA ucca staramA kavacit ja jovA maLate sevAne guNa temanAmAM hatuM te temanA vyaktitvanuM dhapAtra pAsuM che. saM. 196nA chapaniyA dukALamAM temaNe "puara hAusa" ane "keTala kempa" jevI saMsthAo sthApavAmAM khUba kharca karyA hatA. garIbene dANa ApavA mATe moTI madada karI hatI. "gujarAta keTala prijharvezana kaMpanI limiTeDa'mAM presiDenTa thaIne temaNe hera-DhAMkhara saMbhALavAmAM khUba nedhapAtra kAmagIrI karI hatI. pote jAte ghaNAM pazuonI, khAsa For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI karIne gayenI sevA karIne Dhora DhAMkhara bacAvyAM hatAM. paisA ApIne vyavasthA karanAra dhanike te ghaNA maLe, paraMtu pite jAte tanamanadhanathI dukhiyAnI sevA karanAra maNibhAI nagarazeTha jevI vyaktie te kaI paNa samAjamAM javalle ja thatI hoya che. pite aMtakaraNathI ja AvI sevAvRtti dharAvatA haze ema lAge che, kAraNa ke A samaya daramyAna phelAyelA rogacALAmAM nAta-jAtanA bhedabhAva vinA temaNe nirAdhAra mANasanI paNa davA ane sevA karI hatI ane tema karatAM karatAM temane pitAne paNa zItaLAne roga lAgu paDatAM I. sa. 1900 (saM. 1lpa6)mAM 47 varSanI nAnI uMmare teo mRtyu pAmyA. sau kiIne mATe anukaraNa karavA yogya temanI A sevAvRttine dhanya che! nagarazeTha zrI cImanabhAI lAlabhAI ane nagarazeTha zrI kastUrabhAI maNibhAI nagarazeTha zrI maNibhAInA mRtyu bAda temanA bhAI zrI lAla bhAIne dIkarA zrI cImanabhAI nagarazeThapada saMbhALe che. ane te pachI nagarazeTha zrI maNibhAInA dIkarA zrI kastUrabhAInagarazeThapade Ave che.para I. sa. 1884 mAM janmela zrI cImanabhAI lAlabhAIe pitAnA pitAnuM mRtyu thatAM 16 varSanI nAnI uMmarathI ja milakatanA vahIvaTanI javAbadArI khUba saMtoSakAraka rIte adA karI hatI. teo haMmezAM jAhera prajAnA hitanA savAlamAM utsAhabharyo bhAga latA, sAthe sAthe jainenA sAMsArika, dhArmika ane keLavaNIne lagatA prazno paratve paNa pUrepUrA sajAga hatA.53. teo 28 varSanI nAnI vaye ja mRtyu pAmyA hatA. tyArabAda nagarazeTha pada zrI kastUrabhAI maNibhAI bhAve che. teo zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhInA pramukha hatA te daramyAna, I. sa. 1918 mAM sametazikhara pahADanA dastAveja aMge khUba mahenata karI hatI ane A dastAveja temanA nAmathI thaye hate. saM. 1990nA For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 205 phAgaNa-caitra mAsamAM (I. sa. 1934 mAM) temaNe 450 sAdhuo ane 700 sAdhvIjIonuM munisamelana amadAvAdamAM belAvyuM hatuM je 34 divasa cAlIne saphaLa thayuM hatuM.54 upasaMhAra nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA ujajavaLa vArasadArane A TUMka-paricaya prasiddha itihAsakAra zrI ema. esa. kemiseriyeTanA uThyAre sAthe pUro karIe. teo jaNAve che : amadAvAda zaheranA advitIya audyogika vikAsanA pariNAma rUpe chellAM 50 varSamAM (I.sa 1935 pahelAnA chellAM 50 varSe samajavA) amadAvAdamAM navA ane samRddha aneka dhanika kuTuMba aritatvamAM AvyA hovA chatAM, A kuTuMbe gujarAtanA pATanagara (amadAvAda)nA ItihAsamAM chellAM aDhIse karatAM paNa vadhu varSothI je bhAga bhajavyuM che. tenA kAraNe A dhapAtra kuTuMbanI kIrti amara raheze.55 'nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI ane temanA vArasadAronI A ujajavaLa paraMparAne zata zata vaMdana! pariziSTanI pAdana 1. nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA vaMzajonuM vaMzavRkSa "jairAmAM " bhAga-1 nA samAlocanAnAM pR. 49 thI 64 mAM suvistRta rIte ApavAmAM AvyuM che. 2. "prapU" pustakanAM pR0 42-43 upara, "kalAa' pustakanA pR. 4 upara ane "jerAmA' pustakamAM samAlocanAnA pRtra 10 upara rUA. sADA pAMca lAkha aMgenA pharamAna sAthe nagarazeTha zrI lakSmIcaMdanuM nAma joDayuM che te bhUla che. (vadhumAM juo : A ja pustakamAM prakaraNa naM. navanI pAda nedha naMbara aThavyAvIsa.) 3. "pra\', pR. 51 thI 54 4. " kalAsa', pR. 4 , For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI 5. "bhUpAa'pR. 739 : . (i) 'SHG', p. XIV to XVI (Introduction) | (ii) "HOG ', Vol. II, p. 411 to 421 - A be pustakanA AdhAre A vigate ahIM ApavAmAM AvI che. 7, dA te. 'gUpAsa', pR* 130thI 132 8. juo : (i) "gRpA', pR. 738; (ii) "HOG ', p. 420; (ii) SHG, p. XIV-XVI; (iv) "kalAa', pR. 4; | (v) "rAra', pR. 20; (vi) jerAmA', samAlocanA, pR 12 9. juo : "gUAa', pR. 739. 10. nagarazeTha zrI khuzAlacaMdanA vArasadArone vArSika maLatA rU. 2133 nI rakama ApavAnuM baMdha karavAno TharAva amadAvAda myunisipAliTI dvArA tA. 22-8-77 nA roja karavAmAM Avela che, tema che. pU. munirAja zrI zIlacaMdravijayajI mahArAja sAheba pAsethI jANavA maLela che. prayatna karavA chatAM amadAvAda myunisipAliTImAMthI A TharAva ane tene lagatI vigate prApta thaI zakI nathI. 11. "HOG', p. 428, 457-458 12. juo : (i) "HOG', p. 458; (i) "gUpAsa', pR0 1 35; | (ii) "pra5" pustakamAM pR0 58-63mAM A ja matalabane A prasaMga varNavavAmAM AvyuM che. 13. vadhu vigata mATe juo: "HOG', p. 480-483 14. mRtyunI sAla mATe juo : (i) jerAmA ', samAcanA, pR. 13; | (ii) "HOG', p. 499 15. AnuM mULa a grejI lakhANa A pramANe che - "In 1748, the famous Jain magnate, Khushal. chand Nagarsheth, the leading Hindu citizen of Ahmedabad, passed away in his native city after an eventful career. The signal services rendered by him to the capital in 1725, at the time of Hamid Khan's revolt, have already been recorded in a previous chapter. His lot was, however, cast in troubluus times, and he was heavily mulcted, driv. For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 207 en into exile, and put into confinement, by those in authority -- Muslim, Rajput and Maratha alike - who coveted his wealth or disliked his influence. The few details, however, that we have of these incidents, show that he was a man of character and was not cowed down by persecution. He dis. charged his civic responsibilities boldly, and, with the help of his armed retainer, did what he could to protect poor citizens from the tyranny of the subah. dar's hirelings. After his death, his descendants continued to hold the same responsible position in the city as he did, so that, when Brig. General Goddard took Ahmedabad by assault from the Pesh. wa's deputy in 1780, during the first Maratha war, his proclamation was addressed to Nathusha Khushal. chand, the then Nagar Sheth, assuring the people of protection and safety." - "History of Gujarat', Vol-II. p. 499 16. "jerAmA', rAsasAra, pR0 14 17. "SHG', p. XVI to p. XIX nA AvAre A vigate ahIM ApavAmAM AvI che. 18. "zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhIne itihAsa nA lekhaka zrI ratilAla dIpacaMda desAIe A mAhitI Apela che. 19. (i) "kalAa', pR. 4; (i) "jairAmA', rAsasAra, pR0 14 20. A vigate mATe juo : "gUpAa". pR0 156 21. A badhI vigate mATe juo H (i) "jogamA ', samAcanA, pR. 11-13; | (ii) "kala a', pR. 4; (iii) "cUpa a', pR0 729 22. "jerAmA', rAsasAra, pR 19 23. A mULa rAsa ane tene rAsasAra mATe juo pustaka "jerAmA '. 24. "jerAmA', rAsasAra, pR. 14-15 For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI 25. A badhI vigatA mATe jue : (i) 'gUpAa', pR. 666, 740; (ii) 'jairAmA ', rAsasAra, pR0 14-15; (iii) * kalAma', pR0 4 26. rAmA ', samAlocanA, pR0 16-17 ' 27. 'Ape', pR. 3-4 28. vadhu vigata mATe jue : kalA', 'pR }-9. 6 29. zeTha zrI kastUrabhAI lAlabhAInA savizeSa paricaya mATe nIcenAM pustako noMdhapAtra che : " ' ( i ) * para'parA ane pragati ' : le DaoN. dhIrubhAI ThAkara; prakA. dhI e. DI. zropha memoriyala TrasTa; prathama AvRtti jUna 1980, (ii) * Kasturbhai Lalbhai - A Biography' : Pub. The A. D. Shroff Memorial Trust. First Edi. 1978 (iii) jainasa dhanA dha`zIla agraNI zreSTha zrI kastUrabhAI lAlabhAI -le- zrI ratilAla dIpaca'da desAI; prakA. zeTha zrI ka. lA. a. mahAtsava samiti. amadAvAda; AvRtti 1970 (iv) * Tribut to Ethics '-- prakA. gujarAta vahepArI mahAma`DaLa 30. A badhI vigate mATe jue : (i) * prapU ', pR. 70-78; (ii) SHG', p. XIX; (iii) * jairAmA ', samAlocanA; pR 19 : k 31. A badhI vigato mATe jue : (i) * prapU', pR0 73-74; (ii) * Akape', pR0 95; (iii ) * rAmA ', samAlocanA, pR 18 samAlocanA, pR0 19; (ii) ' prapU ', 32. jue : ( i ) - jairAmA ', pR 11, 74 33. vadhu vigatA mATe jue : 'AkarSa', pu.196 thI 201 34. 'prapU', pR0 73-74 31. (i) 'gUpAa', pR. 739-40; (ii) ' prakrU ', pR0 73; (iii) 'kalAa', pR. 5 . 36. A badhI vigatA mATe jue : (i) 'prapU ', pR. 77; (ii) 'jairAmA', samAlocanA, pR0 19 " mRtyunI sAla ' prapU ' pustakamAM pR. 77 upara sa. 1913 noMdhavA ' mAM AvI che, jyAre gUpAe 'nA pR0 739-40 upara ane jerAmA ' For Personal & Private Use Only ' Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa samAlocanAnA 50 19 upara saM. 1914 neMdhavAmAM AvI che. rAmA " nI ane gUpAe 'nI saM. 1914nI sAla sAcI mAnavI vadhu yogya lAge che, kAraNa ke "vakhatacaMda zeThane rAsa'nA AdhAre A sAla tyAM seMdhavAmAM AvI che. 37. (i) "rAra', pR. 20; (ii) jerAmA', samAlocanA, pR. 1 8. (i) "prapU', pR. 80; (ii) "rAra', pR0 ; (ii). "gUkhAe '. | pR0 740-41 39. "gUpAe ', pR. 666 40. (i) "jerAmA ', samAlocanA, 50 22; (ii) "prapU', pR0 80 41. "jerAmA ', samAlocanA, pR. 21 42. (i) "jerAmAM ', samAcanA, pR. 2; (ii) "prapU', pR. 80; (iii) rAra', pR. 21 rAra' pustakamAM 50 21 upara A rakama rU. be lAkha jaNAvI che. te bhUla lAge che. , "jerAma mAM samAlayanAnA pR0 21 upara saM. 1919nA badale saM. 1934 ane I. sa. 1863-64 jaNAvI che, jene meLa maLatAM nathI. 43. "gupAa" pustakamAM pR. 43 upara "hImAbhAI InsTiTayuTa'nI sthApanA nagarazeTha hemAbhAIe karyAnuM jaNAvyuM che te bhUla che, kAraNa ke te sivAyanA 44mI pAdadhimAM darzAvela bAkInAM traNeya pustakomAM tenA sthApaka tarIke nagarazeTha premAbhAInuM ja nAma che. 44. A vigato mATe juo : (i) jerAmA', samAlocanA, pR. 21; (ii) "rAra', pR. 20-21; (iii) " prapU', pR. 78; (iv) "gUpAe ', pR. 423 45. a vigate mATe juo : (i) "prapU', pR. 79; (ii) " klAa", pR. 5-6; (iii) " SHG ', p. XIX-XX; (iv) "rAra '.. pR20; (v) "gUpAsa', pR0 40-41; (vi) "jaisAmA', samAlocanA, pR. 22 46. "jerAmA', samAlocanA, pR 23 47. A baMdhAraNanI vadhu vigata mATe juoH "Akape', pR. 156-159 48. "prapU", 50 81-86 48. (i) "jerAmA ', samAlocanA, pR. 23; (ii) "kapU', pR. 86; (iii) "rAra', pR. 21; (iv) "gUpAa', pR. 741 5. nagarazeTha zrI premAbhAI pachI A pada saMbhALanAra nagarazeThone 5 krama karyo che te aMge khAsa mAhitI maLatI nathI. eka ullekha pramANe nagara-- For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarazeTha zAMtidAsa jhaverI zeTha zrI premAbhAI pachI A pada para temanA moTA putra zrI mayAbhAI ane te pachI trIjA naMbaranA putra zrI maNibhAI Ave che, paNa A ullekhane samarthana maLe evI vigata kyAMyathI prApta thaI zakI nathI. 51. A badhI vigato mATe juo : (i) "jerAmA', samAlocanA, pR0 23-24(ii) "prapU', pR. 86; (iii) "rAra', pR22 52. nagarazeTha zrI cImanabhAIlAlabhAI ane nagarazeTha zrI kastUrabhAI maNibhAInA nagarazeTha tarIkenAM kAryonI khAsa vigate kyAMyathI maLI zakI nathI. 53. "jerAmAM', samAlocanA, 50 24-25 54. zrI ratilAla dIpacaMda desAIe Apela maukhika mAhitInA AdhAre zrI mayAbhAI premAbhAInA putra zrI vimaLabhAI mayAbhAI chellA : nagarazeTha hatA tema achaDatI mAhitI maLe che. ' 55. AnuM mULa aMgrejI lakhANa A pramANe che - "But though a new and prosperous class of wealthy capitalist families has come into being at Ahmedabad during the last fifty years as a result of the marvellous industrial development of the city, the fame of this notable family will for ever be cherished on account of the great part which it played in the history of the capital of Gujarat for more than two centuries and a half." - SHG', p. XX For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pUravaNI "zrI ciMtAmaNiprazasti nI hastaprata aMge A pustakanA "zrI ciMtAmaNi-pArzvanAthanuM derAsara' nAme AThamA prakaraNamAM pR. 84-87 upara A derAsarane lagatI eka kRti "zrI ciMtAmaNiprazasti'ne ullekha che. A ja prakaraNanI pAdadha naM. 7 (pR. 102) mAM jaNAvavAmAM AvyuM che, "A prazastinI eka azuddha nakala royala eziyATika sesAyaTInI muMbaI zAkhAmAM sacavAyelI che. tene naMbara "ve. naM. 1756' che.. - kula 86 zlokonI uparyukta prazastinI nakala hastapratanA pAnAMnA rUpamAM che. A hastapratanA cAra pAnAMnA pheTogrApharsa paM. zrI lakSamaNabhAI bhojaka (lA.da. vidyAmaMdira, amadAvAda-9) pAsethI prApta thaI zakyA te AnaMdane viSaya che. upara sUcavyuM tema A hastapratanI nakala khUba azuddha rIte, khAsa karIne akSaranA mareTha ukelI na zakAya te rIte karavAmAM AvelI che. chatAM bhaviSyamAM kayAreka koIne paNa saMzodhanamAM upayogI thAya tevA vicArathI prerAIne te pratanA cAreya pAnAMnA phaTAo A pustakamAM ApavAmAM Avela che. 5. zrI lakSmaNabhAI bhejaka judA judA kALe judA judA moDamAM lakhAyela hastaprata, tAmrapatra vagerenI lipI ukelavAmAM khUba durlabha kahI zakAya tevuM kauzalya dharAve che. paraMtu uparyukta "zrI ciMtAmaNi-prazasti nI hastapratanA cAra pAnAMnA lakhANane khUba prayatna chatAM teo AkhuM ukelI zakyA nathI. temaNe A hastapratanA lakhANane ukelavAmAM je prayatna karyo tenA phaLarUpe je tUTaka tUTaka lakhANa prApta thAya che te kadAca kaIkane upayogI thAya tema lAgavAthI ahI te ApavAmAM Ave che. zrI ciMtAmaNi-prazastinI hastapratanA ukelI zakAyelA pAThaze : mahopAdhyAya zrI 6 satyasaubhAgyagaNigurubhyo namaH / taiH pratyUhamutAM kRtadhiyaM zrI pArzvaciMtAmaNe / styuzaityUlasivositagUjyAdadvayatIsadgaNaiH / sAmrAjye vidadhItya sadvipadalaprastho'khilopastava yoddhai rAjyakathAmapi tribhuvane nirmUlaphulaMlayat // 1 // uddhartAjagatItrayImitividanajihIyabhogIzvara / zvettAdhvAtavamUmahartizamitispaSTacavanezvara / kalyAkalpapudArthamasakRddAtetideva drumA / asmin jAtavatikSitau sa bhagavAn zrIAzvaseniHzviye // 2 // For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 mAtaMgA'zvartucaMdrapramitA (1678) zaradilomAnatugAkhyamena / prAsAde varddhamAna sasRjaturakula zAMtidAsazca zubhra / nosvabIbIpure sattapagaNataraNI pAzvaciMtAmaNorya / zrImad gahAyArarAjye yuvanapati yAna...tasya kurmaH prazasti // 3 // asti svasti yutaH prazastakamalA cevo vinodAspadaM / deza pezala kauzala pravilasa cokAdgato gUrjara / yasye kukkaguNeparejamapadAH svIkRtya tattayyaza / pragnAragnani...nigherAse devAsaH sphaTa // 4 // asmi...||5|| asmin bIbIpurAkhya prabhudinajanabhRddha ccheyochadmaprasarpa jagatativadhUmophviodyantidhAta zakre...||6||... kiJca...zrImAn babbarapArthivo gajaghaTA saMghaddadussadhyA / prAjyarAjyamapAla yajubhagaNatraNekabaddhodyama / mAnyadaurbaladarpa darpitamanaH pratyathiM sImatinI / vaidhavyanatadAnakarma gurujA sArvatrikIsyAdadhe // 7 // tasmA...sanyAyekamatihamAyunRpati...zailebhyaH...yena...prANopakAraH kRtaH // 8 // ... ||9||...ysyonyaandhaaraa...nshy...||10||...tsy zrImadakabbarakSitipate...stekaH shriiislaamshaahinRpti...||11||...dugdh...||12||...do...bhiissttaarth....||13|| majyu zAhijihAna ityabhidhayA jaijjaitiM yasya sphuTai / loke jalagai vinishvit...ysy...||14|| vyomAdhIza // 15 // yasyA...ityAkarNya vaco nigUDha vilaya...sadmani // 16 // yaza...vo...vyApte... // 17 // ... // 18 // nizzeSorukalAnidhi saMsAradramasasya...kA zAhijihAmaputra...jAyAn zrIsIlAmazAhinRpati sAhasra cUDAmaNi // 19 // hastalikhita pratA ane jaina jJAnabhaMDAro vagerenI sAcavaNI aMge nagarazeTha zAMtidAsa jhaverInuM pradAna 5. zrI lakSmaNabhAI bhejaka ApaNa aneka jaina jJAnabhaMDAre ane tenA sAhityane vyavasthita karavAnuM kAma paNa karatA AvyA che. AvA aneka jJAnabhaMDAranI judI judI hastapratonAM pAnAMone vyavasthita karavAne, tene vAMcavAne prayatna temaNe kareluM che. eka hastaprata taiyAra karAvavA mATe nagarazeTha zAMtidAsa jhaverInA kuTuMbe karelA prayatnanI sAbitIrUpa eka udAharaNa TAMkatA temaNe jaNAvyuM ke amadAvAdamAM Avela prAkRta TesTa sAyaTI 'tArI I. sa. 1966 mAM bahAra paDela 'na disUtra cUrNa sahita'nI prastAvanAnA pR. 2 upara nIcenuM lakhANa jovA maLe che? ___"sAha zrI vacchAsuta sAha sahikasya svapuNyArtha" pustakabhaMDAre kArApitA suta vardhamAna pustaka paripAlanArtha // " A ja pustakanA prakaraNa 2 ('kuTuMba, vaMza ane pUrvajo')nI yAdoMdha na.. (5. 17)mA 53 rAsana pR. 5. nA AdhAre nA441mA sA-yu: "bI mInA aramAM 'aMgacUliyA payannA'nI me prati cha, tenA mAM A pramANe lakheluM che- 'sAha zrIvacchA suta sAha sahasrakiraNena svabhaMDAre gRhItvA sutavarSa mAnazAMtidAsaparipAlanArtha // For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 "bhAvanagaranA paMnyAsa zrI gaMbhIravijayajI mahArAjanA bhaMDAramAM puSkamAtravRtti nAmanI eka pratinI aMtamAM paNa upara pramANenA ja zabda che." AvA ulekhene AdhAre ane 5. zrI lakSmaNabhAI bhejakanA anumAna pramANe ema kahI zakAya ke ApaNA zAstramra che ane anya jaina sAhityakRtione lahiyAo pAse taiyAra karAvIne sAcavavA mATe nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverI tanamana dhanathI khUba sakriya haze. judAM judAM jJAnabhaMDArenI hastapratonAM lakhANane AdhAre e bAbatanuM saMzodhana karI zakAya ke nagarazeTha satidAsa jhaverIe keTalI hastaprata taiyAra karAvavAmAM ane te dvArA jJAnabhaMDAranI sAcavaNImAM pitAne phALo Apyo hate. zrI zAMtidAsa zeThe banAvarAvela peTa saMbaMdhI vizeSa mAhitI A ja pustakanA pR. 15. upara "nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIe banAvarAvela 5Ta' saMbaMdhI mAhitI ApatAM jaNAvAyuM che ke A paTa vi. saM. 1698nI sAlamAM nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIe banAvaDAvela che. paM. zrI lakSmaNabhAI bhojaka sAthe A aMge vAta karatAM temaNe A paTa ame keTalIka vizeSa mAhitI ApI je nIce pramANe che : zatruMjaya tIrtha aMge je aneka paTa (citra) atyAre upalabdha che temAM A paTa sauthI prAcIna gaNAya che. zatruMjayanuM AnAthI vadhu jUnuM citra kayAMyathI maLatuM nathI. vaLI A paTamAM zatruMjayanuM varNana paNa ApavAmAM Avela che. A citranI vizeSatA e che ke temAM navaTUka batAvAI nathI, kAraNa ke navaTUka te pAchaLathI thayela che. A citramAM bhagavAnanI mukhya be mUrtio AlekhavAmAM AvI che. temAMnI eka mUrti nIce abujI (adabada) ane bIjI mUrti nIce aSabhadeva" ema lakhyuM che. eTale pAlItANA zatru jaya parvata para Avela jaina derAsaramAM eka adabadajInI ane bIjI mULanAyaka zrI RSabhadeva (AdIzvaradAdA)nI mUrtie ati prAcIna haze tema kahI zakAya. nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA phaTAo aMge A pustakamAM nagazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA be phoTAo ApavAmAM Avela che? (1) nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne ekalAne pho. (2) nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne temanA guru zrI rAjasAgarasUri sAthene phe. A baMne pheTAo aMgenI keTalIka rasaprada vigate zeTha ANaMdajI kalyANajInI For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ peDhIne itihAsa" bhAga-1 nI prastAvanAnA pR. 15 thI 18 mAM ApavAmAM Avela che jemAMnI mukhya vigata nIce pramANe che. A baMne phoTA atyAre amadAvAdamAM jhaverIvADamAM vAghaNapoLanI aMdara Avela "zrI vardhamAna tapa AyaMbila saMsthA 'nA makAnamAM vidyamAna che. A je AyaMbila saMsthAnuM makAna che tenI bahAra "zrI sAgaragaccha upAzraya, amadAvAda" evI ArasanI takatI che. nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverInA vaMzajo sAgaragacchamAM zraddhA dharAvatA hatA eTale temanI dekharekha nIce cAlate upAzraya te A ja hato. tA. 17-4-1952 nA roja TharAva karIne A upAzrayane vahIvaTa saMbhALatI nagarazeThanA vaMzajonI kamiTIe A makAnane AyaMbilazALA mATe bheTa ApI dIdhuM hatuM. AmAMne nagarazeTha zrI zAMtidAsa jhaverIne ekalAne phoTo je A pustakanA mukhapRSTha para che tenI nIce "janma saMvata 1645" ane "svargavAsa saMvata 1715" ema lakhavAmAM AvyuM che. A pustakamAM "kuTuMba, vaMza ane pUje nAme bIjA prakaraNamAM temanA janmasamaya aMge pR013-14 mAM ane zrI zAMtidAsane parivAra ane svargavAsanAme dasamA prakaraNamAM temanA svargavAsanA samaya aMge pR. 167-17mAM carcA karavAmAM Avela che. A pheTA nIce je saMvat mUkavAmAM Avela che te zenA AdhAre mUkavAmAM AvI che te te khyAlamAM AvatuM nathI, paNa A pustakanA pR0 17ii upara karavAmAM Avela aTakaLa sAthe tene meLa bese che. bIje je pheTa nagarazeTha zAMtidAsa jhaverIne, temanA guru zrI rAjasAgarasUri sAthene che te paNa A AyaMbilazALAnA makAnamAM ja atyAre sacavAyelA citrane nIcale bhAga che. upAzrayane makAnane jyAre AyaMbilazALAmAM pheravavAmAM AvyuM tyAre A citranI sAcavaNI thAya te mATe tene makAnanI dIvAla upara rAkhavAmAM Avela che ane tenA para raMga karAvIne tene navA jevuM ane vadhu camakadAra banAvavAmAM AvyuM che. A citra I. sa. 1929mAM prakAzita thayela "gujarAtanuM pATanagara amadAvAda pustakanA pR. 601 sAme sau prathama chapAyeluM che ane tenI nIce tene paricaya ApatAM jaNAvavAmAM AvyuM che : "A citra nagarazeThanA vaMzajonI dekharekhamAM cAlatA eka apAsarAmAM thAMbhalA upara jaDeluM che. citra ochAmAM ochuM base varSanuM jUnuM dekhAya che. keI jUnA citranI nakala heya ema lAge che. raMga hajI paNa sAro rahe che. hAMDIo vagere sAmagrI paNa sArI cItarelI che. A citra raMgamAM meTuM karavA jevuM che." A lakhANa pramANe A citra Aje aDhI varSa karatAM paNa vadhu jUnuM gaNAya ane A citra paNa "koI jUnA citranI nakala heya ema lAge che" ema For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 najaNAvyuM che eTale e jUnuM citra te tenAthI paNa prAcIna gaNAya, je samaya nagarazeTha zAMtidAsa ane temanA guru rAjasAgarasUrinA svargavAsanA samayathI ghaNe najIka gaNAya. paNa A citrane eTaluM prAcIna gaNavA mATe ApaNI pAse A sivAya bIjo koI AdhAra atyAre nathI. gUjarAtanuM pATanagara amadAvAda mAM chapAyela A citrane jayAre AyaM. bilazALAnA makAnamAM sAcavaNI mATe mUkavAmAM AvyuM tyAre tene raMga karAvIne navA jevuM karAvavAmAM AvyuM, eTale atyAre je citra che te navA rUpa-raMgavALuM gaNAya. mULa citramAM gurunuM nAma "zrI rAyasAgara hatuM te sudhArIne "zrI rAjasAgara ' karavAmAM AvyuM che ane ziSyanuM nAma "zeTha sAMtIdAsa' hatuM te "zeTha zAMtidAsa" karavAmAM AvyuM che. A navA rUparaMgavALA citranI nIce "pUjyapAdu AcAryadeva 1008 zrImad rAyasAgarasUrIzvarane praNAma karatAM zreSThIvarya zrI zAMtidAsa zeSakiraNa, asala pratikRti sAgaragacchanAM junA upAzrayanA eka kASTastaMbhamAMthI uddhata" evuM lakhANa che. A citra lAMbI penalanA kadamAM che. temAM be bhAga che. uparanA bhAgamAM zikhara dorIne tenA upara pharakatI dhajA tathA sUrya, caMdra relA che. ane nIcenA bhAgamAM guru zrI rAjasAgarasUrine UMcA Asane beThelA batAvI ziSya zrI zAMtidAsane emanI sAme hAtha joDIne beThelA batAvyA che. noMdhaH A pustakamAM chapAyele te A navA sudhArelA citranA nIcenA bhAgane pheTo che.) A baMne citra uparyukta AyaMbilazALAmAM pesatAM ja meTA helanI sAmenI dIvAlamAM rAkhavAmAM AvyAM che. zrI zAMtidAsa jhaverInuM citra ra7" 4 37"nA kadanuM che ane temanA guru sAthenuM citra chA" x 3lA" nA kadanuM che. A baMne pheTAo A pustakamAM chApavA mATenI anumati ApavA badala uparyukta "zrI vardhamAna tapa AyaMbila saMsthA " amadAvAdanA TrasTIone AbhAra. pharamAnAnA keTAo aMge nagarazeTha zAMtidAsa jhaverIne maLelA pharamAnemAMthI agatyanA be pharamAnenA phoTAo "Imperial Mughal Farmans in Gujarat" pustakamAMthI ahIMyA sAbhAra uddhata karavAmAM AvyuM che. For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zudvipatraka [noMdha: A pustakanA chApakAmamAM anusvAra, pUrNavirAma, kAne, mAtra vagerenA yaIpa ghaNI jagyAe kAM te chapAyA nathI athavA jhAMkhA chapAyA che. AvI bhUla sudhAratAM zuddhipatraka binajarUrI laMbANavALuM banI jAya tema hovAthI tene samAveza A zuddhipatrakamAM karyo nathI. te uparAMta sAmAnya saMdarbhathI khyAla AvI jAya tevI bhUlo paNa AmAM noMdhI nathI. vAcake daragujara karaze.] pRSTha paMkti azuddha . 8 6 rAjavIre rAjavIo 11 15 hatA hatA hatA 14 17 samAlocanA samAlocanAnA 29 The "The 31 contemyorary contemporary Mania Mania." The " The 21 deiails details 95 22 family )... family).. 25 vajenuM kaMkumArelA vaMzajonuM kuMkamaravA moramenTe gorade pratiSThitazca pratiSTitazca 14 geramade gerade 18. aMgacUliyAna aMgacUliyA teo vadhumAM jaNAve gUpAamAM vadhumAM jaNAvyuM teo lakhe gRpAamAM lakhyuM 18 17 prakaraNa cAra prakaraNa naMbara cAra 18 20 samAlocanamAM samAlocanAmAM 23 islAmadhamI IslAmadharma 23 31 10 32 9 samayasapArakhu samaya pArakhu 11 heka For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 trIjI paMkti azuddha 32 chellethI oLakhavA oLakhAvA - trIjI 33 15 karyA karyo 36 4 kyAM ya 27 1 suni zrI kSemavardhatagaNi muni zrI kSemavardhanagaNi 9 5 mananA mAnatA 40 22 amadAvAdamAM amadAvAdanA 41 chellethI che. 24 che."24 bIjI 44 chelethI bolAvI. pachI bolAvI. tAre saMoe temane bhAI kahIne bolAvA. pachI 45 chellethI 1. ' 11. trIjI 46 94,17,19,21 re; 46 13 begasa begama 40 5 nagarazeTha zrI kastUrabhAI maNibhAI nagarazeTha zrI cImanalAla lAlAbhAI 47 6 , zrI camanalAla lAlabhAI , zrI kastUrabhAI maNibhAI 51 chelethI la la trIjI 54 rara AvI hatI. " ja karavAmAM AvI hatI. 56 12dabad dabad, 61 24 temanA temane 66 4 bhAva bhAva 66 7 su0 11 su. 1114 68 11 -bI. 68 24 gahulI guhalI 70 - 16 of of 71 11 nagarazeTha pada' nagarazeTha" 73 2 zrIyuta 74 15 khulAso cukAdo of For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha pa`kti 15 7 75 8 76 4 76 15 77 1 81 2 16 } 1 82 5 e 95 11 37 19 99 21 101 13 102 103 104 105 105 106 16 106 17 1} 28 108 7 18 23 110 7 110 25 112 chellI 114 16 114 21 121 ' } 16 ra 5 azudra bhImarAve ApyA che nirdeza 16 2 Ada mahArAja pAMca zera sAkara dUdhanI jo anyatra derAsaranA dhairatakhAna bhAgyazALI " thavenA (I. sa. 1686) " 18 90,000 1. I. sa. 1621mAM the the zahero -- " AgrA, vagerenInI weoden marble profane mirAte ahumadI 'mAM aetion saga muLanAnAyakanI thayelAM I. sa. 633 bhUlAne bAda karatAM te tItha ) zuddha bhImarAve ApyA che.zrI zAMti dAsa zeThanA vakhatanI mahAjana genI paristhitinA citAra teo Ape che nirdezI 1618 Ada` mahAjana pAMca zera dUdha ane zera sAkara dUdhana A ullekhA uparathI derAsaramAM khairatakhAna bhAgyazALI "" 'I. sa. 1666 mAM thevene (i. sa 166) 90,000 Pounds I. sa. 1621-22mAM the zaheze ane AgrA, vagere sthaLAnI wooden marble, profane * mirAte ahamadI 'nA AdhAre action sala ga muLanAyakanI thayela I. sa. 1633 bhUlone bAda karatAM tenA derAsara ) For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 ke " AvA caudamAM pRSTha paMkti azuddha zuddha 122 12 jema cAlu cAlu 126 21 pharamAna karyuM. pharamAvyuM. 134 chellethI laI thaI cothI 137 5 amadAvAdanA amadAvAdanA 140 15 zu AhanA zukehanA 149 23 jhavedI jhaverI 142 ke AvA 143 11 pAMca lAkha pAMca lAkha rUpiyA 143 25 jANatAM jANItA 145 chellI karavA aMgenA aMgenA 150 17 zAMtidAsa zAMtidAse 151 14 prakaraNamAM prakaraNamAM pR191-194 ane pR0 250-251 upara 151 18 paMdara 15ra 10 temaNe pAlItANA aMge ApaNe temaNe, pAlItANA aMge chelle je ApaNe je 15ra 14 pharamAna naM. 19,20,21,22 pharamAna naM. 4,5,6,7 155 jaine . . 4 "dIbAjhela" "dIbAjhale' ' 158 4 bAhara. bahAra 158 20 rakhevALA rakhevALI - 158 24 rAkhe pAne rakhepAne 158 : 25 jevI." '166 12 (I. sa. 16 9) (I. sa. 1629) 1180 7 I. sa. 1641mAM I. sa. 164mAM 184 7 zakyo zakyA 186 10 jidhAnImAMthI rAjadhAnImAMthI 197 23. samA samAI 203 22 saM. 19 6 saM. 1956 208 13 zreSThavaya zreSThivarya . 208 16 Tribut Tribute - janI 157 jevI) For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amadAvAdanI baliSTha paraMparAnA Adya puruSa - jazaparaMparAthI cAlatI AvelI zrImaMta vaNikenI Arthika sattA ane sAmAjika pratiSThA amadAvAdanA vyaktitvanuM eka ane buM aMga che. A baliSTha paraMparAnA staMbha ane, Adya puruSa jevA zeTha zrI zAMtidAsa A pustakano mukhya viSaya - che. zrImatI mAlatIbahene zeTha zAMtidAsane lagatI upara darzAvelI hakIkatenI cakAsaNI tene lagatAM aitihAsika sAdhana dvArA karIne cAkhI hakIkata tAravavAne saphaLa prayatna karyo che. " zAMtidAsane maLelAM pharamAnene tarajU karIne pratyekanuM vileSaNa karI batAvyuM che. Ane kAraNe A pustakanI upagika - vadhI che. ...kevaLa sAMpradAyika paraMparA ane anukUtine AdhAre ke A prakAranAM lakhANe ghaNuM kharuM taiyAra thAya che. ahIM vaijJAnika 2 abhigama apanAvIne ItihAsa-nirUpaNa thayuM che te A prayatnanI ka vizeSatA che. jena paraMparAnA abhyAsIone tema ja amadAvAdapremI vAcakavargane A pustaka avazya gamaze." -DaoN. dhIrubhAI ThAkara pramANabhUta ane lokabhAgya, ItihAsa - "bahena zrI mAlatIbahene, prastuta pustaka taiyAra karavAmAM A baMne vAnAM-dhIraja ane samabhAva-dAkhavavA uparAMta 24.412 13 Serving Jinshasan A vArtA mAge che, ane ItihAsa-lekhaka dhyeya sAthe baMdhAyela che. bene meLave sanuM pustaka bhAgye ja lokapriya banatuM gama ne taka emAM apavAdarUpa banI rahe tevuM che. ahIM lekhikAe itihAsane paNa vArtA ' jevI ja saraLa, lokagya ane hRdayaMgama zailIthI rajU karyo che e A pustakanI vizeSatA che." -pU. paMnyAsa zrI zIlacandravijayajI 004706 gyanmandir@kobatirth.org >> * For Personal & Private Use Only