Book Title: Mahavaggatthakatha
Author(s): Vipassana Research Institute Igatpuri
Publisher: Vipassana Research Institute Igatpuri
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009980/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammagiri-pAli-ganthamAlA [devanAgarI] dIghanikAye sumaGgalavilAsinI dutiyo bhAgo mahAvaggaTThakathA vipazyanA vizodhana vinyAsa igatapurI 1998 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammagiri-pAli-ganthamAlA-5 [devanAgarI] dIghanikAya evaM tatsaMbaMdhita pAli sAhitya gyAraha graMthoM meM prakAzita kiyA gayA hai| prathama AvRttiH 1998 tAivAna meM mudrita, 1200 pratiyAM mUlya : anamola yaha graMtha niHzulka vitaraNa hetu hai, vikrayArtha nhiiN| sarvAdhikAra mukt| punarmudraNa kA svAgata hai| isa graMtha ke kisI bhI aMza ke punarprakAzana ke lie likhita anumati Avazyaka nahIM / ISBN 81-7414-054-9 yaha graMtha chaTTha saMgAyana saMskaraNa ke pAli graMtha se lipyaMtarita hai| isa graMtha ko vipazyanA vizodhana vinyAsa ke bhArata evaM myaMmA sthita pAli vidvAnoM ne devanAgarI meM lipyaMtarita kara saMpAdita kiyaa| kaMpyUTara meM nivezana aura peja-seTiMga kA kArya vipazyanA vizodhana vinyAsa, bhArata meM huaa| prakAzaka: vipazyanA vizodhana vinyAsa dhammagiri, igatapurI, mahArASTra- 422 403, bhArata phona : (91-2553) 84076, 84086 phaiksa : (91-2553)84176 saha-prakAzaka, mudraka evaM dAyaka : di kAraporeTa baoNDI oNpha di buddha ejyukezanala phAuMDezana 11 vIM maMjila, 55 haMga cAu esa. roDa, sekTara 1, tAipe, tAivAna Ara.o. sI. phona : (886-2)2395-1998, phaiksa : (886-2)2391-3415 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala [Devanagari] Dighanikaye Sumangalavilasini Dutiyo Bhago Mahavagga-Atthakatha Devanagari edition of the Pali text of the Chattha Sangayana Published by Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri -422403, India Co-published, Printed and Donated by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: (886-2)23913415 wwwjainelibrary.org Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala--5 [Devanagari] The Digha Nikaya and related literature is being published together in eleven volumes. First Edition: 1998 Printed in Taiwan, 1200 copies Price: Priceless This set of books is for free distribution, not to be sold. No Copyright-Reproduction Welcome. All parts of this set of books may be freely reproduced without prior permission. ISBN 81-7414-054-9 This volume is prepared from the Pali text of the Chattha Sangayana edition. Typing and typesetting on computers have been done by Vipassana Research Institute, India. MS was transcribed into Devanagari and thoroughly examined by the scholars of Vipassana Research Institute in Myanmar and India. Publisher: Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri, Maharashtra - 422 403, India Tel: (91-2553) 84076, 84086, 84302 Fax: (91-2553) 84176 Co-publisher, Printer and Donor: The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.O Tel: (886-2)23951198, Fax: (886-2)23913415 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta graMtha Present Text saMketa-sUcI 1. mahApadAna suttavaNNanA pubbenivAsapaTisaMyuttakathA AyuparicchedavaNNanA bodhiparicchedavaNNanA sAvakayugaparicchedavaNNanA sAvakasannipAtaparicchedavaNNanA upaTThAkaparicchedavaNNanA sambahulavArakathAvaNNanA sambahulaparicchedavaNNanA bodhisattadhammatAvaNNanA dvattiMsamahApurisalakkhaNavaNNanA vipassIsamaJJAvaNNanA jiNNapurisavaNNA byAdhipurisavaNNanA kAlaGkatapurisavaNNanA pabbajitavaNNanA bodhisattapabbajjAvaNNanA mahAjanakAya anupabbajjAvaNNanA bodhisattaabhivesavaNNanA visaya-sUcI 1 1 6 8 9 10 10 13 14 18 30 38 41 41 42 42 42 43 44 brahmayAcanakathAvaNNanA aggasAvakayugavaNNanA mahAjanakAyapabbajjAvaNNanA cArikAanujAnanavaNNanA devatArocanavaNNanA 2. . mahAnidAna suttavaNNanA nidAnavaNNanA ussAdanAvaNNanA pubbUpanissayasampattikathA titthavAsAdivaNNanA paTiccasamuppAdagambhIratA apasAdanAvaNNanA paTiccasamuppAdavaNNanA attapaJJattivaNNanA attapaJJattivaNNanA attasamanupassanAvaNNanA sattaviJJANaTThitivaNNanA aTThavimokkhavaNNanA 3. mahAparinibbAnasuttavaNNanA rAja aparihAniyadhammavaNNanA bhikkhu aparihAniyadhammavaNNanA dussIlaAdInavavaNNanA pATaliputtanagaramApanavaNNanA 49 55 58 58 62 64 64 68 70 74 74 75 77 84 85 85 88 92 95 96 102 114 116 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 177 180 186 186 187 193 194 194 195 ariyasaccakathAvaNNanA 119 anAvattidhammasambodhiparAyaNavaNNanA 119 dhammAdAsadhammapariyAyavaNNanA 120 ambapAlIgaNikAvatthuvaNNanA 121 veLuvagAmavassUpagamanavaNNanA 122 nimittobhAsakathAvaNNanA 124 mArayAcanakathAvaNNanA 130 AyusaGkhAraossajjanavaNNanA 131 mahAbhUmicAlavaNNanA 132 aTThaparisavaNNanA 134 aTThaabhibhAyatanavaNNanA aTThavimokkhavaNNanA AnandayAcanakathA nAgApalokitavaNNanA 138 catumahApadesavaNNanA 139 kammAraputtacundavatthuvaNNanA 142 pAnIyAharaNavaNNanA pukkusamallaputtavatthuvaNNanA 143 yamakasAlAvaNNanA 146 upavANattheravaNNanA 152 catusaMvejanIyaThAnavaNNanA 154 AnandapucchAkathAvaNNanA . 156 thUpArahapuggalavaNNanA 157 AnandaacchariyadhammavaNNanA 157 mahAsudassanasuttadesanAvaNNanA 159 mallAnaM vandanAvaNNanA 160 subhaddaparibbAjakavatthuvaNNanA 161 tathAgatapacchimavAcAvaNNanA parinibbutakathAvaNNanA buddhasarIrapUjAvaNNanA 168 mahAkassapattheravatthuvaNNanA sarIradhAtuvibhajanavaNNanA dhAtuthUpapUjAvaNNanA 4. mahAsudassanasuttavaNNanA kusAvatIrAjadhAnIvaNNanA cakkaratanavaNNanA hatthiratanavaNNanA assaratanavaNNanA maNiratanavaNNanA itthiratanavaNNanA gahapatiratanavaNNanA pariNAyakaratanavaNNanA catuiddhisamannAgatavaNNanA dhammapAsAdapokkharaNivaNNanA jhAnasampattivaNNanA bodhisattapubbayogavaNNanA caturAsItinagarasahassAdivaNNanA subhaddAdeviupasaGkamanavaNNanA brahmalokUpagamavaNNanA 5. janavasabhasuttavaNNanA nAtikiyAdibyAkaraNavaNNanA AnandaparikathAvaNNanA janavasabhayakkhavaNNanA devasabhAvaNNanA sanakumArakathAvaNNanA bhAvitaiddhipAdavaNNanA tividhaokAsAdhigamavaNNanA catusatipaTThAnavaNNanA sattasamAdhiparikkhAravaNNanA 197 197 197 199 200 143 202 202 203 206 206 206 207 208 209 210 163 211 213 213 166 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 226 230 6. mahAgovindasuttavaNNanA kAyAnupassanA AnApAnapabbavaNNanA 316 devasabhAvaNNanA iriyApathapabbavaNNanA 320 aTThayathAbhuccavaNNanA 218 catusampajaJapabbavaNNanA 322 sanamArakathAvaNNanA paTikUlamanasikArapabbavaNNanA 323 govindabrAhmaNavatthuvaNNanA dhAtumanasikArapabbavaNNanA 324 rajjasaMvibhajanavaNNanA 228 navasivathikapabbavaNNanA 325 kittisaddaabbhuggamanavaNNanA 229 vedanAnupassanAvaNNanA 327 brahmanAsAkacchAvaNNanA cittAnupassanAvaNNanA 329 reNurAjaAmantanAvaNNanA 233 dhammAnupassanAnIvaraNapabbavaNNanA 330 cha khattiyaAmantanAvaNNanA 234 khandhapabbavaNNanA 335 brAhmaNamahAsAlAdInaM AmantanAvaNNanA 235 AyatanapabbavaNNanA 336 bhariyAnaM AmantanAvaNNanA 236 bojjhaGgapabbavaNNanA 338 mahAgovindapabbajjAvaNNanA 236 catusaccapabbavaNNanA 347 7. mahAsamayasuttavaNNanA 238 dukkhasaccaniddesavaNNanA 348 samudayasaccaniddesavaNNanA 350 nidAnavaNNanA 238 devatAsannipAtavaNNanA nirodhasaccaniddesavaNNanA 351 245 maggasaccaniddesavaNNanA 352 8. sakkapaJhasuttavaNNanA 260 10. pAyAsirAjaJasuttavaNNanA 357 nidAnavaNNanA 260 mAvaNNanA paJcasikhagItagAthAvaNNanA 263 corAdiupamAvaNNanA 359 sakkUpasaGkamavaNNanA 266 gUthabhArikAdiupamAvaNNanA gopakavatthuvaNNanA 361 268 maghamANavavatthu | saddAnukkamaNikA [1] 271 pahaveyyAkaraNavaNNanA 278 gAthAnukkamaNikA [57] vedanAkammaTThAnavaNNanA 281 saMdarbha-sUcI mahAsIvattheravatthu 286 pAtimokkhasaMvaravaNNanA 291 indriyasaMvaravaNNanA 294 somanassapaTilAbhakathAvaNNanA 297 9. mahAsatipaTTAnasuttavaNNanA 299 uddesavArakathAvaNNanA 358 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ciraM tidvatu saddhammo! cirasthAyI ho saddharma ! Dheme, bhikkhave, dhammA saddhammassa ThitiyA asammosAya anantaradhAnAya sNvttnti| katame dve ? sunikkhittaJca padavyaJjanaM attho ca suniito| sunikkhittassa, bhikkhave, padavyaJjanassa atthopi sunayo hoti| a0 ni0 1.2.21, adhikaraNavagga bhikSuo, do bAteM haiM jo ki saddharma ke kAyama rahane kA, usake vikRta na hone kA, usake aMtardhAna na hone kA kAraNa banatI haiN| kaunasI do bAteM ? dharma vANI suvyavasthita, surakSita rakhI jAya aura usake sahI, svAbhAvika, maulika artha kAyama rakhe jAya / bhikSuo, suvyavasthita, surakSita vANI se artha bhI spaSTa, sahI kAyama rahate haiN| ...ye vo mayA dhammA abhiJA desitA, tattha sabbeheva saGgamma samAgamma atthena atthaM byaJjanena byaJjanaM saGgAyitabbaM na vivaditabbaM, yathayidaM brahmacariyaM addhaniyaM assa cirdvitikN...| dI0ni0 3.177, pAsAdikasutta ...jina dharmoM ko tumhAre lie maiMne svayaM abhijJAta karake upadezita kiyA hai, use artha aura byaMjana sahita saba mila-jula kara, binA vivAda kiye saMgAyana karo, jisase ki yaha dharmAcaraNa cira sthAyI ho...| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta graMtha dIghanikAya sAdhanA kI dRSTi se mahatvapUrNa graMtha hai | yaha bhagavAna buddha ke cauMtIsa dIrghAkAra upadezoM kA saMgraha hai jo ki tIna khaMDoM meM vibhakta hai - sIlakkhandhavagga, mahAvagga, paathikvgg| ina upadezoM meM zIla, samAdhi tathA prajJA para sarala DhaMga se pracura sAmagrI upalabdha hai / vyAvahArika jIvana meM Agata vastuoM evaM ghaTanAoM se jur3I huI upamAoM ke sahAre isameM sAdhanA ke vibhinna aMgoM para prakAza DAlA gayA hai| buddha kI dezanA sarala tathA hRdayasparzI huA karatI thii| unakI yaha zailI vyAkhyAtmikA thI para kabhI-kabhI dharma ko subodha banAne ke liye 'cULaniddesa' jaisI aTThakathAoM kA unhoMne sRjana kiyA / prathama dharmasaMgIti meM buddhavacana ke saMgAyana ke sAtha inakA bhI saMgAyana huaa| tadanaMtara unake anya vacanoM para bhI aTThakathAeM taiyAra huiiN| jaba sthavira mahendra buddha vacana ko lekara zrIlaMkA gaye, to ve apane sAtha ina aTThakathAoM ko bhI le gaye / zrIlaMkAvAsiyoM ne ina aTThakathAoM ko siMhalI bhASA meM surakSita rakhA / pAMcavI sadI ke madhya meM buddhaghoSa ne unakA pAli meM punaH parivartana kiyA / dIghanikAya ke arthoM ko prakAza meM lAte hue buddhaghoSa ne 'sumaGgalavilAsinI' nAmaka dIghanikAya-aTThakathA kA praNayana kiyA / yaha bhI tIna bhAgoM meM vibhakta hai| isake dvitIya bhAgamahAvagga-aTThakathA kA mudrita saMskaraNa Apake sammukha prastuta hai / hameM pUrNa vizvAsa hai ki yaha prakAzana vipazyI sAdhakoM aura vizodhakoM ke lie atyadhika lAbhadAyaka siddha hogaa| nidezaka, vipazyanA vizodhana vinyAsa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dighanikaye Sumangalavilasini Dutiyo Bhago Mahavagga-Atthakatha 13 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ciram Titthatu Saddhammo! May the Truth-based Dhamma Endure for A Long Time ! "Doeme, Bbikebabe, Dhamma saddhammassa thitiya asammosaya anantaradhanaya samvattanti. Katame dve? Sunikkhittanca padabyanjanam attho ca sunito. Sumikkeitasa, Bhikkbale, padabyanjanassa atthopi sunayo hoti." "There are two things, O monks, which A. N. 1. 2. 21, Adhikaranavagga make the Truth-based Dhamma endure for a long time, without any distortion and without (fear of) eclipse. Which two? Proper placement of words and their natural interpretation. Words properly placed help also in their natural interpretation." ...ye vo maya dhamma abhinna desita, tattha sabbeheva sangamma samagamma atthena attham byanjanena byanjanam sangayitabbam na vivaditabbam, yathayidam brahmacariyam addhaniyam assa ciratthitikam... ...the dhammas (truths) which I have D. N. 3.177, Pasadikasutta taught to you after realizing them with my super-knowledge, should be recited by all, in concert and without dissension, in a uniform version collating meaning with meaning and wording with wording. In this way, this teaching with pure practice will last long and endure for a long time... 15 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Present Text The Digha Nikaya is an important collection from the perspective of meditation practice. It contains thirty-four important long discourses of the Buddha, divided into three sections--the Silakkhandhavagga, Mahavagga and Pathikavagga. In these discourses a lot of material related to sila, samadhi and panna is available. Various aspects of practice have been elucidated by means of similes drawn from familiar objects and the everyday life of the times. The Buddha's tcachings were simple and endearing. His distinctive style was self-explanatory but, still, in order to make the Dhamma all the more lucid, he introduced the use of athakatha (commentaries), such as the Calaniddesa and the Mahaniddesa. These were recited, along with the discourses of the Buddha, at the first Dhamma Council. In time the other atthakatha commenting on all his discourses came into being. When Ven. Mahinda conveyed the words of the Buddha to Sri Lanka he also took the atthakatha with him. The Sinhalese monks preserved these atthakatha in their own language. Later on, when they had been lost in India, Ven. Buddhaghosa was able to translate them back to Pali, during the middle of the fifth century A.D. He then compiled the commentary on the Digha Nikaya named Sumangalavilasini in three volumes to help clarify its meaning. We sincerely hope that this publication, Mahavagga-Aythakatha will provide immense benefit to practitioners of Vipassana as well as research scholars. Director, Vipassana Research Institute, Igatpuri, India. 17 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Pali alphabets in Devanagari and Roman characters: Vowels: a a A a i i I Consonants with Vowel a (a ) : ka ka ga ga ca ja ja Ta ta khya BB B gva cca Jca Da No. Nya tva dva nda nha bha mbha pa ya ra ra ya One nasal sound (niggahita) : aM am Vowels in combination with consonants "k" and "kh" : (exceptions: ruru, rUru) ka ka kA ka kha khA kha ki ki kI ki ku ku kU ku ke ke kha khi khi khI khi khu khe Conjunct-consonants: kkha kkha kka kka vha stra ca hma ta ta 1 1 khya gva cca kha kha cha cha nca dda tha tha tha pha pha nya tva dva nda nha bbha mbha yha stra hma 2 2 3 da da da a ba la la Gka nka ccha ccha ncha DDa ddha vu nha dda dda kya kya gga khva khva dhya ndra ndra pppa bya bya mma lla lla sra sna hya hya 3 3 mma gha gha jha jha dha dhadha bha bha 44 va va gga hva nkha jja jja Jja nja NTa nta tta bra tta addha dhva dhva ndha ndha pha ppha bra mya mya lya lya sya sya hva 55 u u 19 sa sa khu Ga na Ja na Na na ma 6 6 na Uue o na ma kra kra ghaggha vaya nkhya jjha jjha njha ntha ttha ttha dma dma nta nta na pya ssa nna pya mmpa mha mha lhalha ssa halha khU ha 7 7 khu La la kla kla gya gya nga 5 nna dRtta NDa nda tya tya dya dya ntva ntva nya nya pla pla mpha mpha yya yya vha vha sma 8 8 sma khe 9 9 O ko ko kho kho kva kva gra gra ngha Jhanha ttha NNa nna tra tra dra dra ntha ntha nva nva bba bba mba mba vya vya sta sta sva sva 00 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Notes on the pronunciation of Pali Pali was a dialect of northern India in the time of Gotama the Buddha. The earliest known script in which it was written was the Brahmi script of the third century B.C. After that it was preserved in the scripts of the various countries where Pali was maintained. In Roman script, the following set of diacritical marks has been established to indicate the proper pronunciation. The alphabet consists of forty-one characters: eight vowels, thirty-two consonants and one nasal sound (niggahita). Vowels (a line over a vowel indicates that it is a long vowel): a - as the "a" in about a - as the "a" in father i - as the ""in mint i - as the "ee" in see u - as the "u" in put u - as the "oo" in cool e is pronounced as the "ay" in day, except before double consonants when it is pronounced as the "e" in bed: deva, metta; o is pronounced as the "o" in no, except before double consonants when it is pronounced slightly shorter: Loka, photthabba. Consonants are pronounced mostly as in English. g - as the "g" in get C - soft like the "ch" in church V - a very soft -v- or -WAll aspirated consonants are pronounced with an audible expulsion of breath following the normal unaspirated sound. th - not as in 'three'; rather 't' followed by 'h' (outbreath) ph - not as in 'photo'; rather 'p' followed by 'h' (outbreath) The retroflex consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the tip of the tongueturned back; and I is pronounced with the tongue retroflexed, almost a combined 'rl sound. The dental consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the tongue touching the upper front teeth. The nasal sounds: n - guttural nasal, like -ng- as in singer n - as in Spanish senor n - with tongue retroflexed m - as in hung, ring Double consonants are very frequent in Pali and must be strictly pronounced as long consonants, thus -nn-is like the English 'nn' in "unnecessary". 20 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMketa-sUcI a0 ni0 = attaranikAya aTTha = aTThakathA anu TI0 = anuTIkA apa0 = apadAna abhi0 TI0 = abhinavaTIkA itivu0 = itivRttaka udA0 = udAna kaGghA0 TI0 = kalAvitaraNI TIkA kathAva0 = kathAvatdhu khu0ni0 = khuddakanikAya khu0 pA0 = khuddakapATha cariyA0 pi0 = cariyApiTaka cULani0 = cULanihesa cULava0 = cULavagga jA0 = jAtaka TI0 = TIkA theragA0=theragAthA therIgA0 =therIgAthA dI0ni0 = dIghanikAya dha0pa0 = dhammapada dha0 sa0 = dhammasaGgaNI dhAtu0-dhAtukathA netti0 = nettipakaraNa paTi0 ma0 = paTisambhidAmagga paTThA0 = paTThAna pari0 = parivAra pAci0 = pAcittiya pArA0 = pArAjika pu0 TI0 = purANaTIkA pu0 pa0 = puggalapatti pe0 va0 = petavatthu peTako0 = peTakopadesa bu0 vaM0 = buddhavaMsa ma0 ni0 = majjhimanikAya mahAva0 = mahAvagga mahAni0 = mahAniddesa mi0 pa0 = milindapaha mUla TI0 = mUlaTIkA yama0 = yamaka vi0va0 - vimAnavatthu vi0 vi0 TI0 = vimativinodanI TIkA vi0 saGga0 aTTha0 = vinayasaGgaha aTThakathA vinaya vi0 TI0 = vinayavinicchaya TIkA vibhaM0 = vibhaGga visuddhi0 = visuddhimagga saM0 ni0 = saMyuttanikAya sArattha0 TI0 = sAratthadIpanI TIkA su0 ni0 = suttanipAta Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sumaGgalavilAsinI dutiyo bhAgo mahAvaggaTThakathA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / namo tassa bhagavato arahato sammAsambuddhassa / / dIghanikAye mahAvaggaTThakathA 1. evaM me sutaM... pe0... karerikuTikAyanti mahApadAnasuttaM / tatrAyaM apubbapadavaNNanA karerikuTikAyanti karerIti varuNarukkhassa nAmaM, karerimaNDapo tassA kuTikAya dvAre Thito, tasmA "karerikuTikA" ti vuccati, yathA kosambarukkhassa dvAre ThitattA '"kosambakuTikA "ti / antojetavane kira karerikuTi kosambakuTi gandhakuTi salaLAgAranti cattAri mahAgehAni, ekekaM satasahassapariccAgena nipphannaM / tesu salaLAgAraM raJa pasenadinA kAritaM, sesAni anAthapiNDikena kAritAni / iti bhagavA anAthapiNDikena gahapatinA thambhAnaM upari kAritAya devavimAnakappAya karerikuTikA - 1. mahApadAnasuttavaNNanA pubbenivAsapaTisaMyuttakathA 1 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.1-1) viharati / pacchAbhattanti ekAsanikakhalupacchAbhattikAnaM pAtova bhuttAnaM antomajjhanhikepi pcchaabhttmev| idha pana pakatibhattassa pacchato "pacchAbhatta"nti adhippetaM / piNDapAtapaTikkantAnanti piNDapAtato paTikkantAnaM, bhattakiccaM niTTapetvA uThThitAnanti attho / karerimaNDalamALeti tasseva karerimaNDapassa avidUre katAya nisIdanasAlAya / so kira karerimaNDapo gandhakuTikAya ca sAlAya ca antare hoti, tasmA gandhakuTIpi karerikuTikApi sAlApi - "karerimaNDalamALo''ti vuccati / pubbenivAsapaTisaMyuttAti "ekampi jAti, dvepi jAtiyo"ti evaM vibhattena pubbenivutthakkhandhasantAnasaGghAtena pubbenivAsena saddhiM yojetvA pavattitA / dhammIti dhammasaMyuttA / udapAdIti aho acchariyaM dasabalassa pubbenivAsajANaM, pubbenivAsaM nAma ke anussaranti, ke nAnussarantIti / titthiyA anussaranti, sAvakA ca paccekabuddhA ca buddhA ca anussaranti / kataratitthiyA anussaranti ? ye aggappattakammavAdino, tepi cattAlIsaMyeva kappe anussaranti, na tato prN| sAvakA kappasatasahassaM anussaranti / dve aggasAvakA asaGkhyeyyaJceva kappasatasahassaJca / paccekabuddhA dve asaGkhyeyyAni kappasatasahassaJca / buddhAnaM pana ettakanti paricchedo natthi, yAvatakaM AkaGghanti, tAvatakaM anussaranti / titthiyA khandhapaTipATiyA anussaranti, paTipATiM muJcitvA na sakkonti / paTipATiyA anussarantApi asaJabhavaM patvA khandhappavattiM na passanti, jAle patitA kuNThA viya, kUpe patitA paGguLA viya ca honti / te tattha ThatvA "ettakameva, ito paraM natthI''ti dihi~ gaNhanti / iti titthiyAnaM pubbenivAsAnussaraNaM andhAnaM yaTThikoTigamanaM viya hoti / yathA hi andhA yaTTikoTiggAhake satiyeva gacchanti, asati tattheva nisIdanti, evameva titthiyA khandhapaTipATiyAva anussarituM sakkonti, paTipATiM vissajjetvA na sakkonti / sAvakApi khandhapaTipATiyAva anussaranti, asaJabhavaM patvA khandhappavattiM na passanti / evaM santepi te vaTTe saMsaraNakasattAnaM khandhAnaM abhAvakAlo nAma natthi / asaJjabhave pana paJcakappasatAni pavattantIti tattakaM kAlaM atikkamitvA buddhehi dinnanaye ThatvA parato anussaranti; seyyathApi AyasmA sobhito / dve aggasAvakA pana paccekabuddhA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.2-3-4) pubbenivAsapaTisaMyuttakathA mr | ca cutipaTisandhiM oloketvA anussaranti / buddhAnaM cutipaTisandhikiccaM natthi, yaM yaM ThAnaM passitukAmA honti, taM tadeva passanti / titthiyA ca pubbenivAsaM anussaramAnA attanA diTThakatasutameva anussaranti / tathA sAvakA ca paccekabuddhA ca / buddhA pana attanA vA parehi vA diTTakatasutaM sabbameva anussaranti / tithiyAnaM pubbenivAsatrANaM khajjopanakaobhAsasadisaM, sAvakAnaM padIpobhAsasadisaM, aggasAvakAnaM osadhitArakobhAsasadisaM, paccekabuddhAnaM candobhAsasadisaM, buddhAnaM srdsuuriymnnddlobhaassdisN| tassa ettakAni jAtisatAni jAtisahassAni jAtisatasahassAnIti vA ettakAni kappasatAni kappasahassAni kappasatasahassAnIti vA natthi, yaM kiJci anussarantassa neva khalitaM, na paTighAtaM hoti, AvajjanapaTibaddhameva AkaGghamanasikAracittuppAdapaTibaddhameva hoti / dubbalapattapuTe vegakkhittanArAco viya, sinerukUTe vissaTThaindavajiraM viya ca asajjamAnameva gcchti| "aho mahantaM bhagavato pubbenivAsaJaANanti evaM bhagavantaMyeva Arabbha kathA uppannA, jAtA pavattAti attho / taM sabbampi saGkepato dassetuM "itipi pubbenivAso, itipi pubvenivAso''ti ettakameva pALiyaM vuttaM / tattha itipIti evampi / / 2-3. assosi kho...pe0... atha bhagavA anuppattoti ettha yaM vattabbaM, taM brahmajAlasuttavaNNanAyaM vuttameva / ayameva hi viseso- tattha sabbaJjataJANena assosi, idha dibbasotena / tattha ca vaNNAvaNNakathA vippakatA. idha pabbenivAsakathA / tasmA bhagavA"ime bhikkhU mama pubbenivAsatrANaM Arabbha guNaM thomenti, pubbenivAsajANassa pana me nipphattiM na jAnanti; handa nesaM tassa nipphattiM kathetvA dassAmI''ti AgantvA pakatiyApi buddhAnaM nisIditvA dhammadesanatthameva Thapite taGkhaNe bhikkhUhi papphoTetvA dinne varabuddhAsane nisIditvA "kAya nuttha, bhikkhaveti pucchAya ca "idha, bhante''tiAdipaTivacanassa ca pariyosAne tesaM pubbenivAsapaTisaMyuttaM dhammiM kathaM kathetukAmo iccheyyAtha notiAdimAha / tattha iccheyyAtha noti iccheyyAtha nu| atha naM pahaTThamAnasA bhikkhU yAcamAnA etassa bhagavAtiAdimAhaMsu / tattha etassAti etassa dhammikathAkaraNassa / 4. atha bhagavA tesaM yAcanaM gahetvA kathetukAmo "tena hi, bhikkhave, suNAthA'"ti Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTTakathA (1.4-4) te sotAvadhAraNasAdhukamanasikAresu niyojatvA aGgresaM asAdhAraNaM chinnavaTumakAnussaraNaM pakAsetukAmo ito so, bhikkhavetiAdimAha / tattha yaM vipassIti yasmiM kappe vipassI / ayahi 'yanti saddo "yaM me, bhante, devAnaM tAvataMsAnaM sammukhA sutaM sammukhA paTiggahitaM, Arocemi taM, bhagavato''tiAdIsu (dI0 ni0 2.203) paccattavacane dissati / "yaM taM apucchimha akittayI no, ajhaM taM pucchAma tadica brUhI"tiAdIsu (su0 ni0 881) upayogavacane / "aTThAnametaM, bhikkhave, anavakAso, yaM ekissA lokadhAtuyA''tiAdIsu (a0 ni0 1.1.277) karaNavacane / idha pana bhummattheti daTTabbo / tena vuttaM - "yasmiM kappe''ti / udapAdIti dasasahassilokadhAtuM unnAdento uppajji / bhaddakappeti paJcabuddhappAdapaTimaNDitattA sundarakappe sArakappeti bhagavA imaM kappaM thomento evamAha / yato paTThAya kira amhAkaM bhagavatA abhinIhAro kato, etasmiM antare ekakappepi paJca buddhA nibbattA nAma natthi / amhAkaM bhagavato abhinIhArassa purato pana taNhaGkaro, medhaGkaro, saraNaGkaro, dIpaGkaroti cattAro buddhA ekasmiM kappe nibbattiMsu / tesaM orabhAge ekaM asaGkhyeyyaM buddhasujhameva ahosi / / asaGkhyeyyakappapariyosAne pana koNDaJo nAma buddho ekova ekasmiM kappe uppanno / tatopi asaGkhyeyyaM buddhasujhameva ahosi / asaGkhyeyyakappapariyosAne maGgalo, sumano, revato, sobhitoti cattAro buddhA ekasmiM kappe uppannA / tatopi asaGkhyeyyaM buddhasujhameva ahosi / asaGkhyeyyakappapariyosAne pana ito kappasatasahassAdhikassa asaGkhayeyyassa upari anomadassI, padumo, nAradoti tayo buddhA ekasmiM kappe uppannA / tatopi asaGkhyeyyaM buddhasujhameva ahosi / asaGkhayeyyakappapariyosAne pana ito kappasatasahassAnaM upari padumuttaro bhagavA ekova ekasmiM kappe uppanno / tassa orabhAge ito tiMsakappasahassAnaM upari sumedho, sujAtoti dve buddhA ekasmiM kappe uppnnaa| tato orabhAge ito aTThArasannaM kappasahassAnaM upari piyadassI, atthadassI, dhammadassIti tayo buddhA ekasmiM kappe uppannA / atha ito catunavutikappe siddhattho nAma buddho ekova ekasmiM kappe uppnno| ito dve navutikappe tisso, phussoti dve buddhA ekasmiM kappe uppnnaa| ito ekanavutikappe vipassI bhagavA uppanno / ito ekatiMse kappe sikhI, vessabhUti dve buddhA uppannA / imasmiM bhaddakappe kakusandho, koNAgamano, kassapo, gotamo amhAkaM sammAsambuddhoti cattAro buddhA uppannA, metteyyo uppajjissati / evamayaM kappo paJcabuddhappAdapaTimaNDitattA sundarakappo sArakappoti bhagavA imaM kappaM thomento evamAha / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.4-4) pubbenivAsapaTisaMyuttakathA kiM panetaM buddhAnaMyeva pAkaTaM hoti - "imasmiM kappe ettakA buddhA uppannA vA uppajjissantIti vA''ti, udAhu a sampi pAkaTaM hotIti ? aJasampi prAkaTaM hoti / kesaM ? suddhAvAsabrahmAnaM / kappasaNThAnakAlasmihi ekamasaGkhyeyyaM ekaGgaNaM hutvA Thite lokasannivAse lokassa saNThAnatthAya devo vassituM Arabhati / Aditova antaraTThake himapAto viya hoti / tato tilamattA kaNamattA taNDulamattA mugga-mAsa-badara-AmalakaeLAluka-kumbhaNDa-alAbumattA udakadhArA hutvA anukkamena usabhadveusabhaaDDagAvutagAvutadvegAvutaaDDhayojanayojanadviyojana...pe0... yojanasatayojanasahassayojanasatasahassamattA hutvA koTisatasahassacakkavALabbhantare yAva avinaDubrahmalokA pUretvA tiTThanti / atha taM udakaM anupubbena bhassati, bhassante udake pakatidevalokaTThAnesu devalokA saNThahanti, tesaM saNThahanavidhAnaM visuddhimagge pubbenivAsakathAyaM vuttameva / manussalokasaNThahanaTTAnaM pana patte udake dhamakaraNamukhe pihite viya vAtavasena taM udakaM santiTThati, udakapiDhe uppalinipaNNaM viya pathavI saNThahati / mahAbodhipallaGko vinassamAne loke pacchA vinassati, saNThahamAne paThamaM saNThahati / tattha pubbanimittaM hutvA eko paduminigaccho uppajjati, tassa sace tasmiM kappe buddho nibbattissati, puSpaM uppajjati / no ce, nuppajjati / uppajjamAnaJca sace eko buddho nibbattissati, ekaM uppajjati / sace dve, tayo, cattAro, paJca buddhA nibbattissanti, paJca uppajjanti / tAni ca kho ekasmiMyeva nALe kaNikAbaddhAni hutvA / suddhAvAsabrahmAno "AyAma, mayaM mArisA, pubbanimittaM passissAmA"ti mahAbodhipallaGkaTThAnaM Agacchanti, buddhAnaM anibbattanakappe puSkaM na hoti / te pana apupphitagacchaM disvA - "andhakAro vata bho loko bhavissati, matA matA sattA apAye pUressanti, cha devalokA nava brahmalokA sujhA bhavissantI''ti anattamanA honti / pupphitakAle pana puSpaM disvA - "sabba bodhisattesu mAtukucchiM okkamantesu nikkhamantesu sambujjhantesu dhammacakkaM pavattentesu yamakapATihAriyaM karontesu devorohanaM karontesu AyusaGghAraM ossajjantesu parinibbAyantesu dasasahassacakkavALakampanAdIni pATihAriyAni dakkhissAmA"ti ca "cattAro apAyA parihAyissanti, cha devalokA nava brahmalokA paripUressantIti ca attamanA udAnaM udAnentA attano attano brahmalokaM gacchanti / imasmiM bhaddakappe paJca padumAni uppajjiMsu / tesaM nimittAnaM AnubhAvena cattAro buddhA uppannA, paJcamo uppajjissati / suddhAvAsabrahmAnopi tAni padumAni disvA imamatthaM jAniMsu / tena vuttaM - "aJasampi pAkaTaM hotI''ti / 5 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA AyuparicchedavaNNanA 5. iti bhagavA "ito so, bhikkhave "tiAdinA nayena kappaparicchedavasena pubbenivAsaM dassetvA idAni tesaM buddhAnaM jAtiparicchedAdivasena dassetuM vipassI, bhikkhavetiAdimAha / tattha Ayuparicchede parittaM lahukanti ubhayametaM appakasseva vevacanaM / yahi appakaM, taM parittaJcaiva lahukaJca hoti / appaM vA bhiyyoti vassasatato vA upari appaM, aJJa vassasataM apatvA vIsaM vA tiMsaM vA cattAlIsaM vA paNNAsaM vA saTThi vA vassAni jIvati / evaM dIghAyuko pana atidullabho, asuko kira evaM ciraM jIvatIti tattha tattha gantvA daTThabbo hoti / tattha visAkhA upAsikA vIsavassasataM jIvati, tathA pokkharasAti brAhmaNo, brahmAyu brAhmaNo, selo brAhmaNo, bAvariyabrAhmaNo, Anandatthero, mahAkassapattheroti / anuruddhatthero pana vassasataJceva paNNAsaJca vassAni, bAkulatthero vassasataJcaiva saTTi ca vassAni / ayaM sabbadIghAyuko / sopi dve vassasatAni na jIvati / vipassI Ayo pana sabbe pa bodhisattA mettApubbabhAgena somanassasahagataJANasampayuttaasaGghArikacittena mAtukucchismiM paTisandhiM gahiMsu / tena cittena gahitAya paTisandhiyA asaGkhyeyyaM Ayu, iti sabbe buddhA asaGkhyeyyAyukA / te kasmA asaGkhyeyyaM na aTThasu ? utubhojanavipattiyA / utubhojanavasena hi Ayu hAyatipi vaDDatipi / (1.5-5) tattha yadA rAjAno adhammikA honti, tadA uparAjAno, senApati, seTThi, sakalanagaraM, sakalaraTTaM adhammikameva hoti; atha tesaM ArakkhadevatA, tAsaM devatAnaM mittA bhUmaTThadevatA, tAsaM devatAnaM mittA AkAsaTTakadevatA, AkAsaTThakadevatAnaM mittA uNhavalAhakA devatA, tAsaM mittA abbhavalAhakA devatA, tAsaM mittA sItavalAhakA devatA, tAsaM mittA vassavalAhakA devatA, tAsaM mittA cAtumahArAjikA devatA, tAsaM mittA tAvatiMsA devatA, tAsaM mittA yAmA devatAti evamAdi / evaM yAva bhavaggA ThapetvA ariyasAvake sabbA devabrahmaparisApi adhammikAva honti / tAsaM adhammikatAya visamaM candimasUriyA pariharanti, vAto yathAmaggena na vAyati, ayathAmaggena vAyanto AkAsaka vimAnAni khobheti, vimAnesu khobhitesu devatAnaM kILanatthAya cittAni na namanti devatAnaM kILanatthAya cittesu 6 , Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuparicchedavaNNanA anamantesu sItuNhabhedo utu yathAkAlena na sampajjati, tasmiM asampajjante na sammA devo vassati, kadAci vassati, kadAci na vassati; katthaci vassati, katthaci na vassati, vassantopi vappakAle aGkurakAle nALakAle pupphakAle khIraggahaNAdikAlesu yathA yathA sassAnaM upakAro na hoti, tathA tathA vassati ca vigacchati ca, tena sassAni visamapAkAni honti, vigatagandhavaNNarasAdisampannAni / ekabhAjane pakkhittataNDulesupi ekasmiM padese bhattaM uttaNDulaM hoti, ekasmiM atikilinnaM, ekasmiM samapAkaM / taM paribhuttaM kucchiyampi tIhAkArehi paccati / tena sattA bahvAbAdhA ceva honti, appAyukA ca / evaM tAva utubhojanavasena Ayu hAyati / yadA pana rAjAno dhammikA honti, tadA uparAjAnopi dhammikA hontIti purimanayeneva yAva brahmalokA sabbepi dhammikA honti / tesaM dhammikattA samaM candimasUriyA pariharanti, yathAmaggena vAto vAyati, yathAmaggena vAyanto AkAsaTTakavimAnAni na khobheti, tesaM akhobhA devatAnaM kILanatthAya cittAni namanti / evaM kAlena utu sampajjati, devo sammA vassati, vappakAlato paTThAya sassAnaM upakAraM karonto kAle vassati, kAle vigacchati, tena sassAni samapAkAni sugandhAni suvaNNAni surasAni ojavantAni honti, tehi sampAditaM bhojanaM paribhuttampi sammA paripAkaM gacchati, tena sattA arogA dIghAyukA honti / evaM utubhojanavasena Ayu vaDDati / tattha vipassI bhagavA asItivassasahassAyukakAle nibbatto, sikhI sattativassasahassAyukakAleti idaM anupubbena parihInasadisaM kataM, na pana evaM parihInaM, vaDDitvA vaDDitvA parihInanti veditabbaM / kathaM ? imasmiM tAva kappe kakusandho bhagavA cattAlIsavassasahassAyukakAle nibbatto, AyuppamANaM paJca koTThAse katvA cattAri ThatvA paJcame vijjamAneyeva prinibbuto| taM Ayu parihAyamAnaM dasavassakAlaM patvA puna vaDDamAnaM asaGkhyeyyaM hutvA tato parihAyamAnaM tiMsavassasahassakAle ThitaM; tadA koNAgamano bhagavA nibbtto| tasmimpi tathaiva parinibbate taM Ayu dasavassakAlaM patvA puna vaDDamAnaM asaGkhyeyyaM hutvA parihAyitvA vIsativassasahassakAle ThitaM; tadA kassapo bhagavA nibbtto| tasmimpi tathaiva parinibbute taM Ayu dasavassakAlaM patvA puna vaDvamAnaM asaGkhyeyyaM hutvA parihAyitvA vassasatakAlaM pattaM, atha amhAkaM sammAsambuddho nibbatto / evaM anupubbena parihAyitvA parihAyitvA vaDDitvA vaDDitvA parihInanti veditabbaM / tattha yaM yaM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.8-8) AyuparimANesu manussesu buddhA nibbattanti, tesampi taM tadeva AyuparimANaM hotIti veditabbaM / AyuparicchedavaNNanA nihitA / bodhiparicchedavaNNanA 8. bodhiparicchede pana pATaliyA mUleti pATalirukkhassa heTThA / tassA pana pATaliyA khandho taM divasaM paNNAsaratano hutvA abbhuggato, sAkhA paNNAsaratanAti ubbedhena ratanasataM ahosi / taM divasaJca sA pATali kaNNikAbaddhehi viya pupphehi mUlato paTThAya ekasaJchannA ahosi, dibbagandhaM vAyati / na kevalaJca tadA ayameva pupphitA, dasasahassacakkavALe sabbapATaliyo pussphitaa| na kevalaJca pATaliyo, dasasahassacakkavALe sabbarukkhAnaM khandhesu khandhapadumAni, sAkhAsu sAkhApadumAni, latAsu latApadumAni, AkAse AkAsapadumAni pupphitAni, pathavitalaM bhinditvApi mahApadumAni uhitAni / mahAsamuddopi paJcavaNNehi padumehi nIluppalarattuppalehi ca saJchanno ahosi| sakaladasasahassacakkavALaM dhajamAlAkulaM tattha tattha nibaddhapupphadAmavissaTThamAlAguLavippakiNNaM nAnAvaNNakusumasamujjalaM nandanavanacittalatAvanamissakavanaphArusakavanasadisaM ahosi / purathimacakkavALamukhavaTTiyaM ussitaddhajA pacchimacakkavALamukhavaTTi abhihananti / pacchimadakkhiNauttaracakkavALamukhavaTTiyaM ussitaddhajA dakkhiNacakkavALamukhavaTTi abhihananti / evaM aJcamajhasirIsampattAni cakkavALAni ahesuN| abhisambuddhoti sakalaM buddhaguNavibhavasiriM paTivijjhamAno cattAri saccAni abhisambuddho / "sikhI, bhikkhave, bhagavA arahaM sammAsambuddho puNDarIkassa mUle abhisambuddho''tiAdIsu pi iminAva nayena padavaNNanA veditabbA / ettha pana puNDarIkoti setmbrukkho| tassApi tadeva parimANaM / taM divasaJca sopi dibbagandhehi pupphehi susaJchanno ahosi / na kevalaJca pupphehi, phalehipi saJchanno ahosi / tassa ekato taruNAni phalAni, ekato majjhimAni phalAni, ekato nAtipakkAni phalAni, ekato supakkAni pakkhittadibbojAni viya surasAni olambanti / yathA so, evaM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.9-9) sAvakayugaparicchedavaNNanA sakaladasasahassacakkavALesu puphUpagarukkhA pupphehi, phalUpagarukkhA phalehi paTimaNDitA ahesuN| sAloti saalrukkho| tassApi tadeva parimANaM, tathaiva pupphasirIvibhavo veditabbo / sirIsarukkhepi eseva nyo| udumbararukkhe pupphAni nAhesuM, phalavibhUti panettha ambe vuttanayAva, tathA nigrodhe, tathA assatthe / iti sabbabuddhAnaM ekova pallaGko, rukkhA pana aJjapi honti / tesu yassa yassa rukkhassa mUle catumaggajANasaGghAtabodhiM buddhA paTivijjhanti, so so bodhIti buccati / ayaM bodhiparicchedo nAma / sAvakayugaparicchedavaNNanA 9. sAvakayugaparicchede pana khaNDatissanti khaNDo ca tisso c| tesu khaNDo ekapitiko kaniTThabhAtA, tisso purohitaputto / khaNDo paJApAramiyA matthakaM patto, tisso samAdhipAramiyA matthakaM patto / agganti ThapetvA vipassiM bhagavantaM avasesehi saddhiM asadisaguNatAya uttamaM / bhaddayuganti aggattAyeva bhaddayugaM / abhibhUsambhavanti abhibhU ca sambhavo c| tesu abhibhU paJApAramiyA matthakaM ptto| sikhinA bhagavatA saddhiM aruNavatito brahmalokaM gantvA brahmaparisAya vividhAni pATihAriyAni dassento dhamma desetvA dasasahassilokadhAtuM andhakArena pharitvA - "kiM idanti saJjAtasaMvegAnaM obhAsaM pharitvA - "sabbe me rUpaJca passantu, saddaJca suNantUti adhiTTahitvA - "ArambhathA'ti gAthAdvayaM (saM0 ni0 1.1.185) bhaNanto sadaM sAvesi / sambhavo samAdhipAramiyA matthakaM patto ahosi / soNuttaranti soNo ca uttaro c| tesupi soNo paJApAramiM patto, uttaro samAdhipAramiM patto ahosi / vidhurasaJjIvanti vidhuro ca saJjIvo c| tesu vidhuro paJApAramiM patto ahosi, sajIvo samAdhipAramiM ptto| samApajjanabahulo rattiTTAnadivATTAnakaTileNamaNDapAdIsa samApattibalena jhAyanto ekadivasaM araJne nirodhaM samApajji, atha naM vanakammikAdayo "mato''ti sallakkhetvA jhaapesuN| so yathAparicchedena samApattito uTThAya cIvarAni papphoTetvA gAma piNDAya pAvisi / tadupAdAyeva ca naM "saJjIvo''ti saJjAniMsu / bhiyyosuttaranti bhiyyoso ca uttaro c| tesu bhiyyoso paJAya uttaro, uttaro samAdhinA aggo ahosi | tissabhAradvAjanti tisso ca bhAradvAjo Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA c| tesu tisso paJJApAramiM patto, bhAradvAjo samAdhipAramiM patto ahosi / sAriputtamoggallAnanti sAriputto ca moggallAno ca / tesu sAriputto paJJavisaye, moggallAno samAdhivisaye aggo ahosi / ayaM sAvakayugaparicchedo nAma / sAvakasannipAtaparicchedavaNNanA 10. sAvakasannipAtaparicchede vipassissa bhagavato paThamasannipAto caturaGgiko ahosi, sabbe ehibhikkhU, sabbe iddhiyA nibbattapattacIvarA, sabbe anAmantitAva AgatA, iti te ca kho pannarase uposathadivase / atha satthA bIjaniM gatvA nisinno uposathaM osAresi / dutiyatatiyesupi eseva nayo / tathA sesabuddhAnaM sabbasannipAtesu / yasmA pana amhAkaM bhagavato paThamabodhiyAva sannipAto ahosi, idaJca suttaM aparabhAge vuttaM, tasmA " mayhaM, bhikkhave, etarahi eko sAvakAnaM sannipAto ti aniTTapetvA " ahosI "ti vRttaM / 10 tattha aDhaLasAni bhikkhusatAnIti purANajaTilAnaM sahassaM, dvinnaM aggasAvakAnaM parivArAni aDDhateyyasatAnIti aDDateLasAni bhikkhusatAni / tattha dvinnaM aggasAvakAnaM abhinIhArato paTThAya vatyuM kathetvA pabbajjA dIpetabbA / pabbajitAnaM pana tesaM mahAmoggallAno sattame divase arahattaM patto dhammasenApati pannarasame divase gijjhakUTapabbatamajjhe sUkarakhataleNapabbhAre bhAgineyyassa dIghanakhaparibbAjakassa sajjite dhammayAge vedanApariggahasuttante (ma0 ni0 2.201) desiyamAne desanaM anubujjhamAnaM ANaM pesetvA sAvakapAramiJANaM patto / bhagavA therassa arahattappattiM jatvA vehAsaM abbhuggantvA veLuvaneyeva paccaTThAsi / thero- "kuhiM nu kho bhagavA gato 'ti Avajjanto veLuvane patiTTitabhAvaM JatvA sayampi vehAsaM abbhuggantvA veLuvaneyeva paccuTTAsi / atha bhagavA pAtimokkhaM osAresi / taM sannipAtaM sandhAya bhagavA- "aDDhateLasAni bhikkhusatAnI" ti Aha / ayaM sAvakasannipAtaparicchedo nAma / upaTTAkaparicchedavaNNanA 11. upaTTAkaparicchede pana Anandoti nibaddhapaTThAkabhAvaM sandhAya vRttaM / bhagavato hi paThamabodhiyaM anibaddhA upaTTAkA ahesuM | ekadA nAgasamAlo pattacIvaraM gatvA vicari, ekadA nAgito, ekadA upavAno, ekadA sunakkhatto, ekadA cundo samaNuddeso, ekadA ( 1.10-11) 10 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.11-11) upaTThAkaparicchedavaNNanA sAgato, ekadA meghiyo / tattha ekadA bhagavA nAgasamAlattherena saddhiM addhAnamaggapaTipanno vedhApathaM patto / thero maggA okkamma- "bhagavA, ahaM iminA maggena gacchAmI"ti Aha / atha naM bhagavA - "ehi bhikkhu, iminA maggena gacchAmA''ti Aha / so- "handa, bhagavA, tumhAkaM pattacIvaraM gaNhatha, ahaM iminA maggena gacchAmI''ti vatvA pattacIvaraM chamAyaM ThapetuM aarddho| atha naM bhagavA - "Ahara, bhikkhU"ti vatvA pattacIvaraM gahetvA gto| tassapi bhikkhuno itarena maggena gacchato corA pattacIvaraJceva hariMsu, sIsaJca bhindiMsu / so- "bhagavA idAni me paTisaraNaM, na aJjo''ti cintetvA lohitena gaLitena bhagavato santikaM agamAsi / "kimidaM bhikkhU''ti ca vutte taM pavattiM Arocesi | atha naM bhagavA -- "mA cintayi, bhikkhu, etaMyeva te kAraNaM sallakkhetvA nivArayimhA"ti vatvA naM samassAsesi / ekadA pana bhagavA meghiyattherena saddhiM pAcInavaMsamigadAye jantugAmaM agamAsi / tatrApi meghiyo jantugAme piNDAya caritvA nadItIre pAsAdikaM ambavanaM disvA"bhagavA, tumhAkaM pattacIvaraM gaNhatha, ahaM tasmiM ambavane samaNadhammaM karomI"ti vatvA bhagavatA tikkhattuM nivAriyamAnopi gantvA akusalavitakkehi upadduto anvAsatto (a0 ni0 3.9.3; udAna paricchedo 31 dttttbbo)| paccAgantvA taM pavattiM Arocesi / tampi bhagavA- "idameva te kAraNaM sallakkhetvA nivArayimhA"ti vatvA anupubbena sAvatthiM agamAsi / tattha gandhakuTipariveNe paJattavarabuddhAsane nisinno bhikkhusaGghaparivuto bhikkhU Amantesi -- "bhikkhave, idAnimhi mahallako, 'ekacce bhikkhU iminA maggena gacchAmA'ti vutte aJjena gacchanti, ekacce mayhaM pattacIvaraM nikkhipanti, mayhaM nibaddhapaTThAkaM ekaM bhikkhuM jAnAthA"ti / bhikkhUna dhammasaMvego udapAdi / athAyasmA sAriputto uTThAyAsanA bhagavantaM vanditvA- "ahaM, bhante, tumheyeva patthayamAno satasahassakappAdhikaM asaGkhyeyyaM pAramiyo pUrayiM, nanu mAdiso mahApaJo upaTThAko nAma vaTTati, ahaM upaTTahissAmI''ti Aha / taM bhagavA - "alaM sAriputta, yassaM disAyaM tvaM viharasi, asujhAyeva me sA disA, tava ovAdo buddhAnaM ovAdasadiso, na me tayA upaTThAkakiccaM atthI''ti paTikkhipi / etenevupAyena mahAmoggallAnaM Adi katvA asItimahAsAvakA uTThahiMsu / te sabbepi bhagavA paTikkhipi / Anandatthero pana tuNhIyeva nisIdi / atha naM bhikkhU evamAhaMsu-- "Avuso, Ananda, bhikkhusaGgho upaTTAkaTThAnaM yAcati, tvampi yAcAhI''ti / so Aha - "yAcitvA 11 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.11-11) laDupaTTAnaM nAma Avuso kIdisaM hoti, kiM maM satthA na passati, sace rocissati, Anando maM upaTThAtUti vakkhatI'ti / atha bhagavA - "na, bhikkhave, Anando ajena ussAhetabbo, sayameva jAnitvA maM upaTTahissatI''ti Aha / tato bhikkhU - "uddhehi, Avuso Ananda, udvehi Avuso Ananda, dasabalaM upaTThAkaTThAnaM yAcAhI''ti AhaMsu / thero udyahitvA cattAro paTikkhepe, catasso ca AyAcanAti aTTha vare yAci / / cattAro paTikkhepA nAma - "sace me, bhante, bhagavA attanA laddhaM paNItaM cIvaraM na dassati, piNDapAtaM na dassati, ekagandhakuTiyaM vasituM na dassati, nimantanaM gahetvA na gamissati, evAhaM bhagavantaM upaTThahissAmI''ti vatvA - "kiM panettha, Ananda, AdInavaM passasI"ti vutte - "sacAhaM, bhante, imAni vatthUni labhissAmi, bhavissanti vattAro'Anando dasabalena laddhaM paNItaM cIvaraM paribhuJjati, piNDapAtaM paribhuJjati, ekagandhakuTiyaM vasati, ekato nimantanaM gacchati, etaM lAbhaM labhanto tathAgataM upaTThAti, ko evaM upaTThahato bhAro'ti'' ime cattAro paTikkhepe yAci / catasso AyAcanA nAma - "sace, bhante, bhagavA mayA gahitanimantanaM gamissati, sacAhaM tiroraTThA tirojanapadA bhagavantaM daTuM AgataM parisaM AgatakkhaNe eva bhagavantaM dassetuM lacchAmi, yadA me kA uppajjati, tasmiMyeva khaNe bhagavantaM upasaGkamituM lacchAmi, yaM bhagavA mayhaM parammukhA dhamma deseti, taM AgantvA mahaM kathessati, evAhaM bhagavantaM upaTTahissAmIti vatvA - "kaM panettha, Ananda, AnisaMsaM passasI''ti vutte -- "idha, bhante, saddhA kulaputtA bhagavato okAsaM alabhantA maM evaM vadanti - 'sve, bhante Ananda, bhagavatA saddhiM amhAkaM ghare bhikkhaM gaNheyyAthA'ti, sace bhante bhagavA tattha na gamissati, icchitakkhaNeyeva parisaM dassetuM, kaGkhaJca vinodetuM okAsaM na lacchAmi, bhavissanti vattAro- 'kiM Anando dasabalaM upaTThAti, ettakampissa anuggahaM bhagavA na karotI'ti / bhagavato ca parammukhA maM pucchissanti - 'ayaM, Avuso Ananda, gAthA, idaM suttaM, idaM jAtakaM, kattha desita nti / sacAhaM taM na sampAdayissAmi, bhavissanti vattAro - 'ettakampi, Avuso, na jAnAsi, kasmA tvaM chAyA viya bhagavantaM avijahanto dIgharattaM vicarasI'ti / tenAhaM parammukhA desitassapi dhammassa puna kathanaM icchAmI''ti imA catasso AyAcanA yAci / bhagavApissa adAsi | evaM ime aTTha vare gahetvA nibaddhupaTThAko ahosi| taraseva ThAnantarassatthAya 12 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.12-12) sambahulavArakathAvaNNanA 3 kappasatasahassaM pUritAnaM pAramInaM phalaM pApuNIti imassa nibaddhapaTThAkabhAvaM sandhAya - "mavhaM, bhikkhave, etarahi Anando bhikkhu upaTThAko aggupaTThAko''ti Aha / ayaM upaTThAkaparicchedo nAma / 12. pitiparicchedo uttAnatthoyeva / vihAraM pAvisIti kasmA vihAraM pAvisi ? bhagavA kira ettakaM kathetvA cintesi - "na tAva mayA sattannaM buddhAnaM vaMso nirantaraM matthakaM pApetvA kathito, ajja mayi pana vihAraM paviDhe ime bhikkhU bhiyyoso mattAya pubbenivAsaJANaM Arabbha vaNNaM kathayissanti / athAhaM AgantvA nirantaraM buddhavaMsaM kathetvA matthakaM pApetvA dassAmI''ti bhikkhUnaM kathAvArassa okAsaM datvA uTThAyAsanA vihAraM pAvisi / yaJcetaM bhagavA tantiM kathesi, tattha kappaparicchedo, jAtiparicchedo, gottaparicchedo, Ayuparicchedo, bodhiparicchedo, sAvakayugaparicchedo, sAvakasannipAtaparicchedo, upaTThAkaparicchedo, pitiparicchedoti navime vArA AgatA, sambahulavAro anAgato, AnetvA pana dIpetabbo / sambahulavArakathAvaNNanA sabbabodhisattAnahi ekasmiM kulavaMsAnurUpe putte jAte nikkhamitvA pabbajitabbanti ayameva vaMso, ayaM pvennii| kasmA ? sabba bodhisattAnahi mAtRkucchiM okkamanato paTThAya pubbe vuttappakArAni anekAni pATihAriyAni honti, tatra nesaM yadi neva jAtanagaraM, na pitA, na mAtA, na bhariyA, na putto pAyeyya, "imassa neva jAtanagaraM, na pitA, na bhariyA, na putto pAyati, devo vA sakko vA mAro vA brahmA vA esa mao, devAnaJca IdisaM pATihAriyaM anacchariya''nti maJamAno jano neva sotabbaM, na saddhAtabbaM maoyya / tato abhisamayo na bhaveyya, abhisamaye asati niratthakova buddhappAdo, aniyyAnikaM sAsanaM hoti / tasmA sabbabodhisattAnaM - "ekasmiM kulavaMsAnurUpe putte jAte nikkhamitvA pabbajitabba''nti ayameva vaMso ayaM pvennii| tasmA puttAdInaM vasena sambahulavAro AnetvA dIpetabbo / 13 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.12-12) sambahulaparicchedavaNNanA tattha - samavattakkhandho atulo, suppabuddho ca uttaro / satthavAho vijitaseno, rAhulo bhavati sattamoti / / ete tAva sattannampi bodhisattAnaM anukkameneva satta puttA veditabbA / tattha rAhulabhadde tAva jAte paNNaM AharitvA mahApurisassa hatthe ThapayiMsu / athassa tAvadeva sakalasarIraM khobhetvA puttasineho aTThAsi / so cintesi - "ekasmiM tAva jAte evarUpo puttasineho, parosahassaM kira me puttA bhavissanti, tesu ekekasmiM jAte idaM sinehabandhanaM evaM vaDDantaM dubbhejjaM bhavissati, rAhu jAto, bandhanaM jAta"nti Aha / taM divasameva ca rajjaM pahAya nikkhnto| esa nayo sabbesaM puttuppattiyanti / ayaM puttpricchedo| sutanA sabbakAmA ca, sucittA atha rocinI / rucaggatI sunandA ca, bimbA bhavati sattamAti / / etA tesaM sattannampi puttAnaM mAtaro ahesuM / bimbAdevI pana rAhulakumAre jAte rAhulamAtAti pAyittha / ayaM bhariyaparicchedo / vipassI kakusandhoti ime pana dve bodhisattA payuttaAjaJarathamAruyha mahAbhinikkhamanaM nikkhamiMsu / sikhI koNAgamanoti ime dve hathikkhandhavaragatA hutvA nikkhamiMsu / vessabhU suvaNNasivikAya nisIditvA nikkhmi| kassapo uparipAsAde mahAtale nisinnova AnApAnacatutthajjhAnaM nibbattetvA jhAnA uTThAya taM jhAnaM pAdakaM katvA - "pAsAdo uggantvA bodhimaNDe otaratU"ti adhiTTAsi / pAsAdo AkAsena gantvA bodhimaNDe otari / mahApurisopi tato otaritvA bhUmiyaM ThatvA - "pAsAdo yathAThAneyeva patiTThAtU"ti cintesi / so yathAThAne patihAsi / mahApurisopi satta divasAni padhAnamanuyuJjitvA 14 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.12-12) sambahulaparicchedavaNNanA bodhipallaGke nisIditvA sabbaJjataM pttivijjhi| amhAkaM pana bodhisatto kaNTakaM assavaramAruyha nikkhantoti / ayaM yaanpricchedo| vipassissa pana bhagavato yojanappamANe padese vihAro patiThThAsi, sikhissa tigAte, vessabhussa aDDayojane, kakusandhassa gAvute, koNAgamanassa aDDagAvute, kassapassa vIsatiusabhe / amhAkaM bhagavato pakatimAnena soLasakarIse, rAjamAnena aTTakarIse padese vihAro patidvitoti / ayaM vihAraparicchedo / vipassissa pana bhagavato ekaratanAyAmA vidatthivitthArA aTThaGgulubbedhA suvaNNiTThakA kAretvA cULaMsena chAdetvA vihAraTThAnaM kiNiMsu / sikhissa suvaNNayaTThiphAlehi chAdetvA kiNiMsu / vessabhussa suvaNNahatthipAdAni kAretvA tesaM cULaMsena chAdetvA kiNiMsu / kakusandhassa vuttanayeneva suvaNNiTThakAhi chAdetvA kiNiMsu / koNAgamanassa vuttanayeneva suvaNNakacchapehi chAdetvA kiNiMsu / kassapassa suvaNNakaTTIhiyeva chAdetvA kiNiMsu / amhAkaM bhagavato salakkhaNAnaM kahApaNAnaM cULaMsena chAdetvA kiNiMsu / ayaM vihArabhUmiggahaNadhanaparicchedo / tattha vipassissa bhagavato tathA bhUmiM kiNitvA vihAraM katvA dinnupaTTAko punabbasumitto nAma ahosi, sikhissa sirivaDano nAma, vessabhussa sotthiyo nAma, kakusandhassa accuto nAma, koNAgamanassa uggo nAma, kassapassa sumano nAma, amhAkaM bhagavato sudatto nAma / sabbe cete gahapatimahAsAlA seTThino ahesunti / ayaM upaTThAkaparicchedo nAma / aparAni cattAri avijahitahAnAni nAma honti / sabbabuddhAnahi bodhipallaGko avijahito, ekasmiMyeva ThAne hoti / dhammacakkappavattanaM isipatane migadAye avijahitameva hoti / devorohanakAle saGkassanagaradvAre paThamapadagaNThikA avijahitAva hoti / jetavane gandhakuTiyA cattAri maJcapAdaTThAnAni avijahitAneva honti / vihAro pana khuddakopi mahantopi hoti, vihAropi na vijahitoyeva, nagaraM pana vijahati / yadA nagaraM pAcInato hoti, tadA vihAro pacchimato; yadA nagaraM dakkhiNato, tadA vihAro uttrto| yadA nagaraM pacchimato, tadA vihAro pAcInato; yadA nagaraM uttarato, tadA vihAro dakkhiNato / idAni pana nagaraM uttarato, vihAro dakkhiNato / 15 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.13-13) sabbabuddhAnaJca AyuvemattaM, pamANavemattaM, kulavemattaM, padhAnavemattaM, rasmivemattanti paJca vemattAni honti / AyuvemattaM nAma keci dIghAyukA honti, keci appAyukA / tathA hi dIpaGkarassa vassasatasahassaM AyuppamANaM ahosi, amhAkaM bhagavato vassasataM aayusspmaannN| pamANavemattaM nAma keci dIghA honti keci rssaa| tathA hi dIpaGkaro asItihattho ahosi, sumano navutihattho, amhAkaM bhagavA atttthaarshttho| kulavamattaM nAma keci khattiyakule nibbattanti, keci brAhmaNakule | padhAnavemattaM nAma kesaJci padhAnaM ittarakAlameva hoti, yathA kassapassa bhgvto| kesaJci addhaniyaM, yathA amhAkaM bhgvto| rasmivemattaM nAma maGgalassa bhagavato sarIrarasmi dasasahassilokadhAtuppamANA ahosi | amhAkaM bhagavato samantA byaammttaa| tatra rasmivemattaM ajjhAsayappaTibaddha, yo yattakaM icchati, tassa tattakaM sarIrappabhA pharati / maGgalassa pana niccampi dasasahassilokadhAtuM pharatUti ajjhAsayo ahosi / paTividdhaguNesu pana kassaci vemattaM nAma natthi / aparaM amhAkaMyeva bhagavato sahajAtaparicchedaJca nakkhattaparicchedaJca dIpesuM / sabba bodhisattena kira saddhiM rAhulamAtA, Anandatthero, chano, kaNTako, nidhikumbho, mahAbodhi, kALudAyIti imAni satta sahajAtAni / mahApuriso ca uttarAsALahanakkhatteneva mAtukucchiM okkami, mahAbhinikkhamanaM nikkhami, dhammacakkaM pavattesi, yamakapATihAriyaM akAsi / visAkhAnakkhattena jAto ca abhisambuddho ca parinibbuto ca / mAghanakkhattenassa sAvakasannipAto ca ahosi, AyusaGkhArossajjanaJca, assayujanakkhattena devorohananti ettakaM AharitvA dIpetabbaM / ayaM sambahulaparicchedo nAma / 13. idAni atha kho tesaM bhikkhUnantiAdIsu te bhikkhU - "Avuso, pubbenivAsassa nAma ayaM gati, yadidaM cutito paTThAya paTisandhiArohanaM / yaM pana idaM paTisandhito paTThAya pacchAmukhaM jANaM pesetvA cuti gantabba, idaM atigarukaM / AkAse padaM dassento viya bhagavA kathesI"ti ativimhayajAtA hutvA - "acchariyaM, Avuso,"tiAdIni vatvA puna aparampa kAraNaM dassento- "yatra hi nAma 16 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.14-16) sambahulaparicchedavaNNanA 17 tathAgato''tiAdimAhaMsu / tattha yatra hi nAmAti acchariyatthe nipAto, yo nAma tathAgatoti attho / chinapapaJceti ettha papaJcA nAma taNhA mAno diTThIti ime tayo kilesA / chinnavaTumeti ettha vaTumanti kusalAkusalakammavarlDa vuccati / pariyAdinavaTTeti tasseva vevacanaM, pariyAdinnasabbakammavaTTeti attho| sabbadukkhavItivatteti sabbaM vipAkavaTTasaGkhAtaM dukkhaM viitivtte| anussarissatIti idaM yatrAti nipAtavasena anAgatavacanaM, attho panettha atItavasena veditbbo| bhagavA hi te buddha anussari, na idAni anassarissati / evaMsIlAti maggasIlena phalasIlena lokiyalokuttarasIlena evNsiilaa| evaMdhammAti ettha samAdhipakkhA dhammA adhippetA, maggasamAdhinA phalasamAdhinA lokiyalokuttarasamAdhinA, evaMsamAdhayoti attho / evaMpaJAti maggapaJAdivaseneva evaMpaJjA / evaMvihArIti ettha pana heTThA samAdhipakkhAnaM dhammAnaM gahitattA vihAro gahitova puna kasmA gahitameva gaNhAtIti ce; na idaM gahitameva, idahi nirodhasamApattidIpanatthaM vuttaM / tasmA evaM nirodhasamApattivihArI te bhagavanto ahesunti evamettha attho daTThabbo / evaMvimuttAti ettha vikkhambhanavimutti, tadaGgavimutti, samucchedavimutti, paTippassaddhivimutti, nissaraNavimuttIti paJcavidhA vimutti / tattha aTTha samApattiyo sayaM vikkhambhitehi nIvaraNAdIhi vimuttattA vikkhambhanavimuttIti saGkhyaM gacchanti / aniccAnupassanAdikA sattAnupassanA sayaM tassa tassa paccanIkaGgavasena pariccattAhi niccasaJjAdIhi vimuttattA tadaGgavimuttIti saGkhyaM gacchanti / cattAro ariyamaggA sayaM samucchinnehi kilesehi vimuttattA samucchedavimuttIti saGkhyaM gacchanti / cattAri sAmaJaphalAni maggAnubhAvena kilesAnaM paTippassaddhante uppannattA paTippassaddhivimuttIti saGkhyaM gacchanti | nibbAnaM sabbakilesehi nissaTattA apagatattA dUre ThitattA nissaraNavimuttIti saGkhyaM gacchati / iti imAsaM paJcannaM vimuttInaM vasena - "evaM vimuttA''ti ettha attho daTThabbo / 14. paTisallAnA budvitoti ekIbhAvA vuTTito / 16. "ito so, bhikkhave"ti ko anusandhi ? idahi suttaM - "tathAgatassevesA, bhikkhave, dhammadhAtu suppaTividdhA 'ti ca "devatApi tathAgatassa etamatthaM Arocesunti ca imehi dvIhi padehi AbaddhaM / tattha devatArocanapadaM suttantapariyosAne devacArikakolAhalaM dassento vicAressati / dhammadhAtupadAnusandhivasena pana ayaM desanA AraddhA / tattha khattiyo jAtiyAtiAdIni ekAdasapadAni nidAnakaNDe vuttanayeneva veditabbAni / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.17-17) bodhisattadhammatAvaNNanA 17. atha kho, bhikkhave, vipassI bodhisattotiAdIsu pana vipassIti tassa nAma, taJca kho vividhe atthe passanakusalatAya laddhaM / bodhisattoti paNDitasatto bujjhanakasatto / bodhisaGkhAtesu vA catUsu maggesu satto Asatto laggamAnasoti bodhistto| sato sampajAnoti ettha satoti satiyeva / sampajAnoti ANaM / satiM sUpaTTitaM katvA jANena paricchinditvA mAtukRcchi okkamIti attho / okkamIti iminA cassa okkantabhAvo pALiyaM dassito, na okkamanakkamo / so pana yasmA aTThakathaM ArULho, tasmA evaM veditabbo sabbabodhisattA hi samatiMsa pAramiyo pUretvA, paJca mahApariccAge pariccajitvA, AtatthacariyalokatthacariyabuddhacariyAnaM koTiM patvA, vessantarasadise tatiye attabhAve ThatvA, satta mahAdAnAni datvA, sattakkhattuM pathaviM kampetvA, kAlaGkatvA, dutiyacittavAre tusitabhavane nibbattanti / vipassI bodhisattopi tatheva katvA tusitapure nibbattitvA sadvisatasahassAdhikA sattapaJAsa vassakoTiyo tattha aTThAsi / ajhadA pana dIghAyukadevaloke nibbattA bodhisattA na yAvatAyukaM tiThThanti / kasmA ? tattha pAramInaM duppUraNIyattA / te adhimuttikAlakiriyaM katvA manussapatheyeva nibbattanti / pAramInaM pUrento pana yathA idAni ekena attabhAvena sabba taM upanetuM sakkonti, evaM sabbaso pUritattA tadA vipassI bodhisatto tattha yAvatAyukaM atttthaasi| devatAnaM pana - "manussAnaM gaNanAvasena idAni sattahi divasehi cuti bhavissatI"ti paJca pubbanimittAni uppajjanti - mAlA milAyanti, vatthAni kilissanti, kacchehi sedA muccanti, kAye dubbaNiyaM okkamati, devo devAsane na saNThAti / tattha mAlAti paTisandhiggahaNadivase piLandhanamAlA, tA kira saTThisatasahassAdhikA sattapaNNAsa vassakoTiyo amilAyitvA tadA milAyanti / vatthesupi eseva nayo / ettakaM pana kAlaM devAnaM neva sItaM na uNhaM hoti, tasmiM kAle sarIrA bindubinduvasena sedA muccanti / ettakaJca kAlaM tesaM sarIre khaNDiccapAliccAdivasena vivaNNatA na pAyati, devadhItA soLasavassuddesikA viya khAyanti, devaputtA vIsativassuddesikA viya khAyanti, maraNakAle pana tesaM kilantarUpo attabhAvo hoti / ettakaJca tesaM kAlaM devaloke ukkaNThitA nAma natthi, maraNakAle pana nissasanti vijambhanti, sake Asane nAbhiramanti / 18 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.17-17) bodhisattadhammatAvaNNanA imAni pana pubbanimittAni yathA loke mahApuJAnaM rAjarAjamahAmattAdInaMyeva ukkApAtabhUmicAlacandaggAhAdIni nimittAni paJjAyanti, na sabbesa; evaM mahesakkhadevatAnaMyeva paJjAyanti, na sbbesN| yathA ca manussesu pubbanimittAni nakkhattapAThakAdayova jAnanti, na sabbe; evaM tAnipi na sabbadevatA jAnanti, paNDitA eva pana jAnanti / tattha ye mandena kusalakammena nibbattA devaputtA, te tesu uppannesu - "idAni ko jAnAti, 'kuhiM nibbattessAmA'ti' bhAyanti / ye mahApuJjA, te "amhehi dinnaM dAnaM, rakkhitaM sIlaM, bhAvitaM bhAvanaM Agamma upari devalokesu sampattiM anubhavissAmA"ti na bhAyanti / vipassI bodhisattopi tAni pubbanimittAni disvA "idAni anantare attabhAve buddho bhavissAmI''ti na bhAyati / athassa tesu nimittesu pAtubhUtesu dasasahassacakkavALadevatA sannipatitvA- "mArisa, tumhehi dasa pAramiyo pUrentehi na sakkasampattiM, na mArasampattiM, na brahmasampattiM, na cakkavattisampattiM patthentehi pUritA, lokanittharaNatthAya pana buddhattaM patthayamAnehi pUritA / so vo, idAni kAlo, mArisa, buddhattAya, samayo, mArisa, buddhattAyA'ti yAcanti / atha mahAsatto tAsaM devatAnaM paTijhaM adatvAva kAladIpadesakulajanettiAyuparicchedavasena paJcamahAvilokanaM nAma vilokesi / tattha "kAlo nu kho, na kAlo''ti paThamaM kAlaM vilokesi / tattha vassasatasahassato uddhaM vaDDitaAyukAlo kAlo nAma na hoti / kasmA ? tadA hi sattAnaM jAtijarAmaraNAni na pAyanti, buddhAnaJca dhammadesanA nAma tilakkhaNamuttA natthi / te tesaM- "aniccaM dukkhamanattA''ti kathentAnaM - "kiM nAmetaM kathentI"ti neva sotuM, na saddahituM maJjanti, tato abhisamayo na hoti, tasmiM asati aniyyAnikaM sAsanaM hoti / tasmA so akAlo / vassasatato UnaAyukAlopi kAlo na hoti / kasmA ? tadA hi sattA ussannakilesA honti, ussannakilesAnaJca dinno ovAdo ovAdaTThAne na tiThThati, udake daNDarAji viya khippaM vigacchati / tasmA sopi akAlova / vassasatasahassato paTThAya heTTA, vassasatato paTThAya uddhaM AyukAlo kAlo nAma, tadA ca asItivassasahassAyukA manussA / atha mahAsatto - "nibbattitabbakAlo''ti kAlaM passi / tato dIpaM vilokento saparivAre cattAro dIpe oloketvA -- "tIsu dIpesu buddhA na nibbattanti, jambudIpeyeva nibbattantI''ti dIpaM passi / 19 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.17-17) tato - "jambudIpo nAma mahA, dasayojanasahassaparimANo, katarasmiM nu kho padese buddhA nibbattantI''ti desaM vilokento majjhimadesaM passi / majjhimadeso nAma - "puratthimAya disAya gajaGgalaM nAma nigamo''tiAdinA (mahAva0 259) nayena vinaye vuttova / so AyAmato tINi yojanasatAni, vitthArato aDDateyyAni, parikkhepato navayojanasatAnIti / etasmihi padese buddhA paccekabuddhA aggasAvakA asIti mahAsAvakA cakkavattirAjAno ajhe ca mahesakkhA khattiyabrAhmaNagahapatimahAsAlA uppajjanti / idaJcettha bandhumatI nAma nagaraM, tattha mayA nibbattitabbanti niTheM agamAsi / tato kulaM vilokento- "buddhA nAma lokasammate kule nibbattanti / idAni ca khattiyakulaM lokasammataM, tattha nibbattissAmi, bandhumA nAma me rAjA pitA bhavissatI''ti kulaM pssi| tato mAtaraM vilokento - "buddhamAtA nAma lolA surAdhuttA na hoti, kappasatasahassaM pUritapAramI, jAtito paTThAya akhaNDapaJcasIlA hoti, ayaJca bandhumatI nAma devI IdisA, ayaM me mAtA bhavissati, "kittakaM panassA AyU''ti Avajjanto "dasannaM mAsAnaM upari satta divasAnI"ti passi / iti imaM paJcamahAvilokanaM viloketvA "kAlo, me mArisA, buddhabhAvAyA''ti devatAnaM saGgahaM karonto paTinaM datvA - "gacchatha, tumhe''ti tA devatA uyyojetvA tusitadevatAhi parivuto tusitapure nandanavanaM pAvisi / sabbadevalokesu hi nandanavanaM atthiyeva / tatra naM devatA ito cuto sugatiM gacchAti pubbekatakusalakammokAsaM sArayamAnA vicaranti / so evaM devatAhi kusalaM sArayamAnAhi parivuto tattha vicarantoyeva cavi / evaM cuto ca 'cavAmI'ti jAnAti, cuticittaM na jAnAti | paTisandhiM gahetvApi jAnAti, paTisandhicittameva na jAnAti / "imasmiM me ThAne paTisandhiM gahitA''ti evaM pana jAnAti / keci pana therA - "AvajjanapariyAyo nAma laDhe vaTTati, dutiyatatiyacittavAre eva jAnissatI''ti vadanti / tipiTakamahAsIvatthero pana Aha - "mahAsattAnaM paTisandhi na aJjesaM paTisandhisadisA, koTippattaM pana tesaM satisampajaGa / yasmA pana teneva cittena taM cittaM jJAtuM na sakkA, tasmA cuticittaM na jAnAti / cutikkhaNepi 'cavAmIti jAnAti / paTisandhicittaM na jAnAti / 'asukasmiM me ThAne paTisandhi gahitA ti jAnAti, 20 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.17-17) bodhisattadhammatAvaNNanA tasmiM kAle dasasahassilokadhAtu kampatI'ti / evaM sato sampajAno mAtukucchiM okkamanto pana ekUnavIsatiyA paTisandhicittesu mettApubbabhAgassa somanassasahagataJANasampayuttaasaGghArikakusalacittassa sadisamahAvipAkacittena paTisandhi gaNhi / mahAsIvatthero pana upekkhAsahagatenAti Aha / yathA ca amhAkaM bhagavA, evaM sopi AsALhIpuNNamAyaM uttarAsALahanakkhatteneva paTisandhiM aggahesi / tadA kira pure puNNamAya sattamadivasato paTThAya vigatasurApAnaM mAlAgandhAdivibhUtisampannaM nakkhattakILaM anubhavamAnA bodhisattamAtA sattame divase pAto uTThAya gandhodakena nahAyitvA sabbAlaGkAravibhUsitA varabhojanaM bhuJjitvA uposathaGgAni adhiTThAya sirigalbhaM pavisitvA sirisayane nipannA nidaM okkamamAnA idaM supinaM addasa - "cattAro kira naM mahArAjAno sayaneneva saddhiM ukkhipitvA anotattadahaM netvA nahApetvA dibbavatthaM nivAsetvA dibbagandhehi vilimpetvA dibbapupphAni piLandhitvA, tato avidUre rajatapabbato, tassa anto kanakavimAnaM atthi, tasmiM pAcInato sIsaM katvA nipajjApesuM / atha bodhisatto setavaravAraNo hutvA tato avidUre eko suvaNNapabbato, tattha caritvA tato oruyha rajatapabbataM abhiruhitvA kanakavimAnaM pavisitvA mAtaraM padakkhiNaM katvA dakkhiNaparasaM phAletvA kucchiM paviTThasadiso ahosi'| atha pabuddhA devI taM supinaM raJo Arocesi / rAjA vibhAtAya rattiyA catusaTThimatte brAhmaNapAmokkhe pakkosApetvA haritUpalittAya lAjAdIhi katamaGgalasakkArAya bhUmiyA mahArahAni AsanAni paJapetvA tattha nisinnAnaM brAhmaNAnaM sappimadhusakkarAbhisaGghatassa varapAyAsassa suvaNNarajatapAtiyo pUretvA suvaNNarajatapAtIheva paTikujjitvA adAsi, aJjehi ca ahatavatthakapilagAvIdAnAdIhi nesaM santappesi / atha nesaM sabbakAmasantappitAnaM taM supinaM ArocetvA - "kiM bhavissatI"ti pucchi / brAhmaNA AhaMsu - "mA cintayi, mahArAja, deviyA te kucchimhi gabbho patihito, so ca kho purisagabbho na itthigabbho, putto te bhavissati / so sace agAraM ajjhAvasissati, rAjA bhavissati cakkavattI / sace agArA nikkhamma pabbajissati, buddho bhavissati loke vivaTTacchado'ti / ayaM tAva"mAtukucchiM okkamI''ti ettha vaNNanAkkamo / ayamettha dhammatAti ayaM ettha mAtukucchiokkamane dhammatA, ayaM sabhAvo, ayaM Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.18-18) niyAmoti vuttaM hoti / niyAmo ca nAmesa kammaniyAmo, utuniyAmo, bIjaniyAmo, cittaniyAmo, dhammaniyAmoti paJcavidho (dha0 sa0 aThTha0 498) / tattha kusalassa iTThavipAkadAnaM, akusalassa aniTThavipAkadAnanti ayaM kmpniyaamo| tassa dIpanatthaM - "na antalikkhe"ti (khu0 pA0 127) gAthAya vatthUni vattabbAni / apica ekA kira itthI sAmikena saddhiM bhaNDitvA ubbandhitvA maritukAmA rajjupAse gIvaM pavesesi / aJjataro puriso vAsiM nisento taM itthikammaM disvA rajju chinditukAmo"mA bhAyi, mA bhAyI"ti taM samassAsento upadhAvi / rajju AsIviso hutvA aThThAsi / so bhIto palAyi / itarA tattheva mari / evamAdIni cettha vatthUni dassetabbAni / tesu tesu janapadesu tasmiM tasmiM kAle ekappahAreneva rukkhAnaM pupphaphalagahaNAdIni, vAtassa vAyanaM avAyanaM, Atapassa tikkhatA mandatA, devassa vassanaM avassanaM, padumAnaM divA vikasanaM rattiM milAyananti evamAdi utuniyaamo| yaM panetaM sAlibIjato sAliphalameva, madhurato madhurasaMyeva, tittato tittarasaMyeva phalaM hoti, ayaM biijniyaamo| ___ purimA purimA cittacetasikA dhammA pacchimAnaM pacchimAnaM cittacetasikAnaM dhammAnaM upanissayapaccayena paccayoti evaM yadetaM cakkhuvijJANAdInaM anantarA sampaTicchanAdInaM nibbattanaM, ayaM cittniyaamo| yA panesA bodhisattAnaM mAtukucchiokkamanAdIsu dasasahassilokadhAtukampanAdInaM pavatti, ayaM dhammaniyAmo nAma / tesu idha dhammaniyAmo adhippeto / tasmA tamevatthaM dassento dhammatA esA bhikkhavetiAdimAha / 18. tattha kucchiM okkamatIti ettha kucchiM okkanto hotIti ayamevattho / okkante hi tasmiM evaM hoti, na okkamamAne / appamANoti vuDDippamANo, vipuloti attho / uLAroti tasseva vevacanaM / uLArAni uLArAni khAdanIyAni khAdantItiAdIsu (ma0 ni0 1.399) hi madhuraM uLAranti vuttaM / uLArAya khalu bhavaM vacchAyano samaNaM gotamaM pasaMsAya pasaMsatItiAdIsu (ma0 ni0 1.288) seTheM uLAranti vuttaM / idha pana 22 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.18-18) bodhisattadhammatAvaNNanA 23 vipulaM adhippetaM / devAnaM devAnubhAvanti ettha devAnaM ayamAnubhAvo nivatthavatthassa pabhA dvAdasayojanAni pharati, tathA sarIrassa, tathA alaGkArassa, tathA vimAnassa, taM atikkamitvAti attho / lokantarikAti tiNNaM tiNNaM cakkavALAnaM antarA ekeko lokantariko hoti, tiNNaM sakaTacakkAnaM vA tiNNaM pattAnaM vA aJamaja Ahacca ThapitAnaM majjhe okAso viya / so pana lokantarikanirayo parimANato aTThayojanasahasso hoti| aghAti niccavivaTA / asaMvutAti heTThApi appatiTThA / andhakArAti tamabhUtA / andhakAratimisAti cakkhuviANuppattinivAraNato andhabhAvakaraNatimisena samannAgatA / tattha kira cakkhuvijJANaM na jAyati / evaMmahiddhikAti candimasUriyA kira ekappahAreneva tIsu dIpesu paJjAyanti, evaM mahiddhikA | ekekAya disAya nava nava yojanasatasahassAni andhakAraM vidhamitvA AlokaM dassenti, evNmhaanubhaavaa| AbhAya nAnubhontIti attano pabhAya nappahonti / te kira cakkavALapabbatassa vemajjhena vicaranti, cakkavALapabbataJca atikkamma lokantarikanirayA / tasmA te tattha AbhAya nappahonti / yepi tattha sattAti yepi tasmiM lokantarikamahAniraye sattA uppannA / kiM pana kamma katvA tattha uppajjantIti / bhAriyaM dAruNaM mAtApitUnaM dhammikasamaNabrAhmaNAnaJca upari aparAdhaM, aJaJca divase divase pANavadhAdisAhasikakammaM katvA uppajjanti, tambapaNNidIpe abhayacoranAgacorAdayo viya / tesaM attabhAvo tigAvutiko hoti, vaggulInaM viya dIghanakhA honti / te rukkhe vagguliyo viya nakhehi cakkavALapabbate lagganti / yadA saMsappantA aJamaJassa hatthapAsaM gatA honti, atha "bhakkho no laddhoti maJcamAnA tattha vAvaTA viparivattitvA lokasandhArakaudake patanti, vAte paharantepi madhukaphalAni viya chijjitvA udake patanti, patitamattAva accantakhAre udake piTThapiNDi viya vilIyanti / aJapi kira bho santi sattAti bho yathA mayaM mahAdukkhaM anubhavAma, evaM aJjhe kira sattApi imaM dukkhamanubhavanatthAya idhUpapannAti taM divasaM passanti / ayaM pana obhAso ekayAgupAnamattampi na tiTThati, accharAsaGghATamattameva vijjobhAso viya niccharitvA - "kiM ida''nti bhaNantAnaMyeva antaradhAyati / saGkampatIti samantato kampati / itaradvayaM purimapadasseva vevacanaM / puna appamANo cAtiAdi nigamanatthaM vuttaM / 23 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dIghanikAye mahAvaggaTTakathA (1.19-20) 19. cattAro naM devaputtA cAtuhisaM rakkhAya upagacchantIti ettha cattAroti catunnaM mahArAjAnaM vasena vuttaM / dasasahassacakkavALesu pana cattAro cattAro katvA cattAlIsasahassAni honti / tattha imasmiM cakkavALe mahArAjAno khaggahatthA bodhisattassa ArakkhatthAya upagantvA sirigalbhaM paviThThA, itare gabbhadvArato paTThAya avaruddhake paMsupisAcakAdiyakkhagaNe paTikkamApetvA yAva cakkavALA ArakkhaM gaNhiMsu / kimatthAya panAyaM rakkhA ? nana paTisandhikkhaNe kalalakAlato paTThAya sacepi koTisatasahassamArA koTisatasahassasineruM ukkhipitvA bodhisattassa vA bodhisattamAtuyA vA antarAyakaraNatthaM AgaccheyyuM, sabbe antarAva antaradhAyeyyuM / vuttampi cetaM bhagavatA ruhiruppAdavatthusmiM - "aTThAnametaM, bhikkhave, anavakAso, yaM parupakkamena tathAgataM jIvitA voropeyya / anupakkamena, bhikkhave, tathAgatA parinibbAyanti / gacchatha, tumhe bhikkhave, yathAvihAraM, arakkhiyA, bhikkhave tathAgatA''ti (cULava0 341) / evameva, tena parupakkamena na tesaM jIvitantarAyo atthi, santi kho pana amanussA virUpA duddasikA bheravarUpA migapakkhino, yesaM rUpaM vA disvA sadaM vA sutvA bodhisattamAtu bhayaM vA santAso vA uppajjeyya, tesaM nivAraNatthAya rakkhaM aggahesuM / apica bodhisattassa puJatejena sajAtagAravA attano gAravacoditApi te evamakaMsu / kiM pana te antogabbhaM pavisitvA ThitA cattAro mahArAjAno bodhisattassa mAtuyA attAnaM dassenti, na dassentIti ? nahAnamaNDanabhojanAdisarIrakiccakAle na dassenti, sirigalbhaM pavisitvA varasayane nipannakAle pana dassenti / tattha kiJcApi amanussadassanaM nAma manussAnaM sappaTibhayaM hoti, bodhisattassa mAtA pana attano ceva puttassa ca puJAnubhAvena te disvA na bhAyati, pakatiantepurapAlakesu viya assA etesu cittaM uppajjati / 20. pakatiyA sIlavatIti sabhAveneva sIlasampannA / anuppanne kira buddhe manussA tApasaparibbAjakAnaM santike vanditvA ukkuTikaM nisIditvA sIlaM gaNhanti / bodhisattamAtApi kAladevilassa isino santike sIlaM gaNhAti / bodhisatte pana kucchigate aJassa pAdamUle nisIdituM nAma na sakkA, samAnAsane nisIditvA gahitasIlampi AvajjanakaraNamattaM hoti / tasmA sayameva sIlaM aggahesIti vuttaM hoti / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.21 - 23) bodhisattadhammatAvaNNanA 21. purisesUti bodhisattassa pitaraM Adi katvA kesuci manussesu purisAdhippAyacittaM nupajjati / bodhisattamAturUpaM pana kusalA sippikA potthakammAdIsupi kAtuM na sakkonti / taM disvA purisassa rAgo nuppajjatIti na sakkA vattuM sace pana taM rattacitto upasaGkamitukAmo hoti, pAdA na vahanti, dibbasaGghalikA viya bajjhanti / tasmA '"anatikkamanIyA''tiAdi vRttaM / 22. paJcannaM kAmaguNAnanti pubbe kAmaguNUpasahitanti iminA purisAdhippAyavasena vatthupaTikkhepo kato, idha ArammaNappaTilAbho dassito / tadA kira deviyA evarUpo puttI kucchiM upapannoti sutvA samantato rAjAno mahagghaAbharaNatUriyAdivasena paJcadvArArammaNavatthubhUtaM paNNAkAraM pesenti / bodhisattassa ca bodhisattamAtu ca katakammarasa ussannattA lAbhasakkArassa pamANaparicchedo natthi / 25 23. akilantakAyAti yathA aJJA itthiyo gabbhabhArena kilamanti hatthapAdA uddhumAtatAdIni pApuNanti evaM tassA koci kilamatho nAhosi / tirokucchigatanti antokucchigataM / parasatIti kalalAdikAlaM atikkamitvA saJjAtaaGgapaccaGgaahInindriyabhAvaM upagataMyeva passati / kimatthaM passati ? sukhavAsatthaMyeva / yatheva hi mAtA puttena saddhiM nipannA vA nisinnA vA - "hatthaM vAssa pAdaM vA olambantaM ukkhipitvA saNThapessAmI "ti sukhavAsatthaM puttaM oloketi evaM bodhisattamAtApi yaM taM mAtu uTThAnagamanaparivattananisajjAdIsu uNhasItaloNikatittakakaTukAhAra ajjhoharaNakAlesu ca gabbhassa dukkhaM uppajjati, "atthi nu kho me taM puttassA "ti sukhavAsatthaM olokayamAnA pallaGkaM AbhujitvA nisinnaM bodhisattaM parasati / yathA hi aJJa antokucchigatA pakkA yaM avattharitvA AmAsayaM ukkhipitvA udarapaTalaM piTThito katvA piTThikaNDakaM nissAya ukkuTikaM dvIsu muTThIsu hanukaM ThapetvA deve vassante rukkhasusire makkaTA viya nisIdanti, na evaM bodhisatto, bodhisatto pana piTThikaNDakaM piTThito katvA dhammAsane dhammakathiko viya pallaGkaM AbhujitvA puratyAbhimukho nisIdati / pubbekatakammaM panassA vatyuM sodheti, suddhe vatthumhi sukhamacchavilakkhaNaM nibbattati / atha naM kucchitaco paTicchAdetuM na sakkoti, olokentiyA bahiThito viya paJJAyati / tamatthaM upamAya vibhAvento bhagavA seyyathApIti AdimAha / bodhisatto pana antokucchigato mAtaraM na parasati / na hi antokucchiyaM cakkhuviJJANaM uppajjati / 25 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.24--29) 24. kAlaGkarotIti na vijAtabhAvapaccayA, Ayuparikkhayeneva / bodhisattena vasitaThThAnahi cetiyakuTisadisaM hoti, anesaM aparibhogArahaM, na ca sakkA bodhisattamAtaraM apanetvA ajhaM aggamahesiTThAne Thapetunti tattakaMyeva bodhisattamAtu AyuppamANaM hoti, tasmA tadA kAlaGkaroti / katarasmiM pana vaye kAlaM karotIti ? majjhimavaye / paThamavayasmihi sattAnaM attabhAve chandarAgo balavA hoti, tena tadA saJjAtagabbhA itthI gabbhaM anurakkhituM na sakkoti, gabbho bahvAbAdho hoti / majjhimavayassa pana dve koTThAse atikkamma tatiye koTThAse vatthu visadaM hoti, visade vatthumhi nibbattadArakA arogA honti, tasmA bodhisattamAtApi paThamavaye sampattiM anubhavitvA majjhimavayassa tatiye koTThAse vijAyitvA kAlaM karotIti ayamettha dhammatA / / 25. nava vA dasa vAti ettha vA sadassa vikappanavasena satta vA aTTa vA ekAdasa vA dvAdasa vAti evamAdInaM saGgaho veditabbo / tattha sattamAsajAto jIvati, sItuNhakkhamo pana na hoti / aTTamAsajAto na jIvati, avasesA jIvanti / 27. devA paThamaM paTiggaNhantIti khINAsavA suddhAvAsabrahmAno paTiggaNhanti / kathaM paTiggaNhanti ? "sUtivesaM gaNhitvA''ti eke / taM pana paTikkhipitvA idaM vuttaM - 'tadA bodhisattamAtA suvaNNakhacitaM vatthaM nivAsetvA macchakkhisadisaM dukUlapaTaM yAva pAdantA pArupitvA atttthaasi| athassA sallahukagabbhavuTTAnaM ahosi, dhamakaraNato udknikkhmnsdisN| atha te pakatibrahmaveseneva upasaGkamitvA paThamaM suvaNNajAlena paTiggahesuM / tesaM hatthato cattAro mahArAjAno ajinappaveNiyA pttigghesuN| tato manussA dukUlacumbaTakena pttigghesuN'| tena vuttaM - "devA paThamaM paTiggaNhanti, pacchA manussA''ti / 28. cattAro naM devaputtAti cattAro mhaaraajaano| paTiggahetvAti ajinappaveNiyA paTiggahetvA / mahesakkhoti mahAtejo mahAyaso lakkhaNasampanno / 29. visadova nikkhamatIti yathA aJce sattA yonimagge laggantA bhaggavibhaggA nikkhamanti, na evaM nikkhamati, alaggo hutvA nikkhamatIti attho udenAti udakena / kena ci asucinAti yathA ache sattA kammajavAtehi uddhaMpAdA adhosirA yonimagge pakkhittA sataporisaM narakapapAtaM patantA viya, tALacchiddena nikkaDDiyamAnA hatthI viya mahAdukkhaM anubhavantA nAnAasucimakkhitAva nikkhamanti, na evaM bodhisatto / bodhisattanhi 26 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.31-31) bodhisattadhammatAvaNNanA 27 kammajavAtA uddhapAdaM adhosiraM kAtuM na sakkonti / so dhammAsanato otaranto dhammakathiko viya, nisseNito otaranto puriso viya ca dve hatthe ca dve pAde ca pasAretvA Thitakova mAtukucchisambhavena kenaci asucinA amakkhitova nikkhamati / udakassa dhArAti udakavaTTiyo / tAsu sItA suvaNNakaTAhe patati uNhA rajatakaTAhe / idaJca pathavitale kenaci asucinA asammissaM tesaM pAnIyaparibhojanIyaudakaJceva ajehi asAdhAraNaM kILAudakaJca dassetuM vuttaM, aJassa pana suvaNNarajataghaTehi AhariyamAnaudakassa ceva haMsavattakAdipokkharaNIgatassa ca udakassa paricchedo natthi / 31. sampatijAtoti muhuttjaato| pALiyaM pana mAtukucchito nikkhantamatto viya dassito, na evaM daTThabbaM / nikkhantamattahi naM paThamaM brahmAno suvaNNajAlena paTiggavhiMsu, tesaM hatthato cattAro mahArAjAno ajinappaveNiyA, tesaM hatthato manussA dukUlacumbaTakena / manussAnaM hatthato muccitvA pathaviyaM patihito / setamhi chatte anudhAriyamAneti dibbasetacchatte anudhAriyamAnamhi / ettha ca chattassa parivArAni khaggAdIni paJca rAjakakudhabhaNDAnipi AgatAneva / pALiyaM pana rAjagamane rAjA viya chattameva vuttaM / tesu chattameva pacAyati, na chattaggAhako | tathA khaggatAlavaNTamorahatthakavALabIjanIuNhIsamattAyeva pAyanti, na tesaM gAhakA / sabbAni kira tAni adissamAnarUpA devatA gaNDiMsu / vuttaJcetaM -- "anekasAkhaJca sahassamaNDalaM, chattaM marU dhArayumantalikkhe / suvaNNadaNDA vipatanti cAmarA, na dissare cAmarachattagAhakA''ti / / (su0 ni0 693) sabbA ca disAti idaM sattapadavItihArUpari Thitassa viya sabbadisAnuvilokanaM vuttaM, na kho panevaM daTThabaM | mahAsatto hi manussAnaM hatthato muccitvA paThaviyaM patiTTito purathimaM disaM olokesi / anekAni cakkavALasahassAni ekaGgaNAni ahesuN| tattha devamanussA gandhamAlAdIhi pUjayamAnA - "mahApurisa, idha tumhehi sadisopi natthi, kuto uttaritaro''ti AhaMsu / evaM catasso disA, catasso anudisA, heTThA, uparIti dasa disA anuviloketvA attanA sadisaM adisvA- "ayaM uttarA disA''ti uttarAbhimukho sattapadavItihArena agamAsIti evamettha attho veditabbo | Asabhinti uttamaM / aggoti guNehi sabbapaThamo / 27 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA itarAni dve padAni etasseva vevacanAni / ayamantimA jAti, natthi dAni punabbhavoti padadvayena imasmiM attabhAve pattabbaM arahattaM byAkAsi / ettha ca samehi pAdehi pathaviyA patiTThAnaM caturiddhipAdapaTilAbhassa pubbanimittaM, uttarAbhimukhabhAvo mahAjanaM ajjhottharitvA abhibhavitvA gamanassa pubbanimittaM, sattapadagamanaM sattabojjhaGgaratanapaTilAbhassa pubbanimittaM, dibbasetacchattadhAraNaM vimuttivarachattapaTilAbhassa pubbanimittaM paJcarAjakakudhabhaNDAnaM paTilAbho paJcahi vimuttIhi vimuccanassa pubbanimittaM, sabbadisAnuvilokanaM anAvaraNaJANapaTilAbhassa pubbanimittaM, AsabhivAcAbhAsanaM appaTivattiyadhammacakkappavattanassa pubbanimittaM, "ayamantimA jAtI "ti sIhanAdo anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbAnassa pubbanimittanti veditabbaM / ime vArA pALiyaM AgatA, sambahulavAro pana nAgato, AharitvA dIpetabbo / (1.31--31) 1 mahApurisassa hi jAtadivase dasasahassilokadhAtu kampi / dasasahassilokadhAtumhi devatA ekacakkavALe sannipatiMsu / paThamaM devA paTiggahiMsu, pacchA manussA / tantibaddhA vINA cammabaddhA bheriyo ca kenaci avAditA sayameva vajjiMsu / manussAnaM andubandhanAdIni khaNDAkhaNDaM chijjiMsu / sabbarogA vUpasamiMsu, ambilena dhotatambamalaM vi vigacchiMsu / jaccandhA rUpAni passiMsu / jaccabadhirA saddaM suNisu / pIThasappI javasampannA ahesuM / jAtijaLAnampi eLamUgAnaM sati patiTThAsi / videsapakkhandA nAvA supaTTanaM pApurNisu / AkAsaTThakabhUmaTThakaratanAni sakatejobhAsitAni ahesuM / verino mettacittaM paTilabhiMsu / avIcimhi aggi nibbAyi / lokantaresu Aloko udapAdi / nadIsu jalaM nappavattati / mahAsamudde madhurasaM udakaM ahosi / vAto na vAyi / AkAsapabbata rukkhagatA sakuNA bhassitvA pathavigatA ahesuM / cando ativiroci / sUriyo na uNho, na sItalo, nimmalo utusampanno ahosi | devatA attano attano vimAnadvAre ThatvA apphoTanaseLanacelukkhepAdIhi mahAkILakaM kILiMsu / cAtuddIpikamahAmegho vasti / mahAjanaM neva khudA na pipAsA pILesi / dvArakavATAni sayameva vivariMsu / pupphUpagaphalUpagA rukkhA pupphaphalAni gahiMsu / dasasahassilokadhAtu ekaddhajamAlA ahosi / tatrApi dasasahassilokadhAtukampo sabbaJjataJJANapaTilAbhassa pubbanimittaM / devatAnaM ekacakkavALe sannipAto dhammacakkappavattanakAle ekappahAreneva sannipatitvA dhammaM paTiggaNhanassa pubbanimittaM / paThamaM devatAnaM paTiggahaNaM catunnaM rUpAvacarajjhAnAnaM 28 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.31-31) bodhisattadhammatAvaNNanA paTilAbhassa pubbanimittaM / pacchA manussAnaM paTiggahaNaM catunnaM arUpAvacarajjhAnAnaM paTilAbhassa pubbanimittaM / tantibaddhavINAnaM sayaM vajjanaM anupubbavihArapaTilAbhassa pubbanimittaM / cammabaddhabherInaM vajjanaM mahatiyA dhammabheriyA anussAvanassa pubbanimittaM / andubandhanAdInaM chedo asmimAnasamucchedassa pubbanimittaM / mahAjanassa rogavigamo catusaccapaTilAbhassa pubbanimittaM / jaccandhAnaM rUpadassanaM dibbacakkhupaTilAbhassa pubbanimittaM / badhirAnaM saddassavanaM dibbasotadhAtupaTilAbhassa pubbanimittaM / pIThasappInaM javasampadA caturiddhipAdapaTilAbhassa pubbanimittaM / jaLAnaM satipatiTThAnaM catusatipaTThAnapaTilAbhassa pubbanimittaM / videsapakkhandanAvAnaM supaTTanasampApuNanaM catupaTisambhidAdhigamassa pubbanimittaM / ratanAnaM sakatejobhAsitattaM yaM lokassa dhammobhAsaM dassessati, tassa pubbanimittaM / verInaM mettacittapaTilAbho catubrahmavihArapaTilAbhassa pubbanimittaM / avIcimhi agginibbAyanaM ekAdasa agginibbAyanassa pubbanimittaM / lokantarikAloko avijjandhakAraM vidhamitvA ANAlokadassanassa pubbanimittaM / mahAsamuhassa madhuratA nibbAnarasena ekarasabhAvassa pubbanimittaM / vAtassa avAyanaM dvAsaTTidiTThigatabhindanassa pubbanimittaM / sakuNAnaM pathavigamanaM mahAjanassa ovAdaM sutvA pANehi saraNagamanassa pubbanimittaM / candassa ativirocanaM bahujanakantatAya pubbanimittaM / sUriyassa uNhasItavivajjanautusukhatA kAyikacetasikasukhappattiyA pubbanimittaM / devatAnaM vimAnadvAresu ThatvA apphoTanAdIhi kILanaM buddhabhAvaM patvA udAnaM udAnassa pubbanimittaM / cAtuddIpikamahAmeghavassanaM mahato dhammameghavarasanassa pubbanimittaM / khudApILanassa abhAvo kAyagatAsatiamatapaTilAbhassa pubbanimittaM / pipAsApILanassa abhAvo vimuttisukhena sukhitabhAvassa pubbanimittaM / dvArakavATAnaM sayameva vivaraNaM aTThaGgikamaggadvAravivaraNassa pubbanimittaM / rukkhAnaM pupphaphalaggahaNaM vimuttipupphehi pupphitassa ca sAmaJJaphalabhArabharitabhAvassa ca pubbanimittaM / dasasahassilokadhAtuyA ekadvajamAlitA ariyaddhajamAlamAlitAya pubbanimittanti veditabbaM / ayaM sambahulavAro nAma / 29 ettha pahaM pucchanti- "yadA mahApuriso pathaviyaM patiTThahitvA uttarAbhimukho padasA gantvA AsabhiM vAcaM abhAsi, tadA kiM pathaviyA gato, udAhu AkAsena; dissamAno gato, udAhu adissamAno; acelako gato, udAhu alaGkatapaTiyatto; daharo hutvA gato, udAhu mahallako; pacchApi kiM tAdisova ahosi, udAhu puna bAladArako "ti ? ayaM pana paJho heTThAlohapAsAde samuTThito tipiTakacULAbhayattherena vissajjitova / thero kira ettha 29 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.33-33) niyatipubbekatakammaissaranimmAnavAdavasena taM taM bahuM vatvA avasAne evaM byAkari"mahApuriso pathaviyA gato, mahAjanassa pana AkAsena gacchanto viya ahosi | dissamAno gato, mahAjanassa pana adissamAno viya ahosi| acelako gato, mahAjanassa pana alaGkatapaTiyatto viya upaTThAsi / daharova gato, mahAjanassa pana soLasavassuddesiko viya ahosi / pacchA pana bAladArakova ahosi, na tAdiso''ti / parisA cassa - "buddhena viya hutvA bho therena paJho kathito"ti attamanA ahosi / lokantarikavAro vuttanayo eva / imA ca pana Adito paTThAya kathitA sabbadhammatA sabbabodhisattAnaM hontIti veditbbaa| dvattiMsamahApurisalakkhaNavaNNanA 33. addasA khoti dukUlacumbaTake nipajjApetvA AnItaM addasa | mahApurisassAti jAtigottakulapadesAdivasena mahantassa purisassa / dve gatiyoti dve niTThA, dve nipphattiyo / ayahi gatisaddo- "paJca kho imA, sAriputta, gatiyo''ti (ma0 ni0 1.153) ettha nirayAdibhedAya sattehi gantabbagatiyA vattati / "imesaM kho ahaM bhikkhUna sIlavantAnaM kalyANadhammAnaM neva jAnAmi AgatiM vA gatiM vA''ti (ma0 ni0 1.508) ettha ajjhAsaye / "nibbAnaM arahato gatIti (pari0 339) ettha paTissaraNe / "api ca tyAhaM brahme gatiJca pajAnAmi, jutiJca pajAnAmi evaMmahiddhiko bako brahmA"ti (ma0 ni0 1.503) ettha nipphattiyaM vattati | svAyamidhApi nipphattiyaM vattatIti veditabbo / anajAti aJjA gati niSphatti nAma natthi / ___ dhammikoti dasakusaladhammasamannAgato agtigmnvirhito| dhammarAjAti idaM purimapadasseva vevacanaM / dhammena vA laddharajjattA dhammarAjA / cAturantoti purathimasamuddAdInaM catunnaM samuddAnaM vasena caturantAya pathaviyA issaro / vijitAvIti vijitasaGgAmo / janapado asmiM thAvariyaM thirabhAvaM pattoti jnpdtthaavriypptto| caNDassa hi rao balidaNDAdIhi lokaM pILayato manussA majjhimajanapadaM chaDdutvA pabbatasamuddatIrAdIni nissAya paccante vAsaM kappenti / atimudukassa raJo corehi sAhasikadhanavilopapILitA manussA paccantaM pahAya janapadamajjhe vAsaM kappenti, iti evarUpe rAjini janapado thirabhAvaM na pApuNAti / imasmiM 30 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.33-33) dvattiMsamahApurisalakkhaNavaNNanA 31 pana kumAre rajjaM kArayamAne etassa janapado pAsANapiTThiyaM ThapetvA ayopaTTena parikkhitto viya thiro bhavissatIti dassento - "janapadatthAvariyappatto''ti AhaMsu / sattaratanasamatrAgatoti ettha ratijananaTena rtnN| apica - "cittIkataM mahagghaJca, atulaM dullabhadassanaM / anomasattaparibhogaM, ratanaM tena vuccati' / / cakkaratanassa ca nibbattakAlato paTTAya anaM devaTThAnaM nAma na hoti, sabbe gandhapupphAdIhi tasseva pUjaJca abhivAdanAdIni ca karontIti cittIkataTTena ratanaM / cakkaratanassa ca ettakaM nAma dhanaM agghatIti agyo natthi, iti mahagghaTenApi ratanaM / cakkaratanaJca aJahi loke vijjamAnaratanehi asadisanti atulaTenApi ratanaM / yasmA ca pana yasmiM kappe buddhA uppajjanti, tasmiMyeva cakkavattino uppajjanti, buddhA ca kadAci karahaci uppajjanti, tasmA dullabhadassanaTenApi ratanaM / tadetaM jAtirUpakulaissariyAdIhi anomassa uLArasattasseva uppajjati, na aJassAti anomasattaparibhogaTenApi ratanaM / yathA cakkaratanaM, evaM sesAnipIti / imehi sattahi ratanehi parivArabhAvena ceva sabbabhogUpakaraNabhAvena ca samannAgatoti sttrtnsmnnaagto| idAni tesaM sarUpato dassanatthaM tassimAnItiAdi vuttaM / tattha cakkaratanantiAdIsu ayaM sopAdhippAyo- dvesahassadIpaparivArAnaM catunnaM mahAdIpAnaM sirivibhavaM gahetvA dAtuM samatthaM cakkaratanaM pAtubhavati / tathA purebhattameva sAgarapariyantaM pathaviM anusaMyAyanasamatthaM vehAsaGgamaM hatthiratanaM, tAdisameva assaratanaM, caturaGgasamannAgate andhakAre yojanappamANaM andhakAraM vidhamitvA AlokadassanasamatthaM maNiratanaM, chabbidhadosavivajjitaM manApacAri itthiratanaM, yojanappamANe antopathavigataM nidhiM dassanasamatthaM gahapatiratanaM, aggamahesiyA kucchimhi nibbattitvA sakalarajjamanusAsanasamatthaM jeTTaputtasaGkhAtaM pariNAyakaratanaM pAtubhavati / parosahassanti atirekasahassaM | sUrAti abhIrukA / vIraGgarUpAti vIrAnaM aGgaM vIraGga, vIriyassetaM nAmaM, vIraGgaM rUpametesanti vIraGgarUpA, vIriyajAtikA vIriyasabhAvA vIriyamayA akilAsuno ahesuM / divasampi yujjhantA na kilamantIti vuttaM hoti / sAgarapariyantanti cakkavALapabbataM sImaM katvA ThitasamuddapariyantaM / adaNDenAti ye katAparAdhe satte satampi 31 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.35-35) sahassampi gaNhanti, te dhanadaNDena rajjaM kArenti / ye chejjabhejjaM anusAsanti, te satthadaNDena / ayaM pana duvidhampi daNDaM pahAya adaNDena ajjhAvasati / asatthenAti ye ekatodhArAdinA satthena paraM vihesanti, te satthena rajjaM kArenti nAma / ayaM pana satthena khuddamakkhikAyapi pivanamattaM lohitaM kassaci anuppAdetvA dhammeneva - "ehi kho mahArAjA'"ti evaM paTirAjUhi sampaTicchitAgamano vuttappakAraM pathaviM abhivijinitvA ajjhAvasati, abhibhavitvA sAmI hutvA vasatIti attho| evaM ekaM nipphattiM kathetvA dutiyaM kathetuM sace kho panAtiAdi vuttaM / tattha rAgadosamohamAnadivikilesataNhAsaGkhAtaM chadanaM AvaraNaM vivaTaM viddhaMsitaM vivaTakaM etenAti vivttcchdo| "vivaTTacchadA"tipi pATho, ayameva attho / 35. evaM dutiyaM nipphattiM kathetvA tAsaM nimittabhUtAni lakkhaNAni dassetuM ayahi, deva, kumArotiAdi vuttaM / tattha suppatidvitapAdoti yathA aJasaM bhUmiyaM pAdaM ThapentAnaM aggapAdatalaM vA paNhi vA passaM vA paThamaM phusati, vemajjhe vA pana chidaM hoti, ukkhipantAnaM aggatalAdIsu ekakoTThAsova paThamaM uTThahati, na evamassa / assa pana suvaNNapAdukatalamiva ekappahAreneva sakalaM pAdatalaM bhUmiM phusati, ekappahAreneva bhUmito uTThahati / tasmA ayaM suppatiTTitapAdo / cakkAnIti dvIsu pAdatalesu dve cakkAni, tesaM arA ca nemi ca nAbhi ca pALiyaM vuttaav| sabbAkAraparipUrAnIti iminA pana ayaM viseso veditabbo, tesaM kira cakkAnaM pAdatalassa majjhe nAbhi dissati, nAbhiparicchinnA vaTTalekhA dissati, nAbhimukhaparikkhepapaTTo dissati, panALimukhaM disati, arA dissanti, aresu vaTTilekhA dissanti, nemimaNikA dissanti / idaM tAva pALiyaM Agatameva / sambahulavAro pana anAgato, so evaM daTTabbo - satti, sirivaccho, nandi, sovattiko, vaTaMsako, vaDDamAnakaM, macchayugaLaM, bhaddapIThaM, aGkusako, pAsAdo, toraNaM, setacchattaM, khaggo, tAlavaNTaM, morahatthako, vALabIjanI, uNhIsaM, maNi, patto, sumanadAmaM, nIluppalaM, rattuppalaM, setuppalaM, padumaM, puNDarIkaM, puNNaghaTo, puNNapAti, samuddo, cakkavALo, himavA, sineru, candimasUriyA, nakkhattAni, cattAro mahAdIpA, dviparittadIpasahassAni, antamaso cakkavattiro parisaM upAdAya sabbo cakkalakkhaNasseva privaaro| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.35-35) dvattiMsamahApurisalakkhaNavaNNanA 3 AyatapaNhIti dIghapaNhi, paripuNNapaNhIti attho / yathA hi aJjesaM aggapAdo dIgho hoti, paNhimatthake jaGghA patiThThAti, paNhiM tacchetvA ThapitA viya hoti, na evaM mahApurisassa / mahApurisassa pana catUsu koTThAsesu dve koTThAsA aggapAdo hoti, tatiye koTThAse jaGghA patiThThAti, catutthakoTThAse Araggena vaTTetvA ThapitA viya rattakambalageNDukasadisA paNhi hoti / dIghaGgulIti yathA aJosaM kAci aGguliyo dIghA honti, kAci rassA, na evaM mahApurisassa / mahApurisassa pana makkaTasseva dIghA hatthapAdaGguliyo mUle thUlA, anupubbena gantvA agge tanukA, niyyAsatelena mahitvA vaTTitaharitAlavaTTisadisA honti / tena vuttaM - "dIghaGgulI''ti / mudutalunahatthapAdoti sappimaNDe osAretvA ThapitaM satavAravihatakappAsapaTalaM viya mudu / yathA ca idAni jAtamattassa, evaM vuDDakAlepi mudutalunAyeva bhavissanti, mudutanA hatthapAdA etassAti mudutalunahatthapAdo / jAlahatthapAdoti na cammena paTibaddhaaGgulantaro | ediso hi phaNahatthako purisadosena upahato pabbajjaM na paTilabhati / mahApurisassa pana catasso hatthaGguliyo paJcapi pAdaGguliyo ekappamANA honti, tAsaM ekappamANatAya yavalakkhaNaM aJamacaM paTivijjhitvA tiThThati / athassa hatthapAdA kusalena vaDDakinA yojitajAlavAtapAnasadisA honti / tena vuttaM - "jAlahatthapAdo''ti / uddhaM patiTThitagopphakattA ussaGkhA pAdA assAti ussngkhpaado| aJasahi piTThipAde gopphakA honti, tena tesaM pAdA ANibaddhA viya baddhA honti, na yathAsukhaM parivanti, gacchantAnaM pAdatalAnipi na dissanti / mahApurisassa pana AruhitvA upari gopphakA patiTThahanti, tenassa nAbhito paTTAya uparimakAyo nAvAya ThapitasuvaNNapaTimA viya niccalo hoti, adhokAyova iJjati, sukhena pAdA parivanti, puratopi pacchatopi ubhayapassesupi ThatvA passantAnaM pAdatalAni paJjAyanti, na hatthInaM viya pacchatoyeva / eNijoti eNimigasadisajaGgho maMsussadena paripuNNajaGgho, na ekato Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.35-35) suvaTTitAhi baddhapiNDikamaMso, samantato samasaNThitena maMsena parikkhittAhi sAligabbhayavagabbhasadisAhi javAhi samannAgatoti attho / anonamantoti anamanto, etenassa akhujjaavAmanabhAvo diipito| avasesajanA hi khujjA vA honti vAmanA vaa| khujjAnaM uparimakAyo aparipuNNo hoti, vAmanAnaM heTThimakAyo / te aparipuNNakAyattA na sakkonti anonamantA jaNNukAni parimajjituM / mahApuriso pana paripuNNaubhayakAyattA sakkoti / / kosohitavatthaguyahoti usabhavAraNAdInaM viya suvaNNapadumakaNNikasadisehi kosehi ohitaM paTicchannaM vatthaguhaM assAti kosohitavatthaguTaho / vatthaguphanti vatthena guhitabbaM aGgajAtaM vuccati / suvaNNavaNNoti jAtihiGgulakena majjitvA dIpidAThAya ghaMsitvA gerukaparikammaM katvA ThapitaghanasuvaNNarUpasadisoti attho| etenassa ghanasiniddhasaNhasarIrataM darasetvA chavivaNNadassanatthaM kaJcanasannibhattacoti vuttaM / purimassa vA vevacanametaM / rajojallanti rajo vA malaM vA / na upalimpatIti na laggati padumapalAsato udakabindu viya vivaTTati / hatthadhovanAdIni pana utuggahaNatthAya ceva dAyakAnaM puJaphalatthAya ca buddhA karonti, vattasIsenApi ca karontiyeva / senAsanaM pavisantena hi bhikkhunA pAde dhovitvA pavisitabbanti vuttametaM / uddhaggalomoti AvaTTapariyosAne uddhaggAni hutvA mukhasobhaM ullokayamAnAni viya ThitAni lomAni assAti uddhaggalomo / ___ brahmajugattoti brahmA viya ujugatto, ujumeva uggatadIghasarIro bhavissati / yebhuyyena hi sattA khandhe kaTiyaM jANUsUti tIsu ThAnesu namanti, te kaTiyaM namantA pacchato namanti, itaresu dvIsu ThAnesu purato / dIghasarIrA pana eke passavaGkA honti, eke mukhaM unnametvA nakkhattAni gaNayantA viya caranti, eke appamaMsalohitA sUlasadisA honti, eke purato pabbhArA honti, pavedhamAnA gacchanti / ayaM pana ujumeva uggantvA dIghappamANo devanagare ussitasuvaNNatoraNaM viya bhavissatIti dIpenti / yathA cetaM, evaM yaM yaM 34 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.35-35) dvattiMsamahApurisalakkhaNavaNNanA 35 jAtamattassa sabbaso aparipuNNaM mahApurisalakkhaNaM hoti, taM taM AyatiM tathAbhAvitaM sandhAya vuttanti veditabbaM / sattussadoti dve hatthapiTThiyo dve pAdapiTTiyo dve aMsakUTAni khandhoti imesu sattasu ThAnesu paripuNNo maMsussado assAti sttussdo| aJjesaM pana hatthapAdapiTThAdIsu sirAjAlaM pacAyati, aMsakUTakkhandhesu atttthikottiyo| te manussA petA viya khAyanti, na tathA mahApuriso, mahApuriso pana sattasu ThAnesu paripuNNamaMsussadattA nigULhasirAjAlehi hatthapiTThAdIhi vaThUtvA suTThapitasuvaNNALiGgasadisena khandhena silArUpakaM viya khAyati, cittakammarUpakaM viya ca khAyati / sIhassa pubbaddhaM viya kAyo assAti siihpubbddhkaayo| sIhassa hi purathimakAyova paripuNNo hoti, pacchimakAyo aparipuNNo / mahApurisassa pana sIhassa pubbaddhakAyo viya sabbo kAyo paripuNNo / sopi sIhasseva tattha tattha vinatunnatAdivasena dussaNThitavisaNThito na hoti, dIghayuttaTTAne pana dIgho, rassathUlakisaputhulaanuvaTTitayuttaTTAnesu tathAvidhova hoti / vuttaJhetaM bhagavatA - ___"manApiyeva kho, bhikkhave, kammavipAke paccupaTThite yehi aGgehi dIghehi sobhati, tAni aGgAni dIghAni saNThanti / yehi aGgehi rassehi sobhati, tAni aGgAni rassAni saNThanti / yehi aGgehi thUlehi sobhati, tAni aGgAni thUlAni saNThanti / yehi aGgehi kisehi sobhati, tAni aGgAni kisAni saNDanti / yehi aGgehi puthulehi sobhati, tAni aGgAni puthulAni saNThanti / yehi aGgehi vaTTehi sobhati, tAni aGgAni vaTTAni saNThantI"ti / iti nAnAcittena puJjacittena cittito dasahi pAramIhi sajjito mahApurisassa attabhAvo, loke sabbasippino vA sabbaiddhimanto vA patirUpakampi kAtuM na sakkonti / citantaraMsoti antaraMsaM vuccati dvinnaM koTTAnaM antaraM, taM citaM paripuNNaM antaraMsaM assAti citntrNso| a sahi taM ThAnaM ninnaM hoti, dve piTThikoDA pATiyekkA pnyaaynti| mahApurisassa pana kaTito paTThAya maMsapaTalaM yAva khandhA uggamma samussitasuvaNNaphalakaM viya piDhei chAdetvA patiTTitaM / 35 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.35-35) nigrodhaparimaNDaloti nigrodho viya parimaNDalo / yathA paJjAsahatthatAya vA satahatthatAya vA samakkhandhasAkho nigrodho dIghatopi vitthAratopi ekappamANova hoti, evaM kAyatopi byAmatopi ekappamANo / yathA ajesaM kAyo dIgho vA hoti byAmo vA, na evaM visamappamANoti attho / teneva yAvatakvassa kAyotiAdi vuttaM / tattha yAvatako assAti yaavtkvss| samavaTTakkhandhoti samavaTTitakkhandho / yathA eke koJcA viya ca bakA viya ca varAhA viya ca dIghagalA vaGkagalA puthulagalA ca honti, kathanakAle sirAjAlaM paJjAyati, mando saro nikkhamati, na evaM mahApurisassa / mahApurisassa pana suvaTTitasuvaNNALiGgasadiso khandho hoti, kathanakAle sirAjAlaM na pacAyati, meghassa viya gajjito saro mahA hoti / rasaggasaggIti ettha rasaM gasanti harantIti rasaggasA / rasaharaNInametaM adhivacanaM, tA aggA assAti rasaggasaggI / mahApurisassa kira sattarasaharaNIsahassAni uddhaggAni hutvA gIvAyameva paTimukkAni / tilaphalamattopi AhAro jivhagge Thapito sabbakAyaM anupharati / teneva mahApadhAnaM padahantassa ekataNDulAdIhipi kaLAyayUsapasatamattenApi kAyassa yApanaM ahosi / aJjesaM pana tathA abhAvA na sakalaM kAyaM ojA pharati / tena te bahvAbAdhA honti / sIhasseva hanu assAti siihhnu| tattha sIhassa heTTimahanumeva paripuNNaM hoti, na uparimaM / mahApurisassa pana sIhassa heTThimaM viya dvepi paripuNNAni dvAdasiyA pakkhassa candasadisAni honti / atha nemittakA hanukapariyantaM olokentAva imesu hanukesu heTTime vIsati uparime vIsatIti cattAlIsadantA samA aviraLA patidvahissantIti sallakkhetvA ayahi deva, kumAro cattAlIsadanto hotItiAdimAhaMsu / tatrAyamattho, a sahi paripuNNadantAnampi dvattiMsa dantA honti / imassa pana cattAlIsaM bhavissanti / aJasaJca keci dantA uccA, keci nIcAti visamA honti, imassa pana ayapaTTakena chinnasaGkhapaTalaM viya samA bhavissanti / ajesaM kumbhilAnaM viya dantA viraLA honti, macchamaMsAni khAdantAnaM dantantaraM pUrenti / imassa pana kanakaphalakAyaM samussitavajirapanti viya aviraLA tUlikAya dassitaparicchedA viya dantA bhavissanti / aJasaJca pUtidantA uThThahanti / tena kAci dAThA kALApi vivaNNApi honti / ayaM pana suTu sukkadATho osadhitArakampi atikkamma virocamAnAya pabhAya samannAgatadATho bhavissati / 36 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.35-35) dvattiMsamahApurisalakkhaNavaNNanA pahUtajivhoti puthulajivho / asaM jivhA thUlApi honti kisApi rassApi thaddhApi visamApi, mahApurisassa pana jivhA mudu dIghA puthulA vaNNasampannA hoti / so hi etaM lakkhaNaM pariyesituM AgatAnaM kalAvinodanatthaM mudukattA taM jivhaM kathinasUciM viya vaThUtvA ubho nAsikasotAni parAmasati, dIghattA ubho kaNNasotAni parAmasati, puthulattA kesantapariyosAnaM kevalampi nalATaM paTicchAdeti / evamassa mududIghaputhulabhAvaM pakAsento tesaM kacaM vinodeti / evaM tilakkhaNasampannaM jivhaM sandhAya "pahUtajivho"ti vuttaM / brahmassaroti ache chinnassarApi bhinnassarApi kAkassarApi honti, ayaM pana mahAbrahmano sarasadisena sarena samannAgato bhavissati, mahAbrahmano hi pittasemhehi apalibuddhattA saro visado hoti / mahApurisenApi katakammaM tassa vatthu sodheti / vatthuno suddhattA nAbhito paTThAya samuTThahanto saro visado aTThaGgasamannAgatova samuTThAti / karavIko viya bhaNatIti karavIkabhANI, mattakaravIkarutamaJjughosoti attho / abhinIlanettoti na sakalanIlanetto, nIlayuttaTThAne panassa umApupphasadisena ativisuddhena nIlavaNNena samannAgatAni nettAni honti, pItayuttaTTAne kaNikArapupphasadisena pItavaNNena, lohitayuttaTThAne bandhujIvakapupphasadisena lohitavaNNena, setayuttahAne osadhitArakasadisena setavaNNena, kALayuttaTThAne addAriTThakasadisena kALavaNNena samannAgatAni / suvaNNavimAne ugghATitamaNisIhapaJjarasadisAni khAyanti / gopakhumoti ettha pakhumanti sakalacakkhubhaNDaM adhippetaM, taM kALavacchakassa bahaladhAtukaM hoti, rattavacchakassa vippasannaM, taMmuhuttajAtataruNarattavacchakasadisacakkhubhaNDoti attho / aJcesahi cakkhubhaNDA aparipuNNA honti, hathimUsikAdInaM akkhisadisehi viniggatehipi gambhIrehipi akkhIhi samannAgatA honti / mahApurisassa pana dhovitvA majjitvA ThapitamaNiguLikA viya mudusiniddhanIlasukhumapakhumAcitAni akkhIni / uNNAti uNNalomaM / bhamukantareti dvinnaM bhamukAnaM vemajjhe nAsikamatthakeyeva jAtA, uggantvA pana nalATavemajjhe jAtA / odAtAti parisuddhA, osadhitArakasamAnavaNNA | mudUti sappimaNDe osAretvA ThapitasatavAravihatakappAsapaTalasadisA / tUlasannibhAti simbalitUlalatAtUlasamAnA, ayamassa odAtatAya upamA / sA panesA koTiyaM gahetvA AkaDviyamAnA upaDDhabAhuppamANA hoti, vissaTThA dakkhiNAvaTTavasena AvaTTitvA uddhaggA 37 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.37-38) hutvA santiTThati / suvaNNaphalakamajjhe ThapitarajatapubbuLakaM viya, suvaNNaghaTato nikkhamamAnA khIradhArA viya, aruNappabhAraJjite gaganappadese osadhitArakA viya ca atimanoharAya siriyA virocati / uNhIsasIsoti idaM paripuNNanalATataJca paripuNNasIsataM cAti dve atthavase paTicca vuttaM / mahApurisassa hi dakkhiNakaNNacULikato paTThAya maMsapaTalaM uTThahitvA sakalanalATaM chAdayamAnaM pUrayamAnaM gantvA vAmakaNNacULikAyaM patiTTitaM, taM ro bandhauNhIsapaTTo viya virocati / mahApurisassa kira imaM lakkhaNaM disvA rAjUnaM uNhIsapaDheM akaMsu / ayaM tAva eko attho / ache pana janA aparipuNNasIsA honti, keci kapisIsA, keci phalasIsA, keci aTThisIsA, keci hathisIsA, keci tumbasIsA, keci pabbhArasIsA / mahApurisassa pana Araggena vaThUtvA ThapitaM viya suparipuNNaM udakapubbuLasadisaM sIsaM hoti / tattha purimanaye uNhIsaveThitasIso viyAti uNhIsasIso / dutiyanaye uNhIsaM viya sabbattha parimaNDalasIsoti uNhIsasIso / vipassIsamAvaNNanA 37. sabbakAmehIti idaM lakkhaNAni pariggaNhApetvA pacchA kataM viya vuttaM, na panevaM daTThabbaM / paThamahi te nemittake santappetvA pacchA lakkhaNapariggaNhanaM katanti veditabbaM / tassa vitthAro gabbhokkantiyaM vuttoyeva / pAyentIti thajhaM pAyenti / tassa kira niddosena madhurena khIrena samannAgatA saTTi dhAtiyo upaTThApesi, tathA sesApi tesu tesu kammesu kusalA saTThisaTThiyeva / tAsaM pesanakArake saTThi purise, tassa tassa katAkatabhAvaM sallakkhaNe saDhi amacce upaTThApesi / evaM cattAri saTThiyo itthInaM, dve saTThiyo purisAnanti cha saTThiyo upaTThakAnaMyeva ahesuM / setacchattanti dibbasetacchattaM / kuladattiyaM pana sirigabbheyeva tiTTati / mA naM sItaM vAtiAdIsu mA abhibhavIti attho veditabbo / svAssudanti so assudaM / aGkeneva aGkanti aJassa bAhunAva aJassa bAhuM / aJassa ca aMsakUTeneva aJassa aMsakUTaM / parihariyatIti nIyati, sampApiyatIti attho / 38. maJjussaroti akhrssro| vaggussaroti cheknipunnssro| madhurassaroti saatssro| pemaniyassaroti pemjnkssro| tatridaM karavIkAnaM madhurassaratAya - karavIkasakuNe kira madhurarasaM ambapakkaM mukhatuNDakena paharitvA paggharitarasaM pivitvA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.39-40) vipassIsamajAvaNNanA pakkhena tAlaM datvA vikUjamAne catuppadA mattA viya laLituM Arabhanti / gocarapasutApi catuppadA mukhagatAni tiNAni chaDDetvA taM sadaM suNanti / vALamigA khuddakamige anubandhamAnA ukkhittaM pAdaM anikkhipitvAva tiTThanti / anubaddhamigA ca maraNabhayaM jahitvA tiTThanti / AkAse pakkhandA pakkhinopi pakkhe pasAretvA taM sadaM suNamAnAva tiTThanti / udake macchApi kaNNapaTalaM papphoTetvA taM sadaM suNamAnAva tiTThanti / evaM madhurassarA karavIkA / asandhimittApi dhammAsokassa devI - "asthi nu kho, bhante, buddhassarena sadiso kassaci saro''ti saddhaM pucchi / asthi karavIkasakuNassAti / kuhi, bhante, te sakuNAti ? himavanteti / sA rAjAnaM Aha - "deva, ahaM karavIkasakuNaM passitukAmAmhI"ti / rAjA"imasmiM paJjare nisIditvA karavIko AgacchatU''ti suvaNNapaJjaraM vissajjesi / paJjaro gantvA ekassa karavIkassa purato aTThAsi / so- "rAjANAya Agato paJjaro, na sakkA na gantunti tattha nisIdi / paJjaro AgantvA ro purato aTThAsi / na karavIkasadaM kArApetuM sakkonti / atha rAjA- "kathaM, bhaNe, ime sadaM na karontI"ti Aha / jAtake adisvA devAti / atha naM rAjA AdAsehi parikkhipApesi / so attano chAyaM disvA - "AtakA me AgatA"ti maJjamAno pakkhena tAlaM datvA madhurassarena maNivaMsaM dhamamAno viya viravi / sakalanagare manussA mattA viya laliMsu / asandhimittA cintesi - "imassa tAva tiracchAnagatassa evaM madhuro saddo, kIdiso nu kho sabba tANasiripattassa bhagavato saddo ahosI"ti pIti uppAdetvA taM pIti avijahitvA sattahi jaGghasatehi saddhiM sotApattiphale patiTThAsi / evaM madhuro kira karavIkasaddoti / tato pana satabhAgena sahassabhAgena ca madhurataro vipassissa kumArassa saddo ahosIti veditabbo / 39. kammavipAkajanti na bhAvanAmayaM, kammavipAkavasena pana devatAnaM cakkhusadisameva maMsacakkhu ahosi, yena nimittaM katvA tilavAhe pakkhittaM ekatilampi ayaM soti uddharitvA dAtuM sakkoti / 40. vipassIti ettha ayaM vacanattho, antarantarA nimIlajanitandhakAravirahena visuddhaM passati, vivaTehi ca akkhIhi passatIti vipassI; dutiyavAre viceyya viceyya passatIti vipassI; vicinitvA vicinitvA passatIti attho / atthe panAyatIti atthe jAnAti passati, nayati vA pavattetIti attho / ekadivasaM 39 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.42-42) kira vinicchayaTThAne nisIditvA atthe anusAsantassa raJo alaGkatapaTiyattaM mahApurisaM AnetvA hatthe ThapayiMsu / tassa taM aGkekatvA upalALayamAnasseva amaccA sAmikaM assAmikaM akaMsu / bodhisatto anattamanasaI nicchAresi / rAjA - "kimetaM, upadhArethA''ti Aha / upadhAriyamAnA acaM adisvA- "aDDussa dubbinicchitattA evaM kataM bhavissatI''ti puna sAmikaMyeva sAmikaM katvA "JatvA nu kho kumAro evaM karotI''ti vImaMsantA puna sAmikaM assAmikaM akaMsu / punapi bodhisatto tathaiva sadaM nicchAresi / atha rAjA - "jAnAti mahApuriso''ti tato paTThAya appamatto ahosi / idaM sandhAya vuttaM - "viceyya viceyya kumAro atthe panAyatIti / 42. vassikantiAdIsu yattha sukhaM hoti vassakAle vasituM, ayaM vassiko / itaresupi eseva nayo / ayaM panettha vacanattho vassAvAso vassaM, vassaM arahatIti vassiko / itaresupi eseva nyo| tattha vassiko pAsAdo nAtiucco hoti, nAtinIco, dvAravAtapAnAnipissa nAtibahUni nAtitanUni, bhUmattharaNapaccattharaNakhajjabhojjAnipettha missakAneva vanti / hemantike thambhApi bhittiyopi nIcA honti, dvAravAtapAnAni tanukAni sukhumacchiddAni, uNhappavesanatthAya bhittiniyUhAni nIhariyanti / bhUmattharaNapaccattharaNanivAsanapArupanAni panettha uNhaviriyAni kambalAdIni vttttnti| khajjabhojjaM sinilu kaTukasannissitaM nirudakasannissitaJca / gimhike thambhApi bhittiyopi uccA honti, dvAravAtapAnAni panettha bahUni vipulajAtAni honti, bhUmattharaNAdIni dukUlamayAni vaTTanti / khajjabhojjAni madhurasasannissitabharitAni / vAtapAnasamIpesu cettha nava cATiyo ThapetvA udakassa pUretvA nIluppalAdIhi saJchAdenti / tesu tesu padesesu udakayantAni karonti, yehi deve vassante viya udakadhArA nikkhamanti / nippurisehIti purisvirhitehi| na kevalaJcettha tUriyAneva nippurisAni, sabbaTThAnAnipi nippurisAneva, dovArikApi itthiyova, nahApanAdiparikammakarApi itthiyova / rAjA kira - "tathArUpaM issariyasukhasampattiM anubhavamAnassa purisaM disvA purisAsaGkA uppajjati, sA me puttassa mA ahosI"ti sabbakiccesu itthiyova ThapesIti / paThamabhANavAravaNNanA nivitA / 40 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.43-44-47) jiNNapurisavaNNanA jiNNapurisavaNNanA 43-44. dutiyabhANavAre gopAnasivanti gopAnasI viya vaGkaM / bhogganti khandhe, kaTiyaM, jANUsUti tIsu ThAnesu bhoggavaGkaM / daNDaparAyananti daNDagatikaM daNDapaTisaraNaM / Aturanti jarAturaM / gatayobbananti atikkantayobbanaM pacchimavaye ThitaM / disvAti aDDhayojanappamANena balakAyena parivuto susaMvihitArakkhopi gacchanto yadA ratho purato hoti, pacchA balakAyo, tAdise okAse suddhAvAsakhINAsavabrahmehi attano AnubhAvena rathassa puratova dassitaM, taM purisaM passitvA / suddhAvAsA kira- " mahApuriso paGke gajo viya paJcasu kAmaguNesu laggo, satimassa uppAdessAmA 'ti taM dassesuM / evaM dassitaJca taM bodhisatto ceva passati sArathi ca / brahmAno hi bodhisattassa appamAdatthaM sArathissa ca kathAsallApatthaM taM dassesuM / kiM panesoti " eso jiNoti kiM vuttaM hoti, nAhaM, bho ito pubbe evarUpaM addasanti pucchi / " tena hIti yadi mayhampi evarUpehi kesehi evarUpena ca kAyena bhavitabbaM tena hi samma sArathi / alaM dAnajja uyyAnabhUmiyAti - 'ajja uyyAnabhUmiM passissAmA 'ti gacchAma, alaM tAya uyyAnabhUmiyAti saMviggahadayo saMvegAnurUpamAha / antepuraM gatoti itthijanaM vissajjetvA sirigabbhe ekakova nisinno / yatra hi nAmAti yAya jAtiyA sati jarA paJJAyati, sA jAti dhiratthu dhikkatA atthu, jigucchAmetaM jAtinti, jAtiyA mUlaM khaNanto nisIdi, paThamena sallena hadaye viddho viya / 41 45. sArathiM AmantApetvAti rAjA kira nemittakehi kathitakAlato paTThAya ohitasoto vicarati, so "kumAro uyyAnaM gacchanto antarAmagge nivatto" ti sutvA sArathiM AmantApesi / mA heva khotiAdIsu rajjaM kAretu, mA pabbajatu, brAhmaNAnaM vacanaM mA saccaM hotUti evaM cintesIti attho / byAdhipurisavaNNanA 47. addasA khoti pubbe vRttanayeneva suddhAvAsehi dassitaM addasa / AbAdhikanti iriyApathabhaJjanakena visabhAgabAdhena AbAdhikaM / dukkhitanti rogadukkhena dukkhitaM / bALhagilAnanti adhimattagilAnaM / palipannanti nimuggaM / jarA paJJAyissati byAdhi 41 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.50-54) paJAyissatIti idhApi yAya jAtiyA sati idaM dvayaM paJjAyati, dhikkatA sA jAti, ajAtaM khemanti jAtiyA mUlaM khaNanto nisIdi, dutiyena sallena viddho viya / kAlaGkatapurisavaNNanA 50. vilAtanti sivikaM / petanti ito paTigataM / kAlaGkatanti katakAlaM, yattakaM tena kAlaM jIvitabbaM, taM sabbaM katvA niTThapetvA matanti attho / imampissa purimanayeneva brahmAno dassesuM / yatra hi nAmAti idhApi yAya jAtiyA sati idaM tayaM paJjAyati, dhikkatA sA jAti, ajAtaM khemanti jAtiyA mUlaM khaNanto nisIdi, tatiyena sallena viddho viya / pabbajitavaNNanA 52. bhaNDunti munnddN| imampissa purimanayeneva brahmAno dssesuN| sAdhu dhammacariyAtiAdIsu ayaM deva dhammacaraNabhAvo sAdhUti cintetvA pabbajitoti evaM ekamekassa padassa yojanA veditbbaa| sabbAni cetAni dasakusalakammapathavevacanAneva / avasAne pana avihiMsAti karuNAya pubbbhaago| anukampAti mettAya pubbabhAgo / tenahIti uyyojanatthe nipaato| pabbajitaM hissa disvA cittaM pabbajjAya ninnaM jAtaM / atha tena saddhiM kathetukAmo hutvA sArathiM uyyojento tena hItiAdimAha / bodhisattapabbajjAvaNNanA 54. atha kho, bhikkhaveti - "pabbajitassa sAdhu dhammacariyA'tiAdIni ca aJaJca bahu mahAjanakAyena rakkhiyamAnassa puttadArasambAdhe ghare vasato AdInavapaTisaMyuttaJceva migabhUtena cetasA yathAsukhaM vane vasato pabbajitassa vivekAnisaMsapaTisaMyuttaJca dhammiM kathaM sutvA pabbajitukAmo hutvA - atha kho, bhikkhave, vipassI kumAro sArathiM Amantesi / imAni cattAri disvA pabbajitaM nAma sabbabodhisattAnaM vaMsova tantiyeva paveNIyeva / ajepi ca bodhisattA yathA ayaM vipassI kumAro, evaM cirassaM cirassaM passanti / amhAkaM pana bodhisatto cattAripi ekadivasaMyeva disvA mahAbhinikkhamanaM nikkhamitvA 42 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.55-55) mahAjanakAyaanupabbajjAvaNNanA anomAnadItIre pbbjito| teneva rAjagahaM patvA tattha raJA bimbisArena - "kimatthaM, paNDita, pabbajitosIti" puTTho Aha - "jiNNaJca disvA dukhitaJca byAdhitaM, mataJca disvA gatamAyusaGkhayaM / kAsAyavatthaM pabbajitaJca disvA, tasmA ahaM pabbajitomhi rAjA''ti / / mahAjanakAyaanupabbajjAvaNNanA 55. sutvAna tesanti tesaM caturAsItiyA pANasahassAnaM sutvA etadahosi / orakoti Unako lAmako / anupabbajiMsUti anupabbajitAni | kasmA panettha yathA parato khaNDatissAnaM anupabbajjAya - "bandhumatiyA rAjadhAniyA nikkhamitvA"ti vuttaM, evaM na vuttanti ? nikkhamitvA sutttaa| ete kira sabbepi vipassissa kumArassa upaTThAkaparisAva, te pAtova upaTTAnaM AgantvA kumAraM adisvA pAtarAsatthAya gantvA bhuttapAtarAsA Agamma "kuhiM kumAro''ti pucchitvA "uyyAnabhUmiM gato"ti sutvA "tattheva naM dakkhissAmA'ti nikkhamantA nivattamAnaM sArathiM disvA - "kumAro pabbajito''ti cassa vacanaM sutvA sutaThThAneyeva sabbAbharaNAni omuJcitvA antarApaNato kAsAvapItAni vatthAni AharApetvA kesamassuM ohAretvA pabbajiMsu / iti nagarato nikkhamitvA bahinagare sutattA ettha"bandhumatiyA rAjadhAniyA nikkhamitvAti na vuttaM / ___cArikaM caratIti gatagataTTAne mahAmaNDapaM katvA dAnaM sajjetvA Agamma svAtanAya nimantito janassa AyAcitabhikkhameva paTiggaNhanto cattAro mAse cArikaM cari / AkiNNoti iminA gaNena privuto| ayaM pana vitakko bodhisattassa kadA uppannoti ? sve visAkhapuNNamA bhavissatIti cAtuddasIdivase / tadA kira so- "yatheva maM ime pubbe gihibhUtaM parivAretvA caranti, idAnipi tatheva, kiM iminA gaNenA''ti gaNasaGgaNikAya ukkaNThitvA "ajjeva gacchAmI''ti cintetvA puna "ajja avelA, sace idAni gamissAmi, sabbeva ime jAnissanti, sveva gamissAmI"ti cintesi / taM divasaJca uruvelagAmasadise gAme gAmavAsino svAtanAya nimntyiNsu| te caturAsItisahassAnampi 43 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.57-57) tesaM pabbajitAnaM mahApurisassa ca pAyAsameva paTiyAdayiMsu / atha mahApuriso punadivase tasmiMyeva gAme tehi pabbajitehi saddhiM bhattakiccaM katvA vasanaTThAnameva agamAsi / tattha te pabbajitA mahApurisassa vattaM dassetvA attano attano rattiTThAnadivADhAnAni paviThThA / bodhisattopi paNNasAlaM pavisitvA nisinno / "Thite majjhanhike kAle, sannisIvesu pakkhisu / saNateva brahAracaM, taM bhayaM paTibhAti manti / / (saM0 ni0 1.1.15) evarUpe avivekArAmAnaM bhayakAle sabbasattAnaM sadarathakAleyeva - "ayaM kAlo"ti nikkhamitvA paNNasAlAya dvAraM pidahitvA bodhimaNDAbhimukho pAyAsi / aJadApi ca tasmiM ThAne vicaranto bodhimaNDaM passati, nisIdituM panassa cittaM na namitapubbaM / taM divasaM panassa jANaM paripAkagataM, tasmA alaGkataM bodhimaNDaM disvA ArohanatthAya cittaM uppannaM / so dakkhiNadisAbhAgena upagamma padakkhiNaM katvA puratthimadisAbhAge cuddasahatthaM pallaGka paJapetvA caturaGgavIriyaM adhiTThahitvA - "yAva buddho na homi, na tAva ito vuTThahAmI''ti paTijhaM katvA nisIdi / idamassa vUpakAsaM sandhAya - "ekova gaNamhA vUpakaTTho vihAsI''ti vuttaM / ajJeneva tAnIti te kira sAyaM bodhisattassa upaTTAnaM AgantvA paNNasAlaM parivAretvA nisinnA "ativikAlo jAto, upadhArethA''ti vatvA paNNasAlaM vivaritvA taM apassantApi "kuhiM gato''ti nAnubandhiMsu, "gaNavAse nibinno eko viharitukAmo majhe mahApuriso, buddhabhUtaMyeva naM passissAmA"ti vatvA antojambudIpAbhimukhA cArikaM pkkntaa| bodhisattaabhivesavaNNanA 57. vAsUpagatassAti bodhimaNDe ekarattivAsaM upgtss| rahogatassAti rahasi gtss| paTisallInassAti ekIbhAvavasena nilInassa / kicchanti dukkhaM / cavati ca upapajjati cAti idaM dvayaM pana aparAparaM cutipaTisandhiM sandhAya vuttaM / jarAmaraNassAti ettha yasmA pabbajanto jiNNabyAdhimatteyeva disvA pabbajito, tasmAssa jarAmaraNameva upaTThAti / 44 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.58-58) bodhisattaabhivesavaNNanA 45 tenevAha - "jarAmaraNassA''ti / iti jarAmaraNaM mUlaM katvA abhiniviTThassa bhavaggato otarantassa viya - atha kho, bhikkhave, vipassissa bodhisattassa etadahosi / yonisomanasikArAti upAyamanasikArA pathamanasikArA / aniccAdIni hi aniccAditova manasikaroto yonisomanasikAro nAma hoti / ayaJca - "kismiM nu kho satijAtiAdIni honti, kismiM asati na hontI''ti udayabbayAnupassanAvasena pavattattA tesaM anytro| tasmAssa ito yonisomanasikArA iminA upAyamanasikArena ahu paJjAya abhisamayo, bodhisattassa pAya yasmiM sati jarAmaraNaM hoti, tena jarAmaraNakAraNena saddhiM samAgamo ahosi / kiM pana tanti ? jAti / tenAha - "jAtiyA kho sati jarAmaraNaM hotI''ti / yA cAyaM jarAmaraNassa kAraNapariggAhikA paJjA, tAya saddhiM bodhisattassa samAgamo ahosIti ayamettha attho / etenupAyena sabbapadAni veditabbAni / nAmarUpe kho sati vijJANanti ettha pana saGghAresu sati vijJANanti ca, avijjAya sati saGghArAti ca vattabbaM bhaveyya, tadubhayampi na gahitaM / kasmA ? avijjAsaGghArA hi atIto bhavo tehi saddhiM ayaM vipassanA na ghaTiyati / mahApuriso hi paccuppannavasena abhiniviTThoti / nanu ca avijjAsaGkhArehi adituhi na sakkA buddhena bhavitunti / saccaM na sakkA, iminA pana te bhavaupAdAnataNhAvaseneva diTThAti / imasmiM ThAne vitthArato paTiccasamuppAdakathA kathetabbA / sA panesA visuddhimagge kathitAva / 58. paccudAvattatIti paTinivattati / katamaM panettha vijJANaM paccudAvattatIti ? paTisandhivijJANampi vipassanAJANampi / tattha paTisandhivijJANaM paccayato paTinivattati, vipassanAJaANaM ArammaNato / ubhayampi nAmarUpaM nAtikkamati, nAmarUpato paraM na gacchati / ettAvatA jAyetha vAtiAdIsU vijJANe nAmarUpassa paccaye honte, nAmarUpe ca vijJANassa paccaye honte, dvIsupi aJamaJapaccayesu hontesu ettakena jAyetha vA...pe0... upapajjetha vA, ito hi paraM kiM anaM jAyeyya vA...pe0... upapajjeyya vA / nanu etadeva jAyati ca...pe0... upapajjati cAti ? evaM saddhiM aparAparacutipaTisandhIhi paJca padAni dassetvA puna taM ettAvatAti vuttamatthaM niyyAtento- "yadidaM nAmarUpapaccayA vijJANaM, vijJANapaccayA nAmarUpa''nti vatvA tato paraM anulomapaccayAkAravasena vijJANapaccayA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.59-63) nAmarUpamUlaM Ayatimpi jAtijarAmaraNaM dassetuM nAmarUpapaccayA saLAyatanantiAdimAha / tattha kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotIti sakalassa jAtijarAmaraNasokaparidevadukkhadomanassupAyAsAdibhedassa dukkharAsissa nibbatti hoti / iti mahApuriso sakalassa vaTTadukkhassa nibbattiM addasa / 59. samudayo samudayoti khoti nibbatti nibbattIti kho | pubbe ananussutesUti na anussutesu assutapubbesu / cak udapAdItiAdIsu udydssnpaavesaa| dassanaTrena cakkhu, AtakaraNaDhena ANaM, pajAnanaTena paJjA, nibbijjhitvA paTivijjhitvA uppannaTena vijjA, obhAsaDhena ca Alokoti vuttA / yathAha - "cakkhU udapAdIti dassanaTena / ANaM udapAdIti Atadvena | paJjA udapAdIti pajAnanaTena / vijjA udapAdIti paTivedhaTena / Aloko udapAdIti obhAsaDhena / cakkhudhammo dassanaTTho attho / ANadhammo jAtaTTho attho / paJAdhammo pajAnanaTTho attho / vijjAdhammo paTivedhaThTho attho / Aloko dhammo obhAsaTTho atthoti (paTi0 ma0 2.39) / ettakehi padehi kiM kathitanti ? imasmiM sati idaM hotIti paccayasaJjAnanamattaM kathitaM / athavA vIthipaTipannA taruNavipassanA kathitAti / 61. adhigato kho myAyanti adhigato kho me ayaM / maggoti vipassanAmaggo / bodhAyAti catusaccabujjhanatthAya, nibbAnabujjhanatthAya eva vA / api ca bujjhatIti bodhi, ariyamaggassetaM nAmaM, tadatthAyAtipi vuttaM hoti / vipassanAmaggamUlako hi ariyamaggoti / idAni taM maggaM niyyAtento- "yadidaM naamruupnirodhaatiaadimaah| ettha ca vijJANanirodhotiAdIhi paccattapadehi nibbAnameva kathitaM / iti mahApuriso sakalassa vaTTadukkhassa anibbattinirodhaM addasa / 62. nirodho nirodhoti khoti anibbatti anibbattiti kho| cakkhuntiAdIni vuttatthAneva / idha pana sabbeheva etehi padehi - "imasmiM asati idaM na hotI''ti nirodhasaJjAnanamattameva kathitaM, athavA vuDhAnagAminI balavavipassanA kthitaati|| 63. aparena samayenAti evaM paccayaJca paccayanirodhaJca viditvA tato aprbhaage| upAdAnakkhandhesUti upAdAnassa paccayabhUtesu khandhesu / udayabbayAnupassIti tameva paThamaM diTuM udayaJca vayaJca anupassamAno / vihAsIti sikhApattaM vuDhAnagAminivipassanaM vahanto vihari / idaM kasmA vuttaM ? sabbeyeva hi pUritapAramino bodhisattA pacchimabhave puttassa 46 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.63-63) bodhisattaabhivesavaNNanA 47 jAtadivase mahAbhinikkhamanaM nikkhamitvA pabbajitvA padhAnamanuyuJjitvA bodhipallaGkamAruyha mArabalaM vidhamitvA paThamayAme pubbenivAsaM anussaranti, dutiyayAme dibbacakTuM visodhenti, tatiyayAme paccayAkAraM sammasitvA AnApAnacatutthajjhAnato uTThAya paJcasu khandhesu abhinivisitvA udayabbayavasena samapAsa lakkhaNAni disvA yAva gotrabhuJANA vipassanaM vaDvetvA ariyamaggena sakale buddhaguNe paTivijjhanti / ayampi mahApuriso pUritapAramI / so yathAvuttaM sabbaM anukkama katvA pacchimayAme AnApAnacatutthajjhAnato uTThAya paJcasu khandhesu abhinivisitvA vuttappakAraM udayabbayavipassanaM Arabhi / taM dassetuM idaM vuttaM | tattha iti rUpanti idaM rUpaM, ettakaM rUpaM, ito uddhaM rUpaM natthIti ruppanasabhAvaJceva bhUtupAdAyabhedaJca Adi katvA lakkhaNarasapaccupaTTAnapadaTThAnavasena anavasesarUpapariggaho vutto| iti rUpassa samudayoti iminA evaM pariggahitassa rUpassa samudayadassanaM vuttaM / tattha itIti evaM samudayo hotIti attho| tassa vitthAro - "avijjAsamudayA rUpasamudayo, taNhAsamudayA rUpasamudayo, kammasamudayA rUpasamudayo, AhArasamudayA rUpasamudayoti, nibbattilakkhaNaM passantopi rUpakkhandhassa udayaM passatI''ti evaM veditbbo| atthaGgamepi "avijjAnirodhA rUpanirodho...pe0... vipariNAmalakkhaNaM passantopi rUpakkhandhassa nirodhaM passatI''ti (paTi0 ma0 1.50) ayamassa vitthAro / iti vedanAtiAdIsupi ayaM vedanA, ettakA vedanA, ito uddhaM vedanA natthi / ayaM saJaA, ime saGghArA, idaM vijJANaM, ettakaM vijJANaM, ito uddhaM vijJANaM natthIti vedayitasaJjAnanaabhisaGkharaNavijAnanasabhAvaJceva sukhAdirUpasaJjAdi phassAdi cakkhuvijJANAdi bhedaJca Adi katvA lakkhaNarasapaccupaTTAnapadaTThAnavasena anavasesavedanAsAsaGghAravijJANapariggaho vutto / iti vedanAya samudayotiAdIhi pana evaM pariggahitAnaM vedanAsAsaGghAravijJANAnaM samudayadassanaM vuttaM / tatrApi itIti evaM samudayo hotIti attho / tesampi vitthAro - "avijjAsamudayA vedanAsamudayo''ti (paTi0 ma0 1.50) rUpe vuttanayeneva veditabbo / ayaM pana viseso - tIsu khandhesu "AhArasamudayA''ti avatvA "phassasamudayA''ti vattabbaM / vijJANakkhandhe "nAmarUpasamudayA''ti atthaGgamapadampi tesaMyeva vasena yojetabbaM / ayamettha saGkepo, vitthAro pana udayabbayavinicchayo sabbAkAraparipUro visuddhimagge vutto| tassa paJcasu upAdAnakhandhesu udayabbayAnupassino viharatoti tassa vipassissa bodhisattassa imesu rUpAdIsu paJcasu upAdAnakkhandhesu samapaJAsalakkhaNavasena udayabbayAnupassino viharato yathAnukkamena vaDDite vipassanAjANe anuppAdanirodhena Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.63-63) nirujjhamAnehi AsavasaGghAtehi kilesehi anupAdAya aggahetvAva cittaM vimuccati, tadetaM maggakkhaNe vimuccati nAma, phalakkhaNe vimuttaM nAma; maggakkhaNe vA vimuttaJceva vimuccati ca, phalakkhaNe vimuttameva | ettAvatA ca mahApuriso sabbabandhanA vippamutto sUriyarasmisamphuTThamiva padumaM suvikasitacittasantAno cattAri maggajANAni, cattAri phalANAni, catasso paTisambhidA, catuyoniparicchedakaANaM, paJcagatiparicchedakajANaM, cha asAdhAraNaJANAni, sakale ca buddhaguNe hatthagate katvA paripuNNasaGkappo bodhipallaGke nisinnova - "anekajAtisaMsAra, sandhAvissaM anibbisaM / gahakAraM gavesanto, dukkhA jAti punappunaM / / gahakAraka diTThosi, puna gehaM na kAhasi / sabbA te phAsukA bhaggA, gahakUTaM visaGghataM / visaGghAragataM cittaM, taNhAnaM khayamajjhagA''ti / / (dha0 pa0 153, 154) "ayodhanahatasseva, jalato jAtavedaso | anupubbUpasantassa, yathA na Ayate gati / / evaM sammAvimuttAnaM, kAmabandhoghatArinaM / paJjApetuM gati natthi, pattAnaM acalaM sukha'"nti / / (udA0 80) evaM manasi karonto sarade sUriyo viya, puNNacando viya ca virocitthAti / dutiyabhANavAravaNNanA nihitaa| 48 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.64-64) brahmayAcanakathAvaNNanA brahmayAcanakathAvaNNanA 64. tatiyabhANavAre yaMnUnAhaM dhammaM deteyyanti yadi panAhaM dhammaM deseyyaM / ayaM pana vitakko kadA uppannoti ? buddhabhUtassa aTThame sattAhe / so kira buddho hutvA sattAhaM bodhipallaGke nisIdi, sattAhaM bodhipallaGkaM olokento aTThAsi, sattAhaM ratanacaGkame caGkami, sattAhaM ratanagabbhe dhammaM vicinanto nisIdi, sattAhaM ajapAlanigrodhe nisIdi, sattAhaM mucalinde nisIdi, sattAhaM rAjAyatane nisIdi / tato uTThAya aTThame sattAhe puna AgantvA ajapAlanigrodhe nisinnamattasseva sabbabuddhAnaM AciNNasamAciNNo ayaJceva ito anantaro ca vitakko uppannoti / tattha adhigato paTividdho / dhammati catusaccadhammo / gambhIroti uttAnabhAvapaTikkhepavacanametaM / duddasoti gambhIrattAva duddaso dukkhena daTThabbo, na sakkA sukhena daddhuM / duddasattAva duranubodho dukkhena avabujjhitabbo, na sakkA sukhena avabujjhituM / santoti nibbuto / paNItoti atappako / idaM dvayaM lokuttarameva sandhAya vuttaM / atakkAvacaroti takkena avacaritabbo ogAhitabbo na hoti, JANeneva avacaritabbo / nipuNoti saho / paNDitavedanIyoti sammApaTipadaM paTipannehi paNDitehi veditabbo | AlayarAmAti sattA paJcasu kAmaguNesu allIyanti, tasmA te AlayAti vuccanti / aTThasatataNhAvicaritAni Alayanti, tasmA AlayAti vuccanti / tehi Alayehi ramantIti AlayarAmA / Alayesu ratAti AlayaratA / Alayesu suTTu muditAti AlayasammuditA / yatheva hi susajjitaM pupphaphalabharitarukkhAdisampannaM uyyAnaM paviTTho rAjA tAya tAya sampattiyA ramati, pamudito Amodito hoti, na ukkaNThati, sAyaM nikkhamituM na icchati, evamimehipi kAmAlayataNhAlayehi sattA ramanti saMsAravaTTe pamuditA anukkaNThitA vasanti / tena nesaM bhagavA duvidhampi AlayaM uyyAnabhUmiM viya dassento'Alaya rAmA'tiAdimAha / yadidanti nipAto, tassa ThAnaM sandhAya "yaM idanti, paTiccasamuppAdaM sandhAya"yo ayanti evamattho daTThabbo / idappaccayatApaTiccasamuppAdoti imesaM paccayA idappaccayA, idappaccayA eva idappaccayatA, idappaccayatA ca sA paTiccasamuppAdo cAti idappaccayatApaTicca samuppAdo / saGghArAdipaccayAnaM avijjAdInaM etaM adhivacanaM / sabbasaGghArasamathotiAdi sabbaM nibbAnameva / yasmA hi taM Agamma sabbasaGghAravipphanditAni 49 - 49 1 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.65--65) sammanti vUpasammanti tasmA - "sabbasaGghArasamatho''ti vuccati / yasmA ca taM Agamma sabbe upadhayo paTinissaTThA honti, sabbA taNhA khIyanti, sabbe kilesarAgA virajjanti, sabbaM dukkhaM nirujjhati, tasmA "sabbUpadhipaTinissaggo taNhAkkhayo virAgo nirodho''ti vuccati / sA panesA taNhA bhavena bhavaM, phalena vA saddhiM kammaM vinati saMsibbatIti katvA vAnanti vuccati / tato vAnato nikkhantanti nibbaanN| so mamassa kiLamathoti yA ajAnantAnaM desanA nAma, so mama kilamatho assa, sA mama vihesA assAti attho / kAyakilamatho ceva kAyavihesA ca assAti vuttaM hoti, citte pana ubhayampetaM buddhAnaM nasthi / 65. apissUti anubrUhanatthe nipAto / so - "na kevalaM etadahosi, imApi gAthA paTibhaMsUti diipeti| vipassintiAdIsu vipassissa bhagavato arahato sammAsambuddhassAti attho / anacchariyAti anuacchariyA / paTibhaMsUti paTibhAnasaGghAtassa ANassa gocarA ahesuM, parivitakkayitabbataM pApuNiMsu / kicchenAti dukkhena, na dukkhAya pttipdaay| buddhAnahi cattAropi maggA sukhapaTipadAva honti / pAramIpUraNakAle pana sarAgasadosasamohasseva sato AgatAgatAnaM yAcakAnaM alaGkatapaTiyattaM sIsaM chinditvA galalohitaM nIharitvA suaJjitAni akkhIni uppATetvA kulavaMsapadIpakaM puttaM manApacAriniM bhariyanti evamAdIni dentassa anAni ca khantivAdisadisesu attabhAvesu chejjabhejjAdIni pApuNantassa AgamanIyapaTipadaM sandhAyetaM vuttaM / halanti ettha hakAro nipAtamatto, alanti attho / pakAsitunti desetuM; evaM kicchena adhigatassa dhammassa alaM desetuM; ko attho desitenAti vuttaM hoti / rAgadosaparetehIti rAgadosaphuDhehi rAgadosAnugatehi vaa| paTisotagAminti niccAdInaM paTisotaM aniccaM dukkhamanattAsubhanti evaM gataM catusaccadhammaM / rAgarattAti kAmarAgena bhavarAgena didvirAgena ca rttaa| na dakkhantIti aniccaM dukkhamanattA asubhanti iminA sabhAvena na passissanti, te apassante ko sakkhissati evaM gAhApetuM ? tamokhandhena AvuTAti avijjArAsinA ajjhotthaTA / appossukkatAyAti nirussukkabhAvena, adesetukAmatAyAti attho / kasmA panassa evaM cittaM nami ? nanu esa - "mutto mocessAmI, tiNNo tAressAmi", 50 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.66-66) brahmayAcanakathAvaNNanA " kiM me aJJAtavesena, dhammaM sacchikatenidha | sabbataM pApuNitvA, santAressaM sadevaka "nti / / patthanaM katvA pAramiyo pUretvA sabbaJjataM pattoti / saccametaM, paccavekkhaNAnubhAvena panassa evaM cittaM nami / tassa hi sabbaJjutaM patvA sattAnaM kilesagahanataM dhammassa ca gambhIrataM paccavekkhantassa sattAnaM kilesagahanatA ca dhammagambhIratA ca sabbAkArena pAkaTA jAtA / athassa "ime sattA kaJjikapuNNalAbu viya takkabharitacATi viya vasAtelapItapilotikA viya aJjanamakkhitahatthA viya kilesabharitA atisaMkiliTThA rAgarattA dosaduTTA mohamULhA, te kiM nAma paTivijjhissantIti cintayato kilesagahanapaccavekkhaNAnubhAvenApi evaM cittaM nami | " ayaJca dhammo pathavIsandhArakaudakakkhandho viya gambhIro, pabbatena paTicchAdetvA Thapito sAsapo viya duddaso, satadhA bhinnassa vAlarasa koTiyA koTiM paTipAdanaM viya duranubodho, nanu mayA hi imaM dhammaM paTivijjhituM vAyamantena adinnaM dAnaM nAma natthi, arakkhitaM sIlaM nAma natthi, aparipUritA kAci pAramI nAma natthi / tassa meM nirutsAhaM viya mArabalaM vidhamantassApi pathavI na kampittha, paThamayAme pubbenivAsaM anussarantarasApi na kampittha majjhimayAme dibbacakkhu visodhentassApi na kampittha pacchimayAme pana paTiccasamuppAdaM paTivijjhantasseva me dasasahassilokadhAtu kampittha / iti mAdisenApi tikkhamANena kicchenevAyaM dhammo paTividdho taM lokiyamahAjanA kathaM paTivijjhissantI "ti dhammagambhIratApaccavekkhaNAnubhAvenApi evaM cittaM namIti veditabbaM / 51 apica brahmanA yAcite desetukAmatAyapissa evaM cittaM nami / jAnAti hi bhagavA - " mama appossukkatAya citte namamAne maM mahAbrahmA dhammadesanaM yAcissati ime ca sattA brahmagarukA, te 'satthA kira dhammaM na desetukAmo ahosi, atha naM mahAbrahmA yAcitvA desApesi, santo vata bho dhammo, paNIto vata bho dhammo 'ti maJJamAnA sussUsissantIti / imampisa kAraNaM paTicca appossukkatAya cittaM nami, no dhammadesanAyAti veditabbaM / 66. aJJatarassAti ettha kiJcApi " aJJataro "ti vuttaM, atha kho imasmi cakkavAle jeTThakamahAbrahmA esoti veditabbo / nassati vata bho lokoti so kira imaM saddaM tathA nicchAresi, yathA dasasahassilokadhAtubrahmAno sutvA sabbe sannipatiMsu / yatra hi 51 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.69-69) nAmAti yasmiM nAma loke| purato pAturahosIti tehi dasahi brahmasahassehi saddhiM pAturahosi / apparajakkhajAtikAti paJAmaye akkhimhi appaM parittaM rAgadosamoharajaM etesaM, evaM sabhAvAti apparajakkhajAtikA / assavanatAti assavanatAya / bhavissantIti purimabuddhesu dasapuJjakiriyavatthuvasena katAdhikArA paripAkagatA padumAni viya sUriyarasmisamphassaM, dhammadesanaMyeva AkaGghamAnA catuSpadikagAthAvasAne ariyabhUmi okkamanArahA na eko, na dve, anekasatasahassA dhammassa ajJAtAro bhavissantIti dasseti / 69. ajjhesananti evaM tikkhattuM yAcanaM / buddhacakkhunAti indriyaparopariyattANena ca AsayAnusayajANena ca / imesahi dvinnaM ANAnaM "buddhacakkhU"ti nAmaM, sabba tANassa "samantacakkhU''ti, tiNNaM maggajANAnaM "dhammacakkhU''ti / apparajakkhetiAdIsu yesaM vuttanayeneva paJAcakkhumhi rAgAdirajaM appaM, te apprjkkhaa| yesaM taM mahantaM, te mhaarjkkhaa| yesaM saddhAdIni indriyAni tikkhAni, te tikkhindriyaa| yesaM tAni mudUni, te mudindriyaa| yesaM teyeva saddhAdayo AkArA sundarA, te svaakaaraa| ye kathitakAraNaM sallakkhenti, sukhena sakkA honti vijJApetuM, te suvijnyaapyaa| ye paralokaJceva vajjaJca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassAvino nAma | ayaM panettha pALi -- "saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mahArajakkho |... AraddhavIriyo...pe0... kusIto... upaTTitassati... muTThassati... samAhito... asamAhito.... paJavA... duppo puggalo mahArajakkho / tathA saddho puggalo tikkhindriyo...pe0... paJavA puggalo paralokavajjabhayadassAvI, duppo puggalo na paralokavajjabhayadassAvI / lokoti khandhaloko, dhAtuloko, Ayatanaloko, sampattibhavaloko, vipattibhavaloko, sampattisambhavaloko, vipattisambhavaloko / eko loko- sabbe sattA AhAraTThitikA / dve lokA - nAmaJca rUpaJca / tayo lokA - tisso vedanA / cattAro lokA - cattAro AhArA / paJca lokA- paJcupAdAnakkhandhA / cha lokA -- cha ajjhattikAni AyatanAni / satta lokA - satta viANaTTitiyo / aTTa lokA -- aTTha lokadhammA / nava lokA - nava sattAvAsA / dasa lokA - dasAyatanAni / dvAdasa lokA - dvAdasAyatanAni / aTThArasa lokA - aTThArasa dhAtuyo / vajjanti sabbe kilesA vajja, sabbe duccaritA vajjaM, sabbe abhisaGkhArA vajjaM, sabbe bhavagAmikammA vajjaM / iti imasmiJca loke imasmiJca vajje tibbA bhayasaJA paccupaTTitA hoti, seyyathApi ukkhittAsike 52 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.69-69) brahmayAcanakathAvaNNanA vadhake / imehi paJJAsAya AkArehi imAni paJcindriyAni jAnAti passati aJJAti paTivijjhati, idaM tathAgatassa indriyaparopariyatte ANa "nti (paTi0 ma0 1.112) / udakA uppaliniyanti uppalavane / itaresupi eseva nayo / antonimuggaposInIti yAni aJJAnipi padumAni antonimuggAneva posayanti / udakaM accuggamma ThitAnIti udakaM atikkamitvA ThitAni / tattha yAni accuggamma ThitAni tAni sUriyarasmisamphassaM AgamayamAnAni ThitAni ajja pupphanakAni / yAni samodakaM ThitAni tAni sve pupphanakAni / yAni udakAnuggatAni antoudakaposIni tAni tatiyadivase pupphanakAni / pana anuggatAni aJJAnipi sarojauppalAdIni nAma atthi, yAni neva pupphissanti macchakacchapabhakkhAneva bhavissanti, tAni pALiM nArULhAni / AharitvA pana dIpetabbAnIti dIpitAni / yatheva hi tAni catubbidhAni pupphAni, evameva ugghaTitaJjU, vipaJcitaJJa, neyyo, padaparamoti cattAro puggalA / tattha yassa puggalassa saha udAhaTavelAya dhammAbhisamayo hoti, ayaM vuccati puggalo ugghaTitaJJU / yassa puggalassa saGghittena bhAsitassa vitthArena atthe vibhajiyamAne dhammAbhisamayo hoti, ayaM vuccati puggalo vipaJcitaJJU / yassa puggalassa uddesato paripucchato yonisomanasikaroto kalyANamitte sevato bhajato payirupAsato anupubbena dhammAbhisamayo hoti, ayaM vuccati puggalo neyyo / yassa puggalassa bahumpi suNato bahumpi bhaNato bahumpi gaNhato bahumpi dhArayato bahumpi vAcayato na tAya jAtiyA dhammAbhisamayo hoti, ayaM vuccati puggalo padaparamo ( pu0 pa0 148, 149, 150, 151) / 53 "ajja tattha bhagavA uppalavanAdisadisaM dasasahassilokadhAtuM olokento - pupphanakAni viya ugghaTitaJjU, sve pupphanakAni viya vipaJcitaJjU, tatiyadivase pupphanakAni viya neyyo, macchakacchapabhakkhAni viya padaparamo 'ti addasa / passanto ca" ettakA apparajakkhA, ettakA mahArajakkhA / tatrApi ettakA ugghaTitaJjU"ti evaM sabbAkArato asa / tattha tiNNaM puggalAnaM imasmiMyeva attabhAve bhagavato dhammadesanA atthaM sAdheti, padaparamAnaM anAgate vAsanatthAya hoti / atha bhagavA imesaM catunnaM puggalAnaM atthAvahaM dhammadesanaM viditvA desetukamyataM uppAdetvA puna te sabbesupi tIsu bhavesu sabbe satte bhabbAbhabbavasena dve koTThAse akAsi | ye sandhAya vuttaM - "ye te sattA kammAvaraNena samannAgatA, vipAkAvaraNena samannAgatA, 53 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.70-70) kilesAvaraNena samannAgatA, assaddhA acchandikA duppaJA abhabbA niyAmaM okkamituM kusalesu dhammesu sammattaM, ime te sattA abhabbA / katame sattA bhabbA ? ye te sattA na kammAvaraNena...pe0...ime te sattA bhabbA"ti (vibhaM0 827; paTi0 ma0 1.114) / tattha sabbepi abhabbapuggale pahAya bhabbapuggaleyeva ANena pariggahetvA -- "ettakA rAgacaritA, ettakA dosamohavitakkasaddhAbuddhicaritA''ti cha koTThAse akAsi / evaM katvA - "dhamma desessAmI''ti cintesi / brahmA taM JatvA somanassajAto bhagavantaM gAthAhi ajjhabhAsi / idaM sandhAya - "atha kho so, bhikkhave, mahAbrahmA"tiAdi vuttaM / 70. tattha ajjhabhAsIti adhiabhAsi, adhikicca Arabbha abhAsIti attho / sele yathA pabbatamudbhanidvitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani yathAThitova, na hi tattha Thitassa dassanatthaM gIvukkhipanapasAraNAdikiccaM asthi / tathUpamanti tappaTibhAgaM selapabbatUpamaM / ayaM panettha saGghapattho, yathA selapabbatamuddhani yathAThitova cakkhumA puriso samantato janataM passeyya, tathA tvampi sumedha, sundarapaJasabba tANena samantacakkhu bhagavA dhammamayaM paJjAmayaM pAsAdamAruyaha sayaM apetasoko sokAvatiNNaM jAtijarAbhibhUtaM janataM apekkhassu, upadhAraya upaparikkha / ayamettha adhippAyo - yathA hi pabbatapAde samantA mahantaM khettaM katvA tattha kedArapALIsu kuTikAyo katvA rattiM aggiM jAleyyuM / caturaGgasamannAgataJca andhakAraM assa | athassa pabbatassa matthake ThatvA cakkhumato purisassa bhUmiM olokayato neva khettaM, na kedArapALiyo, na kuTiyo, na tattha sayitamanussA paJjAyeyyu, kuTikAsu pana aggijAlamattameva pAyeyya / evaM dhammapAsAdamAruyaha sattanikAyaM olokayato tathAgatassa ye te akatakalyANA sattA, te ekavihAre dakkhiNajANupasse nisinnApi buddhacakkhussa ApAthaM nAgacchanti, rattiM khittasarA viya honti / ye pana katakalyANA veneyyapuggalA, te tassa dUre ThitApi ApAthaM Agacchanti, so aggi viya himavantapabbato viya ca / vuttampi cetaM - "dUre santo pakAsenti, himavantova pabbato / asantettha na dissanti, rattiM khittA yathA sarA"ti / / (dha0 pa0 304) 54 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.71-75) aggasAvakayugavaNNanA 55 uTehIti bhagavato dhammadesanatthaM cArikacaraNaM yAcanto bhaNati / vIrAtiAdIsu bhagavA vIriyavantatAya vIro, devaputtamaccukilesamArAnaM vijitattA vijitasaGgAmo, jAtikantarAdinittharaNatthAya veneyyasatthavAhanasamatthatAya satthavAho, kAmacchandaiNassa abhAvato aNaNoti veditbbo| 71. apArutAti vivaTA / amatassa dvArAti ariymggo| so hi amatasaGghAtassa nibbAnassa dvAraM / so mayA vivaritvA Thapitoti dasseti / pamuJcantu saddhanti sabbe attano saddhaM pamuJcantu vissajjentu / pacchimapadadvaye ayamattho, ahahi attano paguNaM suppavattitampi imaM paNItaM uttamaM dhamma kAyavAcAkilamathasaJjI hutvA na bhAsiM, idAni pana sabbe janA saddhAbhAjanaM upanentu, pUressAmi tesaM saGkappanti / aggasAvakayugavaNNanA 73. bodhirukkhamUleti bodhirukkhassa avidUre ajapAlanigrodhe antarahitoti attho / kheme migadAyeti isipatanaM tena samayena khemaM nAma uyyAnaM hoti, migAnaM pana abhayavAsatthAya dinnattA migadAyoti vuccati / taM sandhAya vuttaM - "kheme migadAye"ti / yathA ca vipassI bhagavA, evaM aJapi buddhA paThamaM dhammadesanatthAya gacchantA AkAsena gantvA tattheva otaranti / amhAkaM pana bhagavA upakassa AjIvakassa upanissayaM disvA - "upako imaM addhAnaM paTipanno, so maM disvA sallapitvA gamissati / atha puna nibindanto Agamma arahattaM sacchikarissatI"ti JatvA aTThArasayojanamaggaM padasAva agamAsi / dAyapAlaM AmantesIti disvAva punappunaM oloketvA - "ayyo no, bhante, Agato"ti vatvA upagataM Amantesi / 75. anupubbiM kathanti dAnakathaM, dAnAnantaraM sIlaM, sIlAnantaraM saggaM, saggAnantaraM magganti evaM anupaTipATikathaM kathesi / tattha dAnakathanti idaM dAnaM nAma sukhAnaM nidAnaM, sampattInaM mUlaM, bhogAnaM patiTThA, visamagatassa tANaM leNaM gati parAyaNaM, idhalokaparalokesu dAnasadiso avassayo patiThThA ArammaNaM tANaM leNaM gati parAyaNaM natthi / idahi avassayaTena ratanamayasIhAsanasadisaM, patiTThAnadvena mahApathavIsadisaM, ArammaNadvena aalmbnrjjusdisN| idahi dukkhanittharaNaDhena nAvA, samassAsanatuna saGgAmasUro, bhayaparittANadvena susaGkhatanagaraM, maccheramalAdIhi anupalittaTena padumaM, tesaM nidahanaTena aggi, 55 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 durAsadaTThena AsIviso, asantAsanaTThena sIho, balavantaTThena hatthI, abhimaGgalasammataTThena setausabho, khemantabhUmisampApanaTTena valAhaka assarAjA / dAnaJhi loke sakkasampattiM mArasampattiM brahmasampattiM cakkavattisampattiM sAvakapAramitrANaM paccekabodhijANaM abhisambodhiJANaM detIti evamAdidAnaguNapaTisaMyuttaM kathaM / dIghanikAye mahAvaggaTThakathA yasmA pana dAnaM dadanto sIlaM samAdAtuM sakkoti, tasmA tadanantaraM sIlakathaM kathesi | sIlakathanti sIlaM nAmetaM avassayo patiTThA ArammaNaM tANaM leNaM gati parAyaNaM / idhalokaparalokasampattInahi sIlasadiso avassayo patiTTA ArammaNaM tANaM leNaM gati parAyaNaM natthi, sIlasadiso alaGkAro natthi, sIlapupphasadisaM pupphaM natthi, sIlagandhasadiso gandho natthi, sIlAlaGkArena hi alaGkataM sIlakusumapiLandhanaM sIlagandhAnulittaM sadevakopi loko olokento tittiM na gacchatIti evamAdisIlaguNapaTisaMyuttaM kathaM / idaM pana sIlaM nissAya ayaM saggo labbhatIti dassetuM sIlAnantaraM saggakathaM kathesi | saggakathanti ayaM saggo nAma iTTho kanto manApo, niccamettha kILA, niccaM sampattiyo labbhanti, cAtumahArAjikA devA navutivassasatasahassAni dibbasukhaM dibbasampattiM paTilabhanti, tAvatiMsA tisso ca vassakoTiyo saTTa ca vassasatasahassAnIti evamAdisaggaguNapaTisaMyuttaM kathaM / saggasampattiM kathayantAnahi buddhAnaM mukhaM nappahoti / vRttampi cetaM - " anekapariyAyena kho ahaM, bhikkhave, saggakathaM katheyya "ntiAdi / " evaM saggakathAya palobhetvA puna hatthiM alaGkAritvA tassa soNDaM chindanto viya - "ayampi saggo anicco adbhuvo na ettha chandarAgo kAtabbo "ti dassanatthaM - 'appassAdA kAmA bahudukkhA bahupAyAsA, AdInavo ettha bhiyyo 'tiAdinA (ma0 ni0 1.235; 2.42) nayena kAmAnaM AdInavaM okAraM saMkilesaM kthesi| tattha AdInavoti doso / okAroti avakAro lAmakabhAvo / saMkilesoti tehi sattAnaM saMsAre saMkilissanaM / yathAha "kilissanti vata bho sattA "ti (ma0 ni0 2.351) / evaM kAmAdInavena tejjatvA nekkhamme AnisaMsaM pakAsesi, pabbajjAya guNaM pakAsesIti attho / sesaM ambaTThasuttavaNNanAyaM vRttanayaJceva uttAnatthaJca / - (1.77-77) 77. alatthunti kathaM alatyuM ? ehibhikkhubhAvena / bhagavA kira tesaM iddhimayapattacIvarassUpanistayaM olokento anekAsu jAtIsu cIvaradAnAdIni divA etha 56 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.77-77) aggasAvakayugavaNNanA 57 bhikkhavotiAdimAha / te tAvadeva bhaNDU kAsAyavasanA aTThahi bhikkhuparikkhArehi sarIrapaTimukkeheva vassasatikattherA viya bhagavantaM namassamAnAva nisIdiMsu / sandassesItiAdIsu idhalokatthaM sandassesi, paralokatthaM sandassesi / idhalokatthaM dassento aniccanti dassesi, dukkhanti dassesi, anattAti dassesi, khandhe dassesi, dhAtuyo dassesi, AyatanAni dassesi, paTiccasamuppAdaM dassesi, rUpakkhandhassa udayaM dassento paJca lakkhaNAni dassesi, tathA vedanAkkhandhAdInaM, tathA vayaM dassentopi udayabbayavasena paJAsalakkhaNAni dassesi, paralokatthaM dassento nirayaM dassesi, tiracchAnayoniM, pettivisayaM, asurakAyaM, tiNNaM kusalAnaM vipAkaM, channaM devalokAnaM, navannaM brahmalokAnaM sampattiM dassesi / samAdapesIti catupArisuddhisIlaterasadhutaGgadasakathAvatthuAdike kalyANadhamme gnnhaapesi| samuttejesIti suTTha uttejesi, abbhussAhesi / idhalokatthaJceva paralokatthaJca tAsetvA tAsetvA adhigataM viya katvA kathesi / dvattiMsakammakAraNapaJcavIsatimahAbhayappabhedahi idhalokatthaM buddhe bhagavati tAsetvA tAsetvA kathayante pacchAbAhaM, gALahabandhanaM bandhitvA cAtumahApathe pahArasatena tALetvA dakkhiNadvArena niyyamAno viya AghAtanabhaNDikAya ThapitasIso viya sUle uttAsito viya mattahatthinA maddiyamAno viya ca saMviggo hoti / paralokatthaJca kathayante nirayAdIsu nibbatto viya devalokasampattiM anubhavamAno viya ca hoti| sampahaMsesIti paTiladdhaguNena codesi, mahAnisaMsaM katvA kathesIti attho / sakArAnaM AdInavanti heTThA paThamamaggAdhigamatthaM kAmAnaM AdInavaM kathesi, idha pana uparimaggAdhigamatthaM - "aniccA, bhikkhave, saGghArA arddhavA anassAsikA, yAvaJcidaM, bhikkhave, alameva sabbasaGkhAresu nibbindituM alaM virajjituM alaM vimuccitu"ntiAdinA (a0 ni0 2.7.66; saM0 ni0 1.2.134) nayena saGghArAnaM AdInavaJca lAmakabhAvaJca tappaccayaJca kilamathaM pakAsesi / yathA ca tattha nekkhamme, evamidha - "santamidaM, bhikkhave, nibbAnaM nAma paNItaM tANaM leNa''ntiAdinA nayena nibbAne AnisaMsaM pakAsesi / 7 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.78-85) mahAjanakAyapabbajjAvaNNanA 78. mahAjanakAyoti tesaMyeva dvinnaM kumArAnaM upaTThAkajanakAyoti / 80. bhagavantaM saraNaM gacchAma, dhammaJcAti saGghassa aparipuNNattA dvevAcikameva srnnmgmNsu| 81. alatthunti pubbe vuttanayeneva ehibhikkhubhAveneva alatthu / ito anantare pabbajitavArepi eseva nayo / cArikAanujAnanavaNNanA 85. parivitakko udapAdIti kadA udapAdi ? sambodhito satta saMvaccharAni satta mAse satta divase atikkamitvA udapAdi / bhagavA kira pitusaGgahaM karonto vihAsi / rAjApi cintesi -- "mayhaM jeThThaputto nikkhamitvA buddho jAto, dutiyaputto me nikkhamitvA aggasAvako jAto, purohitaputto dutiyaaggasAvako, ime ca avasesA bhikkhU gihikAlepi marahaM puttameva parivAretvA vicariMsu / ime sabbe idAnipi mavhaMyeva bhAro, ahameva ca ne catUhi paccayehi upaTTahissAmi, ajesaM okAsaM na dassAmI''ti vihAradvArakoTakato paTThAya yAva rAjagehadvArA ubhayato khadirapAkAraM kArApetvA kilajehi chAdApetvA vatthehi paTicchAdApetvA upari ca chAdApetvA suvaNNatArakavicittaM samolambitatAlakkhandhamattaM vividhapupphadAmavitAnaM kArApetvA heTThA bhUmiyaM cittattharaNehi santharApetvA anto ubhosu passesu mAlAvacchake puNNaghaTe, sakalamaggavAsatthAya ca gandhantare pupphAni pupphantare gandhe ca ThapApetvA bhagavato kAlaM ArocApesi / bhagavA bhikkhusaGghaparivuto antosANiyAva rAjagehaMgantvA bhattakiccaM katvA vihAraM paccAgacchati / aJjo koci dalumpi na labhati, kuto pana bhikkhaM vA dAtuM, pUjaM vA kAtuM, dhammaM vA sotuM / nAgarA cintesuM- "ajja satthu loke uppannassa sattamAsAdhikAni sattasaMvaccharAni, mayaJca daTThampi na labhAma, pageva bhikkhaM vA dAtuM, pUjaM vA kAtuM, dhamma vA sotuM / rAjA - 'mayhameva buddho, mayhameva dhammo, mavhameva saGghoti mamAyitvA sayameva upaTThahi / satthA ca uppajjamAno sadevakassa lokassa atthAya hitAya uppanno / na hi 58 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.85-85) cArikAanujAnanavaNNanA royeva nirayo uNho assa, achesaM nIluppalavanasadiso / tasmA rAjAnaM vadAma / sace no satthAraM deti, iccetaM kusalaM / no ce deti, raJA saddhiM yujjhitvApi saGgha gahetvA dAnAdIni puJAni karoma / na sakkA kho pana suddhanAgareheva evaM kAtuM, ekaM jeThThapurisampi gaNhAmA''ti / te senApati upasaGkamitvA tassetamatthaM ArocetvA - "sAmi, kiM amhAkaM pakkho hosi, udAhu raJo''ti AhaMsu / so - "ahaM tumhAkaM pakkho homi, api ca kho pana paThamadivaso mahaM dAtabbo''ti / te sampaTicchiMsu / so rAjAnaM upasaGkamitvA - "nAgarA, deva, tumhAkaM kupitA''ti Aha / kimatthaM tAtAti ? satthAraM kira tumheyeva upaTTahatha, amhe na labhAmAti / sace idAnipi labhanti, na kuppanti, alabhantA tumhehi saddhiM yujjhitukAmA devAti / yujjhAmi, tAta, nAhaM bhikkhusaGgha demIti / deva tumhAkaM dAsA tumhehi saddhiM yujjhAmAti vadanti, tumhe kaM gaNhitvA yujjhissathAti ? nanu tvaM senApatIti ? nAgarehi vinA na samattho ahaM devAti / tato rAjA - "balavanto nAgarA, senApatipi tesa va pakkho''ti JatvA "aJjAnipi sattamAsAdhikAni sattasaMvaccharAni mahaM bhikkhusaGgha dadantU''ti Aha / nAgarA na sampaTicchiMsu | rAjA - "cha vassAni, paJca, cattAri, tINi, dve, ekavassa''nti hApesi / evaM hApentepi na sampaTicchiMsu / ache satta divase yAci / nAgarA- "atikakkhaLaM dAni raJA saddhiM kAtuM na vaTTatI"ti anujAniMsu / rAjA sattamAsAdhikAnaM sattannaM saMvaccharAnaM sajjitaM dAnamukhaM sattannameva divasAnaM vissajjetvA cha divase kesaJci apassantAnaMyeva dAnaM datvA sattame divase nAgare pakkosApetvA - "sakkhissatha, tAta, evarUpaM dAnaM dAtu"nti Aha / tepi - "nanu amheyeva nissAya taM devassa uppanna''nti vatvA - "sakkhissAmA''ti AhaMsu / rAjA piTTihatthena assUni puJchamAno bhagavantaM vanditvA -- "bhante, ahaM aTThasaTThibhikkhusatasahassaM aJjassa vAraM akatvA yAvajIvaM catUhi paccayehi upaTTahissAmIti cintesiM / nAgarA na dAni me anuJAtA, nAgarA hi 'mayaM dAnaM dAtuM na labhAmA'ti kuppanti / bhagavA sve paTThAya tesaM anuggahaM karothA''ti Aha / atha dutiyadivase senApati mahAdAnaM sajjetvA - "ajja yathA aJo koci ekabhikkhampi na deti, evaM rakkhathA"ti samantA purise Thapesi / taM divasaM seTibhariyA rodamAnA dhItaraM Aha - "sace, amma, tava pitA jIveyya, ajjAhaM paThamaM dasabalaM 59 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTTakathA (1.85-85) bhojeyyanti / sA taM Aha - "amma, mA cintayi, ahaM tathA karissAmi yathA buddhappamukho bhikkhusaGgho paThamaM amhAkaM bhikkhaM paribhuJjissatI"ti / tato satasahassagghanikAya savaNNapAtiyA nirudakapAyAsassa paretvA sappimadhasakkarAdIhi abhisaGkharitvA aJaAya pAtiyA paTikujjitvA taM sumanamAlAguLehi parikkhipitvA mAlAguLasadisaM katvA bhagavato gAmaM pavisanavelAya sayameva ukkhipitvA dAsigaNaparivutA nagarA nikkhami / antarAmagge senApatiupaTTAkA - "amma, mA ito agamA"ti vadanti / mahApuJA nAma manApakathA honti, na ca tesaM punappunaM bhaNantAnaM kathA paTikkhipituM sakkA hoti / sA- "cULapitA mahApitA mAtulA kissa tumhe gantuM na dethA''ti Aha / senApatinA - "aJassa kassaci khAdanIyabhojanIyaM dAtuM mA dethA"ti Thapitamha ammAti / kiM pana me hatthe khAdanIyaM bhojanIyaM passathAti ? mAlAguLaM passAmAti / kiM tumhAkaM senApati mAlAguLapUjampi kAtuM na detIti ? deti, ammAti / tena hi, apetha, apethAti bhagavantaM upasaGkamitvA mAlAguLaM gaNhApetha bhagavAti Aha | bhagavA ekaM senApatissupaTThAkaM oloketvA mAlAguLaM gaNhApesi / sA bhagavantaM vanditvA -- "bhagavA, bhavAbhave nibbattiyaM me sati paritassanajIvitaM nAma mA hotu, ayaM sumanamAlA viya nibbattanibbattahAne piyAva homi, nAmena ca sumanA yevA''ti patthanaM katvA satthArA- "sukhinI hohI''ti vuttA vanditvA padakkhiNaM katvA pakkAmi / bhagavA senApatissa gehaM ganvA paJjattAsane nisiidi| senApati yAgu gahetvA upagaJchi, satthA pattaM pidahi / nisinno, bhante, bhikkhusaGghoti / asthi no eko antarA piNDapAto laddhoti / so mAlaM apanetvA piNDapAtaM addasa | cULupaTThAko Aha - "sAmi, mAlAti maM vatvA mAtugAmo vaJcesI''ti / pAyAso bhagavantaM Adi katvA sabbesaM bhikkhUnaM pahoti / senApatipi attano deyyadhammaM adAsi / satthA bhattakiccaM katvA maGgalaM vatvA pakkAmi / senApati - "kA nAma sA piNDapAtamadAsI''ti pucchi! seTThidhItA, sAmIti / sappaJA sA itthI, evarUpAya ghare vasantiyA purisassa saggasampatti nAma na dullabhAti taM AnetvA jeTTikaTThAne Thapesi / punadivase nAgarA dAnamadaMsu, punadivase rAjAti ekantarikAya dAnaM dAtuM ArabhiMsu / rAjApi carapurise ThapetvA nAgarehi dinnadAnato atirekataraM deti, nAgarApi tathaiva katvA raJA dinnadAnato atirektrN| rAjagehe nATakitthiyo daharasAmaNere vadanti- "gaNhatha, tAtA, na gahapatikAnaM gattavatthAdIsu puJchitvA bALadArakAnaM kheLasiGghANikAdidhovanahatthehi Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.87-90) cArikAanujAnanavaNNanA kataM, suciM paNItaM katanti / punadivase nAgarApi dadamAnA vadanti - "gaNhatha, tAtA, na nagaragAmanigamAdIsu saGkaDitataNDulakhIradadhisappiAdIhi, na a saM jaGghasIsapiTThiAdIni bhajitvA AharApitehi kataM, jAtisappikhIrAdIhiyeva katanti / evaM sattasu saMvaccharesu sattasu mAsesu sattasu divasesu ca atikkantesu atha bhagavato ayaM vitakko udapAdi / tena vuttaM - "sambodhito satta saMvaccharAni satta mAsAni satta divasAni atikkamitvA udapAdI''ti / 87. aJataro mahAbrahmAti dhammadesanaM AyAcitabrahmAva / 89. caturAsIti AvAsasahassAnIti caturAsIti vihArasahassAni / te sabbepi dvAdasasahassabhikkhugaNhanakA mahAvihArA abhayagiricetiyapabbatacittalapabbatamahAvihArasadisAva ahesuN| __ 90. khantI paramaM tapoti adhivAsanakhanti nAma paramaM tapo / titikkhAti khantiyA eva vevacanaM / titikkhA saGghAtA adhivAsanakhanti uttamaM tapoti attho / nibbAnaM paramanti sabbAkArena pana nibbAnaM paramanti vadanti buddhA / na hi pabbajito parUpaghAtIti yo adhivAsanakhantivirahitattA paraM upaghAteti bAdheti hiMsati, so pabbajito nAma na hoti / catutthapAdo pana taraseva vevacanaM / "na hi pabbajito'"ti etassa hi na samaNo hotIti vevacanaM / parUpaghAtIti etassa paraM viheThayantoti vevacanaM / atha vA parUpaghAtIti sIlUpaghAtI / sIlahi uttamadvena paranti vuccati / yo ca samaNo paraM yaM kaJci sattaM viheThayanto parUpaghAtI hoti, attano sIlaM vinAsako, so pabbajito nAma na hotIti attho| athavA yo adhivAsanakhantiyA abhAvato parUpaghAtI hoti, paraM antamaso DaMsamakasampi saJcicca jIvitA voropeti, so na hi pbbjito| kiM kAraNA ? malassa apabbAjitattA / "pabbAjayamattano malaM, tasmA pabbajitoti vuccatIti (dha0 pa0 388) idaghi pabbajitalakkhaNaM / yopi na heva kho upaghAteti, na mAreti, api ca daNDAdIhi viheTeti, so paraM viheThayanto samaNo na hoti / kiM kAraNA ? vihesAya asamitattA / "samitattA hi pApAnaM, samaNoti pavuccatI''ti (dha0 pa0 265) idahi samaNalakkhaNaM / dutiyagAthAya sabbapApassAti sbbaakuslss| akaraNanti anuppAdanaM / kusalassAti catubhUmikakusalassa / upasampadAti paTilAbho / sacittapariyodapananti attano cittajotanaM, taM 61 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (1.91-91) pana arahattena hoti / iti sIlasaMvarena sabbapApaM pahAya samathavipassanAhi kusalaM sampAdetvA arahattaphalena cittaM pariyodApetabbanti etaM buddhAnaM sAsanaM ovAdo anusiTThI ti / tatiyagAthAya anUpavAdoti vAcAya kassaci anupavadanaM / anUpaghAtoti kAyena upaghAtassa akaraNaM / pAtimokkheti yaM taM paatimokkhaM, atipamokkhaM, uttamasIlaM, pAti vA agativisesehi mokkheti duggatibhayehi, yo vA naM pAti, taM mokkhetIti "pAtimokkha"nti vaccati / tasmiM pAtimokkhe ca sNvro| matta tAti paTiggahaNaparibhogavasena pamANa tA / pantaJca sayanAsananti sayanAsanaJca saGghaTTanavirahitanti attho / tattha dvIhiyeva paccayehi catupaccayasantoso dIpito hotIti veditabbo / etaM buddhAna sAsananti etaM parassa anupavadanaM anupaghAtanaM pAtimokkhasaMvaro paTiggahaNaparibhogesu matta tA aTThasamApattivasibhAvAya vivittasenAsanasevanaJca buddhAnaM sAsanaM ovAdo anusiTThIti / imA pana sabbabuddhAnaM pAtimokkhuddesagAthA hontIti veditabbA / devatArocanavaNNanA 91. ettAvatA ca iminA vipassissa bhagavato apadAnAnusArena vitthArakathanena"tathAgatassevesA, bhikkhave, dhammadhAtu suppaTividdhAti evaM vuttAya dhammadhAtuya suppaTividdhabhAvaM pakAsetvA idAni - "devatApi tathAgatassa etamatthaM Arocesu"nti vuttaM devatArocanaM pakAsetuM ekamidAhantiAdimAha / tattha subhagavaneti evaMnAmake vane / sAlarAjamUleti vanappatijeTThakassa mUle / kAmacchandaM virAjetvAti anAgAmimaggena mUlasamugdhAtavasena virAjetvA / yathA ca vipassissa, evaM sesabuddhAnampi sAsane vutthabrahmacariyA devatA ArocayiMsu, pALi pana vipassissa ceva amhAkaJca bhagavato vasena AgatA / tattha attano sampattiyA na hAyanti, na vihAyantIti avihaa| na kaJci sattaM tapantIti atppaa| sundaradassanA abhirUpA pAsAdikAti sudssaa| suTu passanti, sundarametesaM vA dassananti sudssii| sabbeheva ca saguNehi bhavasampattiyA ca jeTThA, natthettha kaniTThAti aknitttthaa| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.91-91) devatArocanavaNNanA ___ idha ThatvA bhANavArA smodhaanetbbaa| imasmihi sutte vipassissa bhagavato apadAnavasena tayo bhANavArA vuttaa| yathA ca vipassissa, evaM sikhIAdInampi apadAnavasena vuttAva / pALi pana saGghittA / iti sattannaM buddhAnaM vasena amhAkaM bhagavatA ekavIsati bhANavArA kathitA / tathA avihehi / tathA atappehi / tathA sudassehi / tathA sudassIhi / tathA akaniTehIti sabbampi chabbIsatibhANavArasataM hoti / tepiTake buddhavacane ajaM suttaM chabbIsatibhANavArasataparimANaM nAma natthi, suttantarAjA nAma ayaM suttantoti veditabbo / ito paraM anusandhidvayampi niyyAtento iti kho bhikkhavetiAdimAha / taM sabbaM uttAnamevAti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM mahApadAnasuttavaNNanA nivitaa| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. mahAnidAnasuttavaNNanA nidAnavaNNanA 95. evaM me sutaM...pe0... kurUsUti mahAnidAnasuttaM / tatrAyaM anuttAnapadavaNNanA | kurUsu viharatIti kurU nAma jAnapadino rAjakumArA, tesaM nivAsI ekopi janapado ruLhIsaddena 'kurUti vuccati / tasmiM kurUsu jnpde| aTThakathAcariyA panAhumandhAtukAle tIsu dIpesu manussA "jambudIpo nAma buddhapaccekabuddhamahAsAvakacakkavattippabhutInaM uttamamanussAnaM uppattibhUmi uttamadIpo atiramaNIyo''ti sutvA rA mandhAtucakkavattinA cakkaratanaM purakkhatvA cattAro dIpe anusaMyAyantena saddhiM AgamaMsu / tato rAjA pariNAyakaratanaM pachi - "atthi na kho manussalokato ramaNIyataraM ThAna"nti / kasmA deva evaM bhaNasi ? kiM na passasi candimasUriyAnaM AnubhAvaM, nanu etesaM ThAnaM ito ramaNIyataranti ? rAjA cakkaratanaM purakkhatvA tattha agamAsi / cattAro mahArAjAno - "mandhAtumahArAjA Agato''ti sutvAva "mahiddhiko mahAnubhAvo rAjA, na sakkA yuddhana paTibAhitu"nti sakaM rajjaM niyyAtesuM / so taM gahetvA puna pucchi - "atthi nu kho ito ramaNIyataraM ThAna''nti ? athassa tAvatisabhavanaM kathayiMsu / "tAvatisabhavanaM, deva, ito ramaNIyataraM / tattha sakkassa devaro ime cattAro mahArAjAno paricArakA dovArikabhUmiyaM tiThThanti, sakko devarAjA mahiddhiko mahAnubhAvo, tassimAni upabhogaTThAnAni - yojanasahassubbedho vejayanto pAsAdo, paJcayojanasatubbedhA sudhammA devasabhA, diyaDDayojanasatiko vejayantaratho tathA erAvaNo hatthI, dibbarukkhasahassappaTimaNDitaM nandanavanaM, cittalatAvanaM, phArusakavanaM, missakavanaM, yojanasatubbedho pAricchattako koviLAro, tassa heTThA saTThiyojanAyAmA h4 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.95-95) nidAnavaNNanA paJcAsayojanavitthatA paJcadasayojanubbedhA jayakusumapupphavaNNA paNDukambalasilA, yassA mudutAya sakkassa nisIdato upaDDhakAyo anupavisatI''ti / taM sutvA rAjA tattha gantukAmo cakkaratanaM abbhukkiri / taM AkAse patihAsi saddhiM caturaGginiyA senAya / atha dvinnaM devalokAnaM vemajjhato cakkaratanaM otaritvA pathaviyaM patiThThAsi saddhiM pariNAyakaratanapamukhAya caturaGginiyA senAya | rAjA ekakova tAvatisabhavanaM agamAsi / sakko - "mandhAtA Agato"ti sutvAva tassa paccuggamanaM katvA - "svAgataM, te mahArAja, sakaM te mahArAja, anusAsa mahArAjA''ti vatvA saddhiM nATakehi rajjaM dve bhAge katvA ekaM bhAgamadAsi / raJo tAvatisabhavane patiTTitamattasseva manussabhAvo vigacchi, devabhAvo pAturahosi / tassa kira sakkena saddhiM paNDukambalasilAyaM nisinnassa akkhinimisamattena nAnattaM paJjAyati / taM asallakkhentA devA sakkassa ca tassa ca nAnatte muvhanti / so tattha dibbasampattiM anubhavamAno yAva chattiMsa sakkA uppajjitvA cutA, tAva rajjaM kAretvA atittova kAmehi tato cavitvA attano uyyAne patiTThito vAtAtapena phuTThagatto kAlamakAsi / cakkaratane pana puna pathaviyaM patihite pariNAyakaratanaM suvaNNapaTTe mandhAtu upAhanaM likhApetvA idaM mandhAtu rajjanti rajjamanusAsi / tepi tIhi dIpehi AgatamanussA puna gantuM asakkontA pariNAyakaratanaM upasaGkamitvA - "deva, mayaM rao AnubhAvena AgatA, idAni gantuM na sakkoma, vasanaTThAnaM no dehI''ti yAciMsu / so tesaM ekamekaM janapadamadAsi / tattha pubbavidehato Agatamanussehi Avasitapadeso tAyeva purimasaJAya - "videharahanti nAmaM labhi, aparagoyAnato Agatamanussehi Avasitapadeso "aparantajanapado"ti nAmaM labhi, uttarakuruto Agatamanussehi Avasitapadeso "kururaTThanti nAmaM labhi, bahuke pana gAmanigamAdayo upAdAya bahuvacanena vohariyati / tena vuttaM - "kurUsu viharatI''ti / kammAsadharma nAma kurUnaM nigamoti kammAsadhammanti ettha keci dha-kArassa da-kArena atthaM vaNNayanti / kammAso ettha damitoti kmmaasdmmo| kammAsoti kammAsapAdo porisAdo vuccati / tassa kira pAde khANukena viddhaTThAne vaNo ruhanto cittadArusadiso hutvA ruhi / tasmA kammAsapAdoti paJAyittha / so ca tasmiM okAse damito porisAdabhAvato 65 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (2.95-95) paTisedhito / kena ? mahAsattena / katarasmiM jAtaketi ? mahAsutasomajAtaketi eke| ime pana therA jayaddisajAtaketi vadanti / tadA hi mahAsattena kammAsapAdo damito / yathAha - "putto yadA homi jayasissa / paJcAlaraTThadhipatissa atrjo|| cajitvAna pANaM pitaraM pamocayiM / kammAsapAdampi cahaM pasAdayi"nti / / keci pana dha-kAreneva atthaM vaNNayanti / kurUraTThavAsInaM kira kuruvattadhammo, tasmiM kammAso jAto, tasmA taM ThAnaM kammAso ettha dhammo jAtoti kammAsadhammanti vuccati / tattha niviThThanigamassApi etadeva nAmaM / bhummavacanena kasmA na vuttanti / avasanokAsato / bhagavato kira tasmiM nigame vasanokAso koci vihAro nAma nAhosi / nigamato pana apakkamma aJjatarasmiM udakasampanne ramaNIye bhUmibhAge mahAvanasaNDo ahosi tattha bhagavA vihAsi, taM nigamaM gocaragAmaM katvA / tasmA evamettha attho veditabbo- "kurUsu viharati kammAsadhamma nAma kurUnaM nigamo, taM gocaragAmaM katvA''ti / AyasmAti piyavacanametaM, gAravavacanametaM / Anandoti tassa therassa nAma / ekamantanti bhAvanapuMsakaniddeso- "visamaM candimasUriyA parivattantI''tiAdIsu (a0 ni0 2.4.70) viya / tasmA yathA nisinno ekamantaM nisinno hoti, tathA nisIdIti evamettha attho daTThabbo / bhummatthe vA etaM upayogavacanaM nisIdIti upAvisi / paNDitA hi garuDAniyaM upasaGkamitvA AsanakusalatAya ekamantaM nisIdanti / ayaJca tesaM aJjataro, tasmA ekamantaM nisIdi / kathaM nisinno kho pana ekamantaM nisinno hotIti ? cha nisajjadose vajjetvA | seyyathidaM - atidUra, accAsannaM, uparivAtaM, unnatappadesaM, atisammukhaM, atipacchAti / atidUre nisinno hi sace kathetukAmo hoti, uccAsaddena kathetabbaM hoti| accAsanne nisinno saGghaTTanaM karoti / uparivAte nisinno sarIragandhena bAdhati / unnatappadese nisinno agAravaM pakAseti / atisammukhA nisinno sace dadrukAmo hoti, cakkhunA carpA Ahacca daTThabbaM hoti / atipacchA nisinno sace daTTakAmo hoti, gIvaM parivattetvA daTTabbaM hoti / tasmA ayampi tikkhattuM bhagavantaM padakkhiNaM katvA sakkaccaM vanditvA ete cha nisajjadose 66 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.95--95) nidAnavaNNanA vajjetvA dakkhiNajANumaNDalassa abhimukhaTThAne chabbaNNAnaM buddharasmInaM anto pavisitvA pasannalAkhArasaM vigAhanto viya suvaNNapaTaM pArupanto viya rattuppalamAlAvitAnamajjhaM pavisanto viya ca dhammabhaNDAgAriko AyasmA Anando nisIdi / tena vuttaM - "ekamantaM nisIdI''ti / kAya pana velAya, kena kAraNena ayamAyasmA bhagavantaM upasaGkamantoti ? sAyanhavelAyaM paccayAkArapaJhapucchanakAraNena / taM divasaM kirAyamAyasmA kulasaGgahatthAya gharadvAre gharadvAre sahassabhaNDikaM nikkhipanto viya kammAsadhammagAmaM piNDAya caritvA piNDapAtapaTikkanto satthu vattaM dassetvA satthari gandhakuTiM paviDhe satthAraM vanditvA attano divAhAnaM gantvA antevAsikesu vattaM dassetvA paTikkantesu divATTAnaM paTisammajjitvA cammakvaNDaM paJapetvA udakatumbato udakaM gahetvA udakena hatthapAde sItale katvA pallaGgha AbhujitvA nisinno sotApattiphalasamApattiM smaapjji| atha paricchinnakAlavasena samApatito uTThAya paccayAkAre ANaM otaaresi| so- "avijjApaccayA saGghArA''tiAdito paTThAya antaM, antato paTThAya Adi, ubhayantato paTThAya majjhaM, majjhato paTThAya ubho ante pApento tikkhattuM dvAdasapadaM paccayAkAraM sammasi / tassevaM sammasantassa paccayAkAro vibhUto hutvA uttAnakuttAnako viya upaTThAsi / tato cintesi- "ayaM paccayAkAro sabbabuddhehi - 'gambhIro ceva gambhIrAvabhAso cAti kathito, mayhaM kho pana padesANe Thitassa sAvakassa sato uttAno vibhUto pAkaTo hutvA upaTThAti, mahaMyeva nu kho esa uttAnako hutvA upaTTAti, udAhu ajhesampI''ti ? athassa etadahosi - "handAhaM imaM pa'haM gahetvA bhagavantaM pucchAmi, addhA me bhagavA imaM athuppattiM katvA sAlindaM sineru ukkhipanto viya ekaM suttantakathaM kathetvA dassessati / buddhAnahi vinayapattiM, bhummantaraM, paccayAkAraM, samayantaranti imAni cattAri ThAnAni patvA gajjitaM mahantaM hoti, ANaM anupavisati, buddhaJANassa mahantabhAvo paJjAyati, desanA gambhIrA hoti tilakkhaNabbhAhatA suJatapaTisaMyuttA''ti / so kiJcApi pakatiyAva ekadivase satavArampi sahassavArampi bhagavantaM upasaGkamanto na ahetuakAraNena upasaGkamati, taM divasaM pana imaM pahaM gahetvA - "imaM buddhagandhahatthiM Apajja ANakoJcanAdaM sossAmi, buddhasIhaM Apajja ANasIhanAdaM sossAmi, buddhasindhavaM Apajja ANapadavikkama passissAmI''ti cintetvA divAThAnA uTThAya cammakkhaNDaM Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (2.95-95) papphoTetvA AdAya sAyanhasamaye bhagavantaM upasaGkami / tena vuttaM- "sAyanhavelAyaM paccayAkArapaJhapucchanakAraNena upasaGkamanto''ti / yAva gambhIroti ettha yAvasaddo pamANAtikkame, atikkamma pamANaM gambhIro, atigambhIroti attho| gambhIrAvabhAsoti gambhIrova hutvA avabhAsati, dissatIti attho / ekahi uttAnameva gambhIrAvabhAsaM hoti pUtipaNNAdivasena kALavaNNapurANaudakaM viya / tahi jANuppamANampi sataporisaM viya dissati / ekaM gambhIraM uttAnAvabhAsaM hoti maNigaGgAya vippasannaudakaM viya / tahi sataporisampi jANuppamANaM viya khAyati / ekaM uttAnaM uttAnAvabhAsaM hoti cATiAdIsu udakaM viya / ekaM gambhIraM gambhIrAvabhAsaM hoti sinerupAdakamahAsamudde udakaM viy| evaM udakameva cattAri nAmAni labhati / paTiccasamuppAde panetaM natthi / ayahi gambhIro ceva gambhIrAvabhAso cAti ekameva nAmaM labhati / evarUpo samAnopi atha ca pana me uttAnakuttAnako viya khAyati, yadidaM acchariyaM, bhante, abbhutaM bhanteti / evaM attano vimhayaM pakAsento pa'haM pucchitvA tuNhIbhUto nisIdi / bhagavA tassa vacanaM sutvA - "Anando bhavaggaggahaNAya hatthaM pasArento viya, sineruM chinditvA mijaM nIharituM vAyamamAno viya, vinA nAvAya mahAsamuI taritukAmo viya, pathaviM parivattetvA pathavojaM gahetuM vAyamamAno viya buddhavisayapahaM attano uttAnaM vadati / handassa gambhIrabhAvaM AcikkhissAmI''ti cintetvA mA hevantiAdimAha / tattha mA hevanti ha-kAro nipAtamattaM / evaM mA bhaNIti attho / mA hevanti ca idaM vacanaM bhagavA AyasmantaM AnandaM ussAdentopi bhaNati apasAdentopi / ussAdanAvaNNanA tattha ussAdento- Ananda, tvaM mahApaJo visadatrANo, tena te gambhIropi paTiccasamuppAdo uttAnako viya khAyati / aJasaM panesa uttAnakoti na sallakkhetabbo, gambhIroyeva ca gambhIrAvabhAso ca / tattha catasso upamA vadanti / chamAse subhojanarasapuTThassa kira katayogassa mahAmallassa samajjasamaye katamallapAsANaparicayassa yuddhabhUmiM gacchantassa antarA mallapAsANaM dassesuM, so - kiM etanti Aha / mallapAsANoti / Aharatha nanti / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.95-95) ussAdanAvaNNanA ukkhipituM na sakkomAti vutte sayaM gantvA kuhiM imassa bhAriyaTThAnanti vatvA dvIhi hatthehi dve pAsANe ukkhipitvA kILAguLe viya khipitvA agamAsi / tattha mallassa mallapAsANo lahukopi na aJJesaM lahukoti vattabbo / chamAse subhojanarasapuTTho mallo viya hi kappasatasahassaM abhinIhArasampanno AyasmA Anando, yathA mallassa mahAbalatAya mallapAsANo lahuko, evaM therassa mahApaJJatAya paTiccasamuppAdo uttAno, so aJesaM uttAnoti na vattabbo | mahAsamudde ca timinAma maccho dviyojanasatiko timiGgalo tiyojanasatiko, timipiGgalo catuyojanasatiko timirapiGgalo paJcayojanasatiko, Anando timinando ajjhAroho mahAtimIti ime cattAro yojanasahassikA / tattha timirapiGgaleneva dIpenti / tassa kira dakkhiNakaNNaM cAlentassa paJcayojanasate padese udakaM calati / tathA vAmakaNNaM / tathA naGguTTaM, tathA sIsaM / dve pana kaNNe cAletvA naGguTThena udakaM paharitvA sIsaM aparAparaM katvA kILituM Araddhassa sattaTThayojanasate padese bhAjane pakkhipitvA uddhane AropitaM viya udakaM pakkuthati, tiyojanasatamatte padese udakaM piTThi chAdetuM na sakkoti / so evaM vadeyya - " ayaM mahAsamuddo gambhIro gambhIroti vadanti tas gambhIratA, mayaM piTThipaTicchAdanamattampi udakaM na labhAmA " ti / tattha kAyupapannassa timirapiGgalassa mahAsamuddo uttAnoti, aJJesaM khuddakamacchAnaM uttAnoti na vattabbo, evameva ANupapannassa therassa paTiccasamuppAdo uttAnoti, aJJasampi uttAnoti na vattabbo | 69 supaNNarAjA ca diyayojanasatiko tassa dakkhiNapakkho paJJAsayojaniko hota tathA vAmapakkho, piJchavaTTi saTThiyojanikA, gIvA tiMsayojanikA, mukhaM navayojanaM, pAdA dvAdasayojanikA / tasmiM supaNNavAtaM dassetuM Araddhe sattaTTayojanasataM ThAnaM nappahoti / so evaM vadeyya - "ayaM AkAso ananto anantoti vadanti kutassa anantatA, mayaM pakkhavAtappasAraNokAsampi na labhAmA 'ti / tattha kAyupapannassa supaNNarajJo AkAso parittoti, asaM khuddakapakkhInaM parittoti na vattabbo, evameva ANupapannassa therassa paTiccasamuppAdo uttAnoti, aJJasampi uttAnoti na vattabbo / rAhu asurindo pana pAdantato yAva kesantA yojanAnaM cattAri sahassAni aTTa ca satAni hoti / tassa dvinnaM bAhAnaM antaraM dvAdasayojanasatikaM / bahalattena chayojanasatikaM / 69 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA , hatthapAdatalAni tiyojanasatikAni tathA mukhaM / ekaikaM aGgulipabbaM paJJAsayojanaM, tathA bhamukantaraM / nalATaM tiyojanasatikaM / sIsaM navayojanasatikaM / tassa mahAsamudaM otiNNassa gambhIraM udakaM jANuSpamANaM hoti / so evaM vadeyya - " ayaM mahAsamuddo gambhIro gambhIroti vadanti kutassa gambhIratA, mayaM jANuppaTicchAdanamattampi udakaM na labhAmA "ti / tattha kAyupapannassa rAhuno mahAsamuddo uttAnoti, aJJesaM uttAnoti na vattabbo, evameva jaNupapannassa therassa paTiccasamuppAdo uttAnoti, aJJasampi uttAnoti na vattabbo / etamatthaM sandhAya bhagavA - " mA hevaM, Ananda, avaca mA hevaM, Ananda avacA "ti Aha / 70 therassa hi catUhi kAraNehi gambhIropi paTiccasamuppAdo uttAnoti upaTTAti / katamehi catUhi ? pubbUpanissayasampattiyA, titthavAsena, sotApannatAya, bahussutabhAvenAti / pubbUpanissayasampattikathA ito phira satasahassime kappe padumuttaro nAma satthA loke uppajji / tassa haMsavatI nAma nagaraM ahosi, Anando nAma rAjA pitA, sumedhA nAma devI mAtA, bodhisatto uttarakumAro nAma ahosi / so puttassa jAtadivase mahAbhinikkhamanaM nikkhamma pabbajitvA padhAnamanuyuJjanto anukkamena sabbaJtaM patvA- " anekajAtisaMsAra "nti udAnaM udAnetvA sattAhaM bodhipallaGke vItinAmetvA pathaviyaM ThapessAmIti pAdaM abhinIhari / atha pathavi bhinditvA mahantaM padumaM uTThAsi / tassa dhurapattAni navatihatthAni, kesaraM tisahatthaM, kaNNikA dvAdasahatthA, navaghaTappamANo reNu ahosi / (2.95 - 95) satthA pana ubbedhato aTTapaNNAsahatthubbedho ahosi / tassa ubhinna bAhAnamantaraM aTThArasahatthaM, nalATaM paJcahatthaM, hatthapAdA ekAdasahatthA / tassa ekAdasahatthena pAdena dvAdasatthAya kaNikAya akkantamattAya navaghaTappamANo reNu uTThAya aTTapaNNAsahatthaM padesaM uggantvA okiNNamanosilAcuNNaM viya paccokiNNo / tadupAdAya bhagavA padumuttarotveva paJJAyittha / tassa devilo ca sujAto ca dve aggasAvakA ahesuM / amitA ca asamA ca dve aggasAvikA / sumano nAma upaTTAko / padumuttaro bhagavA pitusaGgrahaM kurumAno bhikkhusatasahassaparivAro haMsavatiyA rAjadhAniyA vasati / 70 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.95-95) pubbUpanissayasampattikathA kaniTThabhAtA panassa sumanakumAro nAma / tassa rAjA haMsavatito vIsatiyojanasate ThAne bhogagAmaM adAsi | so kadAci AgantvA pitaraJca satthAraJca passati / athekadivasaM paccanto kupito / sumano rao pesesi - "paccanto kupito'ti / rAjA "mayA tvaM tattha kasmA Thapito''ti Tipesesi / so nikkhamma core vUpasametvA - "upasanto, deva, janapado''ti raJo pesesi / rAjA tuTTho- "sIghaM mama putto AgacchatU"ti Aha / tassa sahassamattA amaccA honti / so tehi saddhiM antarAmagge mantesi - "mavhaM pitA tuTTho, sace me varaM deti, kiM gaNhAmI''ti / atha naM ekacce "hatthiM gaNhatha, assaM gaNhatha, rathaM gaNhatha, janapadaM gaNhatha, sattaratanAni gaNhathA''ti AhaMsu / apare - "tumhe pathavissarassa puttA, tumhAkaM dhanaM na dullabhaM, laddhampi cetaM saba pahAya gamanIyaM, puJjameva ekaM AdAya gamanIyaM; tasmA te deve varaM dadamAne temAsaM padumuttaraM bhagavantaM upaTThAtuM varaM gaNhathA''ti / so - "tumhe mavhaM kalyANamittA, na mametaM cittaM asthi, tumhehi pana uppAditaM, evaM karissAmI'"ti gantvA pitaraM vanditvA pitarApi AliGgetvA tassa matthake cumbitvA - "varaM te putta, demI''ti vutte "sAdhu mahArAja, icchAmahaM mahArAja bhagavantaM temAsaM catUhi paccayehi upahanto jIvitaM avajhaM kAtuM, imameva varaM dehIti Aha / "na sakkA tAta, anaM varehI''ti vutte "deva, khattiyAnaM nAma dve kathA natthi, etameva dehi, na me aJcenattho''ti / tAta buddhAnaM nAma cittaM dujjAnaM, sace bhagavA na icchirasati, mayA dinnepi kiM bhavissatIti ? so -- "sAdhu, deva, ahaM bhagavato cittaM jAnissAmI''ti vihAraM gto| tena ca samayena bhattakiccaM niTThapetvA bhagavA gandhakuTiM paviThTho hoti / so maNDalamALe sannisinnAnaM bhikkhUnaM santikaM agamAsi / te taM AhaMsu - "rAjaputta, kasmA AgatosI''ti ? bhagavantaM dassanAya, dassetha me bhagavantanti / na mayaM, rAjaputta, icchiticchitakkhaNe satthAraM daTuM labhAmAti / ko pana, bhante, labhatIti ? sumanatthero nAma rAjaputtAti / "so kuhi, bhante, thero"ti / therassa nisinnaTThAnaM pucchitvA gantvA vanditvA - "icchAmahaM, bhante, bhagavantaM passituM, dassetha me"ti Aha / thero- "ehi rAjaputtA''ti taM gahetvA taM gandhakuTipariveNe ThapetvA gandhakuTiM abhiruhi / atha naM bhagavA - "sumana, kasmA AgatosI''ti Aha / rAjaputto, bhante, bhagavantaM dassanAya Agatoti / tena hi bhikkhu AsanaM paJApehIti / thero AsanaM paJApesi, nisIdi bhagavA paJatte Asane / rAjaputto bhagavantaM vanditvA paTisanthAraM akAsi / kadA Agatosi rAjaputtAti ? bhante, tumhesu gandhakuTiM paviTTesu / bhikkhU pana - "na mayaM icchiticchitakkhaNe bhagavantaM daTuM labhAmA''ti Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (2.95-95) maM therassa santikaM pAhesuM / thero pana ekavacaneneva dassesi / thero, bhante, tumhAkaM sAsane vallabho majeti / Ama rAjakumAra, vallabho esa bhikkhu mavhaM sAsaneti / bhante, buddhAnaM sAsane kiM katvA vallabho hotIti ? dAnaM datvA sIlaM samAdiyitvA uposathakammaM katvA kumArAti / bhagavA, ahaM thero viya buddhasAsane vallabho hotukAmo, temAsaM me vassAvAsaM adhivAsethAti / bhagavA - "asthi nu kho tattha gatena attho"ti oloketvA asthIti disvA "sujhAgAre, kho rAjakumAra tathAgatA abhiramantI''ti Aha / kumAro "aAtaM bhagavA, ajJAtaM sugatA''ti vatvA "ahaM, bhante, purimataraM gantvA vihAraM kAremi, mayA pesite bhikkhusatasahassena saddhiM AgacchathA''ti paTinaM gahetvA pitusantikaM gantvA "dinnA me, deva, bhagavatA paTiJA, mayA pahite bhagavantaM peseyyAthA'ti pitaraM vanditvA nikkhamitvA yojane yojane vihAraM kAretvA vIsayojanasataM addhAnaM gantvA attano nagare vihAraTThAnaM vicinanto sobhanaM nAma kuTumbikassa uyyAnaM disvA satasahassena kiNitvA satasahassaM vissajjetvA vihAraM kAresi / tattha bhagavato gandhakuTiM sesabhikkhUnaJca rattiTThAnadivATThAnatthAya kuTileNamaNDape kArApetvA pAkAraparikkhepe katvA dvArakoTakaJca niTThapetvA pitusantikaM pesesi - "niTTitaM mayhaM kiccaM, satthAraM pahiNathA''ti / rAjA bhagavantaM bhojetvA - "bhagavA, sumanassa kiccaM nihitaM, tumhAkaM gamanaM paccAsIsatI"ti Aha / bhagavA satasahassabhikkhuparivAro yojane yojane vihAresu vasamAno agamAsi / kumAro "satthA Agato''ti sutvA yojanaM paccuggantvA mAlAdIhi pUjayamAno vihAraM pavesetvA - "satasahassena me kItaM, satasahassena mApitaM / sobhanaM nAma uyyAnaM, paTiggaNha mahAmunI'ti / / vihAraM niyyAtesi / so vassUpanAyikadivase dAnaM datvA attano puttadAre ca amacce ca pakkosApetvA Aha - "ayaM satthA amhAkaM santikaM dUrato Agato, buddhA ca nAma dhammagaruno na aamisgrukaa| tasmA ahaM temAsaM dve sATake nivAsetvA dasa sIlAni samAdiyitvA idheva vasissAmi, tumhe khINAsavasatasahassassa iminAva nIhArena temAsaM dAnaM dadeyyAthA''ti / so sumanattherassa vasanaTThAnasabhAgeyeva ThAne vasanto yaM thero bhagavato vattaM karoti, Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.95-95) pubbUpanissayasampattikathA taM sabbaM disvA "imasmiM ThAne ekantavallabho esa thero, etasseva me ThAnantaraM patthetuM vaTTatI''ti cintetvA upakaTThAya pavAraNAya gAmaM pavisitvA sattAhaM mahAdAnaM datvA sattame divase bhikkhusatasahassassa pAdamUle ticIvaraM ThapetvA bhagavantaM vanditvA - "bhante, yadetaM mayA magge yojanantarikaM yojanantarikaM vihAraM kArApanato paTThAya puJja kataM, taM neva sakkasampattiM, na mArasampattiM, na brahmasampattiM patthayantena, buddhassa pana upaTThAkabhAvaM patthayantena kataM / tasmA ahampi, bhagavA, anAgate sumanatthero viya buddhassa upaTTAko bhaveyya''nti paJcapatihitena nipatitvA vandi / bhagavA - "mahantaM kulaputtassa cittaM, samijjhissati nu kho noti olokento"anAgate ito satasahassime kappe gotamo nAma buddho uppajjissati, tasseva upaTTAko bhavissatI"ti atvA "icchitaM patthitaM tumhaM, sabbameva samijjhatu / sabbe pUrentu saGkappA, cando pannaraso yathA''ti / / Aha / kumAro taM sutvA - "buddhA nAma advejjhakathA hontI"ti dutiyadivaseyeva tassa bhagavato pattacIvaraM gahetvA piTTito piTTito gacchanto viya ahosi / so tasmiM buddhappAde vassasatasahassaM dAnaM datvA sagge nibbattitvA kassapabuddhakAlepi piNDAya carato therassa pattaggahaNatthaM uttarisATakaM datvA pUjamakAsi / puna sagge nibbattitvA tato cuto bArANasirAjA hutvA aThThannaM paccekabuddhAnaM paNNasAlAyo kAretvA maNiAdhArake upaTTapetvA catUhi paccayehi dasavassasahassAni upaTThAnaM akAsi | etAni pAkaTaTThAnAni / kappasatasahassaM pana dAnaM dadamAnova amhAkaM bodhisattena saddhiM tusitapure nibbattitvA tato cuto amitodanasakkassa gehe paTisandhiM gahetvA anupubbena katAbhinikkhamano sammAsambodhiM patvA paThamagamanena kapilavatthu AgantvA tato nikkhamante bhagavati bhagavato parivAratthaM rAjakumAresu pabbajitesu bhaddiyAdIhi saddhiM nikkhamitvA bhagavato santike pabbajitvA nacirasseva Ayasmato puNNassa mantANiputtassa santike dhammakathaM sutvA sotApattiphale patiThThahi (saM0 ni0 2.3.83) / evamesa AyasmA pubbUpanissayasampanno tassimAya pubbUpanissayasampattiyA gambhIropi paTiccasamuppAdo uttAnako viya upaTThAsi / 73 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (2.95-95) titthavAsAdivaNNanA titthavAsoti punappunaM garUnaM santike uggahaNasavanaparipucchanadhAraNAni vuccanti / so therassa ativiya parisuddho, tenApissAyaM gambhIropi paTiccasamuppAdo uttAnako viya upaTTAsi / sotApannAnaJca nAma paccayAkAro uttAnakova hutvA upaTTAti, ayaJca AyasmA sotaapnno| bahussutAnaJca catuhatthe ovarake padIpe jalamAne maJcapIThaM viya nAmarUpaparicchedo pAkaTo hoti, ayaJca AyasmA bahussutAnaM aggo hoti, bAhusaccAnubhAvenapissa gambhIropi paccayAkAro uttAnako viya upaTTAsi / paTiccasamuppAdagambhIratA tattha atthagambhIratAya, dhammagambhIratAya, desanAgambhIratAya, paTivedhagambhIratAyAti catUhi AkArehi paTiccasamuppAdo gambhIro nAma | tattha jarAmaraNassa jAtipaccayasambhUtasamudAgataThTho gambhIro...pe0... saGkhArAnaM avijjApaccayasambhUtasamudAgataTTho gambhIroti ayaM atthgmbhiirtaa| avijjAya saGghArAnaM paccayaTTho gambhIro...pe0... jAtiyA jarAmaraNassa paccayaTTho gambhIroti ayaM dhmmgmbhiirtaa| katthaci sutte paTiccasamuppAdo anulomato desiyati, katthaci paTilomato, katthaci anulomapaTilomato, katthaci majjhato paTThAya anulomato vA paTilomato vA anulomapaTilomato vA, katthaci tisandhi catusaGgrepo, katthaci dvisandhi tisaGkepo, katthaci ekasandhi dvisa poti ayaM desnaagmbhiirtaa| avijjAya pana aJjANaadassanasaccApaTivedhaTTho gambhIro, saGghArAnaM abhisaGkharaNAyUhanasarAgavirAgaTTho, vijJANassa sujhataabyApAraasaGkantipaTisandhipAtubhAvaTTho, nAmarUpassa ekuppAdavinibbhogAvinibbhoganamanaruppanaTTho, saLAyatanassa adhipatilokadvArakkhetta Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.95-95) apasAdanAvaNNanA 75 visayibhAvaTTho, phassassa phusanasaTTanasaGgatisannipAtaThTho, vedanAya ArammaNarasAnubhavanasukhadukkhamajjhattabhAvanijjIvavedayitaTTho, taNhAya abhinanditaajjhosAnasaritAlatAtaNhAnadItaNhAsamuddaduppUraNaTTho, upAdAnassa AdAnaggahaNAbhinivesaparAmAsaduratikkamaTTho, bhavassa AyUhanAbhisaGgharaNayonigatiThitinivAsesu khipanaTTho, jAtiyA jAtisaJjAtiokkantinibbattipAtubhAvaTTho, jarAmaraNassa khayavayabhedavipariNAmaTTho gambhIroti / evaM yo avijjAdInaM sabhAvo, yena paTivedhena avijjAdayo sarasalakkhaNato paTividdhA honti; so gambhIroti ayaM paTivedhagambhIratAti veditabbA / sA sabbApi therassa uttAnakA viya upaTThAsi / tena bhagavA AyasmantaM AnandaM ussAdento- "mA heva''ntiAdimAha / ayaJcettha adhippAyo - Ananda, tvaM mahApaJo visadatrANo, tena te gambhIropi paTiccasamuppAdo uttAnako viya khAyati, tasmA - "mayhameva nu kho esa uttAnako hutvA upaTTAti, udAhu aJjasampIti mA evaM avacAti / apasAdanAvaNNanA yaM pana vuttaM- "apasAdento''ti, tattha ayaM adhippAyo - Ananda, "atha ca pana me uttAnakuttAnako viya khAyatI"ti mA hevaM avaca / yadi hi te esa uttAnakuttAnako viya khAyati, kasmA tvaM attano dhammatAya sotApanno nAhosi, mayA dinnanayeva ThatvA sotApattimaggaM paTivijjhasi / Ananda, idaM nibbAnameva gambhIraM, paccayAkAro pana tava uttAnako jAto, atha kasmA oLArikaM kAmarAgasaMyojanaM paTighasaMyojanaM, oLArikaM kAmarAgAnusayaM paTighAnusayanti ime cattAro kilese samugghATetvA sakadAgAmiphalaM na sacchikarosi ? teyeva aNusahagate cattAro kilese samugghATetvA anAgAmiphalaM na sacchikarosi ? rUparAgAdIni paJca saMyojanAni, bhavarAgAnusayaM, mAnAnusayaM, avijjAnusayanti ime aTTha kilese samugghATetvA arahattaM na sacchikarosi ? kasmA ca satasahassakappAdhikaM ekaM asaGkhyeyyaM pUritapAramino sAriputtamoggallAnA viya sAvakapAramiJANaM nappaTivijjhasi ? satasahassakappAdhikAni dve asaGkhyeyyAni pUritapAramino paccekabuddhA viya ca paccekabodhiJANaM nappaTivijjhasi ? yadi vA te sabbathAva esa uttAnako hutvA upaTThAti, atha kasmA satasahassakappAdhikAni cattAri aTTha soLasa vA asaGkhayeyyAni pUritapAramino buddhA viya sabbaJjataJANaM na sacchikarosi ? kiM anatthikosi etehi visesAdhigamehi, passa yAvaJca te aparaddhaM, tvaM nAma sAvako 15 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA tarasate padesatrANe Thito atigambhIraM paccayAkAraM- "uttAnako me upaTThAtI 'ti vadasi, idaM vacanaM buddhAnaM kathAya paccanIkaM hoti, na tAdisena nAma bhikkhunA buddhAnaM kathAya paccanIkaM kathetabbanti yuttametaM / 76 nanu mayhaM, Ananda, idaM paccayAkAraM paTivijjhituM vAyamantasseva satasahassakappAdhikAni cattAri asaGkhyeyyAni atikkantAni ? paccayAkAraM paTivijjhanatthAya ca pana me adinnaM dAnaM nAma natthi, apUritapAramI nAma natthi / paccayAkAraM paTivijjhassAmIti pana me nirutsAhaM viya mArabalaM vidhamantassa ayaM mahApathavI dvaGgulamattampi na kampi tathA paThamayAme pubbenivAsaM, majjhimayAme dibbacakkhu sampAdentassa / pacchimayAme pana me balavapaccUsasamaye "avijjA saGghArAnaM navahi AkArehi paccayo hotI"ti diTThamatteva dasasahassilokadhAtu ayadaNDakena AkoTitakaMsatAlaM viya viravasataM viravasahassaM muJcamAnA vAtAhate paTuminipaNNe udakabindu viya kampittha / evaM gambhIro cAyaM, Ananda, paTiccasamuppAdo, gambhIrAvabhAso ca / etassa Ananda, dhammassa ananubodhA...pe0... nAtivattatIti / etassa dhammassAti etassa paccayadhammassa | ananubodhAti jAtapariJavasena annubujjhnaa| appaTivedhAti tIraNappahAnapariJavasena appaTivijjhanA / tantAkulakajAtAta tantaM viya AkulakajAtA / yathA nAma dunnikkhittaM mUsikacchinnaM pesakArAnaM tantaM tahiM tahiM AkulaM hoti, idaM aggaM idaM mUlanti aggena vA aggaM mUlena vA mUlaM samAnetuM dukkaraM hoti; evameva sattA imasmiM paccayAkAre khalitA AkulA byAkulA honti, na sakkonti taMpaccayAkAraM ujuM kAtuM / tattha tantaM paccattapurisakAre ThatvA sakkApi bhaveyya ujuM kAtuM, ThapetvA pana dve bodhisatte a sattA attano dhammatAya paccayAkAraM ujuM kAtuM samatthA nAma natthi / yathA pana AkulaM tantaM kaJjiyaM datvA kocchena pahataM tattha tattha guLakajAtaM hoti gaNThibaddhaM, evamime sattA paccayesu pakkhalitvA paccaye ujuM kAtuM asakonA dvAsaTThidiTThigatavasena AkulakajAtA honti, gaNThibaddhA / ye hi keci diTThigatanissitA, sabbe paccayAkAraM ujuM kAtuM asakkontAyeva / (2.95 - 95 ) kulAgaNThikajAtAti kulAgaNThikaM vuccati pesakArakaJjiyasuttaM / kulA nAma sakuNikA, tassA kulAvako tipi eke / yathA hi tadubhayampi AkulaM aggena vA aggaM mUlena vA mUlaM samAnetuM dukkaranti purimanayeneva yojebbaM / 76 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paccisamuppAdavaNNanA muJjapabbabhUtAti muJjatiNaM viya pabbajatiNaM viya ca bhUtA / yathA tAni tAni koTTetvA katarajju jiNNakAle katthaci patitaM gatvA tesaM tiNAnaM idaM aggaM, idaM mUlanti aggena vA aggaM mUlena vA mUlaM samAnetuM dukkaranti / tampi paccattapurisakAre ThatvA sakkA bhaveyya ujuM kAtuM, ThapetvA pana dve bodhisatte aje sattA attano dhammatAya paccayAkAraM ujuM kAtuM samatthA nAma natthi / evamayaM pajA paccayAkAre ujuM kAtuM asakkontI diTThagatavasena gaNThikajAtA hutvA apAyaM duggatiM vinipAtaM saMsAraM nAtivattati / (2.96-96) tattha apAyoti nirayatiracchAnayonipettivisaya asurakAyA / sabbe pa hi te vaDDhisaGghAtassa ayassa abhAvato - " apAyo 'ti vuccanti / tathA dukkhassa gatibhAvato duggati / sukhasamussayato vinipatitattA vinipAto / itaro pana - " khandhAnaJca paripATi, dhAtuAyatanAna ca / abbocchinnaM vattamAnA, saMsAroti pavuccatI 'ti / / taM sabbampi nAtivattati nAtikkamati / atha kho cutito paTisandhiM, paTisandhito cutinti evaM punapunaM cutipaTisandhiyo gaNhantA tIsu bhavesu catUsu yonIsu paJcasu gatI sattasu viJJANadvitIsu navasu sattAvAsesu mahAsamudde vAtukkhittanAvA viya yantesu yutta goNI viya ca paribbhamatiyeva / iti sabbaM petaM bhagavA AyasmantaM AnandaM apasAdento AhAta veditabbaM / 77 paTiccasamuppAdabaNNanA 96. idAni yasmA idaM suttaM - " gambhIro cAyaM, Ananda, paTiccasamuppAdoti ca " tantAkulakajAtA "ti ca dvIhiyeva padehi AbaddhaM, tasmA - " gambhIro cArya, Ananda, paTiccasamuppAdo 'ti iminA tAva anusandhinA paccayAkArassa gambhIrabhAvadassanatthaM desanaM Arabhanto atthi idappaccayA jarAmaraNanti AdimAha / tatrAyamattho- imassa jarAmaraNassa paccayo idappaccayo, tasmA idappaccayA atthi jarAmaraNaM, atthi nu kho jarAmaraNassa paccayo, yamhA paccayA jarAmaraNaM bhaveyyAti evaM puTThena satA Ananda, paNDitena puggalena yathA - "taM jIvaM taM sarIra "nti vutte ThapanIyattA paJhassa tumhI bhavitabbaM hoti, 77 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (2.98-98) "abyAkatametaM tathAgatenA"ti vA vattabaM hoti, evaM appaTipajjitvA, yathA- "cakkhu sassataM asassata"nti vutte asassatanti ekaMseneva vattabbaM . hoti, evaM ekaMseneva atthItissa vacanIyaM / puna kiM paccayA jarAmaraNaM, ko nAma so paccayo, yato jarAmaraNaM hotIti vutte jAtipaccayA jarAmaraNanti iccassa vacanIyaM, evaM vattabbaM bhaveyyAti attho / esa nayo sabbapadesu / nAmarUpapaccayA phassoti idaM pana yasmA saLAyatanapaccayAti vutte cakkhusamphassAdInaM channaM vipAkasamphassAnaMyeva gahaNaM hoti, idha ca "saLAyatanapaccayA''ti iminA padena gahitampi agahitampi paccayuppannavisesaM phassassa ca saLAyatanato atirittaM acampi visesapaccayaM dassetukAmo, tasmA vuttanti veditab / iminA pana vArena bhagavatA kiM kathitanti ? paccayAnaM nidAnaM kathitaM / idahi suttaM paccaye nijjaTe niggumbe katvA kathitattA mahAnidAnanti vuccti|| 98. idAni tesaM tesaM paccayAnaM tathaM avitathaM anaJathaM paccayabhAvaM dassetuM jAtipaccayA jarAmaraNanti iti kho panetaM vuttantiAdimAha / tattha pariyAyenAti kAraNena / sabbena sabbaM sabbathA sabbanti nipAtadvayametaM / tassattho - "sabbAkArena sabbA sabbena sabhAvena sabbA jAti nAma yadi na bhaveyyA'ti / bhavAdIsupi iminAva nayena attho veditbbo| kassacIti aniyamavacanametaM, devAdIsu yassa kssci| kimhicIti idampi aniyamavacanameva, kAmabhavAdIsu navasu bhavesu yattha ktthci| seyyathidanti aniyamitanikkhittaatthavibhajanatthe nipAto, tassattho- "yaM vuttaM 'kassaci kimhicI'ti, tassa te atthaM vibhjissaamii''ti| atha naM vibhajanto- "devAnaM vA devattAyA"tiAdimAha / tattha devAnaM vA devattAyAti yA ayaM devAnaM devabhAvAya khandhajAti, yAya khandhajAtiyA devA "devA"ti vuccanti / sace hi jAti sabbena sabbaM nAbhavissAti iminA nayena sabbapadesu attho veditbbo| ettha ca devAti upapattidevA / gandhabbAti mUlakhandhAdIsu adhivatthadevatAva | yakkhAti amnussaa| bhUtAti ye keci nibbattasattA / pakkhinoti ye keci aTThipakkhA vA cammapakkhA vA lomapakkhA vA / sarIsapAti ye keci bhUmiyaM sarantA gacchanti / tesaM tesanti tesaM tesaM devagandhabbAdInaM / tadatyAyAti devagandhabbAdibhAvAya / jAtinirodhAti jAtivigamA, jAtiabhAvAti attho| hetUtiAdIni sabbAnipi kAraNavevacanAni eva / kAraNajhi yasmA attano phalatthAya 78 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.99-103) paTiccasamuppAdavaNNanA 79 hinoti pavattati, tasmA "hetU"ti vuccati / yasmA taM phalaM nideti- "handa, naM gaNhathA'"ti appeti viya tasmA nidaan| yasmA phalaM tato samudeti uppajjati, taJca paTicca eti pavattati, tasmA samudayoti ca paccayoti ca vuccati / esa nayo sabbattha / api ca yadidaM jAtIti ettha yadidanti nipaato| tassa sabbapadesu liGgAnurUpato attho veditabbo / idha pana- "yA esA jAtI"ti ayamassa attho / jarAmaraNassa hi jAti upanissayakoTiyA paccayo hoti / 99. bhavapade - "kimhicI"ti iminA okAsapariggaho kto| tattha heTThA avIcipariyantaM katvA upari paranimmitavasavattideve antokaritvA kAmabhavo veditabbo / ayaM nayo upapattibhave / idha pana kammabhave yujjati / so hi jAtiyA upanissayakoTiyAva paccayo hoti / upAdAnapadAdIsupi- "kimhicI"ti iminA okAsapariggahova katoti veditbbo| 100. upAdAnapaccayA bhavoti ettha kAmupAdAnaM tiNNampi kammabhavAnaM tiNNaJca upapattibhavAnaM paccayo, tathA sesAnipIti upAdAnapaccayA catuvIsatibhavA veditabbA / nippariyAyenettha dvAdasa kammabhavA labbhanti / tesaM upAdAnAni sahajAtakoTiyApi upanissayakoTiyApi paccayo / 101. rUpatahAti rUpArammaNe taNhA / esa nayo saddataNhAdIsu / sA panesA taNhA upAdAnassa sahajAtakoTiyApi upanissayakoTiyApi paccayo hoti / 102. esa paccayo taNhAya, yadidaM vedanAti ettha vipAkavedanA taNhAya upanissayakoTiyA paccayo hoti, aJjA aJathApIti / 103. ettAvatA pana bhagavA vaTTamUlabhUtaM purimataNhaM dassetvA idAni desanaM, piTThiyaM paharitvA kesesu vA gahetvA viravantaM viravantaM maggato okkamento viya navahi padehi samudAcArataNhaM dassento - "iti kho panetaM, Ananda, vedanaM paTicca taNhA"tiAdimAha / tattha taNhAti dve taNhA esanataNhA ca, esitataNhA ca / yAya taNhAya ajapathasaGghapathAdIni paTipajjitvA bhoge esati gavasati, ayaM esanataNhA nAma / yA tesu esitesu gavesitesu paTiladdhesu taNhA, ayaM esitataNhA nAma / tadubhayampi samudAcArataNhAya eva adhivacanaM / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA I tasmA duvidhApesA vedanaM paTicca taNhA nAma / pariyesanA nAma rUpAdiArammaNapariyesanA, sA hi taNhAya sati hoti / lAbhoti rUpAdiArammaNapaTilAbho, so hi pariyesanAya sati hoti / vinicchayo pana JANataNhAdiTThivitakkavasena catubbidho / tattha - "sukhavinicchayaM jaJJa, sukhavinicchyaM JatvA ajjhattaM sukhamanuyuJjeyyA "ti (ma0 ni0 3.323) ayaM ANavinicchayo / "vinicchayoti dve vinicchayA- taNhAvinicchayo ca diTThivinicchayo cA"ti (mahAni0 102 ) / evaM AgatAni aTThasatataNhAvicaritAni taNhAvinicchayo / dvAsaTThi diTTiyo diTThavinicchayo / "chando kho, devAnaminda, vitakkanidAno" ti (dI0 ni0 2.358) imasmiM pana sutte idha vinicchayoti vutto vitakkoyeva Agato / lAbhaM labhatvA hi iTThAniTTaM sundarAsundaraJca vitakkeneva vinicchinAti - " ettakaM meM rUpArammaNatthAya bhavissati, ettakaM saddAdiArammaNatthAya, ettakaM mayhaM bhavissati, ettakaM parassa, ettakaM paribhujissAmi, ettakaM nidahissAmI 'ti / tena vuttaM - "lAbhaM paTicca vinicchayo 'ti / chandarAgoti evaM akusalavitakkena vitakkitavatthusmiM dubbalarAgo ca balavarAgo ca uppajjati, idaJhi idha taNhA | chandoti dubbalarAgassAdhivacanaM / ajjhosAnanti ahaM mamanti balavasanniTThAnaM / pariggahoti taNhAdiTThavasena pariggahaNakaraNaM / macchariyanti parehi sAdhAraNabhAvassa asahanatA / tenevassa porANA evaM vacanatthaM vadanti - " idaM acchariyaM mahameva hotu, mA aJJesaM acchariyaM hotUti pavattattA macchariyanti vuccatI 'ti / Arakkhoti dvArapidahanamaJjUsagopanAdivasena suTTu rakkhaNaM / adhikarotIti adhikaraNaM, kAraNassetaM nAmaM / ArakkhAdhikaraNanti bhAvanapuMsakaM, ArakkhahetUti attho / daNDAdAnAdIsu paranisedhanatthaM daNDassa AdAnaM daNDAdAnaM / ekato dhArAdino satthassa AdAnaM satthAdAnaM / kalahoti kAyakalahopi vAcAkalahopi / purimo purimo virodho viggaho / pacchimo pacchimo vivAdo / tuvaMtuvanti agAravavacanaM tuvaMtuvaM / (2.112 - 112) 112. dAni paTilomanayenApi taMsamudAcAra dassetuM puna - "ArakkhAdhikaraNa "nti Arabhato desanaM nivattesa / tattha paJcakAmaguNikarAgavasena uppannA rUpAditaNhA / bhavataNhAti sassatadiTThisahagato rAgo / vibhavataNhAti ucchedadiTTisahagato rAgo / ime dve dhammAti vaTTamUlataNhA ca samudAcArataNhA cAti ime dve dhammA / dvayenAti taNhAlakkhaNavasena ekabhAvaM gatApi vaTTamUlasamudAcAravasena dvIhi koTThAsehi vedanAya ekasamosaraNA bhavanti, vedanApaccayena ekapaccayAti attho / tividhaJhi samosaraNaM osaraNasamosaraNaM, sahajAtasamosaraNaM, paccayasamosaraNaJca / tattha 80 - Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.113-114) paTiccasamuppAdavaNNanA "atha kho sabbAni tAni kAmasamosaraNAni bhavantI"ti idaM osaraNasamosaraNaM nAma / "chandamUlakA, Avuso, ete dhammA phassasamudayA vedanAsamosaraNA"ti (a0 ni0 3.8.83) idaM sahajAtasamosaraNaM nAma | "dvayena vedanAya ekasamosaraNA''ti idaM pana paccayasamosaraNanti veditabbaM / 113. cakkhusamphassoti Adayo sabbe vipAkaphassAyeva / tesu ThapetvA cattAro lokuttaravipAkaphasse avasesA dvattiMsa phassA honti / yadidaM phassoti ettha pana phasso bahudhA vedanAya paccayo hoti / 114. yehi, Ananda, AkArehItiAdIsu AkArA vuccanti vedanAdInaM aJjamalaM asadisasabhAvA / teyeva sAdhukaM dassiyamAnA taM taM lInamatthaM gamentIti linggaani| tassa tassa saJjAnanahetuto nimittAni / tathA tathA uddisitabbato uddesaa| tasmA ayamettha attho"Ananda, yehi AkArehi...pe0... yehi uddesehi nAmakAyassa nAmasamUhassa paJatti hoti, yA esA ca vedanAya vedayitAkAre vedayitaliGge vedayitanimitte vedanAti uddese sati, saJjAya saJjAnanAkAre saJjAnanaline sajAnananimitte sAti uddese sati, saGghArAnaM cetanAkAre cetanAliGge cetanAnimitte cetanAti uddese sati, vijJANassa vijAnanAkAre vijAnanaliGge vijAnananimitte vijJANanti uddese sati- 'ayaM nAmakAyoti nAmakAyassa paJatti hoti / tesu nAmakAyappattihetUsu vedanAdIsu AkArAdIsu asati api nu kho rUpakAye adhivacanasamphasso paJaAyetha ? yvAyaM cattAro khandhe vatthu katvA manodvAre adhivacanasamphassavevacano manosamphasso uppajjati, api nu kho so rUpakAye pAyetha, paJca pasAde vatthu katvA katvA uppajjeyyA'ti / atha AyasmA Anando ambarukkhe asati jamburukkhato ambapakkassa uppattiM viya rUpakAyato tassa uppattiM asampaTicchanto no hetaM bhanteti Aha / dutiyapajhe ruppanAkAraruppanaliGgappananimittavasena rUpanti uddesavasena ca AkArAdInaM attho veditbbo| paTighasamphassoti sappaTighaM rUpakkhandhaM vatthu katvA uppajjanakasamphasso / idhApi thero jamburukkhe asati ambarukhato jambupakkassa uppattiM viya nAmakAyato tassa uppattiM asampaTicchanto "no hetaM bhante"ti Aha / 81 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA tatiyapaJho ubhayavaseneva vRtto / tatra thero AkAse ambajambupakkAnaM uppattiM viya nAmarUpAbhAve dvinnampi phassAnaM uppattiM asampaTicchanto "no hetaM bhante 'ti Aha / evaM dvinnaM phassAnaM visuM visuM paccayaM dassetvA idAni dvinnapi te avisesato nAmarUpapaccayataM dassetuM - "yehi Ananda AkArehI 'ti catutthaM paJheM Arabhi / yadidaM nAmarUpanti yaM idaM nAmarUpaM yaM idaM chasupi dvAresu nAmarUpaM, eseva hetu eseva paccayoti attho / cakkhudvArAdIsu hi cakkhAdIni ceva rUpArammaNAdIni ca rUpaM, sampayuttakA khandhA nAmanti evaM paJcavidhopi so phasso nAmarUpapaccayAva phasso / manodvArepi hRdayavatthuJceva yaJca rUpaM ArammaNaM hoti idaM rUpaM / sampayuttadhammA ceva yaJca arUpaM ArammaNaM hoti, idaM arUpaM nAma / evaM manosamphassopi nAmarUpapaccayA phassoti veditabbo / nAmarUpaM panassa bahudhA paccayo hoti / (2.115-115) 115. na okkamissathAti pavisitvA pavattamAnaM viya paTisandhivasena na vattissatha / samuccistathAti paTisandhiviJJANe asati api nu kho suddhaM avasesaM nAmarUpaM antomAtukucchismiM kalalAdibhAvena samuccitaM missakabhUtaM hutvA vattistatha / okkamitvA vokkamissathAti paTisandhivasena okkamitvA cutivasena vokkamissatha, nirujjhissathAti attho / so panassa nirodho na tasseva cittassa nirodhena, na tato dutiyatatiyAnaM nirodhena hoti / paTisandhicittena hi saddhiM samuTThitAni samatiMsa kammajarUpAni nibbattanti / tesu pana Thitesuyeva soLasa bhavaGgacittAni uppajjitvA nirujjhanti / etasmiM antare gahitapaTisandhikassa dArakassa vA mAtuyA vA panassa antarAyo natthi / ayahi anokAso nAma / sace pana paTisandhicittena saddhiM samuTThitarUpAni sattarasamassa bhavaGgassa paccayaM dAtuM sakkonti, pavatti pavattati, paveNI ghaTiyati / sace pana na sakkonti, pavatti nappavattati, paveNI na ghaTiyati, vokkamati nAma hoti / taM sandhAya " okkamitvA vokkamissathA 'ti vRttaM / itthattAyAti itthabhAvAya, evaM paripuNNapaJcakkhandhabhAvAyAti attho / daharasseva satoti mandassa bAlasseva santassa / vocchijjissathAti upacchijjissatha buddhiM viruLhiM vepullanti viJJANe upacchinne suddhaM nAmarUpameva uTThahitvA paThamavayavasena vuddhiM majjhimavayavasena viruLhiM, pacchimavayavasena vellaM api nu kho ApajjissathAti / 82 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.116-116) paTiccasamuppAdavaNNanA dasavassavIsativassavassasatavassasahassasampApanena vA api nu kho vuddhiM virULhiM vepullaM ApajjissathAti attho| tasmAtihAnandAti yasmA mAtukucchiyaM paTisandhiggahaNepi kucchivAsepi kucchito nikkhamanepi, pavattiyaM dasavassAdikAlepi vijJANamevassa paccayo, tasmA eseva hetu esa paccayo nAmarUpassa, yadidaM vijJANaM / yathA hi rAjA attano parisaM niggaNhanto evaM vadeyya - "tvaM uparAjA, tvaM senApatIti kena kato nanu mayA kato, sace hi mayi akaronte tvaM attano dhammatAya uparAjA vA senApati vA bhaveyyAsi, jAneyyAma vo bala"nti; evameva vijJANaM nAmarUpassa paccayo hoti / atthato evaM nAmarUpaM vadati viya "tvaM nAmaM, tvaM rUpaM, tvaM nAmarUpaM nAmAti kena kataM, nanu mayA kataM, sace hi mayi purecArike hutvA mAtukucchismiM paTisandhiM agaNhante tvaM nAmaM vA rUpaM vA nAmarUpaM vA bhaveyyAsi, jAneyyAma vo bala"nti / taM panetaM vijJANaM nAmarUpassa bahudhA paccayo hoti / 116. dukkhasamudayasambhavoti dukkhraasismbhvo| yadidaM nAmarUpanti yaM idaM nAmarUpaM, eseva hetu esa paccayo / yathA hi rAjapurisA rAjAnaM niggaNhanto evaM vadeyyuM - "tvaM rAjAti kena kato, nanu mayA kato, sace hi mayi uparAjaTThAne, mayi senApatidvAne atiThThante tvaM ekakova rAjA bhaveyyAsi, passeyyAma te rAjabhAva"nti; evameva nAmarUpampi atthato evaM vijJANaM vadati viya "tvaM paTisandhivijJANanti kena kataM, nanu amhehi kataM, sace hi tvaM tayo khandhe hadayavatthuJca anissAya paTisandhivijJANaM nAma bhaveyyAsi, passeyyAma te paTisandhivijJANabhAva"nti / taJca panetaM nAmarUpaM vijJANassa bahudhA paccayo hoti / ettAvatA khoti vijJANe nAmarUpassa paccaye honte, nAmarUpe viANassa paccaye honte, dvIsu aJamaJapaccayavasena pavattesu ettakena jAyetha vA...pe0... upapajjetha vA, jAtiAdayo pAyeyyuM aparAparaM vA cutipaTisandhiyoti / adhivacanapathoti "sirivaDDako dhanavaDDako"tiAdikassa atthaM adisvA vacanamattameva adhikicca pavattassa vohArassa ptho| niruttipayoti saratIti sato, sampajAnAtIti sampajAnotiAdikassa kAraNApadesavasena pavattassa vohArassa ptho| paJattipathoti 83 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (2.117-118) "paNDito byatto medhAvI nipuNo kataparappavAdo"tiAdikassa nAnappakArato Apanavasena pavattassa vohArassa ptho| iti tIhi padehi adhivacanAdInaM vatthubhUtA khandhAva kathitA / paJjAvacaranti paJAya avacaritabbaM jAnitabbaM / vaDheM vattatIti saMsAravaTuM vattati / itthattanti itthaMbhAvo, khandhapaJcakassetaM naamN| paJApanAyAti nAmapaJattatthAya / "vedanA saJjA''tiAdinA nAmapaJattatthAya, khandhapaJcakampi ettAvatA paJjAyatIti attho / yadidaM nAmarUpaM saha vijJANenAti yaM idaM nAmarUpaM saha viANena aJamaJJapaccayatAya pavattati, ettAvatAti vuttaM hoti / idaJhettha niyyAtitavacanaM / attapaJattivaNNanA 117. iti bhagavA - "gambhIro cAyaM, Ananda, paTiccasamuppAdo, gambhIrAvabhAso cA''ti padassa anusandhiM dassetvA idAni "tantAkulakajAtA"ti padassa anusandhiM dassento "kittAvatA cA''tiAdikaM desanaM Arabhi / tattha rUpiM vA hi, Ananda, paritaM attAnantiAdIsu yo avaDDitaM kasiNanimittaM attAti gaNhAti, so rUpiM parittaM paJapeti / yo pana nAnAkasiNalAbhI hoti, so taM kadAci nIlo, kadAci pItakoti paJapeti / yo vaditaM kasiNanimittaM attAti gaNhAti, so rUpiM anantaM paJapeti / yo vA pana avaDDitaM kasiNanimittaM ugghATetvA nimittaphuTThokAsaM vA tattha pavatte cattAro khandhe vA tesu vijJANamattameva vA attAti gaNhAti, so arUpiM parittaM paJapeti / yo vaDDitaM nimittaM ugghATetvA nimittaphuTThokAsaM vA tattha pavatte cattAro khandhe vA tesu vijJANamattameva vA attAti gaNhAti, so arUpiM anantaM paJapeti / 118. tatrAnandAti ettha tatrAti tesu catUsu didvigatikesu / etarahi vAti idAneva, na ito prN| ucchedavasenetaM vuttaM / tatthabhAviM vAti tattha vA paraloke bhAvi / sassatavasenetaM vuttaM / atathaM vA pana santanti atathasabhAvaM samAnaM / tathattAyAti tathabhAvAya / upakappessAmIti sampAdessAmi / iminA vivAdaM dasseti / ucchedavAdI hi "sassatavAdino attAnaM atathaM anucchedasabhAvampi samAnaM tathatthAya ucchedasabhAvAya upakappessAmi, sassatavAdaJca jAnApetvA ucchedavAdameva naM gAhessAmI"ti cinteti / sassatavAdIpi "ucchedavAdino attAnaM atathaM asassatasabhAvampi samAnaM tathatthAya sassatabhAvAya upakappessAmi, ucchedavAdaJca jAnApetvA sassatavAdameva naM gAhessAmI''ti cinteti / 84 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.119-121) naattapaJattivaNNanA ___ evaM santaM khoti evaM samAnaM rUpiM parittaM attAnaM pacapentanti attho / rUpinti rUpakasiNalAbhiM / parittattAnudiTTi anusetIti paritto attAti ayaM diTThi anuseti, sA pana na valli viya ca latA viya ca anuseti / appahInatuna anusetIti veditbbo| iccAlaM vacanAyAti taM puggalaM evarUpA diTThi anusetIti vattuM yuttaM / esa nayo sabbattha / arUpinti ettha pana arUpakasiNalAbhiM, arUpakkhandhagocaraM vAti evamattho daTThabbo / ettAvatA lAbhino cattAro, tesaM antevAsikA cattAro, takkikA cattAro, tesaM antevAsikA cattAroti attato soLasa diTThigatikA dassitA honti / naattapaJjattivaNNanA 119. evaM ye attAnaM paJapenti, te dassetvA idAni ye na paJapenti, te dassetuM - "kittAvatA ca AnandA"tiAdimAha / ke pana na paJapenti ? sabbe tAva ariyapuggalA na paJapenti / ye ca bahussutA tipiTakadharA dvipiTakadharA ekapiTakadharA, antamaso ekanikAyampi sAdhukaM vinicchinitvA uggahitadhammakathikopi Araddhavipassakopi puggalo, te na paJapentiyeva / etesahi paTibhAgakasiNe paTibhAgakasiNamicceva ANaM hoti / arUpakkhandhesu ca arUpakkhandhA icceva / attasamanupassanAvaNNanA __121. evaM ye na paJapenti, te dassetvA idAni ye te paJapenti, te yasmA diTThivasena samanupassitvA paJapenti, sA ca nesaM samanupassanA vIsativatthukAya sakkAyadiTThiyA appahInattA hoti, tasmA taM vIsativatthukaM sakkAyadihi~ dassetuM puna kittAvatA ca aanndaatiaadimaah| ___ tattha vedanaM vA hIti iminA vedanAkkhandhavatthukA sakkAyadiTThi kathitA | appaTisaMvedano me attAti iminA rUpakkhandhavatthukA / attA me vediyati, vedanAdhammo hi me attAti iminA saJjAsaGkhAravijJANakkhandhavatthukA / idahi khandhattayaM vedanAsampayuttattA vediyati / etassa ca vedanAdhammo avippayuttasabhAvo / 85 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (2.122 - 124) 122. idAni tattha dosaM dassento- " tatrAnandA tiAdimAha / tattha tatrAti tesu tIsu diTTigatikesu / yasmiM, Ananda, samayetiAdi yo yo yaM yaM vedanaM attAti samanupassati, tassa tassa attano kadAci bhAvaM, kadAci abhAvanti evamAdidosadassanatthaM vRttaM / 86 123. aniccAdIsu hutvA abhAvato aniccA / tehi tehi kAraNehi saGgamma samAgamma katAti saGghatA / taM taM paccayaM paTicca sammA kAraNeneva uppannAti paTiccasamuppannA / khayotiAdi sabbaM bhaGgassa vevacanaM / yahi bhijjati, taM khiyatipi vayatipi virajjhatipi nirujjhatipi, tasmA khayadhammAti Adi vRttaM / byagA meti viagAti byagA, vigato niruddho me attAti attho / kiM pana ekasseva tIsupi kAlesu - " eso me attA" ti hotIti kiM pana na bhavissati ? diTTigatikassa hi thusarAsimhi nikkhittakhANukasseva niccalatA nAma natthi, vanamakkaTo viya aJJjaM gaNhAti, aJJa muJcati / aniccasukhadukkhavokiNNanti visesena taM taM vedanaM attAti samanupassanto aniccaJceva sukhaJca dukkhaJca attAnaM samanupassati avisesena vedanaM attAti samanupassanto vokiNNaM uppAdavayadhammaM attAnaM samanupassati / vedanA hi tividhA ceva uppAdavayadhammA ca taJcesa attAti samanupassati / iccassa anicco ceva attA Apajjati, ekakkhaNe ca bahUnaM vedanAnaM uppAdo / taM kho panesa aniccaM attAnaM anujAnAti, na ekakkhaNe bahUnaM vedanAnaM uppatti atthi / imamatthaM sandhAya - "tasmAtihAnanda, etenapetaM nakkhamati 'vedanA me attA'ti samanupassitu nti vRttaM / , 124. yattha panAvusoti yattha suddharUpakkhandhe sabbaso vedayitaM natthi / api nu kho tatthAti api nu kho tasmiM vedanAvirahite tAlavaNTe vA vAtapAne vA asmIti evaM ahaMkAro uppajjeyyAti attho / tasmAtihAnandAti yasmA suddharUpakkhandho uTThAya ahamasmIti na vadati, tasmA etenapi etaM nakkhamatIti attho / api nu kho tattha ayamahamasmIti siyAti api nu kho tesu vedanAdhammesu tIsu khandhesu ekadhammopi ayaM nAma ahamasmIti evaM vattabbo siyA / atha vA vedanAnirodhA saheva vedanAya niruddhesu tesu tIsu khandhesu api tu kho ayamahamasmIti vA ahamasmIti vA uppajjeyyAti attho / atha Anando sasavisANassa tikhiNabhAvaM viya taM asampaTicchanto no hetaM bhanteti Aha / 86 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.126-126) attasamanupassanAvaNNanA 87 ettAvatA kiM kathitaM hoti ? vaTTakathA kathitA hoti / bhagavA hi vaTTakathaM kathento katthaci avijjAsIsena kathesi, katthaci taNhAsIsena, katthaci diTThisIsena / tattha "purimA, bhikkhave, koTi nappaJjAyati avijjAya, 'ito pubbe avijjA nAhosi, atha pacchA samabhavI'ti / evaJcidaM, bhikkhave, vuccati / atha ca pana paJjAyati idappaccayA avijjA"ti (a0 ni0 3.10.61) evaM avijjAsIsena kathitA / "purimA, bhikkhave, koTi nappAyati bhavataNhAya, 'ito pubbe bhavataNhA nAhosi, atha pacchA samabhavI'ti / evaJcidaM, bhikkhave, vuccati / atha ca pana paJAyati idappaccayA bhavataNhA'"ti (a0 ni0 3.10.62) evaM taNhAsIsena kathitA | "purimA, bhikkhave, koTi nappAyati bhavadiTThiyA, 'ito pubbe bhavadiTThi nAhosi, atha pacchA samabhavI'ti, evaJcidaM, bhikkhave, vuccati / atha ca pana pAyati idappaccayA bhavadiTThI''ti evaM diTThisIsena kathitA | idhApi diTThisIseneva kthitaa| diTThigatiko hi sukhAdivedanaM attAti gahetvA ahaGkAramamaGkAraparAmAsavasena sabbabhavayonigati- vijJANaTThitisattAvAsesu tato tato cavitvA tattha tattha upapajjanto mahAsamudde vAtukkhittanAvA viya satataM samitaM paribbhamati, vaTTato sIsaM ukkhipituMyeva na skkoti| 126. iti bhagavA paccayAkAramULhassa diTThigatikassa ettakena kathAmaggena varlDa kathetvA idAni vivaDheM kathento yato kho pana, Ananda, bhikkhUtiAdimAha / taJca pana vivaTTakathaM bhagavA desanAsu kusalattA vissaTTakammaTThAnaM navakammAdivasena vikkhittapuggalaM anAmasitvA kArakassa satipaTTAnavihArino puggalassa vasena Arabhanto neva vedanaM attAnaM samanupassatItiAdimAha / evarUpo hi bhikkhu- "yaM kiJci rUpaM atItAnAgatapaccuppannaM ajjhattaM vA bahiddhA vA oLArikaM vA sukhumaM vA hInaM vA paNItaM vA yaM dUre vA santike vA, sabbaM rUpaM aniccato vavatthapeti, ekaM sammasanaM / dukkhato vavatthati, ekaM sammasanaM / anattato vavatthapeti, ekaM sammasana"ntiAdinA nayena vuttassa sammasanaJANassa vasena sabbadhammesu pavattattA neva vedanaM attAti samanupassati, na alaM, so evaM asamanupassanto na kiJci loke upAdiyatIti khandhalokAdibhede loke rUpAdIsu dhammesu kiJci ekadhammampi attAti vA attaniyanti vA na upAdiyati / 87 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (2.127-127) ___ anupAdiyaM na paritassatIti anupAdiyanto taNhAdiTThimAnaparitassanAyApi na pritssti| aparitassanti apritssmaano| paccattaMyeva parinibbAyatIti attanAva kilesaparinibbAnena parinibbAyati / evaM parinibbutassa panassa paccavekkhaNApavattidassanatthaM khINA jAtItiAdi vuttaM / __iti sA diTThIti yA tathAvimuttassa arahato divi, sA evaM ditttthi| "itissa diTThI"tipi pATho / yo tathAvimutto arahA, evamassa diTThIti attho| tadakallanti taM na yuttaM / kasmA ? evamhi sati- "arahA na kiJci jAnAtI"ti vuttaM bhaveyya, evaM JatvA vimuttaJca arahantaM "na kiJci jAnAtI"ti vattuM na yuttaM / teneva catunnampi nayAnaM avasAne - "taM kissa hetU"tiAdimAha / tattha yAvatA Ananda adhivacananti yattako adhivacanasAto vohAro asthi / yAvatA adhivacanapathoti yattako adhivacanassa patho, khandhA AyatanAni dhAtuyo vA asthi / esa nayo sabbattha / paJaAvacaranti paJAya avacaritabbaM khandhapaJcakaM / tadabhiJAti taM abhijAnitvA / ettakena bhagavatA kiM dassitaM ? tantAkulapadasseva anusandhi dssito| sattaviANahitivaNNanA 127. idAni yo- "na paJapetI"ti vutto, so yasmA gacchanto gacchanto ubhatobhAgavimutto nAma hoti / yo ca- "na samanupassatI"ti vutto, so yasmA gacchanto gacchanto pAvimutto nAma hoti / tasmA tesaM heTThA vuttAnaM dvinaM bhikkhUnaM nigamanaJca nAmaJca dassetuM satta kho imAnanda vijJANadvitiyotiAdimAha / tattha sattAti paTisandhivasena vuttA, ArammaNavasena saGgItisutte (dI0 ni0 3.311) vuttA catasso Agamissanti / vijJANaM tiTThati etthAti vijJANadviti, vijJANapatiTThAnassetaM adhivacanaM / dve ca AyatanAnIti dve nivAsadvAnAni / nivAsaTTAnahi idhAyatananti adhippetaM / teneva vakkhati - "asaJasattAyatanaM nevasaJjAnAsacAyatanameva dutiya"nti / kasmA panetaM sab gahitanti ? vaTTapariyAdAnatthaM / vaTTahi na suddhavijJANaTThitivasena suddhAyatanavasena vA pariyAdAnaM gacchati, bhavayonigatisattAvAsavasena pana gacchati, tasmA sabbametaM gahitaM / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.127-127) sattaviNaTThitivaNNanA idAni anukkamena tamatthaM vibhajanto katamA sattAtiAdimAha / tattha seyyathApIti nidassanatthe nipAto, yathA manussAti attho / aparimANesu hi cakkavALesu aparimANAnaM manussAnaM vaNNasaNThAnAdivasena dvepi ekasadisA ntthi| yepi hi katthaci yamakabhAtaro vaNNena vA saNThAnena vA ekasadisA honti, tesampi AlokitavilokitakathitahasitagamanaThAnAdIhi viseso hotiyeva / tasmA nAnattakAyAti vuttaa| paTisandhisaJA pana nesaM tihetukApi dvihetukApi ahetukApi honti, tasmA nAnattasaJinoti vuttaa| ekacce ca devAti cha kaamaavcrdevaa| tesu hi kesaJci kAyo nIlo hoti, kesaJci pItakAdivaNNo / saJA pana nesaM dvihetukApi tihetukApi honti, ahetukA natthi / ekacce ca vinipAtikAti catuapAyavinimuttA uttaramAtA yakkhinI, piyaGkaramAtA, phussamittA, dhammaguttAti evamAdikA ache ca vemAnikA petaa| etesahi pItaodAtakALamaGguracchavisAmavaNNAdivasena ceva kisathUlarassadIghavasena ca kAyo nAnA hoti, manussAnaM viya dvihetukatihetukaahetukavasena sApi / te pana devA viya na mahesakkhA, kapaNamanussA viya appesakkhA, dullabhaghAsacchAdanA dukkhapILitA viharanti / ekacce kALapakkhe dukkhitA juNhapakkhe sukhitA honti, tasmA sukhasamussayato vinipatitattA vinipAtikAti vuttaa| ye panettha tihetukA tesaM dhammAbhisamayopi hoti, piyaGkaramAtA hi yakkhinI paccUsasamaye anuruddhattherassa dhammaM sajjhAyato sutvA "mA sahamakari piyaGkara, bhikkha dhammapadAni bhAsati / api dhammapadaM vijAniya, paTipajjema hitAya no siyA / pANesu ca saMyamAmase, sampajAnamusA na bhaNAmase / sikkhema susIlyamattano, api muccema pisAcayoniyA''ti / / (saM0 ni0 1.2.40) evaM puttakaM sajJApetvA taM divasaM sotApattiphalaM pattA / uttaramAtA pana bhagavato dhamma sutvAva sotApannA jaataa| brahmakAyikAti brhmpaarisjjbrhmpurohitmhaabrhmaano| paThamAbhinibbattAti te sabbepi paThamena jhAnena abhinibbattA / tesu brahmapArisajjA pana parittena abhinibbattA, tesaM kappassa tatiyo bhAgo AyuppamANaM / brahmapurohitA majjhimena, tesaM upaDDakappo AyuppamANaM, 89 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (2.127-127) kAyo ca tesaM vipphArikataro hoti / mahAbrahmAno paNItena, tesaM kappo AyuppamANaM, kAyo pana tesaM ativipphAriko hoti / iti te kAyassa nAnattA, paThamajjhAnavasena saJjAya ekattA nAnattakAyA ekattasacinoti veditabbA / yathA ca te, evaM catUsu apAyesu sattA / nirayesu hi kesaJci gAvutaM, kesaJci aDDhayojanaM, kesaJci yojanaM attabhAvo hoti, devadattassa pana yojanasatiko jAto / tiracchAnesupi keci khuddakA, keci mahantA / pettivisayepi keci saTThihatthA, keci sattatihatthA, keci asItihatthA honti, keci suvaNNA, keci dubbaNNA honti / tathA kAlakaJjikA asurA / api cettha dIghapiTThikapetA nAma saTThiyojanikApi honti / saJjA pana sabbesampi akusalavipAkaahetukAva honti| iti ApAyikApi nAnattakAyA ekattasaJinotveva saGkhyaM gacchanti / AbhassarAti daNDaukkAya acci viya etesaM sarIrato AbhA chijjitvA chijjitvA patantI viya sarati vissaratIti AbhassarA / tesu paJcakanayena dutiyatatiyajjhAnadvayaM parittaM bhAvetvA upapannA parittAbhA nAma honti, tesaM dve kappA AyuppamANaM / majjhimaM bhAvetvA upapannA appamANAbhA nAma honti, tesaM cattAro kappA AyuppamANaM / paNItaM bhAvetvA upapannA AbhassarA nAma honti, tesaM aTTha kappA aayuppmaannN| idha pana ukkaThThaparicchedavasena sabbepi te ghitaa| sabbesahi tesaM kAyo ekavipphArova hoti, saJA pana avitakkavicAramattA vA avitakkaavicArA vAti nAnA / subhakiNhAti subhena okiNNA vikiNNA, subhena sarIrappabhAvaNNena ekagghanAti attho / etesahi AbhassarAnaM viya na chijjitvA chijjitvA pabhA gacchati / paJcakanaye pana parittamajjhimapaNItassa catutthajjhAnassa vasena soLasadvattiMsacatusaTThikappAyukA parittasubhaappamANasubhasubhakiNhA nAma hutvA nibbattanti / iti sabbepi te ekattakAyA ceva catutthajjhAnasajAya ekattasaJino cAti veditbbaa| vehapphalApi catutthavijJANaTThitimeva bhajanti / asaJasattA vijJANAbhAvA ettha saGgahaM na gacchanti, sattAvAsesu gacchanti / suddhAvAsA vivaTTapakkhe ThitA na sabbakAlikA, kappasatasahassampi asaGkhyeyyampi buddhasuje loke nuppajjanti / soLasakappasahassabbhantare buddhesu uppannesuyeva uppajjanti, dhammacakkappavattassa bhagavato khandhavAraTTAnasadisA honti / tasmA neva vijJANahitiM na 90 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.128-128) sattavijJaANadvitivaNNanA sattAvAsaM bhajanti / mahAsIvatthero pana - "na kho pana so sAriputta sattAvAso sulabharUpo yo mayA anivutthapubbo iminA dIghena adbhunA aJatra suddhAvAsehi devehI''ti (ma0 ni0 1.160) iminA suttena suddhAvAsApi catutthavijJANaTThitiM catutthasattAvAsaMyeva bhajantIti vadati, taM. appaTibAhiyattA suttassa anujJAtaM / sabbaso rUpasajJAnantiAdInaM attho visuddhimagge vutto| nevasaJjAnAsajJAyatanaM pana yatheva saJjAya, evaM vijJANassapi sukhumattA neva vijJANaM naavijnyaannN| tasmA vijJANahitIsu avatvA Ayatanesu vuttaM / 128. tatrAti tAsu vijnyaannhitiisu| taJca pajAnAtIti taJca vijJANahitiM pajAnAti / tassA ca samudayanti "avijjAsamudayA rUpasamudayo"tiAdinA (paTi0 ma0 1.49) nayena tassA samudayaJca pajAnAti / tassA ca atthaGgamanti- "avijjAnirodhA rUpanirodho"tiAdinA nayena tassA atthaGgamaJca pajAnAti / assAdanti yaM rUpaM paTicca...pe0... yaM vijJANaM paTicca uppajjati sukhaM somanassaM, ayaM vijJANassa assAdoti, evaM tassA assAdaJca pajAnAti / AdInavanti yaM rUpaM...pe0... yaM vijJANaM aniccaM dukkhaM vipariNAmadhammaM, ayaM vijJANassa AdInavoti, evaM tassA AdInavaJca pajAnAti / nissaraNanti yo rUpasmi...pe0... yo vijJANe chandarAgavinayo, chandarAgappahAnaM, idaM vijJANassa nissaraNanti (saM0 ni0 2.2.26) evaM tassA nissaraNaJca pajAnAti / kallaM nu tenAti yuttaM nu tena bhikkhunA taM viANaTThitiM taNhAmAnadiTTInaM vasena ahanti vA mamanti vA abhinanditunti / etenupAyena sabbattha veditabbo / yattha pana rUpaM natthi, tattha catunnaM khandhAnaM vasena, yattha vijJANaM natthi, tattha ekassa khandhassa vasena samudayo yojetbbo| AhArasamudayA AhAranirodhAti idaJcettha padaM yojetabbaM / yato kho, Ananda, bhikkhUti yadA kho Ananda, bhikkhu / anupAdA vimuttoti catUhi upAdAnehi aggahetvA vimutto| pAvimuttoti pAya vimutto| aTTha vimokkhe asacchikatvA paJjAbaleneva nAmakAyassa ca rUpakAyassa ca appavattiM katvA vimuttoti attho / so sukkhavipassako ca paThamajjhAnAdIsu aJjatarasmiM ThatvA arahattaM patto cAti paJcavidho / vuttampi cetaM- "katamo ca puggalo paJjAvimutto ? idhekacco puggalo na heva kho aTTha vimokkhe kAyena phusitvA viharati, paJAya cassa disvA AsavA parikkhINA honti, ayaM vuccati puggalo paJAvimutto" (pu0 pa0 15) ti / 91 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (2.129-129) aTThavimokkhavaNNanA 129. evaM ekassa bhikkhuno nigamanaJca nAmaJca dassetvA itarassa dassetuM aTTha kho imetiAdimAha / tattha vimokkhoti kenaTena vimokkho ? adhimuccanaDhena / ko panAyaM adhimuccanaTTho nAma ? paccanIkadhammehi ca suTTa muccanaTTho, ArammaNe ca abhirativasena suTu muccanaTTho, pituaGke vissaTThaGgapaccaGgassa dArakassa sayanaM viya aniggahitabhAvena nirAsaGkatAya ArammaNe pavattIti vuttaM hoti / ayaM panattho pacchime vimokkhe natthi, purimesu sabbesu atthi| __ rUpI rUpAni passatIti ettha ajjhattaM kesAdIsu nIlakasiNAdIsu nIlakasiNAdivasena uppAditaM rUpajjhAnaM rUpaM, tadassatthIti ruupii| bahiddhA rUpAni passatIti bahiddhApi nIlakasiNAdIni rUpAni jhAnacakkhunA passati / iminA ajjhattabahiddhAvatthukesu kasiNesu uppAditajjhAnassa puggalassa cattAri rUpAvacarajjhAnAni dassitAni / ajjhattaM arUpasaJjIti ajjhattaM na rUpasaJI, attano kesAdIsu anuppAditarUpAvacarajjhAnoti attho / iminA bahiddhA parikammaM katvA bahiddhAva uppAditajjhAnassa puggalassa rUpAvacarajjhAnAni dassitAni / subhantveva adhimutto hotIti iminA suvisuddhesu nIlAdIsu vaNNakasiNesu jhAnAni dassitAni / tattha kiJcApi antoappanAyaM subhanti Abhogo natthi, yo pana visuddhaM subhaM kasiNamArammaNaM karitvA viharati, so yasmA subhanti adhimutto hotIti vattabbataM Apajjati, tasmA evaM desanA ktaa| paTisambhidAmagge pana - "kathaM subhantveva adhimutto hotIti vimokkho? idha bhikkhu mettAsahagatena cetasA ekaM disaM pharitvA viharati...pe0... mettAya bhAvitattA sattA appaTikUlA honti| karuNA, muditA, upekkhAsahagatena cetasA ekaM disaM pharitvA viharati...pe0... upekkhAya bhAvitattA sattA appaTikUlA honti / evaM subhaM tveva adhimutto hotIti vimokkho''ti (paTi0 ma0 1.212) vuttaM / sabbaso rUpasajJAnantiAdIsu yaM vattabbaM, taM sabaM visuddhimagge vuttameva / ayaM aTThamo vimokkhoti ayaM catunnaM khandhAnaM sabbaso visuddhattA vimuttattA aTThamo uttamo vimokkho naam| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2.130-130) aTThavimokkhavaNNanA 93 130. anulomanti Adito paTThAya yAva priyosaanaa| paTilomanti pariyosAnato paTThAya yAva aadito| anulomapaTilomanti idaM atipaguNattA samApattInaM aTThatvAva ito cito ca saJcaraNavasena vuttaM / yatthicchakanti okAsaparidIpanaM, yattha yattha okAse icchati / yadicchakanti samApattidIpanaM, yaM yaM samApattiM icchati / yAvaticchakanti addhAnaparicchedadIpanaM, yAvatakaM addhAnaM icchati / samApajjatIti taM taM samApattiM pavisati / buTThAtIti tato uTThAya tiThThati / ___ ubhatobhAgavimuttoti dvIhi bhAgehi vimutto, arUpasamApattiyA rUpakAyato vimutto, maggena nAmakAyato vimuttoti / vuttampi cetaM "accI yathA vAtavegena khittA, (upasivAti bhagavA) atthaM paleti na upeti saGkha / evaM munI nAmakAyA vimutto, atthaM paleti na upeti saGkha'nti / / (su0 ni0 1080) so panesa ubhatobhAgavimutto AkAsAnaJcAyatanAdIsu aJatarato uTThAya arahattaM patto ca anAgAmI hutvA nirodhA uTThAya arahattaM patto cAti paJcavidho / keci pana - "yasmA rUpAvacaracatutthajjhAnampi duvaGgikaM upekkhAsahagataM, arUpAvacarajjhAnampi tAdisameva / tasmA rUpAvacaracatutthajjhAnato uTThAya arahattaM pattopi ubhatobhAgavimutto''ti / ayaM pana ubhatobhAgavimuttapaJho heTThA lohapAsAde samuTThahitvA tipiTakacULasumanattherassa vaNNanaM nissAya cirena vinicchayaM ptto| girivihAre kira therassa antevAsiko ekassa piNDapAtikassa mukhato taM pa'haM sutvA Aha - "Avuso, heTThAlohapAsAde amhAkaM Acariyassa dhammaM vaNNayato na kenaci sutapubba''nti / kiM pana, bhante, thero avacAti ? rUpAvacaracatutthajjhAnaM kiJcApi duvaGgikaM upekkhAsahagataM kilese vikkhambheti, kilesAnaM pana Asannapakkhe virUhanaTThAne samudAcarati / ime hi kilesA nAma paJcavokArabhave nIlAdIsu aJjataraM ArammaNaM upanissAya samudAcaranti, rUpAvacarajjhAnaJca taM ArammaNaM na samatikkamati / tasmA sabbaso rUpaM nivattetvA arUpajjhAnavasena kilese vikkhambhetvA arahattaM pattova ubhatobhAgavimuttoti, idaM Avuso thero avaca / idaJca ena vatvA idaM suttaM Ahari - "katamo ca puggalo ubhtobhaagvimutto| idhekacco puggalo Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (2.130-130) aTThavimokkhe kAyena phusitvA viharati, paJAya cassa disvA AsavA parikkhINA honti, ayaM vuccati puggalo ubhatobhAgavimutto''ti (pu0 pa0 24) / imAya ca Ananda ubhatobhAgavimuttiyAti Ananda ito ubhtobhaagvimuttito| sesaM sabbattha uttAnamevAti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM mahAnidAnasuttavaNNanA nidvitaa| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. mahAparinibbAnasuttavaNNanA 131. evaM me sutanti mahAparinibbAnasuttaM / tatrAyamanupubbapadavaNNanA- gijjhakUTeti gijjhA tassa kUTesu vasiMsu, gijjhasadisaM vA tassa kUTaM atthIti gijjhakUTo, tasmiM gijjhkuutte| abhiyAtukAmoti abhibhavanatthAya yaatukaamo| vajjIti vajjirAjAno / evaMmahiddhiketi evaM mahatiyA rAjiddhiyA samannAgate, etena nesaM samaggabhAvaM kathesi / evaMmahAnubhAveti evaM mahantena AnubhAvena samannAgate, etena nesaM hatthisippAdIsu katasikkhataM kathesi, yaM sandhAya vuttaM- "sikkhitA vatime licchavikumArakA, susikkhitA vatime licchavikumArakA, yatra hi nAma sukhumena tALacchiggalena asanaM atipAtayissanti poGkhAnupoy avirAdhita"nti (saM0 ni0 3.5.1115) / ucchecchAmIti ucchindissAmi / vinAsessAmIti nAsessAmi, adassanaM pApessAmi / anayavyasananti ettha na ayoti anayo, avaDDiyA etaM naamN| hitaJca sukhaJca viyassati vikkhipatIti byasanaM, AtipArijuJAdInaM etaM nAmaM / ApAdessAmIti paapyissaami|| iti kira so ThAnanisajjAdIsu imaM yuddhakathameva katheti, gamanasajjA hothAti evaM balakAyaM ANApeti / kasmA ? gaGgAyaM kira ekaM paTTanagAmaM nissAya aDDhayojanaM ajAtasattuno ANA, aDDhayojanaM licchavInaM / ettha pana ANApavattiTTAnaM hotIti attho / tatrApi ca pabbatapAdato mahagghabhaNDaM otarati / taM sutvA - "ajja yAmi, sve yAmI"ti ajAtasattuno saMvidahantasseva licchavirAjAno samaggA sammodamAnA puretaraM gantvA sabbaM gaNhanti / ajAtasattu pacchA AgantvA taM pavattiM JatvA kujjhitvA gacchati / te punasaMvaccharepi tatheva karonti / atha so balavAghAtajAto tadA evamakAsi / tato cintesi- "gaNena saddhiM yuddhaM nAma bhAriyaM, ekopi moghappahAro nAma natthi, ekena kho pana paNDitena saddhiM mantetvA karonto nipparAdho hoti, paNDito ca satthArA 95 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.134-134) sadiso natthi, satthA ca avidUre dhuravihAre vasati, handAhaM pesetvA pucchAmi / sace me gatena koci attho bhavissati, satthA tuNhI bhavissati, anatthe pana sati kiM ro tattha gamanenAti vakkhatI"ti / so vassakArabrAhmaNaM pesesi / brAhmaNo gantvA bhagavato etamatthaM Arocesi / tena vuttaM - "atha kho rAjA...pe0... ApAdessAmI''ti / rAjaaparihAniyadhammavaNNanA 134. bhagavantaM bIjayamAnoti thero vattasIse ThatvA bhagavantaM bIjati, bhagavato pana sItaM vA uNhaM vA natthi / bhagavA brAhmaNassa vacanaM sutvA tena saddhiM amantetvA therena saddhiM mantetukAmo kinti te, Ananda, sutantiAdimAha / abhiNhaM sannipAtAti divasassa tikkhattuM sannipatantApi antarantarA sannipatantApi abhiNhaM sannipAtAva / sannipAtabahulAti hiyyopi sannipatimhA, purimadivasampi sannipatimhA, puna ajja kimatthaM sannipatitA homAti vosAnaM anApajjantA sannipAtabahulA nAma honti / yAvakIvaJcAti yattakaM kAlaM / vuddhiyeva, Ananda, vajjInaM pATikaGkhA, no parihAnIti- abhiNhaM asannipatantA hi disAvidisAsu AgataM sAsanaM na suNanti, tato- "asukagAmasImA vA nigamasImA vA AkulA, asukaTThAne corA vA pariyuTThitA"ti na jAnanti, corApi "pamattA rAjAno''ti atvA gAmanigamAdIni paharantA janapadaM nAsenti / evaM rAjUnaM parihAni hoti / abhiNhaM sannipatantA pana taM taM pavattiM suNanti, tato balaM pesetvA amittamaddanaM karonti, corApi- "appamattA rAjAno, na sakkA amhehi vaggabandhehi vicaritu"nti bhijjitvA palAyanti / evaM rAjUnaM vuddhi hoti / tena vuttaM - "vuddhiyeva, Ananda, vajjInaM pATikavA no parihAnI''ti / tattha pATikaGghAti icchitabbA, avassaM bhavissatIti evaM daTThabbAti attho / samaggAtiAdIsu sannipAtabheriyA niggatAya - "ajja me kiccaM atthi, maGgalaM atthI'"ti vikkhepaM karontA na samaggA sannipatanti nAma / bherisadaM pana sutvAva bhuJjantApi alaGkariyamAnApi vatthAni nivAsentApi aDDabhuttA vA aDDAlaGkatA vA vatthaM nivAsayamAnA vA sannipatantA samaggA sannipatanti nAma / sannipatitA pana cintetvA mantetvA kattabbaM katvA ekatova avuTTahantA na samaggA vuTTahanti nAma / evaM buTTitesu hi ye paThamaM gacchanti, tesaM evaM hoti- "amhehi bAhirakathAva sutA, idAni vinicchayakathA bhavissatI''ti / ekato vuTTahantA pana samaggA vuTTahanti nAma / apica - "asukaTThAnesu 96 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.134-134) rAjaaparihAniyadhammavaNNanA 97 gAmasImA vA nigamasImA vA AkulA, corA pariyuTThitA"ti sutvA- "ko gantvA imaM amittamaddanaM karissatI"ti vutte - "ahaM paThamaM, ahaM paThamanti vatvA gacchantApi samaggA vuTTahanti nAma / ekassa pana kammante osIdamAne sesA rAjAno puttabhAtaro pesetvA tassa kammantaM upatthambhayamAnApi, AgantukarAjAnaM - "asukassa gehaM gacchatu, asukassa gehaM gacchatU''ti avatvA sabbe ekato saGgaNhantApi, ekassa maGgale vA roge vA aJjasmiM vA pana tAdise sukhadukkhe uppanne sabbe tattha sahAyabhAvaM gacchantApi samaggA vajjikaraNIyAni karonti nAma / apaJattantiAdIsu pubbe akataM sukaM vA baliM vA daNDaM vA AharApentA apaJattaM paJapenti nAma / porANapaveNiyA Agatameva pana anAharApentA paJcattaM samucchindanti nAma / coroti gahetvA dassite avicinitvAva chejjabhejjaM anusAsentA porANaM vajjidhamma samAdAya na vattanti nAma / tesaM apaJattaM paJapentAnaM abhinavasuGkAdIhi pILitA manussA- "atiupaddatamha, ko imesaM vijite vasissatI"ti paccantaM pavisitvA corA vA corasahAyA vA hutvA janapadaM paharanti / paJattaM samucchindantAnaM paveNIAgatAni suGkAdIni agaNhantAnaM koso parihAyati / tato hathiassabalakAyaorodhAdayo yathAnibaddhaM vaDhaM alabhamAnA thAmena balena parihAyanti / te neva yuddhakkhamA honti, na pAricariyakkhamA / porANaM vajjidhammaM samAdAya avattantAnaM vijite manussA - "amhAkaM puttaM pitaraM bhAtaraM acoraMyeva coroti katvA chindiMsu bhindisUti kujjhitvA paccantaM pavisitvA corA vA corasahAyA vA hutvA janapadaM paharanti, evaM rAjUnaM parihAni hoti, paJattaM paJapentAnaM pana "paveNIAgatameva rAjAno karontIti manussA haTTatuTThA kasivANijjAdike kammante sampAdenti / paJattaM asamucchindantAnaM paveNIAgatAni suGkAdIni gaNhantAnaM koso vaDDati, tato hatthiassabalakAyaorodhAdayo yathAnibaddhaM varlDa labhamAnA thAmabalasampannA yuddhakkhamA ceva pAricariyakkhamA ca honti / porANaM vajjidhammanti ettha pubbe kira vajjirAjAno "ayaM coro"ti AnetvA dassite "gaNhatha naM cora"nti avatvA vinicchayamahAmattAnaM denti / te vinicchinitvA sace acoro hoti, vissajjenti / sace coro, attanA kiJci avatvA vohArikAnaM denti / tepi acoro ce, vissajjenti / coro ce, suttadharAnaM denti / tepi vinicchinitvA acoro ce, vissjjenti| coro ce, aTThakulikAnaM denti| tepi tathaiva katvA senApatissa, senApati uparAjassa, uparAjA raJo, rAjA vinicchinitvA acoro ce, vissajjeti / 97 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.134-134) sace pana coro hoti, paveNIpotthakaM vAcApeti / tattha - "yena idaM nAma kataM, tassa ayaM nAma daNDo''ti likhitaM / rAjA tassa kiriyaM tena samAnetvA tadanucchavikaM daNDaM karoti / iti etaM porANaM vajjidhammaM samAdAya vattantAnaM manussA na ujjhAyanti, "rAjAno porANapaveNiyA kammaM karonti, etesaM doso natthi, amhAkaMyeva doso"ti appamattA kammante karonti / evaM rAjUnaM vuddhi hoti / tena vuttaM - "vuddhiyeva, Ananda, vajjInaM pATikaGkhA, no parihAnI''ti / ___ sakkarontIti yaMkiJci tesaM sakkAraM karontA sundarameva karonti / garuM karontIti garubhAvaM paccupaTThapetvAva karonti | mAnentIti manena piyAyanti / pUjentIti nipaccakAraM dassenti | sotabbaM maJantIti divasassa dve tayo vAre upaTTAnaM gantvA tesaM kathaM sotabba saddhAtabbaM maJjanti / tattha ye evaM mahallakAnaM rAjUnaM sakkArAdIni na karonti, ovAdatthAya ca nesaM upaTTAnaM na gacchanti, te tehi vissaTThA anovadiyamAnA kILApasutA rajjato parihAyanti / ye pana tathA paTipajjanti, tesaM mahallakarAjAno- "idaM kAtabbaM, idaM na kAtabbanti porANaM paveNiM Acikkhanti / saGgAmaM patvApi- "evaM pavisitabba, evaM nikkhamitabba''nti upAyaM dassenti / te tehi ovadiyamAnA yathAovAdaM paTipajjantA sakkonti rAjappaveNiM sandhAretuM / tena vuttaM - "vuddhiyeva, Ananda, vajjInaM pATikaGkhA, no parihAnI"ti / kulithiyoti kulghrnniyo| kulakumAriyoti anividdhA tAsaM dhiitro| okkassa pasarahAti ettha "okkassA"ti vA "pasavhA''ti vA pasarahAkArassevetaM nAmaM | "ukkassA"tipi paThanti / tattha okkassAti avakassitvA AkaDDitvA / pasarahAti abhibhavitvA ajjhottharitvAti ayaM vcnttho| evaJhi karontAnaM vijite manussA - "amhAkaM gehe puttamAtaropi, kheLasiGghANikAdIni mukhena apanetvA saMvaDDitadhItaropi ime rAjAno balakkArena gahetvA attano ghare vAsentI"ti kupitA paccantaM pavisitvA corA vA corasahAyA vA hutvA janapadaM paharanti / evaM akarontAnaM pana vijite manussA appossukkA sakAni kammAni karontA rAjakosaM vaDDenti / evamettha vuddhihAniyo veditbbaa| vajjInaM vajjicetiyAnIti vajjirAjUnaM vajjiraDhe cittIkataDhena cetiyAnIti laddhanAmAni yakkhaTThAnAni / abbhantarAnIti antonagare ThitAni / bAhirAnIti bahinagare 98 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.135-135) rAjaaparihAniyadhammavaNNanA ThitAni / dinapubbanti pubbe dinnaM / katapubanti pubbe kataM / no parihApessantIti aparihApetvA yathApavattameva karissanti dhammikaM baliM parihApentAnahi devatA ArakkhaM susaMvihitaM na karonti, anuppannaM dukkhaM janetuM asakkontApi uppannaM kAsasIsarogAdiM vaDDenti, saGgAme patte sahAyA na honti / aparihApentAnaM pana ArakkhaM susaMvihitaM karonti, anuppannaM sukhaM uppAdetuM asakkontApi uppannaM kAsasIsarogAdiM hananti, saGgAmasIse sahAyA hontIti evamettha vuddhihAniyo veditabbA / dhammikA rakkhAvaraNaguttIti ettha rakkhA eva yathA anicchitaM na gacchati, evaM AvaraNato AvaraNaM / yathA icchitaM na vinassati, evaM gopAyanato gutti / tattha balakAyena parivAretvA rakkhaNaM pabbajitAnaM dhammikA rakkhAvaraNagutti nAma na hoti / yathA pana vihArassa upavane rukhe na chindanti, vAjikA vajjhaM na karonti, pokkharaNIsu macche na gaNhanti, evaM karaNaM dhammikA rakkhAvaraNagutti nAma / kinti anAgatA cAti iminA pana nesaM evaM paccupaTTitacittasantAnoti cittappavattiM pucchati / tattha ye anAgatAnaM arahantAnaM AgamanaM na icchanti, te assaddhA honti appasannA / pabbajite ca sampatte paccuggamanaM na karonti, gantvA na passanti, paTisanthAraM na karonti, pa'haM na pucchanti, dhammaM na suNanti, dAnaM na denti, anumodanaM na suNanti, nivAsanaTThAnaM na saMvidahanti / atha nesaM avaNNo abbhuggacchati - "asuko nAma rAjA assaddho appasanno, pabbajite sampatte paccuggamanaM na karoti...pe0... nivAsanaTThAnaM na saMvidahatIti / taM sutvA pabbajitA tassa nagaradvArena na gacchanti, gacchantApi nagaraM na pavisanti / evaM anAgatAnaM arahantAnaM anAgamanameva hoti| AgatAnampi phAsuvihAre asati yepi ajAnitvA AgatA, te- "vasissAmAti tAva cintetvA AgatamhA, imesaM pana rAjUnaM iminA nIhArena ko vasissatI"ti nikkhamitvA gacchanti / evaM anAgatesu anAgacchantesu, Agatesu dukkhaM viharantesu so deso pabbajitAnaM anAvAso hoti / tato devatArakkhA na hoti, devatArakkhAya asati amanussA okAsaM labhanti / amanussA ussannA anuppannaM byAdhiM uppAdenti, sIlavantAnaM dassanapaJhApucchanAdivatthukassa puJassa anAgamo hoti / vipariyAyena pana yathAvuttakaNhapakkhaviparItassa sukkapakkhassa sambhavo hotIti evamettha vuddhihAniyo veditabbA / 135. ekamidAhanti idaM bhagavA pubbe vajjInaM imassa vajjisattakassa 99 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.135-135) - desitabhAvappakAsanatthamAha / tattha sArandade cetiyeti evaMnAmake vihAre / anuppanne kira buddha tattha sArandadassa yakkhassa nivAsanaTThAnaM cetiyaM ahosi / athettha bhagavato vihAraM kArApesuM, so sArandade cetiye katattA sArandadacetiyantveva saGkhyaM gto| akaraNIyAti akAtabbA, aggahetabbAti attho / yadidanti nipAtamattaM / yuddhassAti karaNatthe sAmivacanaM, abhimukhayuddhena gahetuM na sakkAti attho / atra upalApanAyAti ThapetvA upalApanaM / upalApanA nAma - "alaM vivAdena, idAni samaggA homA''ti hatthiassarathahiraJasuvaNNAdIni pesetvA saGgahakaraNaM / evahi saGgahaM katvA kevalaM vissAsena sakkA gaNhitunti attho / ajhatra mithubhedAyAti ThapetvA mithubhedaM / iminA aJamaJjabhedaM katvApi sakkA ete gahetunti dasseti / idaM brAhmaNo bhagavato kathAya nayaM labhitvA Aha / kiM pana bhagavA brAhmaNassa imAya kathAya nayalAbhaM na jAnAtIti ? Ama, jAnAti / jAnanto kasmA kathesIti ? anukampAya | evaM kirassa ahosi- "mayA akathitepi katipAhena gantvA sabbe gahissati, kathite pana samagge bhindanto tIhi saMvaccharehi gaNhissati, ettakampi jIvitameva varaM, ettakahi jIvantA attano patiTThAnabhUtaM puJja karissantI'ti / abhinanditvAti cittena abhinanditvA / anumoditvAti "yAva subhAsitaJcidaM bhotA gotamenA"ti vAcAya anumoditvA / pakkAmIti raJo santikaM gto| tato naM rAjA"kiM Acariya, bhagavA avacA"ti pucchi| so- "yathA bho samaNassa gotamassa vacanaM na sakkA vajjI kenaci gahetuM, api ca upalApanAya vA mithubhedena vA sakkA''ti Aha / tato naM rAjA - "upalApanAya amhAkaM hathiassAdayo nassissanti, bhedeneva te gahessAmi, kiM karomA"ti pucchi| tena hi, mahArAja, tumhe vajjiM Arabbha parisati kathaM samuTThApetha / tato ahaM- "kiM te mahArAja tehi, attano santakehi kasivANijjAdIni katvA jIvantu ete rAjAno''ti vatvA pakkamissAmi / tato tumhe - "kinnu kho bho esa brAhmaNo vajjiM Arabbha pavattaM kathaM paTibAhatI"ti vadeyyAtha, divasabhAge cAhaM tesaM paNNAkAraM pesessAmi, tampi gAhApetvA tumhepi mama dosaM AropetvA bandhanatAlanAdIni akatvAva kevalaM khuramuNDaM maM katvA nagarA nIharApetha / athAhaM - "mayA te nagare pAkAro parikhA ca kAritA, ahaM kira dubbalaTThAnaJca uttAnagambhIraTThAnaJca jAnAmi, na cirasseva 100 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.135-135) rAjaaparihAniyadhammavaNNanA 101 dAni ujuM karissAmI''ti vakkhAmi / taM sutvA tumhe - "gacchatU"ti vadeyyAthAti / rAjA sabbaM akAsi / licchavI tassa nikkhamanaM sutvA - "saTho brAhmaNo, mA tassa gaGgaM uttarituM adatthA''ti AhaMsu / tatra ekaccehi - "amhe Arabbha kathitattA kira so evaM kato"ti vutte "tena hi, bhaNe, etU"ti bhaNiMsu / so gantvA licchavI disvA "kiM AgatatthA"ti pucchito taM pavattiM Arocesi, licchavino- "appamattakena nAma evaM garuM daNDaM kAtuM na yutta"nti vatvA - "kiM te tatra ThAnantara'"nti pucchiMsu / "vinicchayAmaccohamasmI"ti / tadeva te ThAnantaraM hotUti / so suTutaraM vinicchayaM karoti, rAjakumArA tassa santike sippaM uggaNhanti / so patihitaguNo hutvA ekadivasaM ekaM licchaviM gahetvA ekamantaM gantvA - dArakA kasantIti pucchi / Ama, kasanti / dve goNe yojetvAti ? Ama, dve goNe yojetvAti / ettakaM vatvA nivatto / tato taM ajao- "kiM Acariyo AhA''ti pucchitvA tena vuttaM asaddahanto "na me esa yathAbhUtaM kathetI"ti tena saddhiM bhijji / brAhmaNo asmiM divase ekaM licchaviM ekamantaM netvA -- "kena byaJjanena bhuttosI"ti pucchitvA nivatto / tampi aJo pucchitvA asaddahanto tathaiva bhijji / brAhmaNo aparampa divasaM ekaM licchaviM ekamantaM netvA- "atiduggatosi kirA"ti pucchi| ko evamAhAti pucchito asuko nAma licchavIti / aparampa ekamantaM netvA- "tvaM kira bhIrukajAtiko''ti pucchi / ko evamAhAti ? asuko nAma licchavIti / evaM ajJena akathitameva aJassa kathento tIhi saMvaccharehi te rAjAno aJamanaM bhinditvA yathA dve ekamaggena na gacchanti, tathA katvA sannipAtabheriM carApesi / licchavino- "issarA sannipatantu, sUrA sanipatantU''ti vatvA na snniptiNsu| brAhmaNo- "ayaM dAni kAlo, sIghaM AgacchatU"ti raJo sAsanaM pesesi / rAjA sutvAva balabheri carApetvA nikkhami / vesAlikA sutvA - "ro gaGgaM uttarituM na dassAmA''ti bheriM craapesuN| tampi sutvA- "gacchantu sUrarAjAno"tiAdIni vatvA na sannipatiMsu / "nagarappavesanaM na dassAma, dvArAni pidahitvA ThassAmA''ti bheri carApesuM / ekopi na sannipati / yathAvivaTeheva dvArehi pavisitvA sabbe anayabyasanaM pApetvA gato / 101 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.136-136) bhikkhuaparihAniyadhammavaNNanA 136. atha kho bhagavA acirapakkantetiAdimhi sannipAtetvAti dUravihAresu iddhimante pesetvA santikavihAresu sayaM gantvA -- "sannipatatha, Ayasmanto; bhagavA vo sannipAtaM icchatI''ti sannipAtetvA / aparihAniyeti aparihAnikare, vuddhihetubhUteti attho| dhamme desessAmIti candasahassaM sUriyasahassaM uTThapento viya catukuTTake gehe anto teladIpasahassaM ujjAlento viya pAkaTe katvA kathayissAmIti / tattha abhiNhaM sannipAtAti idaM vajjisattake vuttasadisameva / idhApi ca abhiNhaM asannipatitA disAsu AgatasAsanaM na suNanti / tato- "asukavihArasImA AkulA, uposathapavAraNA ThitA, asukasmiM ThAne bhikkhU vejjakammadUtakammAdIni karonti, vijJattibahulA pupphadAnAdIhi jIvikaM kappentI''tiAdIni na jAnanti, pApabhikkhUpi "pamatto bhikkhusaGgho''ti JatvA rAsibhUtA sAsanaM osakkApenti / abhiNhaM sannipatitA pana taM taM pavattiM suNanti, tato bhikkhusaGgha pesetvA sImaM ujuM karonti, uposathapavAraNAdayo pavattApenti, micchAjIvAnaM ussannaTThAne ariyavaMsake pesetvA ariyavaMsaM kathApenti, pApabhikkhUnaM vinayadharehi niggahaM kArApenti, pApabhikkhUpi "appamatto bhikkhusaGgho, na sakkA amhehi vaggabandhena vicaritu"nti bhijjitvA palAyanti / evamettha hAnivuddhiyo veditbbaa| ___ samaggAtiAdIsu cetiyapaTijagganatthaM vA bodhigehauposathAgAracchAdanatthaM vA katikavattaM vA ThapetukAmatAya ovAdaM vA dAtukAmatAya - "saGgho sannipatatU"ti bheriyA vA ghaNTiyA vA AkoTitAya- "mahaM cIvarakammaM atthi, mahaM patto pacitabbo, mamhaM navakamma atthI"ti vikkhepaM karontA na samaggA sannipatanti nAma / sabbaM pana taM kammaM ThapetvA"ahaM purimataraM, ahaM purimatara'"nti ekappahAreneva sannipatantA samaggA sannipatanti nAma / sannipatitA pana cintetvA mantetvA kattabdha katvA ekato avuTThahantA samaggA na vuTTahanti nAma / evaM buTTitesu hi ye paThamaM gacchanti, tesaM evaM hoti - "amhehi bAhirakathAva sutA, idAni vinicchayakathA bhavissatI"ti / ekappahAreneva vudruhantA pana samaggA vuTTahanti nAma / apica "asukaTThAne vihArasImA AkulA, uposathapavAraNA ThitA, asukaTThAne vejjakammAdikArakA pApabhikkhU ussannAti sutvA -- "ko gantvA tesaM niggahaM 102 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.136-136) bhikkhuaparihAniyadhammavaNNanA 103 karissatI"ti vutte - "ahaM paThamaM, ahaM paThama"nti vatvA gacchantApi samaggA vuTThahanti naam| AgantukaM pana disvA- "imaM pariveNaM yAhi, etaM pariveNaM yAhi, ayaM ko"ti avatvA sabbe vattaM karontApi, jiNNapattacIvarakaM disvA tassa bhikkhAcAravattena pattacIvaraM pariyesamAnApi, gilAnassa gilAnabhesajjaM pariyesamAnApi, gilAnameva anAthaM - "asukapariveNaM yAhi, asukapariveNaM yAhIti avatvA attano attano pariveNe paTijaggantApi, eko oliyamAnako gantho hoti, pavantaM bhikkhu saGgaNhitvA tena taM ganthaM ukkhipApentApi samaggA sacaM karaNIyAni karonti nAma / apaJattantiAdIsu navaM adhammikaM katikavattaM vA sikkhApadaM vA bandhantA apaJattaM paJapenti nAma, purANasanthatavatthusmiM sAvatthiyaM bhikkhU viy| uddhammaM ubbinayaM sAsanaM dIpentA paJattaM samucchindanti nAma, vassasataparinibbute bhagavati vesAlikA vajjiputtakA viya / khuddAnukhuddakA pana Apattiyo saJcicca vItikkamantA yathApaJjattesu sikkhApadesu samAdAya na vattanti nAma, assajipunabbasukA viy| navaM pana katikavattaM vA sikkhApadaM vA abandhantA, dhammavinayato sAsanaM dIpentA, khuddAnukhuddakAni sikkhApadAni asamUhanantA apaJattaM na paJapenti, paJattaM na samucchindanti, yathApaJattesu sikkhApadesu samAdAya vattanti nAma, AyasmA upaseno viya, AyasmA yaso kAkaNDakaputto viya ca / ___ "suNAtu, me Avuso saGgho, santamhAkaM sikkhApadAni gihigatAni, gihinopi jAnanti, 'idaM vo samaNAnaM sakyaputtiyAnaM kappati, idaM vo na kappatI'ti / sace hi mayaM khuddAnukhuddakAni sikkhApadAni samUhanissAma, bhavissanti. vattAro'dhUmakAlikaM samaNena gotamena sAvakAnaM sikkhApadaM paJattaM, yAvimesaM satthA aTTAsi, tAvime sikkhApadesu sikkhiMsu / yato imesaM satthA parinibbuto, na dAnime sikkhApadesu sikkhantIti / yadi saGghassa pattakallaM, saGgho apaJattaM na pacapeyya, paJattaM na samucchindeyya, yathApaJjattesu sikkhApadesu samAdAya vatteyyA"ti (cuLava0 442) imaM tantiM Thapayanto AyasmA mahAkassapo viya ca / vuddhiyevAti sIlAdIhi guNehi vuDDiyeva, no parihAni / 103 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA therAti thirabhAvappattA therakArakehi guNehi samannAgatA / bahU rattiyo jAnantIti ratta / ciraM pabbajitAnaM etesanti cirapabbajitA / saGghassa pituTThAne ThitAti saGghapitaro / pituTTAne ThitattA saGgha parinenti pubbaGgamA hutvA tIsu sikkhAsu pavattentIti saGghapariNAyakA / ye te sakkArAdIni na karonti, ovAdatthAya dve tayo vAre upaTThAnaM na gacchanti, tepi tesaM ovAdaM na denti, paveNIkathaM na kathenti, sArabhUtaM dhammapariyAyaM na sikkhApenti / te tehi vissaTThA sIlAdIhi dhammakkhandhehi sattahi ca ariyadhanehIti evamAdIhi guNehi parihAyanti / ye pana tesaM sakkArAdIni karonti, upaTThAnaM gacchanti, tepi tesaM ovAdaM denti / "evaM te abhikkamitabbaM, evaM te paTikkamitabbaM, evaM te AlokitabbaM, evaM te vilokitabbaM, evaM te samiJjitabbaM, evaM te pasAritabbaM, evaM te saGghATipattacIvaraM dhAretabba"nti paveNIkathaM kathenti, sArabhUtaM dhammapariyAyaM sikkhApenti, terasahi dhutaGgehi dasahi kathAvatthUhi anusAsanti / te tesaM ovAde ThatvA sIlAdIhi guNehi vaDDamAnA sAmaJJatthaM anupaapunnnti| evamettha hAnivuddhiyo veditabbA / (3.136-136) punabbhavadAnaM punabbhavo, punabbhavo sIlamassAti ponobbhavikA, punabbhavadAyikAti attho, tasmA ponobbhavikAya / na vasaM gacchantIti ettha ye catunnaM paccayAnaM kAraNA upaTThAkAnaM padAnupadikA hutvA gAmato gAmaM vicaranti te tassA taNhAya va gacchanti nAma, itare na gacchanti nAma / tattha hAnivuddhiyo pAkaTAyeva / AraJJakesUti paJcadhanusatikapacchimesu / sApek sataNhA sAlayA / gAmantasenAsanesu hi jhAnaM appetvApi tato vuTThitamattova itthipurisadArikAdisaddaM suNAti, yenassa adhigatavisesopi hAyatiyeva / araJa pana niddAyitvA pabuiddhamatto sIhabyagghamorAdInaM saddaM suNAti, yena AraJJakaM pItiM labhitvA tameva sammasanto aggaphale patiTThAti / iti bhagavA gAmantasenAsane jhAnaM appetvA nisinnabhikkhuno ara niddAyantameva psNsti| tasmA tameva atthavasaM paTicca - "AraJJakesu senAsanesu sApekkhA bhavissantI "ti Aha / paccattaJJeva satiM upaTTapessantIti attanAva attano abbhantare satiM upaTTapessanti / pesalAti piyasIlA / idhApi sabrahmacArInaM AgamanaM anicchantA nevAsikA assaddhA honti 104 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.137-137) bhikkhuaparihAniyadhammavaNNanA 105 appasannA | sampattabhikkhUnaM paccuggamanapattacIvarappaTiggahaNaAsanapaJApanatAlavaNTaggahaNAdIni na karonti, atha nesaM avaNNo uggacchati- "asukavihAravAsino bhikkhU assaddhA appasannA vihAraM paviTThAnaM vattapaTivattaM na karontI''ti / taM sutvA pabbajitA vihAradvArena gacchantApi vihAraM na pavisanti / evaM anAgatAnaM anAgamanameva hoti / AgatAnaM pana phAsuvihAre asati yepi ajAnitvA AgatA, te- "vasissAmAti tAva cintetvA AgatAmha, imesaM pana nevAsikAnaM iminA nIhArena ko vasissatI"ti nikkhamitvA gacchanti / evaM so vihAro akSesaM bhikkhUnaM anAvAsova hoti / tato nevAsikA sIlavantAnaM dassanaM alabhantA kaGkhAvinodanaM vA AcArasikkhApakaM vA madhuradhammassavanaM vA na labhanti, tesaM neva aggahitadhammaggahaNaM, na gahitasajjhAyakaraNaM hoti / iti nesaM hAniyeva hoti, na vuddhi / ye pana sabrahmacArInaM AgamanaM icchanti, te saddhA honti pasannA, AgatAnaM sabrahmacArInaM paccuggamanAdIni katvA senAsanaM paJapetvA denti, te gahetvA bhikkhAcAraM pavisanti, kaoN vinodenti, madhuradhammassavanaM labhanti / atha nesaM kittisaddo uggacchati"asukavihArabhikkhU evaM saddhA pasannA vattasampannA saGgAhakA''ti / taM sutvA bhikkhU dUratopi enti, tesaM nevAsikA vattaM karonti, samIpaM AgantvA vuDataraM AgantukaM vanditvA nisIdanti, navakatarassa santike AsanaM gahetvA nisIdanti / nisIditvA - "imasmiM vihAre vasissatha gamissathA'ti pucchanti / 'gamissAmI'ti vutte- "sappAyaM senAsanaM, sulabhA bhikkhA"tiAdIni vatvA gantuM na denti| vinayadharo ce hoti, tassa santike vinayaM sajjhAyanti / suttantAdidharo ce, tassa santike taM taM dhamma sajjhAyanti / AgantukAnaM therAnaM ovAde ThatvA saha paTisambhidAhi arahattaM pApuNanti / AgantukA "ekaM dve divasAni vasissAmAti AgatAmha, imesaM pana sukhasaMvAsatAya dasadvAdasavassAni vasissAmA"ti vattAro honti / evamettha hAnivuddhiyo veditabbA / 137. dutiyasattake kammaM ArAmo etesanti kammArAmAti / kamme ratAti kmmrtaa| kammArAmatamanuyuttAti yuttA payuttA anuyuttaa| tattha kampanti itikAtabbakammaM vuccati / seyyathidaM -- cIvaravicAraNaM, cIvarakaraNaM, upatthambhanaM, sUcigharaM, pattatthavikaM, asaMbaddhakaM, kAyabandhanaM, dhamakaraNaM, AdhArakaM, pAdakathalikaM, sammajjanIAdInaM karaNanti / ekacco hi etAni karonto sakaladivasaM etAneva karoti / taM sandhAyesa paTikkhepo / yo pana etesaM karaNavelAyameva etAni karoti, uddesavelAyaM uddesaM gaNhAti, sajjhAyavelAyaM sajjhAyati, 105 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA cetiyaGgaNavattavelAyaM cetiyaGgaNavattaM karoti, manasikAravelAyaM manasikAraM karoti, na so kammArAmo nAma / 106 na bhassArAmAti ettha yo itthivaNNapurisavaNNAdivasena AlApasallApaM karontoyeva divasaJca rattiJca vItinAmeti, evarUpe bhasse pariyantakArI na hoti, ayaM bhassArAmo nAma / yo pana rattindivaM dhammaM katheti paJhaM vissajjeti, ayaM appabhassova bhasse pariyantakArIyeva / kasmA ? "sannipatitAnaM vo, bhikkhave, dvayaM karaNIyaM- dhammI vA kathA, ariyo vA tuNhIbhAvo 'ti (ma0 ni0 1.273 ) vuttattA / , na niddArAmAti ettha yo gacchantopi nisinnopi nipannopi thinamiddhAbhibhUto niddAyatiyeva, ayaM niddArAmo nAma / yassa pana karajakAyagelana cittaM bhavaGge otarati, nAyaM niddArAmo / tenevAha - " abhijAnAmahaM aggivessana, gimhAnaM pacchime mAse pacchAbhattaM piNDapAtappaTikkanto catugguNaM saGghATiM paJJapetvA dakkhiNena parasena sato sampajAno niddaM okkamitA "ti (ma0 ni0 1.387) / (3.137-137) na saGgaNikArAmAti ettha yo ekassa dutiyo dvinnaM tatiyo tiNNaM catutthoti evaM saMsaTThova viharati, ekako assAdaM na labhati, ayaM saGgaNikArAmo / yo pana catUsu iriyApathesu ekako assAdaM labhati, nAyaM saGgaNikArAmoti veditabbo / na pApicchAti ettha asantasambhAvanAya icchAya samannAgatA dussIlA pApicchA nAma / na pApamittAdIsu pApA mittA etesanti pApamittA / catUsu iriyApathesu saha ayanato sahAyA etesanti pApasahAyA / tanninnatappoNatappa bhAratAya pApesu sampavaGkAti pApA pApasampavaGkA / oramattakenAti avaramattakena appamattakena / antarAti arahattaM apatvAva etthantare / vosAnanti pariniTThitabhAvaM - " alamettAvatA "ti osakkanaM ThitakiccataM / idaM vRttaM hoti - "yAva sIlapArisuddhimattena vA vipassanAmattena vA jhAnamattena vA sotApannabhAvamattena vA sakadAgAmibhAvamattena vA anAgAmibhAvamattena vA vosAnaM na Apajjissanti, tAva vuddhiyeva bhikkhUnaM pATikaGkSA, no parihAnI 'ti / 106 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.138-138) bhikkhuaparihAniyadhammavaNNanA 107 138. tatiyasattake saddhAti sddhaasmpnnaa| tattha AgamanIyasaddhA, adhigamasaddhA, pasAdasaddhA, okappanasaddhAti catubbidhA sddhaa| tattha AgamanIyasaddhA sabba bodhisattAnaM hoti / adhigamasaddhA ariyapuggalAnaM / buddho dhammo saGghoti vutte pana pasAdo psaadsddhaa| okappetvA pakappetvA pana saddahanaM okppnsddhaa| sA duvidhApi idhaadhippetaa| tAya hi saddhAya samannAgato saddhAvimutto, vakkalittherasadiso hoti / tassa hi cetiyaGgaNavattaM vA, bodhiyaGgaNavattaM vA katameva hoti / upajjhAyavattaAcariyavattAdIni sabbavattAni pUreti / hirimanAti pApajigucchanalakkhaNAya hiriyA yuttacittA / ottappIti pApato bhAyanalakkhaNena ottappena samannAgatA / bahussutAti ettha pana pariyattibahussuto, paTivedhabahussutoti dve bahussutA / pariyattIti tINi piTakAni / paTivedhoti saccappaTivedho / imasmiM pana ThAne pariyatti adhippetA / sA yena bahu sutA, so bhussuto| so panesa nissayamuccanako, parisupaTThAko, bhikkhunovAdako, sabbatthakabahussutoti catubbidho hoti / tattha tayo bahussutA samantapAsAdikAya vinayaTThakathAya ovAdavagge vuttanayena ghetbbaa| sabbatthakabahussutA pana AnandattherasadisA honti / te idha adhippetaa| AraddhavIriyAti yesaM kAyikaJca cetasikaJca vIriyaM AraddhaM hoti / tattha ye kAyasaGgaNikaM vinodetvA catUsu iriyApathesu aTThaArabbhavatthuvasena ekakA honti, tesaM kAyikavIriyaM AraddhaM nAma hoti / ye cittasaGgANikaM vinodetvA aTThasamApattivasena ekakA honti, gamane uppannakilesassa ThAnaM pApuNituM na denti, ThAne uppannakilesassa nisajjaM, nisajjAya uppannakilesassa sayanaM pApuNituM na denti, uppannuppannaTThAneyeva kilese niggaNhanti, tesaM cetasikavIriyaM AraddhaM nAma hoti / upadvitassatIti cirakatAdInaM saritA anussaritA mahAgatimbayaabhayattheradIghabhANakaabhayattheratipiTakacULAbhayattherA viy| mahAgatimbayaabhayatthero kira jAtapaJcamadivase maGgalapAyAse tuNDaM pasArentaM vAyasaM disvA huM hunti saddamakAsi / atha so therakAle - "kadA paTThAya, bhante, sarathA''ti bhikkhUhi pucchito "jAtapaJcamadivase katasaddato paTThAya Avuso"ti aah| dIghabhANakaabhayattherassa jAtanavamadivase mAtA cumbissAmIti onatA tassA moLi 107 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA muccittha / tato tumbamattAni sumanapupphAni dArakassa ure patitvA dukkhaM janayiMsu / so therakAle - "kadA paTThAya, bhante, sarathAti pucchito- "jAtanavamadivasato paTThAyAti Aha / tipiTakacULAbhayatthero - "anurAdhapure tINi dvArena nikkhamanaM katvA- ' tvaM kinnAmo, tvaM apucchitvAva tesaM nAmAni sampaTicchApetuM - "sakkA " upaTTitarasatI 'ti vRttaM / sandhAya - (3.139 - 141) dvArAni pidahApetvA manussAnaM ekena kinnAmo 'ti pucchitvA sAyaM puna Avuso "ti Aha / evarUpe bhikkhU paJJavantoti paJcannaM khandhAnaM udayabbayapariggAhikAya paJJAya samannAgatA / dvIhipi etehi padehi vipassakAnaM bhikkhUnaM vipassanAsambhArabhUtA sammAsati ceva vipassanApaJJA ca kathitA / 139. catutthasattake satiyeva sambojjhaGgo satisambojjhaGgoti / esa nayo sabbattha / tattha upaTThAnalakkhaNo satisambojjhaGgo, pavicayalakkhaNo dhammavicayasambojjhaGgo, pagga lakkha vIriyasambojjhaGgo, pharaNalakkhaNo pItisambojjhaGgo, upasamalakkhaNo passaddhisambojjhaGgo, avikkhepalakkhaNo samAdhisambojjhaGgo, paTisaGghAnalakkhaNo upekkhAsambojjhaGgo / bhAvessantIti satisambojjhaGgaM catUhi kAraNehi samuTThApentA, chahi kAraNehi dhammavicayasambojjhaGgaM samuTThApentA, navahi kAraNehi vIriyasambojjhaGgaM samuTThApentA, dasahi kAraNehi pItisambojjhaGgaM samuTThApentA, sattahi kAraNehi passaddhisambojjhaGgaM samuTThApentA, dasahi kAraNehi samAdhisambojjhaGgaM samuTThApentA, paJcahi kAraNehi upekkhAsambojjhaGgaM samuTThApentA vaDhessantIti attho / iminA vipassanAmaggaphalasampayutte lokiyalokuttaramissake sambojjhane kathesi | 140. paJcamasattake aniccasaJJati aniccAnupassanAya saddhiM uppannasaJJA / anattasaJJAdIsupi eseva nayo / imA satta lokiyavipassanApi honti / "etaM santaM etaM paNItaM, yadidaM sabbasaGghArasamatho virAgo nirodhoti (a0 ni0 3.9.36) Agatavasenettha dve lokutrApi hontIti veditabbA / 141. chakke mettaM kAyakampanti ttacittena kattabbaM kAyakam / vacIkampamanokamme supi eseva nayo / imAni pana bhikkhUnaM vasena AgatAni gihIsupi 108 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.141-141) bhikkhuaparihAniyadhammavaNNanA 109 labbhanti / bhikkhUnahi mettacittena AbhisamAcArikadhammapUraNaM mettaM kAyakammaM nAma / gihInaM cetiyavandanatthAya bodhivandanatthAya saGghanimantanatthAya gamanaM, gAmaM piNDAya paviTuM bhikkhuM disvA paccuggamanaM, pattappaTigaMhaNaM, AsanapaJApanaM, anugamananti evamAdikaM mettaM kAyakammaM naam| bhikkhUnaM mettacittena AcArapaJattisikkhApadapajJApanaM, kammaTThAnakathanaM, dhammadesanA, tepiTakampi buddhavacanaM mettaM vacIkammaM nAma / gihInaM cetiyavandanatthAya gacchAma, bodhivandanatthAya gacchAma, dhammassavanaM karissAma, dIpamAlapuephapUjaM karissAma, tINi sucaritAni samAdAya vattissAma, salAkabhattAdIni dassAma, vassavAsikaM dassAma, ajja saGghassa cattAro paccaye dassAma, saGgha nimantetvA khAdanIyAdIni saMvidahatha, AsanAni pApetha, pAnIyaM upaTThapetha, saGgha paccuggantvA Anetha, pattAsane nisIdApetha, chandajAtA ussAhajAtA veyyAvaccaM karothAtiAdikathanakAle mettaM vacIkammaM nAma / bhikkhUnaM pAtova uTThAya sarIrappaTijagganaM, cetiyaGgaNavattAdIni ca katvA vivittAsane nisIditvA imasmiM vihAre bhikkhU sukhI hontu averA abyApajjAti cintanaM mettaM manokammaM nAma / gihInaM 'ayyA sukhI hontu, averA abyApajjA'ti cintanaM mettaM manokammaM nAma / Avi ceva raho cAti sammukhA ca parammukhA ca / tattha navakAnaM cIvarakammAdIsu sahAyabhAvagamanaM sammukhA mettaM kAyakammaM nAma / therAnaM pana pAdadhovanavandanabIjanadAnAdibhedaM sabbaM sAmIcikammaM sammukhA mettaM kAyakammaM nAma / ubhayehipi dunnikkhittAnaM dArubhaNDAdInaM tesu avamadhe akatvA attanA dunikkhittAnaM viya paTisAmanaM parammukhA mettaM kAyakamma naam| devatthero tissattheroti evaM paggayaha vacanaM sammukhA mettaM vacIkammaM nAma / vihAre asantaM pana paTipucchantassa kuhiM amhAkaM devatthero, kuhiM amhAkaM tissatthero, kadA nu kho AgamissatIti evaM mamAyanavacanaM parammukhA mettaM vacIkammaM nAma / mettAsinehasiniddhAni pana nayanAni ummIletvA pasannena mukhena olokanaM sammukhA 109 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.141-141) mettaM manokammaM nAma / devatthero tissatthero arogo hotu, appAbAdhoti samannAharaNaM parammukhA mettaM manokammaM nAma / lAbhAti cIvarAdayo lddhpccyaa| dhammikAti kuhanAdibhedaM micchAjIvaM vajjetvA dhammena samena bhikkhAcAravattena uppannA | antamaso pattapariyApannamattampIti pacchimakoTiyA patte pariyApannaM pattassa antogataM dvitikaTacchubhikkhAmattampi | appaTivibhattabhogIti ettha dve paTivibhattA nAma - AmisappaTivibhattaJca, puggalappaTivibhattaJca | tattha - "ettakaM dassAmi, ettakaM na dassAmI"ti evaM cittena vibhajanaM AmisappaTivibhattaM nAma / "asukassa dassAmi, asukassa na dassAmI''ti evaM cittena vibhajanaM pana puggalappaTivibhattaM nAma | tadubhayampi akatvA yo appaTivibhattaM bhuJjati, ayaM appaTivibhattabhogI nAma / sIlavantehi sabrahmacArIhi sAdhAraNabhogIti ettha sAdhAraNabhogino idaM lakkhaNaM, yaM yaM paNItaM labbhati, taM taM neva lAbhena lAbhaM nijigIsanatAmukhena gihInaM deti, na attanA bhujati, paTiggaNhanto ca- "saGghana sAdhAraNaM hotU"ti gahetvA ghaNTiM paharitvA paribhujitab saGghasantakaM viya passati / imaM pana sAraNIyadhammaM ko pUreti, ko na pUretIti ? dussIlo tAva na pUreti / na hi tassa santakaM sIlavantA gaNhanti / parisuddhasIlo pana vattaM akhaNDento pUreti / tatridaM vattaM - yo hi odissakaM katvA mAtu vA pitu vA AcariyupajjhAyAdInaM vA deti, so dAtabbaM deti, sAraNIyadhammo panassa na hoti, palibodhajagganaM nAma hoti / sAraNIyadhammo hi muttapalibodhasseva vttttti| tena pana odissakaM dentena gilAnagilAnupaTThAkaAgantukagamikAnaJceva navapabbajitassa ca saGghATipattaggahaNaM ajAnantassa dAtabbaM / etesaM datvA avasesaM therAsanato paTThAya thokaM adatvA yo yattakaM gaNhAti, tassa tattakaM dAtabbaM / avasiDhe asati puna piNDAya caritvA therAsanato paTThAya yaM yaM paNItaM, taM datvA sesaM paribhujitabbaM / "sIlavantehI"ti vacanato dussIlassa adAtumpi vaTTati / ayaM pana sAraNIyadhammo susikkhitAya parisAya supUro hoti, no asikkhitAya parisAya / susikkhitAya hi parisAya yo aJato labhati, so na gaNhAti / aJato alabhantopi pamANayuttameva gaNhAti, nAtirekaM / ayaM pana sAraNIyadhammo evaM punappunaM piNDAya caritvA laddhaM laddhaM dentassApi dvAdasahi vassehi pUrati, na tato oraM / sace hi 110 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.141-141) bhikkhuaparihAniyadhammavaNNanA dvAdasame vasse sAraNIyadhammapUrako piNDapAtapUraM pattaM AsanasAlAyaM ThapetvA nahAyituM gacchati saGghatthero ca kasseso pattoti, "sAraNIyadhammapUrakassA"ti vutte "Aharatha nanti sab piNDapAtaM vicAretvA bhujitvA ca rittaM pattaM Thapeti, atha so bhikkhu rittaM pattaM disvA "mahaM anavasesetvAva paribhujiMsU"ti domanassaM uppAdeti, sAraNIyadhammo bhijjati, puna dvAdasavassAni pUretabbo hoti / titthiyaparivAsasadiso hesa, sakiM khaNDe jAte puna pUretabbova / yo pana- "lAbhA vata me, suladdhaM vata me, yassa me pattagataM anApucchAva sabrahmacArI paribhuJjantI"ti somanassaM janeti, tassa puNNo nAma hoti / evaM pUritasAraNIyadhammassa pana neva issA, na macchariyaM hoti / so manussAnaM piyo hoti, sulabhapaccayo ca, pattagatamassa diyyamAnampi na khIyati, bhAjanIyabhaNDaTThAne aggabhaNDaM labhati, bhaye vA chAtake vA sampatte devatA ussukkaM Apajjanti / tatrimAni vatthUni- senagirivAsI tissatthero kira mahAgirigAmaM upanissAya viharati / paJjAsa mahAtherA nAgadIpaM cetiyavandanatthAya gacchantA girigAme piNDAya caritvA kiJci aladdhA nikkhamiMsu / thero pana pavisanto te disvA pucchi - "laddhaM, bhante"ti ? vicarimha Abusoti / so tesaM aladdhabhAvaM JatvA Aha - "bhante yAvAhaM AgacchAmi, tAva idheva hothA"ti / mayaM, Avuso, pacAsa janA pattatemanamattampi na labhimhAti / bhante, nevAsikA nAma paTibalA honti, alabhantApi bhikkhAcAramaggasabhAgaM jAnantIti / therA aagmesuN| thero gAmaM pAvisi / dhurageheyeva mahAupAsikA khIrabhattaM sajjetvA theraM olokayamAnA ThitA / atha therassa dvAraM sampattasseva pattaM pUretvA adAsi, so taM AdAya therAnaM santikaM gantvA gaNhatha, bhanteti, saGghattheraM Aha / thero- "amhehi ettakehi kiJci na laddhaM, ayaM sIghameva gahetvA Agato, kiM nu kho''ti sesAnaM mukhaM olokesi / thero olokanAkAreneva JatvA "bhante, dhammena samena laddhapiNDapAto, nikkukkuccA gaNhathA"tiAdito paTThAya sabbesaM yAvadatthaM datvA attanApi yAvadatthaM bhunyji|| __ atha naM bhattakiccAvasAne therA pucchiMsu - "kadA, Avuso, lokuttaradhamma paTivijjhI''ti ? natthi me, bhante, lokuttaradhammoti / jhAnalAbhIsi, Avusoti ? etampi me, bhante, natthIti / nanu, Avuso, pATihAriyanti ? sAraNIyadhammo me, bhante, pUrito, tassa me dhammassa pUritakAlato paTThAya sacepi bhikkhusatasahassaM hoti, pattagataM na khIyatIti / te 111 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA ( 3.141 - 141 ) sutvA - " sAdhu sAdhu sappurisa, anucchavikamidaM tumha "nti AhaMsu / idaM tAva - "pattagataM na khIyatIti ettha vatthu | 112 ayameva pana thero cetiyapabbate giribhaNDamahApUjAya dAnaTThAnaM gantvA imasmiM ThAne kiM varabhaNDanti pucchi / dve sATakA, bhanteti / ete mayhaM pApuNissantIti / taM tvA amacco raJJa Arocesi - "eko daharo evaM vadatIti / daharassa evaM cittaM, mahAtherAnaM pana sukhamasATakA vaTTantIti vatvA mahAtherAnaM dassAmIti Thapeti / tassa bhikkhusa paripATiyA Thite dentassa matthake ThapitApi te sATakA hatthaM nArohanti / aJJa Arohanti / daharassa dAnakAle pana hatthaM AruLhA / so tassa hatthe pAtetvA amaccassa mukhaM oloketvA daharaM nisIdApetvA dAnaM datvA saGgha vissajjetvA daharassa santike nisIditvA - " bhante, imaM dhammaM kadA paTivijjhitthA "ti Aha / so pariyAyenApi asantaM avadanto"natthi mayhaM mahArAja lokuttaradhammo " ti Aha / nanu, bhante, pubbe avacutthAti / Ama, mahArAja, sAraNIyadhammapUrako ahaM, tassa me dhammassa pUritakAlato paTThAya bhAjanIyabhaNDaTThAne aggabhaNDaM pApuNAtIti / "sAdhu sAdhu, bhante, anucchavikamidaM tumha "nti vanditvA pakkAmi / idaM - "bhAjanIyabhaNDaTThAne aggabhaNDaM pApuNAtI 'ti ettha vatthu | brAhmaNatissabhaye pana bhAtaragAmavAsino nAgattheriyA anArocetvAva palAyiMsu / the paccUsasamaye - "ativiya appanigghoso gAmo, upadhAretha tAvA ti daharabhikkhuniyo Aha / tA gantvA sabbesaM gatabhAvaM JatvA Agamma theriyA ArocesuM / sA sutvA " mA tumhe tesaM gatabhAvaM cintayittha, attano uddesaparipucchAyonisomanasikAresuyeva yogaM karothA "ti vatvA bhikkhAcAravelAyaM pArupitvA attadvAdasamA gAmadvAre nigrodhamUle aTThAsi / rukkhe adhivatthAdevatA dvAdasannampi bhikkhunInaM piNDapAtaM datvA " ayye, mA aJJattha gacchatha, niccaM idheva ethA "ti Aha / theriyA pana kanibhAtA nAgatthero nAma atthi, so- "mahantaM bhayaM, na sakkA idha yApetuM, paratIraM gamissAmI 'ti attadvAdasamova attano vasanaTThAnA nikkhanto theriM disvA gamissAmIti bhAtaragAmaM Agato / therI - " therA AgatA "ti sutvA tesaM santikaM gantvA kiM ayyAti pucchi / so taM pavattiM Acikkhi / sA- "ajja ekadivasaM vihAreyeva vasitvA sve gamissathA" ti Aha / therA vihAraM agamaMsu / 1 therI punadivase rukkhamUle piNDAya caritvA theraM upasaGkamitvA "imaM piNDapAtaM paribhuJjathA "ti Aha / thero - " vaTTissati therI "ti vatvA tumhI aTTAsi / dhammiko tAta 112 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.141-141) bhikkhuaparihAniyadhammavaNNanA 113 piNDapAto, kukkuccaM akatvA paribhuJjathAti / "vaTTissati therI'ti / sA pattaM gahetvA AkAse khipi / patto AkAse aTThAsi / thero- "sattatAlamatte Thitampi bhikkhunibhattameva therI"ti vatvA - "bhayaM nAma sabbakAlaM na hoti, bhaye vUpasante ariyavaMsaM kathayamAno, 'bho piNDapAtika, bhikkhunibhattaM bhuJjitvA vItinAmayitthA ti cittena anuvadiyamAno santhambhetuM na sakkhissAmi, appamattA hotha theriyoti maggaM Aruhi / rukkhadevatApi- "sace thero theriyA hatthato piNDapAtaM paribhuJjissati, na naM nivattessAmi / sace na paribhujissati, nivattessAmI''ti cintayamAnA ThatvA therassa gamanaM disvA rukkhA oruyaha pattaM, bhante, dethAti pattaM gahetvA theraM rukkhamUlaMyeva AnetvA AsanaM paJapetvA piNDapAtaM datvA katabhattakiccaM paTinaM kAretvA dvAdasa bhikkhuniyo dvAdasa bhikkhU ca sattavassAni upaTTahi / idaM - "devatA ussukkaM ApajjantI"ti ettha vatthu / tatra hi therI sAraNIyadhammapUrikA ahosi / akhaNDAnItiAdIsu yassa sattasu Apattikkhandhesu Adimhi vA ante vA sikkhApadaM bhinnaM hoti, tassa sIlaM pariyante chinnasATako viya khaNDaM nAma / yassa pana vemajjhe bhinnaM, tassa majjhe chiddasATako viya chidaM nAma hoti / yassa pana paTipATiyA dve tINi bhinnAni, tassa piTThiyaM vA kucchiyaM vA uhitena visabhAgavaNNena kALarattAdInaM aJataravaNNA gAvI viya sabalaM nAma hoti / yassa pana antarantarA visabhAgabinducitrA gAvI viya kammAsaM nAma hoti / yassa pana sabbenasabaM abhinnAni, tassa tAni sIlAni akhaNDAni acchiddAni asabalAni akammAsAni nAma honti / tAni panetAni taNhAdAsabyato mocetvA bhujissabhAvakaraNato bhujissAni / buddhAdIhi vigrUhi pasatthattA vitrupasatthAni, taNhAdiTThIhi aparAmaTThattA- "idaM nAma tvaM Apannapubbo"ti kenaci parAmaTuM asakkuNeyyattA ca aparAmaTThAni, upacArasamAdhi vA appanAsamAdhi vA saMvattayantIti samAdhisaMvattanikAnIti vuccanti / sIlasAmaJjagatA viharissantIti tesu tesu disAbhAgesu viharantehi bhikkhUhi saddhiM samAnabhAvUpagatasIlA vihrissnti| sotApannAdInahi sIlaM samuddantarepi devalokepi vasantAnaM anesaM sotApannAdInaM sIlena sapAnameva hoti, natthi maggasIle nAnattaM / taM sandhAyetaM vuttaM / 113 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.142-148) yAyaM diTThIti maggasampayuttA sammAdiTTi / ariyAti nidosA / niyyAtIti niyyAnikA / takkarassAti yo tathAkArI hoti| sabbadukkhakkhayAyAti sabbadukkhakkhayatthaM / didvisAmaJagatAti samAnadiTThibhAvaM upagatA hutvA viharissanti / vuddhiyevAti evaM viharantAnaM vuddhiyeva bhikkhUna pATikA, no parihAnIti / 142. etadeva bahulanti AsannaparinibbAnattA bhikkhu ovadanto punappunaM etaMyeva dhammiM kathaM karoti / iti sIlanti evaM sIlaM, ettakaM sIlaM / ettha catupArisuddhisIlaM sIlaM cittekaggatA samAdhi, vipassanApaJjA paJjAti veditabbA / sIparibhAvitoti AdIsu yasmiM sIle ThatvAva maggasamAdhiM phalasamAdhiM nibbattenti / eso tena sIlena paribhAvito mahapphalo hoti, mahAnisaMso / yamhi samAdhimhi ThatvA maggapanaM phalapanaM nibbattenti, sA tena samAdhinA paribhAvitA mahapphalA hoti, mahAnisaMsA / yAya pAya ThatvA maggacittaM phalacittaM nibbattenti, taM tAya paribhAvitaM sammadeva Asavehi vimuccti| yathAbhirantanti buddhAnaM anabhiratiparitassitaM nAma natthi, yathAruci yathAajjhAsayanti pana vuttaM hoti / AyAmAti ehi yAma / "ayAmA"tipi pATho, gacchAmAti attho / AnandAti bhagavA santikAvacarattA theraM Alapati / thero pana - "gaNhathAvuso pattacIvarAni, bhagavA asukaTThAnaM gantukAmo''ti bhikkhUnaM Aroceti / 144-145. ambalavikAgamanaM uttAnameva / atha kho AyasmA sAriputtotiAdi (dI0 ni0 3.141) sampasAdanIye vitthAritaM / dussIlaAdInavavaNNanA 148. pATaligamane AvasathAgAranti AgantukAnaM AvasathagehaM / pATaligAme kira niccakAlaM dvinnaM rAjUnaM sahAyakA AgantvA kulAni gehato nIharitvA mAsampi aDDamAsampi vasanti / te manussA niccupaDutA - "etesaM AgatakAle vasanaTThAnaM bhavissatI"ti nagaramajjhe mahatiM sAlaM karitvA tassA ekasmiM padese bhaNDapaTisAmanahAnaM, ekasmiM padese nivAsaTTAnaM akaMsu / te- "bhagavA Agato"ti sutvAva - "amhehi gantvApi bhagavA Anetabbo siyA, so sayameva amhAkaM vasanaTThAnaM sampatto, ajja bhagavantaM Avasathe maGgalaM vadApessAmA"ti etadatthameva upsngkmntaa| tasmA evamAhaMsu / yena AvasathAgAranti te 114 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.149-149) dussIlaAdInavavaNNanA 115 kira - "buddhA nAma araJajjhAsayA araJArAmA antogAme vasituM iccheyyuM vA no vA'"ti bhagavato manaM ajAnantA AvasathAgAraM appaTijaggitvAva AgamaMsu / idAni bhagavato manaM JatvA puretaraM gantvA paTijaggissAmAti yenAvasathAgAraM, tenupasaGkamiMsu / sabbasantharinti yathA sab santhataM hoti, evaM snthriN| 149. dussIloti asIlo nissiilo| sIlavipannoti vipannasIlo bhinnasaMvaro / pamAdAdhikaraNanti pamAdakAraNA / idaJca suttaM gahaTThAnaM vasena AgataM pabbajitAnampi pana labbhateva / gahaTTho hi yena yena sippaTThAnena jIvitaM kappeti - yadi kasiyA, yadi vaNijjAya, pANAtipAtAdivasena pamatto taM taM yathAkAlaM sampAdetuM na sakkoti, athassa mUlampi vinassati / mAghAtakAle pANAtipAtaM pana adinnAdAnAdIni ca karonto daNDavasena mahatiM bhogajAnaM nigacchati / pabbajito dussIlo ca pamAdakAraNA sIlato buddhavacanato jhAnato sattaariyadhanato ca jAniM nigacchati / gahaTThassa - "asuko nAma asukakule jAto dussIlo pApadhammo pariccattaidhalokaparaloko salAkabhattamattampi na detI"ti catuparisamajjhe pApako kittisaddo abbhuggacchati / pabbajitassa vA - "asuko nAma nAsakkhi sIlaM rakkhituM, na buddhavacanaM uggahetuM, vejjakammAdIhi jIvati, chahi agAravehi samannAgato''ti evaM abbhuggacchati / avisAradoti gahaTTho tAva - "avassaM bahUnaM sannipAtavAne keci mama kamma jAnissanti, atha maM niggahissantI''ti vA, "rAjakulassa vA dassantI''ti sabhayo upasaGkamati, maGkhabhUto pattakkhandho adhomukho aGgalikena bhUmi kasanto nisIdati, visArado hutvA kathetuM na sakkoti / pabbajitopi- "bahU bhikkhU sannipatitA, avassaM koci mama kammaM jAnissati, atha me uposathampi pavAraNampi ThapetvA sAmaJato cAvetvA nikkaDDissantI"ti sabhayo upasaGkamati, visArado hutvA kathetuM na skkoti| ekacco pana dussIlopi dappito viya vicarati, sopi ajjhAsayena maGgu hotiyeva / sammULho kAlaGkarotIti tassa hi maraNamaJce nipannassa dussIlakamme samAdAya pavattitaTThAnaM ApAthamAgacchati, so ummIletvA idhalokaM passati, nimIletvA paralokaM 115 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.150-153) passati, tassa cattAro apAyA upaTThahanti, sattisatena sIse pahariyamAno viya hoti / so- "vAretha, vArethA''ti viravanto marati / tena vuttaM - "sammULho kAlaM karotI"ti / paJcamapadaM uttAnameva / 150. AnisaMsakathA vuttavipariyAyena veditabbA / 151. bahudeva rattiM dhammiyA kathAyAti ajJAya pALimuttakAya dhammikathAya ceva AvasathAnumodanAya ca AkAsagaGgaM otArento viya yojanappamANaM mahAmadhuM pILetvA madhupAnaM pAyento viya bahudeva rattiM sandassetvA sampahaMsetvA uyyojesi / abhikkantAti atikkantA khINA khayavayaM upetA / sujhAgAranti pATiyekkaM sujhAgAraM nAma natthi, tattheva pana ekapasse sANipAkArena parikkhipitvA - "idha satthA vissamissatI"ti maJcakaM paJapesuM / bhagavA - "catUhipi iriyApathehi paribhuttaM etesaM mahapphalaM bhavissatI"ti tattha sIhaseyyaM kappesi / taM sandhAya vuttaM - "sujhAgAraM pAvisI''ti / pATaliputtanagaramApanavaNNanA 153. sunidhavassakArAti sunidhI ca vassakAro ca dve braahmnnaa| magadhamahAmattAti magadharaJo mahAmattA mahAamaccA, magadharatu vA mahAmattA mahatiyA issariyamattAya samannAgatAti mgdhmhaamttaa| pATaligAme nagaranti pATaligAma nagaraM katvA mApenti / vajjInaM paTibAhAyAti vajjirAjakulAnaM AyamukhapacchindanatthaM / sahassevAti ekekavaggavasena sahassaM sahassaM hutvA / vatthUnIti gharavatthUni / cittAni namanti nivesanAni mApetunti raJaJca rAjamahAmattAnaJca nivesanAni mApetuM vatthuvijjApAThakAnaM cittAni namanti / te kira attano sippAnubhAvena heTThA pathaviyaM tiMsahatthamatte ThAne - "idha nAgaggAho, idha yakkhaggAho, idha bhUtaggAho, pAsANo vA khANuko vA atthI''ti passanti / te tadA sippaM jappitvA devatAhi saddhiM mantayamAnA viya mApenti / athavA nesaM sarIre devatA adhimuccitvA tattha tattha nivesanAni mApetuM cittaM nAmenti / tA catUsu koNesu khANuke koTTetvA vatthumhi gahitamatte paTivigacchanti / saddhAnaM kulAnaM saddhA devatA tathA karonti, assaddhAnaM kulAnaM assaddhA devatAva / kiM kAraNA ? saddhAnavhi evaM hoti - "idha manussA nivesanaM mApetvA paThamaM bhikkhusaddhaM nisIdApetvA maGgalaM vaDDApessanti / atha mayaM sIlavantAnaM dassanaM, dhammakathaM, 116 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.153-153) pATaliputtanagaramApanavaNNanA 117 pahAvissajjanaM, anumodanaJca sotuM labhissAma, manussA dAnaM datvA amhAkaM pattiM dassantI"ti / tAvatisehIti yathA hi ekasmiM kule ekaM paNDitamanussaM, ekasmiM vA vihAre ekaM bahussutabhikkhuM upAdAya - "asukakule manussA paNDitA, asukavihAre bhikkhU bahussutA"ti saddo abbhuggacchati, evameva sakkaM devarAjAnaM vissakammaJca devaputtaM upAdAya - "tAvatiMsA paNDitA''ti saddo abbhuggto| tenAha - "tAvatisehI''ti / tAvatiMsehi saddhiM mantetvApi viya mApentIti attho / yAvatA ariyaM Ayatananti yattakaM ariyakamanussAnaM osaraNaTThAnaM nAma atthi / yAvatA vaNippathoti yattakaM vANijAnaM AbhatabhaNDassa rAsivaseneva kayavikkayaTThAnaM nAma, vANijAnaM vasanaTThAnaM vA asthi / idaM agganagaranti tesaM ariyAyatanavaNippathAnaM idaM agganagaraM jeTTakaM pAmokkhaM bhavissatIti / puTabhedananti bhaNDapuTabhedanaTThAnaM, bhaNDabhaNDikAnaM mocanaTThAnanti vuttaM hoti / sakalajambudIpe aladdhabhaNDampi hi idheva labhissanti, aJjattha vikkayena agacchantampi ca idheva gamissati / tasmA idheva puTaM bhindissantIti attho / catUsu hi dvAresu cattAri sabhAyaM ekanti evaM divase divase paJcasatasahassAni uhissantIti dasseti / aggito vAtiAdIsu cakArattho vA-saddo / agginA ca udakena ca mithubhedena ca nassissatIti attho / ekakoTThAso agginA nassissati, nibbApetuM na sakkhissanti / ekaM gaGgA gahetvA gamissati / eko - "iminA akathitaM amussa, amunA akathitaM imassA"ti vadantAnaM pisuNavAcAnaM vasena bhinnAnaM manussAnaM aJamaJabhedeneva nassissatIti attho / iti vatvA bhagavA paccUsakAle gaGgAya tIraM gantvA katamukhadhovano bhikkhAcAravelaM AgamayamAno nisIdi / 153. sunidhavassakArApi- "amhAkaM rAjA samaNassa gotamassa upaTThAko, so amhe pucchissati, 'satthA kira pATaligAmaM agamAsi, tassa santikaM upasaGkamittha, na upasaGkamitthA'ti / upasaGkamimhAti ca vutte- 'nimantayittha, na nimantayitthA'ti ca pucchissati / na nimantayimhAti ca vutte amhAkaM dosaM AropetvA niggahissati / idaM cApi mayaM AgataTThAne nagaraM mApema, samaNassa kho pana gotamassa gatagatachAne 117 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.154-154) kALakaNNisattA paTikkamanti, taM mayaM nagaramaGgalaM vadApessAmA"ti cintetvA satthAraM upasaGkamitvA nimantayiMsu / tasmA - "atha kho sunidhavassakArA'"tiAdi vuttaM / pubbaNhasamayanti pubbaNhakAle / nivAsetvAti gAmappavesananIhArena nivAsanaM nivAsetvA kAyabandhanaM bandhitvA / pattacIvaramAdAyAti pattaJca cIvaraJca AdiyitvA kAyappaTibaddhaM katvA / sIlavantetthAti sIlavante ettha / saJateti kAyavAcAmanehi sacate / tAsaM dakSiNamAdiyeti saGghassa dinne cattAro paccaye tAsaM gharadevatAnaM Adiseyya, pattiM dadeyya / pUjitA pUjayantIti - "ime manussA amhAkaM jJAtakApi na honti, evampi no pattiM dentI"ti ArakkhaM susaMvihitaM karothAti suTTu ArakkhaM karonti / mAnitA mAnayantIti kAlAnukAlaM balikammakaraNena mAnitA "ete manussA amhAkaM jJAtakApi na honti, catumAsachamAsantare no balikammaM karontI"ti mAnenti, mAnentiyo uppannaM parissayaM haranti / tato nanti tato naM paNDitajAtikaM manussaM / orasanti ure ThapetvA saMvaDitaM, yathA mAtA orasaM putaM anukampati, uppannaparissayaharaNatthameva tassa vAyamati, evaM anukampantIti attho / bhadrAni passatIti sundarAni passati / 154. ulumpanti pAragamanatthAya ANiyo koThUtvA kataM / kullanti valliAdIhi bandhitvA ktN| "ye taranti aNNava'"nti gAthAya aNNavanti sabbantimena paricchedena yojanamattaM gambhIrassa ca puthulassa ca udakaTThAnassetaM adhivacanaM / saranti idha nadI adhippetA / idaM vuttaM hoti, ye gambhIravitthataM taNhAsaraM taranti, te ariyamaggasaGkhAtaM setuM katvAna / visajja pallalAni anAmasitvA udakabharitAni ninnahAnAni / ayaM pana idaM appamattakaM taritukAmopi kullanhi jano pabandhati / buddhA ca buddhasAvakA ca vinAyeva kullena tiNNA medhAvino janAti / paThamabhANavAravaNNanA nihitA / 118 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.155-157) ariyasaccakathAvaNNanA ariyasaccakathAvaNNanA 155. koTigAmoti mahApanAdassa pAsAdakoTiyaM ktgaamo| ariyasaccAnanti ariyabhAvakarAnaM saccAnaM / ananubodhAti abujjhanena ajaannen| appaTivedhAti appaTivijjhanena | sandhAvitanti bhavato bhavaM gamanavasena sandhAvitaM / saMsaritanti punappunaM gamanAgamanavasena saMsaritaM / mamaJceva tumhAkaJcAti mayA ca tumhehi ca / atha vA sandhAvitaM saMsaritanti sandhAvanaM saMsaraNaM mamaJceva tumhAkaJca ahosIti emamettha - attho veditabbo / bhavanetti samUhatAti bhavato bhavaM nayanasamatthA taNhArajju suTu hatA chinnA appavattikatA / anAvattidhammasambodhiparAyaNavaNNanA 156. nAtikAti ekaM taLAkaM nissAya dvinnaM cULapitumahApituputtAnaM dve gAmA / nAtiketi ekasmiM AtigAmake / giJjakAvasatheti iTTakAmaye Avasathe / 157. orambhAgiyAnanti heTThAbhAgiyAnaM, kAmabhaveyeva paTisandhiggAhApakAnanti attho / oranti laddhanAmehi vA tIhi maggehi pahAtabbAnItipi orambhAgiyAni / tattha kAmacchando, byApAdoti imAni dve samApattiyA vA avikkhambhitAni, maggena vA asamucchinnAni nibbattavasena uddhaM bhAgaM rUpabhavaJca arUpabhavaJca gantuM na denti / sakkAyadiTThiAdIni tINi tattha nibbattampi AnetvA puna idheva nibbattApentIti sabbAnipi ormbhaagiyaanev| anAvattidhammAti paTisandhivasena anAgamanasabhAvA / rAgadosamohAnaM tanuttAti ettha kadAci karahaci uppattiyA ca, pariyuTThAnamandatAya cAti dvedhApi tanubhAvo veditabbo / sakadAgAmissa hi puthujjanAnaM viya abhiNhaM rAgAdayo nuppajjanti, kadAci karahaci uppajjanti / uppajjamAnA ca puthujjanAnaM viya bahalabahalA nuppajjanti, makkhikApattaM viya tanukatanukA uppajjanti / dIghabhANakatipiTakamahAsIvatthero panAha - "yasmA sakadAgAmissa puttadhItaro honti, orodhA ca honti, tasmA bahalA kilesA / idaM pana bhavatanukavasena kathita"nti / taM aTThakathAyaM - "sotApannassa sattabhave ThapetvA aTThame bhave bhavatanukaM nasthi / sakadAgAmissa dve bhave ThapetvA paJcasu bhavesu bhavatanukaM natthi / anAgAmissa rUpArUpabhave ThapetvA kAmabhave bhavatanukaM natthi / khINAsavassa kismiJci bhave bhavatanukaM natthI''ti vuttattA paTikkhittaM hoti / 119 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.158-158) imaM lokanti imaM kAmAvacaralokaM sandhAya vuttaM / ayaJcettha adhippAyo, sace hi manussesu sakadAgAmiphalaM patto devesu nibbattitvA arahattaM sacchikaroti, iccetaM kusalaM / asakkonto pana avassaM manussalokaM AgantvA sacchikaroti / devesu sakadAgAmiphalaM pattopi sace manussesu nibbattitvA arahattaM sacchikaroti, iccetaM kusalaM / asakkonto pana avassaM devalokaM gantvA sacchikarotIti / avinipAtadhammoti ettha vinipatanaM vinipAto, nAssa vinipAto dhammoti avinipAtadhammo / catUsu apAyesu avinipAtadhammo catUsu apAyesu avinipAtasabhAvoti attho / niyatoti dhammaniyAmena niyato / sambodhiparAyaNoti uparimaggattayasasAtA sambodhi paraM ayanaM assa gati paTisaraNaM avassaM pattabbAti sambodhiparAyaNo / dhammAdAsadhammapariyAyavaNNanA 158. vihesAti tesaM tesaM ANagatiM ANUpapattiM ANAbhisamparAyaM olokentassa kAyakilamathova esa, Ananda, tathAgatassAti dIpeti, cittavihesA pana buddhAnaM nasthi / dhammAdAsanti dhammamayaM aadaasN| yenAti yena dhammAdAsena samannAgato / khINApAyaduggativinipAtoti idaM nirayAdInaMyeva vevacanavasena vuttaM / nirayAdayo hi vaDvisaGghAtato ayato apetattA apaayaa| dukkhassa gati paTisaraNanti duggti| ye dukkaTakArino, te ettha vivasA nipatantIti vinipaataa| __ aveccappasAdenAti buddhaguNAnaM yathAbhUtato AtattA acalena accutena pasAdena / upari padadvayepi eseva nayo / itipi so bhagavAtiAdInaM pana vitthAro visuddhimagge vutto / __ ariyakantehIti ariyAnaM kantehi piyehi mnaapehi| paJca sIlAni hi ariyasAvakAnaM kantAni honti, bhavantarepi avijhitbbto| tAni sandhAyetaM vuttaM / sabbopi panettha saMvaro labbhatiyeva / sotApannohamasmIti idaM desanAsIsameva / sakadAgAmiAdayopi. pana sakadAgAmIhamasmItiAdinA nayena byAkaronti yevAti / sabbesampi hi sikkhApadAvirodhena yuttaTThAne byAkaraNaM anuJAtameva hoti / 120 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.161-161) ambapAlIgaNikAvatthuvaNNanA 121 ambapAlIgaNikAvatthuvaNNanA 161. vesAliyaM viharatIti ettha tena kho pana samayena vesAlI iddhA ceva hoti phItAcAtiAdinA khandhake vuttanayena vesAliyA sampannabhAvo veditbbo| ambapAlivaneti ambapAliyA gaNikAya uyyAnabhUte ambavane / sato bhikkhaveti bhagavA ambapAlidassane satipaccupaTThAnatthaM visesato idha satipaTThAnadesanaM Arabhi / tattha saratIti sto| sampajAnAtIti smpjaano| satiyA ca sampaja na ca samannAgato hutvA vihareyyAti attho / kAye kAyAnupassItiAdIsu yaM vattabdha, taM mahAsatipaTThAne vakkhAma / nIlAti idaM sabbasaGgAhakaM / nIlavaNNAtiAdi tasseva vibhAgadassanaM / tattha na tesaM pakativaNNo nIlo, nIlavilepanavilittattA panetaM vuttaM / nIlavatthAti paTadukUlakoseyyAdInipi tesaM nIlAneva honti / nIlAlaGkArAti nIlamaNIhi nIlapupphehi alaGkatA, rathApi tesaM nIlamaNikhacitA nIlavatthapariskhittA nIladdhajA nIlavammikehi nIlAbharaNehi nIlaassehi yuttA, patodalaTThiyopi nIlA yevAti / iminA nayena sabbapadesu attho veditabbo / parivaTTesIti pahari / kiM je ambapAlIti jeti AlapanavacanaM, bhoti ambapAli, kiM kAraNAti vuttaM hoti / "kiJcA''tipi pATho, ayamevettha attho| sAhAranti sajanapadaM / aGguliM phoTesunti aGguliM caalesuN| ambakAyAti itthikAya | yesanti karaNatthe sAmivacanaM, yehi adiThThAti vuttaM hoti / olokethAti passatha / avalokethAti punappunaM passatha / upasaMharathAti upanetha / imaM licchaviparisaM tumhAkaM cittena tAvatiMsasadisaM upasaMharatha upanetha allIyApetha | yatheva tAvatiMsA abhirUpA pAsAdikA nIlAdinAnAvaNNA, evamime licchavirAjAnopIti tAvatiMsehi samake katvA passathAti attho / kasmA pana bhagavA anekasatehi suttehi cakkhAdInaM rUpAdIsu nimittaggAhaM paTisedhetvA idha mahantena ussAhena nimittaggAhe uyyojetIti ? hitakAmatAya / tatra kira ekacce bhikkhU osannavIriyA, tesaM sampattiyA palobhento- "appamAdena samaNadhammaM karontAnaM evarUpA issariyasampatti sulabhA"ti samaNadhamme ussAhajananatthaM Aha / aniccalakkhaNavibhAvanatthaJcApi evamAha / nacirasseva hi sabbepime ajAtasattussa vasena vinAsaM pApuNissanti / atha nesaM rajjasirisampattiM disvA ThitabhikkhU - "tathArUpAyapi 121 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA nAma sirisampattiyA vinAso paJJAyissatI "ti aniccalakkhaNaM bhAvetvA saha paTisambhidAhi arahattaM pApuNissantIti aniccalakkhaNavibhAvanatthaM Aha / 122 adhivAsetUti ambapAliyA nimantitabhAvaM JatvApi kasmA nimantentIti ? asaddahanatAya ceva vattasIsena ca / sA hi dhuttA itthI animantetvApi nimantemIti vadeyyAti tesaM cittaM ahosi, dhammaM sutvA gamanakAle ca nimantetvA gamanaM nAma manussAnaM vattameva / veLuvagAmavassUpagamanavaNNanA 163. veLuvagAmakoti vesAliyA samIpe veLuvagAmI / yathAmittantiAdIsu mittA mittAva | sandiTThAti tattha tattha saGgamma diTThamattA nAtidahamittA / sambhattAti sudu bhattA sinehavanto dahamittA / yesaM yesaM yattha yattha evarUpA bhikkhU atthi, te te tattha tattha vassaM upethAti attho / kasmA evamAha ? tesaM phAsuvihAratthAya / tesahi veLuvagAmake senAsanaM nappahoti, bhikkhApi mandA / samantA vesAliyA pana bahUni senAsanAni, bhikkhApi sulabhA, tasmA evamAha / atha kasmA - " yathAsukhaM gacchathA ''ti na vissajjesi ? tesaM anukampAya / evaM kirassa ahosi - "ahaM dasamAsamattaM ThatvA parinibbAyissAmi, sace ime dUraM gacchissanti mama parinibbAnakAle daTTu na sakkhissanti / atha nesaM"satthA parinibbAyanto amhAkaM satimattampi na adAsi, sace jAneyyAma, evaM na dUre vaseyyAmA"ti vippaTisAro bhaveyya / vesAliyA samantA pana vasantA mAsassa aTTha vAre AgantvA dhammaM suNissanti, sugatovAdaM labhissantI 'ti na vissajjesi / (3.163-164) 164. kharoti pharuso / AbAdhoti visabhAgarogo / bALhAti balavatiyo / mAraNantikAti maraNantaM maraNasantikaM pApanasamatthA / sato sampajAno adhivAsesIti satiM sUpaTThitaM katvA ANena paricchinditvA adhivaasesi| avihaJJamAnoti vedanAnuvattanavasena aparAparaM parivattanaM akaronto apILiyamAno adukkhayamAno adhivAsesi / anAmantetvAti ajAnApetvA / anapaloketvAti na apaloketvA ovAdAnusAsaniM adatvAti vRttaM hoti / vIriyenAti pubbabhAgavIriyena ceva phalasamApattivIriyena ca / paTipaNAmetvAti vikkhambhetvA / jIvitasaGghAranti ettha jIvitampi jIvitasaGghAro / yena jIvitaM saGghariyati chijjamAnaM ghaTetvA Thapiyati, so phalasamApattidhammopi jIvitasaGghAro / so idha adhippeto / 122 -- Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.165-165) veLuvagAmavassUpagamanavaNNanA 123 adhiTThAyAti adhiTThahitvA pavattetvA, jIvitaTThapanasamatthaM phalasamApattiM samApajjeyyanti ayamettha sa pattho / kiM pana bhagavA ito pubbe phalasamApattiM na samApajjatIti ? samApajjati / sA pana khaNikasamApatti / khaNikasamApatti ca antosamApattiyaMyeva vedanaM vikkhambheti, samApattito vuTThitamattassa kaTThapAtena vA kaThalapAtena vA chinnasevAlo viya udakaM puna sarIraM vedanA ajjhottharati / yA pana rUpasattakaM arUpasattakaJca niggumbaM nijjaTa katvA mahAvipassanAvasena samApannA samApatti, sA suTu vikkhambheti / yathA nAma purisena pokharaNiM ogAhetvA hatthehi ca pAdehi ca suTu apabyULho sevAlo cirena udakaM ottharati; evameva tato vudvitassa cirena vedanA uppajjati / iti bhagavA taM divasaM mahAbodhipallaGke abhinavavipassanaM paTThapento viya rUpasattakaM arUpasattakaM niggumbaM nijjaTa katvA cuddasahAkArehi sannetvA mahAvipassanAya vedanaM vikkhambhetvA- "dasamAse mA uppajjitthA"ti samApattiM samApajji / samApattivikkhambhitA vedanA dasamAse na uppajji yeva / gilAnA budvitoti gilAno hutvA puna vuTTito / madhurakajAto viyAti sajAtagarubhAvo saJjAtathaddhabhAvo sUle uttAsitapuriso viya / na pakkhAyantIti nappakAsanti, nAnAkArato na upaTTahanti / dhammApi maM na paTibhantIti satipaTTAnAdidhammA mayhaM pAkaTA na hontIti dIpeti / tantidhammA pana therassa supaguNA | na udAharatIti pacchimaM ovAdaM na deti / taM sandhAya vadati / 165. anantaraM abAhiranti dhammavasena vA puggalavasena vA ubhayaM akatvA / "ettakaM dhammaM parassa na desessAmI"ti hi cintento dhamma abbhantaraM karoti nAma / "ettakaM parassa desessAmI"ti cintento dhamma bAhiraM karoti nAma / "imassa puggalassa desessAmI"ti cintento pana puggalaM abbhantaraM karoti nAma / "imassa na desessAmI"ti cintento puggalaM bAhiraM karoti nAma / evaM akatvA desitoti attho / AcariyamuTThIti yathA bAhirakAnaM AcariyamuTThi nAma hoti / daharakAle kassaci akathetvA pacchimakAle maraNamaJce nipannA piyamanApassa antevAsikassa kathenti, evaM tathAgatassa - "idaM mahallakakAle pacchimaTThAne kathessAmI"ti muDhiM katvA "pariharissAmI"ti ThapitaM kiJci natthIti dasseti / 123 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dIghanikAye mahAvaggaTTakathA (3.166-166) ahaM bhikkhusaGghanti ahameva bhikkhusaGgha pariharissAmIti vA mamuddesikoti ahaM uddisitabbatuna uddeso assAti mmuddesiko| maMyeva uddisitvA mama paccAsIsamAno bhikkhusaGgho hotu, mama accayena vA mA ahesuM, yaM vA taM vA hotUti iti vA yassa assAti attho / na evaM hotIti bodhipallaGkeyeva issAmacchariyAnaM vihatattA evaM na hoti / sa kinti so kiM / AsItikoti asItisaMvacchariko / idaM pacchimavayaanuppattabhAvadIpanatthaM vuttaM / veThamissakenAti bAhabandhacakkabandhAdinA paTisaGkharaNena veThamissakena / maJjati jiNNasakaTaM viya veThamissakena maje yApeti / arahattaphalaveThanena catuiriyApathakappanaM tathAgatassa hotIti dasseti / idAni tamatthaM pakAsento yasmiM, Ananda, samayetiAdimAha / tattha sabbanimittAnanti rUpanimittAdInaM | ekaccAnaM vedanAnanti lokiyAnaM vedanAnaM / tasmAtihAnandAti yasmA iminA phalasamApattivihArena phAsu hoti, tasmA tumhepi tadatthAya evaM viharathAti dasseti / attadIpAti mahAsamuddagatadIpaM viya attAnaM dIpaM patiha~ katvA viharatha / attasaraNAti attagatikAva hotha, mA aJjagatikA / dhammadIpadhammasaraNapadesupi eseva nyo| tamataggeti tmagge| majjhe takAro padasandhivasena vutto| idaM vuttaM hoti- "ime aggatamAti tamataggA''ti / evaM sabbaM tamayogaM chinditvA ativiya agge uttamabhAve ete, Ananda, mama bhikkhU bhavissanti / tesaM atiagge bhavissanti, ye keci sikkhAkAmA, sabbepi te catusatipaTTAnagocarAva bhikkhU agge bhavissantIti arahattanikUTena desanaM saGgaNhAti / dutiyabhANavAravaNNanA nidvitA / nimittobhAsakathAvaNNanA 166. vesAliM piNDAya pAvisIti kadA pAvisi ? ukkacelato nikkhamitvA vesAliM gatakAle | bhagavA kira vuTThavasso veLuvagAmakA nikkhamitvA sAvatthiM gamissAmIti Agatamaggeneva paTinivattanto anupubbena sAvatthiM patvA jetavanaM pAvisi / dhammasenApati bhagavato vattaM dassetvA divATTAnaM gato / so tattha antevAsikesu vattaM dassetvA paTikkantesu divATThAnaM sammajjitvA cammakkhaNDaM paJapetvA pAde pakkhAletvA pallavaM AbhujitvA 124 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.166-166) nimittobhAsakathAvaNNanA phalasamApattiM pAvisi / athassa yathAparicchedena tato vuTThitassa ayaM parivitakko udapAdi"buddhA nu kho paThamaM parinibbAyanti, agasAvakA nu khoti ? tato- "aggasAvakA paThama''nti JatvA attano AyusaGghAraM olokesi / so- "sattAhameva me AyusaGghAro pavattatI 'ti JatvA - "kattha parinibbAyissAmI 'ti cintesi / tato- "rAhulo tAvatiMsesu parinibbuto, aJJAsikoNDaJJatthero chaddantadahe, ahaM kattha parinibbAssiAmIti puna cintento mAtaraM Arambha satiM uppAdesi - " mayhaM mAtA sattannaM arahantAnaM mAtA hutvApi buddhadhammasaGghesu appasannA, atthi nu kho tassA upanissayo, natthi nu kho''ti AvajjetvA sotApattimaggassa upanissayaM disvA - "kassa desanAya abhisamayo bhavissatI 'ti olokento - "mameva dhammadesanAya bhavissati, na aJJassa / sace kho panAhaM apposukko bhaveyyaM bhavissanti me vattAro - 'sAriputtatthero avasesajanAnampi avassayo hoti / tathA hissa samacittasuttadesanAdivase (a0 ni0 1.1.37) koTisatasahassadevatA arahattaM pattA / tayo magge paTividdhadevatAnaM gaNanA natthi / aJJesu ca ThAnesu anekA abhisamayA dissanti | thereva cittaM pasAdetvA sagge nibbattAneva asItikulasahassAni / so dAni sakamAtumicchAdassanamattampi harituM nAsakkhI 'ti / tasmA mAtaraM micchAdassanA mocetvA jAtovarakeyeva parinibbAyissAmI "ti sanniTThAnaM katvA "ajjeva bhagavantaM anujAnAtvA nikkhamissAmIti cundattheraM Amantesi | "Avuso, cunda, amhAkaM bhikkhuparisAya saJJa dehi - 'gaNhathAvuso pattacIvarAni, dhammasenApati nALakagAmaM gantukAmo 'ti" / thero tathA akAsi / bhikkhU senAsanaM saMsAmetvA pattacIvaramAdAya therassa santikaM AgamaMsu / thero senAsanaM saMsAmetvA divATThAnaM sammajjitvA divATThAnadvAre ThatvA divATThAnaM olokento- " idaM dAni pacchimadassanaM, puna AgamanaM natthI ti paJcasatabhikkhuparivuto bhagavantaM upasaGkamitvA vanditvA etadavoca " paJcasatAya - "chinno dAni bhavissAmi, lokanAtha mahAmuni / gamanAgamanaM natthi, pacchimA vandanA ayaM / / jIvitaM appakaM mayhaM, ito sattAhamaccaye / nikkhipeyyAmahaM dehaM bhAravoropanaM yathA / / " anujAnAtu me bhante, bhagavA, anujAnAtu sugato / parinibbAnakAlo me, ossaTTo AyusaGghAro 'ti / / 125 125 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.166-166) buddhA pana yasmA "parinibbAhI"ti vutte maraNasaMvaNNanaM saMvaNNenti nAma, "mA parinibbAhI"ti vutte vaTTassa guNaM kathentIti micchAdiTTikA dosaM Aropessanti, tasmA tadubhayampi na vadanti / tena naM bhagavA Aha - "kattha parinibbAyissasi sAriputtA"ti ? "asthi, bhante, magadhesu nALakagAme jAtovarako, tatthAhaM parinibbAyissAmI"ti vutte "yassa dAni tvaM, sAriputta, kAlaM maJjasi, idAni pana te jeTTakaniTThabhAtikAnaM tAdisassa bhikkhuno dassanaM dullabhaM bhavissatIti desehi tesaM dhamma''nti aah| thero- "satthA mayhaM iddhivikubbanapubbaGgamaM dhammadesanaM paccAsIsatI"ti atvA bhagavantaM vanditvA tAlappamANaM abbhuggantvA puna oruyaha bhagavantaM vanditvA sattatAlappamANe antalikkhe Thito iddhivikubbanaM dassetvA dhammaM desesi / sakalanagaraM sannipati / thero oruyha bhagavantaM vanditvA "gamanakAlo me, bhante"ti Aha / bhagavA "dhammasenApati paTipAdessAmI"ti dhammAsanA uTThAya gandhakuTiabhimukho gantvA maNiphalake aTThAsi / thero tikkhattuM padakkhiNaM katvA catUsu ThAnesu vanditvA- "bhagavA ito kappasatasahassAdhikassa asaGkhyeyyassa upari anomadassisammAsambuddhassa pAdamUle nipatitvA tumhAkaM dassanaM patthesi / sA me patthanA samiddhA, diTThA tumhe, taM paThamadassanaM, idaM pacchimadassanaM / puna tumhAkaM dassanaM natthI'"ti- vatvA dasanakhasamodhAnasamujjalaM aJjaliM paggayaha yAva dassanavisayo, tAva abhimukhova paTikkamitvA "ito paTThAya cutipaTisandhivasena kismiJci ThAne gamanAgamanaM nAma natthI'"ti vanditvA pakkAmi / udakapariyantaM katvA mahAbhUmicAlo ahosi / bhagavA parivAretvA Thite bhikkhU Aha - "anugacchatha, bhikkhave, tumhAkaM jeThThabhAtika"nti / bhikkhU yAva dvArakoTTakA agamaMsu / thero- "tiThThatha, tumhe Avuso, appamattA hothA''ti nivattApetvA attano parisAyeva saddhiM pakkAmi / manussA - "pubbe ayyo paccAgamanacArikaM carati, idaM dAni gamanaM na puna paccAgamanAyA"ti paridevantA anubandhiMsu / tepi "appamattA hotha Avuso, evaMbhAvino nAma saGkhArA''ti nivattApesi / atha kho AyasmA sAriputto antarAmagge sattAhaM manussAnaM anuggahaM karonto sAyaM nALakagAmaM patvA gAmadvAre nigrodharukkhamUle aTThAsi / atha uparevato nAma therassa bhAgineyyo bahigAmaM gacchanto theraM disvA upasaGkamitvA vanditvA aThThAsi / thero taM Aha - "atthi gehe te ayyikA'ti ? Ama, bhanteti / gaccha amhAkaM idhAgatabhAvaM Arocehi / "kasmA Agato"ti ca vutte "ajja kira ekadivasaM antogAme bhavissati, jAtovarakaM paTijaggatha, paJcannaM bhikkhusatAnaM nivAsanaTThAnaM jAnAthA''ti / so gantvA "ayyike, mayhaM 126 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.166-166) nimittobhAsakathAvaNNanA 127 mAtulo Agato''ti Aha / idAni kuhinti ? gAmadvAreti / ekakova, aopi koci atthIti ? asthi paJcasatA bhikkhUti / kiM kAraNA Agatoti ? so taM pavattiM Arocesi / brAhmaNI- "kiM nu kho ettakAnaM vasanaTThAnaM paTijaggApeti, daharakAle pabbajitvA mahallakakAle gihI hotukAmo"ti cintentI jAtovarakaM paTijaggApetvA paJcasatAnaM bhikkhUnaM vasanaTThAnaM kAretvA daNDadIpikAyo jAletvA therassa pAhesi / JohHHATH thero bhikkhUhi saddhiM pAsAdaM abhiruhi / abhiruhitvA ca jAtovarakaM pavisitvA nisIdi / nisajjeva- "tumhAkaM vasanaTThAnaM gacchathA''ti bhikkhU uyyojesi| tesu gatamattesuyeva therassa kharo AbAdho uppajji, lohitapakkhandikA mAraNantikA vedanA vattanti, ekaM bhAjanaM pavisati, ekaM nikkhamati / brAhmaNI- "mama puttassa pavatti mahaM na ruccatI''ti attano vasanagabbhadvAraM nissAya aThThAsi / cattAro mahArAjAno "dhammasenApati kuhiM viharatI"ti olokentA "nALakagAme jAtovarake parinibbAnamaJce nipanno, pacchimadassanaM gamissAmA"ti Agamma vanditvA aTuMsu / thero- ke tumheti ? mahArAjAno, bhanteti / kasmA AgatatthAti ? gilAnupaTThAkA bhavissAmAti / hotu, atthi gilAnupaTThAko, gacchatha tumheti uyyojesi| tesaM gatAvasAne teneva nayena sakko devAnamindo, tasmiM gate suyAmAdayo mahAbrahmA ca AgamiMsu / tepi tathaiva thero uyyojesi | / brAhmaNI devatAnaM AgamanaJca gamanaJca disvA - "ke nu kho ete mama puttaM vanditvA gacchantI"ti therassa gabbhadvAraM gantvA- "tAta, cunda, kA pavattI"ti pucchi / so taM pavattiM AcikkhitvA- "mahAupAsikA, bhante AgatA"ti Aha / thero kasmA avelAya AgatatthAti pucchi| sA tumhaM tAta dassanatthAyAti vatvA "tAta ke paThamaM AgatA"ti pucchi| cattAro mahArAjAno, upAsiketi / tAta, tvaM catUhi mahArAjehi mahantataroti ? ArAmikasadisA ete upAsike, amhAkaM satthu paTisandhiggahaNato paTThAya khaggahatthA hutvA ArakkhaM akaMsUti / tesaM tAta, gatAvasAne ko Agatoti ? sakko devAnamindoti / devarAjatopi tvaM tAta, mahantataroti ? bhaNDagAhakasAmaNerasadiso esa upAsike, amhAkaM satthu tAvatisato otaraNakAle pattacIvaraM gahetvA otiNNoti / tassa tAta gatAvasAne jotamAno viya ko Agatoti ? upAsike tumhaM bhagavA ca satthA ca mahAbrahmA nAma esoti / mayhaM bhagavato mahAbrahmatopi tvaM tAta mahantataroti ? Ama upAsike, ete nAma kira amhAkaM satthu jAtadivase cattAro mahAbrahmAno mahApurisaM suvaNNajAlena paTiggahiMsUti / 127 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.166-166) atha brAhmaNiyA - "puttassa tAva me ayaM AnubhAvo, kIdiso vata mayha puttassa bhagavato satthu AnubhAvo bhavissatI"ti cintayantiyA sahasA paJcavaNNA pIti uppajjitvA sakalasarIre phri| thero- "uppannaM me mAtu pItisomanassaM, ayaM dAni kAlo dhammadesanAyA"ti cintetvA - "kiM cintesi mahAupAsike"ti Aha / sA- "puttassa tAva me ayaM guNo, satthu panassa kIdiso guNo bhavissatIti idaM, tAta, cintemI"ti Aha / mahAupAsike, mayhaM satthu jAtakkhaNe, mahAbhinikkhamane, sambodhiyaM, dhammacakkappavattane ca dasasahassilokadhAtu kampittha, sIlena samAdhinA paJAya vimuttiyA vimuttitrANadassanena samo nAma natthi, itipi so bhagavAti vitthAretvA buddhaguNappaTisaMyuttaM dhammadesanaM kathesi / brAhmaNI piyaputtassa dhammadesanApariyosAne sotApattiphale patiTThAya puttaM Aha"tAta, upatissa, kasmA evamakAsi, evarUpaM nAma amataM mayhaM ettakaM kAlaM na adAsI"ti / thero- "dinnaM dAni me mAtu rUpasAriyA brAhmaNiyA posAvanikamUlaM, ettakena vaTTissatI"ti cintetvA "gaccha mahAupAsike"ti brAhmaNiM uyyojetvA "cunda kA velA"ti Aha / balavapaccUsakAlo, bhanteti / tena hi bhikkhusaGgha sannipAtehIti / sannipatito, bhante, saGghoti / maM ukkhipitvA nisIdApehi cundAti ukkhipitvA nisIdApesi / thero bhikkhU Amantesi - "Avuso catucattAlIsaM vo vassAni mayA saddhiM vicarantAnaM yaM me kAyikaM vA vAcasikaM vA na rocetha, khamatha taM Avusoti / ettakaM, bhante, amhAkaM chAyA viya tumhe amuJcitvA vicarantAnaM aruccanakaM nAma natthi, tumhe pana amhAkaM khamathAti / atha thero aruNasikhAya paJjAyamAnAya mahApathaviM unnAdayanto anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbAyi | bahU devamanussA therassa parinibbAne sakkAraM kariMsu / AyasmA cundo therassa pattacIvaraJca dhAtuparissAvanaJca gahetvA jetavanaM gantvA AnandattheraM gahetvA bhagavantaM upasaGkami / bhagavA dhAtuparistAvanaM gahetvA paJcahi gAthAsatehi therassa guNaM kathetvA dhAtucetiyaM kArApetvA rAjagahagamanatthAya Anandattherassa sadhe adAsi | thero bhikkhUnaM Arocesi / bhagavA mahAbhikkhusaGghaparivuto rAjagahaM agamAsi / tattha gatakAle mahAmoggallAnatthero parinibbAyi | bhagavA tassa dhAtuyo gahetvA cetiyaM kArApetvA rAjagahato nikkhamitvA anupubbena gaGgAbhimukho gantvA ukkacelaM agamAsi / tattha gaGgAtIre bhikkhusaGghaparivuto nisIditvA tattha sAriputtamoggallAnAnaM parinibbAnappaTisaMyuttaM suttaM desetvA ukkacelato nikkhamitvA vesAliM agmaasi| evaM gate atha kho bhagavA 128 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.167-167) nimittobhAsakathAvaNNanA 129 pubbaNhasamayaM nivAsetvA pattacIvaramAdAya vesAliM piNDAya pAvisIti ayamettha anupubbI kthaa| nisIdananti ettha cammakkhaNDaM adhippetaM / udenacetiyanti udenayakkhassa cetiyaTThAne katavihAro vuccati / gotamakAdIsupi eseva nyo| bhAvitAti vaDDitA / bahulIkatAti punappunaM ktaa| yAnIkatAti yuttayAnaM viya katA / vatthukatAti patiTThAnadvena vatthu viya ktaa| anuTTitAti adhiTThitA / paricitAti samantato citA suvaDDitA / susamAraddhAti suTTha smaarddhaa| ___ iti aniyamena kathetvA puna niyametvA dassento tathAgatassa khotiAdimAha / ettha ca kappanti AyukappaM / tasmiM tasmiM kAle yaM manussAnaM AyuppamANaM hoti, taM paripuNNaM karonto tiTTeyya | kappAvasesaM vAti- "appaM vA bhiyyo"ti (dI0 ni0 2.7; a0 ni0 2.6.74) vuttavassasatato atirekaM vA / mahAsIvatthero panAha - "buddhAnaM aTThAne gajjitaM nAma ntthi| yatheva hi veLuvagAmake uppannaM mAraNantikaM vedanaM dasa mAse vikkhambheti, evaM punappunaM taM samApattiM samApajjitvA dasa dasa mAse vikkhambhento imaM bhaddakappameva tiTheyya, kasmA pana na Thitoti ? upAdinnakasarIraM nAma khaNDiccAdIhi abhibhuyyati, buddhA ca khaNDiccAdibhAvaM apatvA paJcame AyukoTThAse bahujanassa piyamanApakAleyeva parinibbAyanti / buddhAnubuddhesu ca mahAsAvakesu parinibbutesu ekakeneva khANukena viya ThAtabbaM hoti, daharasAmaNeraparivAritena vaa| tato- 'aho buddhAnaM parisA'ti hILetabbataM Apajjeyya / tasmA na Thito''ti / evaM vuttepi so na ruccati, "Ayukappo'"ti idameva aTThakathAyaM niyamitaM / 167. yathA taM mArena pariyudvitacittoti ettha tanti nipAtamattaM / yathA mArena pariyuTTitacitto ajjhotthaTacitto ajhopi koci puthujjano paTivijjhituM na sakkuNeyya, evameva nAsakkhi paTivijjhitunti attho| kiM kAraNA ? mAro hi yassa sabbena sabbaM dvAdasa vipallAsA appahInA, tassa cittaM pariyuTTAti / therassa cattAro vipallAsA appahInA, tenassa mAro cittaM pariyuTThAti / so pana cittapariyuTTAnaM karonto kiM karotIti ? bheravaM rUpArammaNaM vA dasseti, saddArammaNaM vA sAveti, tato sattA taM disvA vA sutvA vA satiM vissajjetvA vivaTamukhA honti / tesaM mukhena hatthaM pavesetvA hadayaM mddti| tato visAva hutvA titttthnti| therassa panesa mukhena hatthaM pavesetuM kiM 129 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA sakkhissati ? bheravArammaNaM pana dasseti / taM disvA thero nimittobhAsaM na paTivijjhi / bhagavA jAnantoyeva - "kimatthaM yAvatatiyaM AmantesI" ti ? parato " tiTThatu, bhante, bhagavA "ti yAcite "tumhevetaM dukkaTaM, aparaddha "nti dosAropanena sokatanukaraNatthaM / tumhevetaM 130 mArayAcanakathAvaNNanA 168. mAro pApimAti ettha mAroti satte anatthe niyojento mAretIti mAro / pApimAti tasseva vevacanaM / so hi pApadhammasamannAgatattA " pApimA "ti vuccati / kaNho, antako, namuci, pamattabandhUtipi tasseva nAmAni / bhAsitA kho panesAti ayahi bhagavato sambodhipattiyA aTThame sattAhe bodhimaNDeyeva AgantvA - "bhagavA yadatthaM tumhehi pAramiyo pUritA, so vo attho anuppatto, paTividdhaM sabbaJjataJJaNaM, kiM te lokavicAraNenAti vatvA, yathA ajja, evameva "parinibbAtu dAni, bhante, bhagavA "ti yAci / bhagavA cassa "na tAvAha "ntiAdIni vatvA paTikkhipi / taM sandhAya " bhAsitA kho panesA bhante "tiAdimAha / - tattha viyattAti maggavasena viyattA / tatheva vinItA tathA visAradA / bahussu tepiTakavasena bahu sutametesanti bahussutA / tameva dhammaM dhArentIti dhammadharA / athavA pariyattibahussutA ceva paTivedhabahussutA ca / pariyattipaTivedhadhammAnaMyeva dhAraNato dhammadharAti evamettha attho daTThabbo / dhammAnudhammapaTipannAti ariyadhammassa anudhammabhUtaM vipassanAdhammaM paTipannA / sAmIcippaTipannAti anucchavikapaTipadaM paTipannA / anudhammacArinoti anudhammacaraNasIlA / sakaM Acariyakanti attano AcariyavAdaM / AcikkhissantItiAdIni sabbAni aJJamaJJassa vevacanAni / sahadhammenAti sahetukena sakAraNena vacanena / sappATihAriyanti yAva na niyyAnikaM katvA dhammaM desessanti / (3.168-168) brahmacariyanti sikkhattayasaGgahitaM sakalaM sAsanabrahmacariyaM / iddhanti samiddhaM jhAnassAdavasena / phItanti vuddhippattaM sabbaphAliphullaM viya abhijJAya sampattivasena / vitthArikanti vitthataM tasmiM tasmiM disAbhAge patiTThitavasena / bAhujaJjanti bahujanehi AtaM paTividdhaM mahAjanAbhisamayavasena / puthubhUtanti sabbAkAravasena puthulabhAvappattaM / kathaM ? yAva 130 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.169-169) AyusaGkhAraossajjanavaNNanA 131 devamanussehi suppakAsitanti yatakA vi jAtikA devA ceva manussA ca asthi sabbehi suTTha pakAsitanti attho| appossukkoti niraalyo| tvahi pApima, aTThamasattAhato paTThAya - "parinibbAtu dAni, bhante, bhagavA parinibbAtu, sugato"ti viravanto AhiNDittha / ajja dAni paTThAya vigatussAho hohi; mA mahaM parinibbAnatthaM vAyAmaM karohIti vdti| AyusaGkhAraossajjanavaNNanA 169. sato sampajAno AyusavAraM ossajIti satiM sUpaTTitaM katvA ANena paricchinditvA AyusaGghAraM vissajji, pajahi / tattha na bhagavA hatthena leDDu viya AyusaGkhAraM ossaji, temAsamattameva pana samApattiM samApajjitvA tato paraM na samApajjissAmIti cittaM uppAdesi / taM sandhAya vuttaM- "ossjii''ti| "ussajjI"ti pi pATho / mahAbhUmicAloti mahanto pthviikmpo| tadA kira dasasahassI lokadhAtu kampittha / bhiMsanakoti bhayajanako / devadundubhiyo ca phaliMsUti devabheriyo phaliMsu, devo sukkhagajjitaM gajji, akAlavijjulatA nicchariMsu, khaNikavassaM vassIti vuttaM hoti / udAnaM udAnesIti kasmA udAnesi ? koci nAma vadeyya - "bhagavA pacchato pacchato anubandhitvA - 'parinibbAyatha, bhante, parinibbAyatha, bhante'ti upadduto bhayena AyusaGkhAraM vissjjesii''ti| "tassokAso mA hotu, bhItassa udAnaM nAma natthI''ti etassa dIpanatthaM pItivegavissalu udAnaM udAnesi / tattha sabbesaM soNasiGgAlAdInampi paccakkhabhAvato tulitaM paricchinnanti tulaM / kiM taM? kAmAvacarakammaM / na tulaM, na vA tulaM sadisamassa acaM lokiyaM kammaM atthIti atulN| kiM taM ? mahaggatakammaM / athavA kAmAvacararUpAvacaraM tulaM, arUpAvacaraM atulaM / appavipAkaM vA tulaM, bahuvipAkaM atulaM / sambhavanti sambhavassa hetubhUtaM, piNDakArakaM rAsikArakanti attho / bhavasaGkhAranti punabbhavasaGkhAraNakaM / avassajIti vissajjesi / munIti buddhamuni / ajjhattaratoti niyakajjhattarato / samAhitoti upacArappanAsamAdhivasena samAhito / abhindi kavacamivAti kavacaM viya abhindi / attasambhavanti attani saJjAtaM kilesaM / idaM vuttaM hoti- "savipAkaTThana sambhavaM, bhavAbhisaGghAraNaDhena bhavasaGkhAranti ca laddhanAmaM 131 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA ( 3.171 - 171) tulAtulasaGghAtaM lokiyakammaJca ossaji / saGgAmasIse mahAyodho kavacaM viya asambhavaM kilesaJca ajjhattarato samAhito hutvA abhindI 'ti / 132 atha vA tulanti tulento tIrento / atulaJca sambhavanti nibbAnaJceva sambhavaJca / bhavasaGghAranti bhavagAmikammaM / avassaji munIti "paJcakkhandhA aniccA, paJcannaM khandhAnaM nirodho nibbAnaM nicca "ntiAdinA (paTi0 ma0 3.38) nayena tulayanto buddhamuni bhave AdInavaM, nibbAne ca AnisaMsaM disvA taM khandhAnaM mUlabhUtaM bhavasaGghArakammaM - "kammakkhayAya saMvattatI 'ti (ma0 ni0 2.81) evaM vRttena kammakkhayakarena ariyamaggena avassaji / kathaM ? ajjhattarato samAhito abhindi kavacamiva attani sambhavaM / so hi vipassanAvasena ajjhattarato samathavasena samAhitoti evaM pubbabhAgato paTThAya samathavipassanAbalena kavacamiva attabhAvaM pariyonandhitvA ThitaM, attani sambhavattA " attasambhavanti laddhanAmaM sabbakilesajAlaM abhindi / kilesAbhAvena ca katakammaM appaTisandhikattA avassaGkaM nAma hotIti evaM kilesappahAnena kammaM pajahi, pahInakilesassa ca bhayaM nAma natthi, tasmA abhItova AyusaGghAraM ossaji, abhItabhAvaJApanatthaJca udAnaM udAsIti veditabbo / mahAbhUmicAlavaNNanA 171. yaM mahAvAtAti yena samayena yasmiM vA samaye mahAvAtA vAyanti, mahAvAtA vAyantApi ukkhepakavAtA nAma uTThahanti, te vAyantA saTThisahassAdhikanavayojanasatasahassabahalaM udakasandhArakaM vAtaM upacchindanti, tato AkAse udakaM bhassati, tasmiM bhassante pathavI bhassati / puna vAto attano balena antodhamakaraNe viya udakaM AbandhitvA gaNhAti, tato udakaM uggacchati, tasmiM uggacchante pathavI uggacchati / evaM udakaM kampitaM pathaviM kampeti / etaJca kampanaM yAva ajjakAlApi hotiyeva, bahalabhAvena pana na ogacchanuggacchanaM paJJAyati / mahiddhiko mahAnubhAvoti ijjhanassa mahantatAya mahiddhiko anubhavitabbassa mahantatAya mahAnubhAvo / parittAti dubbalA / appamANAti balavA / so imaM pathaviM kampetIti so iddhiM nibbattetvA saMvejento mahAmoggallAno viya, vImaMsanto vA mahAnAgattherassa bhAgineyyo saGgharakkhitasAmaNero viya pathaviM kampeti / so kirAyasmA khuraggeyeva arahattaM patvA 132 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.171-171) mahAbhUmicAlavaNNanA 133 cintesi - "asthi nu kho koci bhikkhu, yena pabbajitadivaseyeva arahattaM patvA vejayanto pAsAdo kampitapubbo"ti ? tato- "natthi kocI"ti JatvA- "ahaM kampessAmI"ti abhiJAbalena vejayantamatthake ThatvA pAdena paharitvA kampetuM nAsakkhi / atha naM sakkassa nATakitthiyo Ahesu - "putta saGgharakkhita, tvaM pUtigandheneva sIsena vejayantaM kampetuM icchasi, suppatiTTito tAta pAsAdo, kathaM kampetuM sakkhissasI''ti ? sAmaNero- "imA devatA mayA saddhiM keLiM karonti, ahaM kho pana AcariyaM nAlatthaM, kahaM nu kho me Acariyo sAmuddikamahAnAgatthero''ti Avajjento mahAsamudde udakaleNaM mApetvA divAvihAraM nisinnoti atvA tattha gantvA theraM vanditvA aTThAsi / tato naM thero- "kiM, tAta saGgharakkhita, asikkhitvAva yuddhaM paviThThosI"ti vatvA "nAsakkhi, tAta, vejayantaM kampetu"nti pucchi / AcariyaM, bhante, nAlatthanti / atha naM thero- "tAta tumhAdise akampente ko aJjo kampessati / diTThapubbaM te, tAta, udakapiDhe gomayakhaNDaM pilavantaM, tAta, kapallakapUrva pacantA antantena paricchindanti, iminA opammena jAnAhI''ti Aha / so.- "vaTTissati, bhante, ettakenA"ti vatvA pAsAdena patihitokAsaM udakaM hotUti adhiTThAya vejayantAbhimukho agamAsi / devadhItaro taM disvA - "ekavAraM lajjitvA gato, punapi sAmaNero eti, punapi etI''ti vadisu / sakko devarAjA - "mA mamhaM puttena saddhiM kathayittha, idAni tena Acariyo laddho, khaNena pAsAdaM kampessatI"ti Aha / sAmaNeropi pAdaGguTena pAsAdathUpikaM pahari / pAsAdo catUhi disAhi oNamati / devatA - "patiTThAtuM dehi, tAta, pAsAdassa patiTThAtuM dehi, tAta, pAsAdassA"ti viraviMsu / sAmaNero pAsAdaM yathAThAne ThapetvA pAsAdamatthake ThatvA udAnaM udAnesi - "ajjevAhaM pabbajito, ajja pattAsavakkhayaM / ajja kampemi pAsAdaM, aho buddhassuLAratA / / ajjevAhaM pabbajito...pe0... aho dhammassuLAratA / / ajjevAhaM pabbajito...pe0... aho saGghassuLAratAti / / 133 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.172-172) ito paresu chasu pathavIkampesu yaM vattabbaM, taM mahApadAne vuttameva / iti imesu aTThasu pathavIkampesu paThamo dhAtukopena, dutiyo iddhAnubhAvena, tatiyacatutthA puJatejena, paJcamo ANatejena, chaTTho sAdhukAradAnavasena, sattamo kAruJabhAvena, aTThamo Arodanena / mAtukucchiM okkamante ca tato nikkhamante ca mahAsatte tassa puJatejena pathavI akampittha / abhisambodhiyaM ANatejena abhihatA hutvA akampittha / dhammacakkappavattane sAdhukArabhAvasaNThitA sAdhukAraM dadamAnA akampittha / AyusaGkhArossajjane kAruJasabhAvasaNThitA cittasaGkhobhaM asahamAnA akampittha / parinibbAne ArodanavegatunnA hutvA akampittha / ayaM panattho pathavIdevatAya vasena veditabbo, mahAbhUtapathaviyA panetaM natthi acetanattAti / ime kho, Ananda, aTTa hetUti ettha imeti niddiTTanidassanaM / ettAvatA ca panAyasmA Anando - "addhA ajja bhagavatA AyusaGkhAro ossaTTho"ti sallakkhesi / bhagavA pana sallakkhitabhAvaM jAnantopi okAsaM adatvAva aJjAnipi aTTakAni sampiNDento- "aTTha kho imA"tiAdimAha / aTThaparisavaNNanA 172. tattha anekasataM khattiyaparisanti bimbisArasamAgamaJAtisamAgamalicchavIsamAgamAdisadisaM, sA pana ajhesu cakkavALesupi labbhateyeva / sallapitapubbanti AlApasallApo katapubbo | sAkacchAti dhammasAkacchApi smaapjjitpubbaa| yAdisako tesaM vaNNoti te odAtApi honti kALApi maGguracchavIpi, satthA suvaNNavaNNova / idaM pana saNThAnaM paTicca kathitaM / saNThAnampi ca kevalaM tesaM pAyatiyeva, na pana bhagavA milakkhusadiso hoti, nApi AmuttamaNikuNDalo, buddhaveseneva nisIdati / te pana attano samAnasaNThAnameva passanti / yAdisako tesaM saroti te chinnassarApi honti gaggarassarApi kAkassarApi, satthA brahmassarova / idaM pana bhAsantaraM sandhAya kathitaM / sacepi hi satthA rAjAsane nisinno katheti, "ajja rAjA madhurena sarena kathetI"ti tesaM hoti / kathetvA pakkante pana bhagavati puna rAjAnaM AgataM disvA -- "ko nu kho aya''nti vImaMsA uppajjati / tattha ko nu kho ayanti imasmiM ThAne idAneva mAgadhabhAsAya sIhaLabhAsAya madhurenAkArena kathento ko nu kho ayaM antarahito, kiM devo, udAhu manussoti evaM 134 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.173-173) aTThaabhibhAyatanavaNNanA vImaMsantApi na jAnantIti attho| kimatthaM panevaM ajAnantAnaM dhammaM desetIti ? vAsanatthAya / evaM sutopi hi dhammo anAgate paccayo hoti yevAti anAgataM paTicca deseti / anekasataM brAhmaNaparisantiAdInampi soNadaNDakUTadaNDasamAgamAdivasena ceva aJacakkavALavasena ca sambhavo veditabbo / imA pana aTTha parisA bhagavA kimatthaM Ahari ? abhItabhAvadassanatthameva / imA kira AharitvA evamAha - "Ananda, imApi aTTha parisA upasaGkamitvA dhamma desentassa tathAgatassa bhayaM vA sArajjaM vA natthi, mAraM pana ekakaM disvA tathAgato bhAyeyyAti ko evaM saJje uppAdetumarahati / abhIto, Ananda, tathAgato acchambhI, sato sampajAno AyusaGkhAraM ossajI''ti / aTThaabhibhAyatanavaNNanA 173. abhibhAyatanAnIti abhibhavanakAraNAni / kiM abhibhavanti ? paccanIkadhammapi ArammaNAnipi / tAni hi paTipakkhabhAvena paccanIkadhamme abhibhavanti, puggalassa ANuttariyatAya ArammaNAni / ajjhattaM rUpasaJjItiAdIsu pana ajjhattarUpe parikammavasena ajjhattaM rUpasajhI nAma hoti / ajjhattahi nIlaparikammaM karonto kese vA pitte vA akkhitArakAya vA karoti / pItaparikammaM karonto mede vA chaviyA vA hatthapAdapiTTesu vA akkhInaM pItakaTThAne vA karoti / lohitaparikammaM karonto maMse vA lohite vA jivhAya vA akkhInaM rattaTThAne vA karoti / odAtaparikammaM karonto aTThimhi vA dante vA nakhe vA akkhInaM setavAne vA karoti / taM pana sunIlaM supItaM sulohitakaM suodAtakaM na hoti, avisuddhameva hoti / eko bahiddhA rUpAni passatIti yassevaM parikammaM ajjhattaM uppannaM hoti, nimittaM pana bahiddhA, so evaM ajjhattaM parikammassa bahiddhA ca appanAya vasena - "ajjhattaM rUpasaJjI eko bahiddhA rUpAni passatI"ti vuccati / parittAnIti avaDDitAni / suvaNNadubbaNNAnIti suvaNNAni vA honti, dubbaNNAni vA / parittavaseneva idaM abhibhAyatanaM vuttanti veditab / tAni abhibhuyyAti yathA nAma sampannagahaNiko kaTacchumattaM bhattaM labhitvA- "kiM ettha bhuJjitabbaM atthI''ti saGkaDDitvA ekakabaLameva karoti, evameva ANuttariko puggalo 135 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.173-173) visadatrANo- "kiM ettha parittake ArammaNe samApajjitabbaM atthi, nAyaM mama bhAro"ti tAni rUpAni abhibhavitvA samApajjati, saha nimittuppAdenevettha appanaM pApetIti attho / jAnAmi passAmIti iminA panassa Abhogo kathito / so ca kho samApattito vuTTitassa, na antosamApattiyaM / evaMsajI hotIti AbhogasaJjAyapi jhAnasajJAyapi evaMsajI hoti / abhibhavanasajJA hissa antosamApattiyampi atthi, AbhogasaJA pana samApattito vuTTitasseva / appamANAnIti vaDDitappamANAni, mahantAnIti attho / abhibhuyyAti ettha pana yathA mahagghaso puriso ekaM bhattavaDDitakaM labhitvA - "aJampi hotu, kiM etaM mayhaM karissatI"ti taM na mahantato passati, evameva ANuttaro puggalo visadatrANo "kiM ettha samApajjitabba, nayidaM appamANaM, na mayha cittekaggatAkaraNe bhAro atthI'ti tAni abhibhavitvA samApajjati, saha nimittuppAdenevettha appanaM pApetIti attho / ajjhataM arUpasaJIti alAbhitAya vA anatthikatAya vA ajjhattarUpe prikmmsaavirhito| ____eko bahiddhA rUpAni passatIti yassa parikammampi nimittampi bahiddhAva uppannaM, so evaM bahiddhA parikammassa ceva appanAya ca vasena - "ajjhattaM arUpasaJI eko bahiddhA rUpAni passatI"ti vuccati / sesamettha catutthAbhibhAyatane vuttanayameva / imesu pana catUsu parittaM vitakkacaritavasena AgataM, appamANaM mohacaritavasena, suvaNNaM dosacaritavasena, dubbaNNaM rAgacaritavasena / etesahi etAni sappAyAni / sA ca nesaM sappAyatA vitthArato visuddhimagge caritaniddese vuttaa| paJcamaabhibhAyatanAdIsu nIlAnIti sabbasaGgAhakavasena vuttaM / nIlavaNNAnIti vaNNavasena / nIlanidassanAnIti nidassanavasena, apAya mAnavivarAni asambhinnavaNNAni ekanIlAneva hutvA dissantIti vuttaM hoti / nIlanibhAsAnIti idaM pana obhAsavasena vuttaM, nIlobhAsAni nIlappabhAyuttAnIti attho / etena nesaM visuddhataM dasseti / visuddhavaNNavaseneva hi imAni cattAri abhibhAyatanAni vuttAni / umApuSphanti etahi purpha siniddhaM mudu, dissamAnampi nIlameva hoti| girikaNNikapupphAdIni pana dissamAnAni setadhAtukAneva honti / tasmA idameva gahitaM, na tAni | bArANaseyyakanti bArANasisambhavaM / tattha kira 136 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.174-178) avimokkhavaNNanA 137 kappAsopi mudu, suttakantikAyopi tantavAyApi chekA, udakampi suci siniddhaM / tasmA taM vatthaM ubhatobhAgavimarlDa hoti; dvIsupi passesu maTuM mudu siniddhaM khAyati / pItAnItiAdIsupi iminAva nayena attho veditbbo| "nIlakasiNaM uggaNhanto nIlasmiM nimittaM gaNhAti pupphasmiM vA vatthasmiM vA vaNNadhAtuyA vA"tiAdikaM panettha kasiNakaraNaJca parikammaJca appanAvidhAnaJca sabbaM visuddhimagge vitthArato vuttameva / imAnipi aTTha abhibhAyatanAni abhItabhAvadassanatthameva AnItAni / imAni kira vatvA evamAha - "Ananda, evarUpApi samApattiyo samApajjantassa ca vuTTahantassa ca tathAgatassa bhayaM vA sArajjaM vA natthi, mAraM pana ekakaM disvA tathAgato bhAyeyyAti ko evaM sanaM uppAdetumarahati / abhIto, Ananda, tathAgato acchambhI, sato sampajAno AyusaGkhAraM ossajI''ti / aTThavimokkhavaNNanA 174. vimokkhakathA uttAnatthAyeva / imepi aTTha vimokkhA abhItabhAvadassanatthameva AnItA / imepi kira vatvA evamAha - "Ananda, etApi samApattiyo samApajjantassa ca vuTTahantassa ca tathAgatassa bhayaM vA sArajjaM vA natthi...pe0... ossajI''ti / / 175. idAnipi bhagavA Anandassa okAsaM adatvAva ekamidAhantiAdinA nayena aparampa desanaM Arabhi / tattha paThamAbhisambuddhoti abhisambuddho hutvA paThamameva aTThame sttaahe| 177. ossaTThoti vissajjito paricchinno, evaM kira vatvA - "tenAyaM dasasahassI lokadhAtu kampitthA''ti Aha / AnandayAcanakathA 178. alanti paTikkhepavacanametaM / bodhinti catumaggANapaTiveSaM / saddahasi tvanti evaM vuttabhAvaM tathAgatassa saddahasIti vadati / tasmAtihAnandAti yasmA idaM vacanaM saddahasi, tasmA tumhevetaM dukkaTanti dasseti / 137 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.179-186) 179. ekamidAhanti idaM bhagavA-- "na kevalaM ahaM idheva taM AmantesiM, aJadApi AmantetvA oLArikaM nimittaM akAsiM, tampi tayA na paTividdhaM, tavevAyaM aparAdhoti evaM sokavinodanatthAya nAnappakArato therasseva dosAropanatthaM Arabhi / 183. piyehi manApehIti mAtApitAmAtAbhaginiAdikehi jAtiyA nAnAbhAvo, maraNena vinAbhAvo, bhavena anyjthaabhaavo| taM kutettha lanbhAti tanti tasmA, yasmA sabbeheva piyehi manApehi nAnAbhAvo, tasmA dasa pAramiyo pUretvApi, sambodhiM patvApi, dhammacakkaM pavattetvApi, yamakapATihAriyaM dassetvApi, devorohaNaM katvApi, yaM taM jAtaM bhUtaM saGkhataM palokadhammaM, taM vata tathAgatassApi sarIraM mA palujjIti netaM ThAnaM vijjati, rodantenApi kandantenApi na sakkA taM kAraNaM laddhanti / puna paccAvamissatIti yaM cattaM vantaM, taM vata puna paTikhAdissatIti attho / 184. yathayidaM brahmacariyanti yathA idaM sikkhAttayasaGgahaM sAsanabrahmacariyaM / addhaniyanti addhAnakkhamaM / ciradvitikanti cirappavattivasena cirtttthitikN| cattAro satipaTThAnAtiAdi sabbaM lokiyalokuttaravaseneva kathitaM / etesaM pana bodhipakkhiyAnaM dhammAnaM vinicchayo sabbAkArena visuddhimagge paTipadAjANadassanavisuddhiniddese vutto| sesamettha uttAnamevAti / tatiyabhANavAravaNNanA nihitA - nAgApalokitavaNNanA 186. nAgApalokitanti yathA hi mahAjanassa aTThIni koTiyA koTiM Ahacca ThitAni paccekabuddhAnaM, aGkusakalaggAni viya, na evaM buddhAnaM / buddhAnaM pana saGkhalikAni viya ekAbaddhAni hutvA ThitAni, tasmA pacchato apalokanakAle na sakkA hoti gIvaM parivattetuM / yathA pana hatthinAgo pacchAbhAgaM apaloketukAmo sakalasarIreneva parivattati, evaM parivattitabbaM hoti / bhagavato pana nagaradvAre ThatvA - "vesAliM apalokessAmI"ti citte uppannamatte - "bhagavA anekAni kappakoTisahassAni pAramiyo pUrentehi tumhehi na gIvaM 138 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catumahApadesathaNNanA parivattetvA apalokanakammaM kata" nti ayaM pathavI kulAlacakkaM viya parivattetvA bhagavantaM vesAlinagarAbhimukhaM akAsi / taM sandhAyetaM vRttaM / (3.187-188) vesAliyAva, nanu ca na kevalaM sAvatthirAjagahanALandapATaligAmakoTigAmanAtikagAmakesupi tato tato nikkhantakAle taM taM sabbaM pacchimadassanameva, tattha tattha kasmA nAgApalokitaM nApalokesIti ? anacchariyattA / tattha tattha hi nivattetvA apalokentassetaM na acchariyaM hoti, tasmA nApalokesi / api ca vesAlirAjAno AsannavinAsA, tiNNaM vassAnaM upari vinassissanti / te taM nagaradvAre nAgApalokitaM nAma cetiyaM katvA gandhamAlAdIhi pUjessanti, taM nesaM dIgharataM hitAya sukhAya bhavissatIti te saM anukampAya apalokesa / dukkhassantakaroti vaTTadukkhassa antakaro / cakkhumAti paJcahi cakkhUhi cakkhumA / parinibbutoti kilesaparinibbAnena parinibbuto / catumahApadesavaNNanA 187. mahApadeseti mahAokAse, mahAapadese vA, buddhAdayo mahante mahante apadisitvA vRttAni mahAkAraNAnIti attho / 139 188. neva abhinanditabbanti haTThatuTThehi sAdhukAraM datvA pubbeva na sotabbaM, evaM kate hi pacchA "idaM na sametIti vuccamAno- " kiM pubbeva ayaM dhammo, idAni na dhammo "ti vatvA laddhiM na vissajjeti / nappaTikkositabbanti - " kiM esa bAlo vadatIti evaM pubbeva na vattabbaM, evaM vutte hi vattuM yuttampi na vakkhati / tenAha - " anabhinanditvA appaTikkositvA'ti / padabyaJjanAnIti padasaGghAtAni byaJjanAni / sAdhukaM uggahetvAti imasmiM ThAne pALi vuttA, imasmiM ThAne attho vRtto, imasmiM ThAne anusandhi kathito, imasmiM ThAne pubbAparaM kathitanti suTTu gahetvA / sutte osAretabbAnIti sutte otAretabbAni / vinaye sandassetabbAnIti vinaye saMsandetabbAni / ettha ca suttanti vinayo / yathAha - " kattha paTikkhittaM ? sAvatthiyaM suttavibhaGge "ti ( cuLava0 457 ) | vinayoti khandhako / yathAha - " vinayAtisAreti / evaM vinayapiTakampi 139 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.188-188) na pariyAdiyati / ubhatovibhaGgA pana suttaM, khandhakaparivArA vinayoti evaM vinayapiTakaM pariyAdiyati / athavA suttantapiTakaM suttaM, vinayapiTakaM vinayoti evaM dveyeva piTakAni pariyAdiyanti / suttantAbhidhammapiTakAni vA suttaM, vinayapiTakaM vinayoti evampi tINi piTakAni na tAva pariyAdiyanti / asuttanAmakahi buddhavacanaM nAma asthi / seyyathidaM - jAtakaM, paTisambhidA, niddeso, suttanipAto, dhammapadaM, udAnaM, itivRttakaM, vimAnavatthu, petavatthu, theragAthA, therIgAthA, apadAnanti / sudinnatthero pana - "asuttanAmakaM buddhavacanaM na atthI''ti taM sabbaM paTipakkhipitvA -- "tINi piTakAni suttaM, vinayo pana kAraNa"nti Aha / tato taM kAraNaM dassento idaM suttamAhari __ "ye kho tvaM, gotami, dhamme jAneyyAsi, ime dhammA sarAgAya saMvattanti no virAgAya, saJjogAya saMvattanti no visogAya, AcayAya saMvattanti no apacayAya, mahicchatAya saMvattanti no appicchatAya, asantuTThiyA saMvattanti no santuTThiyA, saGgaNikAya saMvattanti no pavivekAya, kosajjAya saMvattanti no vIriyArambhAya, dubbharatAya saMvattanti no subharatAya / ekaMsena, gotami, dhAreyyAsi'neso dhammo, neso vinayo, netaM satthusAsana'nti / ye ca kho tvaM, gotami, dhamme jAneyyAsi, ime dhammA virAgAya saMvattanti no sarAgAya, visogAya saMvattanti no saJjogAya, apacayAya saMvattanti no AcayAya, appicchatAya saMvattanti no mahicchatAya, santuTThiyA saMvattanti no asantuThThiyA, pavivekAya saMvattanti no saGgaNikAya, vIriyArambhAya saMvattanti no kosajjAya, subharatAya saMvattanti no dubbharatAya / ekaMsena, gotami, dhAreyyAsi - 'eso dhammo, eso vinayo, etaM satthusAsana'nti' (a0 ni0 3.8.53) / tasmA sutteti tepiTake buddhavacane otaaretbbaani| vinayeti etasmiM rAgAdivinayakAraNe saMsandetabbAnIti ayamettha attho| na ceva sutte osarantIti suttapaTipATiyA katthaci anAgantvA challiM uTThapetvA guLhavessantara-guLhaummagga-guLhavinayavedallapiTakAnaM aJatarato AgatAni paJcAyantIti attho| evaM AgatAni hi rAgAdivinaye ca na paJjAyamAnAni chaDDetabbAni honti / tena vuttaM - "iti hetaM, bhikkhave, chaDDeyyAthA"ti / etenupAyena sabbattha attho veditabbo / 140 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.188-188) catumahApadesavaNNanA 141 ___ idaM, bhikkhave, catutthaM mahApadesaM dhAreyyAthAti idaM catutthaM dhammassa patidvAnokAsaM dhAreyyAtha / imasmiM pana ThAne imaM pakiNNakaM veditab / sutte cattAro mahApadesA, khandhake cattAro mahApadesA, cattAri pahabyAkaraNAni, suttaM, suttAnulomaM, AcariyavAdo, attanomati, tisso saGgItiyoti / tattha - "ayaM dhammo, ayaM vinayo''ti dhammavinicchaye patte ime cattAro mahApadesA pamANaM / yaM ettha sameti tadeva gahetabaM, itaraM viravantassapi na gahetabbaM / "idaM kappati, idaM na kappatI"ti kappiyAkappiyavinicchaye patte- "yaM, bhikkhave, mayA idaM na kappatIti appaTikkhittaM, taM ce akappiyaM anulometi, kappiyaM paTibAhati, taM vo na kappatI''tiAdinA (mahAva0 305) nayena khandhake vuttA cattAro mahApadesA pamANaM / tesaM vinicchayakathA samantapAsAdikAyaM vuttaa| tattha vuttanayena yaM kappiyaM anulometi, tadeva kappiyaM, itaraM akappiyanti evaM sanniTThAnaM kAtabbaM / __ ekaMsabyAkaraNIyo pajho, vibhajjabyAkaraNIyo paJho, paTipucchAbyAkaraNIyo pajho, ThapanIyo paJhoti imAni cattAri pahabyAkaraNAni nAma | tattha "cakkhaM anicca"nti puDhena - "Ama anicca"nti ekaMseneva byAkAtabbaM / esa nayo sotAdIsu / ayaM ekaMsavyAkaraNIyo paho / "aniccaM nAma cakkhu"nti puDhena- "na cakkhumeva, sotampi aniccaM ghAnampi anicca"nti evaM vibhajitvA byAkAtabbaM / ayaM vibhajjabyAkaraNIyo paJho / "yathA cakkhu tathA sotaM, yathA sotaM tathA cakkhu"nti puDhena "kenaTena pucchasI"ti paTipucchitvA "dassanaTena pucchAmI"ti vutte "na hI"ti byAkAtabbaM, "aniccadvena pucchAmI'"ti vutte AmAti byAkAtabbaM / ayaM paTipucchAbyAkaraNIyo paho / "taM jIvaM taM sarIra''ntiAdIni puDhena pana "abyAkatametaM bhagavatA"ti Thapetabbo, esa paJho na byaakaatbbo| ayaM ThapanIyo paJho / iti tenAkArena paJhe sampatte imAni cattAri pahabyAkaraNAni pamANaM / imesaM vasena so paJho byAkAtabbo / suttAdIsu pana suttaM nAma tisso saGgItiyo ArULahAni tINi piTakAni / suttAnulomaM nAma anulomakappiyaM / AcariyavAdo nAma aTThakathA / attanomati nAma 141 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.189-190) nayaggAhena anubuddhiyA attano paTibhAnaM / tattha suttaM appaTibAhiyaM, taM paTibAhantena buddhova paTibAhito hoti / anulomakappiyaM pana suttena samentameva gahetab, na itaraM / AcariyavAdopi suttena samentoyeva gahetabbo, na itaro / attanomati pana sabbadubbalA, sApi suttena samentAyeva gahetabbA, na itraa| paJcasatikA, sattasatikA, sahassikAti imA pana tisso snggiitiyo| suttampi tAsu Agatameva pamANaM, itaraM gAravhasuttaM na gahetabbaM / tattha otarantAnipi hi padavyaJjanAni na ceva sutte otaranti, na ca vinaye sandissantIti veditabbAni / kammAraputtacundavatthuvaNNanA 189. kammAraputtassAti suvaNNakAraputtassa / so kira aDDo mahAkuTumbiko bhagavato paThamadassaneneva sotApanno hutvA attano ambavane vihAraM kArApetvA niyyAtesi / taM sandhAya vuttaM- "ambvne"ti| sUkaramaddavanti nAtitaruNassa nAtijiNNassa ekajeTThakasUkarassa pavattamaMsaM / taM kira mudu ceva siniddhaJca hoti, taM paTiyAdApetvA sAdhukaM pacApetvAti attho / eke bhaNanti - "sUkaramaddavanti pana muduodanassa paJcagorasayUsapAcanavidhAnassa nAmetaM, yathA gavapAnaM nAma pAkanAma''nti / keci bhaNanti - "sUkaramaddavaM nAma rasAyanavidhi, taM pana rasAyanasatthe Agacchati, taM cundena - "bhagavato parinibbAnaM na bhaveyyA'ti rasAyanaM paTiyatta"nti / tattha pana dvisahassadIpaparivAresu catUsu mahAdIpesu devatA ojaM pakkhipiMsu / ___ nAhaM tanti imaM sIhanAdaM kimatthaM nadati ? parUpavAdamocanatthaM / attanA paribhuttAvasesaM neva bhikkhUna, na manussAnaM dAtuM adAsi, AvATe nikhaNApetvA vinAsesIti hi vattukAmAnaM idaM sutvA vacanokAso na bhavissatIti paresaM upavAdamocanatthaM sIhanAdaM nadatIti / 190. bhuttassa ca sUkaramahavenAti bhuttassa udapAdi, na pana bhuttapaccayA / yadi hi abhuttassa uppajjissatha, atikharo bhavissati / siniddhabhojanaM bhuttattA panassa tanuvedanA ahosi / teneva padasA gantuM asakkhi / virecamAnoti abhiNDaM pavattalohitavirecanova 142 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.191-193) pAnIyAharaNavaNNanA samAno / abocAti attanA patthitaTThAne parinibbAnatthAya dhammasaGgAhakattherehi ThapitagAthAyoti veditabbA / pAnIyAharaNavaNNanA 191. iGghAti codanatthe nipAto | acchodakAti pasannodakA / sAtodakAti madhurodakA / sItodakAti tanusItalasalilA / setakAti nikkaddamA / suppatitthAti sundaratitthA / 143 pukkusamallaputtavatthuvaNNanA 192. pukkusoti tassa nAmaM / mallaputtoti mallarAjaputto / mallA kira vArena rajjaM kArenti / yAva nesaM vAro na pApuNAti, tAva vaNijjaM karonti / ayampi vaNijjameva karonto paJca sakaTasatAni yojApetvA dhuravAte vAyante purato gacchati, pacchA vAte vAyante satthavAhaM purato pesetvA sayaM pacchA gacchati / tadA pana pacchA vAto vAyi, tasmA esa purato satyavAhaM pesetvA sabbaratanayAne nisIditvA kusinArato nikkhamitvA "pAvaM gramissAmI "ti maggaM paTipajji / tena vuttaM - " kusinArAya pAvaM addhAnamaggappaTipanno hotI 'ti / evamAha / imA pana ALAroti tassa nAmaM / dIghapiGgalo kireso, tenassa ALAroti nAmaM ahosi | kAlAmoti gottaM / yatra hi nAmAti yo nAma / neva dakkhatIti na addasa / yatrasaddayuttattA pataM anAgatavasena vuttaM / evarUpaJhi Idisesu ThAnesu saddalakkhaNaM / 193. niccharantIsUti vicarantIsu / asaniyA phalantiyAti navavidhAya asaniyA bhijjamAnAya viya mahAravaM ravantiyA / navavidhA hi asaniyo- asaJJA, vicakkA, saterA, gaggarA, kapisIsA, macchavilolikA, kukkuTakA, daNDamaNikA, sukkhAnIti / asA asa karoti / vicakkA ekaM cakkaM karoti / saterA saterasadisA hutvA patati / gaggarA gaggarAyamAnA patati / kapisIsA bhamukaM ukkhipento makkaTo viya hoti / macchavilolikA vilolitamaccho viya hoti / kukkuTakA kukkuTasadisA hutvA patati / daNDamaNikA naGgalasadisA hutvA patati / sukkhAsanI patitaTThAnaM samugghATeti / 143 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.194-195) deve vassanteti sukkhagajjitaM gajjitvA antarantarA vassante / AtumAyanti AtumaM nissAya viharAmi / bhusAgAreti khalasAlAyaM / etthesoti etasmiM kAraNe eso mahAjanakAyo snniptito| kva ahosIti kuhiM ahosi / so taM bhanteti so tvaM bhante | 194. siGgIvaNNanti siGgIsuvaNNavaNNaM / yugamaTThanti maTThayugaM, saNhasATakayugaLanti attho / dhAraNIyanti antarantarA mayA dhAretabbaM, paridahitabbanti attho| taM kira so tathArUpe chaNadivaseyeva dhAretvA sesakAle nikkhipati / evaM uttamaM maGgalavatthayugaM sandhAyAha / anukammaM upAdAyAti mayi anukampaM paTicca / acchAdehIti upacAravacanametaM - ekaM mahaM dehi, ekaM AnandassAti attho / kiM pana thero taM gaNhIti ? Ama gaNhi / kasmA ? matthakappattakiccattA / kiJcApi hesa evarUpaM lAbhaM paTikkhipitvA upaTTAkaTTAnaM paTipanno / taM panassa upaTTAkakiccaM matthakaM pattaM / tasmA aggahesi / ye cApi evaM vadeyyuM"anArAdhako majhe Anando paJcavIsati vassAni upaTThahantena na kiJci bhagavato santikA tena laddhapubba"nti / tesaM vacanokAsacchedanatthampi aggahesi / api ca jAnAti bhagavA- "Anando gahetvApi attanA na dhAressati, mahaMyeva pUjaM karissati / mallaputtena pana AnandaM pUjentena saGghopi pUjito bhavissati, evamassa mahApuJjarAsi bhavissatI"ti therassa ekaM dApesi / theropi teneva kAraNena aggahesIti / ..dhammiyA kathAyAti vatthAnumodanakathAya / 195. bhagavato kArya upanAmitanti nivAsanapArupanavasena allIyApitaM / bhagavApi tato ekaM nivAsesi, ekaM pArupi / hataccikaM viyAti yathA hatacciko aGgAro antanteneva jotati, bahi panassa pabhA natthi, evaM bahi paTicchannappabhaM hutvA khAyatIti attho / imesu kho, Ananda, dvIsupi kAlesUti kasmA imesu dvIsu kAlesu evaM hoti ? AhAravisesena ceva balavasomanassena ca / etesu hi dvIsu kAlesu sakalacakkavALe devatA AhAre ojaM pakkhipanti, taM paNItabhojanaM kucchiM pavisitvA pasannarUpaM samuTThApeti / AhArasamuTThAnarUpassa pasannattA manacchaTThAni indriyAni ativiya virocanti / sambodhidivase cassa - "anekakappakoTisatasahassasaJcito vata me kilesarAsi ajja pahIno"ti Avajjantassa balavasomanassaM uppajjati, cittaM pasIdati, citte pasanne lohitaM pasIdati, lohite pasanne manacchaTThAni indriyAni ativiya virocanti / parinibbAnadivasepi- "ajja, dAnAhaM, anekehi buddhasatasahassehi paviTuM amatamahAnibbAnaM nAma nagaraM pavisissAmI"ti 144 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.196-197) pukkusamallaputtavatthuvaNNanA Avajjantassa balavasomanassaM uppajjati, cittaM pasIdati, citte pasanne lohitaM pasIdati, lohite pasanne manacchaTThAni indriyAni ativiya virocanti / iti AhAravisesena ceva balavasomanassena ca imesu dvIsu kAlesu evaM hotIti veditabbaM / upavattaneti pAcInato nivattanasAlavane | antarena yamakasAlAnanti yamakasAlarukkhAnaM majjhe / siGgIvaNNanti gAthA saGgItikAle ThapitA / 196. nhatvA ca pivitvA cAti ettha tadA kira bhagavati nahAyante antonadiyaM macchakacchapA ca ubhatotIresu vanasaNDo ca sabbaM suvaNNavaNNameva hoti / ambavananti tassAyeva nadiyA tIre ambavanaM / AyasmantaM cundakanti tasmiM kira khaNe Anandatthero udakasATakaM pILento ohIyi, cundatthero samIpe ahosi / taM bhagavA Amantesi / gantvAna buddho nadikaM kakudhanti imApi gAthA saGgItikAleyeva ThapitA / tattha pavattA bhagavA idha dhammeti bhagavA idha sAsane dhamme pavattA, caturAsIti dhammakkhandhasahassAni pavattAnIti attho / pamukhe nisIdIti satthu puratova nisIdi / ettAvatA ca thero anuppattI / evaM anuppattaM atha kho bhagavA AyasmantaM AnandaM Amantesi / 145 197. alAbhAti ye asaM dAnAnisaMsasaGghAtA lAbhA honti, te alAbhA / dulladdhanti puJJavisesena laddhampi manussattaM dulladdhaM / yassa teti yassa tava / uttaNDulaM vA atikilinnaM vA ko jAnAti, kIdisampi pacchimaM piNDapAtaM paribhuJjitvA tathAgato parinibbuto, addhA te yaM vA taM vA dinnaM bhavissatIti / lAbhAti diTThadhammikasamparAyikadAnAnisaMsasaGghAtA lAbhA / suladdhanti tumhaM manussattaM suladdhaM / samasamaphalAti sabbAkArena samAnaphalA / nanu ca yaM sujAtAya dinnaM piNDapAtaM bhuJjitvA tathAgato abhisambuddho, so sarAgasadosasamohakAle paribhutto, ayaM pana cundena dinno vItarAgavItadosavItamohakAle paribhutto, kasmA ete samaphalAti ? parinibbAnasamatAya ca samApattisamatAya ca anustaraNasamatAya ca / bhagavA hi sujAtAya dinnaM piNDapAtaM paribhuJjitvA saupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbuto, cundena dinnaM paribhujitvA anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbutoti evaM parinibbAnasamatAyapi samaphalA / abhisambujjhanadivase ca 145 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.198-198) catuvIsatikoTisatasahassasaGkhyA samApattiyo samApajji, parinibbAnadivasepi sabbA tA samApajjIti evaM samApattisamatAyapi samaphalA / sujAtA ca aparabhAge assosi- "na kiresA rukkhadevatA, bodhisatto kiresa, taM kira piNDapAtaM paribhujitvA anuttaraM sammAsambodhiM abhisambuddho, sattasattAhaM kirassa tena yApanaM ahosI"ti / tassA idaM sutvA- "lAbhA vata me''ti anussarantiyA balavapItisomanassaM udapAdi / cundassApi aparabhAge- "avasAnapiNDapAto kira mayA dinno, dhammasIsaM kira me gahitaM, mayhaM kira piNDapAtaM paribhujitvA satthA anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbuto"ti sutvA "lAbhA vata me''ti anussarato balavasomanassaM udapAdIti evaM anussaraNasamatAyapi samaphalAti veditbbaa| yasasaMvattanikanti parivArasaMvattanikaM / AdhipateyyasaMvattanikanti jeTTakabhAvasaMvattanikaM / saMyamatoti sIlasaMyamena saMyamantassa, saMvare ThitassAti attho / ve na cIyatIti paJcavidhaM varaM na vaDDati / kusalo ca jahAti pApakanti kusalo pana ANasampanno ariyamaggena anavasesaM pApakaM lAmakaM akusalaM jahAti / rAgadosamohakkhayA sa nibutoti so imaM pApakaM jahitvA rAgAdInaM khayA kilesanibbAnena nibbutoti / iti cundassa ca dakkhiNaM, attano ca dakkhiNeyyasampattiM sampassamAno udAnaM udAnesIti / catutthabhANavAravaNNanA nitttthitaa| yamakasAlAvaNNanA 198. mahatA bhikkhusaGgrena saddhinti idha bhikkhUna gaNanaparicchedo natthi / veLuvagAme vedanAvikkhambhanato paTThAya hi- "na cirena bhagavA parinibbAyissatI"ti sutvA tato tato Agatesu bhikkhUsu ekabhikkhupi pakkanto nAma natthi / tasmA gaNanavItivatto saGgho ahosi / upavattanaM mallAnaM sAlavananti yatheva hi kalambanadItIrato rAjamAtuvihAradvArena thUpArAmaM gantabbaM hoti, evaM hiraJjavatiyA pArimatIrato sAlavanuyyAnaM, yathA anurAdhapurassa thUpArAmo, evaM taM kusinArAyaM hoti / yathA thUpArAmato dakkhiNadvArena nagaraM pavisanamaggo 146 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.198 - 198 ) pAcInamukho gantvA uttarena nivatto, evaM uyyAnato sAlavanaM pAcInamukhaM gantvA uttarena nivattaM / tasmA taM - " upavattana "nti vuccati / antarena yamakasAlAnaM uttarasIsakanti tassa kira maJcakassa ekA sAlapanti sIsabhAge hoti, ekA pAdabhAge / tatrApi eko taruNasAlo sIsabhAgassa Asanno hoti, eko pAdabhAgassa / api ca yamakasAlA nAma mUlakhandhaviTapapattehi aJJamaJJa saMsibbitvA ThitasAlAti vRttaM / maJcakaM paJJapehIti tasmiM kira uyyAne rAjakulassa sayanamaJco atthi, taM sandhAya paJJapehIti Aha / therApi taMyeva paJJatvA adAsi | kilantosmi, Ananda, nipajjissAmIti tathAgatassa hi. " gocari kaLApo gaGgeyyo, piGgalo pabbateyyako / hemavato ca tambo ca, mandAkini uposatho / chaddantoyeva dasamo, ete nAgAnamuttamA'ti / / - yamakasAlAvaNNanA ettha yaM dasannaM gocarisaGghAtAnaM pakatihatthInaM balaM taM ekassa kaLApassAti / evaM dasaguNavaDDhitAya gaNanAya pakatihatthInaM koTisahassabalappamANaM balaM taM sabbampi cundassa piNDapAtaM paribhuttakAlato paTThAya caGgavAre pakkhittaudakaM viya parikkhayaM gataM / pAvAnagarato tINi gAvutAni kusinArAnagaraM, etasmiM antare paJcavIsatiyA ThAnesu nisIditvA mahatA ussAhena Agacchantopi sUriyassa atthaGgamitavelAyaM saJjhAsamaye bhagavA sAlavanaM paviTTho / evaM rogo sabbaM ArogyaM maddanto Agacchati / etamatthaM dassento viya sabbalokassa saMvegakaraM vAcaM bhAsanto- "kilantosmi, Ananda, nipajjissAmI "ti Aha / aparampa passati kasmA pana bhagavA evaM mahantena ussAhena idhAgato, kiM aJJattha na sakkA parinibbAyitunti ? parinibbAyituM nAma na katthaci na sakkA, tIhi pana kAraNehi idhAgato, idaJhi bhagavA evaM passati - " mayi aJJattha parinibbAyante mahAsudassana suttassa atthuppatti na bhavissati, kusinArAyaM pana parinibbAyante yamahaM devaloke anubhavitabbaM sampattiM manussalokeyeva anubhaviM, taM dvIhi bhANavArehi maNDetvA desessAmi, taM me sutvA bahU janA kusalaM kAtabbaM maJJissantI 'ti / - 147 "maM aJJattha parinibbAyantaM subhaddo na passissati, so ca 147 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.198-198) buddhaveneyyo, na sAvakaveneyyo; na taM sAvakA vinetuM sakkonti / kusinArAyaM parinibbAyantaM pana maM so upasaGkamitvA paJhaM pucchissati, paJhAvissajjanapariyosAne ca saraNesu patiTThAya mama santike pabbajjaJca upasampadaJca labhitvA kammaTThAnaM gahetvA mayi dharamAneyeva arahattaM patvA pacchimasAvako bhavissatI"ti / aparampa passati - "mayi aJjattha parinibbAyante dhAtubhAjanIye mahAkalaho bhavissati, lohitaM nadI viya sandissati / kusinArAyaM parinibbute doNabrAhmaNo taM vivAda vUpasametvA dhAtuyo vibhajissatI''ti / imehi tIhi kAraNehi bhagavA evaM mahantena ussAhena idhAgatoti veditabbo / sIhaseyyanti ettha kAmabhogIseyyA, petaseyyA, sIhaseyyA, tathAgataseyyAti catasso seyyA / tattha - "yebhuyyena, bhikkhave, kAmabhogI sattA vAmena passena sentI''ti ayaM kaambhogiiseyyaa| tesu hi yebhuyyena dakkhiNena passena sayantA nAma natthi / "yebhuyyena, bhikkhave, petA uttAnA sentIti ayaM petseyyaa| appamaMsalohitattA hi petA aTThisaGghATajaTitA ekena passena sayituM na sakkonti, uttAnAva senti / ___ "sIho, bhikkhave, migarAjA dakkhiNena passena seyyaM kappeti...pe0... attamano hotI''ti (a0 ni0 1.4.246) ayaM siihseyyaa| tejussadattA hi sIho migarAjA dve purimapAde ekasmiM ThAne, pacchimapAde ekasmiM ThAne ThapetvA namuTuM antarasathimhi pakkhipitvA purimapAdapacchimapAdanamuTTAnaM ThitokAsaM sallakkhetvA dvinnaM purimapAdAnaM matthake sIsaM ThapetvA sayati / divasaM sayitvApi pabujjhamAno na utrasanto pabujjhati, sIsaM pana ukkhipitvA purimapAdAdInaM ThitokAsaM sallakkheti / sace kiJci ThAnaM vijahitvA ThitaM hoti- "na yidaM tumhaM jAtiyA sUrabhAvassa ca anurUpa"nti anattamano hutvA tattheva sayati, na gocarAya pakkamati / avijahitvA Thite pana - "tuhaM jAtiyA ca sUrabhAvassa ca anurUpamida"nti haTTatuTTho uTThAya sIhavijambhitaM vijambhitvA kesarabhAraM vidhunitvA tikkhattuM sIhanAdaM naditvA gocarAya pakkamati / 148 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.198-198) yamakasAlAvaNNanA 149 "catutthajjhAnaseyyA pana tathAgatassa seyyAti vuccati" (a0 ni0 1.4.246) / tAsu idha sIhaseyyA AgatA / ayahi tejussadairiyApathattA uttamaseyyA nAma / pAde pAdanti dakkhiNapAde vAmapAdaM / accAdhAyAti atiAdhAya, IsakaM atikkamma ThapetvA / gopphakena hi gopphake, jANunA vA jANumhi saGghaTTiyamAne abhiNhaM vedanA uppajjati, cittaM ekaggaM na hoti, seyyA aphAsukA hoti / yathA pana na saGghaddeti, evaM atikkamma Thapite vedanA nuppajjati, cittaM ekaggaM hoti, seyyA phAsu hoti / tasmA evaM nipajji / anuTThAnaseyyaM upagatattA panettha - "uTThAnasajhaM manasi karitvAti na vuttaM / kAyavasena cettha anuTThAnaM veditabda, niddAvasena pana taM rattiM bhagavato bhavaGgassa okAsoyeva nAhosi / paThamayAmasmihi mallAnaM dhammadesanA ahosi, majjhimayAme subhaddassa pacchimayAme bhikkhusaddhaM ovadi, balavapaccUse parinibbAyi / sabbaphAliphullAti sabbe samantato pupphitA mUlato paTThAya yAva aggA ekacchannA ahesuM, na kevalaJca yamakasAlAyeva, sabbepi rukkhA sabbapAliphullAva ahesuN| na kevalahi tasmiMyeva uyyAne, sakalavhipi dasasahassacakkavALe pupphUpagA puSpaM gaNhiMsu, phalUpagA phalaM gaNhiMsu, sabbarukkhAnaM khandhesu khandhapadumAni, sAkhAsu sAkhApadumAni, vallIsu vallipadumAni, AkAsesu AkAsapadumAni pathavItalaM bhinditvA daNDapadumAni puphisu / sabbo mahAsamuddo paJcavaNNapadumasaJchanno ahosi / tiyojanasahassavitthato himavA ghanabaddhamorapiJchakalApo viya, nirantaraM mAlAdAmagavacchiko viya, suTTha pItvA AbaddhapupphavaTaMsako viya, supUritaM pupphacaGkoTakaM viya ca atiramaNIyo ahosi / te tathAgatassa sarIraM okirantIti te yamakasAlA bhummadevatAhi saJcalitakhandhasAkhaviTapA tathAgatassa sarIraM avakiranti, sarIrassa upari puSpAni vikirantIti attho| ajhokirantIti ajjhottharantA viya kiranti / abhippakirantIti abhiNhaM punappunaM pakirantiyeva / dibbAnIti devaloke nandapokkharaNIsambhavAni, tAni honti suvaNNavaNNAni paNNacchattappamANapattAni, mahAtumbamattaM reNuM gnnhnti| na kevalaJca mandAravapupphAneva, aJjAnipi pana dibbAni pAricchattakakoviLArapupphAdIni suvaNNacakoTakAni pUretvA cakkavALamukhavaTTiyampi tidasapurepi brahmalokepi ThitAhi devatAhi paviTThAni, antalikkhA patanti / tathAgatassa sarIranti antarA avikiNNAneva AgantvA pattakiJjakkhareNucuNNehi tathAgatassa sarIrameva okiranti / 149 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.198-198) dibbAnipi candanacuNNAnIti devatAnaM upakappanacandanacuNNAni / na kevalaJca devatAnaMyeva, nAgasupaNNamanussAnampi upakappanacandanacuNNAni / na kevalaJca candanacuNNAneva, kALAnusArikalohitacandanAdisabbadibbagandhajAlacuNNAni, haritAlaaJjanasuvaNNarajatacuNNAni sabbadibbagandhavAsavikatiyo suvaNNarajatAdisamugge pUretvA cakkavALamukhavaTTiAdIsu ThitAhi devatAhi paviTThAni antarA avippakiritvA tathAgatasseva sarIraM okiranti / dibbAnipi tUriyAnIti devatAnaM upakappanatUriyAni / na kevalaJca tAniyeva, sabbAnipi tantibaddhacammapariyonaddhaghanasusirabhedAni dasasahassacakkavALesu devanAgasupaNNamanussAnaM tUriyAni ekacakkavALe sannipatitvA antalikkhe vajjantIti veditabbAni / dibbAnipi saGgItAnIti varuNavAraNadevatA kira nAmetA dIghAyukA devatA"mahApuriso manussapathe nibbattitvA buddho bhavissatI"ti sutvA "paTisandhiggahaNadivase naM gahetvA gamissAmA''ti mAlaM ganthetumArabhiMsu / tA ganthamAnAva- "mahApuriso mAtukucchiyaM nibbatto'"ti sutvA "tumhe kassa ganthathA"ti vuttA "na tAva niTThAti, kucchito nikkhamanadivase gaNhitvA gamissAmA"ti AhaMsu / punapi . "nikkhanto''ti sutvA "mahAbhinikkhamanadivase gmissaamaa"ti| ekUnatiMsavassAni ghare vasitvA "ajja mahAbhinikkhamanaM nikkhanto"tipi sutvA "abhisambodhidivase gamissAmA''ti / chabbassAni padhAnaM katvA "ajja abhisambaddho"tipi satvA "dhammacakkappavattanadivase gmissaamaa"ti| "sattasattAhAni bodhimaNDe vItinAmetvA isipatanaM gantvA dhammacakkaM pavattita''ntipi sutvA "yamakapATihAriyadivase gamissAmA"ti / "ajja yamakapATihAriyaM karI"tipi sutvA "devorohaNadivase gmissaamaa"ti| "ajja devorohaNaM karI''tipi sutvA "AyusaGkhArossajjane gamissAmA'ti / "ajja AyusaGkhAraM ossajI"tipi sutvA "na tAva niTThAti, parinibbAnadivase gmissaamaa"ti| "ajja bhagavA yamakasAlAnamantare dakkhiNena passena sato sampajAno sIhaseyyaM upagato balavapaccUsasamaye parinibbAyissati / tumhe kassa ganthathA''ti sutvA pana - "kinAmetaM, 'ajjeva mAtukucchiyaM paTisandhiM gaNhi, ajjeva mAtukucchito nikkhami, ajjeva mahAbhinikkhamanaM nikkhami, ajjeva buddho ahosi, ajjeva dhammacakkaM pavattayi, ajjeva yamakapATihAriyaM akAsi, ajjeva devalokA otiNNo, ajjeva AyusaGghAraM ossaji, ajjeva kira parinibbAyissatIti / nanu nAma dutiyadivase yAgupAnakAlamattampi ThAtabaM assa / dasa pAramiyo pUretvA buddhattaM pattassa nAma ananucchavikameta"nti aparinihitAva mAlAyo gahetvA Agamma anto 150 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.199-199) yamakasAlAvaNNanA 151 cakkavALe okAsaM alabhamAnA cakkavALamukhavaTTiyaM lambitvA cakkavALamukhavaTTiyAva AdhAvantiyo hatthena hatthaM gIvAya gIvaM gahetvA tINi ratanAni Arabbha dvattiMsa mahApurisalakkhaNAni chabbaNNarasmiyo dasa pAramiyo aDDachaTThAni jAtakasatAni cuddasa buddhajANAni Arabbha gAyitvA tassa tassa avasAne "mahAyaso, mahAyaso"ti vadanti / idametaM paTicca vuttaM- "dibbAnipi saGgItAni antalikkhe vattanti tathAgatassa puujaayaa"ti| 199. bhagavA pana yamakasAlAnaM antarA dakkhiNena passena nipannoyeva pathavItalato yAva cakkavALamukhavaTTiyA, cakkavALamukhavaTTito ca yAva brahmalokA sannipatitAya parisAya mahantaM ussAhaM disvA Ayasmato Anandassa Arocesi / tena vuttaM- "atha kho bhagavA AyasmantaM AnandaM...pe0... tathAgatassa pUjAyA''ti / evaM mahAsakkAraM dassetvA tenApi attano asakkatabhAvameva dassanto na kho, Ananda, ettaavtaatiaadimaah| - idaM vuttaM hoti- "Ananda, mayA dIpaGkarapAdamUle nipannena aTTha dhamme samodhAnetvA abhinIhAraM karontena na mAlAgandhatUriyasaGgItAnaM atthAya abhinIhAro kato, na etadatthAya pAramiyo pUritA / tasmA na kho ahaM etAya pUjAya pUjito nAma homI"ti / kasmA pana bhagavA aJattha ekaM umApupphamattampi gahetvA buddhaguNe AvajjetvA katAya pUjAya buddhaJANenApi aparicchinnaM vipAkaM vaNNetvA idha evaM mahantaM pUjaM paTikkhipatIti ? parisAnuggahena ceva sAsanassa ca ciradvitikAmatAya / sace hi bhagavA evaM na paTikkhipeyya, anAgate sIlassa AgatahAne sIlaM na paripUressanti, samAdhissa AgataTTAne samAdhiM na paripUressanti, vipassanAya AgatavAne vipassanAgabhaM na gAhApessanti / upaTThAke samAdapetvA pUjayeva kArentA viharissanti / AmisapUjA ca nAmesA sAsanaM ekadivasampi ekayAgupAnakAlamattampi sandhAretuM na sakkoti / mahAvihArasadisahi vihArasahassaM mahAcetiyasadisaJca cetiyasahassampi sAsanaM dhAretuM na sakkonti / yena kammaM kataM, tasseva hoti / sammApaTipatti pana tathAgatassa anucchavikA puujaa| sA hi tena patthitA ceva, sakkoti sAsanaJca sandhAretuM, tasmA taM dassento yo kho AnandAtiAdimAha / tattha dhammAnudhammappaTipannoti navavidhassa lokuttaradhammassa anudhammaM pubbabhAgapaTipadaM 151 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.200-200) pttipnno| sAyeva pana paTipadA anucchavikattA "sAmIcI''ti vuccati / taM sAmIciM paTipannoti saamiicippttipnno| tameva pubbabhAgapaTipadAsaGghAtaM anudhammaM carati pUretIti anudhmmcaarii| pubbabhAgapaTipadAti ca sIlaM AcArapaJatti dhutaGgasamAdAnaM yAva gotrabhuto sammApaTipadA veditbbaa| tasmA yo bhikkhu chasu agAravesu patiTThAya paJattiM atikkamati, anesanAya jIvikaM kappeti, ayaM na dhammAnudhammappaTipanno / yo pana sabbaM attano paJattaM sikkhApadaM jinavelaM jinamariyAdaM jinakALasuttaM aNumattampi na vItikkamati, ayaM dhammAnudhammappaTipanno nAma / bhikkhuniyApi eseva nayo / yo upAsako paJca verAni dasa akusalakammapathe samAdAya vattati appeti, ayaM na dhammAnudhammappaTipanno yo pana tIsu saraNesu, paJcasupi sIlesu, dasasu sIlesu paripUrakArI hoti, mAsassa aTTha uposathe karoti, dAnaM deti, gandhapUjaM mAlApUjaM karoti, mAtaraM pitaraM upaTThAti, dhammike samaNabrAhmaNe upaTThAti, ayaM dhammAnudhammappaTipanno nAma / upAsikAyapi eseva nayo / paramAya pUjAyAti uttamAya pUjAya / ayahi nirAmisapUjA nAma sakkoti mama sAsanaM sandhAretuM / yAva hi imA catasso parisA maM imAya pUjessanti, tAva mama sAsanaM majjhe nabhassa puNNacando viya virocissatIti dasseti / upavANattheravaNNanA 200. apasAresIti apanesi / apehIti apagaccha / thero ekavacaneneva tAlavaNTaM nikkhipitvA ekamantaM atttthaasi| upaTThAkotiAdi paThamabodhiyaM anibaddhapaTThAkabhAvaM sandhAyAha / ayaM, bhante, AyasmA upavANoti evaM therena vutte Anando upavANassa sadosabhAvaM sallakkheti, 'handassa niddosabhAvaM kathessAmI'ti bhagavA yebhuyyena AnandAtiAdimAha / tattha yebhuyyenAti idaM asaJasattAnaJceva arUpadevatAnaJca ohInabhAvaM sandhAya vuttaM / apphuToti asamphuTTho abharito vA / bhagavato kira Asannapadese vAlaggamatte okAse sukhumattabhAvaM mApetvA dasa dasa mahesakkhA devatA aTuMsu / tAsaM parato vIsati vIsati / tAsaM parato tiMsati tiMsati / tAsaM parato cattAlIsaM cattAlIsaM / tAsaM parato paJjAsaM pnyjaasN| tAsaM parato saTTi sahi devatA aTuMsu / tA acamanaM hatthena vA pAdena vA vatthena vA na byAbAdhenti / "apehi maM, mA ghaTTehI"ti vattabbAkAraM nAma natthi / 152 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.200-200) upavANattheravaNNanA 153 "tA kho pana devatAyo dasapi hutvA vIsatipi hutvA tiMsampi hutvA cattAlIsampi hutvA paJjAsampi hutvA AraggakoTinitudanamattepi tiTThanti, na ca aJjamalaM byAbAdhentI"ti (a0 ni0 1.1.37) vuttasadisAva ahesuN| ovArentoti AvArento / thero kira pakatiyApi mahAsarIro hatthipotakasadiso / so paMsukUlacIvaraM pArupitvA atimahA viya ahosi / tathAgataM dassanAyAti bhagavato mukhaM daTuM alabhamAnA evaM ujjhAyiMsu / kiM pana tA theraM vinivijjha passituM na sakkontIti ? Ama, na sakkonti / devatA hi puthujjane vinivijjha passituM sakkonti, na khINAsave / therassa ca mahesakkhatAya tejussadatAya upagantumpi na sakkonti / kasmA pana therova tejussado, na ache arahantoti ? yasmA kassapabuddhassa cetiye ArakkhadevatA ahosi / __ vipassimhi kira sammAsambuddhe parinibbute ekagghanasuvaNNakkhandhasadisassa dhAtusarIrassa ekameva cetiyaM akaMsu, dIghAyukabuddhAnahi ekameva cetiyaM hoti / taM manussA ratanAyAmAhi vidatthivisthatAhi dvaGgulabahalAhi suvaNNikAhi haritAlena ca manosilAya ca mattikAkiccaM tilateleneva udakakiccaM sAdhetvA yojanappamANaM uThThapesuM / tato bhummA devatA yojanappamANaM, tato AkAsaTThakadevatA, tato uNhavalAhakadevatA, tato abbhavalAhakadevatA, tato cAtumahArAjikA devatA, tato tAvatiMsA devatA yojanappamANaM uTThapesunti evaM sattayojanikaM cetiyaM ahosi / manussesu mAlAgandhavatthAdIni gahetvA Agatesu ArakkhadevatA gahetvA tesaM passantAnaMyeva cetiyaM pUjesi / tadA ayaM thero brAhmaNamahAsAlo hutvA ekaM pItakaM vatthaM AdAya gato / devatA tassa hatthato vatthaM gahetvA cetiyaM pUjesi / brAhmaNo taM disvA pasannacitto "ahampi anAgate evarUpassa buddhassa cetiye ArakkhadevatA homI"ti patthanaM katvA tato cuto devaloke nibbatti / tassa devaloke ca manussaloke ca saMsarantasseva kassapo bhagavA loke uppajjitvA parinibbAyi / tassApi ekameva dhAtusarIraM ahosi / taM gahetvA yojanikaM cetiyaM kaaresuN| so tattha ArakkhadevatA hutvA sAsane antarahite sagge nibbattitvA amhAkaM bhagavato kAle tato cuto mahAkule paTisandhiM gahetvA nikkhamma pabbajitvA arahattaM ptto| iti cetiye ArakkhadevatA hutvA AgatattA thero tejussadoti veditabbo / 153 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.201-202) devatA, Ananda, ujjhAyantIti iti Ananda, devatA ujjhAyanti, na mayhaM puttassa aJjo koci doso asthIti dasseti / 201. kathaMbhUtA pana, bhanteti kasmA Aha ? bhagavA tumhe - "devatA ujjhAyantI"ti vadatha, kathaM bhUtA pana tA tumhe manasi karotha, kiM tumhAkaM parinibbAnaM adhivAsentIti pucchati / atha bhagavA- "nAhaM adhivAsanakAraNaM vadAmI"ti tAsaM anadhivAsanabhAvaM dassento santAnandAtiAdimAha / / tattha AkAse pathavIsaJjiniyoti AkAse pathaviM mApetvA tattha pathavIsaJjiniyo / kandantIti rodanti / chinnapAtaM papatantIti majjhe chinnA viya hutvA yato vA tato vA papatanti / AvadRntIti AvaTTantiyo patitaTThAnameva Agacchanti / vivadRntIti patitahAnato parabhAgaM vaTTamAnA gacchanti / apica dve pAde pasAretvA sakiM purato sakiM pacchato sakiM vAmato sakiM dakkhiNato saMparivattamAnApi- "AvaDanti vivaTTantI"ti vuccanti / santAnanda, devatA pathaviyaM pathavIsaJjiniyoti pakatipathavI kira devatA dhAretuM na sakkoti / tattha hatthako brahmA viya devatA osIdanti / tenAha bhagavA - "oLArikaM hatthaka, attabhAvaM abhinimminAhI''ti (a0 ni0 1.3.128) / tasmA yA devatA pathaviyaM pathaviM mApesuM, tA sandhAyetaM vuttaM - "pathaviyaM pathavIsaJjiniyo''ti / vItarAgAti pahInadomanassA silAthambhasadisA anaagaamikhiinnaasvdevtaa| catusaMvejanIyaThAnavaNNanA 202. vasaMbuDhAti buddhakAle kira dvIsu kAlesu bhikkhU sannipatanti upakaTThAya vassUpanAyikAya kammaTThAnaggahaNatthaM, vuvassA ca gahitakammaTThAnAnuyogena nibbattitavisesArocanatthaM / yathA ca buddhakAle, evaM tambapaNNidIpepi apAragaGgAya bhikkhU lohapAsAde sannipatiMsu, pAragaGgAya bhikkhU tissamahAvihAre / tesu apAragaGgAya bhikkhU saGkArachaDDakasammajjaniyo gahetvA AgantvA mahAvihAre sannipatitvA cetiye sudhAkamma katvA - "vuThThavassA AgantvA lohapAsAde sannipatathA"ti vattaM katvA phAsukaTThAnesu vasitvA vuTTavassA AgantvA lohapAsAde paJcanikAyamaNDale, yesaM pALi paguNA, te pALiM sajjhAyanti / yesaM aTThakathA paguNA, te aTThakathaM sajjhAyanti / yo pALiM vA aTThakathaM vA 154 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.202-202) catusaMvejanIyaThAnavaNNanA 155 virAdheti, taM- "kassa santike tayA gahita'"nti vicAretvA uju katvA gAhApenti / pAragaGgAvAsinopi tissamahAvihAre evameva karonti / evaM dvIsu kAlesu sannipatitesu bhikkhUsu ye pure vassUpanAyikAya kammaTThAnaM gahetvA gatA visesArocanatthaM Agacchanti, evarUpe sandhAya "pubbe bhante vasaMvuTThA''tiAdimAha / manobhAvanIyeti manasA bhAvite sambhAvite / ye vA mano manaM bhAventi vaDDenti rAgarajAdIni pavAhenti, evarUpeti attho / thero kira vattasampanno mahallakaM bhikkhaM disvA thaddho hutvA na nisIdati, paccuggamanaM katvA hatthato chattaJca pattacIvaraJca gahetvA pIThaM papphoTetvA deti, tattha nisinnassa vattaM katvA senAsanaM paTijaggitvA deti / navakaM bhikkhuM disvA tuNhIbhUto na nisIdati, samIpe ThatvA vattaM karoti / so tAya vattapaTipattiyA aparihAniM patthayamAno evamAha / atha bhagavA - "Anando manobhAvanIyAnaM dassanaM na labhissAmI''ti cinteti, handassa, manobhAvanIyAnaM dassanaTThAnaM AcikkhissAmi, yattha vasanto ito cito ca anAhiNDitvAva lacchati manobhAvanIye bhikkhU dassanAyAti cintevA cttaarimaaniitiaadimaah| tattha saddhassAti buddhAdIsu pasannacittassa vattasampannassa, yassa pAto paTThAya cetiyaGgaNavattAdIni sabbavattAni katAneva pAyanti / dassanIyAnIti dassanArahAni dassanatthAya gntbbaani| saMvejanIyAnIti sNvegjnkaani| ThAnAnIti kAraNAni, padesaThAnAneva vaa| __ ye hi kecIti idaM cetiyacArikAya satthakabhAvadassanatthaM vuttaM / tattha cetiyacArika AhiNDantAti ye ca tAva tattha tattha cetiyaGgaNaM sammajjantA, AsanAni dhovantA bodhimhi udakaM siJcantA AhiNDanti, tesu vattabbameva natthi asukavihAre "cetiyaM vandissAmA"ti nikkhamitvA pasannacittA antarA kAlaGkarontApi anantarAyena sagge patiThThahissanti yevAti dsseti| 155 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.203-204) AnandapucchAkathAvaNNanA 203. adassanaM, AnandAti yadetaM mAtugAmassa adassanaM, ayamettha uttamA paTipattIti dasseti / dvAraM pidahitvA senAsane nisinno hi bhikkhu AgantvA dvAre Thitampi mAtugAmaM yAva na passati, tAvassa ekaMseneva na lobho uppajjati, na cittaM calati / dassane pana satiyeva tadubhayampi assa / tenAha - "adassanaM AnandA'ti / dassane bhagavA sati kathanti bhikkhaM gahetvA upagatahAnAdIsu dassane sati kathaM paTipajjitabbanti pucchati / atha bhagavA yasmA khaggaM gahetvA - "sace mayA saddhiM Alapasi, ettheva te sIsaM pAtessAmI''ti Thitapurisena vA, "sace mayA saddhiM Alapasi, ettheva te maMsaM murumurApetvA khAdissAmI''ti ThitayakkhiniyA vA AlapituM varaM / ekasseva hi attabhAvassa tappaccayA vinAso hoti, na apAyesu aparicchinnadukkhAnubhavanaM / mAtugAmena pana AlApasallApe sati vissAso hoti, vissAse sati otAro hoti, otiNNacitto sIlabyasanaM patvA apAyapUrako hoti; tasmA anAlApoti Aha / vuttampi cetaM - "sallape asihatthena, pisAcenApi sallape / AsIvisampi AsIde, yena daTTho na jIvati / na tveva eko ekAya, mAtugAmena sallape''ti / / (a0 ni0 2.5.55) Alapantena panAti sace mAtagAmo divasaM vA pucchati, sIlaM vA yAcati, dhammaM vA sotukAmo hoti, pa'haM vA pucchati, tathArUpaM vA panassa pabbajitehi kattabbakammaM hoti, evarUpe kAle anAlapantaM "mUgo ayaM, badhiro ayaM, bhutvAva baddhamukho nisIdatI"ti vadati, tasmA avassaM AlapitabbaM hoti / evaM Alapantena pana kathaM paTipajjitabbanti pucchati / atha bhagavA - "etha tumhe, bhikkhave, mAtumattIsu mAtucittaM upaTThapetha, bhaginimattIsu bhaginicittaM upaTThapetha, dhItumattIsu dhItucittaM upaTThapethA'"ti (saM0 ni0 2.4.127) imaM ovAdaM sandhAya sati, Ananda, upaTThapetabbAti Aha / 204. abyAvaTAti atantibaddhA nirussukkA hotha | sAratthe ghaTathAti uttamatthe arahatte ghaTetha / anuyuJjathAti tadadhigamAya anuyogaM karotha / appamattAti tattha avippamuTThasatI / vIriyAtApayogena aataapino| kAye ca jIvite ca nirapekkhatAya pahitattA pesitacittA viharatha / 156 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.205-207) thUpArahapuggalavaNNanA 157 205. kathaM pana, bhanteti tehi khattiyapaNDitAdIhi kathaM paTipajjitabbaM / addhA maM te paTipucchissanti - "kathaM, bhante, Ananda tathAgatassa sarIre paTipajjitabba"nti; "tesAhaM kathaM paTivacanaM demI"ti pucchati / ahatena vatthenAti navena kAsikavatthena / vihatena kappAsenAti supothitena kappAsena / kAsikavatthahi sukhumattA telaM na gaNhAti, kappAso pana gnnhaati| tasmA "vihatena kappAsenA''ti Aha / AyasAyAti sovaNNAya / sovaNNahi idha "ayasa"nti adhippetaM / thUpArahapuggalavaNNanA 206. rAjA cakkavattIti ettha kasmA bhagavA agAramajjhe vasitvA kAlaGkatassa ro thUpArahataM anujAnAti, na sIlavato puthujjanassa bhikkhussAti? ancchriyttaa| puthujjanabhikkhUnahi thUpe anuJjAyamAne tambapaNNidIpe tAva thUpAnaM okAso na bhaveyya, tathA ajhesu ThAnesu / tasmA "anacchariyA te bhavissantI''ti nAnujAnAti / rAjA cakkavattI ekova nibbattati, tenassa thUpo acchariyo hoti / puthujjanasIlavato pana parinibbutabhikkhuno viya mahantampi sakkAraM kAtuM vaTTatiyeva / / AnandaacchariyadhammavaNNanA 207. vihAranti idha maNDalamAlo vihAroti adhippeto, taM pavisitvA / kapisIsanti dvArabAhakoTiyaM ThitaM aggaLarukkhaM / rodamAno aTThAsIti so kirAyasmA cintesi - "satthArA mama saMvegajanakaM vasanaTThAnaM kathitaM, cetiyacArikAya sAtthakabhAvo kathito, mAtugAme paTipajjitabbapaJho vissajjito, attano sarIre paTipatti akkhAtA, cattAro thUpArahA kathitA, dhuvaM ajja bhagavA parinibbAyissatI"ti, tassevaM cintayato balavadomanassaM uppajji / athassa etadahosi - "bhagavato santike rodanaM nAma aphAsukaM, ekamantaM gantvA sokaM tanukaM karissAmI''ti, so tathA akAsi / tena vuttaM- "rodamAno aTThAsI"ti / ___ ahaJca vatamhIti ahaJca vata amhi, ahaM vatamhItipi paattho| yo mama anukampakoti yo maM anukampati anusAsati, sve dAni paTThAya kassa mukhadhovanaM dassAmi, kassa pAde dhovissAmi, kassa senAsanaM paTijaggissAmi, kassa pattacIvaraM gahetvA vicarissAmIti bahuM vilapi / AmantesIti bhikkhusaGghassa antare theraM adisvA Amantesi / 157 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.208-209) mettena kAyakammenAti mettacittavasena pavattitena mukhadhovanadAnAdikAyakammena / hitenAti hitavuddhiyA katena / sukhenAti sukhasomanasseneva katena, na dukkhinA dummanena hutvAti attho| advayenAti dve koTThAse katvA akatena / yathA hi eko sammukhAva karoti na parammukhA, eko parammukhAva karoti na sammukhA evaM vibhAgaM akatvA katenAti vuttaM hoti| appamANenAti pamANavirahitena / cakkavALampi hi atisambAdhaM, bhavaggampi atinIcaM, tayA kataM kAyakammameva bahunti dasseti / __ mettena vacIkammenAti mettacittavasena pavattitena mukhadhovanakAlArocanAdinA vacIkammena / api ca ovAdaM sutvA - "sAdhu, bhante''ti vacanampi mettaM vacIkammameva / mettena manokammenAti kAlasseva sarIrapaTijagganaM katvA vivittAsane nisIditvA - "satthA arogo hotu, abyApajjo sukhI'"ti evaM pavattitena manokammena / katapuJosIti kappasatasahassaM abhinIhArasampannosIti dasseti / katapuosIti ca ettAvatA vissattho mA pamAdamApajji, atha kho padhAnamanuyuJja / evahi anuyutto khippaM hohisi anAsavo, dhammasaGgItikAle arahattaM pApuNissasi / na hi mAdisassa katapAricariyA nipphalA nAma hotIti dasseti / 208. evaJca pana vatvA mahApathaviM pattharanto viya AkAsaM vitthArento viya cakkavALagiri osArento viya sinelaM ukkhipento viya mahAjambu khandhe gahetvA cAlento viya Ayasmato Anandassa guNakathaM Arabhanto atha kho bhagavA bhikkhU Amantesi / tattha "yepi te, bhikkhave, etarahI"ti kasmA na vuttaM ? aJassa buddhassa natthitAya / eteneva cetaM veditabbaM - "yathA cakkavALantarepi aJjo buddho natthI''ti / paNDitoti byatto / medhAvIti khandhadhAtuAyatanAdIsu kusalo / 209. bhikkhuparisA AnandaM dassanAyAti ye bhagavantaM passitukAmA theraM upasaGkamanti, ye ca "AyasmA kirAnando samantapAsAdiko abhirUpo dassanIyo bahussuto saGghasobhano''ti therassa guNe sutvA Agacchanti, te sandhAya "bhikkhuparisA AnandaM dassanAya upasaGkamantI''ti vuttaM / esa nayo sabbattha / attamanAti savanena no dassanaM sametIti sakamanA tutttthcittaa| dhammanti "kacci, Avuso, khamanIyaM, kacci yApanIyaM, kacci yoniso manasikArena kammaM karotha, AcariyupajjhAye vattaM pUrethA''ti evarUpaM paTisanthAradhammaM / tattha bhikkhunIsu- "kacci, bhaginiyo, aTTha garudhamme samAdAya vattathA"ti idampi nAnAkaraNaM hoti / upAsakesu Agatesu "upAsaka, na te kacci sIsaM vA aGgaM 158 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.210-210) mahAsudassanasuttadesanAvaNNanA 159 - vA rujjati, arogA te puttabhAtaro"ti na evaM paTisanthAraM karoti / evaM pana karoti"kathaM upAsakA tINi saraNAni paJca sIlAni rakkhatha, mAsassa aTTha uposathe karotha, mAtApitUnaM upaTThAnavattaM pUretha, dhammikasamaNabrAhmaNe paTijaggathA''ti / upAsikAsupi eseva nyo| idAni Anandattherassa cakkavattinA saddhiM upamaM karonto cattArome bhikkhavetiAdimAha / tattha khattiyAti abhisittA ca anabhisittA ca khattiyajAtikA / te kira - "rAjA cakkavattI nAma abhirUpo dassanIyo pAsAdiko AkAsena vicaranto rajjaM anusAsati dhammiko dhammarAjA''ti tassa guNakathaM sutvA "savanena dassanampi samanti attamanA honti / bhAsatIti kathento - "kathaM, tAtA, rAjadhammaM pUretha, paveNiM rakkhathA''ti paTisanthAraM karoti / brAhmaNesu pana - "kathaM AcariyA mante vAcetha, kathaM antevAsikA mante gaNhanti, dakkhiNaM vA vatthAni vA kapilaM vA alatthA"ti paTisanthAraM karoti / gahapatIsu - "kathaM tAtA, na vo rAjakulato daNDena vA balinA vA pILA asthi, sammA devo dhAraM anupavecchati, sassAni sampajjantI"ti evaM paTisanthAraM karoti / samaNesu"kathaM, bhante, pabbajitaparikkhArA sulabhA, samaNadhamme na pamajjathA"ti evaM paTisanthAraM karoti / mahAsudassanasuttadesanAvaNNanA 210. khuddakanagaraketi nagarapatirUpake sambAdhe khuddkngrke| ujjaGgalanagaraketi visamanagarake / sAkhAnagaraketi yathA rukkhAnaM sAkhA nAma khuddakA honti, evameva aosaM mahAnagarAnaM sAkhAsadise khuddkngrke| khattiyamahAsAlAti khattiyamahAsArappattA mhaakhttiyaa| esa nayo sabbattha / tesu khattiyamahAsAlA nAma yesaM koTisatampi koTisahassampi dhanaM nikhaNitvA ThapitaM, divasaparibbayo ekaM kahApaNasakaTaM nigacchati, sAyaM dve pavisanti / brAhmaNamahAsAlA nAma yesaM asItikoTidhanaM nihitaM hoti, divasaparibbayo eko kahApaNakumbho nigacchati, sAyaM ekasakaTaM pavisati / gahapatimahAsAlA nAma yesaM cattAlIsakoTidhanaM nihitaM hoti, divasaparibbayo paJca kahApaNambaNAni nigacchanti, sAyaM kumbho pavisati / 159 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.211-211) __mA hevaM, Ananda, avacAti Ananda, mA evaM avaca, na imaM "khuddakanagara'"nti vattabbaM / ahahi imasseva nagarassa sampattiM kathetuM- "anekavAraM tiTuM nisIdaM mahantena ussAhena, mahantena parakkamena idhAgato"ti vatvA bhUtapubbantiAdimAha / subhikkhAti khajjabhojjasampannA / hatthisaddenAti ekasmiM hathimhi sadaM karonte caturAsItihatthisahassAni sadaM karonti, iti hatthisaddena avivittA, hoti, tathA assasaddena / pujavanto panettha sattA catusindhavayuttehi rathehi aJamanaM anubandhamAnA antaravIthIsu vicaranti, iti rathasaddena avivittA hoti / niccaM payojitAneva panettha bheriAdIni tUriyAni, iti bherisaddAdIhipi avivittA hoti| tattha sammasahoti kaMsatALasaddo / pANitALasaddoti pANinA caturassaambaNatALasaddo / kuTabherisaddotipi vadanti / asAtha pivatha khAdathAti anAtha pivatha khAdatha / ayaM panettha saGkepo, bhuJjatha bhoti iminA dasamena saddena avivittA hoti anupacchinnasadA / yathA pana ajhesu nagaresu "kacavaraM chaDDetha, kudAlaM gaNhatha, pacchiM gaNhatha, pavAsaM gamissAma, taNDulapuTaM gaNhatha, bhattapuTaM gaNhatha, phalakAvudhAdIni sajjAni karothA''ti evarUpA saddA honti, na yidha evaM ahosIti dasseti / "dasamena saddenA''ti ca vatvA "kusAvatI, Ananda, rAjadhAnI sattahi pAkArehi parikkhittA ahosI"ti sabbaM mahAsudassanasuttaM niTThApetvA gaccha tvaM AnandAtiAdimAha / tattha abhikkamathAti abhimukhA kamatha, AgacchathAti attho| kiM pana te bhagavato AgatabhAvaM na jAnantIti ? jAnanti / buddhAnaM gatagatavAnaM nAma mahantaM kolAhalaM hoti, kenacideva karaNIyena nisinnattA na aagtaa| "te AgantvA bhikkhusaGghassa ThAnanisajjokAsaM saMvidahitvA dassantI"ti tesaM santike avelAyampi bhagavA pesesi / mallAnaM vandanAvaNNanA 211. amhAkaJca noti ettha no kAro nipaatmttN| aghAvinoti uppannadukkhA | dummanAti anattamanA / cetodukkhasamappitAti domnsssmppitaa| kulaparivattaso kulaparivattaso ThapetvAti ekekaM kulaparivattaM kulasopaM vIthisabhAgena ceva racchAsabhAgena ca visuM visuM ThapetvA / 160 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.212-213) subhaddaparibbAjakavatthuvaNNanA 161 subhaddaparibbAjakavatthuvaNNanA 212. subhaddo nAma paribbAjakoti udiccabrAhmaNamahAsAlakulA pabbajito chntrpribbaajko| kaDAdhammoti vimatidhammo / kasmA panassa ajja evaM ahosIti ? tathAvidhaupanissayattA / pubbe kira puJjakaraNakAle dve bhAtaro ahesuM / te ekatova sassaM akaMsu / tattha jeTThakassa- "ekasmiM sasse navavAre aggasassadAnaM mayA dAtabbanti ahosi / so vappakAle bIjaggaM nAma datvA gabbhakAle kaniTena saddhiM mantesi - "gabbhakAle gabbhaM phAletvA dassAmA"ti kaniTTho- "taruNasassaM nAsetukAmosI"ti Aha / jeTTho kaniTThassa ananuvattanabhAvaM atvA khettaM vibhajitvA attano koTThAsato gabbhaM phAletvA khIraM nIharitvA sappinavanItena saMyojetvA adAsi, puthukakAle puthukaM kAretvA adAsi, lAyanakAle lAyanaggaM, veNikaraNe veNaggaM, kalApAdIsu kalApaggaM, khalaggaM, khalabhaNDaggaM, koTTagganti evaM ekasasse navavAre aggadAnaM adAsi | kaniTTho pana uddharitvA adAsi / tesu jeTThako aJAsikoNDaJjatthero jaato| bhagavA - "kassa nu kho ahaM paThamaM dhammaM deseyya"nti olokento "aJAsikoNDaJo ekasmiM sasse nava aggadAnAni adAsi, imaM aggadhammaM tassa desessAmI"ti sabbapaThamaM dhammaM desesi / so aTThArasahi brahmakoTIhi saddhiM sotApattiphale patiThThAsi / kaniTTho pana ohIyitvA pacchA dAnassa dinnattA satthu parinibbAnakAle evaM cintetvA satthAraM dadrukAmo ahosi / / mA tathAgataM viheThesIti thero kira - "ete atithiyA nAma attano gahaNameva gaNhanti, tassa vissajjApanatthAya bhagavato bahuM bhAsamAnassa kAyavAcAvihesA bhavissati, pakatiyApi ca kilantoyeva bhagavA"ti maJjamAno evamAha / paribbAjako- "na me ayaM bhikkhu okAsaM karoti, atthikena pana anuvattitvA kAretabbo'"ti theraM anuvattanto dutiyampi tatiyampi Aha / 213. assosi khoti sANidvAre Thitassa bhAsato pakatisoteneva assosi, sutvA ca pana subhaddasseva atthAya mahatA ussAhena AgatattA alaM AnandAtiAdimAha / tattha alanti paTikkhepatthe nipAto / aApekkhovAti ajJAtukAmova hutvA / anbhadhisUti yathA tesaM paTiJA, tathaiva jaaniNsu| idaM vuttaM hoti- sace nesaM sA paTiJA niyyAnikA, sabbe abbhanaMsu, no ce, na abbhaaMsu / tasmA kiM tesaM paTiJA niyyAnikA, 161 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.214-214) aniyyAnikAti ayameva tassa paJhassa attho / atha bhagavA tesaM aniyyAnikabhAvakathanena atthAbhAvato ceva okAsAbhAvato ca "ala"nti paTikkhipitvA dhammameva desesi / paThamayAmasmihi mallAnaM dhamma desetvA majjhimayAme subhaddassa, pacchimayAme bhikkhusaGgha ovaditvA balavapaccUsasamaye parinibbAyissAmicceva bhagavA aagto| 214. samaNopi tattha na upalabbhatIti paThamo sotApannasamaNopi tattha natthi, dutiyo sakadAgAmisamaNopi, tatiyo anAgAmisamaNopi, catuttho arahattasamaNopi tattha natthIti attho / "imasmiM kho''ti purimadesanAya aniyamato catvA idAni attano sAsanaM niyamento Aha / suJA parappavAdA samaNebhIti catunnaM maggAnaM atthAya Araddhavipassakehi catUhi, maggaTehi catUhi, phalaTehi catUhIti dvAdasahi samaNehi suJA parappavAdA tucchA rittakA / ime ca subhaddAti ime dvAdasa bhikkhU / sammA vihareyyunti ettha sotApanno attano adhigatahAnaM aJassa kathetvA taM sotApannaM karonto sammA viharati nAma | esa nayo sakadAgAmiAdIsu / sotApattimaggaTTho aJampi sotApattimaggaTuM karonto sammA viharati nAma / esa nayo sesamaggaDhesu / sotApattimaggatthAya Araddhavipassako attano paguNaM kammaTThAnaM kathetvA acampi sotApattimaggatthAya AraddhavipassakaM karonto sammA viharati nAma / esa nayo sesamaggatthAya Araddhavipassakesu / idaM sandhAyAha - "sammA vihareyyu"nti / asuo loko arahantehi assAti naLavanaM saravanaM viya nirantaro assa / ekUnatiMso vayasAti vayena ekUnatiMsavasso hutvaa| yaM pabbaninti ettha yanti nipAtamattaM / kiM kusalAnuesIti "kiM kusala"nti anuesanto priyesnto| tattha - "kiM kusala''nti sabba tANaM adhippetaM, taM gavesantoti attho / yato ahanti yato paTThAya ahaM pabbajito, etthantare samadhikAni pAsa vassAni hontIti dasseti / Ayassa dhammassAti ariyamaggadhammassa / padesavattIti padese vipassanAmagge pvttnto| ito bahiddhAti mama sAsanato bahiddhA / _ samaNopi natthIti padesavattivipassakopi natthi, paThamasamaNo sotApannopi natthIti vuttaM hoti / ye etthAti ye tumhe ettha sAsane satthArA sammukhA antevAsikAbhisekena abhisittA, tesaM vo lAbhA tesaM vo suladdhanti / bAhirasamaye kira yaM antevAsikaM Acariyo - "imaM 162 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.216-216) tathAgatapacchimavAcAvaNNanA__ 163 pabbAjehi, imaM ovada, imaM anusAsA''ti vadati, so tena attano ThAne Thapito hoti, tasmA tassa - "imaM pabbajehi, imaM ovada, imaM anusAsA"ti ime lAbhA honti / therampi subhaddo tameva bAhirasamayaM gahetvA evamAha / alattha khoti kathaM alattha ? thero kira naM ekamantaM netvA udakatumbato pAnIyena sIsaM temetvA tacapaJcakakammaTThAnaM kathetvA kesamassuM ohAretvA kAsAyAni vatthAni acchAdApetvA saraNAni datvA bhagavato santikaM Anesi / bhagavA upasampAdetvA kammaTThAnaM Acikkhi / so taM gahetvA uyyAnassa ekamante caGkama adhiTThAya ghaTento vAyamanto vipassanaM vaDDento saha paTisambhidAhi arahattaM patvA Agamma bhagavantaM vanditvA nisIdi / taM sandhAya - "acirUpasampanno kho panA"tiAdi vuttaM / __so ca bhagavato pacchimo sakkhisAvako ahosIti saGgItikArakAnaM vacanaM / tattha yo bhagavati dharamAne pabbajitvA aparabhAge upasampadaM labhitvA kammaTThAnaM gahetvA arahattaM pApuNAti, upasampadampi vA dharamAneyeva labhitvA aparabhAge kammaTThAnaM gahetvA arahattaM pApuNAti, kammaTThAnampi vA dharamAneyeva gahetvA aparabhAge arahattameva pApuNAti, sabbopi so pacchimo sakkhisAvako / ayaM pana dharamAneyeva bhagavati pabbajito ca upasampanno ca kammaTThAnaJca gahetvA arahattaM pattoti / / paJcamabhANavAravaNNanA nihitA / tathAgatapacchimavAcAvaNNanA 216. idAni bhikkhusaGghassa ovAdaM Arabhi, taM dassetuM atha kho bhagavAtiAdi vuttaM / tattha desito paJattoti dhammopi desito ceva paJatto ca, vinayopi desito ceva paJcatto ca / paJjatto ca nAma Thapito paTTapitoti attho| so vo mamaccayenAti so dhammavinayo tumhAkaM mamaccayena satthA / mayA hi vo Thiteneva - "idaM lahukaM, idaM garukaM, idaM satekicchaM, idaM atekicchaM, idaM lokavajjaM, idaM paNNattivajjaM, ayaM Apatti puggalassa santike vuTThAti, ayaM Apatti gaNassa santike vuTThAti, ayaM saGghassa santike 163 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA vuTThAtI 'ti sattApattikkhandhavasena otiNNe vatthusmiM sakhandhakaparivAro ubhatovibhaGgo binayo nAma desito, taM sakalampi vinayapiTakaM mayi parinibbute tumhAkaM satthukiccaM sAdhesta 164 Thiteneva ca mayA " ime cattAro satipaTThAnA, cattAro sammappadhAnA, cattAro iddhipAdA, paJca indriyAni, paJca balAni, satta bojjhaGgA, ariyo aTThaGgiko maggo "ti tena tenAkArena ime dhamme vibhajitvA vibhajitvA suttantapiTakaM desitaM taM sakalampi suttantapiTakaM mayi parinibbute tumhAkaM satthukiccaM sAdhessati / Thiteneva ca mayA - "ime paJcakkhandhA, dvAdasAyatanAni, aTThArasa dhAtuyo, cattAri saccAni, bAvIsatindriyAni, nava hetU, cattAro AhArA, satta phassA, satta vedanA, satta saJJA, satta saJcetanA, satta cittAni / tatrApi ettakA dhammA kAmAvacarA, ettakA rUpAvacarA, ettakA arUpAvacarA, ettakA pariyApannA, ettakA apariyApannA, ettakA lokiyA, ettakA lokuttarA 'ti" ime dhamme vibhajitvA vibhajitvA catuvIsatisamantapaTTAna anantanayamahApaTThAnapaTimaNDitaM abhidhammapiTakaM desitaM taM sakalampi abhidhammapiTakaM mayi parinibbute tumhAkaM satdhukiccaM sAdhessati / - iti sabbampetaM abhisambodhito yAva parinibbAnA paJcacattAlIsavassAni bhAsitaM lapitaM - "tINi piTakAni, paJca nikAyA, navaGgAni, caturAsIti dhammakkhandhasahassAnI "ti evaM mahApabhedaM hoti / iti imAni caturAsIti dhammakkhandhasahassAni tiTThanti, ahaM ekova parinibbAyAmi / ahaJca kho pana dAni ekakova ovadAmi anusAsAmi, mi parinibbute imAni caturAsIti dhammakkhandhasahassAni tumhe ovadissanti anusAsita evaM bhagavA bahUni kAraNAni dassento - "so vo mamaccayena satthA "ti vaditvA puna anAgate cArittaM dassento yathA kho panAti AdimAha / (3.216-216) tattha samudAcarantIti kathenti voharanti / nAmena vA gottena vAti navakAti avatvA "tissa, nAgA'"ti evaM nAmena vA, "kassapa, gotamA ti evaM gottena vA, "Aso tissa, Avuso kassapA "ti evaM AvusovAdena vA samudAcaritabbo / bhanteti vA AyasmAti vAti bhante tissa, AyasmA tissAti evaM samudAcaritabbo / samUhanatUti AkaGkSamAno samUhanatu, yadi icchati samUhaneyyAti attho / kasmA pana samUhanathAti ekaMseneva avatvA vikappavacaneneva ThapesIti ? mahAkassapassa balaM diTThattA / passati hi 164 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.216-216) tathAgatapacchimavAcAvaNNanA 165 bhagavA - "samUhanathAti vuttepi saGgItikAle kassapo na samUhanissatI''ti / tasmA vikappeneva Thapesi / tattha - "ekacce therA evamAhaMsu- cattAri pArAjikAni ThapetvA avasesAni khuddAnukhuddakAnI"tiAdinA nayena paJcasatikasaGgItiyaM khuddAnukhuddakakathA AgatAva vinicchayo pettha samantapAsAdikAyaM vutto| keci panAhu - "bhante, nAgasena, katamaM khuddakaM, katamaM anukhuddaka"nti milindena raJA pucchito / "dukkaTaM, mahArAja, khuddakaM, dubbhAsitaM anukhuddaka"nti vuttattA nAgasenatthero khuddAnukhuddakaM jAnAti / mahAkassapo pana taM ajAnanto "suNAtu me, Avuso, saGgho santamhAkaM sikkhApadAni gihigatAni, gihinopi jAnanti - "idaM vo samaNAnaM sakyaputtiyAnaM kappati, idaM vo na kappatI"ti / sace mayaM khuddAnukhuddakAni sikkhApadAni samUhanissAma, bhavissanti vattAro"dhUmakAlikaM samaNena gotamena sAvakAnaM sikkhApadaM paJattaM, yAva nesaM satthA aTThAsi, tAvime sikkhApadesu sikkhiMsu, yato imesaM satthA parinibbuto, na dAnime sikkhApadesu sikkhantIti / yadi saGghassa pattakallaM, saGgho apaJattaM na paJjapeyya, paJattaM na samucchindeyya, yathApaJjattesu sikkhApadesu samAdAya vatteyya / esA attIti - kammavAcaM sAvesIti / na taM evaM gahetabbaM / nAgasenatthero hi- "paravAdino okAso mA ahosI"ti evmaah| mahAkassapatthero "khuddAnukhuddakApattiM na samUhanissAmI''ti kammavAcaM sAvesi / brahmadaNDakathApi saGgItiyaM AgatattAsamantapAsAdikAyaM vinicchitA / kaGghAti dveLahakaM / vimatIti vinicchituM asamatthatA, buddho nu kho, na buddho nu kho, dhammo nu kho, na dhammo nu kho, saGgho nu kho, na saGgho nu kho, maggo nu kho, na maggo nu kho, paTipadA nu kho, na paTipadA nu khoti yassa saMsayo uppajjeyya, taM vo vadAmi "pucchatha bhikkhave"ti ayamettha sopttho| satthugAravenApi na puccheyyAthAti mayaM satthusantike pabbajimha, cattAro paccayApi no satthu santakAva, te mayaM ettakaM kAlaM kaDaM 165 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.218-219) akatvA na arahAma ajja pacchimakAle kathaM kAtunti sace evaM satthari gAravena na pucchatha / sahAyakopi bhikkhave sahAyakassa ArocetUti tumhAkaM yo yassa bhikkhuno sandiTTho sambhatto, so tassa Arocetu, ahaM etassa bhikkhussa kathessAmi, tassa kathaM sutvA sabbe nikkaGkhA bhavissathAti dasseti / evaM pasanoti evaM saddahAmi ahanti attho| jANamevAti nikkaGkhabhAvapaccakkhakaraNajANaMyeva, ettha tathAgatassa na saddhAmattanti attho / imesahi, AnandAti imesaM antosANiyaM nisinnAnaM paJcannaM bhikkhusatAnaM / yo pacchimakoti yo guNavasena pacchimako / AnandattheraMyeva sandhAyAha / 218. appamAdena sampAdethAti satiavippavAsena sabbakiccAni sampAdeyyAtha / iti bhagavA parinibbAnamaJce nipanno paJcacattAlIsa vassAni dinnaM ovAdaM sabbaM ekasmiM appamAdapadeyeva pakkhipitvA adaasi| ayaM tathAgatassa pacchimA vAcAti idaM pana saGgItikArakAnaM vacanaM / / parinibbutakathAvaNNanA __219. ito paraM yaM parinibbAnaparikammaM katvA bhagavA parinibbuto, taM dassetuM atha kho bhagavA paThamaM jhAnantiAdi vuttaM / tattha parinibbuto bhanteti nirodhaM samApannassa bhagavato assAsapassAsAnaM abhAvaM disvA pucchati / na Avusoti thero kathaM jAnAti ? thero kira satthArA saddhiMyeva taM taM samApattiM samApajjanto yAva nevasAnAsAyatanA vuDhAnaM, tAva gantvA idAni bhagavA nirodhaM samApanno, antonirodhe ca kAlaGkiriyA nAma natthIti jAnAti / atha kho bhagavA saJjAvedayitanirodhasamApattiyA vuTThahitvA nevasaJAnAsa AyatanaM samApajji...pe0... tatiyajjhAnA vuTThahitvA catutthajjhAnaM samApajjIti ettha bhagavA catuvIsatiyA ThAnesu paThamajjhAnaM samApajji, terasasu ThAnesu dutiyajjhAnaM, tathA tatiyajjhAnaM, pannarasasu ThAnesu catutthajjhAnaM samApajji / kathaM ? dasasu asubhesu, dvattiMsAkAre aTThasu kasiNesu, mettAkaruNAmuditAsu, AnApAne, paricchedAkAseti imesu tAva catuvIsatiyA ThAnesu paThamajjhAnaM smaapjji.| ThapetvA pana dvattiMsAkAraJca dasa asubhAni ca sesesu terasasu 166 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.220-222) parinibbutakathAvaNNanA dutiyajjhAnaM, tesuyeva ca tatiyajjJAnaM samApajji / asu pana kasiNesu, upekkhAbrahmavihAre, AnApAne, paricchedAkAse, catUsu arUpesUti imesu pannarasasu ThAnesu catutthajjhAnaM samApajji / ayampi ca saGkSepakathAva / nibbAnapuraM pavisanto pana bhagavA dhammassAmI sabbApi catuvIsatikoTisatasahassasaGkhyA samApattiyo pavisitvA videsaM gacchanto AtijanaM AliGgetvA viya sabbasamApattisukhaM anubhavitvA paviTTo | catutthajjhAnA vuTThahitvA samanantarA bhagavA parinibbAyIti ettha jhAnasamanantaraM, paccavekkhaNAsamanantaranti dve samanantarAni / tattha jhAnA vuTThAyaM bhavaGgaM otiNNassa tattheva parinibbAnaM jhAnasamanantaraM nAma / jhAnA vuTThahitvA puna jhAnaGgAni paccavekkhitvA bhava otiNNassa tattheva parinibbAnaM paccavekkhaNAsamanantaraM nAma / imAnipi dve samanantarAneva / bhagavA pana jhAnaM samApajjitvA jhAnA vuTThAya jhAnaGgAni paccavekkhitvA bhavaGgacittena abyAkatena dukkhasaccena parinibbAyi / ye hi keci buddhA vA paccekabuddhA vA ariyasAvakA vA antamaso kunthakipillikaM upAdAya sabbe bhavaGgacitteneva abyAkatena dukkhasaccena kAlaGkarontIti / mahAbhUmicAlAdIni vRttanayAnevAti / 167 220. bhUtAti sattA / appaTipuggaloti paTibhAgapuggalavirahito / balappattoti dasavidhaJANabalaM patto / 221. uppAdavayadhamminoti uppAdavayasabhAvA / tesaM vUpasamoti tesaM saGghArAnaM vUpasamo, asaGghataM nibbAnameva sukhanti attho / 222. nAhu assAsapassAsoti na jAto assAsapassAso / anejoti tahAsaGghAtAya ejAya abhAvena anejo / santimArabbhAti anupAdisesaM nibbAnaM Arambha paTicca sandhAya / yaM kAlamakarIti yo kAlaM akari / idaM vRttaM hoti - " Avuso, yo mama satthA buddhamuni santiM gamissAmIti, santiM Arambha kAlamakari, tassa Thitacittassa tAdino idAni assAsapassAso na jAto, natthi, nappavattatI 'ti / asallInenAti alInena asaGkuTitena suvikasiteneva cittena / vedanaM ajjhavAsayIti vedanaM adhivAsesi, na vedanAnuvattI hutvA ito cito ca samparivatti / vimokkhati kenaci dhammena anAvaraNavimokkho sabbaso apaJJattibhAvUpagamo pajjotanibbAnasadiso jAto / 167 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA 223. tadAsIti '"saha parinibbAnA mahAbhUmicAlo "ti evaM heTThA vuttaM bhUmicAlameva sandhAyAha / taJhi lomahaMsanaJca bhisanakaJca Asi / sabbAkAravarUpeteti sabbavarakAraNUpete / 168 224. avItarAgAti puthujjanA ceva sotApannasakadAgAmino ca / tesaJhi domanassaM appahInaM / tasmA tepi bAhA paggayha kandanti / ubhopi hatthe sIse ThapetvA rodantIti sabbaM purimanayeneva veditabbaM / 225. ujjhAyantIti " 'ayyA attanApi adhivAsetuM na sakkonti, sesajanaM kathaM samassAsessantI'ti vadantiyo ujjhAyanti / kathaMbhUtA pana bhante AyasmA anuruddho devatA manasikarotIti devatA, bhante, kathaMbhUtA AyasmA anuruddho sallakkheti, kiM tA satthu parinibbAnaM adhivAsentIti ? (3.223-227) atha tAsaM pavattidassanatthaM thero santAvusoti AdimAha / taM vuttatthameva / stAvasesanti balavapaccUse parinibbutattA rattiyA avasesaM cullakaddhAnaM / dhammiyA kathAyAti aJJA pATiyekkA dhammakathA nAma natthi, "Avuso sadevake nAma loke appaTi puggalassa satthuno ayaM maccurAjA na lajjati, kimaGgaM pana lokiyamahAjanassa lajjissatI 'ti evarUpAya pana maraNapaTisaMyuttAya kathAya vItinAmesuM / tesahi taM kathaM kathentAnaM muhutteneva aruNaM uggacchi / 226. atha khoti aruNuggaM disvAva thero theraM etadavoca / teneva karaNIyenAti kIdisena nu kho parinibbAnaTThAne mAlAgandhAdisakkArena bhavitabbaM, kIdisena bhikkhusaGghassa nisajjaTThAnena bhavitabbaM, kIdisena khAdanIyabhojanIyena bhavitabbanti, evaM yaM bhagavato parinibbutabhAvaM sutvA kattabbaM teneva karaNIyena / buddhasarIrapUjAvaNNanA 227. sabbaJca tALAvacaranti sabbaM tUriyabhaNDaM / sannipAtethAti bheriM carApetvA samAratha / te tatheva akaMsu / maNDalamALeti dussamaNDalamALe / paTiyAdentAti sajjentA / dakkhina dakkhiNanti nagarassa dakkhiNadisAbhAgeneva dakkhiNadisAbhAgaM / bAhirena 168 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.228-229) buddhasarIrapUjAvaNNanA bAhiranti antonagaraM appavesetvA bAhireneva nagarassa bAhirapassaM haritvA / dakkhiNato nagarassAti anurAdhapurassa dakkhiNadvArasadise ThAne ThapetvA sakkArasammAnaM katvA jetavanasadise ThAne jhApessAmAti attho / 228. aTTha mallapAmokkhAti majjhimavayA thAmasampannA aTThamallarAjAno / sIsaM nhAtAti sIsaM dhovitvA nahAtA / AyasmantaM anuruddhanti therova dibbacakkhukoti pAkaTo, tasmA te santesupi asu mahAtheresu - " ayaM no pAkaTaM katvA kathessatI 'ti theraM pucchiMsu / kathaM pana, bhante, devatAnaM adhippAyoti bhante, amhAkaM tAva adhippAyaM jAnAma | devatAnaM kathaM adhippAyoti pucchanti / thero paThamaM tesaM adhippAyaM dassento tumhAkaM khotiAdimAha / makuTabandhanaM nAma mallAnaM cetiyanti mallarAjUnaM pasAdhanamaGgalasAlAya evaM nAmaM / cittIkataTThena panesA " cetiyanti vuccati / 169 229. yAva sandhisamalasaGkaTIrAti ettha sandhi nAma gharasandhi / samalaM nAma gUtharAsiniddhamanapanAki / saGkaTIraM nAma saGkAraTThAnaM / dibbehi ca mAnusakehi ca naccehIti upari devatAnaM naccAni honti, heTThA manussAnaM / esa nayo gItAdIsu / apica devatAnaM antare manussA, manussAnaM antare devatAti evampi sakkarontA pUjentA agamaMsu / majjhena majjhaM nagarassa haritvAti evaM hariyamAne bhagavato sarIre bandhulamallasenApatibhariyA mallikA nAma - "bhagavato sarIraM AharantI "ti sutvA attano sAmikassa kAlaM kiriyato paTTAya aparibhuJjitvA ThapitaM visAkhAya pasAdhanasadisaM mahAlatApasAdhanaM nIharApetvA - "iminA satthAraM pUjessAmI 'ti taM majjApetvA gandhodakena dhovitvA dvAre ThitA / taM kira pasAdhanaM tAsaJca dvinnaM itthInaM devadAniyacorassa geheti tIsuyeva ThAnesu ahosi / sA ca satthu sarIre dvAraM sampatte - "otAretha, tAtA, satthusarIra "nti vatvA taM pasAdhanaM satthusarIre paTimuJci / taM sIsato paTThAya paTimukkaM yAvapAdatalAgataM / suvaNNavaNNaM bhagavato sarIraM sattaratanamayena mahApasAdhanena pasAdhitaM ativiya virocittha / taM sA disvA pasannacittA patthanaM akAsi - "bhagavA yAva vaTTe saMsarissAmi, tAva me pATiyekkaM pasAdhanakiccaM mA hotu, niccaM paTimukkapasAdhanasadisameva sarIraM hotU" ti / atha bhagavantaM sattaratanamayena mahApasAdhanena ukkhipitvA puratthimena dvArena nIharitvA puratthimena nagarassa makuTabandhanaM mallAnaM cetiyaM, ettha bhagavato sarIraM nikkhipiMsu / 169 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.231-231) mahAkassapattheravatthuvaNNanA 231. pAvAya kusinAranti pAvAnagare piNDAya caritvA "kusinAraM gamissAmIti addhAnamaggappaTipanno hoti / rukkhamUle nisIdIti ettha kasmA divAvihAranti na vuttaM ? divAvihAratthAya anisinnattA / therassa hi parivArA bhikkhU sabbe sukhasaMvaddhitA mhaapunyjaa| te majjhanhikasamaye tattapAsANasadisAya bhUmiyA padasA gacchantA kilamiMsu / thero te disvA- "bhikkhU kilamanti, gantabbaTThAnaJca na dUraM, thokaM vissamitvA darathaM paTippassambhetvA sAyanhasamaye kusinAraM gantvA dasabalaM passissAmI''ti maggA okkamma aJjatarasmiM rukkhamUle saGghATiM paJapetvA udakatumbato udakena hatthapAde sItale katvA nisIdi / parivArabhikkhUpissa rukkhamUle nisIditvA yoniso manasikAre kammaM kurumAnA tiNNaM ratanAnaM vaNaM bhaNamAnA nisIdiMsu / iti darathavinodanatthAya nisinnattA "divAvihAra"nti na vuttaM / mandAravapurpha gahetvAti mahApAtippamANaM puSpaM AgantukadaNDake ThapetvA chattaM viya gahetvA / addasa khoti AgacchantaM dUrato addasa / disvA ca pana cintesi "etaM AjIvakassa hatthe mandAravapuSpaM paJjAyati, etaJca na sabbadA manussapathe pAyati, yadA pana koci iddhimA iddhiM vikubbati, tadA sabba bodhisattassa ca mAtukucchiokkamanAdIsu hoti / na kho pana ajja kenaci iddhivikubbanaM kataM, na me satthA mAtukucchiM okkanto, na kucchito nikkhamanto, nApissa ajja abhisambodhi, na dhammacakkappavattanaM, na yamakapATihAriyaM, na devorohaNaM, na AyusaGkhArossajjanaM / mahallako pana me satthA dhuvaM parinibbuto bhavissatI"ti | tato- "pucchAmi nanti cittaM uppAdetvA- "sace kho pana nisinnakova pucchAmi, satthari agAravo kato bhavissatI"ti udyahitvA ThitaTThAnato apakkamma chaddanto nAgarAjA maNicammaM viya dasabaladattiyaM meghavaNNaM paMsukUlacIvaraM pArupitvA dasanakhasamodhAnasamujjalaM aJjaliM sirasmiM patiThThapetvA satthari katena gAravena AjIvakassa abhimukho hutvA"Avuso, amhAkaM satthAraM jAnAsI"ti Aha / kiM pana satthu parinibbAnaM jAnanto pucchi ajAnantoti ? AvajjanapaTibaddhaM khINAsavAnaM jAnanaM, anAvajjitattA panesa ajAnanto 170 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.232-232) mahAkassapattheravatthuvaNNanA 171 pucchIti eke / thero samApattibahulo, rattihAnadivATThAnaleNamaNDapAdIsu niccaM samApattibaleneva yApeti, kulasantakampi gAmaM pavisitvA dvAre samApattiM samApajjitvA samApattito vuTThitova bhikkhaM gaNhAti / thero kira iminA pachimena attabhAvena mahAjanAnuggahaM karissAmi"ye mayhaM bhikkhaM vA denti gandhamAlAdIhi vA sakkAraM karonti, tesaM taM mahapphalaM hotU"ti evaM karoti / tasmA samApattibahulatAya na jAnAti / iti ajAnantova pucchatIti vadanti, taM na gahetab / na hettha ajAnanakAraNaM asthi / abhilakkhitaM satthu parinibbAnaM ahosi, dasasahassilokadhAtukampanAdIhi nimittehi / therassa pana parisAya kehici bhikkhUhi bhagavA diTThapubbo, kehici na diThThapubbo, tattha yehipi diThThapubbo, tepi passitukAmAva, yehipi adiTThapubbo, tepi passitukAmAva / tattha yehi na diTTapubbo, te atidassanakAmatAya gantvA "kuhiM bhagavA"ti pucchantA "parinibbuto"ti sutvA sandhAretuM nAsakkhissanti / cIvaraJca pattaJca chaDDetvA ekavatthA vA dunnivatthA vA duppArutA vA urAni paTipisantA parodissanti / tattha manussA- "mahAkassapattherena saddhiM AgatA paMsukUlikA sayampi ithiyo viya parodanti, te kiM amhe samassAsessantI"ti mayhaM dosaM dassanti / idaM pana sujhaM mahAaraJja, idha yathA tathA rodantesu doso natthi / purimataraM sutvA nAma sokopi tanuko hotIti bhikkhUnaM satuSpAdanatthAya jAnantova pucchi| ___ ajja sattAhaparinibbuto samaNo gotamoti ajja samaNo gotamo sattAhaparinibbuto / tato me idanti tato samaNassa gotamassa parinibbutahAnato / 232. subhaddo nAma vuDDapabbajitoti "subhaddo"ti tassa nAmaM / vuDDakAle pana pabbajitattA "vuDDapabbajito"ti vuccati / kasmA pana so evamAha ? bhagavati AghAtena / ayaM kireso khandhake Agate AtumAvatthusmiM nahApitapubbako vuDDapabbajito bhagavati kusinArato nikkhamitvA aDDateLasehi bhikkhusatehi saddhiM AtumaM Agacchante bhagavA AgacchatIti sutvA - "AgatakAle yAgupAnaM karissAmI"ti sAmaNerabhUmiyaM Thite dve putte etadavoca- "bhagavA kira, tAtA, AtumaM Agacchati mahatA bhikkhusaGghana saddhiM aDDateLasehi bhikkhusatehi; gacchatha tumhe, tAtA, khurabhaNDaM AdAya nALiyAvApakena anugharakaM anugharakaM AhiNDatha loNampi telampi taNDulampi khAdanIyampi saMharatha bhagavato Agatassa yAgupAnaM karissAmA"ti (mahAva0 303) / te tathA akaMsu / 171 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.232-232) ___ manussA te dArake maJjuke paTibhAneyyake disvA kAretukAmApi akAretukAmApi kArentiyeva / katakAle - "kiM gaNhissatha tAtA"ti pucchanti / te vadanti- "na amhAkaM aJjana kenaci attho, pitA pana no bhagavato, AgatakAle yAgudAnaM dAtukAmo''ti / taM sutvA manussA aparigaNetvAva yaM te sakkonti AharituM, sabbaM denti / yampi na sakkonti, manussehi pesenti / atha bhagavati AtumaM AgantvA bhusAgAraM paviDhe subhaddo sAyanhasamayaM gAmadvAraM gantvA manusse Amantesi- "upAsakA, nAhaM tumhAkaM santikA ajhaM kiJci paccAsIsAmi, mayhaM dArakehi AbhatAni taNDulAdIniyeva saGghassa pahonti / yaM hatthakamma, taM me dethA''ti / "idaJcidaJca gaNhathA"ti sabbUpakaraNAni gAhetvA vihAre uddhanAni kAretvA ekaM kALakaM kAsAvaM nivAsetvA tAdisameva pArupitvA - "idaM karotha, idaM karothA''ti sabbarattiM vicArento satasahassaM vissajjetvA bhojjayAguJca madhugoLakaJca paTiyAdApesi / bhojjayAgu nAma bhujitvA pAtabbayAgu, tattha sappimadhuphANitamacchamaMsapupphaphalarasAdi yaM kiJci khAdanIyaM nAma sabbaM pakkhipati kILitukAmAnaM sIsamakkhanayoggA hoti sugandhagandhA / atha bhagavA kAlasseva sarIrapaTijagganaM katvA bhikkhusaGghaparivuto piNDAya carituM AtumanagarAbhimukho pAyAsi / manussA tassa ArocesuM- "bhagavA piNDAya gAmaM pavisati, tayA kassa yAgu paTiyAditA"ti / so yathAnivatthapAruteheva tehi kALakakAsAvehi ekena hatthena dabbiJca kaTacchuJca gahetvA brahmA viya dakkhiNajANumaNDalaM bhUmiyaM patiThThapetvA vanditvA - "paTiggaNhAtu me, bhante, bhagavA yAgu''nti Aha / tato "jAnantApi tathAgatA pucchantIti khandhake Agatanayena bhagavA pucchitvA ca sutvA ca taM vuDDapabbajitaM vigarahitvA tasmiM vatthusmiM akappiyasamAdAnasikkhApadaJca, khurabhaNDapariharaNasikkhApadaJcAti dve sikkhApadAni paJjapetvA- "bhikkhave, anekakappakoTiyo bhojanaM pariyesanteheva vItinAmitA, idaM pana tumhAkaM akappiyaM adhammena uppannaM bhojanaM, imaM paribhuttAnaM anekAni attabhAvasahassAni apAyesveva bbittissanti, apetha mA gaNhathA''ti bhikkhAcArAbhimukho agamAsi / ekabhikkhunApi na kiJci gahitaM / ___ subhaddo anattamano hutvA ayaM "sabbaM jAnAmI''ti AhiNDati / sace na gahitukAmo, pesetvA ArocetabbaM / ayaM pakkAhAro nAma sabbaciraM tidvanto sattAhamattaM tiDeyya / idajhi mama yAvajIvaM pariyattaM ass| sabaM tena nAsitaM, ahitakAmo ayaM 172 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.232-232) mahAkassapattheravatthuvaNNanA 173 mayhanti bhagavati AghAtaM bandhitvA dasabale dharante kiJci vattuM nAsakkhi / evaM kirassa ahosi - "ayaM uccA kulA pabbajito mahApuriso, sace kiJci vakkhAmi, maMyeva santajjessatI''ti / svAyaM ajja "parinibbuto bhagavA"ti sutvA laddhassAso viya haTTatuTTho evmaah| thero taM sutvA hadaye pahAradAnaM viya matthake patitasukkhAsani viya maJi, dhammasaMvego cassa uppajji - "sattAhamattaparinibbuto bhagavA, ajjApissa suvaNNavaNNaM sarIraM dharatiyeva, dukkhena bhagavatA ArAdhitasAsane nAma evaM lahu mahantaM pApakasaTaM kaNTako uppanno, alaM kho panesa pApo vaDDamAno ajepi evarUpe sahAye labhitvA sakkA sAsanaM osakkApetu"nti / tato thero cintesi ___ "sace kho panAhaM imaM mahallakaM idheva pilotikaM nivAsApetvA chArikAya okirApetvA nIharApessAmi, manussA 'samaNassa gotamassa sarIre dharamAneyeva sAvakA vivadantIti amhAkaM dosaM dassessanti adhivAsemi tAva / bhagavatA hi desito dhammo asaGgahitapuppharAsisadiso / tattha yathA vAtena pahaTapupphAni yato vA tato vA gacchanti, evameva evarUpAnaM pApapuggalAnaM vasena gacchante gacchante kAle vinaye ekaM dve sikkhApadAni nassissanti, sutte eko dve paJhAvArA nassissanti, abhidhamme ekaM dve bhUmantarAni nassissanti, evaM anukkamena mUle naDhe pisAcasadisA bhavissAma; tasmA dhammavinayasaGgahaM karissAma / evahi sati daLhaM suttena saGgahitAni pupphAni viya ayaM dhammavinayo niccalo bhavissati / etadatthahi bhagavA mavhaM tINi gAvutAni paccuggamanaM akAsi, tIhi ovAdehi upasampadaM adAsi, kAyato apanetvA kAye cIvaraparivattanaM akAsi, AkAse pANiM cAletvA candUpamaM paTipadaM kathento maM kAyasakkhiM katvA kathesi, tikkhattuM sakalasAsanadAyajjaM paTicchApesi / mAdise bhikkhumhi tiTThamAne ayaM pApo sAsane vuddhiM mA alattha | yAva adhammo na dippati, dhammo na paTibAhiyati / avinayo na dippati vinayo na paTibAhiyati / adhammavAdino na balavanto honti, dhammavAdino na dubbalA honti; avinayavAdino na balavanto honti, vinayavAdino na dubbalA honti / tAva dhammaJca vinayaJca saGgAyissAmi / tato bhikkhU attano attano pahonakaM gahetvA 173 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.233-234) kappiyAkappiyaM kathessanti / athAyaM pApo sayameva niggahaM pApuNissati, puna sIsaM ukkhipituM na sakkhissati, sAsanaM iddhaJceva phItaJca bhavissatI"ti / so evaM nAma mayhaM cittaM uppannanti kassaci anArocetvA bhikkhusaddhaM samassAsesi / tena vuttaM - "atha kho AyasmA mahAkassapo...pe0... netaM ThAnaM vijjatI"ti / 233. citakanti vIsaratanasatikaM cndncitkN| ALimpessAmAti aggiM gAhApessAma / na sakkonti ALimpetunti aTThapi soLasapi dvattiMsapi janA jAlanatthAya yamakayamakaukkAyo gahetvA tAlavaNTehi bIjantA bhastAhi dhamantA tAni tAni kAraNAni karontApi na sakkontiyeva aggiM gAhApetuM / devatAnaM adhippAyoti ettha tA kira devatA therassa upaTThAkadevatAva / asItimahAsAvakesu hi cittAni pasAdetvA tesaM upaTThAkAni asItikulasahassAni sagge nibbattAni / tattha there cittaM pasAdetvA sagge nibbattA devatA tasmiM samAgame theraM adisvA- "kuhiM nu kho amhAkaM kulUpakatthero"ti antarAmagge paTipannaM disvA "amhAkaM kulUpakattherena avandite citako mA pajjalitthA"ti adhihiMsu / ___ manussA taM sutvA - "mahAkassapo kira nAma bho bhikkhu paJcahi bhikkhusatehi saddhiM 'dasabalassa pAde vandissAmI'ti aagcchti| tasmiM kira anAgate citako na pajjalissati / kIdiso bho so bhikkhu kALo odAto dIgho rasso, evarUpe nAma bho bhikkhumhi Thite kiM dasabalassa parinibbAnaM nAmA"ti keci gandhamAlAdihatthA paTipathaM gacchiMsu / keci vIthiyo vicittA katvA AgamanamaggaM olokayamAnA aTuMsu / 234. atha kho AyasmA mahAkassapo yena kusinArA...pe0... sirasA vandIti thero kira citakaM padakkhiNaM katvA Avajjantova sallakkhesi - "imasmiM ThAne sIsaM, imasmiM ThAne pAdA''ti / tato pAdAnaM samIpe ThatvA abhijJApAdakaM catutthajjhAnaM samApajjitvA vuTTAya - "arAsahassapaTimaNDitacakkalakkhaNapatihitA dasabalassa pAdA saddhiM kappAsapaTalehi paJca dussayugasatAni suvaNNadoNiM candanacitakaJca dvedhA katvA mayhaM uttamaGge sirasmiM patiThThahantU"ti adhiTTAsi / saha adhiTThAnacittena tAni paJca dussayugasatAni dvedhA katvA valAhakantarA puNNacando viya pAdA nikkhamiMsu / thero vikasitarattapadumasadise hatthe pasAretvA suvaNNavaNNe satthupAde yAva gopphakA daLhaM gahetvA attano siravare patiThThapesi / tena vuttaM - "bhagavato pAde sirasA vandI'ti / 174 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.235-235) mahAkassapattheravatthuvaNNanA mahAjano taM acchariyaM disvA ekappahAreneva mahAnAdaM nadi, gandhamAlAdIhi pUjetvA yathAruci vandi / evaM pana therena ca mahAjanena ca tehi ca paJcahi bhikkhusatehi vanditamatte puna adhiTThAnakiccaM natthi / pakatiadhiTThAnavaseneva therassa hatthato muccitvA alattakavaNNAni bhagavato pAdatalAni candanadAruAdIsu kiJci acAletvAva yathAThAne patihiMsu, yathAThAne ThitAneva ahesuM / bhagavato hi pAdesu nikkhamantesu vA pavisantesu vA kappAsaaMsu vA dasikatantaM vA telabindu vA dArukkhandhaM vA ThAnA calitaM nAma nAhosa / sabbaM yathAThAne Thitameva ahosi / uTThahitvA pana atthaGgate cande viya sUriye viya ca tathAgatassa pAdesu antarahitesu mahAjano mahAkanditaM kandi / parinibbAnakA to adhikataraM kAru ahosi / sayameva bhagavato citako pajjalIti idaM pana kassaci pajjalApetuM vAyamantassa adassanavasena vuttaM / devatAnubhAvena panesa samantato ekappahAreneva pajjali / 175 235. sarIrAneva avasissiMsUti pubbe ekagghanena ThitattA sarIraM nAma ahosi / idAni viSpakiNNattA sarIrAnIti vuttaM sumanamakuLasadisA ca dhotamuttasadisA ca suvaNasadisA ca dhAtuyo avasissiMsUti attho / dIghAyukabuddhAnahi sarIraM suvaNNakkhandhasadisaM ekameva hoti / bhagavA pana - " ahaM na ciraM ThatvA parinibbAyAmi, mayhaM sAsanaM tAva sabbattha na vitthAritaM, tasmA parinibbutassApi me sAsapamattampi dhAtuM gahetvA attano attano vasanaTThAne cetiyaM katvA paricaranto mahAjano saggaparAyaNo hotU 'ti dhAtUnaM vikiraNaM adhiTThAsi / kati, panassa dhAtuyo vippakiNNA, ka vippakiNNAti / catasso dAThA, dve akkhakA, uNhIsanti imA satta dhAtuyo na vippakiriMsu, sesA vippakiriMsUti / tattha sabbakhuddakA dhAtu sAsapabIjamattA ahosi, mahAdhAtu majjhe bhinnataNDulamattA, atimahatI majjhe bhinnamuggamattAti / udakadhArAta aggabAhumattApi jaGghamattApi tAlakkhandhamattApi udakadhArA AkAsa patitvA nibbApesi / udakasAlatoti parivAretvA ThitasAlarukkhe sandhAyetaM vRttaM, tesampi hi khandhantaraviTapantarehi udakadhArA nikkhamitvA nibbApesuM / bhagavato citako mahanto / samantA pathaviM bhinditvApi naGgalasIsamattA udakavaTTi phalikavaTaMsakasadisA uggantvA citakameva gaNhanti / gandhodakenAti suvaNNaghaTe rajataghaTe ca pUretvA AbhatanAnAgandhodakena / nibbApesunti suvaNNamayarajatamayehi aTThadaNDakehi vikiritvA candanacitakaM nibbApesuM / 175 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.235-235) ettha ca citake jhAyamAne parivAretvA ThitasAlarukkhAnaM sAkhantarehi viTapantarehi pattantarehi jAlA uggacchanti, pattaM vA sAkhA vA puSkaM vA daDDA nAma natthi, kipillikApi makkaTakApi jAlAnaM antareneva vicaranti / AkAsato patitaudakadhArAsupi sAlarukkhehi nikkhantaudakadhArAsupi pathaviM bhinditvA nikkhantaudakadhArAsupi dhammakathAva pamANaM / evaM citakaM nibbApetvA pana mallarAjAno santhAgAre catujjAtiyagandhaparibhaNDaM kAretvA lAjapaJcamAni pupphAni vikiritvA upari celavitAnaM bandhitvA suvaNNatArakAdIhi khacitvA tattha gandhadAmamAlAdAmaratanadAmAni olambetvA santhAgArato yAva makuTabandhanasaGghAtA sIsapasAdhanamaGgalasAlA, tAva ubhohi passehi sANikilaJjaparikkhepaM kAretvA upari celavitAnaM bandhApetvA suvaNNatArakAdIhi khacitvA tatthapi gandhadAmamAlAdAmaratanadAmAni olambetvA maNidaNDavaNNehi veNUhi ca paJcavaNNaddhaje ussApetvA samantA vAtapaTAkA parikkhipitvA susammaTThAsu vIthIsu kadaliyo ca puNNaghaTe ca ThapetvA daNDakadIpikA jAletvA alaGkatahatthikkhandhe saha dhAtUhi suvaNNadoNiM ThapetvA mAlAgandhAdIhi pUjentA sAdhukILitaM kILantA antonagaraM pavesetvA santhAgAre sarabhamayapallaGke ThapetvA upari setacchattaM dhAresuM / evaM katvA - "atha kho kosinArakA mallA bhagavato sarIrAni sattAhaM santhAgAre sattipaJjaraM karitvAti sab veditabbaM / tattha sattipaJjaraM karitvAti sattihatthehi purisehi parikkhipApetvA / dhanupAkAranti paThamaM tAva hatthikumbhena kumbhaM paharante parikkhipApesuM, tato asse gIvAya gIvaM paharante, tato rathe ANikoTiyA ANikoTiM paharante, tato yodhe bAhunA bAhuM paharante / tesaM pariyante koTiyA koTiM paharamAnAni dhanUni prikkhipaapesuN| iti samantA yojanappamANaM ThAnaM sattAhaM sannAhagavacchikaM viya katvA ArakkhaM saMvidahiMsu / taM sandhAya vuttaM- "dhanupAkAraM parikkhipApetvA"ti / kasmA panete evamakaMsUti ? ito purimesu hi dvIsu sattAhesu te bhikkhusaGghassa ThAnanisajjokAsaM karontA khAdanIyaM bhojanIyaM saMvidahantA sAdhukILikAya okAsaM na labhiMsu / tato nesaM ahosi- "imaM sattAhaM sAdhukILitaM kILissAma, ThAnaM kho panetaM vijjati yaM amhAkaM pamattabhAvaM JatvA kocideva AgantvA dhAtuyo gaNheyya, tasmA ArakkhaM ThapetvA kILissAmA"ti / te tathA evamakaMsu / 176 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.236-236) sarIradhAtuvibhajanavaNNanA 177 sarIradhAtuvibhajanavaNNanA 236. assosi kho rAjAti kathaM assosi ? paThamameva kirassa amaccA sutvA cintayiMsu- "satthA nAma parinibbuto, na so sakkA puna AharituM / pothujjanikasaddhAya pana amhAkaM raJA sadiso natthi, sace esa iminAva niyAmena suNissati, hadayamassa phalissati / rAjA kho pana amhehi anurakkhitabbo"ti te tisso suvaNNadoNiyo AharitvA catumadhurassa pUretvA raJo santikaM gantvA etadavocuM- "deva, amhehi supinako diTTho, tassa paTighAtatthaM tumhehi dukUladupaTTa nivAsetvA yathA nAsApuTamattaM pAyati, evaM catumadhuradoNiyA nipajjituM vaTTatI"ti / rAjA atthacarAnaM amaccAnaM vacanaM sutvA "evaM hotu tAtA''ti sampaTicchitvA tathA akAsi / "IL atheko amacco alaGkAraM omuJcitvA kese pakiriya yAya disAya satthA parinibbuto, tadabhimukho hutvA aJjaliM paggayha rAjAnaM Aha - "deva, maraNato muccanakasatto nAma natthi, amhAkaM AyuvaDDano cetiyaTThAnaM puJakkhettaM abhisekasiJcako so bhagavA satthA kusinArAya prinibbuto"ti| rAjA sutvAva visaJjIjAto catumadhuradoNiyaM usumaM muJci / atha naM ukkhipitvA dutiyAya doNiyA nipjjaapesuN| so puna saJja labhitvA - "tAtA, kiM vadethA''ti pucchi / "satthA, mahArAja, parinibbuto''ti / rAjA punapi visaJjIjAto catumadhuradoNiyA usumaM muJci / atha naM tatopi ukkhipitvA tatiyAya doNiyA nipajjApesuM / so puna saJja labhitvA "tAtA, kiM vadethA"ti pucchi / "satthA, mahArAja, parinibbuto"ti / rAjA punapi visaJjIjAto, atha naM ukkhipitvA nahApetvA matthake ghaTehi udakaM AsiJcisu / rAjA saJja labhitvA AsanA vuTThAya gandhaparibhAvite maNivaNNe kese vikiritvA suvaNNaphalakavaNNAya piTThiyaM pakiritvA pANinA uraM paharitvA pavALakuravaNNAhi suvaTTitaGgulIhi suvaNNabimbisakavaNNaM uraM sibbanto viya gahetvA paridevamAno ummattakavesena antaravIthiM otiNNo, so alaGkatanATakaparivuto nagarato nikkhamma jIvakambavanaM gantvA yasmiM ThAne nisinnena bhagavatA dhammo desito taM oloketvA - "bhagavA sabbaJja, nanu imasmiM ThAne nisIditvA dhammaM desayittha, sokasallaM me vinodayittha, tumhe mayhaM sokasallaM nIharittha, ahaM tumhAkaM saraNaM gato, idAni pana me paTivacanampi na detha, bhagavA"ti punappunaM paridevitvA "nanu bhagavA ahaM aJadA evarUpe kAle 'tumhe 177 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA mahAbhikkhusaGghaparivArA jambudIpatale cArikaM carathA'ti suNomi, idAni panAhaM tumhAkaM ananurUpaM ayuttaM pavattiM suNomIti evamAdIni ca vatvA saTThimattAhi gAthAhi bhagavato guNaM anurasaritvA cintesi - "mama parideviteneva na sijjhati, dasabalassa dhAtuyo AharApessAmI 'ti evaM assosi / sutvA ca imissA visaJJibhAvAdipavattiyA avasAne dUtaM pAhesi / taM sandhAya atha kho rAjAti Adi vRttaM / 178 tattha dUtaM pAhesIti dUtaJca paNNaJca pesesi / pesetvA ca pana- "sace dassanti, sundaraM / no ce dassanti, AharaNupAyena AharissAmI "ti caturaGginiM senaM sannavhitvA sayampi nikkhantoyeva / yathA ca ajAtasattu evaM licchavIAdayopi dUtaM pesetvA sayampi caturaGginiyA senAya nikkhamiMsuyeva / tattha pAveyyakA sabbehi AsannatarA kusinArato tigAvutantare nagare vasanti, bhagavApi pAvaM pavisitvAva kusinAraM gato / atha kasmA paThamataraM na AgatAti ce ? mahAparivArA panete rAjAno mahAparivAraM karontAva pacchato jAtA / - te sa gaNe etadavocunti sabbepi te sattanagaravAsino AgantvA - "amhAkaM dhAtuyo vA dentu, yuddhaM vA "ti kusinArAnagaraM parivAretvA Thite- "etaM bhagavA amhAkaM gAmakkhette 'ti paTivacanaM avocuM / te kira evamAhaMsu - "na mayaM satthu sAsanaM pahiNimha, nApi gantvA Anayimha / satthA pana sayameva AgantvA sAsanaM pesetvA amhe pakkosApesi / tumhepi kho pana yaM tumhAkaM gAmakkhette ratanaM uppajjati, na taM amhAkaM detha / sadevake ca loke buddharatanasamaM ratanaM nAma natthi, evarUpaM uttamaratanaM labhitvA mayaM na dassAma / na kho pana tumhehiyeva mAtuthanato khIraM pItaM, amhehipi mAtuthanato khIraM pItaM / na tumheyeva purisA, amhepi purisA hotU 'ti aJJamaJJa ahaMkAraM katvA sAsanapaTisAsanaM pesenti, aJJamaJJa mAnagajjitaM gajjanti / yuddhe pana sati kosinArakAnaMyeva jayo abhavissa / kasmA ? yasmA dhAtupAsanatthaM AgatA devatA nesaM pakkhA ahesuM / pALiyaM pana - "bhagavA amhAkaM gAmakkhette parinibbuto, na mayaM dassAma bhagavato sarIrAnaM bhAga "nti ettakameva AgataM / (3.237-237) 237. evaM vutte doNo brAhmaNoti doNabrAhmaNo imaM tesaM vivAdaM sutvA - "ete rAjAno bhagavato parinibbutaTThAne vivAdaM karonti, na kho panetaM patirUpaM, alaM iminA kalahena, vUpasamessAmi nanti so gantvA te saGghe gaNe etadavoca / kimavoca ? 178 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.238-238) sarIradhAtuvibhajanavaNNanA 179 unnatappadese ThatvA dvibhANavAraparimANaM doNagajjitaM nAma avoca / tattha paThamabhANavAre tAva ekapadampi te na jAniMsu / dutiyabhANavArapariyosAne- "Acariyassa viya bho saddo, Acariyassa viya bho saddo''ti sabbe niravA ahesuN| jambudIpatale kira kulaghare jAtA yebhuyyena tassa na antevAsiko nAma natthi / atha so te attano vacanaM sutvA nirave tuNhIbhUte viditvA puna etadavoca - "suNantu bhonto"ti etaM gAthAdvayaM avoca / tattha amhAkaM buddhoti amhAkaM buddho| ahu khantivAdoti buddhabhUmiM appatvApi pAramiyo pUrento khantivAditApasakAle dhammapAlakumArakAle chaddantahatthikAle bhUridattanAgarAjakAle campeyyanAgarAjakAle saGkhapAlanAgarAjakAle mahAkapikAle aosu ca bahUsu jAtakesu paresu kopaM akatvA khantimeva akAsi / khantimeva vaNNayi / kimaGgaM pana etarahi iTThAniDhesu tAdilakkhaNaM patto, sabbathApi amhAkaM buddho khantivAdo ahosi, tassa evaMvidhassa / na hi sAdhu yaM uttamapuggalassa, sarIrabhAge siyA sampahAroti na hi sAdhuyanti na hi sAdhu ayaM / sarIrabhAgeti sarIravibhAganimittaM, dhAtukoTThAsahetUti attho / siyA sampahAroti AvudhasampahAro sAdhu na siyAti vuttaM hoti / sabbeva bhonto sahitAti sabbeva bhonto sahitA hotha, mA bhijjatha / samaggAti kAyena ca vAcAya ca ekasannipAtA ekavacanA samaggA hoth| sammodamAnAti cittenApi aJamadhe sammodamAnA hotha / karomaTThabhAgeti bhagavato sarIrAni aTTha bhAge karoma | cakkhumatoti paJcahi cakkhUhi cakkhumato buddhassa / na kevalaM tumheyeva, bahujanopi pasanno, tesu ekopi laTuM ayutto nAma natthIti bahu kAraNaM vatvA sApesi | 238. tesaM saGghAnaM gaNAnaM paTissutvAti tesaM tesaM tato tato samAgatasaGghAnaM samAgatagaNAnaM paTissuNitvA / bhagavato sarIrAni aTThadhA samaM suvibhattaM vibhajitvAti ettha ayamanukkamo- doNo kira tesaM paTissuNitvA suvaNNadoNiM vivraapesi| rAjAno AgantvA doNiyayeva ThitA suvaNNavaNNA dhAtuyo disvA - "bhagavA sabbaJja pubbe mayaM tumhAkaM dvattiMsamahApurisalakkhaNapaTimaNDitaM chabbaNNabuddharasmikhacitaM asItianubyaJjanasamujjalitasobhaM suvaNNavaNNaM sarIraM addasAma, idAni pana suvaNNavaNNAva dhAtuyo avasiThThA jAtA, na yuttamidaM bhagavA tumhAka"nti parideviMsu / brAhmaNopi tasmiM samaye tesaM pamattabhAvaM JatvA dakkhiNadAThaM gahetvA veThantare Thapesi, 179 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.239-239) atha pacchA aThThadhA samaM suvibhattaM vibhaji, sabbApi dhAtuyo pAkatikanALiyA soLasa nALiyo ahesuM, ekekanagaravAsino dve dve nALiyo labhiMsu / brAhmaNassa pana dhAtuyo vibhajantasseva sakko devAnamindo - "kena nu kho sadevakassa lokassa kaGkhacchedanatthAya catusaccakathAya paccayabhUtA bhagavato dakkhiNadAThA gahitA'"ti olokento "brAhmaNena gahitA"ti disvA- "brAhmaNopi dAThAya anucchavikaM sakkAraM kAtuM na sakkhissati, gaNhAmi nanti veThantarato gahetvA suvaNNacakoTake ThapetvA devalokaM netvA cULAmaNicetiye patiThThapesi / brAhmaNopi dhAtuyo vibhajitvA dAThaM apassanto corikAya gahitattA- "kena me dAThA gahitA"ti pucchitumpi nAsakkhi / "nanu tayAva dhAtuyo bhAjitA, kiM tvaM paThamaMyeva attano dhAtuyA asthibhAvaM na aJAsI"ti attani dosAropanaM sampassanto- "mavhampi koTThAsaM dethA''ti vattumpi nAsakkhi / tato- "ayampi suvaNNatumbo dhAtugatikova, yena tathAgatassa dhAtuyo mitA, imassAhaM thUpaM karissAmI''ti cintetvA imaM me bhonto tumbaM dadantUti Aha / pippalivaniyA moriyApi ajAtasattuAdayo viya dUtaM pesetvA yuddhasajjAva nikkhmiNsu| dhAtuthUpapUjAvaNNanA 239. rAjagahe bhagavato sarIrAnaM thUpaJca mahaJca akAsIti kathaM akAsi ? kusinArato yAva rAjagahaM paJcavIsati yojanAni, etthantare aTThausabhavitthataM samatalaM maggaM kAretvA yAdisaM mallarAjAno makuTabandhanassa ca santhAgArassa ca antare pUjaM kAresuM / tAdisaM paJcavIsatiyojanepi magge pUjaM kAretvA lokassa anukkaNThanatthaM sabbattha antarApaNe pasAretvA suvaNNadoNiyaM pakkhittadhAtuyo sattipaJjarena parikkhipApetvA attano vijite paJcayojanasataparimaNDale manusse sannipAtApesi / te dhAtuyo gahetvA kusinArato sAdhukILitaM kILantA nikkhamitvA yattha yattha suvaNNavaNNAni pupphAni passanti, tattha tattha dhAtuyo sattiantare ThapetvA pUjaM akaMsu / tesaM pupphAnaM khINakAle gacchanti, rathassa dhuraTThAnaM pacchimaTThAne sampatte satta divase sAdhukILitaM kILanti / evaM dhAtuyo gahetvA AgacchantAnaM satta vassAni satta mAsAni satta divasAni vItivattAni / 180 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3.240-240) dhAtuthUpapUjAvaNNanA micchAdiTTikA - "samaNassa gotamassa parinibbutakAlato paTThAya balakkArena sAdhukILitAya upahutamha sabbe no kammantA naTThA" ti ujjhAyantA manaM padosetvA chaLAsItisahassamattA apAye nibbattA / khINAsavA AvajjitvA "mahAjano manaM padosetvA apAye nibbattIti disvA - "sakkaM devarAjAnaM dhAtuAharaNUpAyaM kArassAmA "ti tassa santikaM gantvA tamatthaM ArocetvA - " dhAtuAharaNUpAyaM karohi mahArAjA "ti AhaMsu / sakko Aha"bhante, puthujjano nAma ajAtasattunA samo saddho natthi, na so mama vacanaM karissati, apica kho mAravibhisakasadisaM vibhiMsakaM dassessAmi, mahAsaddaM sAvessAmi, yakkhagAhakakhipitaka arocake karissAmi, tumhe 'amanussA mahArAja kupitA dhAtuyo AharApethA'ti vadeyyAtha, evaM so AharApessatI 'ti / atha kho sakko taM sabbaM akAsi / - therApi rAjAnaM upasaGkamitvA- "mahArAja, amanussA kupitA, dhAtuyo AharApehI 'ti bhaNiMsu / rAjA - " na tAva, bhante, mayhaM cittaM tussati, evaM santepi AharantU " ti Aha / sattamadivase dhAtuyo AhariMsu / evaM AhatA dhAtuyo gahetvA rAjagahe thUpaJca mahaJca akAsi / itarepi attano attano balAnurUpena AharitvA sakasakaTThAnesu thUpaJca mahaJca akaM / 181 240. evametaM bhUtapubbanti evaM etaM dhAtubhAjanaJceva dasathUpakaraNaJca jambudIpe bhUtapubbanti pacchA saGgItikArakA AhaMsu / evaM patiTThitesu pana thUpesu mahAkassapattharo dhAtUnaM antarAyaM disvA rAjAnaM ajAtasattuM upasaGkamitvA "mahArAja, ekaM dhAtunidhAnaM kA vaTTatIti Aha / sAdhu, bhante, nidhAnakammaM tAva mama hotu, sesadhAtuyo pana kathaM AharAmIti ? na, mahArAja, dhAtuAharaNaM tuyhaM bhAro, amhAkaM bhAroti / sAdhu, bhante, tumhe dhAtuyo Aharatha, ahaM dhAtunidhAnaM karissAmIti / thero tesaM tesaM rAjakulAnaM paricaraNamattameva ThapetvA sesadhAtuyo Ahari / rAmagAme pana dhAtuyo nAgA pariggavhiMsu tAsaM antarAyo natthi / "anAgate laGkAdIpe mahAvihAre mahAcetiyamhi nidahissantI 'ti tA na AharitvA sesehi sattahi nagarehi AharitvA rAjagahassa pAcInadakkhiNadisAbhAge ThatvA - " imasmiM ThAne yo pAsANo atthi, so antaradhAyatu, paMsu suvisuddhA hotu, udakaM mA uTThahatU 'ti adhiTThAsi / " rAjA taM ThAnaM khaNApetvA tato uddhatapaMsunA iTThakA kAretvA asItimahAsAvakAnaM 181 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.240-240) cetiyAni kAreti / "idha rAjA kiM kAretI"ti pucchantAnampi "mahAsAvakAnaM cetiyAnI"ti vadanti, na koci dhAtunidhAnabhAvaM jAnAti / asItihatthagambhIre pana tasmiM padese jAte heTThA lohasanthAraM santharApetvA tattha thUpArAme cetiyagharappamANaM tambalohamayaM gehaM kArApetvA aTTha aTTa haricandanAdimaye karaNDe ca thUpe ca kArApesi / atha bhagavato dhAtuyo haricandanakaraNDe pakkhipitvA taM haricandanakaraNDakampi ajhasmiM haricandanakaraNDake, tampi asminti evaM aTTa haricandanakaraNDe ekato katvA eteneva upAyena te aTTha karaNDe aTThasu haricandanathUpesu, aTTa haricandanathUpe aTThasu lohitacandanakaraNDesu, aTTha lohitacandanakaraNDe aTThasu lohitacandanathUpesu, aTTha lohitacandanathUpe aTThasu dantakaraNDesu, aTTha dantakaraNDe aTThasu dantathUpesu, aTTha dantathUpe aTThasu sabbaratanakaraNDesu, aTTha sabbaratanakaraNDe aTThasu sabbaratanathUpesu, aTTha sabbaratanathUpe aTThasu suvaNNakaraNDesu, aTTha suvaNNakaraNDe, aTThasu suvaNNathUpesu, aTTha suvaNNathUpe aTThasu rajatakaraNDesu, aTTha rajatakaraNDe aTThasu rajatathUpesu, aTTha rajatathUpe, aTThasu maNikaraNDesu, aTTha maNikaraNDe aTThasu maNi)pesu, aTTha maNithUpe aTThasu lohitaGkakaraNDesu, aTTha lohitaGkakaraNDe aTThasu lohitaGkathUpesu, aTTha lohitaGkathUpe aTThasu masAragallakaraNDesu, aTTha masAragallakaraNDe aTThasu masAragallathUpesu, aTTha masAragallathUpe aTThasu phalikakaraNDesu, aTTha phalikakaraNDe aTThasu phalikamayathUpesu pakkhipi / sabbesaM uparimaM phalikacetiyaM thUpArAmacetiyappamANaM ahosi, tassa upari sabbaratanamayaM gehaM kAresi, tassa upari suvaNNamayaM, tassa upari rajatamayaM, tassa upari tambalohamayaM gehaM / tattha sabbaratanamayaM vAlikaM okiritvA jalajathalajapupphAnaM sahassAni vippakiritvA aDDachaTThAni jAtakasatAni asItimahAthere suddhodanamahArAjAnaM mahAmAyAdeviM satta sahajAteti sabbAnetAni suvaNNamayAneva kAresi / paJcapaJcasate suvaNNarajatamaye puNNaghaTe ThapApesi, paJca suvaNNaddhajasate ussApesi / paJcasate suvaNNadIpe, paJcasate rajatadIpe kArApetvA sugandhatelassa pUretvA tesu dukUlavaTTiyo Thapesi / athAyasmA mahAkassapo- "mAlA mA milAyantu, gandhA mA vinassantu, dIpA mA vijjhAyantU"ti adhiTThahitvA suvaNNapaTTe akkharAni chindApesi - "anAgate piyadAso nAma kumAro chattaM ussApetvA asoko dhammarAjA bhavissati / so imA dhAtuyo vitthArikA karissatI"ti / 182 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.240-240) dhAtuthUpapUjAvaNNanA 183 rAjA sabbapasAdhanehi pUjetvA Adito paTThAya dvAraM pidahanto nikkhami, so tambalohadvAraM pidahitvA AviJchanarajjuyaM kuJcikamuddikaM bandhitvA tattheva mahantaM maNikkhandhaM ThapetvA- "anAgate daliddarAjA imaM maNiM gahetvA dhAtUnaM sakkAraM karotU"ti akkharaM chindApesi / sakko devarAjA vissakammaM AmantetvA - "tAta, ajAtasattunA dhAtunidhAnaM kataM, ettha ArakkhaM paTTapehI''ti pahiNi / so AgantvA vALasaGghATayantaM yojesi, kaTTarUpakAni tasmiM dhAtugabbhe phalikavaNNakhagge gAhetvA vAtasadisena vegena anupariyAyantaM yantaM yojetvA ekAya eva ANiyA bandhitvA samantato giJjakAvasathAkArena silAparikkhepaM katvA upari ekAya pidahitvA paMsuM pakkhipitvA bhUmiM samaM katvA tassa upari pAsANathUpaM patiThThapesi / evaM nihite dhAtunidhAne yAvatAyukaM ThatvA theropi parinibbuto, rAjApi yathAkammaM gato, tepi manussA kaalngktaa| aparabhAge piyadAso nAma kumAro chattaM ussApetvA asoko nAma dhammarAjA hutvA tA dhAtuyo gahetvA jambudIpe vitthArikA akAsi / kathaM ? so nigrodhasAmaNeraM nissAya sAsane laddhapyasAdo caturAsIti vihArasahassAni kAretvA bhikkhusaddhaM pucchi - "bhante, mayA caturAsIti vihArasahassAni kAritAni, dhAtuyo kuto labhissAmI"ti ? mahArAja, - "dhAtunidhAnaM nAma atthI''ti suNoma, na pana paJjAyati- "asukasmiM ThAne"ti / rAjA rAjagahe cetiyaM bhindApetvA dhAtuM apassanto paTipAkatikaM kAretvA bhikkhubhikkhuniyo upAsakaupAsikAyoti catasso parisA gahetvA vesAliM gto| tatrApi alabhitvA kapilavatthu / tatrApi alabhitvA rAmagAmaM gto| rAmagAme nAgA cetiyaM bhindituM na adaMsu, cetiye nipatitakudAlo khaNDAkhaNDaM hoti / evaM tatrApi alabhitvA allakappaM veThadIpaM pAvaM kusinAranti sabbattha cetiyAni bhinditvA dhAtuM alabhitvAva paTipAkatikAni katvA puna rAjagahaM gantvA catasso parisA sannipAtApetvA- "asthi kenaci sutapubbaM 'asukaTThAne nAma dhAtunidhAna'nti" pucchi / tatreko vIsavassasatiko thero- "asukaTThAne dhAtunidhAna''nti na jAnAmi, mayhaM pana pitA mahAthero maM sattavassakAle mAlAcakoTakaM gAhApetvA - "ehi sAmaNera, asukagacchantare pAsANathUpo atthi, tattha gacchAmA"ti gantvA pUjetvA - "imaM ThAnaM upadhAretuM vaTTati sAmaNerA''ti Aha / ahaM ettakaM jAnAmi mahArAjAti Aha / rAjA "etadeva 183 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (3.240-240) ThAna"nti vatvA gacche hAretvA pAsANathUpaJca paMsuJca apanetvA heTThA sudhAbhUmiM addasa / tato sudhaJca iTTakAyo ca hAretvA anupubbena pariveNaM oruyha sattaratanavAlukaM asihatthAni ca kaTTarUpakAni samparivattakAni addasa / so yakkhadAsake pakkosApetvA balikammaM kAretvApi neva antaM na koTiM passanto devatAnaM namassamAno- "ahaM imA dhAtuyo gahetvA caturAsItiyA vihArasahassesu nidahitvA sakkAraM karomi, mA me devatA antarAyaM karontU"ti Aha / sakko devarAjA cArikaM caranto taM disvA vissakammaM Amantesi- "tAta, asoko dhammarAjA 'dhAtuyo nIharissAmI ti pariveNaM otiNNo, gantvA kaTTarUpakAni hArehI"ti / so paJcacULagAmadArakavesena gantvA rao purato dhanuhattho ThatvA - "harAmi mahArAjA'"ti Aha / "hara, tAtA"ti saraM gahetvA sandhimhiyeva vijjhi, sabbaM vippakiriyittha / atha rAjA AviJchane bandhaM kuJcikamuddikaM gaNhi, maNikkhandhaM passi / "anAgate daliddarAjA imaM maNiM gahetvA dhAtUnaM sakkAraM karotU"ti puna akkharAni disvA kujjhitvA - "mAdisaM nAma rAjAnaM daliddarAjAti vattuM ayutta"nti punappunaM ghaTetvA dvAraM vivarApetvA antogehaM paviThTho / __ aTThArasavassAdhikAnaM dvinnaM vassasatAnaM upari AropitadIpA tathaiva pajjalanti / nIluppalapupphAni taGkhaNaM AharitvA AropitAni viya, puSphasanthAro taGkhaNaM santhato viya, gandhA taM muhuttaM pisitvA ThapitA viya rAjA suvaNNapaTTa gahetvA - "anAgate piyadAso nAma kumAro chattaM ussApetvA asoko nAma dhammarAjA bhavissati so imA dhAtuyo vitthArikA karissatI"ti vAcetvA - "dihro bho, ahaM ayyena mahAkassapattherenA"ti vatvA vAmahatthaM AbhujitvA dakkhiNena hatthena apphoTesi / so tasmiM ThAne paricaraNadhAtumattameva ThapetvA sesA dhAtuyo gahetvA dhAtugehaM pubbe pihitanayeneva pidahitvA sabbaM yathApakatiyAva katvA upari pAsANacetiyaM patiTThApetvA caturAsItiyA vihArasahassesu dhAtuyo patiTTApetvA mahAthere vanditvA pucchi- "dAyAdomhi, bhante, buddhasAsane''ti / kissa dAyAdo tvaM, mahArAja, bAhirako tvaM sAsanassAti / bhante, channatikoTidhanaM vissajjetvA caturAsIti vihArasahassAni kAretvA ahaM na dAyAdo, aJo ko dAyAdoti ? paccayadAyako nAma tvaM mahArAja, yo pana attano puttaJca dhItaraJca pabbAjeti, ayaM sAsane dAyAdo nAmAti / so puttaJca dhItaraJca pabbAjesi / atha naM therA AhaMsu- "idAni, mahArAja, sAsane dAyAdosI"ti / 184 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3.240-240) dhAtuthUpapUjAvaNNanA evametaM bhUtapubbanti evaM etaM atIte dhAtunidhAnampi jambudIpatale bhUtapubbanti / tatiyasaGgItikArApi imaM padaM ThapayiMsu / aTThadoNaM cakkhumato sarIrantiAdigAthAyo pana tambapaNNidIpe therehi vuttAti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM mahAparinibbAnasuttavaNNanA nidvitA / 185 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. mahAsudassanasuttavaNNanA kusAvatIrAjadhAnIvaNNanA 241-242. evaM me sutanti mahAsudassanasutaM / tatrAyaM apubbapadavaNNanAsabbaratanamayoti ettha ekA iTThakA sovaNNamayA, ekA rUpiyamayA, ekA veluriyamayA, ekA phalikamayA, ekA lohitaGkamayA, ekA masAragallamayA, ekA sabbaratanamayA, ayaM pAkAro sabbapAkArAnaM anto ubbedhena saTTihattho ahosi / eke pana therA- "nagaraM nAma anto ThatvA olokentAnaM dassanIyaM vaTTati, tasmA sabbabAhiro saTThihattho, sesA anupubbanIcA 'ti vadanti / eke - " bahi ThatvA olokentAnaM dassanIyaM vaTTati, tasmA sabbaabbhantarimo saTThihattho, sesA anupubbanIcA "ti / eke - " anto ca bahi ca ThatvA olokentAnaM dassanIyaM vaTTati, tasmA majjhe pAkAro saTThihattho, anto ca bahi ca tayo tayo anupubbanIcA''ti / esikAta esikatthambho / tiporisaGgAti ekaM porisaM majjhimapurisassa attano hatthena paJcahatthaM, tena tiporisaparikkhepA pannarasahatthaparimANAti attho / te pana kathaM ThitAti ? nagarassa bAhirapasse ekekaM mahAdvArabAhaM nissAya ekeko, ekekaM khuddakadvArabAhaM nissAya ekeko, mahAdvArakhuddakadvArAnaM antarA tayo tayoti / tAlapantIsu sabbaratanamayAnaM tAlAnaM ekaM sovaNNamayanti pAkAre vuttalakkhaNameva veditabbaM, paNNaphalesupi eseva nayo / tA pana tAlapantiyo asItihatthA ubbedhena, vippakiNNavAluke samatale bhUmibhAge pAkArantare ekekA hutvA ThitA / vaggUti cheko sundaro / rajanIyoti rajetuM samattho / khamanIyoti divasampi suyyamAno khamateva na bIbhaccheti / madanIyoti mAnamadapurisamadajanano / paJcaGgikassAti AtataM vitataM 186 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4.243-243) cakkaratanavaNNanA AtatavitataM susiraM ghananti imehi paJcahaGgehi samannAgatassa / tattha AtataM nAma cammapariyonaddhesu bherIAdIsu ekatalaM tUriyaM / vitataM nAma ubhayatalaM / AtatavitataM nAma sabbato pariyonaddhaM / susiraM nAma vaMsAdi / ghanaM nAma sammAdi / suvinItassAti AkaDDhanasithilakaraNAdIhi sumucchitassa / suppaTitALitassAti pamANe ThitabhAvajAnanatthaM su paTitALitassa / sukusalehi samannAhatassAti ye vAdituM chekA kusalA, tehi vAditassa / dhuttAti akkhadhuttA, / soNDAti surAsoNDA / teyeva punappunaM pAtukAmatAvasena pipAsA / paricAresunti (dI0 ni0 2.132) hatthaM vA pAdaM vA cAletvA naccantA kILiMsu / cakkaratanavaNNanA 243. sIsaM nhAtassAti sIsena saddhiM gandhodakena nahAtassa / uposathikassAti samAdinnauposathaGgassa / uparipAsAdavaragatassAti pAsAdavarassa upari gatassa, subhojanaM bhuJjitvA pAsAdavarassa uparimahAtale sirigabbhaM pavisitvA sIlAni Avajjantassa / tadA kira rAjA pAtova satasahassaM vissajjetvA mahAdAnaM datvA soLasahi gandhodakaghaTehi sIsaM nahAyitvA katapAtarAso suddhaM uttarAsaGgaM ekaMsaM karitvA uparipAsAdassa sirisayane pallaGkaM AbhujitvA nisinno attano dAnAdimayaM puJJasamudAyaM Avajjanto nisIdi / ayaM sabbacakkavattInaM dhammatA / 187 tesaM taM AvajjantAnaMyeva vuttappakArapuJJakammapaccayautusamuTThAnaM nIlamaNisaGghAtasadisaM pAcInasamuddajalatalaM bhindamAnaM viya, AkAsaM alaGkurumAnaM viya dibbaM cakkaratanaM paatubhvti| taM mahAsudassanassApi tatheva pAturahosi / tayidaM dibbAnubhAvayuttattA dibbanti vRttaM / sahassaM assa arAnanti sahassAraM / saha nemiyA, saha nAbhiyA cAti sanemikaM sanAbhikaM / sabbehi AkArehi paripuNNanti sabbAkAraparipUraM / tattha cakkaJca taM ratijananaTThena ratanaJcAti cakkaratanaM / yAya pana taM nAbhiyA " sanAbhika "nti vRttaM sA indanIlamayA hoti, majjhe panassA sArarajatamayA panAki, yAya suddhasiniddhadantapantiyA hasamAnA viya virocati, majjhe chiddena viya candamaNDalena, ubhosupi bAhirantesu rajatapaTTe katarikkhepA hoti / su panassa nAbhipanALiparikkhepapaTTesu yuttayuttaTThAnesu paricchedalekhA suvibhattAva hutvA paJJAyanti / ayaM tAva assa nAbhiyA sabbAkAraparipUratA / 187 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (4.243-243) yehi pana taM- "arehi sahassAra'"nti vuttaM, te sattaratanamayA sUriyarasmiyo viya pabhAsampannA honti, tesampi ghaTakamaNikaparicchedalekhAdIni suvibhattAneva hutvA pAyanti / ayaMmassa arAnaM sabbAkAraparipUratA / yAya pana taM nemiyA - "sanemika"nti vuttaM, sA bAlasUriyarasmikalApasiriM avahasamAnA viya surattasuddhasiniddhapavALamayA hoti / sandhIsu panassA saJjhArAgasassirikA rattajambunadapaTTA vaTTaparicchedalekhA suvibhattA hutvA paJjAyanti / ayamassa nemiyA sbbaakaarpripuurtaa| nemimaNDalapiTThiyaM panassa dasannaM dasannaM arAnaM antare dhamanavaMso viya anto susiro chiddamaNDalakhacito vAtagAhI pavALadaNDo hoti, yassa vAteritassa sukusalasamannAhatassa paJcaGgikatUriyassa viya saddo vaggu ca rajanIyo ca kamanIyo ca madanIyo ca hoti / tassa kho pana pavALadaNDassa upari setacchattaM ubhosu passesu samosaritakusumadAmAnaM dve pantiyoti evaM samosaritakusumadAmapantisatadvayaparivArasetacchattasatadhArinA pavALadaNDasatena samupasobhitanemiparikkhepassa dvinnampi nAbhipanALInaM anto dve sIhamukhAni honti, yehi tAlakkhandhappamANA puNNacandakiraNakalApasassirIkA taruNaravisamAnarattakambalageNDukapariyantA AkAsagaGgAgatisobhaM avahasamAnA viya dve muttakalApA olambanti / yehi cakkaratanena saddhiM AkAse samparivattamAnehi tINi cakkAni ekato parivattantAni viya khAyanti / ayamassa sabbaso sabbAkAraparipUratA / taM panetaM evaM sabbAkAraparipUraM pakatiyA sAyamAsabhattaM bhujitvA attano attano gharadvAre paJattAsanesu nisIditvA pavattakathAsallApesu manussesu vIthicatukkAdIsu kILamAne dArakajane nAtiuccena nAtinIcena vanasaNDamatthakAsannena AkAsappadesena upasobhayamAnaM viya, rukkhasAkhaggAni dvAdasayojanato paTThAya suyyamAnena madhurassarena sattAnaM sotAni odhApayamAnaM yojanato paTThAya nAnappabhAsamudayasamujjalena vaNNena nayanAni samAkaDDantaM viya, raJo cakkavattissa puJAnubhAvaM ugghosayantaM viya, rAjadhAniyA abhimukhaM Agacchati / athassa cakkaratanassa sadasavaneneva - "kuto nu kho, kassa nu kho ayaM saddo''ti AvajjitahadayAnaM puratthimadisaM AlokayamAnAnaM tesaM manussAnaM aJataro aJjataraM 188 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.243-243) cakkaratanavaNNanA 189 evamAha - "passatha, bho, acchariyaM, ayaM puNNacando pubbe eko uggacchati, ajjeva pana attadutiyo uggato, etahi rAjahaMsamithunamiva puNNacandamithunaM pubbApariyena gaganatalaM abhilaGghatI"ti / tamo Aha- "kiM kathesi, samma, kuhiM nAma tayA dve puNNacandA ekato uggacchantA diTThapubbA, nanu esa tapanIyaraMsidhAro piJcharakiraNo divAkaro uggato"ti, tamajho hasitaM katvA evamAha - "kiM ummattosi, nanu idAneva divAkaro atthaGgato, so kathaM imaM puNNacandaM anubandhamAno uggacchissati ? addhA panetaM anekaratanappabhAsamudayujjalaM ekassApi puJjavato vimAnaM bhavissatI"ti / te sabbepi apasArayantA ao evamAhaMsu - "bho, kiM bahuM vilapatha, nevAyaM puNNacando, na sUriyo na devavimAnaM / na hetesaM evarUpA sirisampatti atthi, cakkaratanena pana etena bhavitabba"nti / evaM pavattasallApasseva tassa janassa candamaNDalaM ohAya taM cakkaratanaM abhimukhaM hoti / tato tehi - "kassa nu kho idaM nibbatta"nti vutte bhavanti vattAro- "na kassaci aJassa, nanu amhAkaM mahArAjA pUritacakkavattivatto, tassetaM nibbatta"nti / atha so ca mahAjano, yo ca aJo passati, sabbo cakkaratanameva anugacchati / taM cApi cakkaratanaM royeva atthAya attano AgatabhAvaM ApetukAmaM viya sattakkhattuM pAkAramatthakeneva nagaraM anusaMyAyitvA, atha raJo antepuraM padakkhiNaM katvA, antepurassa ca uttarasIhapaJjarasadise ThAne yathA gandhapupphAdIhi sukhena sakkA hoti pUjetuM, evaM akkhAhataM viya tiThThati / evaM Thitassa panassa vAtapAnachiddAdIhi pavisitvA nAnAvirAgaratanappabhAsamujjalaM antopAsAdaM alaGkurumAnaM pabhAsamUhaM disvA dassanatthAya saJjAtAbhilAso rAjA hoti / parijanopissa piyavacanapAbhatena AgantvA tamatthaM nivedeti| atha rAjA balavapItipAmojjaphuTasarIro pallavaM mocetvA uTThAyAsanA sIhapaJjarasamIpaM gantvA taM cakkaratanaM disvA "sutaM kho pana meta''ntiAdikaM cintanaM cintayati / mahAsudassanassApi sabbaM taM tathaiva ahosi / tena vuttaM - "disvA ro mahAsudassanassa...pe0... assaM nu kho ahaM rAjA cakkavattI''ti / tattha so hoti rAjA cakkavattIti kittAvatA cakkavattI hotIti ? ekaGguladvaGgulamattampi cakkaratane AkAsaM abbhuggantvA pavatte idAni tassa pavattApanatthaM yaM kAtabbaM, taM dassento atha kho AnandAtiAdimAha / 189 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA 244. tattha uTThAyAsanAti nisinnAsanato uTThahitvA cakkaratanasamIpaM AgantvA / suvaNabhiGkAraM gahetvAti hatthisoNDasadisapanALiM suvaNNabhiGkAraM ukkhipitvA / anvadeva rAjA mahAsudassano saddhiM caturaGginiyA senAyAti sabbacakkavattInahi udakena abbhukkiritvA - " abhivijinAtu bhavaM cakkaratana "nti vacanasamanantarameva vehAsaM abbhuggantvA cakkaratanaM pavattati / yassa pavatti samakAlameva so rAjA cakkavattI nAma hoti / pavatte pana cakkara ne taM anubandhamAnova rAjA cakkavattiyAnavaraM Aruyha vehAsaM abbhuggacchati / chattacAmarAdihattho parijano ceva antepurajano ca tato nAnAkArakaJcukakavacAdisannAhavibhUsitena vividhAbharaNappabhAsamujjalena samussitaddhajapaTAkapaTimaNDitena attano attano balakAyena saddhiM uparAjasenApatipabhutayopi vehAsaM abbhuggantvA rAjAnameva parivArenti / athassa rAjayuttA pana janasaGgahatthaM nagaravIthIsu bheriyo carApenti- " tAtA, amhAkaM rajJo cakkaratanaM nibbattaM, attano vibhavAnurUpena maNDitapasAdhikA sannipatathA "ti / mahAjano pana pakatiyA cakkaratanasaddeneva sabbakiccAni pahAya gandhapupphAdIni AdAya sannipatitova sopi sabbo vehAsaM abbhuggantvA rAjAnameva parivAreti / yassa yassa hi raJJA saddhiM gantukAmatAcittaM uppajjati, so so AkAsagatova hoti / evaM dvAdasayojanAyAmavitthArA parisA hoti / tattha ekapurisopi chinnabhinnasarIro vA kiliTThavattho vA natthi / suciparivAro hi rAjA cakkavattI / cakkavattiparisA nAma vijjAdharapurisA viya AkAse gacchamAnA indanIlamaNitale vippakiNNaratanasadisA hoti / mahAsudassanassApi tathaiva ahosi / tena vuttaM - " anvadeva rAjA mahAsudassano saddhiM caturaGginiyA senAyA'ti / ( 4.244 - 244) taM pana cakkaratanaM rukkhaggAnaM uparUpari nAtiuccena nAtinIcena gaganappadesena pavattati / yathA rukkhAnaM pupphaphalapallavehi atthikA, tAni sukhena gahetuM sakkonti / yathA ca bhUmiyaM ThitA " esa rAjA, esa uparAjA, esa senApatI "ti sallakkhetuM sakkonti / ThAnAdIsu ca iriyApathesu yo yena icchati, so teneva gacchati / cittakammAdisippapasutA cettha attano attano kiccaM karontAyeva gacchanti / yatheva hi bhUmiyaM, tathA tesaM sabbakiccAni AkAseva ijjhanti / evaM cakkavattiparisaM gahetvA taM cakkaratanaM vAmapassena sineruM pahAya mahAsamuddassa uparibhAgena sattasahassayojanappamANaM pubbavidehaM gacchati / tattha yo vinibbedhena dvAdasayojanAya, parikkhepato chattiMsayojanAya parisAya 190 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4.244-244) sannivesakkhamo sulabhAhArUpakaraNo chAyudakasampanno sucisamatalo ramaNIyo bhUmibhAgo, tassa uparibhAge taM cakkaratanaM akkhAhataM viya tiTThati / atha tena saJJANena so mahAjano otaritvA yathAruci nahAnabhojanAdIni sabbakiccAni karonto vAsaM kappeti / mahAsudassanassApi sabbaM tatheva ahosi / tena vuttaM - " yasmiM kho panAnanda, padese cakkaratanaM patiTThAti, tattha so rAjA mahAsudassano vAsaM upagacchi saddhiM caturaGginiyA senAyA "ti / cakkaratanavaNNanA evaM vAsaM upagate cakkavattimhi ye tattha rAjAno, te "paracakkaM Agata "nti sutvApi na balakAyaM sannipAtetvA yuddhasajjA honti / cakkaratanassa hi uppattisamanantarameva natthi so satto nAma, yo paccatthikasaJJAya taM rAjAnaM Arambha AvudhaM ukkhapituM visaheyya / ayamAnubhAvo cakkaratanassa / cakkAnubhAvena hi tassa raJo, arI asesA damathaM upenti / arindamaM nAma narAdhipassa, teneva taM buccati tassa cakkanti / / 191 tasmA sabbepi te rAjAno attano attano rajjasirivibhavAnurUpaM pAbhataM gatvA taM rAjAnaM upagamma onatasirA attano moLimaNippabhAbhisekena tassa pAdapUjaM karontA - " ehi kho, mahArAjA" tiAdIhi vacanehi tassa kiMkArapaTisAvitaM Apajjanti / mahAsudassanassApi tatheva akaMsu / tena vuttaM - "ye kho, panAnanda, puratthimAya disAya...pe0... anusAsa, mahArAjA'ti / tattha svAgatanti su - AgataM / ekasmiJhi Agate socanti gate nandanti / ekasmiM Agate nandanti, gate socanti tAdiso tvaM Agamananandano, gamanasocano / tasmA tava AgamanaM suAgamananti vRttaM hoti / evaM vutte pana rAjA cakkavattI nApi - " ettakaM nAma me anuvassaM baliM upakappethA "ti vadati, nApi aJJassa bhogaM acchinditvA aJJassa deti / attano pana dhammarAjabhAvassa anurUpAya paJJAya pANAtipAtAdIni upaparikkhitvA pemanIyena maJjunA sarena- "passatha tAtA, pANAtipAto nAmesa Asevito bhAvito bahulIko nirayasaMvattaniko hotI "tiAdinA nayena dhammaM desetvA "pANo na 191 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (4.244-244) hantabbo'"tiAdikaM ovAdaM deti / mahAsudassanopi tathaiva akAsi, tena vuttaM- "rAjA mahAsudassano evamAha - 'pANo na hantabbo...pe0... yathAbhuttaJca bhujathA'ti" | kiM pana sabbepi ro imaM ovAdaM gaNhantIti ? buddhassApi tAva sabbe na gaNhanti, raJo kiM gahissantIti / tasmA ye paNDitA vibhAvino, te gaNhanti / sabbe pana anuyantA bhavanti / tasmA ye kho panAnandAtiAdimAha / atha taM cakkaratanaM evaM pubbavidehavAsInaM ovAde dinne katapAtarAse cakkavattibalena vehAsaM abbhuggantvA puratthimasamudaM ajjhogAhati / yathA yathA ca taM ajjhogAhati, tathA tathA agadagandhaM ghAyitvA saGittaphaNo nAgarAjA viya, savittaUmivipphAraM hutvA ogacchamAnaM mahAsamuddasalilaM yojanamattaM ogantvA antosamudde veLuriyabhitti viya tiTThati / taGkhaNajeva ca tassa rao puasiriM dadrukAmAni viya mahAsamuddatale vippakiNNAni nAnAratanAni tato tato AgantvA taM padesaM pUrayanti / atha sA rAjaparisA taM nAnAratanaparipUra mahAsamuddatalaM disvA yathAruci ucchaGgAdIhi Adiyati, yathAruci AdinnaratanAya pana parisAya taM cakkaratanaM paTinivattati | paTinivattamAne ca tasmiM parisA aggato hoti, majjhe rAjA, ante cakkaratanaM / tampi jalanidhijalaM palobhiyamAnamiva cakkaratanasiriyA, asahamAnamiva ca tena viyogaM nemimaNDalapariyantaM abhihanantaM nirantarameva upagacchati / evaM rAjA cakkavattI purathimamahAsamuddapariyantaM pubbavidehaM abhivijinitvA dakkhiNasamuddapariyantaM jambudIpaM vijetukAmo cakkaratanadesitena maggena dakkhiNasamuddAbhimukho gacchati / mahAsudassanopi tathaiva agamAsi / tena vuttaM- "atha kho, Ananda, cakkaratanaM purasthimaM samudde ajjhogAhetvA paccuttaritvA dakkhiNaM disaM pavattI"ti / evaM pavattamAnassa pana tassa pavattanavidhAnaM, senAsanniveso, paTirAjAgamanaM, tesaM anusAsanippadAnaM dakkhiNasamuddaajjhogAhanaM samuddasalilassa ogacchamAnaM ratanAnaM AdAnanti sabbaM purimanayeneva veditabbaM / vijinitvA pana taM dasasahassayojanappamANaM jambudIpaM dakkhiNasamuddatopi paccuttaritvA sattayojanasahassappamANaM aparagoyAnaM vijetuM pubbe vuttanayeneva gantvA tampi samuddapariyantaM tatheva abhivijinitvA pacchimasamuddatopi uttaritvA aTThayojanasahassappamANaM uttarakuruM vijetuM tatheva gantvA tampi samuddapariyantaM tathaiva abhivijiya uttarasamuddato paccuttarati / 192 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.246-246) hatthiratanavaNNanA 193 __ettAvatA raJA cakkavattinA cAturantAya pathaviyA AdhipaccaM adhigataM hoti / so evaM vijitavijayo attano rajjasirisampattidassanatthaM sapariso uddhaM gaganatalaM abhilacitvA suvikasitapadumakumudapuNDarIkavanavicitte cattAro jAtassare viya paJcasatapaJcasataparittadIpaparivAre cattAro mahAdIpe oloketvA cakkaratanadesiteneva maggena yathAnukkama attano rAjadhAni paccAgacchati / atha taM cakkaratanaM antepuradvAraM sobhayamAnaM viya hutvA tiThThati / __ evaM patihite pana tasmiM cakkaratane rAjantepure ukkAhi vA dIpikAhi vA kiJci karaNIyaM na hoti, cakkaratanobhAsoyeva rattiM andhakAraM vidhamatiyeva / ye pana andhakArasthikA honti, tesaM andhakArameva hoti / mahAsudassanassApi sabbametaM tathaiva ahosi / tena vuttaM - "dakkhiNaM samudaM ajjhogAhetvA...pe0... evarUpaM cakkaratanaM pAturahosI"ti / hatthiratanavaNNanA 246. evaM pAtubhUtacakkaratanasseva cakkavattino amaccA pakatimaGgalahatthiTTAnaM samaM sucibhUmibhAgaM kAretvA haricandanAdIhi surabhigandhehi upalimpApetvA heTThA vicittavaNNasurabhikusumasamokiNNaM upari suvaNNatArakAnaM antarantarA samosaritamanuJakusumadAmapaTimaNDitavitAnaM devavimAnaM viya abhisaGkharitvA - "evarUpassa nAma deva hatthiratanassa AgamanaM cintethA''ti vadanti / so pubbe vuttanayeneva mahAdAnaM datvA sIlAni ca samAdAya taM puJjasampattiM Avajjanto nisIdi / athassa puJAnubhAvacodito chaddantakulA vA uposathakulA vA taM sakkAravisesaM anubhavitukAmo taruNaravimaNDalAbhirattacaraNagIvAmukhapaTimaNDitavisuddhasetasarIro sattapatiThTho susaNThitaaGgapaccaGgasanniveso vikasitarattapadumacArupokkharo iddhimA yogI viya vehAsagamanasamattho manosilAcuNNarajitapariyanto viya rajatapabbato hatthiseTTho AgantvA tasmiM padese tiTThati / so chaddantakulA Agacchanto sabbakaniTTho Agacchati / uposathakulA Agacchanto sabbajeTTo / pALiyaM pana uposatho nAgarAjA icceva AgataM / nAgarAjA nAma kassaci aparibhogo, sabbakaniTTho AgacchatIti aTThakathAsu vuttaM / svAyaM pUritacakkavattivattAnaM cakkavattInaM vuttanayeneva cintayantAnaM Agacchati / mahAsudassanassa pana sayameva pakatimaGgalahatthiTTAnaM AgantvA taM hatthiM apanetvA tattha aTThAsi / tena vuttaM- "puna caparaM Ananda...pe0... naagraajaa"ti| 193 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA evaM pAtubhUtaM pana taM hatthiratanaM disvA hatthigopakAdayo haTThatuTThA vegena gantvA rajJo Arocenti / rAjA turitaturito AgantvA taM disvA pasannacitto- "bhaddakaM vata bho hatthiyAnaM, sace damathaM upeyyA' ti cintayanto hatthaM pasAreti / atha so gharadhenuvacchako viya kaNNe olambitvA sUratabhAvaM dassento rAjAnaM upasaGkamati / rAjA taM Arohi kAma hoti / athassa parijanA adhippAyaM JatvA taM hatthiratanaM suvaNNaddhajaM suvaNNAlaGkAraM hemajAlapaTicchannaM katvA upanenti / rAjA taM anisIdApetvAva sattaratanamayAya nisseNiyA Aruyha AkAsagamananinnacitto hoti / tassa saha cittuppAdeneva so nAgarAjA rAjahaMso viya indanIlamaNippabhAjAlaM nIlagaganatalaM abhilaGghati / tato cakkacArikAya vuttanayeneva sakalarAjaparisA / iti sapariso rAjA antopAtarAseyeva sakalapathaviM anusaMyAyitvA rAjadhAniM paccAgacchati / evaM mahiddhikaM cakkavattino hatthiratanaM hoti / mahAsudassanassAi tAdisameva ahosi / tena vuttaM - "disvA raJJo...pe0... pAturahosI 'ti / 194 assaratanavaNNanA 247. evaM pAtubhUtahatthiratanassa pana cakkavattino amaccA pakatimaGgala assaTThAnaM sucisamatalaM kAretvA alaGkAritvA ca purimanayeneva rajJo tassa AgamanacintanatthaM ussAhaM janenti / so purimanayeneva katadAnamAnanasakkAro samAdinnasIlabbato pAsAdatale sukhanisinno puJJasampattiM samanussarati / athassa puJJAnubhAvacodito sindhavakulato vijjulatAvinaddhasaradakAlasetavalAhakarAsisassirIko rattapAdo rattatuNDo candappabhApuJjasadisasuddhasiniddhaghanasaMhatasarIro kAkagIvA viya indanIlamaNi viya ca kALavaNNena sIsena samannAgatattA kALasIsoti suTTu kappetvA Thapitehi viya muJjasadisehi sahavaTTaujugate hi kesehi samannAgatattA muJjakeso vehAsaGgamo valAhako nAma assarAjA AgantvA tasmiM ThAne patiTThAti / mahAsudassanassa panesa hatthiratanaM viya Agato / sesaM sabbaM hatthiratane vRttanayeneva veditabbaM / evarUpaM assaratanaM sandhAya bhagavA " puna ca para "ntiAdimAha / maNiratanavaNNanA - 248. evaM pAtubhUta assaratanassa pana raJo cakkavattino catuhatthAyAmaM sakaTanAbhisamapariNAhaM bho antesu kaNikapariyantato vinigga hi suparisuddhamuttAkalApehi dvIhi kaJcanapadumehi alaGkRtaM caturAsItimaNisahassaparivAraM 194 ( 4.247-248) Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.249-249) isthiratanavaNNanA 195 tArAgaNaparivutassa puNNacandasassiri pharamAnaM viya vepullapabbatato maNiratanaM Agacchati / tassevaM Agatassa muttAjAlake ThapetvA veLuparamparAya sahihatthappamANaM AkAsaM Aropitassa rattibhAge samantA yojanappamANaM okAsaM AbhA pharati, yAya sabbo so okAso aruNuggamanavelA viya sajAtAloko hoti| tato kassakA kasikammaM vANijA ApaNugghATanaM te te sippino taM taM kammantaM payojenti "divAti maJjamAnA / mahAsudassanassApi sab taM tathaiva ahosi / tena vuttaM- "puna ca paraM Ananda,...pe0... maNiratanaM paaturhosii''ti| itthiratanavaNNanA 249. evaM pAtubhUtamaNiratanassa pana cakkavattino visayasukhavisesassa visesakAraNaM itthiratanaM pAtubhavati / maddarAjakulato vA hissa aggamahesiM Anenti, uttarakuruto vA puJAnubhAvena sayaM Agacchati / avasesA panassA sampatti- "puna ca paraM, Ananda, ro mahAsudassanassa, itthiratanaM pAturahosi, abhirUpA dassanIyA''tiAdinA nayena pALiyayeva aagtaa| tattha saNThAnapAripUriyA adhikaM rUpaM assAti abhiruupaa| dissamAnAva cakkhUni piNayati, tasmA anaM kiccavikhepaM hitvApi daTThabbAti dssniiyaa| dissamAnAva somanassavasena cittaM pasAdetIti paasaadikaa| paramAyAti evaM pasAdAvahattA uttamAya | vaNNapokkharatAyAti vnnnnsundrtaay| samanvAgatAti upetaa| abhirUpA vA yasmA nAtidIghA naatirssaa| dassanIyA yasmA nAtikisA nAtithUlA / pAsAdikA yasmA nAtikALikA naaccodaataa| paramAya vaNNapokkharatAya samannAgatA yasmA abhikkantA mAnusivaNNaM appattA dibbvnnnnN| manussAnahi vaNNAbhA bahi na niccharati / devAnaM pana atidUrampi niccharati / tassA pana dvAdasahatthappamANaM padesaM sarIrAbhA obhAseti / nAtidIghAdIsu cassA paThamayugaLena Arohasampatti, dutiyayugaLena pariNAhasampatti, tatiyayugaLena vaNNasampatti vuttaa| chahi vApi etehi kAyavipattiyA abhAvo, atikkantA mAnusivaNNanti iminA kAyasampatti vuttA / tUlapicuno vA kappAsapicuno vAti sappimaNDe pakkhipitvA Thapitassa satavAravihatassa tUlapicuno vA kappAsapicuno vaa| sIteti rao sItakAle / uNheti raJo unnhkaale| candanagandhoti niccakAlameva supisitassa abhinavassa 195 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (4.250-250) catujjAtisamAyojitassa haricandanassa gandho kAyato vAyati / uppalagandho vAyatIti hasitakathitakAlesu mukhato taGkhaNaM vikasitasseva nIluppalassa atisurabhigandho vAyati / __ evaM rUpasamphassagandhasampattiyuttAya panassA sarIrasampattiyA anurUpaM AcAraM dassetuM taM kho panAtiAdi vuttaM / tattha rAjAnaM disvA nisinnAsanato aggidaDvA viya paThamameva uThAtIti pubuddhaayinii| tasmiM nisinne tassa tAlavaNTena bIjanAdikiccaM katvA pacchA nipatati nisIdatIti pcchaanipaatinii| kiM karomi, te devAti vAcAya kiM-kAraM paTisAvetIti kiM kaarpttissaavinii| raJo manApameva carati karotIti mnaapcaarinii| yaM ro piyaM tadeva vadatIti piyvaadinii| idAni - "svAssA AcAro bhAvavisuddhiyAva, na sATheyyanA"ti dassetuM taM kho panAtiAdimAha / tattha no aticarIti na atikkamitvA cari, ThapetvA rAjAnaM adhe purisaM cittenapi na patthesIti vuttaM hoti / tattha ye tassA Adimhi "abhirUpA" tiAdayo, ante "pubbuDhAyinI" tiAdayo guNA vuttA, te pakatiguNA eva / "atikkantA mAnusivaNNaM" tiAdayo pana cakkavattino puJja upanissAya cakkaratanapAtubhAvato paTThAya purimakammAnubhAvena nibbattAti veditbbaa| abhirUpatAdikApi vA cakkaratanapAtubhAvato paTThAya sabbAkAraparipUrA jAtA / tenAha - "evarUpaM isthiratanaM pAturahosI"ti / gahapatiratanavaNNanA 250. evaM pAtubhUtaitthiratanassa pana raJo cakkavattino dhanakaraNIyAnaM kiccAnaM yathAsukhaM pavattanatthaM gahapatiratanaM pAtubhavati / so pakatiyAva mahAbhogo, mahAbhogakule jaato| raJo dhanarAsivaDDako seTThigahapati hoti / cakkaratanAnubhAvasahitaM panassa kammavipAkajaM dibbacakkhu pAtubhavati, yena antopathaviyampi yojanabbhantare nidhiM passati, so taM sampattiM disvA tuTThamAnaso gantvA rAjAnaM dhanena pavAretvA sabbAni dhanakaraNIyAni 196 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4.251 - 253) pariNAyakaratanavaNNanA smpaadeti| mahAsudassanassApi tathaiva sampAdesi / tena vuttaM- "puna ca paraM Ananda...pe0... evarUpaM gahapatiratanaM pAturahosI 'ti / pariNAyakaratanavaNNanA 251. evaM pAtubhUtagahapatiratanassa pana raJo cakkavattissa sabbakiccasaMvidhAnasamatthaM pariNAyakaratanaM pAtubhavati / so raJa TThaputtova hoti / pakatiyA eva so paNDito byatto medhAvI vibhAvI / raJJo puJJAnubhAvaM nissAya panassa attano kammAnubhAvena paracittatrANaM uppajjati / yena dvAdasayojanAya rAjaparisAya cittAcAraM JatvA raJo hite ca ahite ca vavatthapetuM samattho hoti, sopi taM attano AnubhAvaM disvA tuTTahadayo rAjAnaM sabbakiccAnusAsanena pavAreti / mahAsudassanapi tathaiva pvaaresi| tena vuttaM - "puna ca paraM ...pe0... pariNAyakaratanaM pAturahosI 'ti / tattha upetabbaM Thapetunti tasmiM tasmiM ThAnantare ThapetabbaM ThapetuM / 197 catuiddhisamannAgatavaNNanA 252. samavepAkiniyAti samavipAcaniyA / gahaNiyAti kammajatejodhAtuyA / tattha yassa bhuttamattova AhAro jIrati yassa vA pana puTabhattaM viya tattheva tiTThati, ubhopete na samavepAkiniyA samannAgatA / yassa pana puna bhattakAle bhattachando uppajjateva, ayaM samavepAkiniyA samannAgatoti / dhammapAsAdapokkharaNivaNNanA 253. mApesi khoti nagare bheriM carApetvA janarAsiM kAretvA na mApesi, raJJo pana saha cittuppAdeneva bhUmiM bhinditvA caturAsIti pokkharaNIsahassAni nibbattiMsu / sandhAyetaM vRttaM / dvIhi vedikAhIti ekAya iTTakAnaM pariyanteyeva parikkhittA ekAya pariveNaparicchedapariyante / etadahosIti kasmA ahosi ? ekadivasaM kira nahatvA ca pivitvA ca gacchantaM mahAjanaM mahApuriso oloketvA ime ummattakaveseneva gacchanti / sace etesaM ettha piLandhanapupphAni bhaveyyuM, bhaddakaM siyAti / athassa etadahosa / tattha 197 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (4.254-255) sabbotukanti puSpaM nAma ekasmiMyeva utumhi puSphati / ahaM pana tathA karissAmi- "yathA sabbesu utUsu puphphissatI"ti cintesiM / ropApesIti nAnAvaNNauppalabIjAdIni tato tato AharApetvA na ropApesi, saha cittuppAdeneva panassa sab ijjhati / taM loko raJA ropitanti mnyi| tena vuttaM - "ropApesI"ti / tato paTThAya mahAjano nAnappakAraM jalajathalajamAlaM piLandhitvA nakkhattaM kILamAno viya gacchati / 254. atha rAjA tato uttaripi janaM sukhasamappitaM kAtukAmo- "yaMnUnAhaM imAsaM pokkharaNInaM tIre''tiAdinA janassa sukhavidhAnaM cintetvA sabbaM akAsi / tattha nhApesunti aJo sarIraM ubbaTTesi, aJo cuNNAni yojesi, aJo tIre nahAyantassa udakaM Ahari, aJo vatthAni paTiggahesi ceva adAsi ca / paTThapesi khoti kathaM paTTapesi ? itthInaJca purisAnaJca anucchavike alaGkAre kAretvA itthimattameva tattha paricAravasena sesaM sabbaM pariccAgavasena ThapetvA rAjA mahAsudassano dAnaM deti, taM paribhuJjathAti bheri carApesi / mahAjano pokkharaNItIraM AgantvA nahatvA vatthAni parivattetvA nAnAgandhehi vilitto piLandhanavicittamAlo dAnaggaM gantvA anekappakAresu yAgubhattakhajjakesu aTThavidhapAnesu ca yo yaM icchati, so taM khAditvA ca pivitvA ca nAnAvaNNAni khomasukhumAni vatthAni nivAsetvA sampattiM anubhavitvA yesaM tAdisAni asthi, te ohAya gacchanti / yesaM pana natthi, te gahetvA gacchanti / hathiassayAnAdIsupi nisIditvA thokaM vicaritvA anasthikA ohAya, asthikA gahetvA gacchanti / varasayanesu nipajjitvA sampattiM anubhavitvA anatthikA ohAya, atthikA gahetvA gacchanti / itthIhipi saddhiM sampattiM anubhavitvA anatthikA ohAya, asthikA gahetvA gacchanti / sattavidharatanapasAdhanAni ca pasAdhetvApi sampattiM anubhavitvA anatthikA ohAya, asthikA gahetvA gacchanti / tampi dAnaM uTThAya samuTThAya dIyateva / jambudIpavAsikAnaM anaM kamma natthi, raJjo dAnaM paribhuJjantAva vicaranti / 255. atha brAhmaNagahapatikA cintesuM- "ayaM rAjA evarUpaM dAnaM dadantopi 'mayhaM taNDulAdIni vA khIrAdIni vA dethA'ti na kiJci AharApeti, na kho pana amhAkaM'rAjA AharApetIti tuNhImAsituM patirUpa"nti te bahu sApateyyaM saMharitvA ro upnaamesuN| tasmA- "atha kho, Ananda, braahmnnghptikaa'"tiaadimaah| evaM samacintesunti kasmA evaM cintesuM ? kassaci gharato appaM AbhataM, kassaci bahu / tasmiM 198 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.256-260) jhAnasampattivaNNanA 199 paTisaMhariyamAne - "kiM taveva gharato sundaraM AbhataM, na mayhaM gharato, kiM taveva gharato bahu, na maha"nti evaM kalahasaddopi uppajjeyya, so mA uppajjitthAti evaM samacintesuM / ___256. ehi tvaM sammAti ehi tvaM vayassa / dhammaM nAma pAsAdanti pAsAdassa nAmaM AropetvAva ANApesi / vissakammo pana kIva mahanto deva pAsAdo hotUti paTipucchitvA dIghato yojanaM vitthArato aDDhayojanaM sabbaratanamayova hotUti vuttepi 'evaM hotu, bhadaM tava vacana'nti tassa paTissuNitvA dhammarAjAnaM sampaTicchApetvA mApesi / tattha evaM bhadaM tavAti kho AnandAti evaM bhadaM tava iti kho Ananda / paTissutvAti sampaTicchitvA, vatvAti attho / tuNhIbhAvenAti samaNadhammapaTipattikaraNokAso me bhavissatIti icchanto tuNhIbhAvena adhivAsesi | sAramayoti candanasAramayo / 257. dvIhi vedikAhIti ettha ekA vedikA panassa uNhIsamatthake ahosi, ekA heTThA pricchedmtthke| 258. dudikkho ahosIti duuddikkho, pabhAsampattiyA duddasoti attho / musatIti harati phandApeti niccalabhAvena patiTThAtuM na deti / viddhati ubbiddhe, meghavigamena dUrIbhUteti attho / deveti AkAse / __ 259. mApesi khoti ahaM imasmiM ThAne pokkharaNiM mApemi, tumhAkaM gharAni bhindathAti na evaM kAretvA mApesi / cittuppAdavaseneva panassa bhUmiM bhinditvA tathArUpA pokkharaNI ahosi| te sabbakAmehIti sabbehi icchiticchitavatthUhi, samaNe samaNaparikkhArehi, brAhmaNe brAhmaNaparikkhArehi santappesIti / paThamabhANavAravaNNanA nihitaa| jhAnasampattivaNNanA 260. mahiddhikoti cittuppAdavaseneva caturAsItipokkharaNIsahassAnaM nibbattisaGkhAtAya 199 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (4.260-260) mahatiyA iddhiyA smnnaagto| mahAnubhAvoti tesaMyeva anubhavitabbAnaM mahantatAya mahAnubhAvena smnnaagto| seyyathidanti nipAto, tassa- "katamesaM tiNNa"nti attho / dAnassAti sampattipariccAgassa / damassAti ALavakasutte paJA damoti aagto| idha attAnaM damentena kataM uposathakammaM / saMyamassAti sIlassa | bodhisattapubbayogavaNNanA idha ThatvA panassa pubbayogo veditabbo - rAjA kira pubbe gahapatikule nibbatti / tena ca samayena dharamAnakasseva kassapabuddhassa sAsane eko thero araje vAsaM vasati, bodhisatto attano kammena aracaM paviThTho theraM disvA upasaGkamitvA vanditvA therassa nisajjanaTThAnacaGkamanaTThAnAni oloketvA pucchi - "idheva, bhante, ayyo vasatI"ti ? Ama, upAsakAti sutvA- "idheva ayyassa paNNasAlaM kAtuM vaTTatI"ti cintetvA attano kamma pahAya dabbasambhAraM koThUtvA paNNasAlaM katvA chAdetvA bhittiyo mattikAya limpitvA dvAraM yojetvA kaTTattharaNaM katvA - "karissati nu kho paribhogaM, na karissatI"ti ekamantaM nisIdi / thero antogAmato AgantvA paNNasAlaM pavisitvA kaTTattharaNe nisIdi / upAsakopi AgantvA vanditvA samIpe nisinno "phAsukA, bhante, paNNasAlA''ti pucchi| phAsukA, bhaddamukha, pbbjitsaaruppaati| vasissatha, bhante, idhAti ? Ama, upAsakAti, so adhivAsanAkArena vasissatIti JatvA nibaddhaM mayhaM gharadvAraM Agantabbanti paTijAnApetvA"ekaM me, bhante, varaM dethA''ti Aha / atikkantavarA, upAsaka, pabbajitAti / bhante, yaJca kappati, yaJca anavajjanti / vadehi upAsakAti / bhante, nibaddhavasanaTThAne nAma manussA maGgale vA amaGgale vA AgamanaM icchanti, anAgacchantassa kujjhanti / tasmA anaM nimantitaTTAnaM gantvApi maha gharaM pavisitvAva bhattakiccaM niTThApetabbanti / thero adhivAsesi / so paNNasAlAya kaTasATakaM pattharitvA maJcapIThaM paJapesi, apassenaM nikkhipi, pAdakathalikaM Thapesi, pokkharaNiM khaNi, caGkama katvA vAlikaM okiri, mige AgantvA bhittiM ghaMsitvA mattikaM pAtente disvA kaNTakavatiM parikkhipi / pokkharaNiM otaritvA udakaM ALulikaM karonte disvA anto pAsANehi cinitvA bahi kaNTakavatiM parikkhipitvA antovatipariyante tAlapantiyo ropeti, mahAcaGkame sammaTThaTTAnaM ALulente disvA caGkamampi vatiyA parikkhipitvA antovatipariyante tAlapantiM ropesi / evaM AvAsaM 200 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.261-262) bodhisattapubbayogavaNNanA 201 niTThapetvA therassa ticIvaraM, piNDapAtaM, osadhaM, paribhogabhAjanaM, ArakaNTakaM, pipphalikaM, nakhacchedanaM, sUciM, kattarayaTuiM, upAhanaM, udakatumbaM, chattaM, dIpakapallakaM, malaharaNiM / parissAvanaM, dhamakaraNaM, pattaM, thAlakaM, yaM vA panAmpi pabbajitAnaM paribhogajAtaM, sab adAsi / therassa bodhisattena adinnaparikkhAro nAma nAhosi / so sIlAni rakkhanto uposathaM karonto yAvajIvaM theraM upaTTahi / thero tattheva vasanto arahattaM patvA parinibbAyi | bodhisattopi yAvatAyukaM puoM katvA devaloke nibbattitvA tato cuto manussalokaM Agacchanto kusAvatiyA rAjadhAniyA nibbattitvA mahAsudassano rAjA ahosi / "evaM nAtimahantampi, pukhaM Ayatane kataM / mahAvipAkaM hotIti, kattabbaM taM vibhaavinaa"|| mahAviyUhanti rajatamayaM mahAkUTAgAraM / tattha vasitukAmo hutvA agamAsi, ettAvatA kAmavitakkAti kAmavitakka tayA ettAvatA nivattitabba, ito paraM tumhaM abhUmi, idaM jhAnAgAraM nAma, nayidaM tayA saddhiM vasanaTThAnanti evaM tayo vitakke kUTAgAradvAreyeva nivattesi / 261. paThamajjhAnantiAdIsu visu kasiNaparikammakiccaM nAma ntthi| nIlakasiNena atthe sati nIlamaNiM, pItakasiNena atthe sati suvaNNaM, lohitakasiNena atthe sati rattamaNiM, odAtakasiNena atthe sati rajatanti olokitaolokitaTThAne kasiNameva pAyati / ____262. mettAsahagatenAtiAdIsu yaM vattabdhaM, taM sabbampi visuddhimagge vuttameva / iti pALiyaM cattAri jhAnAni, cattAri appamaJAneva vuttAni / mahApuriso pana sabbApi aTTha samApattiyo, paJca abhiJAyo ca nibbattetvA anulomapaTilomAdivasena cuddasahAkArehi samApattiyo pavisanto madhupaTalaM paviTThabhamaro madhurasena viya samApattisukheneva yApeti / 201 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (4.263-266) caturAsItinagarasahassAdivaNNanA 263. kusAvatIrAjadhAniSpamukhAnIti kusAvatI rAjadhAnI tesaM nagarAnaM pamukhA sabbaseThThAti attho / bhattAbhihAroti abhiharitabbabhattaM / 264. vassasatassa bassasatassAti kasmA evaM cintesi ? tesaM saddena ukkaNThitvA, "samApannassa saddo kaNTako''ti (a0 ni0 3.10.72) hi vuttaM / tasmA saddena ukkaNThito mhaapuriso| atha kasmA mA AgacchantUti na vadati ? idAni rAjA na passatIti nibaddhavattaM na labhissanti, taM tesaM mA uppajjitthAti na vadati / subhaddAdeviupasaGkamanavaNNanA 265. etadahosIti kadA etaM ahosi / raJo kAlaGkiriyadivase / tadA kira devatA cintesuM- "rAjA anAthakAlaGkiriyaM mA karotu, orodhehi bahUhi dhItUhi puttehi parivAritova karotU''ti / atha deviM AvaThUtvA tassA evaM cittaM uppaadesuN| pItAni vatthAnIti tAni kira pakatiyA ro manApAni, tasmA tAni pArupathAti Aha / ettheva devi tiTThAti devi imaM jhAnAgAraM nAma tumhehi saddhiM vasanaTThAnaM na hoti, jhAnarativindanaTThAnaM mama, mA idha pAvisIti / 266. etadahosIti loke sattA nAma maraNAsannakAle ativiya virocanti, tenassa raJo vippasannaindriyabhAvaM disvA evaM ahosi, tato mA rajo kAlaGkiriyA ahosIti tassa kAlaGkiriyaM anicchamAnA sampati guNamassa kathayitvA tiThThamAnAkAraM karissAmIti cintetvA imAni te devAtiAdimAha / tattha chandaM janehIti pemaM uppAdehi, ratiM karohi / jIvite apekkhanti jIvite sApekkhaM, AlayaM, taNhaM karohIti attho / evaM kho maM tvaM devIti "mayaM kho, deva, itthiyo nAma pabbajitAnaM upacArakathaM na jAnAma, kathaM vadAma mahArAjA'ti rAjAnaM "pabbajito aya"nti maJjamAnAya deviyA vutte - "evaM kho maM, tvaM devi, samudAcarAhI"tiAdimAha / garahitAti buddhehi paccekabuddhehi sAvakehi aJcehi ca paNDitehi bahussutehi grhitaa| kiM kAraNA ? 202 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.268-271) brahmalokUpagamavaNNanA 203 sApekkhakAlakiriyA hi attanoyeva gehe yakkhakukkuraajagoNamahiMsamUsikakukkuTaUkAmaGgulAdibhAvena nibbattanakAraNaM hoti / 268. atha kho, Ananda, subhaddA devI assUni puJchitvAti devI ekamantaM gantvA roditvA kanditvA assUni puJchitvA etadavoca / brahmalokUpagamavaNNanA 269. gahapatissa vAti kasmA Aha ? tesaM kira soNaseTThiputtAdInaM viya mahatI sampatti hoti, soNassa kira seTTiputtassa ekA bhattapAti dve satasahassAni agghati / iti tesaM tAdisaM bhattaM bhuttAnaM muhuttaM bhattasammado bhattamucchA bhattakilamatho hoti / 271. yaM tena samayena aljhAvasAmIti yattha vasAmi, taM ekaMyeva nagaraM hoti, avasesesu puttadhItAdayo ceva dAsamanussA ca vasiMsu / pAsAdakUTAgAresupi eseva nayo / pallaGkAdIsupi ekaMyeva pallavaM paribhuJjati, sesA puttAdInaM paribhogA honti / itthIsupi ekAva paccupaTTAti, sesA parivAramattA honti, paridahAmIti ekameva dussayugaM nivAsemi, sesAni parivAretvA vicarantAnaM asItisahassAdhikAnaM soLasanaM purisasatasahassAnaM honti / bhujAmIti paramappamANena nALikodanamattaM bhujAmi, sesaM parivAretvA vicarantAnaM cattAlIsasahassAdhikAnaM aTThannaM purisasatasahassAnaM hotIti dasseti / ekathAlipAko hi dasannaM janAnaM photi| etAni pana caturAsIti nagarasahassAni ceva pAsAdasahassAni ca kUTAgArasahassAni ca ekissAyeva paNNasAlAya nissandena nibbattAni / caturAsIti pallaGkasahassAni nipajjanatthAya dinnamaJcakassa nissandena nibbttaani| caturAsIti hatthisahassAni assasahassAni rathasahassAni nisIdanatthAya dinnapIThassa nissandena nibbattAni / caturAsIti maNisahassAni ekadIpassa nissandena nibbattAni / caturAsIti pokkharaNIsahassAni ekapokkharaNiyA nissandena nibbattAni / caturAsIti itthisahassAni puttasahassAni gahapatisahassAni paribhogabhAjanapattathAlaka dhamakaraNa parissAvana ArakaNTaka pipphalaka nakhacchedana kuJcikakaNNamalaharaNI pAdakathalika upAhana chatta kattarayaTThidAnassa nissandena nibbattAni / caturAsIti dhenusahassAni gorasadAnassa nissandena nibbattAni | caturAsIti 203 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (4.272-272) vatthakoTisahassAni nivAsanapArupanadAnassa nissandena nibbattAni / caturAsIti thAlipAkasahassAni bhojanadAnassa nissandena nibbattAnIti veditabbAni / 272. evaM bhagavA mahAsudassanassa sampattiM Adito paTThAya vitthArena kathetvA sabbaM taM dArakAnaM paMsvAgArakILanaM viya dassento parinibbAnamaJcake nipannova passAnandAtiAdimAha / tattha vipariNatAti pakativijahanena nibbutapadIpo viya apaJattikabhAvaM gtaa| evaM aniccA kho, Ananda, saGghArAti evaM hutvA abhAvaDhena aniccaa| ettAvatA bhagavA yathA nAma puriso satahatthUbbedhe campakarukkhe nisseNiM bandhitvA abhiruhitvA campakapurpha AdAya nisseNiM muJcanto otareyya, evameva nisseNiM bandhanto viya anekavassakoTisatasahassubbedhaM mahAsudassanasampatti Aruyaha sampattimatthake ThitaM aniccalakkhaNaM AdAya nisseNiM muJcanto viya otiNNo | teneva pubbe vasabharAjA dIghabhANakattherAnaM lohapAsAdassa pAcInapasse ambalaTThikAyaM imaM suttaM sajjhAyantAnaM sutvA - "kiM, bho, mayhaM ayyakena ettha vuttaM, attano khAditapItaTTAne sampattimeva kathetI"ti cintento- "evaM aniccA kho, Ananda, saGghArA"ti vuttakAle "imaM, bho, disvA paJcahi cakkhUhi cakkhumatA evaM vutta"nti vAmahatthaM samiJjitvA dakkhiNahatthena apphoTetvA- "sAdhu sAdhU''ti tuTThahadayo sAdhukAraM adAsi / evaM arddhavAti evaM udakapupphuLAdayo viya dhuvbhaavvirhitaa| evaM anassAsikAti evaM supinake pItapAnIyaM viya anulittacandanaM viya ca assAsavirahitA / sarIraM nikkhipeyyAti sarIraM chaDDeyya / idAni aJassa sarIrassa nikkhepo vA paTijagganaM vA natthi kilesapahInattA, Ananda, tathAgatassAti vadati / idaM pana vatvA puna theraM Amantesi, cakkavattino AnubhAvo nAma ro pabbajitassa sattame divase antaradhAyati / mahAsudassanassa pana kAlaGkiriyato sattameva divase sattaratanapAkArA sattaratanatAlA caturAsIti pokkharaNIsahassAni dhammapAsAdo dhammapokkharaNI cakkaratananti sabbametaM antaradhAyIti / hatthiAdIsu pana ayaM dhammatA khINAyukA saheva kAlaGkaronti / Ayusese sati hatthiratanaM uposathakulaM gacchati, assaratanaM valAhakakulaM, maNiratanaM 204 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.272-272) brahmalokUpagamavaNNanA 205 vepullapabbatameva gacchati / itthiratanassa AnubhAvo antaradhAyati / gahapatiratanassa cakkhu pAkatikameva hoti / pariNAyakaratanassa veyyattiyaM nassati / idamavoca bhagavAti idaM pALiyaM AruLhaJca anAruLahaJca sabbaM bhagavA avoca / sesaM uttAnatthamevAti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM mahAsudassanasuttavaNNanA nihitaa| 205 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. janavasabhasuttavaNNanA nAtikiyAdibyAkaraNavaNNanA 273-275. evaM me sutanti janavasabhasuttaM / tatrAyaM anuttAnapadavaNNanA- parito parito janapadesUti samantA samantA janapadesu / paricAraketi buddhadhammasaGghAnaM paricArake / upapattIsUti ANagatipuJAnaM upapattIsu / kAsikosalesUti kAsIsu ca kosalesu ca, kAsiraDhe ca kosalaraDhe cAti attho| esa nayo sabbattha / aGgamagadhayonakakambojaassakaavantiratusu pana chasu na byAkaroti / imesaM pana soLasanaM mahAjanapadAnaM purimesu dasasuyeva byAkaroti / nAtikiyAti nAtikagAmavAsino / tenAti tena anAgAmiAdibhAvena / sutvAti sabbaJjatANena paricchinditvA byAkarontassa bhagavato pahAbyAkaraNaM sutvA tesaM anAgAmiAdIsu niTThaGgatA hutvA / tena anAgAmiAdibhAvena attamanA ahesuM / aTThakathAyaM pana tenAti te nAtikiyAti vuttaM / etasmiM atthe na-kAro nipAtamattaM hoti / AnandaparikathAvaNNanA 277. bhagavantaM kittayamAnarUpoti aho buddho, aho dhammo, aho saGgho; aho dhammo svAkkhAtoti evaM kittayantova kAlamakAsi / bahujano pasIdeyyAti amhAkaM pitA mAtA bhAtA bhaginI putto dhItA sahAyako, tena amhehi saddhiM ekato bhuttA, ekato sayitA, tassa idaJcidaJca manApaM akarimha, so kira anAgAmI sakadAgAmI sotApanno; aho sAdhu, aho sugRti evaM bahujano pasAdaM Apajjeyya / / 206 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.278-281) janavasabhayakkhavaNNanA 207 278. gatinti ANagatiM / abhisamparAyanti ANAbhisamparAyameva / ahasA khoti kittake jane addasa ? catuvIsatisatasahassAni / 279. upasanta padissoti upasantadassano | bhAtirivAti ativiya bhAti, ativiya virocati / indriyAnanti manacchaTThAnaM indriyAnaM / addasaM kho ahaM AnandAti neva dasa, na vIsati, na sataM, na sahassaM, anUnAdhikAni catuvIsatisatasahassAni addasanti Aha / janavasabhayakkhavaNNanA 280. disvA pana me ettako jano maM nissAya dukkhA pamuttoti balavasomanassaM uppajji, cittaM pasIdi, cittassa pasannattA cittasamuTThAnaM lohitaM pasIdi, lohitassa pasannattA manacchaTThAni indriyAni pasIdiMsUti sabbamidaM vatvA atha kho AnandAtiAdimAha / tattha yasmA so bhagavato dhammakathaM sutvA dasasahassAdhikassa janasatasahassassa jeTThako hutvA sotApanno jAto, tasmA janavasabhotissa nAma ahosi / ito sattAti ito devalokA cavitvA satta / tato sattAti tato manussalokA cavitvA stt| saMsArAni catuddasAti sabbApi ctuddskhndhpttipaattiyo| nivAsamabhijAnAmIti jAtivasena nivAsaM jAnAmi / yattha me busitaM pureti yattha devesu ca vessavaNassa sahabyataM upagatena manussesu ca rAjabhUtena ito attabhAvato pureyeva mayA vusitaM / pure evaM busitattA eva ca idAni sotApanno hutvA tIsu vatthUsu bahuM puJja katvA tassAnubhAvena upari nibbattituM samatthopi dIgharattaM vusitaTAne nikantiyA balavatAya ettheva nibbatto / 281. AsA ca pana me santidvatIti iminAhaM sotApannoti na suttappamattova hutvA kAlaM vItinAmesiM / sakadAgAmimaggatthAya pana me vipassanA aarddhaa| ajjeva ajjeva paTivijjhissAmIti evaM saussAho viharAmIti dsseti| yadaggeti laTThivanuyyAne paThamadassane sotApannadivasaM sandhAya vadati / tadagge ahaM, bhante, dIgharattaM avinipAto avinipAtaM sajAnAmIti taMdivasaM Adi katvA, ahaM, bhante, purimaM catuddasaattabhAvasaGghAtaM dIgharattaM avinipAto laTThivanuyyAne sotApattimaggavasena adhigataM avinipAtadhammataM saJjAnAmIti attho / anacchariyanti anuacchariyaM / cintayamAnaM punappunaM acchariyamevidaM yaM kenacideva karaNIyena gacchanto bhagavantaM antarAmagge addasaM / idampi acchariyaM yaJca 207 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (5.282-283) vessavaNassa mahArAjassa sayaMparisAya bhAsato bhagavato diTThasadisameva sammukhA sutaM / dve paccayAti antarAmagge diTThabhAvo ca vessavaNassa sammukhA sutaM ArocetukAmatA ca / devasabhAvaNNanA 282. sannipatitAti kasmA sannipatitA ? te kira catUhi kAraNehi sannipatanti / vassUpanAyikasaGgahatthaM, pavAraNAsaGgahatthaM, dhammasavanatthaM, pAricchattakakILAnubhavanatthanti / tattha sve vassUpanAyikAti AsALhIpuNNamAya dvIsu devalokesu devA sudhammAya devasabhAya sannipatitvA mantenti asukavihAre eko bhikkhu vassUpagato, asukavihAre dve tayo cattAro paJca dasa vIsati tiMsaM cattAlIsaM paJjAsaM sataM sahassaM bhikkhU vassUpagatA, etthettha ThAne ayyAnaM ArakkhaM susaMvihitaM karothAti evaM vassUpanAyikasaGgaho kato hoti / tadApi eteneva kAraNena snniptitaa| idaM tesaM hoti Asanasminti idaM tesaM catunnaM mahArAjAnaM AsanaM hoti / evaM tesu nisinnesu atha pacchA amhAkaM AsanaM hoti / yenatthenAti yena vassUpanAyikatthena / taM atthaM cintayitvA taM atyaM mantayitvAti taM araJavAsino bhikkhusaGghassa ArakkhatthaM cintayitvA / etthettha vuTTabhikkhusaGghassa ArakkhaM saMvidahathAti catUhi mahArAjehi saddhiM mantetvA / vRttavacanApi tanti tettiMsa devaputtA vadanti, mahArAjAno vuttavacanA nAma / tathA tettiMsa devaputtA paccAnusAsanti, itare paccAnusiTuvacanA nAma | padadvayepi pana tanti nipAtamattameva / avipakkantAti agtaa| 283. uLAroti vipulo mhaa| devAnubhAvanti yA sA sabbadevatAnaM vatthAlaGkAravimAnasarIrAnaM pabhA dvAdasa yojanAni pharati / mahApuJAnaM pana sarIrappabhA yojanasataM pharati / taM devAnubhAvaM atikkamitvA / brahmano hetaM pubanimittanti yathA sUriyassa udayato etaM pubbaGgamaM etaM pubbanimittaM yadidaM aruNuggaM, evameva brahmanopi etaM- "pubbanimitta"nti diipeti| 208 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.284-284) sanamArakathAvaNNanA 209 sanakumArakathAvaNNanA 284. anabhisambhavanIyoti apattabbo, na taM devA tAvatiMsA passantIti attho / cakkhupathasminti cakkhupasAde ApAthe vA / so devAnaM cakkhussa ApAthe sambhavanIyo pattabbo na hoti, na abhibhavatIti vuttaM hoti / heTThA heTThA hi devatA uparUpari devAnaM oLArikaM katvA mApitameva attabhAvaM passituM sakkonti, vedapaTilAbhanti tuTTipaTilAbhaM / adhunAbhisitto rajjenAti sampati abhisitto rajjena / ayaM panattho duTThagAmaNiabhayavatthunA dIpetabbo so kira dvattiMsa damiLarAjAno vijitvA anurAdhapure pattAbhiseko tuTThasomanassena mAsaM nidaM na labhi, tato- "nidaM na labhAmi, bhante"ti bhikkhusaGghassa Acikkhi / tena hi, mahArAja, ajja uposathaM adhiTThAhIti / so ca uposathaM adhiTThAsi / saGgho gantvA - "cittayamakaM sajjhAyathA"ti aTTha AbhidhammikabhikkhU pesesi / te gantvA - "nipajja tvaM, mahArAjA,''ti vatvA sajjhAyaM ArabhiMsu / rAjA sajjhAyaM suNantova nidaM okkami / therArAjAnaM mA pabodhayitthAti pakkamiMsu / rAjA dutiyadivase sUriyuggamane pabujjhitvA there apassanto- "kuhiM ayyA"ti pucchi| tumhAkaM niddokkamanabhAvaM atvA gatAti / natthi, bho, mayhaM ayyakassa dArakAnaM ajAnanakabhesajjaM nAma, yAva niddAbhesajjampi jAnanti yevAti Aha / paJcasikhoti paJcasikhagandhabbasadiso hutvA / paJcasikhagandhabbadevaputtassa kira sabbadevatA attabhAvaM mamAyanti / tasmA brahmApi tAdisaMyeva attabhAvaM nimminitvA pAturahosi / pallaGkena nisIdIti pallaGkaM AbhujitvA nisIdi / vissaTThoti sumutto apalibuddho / vineyyoti atthavijJApano / maJjUti madhuro mudu / savanIyoti sotabbayuttako knnnnsukho| bindUti ekgghno| avisArIti suvisado avippkinnnno| gambhIroti nAbhimUlato paTThAya gambhIrasamuTThito, na jivhAdantaoTThatAlumattappahArasamuTThito / evaM samuTTito hi amadhuro ca hoti, na ca dUraM sAveti / ninAdIti mahAmeghamudiGgasaddo viya ninnaadyutto| apicettha pacchimaM pacchimaM padaM purimassa purimassa atthoyevAti veditbbo| yathAparisanti yattakA parisA, tattakameva vijJApeti / anto parisAyaM yevassa saddo samparivattati, na bahiddhA vidhAvati / ye hi 209 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (5.287-287) kecIti Adi bahujanahitAya paTipannabhAvadassanatthaM vadati / saraNaM gatAti na yathA vA tathA vA saraNaM gate sandhAya vadati / nibbematikagahitasaraNe pana sandhAya vadati / gandhabbakAyaM paripUrentIti gandhabbadevagaNaM paripUrenti / iti amhAkaM satthu loke uppannakAlato paTThAya cha devalokAdIsu piDheM koTTetvA pUritanALi viya saravananaLavanaM viya ca nirantaraM jAtaparisAti Aha / bhAvitaiddhipAdavaNNanA 287. yAvasupaJattA cime tena bhagavatAti tena mayhaM satthArA bhagavatA yAva supaJattA yAva sukathitA / iddhipAdAti ettha ijjhanaTena iddhi, patiTThAnaTena pAdAti veditbbaa| iddhipahutAyAti iddhipahonakatAya / iddhivisavitAyAti iddhivipajjanabhAvAya, punappunaM Asevanavasena ciNNavasitAyAti vuttaM hoti / iddhivikubbanatAyAti iddhivikubbanabhAvAya, nAnappakArato katvA dassanatthAya / chandasamAdhippadhAnasaGkhArasamanAgatantiAdIsu chandahetuko chandAdhiko vA samAdhi chandasamAdhi, kattukamyatAchandaM adhipatiM karitvA paTiladdhasamAdhissetaM adhivacanaM / padhAnabhUtA saGkhArA padhAnasaGkhArA / catukiccasAdhakassa sammappadhAnavIriyassetaM adhivacanaM / samantrAgatanti chandasamAdhinA ca padhAnasaGkhArena ca upetaM / iddhipAdanti niSphattipariyAyena ijjhanaTena vA, ijjhanti etAya sattA iddhA vuddhA ukkaMsagatA hontIti iminA vA pariyAyena iddhIti saGkhyaM gatAnaM abhiJAcittasampayuttAnaM chandasamAdhipadhAnasaGkhArAnaM adhiTThAnaTena pAdabhUto sesacittacetasikarAsIti attho| vuttavhetaM- "iddhipAdoti tathAbhUtassa vedanAkkhandho, sAkkhandho, saGghArakkhandho vijJANakkhandhoti (vibhaM0 434) / iminA nayena sesesupi attho veditabbo / yatheva hi chandaM adhipatiM karitvA paTiladdhasamAdhi chandasamAdhIti vutto, evaM vIriyaM, cittaM, vImaMsaM adhipatiM karitvA paTiladdhasamAdhi vImaMsAsamAdhIti vuccati / apica upacArajjhAnaM pAdo, paThamajjhAnaM iddhi / saupacAraM paThamajjhAnaM pAdo, dutiyajjhAnaM iddhIti evaM pubbabhAge pAdo, aparabhAge iddhIti evamettha attho veditbbo| vitthArena iddhipAdakathA visuddhimagge ca vibhaGgaTThakathAya ca vuttA / keci pana "niSphannA iddhi / aniSphanno iddhipAdo'"ti vadanti, tesaM vAdamaddanatthAya abhidhamme uttaracULikavAro nAma Abhato- "cattAro iddhipAdA chandiddhipAdo, vIriyiddhipAdo, cittiddhipAdo, vImaMsiddhipAdo / tattha katamo chandiddhipAdo ? idha bhikkhu 210 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.288-288) tividhaokAsAdhigamavaNNanA 211 yasmiM samaye lokuttaraM jhAnaM bhAveti niyyAnikaM apacayagAmi diTTigatAnaM pahAnAya paThamAya bhUmiyA pattiyA vivicceva kAmehi paThamaM jhAnaM upasampajja viharati dukkhApaTipadaM dandhAbhidhe / yo tasmiM samaye chando chandikatA kattukamyatA kusalo dhammacchando, ayaM vuccati chandiddhipAdo, avasesA dhammA chandiddhipAdasampayuttA"ti (vibhaM0 458) / ime pana lokuttaravaseneva aagtaa| tattha raTThapAlatthero chandaM dhuraM katvA lokuttaraM dhammaM nibbattesi / soNatthero vIriyaM dhuraM katvA, sambhUtatthero cittaM dhuraM katvA, AyasmA mogharAjA vImaMsaM dhuraM katvAti / tattha yathA catUsu amaccaputtesu ThAnantaraM patthetvA rAjAnaM upanissAya viharantesu eko upaTThAne chandajAto ro ajjhAsayaJca ruciJca JatvA divA ca ratto ca upaTThahanto rAjAnaM ArAdhetvA ThAnantaraM paapunni| yathA so, evaM chandadhurena lokuttaradhammanibbattako veditbbo| eko pana - "divase divase upaTThAtuM ko sakkoti, uppanne kicce parakkamena ArAdhessAmI"ti kupite paccante raJA pahito parakkamena sattumaddanaM katvA ThAnantaraM pApuNi / yathA so, evaM vIriyadhurena lokuttaradhammanibbattako veditabbo / eko- "divase divase upaTTAnampi urena sattisarapaTicchannampi bhAroyeva, mantabalena ArAdhessAmI''ti khattavijjAya kataparicayattA mantasaMvidhAnena rAjAnaM ArAdhetvA ThAnantaraM pApuNAti / yathA so, evaM cittadhurena lokuttaradhammanibbattako veditabbo / aparo - "kiM imehi upaTThAnAdIhi, rAjAno nAma jAtisampannassa ThAnantaraM denti, tAdisassa dento mayhaM dassatI"ti jAtisampattimeva nissAya ThAnantaraM pApuNi, yathA so, evaM suparisuddhaM vImaMsaM nissAya vImaMsadhurena lokuttaradhammanibbattako veditbbo| anekavihitanti anekavidhaM | iddhividhanti iddhikoTThAsaM / tividhaokAsAdhigamavaNNanA 288. sukhassAdhigamAyAti jhAnasukhassa maggasukhassa phalasukhassa ca adhigamAya / 211 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (5.288-288) saMsaTThoti smpyuttcitto| ariyadhammanti ariyena bhagavatA buddhena desitaM dhammaM / suNAtIti satthu sammukhA bhikkhubhikkhunIAdIhi vA desiyamAnaM suNAti / yoniso manasikarotIti upAyato pathato kAraNato 'aniccantiAdivasena manasi karoti / "yoniso manasikAro nAma upAyamanasikAro pathamanasikAro, anicce aniccanti dukkhe dukkhanti anattani anattAti asubhe asubhanti saccAnulomikena vA cittassa AvaTTanA anvAvaTTanA Abhogo samannAhAro manasikAro, ayaM vuccati yonisomnsikaaro"ti| evaM vutte yonisomanasikAre kammaM ArabhatIti attho / asaMsaTThoti vatthukAmehipi kilesakAmehipi asaMsaTTho viharati / uppajjati sukhanti uppajjati paThamajjhAnasukhaM / sukhA bhiyyo somanassanti samApattito vaTritassa jhAnasakhapaccayA aparAparaM somanassaM uppajjati / pamudAti tuTThAkArato dubbalapIti / pAmojjanti balavataraM piitisomnssN| paThamo okAsAdhigamoti paThamajjhAnaM paJcanIvaraNAni vikkhambhetvA attano okAsaM gahetvA tiThThati, tasmA "paThamo okAsAdhigamo"ti vuttaM / __oLArikAti ettha kAyavacIsaGghArA tAva oLArikA hontu, cittasaGkhArA kathaM oLArikAti? apphiinttaa| kAyasaGghArA hi catatthajjhAnena pahIyanti. vacIsaddhArA dutiyajjhAnena, cittasaGkhArA nirodhsmaapttiyaa| iti kAyavacIsaGkhAresu pahInesupi te tiTThantiyevAti pahIne upAdAya appahInattA oLArikA nAma jaataa| sukhanti nirodhA vuTTahantassa uppannaM catutthajjhAnikaphalasamApattisukhaM / sukhA bhiyyo somanassati phalasamApattito budvitassa aparAparaM somnssN| dutiyo okAsAdhigamoti catutthajjhAnaM sukhaM dukkhaM vikkhambhetvA attano okAsaM gahetvA tiTThati, tasmA "dutiyo okAsAdhigamo"ti vuttaM / dutiyatatiyajjhAnAni panettha catutthe gahite gahitAneva hontIti visuM na vuttAnIti / ___ idaM kusalantiAdIsu kusalaM nAma dasakusalakammapathA / akusalanti dsakuslkmmpthaa| sAvajjadukAdayopi etesaM vaseneva veditbbaa| sabbaJceva panetaM kaNhaJca sukkaJca sappaTibhAgaJcAti knnhsukksppttibhaagN| nibbAnameva hetaM appaTibhAgaM / avijjA pahIyatIti vaTapaTicchAdikA avijjA phiiyti| vijjA uppajjatIti arahattamaggavijjA uppajjati / sukhanti arahattamaggasukhaJceva phalasukhaJca / sukhA bhiyyo somanassanti phalasamApattito vuTThitassa aparAparaM somnssN| tatiyo okAsAdhigamoti arahattamaggo sabbakilese vikkhambhetvA attano okAsaM gahetvA tiTTati, tasmA "tatiyo okAsAdhigamo''ti vutto| sesamaggA pana tasmiM gahite antogadhA evAti visuM na vuttA / 212 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5.289-290) catusatipaTTAnavaNNanA 213 ime pana tayo okAsAdhigamA aTThatiMsArammaNavasena vitthAretvA kathetabbA / kathaM ? sabbAni ArammaNAni visuddhimagge vuttanayeneva upacAravasena ca appanAvasena ca vavatthapetvA catuvIsatiyA ThAnesu paThamajjhAnaM "paThamo okAsAdhigamo"ti kathetabbaM / terasasu ThAnesu dutiyatatiyajjhAnAni, pannarasasu ThAnesu catutthajjhAnaJca nirodhasamApattiM pApetvA "dutiyo okAsAdhigamo"ti kathetab / dasa upacArajjhAnAni pana maggassa padaTThAnabhUtAni tatiyaM okAsAdhigamaM bhajanti / apica tIsu sikkhAsu adhisIlasikkhA paThamaM okAsAdhigamaM bhajati, adhicittasikkhA dutiyaM, adhipaJAsikkhA tatiyanti evaM sikkhAvasenapi kathetab / sAmaJaphalepi cULasIlato yAva paThamajjhAnA paThamo okAsAdhigamo, dutiyajjhAnato yAva nevasaJjAnAsacAyatanA dutiyo, vipassanAto yAva arahattA tatiyo okAsAdhigamoti evaM sAmaJaphalasuttantavasenapi kathetabbaM / tIsu pana piTakesu vinayapiTakaM paThamaM okAsAdhigamaM bhajati, suttantapiTakaM dutiyaM, abhidhammapiTakaM tatiyanti evaM piTakavasenapi kathetab / pubbe kira mahAtherA vassUpanAyikAya imameva suttaM paTThapenti / kiM kAraNA ? tINi piTakAni vibhajitvA kathetuM lbhissaamaati| tepiTakena hi samodhAnetvA kathentassa dukkathitanti na sakkA vattuM / tepiTakaM bhajApetvA kathitameva idaM suttaM sukathitaM hotIti / catusatipaTTAnavaNNanA 289. kusalassAdhigamAyAti maggakusalassa ceva phalakusalassa ca adhigamatthAya / ubhayampi hetaM anavajjatuna khemaTena vA kusalameva / tattha sammAsamAdhiyatIti tasmiM ajjhattakAye samAhito ekaggacitto hoti / bahiddhA parakAye ANadassanaM abhinibbattetIti attano kAyato parassa kAyAbhimukhaM ANaM peseti| esa nayo sabbattha / sabbattheva ca satimAti padena kAyAdipariggAhikA sati, lokoti padena pariggahitakAyAdayova loko / cattAro cete satipaTThAnA lokiyalokuttaramissakA kathitAti veditabbA / sattasamAdhiparikkhAravaNNanA 290. samAdhiparikkhArAti ettha tayo parikkhArA / "ratho sIlaparikkhAro jhAnakkho cakkavIriyo"ti (saM0 ni0 3.5.4) hi ettha alaGkAro parikkhAro nAma / "sattahi 213 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA nagaraparikkhArehi suparikkhataM hotI' ti ( a0 ni0 2.7.67) ettha parivAro parikkhAro nAma / "gilAnapaccayajIvitaparikkhAro " ti ( dI0 ni0 3.182) ettha sambhAro parikkhAro nAma / idha pana parivAraparikkhAravasena "satta samAdhiparikkhArA "ti vuttaM / parikkhatAti parivAritA / ayaM vuccati so ariyo sammAsamAdhIti ayaM sattahi ratanehi parivuto cakkavatta vittahi aGgehi parivuto " ariyo sammAsamAdhI" ti vuccati / saupaniso itipIti saupanissayo itipi vuccati, saparivAro yevAti vRttaM hoti / sammAdiTThissAti sammAdiTThiyaM Thitassa / sammAsaGghappo pahotIti sammAsaGkappo pavattati / esa nayo sabbapadesu / ayaM panattho maggavasenApi phalavasenApi veditabbo / kathaM ? maggasammAdiTThiyaM Thitassa maggasammAsaGkappo pahoti...pe0... maggaJANe Thitassa maggavimutti pahoti / tathA phalasammAdiTThiyaM Thitassa phalasammAsaGkappo pahoti...pe0 phalasammAJANe Thitassa phalavimutti pahotIti / 214 svAkkhAtotiAdIni visuddhimagge vaNNitAni / apArutAti vivaTA / amatassAti nibbAnassa / dvArAti pavesanamaggA / aveccappasAdenAti acalappasAdena / dhammavinItAti sammAniyyAnena niyyAtA / atthAyaM itarA pajAti anAgAmino sandhAyAha, anAgAmino ca atthIti vuttaM hoti / puJJabhAgAti puJJakoTThAsena nibbattA / ottappanti ottappamAno / tena kadAci nAma musA assAti musAvAdabhayena saGghAtuM na sakkomi, na pana mama saGghAtuM balaM natthIti dIpeti / (5.291-292) 291. taM kiM maJJati bhavanti iminA kevalaM vessavaNaM pucchati, na panassa evarUpo satthA nAhosIti vA na bhavissatIti vA laddhi asthi / sabbabuddhAnahi abhisamaye viseso natthi / 292. sayaMparisAyanti attano parisAyaM / tayidaM brahmacariyanti idaM sakalaM sikkhattayabrahmacariyaM / sesaM uttAnameva / imAni pana padAni dhammasaGgAhakattherehi ThapitAnIti | iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM janavasabhasuttavaNNanA niTThitA / 214 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. mahAgovindasuttavaNNanA paJcasikhoti 293. evaM me sutanti mahAgovindasuttaM / tatrAyamanuttAnapadavaNNanApaJcacUlo paJcakuNDaliko / so kira manussapathe puJJakammakaraNakAle daharo paJcacULakadArakakAle vacchapAlakajeTThako hutvA aJJapi dArake gahetvA bahigAme catumaggaTThAnesu sAlaM karonto pokkharaNiM khaNanto setuM bandhanto visamaM maggaM samaM karonto yAnAnaM akkhapaTighAtanarukkhe harantoti evarUpAni puJJAni karonto vicaritvA daharova kAlamakAsi / tassa so attabhAvo iTTho kanto manApo ahosi / so kAlaM katvA cAtumahArAjikadevaloke navutivassasatasahassappamANaM AyuM gahetvA nibbatti / tassa tigAvutappamANo suvaNNakkhandhasadiso attabhAvo ahosi / so sakaTasahassamattaM AbharaNaM pasAdhetvA navakumbhamatte gandhe vilimpitvA dibbarattavatthadharo rattasuvaNNakaNNikaM piLandhitvA paJcahi kuNDalakehi piTThiyaM vattamAnehi paJcacULakadArakaparihAreneva vicarati / tenetaM " paJcasikho" tveva saJjAnanti / abhikkantAya rattiyAti abhikkantAya khINAya rattiyA, ekakoTThAsaM atItAyAti attho / abhikkantavaNNoti atiiTThakantamanApavaNNo / pakatiyApi hesa kantavaNNo, alaGkaritvA AgatattA pana abhikkantavaNNo ahosi / kevalakappanti anavasesaM samantato / anavasesattho ettha kevalasaddo / kevalaparipuNNanti ettha viya / samantato attho kappasaddI, kevalakappaM jetavanantiAdIsu viya / obhAsetvAti AbhAya pharitvA, candimA viya sUriyo viya ca ekobhAsaM ekapajjotaM karitvAti attho / devasabhAvaNNanA 294. sudhammAyaM sabhAyanti sudhammAya nAma itthiyA ratanamattakaNNikarukkhanissandena 215 - Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (6.294-294) nibbattasabhAyaM / tassA kira phalikamayA bhUmi, maNimayA ANiyo, suvaNNamayA thambhA, rajatamayA thambhaghaTikA ca saGghAtA ca, pavALamayAni vALarUpAni, sattaratanamayA gopAnasiyo ca pakkhapAsakA ca mukhavaTTi ca, indanIlaiTTakAhi chadanaM, sovaNNamayaM chadanapIThaM, rajatamayA thUpikA, AyAmato ca vitthArato ca tINi yojanasatAni, parikkhepato navayojanasatAni, ubbedhato paJcayojanasatAni, evarUpAyaM sudhammAyaM sabhAyaM / dhataradvotiAdIsu dhataraTTho gandhabbarAjA gandhabbadevatAnaM koTisatasahassena parivuto koTisatasahassasuvaNNamayAni phalakAni ca suvaNNasattiyo ca gAhApetvA purathimAya disAya pacchimAbhimukho dvIsu devalokesu devatA purato katvA nisinno| virULhako kumbhaNDarAjA kumbhaNDadevatAnaM koTisatasahassena parivuto koTisatasahassarajatamayAni phalakAni ca suvaNNasattiyo ca gAhApetvA dakkhiNAya disAya uttarAbhimukho dvIsu devalokesu devatA purato katvA nisinno / virUpakkho nAgarAjA nAgAnaM koTisatasahassena parivuto koTisatasahassamaNimayAni mahAphalakAni ca suvaNNasattiyo ca gAhApetvA pacchimAya disAya purathimAbhimukho dvIsu devalokesu devatA purato katvA nisinno / vessavaNo yakkharAjA yakkhAnaM koTisatasahassena parivuto koTisatasahassapavALamayAni mahAphalakAni ca suvaNNasattiyo ca gAhApetvA uttarAya disAya dakkhiNAbhimukho dvIsu devalokesu devatA purato katvA nisinnoti veditbbo| atha pacchA amhAkaM AsanaM hotIti tesaM pacchato amhAkaM nisIdituM okAso pApuNAti / tato paraM pavisituM vA passituM vA na labhAma / sannipAtakAraNaM panettha pubbe vuttaM catubbidhameva / tesu vassUpanAyikasaGgaho vitthaarito| yathA pana vassUpanAyikAya, evaM mahApavAraNAyapi puNNamadivase sannipatitvA "ajja kattha gantvA kassa santike pavAressAmA ti mantenti / tattha sakko devAnamindo yebhuyyena piyaGgudIpamahAvihArasmiMyeva pavAreti / sesA devatA pAricchattakAdIni dibbapupphAni ceva dibbacandanacuNNAni ca gahetvA attano attano manApaTThAnameva gantvA pavArenti / evaM pavAraNasaGgahatthAya sannipatanti / 216 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.294-294) devasabhAvaNNanA 217 devaloke pana AsAvatI nAma latA atthi| sA puphissatIti devA vassasahassaM upaTTAnaM gcchnti| pAricchattake pupphamAne ekavassaM upaTTAnaM gacchanti / te tassa paNDupalAsAdibhAvato paTThAya attamanA honti / yathAha - "yasmiM, bhikkhave, samaye devAnaM tAvatiMsAnaM pAricchattako koviLAro paNDupalAso hoti, attamanA, bhikkhave, devA tAvatiMsA tasmiM samaye honti'paNDupalAso kho dAni pAricchattako koviLAro, na cirasseva pannapalAso bhavissatI'ti / yasmiM, bhikkhave, samaye devAnaM tAvatiMsAnaM pAricchattako koviLAro pannapalAso hoti, khArakajAto hoti, jAlakajAto hoti, kuTumalakajAto hoti, korakajAto hoti / attamanA, bhikkhave, devA tAvatiMsA tasmiM samaye honti'korakajAto dAni pAricchattako koviLAro na cirasseva sabbapAliphullo bhavissatI'ti (a0 ni0 2.7.69) / sabbapAliphullassa kho pana, bhikkhave, pAricchattakassa koviLArassa samantA paJAsa yojanAni AbhAya phuTaM hoti, anuvAtaM yojanasataM gandho gacchati / ayamAnubhAvo pAricchattakassa koviLArassA"ti / pupphite pAricchattake ArohaNakiccaM vA aGkusakaM gahetvA namanakiccaM vA pupphAharaNatthaM caGkoTakakiccaM vA natthi, kantanakavAto uTThahitvA pupphAni vaNTato kantati, sampaTicchanakavAto sampaTicchati, pavesanakavAto sudhammaM devasabhaM paveseti, sammajjanakavAto purANapupphAni nIharati, santharaNakavAto pattakaNNikakesarAni naccanto santharati, majjhaTThAne dhammAsanaM hoti / yojanappamANo ratanapallaGko upari tiyojanena setacchattena dhArayamAnena, tadanantaraM sakkassa devaro AsanaM atthariyati / tato tettiMsAya devaputtAnaM, tato aJAsaM mahesakkhadevatAnaM / aJataradevatAnaM pana pupphakaNNikAva AsanaM hoti / devA devasabhaM pavisitvA nisiidnti| tato pupphehi reNuvaTTi uggantvA upari kaNNikaM Ahacca nipatamAnA devatAnaM tigAvutappamANaM attabhAvaM lAkhArasaparikammasajjitaM viya karoti / tesaM sA kILA catUhi mAsehi pariyosAnaM gcchti| evaM pAricchattakakILAnubhavanatthAya sannipatanti / 217 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA mAsassa pana aTThadivase devaloke mahAdhammasavanaM ghusati / tattha sudhammAyaM devasabhAyaM sanaGkumAro vA mahAbrahmA, sakko vA devAnamindo, dhammakathikabhikkhu vA, aJJataro vA dhammakathiko devaputto dhammakathaM katheti / aTThamiyaM pakkhassa catunnaM mahArAjAnaM amaccA, cAtusiyaM puttA, pannarase sayaM cattAro mahArAjAno nikkhamitvA suvaNNapaTTaJca jAtihiGgulakaJca gaNhitvA gAmanigamarAjadhAniyo anuvicaranti / te - " asukA nAma itthI vA puriso vA buddhaM saraNaM gato, dhammaM saraNaM gato / saGghaM saraNaM gato / paJcasIlAni rakkhati / mAsassa aTTha uposathe karoti / mAtuupaTThAnaM pUreti / pituupaTThAnaM pUreti / asukaTThAne uppalahatthakasatena pupphakumbhena pUjA katA / dIpasahassaM AropitaM / akAladhammasavanaM kAritaM / chattavedikA puTavedikA kucchivedikA sIhAsanaM sIhasopAnaM kAritaM / tINi sucaritAni pUreti / dasakusalakammapathe samAdAya vattatI 'ti suvaNNapaTTe jAtihiGgulakena likhitvA AharitvA paJcasikhassa hatthe denti / paJcasikho mAtalissa hatthe deti / mAtali saGgAhako sakkassa devaraJo deti / " yadA puJJakammakArakA bahU na honti, potthako khuddako hoti, taM disvAva devA"pamatto, vata bho mahAjano viharati, cattAro apAyA paripUrissanti cha devalokA tucchA bhavissantI 'ti anattamanA honti / sace pana potthako mahA hoti taM disvAva devA" appamatto, vata bho, mahAjano viharati, cattAro apAyA suJJA bhavissanti, cha devalokA paripUrissanti, buddhasAsane puJJAni karitvA Agate mahApuJJe purakkhatvA nakkhattaM kIlituM labhissAmA " ti attamanA honti / taM potthakaM gahetvA sakko devarAjA vAceti / tassa pakatiniyAmena kathentassa saddo dvAdasa yojanAni gaNhAti / uccena sarena kathentassa ca sakalaM dasayojanasahassaM devanagaraM chAdetvA tiTThati / evaM dhammasavanatthAya sannipatanti / idha pana pavAraNasaGgahatthAya sannipatitAti veditabbA / (6.296-296) tathAgataM namassantAti navahi kAraNehi tathAgataM namassamAnA / dhammassa ca sudhammatanti svAkkhAtatAdibhedaM dhammassa sudhammataM ujuppaTipannatAdibhedaM saGghassa ca suppaTipattinti attho / aTThayathAbhuccavaNNanA 296. yathAbhucceti yathAbhUte yathAsabhAve / vaNNeti guNe / payirudAhAsIti kathesi / 218 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.296-296) aTThayathAbhuccavaNNanA bahujanahitAya paTipannoti kathaM paTipanno ? dIpaGkarapAdamUle aTTha dhamme samodhAtvA buddhatthAya abhinIharamAnopi bahujanahitAya paTipanno nAma hoti / dAnapAramI, sIlapAramI, nekkhammapAramI, paJJApAramI, vIriyapAramI, khantipAramI, saccapAramI, adhiTThAnapAramI, mettApAramI, upekkhApAramIti kappasatasahassAdhikAni cattAri asaGkhayeyyAni imA dasa pAramiyo pUrentopi bahujanahitAya paTipanno / 219 khantivAditApasakAle, cULadhammapAlakumArakAle, chaddantanAgarAjakAle, bhUridattacampeyyasaGghapAlanAgarAjakAle, mahAkapikAle ca tAdisAni dukkarAni karontopi bahujanahitAya paTipanno | vessantarattabhAve ThatvA sattasatakamahAdAnaM datvA sattasu ThAnesu pathavaM kampetvA pAramIkUTaM gaNhantopi bahujanahitAya paTipanno / tato anantare attabhAve tusitapure yAvatAyukaM tiTThantopi bahujanahitAya paTipanno / tattha paJca pubbanimittAni disvA dasasahassacakkavALadevatAhi yAcito paJca mahAvilokanAni viloketvA devAnaM saGgahatthAya paTiJJa datvA tusitapurA cavitvA mAtukucchiyaM paTisandhiM gaNhantopi bahujanahitAya paTipanno / dasa mAse mAtukucchiyaM vasitvA lumbinIvane mAtukucchito nikkhamantopi, ekUnatiMsavassAni agAraM ajjhAvasitvA mahAbhinikkhamanaM nikkhamitvA anomanadItIre pabbajantopi, chabbassAni padhAnena attAnaM kilametvA bodhipallaGkaM Aruyha sabbaJjataJJANaM paTivijjhantopi, sattasattAhaM bodhimaNDe yApentopi, isipatanaM Agamma anuttaraM dhammacakkaM pavattentopi, yamakapATihAriyaM karontopi, devorohaNaM orohantopi, buddho hutvA paJcacattAlIsa vassAni tiTThantopi, AyusaGghAraM ossajantopi, yamakasAlAnamantare anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA parinibbAyantopi bahujanahitAya paTipanno / yAvassa sAsapamattApi dhAtuyo dharanti tAva bahujanahitAya paTipannoti veditabbo / sesapadAni etasseva vevacanAni / tattha pacchimaM pacchimaM purimassa purimassa attho / neva atItaMse samanupassAma, na panetarahIti atItepi buddhato aJJa na samanupassAma, anAgatepi na samanupassAma, etarahi pana aJJassa satthuno abhAvatoyeva aJJatra tena bhagavatA na samanupassAmAti ayamettha attho / aTThakathAyampi hi - " atItAnAgatA buddhA 219 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA amhAkaM satthArA sadisAyeva, kiM sakko kathetIti vicAretvA - " etarahi bahujanahitAya paTipanno satthA amhAkaM satthAraM muJcitvA aJJo koci natthi, tasmA na parassAmAti kathetI'ti vuttaM / yathA ca ettha evaM ito paresupi padesu ayamattho veditabbo / svAkkhAtAdIni ca kusalAdIni ca vRttatthAneva | 220 gaGgodakaM yamunodakenAti gaGgAyamunAnaM samAgamaTTAne udakaM vaNNenapi gandhenapi rasenapi saMsandati sameti, majjhe bhinnasuvaNNaM viya ekasadisameva hoti, na mahAsamuddaudakena saMsaTTakAle viya visadisaM / parisuddhassa nibbAnassa paTipadApi parisuddhAva / na hi daharakAle vejjakammAdIni katvA agocare caritvA mahallakakAle nibbAnaM daTTu sakkA, nibbAnagAminI pana paTipadA parisuddhAva vaTTati AkAsUpamA / yathA hi AkAsampi alaggaM parisuddhaM candimasUriyAnaM AkAse icchiticchitaTThAnaM gacchantAnaM viya nibbAnaM gacchantassa bhikkhuno paTipadApi kule vA gaNe vA alaggA abaddhA AkAsUpamA vaTTati / sA pasA tAdisAva bhagavatA paJJattA kathitA desitA / tena vuttaM - "saMsandati nibbAnaJca paTipadA cA" ti / paTipannAnanti paTipadAya ThitAnaM / vusitavatanti vutthavAsAnaM etesaM / laddhasahAyoti etesaM tattha tattha saha ayanato sahAyo / "adutiyo asahAyo appaTisamo"ti idaM pana asadisaTThena vuttaM / apanujjAti tesaM majjhepi phalasamApattiyA viharanto cittena apanujja, apanujjeva ekArAmataM anuyutto viharatIti attho / (6.296 - 296) abhiniSpanno kho pana tassa bhagavato lAbhoti tassa bhagavato mahAlAbho uppanno / kadA paTThAya uppanno ? abhisambodhiM patvA sattasattAhaM atikkamitvA isipatane dhammacakkaM pavattetvA anukkamena devamanussAnaM damanaM karontassa tayo jaTile pabbAjetvA rAjagahaM gatassa bimbisAradamanato paTThAya uppanno / yaM sandhAya vuttaM - " tena kho pana samayena bhagavA sakkato hoti garukato mAnito pUjito apacito lAbhI cIvarapiNDapAtasenAsanagilAnapaccayabhesajjaparikkhArAna "nti (saM0 ni0 1.2.70) / satasahassakappAdhikesu catUsu asaGghayeyyesu ussannapuJJanissandasamuppanno lAbhasakkAro mahogho viya ajjhottharamAno Agacchati / ekasmiM phira samaye rAjagahe sAvatthiyaM sAkete kosambiyaM bArANasiyaM bhagavato 220 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.296-296) aTThayathAbhuccavaNNanA 221 paTipATibhattaM nAma uppannaM, tattheko- "ahaM sataM vissajjetvA dAnaM dassAmI''ti paNNaM likhitvA vihAradvAre bandhi / aJo- ahaM de satAni / ao- ahaM paJca satAni / aJjo- ahaM sahassaM / aJo- ahaM ve sahassAni / aJo- ahaM paJca / dasa / vIsati / paJAsa; aJo- ahaM satasahassaM / aJo- ahaM dve satasahassAni vissajjetvA dAnaM dassAmI''ti paNNaM likhitvA vihAradvAre bandhi / janapadacArikaM carantampi okAsaM labhitvA - "dAnaM dassAmI"ti sakaTAni pUretvA mahAjano anubandhiyeva / yathAha - "tena kho pana samayena jAnapadA manassA bahaM loNampi telampi taNDalampi khAdanIyampi sakaTesa AropetvA bhagavato pidvito piTTito anabandhA honti- 'yattha paTipATiM labhissAma, tattha bhattaM karissAmA ti" (mahAva0 282) / evaM aJAnipi khandhake ca vinaye ca bahUni vatthUni veditabbAni / asadisadAne panesa lAbho matthakaM ptto| ekasmiM kira samaye bhagavati janapadacArikaM caritvA jetavanaM sampatte rAjA nimantetvA dAnaM adAsi | dutiyadivase nAgarA adaMsa / pUna tesaM dAnato atirekaM rAjA, tassa dAnato atirekaM nAgarAti evaM bahasa divasesa gatesa rAjA cintesi- "ime nAgarA divase divase atirekataraM karonti, pathavissaro pana rAjA nAgarehi dAne parAjitoti garahA bhavissatI"ti / athassa mallikA upAyaM Acikkhi / so rAjaGgaNe sAlakalyANipadarehi maNDapaM kAretvA taM nIluppalehi chAdetvA paJca AsanasatAni paJApetvA paJca hatthisatAni AsanAnaM pacchAbhAge ThapetvA ekekena hatthinA ekekassa bhikkhuno setacchattaM dhArApesi / dvinnaM dvinaM AsanAnaM antare sabbAlaGkArapaTimaNDitA ekekA khattiyadhItA catujjAtiyagandhaM pisati / nihitaM nihitaM majjhaTThAne gandhambaNe pakkhipati, taM aparA khattiyadhItA nIluppalahatthakena samparivatteti / evaM ekekassa bhikkhuno tisso tisso khattiyadhItaro parivArA, aparA sabbAlaGkArapaTimaNDitA itthI tAlavaNTaM gahetvA bIjati, aJaA dhamakaraNaM gahetvA udakaM parissAveti, aA pattato udakaM harati / bhagavato cattAri anagdhAni ahesuN| pAdakathalikA AdhArako apassenaphalakaM chattapAdamaNIti imAni cattAri anagdhAni ahesuN| saGghanavakassa deyyadhammo satasahassaM agghati / tasmiJca dAne aGgulimAlatthero saGghanavako ahosi / tassa AsanasamIpe AnIto hatthI taM upagantuM nAsakkhi / tato raJo aarocesuN| rAjA"aJo hatthI natthI'ti ? duTThahatthI pana atthi, AnetuM na sakkAti / sammAsambuddho - saGghanavako kataro mahArAjAti ? aGgulimAlatthero bhagavAti / tena hi taM duTThahatthiM AnetvA Thapetu, mhaaraajaati| hatthiM maNDayitvA AnayiMsu / so therassa tejena 221 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (6.296-296) nAsAvAtasaJcaraNamattampi kAtuM nAsakkhi / evaM nirantaraM satta divasAni dAnaM dIyittha / sattame divase rAjA dasabalaM vanditvA- "bhagavA maha dhammaM desethA"ti Aha / tassaJca parisati kALo ca juNho cAti dve amaccA honti / kALo cintesi"nassati rAjakulassa santakaM, kiM nAmete ettakA janA karissanti, bhujitvA vihAraM gantvA niddAyissanteva, idaM pana eko rAjapuriso labhitvA kiM nAma na kareyya, aho nassati raJo santaka"nti / juNho cintesi - "mahantaM idaM rAjattanaM nAma, ko aJo idaM kAtuM sakkhissati ? kiM rAjA nAma so, yo rAjattane Thitopi evarUpaM dAnaM dAtuM na sakkotI"ti / bhagavA parisAya ajjhAsayaM olokento tesaM dvinaM ajjhAsayaM viditvA - "sace ajja juNhassa ajjhAsayena dhammakathaM kathemi, kALassa sattadhA muddhA phalissati / mayA kho pana sattAnuddayatAya pAramiyo pUritA / juNho ajhasmimpi divase mayi dhammaM kathayante maggaphalaM paTivijjhissati, idAni pana kALaM olokessAmI"ti raJo catuppadikameva gAthaM abhAsi "na ve kadariyA devalokaM vajanti, bAlA have nappasaMsanti dAnaM / dhIro ca dAnaM anumodamAno, teneva so hoti sukhI paratthA'ti / / (dha0 pa0 177) rAjA anattamano hutvA- "mayA mahAdAnaM dinnaM, satthA ca me mandameva dhammaM kathesi, nAsakkhiM mao dasabalassa cittaM gahetu"nti / so bhuttapAtarAso vihAraM gantvA bhagavantaM vanditvA pucchi - "mayA, bhante, mahantaM dAnaM dinnaM, anumodanA ca me na mahatI katA, ko nu kho me, bhante, doso"ti ? natthi, mahArAja, tava doso, parisA pana aparisuddhA, tasmA dhammaM na desesinti / kasmA pana bhagavA parisA na suddhAti ? satthA dvinnaM amaccAnaM parivitakkaM Arocesi / rAjA kALaM pucchi- "evaM, tAta, kALA"ti ? "evaM, mahArAjA"ti / "mayi mama santakaM dadamAne tava kataraM ThAnaM rujjati, na taM sakkomi passituM, pabbAjetha naM mama raTThato"ti Aha / tato juNhaM pakkosApetvA pucchi - "evaM kira, tAta, cintesI"ti ? "Ama, mahArAjA'ti / "tava cittAnurUpameva hotU"ti tasmiMyeva maNDape evaM paJattesuyeva Asanesu paJca bhikkhusatAni nisIdApetvA tAyeva 222 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.296-296) aTThayathAbhuccavaNNanA 223 khattiyadhItaro parivArApetvA rAjagehato dhanaM gahetvA mayA dinnasadisameva satta divasAni dAnaM dehIti / so tathA adAsi / datvA sattame divase - "dhammaM bhagavA desethA''ti Aha / satthA dvinnampi dAnAnaM anumodanaM ekato katvA dve mahAnadiyo ekoghapuNNA kurumAno viya mahAdhammadesanaM desesi / desanApariyosAne juNho sotApanno ahosi / rAjA pasIditvA dasabalassa bAhiravatthu nAma adAsi / evaM abhinipphanno kho pana tassa bhagavato lAbhoti veditbbo| abhiniSphanno silokoti vaNNaguNakittanaM / sopi bhagavato dhammacakkappavattanato paTThAya abhiniSphanno / tato paTThAya hi bhagavato khattiyApi vaNNaM kathenti / brAhmaNApi gahapatayopi nAgA supaNNA gandhabbA devatA brahmAnopi kittiM vatvA- "itipi so bhagavA"tiAdinA / atitthiyApi vararojassa sahassaM datvA samaNassa gotamassa avaNNaM kathehIti uyyojesuM / so sahassaM gahetvA dasabalaM pAdatalato paTThAya yAva kesantA apalokayamAno likkhAmattampi vajjaM adisvA - "vippakiNNadvattiMsamahApurisalakkhaNe asItianubyaJjanavibhUsite byAmappabhAparikkhitte suphullitapAricchattakatArAgaNasamujjalitaantalikkhavicittakusumasassirikanandanavanasadise anavajjaattabhAve avaNNaM vadantassa mukhampi viparivatteyya, muddhApi sattadhA phaleyya, avaNNaM vattuM upAyo natthi, vaNNameva vadissAmI''ti pAdatalato paTThAya yAva kesantA atirekapadasahassena vaNNameva kathesi | yamakapATihAriye panesa vaNNo nAma matthakaM ptto| evaM abhiniSphano silokoti / yAva maje khattiyAti khattiyA brAhmaNA vessA suddA nAgA supaNNA yakkhA asurA devA brahmAnoti sabbeva te sampiyAyamAnarUpA haTTatuTThA viharanti / vigatamado kho panAti ettakA maM janA sampiyAyamAnarUpA viharantIti na madapamatto hutvA davAdivasena AhAraM AhAreti, aJadatthu vigatamado kho pana so bhagavA AhAraM AhAreti / yathAvAdIti yaM vAcAya vadati, tadanvayamevassa kAyakammaM hoti / yaJca kAyena karoti, tadanvayamevassa vacIkammaM hoti | kAyo vA vAcaM, vAcA vA kAyaM nAtikkamati, vAcA kAyena, kAyo ca vAcAya sameti / yathA ca 223 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (6.296-296) "vAmena sUkaro hoti, dakkhiNena ajAmigo / sarena nelako hoti, visANena jaraggavo''ti / / - ayaM sUkarayakkho sUkare disvA sUkarasadisaM vAmapassaM dassetvA te gahetvA khAdati, ajAmige disvA taMsadisaM dakkhiNapassaM dassetvA te gahetvA khAdati, nelakavacchake disvA vacchakaravaM ravanto te gahetvA khAdati, goNe disvA tesaM visANasadisAni visANAni mApetvA te dUratova - "goNo viya dissatI"ti evaM upagate gahetvA khAdati / yathA ca dhammikavAyasajAtake sakuNehi puTTho vAyaso- "ahaM vAtabhakkho, vAtabhakkhatAya mukhaM vivaritvA pANakAnaJca maraNabhayena ekeneva pAdena Thito, tasmA tumhepi "dhammaM caratha bhaI vo, dhammaM caratha tayo / dhammacArI sukhaM seti, asmiM loke paramhi cA"ti / / sakuNesu vissAsaM uppAdesi, tato - "bhaddako vatAyaM pakkhI, dijo paramadhammiko / ekapAdena tidvanto. dhammo dhammoti bhAsatI"ti / / evaM vissAsamAgate sakuNe khAdittha / tena tesaM vAcA kAyena, kAyo ca vAcAya na sameti, na evaM bhagavato / bhagavato pana vAcA kAyena, kAyo ca vAcAya sametiyevAti dasseti / tiNNA taritA vicikicchA assAti tinnnnvicikiccho| "kathamidaM kathamida"nti evarUpA vigatA kathaMkathA assAti vigtkthNktho| yathA hi mahAjano- "ayaM rukkho, kiM rukkho nAma, ayaM gAmo, ayaM janapado, idaM rahUM, kiM raTuM nAma, kasmA nu kho ayaM rukkho ujukkhandho, ayaM vaGkakkhandho, kasmA kaNTako koci ujuko hoti, koci vaGko, puSpaM kiJci sugandhaM, kiJci duggandhaM, phalaM kiJci madhuraM, kiJci amadhura'"nti sakakova hoti, na evaM satthA / satthA hi - "imesaM nAma dhAtUnaM ussannussannattA idaM evaM hotI''ti vigatakathaMkathova / yathA ca paThamajjhAnAdilAbhInaM dutiyajjhAnAdIsu kavA hoti / 224 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.297-298) aTThayathAbhuccavaNNanA 225 paccekabuddhAnampi hi sabba tANe yAthAvasanniTThAnAbhAvato vohAravasena kaGkhA nAma hotiyeva, na evaM buddhassa / so hi bhagavA sabbattha vigatakathaMkathoti dasseti / pariyositasaGkappoti yathA keci sIlamattena, keci vipassanAmattena, keci paThamajjhAnena...pe0... keci nevasanAsacAyatanasamApattiyA, keci sotApannabhAvamattena...pe0... keci arahattena, keci sAvakapAramIjANena, keci paccekabodhijANena pariyositasaGkappA paripuNNamanorathA honti, na evaM mama satthA / mama pana satthA sabba tANena pariyositasaGkappoti dasseti / ajjhAsayaM Adibrahmacariyanti karaNatthe paccattavacanaM, adhikAsayena uttamanissayabhUtena Adibrahmacariyena porANabrahmacariyabhUtena ca ariyamaggena tiNNavicikiccho vigatakathaMkatho pariyositasaGkappoti attho / "pubbe ananussutesu dhammesu sAmaM saccAni abhisambujjhi, tattha ca sabba taM patto, balesu ca vasIbhAva"nti hi vacanato pariyositasaGkappatApi bhagavato ariyamaggeneva nipphannAti / 297. yathariva bhagavAti yathA bhagavA, evaM ekasmiM jambudIpatale catUsu disAsu cArikaM caramAnA aho vata cattAro jinA dhamma deseyyunti paccAsisamAnA vadanti | athApare tIsu maNDalesu ekato vicaraNabhAvaM AkaGkhamAnA tayo sammAsambuddhAti AhaMsu / apare - "dasa pAramiyo nAma pUretvA catutraM tiNNaM vA uppatti dullabhA, sace pana eko nibaddhavAsaM vasanto dhammaM deseyya, eko cArikaM caranto, evampi jambudIpo sobheyya ceva, bahuJca hitasukhamadhigaccheyyA''ti cintetvA aho vata, mArisAti AhaMsu / 298. aTThAnametaM anavakAso yanti ettha ThAnaM avakAsoti ubhayametaM kAraNAdhivacanameva / kAraNahi tiTThati ettha tadAyattavuttitAya phalanti ThAnaM / okAso viya cassa taM tena vinA aJattha abhAvatoti avakAso / yanti karaNatthe paccattaM / idaM vuttaM hoti- "yena kAraNena ekissA lokadhAtuyA dve buddhA ekato uppajjeyyuM, taM kAraNaM natthI "ti| ettha ca 225 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (6.300-304) "yAvatA candimasUriyA, pariharanti disA bhanti virocnaa| tAva sahassadhA loko, ettha te vattate vaso''ti / / (ma0 ni0 1.503) gAthAya ekacakkavALameva ekA lokadhAtu / "sahassI lokadhAtu akampitthA"ti (a0 ni0 1.3.126) AgatahAne cakkavALasahassaM ekA lokadhAtu / "AkaGkhamAno, Ananda, tathAgato tisahassimahAsahassilokadhAtuM sarena vijJApeyya, obhAsena ca phareyyA"ti (a0 ni0 1.3.81) AgataTThAne tisahassimahAsahassI ekA lokadhAtu / "ayaJca dasasahassI lokadhAtU''ti (ma0 ni0 3.201) AgatahAne dasacakkavALasahassAni ekA lokadhAtu | taM sandhAya ekissA lokadhAtuyAti Aha / ettakahi jAtikhettaM nAma / tatrApi ThapetvA imasmiM cakkavALe jambudIpassa majjhimadesaM na ajhatra buddhA uppajjanti jAtikhettato pana paraM buddhAnaM uppattiTThAnameva na pacAyati / yenatthenAti yena pavAraNasaGgahatthena / sanakumArakathAvaNNanA 300. vaNNena ceva yasasA cAti alaGkAraparivArena ca puJjasiriyA cAti attho / _____301. sAdhu mahAbrahmeti ettha sampasAdane sAdhusaddo | saGkAya modAmAti jAnitvA modAma | govindabrAhmaNavatthuvaNNanA 304. yAva dIgharataM mahApaJova so bhagavAti ettakanti paricchinditvA na sakkA vattuM, atha kho yAva dIgharattaM aticirarattaM mahApaJova so bhgvaa| noti kathaM tumhe maJathAti / atha sayamevetaM pahaM byAkAtukAmo- "anacchariyametaM, mArisA, yaM idAni pAramiyo pUretvA bodhipallaGke tiNNaM mArAnaM matthakaM bhinditvA paTividdhaasAdhAraNajANo so bhagavA mahApaJo bhaveyya, kimettha acchariyaM, aparipakkAya pana bodhiyA padesajANe Thitassa sarAgAdikAlepi mahApaJabhAvameva vo, mArisA, kathessAmI"ti bhavapaTicchannakAraNaM AharitvA dassento bhUtapubbaM bhotiAdimAha / purohitoti sabbakiccAni anusaasnpurohito| govindoti govindiyAbhisekena 226 . Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ govindabrAhmaNavatthuvaNNanA abhisitto, pakatiyA panassa aJJadeva nAmaM, abhisittakAlato paTThAya " govindo 'ti saGkhyaM gato / jotipAloti jotanato ca pAlanato ca jotipAlo / tassa kira jAtadivase sabbAvudhAni ujjotiMsu / rAjApi paccUsasamaye attano maGgalAvudhaM pajjalitaM divA bhIto aTThAsi / govindo pAtova rAjUpaTThAnaM gantvA sukhaseyyaM pucchi rAjA - "kuto me Acariya, sukhaseyyA' ti vatvA taM kAraNaM Arocesi / mA bhAyi, mahArAja, mahaM putto jAto, tassAnubhAvena sakalanagare AvudhAni pajjaliMsUti / rAjA - "kiM nu kho me kumAro paccathiko bhaveyyA "ti cintetvA suTTutaraM bhAyi / " kiM vitakkesi mahArAjA ti ca puTTho tamatthaM Arocesi / atha govindo " mA bhAyi mahArAja, neso kumAro tumhAkaM dubhissati, sakalajambudIpe pana tena samo paJJAya na bhavissati, mama puttassa vacanena mahAjanassa kaGkSamA chijjissati, tumhAkaJca sabbakiccAni anusAsissatI 'ti samastAseti / rAjA tuTTho - " kumArassa khIramUlaM hotU" ti sahassaM datvA " kumAraM mahallakakAle mama dassethA ''ti Aha / kumAro anupubbena vuDDimanuppatto / jotitattA panassa pAlanasamatthatAya ca jotipAlotveva nAmaM akaMsu / tena vuttaM- "jotanato ca pAlanato ca jotipAlo 'ti / (6.305-305) sammA vossajjitvAti sammA vossajjitvA / ayameva vA pATho / alamatthadasataroti samattho paTibalo atthadaso alamatthadaso, taM alamatthadasaM tiretIti alamatthadasataro | jotipAlasseba mANabassa anusAsaniyAti sopi jotipAlaMyeva pucchitvA anusAsatIti dasseti / 305. bhavamatthu bhavantaM jotipAlanti bhoto jotipAlassa bhavo vuddhi visesAdhigamo sabbakalyANaJceva maGgalaJca hotUti attho / sammodanIyaM kathanti ? "alaM, mahArAja, mA cintayi, dhuvadhammo esa sabbasattAna "ntiAdinA nayena maraNappaTisaMyuttaM sokavinodanapaTisanthArakathaM pariyosApetvA / mA no bhavaM jotipAlo anusAsaniyA paccabyAhAsIti mA paTibyAkAsi, "anusAsA" ti vutto - "nAhaM anusAsAmI 'ti no mA anusAsaniyA paccakkhAsIti attho / abhisambhosIti saMvidahitvA paTTapesi / manussA evamAhaMsUti taM pitarA mahApaJJataraM sabbakiccAni anusAsantaM sabbakamme abhisambhavantaM disvA tuTThacittA govindo vata, bho, brAhmaNo, mahAgovindo vata, bho, brAhmaNoti evamAhaMsu / idaM vRttaM hoti, "govindo vata, bho, brAhmaNo ahosi etassa pitA; ayaM pana mahAgovindo vata, bho, brAhmaNo 'ti / 227 227 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (6.306-308) rajjasaMvibhajanavaNNanA 306. yena te cha khattiyAti ye te "sahAyA"ti vuttA cha khattiyA, te kira reNussa ekapitikA kaniTThabhAtaro, tasmA mahAgovindo "ayaM abhisitto etesaM rajjasaMvibhAgaM kareyya vA na vA, yaMnUnAhaM te paTikacceva reNussa santikaM pesetvA paTioM gaNhApeyya"nti cintento yena te cha khattiyA tenupasaGkami / rAjakattAroti rAjakArakA amaccA / 307. madanIyA kAmAti madakarA pamAdakarA kaamaa| gacchante gacchante kAle esa anussaritumpi na sakkuNeyya, tasmA Ayantu bhonto AgacchantUti attho / 308. sarAmahaM bhoti tadA kira manussAnaM saccavAdikAlo hoti, tasmA "kadA mayA vuttaM, kena diTuM, kena suta"nti abhUtaM avatvA "sarAmahaM bho"ti Aha / sammodanIyaM kathanti kiM mahArAja devattaM gate raje mA cintayittha, dhuvadhammo esa sabbasattAnaM, evaMbhAvino saGkhArAti evarUpaM paTisanthArakathaM / sabbAni sakaTamukhAni paTTapesIti sabbAni cha rajjAni sakaTamukhAni paTTapesi / ekekassa ro rajjaM tiyojanasataM hoti, reNussa ro rajjosaraNapadeso dasagAvutaM, majjhe pana reNussa rajjaM vitAnasadisaM ahosi / kasmA evaM paThThapesIti ? kAlena kAlaM rAjAnaM passituM AgacchantA aJassa rajjaM apILetvA attano attano rajjapadeseneva Agamissanti ceva gamissanti ca / pararajjaM otiNNassa hi- "bhattaM detha, goNaM dethA"ti vadato manussA ujjhAyanti- "ime rAjAno attano attano vijitena na gacchanti, amhAkaM pILaM karontI''ti / attano vijitena gacchantassa "amhAkaM santikA iminA idaJcidaJca laddhabbamevA"ti manussA pILaM na maJjanti / imamatthaM cintayitvA mahAgovindo "sammodamAnA rAjAno ciraM rajjamanusAsantUti evaM paTThapesi / "dantapuraM kaliGgAnaM, assakAnaJca potanaM / ___mAhissati avantInaM, sovIrAnaJca rodukaM / / mithilA ca videhAnaM, campA aGgesu maapitaa| bArANasI ca kAsInaM, ete govindamApitA''ti / / 228 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.311-311) kittisaddaabbhuggamanavaNNanA 229 etAni satta nagarAni mahAgovindeneva tesaM rAjUnaM atthAya mApitAni / "sattabhU brahmadatto ca, vessabhU bharato saha / reNu dve ca dhataraTThA, tadAsuM satta bhAradhA''ti / / - imAni tesaM sattannampi nAmAni / tesu hi eko sattabhU nAma ahosi, eko brahmadatto nAma, eko vessabhU nAma, eko teneva saha bharato nAma, eko reNu nAma, dve pana dhataraThThAti ime satta jambudIpatale bhAradhA mahArAjAno ahesunti / paThamabhANavAravaNNanA niTThitA / kittisaddaabbhuggamanavaNNanA 311. upasaGkamiMsUti "amhAkaM ayaM issariyasampatti na aJassAnubhAvena, mahAgovindassAnubhAvena nippnnaa| mahAgovindo amhe satta rAjAno samagge katvA jambudIpatale patidvApesi, pubbUpakArissa pana na sukarA paTikiriyA kAtuM / amhe sattapi jane esoyeva anusAsatu, etaMyeva senApatiJca purohitaJca karoma, evaM no buddhi bhavissatI"ti cintetvA upasaGkamiMsu / mahAgovindopi - "mayA ete samaggA katA, sace etesaM aJo senApati purohito ca bhavissati, tato attano attano senApatipurohitAnaM vacanaM gahetvA aJjamadhe bhindissanti, adhivAsemi nesaM senApatidvAnaJca purohitahAnaJcA''ti cintetvA "evaM bho"ti paccassosi / satta ca brAhmaNamahAsAleti "ahaM sabbaTThAnesu sammukho bhaveyyaM vA na vA, yatthAhaM sammukho na bhavissAmi, tattheva te kattabaM karissantI''ti satta anupurohite Thapesi / te sandhAya idaM vuttaM - "satta ca brAhmaNamahAsAle'ti / divasassa dvikkhattuM vA sAyaM pAto vA nahAyantIti nhaatkaa| vatacariyapariyosAne vA nahAtA, tato paThThAya brAhmaNehi saddhiM na khAdanti na pivantIti nahAtakA / 229 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (6.312-318) 312. anbhuggacchIti abhiuggcchi| tadA kira manussAnaM "na brahmanA saddhiM amantetvA sakkA evaM sakalajambadIpaM anasAsita"nti nisinnanisinnadrAne ayameva kathA pavattittha / na kho panAhanti mahApariso kira- "ayaM mahaM abhato vaNo umpanno. vaNNuppatti kho pana na bhAriyA, uppannassa vaNNassa rakkhanameva bhAriyaM, ayaJca me acintetvA amantetvA karontasseva vaNNo uppannova, cintetvA mantetvA karontassa pana vitthArikataro bhavissatI"ti brahmadassane upAyaM pariyesanto taM disvA sutaM kho pana metantiAdiatthaM parivitakkesi / 313. yena reNu rAjA tenupasaGkamIti evaM me antarA dabukAmo vA sallapitukAmo vA na bhavissati, yato chinnapalibodho sukhaM viharissAmIti palibodhupacchedanatthaM upasaGkami, esa nayo sbbtth| 316. sAdisiyoti samavaNNA samajAtikA / 317. navaM sandhAgAraM kAretvAti rattiTThAnadivATThAnacaGkamanasampannaM vassike cattAro mAse vasanakkhamaM bahi naLaparikkhittaM vicittaM AvasathaM kAretvA / karuNaM jhAnaM jhAyIti karuNAya tikacatukkajjhAnaM jhAyi, karuNAmukhena panettha avasesApi tayo brahmavihArA gahitAva | ukkaNThanA paritassanAti jhAnabhUmiyaM Thitassa anabhiratiukkaNThanA vA bhayaparitassanA vA natthi, brahmano pana AgamanapatthanA AgamanataNhA ahUti attho / brahmanAsAkacchAvaNNanA 318. bhayanti cittutrAsabhayameva / ajAnantAti ajAnamAnA / kathaM jAnemu taM mayanti (dI0 ni0 2.179) mayaM kinti taM jAnAma, ayaM katthavAsiko, kinnAmo, kiM gottotiAdInaM AkArAnaM kena AkArena taM dhArayAmAti attho / maM ve kumAraM jAnantIti maM "kumAro"ti "daharo'"ti jAnanti / brahmaloketi seTThaloke / sanantananti ciratanaM porANakaM / ahaM so porANakumAro sanamAro nAma brahmAti dasseti / evaM govinda jAnAhIti govinda paNDita, tvaM evaM jAnAhi, evaM maM dhArehi / 230 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.318-318) brahmanAsAkacchAvaNNanA 231 "AsanaM udakaM pajja, madhusAkaJca brahmano / agghe bhavantaM pucchAma, agdhaM kurutu no bhavanti / / - ettha agdhanti atithino upanAmetabbaM vuccati / teneva idamAsanaM paJattaM, ettha nisIdatha, idaM udakaM parisuddhaM, ito pAnIyaM pivatha, pAde dhovatha, idaM pajjaM pAdAnaM hitatthAya abhisaGghataM telaM, ito pAde makkhetha, idaM madhusAkanti / bodhisattassa brahmacariyaM na achesaM brahmacariyasadisaM hoti, na so "idaM sve, idaM tatiyadivase bhavissatI"ti sannidhiM nAma karoti / madhusAkaM pana aloNaM adhUpanaM atakkaM udakena seditasAkaM, taM sandhAyesa"idaM paribhuJjathA"ti vadanto "agghe bhavantaM pucchAmA"tiAdimAha / ime sabbepi agghA brahmano asthi / te agghe bhavantaM pucchaam| evaM pucchantAnaJca agdhaM kurutu no bhavaM, paTiggaNhAtu no bhavaM idamagghanti vuttaM hoti / kiM panesa- "ito ekampi brahmA na bhuJjatI"ti idaM na jAnAtIti / no na jAnAti, jAnantopi attano santike Agato atithi pucchitabboti vattasIsena pucchati / atha kho brahmA- "kiM nu kho paNDito mama paribhogakaraNAbhAvaM atvA pucchati, udAhu kohaje ThatvA pucchatI"ti samannAharanto "vattasIse Thito pucchatI"ti atvA paTiggaNhituM dAni me vaTTatIti paTiggaNhAma te agdhaM, yaM tvaM govinda bhAsasIti Aha / yaM tvaM govinda bhAsasi- "idamAsanaM paJattaM, ettha nisIdathA'"tiAdi, tatra te mayaM Asane nisinnA nAma homa, pAnIyaM pItA nAma homa, pAdApi me dhotA nAma hontu, telenapi makkhitA nAma hontu, udakasAkampi paribhuttaM nAma hotu, tayA dinnaM adhivAsitakAlato paTThAya yaM yaM tvaM bhAsasi, taM taM mayA paTiggahitameva hoti / tena vuttaM- "paTiggaNhAma te agcha, yaM tvaM govinda bhAsasI"ti / evaM pana agdhaM paTiggaNhitvA paJhassa okAsaM karonto didudhammahitatthAyAtiAdimAha / kajI akayi paravediyesUti ahaM savicikiccho bhavantaM parena sayaM abhisaGghatattA parassa pAkaTesu paravediyesu paJhesu nibicikicchN| hitvA mamattanti idaM mama, idaM mamAti upakaraNataNhaM cajitvA / manujesUti sattesu, manujesu yo koci manujo mamattaM hitvAti attho / ekodibhUtoti ekIbhUto, eko tiThThanto eko nisIdantoti / vacanattho panettha eko udeti pavattatIti ekodi, tAdiso bhUtoti 231 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (6.320-320) ekodibhuuto| karuNedhimuttoti karuNAjhAne adhimutto, taM jhAnaM nibbattetvAti attho / nirAmagandhoti vissagandhavirahito / ettha Thitoti etesu dhammesu Thito / ettha ca sikkhamAnoti etesu dhammesu sikkhamAno / ayamettha saddhepo, vitthAro pana upari mahAgovindena ca brahmanA ca vuttoyev| 320. tattha ete avidvAti ete Amagandhe ahaM avidvA, na jAnAmIti attho / idha brUhi dhIrAti te me tvaM idha dhIra paNDita, brUhi, vada / kenAvaTA vAti pajA kurutUti katamena kilesAvaraNena AvaritA pajA pUtikA vAyati / ApAyikAti apAyUpagA / nivutabrahmalokAti nivuto pihito brahmaloko assAti nivutabrahmaloko / katamena kilesena pajAya brahmalokUpago maggo nivuto pihito paTicchannoti pucchati / kotho mosavajjaM nikati ca dubbhoti kujjhanalakkhaNo kodho ca, paravisaMvAdanalakkhaNo musAvAdo ca, sadisaM dassetvA vaJcanalakkhaNA nikati ca, mittadubbhanalakkhaNo dubbho ca / kadariyatA atimAno usUyAti thaddhamacchariyalakkhaNA kadariyatA ca, atikkamitvA mAnalakkhaNo atimAno ca, parasampattikhIyanalakkhaNA usUyA c| icchA vivicchA paraheThanA cAti taNhAlakkhaNA icchA ca, macchariyalakkhaNA vivicchA ca, vihiMsAlakkhaNA paraheThanA c| lobho ca doso ca mado ca mohoti yattha katthaci lubbhanalakkhaNo lobho ca, dussanalakkhaNo doso ca, majjanalakkhaNo mado ca, muvhanalakkhaNo moho ca / etesu yuttA anirAmagandhAti etesu cuddasasu kilesesu yuttA pajA nirAmagandhA na hoti, AmagandhA sakuNapagandhA pUtigandhAyevAti vadati / ApAyikA nivutabrahmalokAti esA pana ApAyikA ceva hoti, paTicchannabrahmalokamaggA cAti / idaM pana suttaM kathentena Amagandhasuttena dIpetvA kathetabda, Amagandhasuttampi iminA dIpetvA kathetabbaM / te na sunimmadayAti te AmagandhA sunimmadayA sukhena nimmadetabbA pahAtabbA na honti, duppajahA dujjayAti attho / yassa dAni bhavaM govindo kAlaM maJjatIti "yassA pabbajjAya bhavaM govindo kAlaM maJati, ayameva hotu, evaM sati mayhampi tava santike AgamanaM svAgamanaM bhavissati, kathitadhammakathA sukathitA bhavissati, tvaM tAta sakalajambudIpe aggapuriso daharo paThamavaye Thito, evaM mahantaM nAma sampattisirivilAsaM pahAya tava pabbajanaM nAma gandhahatthino ayabandhanaM chinditvA gamanaM viya atiuLAraM, buddhatanti nAmesA''ti mahApurisassa daLahIkammaM katvA brahmA sanakumAro brahmalokameva gato / 232 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.321-321) reNurAjaAmantanAvaNNanA 233 reNurAjaAmantanAvaNNanA 321. mahApurisopi "mama itova nikkhamitvA pabbajanaM nAma na yuttaM, ahaM rAjakulassa atthaM anusAsAmi, tasmA raJo ArocessAmi / sace sopi pabbajissati, sundarameva / no ce pabbajissati, purohitavAnaM niyyAtetvA ahaM pabbajissAmI"ti cintetvA rAjAnaM upasaGkami, tena vuttaM- "atha kho bho mahAgovindo,...pe0... nAhaM porohacce rame"ti | tattha tvaM pajAnassu rajjenAti tava rajjena tvameva jAnAhi / nAhaM porohicce rameti ahaM purohitabhAve na ramAmi, ukkaNThitosmi, ajhaM anusAsakaM jAnAhi, nAhaM porohicce rameti / atha rAjA - "dhuvaM cattAro mAse paTisallInassa brAhmaNassa gehe bhogA mandA jAtA''ti cintetvA dhanena nimantento - "sace te UnaM kAmehi / ahaM paripUrayAmi te"ti vatvA puna- "kinnu kho esa ekako viharanto kenaci vihiMsito bhaveyyA''ti cintetvA, "yo taM hiMsati vAremi, bhUmisenApati ahaM / tuvaM pitA ahaM putto, mA no govinda pAjahI''ti / / - Aha / tassattho - yo taM hiMsati, taM vAremi, kevalaM tumhe "asuko"ti Acikkhatha, ahamettha kattabbaM jAnissAmIti / bhUmisenApati ahanti atha vA ahaM pathaviyA sAmI, svAhaM imaM rajjaM tumheyeva paTicchApessAmi / tuvaM pitA ahaM puttoti tvaM pitiThAne Thassasi, ahaM puttaTThAne / so tvaM mama manaM haritvA attanoyeva manaM govinda, pAjehi; yathA icchasi tathA pavattassu / ahaM pana tava manaMyeva anuvattanto tayA dinnapiNDaM paribhuJjanto taM asicammahattho vA upaTThahissAmi, rathaM vA te pAjessAmi / "mA no govinda, pajahI"ti vA paattho| tassattho- tvaM pitiTTAne tiTTha, ahaM puttaTTAne ThassAmi / mA no tvaM bho govinda, pajahi, mA pariccajIti / atha mahApuriso yaM rAjA cintesi, tassa attani abhAvaM dassento 233 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (6.322-322) "na matthi UnaM kAmehi, hiMsitA me na vijjati / amanussavaco sutvA, tasmAhaM na gahe rame"ti / / Aha / tattha na matthIti na me asthi / gaheti gehe / atha naM rAjA pucchi "amanusso kathaM vaNNo, kiM te atthaM abhAsatha / yaJca sutvA jahAsi no, gehe amhe ca kevalI'ti / / tattha jahAsi no, gehe amhe ca kevalIti brAhmaNassa sampattibharite gehe saGgahavasena attano gehe karonto yaM sutvA amhAkaM gehe ca amhe ca kevalI sabbe aparisese jambudIpavAsino jahAsIti vadati / / athassa Acikkhanto mahApuriso upavutthassa me pubbetiAdimAha / tattha upavutthassAti cattAro mAse ekIbhAvaM upagantvA vutthassa / yiTakAmassa me satoti yajitukAmassa me smaanss| aggi pajjalito Asi, kusapattaparitthatoti kusapattehi paritthato sappidadhimadhuAdIni pakkhipitvA aggi jalayitumAraddho Asi, evaM aggiM jAletvA "mahAjanassa dAnaM dassAmI"ti evaM cintetvA Thitassa mamAti ayamettha attho / sanantanoti sanakumAro brhmaa| tato rAjA sayampi pabbajitukAmo hutvA sadahAmItiAdimAha / tattha kathaM vattetha aJathAti kathaM tumhe aJathA vattissatha / te taM anuvattissAmAti te mayampi tumheyeva anuvattissAma, anupabbajissAmAti attho / "anuvajissAmA"tipi pATho, tassa anugacchissAmAti attho| akAcoti nikkAco akkkso| govindassAnusAsaneti tava govindassa sAsane / bhavantaM govindameva satthAraM karitvA carissAmAti vdti| cha khattiyaAmantanAvaNNanA 322. yena te cha khattiyA tenupasaGkamIti reNuM rAjAnaM "sAdhu mahArAja rajjaM nAma mAtaraM pitaraM bhAtibhaginIAdayopi mAretvA gaNhantesu sattesu evaM mahantaM rajjasiriM pahAya pabbajitukAmena uLAraM mahArAjena kata"nti upatthambhetvA daLahataramassa ussAhaM katvA 234 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.323-324) brAhmaNamahAsAlAdInaM AmantanAvaNNanA 235 upasaGkami / evaM samacintesunti raJo cintitanayeneva kadAci brAhmaNassa bhogA parihInA bhaveyyunti maJjamAnA smcintesuN| dhanena sikkheyyAmAti upalApeyyAma saGgaNheyyAma / tAvatakaM AharIyatanti tAvatakaM AharApiyatu gaNhiyatu, yattakaM icchatha, tattakaM gaNhathAti vuttaM hoti / bhavantAnaMyeva vAhasAti bhavante paccayaM katvA, tumhehi dinnattAyeva pahUtaM sApateyyaM jAtaM / 323. sace jahatha kAmAnIti sace vatthukAme ca kilesakAme ca pariccajatha / yastha satto puthujjanoti yesu kAmesu puthujjano satto laggo lggito| Arambha ho dabhA hothAti evaM sante vIriyaM Arabhatha, asithilaparakkamataM adhiTThAya daLhA bhavatha / khantIbalasamAhitAti khantibalena samannAgatA bhavathAti rAjUnaM ussAhaM janeti / esa maggo ujumaggoti esa karuNAjhAnamaggo ujumaggo nAma / esa maggo anuttaroti eseva brahmalokUpapattiyA asadisamaggo uttamamaggo nAma / saddhammo sabmi rakkhitoti eso eva ca buddhapaccekabuddhasAvakehi sabbhirakkhitadhammo nAma / iti karuNAjhAnassa vaNNabhaNanenApi tesaM anivattanatthAya daLahIkammameva karoti / ko nu kho pana bho jAnAti jIvitAnanti bho jIvitaM nAma udakapupphuLUpamaM tiNagge ussAvabindUpamaM taGkhaNaviddhaMsanadhamma, tassa ko gatiM jAnAti, kismiM khaNe bhijjissati ? gamanIyo samparAyoti paraloko pana avassaM gantabbova, tattha paNDitena kulaputtena mantAyaM boddhbbN| mantA vuccati paJA, tAya mantetabbaM bujjhitabda, upaparikkhitabbaJca jAnitabbaJcAti attho | karaNatthe vA bhummaM / mantAyaM boddhabbanti mantAya bujjhitabbaM, ANena jAnitabbanti attho / kiM bujjhitabbaM ? jIvitassa dujjAnatA, samparAyassa ca avassaM gamanIyatA, bujjhitvA ca pana sabbapalibodhe chinditvA kattabbaM kusalaM caritabaM brahmacariyaM / kasmA ? yasmA natthi jAtassa amaraNaM / brAhmaNamahAsAlAdInaM AmantanAvaNNanA 324. appesakkhA ca appalAmA cAti bho pabbajjA nAma appayasA ceva, pabbajitakAlato paTThAya hi rajjaM pahAya pabbajitaM viheThetvA viheThetvA lAmakaM anAthaM katvAva kathenti / appalAbhA ca, sakalagAma caritvApi ajjhoharaNIyaM dullabhameva / idaM pana 235 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (6.325-328) brahmajJaM mahesakkhaJca mahAyasattA, mahAlAbhaJca laabhskkaarsmpnnttaa| bhavahi etarahi sakalajambudIpe aggapurohito sabbattha aggAsanaM aggodakaM aggabhattaM aggagandhaM aggamAlaM labhatIti / rAjAva raJjanti ahahi bho etarahi pakatiranaM majjhe cakkavattirAjA viya / brahmAva brahmAnanti pakatibrahmAnaM majjhe mahAbrahmasadiso / devatAva gahapatikAnanti avasesagahapatikAnaM panamhi sakkadevarAjasadiso / bhariyAnaM AmantanAvaNNanA ___325. cattArIsA bhariyA sAdisiyoti sAdisiyova cattArIsA bhariyA, aJA panassa tIsu vayesu nATakitthiyo bahukAyeva / mahAgovindapabbajjAvaNNanA 326. cArikaM caratIti gAmanigamapaTipATiyA cArikaM carati, gatagatahAne buddhakolAhalaM viya hoti / manussA "mahAgovindapaNDito kira AgacchatI"ti sutvA puretarameva maNDapaM kAretvA maggaM alaGkaritvA paccuggantvA gaNhitvA enti, mahAlAbhasakkAro mahogho viya ajjhottharanto uppajji / sattapurohitassAti sattannaM rAjUnaM purohitassa | iti yathA etarahi evarUpesu vA ThAnesu kismiJcideva dukkhe uppanne "namo buddhassA"ti vadanti, evaM tadA "namatthu mahAgovindassa brAhmaNassa, namatthu sattapurohitassA"ti vadanti / 327. mettAsahagatenAtiAdinA nayena pALiyaM brahmavihArAva AgatA, mahApuriso pana sabbApi aTTha samApattiyo ca paJca ca abhijAyo nibbattesi / sAvakAnaJca brahmalokasahabyatAya maggaM desesIti brahmaloke brahmanA sahabhAvAya maggaM kathesi / ___328. sabbenasabbanti ye aTTha ca samApattiyo paJca ca abhijJAyo nibbttesuN| ye na sabbena sabbaM sAsanaM AjAnisUti ye aTThasu samApattIsu ekasamApattimpi na jAniMsu, na sakkhiMsu nibbattetuM / amoghAti savipAkA / avaJjhAti na vjhaa| sabbanihInaM pasavanti 236 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6.329 - 330 ) gandhabbakAyaM pasavi / saphalAti avasesadevalokUpapattIhi sAtthA | saudrayAti brahmalokUpapattayA vudd| mahAgovindapabbajjAvaNNanA 329. sarAmahanti sarAmi ahaM paJcasikha, iminA kira padena ayaM suttanto buddhabhAsito nAma jAtI / na nibbidAyAti na vaTTe nibbindanatthAya / na virAgAyAti na vaTTe virAgatthAya / na nirodhAyAti na vaTTassa nirodhatthAya / na upasamAyAti na vaTTassa upasamanatthAya / na abhijJAyAti na vaTTaM abhijAnanatthAya / na sambodhAyAti na kilesaniddAvigamena vaTTato pabujjhanatthAya / na nibbAnAyAti na amatanibbAnatthAya | ekantanibbidAyAti ekantameva vaTTe nibbindanatthAya / ettha pana nibbidAyAti vipassanA | virAgAyAti maggo / nirodhAya upasamAyAti nibbAnaM / abhijJAya sambodhAyAti mggo| nibbAnAyAti nibbAnameva / evaM ekasmiM ThAne vipassanA, tIsu maggo, tIsu nibbAnaM vuttanti evaM vavatthAnakathA veditabbA / pariyAyena pana sabbAnipetAni maggavevacanAnipi nibbAnavevacanAnipi hontiyeva / sammAdiTThiAdIsu yaM vattabbaM, taM visuddhimagge saccavaNNanAyaM vuttameva / 237 330. ye na sabbenasabbanti ye cattAropi ariyamagge paripUretuM na jAnanti, tINi vA dve vA ekaM vA nibbattenti / sabbesaMyeva imesaM kulaputtAnanti brahmacariyaciNNakulaputtAnaM / amoghA...pe0... saphalA saudrayAti arahattanikUTena desanaM niTThApesi | bhagavantaM abhivAdetvA padakkhiNaM katvAti (dI0 ni0 2.188) bhagavato dhammadesanaM cittena sampaTicchanto abhinanditvA vAcAya pasaMsamAno anumoditvA mahantaM aJjaliM sirasmiM patiTThapetvA pasannalAkhArase nimujjamAno viya dasabalassa chabbaNNarasmijAlantaraM pavisitvA catUsu ThAnesu vanditvA tikkhattuM padakkhiNaM katvA bhagavantaM abhitthavanto abhityavanto satthu purato antaradhAyitvA attano devalokameva agamAsIti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM mahAgovindasuttavaNNanA niTThitA / 237 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. mahAsamayasuttavaNNanA nidAnavaNNanA 331. evaM me sutanti mahAsamayasuttaM / tatrAyamapubbapadavaNNanA sakkesUti ambaTThatte vattena uppattinayena "sakyA vata, bho kumArA ti udAnaM paTicca sakkAti laddhanAmAnaM rAjakumArAnaM nivAso ekopi janapado ruLhIsaddena "sakkA "ti vuccati, tasmiM sakke janapade / mahAvaneti sayaMjAte aropite himavantena saddhiM ekAbaddhe mahati vane / sabbeheva arahantehIti imaM suttaM kathitadivaseyeva pattaarahattehi / tatrAyaM anupubbikathA - sAkiyakoliyA kira kapilavatthunagarassa ca koliyanagarassa ca antare rohiNiM nAma nadiM ekeneva AvaraNena bandhApetvA sassAni karonti, atha mUlamAse sassesu milAyantesu ubhayanagaravAsikAnampi kammakarA sannipatiMsu / tattha koliyanagaravAsino AhaMsu - " idaM udakaM ubhato hariyamAnaM na tumhAkaM na amhAkaM pahossati, amhAkaM pana sassaM ekena udakeneva nipphajjissati, idaM udakaM amhAkaM dethA''ti / kapilavatthunagaravAsino AhaMsu - "tumhesu koTThe pUretvA Thitesu mayaM rattasuvaNNanIlamaNikALakahApaNe ca gahetvA pacchipasibbakAdihatthA na sakkhissAma tumhAkaM gharadvAre vicarituM, amhAkampi sassaM ekeneva udakena nipphajjissati idaM udakaM amhAkaM dethA ''ti / "na mayaM dassAmA "ti / "mayampi na dassAmA ''ti / evaM kalahaM vaDDetvA eko uTThAya ekassa pahAraM adAsi, sopi aJJassAti evaM aJJamaJJaM paharitvA rAjakulAnaM jAtiM ghaTTetvA kalahaM vaDDayiMsu / koliyakammakarA vadanti - " tumhe kapilavatthuvAsike gahetvA gajjatha, ye soNasiGgAlAdayo viya attano bhaginIhi saddhiM saMvasiMsu / etesaM hatthino ca assA ca - 238 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.331-331) nidAnavaNNanA 239 phalakAvudhAni ca amhAkaM kiM karissantI"ti ? sAkiyakammakarApi vadanti- "tumhe dAni kuTTino dArake gahetvA gajjatha, ye anAthA niggatikA tiracchAnA viya kolarukkhe vasiMsu, etesaM hatthino ca assA ca phalakAvudhAni ca amhAkaM kiM karissantI"ti? te gantvA tasmiM kamme niyuttaamaccAnaM kathesuM, amaccA rAjakulAnaM kathesuM, tato sAkiyA"bhaginIhi saddhiM saMvAsikAnaM thAmaJca balaJca dassessAmA"ti yuddhasajjA nikkhamiMsu / koliyApi- "kolarukkhavAsInaM thAmaJca balaJca dassessAmA'"ti yuddhasajjA nikkhamiMsu / bhagavApi rattiyA paccUsasamayeva mahAkaruNAsamApattito vuTThAya lokaM volokento ime evaM yuddhasajje nikkhamante addasa | disvA- "mayi gate ayaM kalaho vUpasamissati nu kho udAhu no"ti upadhArento- "ahamettha gantvA kalahavUpasamanatthaM tINi jAtakAni kathessAmi, tato kalaho vUpasamissati / atha sAmaggidIpanatthAya dve jAtakAni kathetvA attadaNDasuttaM desessaami| desanaM sutvA ubhayanagaravAsinopi aDDatiyAni aDDatiyAni kumArasatAni dassanti, ahaM te pabbajissAmi, tadA mahAsamAgamo bhavissatI"ti sanniTThAnamakAsi / tasmA imesu yuddhasajjesu nikkhamantesu kassaci anArocetvA sayameva pattacIvaramAdAya gantvA dvinnaM senAnaM antare AkAse pallaGkaM AbhujitvA chabbaNNarasmiyo vissajjetvA nisiidi| kapilavatthuvAsino bhagavantaM disvAva - "amhAkaM jAtiseTTho satthA Agato, diTTho nu kho tena amhAkaM kalahakAraNabhAvo"ti cintetvA- "na kho pana sakkA bhagavati Agate amhehi parassa sarIre satthaM pAtetuM, koliyanagaravAsino amhe hanantu vA pacantu vA"ti AvudhAni chaDDatvA bhagavantaM vanditvA nisIdiMsu / koliyanagaravAsinopi tathaiva cintetvA AvudhAni chaDDetvA bhagavantaM vanditvA nisIdiMsu / bhagavA jAnantova - "kasmA Agatattha mahArAjA'"ti pucchi / bhagavA, na titthakILAya na pabbatakILAya na nadIkILAya na giridassanatthaM, imasmiM pana ThAne saGgAmaM paccupaTThapetvA AgatamhAti / kiM nissAya vo kalaho mahArAjAti ? udakaM, bhanteti / udakaM kiM agdhati mahArAjAti ? appagcha, bhanteti / pathavI nAma kiM agghati mahArAjAti ? anagdhA, bhanteti / khattiyA kiM agghanti mahArAjAti ? khattiyA nAma anagghA bhanteti / appamUlakaM udakaM nissAya kimatthaM anagghe khattiye nAsetha, mahArAjAti ? "kalahe assAdo nAma natthi, kalahavasena mahArAjA aTThAne veraM katvA ekAya rukkhadevatAya kALasIhena saddhiM 239 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (7.331-331) baddhAghAto sakalampi imaM kappaM anuppattoyevA"ti vatvA phandanajAtakaM kathesi / tato "parapattiyena nAma mahArAjA na bhavitabbaM / parapattiyA hutvA hi ekassa sasakassa kathAya tiyojanasahassavisthate himavante catuppadagaNA mahAsamudaM pakkhandino ahesuN| tasmA parapattiyena na bhavitabbanti vatvA pathavIundriyajAtakaM kathesi / tato- "kadAci, mahArAjA, dubbalopi mahabbalassa randhaM vivaraM passati, kadAci mahabbalo dubbalassa | laTukikApi hi sakuNikA hatthinAgaM ghAtesI"ti vatvA laTukikajAtakaM kathesi / evaM kalahavUpasamatthAya tINi jAtakAni kathetvA sAmaggiparidIpanatthAya dve jAtakAni kathesi / kathaM ? samaggAnahi mahArAjA koci otAraM nAma passituM na sakkotIti vatvA rukkhadhammajAtakaM kathesi / tato "samaggAnaM mahArAjA koci vivaraM passituM nAsakkhi / yadA pana aJamajaM vivAdamakaMsu, atha te nesAdaputto jIvitA voropetvA AdAya gto| vivAde assAdo nAma natthI"ti vatvA vaTTakajAtakaM kathesi / evaM imAni paJca jAtakAni kathetvA avasAne attadaNDasuttaM kathesi | rAjAno pasannA - "sace satthA nAgamissa, mayaM sahatthA aJamajeyeva vadhitvA lohitanadiM pavattayissAma, amhAkaM puttabhAtaro gehadvAre na passeyyAma, sAsanapaTisAsanampi no AharaNako na bhavissati / satthAraM nissAya no jIvitaM laddhaM / sace pana satthA agAraM ajjhAvasissa, dvisahassadIpaparivAresu catUsu mahAdIpesu rajjamassa hatthagataM abhavissa, atirekasahassaM kho panassa puttA abhavissaMsu, tato khattiyaparivArova avicarissa / taM kho panesa sampattiM pahAya nikkhamitvA sambodhiM patto, idAnipi khattiyaparivAroyeva vicaratU"ti ubhayanagaravAsino aDDatiyAni aDDatiyAni kumArasatAni adaMsu / bhagavA te pabbAjetvA mahAvanaM agamAsi / tesaM garugAravavasena na attano ruciyA pabbajitAnaM anabhirati uppjji| purANadutiyikAyopi nesaM "ayyaputtA ukkaNThantu, gharAvAso na saNThAtI"tiAdIni vatvA sAsanaM pesenti / te atirekataraM ukkaNThiMsu / bhagavA Avajjanto tesaM anabhiratabhAvaM atvA "ime bhikkhU mAdisena buddhena saddhiM ekato vasantA ukkaNThanti, handa nesaM kuNAladahassa vaNNaM kathetvA tattha netvA anabhiratiM vinodessAmI"ti kuNAladahassa vaNNaM kathesi / te taM dadrukAmA ahesuN| dadrukAmattha, bhikkhave, kuNAladahanti ? Ama bhagavAti | yadi evaM, etha, gacchAmAti / iddhimantAnaM bhagavA gamanaTThAnaM mayaM kathaM gamissAmAti ? tumhe gantukAmA hotha, ahaM mamAnubhAvena gahetvA gamissAmIti / sAdhu, bhanteti / atha bhagavA paJca bhikkhusatAni gahetvA AkAse 240 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.331-331) nidAnavaNNanA 241 uppatitvA kuNAladahe patiTThAya te bhikkhU Aha - "bhikkhave, imasmiM kuNAladahe yesaM macchAnaM nAmaM na jAnAtha, tesaM nAmaM pucchathA"ti / te pucchiMsu, bhagavA pucchitapucchitaM kathesi / na kevalaM macchAnaMyeva, tasmiM vanasaNDe rukkhAnampi pabbatapAde dvipadacatuppadasakuNAnampi nAmAni pucchApetvA kathesi / atha dvIhi sakuNehi mukhatuNDakena DaMsitvA gahitadaNDake nisinno kuNAlasakuNarAjA purato pacchato ubhosu passesu sakuNasaGghaparivuto Agacchati / bhikkhU taM disvA- "esa, bhante, imesaM sakuNAnaM rAjA bhavissati, parivArA ete etassA"ti maJaAmAti / evameva, bhikkhave, ayampi mama vaMso mama paveNIti | idAni tAva mayaM, bhante, ete sakuNe passAma / yaM pana bhagavA "ayampi mama vaMso mama paveNI"ti Aha, taM sotakAmamhAti / sotakAmastha bhikkhaveti ? Ama, bhagavAti / tena hi suNAthAti tIhi gAthAsatehi maNDetvA kuNAlajAtakaM kathento anabhiratiM vinodesi / desanApariyosAne sabbepi sotApattiphale patidvahiMsu, maggeneva ca nesaM iddhipi aagtaa| bhagavA - "hotu tAva ettakaM etesaM bhikkhUna''nti AkAse uppatitvA mahAvanameva agamAsi / tepi bhikkhU gamanakAle dasabalassa AnubhAvena gantvA AgamanakAle attano AnubhAvena bhagavantaM parivAretvA mahAvane otariMsu / bhagavA paJattAsane nisIditvA te bhikkhU AmantetvA - "etha, bhikkhave, nisIdatha, uparimaggattayavajjhAnaM vo kilesAnaM pahAnAya kammaTThAnaM kathessAmI"ti kammaTThAnaM kathesi / bhikkhU cintesuM- "bhagavA amhAkaM anabhiratabhAvaM atvA kuNAladahaM netvA anabhiratiM vinodesi, tattha sotApattiphalappattAnaM no idAni idha tiNNaM maggAnaM kammaTThAnaM adAsi, na kho panamhehi 'sotApannA maya'nti vItinAmetuM vaTTati, uttamapurisasadisehi no bhavituM vaTTatI"ti te dasabalassa pAde vanditvA uTThAya nisIdanaM papphoTetvA visuM visu pabbhArarukkhamUlesu nisIdiMsu / bhagavA cintesi - "ime bhikkhU pakatiyApi avissaTThakammaTThAnA, laddhapAyassa pana bhikkhano kilamanakAraNaM nAma ntthi| gacchantA gacchantA ca vipassanaM vaDetvA arahattaM patvA- "attanA attanA paTiladdhaguNaM ArocessAmA ti mama santikaM Agamissanti / etesu Agatesu dasasahassacakkavALe devatA ekacakkavALe sannipatissanti, mahAsamayo bhavissati, vivitte okAse mayA nisIdituM vaTTatI''ti / tato vivitte okAse buddhAsanaM paJapetvA nisiidi| 241 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (7.331-331) sabbapaThamaM kammaTThAnaM gahetvA gatathero saha paTisambhidAhi arahattaM pApuNi / tato aparo tato aparoti paJcasatApi paduminiyaM padumAni viya vikasiMsu / sabbapaThamaM arahattappattabhikkhu - "bhagavato ArocessAmI"ti pallavaM vinibbhujitvA nisIdanaM papphoTetvA uTThAya dasabalAbhimukho ahosi| evaM aparopi aparopIti paJcasatApi bhattasAlaM pavisantA viya paTipATiyAva AgamaMsu / paThamaM Agato vanditvA nisIdanaM pacapetvA ekamantaM nisIditvA paTiladdhaguNaM ArocetukAmo- "atthi nu kho aJjo koci, natthI'"ti nivattitvA AgamanamaggaM olokento aparampa addasa aparampa addasa / iti sabbepi te AgantvA ekamantaM nisIditvA ayaM imassa harAyamAno na kathesi, ayaM imassa harAyamAno na kathesIti / khINAsavAnaM kira dve AkArA honti- "aho vata mayA paTiladdhaguNaM sadevako loko khippameva paTivijjheyyA"ti cittaM uppajjati / paTiladdhabhAvaM pana nidhiladdhapuriso viya na acassa ArocetukAmo hoti / evaM osIdamatte pana tasmiM ariyamaNDale pAcInayugandharaparikkhepato abbhA, mahikA, dhUmo, rajo, rAhUti imehi upakkilesehi vippamuttaM buddhappAdapaTimaNDitassa lokassa rAmaNeyyakadassanatthaM pAcInadisAya ukkhittarajatamayamahAAdAsamaNDalaM viya, nemivaTTiyaM gahetvA parivattiyamAnarajatacakkasassirikaM puNNacandamaNDalaM ullacitvA anilapathaM paTipajjittha / iti evarUpe khaNe laye muhutte bhagavA sakkesu viharati kapilavatthusmiM mahAvane mahatA bhikkhusaGghana saddhiM paJcamattehi bhikkhusatehi sabbeheva arahantehi / tattha bhagavApi mahAsammatassa vaMse uppanno, tepi paJcasatA bhikkhU mahAsammatassa kule uppnnaa| bhagavApi khattiyagabbhe jAto, tepi khattiyagabbhe jaataa| bhagavApi rAjapabbajito, tepi rAjapabbajitA / bhagavApi setacchattaM pahAya hatthagataM cakkavattirajja nissajjetvA pabbajito, tepi setacchattaM pahAya hatthagatAni rajjAni nissajjetvA pbbjitaa| iti bhagavA parisuddhe okAse parisuddhe rattibhAge sayaM parisuddho parisuddhaparivAro vItarAgo vItarAgaparivAro vItadoso vItadosaparivAro vItamoho vItamohaparivAro nittaNho nittaNhaparivAro nikkileso nikkilesaparivAro santo santaparivAro danto dantaparivAro mutto muttaparivAro ativiya virocatIti / vaNNabhUmi nAmesA, yattakaM sakkoti, tattakaM vattabbaM | iti ime bhikkhU sandhAya vuttaM - "paJcamattehi bhikkhusatehi sabbeheva arahantehI"ti / 242 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.331-331) nidAnavaNNanA 243 yebhuyyenAti bahutarA sannipatitA, mandA na sannipatitA asaJaA arUpAvacaradevatA samApannadevatA ca / tatrAyaM sannipAtakkamo mahAvanassa kira sAmantA devatA caliMsu"AyAma, bho buddhadassanaM nAma bahUpakAraM, dhammassavanaM bahUpakAraM, bhikkhusaGghadassanaM bahUpakAraM, AyAma AyAmA"ti mahAsadaM kurumAnA AgantvA bhagavantaJca taMmuhuttaM arahattappattakhINAsave ca vanditvA ekamantaM aTuMsu / eteneva upAyena tAsaM tAsaM saI sutvA saddantaraaDDagAvutagAvutaaDDhayojanayojanAdivasena tiyojanasahassavitthate himavante, tikkhattuM tesaTThiyA nagarasahassesu, navanavutiyA doNamukhasatasahassesu, channavutiyA paTTanakoTisatasahassesu, chapaNNAsAya ratanAkarasUti sakalajambudIpe, pubbavidehe, aparagoyAne, uttarakurumhi, dvIsu parittadIpasahassesUti sakalacakkavALe, tato dutiyatatiyacakkavALeti evaM dasasahassacakkavALesu devatA sannipatitAti veditabbA / dasasahassacakkavALahi idha dasalokadhAtuyoti adhippetaa| tena vuttaM- "dasahi ca lokadhAtUhi devatA yebhuyyena sannipatitA hontii"ti| evaM sannipatitAhi devatAhi sakalacakkavALagabbhaM yAva brahmalokA sUcighare nirantaraM pakkhittasUcIhi viya paripuNNaM hoti / tatra brahmalokassa evaM uccattanaM veditabbaM / lohapAsAde kira sattakUTAgArasamo pAsANo brahmaloke ThatvA adho khitto catUhi mAsehi pathaviM pApuNAti / evaM mahante okAse yathA heTThA ThatvA khittAni pupphAni vA dhUmo vA upari gantuM, upari vA ThatvA khittasAsapA heTThA otarituM antaraM na labhanti, evaM nirantaraM devatA ahesuM / yathA kho pana cakkavattirao nisinnaTThAnaM asambAdhaM hoti, AgatAgatA mahesakkhA khattiyA okAsaM labhantiyeva, parato parato pana atisambAdhaM hoti, evameva bhagavato nisinnaTTAnaM asambAdhaM, AgatAgatA mahesakkhA devatA ca mahAbrahmAno ca okAsaM labhantiyeva / apisudaM bhagavato AsannAsannaTThAne mahAparinibbAne vuttanayeneva vAlaggakoTinitudanamatte padese dasapi vIsampi sabbaparato tiMsampi devatA sukhume sukhume attabhAve mApetvA aTuMsu / saTThi saTThi devatA aTuMsu / suddhAvAsakAyikAnanti suddhAvAsavAsInaM / suddhAvAsA nAma suddhAnaM anAgAmikhINAsavAnaM AvAsA paJca brahmalokA / etadahosIti kasmA ahosi ? te kira brahmAno samApattiM samApajjitvA yathAparicchedena buTThitA brahmabhavanaM olokentA pacchAbhatte bhattagehaM viya sucataM addasaMsu / tato "kuhiM brahmAno gatA"ti AvajjantA mahAsamAgamaM JatvA - "ayaM samAgamo mahA, mayaM ohInA, ohInakAnaM okAso dullabho hoti, 243 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (7.332-332) tasmA gacchantA atucchahatthA hutvA ekekaM gAthaM abhisaGkharitvA gacchAma / tAya mahAsamAgame ca attano AgatabhAvaM jAnApessAma, dasabalassa ca vaNNaM bhAsissAmA"ti / iti tesaM samApattito vuTThAya AvajjitattA etadahosi / __ 332. bhagavato purato pAturahesunti pALiyaM bhagavato santike abhimukhaTTAneyeva otiNNA viya katvA vuttA, na kho panettha evaM attho veditabbo / te pana brahmaloke ThitAyeva gAthA abhisaGkharitvA eko purathimacakkavALamukhavaTTiyaM otari, eko dakkhiNacakkavALamukhavaTTiyaM, eko pacchimacakkavALamukhavaTTiyaM, eko uttaracakkavALamukhavaTTiyaM otri| tato purathimacakkavALamukhavaTTiyaM otiNNabrahmA nIlakasiNaM samApajjitvA nIlarasmiyo vissajjitvA dasasahassacakkavALadevatAnaM maNicamma paTimuJcanto viya attano AgatabhAvaM jAnApetvA buddhavIthi nAma kenaci ottharituM na sakkA, tasmA pahaTabuddhavIthiyAva AgantvA bhagavantaM abhivAdetvA ekamantaM aTThAsi | ekamantaM Thito attanA abhisaGghataM gAthaM abhAsi / dakkhiNacakkavALamukhavaTTiyaM otiNNabrahmApi pItakasiNaM samApajjitvA pItarasmiyo savaNNapabhaM maJcitvA dasasahassacakkavALadevatAnaM suvaNNapaTaM pArupento viya attano AgatabhAvaM jAnApetvA tathaiva aTThAsi / pacchimacakkavALamukhavaTTiyaM otiNNabrahmApi lohitakasiNaM samApajjitvA lohitarasmiyo muJcitvA dasasahassacakkavALadevatAnaM rattavarakambalena parikkhipanto viya attano AgatabhAvaM jAnApetvA tatheva aTTAsi / uttaracakkavALamukhavaTTiyaM otiNNabrahmApi odAtakasiNaM samApajjitvA odAtarasmiyo muJcitvA dasasahassacakkavALadevatAnaM sumanapaTaM pArupanto viya attano AgatabhAvaM jAnApetvA tatheva aTTAsi / / pALiyaM pana "bhagavato purato pAturahesuM / atha kho tA devatA bhagavantaM abhivAdetvA ekamantaM aTuMsUti evaM ekakkhaNaM viya purato pAtubhAvo ca abhivAdetvA ekamantaM ThitabhAvo ca vutto, so iminA anukkamena ahosi, ekato katvA pana dassito / gAthAbhAsanaM pana pALiyaM visuM visuMyeva vuttaM / tattha mahAsamayoti mahAsamUho / pavanaM vuccati vnsnnddo| ubhayenapi bhagavA imasmiM vanasaNDe ajja mahAsamUho mahAsannipAtoti Aha / tato yesaM so sannipAto, te dassetuM 244 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.333-333) devatAsannipAtavaNNanA 245 devakAyA samAgatAti Aha / tattha devakAyAti devghttaa| Agatamha imaM dhammasamayanti evaM samAgate devakAye disvA mayampi imaM dhammasamUhaM aagtaa| kiM kAraNA ? dakkhitAye aparAjitasaGkha, kenaci aparAjitaM ajjeva tayo mAre mahitvA vijitasaGgAmaM imaM aparAjitasacaM dassanatthAya AgatamhAti attho / so pana brahmA imaM gAthaM bhAsitvA bhagavantaM abhivAdetvA purathimacakkavALamukhavaTTiyaMyeva aTThAsi / __atha dutiyo vuttanayeneva AgantvA abhAsi / tattha tatra bhikkhavoti tasmiM sannipAtaTThAne bhikkhU / samAdahaMsUti samAdhinA yojesuN| cittamattano ujukaM akaMsUti attano cittaM sabbe vaGkakuTilajimhabhAve haritvA ujukaM akariMsu / sArathIva nettAni gahetvAti yathA samappavattesu sindhavesu odhastapatodo sArathi sabbayottAni gahetvA acodento avArento tiTThati, evaM chaLamupekkhAsamannAgatA guttadvArA sabbepete paJcasatA bhikkhU indriyAni rakkhanti paNDitA, ete daTuM idhAgatamha bhagavAti / sopi gantvA yathAThAneyeva aTTAsi / atha tatiyo vuttanayeneva AgantvA abhAsi / tattha chetvA khIlanti rAgadosamohakhIlaM chinditvA / palighanti rAgadosamohapalighameva / indakhIlantipi rAgadosamohaindakhIlameva / Uhacca manejAti ete taNhAejAya abhAvena anejA bhikkhU indakhIlaM Uhacca samUhanitvA / te carantIti catUsu disAsu appaTihatacArikaM caranti / suddhAti nirupakkilesA / vimalAti nimmalA / idaM tasseva vevacanaM / cakkhumatAti paJcahi cakkhUhi cakkhumantena / sudantAti cakkhutopi dantA, sotatopi ghAnatopi jivhAtopi kAyatopi manatopi dantA / susunAgAti trunnnaagaa| te evarUpena anuttarena yogAcariyena damite taruNanAge dassanAya Agatamha bhagavAti / sopi gantvA yathAThAneyeva aTThAsi / atha catuttho vuttanayeneva AgantvA abhAsi / tattha gatAseti nibbematikasaraNagamanena gatA / sopi gantvA yathAThAneyeva aThThAsi / devatAsannipAtavaNNanA ___333. atha bhagavA olokento pathavItalato yAva cakkavALamukhavaTTiparicchedA yAva akaniTThabrahmalokA devatAsannipAtaM disvA cintesi - "mahA ayaM devatAsamAgamo, bhikkhU pana evaM mahA devatAya samAgamoti na jAnanti, handa, nesaM AcikkhAmI'"ti, evaM 245 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (7.333-333) cintetvA "atha kho bhagavA bhikkhU AmantesI"ti sabbaM vitthAretabbaM / tattha etaparamAti etaM paramaM pamANaM etesanti etprmaa| idAni buddhAnaM pana abhAvA "yepi te, bhikkhave, etarahI''ti tatiyo vAro na vutto / AcikkhissAmi, bhikkhaveti kasmA Aha ? devatAnaM cittakallatAjananatthaM / devatA kira cintesuM- "bhagavA evaM mahante samAgame mahesakkhAnaMyeva devatAnaM nAmagottAni kathessati, appesakkhAnaM kiM kathessatI'ti ? atha bhagavA "imA devatA kiM cintentI"ti Avajjanto mukhena hatthaM pavesetvA hadayamaMsaM maddanto viya sabhaNDaM coraM gaNhanto viya ca taM tAsaM cittAcAraM JatvA- "dasasahassacakkavALato AgatAgatAnaM appesakkhamahesakkhAnaM sabbAsampi devatAnaM nAmagottaM kathessAmI''ti cintesi / buddhA nAma mahantA ete sattavisesA, yaM sadevakassa lokassa diTuM sutaM mutaM vijJAtaM pattaM pariyesitaM anuvicaritaM manasA, na kiJci katthaci nIlAdivasena vibhattarUpArammaNesu rUpArammaNaM vA bherIsaddAdivasena vibhattasaddArammaNAdIsu visuM visuM saddAdiArammaNaM vA asthi, yaM etesaM ANamukhe ApAthaM nAgacchati / yathAha - "yaM bhikkhave sadevakassa lokassa...pe0... sadevamanussAya dilR sutaM mutaM vijJAtaM pattaM pariyesitaM anuvicaritaM manasA, tamahaM jAnAmi, tamahaM passAmi, tamahaM abbhaJAsinti (a0 ni0 2.4.24) / evaM sabbattha appaTihataJANo bhagavA sabbApi tA devatA bhabbAbhabbavasena dve koTThAse akAsi / "kammAvaraNena vA samannAgatA"tiAdinA nayena vuttA sattA abhabbA nAma / te ekavihAre vasantepi buddhA na olokenti / viparItA pana bhabbA nAma, te dUre vasantepi gantvA saGgaNhanti / tasmA tasmimpi devatAsannipAte ye abhabbA, te pahAya bhabbe pariggahesi / pariggahetvA - "ettakA ettha rAgacaritA, ettakA dosacaritA, ettakA mohacaritA"ti caritavasena cha koTThAse akAsi / atha nesaM sappAyaM dhammadesanaM upadhArayanto- "rAgacaritAnaM devatAnaM sammAparibbAjaniyasuttaM kathessAmi, dosacaritAnaM kalahavivAdasuttaM, mohacaritAnaM mahAnyUhasuttaM, vitakkacaritAnaM cULavyUhasuttaM, saddhAcaritAnaM tuvaTTakapaTipadaM, buddhicaritAnaM purAbhedasuttaM kathessAmI"ti desanaM vavatthapetvA puna taM parisaM manasAkAsi- "attajjhAsayena nu kho jAneyya, parajjhAsayena atthuppattikena pucchAvasenA"ti / tato "pucchAvasena jAneyyA"ti JatvA "asthi nu kho koci devatAnaM ajjhAsayaM gahetvA caritavasena pahaM pucchituM samattho"ti "tesu paJcasatesu bhikkhUsu 246 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.333-333) devatAsannipAtavaNNanA 247 ekopi na sakkotI"ti addasa / tato asItimahAsAvake dve aggasAvake ca samannAharitvA "tepi na sakkontI"ti disvA cintesi "sace paccekabuddho bhaveyya, sakkuNeyya nu kho"ti "sopi na sakkuNeyyA''ti atvA "sakkasuyAmAdIsu koci sakkuNeyyA'"ti samannAhari / sace hi tesu koci sakkuNeyya, taM pucchApetvA attanA vissajjeyya, na pana tesupi koci sakkoti / athassa etadahosi - "mAdiso buddhoyeva sakkuNeyya, atthi pana katthaci aJjo buddho''ti anantAsu lokadhAtUsu anantANaM pattharitvA olokento ajhaM buddhaM na addasa / anacchariyaJcetaM, yaM idAni attanA samaM na passeyya, so jAtadivasepi brahmajAlavaNNanAyaM vuttanayena attanA samaM apassanto- "aggohamasmi lokassA"ti appaTivattiyaM sIhanAdaM nadi / evaM aJcaM attanA samaM apassitvA cintesi- "sace ahaM pucchitvA ahameva vissajjeyyaM, evampetA devatA na sakkhissanti paTivijjhituM / asmiM pana buddheyeva pucchante mayi ca vissajjante accherakaM bhavissati, sakkhissanti ca devatA paTivijjhituM, tasmA nimmitabuddhaM mApessAmI''ti abhijJApAdakajjhAnaM samApajjitvA vuTThAya - "pattacIvaragahaNaM AlokitavilokitaM samijitapasAritaJca mama sadisaMyeva hotU''ti kAmAvacaracittehi parikammaM katvA pAcInayugandharaparikkhepato ullaGghamAnaM candamaNDalaM bhinditvA nikkhamantaM viya rUpAvacaracittena adhiTThAsi / devasaGgho taM disvA- "aJopi nu kho, bho, cando uggato"ti Aha / atha candaM ohAya Asannatare jAte "na cando, sUriyo uggato"ti, puna Asannatare jAte "na sUriyo, devavimAnaM eka"nti, puna Asannatare jAte "na devavimAnaM, devaputto eko'"ti, puna Asannatare jAte "na devaputto, mahAbrahmA eko'ti, puna Asannatare jAte "na mahAbrahmA, aparopi bho buddho Agato"ti Aha / tattha puthujjanadevatA cintayiMsu"ekabuddhassa tAva ayaM devatAsannipAto, dvighnaM kIva mahanto bhavissatI"ti / ariyadevatA cintayiMsu- "ekissA lokadhAtuyA dve buddhA nAma natthi, addhA bhagavatA attanA sadiso aJjo eko buddho nimmito''ti / atha tassa devasaGghassa passantasseva nimmitabuddho AgantvA dasabalaM avanditvAva sammukhavAne samasamaM katvA mApite Asane nisiidi| bhagavatopi dvattiMsa mahApurisalakkhaNAni, nimmitassApi dvattiMsAva, bhagavatopi sarIrA chabbaNNarasmiyo 247 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (7.334-334) nikkhamanti, nimmitassApi, bhagavato sarIrarasmiyo nimmitassa sarIre paTihacanti. nimmitassa sarIrarasmiyo bhagavato kAye pttihcnti| tA dvinnampi buddhAnaM sarIrato uggamma akaniTThabhavanaM Ahacca tato paTinivattitvA devatAnaM matthakapariyante otaritvA kkavALamakhavadriyaM ptihiNs| sakalacakkavALagabbhaM savaNNamayavaGgopAnasIvinadamiva cetiyagharaM virocittha / dasasahassacakkavALadevatA ekacakkavALe rAsibhUtA dvinnaM buddhAnaM rasmimabbhantaraM pavisitvA aTuMsu / nimmitabuddho nisIdantoyeva dasabalassa bodhipallaGke kilesappahAnaM abhitthavanto - "pucchAmi muni pahUtapaJja, tiNNaM pAraGgataM parinibbutaM ThitattaM / nikkhamma gharA panujja kAme, kathaM bhikkhu sammA so loke paribbajeyyA'ti / / (su0 ni0 361) gAthaM abhAsi / satthA devatAnaM tAva cittakallatAjananatthaM AgatAgatAnaM nAmagottAni kathessAmIti cintetvA AcikkhissAmi, bhikkhavetiAdimAha / 334. tattha silokamanukassAmIti akkharapadaniyamitaM vacanasaGghAtaM pavattayissAmi / yastha bhummA tadassitAti yesu yesu ThAnesu bhummA devatA taM taM nissitaa| ye sitA girigabharantiAdIhi tesaM bhikkhUnaM vaNaM kathesi, ye bhikkhU girikucchiM nissitAti attho / pahitattAti pesitacittA / samAhitAti avikkhittA / puthUti bhujnaa| sIhAva sallInAti sIhA viya nilInA ekattaM upagatA / lomahaMsAbhisambhunoti lomahaMsaM abhibhavitvA ThitA, nibbhayAti vuttaM hoti / odAtamanasA suddhAti odAtacittA hutvA suddhA / viSpasanAmanAvilAti vippasannaanAvilA | bhiyyopaJcasate atvAti sammAsambuddhena saddhiM atirekapaJcasate bhikkhU jAnitvA | vane kApilavatthaveti kapilavatthusamIpamhi jAte vanasaNDe / tato AmantayI satthAti tadA aamntyi| sAvake sAsane rateti attano dhammadesanAya savanante jAtattA sAvake 248 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.335-335) devatAsannipAtavaNNanA 249 sikkhattayasAsane ratattA sAsane rte| idaM sabaM - "silokamanukassAmI''ti vacanato ajena vuttaM viya katvA vadati / / devakAyA abhikkantA, te vijAnAtha bhikkhayoti te dibbacakkhunA vijAnAthAti nesaM bhikkhUnaM dibbacakkhuJANAbhinIhAratthAya kathesi / te ca AtappamakaruM, sutvA buddhassa sAsananti te ca bhikkhU taM buddhasAsanaM sutvA tAvadeva tadatthAya vIriyaM kariMsu / evaM katamattAtappAnaMyeva tesaM pAturahu aannN| kIdisaM? amanussAnaM dassanaM dibbacakkhuJANaM uppajji / na taM tehi tasmiM khaNe parikammaM katvA uppAditaM / ariyamaggeneva hi taM nipphannaM / amanussadassanatthaM panassa abhinIhAramattameva kataM / satthApi- "asthi tumhAkaM ANaM, taM nIharitvA tena hi te vijAnAthA''ti idameva sandhAya "te vijAnAtha, bhikkhavo''ti Aha / appeke satamaddakkhunti tesu bhikkhUsu ekacce bhikkhU amanussAnaM sataM addasaMsu / sahassaM atha sattarinti eke sahassaM / eke sattati sahassAni / sataM eke sahassAnanti eke satasahassaM addasaMsu / appekenantamaddakkhunti vipulaM addasaMsu, satavasena sahassavasena ca aparicchinnepi addasaMsUti attho| kasmA ? yasmA disA sabbA phuTA ahuM, bharitA sampuNNAva ahesuM / taJca sabaM abhiJaAyAti yaM tesu ekenekena diTuM, taJca sabbaM jAnitvA / vavatthitvAna cakkhumAti hatthatale lekhaM viya paccakkhato vavatthapetvA paJcahi cakkhUhi cakkhumA satthA / tato AmantayIti pubbe vuttagAthameva nAmagottakittanatthAya Aha / tumhe ete vijAnAtha, passatha, oloketha, ye vohaM kittayissAmIti ayamettha sambandho / girAhIti vacanehi / anupubbasoti anupttipaattiyaa| 335. sattasahassA te yakkhA, bhummA kApilavatthavAti sattasahassA tAvettha kapilavatthu nissAya nibbattA bhummA yakkhAyevAti vadati / iddhimantoti dibbaiddhiyuttA / jutimantoti AnubhAvasampannA / vaNNavantoti sarIravaNNasampannA / yasassinoti parivArasampannA / modamAnA abhikkAmunti tuTThacittA AgatA / bhikkhUnaM samiti vananti imaM mahAvanaM bhikkhUnaM santikaM 249 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (7.336-336) bhikkhUnaM dassanatthAya aagtaa| atha vA samitinti samUha, bhikkhusamUhaM dassanAya AgatAtipi attho| ___ chasahassA hemavatA, yakkhA nAnattavaNNinoti chasahassA hemavatapabbate nibbattayakkhA, te ca sabbepi nIlAdivaNNavasena nAnattavaNNA / sAtAgirA tisahassAti sAtAgiripabbate nibbattayakkhA tisahassA / iccete soLasasahassAti ete sabbepi soLasasahassA honti / vessAmittA paJcasatAti vessAmittapabbate nibbattA paJcasatA / kumbhIro rAjagahikoti rAjagahanagare nibbatto kumbhIro nAma ykho| vepullassa nivesananti tassa vepullapabbato nivesanaM nivAsanaTThAnanti attho / bhiyyo naM satasahassaM, yakkhAnaM payirupAsatIti taM atirekaM yakkhAnaM satasahassaM payirupAsati / kumbhIro rAjagahiko, sopAgA samitiM vananti sopi kumbhIro saparivAro imaM vanaM bhikkhusamitiM dassanatthAya aagto| 336. purimaJca disaM rAjA, dhataraTTho pasAsatIti pAcInadisaM anusAsati / gandhabbAnaM adhipatIti catUsupi disAsu gandhabbAnaM jeTThako / sabbe te tassa vase vattanti / mahArAjA yasassisoti mahAparivAro eso mahArAjA | puttApi tassa bahavo, indanAmA mahabbalAti tassa dhataraTThassa bahavo mahabbalA puttA, te sabbe sakkassa devaro nAmadhArakA / virULho taM pasAsatIti taM disaM virULho anusAsati / puttApi tassAti tassApi tAdisAyeva puttA / pALiyaM pana "mahabbalA''ti likhanti / aTThakathAyaM sabbavAresu "mahAbalA"ti pATho / 250 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7.337-337) devatAsannipAtavaNNanA " purimaM disaM dhataraTTho, dakkhiNena virULhako / pacchimena virUpakkho, kuvero uttaraM disaM / / cattAro te mahArAjA, samantA caturo disA / daddallamAnA ahaMsu, vane kApilavatthave 'ti / / imA pana gAthA sabbasaGgAhikavasena vRttA / ayaJcettha attho - dasasahassacakkavALe dhataraTThA nAma mahArAjAno asthi / te sabbe pa koTisatasahassakoTisatasahassagandhabbaparivArA AgantvA puratthamAya disAya kapilavatthumahAvanato paTThAya cakkavALagabbhaM pUretvA ThitA / evaM dakkhiNadisAdIsu viruulhkaadyo| tenevAha - "samantA caturo disA, daddallamAnA ahaMsU 'ti / it hoti - " samantA cakkavALehi AgantvA caturo disA pabbatamatthakesu aggikkhandhA viya suTTu jalamAnA ThitA "ti / te pana yasmA kapilavatthuvanameva sandhAya AgatA, tasmA cakkavALaM pUretvA cakkavALena samasamA ThitApi - " vane kApilavatthave 'ti vRttA / 337. te mAyAvino dAsA, AguM vaJcanikA saThAti tesaM mahArAjAnaM ye katapApapaTicchAdanalakkhaNAya mAyAya yuttA kuTilAcArA dAsA atthi, sammukhaparammukhavaJcanAhi lokaM vaJcanato " vaJcanikA "ti ca, kerATiyasATheyyena samannAgatattA " saThA "ti ca vuccanti tepi AgatAti attho / mAyA kuTeNDu viTeNDu, viTucca viTuTo sahAti te dAsA sabbepi mAyAkArakAva / nAmena panettha eko kuTeNDu nAma, eko viTeNDu nAma / pALiyaM pana " veTeNDU "ti likhanti / eko viTucca nAma, eko viTuTo nAma / sahAti sopi viTuTo tehi saheva Agato / 251 candano kAmaseTTo ca, kinnighaNDu nighaNDu cAti aparo kinnighaNDu nAma / pALiyaM pana " kinnughaNDUti likhanti / nighaNDu cAti aJJo nighaNDu nAma, ettakA dAsA / ito pare pana - 251 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA "panAdo opamaJJo ca, devasuto ca mAtali / cittaseno ca gandhabbo, naLo rAjA janesabho / AguM paJcasikho ceva, timbarU sUriyavacchasA'ti / / - ime devarAjAno / tattha devasutoti devasArathi / cittasenoti citto ca seno ca cittaseno ca / gandhabboti ayaM cittaseno gandhabbakAyiko devaputto, na kevalaM cesa, sabbe pete panAdAdayo gandhabbA eva / naLorAjAti naLakAradevaputto nAmeko / janesa bhoti janavasabho devaputto / AguM paJcasikho cevAti paJcasikho ceva devaputtI Agato / timbati tamba nAma gandhabbadevarAjA / sUriyavacchasAti tasseva dhItA / ete caJJe ca rAjAno, gandhabbA saha rAjubhIti ete ca nAmavasena vuttagandhabbarAjAno aJJe ca etehi rAjUhi saddhiM bahU gandhabbA / modamAnA abhikkAmuM bhikkhUnaM samitiM vananti tucittA bhikkhusaGghasamitiM imaM vanaM AgatAti attho / ( 7.338-338) 338. athAguM nAgasA nAgA, vesAlA sahatacchakAti nAgasadahavAsikA ca vesAlIvAsikA ca nAgA saha tacchakanAgaparisAya AgatAti attho / kambalassatarAti kambalo ca assataro ca / ete kira sinerupAde vasanti, supaNNehipi anuddharaNIyA mahesakkhanAgA pAyAgA saha jAtibhIti payAgatitthavAsino ca saha jAtisaGkhena AgatA / yAmunA dhataraTThA cAti yamunavAsino ca dhataraTThakule uppannA nAgA ca / erAvaNo mahAnAgoti erAvaNo ca devaputto, jAtiyA nAgo na hoti / nAgavohArena panesa vohariyati / sopAgAti sopi Agato / ye nAgarAje sahasA harantIti ye ime vuttappakAre nAge lobhAbhibhUtA sAhasaM katvA haranti gaNhanti / dibbA dijA pakkhI visuddhacakkhUti dibbAnubhAvato dibbA mAtukucchito ca aNDakosato cAti dve vAre jAtAti dijA pakkhayuttatAya pakkhI yojanasatantarepi yojanasahassantarepi nAge dassanasamatthacakkhutAya visuddhacakkhU / vehAyasA te vanamajjhappattAti te AkAseneva imaM mahAvanaM sampattA / citrA supaNNA iti tesa nAmanti tesaM " citrasupaNNA' 'ti nAmaM / 252 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.339-340) devatAsannipAtavaNNanA 253 abhayaM tadA nAgarAjAnamAsi, supaNNato khemamakAsi buddhoti tasmA sabbepi te aJamayaM sahAhi vAcAhi upavhayantA mittA viya bandhavA viya ca samullapantA sammodamAnA AliGgantA hatthe gaNhantA aMsakUTe hatthaM ThapentA htttttutttthcittaa| nAgA supaNNA saraNamakaMsu buddhanti buddhaMyeva saraNaM gtaa| 339. jitA vajirahatthenAti indena devaraJA jitaa| samuhaM asurAsitAti mahAsamuddavAsino sujAtAya asurakajJAya kAraNA sabbepi bhAtaro vAsavassete, iddhimanto ysssino| __ tesu kAlakaJcA mahAbhismAti kAlakaJcA ca mahante bhiMsane attabhAve mApetvA AgamiMsu / asurA dAnaveghasAti dAnaveghasA nAma aJce dhanuggahaasurA / vepacitti sucitti ca, pahArAdo namucI sahAti vepacittiasuro, sucittiasuro cAti ete ca asurA namuci ca mAro devaputto etehi saheva aagto| ime asurA mahAsamuddavAsino, ayaM paranimmitadevalokavAsI, kasmA etehi sahAgatoti ? acchandikattA / tepi hi acchandikA abhabbA, ayampi tAdisoyeva / tasmA dhAtuso saMsandamAno Agato / sataJca baliputtAnanti balino mahAasurassa puttAnaM sataM / sabbe verocanAmakAti sabbe attano mAtulassa rAhusseva nAmadharA / sannahitvA balisenanti attano balisenaM sannamhitvA sabbe katasannAhAva hutvaa| rAhubhaddamupAgamunti rAhuasurindaM upasaGkamiMsu / samayo dAni bhaddanteti bhadaM tava hotu, samayo te bhikkhUna samitiM vanaM upasaGkamitvA bhikkhusaGkha dassanAyAti attho| 340. Apo ca devA pathavI, tejo vAyo tadAgamunti ApokasiNAdIsu parikamma katvA nibbattA ApotiAdinAmakA devA aagmuN| varuNA vAraNA devA, somo ca yasasA sahAti varuNadevatA, vAraNadevatA, somadevatAti evaM nAmakA ca devA yasasA nAma devena sahAgatAti attho / mettAkaruNAkAyikAti mettAjhAne ca karuNAjhAne ca parikammaM katvA nibbattadevA / AguM devA yasassinoti etepi mahAyasA devA aagtaa| dasete dasadhA kAyA, sabbe nAnattavaNNinoti te dasadhA ThitA dasa devakAyA sabbe nIlAdivasena nAnattavaNNA AgatAti attho / 253 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (7.340-340) veNDU ca devAti veNDudevatA ca / sahali cAti sahalidevatA ca / asamA ca duve yamAti asamadevatA ca dve ca yamakA devA / candassupanisA devA, candamAgu purakkhatvAti candanissitakA devA candaM purato katvA aagtaa| tathA sUriyanissitakA devA sUriyaM purakkhatvA / nakkhattAni purakkhatvAti nakkhattanissitApi devA nakkhattAni purato katvA aagtaa| AguM mandavalAhakAti vAtavalAhakA, abbhavalAhakA, uNhavalAhakA ete sabbepi valAhakAyikA "mandavalAhakA" nAma vuccanti / tepi AgatAti attho / vasUnaM vAsavo seTTho, sakkopAgA purindadoti vasUnaM devatAnaM seTTho vAsavo yo sakkoti ca, purindadoti ca buccati, sopi Agato / dasete dasadhA kAyAti etepi dasa devakAyA dasadhAva AgatA / sabbe nAnattavaNNinoti nIlAdivasena nAnattavaNNA | ___ athANu sahabhU devAti atha sahabhU nAma devA aagtaa| jalamaggisikhArivAti aggisikhA viya jalantA | jalamaggi ca sikhArivAti imAni tesaM nAmAnItipi vuttaM / aridvakA ca rojA cAti ariTThakadevA ca rojadevA ca / umApuSphanibhAsinoti umApupphadevA nAma ete devaa| umApupphasadisA hi tesaM sarIrAbhA, tasmA "umApupphanibhAsino'"ti vuccanti / varuNA sahadhammA cAti ete ca dve jnaa| accutA ca anejakAti accutadevatA ca anejakadevatA c| suleyyarucirA Agunti suleyyA ca rucirA ca aagtaa| AguM vAsavanesinoti vAsavanesIdevA nAma AgatA / dasete dasadhA kAyAti etepi dasadevakAyA dasadhAva AgatA / samAnA mahAsamAnAti samAnA ca mahAsamAnA c| mAnusA mAnusuttamAti mAnusA ca mAnusuttamA ca / khiDDApadosikA AguM, AguM manopadosikAti khiDDApadosikA manopadosikA ca devA aagtaa| ___ athAgu harayo devAti haridevA nAma AgatA / ye ca lohitavAsinoti lohitavAsino ca AgatA / pAragA mahApAragAti ete va duvidhA AgatA / dasete dasadhA kAyAti etepi dasadevakAyA dasadhAva aagtaa| 254 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.340-340) devatAsannipAtavaNNanA 255 sukkA karambhA aruNA, AguM veghanasA sahAti ete sukkAdayo tayo, tehi saha veghanasA ca AgatA / odAtagavhA pAmokkhAti odAtagavhA nAma pAmokkhadevA AgatA / AguM devA vicakkhaNAti vicakkhaNA nAma devA aagtaa| sadAmattA hAragajAti sadAmattA ca hAragajA ca / missakA ca yasassinoti yasasampannA missakadevA ca / thanayaM Aga pajjunoti pajjunno ca devarAjA thanayanto Agato / yo disA abhivassatIti yo yaM yaM disaM yAti, tattha tattha devo vassati / dasete dasadhA kAyAti etepi dasadevakAyA dasadhA AgatA / khemiyA tusitA yAmAti khemiyA devA tusitapuravAsino ca yAmAdevalokavAsino ca / kathakA ca yasassinoti yasasampannA kathakadevA c| pALiyaM pana "kaTThakA cA"ti likhnti| lambItakA lAmasedvAti lambitakadevA ca lAmaseThThadevA c| jotinAmA ca AsavAti pabbatamatthake katanaLaggikkhandho viya jotamAnA jotidevA nAma atthi, te ca AsA ca devA AgatAti attho / pALiyaM pana "jAtinAmA'"ti likhanti / AsA devatA chandavasena AsavAti vuttA / nimmAnaratino AguM, athAguM prnimmitaa| dasete dasadhA kAyAti etepi dasa devakAyA dasadhAva aagtaa| saDhate devanikAyAti ete ca Apo ca devAtiAdikA cha dasakA saTThi devanikAyA sabbe nIlAdivasena naanttvnnnnino| nAmanvayena Agacchunti nAmabhAgena nAmakoTThAsena AgatA / ye caje sadisA sahAti ye ca ajepi tehi sadisA vaNNatopi nAmatopi etAdisAyeva sesacakkavALesu devA, tepi AgatAyevAti ekapadeneva kalApaM viya puTakaM viya ca katvA sabbA devatA niddisati / ____ evaM dasasu lokadhAtusahassesu devakAye niddisitvA idAni yadatthaM te AgatA, taM dassento pavuTThajAtinti gAthamAha / tassattho- pavuTThA vigatA jAti assAti ariyasaGgho pavuTThajAti nAma, taM pavuTThajAtiM rAgadosamohakhIlAnaM abhAvA akhIlaM cattAro oghe taritvA ThitattA oghatiNNaM catunnaM AsavAnaM abhAvena anAsavaM ariyasaGgha dakkhema passissAma / tesa va oghAnaM tiNNattA oghataraM ANU akaraNato naagN| asitAtiganti kALakabhAvAtItaM candaMva siriyA virocamAnaM dasabalaJca dakkhema passissAmAti etadatthaM sabbepi te nAmanvayena Agacchu, ye caJje sadisA sahAti / 255 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (7.341-342) 341. idAni brahmAno dassento subrahmA paramatto cAtiAdimAha / tattha subrahmAti eko brahmA / paramattopi brahmAva / puttA iddhimato sahAti ete iddhimato buddhassa bhagavato puttA ariyabrahmAno saheva aagtaa| sanakumAro tisso cAti sanakumAro ca tissamahAbrahmA ca / sopAgAti sopi Agato / "sahassaM brahmalokAnaM, mahAbrahmAbhitidvati / upapanno jutimanto, bhismAkAyo yasassi so''ti / / - ettha sahassaM brahmalokAnanti ekaGguliyA ekasahassacakkavALe dasahi aGgulIhi dasasahassicakkavALe AlokapharaNasamatthAnaM mahAbrahmAnaM sahassaM AgataM / mahAbrahmAbhitidvatIti yattha ekeko mahAbrahmA aJce brahme abhibhavitvA tiTThati / upapannoti brahmaloke nibbatto / jutimantoti aanubhaavsmpnno| bhismAkAyoti mahAkAyo, dvIhi tIhi mAgadhikehi gAmakkhettehi smppmaannattbhaavo| yasassisoti attabhAvasirIsaGghAtena yasena samannAgato / dasettha issarA Agu, paccekavasavattinoti etasmiJca brahmasahasse ye pATiyekkaM pATiyekkaM vasaM vattenti, evarUpA dasa issarA mahAbrahmAno aagtaa| tesaJca majjhato Aga, hArito parivAritoti tesaM brahmAnaM majjhe hArito nAma mahAbrahmA satasahassabrahmaparivAro aagto| 342. te ca sabbe abhikkante, sainde deve sabrahmaketi te sabbepi sakkaM devarAjAnaM jeTTakaM katvA Agate devakAye, hAritamahAbrahmAnaM jeTTakaM katvA Agate brahmakAye ca / mArasenA abhikkAmIti mArasenA abhigatA / passa kaNhassa mandiyanti kALakassa mArasa bAlabhAvaM passatha / __ etha gaNhatha bandhathAti evaM attano parisaM ANApesi / rAgena baddhamatthu voti sabbaM vo idaM devamaNDalaM rAgena baddhaM hotu / samantA parivAretha, mA vo muJcittha koci nanti tumhAkaM ekopi etesu ekampi mA muJci | "mA vo muJcethA"tipi pATho, esevattho / iti tattha mahAseno, kaNho senaM apesayIti evaM tattha mahAsamaye mahAseno mAro 256 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.343-343) devatAsannipAtavaNNanA 257 mArasenaM apesayi / pANinA talamAhaccAti hatthena pathavItalaM paharitvA / saraM katvAna bheravanti mAravibhiMsakadassanatthaM bhayAnakaM saraJca katvA / yathA pAvussako megho, thanayanto savijjukoti savijjuko pAvussakamegho viya mahAgajjitaM gjjnto| tadA so paccudAvattIti tasmiM samaye so mAro taM vibhiMsanakaM dassetvA paTinivatto / saGghaddho asayaM vaseti suTu kuddho kupito kaJci vase vattetuM asakkonto asayaMvase asayaMvasI attano vasena akAmako hutvA nivtto| bhagavA kira "ayaM mAro imaM mahAsamAgamaM disvA 'abhisamayantarAyaM karissAmIti antarantare mArasenaM pesetvA mAraM vibhiMsakaM dassetI"ti ajJAsi / pakati cesA bhagavato, yattha abhisamayo na bhavissati, tattha mAraM vibhiMsakaM dassentaM na nivAreti / yattha pana abhisamayo hoti, tattha yathA parisA neva mArassa rUpaM passati, na sadaM suNAti, evaM adhiTThAtIti | imasmiJca samAgame mahAbhisamayo bhavissati, tasmA yathA devatA neva tassa rUpaM passanti, na sadaM suNanti, evaM adhiTTAsi / tena vuttaM-"tadA so paccudAvatti, saGghaddho asayaMvase''ti / 343. taJca sabbaM abhijJAya, vavatthitvAna cakkhumAti taM sabbaM bhagavA jAnitvA vavatthapetvA ca / mArasenA abhikkantA, te vijAnAtha bhikkhayoti bhikkhave mArasenA abhikkantA, te tumhe attano anurUpaM vijAnAtha, phalasamApattiM samApajjathAti vadati / Atappamakarunti phalasamApattiM pavisanatthAya vIriyaM ArabhiMsu / vItarAgehi pakkAmunti mAro ca mArasenA ca vItarAgehi ariyehi dUratova apkkmuN| nesaM lomApi iJjayunti tesaM vItarAgAnaM lomAnipi na cAlayiMsu / atha mAro bhikkhusaddhaM Arabbha imaM gAthaM abhAsi - "sabbe vijitasaGgAmA, bhayAtItA yasassino / modanti saha bhUtehi, sAvakA te janesutA''ti / / tattha modanti saha bhUtehIti dasabalassa sAsane bhUtehi sajAtehi ariyehi saddhiM modanti pamodanti / janesutAti jane vissutA pAkaTA abhinyaataa| 257 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (7.343-343) idaM pana mahAsamayasuttaM nAma devatAnaM piyaM manApaM, tasmA maGgalaM vadantena abhinavaTThAnesu idameva suttaM vattabbaM / devatA kira -"imaM suttaM suNissAmA"ti ohitasotA vicaranti / desanApariyosAne panassa koTisatasahassadevatA arahattaM pattA, sotApannAdInaM gaNanA ntthi| devatAnaJcassa piyamanApabhAve idaM vatthu- koTipabbatavihAre kira nAgaleNadvAre nAgarukkhe ekA devadhItA vasati / eko daharo antoleNe imaM suttaM sajjhAyati / devadhItA sutvA suttapariyosAne mahAsaddena sAdhukAramadAsi / ko esoti / ahaM, bhante, devadhItAti / kasmA sAdhukAramadAsIti ? bhante, dasabalena mahAvane nisIditvA kathitadivase imaM suttaM sutvA ajja assosiM, bhagavatA kathitato ekakkharampi ahApetvA suggahito ayaM dhammo tumhehIti / dasabalassa kathayato sutaM tayAti ? Ama, bhanteti / mahA kira devatAsannipAto ahosi, tvaM kattha ThitA suNIti ? ahaM, bhante, mahAvanavAsiyA devatA, mahesakkhAsu pana devatAsu AgacchantIsu jambudIpe okAsaM nAlatthaM, atha imaM tambapaNNidIpaM AgantvA jambukolapaTTane ThatvA sotuM Araddhamhi, tatrApi mahesakkhAsu devatAsu AgacchantIsu anukkamena paTikkamamAnA rohaNajanapade mahAgAmassa piTThibhAgato samudde galappamANaM udakaM pavisitvA tattha ThitA assosinti | tumhaM ThitaTThAnato dUre satthAraM passasi devateti ? kiM kathetha, bhante, satthA mahAvane dhammaM desento nirantaraM mama va oloketIti maJjamAnA otappamAnA UmIsu nilyaamiiti| taM divasaM kira koTisatasahassadevatA arahattaM pattA, tumhepi tadA arahattaM pattAti ? natthi, bhante / anAgAmiphalaM. pattattha maJjeti? natthi, bhante / sakadAgAmiphalaM pattattha maJceti ? natthi, bhante / tayo magge pattA devatA kira gaNanapathaM atItA, sotApannA jAtattha ma ti ? devatA taM divasaM sotApattiphalaM pattattA harAyamAnA-"apucchitab pucchati ayyoti Aha / tato naM so bhikkhu Aha- "sakkA pana devate, tava attabhAvaM amhAkaM dassetu'nti ? na sakkA bhante sakalakAyaM dassetuM, aGgulipabbamattaM dassessAmi ayyassAti kuJcikachiddena aGguliM antoleNAbhimukhaM akAsi, candasahassasUriyasahassauggamanakAlo viya ahosi / devadhItA "appamattA, bhante, hothA'"ti 258 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7.343-343) devatAsannipAtavaNNanA 259 daharabhikkhuM vanditvA agamAsi / evaM imaM suttaM devatAnaM piyaM manApaM, mamAyanti naM devtaati| iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM mahAsamayasuttavaNNanA nihitaa| 259 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. sakkapaJcasuttavaNNanA nidAnavaNNanA 344. evaM me sutanti sakkapaJcasuttaM / tatrAyamanuttAnapadavaNNanA- ambasaNDA nAma brAhmaNagAmoti so kira gAmo ambasaNDAnaM avidUre niviTTho, tasmA "ambasaNDA" tveva vuccati / vediyake pabbateti so kira pabbato pabbatapAde jAtena maNivedikAsadisena nIlavanasaNDena samantA parikkhitto, tasmA 'vediyakapabbato' tveva saGkhyaM gato / indasAlaguhAyanti pubbepi sA dvinnaM pabbatAnaM antare guhA, indasAlarukkho cassA dvAre, tasmA 'indasAlaguhA'ti saGkhyaM gtaa| atha naM kuTTehi parikkhipitvA dvAravAtapAnAni yojetvA suparinihitasudhAkammamAlAkammalatAkammavicittaM leNaM katvA bhagavato adaMsu | purimavohAravasena pana "indasAlaguhA' tveva naM sjaannti| taM sandhAya vuttaM 'indasAlaguhAya'nti / ussukkaM udapAdIti dhammiko ussAho uppajji / nanu ca esa abhiNhadassAvI bhagavato, na so devatAsannipAto nAma atthi, yatthAyaM na Agatapubbo, sakkena sadiso appamAdavihArI devaputto nAma natthi / atha kasmA buddhadassanaM anAgatapubbassa viya assa ussAho udapAdIti ? maraNabhayena sntjjitttaa| tasmiM kirassa samaye Ayu parikkhINo, so paJca pubbanimittAni disvA "parikkhINo dAni me AyU"ti aJAsi / yesaJca devaputtAnaM maraNanimittAni Avi bhavanti, tesu ye parittakena puJakammena devaloke nibbattA, te "kuhiM nu kho idAni nibbattissAmA''ti bhayaM santAsaM Apajjanti / ye katabhIruttAnA bahuM pujaM katvA nibbattA, te attanA dinnadAnaM rakhitasIlaM bhAvitabhAvanaJca Agamma "uparidevaloke sampattiM anubhavissAmA"ti na bhAyanti / 260 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.344-344) nidAnavaNNanA sakko pana devarAjA pubbanimittAni disvA dasayojanasahassaM devanagaraM, yojanasahassubbedhaM vejayantaM, tiyojanasatikaM sudhammadevasabhaM, yojanasatubbedhaM pAricchattakaM, saTThiyojanikaM paNDukambalasilaM, aDDatiyA nATakakoTiyo dvIsu devalokesu devaparisaM, nandanavanaM, cittalatAvanaM, missakavanaM, phArusakavananti etaM sabbasampattiM oloketvA "nassati vata bho me ayaM sampattI"ti bhayAbhibhUto ahosi / tato "atthi nu kho koci samaNo vA brAhmaNo vA lokapitAmaho mahAbrahmA vA, yo me hadayanissitaM sokasallaM samuddharitvA imaM sampattiM thAvaraM kareyyA'ti olokento kaJci adisvA pana ahasa "mAdisAnaM satasahassAnampi uppanna sokasallaM sammAsambado uddharituM paTibalo''ti / athevaM parivitakkentassa tena kho pana samayena sakkassa devAnamindassa ussukkaM udapAdi bhagavantaM dassanAya / kahaM nu kho bhagavA etarahi viharatIti katarasmiM janapade kataraM nagaraM upanissAya kassa paccaye paribhuJjanto kassa amataM dhamma desayamAno viharatIti / ahasA khoti addakkhi pttivijjhi| mArisAti piyavacanametaM, devatAnaM pATiyekko vohAro / niDhukkhAtipi vuttaM hoti / kasmA panesa deve Amantesi ? sahAyatthAya / pubbe kiresa bhagavati saLalaghare viharante ekakova dassanAya agamAsi / satthA "aparipakkaM tAvassa ANaM, katipAhaM pana atikkamitvA mayi indasAlaguhAyaM viharante paJca pubbanimittAni disvA maraNabhayabhIto dvIsa devalokesa devatAhi saddhiM upasaGkamitvA cuddasa pahe pucchitvA upekkhApahavissajjanAvasAne asItiyA devatAsahassehi saddhiM sotApattiphale patiThThahissatI"ti cintetvA okAsaM nAkAsi / so "mama pubbepi ekakassa gatattA satthArA okAso na kato. addhA me nasthi maggaphalassa upanissayo. ekassa pana upanissaye sati cakkavALapariyantAyapi parisAya bhagavA dhammaM desetiyeva / avassaM kho pana dvIsu devalokesu kassaci devassa upanissayo bhavissati, taM sandhAya satthA dhamma desessati / taM sutvA ahampi attano domanassaM vUpasamessAmI''ti cintetvA sahAyatthAya Amantesi / evaM bhadaM tavAti kho devA tAvatiMsAti evaM hotu mahArAja, gacchAma bhagavantaM dassanAya, dullabho buddhappAdo, bhadaM tava, yo tvaM "pabbatakILaM nadIkILaM gacchAmA"ti 261 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA ( 8.345 - 346) avatvA amhe evarUpesu ThAnesu niyojesIti / paccassosunti tassa vacanaM sirasA sampaTicchiMsu / 262 345. paJcasikhaM gandhabbadevaputtaM AmantesIti deve tAva Amantetu, imaM kasmA visuM Amantesi ? okAsakaraNatthaM / evaM kirassa ahosi " dvIsu devalokesu devatA gahetvA dhurena paharantassa viya satthAraM upasaGkamituM na yuttaM, ayaM pana paJcasikho dasabalassa upaTThAko vallabho icchiticchitakkhaNe gantvA paJhaM pucchitvA dhammaM suNAti, imaM purato pesetvA okAsaM kAretvA iminA katokAse upasaGkamitvA paJhaM pucchissAmI 'ti okAsakaraNatthaM Amantesi / evaM bhaddaM tavAti so " evaM mahArAja, hotu, bhaddaM tava, yo tvaM maM 'ehi, mArisa, uyyAnakILAdIni vA naTasamajjAdIni vA dassanAya gacchAmA ti avatvA 'buddhaM passissAma, dhammaM sossAmA ti vadasI "ti dahataraM upatthambhento devAnamindassa vacanaM paTissutvA anucariyaM sahacaraNaM ekato gamanaM upAgama / tattha beluvapaNDunti beluvapakkaM viya paNDuvaNNaM / tassa kira sovaNNamayaM pokkharaM, indanIlamayo daNDo, rajatamayA tantiyo, pavALamayA veThakA, vINApattakaM gAvutaM, tantibandhanaTThAnaM gAvutaM, upari daNDako gAvutanti tigAvutappamANA vINA / ita vINaM AdAya samapaJJasamucchanA mucchetvA agganakhehi paharitvA madhuraM gItassaraM nicchAretvA sesadeve sakkassa gamanakAlaM jAnApento ekamantaM aTThAsi / evaM tassa gItavAditasaJcaya sannipatite devagaNe atha kho sakko devAnamindo... pe0... vediyake pabbate paccaTThAsi / 346. atiriva obhAsajAtoti asu divasesu ekasseva devassa vA mArassa vA brahma'no vA obhAsena obhAsajAto hoti, taMdivasaM pana dvIsu devalokesu devatAnaM abhAsena atiriva obhAsajAto ekapajjoto sahassacandasUriyauggatakAlasadiso ahosi / parito gAmesu manussAti samantA gAmesu manussA / pakatisAyamAsakAleyeva kira gAmamajjhe dArakesu kILantesu tattha sakko agamAsi, tasmA manussA passitvA evamAhaMsu / nanu ca majjhimayAme devatA bhagavantaM upasaGkamanti, ayaM kasmA paThamayAmassApi purimabhAgeyeva Agatoti ? maraNabhayeneva tajjitattA / kiMsu nAmAti kiMsu nAma bho etaM, ko nu kho ajja mahesakkho devo vA brahmA vA bhagavantaM paJhaM pucchituM dhammaM sotuM upasaGkamanto, 262 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.347-348) paJcasikhagItagAthAvaNNanA 263 kathaMsu nAma bho bhagavA pahaM vissajjessati dhamma desessati, lAbhA amhAkaM, yesaM no evaM devatAnaM kayAvinodako satthA avidUre vihAre vasati, ye labhAma thAlakabhikkhampi kaTacchubhikkhampi dAtunti saMviggA lomahaThThajAtA uddhaggalomA hutvA dasanakhasamodhAnasamujjalaM aJjaliM sirasmiM patiThThapetvA namassamAnA aTuMsu / 347. durupasaGkamAti dupayirupAsiyA / ahaM sarAgo sadoso samoho, satthA vItarAgo vItadoso vItamoho, tasmA dupayirupAsiyA tathAgatA mAdisena / jhAyIti lakkhaNUpanijjhAnena ca ArammaNUpanijjhAnena ca jhaayii| tasmi va jhAne ratAti jhaanrtaa| tadantaraM paTisallInAti tadantaraM paTisallInA sampati paTisallInA vA / tasmA na kevalaM jhAyI jhAnaratAti durupasaGkamA, idAnimeva paTisallInAtipi durupasaGkamA / pasAdeyyAsIti ArAdheyyAsi, okAsaM me kAretvA dadeyyAsIti vadati / beluvapaNDuvINaM AdAyAti nanu pubbeva AdinnAti ? Ama, AdinnA / maggagamanavasena pana aMsakUTe laggitA, idAni naM vAmahatthe ThapetvA vAdanasajjaM katvA Adiyi / tena vuttaM "AdAyA'ti / paJcasikhagItagAthAvaNNanA 348. assAvesIti sAvesi / buddhUpasahitAti buddhaM Arabbha buddhaM nissayaM katvA pavattAti attho / sesapadesupi eseva nayo / vande te pitaraM bhadde, timbaruM sUriyavacchaseti ettha sUriyavacchasAti sUriyasamAnasarIrA / tassA kira devadhItAya pAdantato rasmi uTThahitvA kesantaM Arohati, tasmA bAlasUriyamaNDalasadisA khAyati, iti naM "sUriyavacchasA"ti saJjAnanti / taM sandhAyAha - "bhadde, sUriyavacchase, tava pitaraM timbarUM gandhabbadevarAjAnaM vandAmI"ti / yena jAtAsi kalyANIti yena kAraNabhUtena yaM timbarUM devarAjAnaM nissAya tvaM jAtA, kalyANI sabbaGgasobhanA / AnandajananI mamAti mamhaM piitisomnssvddddnii| vAtova sedataM kantoti yathA saJjAtasedAnaM sedaharaNatthaM vAto iTTho hoti kanto manApo, evanti attho / pAnIyaMva pipAsatoti pAtumicchantassa pipAsato pipAsAbhibhUtassa | aGgIrasIti aGge rasmiyo assAti aGgIrasI, tameva Arabbha Alapanto vadati / dhammo arahatAmivAti arahantAnaM navalokuttaradhammo viya / 263 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.348-348) ___ jighacchatoti bhujitukAmassa khudAbhibhUtassa / jalantamiva vArinAti yathA koci jalantaM jAtavedaM udakakumbhena nibbApeyya, evaM tava kAraNA uppannaM mama kAmarAgapariLAhaM nibbApehIti vadati / yuttaM kijakkhareNunAti padumakesarareNunA yuttN| nAgo ghammAbhitatto vAti ghammAbhitattahatthI viya / ogAhe te thanUdaranti yathA so nAgo pokkharaNiM ogAhitvA pivitvA aggasoNDamattaM paJjAyamAnaM katvA nimuggo sukhaM sAtaM vindati, evaM kadA nu kho te thanUdaraM thanavemajjhaM udaraJca otaritvA ahaM sukhaM sAtaM paTilabhissAmIti vadati / "accaGghasova nAgova, jitaM me tuttatomaraM / kAraNaM nappajAnAmi, sammatto lakkhaNUruyA'ti / / ettha tuttaM vuccati kaNNamUle vijjhnaydnnddko| tomaranti pAdAdIsu vijjhanadaNDatomaraM / aDasoti matthake vijjhnkuttilknnttko| yo ca nAgo pabhinnamatto accaso hoti, aGkusaM atIto; aGgusena vijjhiyamAnopi vasaM na gacchati, so "jitaM mayA tuttatomaraM, yo ahaM aGkasassapi vasaM na gacchAmI'"ti madadappena kiJci kAraNaM na bujjhati / yathA so accaGkuso nAgo "jitaM me tuttatomara"nti kiJci kAraNaM nappajAnAti, evaM ahampi lakkhaNasampannaUrutAya lakkhaNUruyA sammatto matto pamatto ummatto viya kiJci kAraNaM nappajAnAmIti vadati / atha vA accaGghasova nAgo ahampi sammatto lakkhaNUruyA kiJci tato virAgakAraNaM nappajAnAmi / kasmA ? yasmA tena nAgena viya jitaM me tuttatomaraM, na kassaci vadato vacanaM AdiyAmi / / tayi gedhitacittosmIti bhadde lakkhaNUru tayi baddhacittosmi / gedhitacittoti vA gedhaM ajjhpetcitto| cittaM vipariNAmitanti pakati jahitvA ThitaM / paTigantaM na sakkomIti nivattituM na sakkomi / vaGkayastova ambujoti baLisaM gilitvA Thitamaccho viya / "ghaso"tipi pATho, ayamevattho / vAmUrUti vAmAkArena saNThitaUru, kadalikkhandhasadisaUrUti vA attho| sajAti AliGga / mandalocaneti itthiyo na tikhiNaM nijjhAyanti mandaM Alocenti olokenti, 264 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.348-348) paJcasikhagItagAthAvaNNanA 265 tasmA "mandalocanA''ti vuccanti / palissajAti sabbatobhAgena aalingg| etaM me abhipatthitanti etaM mayA abhiNhaM patthitaM / appako vata me santoti pakatiyAva mando smaano| vellitakesiyAti kesA muJcitvA piTThiyaM vissaTThakAle sappo viya vellantA gacchantA assAti vellitakesI, tassA vellitkesiyaa| anekabhAvo samuppAdIti anekavidho jaato| anekabhAgoti vA pATho / arahanteva dakkhiNAti arahantamhi dinnadAnaM viya nAnappakArato pbhinno| yaM me asthi kataM puJjanti yaM mayA kataM puJamatthi / arahantesu tAdisUti tAdilakkhaNappattesu arahantesu / tayA saddhiM vipaccatanti sabbaM tayA saddhimeva vipAkaM detu / ekodIti ekIbhAvaM gto| nipako satoti nepakkaM vuccati paJjA, tAya samannAgatoti nipko| satiyA samannAgatattA sto| amataM muni jigIsAnoti yathA so buddhamuni amataM nibbAnaM jigIsati pariyesati, evaM taM ahaM sUriyavacchase jigIsAmi pariyesAmi / yathA vA so amataM jigIsAno esanto gavesanto vicarati, evAhaM taM esanto gavesanto vicarAmItipi attho / yathApi muni nandeyya, patvA sambodhimuttamanti yathA buddhamuni bodhipallaGke nisinno sabba tANaM patvA nandeyya toseyya / evaM nandeyyanti evameva ahampi tayA missIbhAvaM gato nandeyyaM, pItisomanassajAto bhaveyyanti vadati / tAhaM bhadde vareyyAheti aheti AmantanaM, ahe bhadde sariyavacchase, sakkena devAnamindena "kiM dvIsu devalokesu devarajaM gaNhasi, suriyavacchasa"nti, evaM vare dinne devarajjaM pahAya "sUriyavacchasaM gaNhAmI"ti evaM taM ahaM vareyyaM iccheyyaM gaNheyyanti attho / sAlaMva na ciraM phullanti tava pitu nagaradvAre naciraM pupphito sAlo asthi / so ativiya manoharo / taM naciraM phullasAlaM viy| pitaraM te sumedhaseti atisassirIkaM tava pitaraM vandamAno namassAmi namo karomi / yassAsetAdisI pajAti yassa Asi etAdisI dhiitaa| 265 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA 349. saMsandatIti kasmA gItasaddassa ceva vINAsaddassa ca vaNNaM kathesi ? kiM tattha bhagavato sArAgo atthIti ? natthi / chaLaGgupekkhAya upekkhako bhagavA etAdisesu ThAnesu, kevalaM iTThAniTTaM jAnAti, na tattha rajjati / vuttampi cetaM "saMvijjati kho, Avuso, bhagavato cakkhu, passati bhagavA cakkhunA rUpaM, chandarAgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavA | saMvijjati kho, Avuso, bhagavato sota "ntiAdi (saM0 ni0 2.4.232) / sace pana vaNNaM na katheyya, paJcasikho "okAso me kato" ti na jAneyya / atha sakko "bhagavatA paJcasikhassa okAso na kato" ti devatA gahetvA tatova paTinivatteyya, tato mahAjAniyo bhaveyya / vaNNe pana kathite "kato bhagavatA paJcasikhassa okAso "ti devatAhi saddhiM upasaGkamitvA paJhaM pucchitvA vissajjanAvasAne asItiyA devatAsahassehi saddhiM sotApattiphale patiTThahissatIti JatvA vaNNaM kathesi / 266 tattha kadA saMyULhAti kadA ganthitA piNDitA / tena kho panAhaM, bhante, samayenAti tena samayena tasmiM tumhAkaM sambodhippattito paTThAya aTThame sattAhe / bhaddA nAma sUriyavacchasAti nAmato bhaddA sarIrasampattiyA sUriyavacchasA / bhaginIti vohAravacanametaM, devadhItAta attho / parakAminIti paraM kAmeti abhikaGkSati / upanaccantiyAti naccamAnAya / sA kira ekasmiM samaye cAtumahArAjikadevehi saddhiM sakkassa devarAjassa naccaM dassanatthAya gatA, tasmiJca khaNe sakko tathAgatassa aTTha yathAbhucce guNe payirudAhAsi / evaM tasmiM divase gantvA naccantI assosi / ( 8.349 - 350 ) sakkUpasaGkamavaNNanA 350. paTisammodatIti "saMsandati kho te "tiAdIni vadanto bhagavA sammodati, paJcasikho paTisammodati / gAthA ca bhAsanto paJcasikho sammodati, bhagavA paTisammodati / AmantesIti jAnApesi / tassa kirevaM ahosi " ayaM paJcasikho mayA mama kammena pesito attano kammaM karoti / evarUpassa satthu santike ThatvA kAmaguNUpasahitaM ananucchavikaM kathesi, naTA nAma nillajjA honti, kathento vippakArampi dasseyya, handa naM mama kammaM jAnApemI 'ti cintetvA Amantesi / 266 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.351-352) sakkUpasaGkamavaNNanA 267 351. evaJca pana tathAgatAti dhammasaGgAhakattherehi ThapitavacanaM / abhivadantIti abhivAdanasampaTicchanena vaDDitavacanena vadanti / abhivaditoti vaDDitavacanena vutto|| urundA samapAdIti mahantA vivaTA ahosi, andhakAro guhAyaM antaradhAyi / Aloko udapAdIti yo pakatiyA guhAyaM andhakAro, so antarahito, Aloko jaato| sabbametaM dhammasaGgAhakAnaM vcnN| 352. cirapaTikAhaM, bhanteti cirato ahaM, cirato paTThAyAhaM dassanakAmoti attho / kehici kehici kiccakaraNIyehIti devAnaM dhItA ca puttA ca aGke nibbattanti, pAdaparicArikA itthiyo sayane nibbattanti, tAsaM maNDanapasAdhanakArikA devatA sayanaM parivAretvA nibbattanti, veyyAvaccakarA antovimAne nibbattanti, etesaM atthAya aDDakaraNaM nAma natthi / ye pana sImantare nibbattanti, te "tava santakA, mama santakA"ti nicchetuM asakkontA aDDe karonti, sakkaM devarAjAnaM pucchanti / so "yassa vimAnaM AsannataraM, tassa santakA"ti vadati / sace dvepi samaTThAne honti, "yassa vimAnaM olokentI ThitA, tassa santakA"ti vadati / sace ekampi na oloketi, taM ubhinnaM kalahupacchedanatthaM attano santakaM kroti| kILAdInipi kiccAni krnniiyaanev| evarUpAni tAni karaNIyAni sandhAya "kehici kehici kiccakaraNIyehI"ti Aha / salaLAgAraketi salaLamayagandhakuTiyaM / aJatarena samAdhinAti tadA kira bhagavA sakkasseva aparipAkagataM ANaM viditvA okAsaM akAretukAmo phalasamApattivihArena nisIdi / taM esa ajAnanto "aJjatarena samAdhinA"ti Aha / bhUjati ca nAmAti bhUjatIti tassA nAmaM / paricArikAti pAdaparicArikA devdhiitaa| sA kira dve phalAni pattA, tenassA devaloke abhiratiyeva natthi / niccaM bhagavato upaTTAnaM AgantvA aJjaliM sirasi ThapetvA bhagavantaM namassamAnA tiThThati / nemisaddena tamhA samAdhimhA vudvitoti "samApanno sadaM suNAtIti no vata re vattabbe, nanu bhagavA sakkassa devAnamindassa "apicAhaM Ayasmato cakkanemisaddena tamhA samAdhimhA vuTTito'"ti bhaNatIti / tiThThatu nemisaddo, samApanno nAma antosamApattiyaM kaNNamUle dhamamAnassa saGkhayugaLassApi asanisannipAtassApi sadaM na suNAti | bhagavA pana "ettakaM kAlaM sakkassa okAsaM na karissAmI''ti paricchinditvA kAlavasena phalasamApattiM samApanno / sakko "na dAni me satthA okAsaM karotI''ti gandhakuTiM padakkhiNaM katvA rathaM nivattetvA devalokAbhimukhaM pesesi / 267 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.353-353) gandhakaTipariveNaM rathasaddena samohitaM paJcaGgikatUriyaM viya ahosi| bhagavato yathAparicchinnakAlavasena samApattito budvitassa rathasaddeneva paThamAvajjanaM uppajji, tasmA evmaah| gopakavatthuvaNNanA 353. sIlesu paripUrakArinIti paJcasu sIlesu pripuurkaarinii| itthittaM virAjetvAti itthittaM nAma alaM, na hi itthitte ThatvA cakkavattisiriM, na sakkamArabrahmasiriyo paccanubhavituM, na paccekabodhiM, na sammAsambodhiM gantuM sakkAti evaM itthittaM virAjeti nAma / mahantamidaM purisattaM nAma seDheM uttamaM, ettha ThatvA sakkA etA sampattiyo pApaNitanti evaM pana parisattaM bhAveti nAma / sApi evamakAsi / tena vattaM- "itthittaM virAjetvA purisattaM bhAvetvA''ti / hInaM gandhabbakAyanti hInaM lAmakaM gandhabbanikAyaM / kasmA pana te parisuddhasIlA tattha uppannAti ? pubbanikantiyA / pubbepi kira nesaM etadeva vasitaTTAnaM, tasmA nikantivasena tattha uppannA / upadvAnanti upaTTAnasAlaM / pAricariyanti paricaraNabhAvaM / gItavAditehi amhe paricarissAmAti Agacchanti / . paTicodesIti sAresi / so kira te disvA "ime devaputtA ativiya virocenti ativaNNavanto, kiM nu kho kammaM katvA AgatA''ti Avajjanto "bhikkhU ahesu"nti addasa / tato "bhikkhU hontu, sIlesu paripUrakArino"ti upadhArento "paripUrakArino''ti addasa / "paripUrakArino hontu, aJo guNo asthi natthI"ti upadhArento "jhAnalAbhino'"ti addasa / "jhAnalAbhino hontu, kuhiM vAsikA"ti upadhArento "mavhaMva kulUpakA'"ti addasa / parisuddhasIlA nAma chasu devalokesu yatthicchanti, tattha nibbattanti / ime pana uparidevaloke ca na nibbattA / jhAnalAbhino nAma brahmaloke nibbattanti, ime ca brahmaloke na nibbattA / ahaM pana etesaM ovAde ThatvA devalokasAmikassa sakkassa devAnamindassa pallaGke putto hutvA nibbatto, ime hIne gandhabbakAye nibbttaa| advivedhapaggalA nAmete vaTTetvA vaThUtvA gALhaM vijjhitabbAti cintetvA kutomukhA nAmAtiAdIhi vacanehi paTicodesi / tattha kutomukhAti bhagavati abhimukhe dhammaM desente tumhe kutomukhA kiM aJA vihitA ito cito ca olokayamAnA udAhu niddAyamAnA ? duddivarUpanti duddivasabhAvaM daTuM 268 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.354-354) gopakavatthuvaNNanA 269 ayuttaM / sahadhammiketi ekassa satthu sAsane samAciNNadhamme katapuche / tesaM bhanteti tesaM gopakena devaputtena evaM vatvA puna "aho tumhe nillajjA ahirikA''tiAdIhi vacanehi paTicoditAnaM dve devA diDheva dhamme satiM paTilabhiMsu / kAyaM brahmapurohitanti te kira cintayiMsu- "naTehi nAma naccantehi gAyantehi vAdentehi AgantvA dAyo nAma labhitabbo assa, ayaM pana amhAkaM diDhakAlato paTTAya pakkhittaloNaM uddhanaM viya taTataTAyateva, kiM nu kho ida"nti AvajjantA attano samaNabhAvaM parisaddhasIlataM jhAnalAbhitaM tasseva kalapakabhAvaJca disvA "parisaddhasIlA nAma chasu devalokesu yathArucite ThAne nibbattanti, jhAnalAbhino brahmaloke / mayaM uparidevalokepi brahmalokepi nibbattituM nAsakkhimha / amhAkaM ovAde ThatvA ayaM itthikA upari nibbattA, mayaM bhikkha samAnA bhagavati brahmacariyaM caritvA hIne gandhabbakAye nibbattA ayaM evaM niggaNhAtI"ti atvA tassa kathaM suNantAyeva tesu vai janA paThamajjhAnasatiM paTilabhitvA jhAnaM pAdakaM karavA sakAre sammasantA anAgAmiphaleyeva ptihiNs| atha so paritto kAmAvacarattabhAvo dhAretuM nAsakkhi / tasmA tAvadeva cavitvA brahmapurohitesu nibbattA / so ca nesaM kAyo tattha ThitAnaMyeva nibbtto| tena vuttaM- "tesaM, bhante, gopakena devaputtena paTicoditAnaM dve devA diTTeva dhamme satiM paTilabhiMsu kAyaM brhmpurohit"nti| tattha didveva dhammeti tasmineva attabhAve jhAnasatiM paTilabhiMsu / tattheva ThatvA cutA pana kAyaM brahmapurohitaM brahmapurohitasarIraM paTilabhiMsUti evamattho daTubbo / eko pana devoti eko devaputto nikantiM chindituM asakkonto kAme ajjhavasi, tattheva AvAsiko ahosi / 354. saGghaJcupaTTAsinti saGghaJca upaTThAsiM / sudhammatAyAti dhammassa sundarabhAvena / tidivUpapannoti tidive tidasapure upapanno / gandhabbakAyUpagate vasIneti gandhabbakAyaM AvAsiko hutvA upagate / ye ca mayaM pubbe manussabhUtAti ye pubbe manussabhUtA mayaM annena pAnena upaTTahimhAti iminA saddhiM yojatva attho veditbbo| 269 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.354-354) pAdUpasaGgayhAti pAde upasaGgayha pAdadhovanapAdamakkhanAnuppadAnena pUjetvA ceva vanditvA ca / sake nivesaneti attano ghare / imassApi padassa upaTTahimhAti iminAva smbndho|| paccattaM veditabboti attanAva veditbbo| ariyAna subhAsitAnIti tumhehi vuccamAnAni buddhAnaM bhagavantAnaM subhAsitAni / tumhe pana seTTamupAsamAnAti uttamaM buddhaM bhagavantaM upAsamAnA anuttare buddhasAsane vaa| brahmacariyanti seThThacariyaM / bhavatUpapattIti bhavantAnaM upapatti / agAre vasato mayhanti gharamajjhe vasantassa mayhaM / svajAti so ajja / gotamasAvakenAti idha gopako gotamasAvakoti vutto / sameccAti smaagntvaa| handa viyAyAma vyAyAmAti handa uyyamAma byAyamAma | mA no mayaM parapessA ahumhAti noti nipAtamattaM, mA mayaM parassa pesanakArakAva ahumhAti attho / gotamasAsanAnIti idha pakatiyA paTividdhaM paThamajjhAnameva gotamasAsanAnIti vuttaM, taM anussaraM anussaritvAti attho / cittAni virAjayitvAti paJcakAmaguNikacittAni virAjayitvA / kAme AdInavanti vikkhambhanavasena paThamajjhAnena kAmesu AdInavaM addasaMsu, samucchedavasena tatiyamaggena / kAmasaMyojanabandhanAnIti kAmasaJojanAni ca kAmabandhanAni ca / pApimayogAnIti pApimato mArassa yogabhUtAni, bandhanabhUtAnIti attho / duraccayAnIti duratikkamAni / saindA devA sapajApatikAti indaM jeTTakaM katvA upaviThThA saindA pajApatiM devarAjAnaM jeTTakaM katvA upaviThThA sapajApatikA / sabhAyupaviTThAti sabhAyaM upaviTThA, nisinnAti attho / vIrAti sUrA / virAgAti viitraagaa| virajaM karontAti virajaM anAgAmimaggaM karontA uppaadentaa| nAgova sanAni guNAnIti kAmasaJojanabandhanAni chetvA deve tAvatiMse atikkamiMsu / saMvegajAtassAti jAtasaMvegassa sakkassa / 270 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.355-355) maghamANavavatthu kAmAbhibhUti duvidhAnampi kAmAnaM abhibhU / satiyA vihInAti jhAnasativirahitA / tiNNaM tesanti tesu tIsu janesu / Avasinettha ekoti tattha hIne kAye ekoyeva AvAsiko jAto / sambodhipathAnusArinoti anAgAmimaggAnusArino / devepi hantIti dve devaloke hILentA adhokarontA upacArappanAsamAdhIhi samAhitattA attano pAdapasuM devatAnaM matthake okirantA AkAse uppatitvA gatAti / etAdisI dhammappakAsanetthAti ettha sAsane evarUpA dhammappakAsanA, yAya sAvakA etehi guNehi samannAgatA honti / na tattha kiM kaGkSati koci sAMvakoti kiM tattha sAvakesu koci ekasAvakopi buddhAdIsu vA cAtuddisabhAve vA na kaGkSati " sabbadisAsu asajjamAno agayhamAno viharatIti / idAni bhagavato vaNNaM bhaNanto "nitiNNaoghaM vicikicchachinnaM, buddhaM namassAma jinaM janindanti Aha / tattha vicikicchachinnanti chinnavicikicchaM / janindanti sabbalokuttamaM / 271 yaM te dhammanti yaM tava dhammaM / ajjhagaMsu teti te devaputtA adhigatA / kArya brahmapurohitanti amhAkaM passantAnaMyeva brahmapurohitasarIraM / idaM vuttaM hoti - yaM tava dhammaM jAnitvA tesaM tiNNaM janAnaM te dve visesagU amhAkaM parasantAnaMyeva kAyaM brahmapurohitaM adhigantvA maggaphalavisesaM ajjhagaMsu, mayampi tassa dhammassa pattiyA AgatamhAsi mArisAti / Agatamhaseti sampattamha / katAvakAsA bhagavatA, paJhaM pucchemu mArisAti sace no bhagavA okAsaM karoti, atha bhagavatA katAvakAsA hutvA paJhaM, mArisa, puccheyyAmAti attho / maghamANavavatthu 355. dIgharattaM visuddho kho ayaM yakkhoti cirakAlato pabhuti visuddho / cirakAlato ? anuppanne buddhe magadharaTThe macalagAmake maghamANavakAlato paTThAya / tadA kiresa ekadivasaM kAlasseva vuTThAya gAmamajjhe manussAnaM gAmakammakaraNaTTAnaM gantvA attano ThitaTThAnaM pAdanteneva paMsukacavaraM apanetvA ramaNIyamakAsi, aJJo AgantvA tattha aTThAsi / so tAvatakeneva satiM paTilabhitvA majjhe gAmassa khalamaNDalamattaM ThAnaM sodhetvA vAlukaM 271 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.355-355) okiritvA dArUni AharitvA sItakAle aggiM karoti, daharA ca mahallakA ca AgantvA tattha nisIdanti / athassa ekadivasaM etadahosi - "mayaM nagaraM gantvA rAjarAjamahAmattAdayo passAma, imesupi candimasUriyesu 'cando nAma devaputto, sUriyo nAma devaputto'ti vadanti / kiM nu kho katvA ete etA sampattiyo adhigatA"ti ? tato "nAoM kiJci, puJakammameva katvA''ti cintetvA "mayApi evaMvidhasampattidAyakaM puJakammameva kattabba"nti cintesi / so kAlasseva vuTThAya yAgu pivitvA vAsipharasukudAlamusalahattho catumahApathaM gantvA musalena pAsANe uccAletvA pavaTTeti, yAnAnaM akkhapaTighAtarukkhe harati, visamaM samaM karoti, catumahApathe sAlaM karoti, pokkharaNiM khaNati, setuM bandhati, evaM divasaM kamma katvA atthaGgate sUriye gharaM eti / taM aJo pucchi - "bho, magha, tvaM pAtova nikkhamitvA sAyaM araJato esi, kiM kammaM karosI"ti ? puJakammaM karomi / saggagAmimaggaM sodhemIti / kimidaM, bho, punaM nAmAti ? tvaM na jAnAsIti ? Ama, na jAnAmIti / nagaraM gatakAle diTThapubbA te rAjarAjamahAmattAdayoti ? Ama, diTThapubbAti / puJakammaM katvA tehi taM ThAnaM laddhaM, ahampi evaMvidhasampattidAyakaM kammaM karomi | "cando nAma devaputto, sUriyo nAma devaputto''ti sutapubbaM tayAti ? Ama sutapubbanti / etassa saggassa gamanamaggaM ahaM sodhemIti / idaM pana puJakammaM kiM taveva vaTTati, aJassa na vaTTatIti ? na kassacetaM vAritanti / yadi evaM sve arajaM gamanakAle mayhampi saI dehIti / punadivase taM gahetvA gato, evaM tasmiM gAme tettiMsa manussA taruNavayA sabbe tasseva anuvattakA ahesuM / te ekacchandA hutvA puJakammAni karontA vicaranti / yaM disaM gacchanti, maggaM samaM karontA ekadivaseneva karonti, pokkharaNiM khaNantA, sAlaM karontA, setuM bandhantA ekadivaseneva niTThApenti / atha nesaM gAmabhojako cintesi - "ahaM pubbe etesu suraM pivantesu pANaghAtAdIni karontesu ca kahApaNAdivasena ceva daNDabalivasena ca dhanaM labhAmi / idAni etesaM puJakaraNakAlato paTThAya ettako Ayo natthi, handa ne rAjakule paribhindAmI''ti rAjAnaM upasaGkamitvA core, mahArAja, passAmIti / kuhi, tAtAti? mayhaM gAmeti / kiM corA nAma, tAtAti? rAjAparAdhikA devAti / kiM jAtikAti? gahapatijAtikA devAti / gahapatikA kiM karissanti, tayA jAnamAnena kasmA mahaM na kathitanti ? bhayena, mahArAja, 272 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.355-355) maghamANavavatthu 273 na kathemi, idAni mA mayhaM dosaM kareyyAthAti / atha rAjA "ayaM mayhaM mahAravaM ravatI"ti saddahitvA "tena hi gaccha, tvameva ne AnehI"ti balaM datvA pesesi / so gantvA divasaM araje kammaM katvA sAyamAsaM bhujitvA gAmamajjhe nisIditvA "sve kiM kammaM karissAma, kiM maggaM samaM karoma, pokkharaNiM khaNAma, setuM bandhAmA'ti mantayamAneyeva te parivAretvA "mA phandittha, raJo ANA"ti bandhitvA pAyAsi / atha kho nesaM ithiyo "sAmikA kira vo 'rAjAparAdhikA corA'ti bandhitvA niyyantI''ti sutvA "aticirena kUTA ete 'pukammaM karomA'ti divase divase ara va acchanti, sabbakammantA parihInA, gehe na kiJci vaDDati, suTu baddhA suTTha gahitA''ti vadiMsu / gAmabhojakopi te netvA raJjo dassesi / rAjA anupaparikkhitvAyeva "hatthinA maddApethA''ti Aha / tesu nIyamAnesu magho itare Aha - "bho, sakkhissatha mama vacanaM kAtu"nti ? tava vacanaM karontAyevamha imaM bhayaM pattA, evaM santepi tava vacanaM karoma, bhaNa bho, kiM karomAti ? ettha bho vaTTe carantAnaM nAma nibaddhaM etaM, kiM pana tumhe corAti ? na coramhAti / imassa lokassa saccakiriyA nAma avassayo, tasmA sabbepi "yadi amhe corA, hatthI maddatu, atha na corA, mA maddatU"ti saccakiriyaM karothAti / te tathA akaMsu / hatthI upagantumpi na sakkoti, viravanto palAyati, hatthiM tuttatomarasehi koTTentApi upanetuM na sakkonti / "hatthiM upanetuM na sakkomA"ti raJo ArocesuM / tena hi upari kaTena paTicchAdetvA maddApethAti / upari kaTe dinne diguNaravaM viravanto palAyati / rAjA sutvA pesuJakArakaM pakkosApetvA Aha - "tAta, hatthI maddituM na icchatI"ti ? Ama, deva, jeTTakamANavo mantaM jAnAti, mantasseva ayamAnubhAvoti / rAjA taM pakkosApetvA "manto kira te atthI''ti pucchi ? natthi, deva, mayhaM manto, saccakiriyaM pana mayaM karimha - "yadi amhe ro corA, maddatu, atha na corA, mA maddatU"ti, saccakiriyAya no esa AnubhAvoti / kiM pana, tAta, tumhe kammaM karothAti ? amhe, deva, maggaM samaM karoma, catumahApathe sAlaM karoma, pokkharaNiM khaNAma, setuM bandhAma, evarUpAni puJakammAni karontA vicarimhAti ! ayaM tumhe kimatthaM pisuNesIti ? amhAkaM pamattakAle idaJcidaJca labhati, appamattakAle taM natthi, etena kAraNenAti / tAta, ayaM hatthI nAma tiracchAno, sopi 273 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.355-355) maghamANavavatthu 275 atthI"ti AhaMsu / sA "atthI''ti Aha / handa mUlaM gaNhAhIti / mUlaM na gaNhAmi, sace mama pattiM karotha, dassAmIti | etha bho mAtugAmassa pattiM na karoma, aranaM gantvA rukkhaM chindissAmAti nikkhamiMsu / tato vaDDakI "kiM na laddhA, tAta, kaNNikA''ti pucchi / te tamatthaM ArocayiMsu / vaDDakI kaNNikamaJce nisinnova AkAsaM ulloketvA "bho ajja nakkhattaM sundaraM, idaM anaM saMvaccharaM atikkamitvA sakkA laddhaM, tumhehi ca dukhena AbhatA dabbasambhArA, te sakalasaMvaccharena imasmi va ThAne pUtikA bhavissanti / devaloke nibbattakAle tassApi ekasmiM koNe sAlA hotu, Aharatha na"nti Aha / sApi yAva te na puna Agacchanti, tAva kaNNikAya heTThimatale "ayaM sAlA sudhammA nAmA''ti akkharAni chindApetvA ahatena vatthena veThetvA Thapesi / kammikA AgantvA - "Ahara, re kaNNikaM, yaM hotu taM hotu / tumhampi pattiM karissAmA"ti Ahesu / sA nIharitvA "tAtA, yAva aTTha vA soLasa vA gopAnasiyo na Arohanti, tAva imaM vatthaM mA nibbeThayitthA"ti vatvA adAsi / te "sAdhU"ti sampaTicchitvA gahetvA gopAnasiyo AropetvAva vatthaM nibbeThesuM / eko mahAgAmikamanusso uddhaM ullokento akkharAni disvA "kiM, bho, idanti akkharajhuM manussaM pakkosApetvA dassesi / so "sudhammA nAma ayaM sAlA'"ti Aha / "haratha, bho, mayaM Adito paTThAya sAlaM katvA nAmamattampi na labhAma, esA ratanamattena kaNikarukkhena sAlaM attano nAmena kAretI"ti viravanti / vaDDakI tesaM viravantAnaMyeva gopAnasiyo pavesetvA ANiM datvA sAlAkammaM niTThApesi / sAlaM tidhA vibhajiMsu, ekasmiM koTThAse issarAnaM vasanaTThAnaM akaMsu, ekasmi duggatAnaM, ekasmiM gilAnAnaM / tettiMsa janA tettiMsa phalakAni paJapetvA hathissa sakSaM adaMsu- "Agantuko AgantvA yassa atthate phalake nisIdati, taM gahetvA phalakasAmikasseva gehe patiThThapehi / tassa pAdaparikammapiTThiparikammakhAdanIyabhojanIyasayanAni sabbAni phalakasAmikasseva bhAro bhvisstii"ti| hatthI AgatAgataM gahetvA phalakasAmikassa gehaM neti, so tassa taM divasaM kattabbaM karoti / maghamANavo sAlato avidUre ThAne koviLArarukkhaM ropApesi, mUle cassa pAsANaphalakaM atthari / nandA nAmassa bhariyA avidUre pokkharaNiM khaNApesi, cittA 275 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.355-355) tumhAkaM guNe jAnAti / ahaM manusso hutvApi na jAnAmi, tumhAkaM vasanagAmaM tumhAkaMyeva puna aharaNIyaM katvA demi, ayampi hatthI tumhAkaMyeva hotu, pesuJakArakopi tumhAkaMyeva dAso hotu| ito paTThAya mahampi pucakammaM karothAti dhanaM datvA vissajjesi / te dhanaM gahetvA vArena vArena hathi Aruyha gacchantA mantayanti "bho puJakammaM nAma anAgatabhavatthAya kariyati, amhAkaM pana antoudake pupphitaM nIluppalaM viya imasmi va attabhAve vipAkaM deti / idAni atirekaM pujaM karissAmA"ti, kiM karomAti ? catumahApathe thAvaraM katvA mahAjanassa vissamanasAlaM karoma, itthIhi pana saddhiM apattikaM katvA karissAma, amhesu hi "corA''ti gahetvA nIyamAnesu itthInaM ekApi cintAmattakampi akatvA "subaddhA sugahitA''ti uTThahiMsu, tasmA tAsaM pattiM na dassAmAti / te attano gehAni gantvA hatthino tettiMsapiNDaM denti, tettiMsa tiNamuTThiyo Aharanti, taM sabbaM hatthissa kucchipUraM jAtaM / te araoM pavisitvA rukkhe chindanti, chinnaM chinnaM hatthI kaDDitvA sakaTapathe Thapesi / te rukkhe tacchetvA sAlAya kammaM ArabhiMsu / maghassa gehe sujAtA, sudhammA, cittA, nandAti catasso bhariyAyo ahesuN| sudhammA vaDDhakiM pucchati - "tAta, ime sahAyA kAlasseva gantvA sAyaM enti, kiM kamma karontI"ti ? "sAlaM karonti, ammA''ti / "tAta, mayhampi sAlAya pattiM katvA dehI''ti / "itthIhi apattikaM karomAti ete vadantIti / sA vaDDakissa aTTha kahApaNe datvA "tAta, yena kenaci upAyena mayhaM pattikaM karohI"ti Aha / so "sAdhu ammA'"ti vatvA puretaraM vAsipharasuM gahetvA gAmamajjhe ThatvA "kiM bho ajja imasmimpi kAle na nikkhamathA''ti uccAsadaM kanvA "sabbe maggaM AruLahA''ti JatvA "gacchatha tAva tumhe, mahaM papaJco atthI'ti te purato katvA ajhaM maggaM Aruyaha kaNikUpagaM rukkhaM chinditvA tacchetvA maTuM katvA AharitvA sudhammAya gehe Thapesi - "mayA dehIti vuttadivase nIharitvA dadeyyAsI''ti / __ atha nihite dabbasambhArakamme bhUmikammato paTThAya cayabandhanathambhussApana saGghATayojana kaNNikamaJcabandhanesu katesu so vaDDakI kaNNikamaJce nisIditvA catUhi disAhi gopAnasiyo ukkhipitvA "bho ekaM pamuTuM atthI'"ti Aha / kiM bho pamuTuM, sabbameva tvaM pamussasIti / imA bho gopAnasiyo kattha patiThThahissantIti ? kaNNikA nAma lar3e vaTTatIti / kuhiM bho idAni sakkA laddhanti ? kulAnaM gehe sakkA laddhanti / AhiNDantA pucchathAti / te antogAmaM pavisitvA pucchitvA sudhammAya gharadvAre "imasmiM ghare kaNNikA 274 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.355-355) mAlAvacche ropApesi, sabbajeTThikA pana AdAsaM gahetvA attabhAvaM maNDayamAnAva vicarati / magho taM Aha - "bhadde, sudhammA, sAlAya pattikA jAtA, nandA pokkharaNiM khaNApesi, cittA mAlAvacche ropApesi / tava pana puJakammaM nAma natthi, ekaM putraM karohi, bhadde"ti sA "tvaM kassa kAraNA karosi, nanu tayA kataM mayhamevAti vatvA attabhAvamaNDanameva anuyuJjati / ___ magho yAvatAyukaM ThatvA tato cavitvA tAvatisabhavane sakko hutvA nibbatti, tepi tettiMsa gAmikamanussA kAlaGkRtvA tettiMsa devaputtA hutvA tasseva santike nibbattA / sakkassa vejayanto nAma pAsAdo satta yojanasatAni uggacchi, dhajo tINi yojanasatAni uggacchi, koviLArarukkhassa nissandena samantAtiyojanasataparimaNDalo paJcadasayojanapariNAhakkhandho pAricchattako nibbatti, pAsANaphalakassa nissandena pAricchattakamUle saTThiyojanikA paNDukambalasilA nibbtti| sudhammAya kaNNikarukkhassa nissandena tiyojanasatikA sudhammA devasabhA nibbatti / nandAya pokkharaNiyA nissandena paJjAsayojanA nandA nAma pokkharaNI nibbtti| cittAya mAlAvacchavatthunissandena saTThiyojanikaM cittalatAvanaM nAma uyyAnaM nibbatti / sakko devarAjA sudhammAya devasabhAya yojanike suvaNNapallaGke nisinno tiyojanike setacchatte dhAriyamAne tehi devaputtehi tAhi devakacAhi aDDatiyAhi nATakakoTIhi dvIsu devalokesu devatAhi ca parivArito mahAsampattiM olokento tA tisso ithiyo disvA "imA tAva paJaAyanti, sujAtA kuhi"nti olokento "ayaM mama vacanaM akatvA girikandarAya bakasakuNikA hutvA nibbattA"ti disvA devalokato otaritvA tassA santikaM gato / sA disvAva saJjAnitvA adhomukhA jAtA / "bAle, idAni kiM sIsaM na ukkhipasi ? tvaM mama vacanaM akatvA attabhAvameva maNDayamAnA vItinAmesi / sudhammAya ca nandAya ca cittAya ca mahAsampatti nibbattA, ehi amhAkaM sampattiM passA"ti devalokaM netvA nandAya pokkharaNiyA pakkhipitvA pallaGke nisIdi / nATakitthiyo "kuhiM gatattha, mahArAjA"ti pucchiMsu / so anArocetukAmopi tAhi nippILiyamAno "sujAtAya santika"nti Aha / kuhiM nibbattA, mahArAjAti ? kandarapAdeti / idAni kuhinti ? nandApokkharaNiyaM me vissaTThAti / etha, bho, amhAkaM ayyaM passAmAti sabbA tattha agamaMsu / sA pubbe sabbajeTThikA hutvA tA avamaJjittha / 276 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.355-355) maghamANavavatthu 277 idAni tApi taM disvA - "passatha, bho amhAkaM ayyAya mukhaM kakkaTakavijjhanasUlasadisa"ntiAdIni vadantiyo keLiM akaMsu / sA ativiya aTTiyamAnA sakkaM devarAjAnaM Aha - "mahArAja, imAni suvaNNarajatamaNivimAnAni vA nandApokkharaNI vA mavha kiM karissati, jAtibhUmiyeva mahArAja sattAnaM sukhA, maM tattheva kandarapAde vissajjehI"ti / sakko taM tattha vissajjetvA "mama vacanaM karissasI'ti Aha / karissAmi, mhaaraajaati| paJca sIlAni gahetvA akhaNDAni katvA rakkha, katipAhena taM etAsaM jeTTikaM karissAmIti / sA tathA akAsi / sakko katipAhassa accayena "sakkA nu kho sIlaM rakkhitu"nti gantvA maccharUpena uttAnako hutvA tassA purato udakapiDhe osarati, sA "matamacchako bhavissatI"ti gantvA sIse aggahesi / maccho naGguTuM cAlesi / sA "jIvati ma "ti udake vissajjesi / sakko AkAse ThatvA "sAdhu, sAdhu, rakkhasi sikkhApadaM, evaM taM rakkhamAnaM katipAheneva nATakAnaM jeTThikaM karissAmI"ti Aha / tassApi paJca vassasatAni Ayu ahosi / ekadivasampi udarapUraM nAlatthaM, sukkhitvA parisukkhitvA milAyamAnApi sIlaM akhaNDetvA kAlaGkRtvA bArANasiyaM kumbhakAragehe nibbatti / __ sakko "kuhiM nibbattA'"ti olokento disvA "tato idha AnetuM na sakkA, jIvitavuttimassA dassAmI"ti suvaNNaeLAlukAnaM yAnakaM pUretvA majjhe gAmassa mahallakavesena nisIditvA "eLAlukAni gaNhathA''ti ukkuTTimakAsi / samantA gAmavAsikA AgantvA "dehi, tAtA'"ti AhaMsu / ahaM sIlarakkhakAnaM demi, tumhe sIlaM rakkhathAti / tAta mayaM sIlaM nAma kIdisantipi na jAnAma, mUlena dehIti / "sIlarakkhakAnaMyeva dammI"ti Aha / "etha, re kosi ayaM eLAlukamahallako"ti sabbe nivattiMsu / sA dArikA pucchi - "amma, tumhe eLAlukatthAya gatA tucchahatthAva AgatA"ti / kosi, amma, eLAlukamahallako "ahaM sIlarakkhakAnaM dammI"ti vadati, nUnimassa dArikA sIlaM khAditvA vattanti, mayaM sIlameva na jAnAmAti / sA "mayhaM AnItaM bhavissatI"ti gantvA "eLAlukaM, tAta, dehI"ti Aha / "tvaM sIlAni rakkhasi ammA'"ti ? "Ama, tAta rakkhAmI''ti / idaM mayA tumhameva Abhatanti gehadvAre yAnena saddhiM ThapetvA pakkAmi / sApi yAvajIvaM sIlaM rakkhitvA cavitvA vepacittiasurassa dhItA hutvA nibbatti / 277 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.357-357) sIlanissandena pAsAdikA ahosi| so "dhItuvivAhamaGgalaM karissAmI"ti asure sannipAtesi / sakko "kuhiM nibbattA"ti olokento "asurabhavane nibbattA, ajjassA vivAhamaGgalaM karissantI'"ti disvA "idAni yaMkiJci katvA AnetabbA mayA"ti asuravaNNaM nimminitvA gantvA asurAnaM antare aThThAsi | "tava sAmikaM vadehI"ti tassA hatthe pitA puSphadAmaM adAsi "yaM icchasi, tassUpari khipAhI"ti / sA olokentI sakkaM disvA pubbasannivAsena sajAtasinehA "ayaM me sAmiko"ti tassUpari dAmaM khipi / so taM bAhAya gahetvA AkAse uppati, tasmiM khaNe asurA saJjAniMsu / te "gaNhatha, gaNhatha, jarasakkaM, veriko amhAkaM, na mayaM etassa dArikaM dassAmA"ti anubandhiMsu / vepacitti pucchi "kenAhaTA"ti ? "jarasakkena mahArAjA'ti / "avasesesu ayameva seTTho, apethA"ti Aha / sakko naM netvA aDvatiyakoTinATakAnaM jeTTikaTThAne Thapesi / sA sakkaM varaM yAci- "mahArAja, mahaM imasmiM devaloke mAtA vA pitA vA bhAtA vA bhaginI vA natthi, yattha yattha gacchasi, tattha tattha maM gahetvAva gaccha mahArAjA"ti / sakko "sAdhU"ti paTijhaM adAsi / __ evaM macalagAmake maghamANavakAlato paTThAya visuddhabhAvamassa sampassanto bhagavA "dIgharattaM visuddho kho ayaM yakkho"ti Aha / atthasahitanti atthanissitaM kAraNanissitaM / raNavaNNanA 357. kiM saMyojanAti kiM bandhanA, kena bandhanena baddhA hutvaa| puthukAyAti bhujnaa| averAti appttighaa| adaNDAti aavudhdnndddhndnnddvinimuttaa| asapattAti apaccatthikA / avyApajjAti vigatadomanassA / viharemu averinoti aho vata kenaci saddhiM averino vihareyyAma, katthaci kopaM na uppAdetvA accharAya gahitakaM javasahassena saddhiM paribhujeyyAmAti dAnaM datvA pUjaM katvA ca patthayanti / iti ca nesaM hotIti evaJca nesaM ayaM patthanA hoti / atha ca panAti evaM patthanAya stipi| issAmachariyasaMyojanAti parasampattikhIyanalakkhaNA issA, attasampattiyA parehi 278 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.358-358) pahaveyyAkaraNavaNNanA 279 sAdhAraNabhAvassa asahanalakkhaNaM macchariyaM, issA ca macchariyaJca saMyojanaM etesanti issaamcchriysNyojnaa| ayamettha sopo| vitthArato pana issAmacchariyAni abhidhamme vuttaanev| AvAsamacchariyena panettha yakkho vA peto vA hutvA tasseva AvAsassa saGkAraM sIsena ukkhipitvA vicarati / kulamacchariyena tasmiM kule ajhesaM dAnAdIni karonte disvA "bhinnaM vatidaM kulaM mamA"ti cintayato lohitampi mukhato uggacchati, kucchivirecanampi hoti, antAnipi khaNDAkhaNDAni hutvA nikkhamanti / lAbhamacchariyena saGghassa vA gaNassa vA santake lAbhe maccharAyitvA puggalikaparibhogena paribhujitvA yakkho vA peto vA mahAajagaro vA hutvA nibbattati / sarIravaNNaguNavaNNamacchariyena pana pariyattidhammamacchariyena ca attanova vaNNaM vaNNeti, na paresaM vaNNaM, "kiM vaNNo eso"ti taM taM dosaM vadanto pariyattiJca kassaci kiJci adento dubbaNNo ceva eLamUgo ca hoti / apica AvAsamacchariyena lohagehe paccati / kulamacchariyena appalAbho hoti / lAbhamacchariyena gUthaniraye nibbattati / vaNNamacchariyena bhave nibbattassa vaNNo nAma na hoti / dhammamacchariyena kukkuLaniraye nibbattati / idaM pana issAmacchariyasaMyojana sotApattimaggena pahIyati / yAva taM nappahIyati, tAva devamanussA averatAdIni patthayantApi verAdIhi na parimuccantiyeva / tiNNA mettha kaGghAti etasmiM paJhe mayA tumhAkaM vacanaM sutvA kaGkhA tiNNAti vadati, na maggavasena tiNNakaGkhataM dIpeti / vigatA kathaMkathAti idaM kathaM, idaM kathanti ayampi kathaMkathA vigtaa| 358. nidAnAdIni vuttatthAneva / piyAppiyanidAnanti piyasattasaGkhAranidAnaM macchariyaM, appiyasattasaGkhAranidAnA issaa| ubhayaM vA ubhayanidAnaM / pabbajitassa hi saddhivihArikAdayo, gahaTThassa puttAdayo hatthiassAdayo vA sattA piyA honti keLAyitA mamAyitA, muhuttampi te apassanto adhivAsetuM na sakkoti / so anaM tAdisaM piyasattaM labhantaM disvA issaM karoti / "iminA amhAkaM kiJci kammaM atthi, muhuttaM tAva naM dethA"ti tameva aJjehi yAcito "na sakkA dAtuM, kilamissati vA ukkaNThissati 279 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.358-358) vA''tiAdIni vatvA macchariyaM karoti / evaM tAva ubhayampi piyasattanidAnaM hoti / bhikkhussa pana pattacIvaraparikkhArajAtaM, gahaThThassa vA alaGkArAdiupakaraNaM piyaM hoti manApaM, so aJassa tAdisaM uppajjamAnaM disvA "aho vatassa evarUpaM na bhaveyyA''ti issaM karoti, yAcito vApi "mayampetaM mamAyantA na paribhujAma, na sakkA dAtunti macchariyaM karoti / evaM ubhayampi piyasaGkhAranidAnaM hoti / appiye pana te vuttappakAre satte ca saGghAre ca labhitvA sacepissa te amanApA honti, tathApi kilesAnaM viparItavuttitAya "ThapetvA maM ko aJjo evarUpassa lAbhI"ti issaM vA karoti, yAcito tAvakAlikampi adadamAno macchariyaM vA karoti / evaM ubhayampi appiyasattasaGkhAranidAnaM hoti / chandanidAnanti ettha pariyesanachando, paTilAbhachando, paribhogachando, sannidhichando, vissajjanachandoti paJcavidho chando / katamo pariyesanachando ? idhekacco atitto chandajAto rUpaM pariyesati, sadaM / gandhaM / rasaM / phohabbaM pariyesati, dhanaM pariyesati / ayaM pariyesanachando / katamo paTilAbhachando ? idhekacco atitto chandajAto rUpaM paTilabhati, sadaM / gandhaM / rasaM / phohabbaM paTilabhati, dhanaM paTilabhati / ayaM paTilAbhachando / katamo paribhogachando ? idhekacco atitto chandajAto rUpaM paribhuJjati, sadaM / gandhaM / rasaM / phoTTabbaM paribhujati, dhanaM paribhujati / ayaM paribhogachando / katamo sannidhichando ? idhekacco atitto chandajAto dhanasannicayaM karoti "ApadAsu bhavissatI"ti / ayaM snnidhichndo| katamo vissajjanachando? idhekacco atitto chandajAto dhanaM vissajjeti, hatthArohAnaM, assArohAnaM, rathikAnaM, dhanuggahAnaM- "ime maM rakhissanti gopissanti mamAyissanti samparivArayissantI"ti / ayaM vissajjanachando / ime paJca chndaa| idha taNhAmattameva, taM sandhAya idaM vuttaM / vitakkanidAnoti ettha "lAbhaM paTicca vinicchayo''ti (dI0 ni0 2.110) evaM 280 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.359-359) vedanAkammaTThAnavaNNanA 281 vutto vinicchayavitakko vitakko nAma / vinicchayoti dve vinicchayA taNhAvinicchayo ca, diTThivinicchayo c| aTThasataM taNhAvicaritaM taNDAvinicchayo nAma / dvAsaTThi diTThiyo divivinicchayo nAmAti evaM vRttataNhAvinicchayavasena hi iTThAniDhupiyAppiyavavatthAnaM na hoti / tadeva hi ekaccassa iTuM hoti, ekaccassa aniTTaM paccantarAjamajjhimadesarAjUnaM gaNDuppAdamigamaMsAdIsu viya / tasmiM pana tohAvinicchayavinicchite paTiladdhavatthusmiM "ettakaM rUpassa bhavissati, ettakaM saddassa, ettakaM gandhassa, ettakaM rasassa, ettakaM phoTTabbassa bhavissati, ettakaM mayhaM bhavissati, ettakaM parassa bhavissati, ettakaM nidahissAmi, ettakaM parassa dassAmI''ti vavatthAnaM vitakkavinicchayena hoti / tenAha 'chando kho, devAnaminda, vitakkanidAnoti / papaJcasAsaGkAnidAnoti tayo papaJcA taNhApapaJco, mAnapapaJco, diTThipapaJcoti / tattha aTThasatataNhAvicaritaM taNhApapaJco nAma / navavidho mAno mAnapapaJco nAma / dvAsaTTi diTThiyo diThThipapaJco nAma / tesu idha taNhApapaJco adhippeto / kenaTena papaJco ? mattapamattAkArapApanadvena papaJco / taMsampayuttA saJjA papaJcasaA / savA vuccati koTAso "sAnidAnA hi papaJcasaGkhA"tiAdIsu viy| iti papaJcasaJaAsaGkhAnidAnoti papaJcasaJjAkoThAsanidAno vitakkoti attho / papaJcasAsaGghAnirodhasAruppagAmininti etissA papaJcasAsaGkhAya khayA nirodho vUpasamo, tassa sAruppaJceva tattha gAminiM cAti saha vipassanAya maggaM pucchati / vedanAkammavAnavaNNanA 359. athassa bhagavA somanassaMpAhanti tisso vedanA Arabhi / kiM pana bhagavatA pucchitaM kathitaM, apucchitaM, sAnusandhikaM, ananusandhikanti ? pucchitameva kathitaM, no apucchitaM, sAnusandhikameva, no ananusandhikaM / devatAnahi rUpato arUpaM pAkaTataraM, arUpepi vedanA pAkaTatarA | kasmA ? devatAnahi karajakAyaM sukhumaM, kammajaM balavaM, karajakAyassa sukhumattA, kammajassa balavattA ekAhArampi atikkamitvA na tiThThanti, uNhapAsANe ThapitasappipiNDi viya vilIyantIti sabbaM brahmajAle vuttanayeneva veditabbaM / tasmA bhagavA sakkassa tisso vedanA Arabhi / duvidhahi kammaTThAnaM - rUpakammaTThAnaM, arUpakammaTThAnaJca / rUpapariggaho, arUpapariggahotipi etadeva vuccati / tattha bhagavA yassa 281 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA rUpaM pAkaTaM, tassa saGkSepamanasikAravasena vA vitthAramanasikAravasena vA catudhAtuvavatthAnaM vitthArento rUpakammaTThAnaM katheti / yassa arUpaM pAkaTaM, tassa arUpakammaTThAnaM katheti / kathento ca tassa vatthubhUtaM rUpakammaTThAnaM dassetvAva katheti, devAnaM pana arUpakammaTThAnaM pAkaTanti arUpakammaTThAnavasena vedanA Arabhi / tividho hi arUpakammaTThAne abhiniveso- phassavasena, vedanAvasena, cittavasenAti / kathaM ? ekaccassa hi saGghittena vA vitthArena vA pariggahite rUpakammaTThAne tasmiM Aram cittacetasikAnaM paThamAbhinipAto taM ArammaNaM phusanto uppajjamAno phasso pATo ho ekaccassa taM ArammaNaM anubhavantI uppajjamAnA vedanA pAkaTA hoti / ekaccassa taM ArammaNaM pariggahetvA taM vijAnantaM uppajjamAnaM vijJaNaM pAkaTaM hoti / ( 8.359 - 359 ) tattha yassa phasso pAkaTo hoti, sopi na kevalaM phassova uppajjati, tena saddhiM tadeva ArammaNaM anubhavamAnA vedanApi uppajjati, saJjAnamAnA saJJApi, cetayamAnA cetanApi, vijAnamAnaM viJJANampi uppajjatIti phassapaJcamakeyeva pariggahAti / yas vedanA pAkaTA hoti, sopi na kevalaM vedanAva uppajjati, tAya saddhiM tadeva ArammaNaM phusamAno phassopi uppajjati, saJjAnamAnA saJJApi, cetayamAnA cetanApi, vijAnamAnaM viJJANampi uppajjatIti phassapaJcamakeyeva pariggaNhAti / yassa viJJANaM pAkaTaM hoti, sopi na kevalaM viJJaNameva uppajjati, tena saddhiM tadevArammaNaM phusamAno phassopi uppajjati, anubhavamAnA vedanApi saJjAnamAnA saJJApi, cetayamAnA cetanApi uppajjatIti phassapaJcamakeyeva pariggaNhAti / so " ime phassapaJcamakA dhammA kiM nissitA "ti upadhArento "vatthunissitA ta pajAnAti / vatthu nAma karajakAyo, yaM sandhAya vuttaM - " idaJca pana meM viNaM tha sitaM ettha paTibaddha "nti / so atthato bhUtAni ceva upAdArUpAni ca / evamettha vatthu rUpaM, phassapaJcamakA nAmanti nAmarUpamattameva passati / rUpaJcettha rUpakkhandho, nAmaM cattAro arUpino khandhAti paJcakkhandhamattaM hoti / nAmarUpavinimuttA hi paJcakkhandhA, paJcakkhandhavinimuttaM vA nAmarUpaM natthi / so "ime paJcakkhandhA kiM hetukA ti upaparikkhanto "avijjAdihetukA "ti passati / tato " paccayo ceva paccayuppannaJca idaM, aJJa satto vA puggalo vA natthi, suddhasaGghArapuJjamattamevA" ti sappaccayanAmarUpavasena tilakkhaNaM AropetvA vipassanApaTipATiyA " aniccaM dukkhaM anattA "ti sammasanto 282 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.359-359) vedanAkammaTThAnavaNNanA 283 vicarati, so ajja ajjAti paTivedhaM AkaGkhamAno tathArUpe divase utusappAyaM, puggalasappAyaM, bhojanasappAyaM, dhammasavanasappAyaM vA labhitvA ekapallaGkena nisinnova vipassanaM matthakaM pApetvA arahatte patiTThAti / evamimesampi tiNNaM janAnaM yAva arahattA kammaTThAnaM kathitaM hoti / idha pana bhagavA arUpakammaTThAnaM kathento vedanAsIsena kathesi / phassavasena hi vijJANavasena vA kathiyamAnaM etassa na pAkaTaM hoti, andhakAraM viya khAyati / vedanAvasena pana pAkaTaM hoti| kasmA? vedanAnaM uppattiyA pAkaTatAya / sukhadukkhavedanAnahi uppatti pAkaTA | yadA sukhaM uppajjati, tadA sakalaM sarIraM khobhentaM maddantaM pharamAnaM abhisandayamAnaM satadhotasappiM khAdApayantaM viya, satapAkatelaM makkhayamAnaM viya, ghaTasahassena pariLAhaM nibbApayamAnaM viya, "aho sukhaM, aho sukha"nti vAcaM nicchArayamAnameva uppajjati / yadA dukkhaM uppajjati, tadA sakalasarIraM khobhentaM maddantaM pharamAnaM abhisandayamAnaM tattaphAlaM pavesentaM viya, vilInatambalohena AsiJcantaM viya, sukkhatiNavanappatimhi arace dAruukkAkalApaM khipamAnaM viya "aho dukkhaM, aho dukkha"nti vippalApayamAnameva uppajjati / iti sukhadukkhavedanAnaM uppatti pAkaTA hoti / adukkhamasukhA pana duddIpanA andhakArena viya abhibhuutaa| sA sukhadukkhAnaM apagame sAtAsAtapaTikkhepavasena majjhattAkArabhUtA adukkhamasukhA vedanAti nayato gaNhantassa pAkaTA hoti / yathA kiM ? yathA antarA piTThipAsANaM AruhitvA palAtassa migassa anupadaM gacchanto migaluddako piTThipAsANassa orabhAgepi parabhAgepi padaM disvA majjhe apassantopi "ito AruLaho, ito oruLho, majjhe piTTipAsANe iminA padesena gato bhavissatI"ti nayato jAnAti / evaM AruLahaTThAne padaM viya hi sukhavedanAya uppatti pAkaTA hoti, oruLhaTThAne padaM viya dukkhavedanAya uppatti pAkaTA hoti, ito Aruyha, ito oruyha, majJa evaM gatoti nayato gahaNaM viya sukhadukkhAnaM apagame sAtAsAtapaTikkhepavasena majjhattAkArabhUtA adukkhamasukhA vedanAti nayato gaNhantassa pAkaTA hoti / evaM bhagavA paThamaM rUpakammaTThAnaM kathetvA pacchA arUpakammaTThAnaM vedanAvasena nivattetvA dassesi / na kevalaJca idheva evaM dassesi, mahAsatipaTTAne, majjhimanikAyamhi satipaTTAne, cULatahAsaGghaye, mahAtahAsaGghaye, cULavedallasutte, mahAvedallasutte, raTTapAlasutte, mAgaNDiyasutte, dhAtuvibhaGge, AnejasappAye, sakale vedanAsaMyutteti evaM anekesu suttantesu paThamaM rUpakammaTThAnaM 283 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.360-360) kathetvA pacchA arUpakammaTThAnaM vedanAvasena nivattetvA dassesi / yathA ca tesu tesu, evaM imasmimpi sakkapaJhe paThamaM rUpakammaTThAnaM kathetvA pacchA arUpakammaTThAnaM vedanAvasena nivattetvA dassesi / rUpakammaTThAnaM panettha vedanAya ArammaNamattakaMyeva saGittaM, tasmA pALiyaM nAruLhaM bhavissati / 360. arUpakammaTThAne yaM tassa pAkaTaM vedanAvasena abhinivesamukhaM, tameva dassetuM somanassaMpAhaM, devAnamindAtiAdimAha / tattha duvidhenAti dvividhena, dvIhi koTThAsehIti attho / evarUpaM somanassaM na sevitabbanti evarUpaM gehasitasomanassaM na sevitab / gehasitasomanassaM nAma "tattha katamAni cha gehasitAni somanassAni ? cakkhuvidheyyAnaM rUpAnaM iTTAnaM kantAnaM manApAnaM manoramAnaM lokAmisapaTisaMyuttAnaM paTilAbhaM vA paTilAbhato samanupassato, pubbe vA paTiladdhapubbaM atItaM niruddhaM vipariNataM samanussarato uppajjati somanassaM, yaM evarUpaM somanassaM, idaM vuccati gehasitaM somanassa"nti evaM chasu dvAresu vuttakAmaguNanissitaM somanassaM (ma0 ni0 3.306) / evarUpaM somanassaM sevitabbanti evarUpaM nekkhammasitaM somanassaM sevitab / nekkhammasitaM somanassaM nAma - "tattha katamAni cha nekkhammasitAni somanassAni ? rUpAnaM tveva aniccataM viditvA vipariNAmavirAganirodhaM pubbe ceva rUpA etarahi ca sabbe te rUpA aniccA, dukkhA, vipariNAmadhammAti evametaM yathAbhUtaM sammappAya passato uppajjati somanassaM, yaM evarUpaM somanassaM, idaM vuccati nekkhammasitaM somanassa"nti (ma0 ni0 3.308) evaM chasu dvAresu iTThArammaNe ApAthagate aniccAdivasena vipassanaM paTTapetvA ussukkApetuM sakkontassa "ussukkitA me vipassanA''ti somanassajAtassa uppannaM somanassaM / sevitabbanti iMdaM nekkhammavasena, vipassanAvasena, anussativasena, paThamajjhAnAdivasena ca uppajjanakasomanassaM sevitabbaM nAma / tattha yaM ce savitakkaM savicAranti tasmimpi nekkhammasite somanasse yaM nekkhammavasena, vipassanAvasena, anussativasena, paThamajjhAnavasena ca uppannaM savitakkaM savicAraM somanassanti jAneyya / yaM ce avitakkaM avicAranti yaM pana dutiyatatiyajjhAnavasena uppannaM avitakkaM avicAraM somanassanti jAneyya / ye avitakke avicAre, te paNItatareti etesupi dvIsu yaM avitakkaM avicAraM, taM paNItataranti attho / 284 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.361-361) vedanAkammaTThAnavaNNanA 285 iminA kiM kathitaM hoti? dvinaM arahattaM kathitaM / kathaM ? eko kira bhikkhu savitakkasavicAre somanasse vipassanaM paThThapetvA "idaM somanassaM kiM nissita"nti upadhArento "vatthunissita"nti pajAnAtIti phassapaJcamake vuttanayeneva anukkamena arahatte patiThThAti / eko avitakkaavicAre somanasse vipassanaM paTThapetvA vuttanayeneva arahatte patiThThAti / tattha abhiniviTThasomanassesupi savitakkasavicArato avitakkaavicAraM pnniittrN| savitakkasavicArasomanassavipassanAtopi avitakkaavicAravipassanA pnniittraa| savitakkasavicArasomanassaphalasamApattitopi avitakkaavicArasomanassaphalasamApattiyeva paNItatarA / tenAha bhagavA "ye avitakke avicAre, te paNItatare"ti / 361. evarUpaM domanassaM na sevitabbanti evarUpaM gehasitadomanassaM na sevitabbaM / gehasitadomanassaM nAma - "tattha katamAni cha gehasitAni domanassAni ? cakkhuvi yyAnaM rUpAnaM iTTAnaM kantAnaM manApAnaM manoramAnaM lokAmisapaTisaMyuttAnaM appaTilAbhaM vA appaTilAbhato samanupassato pubbe vA apaTiladdhapubbaM atItaM niruddhaM vipariNataM samanussarato uppajjati domanassaM, yaM evarUpaM domanassaM, idaM vuccati gehasitadomanassa''nti (ma0 ni0 3.307) / evaM chasu dvAresu iTArammaNaM nAnubhaviM, nAnubhavissAmi, nAnubhavAmIti vitakkayato uppannaM kAmaguNanissitaM domanassaM / / evarUpaM domanassaM sevitabbanti evarUpaM nekkhammasitadomanassaM sevitabbaM / nekkhammasitadomanassaM nAma - "tattha katamAni cha nekkhammasitAni domanassAni ? rUpAnaM tveva aniccataM viditvA vipariNAmavirAganirodhaM pubbe ceva rUpA etarahi ca sabbe te rUpA aniccA, dukkhA, vipariNAmadhammAti evametaM yathAbhUtaM sampappaJAya disvA anuttaresu vimokkhesu pihaM upaTThApeti 'kudAssu nAmAhaM tadAyatanaM, upasampajja viharissAmi, yadariyA etarahi AyatanaM upasampajja viharantIti / iti anuttaresu vimokkhesu pihaM upaTThApayato uppajjati pihapaccayA domanassaM, yaM evarUpaM domanassaM, idaM vuccati nekkhammasitadomanassa"nti (ma0 ni0 3.307) evaM chasu dvAresu iTThArammaNe ApAthagate anuttaravimokkhasaGkhAtaariyaphaladhammesu pihaM upaTThapetvA tadadhigamAya aniccAdivasena vipassanaM paTTapetvA ussukkApetumasakkontassa imampi pakkhaM, imampi mAsaM, imampi saMvaccharaM vipassanaM ussukkApetvA ariyabhUmiM pApuNituM nAsakkhinti anusocato uppannaM domanassaM / sevitabbanti idaM nekkhammavasena, vipassanAvasena, anussativasena, paThamajjhAnAdivasena ca uppajjanakadomanassaM sevitabbaM nAma / 285 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA tattha yaM ce savitakkasavicAranti tasmimpi duvidhe domanasse gehasitadomanassameva savitakkasavicAradomanassaM nAma / nekkhammavasena, vipassanAvasena, anussativasena, paThamadutiyajjhAnavasena ca uppanna domanassaM pana avitakkaavicAradomanassanti veditabbaM / nippariyAyena pana avitakkaavicAradomanassaM nAma natthi / domanassindriyaJhi ekaMsena akusalaJceva savitakkasavicAraJca, etassa pana bhikkhuno maJJanavasena savitakkasavicAranti ca avitakkaavicAranti ca vRttaM / tatrAyaM nayo - idha bhikkhu domanassapaccayabhUte savitakkasavicAradhamme avitakkaavicAradhamme ca domanassapaccayA eva uppanne maggaphaladhamme ca aJJasaM paTipattidassanavasena domanassanti gahetvA " kadA nu kho me savitakkasavicAradomanasse vipassanA paTThapitA bhavissati, kadA avitakka avicAradomanasse "ti ca "kadA nu kho me savitakkasavicAradomanassaphalasamApatti nibbattitA bhavissati, kadA avitakkaavicAradomanassaphalasamApattI 'ti cintetvA temAsikaM, chamAsikaM, navamAsikaM vA paTipadaM gaNhAti / temAsikaM gahetvA paThamamAse ekaM yAmaM jaggati, dve yAme niddAya okAsaM karoti, majjhime mAse dve yAme jaggati, ekaM yAmaM niddAya okAsaM karoti, pacchimamAse caGkamanisajjAyeva yApeti / evaM ce arahattaM pApuNAti, iccetaM kusalaM / no ce pANAti, visesetvA chamAsikaM gaNhAti / tatrApi dve dve mAse vRttanayena paTipajjitvA arahattaM pApuNituM asakkonto visesetvA navamAsikaM gaNhAti / tatrApi tayo tayo mAse tatheva paTipajjitvA arahattaM pApuNituM asakkontassa "na ladvaM vata me sabrahmacArIhi saddhiM visuddhipavAraNaM pavAretu "nti Avajjato domanassaM uppajjati, assudhArA pavattanti gAmantapabbhAravAsImahAsIvattherassa viya / ( 8.361-361) mahAsavattheravatthu thero kira aTThArasa mahAgaNe vAcesi / tassovAde ThatvA tiMsasahassA bhikkhU arahattaM pApurNisu / atheko bhikkhu " mayhaM tAva abbhantare guNA appamANA, kIdisA nu kho me Acariyassa guNA "ti Avajjanto puthujjanabhAvaM passitvA "amhAkaM Acariyo asaM avassayo hoti, attano bhavituM na sakkoti, ovAdamassa dassAmI "ti AkAsena gantvA vihArasamIpe otaritvA divATThAne nisinnaM AcariyaM upasaGkamitvA vattaM dassetvA ekamantaM nisIdi / 286 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.361-361) mahAsIvattheravatyu 287 thero- "kiM kAraNA Agatosi piNDapAtikA"ti aah| eka anumodanaM gahissAmIti Agatosmi, bhanteti / okAso na bhavissati, Avusoti ? vitakkamALake ThitakAle pucchissAmi, bhanteti / tasmiM ThAne aze pucchantIti / bhikkhAcAramagge, bhanteti / tatrApi aje pucchntiiti| dupaTTanivAsanaTThAne, saGghATipArupanaTThAne, pattanIharaNaTThAne, gAme caritvA AsanasAlAyaM yAgupItakAle, bhanteti / tattha aTThakathAtherA attano kathaM vinodenti, Avusoti / antogAmato nikkhantakAle pucchissAmi, bhanteti / tatrApi ajhe pucchanti, Avusoti / antarAmagge, bhante, bhojanasAlAyaM bhattakiccapariyosAne, bhante, divATThAne, pAdadhovanakAle, mukhadhovanakAle, bhanteti ? tadA ache pucchantIti / tato paTThAya yAva aruNA apare pucchanti, Avusoti / dantakaTuM gahetvA mukhadhovanatthaM gamanakAle, bhanteti ? tadA ajje pucchantIti / mukhaM dhovitvA AgamanakAle, bhanteti ? tatrApi ajhe pucchantIti / senAsanaM pavisitvA nisinnakAle, bhanteti ? tatrApi aJche pucchantIti / bhante, nanu mukhaM dhovitvA senAsanaM pavisitvA tayo cattAro pallaGke usumaM gAhApetvA yonisomanasikAre kammaM karontAnaM okAsakAlena bhavitabbaM siyA, maraNakhaNampi na labhissatha, bhante, phalakasadisattha bhante parassa avassayo hotha, attano bhavituM na sakkotha, na me tumhAkaM anumodanAya atthoti AkAse uppatitvA agmaasi| thero- "imassa bhikkhuno pariyattiyA kammaM natthi, mayhaM pana aGkusako bhavissAmIti Agato"ti JatvA "idAni okAso na bhavissati, paccUsakAle gamissAmI"ti pattacIvaraM samIpe katvA sabbaM divasabhAgaM paThamayAmamajjhimayAmaJca dhammaM vAcetvA pacchimayAme ekasmiM there uddesaM gahetvA nikkhante pattacIvaraM gahetvA teneva saddhiM nikkhanto / nisinnaantevAsikA Acariyo kenaci papaJcena nikkhantoti maaiMsu / nikkhanto thero koci deva samAnAcariyabhikkhUti sajhaM akAsi / thero kira "mAdisassa arahattaM nAma kiM, dvIhatIheneva pApuNitvA paccAgamissAmI"ti antevAsikAnaM anArocetvAva AsALhImAsassa juNhapakkhaterasiyA nikkhanto gAmantapabbhAraM gantvA caGkama Aruyha kammaTThAnaM manasikaronto taM divasaM arahattaM gahetuM nAsakkhi / uposathadivase sampatte "dvIhatIhena arahattaM gaNhissAmIti Agato, gahetuM pana nAsakkhiM / tayo mAse pana tINi divasAni viya yAva mahApavAraNA tAva jAnissAmI"ti vassaM upagantvApi gahetuM nAsakkhi | pavAraNAdivase cintesi- "ahaM 287 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.361-361) dvIhatIhena arahattaM gaNhissAmIti Agato, temAsenApi nAsakkhiM, sabrahmacArino pana visuddhipavAraNaM pavArentI"ti / tassevaM cintayato assudhArA pavattanti / tato "na maJce mahaM catUhi iriyApathehi maggaphalaM uppajjissati, arahattaM appatvA neva maJce piDhei pasAressAmi, na pAde dhovissAmI"ti maJca ussApetvA Thapesi / puna antovassaM pattaM, arahattaM gahetuM nAsakkhiyeva / ekUnatisapavAraNAsu assudhArA pavattanti / gAmadArakA therassa pAdesu phAlitaTThAnAni kaNTakehi sibbanti, davaM karontApi "ayyassa mahAsIvattherassa viya pAdA hontU"ti davaM karonti / thero tiMsa saMvacchare mahApavAraNAdivase AlambaNaphalakaM nissAya Thito "idAni me tiMsa vassAni samaNadhammaM karontassa, nAsakkhiM arahattaM pApuNituM, addhA me imasmiM attabhAve maggo vA phalaM vA natthi, na me laddhaM sabrahmacArIhi saddhiM visuddhipavAraNaM pavAretu"nti cintesi / tassevaM cintayatova domanassaM uppajji, assudhArA pavattanti / atha avidUraTThAne ekA devadhItA rodamAnA aTTAsi / "ko ettha rodasI"ti ? "ahaM, bhante, devadhItA"ti | "kasmA rodasI"ti ? "rodamAnena maggaphalaM nibbattitaM, tena ahampi ekaM dve maggaphalAni nibbattessAmIti rodAmi, bhante'ti / tato thero- "bho mahAsIvatthera, devatApi tayA saddhiM keliM karonti, anucchavikaM nu kho te eta"nti vipassanaM vaDDetvA saha paTisambhidAhi arahattaM aggahesi / so "idAni nipajjissAmI"ti senAsanaM paTijaggitvA maJcakaM paJapetvA udakaTThAne udakaM paccupaTThapetvA "pAde dhovissAmI"ti sopAnaphalake nisIdi / antevAsikApissa "amhAkaM Acariyassa samaNadhamma kAtuM gacchantassa tisa vassAni, sakkhi nu kho visesaM nibbattetuM, nAsakkhI"ti AvajjayamAnA "arahattaM patvA pAdadhovanatthaM nisinno"ti disvA "amhAkaM Acariyo amhAdisesu antevAsikesu tiTThantesu 'attanAva pAde dhovissatI'ti aTThAnametaM, ahaM dhovissAmi ahaM dhovissAmI"ti tiMsasahassAnipi AkAsena gantvA vanditvA "pAde dhovissAma, bhante''ti AhaMsu / Avuso, idAni tiMsa vassAni honti mama pAdAnaM adhotAnaM, tiThThatha, tumhe, ahameva dhovissAmIti / sakkopi Avajjanto- "mahaM ayyo mahAsIvatthero arahattaM patto tiMsasahassAnaM antevAsikAnaM 'pAde dhovistAmA ti AgatAnaM pAde dhovituM na deti / mAdise pana upaTThAke 288 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.362-362) mahAsIvattheravatthu 289 tidvante 'mahaM ayyo sayaM pAde dhovissatI'ti aTThAnametaM, ahaM dhovissAmI"ti sanniTThAnaM katvA sujAtAya deviyA saddhiM bhikkhusaGghassa santike pAturahosi / so sujaM asurakanaM purato katvA "apetha, bhante, mAtugAmo''ti okAsaM kAretvA theraM upasaGkamitvA vanditvA purato ukkuTiko nisIditvA "pAde dhovissAmi, bhante''ti Aha / kosiya, idAni me tiMsa vassAni pAdAnaM adhotAnaM, devatAnaJca pakatiyApi manussasarIragandho nAma jeguccho, yojanasate ThitAnampi kaNThe AsattakuNapaM viya hoti, ahameva dhovissAmIti / bhante, ayaM gandho nAma na pAyati, tumhAkaM pana sIlagandho cha devaloke atikkamitvA upari bhavaggaM patvA Thito / sIlagandhato aJo uttaritaro gandho nAma natthi, bhante, tumhAkaM sIlagandhenamhi Agatoti vAmahatthena gopphakasandhiyaM gahetvA dakkhiNahatthena pAdatalaM parimajji | daharakumArasseva pAdA ahesuM / sakko pAde dhovitvA vanditvA devalokameva gato / evaM "na labhAmi sabrahmacArIhi saddhiM visuddhipavAraNaM pavAretu"nti Avajjantassa uppannaM domanassaM nissAya bhikkhuno mAnavasena vipassanAya ArammaNampi vipassanApi maggopi phalampi savitakkasavicAradomanassanti ca avitakkAvicAradomanassanti ca vuttanti veditabbaM / tattha eko bhikkhu savitakkasavicAradomanasse vipassanaM paTThapetvA idaM domanassaM kiM nissitanti upadhArento vatthunissitanti pajAnAtIti phassapaJcamake vuttanayeneva anukkamena arahatte patiTThAti / eko avitakkAvicAre domanasse vipassanaM paTTapetvA vuttanayeneva arahatte patidvAti / tattha abhiniviTThadomanassesupi savitakkasavicArato avitakkaavicAraM paNItataraM / savitakkasavicAradomanassavipassanAtopi avitakkAvicAradomanassavipassanA pnniittraa| savitakkasavicAradomanassaphalasamApattitopi avitakkAvicAradomanassaphalasamApattiyeva pnniittraa| tenAha bhagavA- "ye avitakkaavicAre te pnniittre"ti| - 362. evarUpA upekkhA na sevitabbAti evarUpA gehasitaupekkhA na sevitabbA / gehasitaupekkhA nAma "tattha katamA cha gehasitaupekkhA / cakkhunA rUpaM disvA uppajjati upekkhA bAlassa mULahassa puthujjanassa anodhijinassa avipAkajinassa anAdInavadassAvino assutavato puthujjanassa, yA evarUpA upekkhA, rUpaM sA nAtivattati, tasmA sA upekkhA gehasitAti vuccatI"ti evaM chasu dvAresu iTThArammaNe ApAthagate guLapiNDike 289 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.363-363) nilInamakkhikA viya rUpAdIni anativattamAnA tattheva laggA laggitA hutvA uppannA kAmaguNanissitA upekkhA na sevitabbA / evarUpA upekkhA sevitabbAti evarUpA nekkhammasitA upekkhA sevitbbaa| nekkhammasitA upekkhA nAma- "tattha katamA cha nekkhammasitA upekkhA ? rUpAnaM tveva aniccataM viditvA vipariNAmavirAganirodhaM 'pubbe ceva rUpA etarahi ca, sabbe te rUpA aniccA, dukkhA, vipariNAmadhammA'ti evametaM yathAbhUtaM sammappaJAya passato uppajjati upekkhA, yA evarUpA upekkhA, rUpaM sA ativattati, tasmA sA upekkhA nekkhammasitAti vuccatI"ti (ma0 ni0 3.308) / evaM chasu dvAresu iTTAniTThaArammaNe ApAthagate iTe arajjantassa. aniTe adassantassa. asamapekkhanena asammayhantassa uppannA vipassanA ANasampayuttA upekkhaa| apica vedanAsabhAgA tatra majjhattupekkhApi ettha upekkhAva / tasmA sevitabbAti ayaM nekkhammavasena vipassanAvasena anussatiTThAnavasena paThamadutiyatatiyacatutthajjhAnavasena ca uppajjanakaupekkhA sevitabbA nAma / ettha yaM ce savitakkaM savicAranti tAyapi nekkhammasitaupekkhAya yaM nekkhammavasena vipassanAvasena anussatiTTAnavasena paThamajjhAnavasena ca uppannaM savitakkasavicAraM upekkhanti jAneyya / yaM ce avitakkaM avicAranti yaM pana dutiyajjhAnAdivasena uppannaM avitakkAvicAraM upekkhanti jAneyya / ye avitakke avicAre te paNItatareti etAsu dvIsu yA avitakkaavicArA, sA paNItatarAti attho| iminA kiM kathitaM hoti ? dvinnaM arahattaM kathitaM / eko hi bhikkhu savitakkasavicAraupekkhAya vipassanaM paTThapetvA ayaM upekkhA kiM nissitAti upadhArento vatthunissitAti pajAnAtIti phassapaJcamake vuttanayeneva anukkamena arahatte patiTThAti / eko avitakkAvicArAya upekkhAya vipassanaM paTTapetvA vuttanayeneva arahatte patiThThAti / tattha abhiniviTThaupekkhAsupi savitakkasavicArato avitakkAvicArA pnniittraa| savitakkasavicAraupekkhAvipassanAtopi avitkkaavicaarupekkhaavipssnaapnniittraa| savitakkasavicAraupekkhAphalasamApattitopi avitakkAvicArupekkhAphalasamApattiyeva paNItatarA / tenAha bhagavA "ye avitakke avicAre te paNItatare''ti / 363. evaM paTipanno kho, devAnaminda, bhikkhu papaJcasaJaAsavAnirodhasAruppagAmini paTipadaM paTipanno hotIti bhagavA arahattanikUTena desanaM niTThapesi | sakko pana 290 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8.364-364) pAtimokkhasaMvaravaNNanA sotApattiphalaM patto / buddhAnaJhi ajjhAsayo hIno na hoti, ukkaTThova hoti / ekassapi bahUnampi dhammaM desentA arahatteneva kUTaM gaNhanti / sattA pana attano anurUpe upanissaye ThitA keci sotApannA honti, keci sakadAgAmI, keci anAgAmI, keci arahanto / rAjA viya hi bhagavA, rAjakumArA viya veneyyA / yathA hi rAjA bhojanakAle attano pamANena piNDaM uddharitvA rAjakumArAnaM upaneti, te tato attano mukhappamANeneva kabaLaM karonti, evaM bhagavA attajjhAsayAnurUpAya desanAya arahatteneva kUTaM gaNhAti / veneyyA attano upanissayappamANena tato sotApattiphalamattaM vA sakadAgAmi anAgAmiarahattaphalameva vA gnnhnti| sakko pana sotApanno jAto / sotApanno ca hutvA bhagavato puratoyeva cavitvA taruNasakko hutvA nibbatti, devatAnahi cavamAnAnaM attabhAvassa gatAgataTThAnaM nAma na paJJayati, dIpasikhAgamanaM viya hoti / tasmA sesadevatA na jAniMsu / sakko pana sayaM cutattA bhagavA ca appaTihatatrANattA dveva janA jAniMsu / atha sakko cintesi " mayhavhi bhagavatA tIsu ThAnesu nibbattitaphalameva kathitaM, ayaJca pana maggo vA phalaM vA sakuNikAya viya uppatitvA gahetuM na sakkA, AgamanIyapubbabhAgapaTipadAya assa bhavitabbaM / handAhaM upari khINAsavassa pubbabhAgapaTipadaM pucchAmI 'ti / pAtimokkhasaMvaravaNNanA 364. tato taM pucchanto kathaM paTipanno pana, mArisAti AdimAha / tattha pAtimokkhasaMvarAyAti uttamajeTThakasIlasaMvarAya / kAyasamAcArampItiAdi sevitabbakAyasamAcArAdivasena pAtimokkhasaMvaradassanatthaM vRttaM / sIlakathA ca nAmesA kammapathavasena vA paNNattivasena vA kathetabbA hoti / tattha kanna tAva kathetabbo / kammapathavasena asevitabbakAyasamAcAro pANAtipAtaadinnAdAnamicchAcArehi paNNattavasena kathentena kAyadvAre paJJattasikkhApadavItikkamavasena kathetabbo / sevitabbakAyasamAcAro pANAtipAtAdiveramaNIhi caiva kAyadvAre paJJattasikkhApadaavItikkamena ca kathetabbo | asevitabbavacIsamAcAro musAvAdAdivacIduccaritena ceva vacIdvAre paJJattasikkhApadavItikkamena ca kathetabbo | sevitabbavacIsamAcAro musAvAdAdiveramaNIhi ceva vacIdvAre paJJattasikkhApadaavItikkamena ca kathetabbo / 291 291 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 dIghanikAye mahAvaggaDukathA dIghanikAye mahAvaggaTThakathA _ (8.364-3640 (8.364-364) pariyesanA pana kAyavAcAhi pariyesanAyeva / sA kAyavacIsamAcAragahaNena gahitApi samAnA yasmA AjIvaTThamakasIlaM nAma etasmi va dvAradvaye uppajjati, na AkAse, tasmA AjIvaTThamakasIladassanatthaM visuM vuttaa| tattha nasevitabbapariyesanA anariyapariyesanAya kathetabbA | sevitabbapariyesanA ariyapariyesanAya / vutta hetaM "dvemA, bhikkhave, pariyesanA anariyA ca pariyesanA, ariyA ca pariyesanA / katamA ca, bhikkhave, anariyA pariyesanA ? idha, bhikkhave, ekacco attanA jAtidhammo samAno jAtidhammaMyeva pariyesati, attanA jarAdhammo, byAdhidhammo, maraNadhammo, sokadhammo, saMkilesadhammo samAno saMkilesadharmayeva pariyesati / kiJca, bhikkhave, jAtidhammaM vadetha ? puttabhariyaM, bhikkhave, jAtidhamma, dAsidAsaM jAtidhammaM ajeLakaM jAtidhammaM, kukkuTasUkaraM jAtidhammaM, hathigavAssavaLavaM jAtidhammaM, jAtarUparajataM jAtidhammaM / jAtidhammA hete, bhikkhave, upadhayo, etthAyaM gathito mucchito ajjhApanno attanA jAtidhammo samAno jAtidhammaMyeva pariyesati / kiJca, bhikkhave, jarAdhammaM vadetha ? puttabhariyaM, bhikkhave, jarAdhamma...pe0... jarAdhammaMyeva pariyesati / kiJca, bhikkhave, byAdhidhammaM vadetha ? puttabhariyaM, bhikkhave, byAdhidhamma, dAsidAsaM byAdhidhammaM, ajeLakaM, kukkuTasUkaraM, hathigavAssavaLavaM byAdhidhammaM / byAdhidhammA hete, bhikkhave, upadhayo, etthAyaM gathito mucchito ajjhApanno attanA byAdhidhammo samAno byAdhidhammaMyeva pariyesati / kiJca, bhikkhave, maraNadhammaM vadetha ? puttabhariyaM, bhikkhave, maraNadhamma...pe0... maraNadhammaMyeva pariyesati / kiJca, bhikkhave, sokadhammaM vadetha ? puttabhariyaM...pe0... sokadhammaMyeva pariyesati / kiJca, bhikkhave, saMkilesadhammaM vadetha...pe0... jAtarUparajataM saMkilesadhammaM / 292 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.364-364) pAtimokkhasaMvaravaNNanA 293 saMkilesadhammA, hete, bhikkhave, upadhayo, etthAyaM gathito mucchito ajjhApanno attanA saMkilesadhammo samAno saMkilesadhammaMyeva pariyesati / ayaM, bhikkhave, anariyA pariyesanAti (ma0 ni0 1.274) / apica kuhanAdivasena paJcavidhA, agocaravasena chabbidhA vejjakammAdivasena ekavIsatividhA, evaM pavattA sabbApi anesanA anariyapariyesanAyevAti veditbbaa| "katamA ca, bhikkhave, ariyA pariyesanA ? idha, bhikkhave, ekacco attanA jAtidhammo samAno jAtidhamme AdInavaM viditvA ajAtaM anuttaraM yogakkhemaM nibbAnaM pariyesati, attanA jarAdhammo, byAdhi, maraNa, soka, saMkilesadhammo samAno saMkilesadhamme AdInavaM viditvA asaMkiliTuM anuttaraM yogakkhemaM nibbAnaM pariyesati / ayaM ariyA pariyesanAti (ma0 ni0 1.275) / apica paJca kuhanAdIni cha agocare ekavIsatividhaJca anesanaM vajjetvA bhikkhAcariyAya dhammena samena pariyesanApi ariyapariyesanAyevAti veditabbA / ettha ca yo yo "na sevitabbo'ti vutto, so so pubbabhAge pANAtipAtAdInaM sambhArapariyesanApayogakaraNagamanakAlato pAya na sevitbbov| itaro Adito pAya sevitabbo, asakkontena cittampi uppAdetab / apica saGghabhedAdInaM atthAya parakkamantAnaM devadattAdInaM viya kAyasamAcAro na sevitabbo. divasassa dvattikkhattaM tiNNaM rata upaTTAnagamanAdivasena pavatto dhammasenApatimahAmoggallAnattherAdInaM viya kAyasamAcAro sevitbbo| dhanuggahapesanAdivasena vAcaM bhindantAnaM devadattAdInaM viya vacIsamAcAro na sevitabbo. tiNNaM ratanAnaM gaNakittanAdivasena pavatto dhammasenApatimahAmoggallAnattherA viya vacIsamAcAro sevitbbo| anariyapariyesanaM pariyesantAnaM devadattAdInaM viya pariyesanA na sevitabbA, ariyapariyesanameva pariyesantAnaM dhammasenApatimahA moggallAnattherAdInaM viya pariyesanA sevitabbA / evaM paTipanno khoti evaM asevitabbaM kAyavacIsamAcAraM pariyesanaJca pahAya sevitabbAnaM pAripUriyA paTipanno, devAnaminda, bhikkhu pAtimokkhasaMvarAya 293 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.365-365) nAma hotIti bhagavA khINAsavassa uttamajeTThakasIlasaMvaratthAya paTipanno AgamanIyapubbabhAgapaTipadaM kathesi / indriyasaMvaravaNNanA 365. dutiyapucchAyaM indriyasaMvarAyAti indriyAnaM pidhAnAya, guttadvAratAya saMvatadvAratAyAti attho| vissajjane panassa cakkhavi vyaM rUpampItiAdi sevitabbarUpAdivasena indriyasaMvaradassanatthaM vRttN| tattha evaM vutteti heTThA somanassAdiSajhAvissajjanAnaM sutattA iminApi evarUpena bhavitabbanti sajAtapaTibhAno bhagavatA evaM vutte sakko devAnamindo bhagavantaM etadavoca, etaM imassa kho ahaM, bhanteti AdikaM vacanaM avoc| bhagavApissa okAsaM datvA taNhI ahosi / kathetakAmopi hi yo atthaM sampAdetuM na sakkoti, atthaM sampAdetuM sakkonto vA na kathetukAmo hoti, na tassa bhagavA okAsaM karoti / ayaM pana yasmA kathetukAmo ceva, sakkoti ca atthaM sampAdetuM tenassa bhagavA okAsamakAsi / tattha evarUpaM na sevitabbanti AdIsu ayaM saddhepo- yaM rUpaM passato rAgAdayo uppajjanti, taM na sevitabbaM na daTThabbaM na oloketabbanti attho| yaM pana passato asubhasA vA saNThAti, pasAdo vA uppajjati, aniccasApaTilAbho vA hoti, taM sevitbbN| yaM cittakkharaM cittabyaJjanampi sadaM suNato rAgAdayo uppajjanti, evarUpo saddo na sevitbbo| yaM pana atthanissitaM dhammanissitaM kumbhadAsigItampi suNantassa pasAdo vA uppajjati, nibbidA vA saNThAti, evarUpo saddo sevitabbo / __ yaM gandhaM ghAyato rAgAdayo uppajjanti, evarUpo gandho na sevitbbo| yaM pana gandhaM ghAyato asubhasAdipaTilAbho hoti, evarUpo gandho sevitabbo / yaM rasaM sAyato rAgAdayo uppajjanti, evarUpo raso na sevitabbo / yaM pana rasaM sAyato AhAre paTikUlasA ceva uppajjati, sAyitapaccayA ca kAyabalaM nissAya 294 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.366-366) indriyasaMvaravaNNanA ariyabhUmi okkamituM sakkoti, mahAsIvattherabhAgineyyasIvasAmaNerassa viya paribhuJjantasseva kilesakkhayo vA hoti, evarUpo raso sevitabbo / yaM phohabbaM phusato rAgAdayo uppajjanti, evarUpaM phohabbaM na sevitabbaM / yaM pana phusato sAriputtattherAdInaM viya Asavakkhayo ceva, vIriyaJca supaggahitaM, pacchimA ca janatA diTThAnugatiM ApAdanena anuggahitA hoti, evarUpaM phoTub sevitabbaM / sAriputtatthero kira tiMsa vassAni maJce piTuiM na pasAresi / tathA mahAmoggallAnatthero / mahAkassapatthero vIsavassasataM maJce piTuiM na pasAresi / anuruddhatthero paJAsa vassAni / bhaddiyatthero tiMsa vassAni / soNatthero aTThArasa vassAni / raTThapAlatthero dvAdasa / Anandatthero pannarasa / rAhulatthero dvAdasa / bAkulatthero asIti vassAni | nALakatthero yAvaparinibbAnA maJce piDhei na pasAresIti / ye manovijJeyye dhamme samannAharantassa rAgAdayo uppajjanti, "aho, vata yaM paresaM paravittUpakaraNaM taM mamassA''tiAdinA nayena vA abhijjhAdIni ApAthamAgacchanti evarUpA dhammA na sevitabbA / "sabbe sattA averA hontU"ti evaM mettAdivasena, ye vA pana tiNNaM therAnaM dhammA, evarUpA sevitbbaa| tayo kira therA vassUpanAyikadivase kAmavitakkAdayo akusalavitakkA na vitakketabbAti katikaM akaMsu / atha pavAraNadivase saGghatthero saGghanavakaM pucchi - "Avuso, imasmiM temAse kittake ThAne cittassa dhAvituM dinna"nti ? na, bhante, pariveNaparicchedato bahi dhAvituM adAsinti / dutiyaM pucchi- "tava Avuso'"ti ? nivAsagehato, bhante, bahi dhAvituM na adAsinti / atha dvepi theraM pucchiMsu "tumhAkaM pana, bhante''ti ? niyakajjhattakhandhapaJcakato, Avuso, bahi dhAvituM na adAsinti / tumhehi, bhante, dukkaraM katanti / evarUpo manovijeyyo dhammo sevitbbo| 366. ekantavAdAti ekoyeva anto vAdassa etesaM, na dvedhA gatavAdAti ekantavAdA, eka va vadantIti pucchti| ekantasIlAti ekaacaaraa| ekantachandAti ekaladdhikA / ekantaajjhosAnAti ekantapariyosAnA / anekadhAtu nAnAdhAtu kho, devAnaminda, lokoti devAnaminda, ayaM loko anekajjhAsayo naanjjhaasyo| ekasmiM gantukAme eko ThAtukAmo hoti / ekasmiM ThAtukAme eko sayitukAmo hoti / dve sattA ekajjhAsayA nAma dullbhaa| tasmiM 295 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA anekadhAtunAnAdhAtusmiM loke yaM yadeva dhAtuM yaM yadeva ajjhAsayaM sattA abhinivisanti gaNhanti taM tadeva / thAmasA parAmAsAti thAmena ca parAmAsena ca / abhinivissa boharantIti suTu gaNhitvA voharanti kathenti dIpenti kittenti / idameva saccaM moghamaJjanti idaM amhAkameva vacanaM saccaM, aJJasaM vacanaM moghaM tucchaM niratthakanti / 1 296 accantanidvAti anto vuccati vinAso, antaM atItA niTThA etesanti accntnitttthaa| yA etesaM niTThA, yo paramassAso nibbAnaM, taM sabbesaM vinAsAtikkantaM niccanti vuccati / yogakkhemoti nibbAnasseva nAmaM, accanto yogakkhemo etesanti accantayogakkhemI / seTThaTThena brahmaM ariyamaggaM carantIti brahmacArI / accantatthAya brahmacArI accantabrahmacArI / pariyosAnantipi nibbAnassa nAmaM / accantaM pariyosAnaM etesanti accantapariyosAnA / tahAsaGghayavimuttAti taNhAsaGghayoti maggopi nibbAnampi / maggo tahaM saGkSiNAti vinAsetIti taNhAsaGkhyo / nibbAnaM yasmA taM Agamma taNhA saGghiyati vinassati, tasmA tnnhaasngghyo| taNhAsaGghayena maggena vimuttA, taNhAsaGghaye nibbAne vimuttA adhi tahAsaGghayavimuttA / ( 8.367-367) ettAvatA ca bhagavatA cuddasapi mahApaJhA byAkatA honti / cuddasa mahApaJhA nAma issAmacchariyaM eko paJho, piyAppiyaM eko, chando eko, vitakko eko, papaJcIeko, somanassaM eko, domanassaM eko, upekkhA eko, kAyasamAcAro eko, vacIsamAcAro eko, pariyesanA eko, indriyasaMvaro eko, anekadhAtu eko, accantaniTThA ekoti / 367. ejAti calanaTThena taNhA vuccati / sA pILanaTThena rogo, anto padussanaTThena gaNDo, anuppaviTThena sallaM / tasmA ayaM purisoti yasmA ejA attanA katakammAnurUpena purisaM tattha tattha abhinibbattatthAya kaDDati, tasmA ayaM puriso tesaM tesaM bhavAnaM vasena uccAvacaM Apajjati / brahmaloke ucco hoti, devaloke avaco / devaloke ucco, manussaloke avaco / manussaloke ucco, apAye avaco / yesAhaM, bhanteti yesaM ahaM bhante / sandhivasena panettha " yesAha "nti hoti / yathAsutaM yathApariyattanti yathA mayA suto ceva uggahito ca, evaM | dhammaM desemIti sattavatapadaM dhammaM desemi / na cAhaM tesanti ahaM pana 296 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8.368-369) somanassapaTilAbhakathAvaNNanA 297 tesaM sAvako na sampajjAmi / ahaM kho pana, bhantetiAdinA attano sotApannabhAvaM jAnApeti / somanassapaTilAbhakathAvaNNanA 368. vedapaTilAbhanti tuTThipaTilAbhaM / devAsurasaGgAmoti devAnaJca asurAnaJca snggaamo| samupabyULhoti samApanno nalATena nalATaM paharaNAkArappatto viya / etesaM kira kadAci mahAsamuddapiTTe saGgAmo hoti tattha pana chedanavijjhanAdIhi aJamadhe ghAto nAma natthi, dArumeNDakayuddhaM viya jayaparAjayamattameva hoti / kadAci devA jinanti, kadAci asurA / tattha yasmiM saGgAme devA puna apaccAgamanAya asure jiniMsu, taM sandhAya tasmiM kho pana bhantetiAdimAha / ubhayametanti ubhayaM etaM / duvidhampi ojaM ettha devaloke devAyeva paribhUJjissantIti evamassa Avajjantassa balavapItisomanassaM uppajji / sadaNDAvacaroti sadaNDAvacarako, daNDaggahaNena satthaggahaNena saddhiM ahosi, na nikkhittadaNDasatthoti dasseti / ekantanibbidAyAti ekanteneva vaTTe nibbindanatthAyAti sabje mahAgovindasutte vuttameva / 369. pavedesIti kathesi dIpesi / idhevAti imasmi va okAse / devabhUtassa me satoti devassa me sato / punarAyu ca me laddhoti puna aona kammavipAkena me jIvitaM laddhanti, iminA attano cutabhAvaM ceva upapannabhAvaJca Avikaroti / diviyA kAyAti dibbA attabhAvA / AyuM hitvA amAnusanti dibbaM AyuM jahitvA / amULaho gabbhamessAmIti niyatagatikattA amULho hutvA / yattha me ramatI manoti yattha me mano ramissati, tattheva khattiyakulAdIsu gabbhaM upagacchissAmIti sattakkhattuM deve ca mAnuse cAti imamatthaM dIpeti / - Ayena viharissAmIti manussesu upapannopi mAtaraM jIvitA voropanAdInaM abhabbattA Ayena kAraNena samena viharissAmIti attho / ___ sambodhi ce bhavissatIti idaM sakadAgAmimaggaM sandhAya vadati, sace sakadAgAmI bhavissAmIti dIpeti / ajJAtA viharissAmIti aJJAtA AjAnitukAmo hutvA viharissAmi / sveva anto bhavissatIti so eva me manussaloke anto bhavissatIti / 297 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (8.370-371) puna devo bhavissAmi, devalokasmiM uttamoti puna devalokasmiM uttamo sakko devAnamindo bhavissAmIti vadati / antime vattamAnamhIti antime bhave vattamAne / so nivAso bhavissatIti ye te AyunA ca paJjAya ca akaniTThA jeThThakA sabbadevehi paNItatarA devA, avasAne me so nivAso bhavissati / ayaM kira tato sakkattabhAvato cuto tasmiM attabhAve anAgAmimaggassa paTiladdhattA uddhaMsoto akaniTThagAmI hutvA avihAdIsu nibbattanto avasAne akaniTe nibbattissati / taM sandhAya evamAha / esa kira avihesu kappasahassaM vasissati, atappesu dve kappasahassAni, sudassesu cattAri kappasahassAni, sudassIsu aTTha, akaniTesu soLasAti ekatiMsa kappasahassAni brahmaAyuM anubhvissti| sakko devarAjA anAthapiNDiko gahapati visAkhA mahAupAsikAti tayopi hi ime ekappamANaAyukA eva, vaTTAbhiratasattA nAma etehi sadisA sukhabhAgino nAma natthi / 370. apariyositasaGkappoti anihitamanoratho / yassu mAmi samaNeti ye ca samaNe pavivittavihArinoti maJAmi / __ArAdhanAti smpaadnaa| virAdhanAti asmpaadnaa| na sampAyantIti sampAdetvA kathetuM na sakkonti / __ Adiccabandhunanti Adiccopi gotamagotto, bhagavApi gotamagotto, tasmA evamAha / yaM karomasIti yaM pubbe brahmano namakkAraM karoma / samaM devehIti devehi saddhiM, ito paTThAya idAni amhAkaM brahmano namakkArakaraNaM natthIti dasseti / sAmaM karomAti namakkAraM karoma / 371. parAmasitvAti tuTThacitto sahAyaM hatthena hatthamhi paharanto viya pathaviM paharitvA, sakkhibhAvatthAya vA paharitvA "yathA tvaM niccalo, evamahaM bhagavatI"ti / ajjhiTThapaJhAti ajjhesitapaJhA patthitapaJhA / sesaM sabbattha uttAnamevAti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM sakkapaJhasuttavaNNanA nihitaa| 298 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. mahAsatipaTTAnasuttavaNNanA uddesavArakathAvaNNanA 373. evaM me sutanti mahAsatipaTTAnasuttaM / tatrAyamapubbapadavaNNanA- ekAyano ayaM, bhikkhave, maggoti kasmA bhagavA idaM suttamabhAsi ? kururaTThavAsInaM gambhIradesanApaTiggahaNasamatthatAya / kururaTThavAsino kira bhikkhU bhikkhuniyo upAsakA upAsikAyo utupaccayAdisampannattA tassa rahassa sappAyautupaccayasevanena niccaM kallasarIrA kallacittA ca honti / te cittasarIrakallatAya anuggahitapAbalA gambhIrakathaM paTiggahetuM samatthA honti / tena nesaM bhagavA imaM gambhIradesanApaTiggahaNasamatthataM sampassanto ekavIsatiyA ThAnesu kammaTThAnaM arahatte pakkhipitvA idaM gambhIratthaM mahAsatipaTTAnasuttaM abhaasi| yathA hi puriso suvaNNacaGkoTakaM labhitvA tattha nAnApupphAni pakkhipeyya, suvaNNamaJjUsaM vA pana labhitvA sattaratanAni pakkhipeyya, evaM bhagavA kururavAsiparisaM labhitvA gambhIradesanaM desesi / tenevettha anAnipi gambhIratthAni imasmiM dIghanikAye mahAnidAnaM majjhimanikAye satipaTTAnaM, sAropamaM, rukkhopamaM, rachapAlaM, mAgaNDiyaM, AnejasappAyanti aJAnipi suttAni desesi / apica tasmiM janapade catasso parisA pakatiyAva satipaTThAnabhAvanAnuyogamanuyuttA viharanti, antamaso dAsakammakaraparijAnApi satipaTTAnapaTisaMyuttameva kathaM kathenti / udakatitthasuttakantanahAnAdIsupi niratthakakathA nAma nappavattati / sace kAci itthI "amma, tvaM kataraM satipaTThAnabhAvanaM manasikarosI"ti pucchitA "na kiJcI"ti vadati, taM garahanti "dhiratthu tava jIvitaM, jIvamAnApi tvaM matasadisA'ti / atha naM "mA dAni puna evamakAsI"ti ovaditvA aJjataraM satipaTTAnaM uggaNhApenti / yA pana "ahaM asukasatipaTThAnaM nAma manasikaromI"ti vadati, tassA "sAdhu sAdhU"ti sAdhukAraM katvA 299 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.373-373) "tava jIvitaM sujIvitaM, tvaM nAma manussattaM pattA, tavatthAya sammAsambuddho uppanno''tiAdIhi pasaMsanti / na kevalaJcetthaM manussajAtikAva satipaTThAnamanasikArayuttA, te nissAya viharantA tiracchAnagatApi / tatridaM vatthu - eko kira naTako suvapotakaM gahetvA sikkhApento vicarati / so bhikkhunupassayaM upanissAya vasitvA gamanakAle suvapotakaM pamussitvA gto| taM sAmaNeriyo gahetvA paTijaggiMsu / buddharakkhito tissa nAmaM akaMsu / taM ekadivasaM purato nisinnaM disvA mahAtherI Aha - "buddharakkhitA"ti / kiM, ayyeti ? asthi te koci bhAvanAmanasikAroti ? natthi, ayyeti / Avuso, pabbajitAnaM santike vasantena nAma vissaThThaattabhAvena bhavituM na vaTTati, kocideva manasikAro icchitabbo, tvaM pana akhaM na sakkhissasi, "aTThi aTThI"ti sajjhAyaM karohIti / so theriyA ovAde ThatvA "aTThi aTThI''ti sajjhAyanto carati / taM ekadivasaM pAtova toraNagge nisIditvA bAlAtapaM tapamAnaM eko sakuNo nakhapaJjarena aggahesi / so "kiri kirI"ti saddamakAsi / sAmaNeriyo sutvA "ayye buddharakkhito sakuNena gahito, mocema na"nti leDDuAdIni gahetvA anubandhitvA mocesuN| taM AnetvA purato ThapitaM therI Aha - "buddharakkhita, sakuNena gahitakAle kiM cintesI"ti ? na, ayye, anaM kiJci cintesiM, aTThipujova aTThipujaM gahetvA gacchati, katarasmiM ThAne vippakirissatIti, evaM ayye aTThipujameva cintesinti / sAdhu, sAdhu, buddharakkhita, anAgate bhavakkhayassa te paccayo bhavissatIti / evaM tattha tiracchAnagatApi stiptttthaanmnsikaaryuttaa| tasmA nesaM bhagavA satipaTTAnabuddhimeva janento idaM suttamabhAsi / tattha ekAyanoti ekmggo| maggassa hi - "maggo pantho patho pajjo, aJjasaM vaTumAyanaM / nAvA uttarasetU ca, kullo ca bhisisaGkamo''ti / / bahUni nAmAni | svAyamidha ayananAmena vutto, tasmA ekAyano ayaM, bhikkhave, maggoti ettha ekamaggo ayaM, bhikkhave, maggo na dvidhA pathabhUtoti evamattho daTThabbo / atha 300 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9.373-373) uddesavArakathAvaNNanA vA ekena ayitabboti ekAyano / ekenAti gaNasaGgaNikaM pahAya vUpakaTTe pavivittacittena / ayitabbo paTipajjitabbo, ayanti vA etenAti ayano, saMsArato nibbAnaM gacchantIti attho / ekassa ayano ekAyano / ekassAti seTThassa / sabbasattaseTTho ca bhagavA, tasmA bhagavatoti vuttaM hoti / kiJcApi hi tena api ayanti, evaM santepi bhagavatova so ayano tena uppAditattA / yathAha "so hi, brAhmaNa, bhagavA anuppannassa maggassa uppAdetA 'tiAdi (ma0 ni0 3.79 ) / ayatIti vA ayano, gacchati pavattatIti attho / ekasmiM ayanoti ekAyano, imasmiJJeva dhammavinaye pavattati, na aJJatthAti vRttaM hoti / yathAha - " imasmiM kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aTThaGgiko maggo upalabbhatI"ti ( dI0 ni0 2.214) / desanAbhedoyeva heso, atthato pana ekova / apica ekaM ayatIti ekAyano / pubbabhAge nAnAmukhabhAvanAnayappavattopi aparabhAge ekaM nibbAnameva gacchatIti vuttaM hoti / yathAha brahmA sahampati - ekAyanaM jAtikhayantadassI, maggaM pajAnAti hitAnukampI / etena maggena tariMsu pubbe, 301 tarissanti ye ca taranti oghanti / / (saM0 ni0 3.5.409 ) keci pana "na pAraM diguNaM yantI 'ti gAthAnayena yasmA ekavAraM nibbAnaM gacchati, tasmA "ekAyanoti vadanti taM na yujjati / imassa hi atthassa sakiM ayanoti iminA byaJjanena bhavitabbaM / yadi pana ekaM ayanamassa ekA gati pavattIti evaM atthaM yojetvA vucceyya, byaJjanaM yujjeyya, attho pana ubhayathApi na yujjati / kasmA ? idha pubbabhAgamaggassa adhippetattA / kAyAdicatuArammaNappavatto hi pubbabhAgasatipaTThAnamaggo dhAdhippeto, na lokuttaro, so ca anekavArampi ayati, anekaJcassa ayanaM hoti / pubbepi ca imasmiM pade mahAtherAnaM sAkacchA ahosiyeva / tipiTakacULanAgatthero pubbabhAgasatipaTThAnamaggoti Aha / Acariyo panassa tipiTakacULasumatthero missakamaggota Aha / pubbabhAgo bhanteti ? missako, Avusoti / Acariye pana punappunaM bhaNante appaTibAhitvA tumhI ahosi / paJhaM avinicchinitvAva uTThahiMsu / athAcariyatthero nahAnakoTThakaM gacchanto "mayA missakamaggo kathito, cULanAgo pubbabhAgamaggoti AdAya voharati, ko nu kho ettha nicchayo "ti suttantaM Adito paTThAya parivattento "yo hi 301 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA koci, bhikkhave, ime cattAro satipaTThAne evaM bhAveyya satta vassAnI "ti imasmiM ThAne sllkkhesi| lokuttaramaggo uppajjitvA satta vassAni tiTThamAno nAma natthi, mayA vutto missakamaggo na labbhati / cULanAgena diTTho pubbabhAgamaggova labbhatIti JatvA aTThamiyaM dhammasavane saGghaTTe agamAsi / porANakattherA kira piyadhammasavanA honti, saddaM sutvAva " ahaM paThamaM, ahaM paThama''nti ekappahAreneva osaranti / tasmiJca divase cULanAgattherassa vAro, tena dhammAsane nisIditvA bIjaniM gatvA pubbagAthAsu vuttAsu therassa AsanapiTThiyaM Thitassa etadahosi - " raho nisIditvA na vakkhAmI 'ti / porANakattherA hi anusUyakA honti / na attano rucimeva ucchubhAraM viya evaM ukkhipitvA vicaranti kAraNameva gaNhanti, akAraNaM vissajjenti / tasmA thero "Avuso, cULanAgA" ti Aha / so Acariyassa viya soti dhammaM ThapetvA " kiM bhante 'ti Aha / Avuso, cULanAga, mayA vutto missakamaggo na labbhati, tayA vutto pubbabhAgasatipaTThAnamaggova labbhatIti / thero cintesi - " amhAkaM Acariyo sabbapariyattiko tepiTako sutabuddhI, evarUpassApi nAma bhikkhuno ayaM paJho AluLeti, anAgate mama bhAtikA imaM paJhaM AluLessantIti suttaM gatvA imaM pahaM niccalaM karissAmI "ti paTisambhidAmaggato " ekAyanamaggo vuccati pubbabhAgasatipaTThAnamaggo" / maggAnaTThaGgiko seTTho, saccAnaM caturo padA / virAgo seTTho dhammAnaM dvipadAnaJca cakkhumA / / eseva maggo natthaJja, dassanassa visuddhiyA / ehi tumhe paTipajjatha, mArasenappamaddanaM / etahi tumhe paTipannA, dukkhassantaM karissathAti / / - (9.373-373) suttaM AharitvA Thapesi / maggoti kenaTTena maggo ? nibbAnagamanaTTena nibbAnatthikehi magganIyaTThena ca / sattAnaM visuddhiyAti rAgAdIhi malehi abhijjhAvisamalobhAdIhi ca upakkilesehi kiliTThacittAnaM sattAnaM visuddhatthAya / tathA hi iminAva maggena ito satasahassakappAdhikAnaM catunnaM 302 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.373-373) uddesavArakathAvaNNanA 303 asaGkhayeyyAnaM upari ekasmiMyeva kappe nibbatte taNhaGkaramedhaGkarasaraNaGkaradIpaGkaranAmake buddha Adi katvA sakyamunipariyosAnA aneke sammAsambuddhA anekasatA paccekabuddhA gaNanapathaM vItivattA ariyasAvakA cAti ime sattA sabbe cittamalaM pavAhetvA paramavisuddhiM pattA / rUpamalavasena pana saMkilesavodAnapattiyeva natthi / tathA hi "rUpena saMkiliTena, saMkilissanti mANavA / rUpe suddhe visujjhanti, anakkhAtaM mahesinA / / cittena saMkiliTena, saMkilissanti mANavA / citte. suddhe visujjhanti, iti vuttaM mahesinA" / / yathAha - "cittasaMkilesA, bhikkhave, sattA saMkilissanti, cittavodAnA visujjhantI"ti / taJca cittavodAnaM iminA satipaTThAnamaggena hoti| tenAha "sattAnaM visuddhiyA'ti / sokaparidevAnaM samatikkamAyAti sokassa ca paridevassa ca samatikkamAya pahAnAyAti attho, ayahi maggo bhAvito santatimahAmattAdInaM viya sokasamatikkamAya, paTAcArAdInaM viya paridevasamatikkamAya sNvttti| tenAha "sokaparidevAnaM samatikkamAyA"ti / kiJcApi hi santatimahAmatto "yaM pubbe taM visodhehi, pacchA te mAtu kiJcanaM / / majjhe ce no gahessasi, upasanto carissasI''ti / / (su0 ni0 945) imaM gAthaM sutvAva saha paTisambhidAhi arahattaM patto / paTAcArA "na santi pattA tANAya. na pitA nApi bandhavA / antakenAdhipannassa, natthi AtIsu tANatA"ti / / (dha0 pa0 288) imaM gAthaM sutvA sotApattiphale patihitA / yasmA pana kAyavedanAcittadhammesu kaJci 303 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.373-373) dhamma anAmasitvA bhAvanA nAma natthi, tasmA tepi iminAva maggena sokaparideve samatikkantAti veditbbaa| dukkhadomanassAnaM atthaGgamAyAti kAyikadukkhassa cetasikadomanassassa cAti imesaM dvinnaM atthaGgamAya, nirodhAyAti attho| ayahi maggo bhAvito tissattherAdInaM viya dukkhassa, sakkAdInaM viya ca domanassassa atthaGgamAya saMvattati / tatrAyaM atthadIpanA - sAvatthiyaM kira tisso nAma kuTumbikaputto cattAlIsa hiraJakoTiyo pahAya pabbajitvA agAmake araje viharati / tassa kaniTThabhAtu bhariyA "gacchatha, naM jIvitA voropethA"ti paJcasate core pesesi / te gantvA theraM parivAretvA nisIdiMsu / thero Aha - "kasmA Agatattha upAsakA"ti? taM jIvitA voropessAmAti / pATibhogaM me upAsakA, gahetvA ajjekarattiM jIvitaM dethAti / ko te, samaNa, imasmiM ThAne pATibhogo bhavissatIti ? thero mahantaM pAsANaM gahetvA dve UruTThIni bhinditvA "vaTTati upAsakA pATibhogo"ti Aha / te apakkamitvA caGkamanasIse aggiM katvA nipajjiMsu / therassa vedanaM vikkhambhetvA sIlaM paccavekkhato parisuddhaM sIlaM nissAya pItipAmojjaM uppajji / tato anukkamena vipassanaM vaDDento tiyAmarattiM samaNadhamma katvA aruNuggamane arahattaM patto imaM udAnaM udAnesi "ubho pAdAni bhinditvA, saJapessAmi vo ahaM / aTTiyAmi harAyAmi, sarAgamaraNaM ahaM / / evAhaM cintayitvAna, yathAbhUtaM vipassisaM / sampatte aruNuggamhi, arahattamapApuNi"nti / / aparepi tiMsa bhikkhU bhagavato santike kammaTThAnaM gahetvA araJavihAre vassaM upagantvA "Avuso, tiyAmarattiM samaNadhammova kAtabbo, na aJamaJjassa santikaM Agantabbanti vatvA vihariMsu / tesaM samaNadhammaM katvA paccUsasamaye pacalAyantAnaM eko byagyo AgantvA ekekaM bhikkhaM gahetvA gacchati / na koci "maM byagyo gaNhI"ti vAcampi nicchAresi / evaM paJcasu dasasu bhikkhUsu khAditesu uposathadivase "itare, Avuso, kuhinti pucchitvA JatvA ca "idAni gahitena gahitomhIti vattabbanti vatvA 304 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.373-373) uddesavArakathAvaNNanA 305 vihariMsu / atha aJjataraM daharabhikkhu purimanayeneva byagyo gaNhi / so "byagyo bhante"ti Aha / bhikkhU kattaradaNDe ca ukkAyo ca gahetvA mocessAmAti anubandhiMsu | byagyo bhikkhUnaM agatiM chinnataTaTThAnamAruyha taM bhikkhu pAdahakato paTTAya khAdituM Arabhi / itarepi "idAni sappurisa, amhehi kattabbaM natthi, bhikkhUnaM viseso nAma evarUpe ThAne pacAyatIti Ahesu / so byagghamukhe nipannova taM vedanaM vikkhambhetvA vipassanaM vaDDento yAva gopphakA khAditasamaye sotApanno hutvA, yAva jaNNukA khAditasamaye sakadAgAmI, yAva nAbhiyA khAditasamaye anAgAmI hutvA, hadayarUpe akhAditeyeva saha paTisambhidAhi arahattaM patvA imaM udAnaM udAnesi "sIlavA vatasampanno, paJavA susmaahito| muhuttaM pamAdamanvAya, bygnoruddhmaanso|| paJjarasmiM gahetvAna, silAya uparI kto| kAmaM khAdatu maM byagyo, aTThiyA ca nhArussa ca / kilese khepayissAmi, phusissAmi vimuttiyanti / / aparopi pItamallatthero nAma gihikAle tIsu rajjesu paTAkaM gahetvA tambapaNNidIpaM Agamma rAjAnaM passitvA raJA katAnuggaho ekadivasaM kilaJjakApaNasAladvArena gacchanto "rUpaM bhikkhave. na tamhAkaM taM pajahatha taM vo pahInaM dIgharattaM hitAya sakhAya bhavissatI"ti na tumhAkavAkyaM satvA cintesi "neva kira rUpaM attano. na vedanA'ti / so taMyeva aGkasaM katvA nikkhamitvA mahAvihAraM gantvA pabbajja yAcitvA pabbajito upasampanno dvemAtikA pagaNA katvA tisa bhikkha gahetvA gabalavAliyaaGgaNaM gantvA samaNadhammaM akAsi / pAdesa avahantesa jaNNukehi caGkamati / tamenaM rattiM eko migaluddako migoti maJjamAno phri| satti vinivijjhitvA gatA, so taM sattiM harApetvA paharaNamukhAni tiNavaTTiyA pUrApetvA pAsANapiTThiyaM attAnaM nisIdApetvA okAsaM kAretvA vipassanaM vaDvetvA saha paTisambhidAhi arahattaM patvA ukkAsitasaddena AgatAnaM bhikkhUnaM byAkaritvA imaM udAnaM udAnesi - "bhAsitaM buddhaseTThassa, sabbalokaggavAdino / na tumhAkamidaM rUpaM, taM jaheyyAtha bhikkhavo / / 205 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA aniccA vata saGghArA, uppAdavayadhammino / uppajjitvA nirujjhanti tesaM vUpasamo sukho 'ti / / evaM tAva ayaM maggo tissattherAdInaM viya dukkhassa atthaGgamAya saMvattati / sakko pana devAnamindo attano paJcavidhapubbanimittaM disvA maraNabhayasantajjito domanassajAto bhagavantaM upasaGkamitvA paJhaM pucchi / so upekkhApaJhavissajjanAvasAne asItisahassAhi devatAhi saddhiM sotApattiphale patiTThAsi / sA cassa upapatti puna pAkatikAva ahosi / subrahmApi devaputto accharAsahassaparivuto saggasampattiM anubhoti / tattha paJcasatA accharAyo rukkhato pupphAni ocinantiyo cavitvA niraye uppnnaa| so " kiM imA cirAyantI 'ti upadhArento tAsaM niraye nibbattanabhAvaM JatvA "kittakaM nu kho mama AyU'ti upaparikkhanto attano AyuparikkhayaM viditvA cavitvA tattheva niraye nibbattanabhAvaM disvA bhIto ativiya domanassajAto hutvA "imaM me domanassaM satthA vinayissati, na aJJo "ti avasesA paJcasatA accharAyo gahetvA bhagavantaM upasaGkamitvA paJhaM pucchi - ( 9.373 - 373 ) "niccaM utrastamidaM cittaM, niccaM ubbiggidaM mano / anuppannesu kicchesu, atho uppatitesu ca / sace asthi anutrastaM taM me akkhAhi pucchitoti / / (saM0 ni0 1.1.98) tato naM bhagavA Aha "nAJJatra bojjhA tapasA, nAJJatrindriyasaMvarA / nAJJatra sabbanissaggA, sotthiM passAmi pANina 'nti / / (saM0 ni0 1.1.98) so desanApariyosAne paJcahi accharAsatehi saddhiM sotApattiphale patiTThAya taM 306 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9.373-373) uddesavArakathAvaNNanA sampattiM thAvaraM katvA devalokameva agamAsIti / evaM ayaM maggo bhAvito sakkAdInaM viya domanassassa atthaGgamAya saMvattatIti veditabbo | JAyassa adhigamAyAti JAyo vuccati ariyo aTThaGgiko maggo, tassa adhigamAya, pattiyAti vuttaM hoti / ayahi pubbabhAge lokiyo satipaTThAnamaggo bhAvito lokuttaramaggassa adhigamAya saMvattati / tenAha "JAyassa adhigamAyA "ti / nibbAnas sacchikiriyAyAti taNhAvAnavirahitattA nibbAnanti laddhanAmassa amatassa sacchikiriyAya, attapaccakkhatAyAti vuttaM hoti / ayahi maggo bhAvito anupubbena nibbAnasacchikiriya sAdheti / tenAha " nibbAnassa sacchikiriyAyA "ti / 1 307 tattha kiJcApi '"sattAnaM visuddhiyA "ti vutte sokasamatikkamAdIni atthato siddhAneva honti, ThapetvA pana sAsanayuttikovide asaM na pAkaTAni, na ca bhagavA paThamaM sAsanayuttikovidaM janaM katvA pacchA dhammaM deseti / tena teneva pana suttena taM taM atthaM trapeti / tasmA idha yaM yaM atthaM ekAyanamaggo sAdheti, taM taM pAkaTaM katvA dassento "sokaparidevAnaM samatikkamAyA'' tiAdimAha / yasmA vA yA sattAnaM visuddhi ekAyanamaggena saMvattati, sA sokaparidevAnaM samatikkamena hoti / sokaparidevAnaM samatikkamo dukkhadomanassAnaM atthaGgamena, dukkhadomanassAnaM atthaGgamo JAyassAdhigamena, AyassAdhigamo nibbAnassa sacchikiriyAya / tasmA imampi kamaM dassento "sattAnaM visuddhiyA "ti vatvA "sokaparidevAnaM samatikkamAyA ''tiAdimAha / apica vaNNabhaNanametaM ekAyanamaggassa / yatheva hi bhagavA - " dhammaM vo, bhikkhave, desessAmi AdikalyANaM majjhekalyANaM pariyosAnakalyANaM sAtthaM sabyaJjanaM kevalaparipuNNaM parisuddhaM brahmacariyaM pakAsessAmi yadidaM chachakkAnI "ti (ma0 ni0 3.420) chachakkadesanAya aTThahi padehi vaNNaM abhAsi / yathA ca ariyavaMsadesanAya " cattArome, bhikkhave, ariyavaMsA aggaJJA rattaJJa vaMsaJJA porANA asaMkiNNA asaMkiNNapubbA na saGkIyanti na saGkIyissanti, appaTikuTThA samaNehi brAhmaNehi viJjUhI "ti (a0 ni0 1.4.28) navahi padehi vaNNaM abhAsi; evaM imassApi ekAyanamaggassa sattAnaM visuddhiyAtiAdIhi sattahi padehi vaNNaM abhAsi / kasmAti ce, tesaM bhikkhUnaM ussAhajananatthaM / vaNNabhAsanahi sutvA te bhikkhU " ayaM kira maggo hadayasantApabhUtaM sokaM, vAcAvippalApabhUtaM paridevaM, kAyikaasAtabhUtaM dukkhaM cetasika asAtabhUtaM 2 307 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA domanassanti cattAro upaddave hanati, visuddhiM jAyaM nibbAnanti tayo visese AvahatIti ussAhajAtA imaM dhammadesanaM uggahetabbaM pariyApuNitabbaM dhAretabbaM, vAcetabbaM, imaJca maggaM bhAvetabbaM maJJissanti / iti te bhikkhUnaM ussAhajananatthaM vaNNaM abhAsi / kambalavANijAdayo kambalAdInaM vaNNaM viya / 308 yathA hi satasahassagghanikapaNDukambalavANijena 'kambalaM gaNhathA'ti ugghositepi asukakambaloti na tAva manussA jAnanti / kesakambalavALakambalAdayopi hi duggandhA kharasamphassA kambalAtveva vuccanti / yadA pana tena gandhArako rattakambalo sukhumo ujjalo sukhasamphassoti ugghositaM hoti, tadA ye pahonti, te gaNhanti / ye nappahonti, pi dassanakAmA honti; evameva 'ekAyano, bhikkhave, ayaM maggo'ti vuttepi asukamaggoti na tAva pAkaTo hoti / nAnappakArakA hi aniyyAnikamaggApi maggAtveva vuccanti / " sattAnaM visuddhiyA 'tiAdimhi pana vutte " ayaM kira maggo cattAro upaddave hanati, yo visese AvahatI"ti ussAhajAtA imaM dhammadesanaM uggahetabbaM pariyApuNitabbaM dhAretabbaM vAcetabbaM, imaJca maggaM bhAvetabbaM maJJissantIti vaNNaM bhAsanto "sattAnaM visuddhiyaa'tiaadimaah| yathA ca satasahassagghanikapaNDukambalavANijUpamA; evaM rattajambunadasuvaNNaudakappasAdakamaNiratanasuvisuddhamuttaratanapavALAdivANijUpamAdayopettha AharitabbA / yadidanti nipAto, ye imeti ayamassa attho / cattAroti gaNanaparicchedo / tena na tato heTThA, na uddhanti satipaTThAnaparicchedaM dIpeti / satipaTThAnAti tayo satipaTThAnA satigocaropi tidhA paTipannesu sAvakesu satthuno paTighAnunayavItivattatApi, satipi / "catunnaM, bhikkhave, satipaTThAnAnaM samudayaJca atyaGgamaJca desessAmi, taM suNAtha...pe0... ko ca, bhikkhave, kAyassa samudayo / AhArasamudayA kAyassa samudayo "tiAdIsu (saM0 ni0 3.5.408) hi satigocaro satipaTThAnanti vuccati / tathA "kAyo upaTThAnaM no sati, sati pana upaTThAnaJceva sati cA" tiAdIsupi (paTi0 ma0 3.35 ) / tassattho - patiTThAti asminti paTTAnaM / kA patiTThAti ? sati / satiyA paTTAnaM satipaTThAnaM, padhAnaM ThAnanti vA paTThAnaM / satiyA paTThAnaM satipaTThAnaM hatthiTThAna assaTThAnAdIni viya / ( 9.373-373) "tayo satipaTThAnA yadariyo sevati, yadariyo sevamAno satthA gaNamanusAsituM arahatI 'ti (ma0 ni0 3.311) ettha tidhA paTipannesu sAvakesu satthuno paTighAnunayavItivattatA "satipaTThAna"nti vRttA / tassattho - paTTapetabbato paTThAnaM, 308 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.373-373) uddesavArakathAvaNNanA 309 pavattayitabbatoti attho| kena paTThapetabbatoti ? stiyaa| satiyA paTTAnaM satipaTTAnaM | "cattAro satipaTThAnA bhAvitA bahulIkatA satta sambojjhane paripUrentI"tiAdIsu (ma0 ni0 3.147) pana satiyeva "satipaTTAnaMti vuccati / tassattho- paTThAtIti paTTAnaM, upaTTAti okkanditvA pakkhanditvA pattharitvA pavattatIti attho / satiyeva satipaTThAnaM / atha vA saraNaTena sati, upaTThAnaTena paTTAnaM / iti sati ca sA paTTAnaM cAtipi satipaTTAnaM / idamidhAdhippetaM / yadi evaM kasmA "satipaTThAnA"ti bahuvacanaM? stibhuttaa| ArammaNabhedena hi bahukA etA satiyo / atha maggoti kasmA ekavacanaM ? maggaTena ekattA | catassopi hi etA satiyo maggaTena ekattaM gacchanti / vuttavhetaM- "maggoti kenaTena maggo ? nibbAnagamanatuna / nibbAnasthikehi magganIyadvena cA"ti / catassopi cetA aparabhAge kAyAdIsu ArammaNesu kiccaM sAdhayamAnA nibbAnaM gacchanti, Adito paTThAya ca nibbAnatthikehi maggiyanti, tasmA catassopi eko maggoti vuccanti / evaJca sati vacanAnusandhinA sAnusandhikAva desanA hoti, "mArasenappamaddanaM, vo bhikkhave, maggaM desessAmi, taM suNAtha...pe0... katamo ca, bhikkhave, mArasenappamaddano maggo ? yadidaM satta bojjhanA"tiAdIsu (saM0 ni0 3.5.224) viya | yathA mArasenappamaddanoti ca, satta bojjhaGgAti ca atthato ekaM, vyaJjanamevettha nAnaM / evaM "ekAyanamaggo''ti ca "cattAro satipaTThAnA''ti ca atthato ekaM, byaJjanamevettha nAnaM, tasmA maggaTena ekattA ekavacanaM / ArammaNabhedena satibahuttA bahuvacanaM veditabbaM / __kasmA pana bhagavatA cattArova satipaTTAnA vuttA anUnA anadhikAti? veneyyahitattA / taNhAcaritadiTThicaritasamathayAnikavipassanAyAnikesu hi mandatikkhavasena dvedhA dvedhA pavattesu veneyyesu mandassa taNhAcaritassa oLArikaM kAyAnupassanAsatipaTTAnaM visuddhimaggo, tikkhassa sukhumaM vedanAnupassanAsatipaTTAnaM / diTThicaritassapi 'mandassa nAtippabhedagataM cittAnupassanAsatipaTTAnaM visuddhimaggo, tikkhassa atippabhedagataM dhammAnupassanAsatipaTThAnaM visuddhimggo| samathayAnikassa ca mandassa akicchena adhigantabbanimittaM paThamaM satipaTTAnaM visuddhimaggo, tikkhassa oLArikArammaNe asaNThahanato. dutiyaM / vipassanAyAnikassapi mandassa nAtippabhedagatArammaNaM tatiyaM, tikkhassa atippabhedagatArammaNaM catutthaM / iti cattArova vuttA anUnA andhikaati| 309 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA subhasukhaniccaattabhAvavipallAsappahAnatthaM vA / kAyo hi asubho, tattha ca subhavipallAsavipallatthA sattA / tesaM tattha asubhabhAvadassanena tassa vipallAsassa pahAnatthaM paThamaM satipaTThAnaM vuttaM / sukhaM niccaM attAti gahitesupi ca vedanAdIsu vedanA dukkhA, cittaM aniccaM, dhammA anattA, tesu ca sukhaniccaattavipallAsavipallatthA sattA / tesaM tattha dukkhAdibhAvadassanena tesaM vipallAsAnaM pahAnatthaM sesAni tINi vuttAnIti evaM subhasukhaniccaattabhAvavipallAsappahAnatthaM vA cattArova vuttA anUnA anadhikAti veditabbA / na kevalaJca vipallAsappahAnatthameva, atha kho caturoghayogAsavaganthaupAdAna agatipahAnatthampi catubbidhAhArapariJJatthaJca cattArova vRttAti veditabbA / ayaM tAva pakaraNanayo / 310 aTThakathAyaM pana saraNavasena ceva ekattasamosaraNavasena ca ekameva satipaTThAnaM ArammaNavasena cattAroti etadeva vRttaM / yathA hi catudvAre nagare pAcInato AgacchantA pAcInadisAya uTThAnakaM bhaNDaM gahetvA pAcInadvArena nagarameva pavisanti, dakkhiNato / pacchimato / uttarato AgacchantA uttaradisAya uTThAnakaM bhaNDaM gahetvA uttaradvArena nagarameva pavisanti; evaM - sampadamidaM veditabbaM / nagaraM viya hi nibbAnamahAnagaraM, dvAraM viya aTThaGgiko lokuttaramaggo, pAcInadisAdayo viya kAyAdayo / yathA pAcInato AgacchantA pAcInadisAya uTThAnakaM bhaNDaM gahetvA pAcInadvArena nagarameva pavisanti, evaM kAyAnupassanAmukhena AgacchantA cuddasavidhena kAyAnupassanaM bhAvetvA kAyAnupassanAbhAvanAnubhAvanibbattena ariyamaggena ekaM nibbAnameva osaranti / yathA dakkhiNato AgacchantA dakkhiNAya disAya uTThAnakaM bhaNDaM gatvA dakkhiNadvArena nagarameva pavisanti, evaM vedanAnupassanAmukhena AgacchantA navavidhena vedanAnupassanaM bhAvetvA vedanAnupassanAbhAvanAnubhAvanibbattena ariyamaggena ekaM nibbAnameva osaranti / yathA pacchimato AgacchantA pacchimadisAya uTTAnakaM bhaNDaM gahetvA pacchimadvArena nagarameva pavisanti, evaM cittAnupassanAmukhena AgacchantA soLasavidhena cittAnupassanaM bhAvetvA cittAnupassanAbhAvanAnubhAvanibbattena ariyamaggena ekaM nibbAnameva osaranti / yathA uttarato AgacchantA uttaradisAya uTThAnakaM bhaNDaM gahetvA uttaradvArena nagarameva pavisanti, evaM dhammAnupassanAmukhena AgacchantA paJcavidhe dhammAnupassanaM bhAvetvA dhammAnupassanAbhAvanAnubhAvanibbattena ariyamaggena ekaM nibbAnameva osaranti / evaM saraNavasena ceva ekattasamosaraNavasena ca ekameva satipaTThAnaM ArammaNavasena cattArova vRttAti veditabbA / ( 9.373-373) 310 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.373-373) uddesavArakathAvaNNanA 311 katame cattAroti kathetukamyatA pucchaa| idhAti imasmiM sAsane / bhikkhaveti dhammapaTiggAhakapuggalAlapanametaM / bhikkhUti paTipattisampAdakapuggalanidassanametaM / amepi ca devamanussA paTipattiM sampAdentiyeva, seThThattA pana paTipattiyA bhikkhubhAvadassanato ca "bhikkhU"ti Aha / bhagavato hi anusAsaniM sampaTicchantesu bhikkhu seTTho, sabbappakArAya anusAsaniyA bhaajnbhaavto| tasmA seThUttA "bhikkhU"ti Aha / tasmiM gahite pana sesA gahitAva honti, rAjagamanAdIsu rAjaggahaNena sesaparisA viya / yo ca imaM paTipattiM paTipajjati. so bhikkha nAma hotIti paTipattiyA bhikkhabhAvadassanatopi "bhikkha"ti aah| paTipannako hi devo vA hotu manusso vA, bhikkhUti saGkhyaM gacchatiyeva yathAha - "alaGkato cepi samaM careyya, santo danto niyato brahmacArI / sabbesu bhUtesu nidhAya daNDaM, so brAhmaNo so samaNo sa bhikkhU"ti / / (dha0 50 142) kAyeti ruupkaaye| rUpakAyo hi idha aGgapaccaGgAnaM kesAdInaJca dhammAnaM samUhadvena hasthikAyarathakAyAdayo viya kAyoti adhippeto| yathA ca samUhadvena, evaM kucchitAnaM AyaTena / kucchitAnahi paramajegucchAnaM so Ayotipi kAyo / Ayoti uppattideso / tatthAyaM vacanattho / Ayanti tatoti aayo| ke Ayanti ? kucchitA kesaadyo| iti kucchitAnaM Ayoti kaayo| kAyAnupassIti kAye anupassanasIlo kAyaM vA anupassamAno / kAyeti ca vatvApi pana kAyAnapassIti datiyakAyaggahaNaM asammissato vavatthAnaghanavinibbhogAdidassanatthaM katanti veditabbaM / tena na kAye vedanAnupassI vA, cittadhammAnupassI vA, atha kho kAyAnupassIyevAti kAyasaGkhAte vatthusmiM kAyAnupassanAkArasseva dassanena asammissato vavatthAnaM dassitaM hoti / tathA na kAye aGgapaccaGgavinimuttaekadhammAnupassI, nApi kesalomAdivinimuttaitthipurisAnupassI, yopi cettha kesalomAdiko bhUtupAdAyasamUhasaGghAto kAyo, tatthapi na bhUtupAdAyavinimuttaekadhammAnupassI, atha kho rathasambhArAnupassako viya aGgapaccaGgasamUhAnupassI, nagarAvayavAnupassako viya kesalomAdisamUhAnupassI, kadalikkhandhapattavaTTivinibbhujako viya rittamuTThiviniveThako viya ca bhUtupAdAyasamUhAnupassIyevAti nAnappakArato samUhavaseneva kAyasaGghAtassa vatthuno dassanena 311 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.373-373) ghanavinibbhogo dassito hoti / na hettha yathAvuttasamUhavinimutto kAyo vA itthI vA puriso vA aJo vA koci dhammo dissati, yathAvuttadhammasamUhamatteyeva pana tathA tathA sattA micchAbhinivesaM karonti / tenAhu porANA "yaM passati na taM diTuM, yaM diTuM taM na passati / apassaM bajjhate mULaho, bajjhamAno na muccatI''ti / / ghanavinibbhogAdidassanatyanti vuttaM, Adisaddena cettha ayampi attho veditabbo / ayahi etasmiM kAye kAyAnupassIyeva, na aJca dhammAnupassIti vuttaM hoti / yathA anudakabhUtAyapi marIciyA udakAnupassino honti, na evaM aniccadukkhAnattaasubhabhUteyeva imasmiM kAye niccasukhaattasubhabhAvAnupassI, atha kho kAyAnupassI aniccadukkhAnattaasubhAkArasamUhAnupassIyevAti vuttaM hoti / atha vA yvAyaM parato "idha, bhikkhave, bhikkhu araJjagato vA...pe0... so satova assasatI"tiAdinA nayena assAsapassAsAdicuNNikajAtaaTThikapariyosAno kAyo vutto, yo ca "idhekacco pathavIkArya aniccato anupassati, ApokAyaM tejokAyaM vAyokAyaM kesakAyaM lomakAyaM chavikAyaM cammakAyaM maMsakAyaM rudhirakAyaM nhArukAyaM aTTikAyaM aTThimiJjakAya"nti (paTi0 ma0 3.35) paTisambhidAyaM kAyo vutto, tassa sabbassa imasmi va kAye anupassanato kAye kAyAnupassIti evampi attho veditabbo / atha vA kAye ahanti vA mamanti vA evaM gahetabbassa yassa kassaci ananupassanato, tassa tasseva pana kesalomAdikassa nAnAdhammasamUhassa anupassanato kAye kesAdidhammasamUhasaGghAtakAyAnupassIti evamattho dtttthbbo| apica "imasmiM kAye aniccato anupassati, no niccato"tiAdinA anukkamena paTisambhidAyaM Agatanayassa sabbasseva aniccalakkhaNAdino AkArasamUhasaGghAtassa kAyassa anupassanatopi kAye kAyAnupassIti evampi attho dtttthbbo| tathA hi ayaM kAye kAyAnupassanApaTipadaM paTipanno bhikkhu imaM kArya aniccAnupassanAdInaM sattannaM anupassanAnaM vasena aniccato anupassati, no niccato / dukkhato anupassati, no sukhato / anattato anupassati, no attto| nibindati, no nandati, virajjati, no rajjati, nirodheti / no samudeti, paTinissajjati, no Adiyati / so taM aniccato anupassanto niccasadhe 312 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.373-373) uddesavArakathAvaNNanA 313 pajahati, dukkhato anupassanto sukhasaJja pajahati, anattato anupassanto attasaJcaM pajahati, nibindanto nandiM pajahati, virajjanto rAgaM pajahati, nirodhento samudayaM pajahati, paTinissajjanto AdAnaM pajahatIti veditabbo / viharatIti iriyati / AtApIti tIsu bhavesu kilese AtApetIti AtApo, vIriyassetaM nAmaM | AtApo assa atthIti AtApI / sampajAnoti sampaja saGghAtena ANena samannAgato / satimAti kAyapariggAhikAya satiyA smnnaagto| ayaM pana yasmA satiyA ArammaNaM pariggahetvA paJjAya anupassati, na hi sativirahitassa anupassanA nAma atthi, tenevAha - "satiJca khvAhaM, bhikkhave, sabbatthikaM vadAmI" (saM0 ni0 3.5.234) ti| tasmA ettha "kAye kAyAnupassI viharatI''ti ettAvatA kAyAnupassanAsatipaTTAnaM vuttaM hoti / atha vA yasmA anAtApino antosa po antarAyakaro hoti, asampajAno upAyapariggahe anupAyaparivajjane ca sammuvhati, muTThassati upAyApariccAge anupAyApariggahe ca asamattho hoti, tenassa taM kammaTThAnaM na sampajjati / tasmA yesaM dhammAnaM AnubhAvena taM sampajjati, tesaM dassanatthaM "AtApI sampajAno satimA"ti idaM vuttanti veditabbaM / iti kAyAnupassanAsatipaTTAnaM sampayogaGgaJcassa dassetvA idAni pahAnaGgaM dassetuM vineyya loke abhijjhAdomanassanti vuttaM / tattha vineyyAti tadaGgavinayena vA vikkhambhanavinayena vA vinayitvA / loketi tasmi va kaaye| kAyo hi idha lujjanapalujjanadvena lokoti adhippeto| yasmA panassa na kAyamatteyeva abhijjhAdomanassaM pahIyati, vedanAdIsupi pahIyatiyeva / tasmA paJcapi upAdAnakkhandhA lokoti vibhaGge vuttaM / lokasaGghAtattA vA tesaM dhammAnaM atthuddhAranayenetaM vuttaM / yaM panAha - "tattha katamo loko ? sveva kAyo loko"ti, ayamevettha attho / tasmiM loke abhijjhAdomanassaM vineyyAti evaM sambandho daTThabbo / yasmA panettha abhijjhAggahaNena kAmacchando, domanassaggahaNena byApAdo saGgahaM gacchati, tasmA nIvaraNapariyApannabalavadhammadvayadassanena nIvaraNappahAnaM vuttaM hotIti veditabbaM / visesena cettha abhijjhAvinayena kAyasampattimUlakassa anurodhassa, domanassavinayena kAyavipattimUlakassa virodhassa, abhijjhAvinayena ca kAye abhiratiyA, domanassavinayena kAyabhAvanAya anabhiratiyA, abhijjhAvinayena kAye abhUtAnaM subhasukhabhAvAdInaM pakkhepassa, 313 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.373-373) domanassavinayena kAye bhUtAnaM asubhAsukhabhAvAdInaM apanayanassa ca pahAnaM vuttaM / tena yogAvacarassa yogAnubhAvo yogasamatthatA ca dIpitA hoti / yogAnubhAvo hi esa, yadidaM anurodhavirodhavippamutto aratiratisaho abhUtapakkhepabhUtApanayanavirahito ca hoti / anurodhavirodhavippamutto cesa aratiratisaho abhUtaM apakkhipanto bhUtaJca anapanayanto yogasamattho hotIti / ___ aparo nayo "kAye kAyAnupassI'ti ettha anupassanAya kammaTThAnaM vuttaM / "viharatI''ti ettha vuttavihArena kammaTThAnikassa kAyapariharaNaM, "AtApI"tiAdIsu pana AtApena sammappadhAnaM, satisampajaona sabbatthakakammaTThAnaM, kammaTThAnapariharaNUpAyo vA / satiyA vA kAyAnupassanAvasena paTiladdhasamatho, sampajaona vipassanA abhijjhAdomanassavinayena bhAvanAbalaM vuttanti veditab / vibhaGge pana anupassIti tattha "katamA anupassanA ? yA paJA pajAnanA vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaNA upalakkhaNA paccupalakkhaNA paNDiccaM kosallaM nepulaM vebhabyA cintA upaparikkhA bhUrImedhA pariNAyikA vipassanA sampajalaM patodo paJjA paJindriyaM paJjAbalaM paJjAsatthaM paJApAsAdo paJjAAloko paJjAobhAso paJApajjoto pAratanaM amoho dhammavicayo sammAdiTTi, ayaM vuccati anupassanA / imAya anupassanAya upeto hoti samupeto upagato samupagato upapanno samannAgato, tena vuccati anupassIti / viharatIti iriyati pavattati pAleti yati yApeti carati viharati, tena vuccati viharatIti / AtApIti tattha katamaM AtApaM ? yo cetasiko vIriyArambho nikammo parakkamo uyyAmo vAyAmo ussAho ussoLahI thAmo dhiti asithilaparakkamatA anikkhittaddandatA anikkhittadhuratA dhurasampaggAhI vIriyaM vIriyindriyaM vIriyabalaM sammAvAyAmo, idaM vuccati AtApaM / iminA AtApena upeto hoti...pe0... samannAgato, tena vuccati AtApIti / sampajAnoti tattha katamaM sampajalaM? yA paJjA pajAnanA vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaNA upalakkhaNA paccupalakkhaNA paNDiccaM kosallaM nepulaM vebhabyA cintA upaparikkhA bhUrImedhA pariNAyikA vipassanA sampajanaM patodo paJjA paJjindriyaM pAbalaM paJaAsatthaM paJApAsAdo paJAAloko paJaAobhAso paJApajjoto paJjAratanaM amoho dhammavicayo sammAdiTThi, idaM vuccati sampajoM / iminA sampaja na upeto 314 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.373-373) uddesavArakathAvaNNanA 315 hoti...pe0... samannAgato, tena vuccati sampajAnoti / satimAti tattha katamA sati ? yA sati anussati paTissati sati saraNatA dhAraNatA apilApanatA asammusanatA sati satindriyaM satibalaM sammAsati, ayaM vuccati sati / imAya satiyA upeto hoti...pe0... samannAgato, tena vuccati satimAti / vineyya loke abhijjhAdomanassanti tattha katamo loko ? sveva kAyo loko / paJcapi upAdAnakkhandhA loko, ayaM vuccati loko / tattha katamA abhijjhA ? yo rAgo sArAgo anunayo anurodho nandI nandirAgo cittassa sArAgo, ayaM vuccati abhijjhaa| tattha katamaM domanassaM? yaM cetasikaM asAtaM cetasikaM dukkhaM cetosamphassajA asAtA dukkhA vedanA, idaM vuccati domanassaM / iti ayaJca abhijjhA, idaJca domanassaM imamhi loke vinItA honti paTivinItA santA samitA vUpasamitA atthaGgatA abbhatthaGgatA appitA byappitA sositA visositA byantIkatA, tena vuccati vineyya loke abhijjhAdomanassa"nti (vibhaM0 357-362) / evametesaM padAnaM attho vutto| tena saha ayaM aTThakathAnayo yathA saMsandati, evaM veditbbo| ayaM tAva kAyAnupassanAsatipaTTAnuddesassa atthavaNNanA / idAni vedanAsu / citte / dhammesu dhammAnupassI viharati...pe0... vineyya loke abhijjhAdomanassanti ettha vedanAsu vedanAnupassIti evamAdIsu vedanAdInaM puna vacane payojanaM kAyAnupassanAyaM vuttanayeneva veditabbaM / vedanAsu vednaanupssii| citte cittAnupassI / dhammesu dhammAnupassIti ettha pana vedanAti tisso vedanA, tA ca lokiyA eva / cittampi lokiyaM, tathA dhmmaa| tesaM vibhAgo niddesavAre pAkaTo bhavissati / kevalaM panidha yathA vedanA anupassitabbA, tathA tA anupassanto "vedanAsu vedanAnupassI''ti veditabbo / esa nayo cittadhammesupi / kathaJca vedanA anupassitabbAti ? sukhA tAva vedanA dukkhato, dukkhA sallato, adukkhamasukhA aniccato / yathAha - "yo sukhaM dukkhato adda, dukkhamaddakkhi sallato / adukkhamasukhaM santaM, addakkhi naM aniccato / sa ve smm|so bhikkhu, upasanto carissatI"ti / / (saM0 ni0 2.4.253) 315 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA sabbA eva cetA " dukkhA 'tipi anupassitabbA / vRttahetaM - "yaM kiJci vedayitaM, taM dukkhasminti vadAmI" ti (saM0 ni0 2.4.259) / sukhadukkhatopi ca anupassitabbA / yathAha "sukhA vedanA ThitisukhA vipariNAmadukkhA "ti (ma0 ni0 1.465) sabbaM vitthAretabbaM / apica aniccAdisatta anupassanAvasenapi anupassitabbA / sesaM niddesavAreyeva pAkaTaM bhavissati / cittadhammesupi cittaM tAva ArammaNAdhipatisahajAtabhUmikammavipAkakiriyAdinAnattabhedAnaM aniccAdianupassanAnaM niddesavAre AgatasarAgAdibhedAnaJca vasena anupassitabbaM | dhammA salakkhaNasAmaJJalakkhaNAnaM suJJatadhammassa aniccAdisattAnupassanAnaM niddesavAre AgatasantAdibhedAnaJca vasena anupassitabbA | sesaM vuttanayameva / kAmaJcettha yas kAyasaGghAte loke abhijjhAdomanassaM pahInaM, tassa vedanAdIsupi taM pahInameva / nAnApuggalavasena pana nAnAcittakkhaNikasatipaTThAnabhAvanAvasena ca sabbattha taM / vA ekattha pahInaM sesesupi pahInaM hoti, tenevassa tattha pahAnadassanatthampi etaM vuttanti veditabbanti / 374. uddesavArakathA niTThitA / kAyAnupassanA AnApAnapabbavaNNanA idAna seyyathApi nAma cheko vilIvakArako thUlakilaJjasaNhakilaJjacaGkoTakapeLApuTAdIni upakaraNAni kattukAmo ekaM mahAveNuM labhatvA catudhA bhinditvA tato ekekaM veNukhaNDaM gatvA phAletvA taM taM upakaraNaM kareyya, evameva bhagavA satipaTThAnadesanAya sattAnaM anekappakAraM visesAdhigamaM kattukAmo ekameva sammAti " cattAro stiptttthaanaa| katame cattAro ? idha, bhikkhave, bhikkhu kAye kAyAnupassI viharatI ''tiAdinA nayena ArammaNavasena catudhA bhinditvA tato ekekaM satipaTTAnaM gahetvA kAyaM vibhajanto "kathaJca bhikkhave 'tiAdinA nayena niddesavAraM vattumAraddho / tattha kathaJcAti Adi vitthAretukamyatApucchA / ayaM panettha saGkSepattho - bhikkhave, kena ( 9.374-374) 316 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9.374-374 ) kAyAnupassanA AnApAnapabbavaNNanA ca pakArena bhikkhu kAye kAyAnupassI viharatIti ? esa nayo sabbapucchAvAresu / idha bhikkhave bhikkhUti bhikkhave imasmiM sAsane bhikkhu / ayaJhettha idhasaddo sabbappakArakAyAnupassanAnibbattakassa puggalassa sannissayabhUtasAsanaparidIpano aJJasAsanassa tathAbhAvapaTisedhano ca / vRttahetaM "idheva bhikkhave, samaNo... pe0... suJJA parappavAdA samaNebhi aJJehI "ti (ma0 ni0 1.139) / tena vuttaM " imasmiM sAsane bhikkhU'ti / araJJagato vA vA suJagArago vAta idamassa satipaTThAnabhAvanAnurUpasenAsanapariggahaparidIpanaM / imassa hi bhikkhuno dIgharattaM rUpAdIsu ArammaNesu anuvisaTaM cittaM kammaTThAnavIthiM otarituM na icchati, kUTagoNayuttaratho viya uppathameva dhaavti| tasmA seyyathApi nAma gopo kUTadhenuyA sabbaM khIraM pavitvA vaDDataM kUTavacchaM dametukAmo dhenuto apanetvA ekamante mahantaM thambhaM nikhaNitvA tattha yottena bandheyya / athassa so vaccho ito cito ca vipphanditvA palAyituM asakkonto tameva thambha upanisIdeyya vA upanipajjeyya vA, evameva iminApi bhikkhunA dIgharataM rUpArammaNAdirasapAnavaDDhitaM duTThacittaM dametukAmena rUpAdiArammaNato apanetvA araJJaM vA rukkhamUlaM vA suJJAgAraM vA pavisitvA tattha satipaTThAnArammaNatthambhe satiyottena bandhitabbaM / evamassa taM cittaM ito cito ca vipphanditvApi pubbe AciNNArammaNaM alabhamAnaM satiyottaM chinditvA palAyituM asakkontaM tamevArammaNaM upacArappanAvasena upanisIdati va upanipajjati ca / tenAhu porANA - "yathA thambhe nibandheyya, vacchaM damaM naro idha | bandheyyevaM sakaM cittaM, satiyArammaNe daLaha"nti / / evamassetaM senAsanaM bhAvanAnurUpaM hoti / satipaTThAnabhAvanAnurUpasenAsanapariggahaparidIpananti / 317 apica yasmA idaM kAyAnupassanAya muddhabhUtaM sabbabuddhapaccekabuddhasAvakAnaM visesAdhigamadiTThadhammasukhavihArapadaTThAnaM AnApAnassatikammaTThAnaM itthipurisahatthi assAdisaddasamAkulaM gAmantaM apariccajitvA na sukaraM sampAdetuM, saddakaNDakattA jhAnassa / agAma pana arajJe sukaraM yogAvacarena idaM kammaTThAnaM pariggahetvA AnApAnacatutthajjhAnaM nibbattvA 317 tena taM "idamassa Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.374-374) tadeva jhAnaM pAdakaM katvA saGghAre sammasitvA aggaphalaM arahattaM pApuNituM, tasmAssa anurUpasenAsanaM dassento bhagavA, "araJjagato vA'"tiAdimAha / / ___ vatthuvijjAcariyo viya hi bhagavA / so yathA vatthuvijjAcariyo nagarabhUmiM passitvA suTu upaparikkhitvA "ettha nagaraM mApethA''ti upadisati, sotthinA ca nagare nihite rAjakulato mahAsakkAraM labhati, evameva yogAvacarassa anurUpasenAsanaM upaparikkhitvA "ettha kammaTThAnamanuyujitabbanti upadisati, tato tattha kammaTThAnamanuyuJjantena yoginA anukkamena arahatte patte "sammAsambuddho vata so bhagavA''ti mahantaM sakkAraM labhati / ayaM pana bhikkhu dIpisadisoti vuccati / yathA hi mahAdIpirAjA arache tiNagahanaM vA vanagahanaM vA pabbatagahanaM vA nissAya nilIyitvA vanamahiMsagokaNNasUkarAdayo mige gaNhAti, evameva ayaM arAdIsu kammaTThAnaM anuyuJjanto bhikkhu yathAkkamena cattAro magge ceva cattAri ariyaphalAni ca gaNhAti / tenAhu porANA - "yathApi dIpiko nAma, nilIyitvA gaNhatI mige / tathevAyaM buddhaputto, yuttayogo vipssko|| araaM pavisitvAna, gaNhAti phalamuttama"nti / / tenassa parakkamajavayoggabhUmiM araJasenAsanaM dassento bhagavA "arajagato vA''tiAdimAha / ito paraM imasmiM AnApAnapabbe yaM vattavbaM siyA, taM visuddhimagge vuttameva / seyyathApi, bhikkhave, dakkho bhamakAro vAti idahi upamAmattameva iti ajjhattaM vA kAyeti idaM appanAmattameva ca tattha anAgataM, sesaM Agatameva / __yaM pana anAgataM, tattha dakkhoti cheko / dIghaM vA aJchantoti mahantAnaM bherIpokkharAdInaM likhanakAle hatthe ca pAde ca pasAretvA dIghaM kddddnto| rassaM vA aJchantoti khuddakAnaM dantasUcivedhakAdInaM likhanakAle mandamandaM rassaM kaDDanto / evameva khoti evaM ayampi bhikkhu addhAnavasena ittaravasena ca pavattAnaM assAsapassAsAnaM vasena dIrgha vA assasanto dIrgha assasAmIti pajAnAti...pe0... passasissAmIti sikkhatIti / tassevaM sikkhato assAsapassAsanimitte cattAri jhAnAni uppajjanti, so jhAnA vuTTahitvA assAsapassAse vA pariggaNhAti jhAnaGgAni vA / 318 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.374-374) kAyAnupassanA AnApAnapabbavaNNanA 319 tattha assAsapassAsakammiko "ime assAsapassAsA kiM nissitA ? vatthunissitA / vatthu nAma karajakAyo, karajakAyo nAma cattAri mahAbhUtAni upAdArUpaJce"ti evaM rUpaM priggnnhaati| tato tadArammaNe phassapaJcamake nAmanti / evaM nAmarUpaM pariggahetvA tassa paccayaM pariyesanto avijjAdipaTiccasamuppAdaM disvA "paccayapaccayuppannadhammamattamevetaM, aJjo satto vA puggalo vA natthI"ti vitiNNakaGkho sappaccayanAmarUpe tilakkhaNaM AropetvA vipassanaM vaDvento anukkamena arahattaM pApuNAti / idaM ekassa bhikkhuno yAva arahattA niyyAnamukhaM / jhAnakammikopi "imAni jhAnaGgAni kiM nissitAni, vatthunissitAni, vatthu nAma karajakAyo jhAnaGgAni nAmaM, karajakAyo rUpa"nti nAmarUpaM vavatthapetvA tassa paccayaM pariyesanto avijjAdipaccayAkAraM disvA "paccayapaccayuppannadhammamattamevetaM, aJjo satto vA puggalo vA natthI"ti vitiNNakaGkho sappaccayanAmarUpe tilakkhaNaM AropetvA vipassanaM vaDDento anukkamena arahattaM pApuNAti / idamekassa bhikkhuno yAva arahattA niyyAnamukhaM / iti ajjhattaM vAti evaM attano vA assAsapassAsakAye kAyAnupassI viharati / bahiddhA vAti parassa vA assAsapassAsakAye / ajjhattabahiddhA vAti kAlena attano, kAlena parassa assaaspssaaskaaye| etenassa paguNakammaTThAnaM aTThapetvA aparAparaM saJcaraNakAlo kathito / ekasmiM kAle panidaM ubhayaM na labbhati / samudayadhammAnupassI vAti yathA nAma kammArassa bhastaJca gaggaranALiJca tajjaJca vAyAmaM paTicca vAto aparAparaM saJcarati, evaM bhikkhuno karajakAyaJca nAsapuTaJca cittaJca paTicca assAsapassAsakAyo aparAparaM saJcarati / kAyAdayo dhammA samudayadhammA, te passanto "samudayadhammAnupassI vA kAyasmiM viharatI"ti vuccati / vayadhammAnupassI vAti yathA bhastAya apanItAya gaggaranALiyA bhinnAya tajje ca vAyAme asati so vAto nappavattati, evameva kAye bhinne nAsapuTe viddhaste citte ca niruddhe assAsapassAsakAyo nAma nappavattatIti kAyAdinirodhA assAsapassAsanirodhoti evaM passanto "vayadhammAnupassI vA kAyasmiM viharatIti vuccati | samudayavayadhammAnupassI vAti kAlena samudayaM kAlena vayaM anupssnto| asthi kAyoti vA panassAti kAyova asthi, na satto, na puggalo, na itthI, na puriso, na attA, na attaniyaM, nAhaM, na mama, na koci, na kassacIti evamassa sati paccupaTTitA hoti / 319 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ( 9.375 - 375 ) yAvadevAti payojanaparicchedavavatthApanametaM / idaM vuttaM hoti - yA sA sati paccupaTThitA hoti sA na aJJadatthAya / atha kho yAvadeva ANamattAya aparAparaM uttaruttari ANapamANatthAya ceva satipamANatthAya ca satisampaJjanaM vuDDatthAyAti attho / anissito ca viharatIti taNhAnissayadiTThinissayAnaM vasena anissitova viharati / na ca kiJci loke upAdiyatIti lokasmiM kiJci rUpaM vA... pe0... viJJANaM vA " ayaM me attA vA attaniyaM vA "ti na gaNhAti / evampIti upari atthaM upAdAya sapiNDanattho pi-kAro / iminA pana padena bhagavA AnApAnapabbadesanaM niyyAtetvA dasseti / dIghanikAye mahAvaggaTThakathA tattha assAsapassAsapariggAhikA sati dukkhasaccaM, tassA samuTThApikA purimatahA samudayasaccaM ubhinnaM appavatti nirodhasaccaM, dukkhaparijAnano samudayapajahano nirodhArammaNo ariyamaggo maggasaccaM / evaM catusaccavasena ussakkitvA nibbutiM pApuNAtIti idamekassa assAsapassAsavasena abhiniviTThassa bhikkhuno yAva arahattA niyyAnamukhanti / AnApAnapabbaM niTThitaM / iriyApathapabbavaNNanA 375. evaM assAsapassAsavasena kAyAnupassanaM vibhajitvA idAni iriyApathavasena vibhajituM puna caparantiAdimAha / tattha kAmaM soNasiGgAlAdayopi gacchantA " gacchAmA 'ti jAnanti, na panetaM evarUpaM jAnanaM sandhAya vuttaM / evarUpahi jAnanaM sattUpaladdhiM na pajahati, attasaJjaM na ugghATeti, kammaTThAnaM vA satipaTThAnabhAvanA vA na hoti / imassa pana bhikkhuno jAnanaM sattUpaladdhiM pajahati, attasaJJa ugghATeti kammaTThAnaJceva satipaTThAnabhAvanA ca hoti / idaJhi " ko gacchati, kassa gamanaM, kiM kAraNA gacchatIti evaM sampajAnanaM sandhAya vRttaM / ThAnAdIsupi eseva nayo / tattha ko gacchatIti ? na koci satto vA puggalo vA gacchati / kassa gamananti ? na krassaci sattassa vA puggalassa vAgamanaM / kiM kAraNA gacchatIti ? cittakiriyavAyodhAtuvipphArena gacchati / tasmA esa evaM pajAnAti - " gacchAmIti cittaM 320 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.375-375) iriyApathapabbavaNNanA 321 uppajjati, taM vAyaM janeti, vAyo vijJattiM janeti, cittakiriyavAyodhAtuviSphArena sakalakAyassa purato abhinIhAro gamananti vuccati / ThAnAdIsupi eseva nayo / tatrApi hi "tivAmI"ti cittaM uppajjati, taM vAyaM janeti, vAyo vijJattiM janeti, cittakiriyavAyodhAtuviSphArena sakalakAyassa koTito paTThAya ussitabhAvo ThAnanti vuccati / "nisIdAmI''ti cittaM uppajjati, taM vAyaM janeti, vAyo vijJattiM janeti, cittakiriyavAyodhAtuviSphArena heTThimakAyassa samiJjanaM uparimakAyassa ussitabhAvo nisajjAti vuccati / "sayAmI"ti cittaM uppajjati, taM vAyaM janeti, vAyo vijJattiM janeti, cittakiriyavAyodhAtuvipphArena sakalasarIrassa tiriyato pasAraNaM sayananti vuccatIti / tassa evaM pajAnato evaM hoti "satto gacchati, satto tikRtI"ti vuccati, atthato pana koci satto gacchanto vA Thito vA natthi / yathA pana "sakaTaM gacchati, sakaTaM tikRtI"ti vuccati, na ca kiJci sakaTaM nAma gacchantaM vA ThitaM vA atthi, cattAro pana goNe yojatvA chekamhi sArathimhi pAjente "sakaTaM gacchati, sakaTaM tikRtI"ti vohAramattameva hoti, evameva ajAnanaTena sakaTaM viya kAyo, goNA viya cittajavAtA, sArathi viya cittaM / "gacchAmi tiTThAmI''ti citte uppanne vAyodhAtu vijJattiM janayamAnA uppajjati, cittakiriyavAyodhAtuviSphArena gamanAdIni pavattanti, tato "satto gacchati, satto tiTThati, ahaM gacchAmi, ahaM tiTThAmI''ti vohAramattaM hoti / tenAha - "nAvA mAlutavegena, jiyAvegena tejanaM / yathA yAti tathA kAyo, yAti vAtAhato ayaM / / yantaM suttavaseneva, cittasuttavasenidaM / payuttaM kAyayantampi, yAti ThAti nisIdati / / ko nAma ettha so satto, yo vinA hetupaccaye / attano AnubhAvena, tiDhe vA yadi vA vaje"ti / / tasmA evaM hetupaccayavaseneva pavattAni gamanAdIni sallakkhento esa "gacchanto vA 321 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 dIghanikAye mahAvaggaTTakathA (9.376-376) gacchAmIti pajAnAti, Thito vA, nisinno vA, sayAno vA sayAnomhIti pajAnAtI"ti veditbbo| yathA yathA vA panassa kAyo paNihito hoti, tathA tathA naM pajAnAtIti sabbasaGgAhikavacanametaM / idaM vuttaM hoti- yena yena vA AkArenassa kAyo Thito hoti, tena tena naM pajAnAti / gamanAkArena ThitaM gacchatIti pajAnAti / ThAnanisajjasayanAkArena ThitaM sayAnoti pajAnAtIti / iti ajjhattaM vAti evaM attano vA catuiriyApathapariggaNhanena kAye kAyAnupassI viharati / bahiddhA vAti parassa vA catuiriyApathapariggaNhanena / ajjhattabahiddhA vAti kAlena attano, kAlena parassa catuiriyApathapariggaNhanena kAye kAyAnupassI viharati / samudayadhammAnupassI vAtiAdIsu pana avijjAsamudayA rUpasamudayotiAdinA nayena paJcahAkArehi rUpakkhandhassa samudayo ca vayo ca niihritbbo| tahi sandhAya idha "samudayadhammAnupassI vA"tiAdi vuttaM / atthi kAyoti vA panassAtiAdi vRttasadisameva / idhApi catuiriyApathapariggAhikA sati dukkhasaccaM, tassA samuTThApikA purimataNhA samudayasaccaM, ubhinnaM appavatti nirodhasaccaM, dukkhaparijAnano samudayapajahano nirodhArammaNo ariyamaggo maggasaccaM / evaM catusaccavasena ussakkitvA nibbutiM pApuNAtIti idamekassa catuiriyApathapariggAhakassa bhikkhuno yAva arahattA niyyAnamukhanti / iriyApathapabbaM nihitaM / catusampajaJapabbavaNNanA 376. evaM iriyApathavasena kAyAnupassanaM vibhajitvA idAni catusampajaJavasena vibhajituM puna caparantiAdimAha / tattha abhikkantetiAdIni sAmaJaphale vaNNitAni / iti ajjhattaM vAti evaM catusampajaapariggaNhanena attano vA kAye, parassa vA kAye, kAlena vA attano, kAlena vA parassa kAye kAyAnupassI viharati / idhApi 322 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.377-377) paTikUlamanasikArapabbavaNNanA 323 samudayavayadhammAnupassItiAdIsu rUpakkhandhasseva samudayo ca vayo ca niihritbbo| sesaM vuttasadisameva / idha catusampaja pariggAhikA sati dukkhasaccaM, tassA samuTThApikA purimataNhA samudayasaccaM, ubhinnaM appavatti nirodhasaccaM, vuttappakAro ariyamaggo maggasaccaM / evaM catusaccavasena ussakkitvA nibbutiM pApuNAtIti idamekassa catusampajaapariggAhakassa bhikkhuno vasena yAva arahattA niyyAnamukhanti / catusampajaJapabbaM nihitaM / paTikUlamanasikArapabbavaNNanA ___377. evaM catusampajaJavasena kAyAnupassanaM vibhajitvA idAni paTikUlamanasikAravasena vibhajituM puna caparantiAdimAha / tattha imameva kAyantiAdIsu yaM vattabbaM siyA, taM sabbaM sabbAkArena vitthArato visuddhimagge kAyagatAsatikammaTThAne vuttaM / ubhatomukhAti heTThA ca upari cAti dvIhi mukhehi yuttaa| nAnAvihitassAti nAnAvidhassa / idaM panettha opammasaMsandanaM - ubhatomukhA putoLi viya hi cAtumahAbhUtiko kAyo, tattha missetvA pakkhittanAnAvidhadhanaM viya kesAdayo dvattiMsAkArA, cakkhumA puriso viya yogAvacaro, tassa taM putoLiM muJcitvA paccavekkhato nAnAvidhadhassa pAkaTakAlo viya yogino dvattiMsAkArassa vibhUtakAlo veditbbo| iti ajjhattaM vAti evaM kesAdipariggaNhanena attano vA kAye, parassa vA kAye, kAlena vA attano, kAlena vA parassa kAye kAyAnupassI viharati / ito paraM vuttanayameva / kevalahi idha dvattiMsAkArapariggAhikA sati dukkhasaccanti evaM yojanaM katvA niyyAnamukhaM veditabbaM / sesaM purimsdismevaati| paTikUlamanasikArapabbaM nihitaM / 323 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.378-378) dhAtumanasikArapabbavaNNanA 378. evaM paTikUlamanasikAravasena kAyAnupassanaM vibhajitvA idAni dhAtumanasikAravasena vibhajituM puna caparantiAdimAha / tatthAyaM opammasaMsandanena saddhiM atthavaNNanA - yathA koci goghAtako vA tasseva vA bhattavetanabhato antevAsiko gAviM vadhitvA vinivijjhitvA catasso disA gatAnaM mahApathAnaM vemajjhaTThAnasaGkhAte catumahApathe koTThAsaM koTThAsaM katvA nisinno assa, evameva bhikkhu catunnaM iriyApathAnaM yena kenaci AkArena ThitattA yathAThitaM, yathAThitattA ca yathApaNihitaM kAyaM "atthi imasmiM kAye pathavIdhAtu...pe0... vAyodhAtU''ti evaM paccavekkhati / kiM vuttaM hoti- yathA goghAtakassa gAviM posentassApi AghAtanaM AharantassApi AharitvA tattha bandhitvA Thapentassapi vadhentassApi vadhitaM mataM passantassApi tAvadeva gAvIti saJaA na antaradhAyati, yAva naM padAletvA bilaso na vibhajati / vibhajitvA nisinnassa panassa gAvIti saJjA antaradhAyati, maMsasaJA pavattati / nAssa evaM hoti"ahaM gAviM vikkiNAmi, ime gAviM harantIti / atha khvassa "ahaM maMsaM vikkiNAmi, ime maMsaM haranti" cceva hoti; evameva imassApi bhikkhuno pubbe bAlaputhujjanakAle gihibhUtassApi pabbajitassApi tAvadeva sattoti vA puggaloti vA saJA na antaradhAyati, yAva imameva kAyaM yathAThitaM yathApaNihitaM ghanavinibbhogaM katvA dhAtuso na paccavekkhati / dhAtuso paccavekkhato panassa sattasaJaA antaradhAyati, dhAtuvaseneva cittaM santiTThati / tenAha bhagavA - "imameva kAyaM yathAThitaM yathApaNihitaM dhAtuso paccavekkhati 'asthi imasmiM kAye pathavIdhAtu ApodhAtu tejodhAtu vAyodhAtU ti / seyyathApi, bhikkhave, dakkho goghAtako vA...pe0... vAyodhAtU"ti / goghAtako viya hi yogI, gAvIti saJA viya sattasaJjA, catumahApatho viya catuiriyApatho, bilaso vibhajitvA nisinnabhAvo viya dhAtuso paccavekkhaNanti ayamettha pALivaNNanA / kammaTThAnakathA pana visuddhimagge vitthAritA / iti ajjhattaM vAti evaM catudhAtupariggaNhanena attano vA kAye, parassa vA kAye, kAlena vA attano, kAlena vA parassa kAye kAyAnupassI viharati / ito paraM vuttanayameva / kevalahi idha catudhAtupariggAhikA sati dukkhasaccanti evaM yojanaM katvA niyyAnamukhaM veditabda, sesaM purimasadisamevAti / dhAtumanasikArapabbaM nihitaM / 324 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.379-379) navasivathikapabbavaNNanA 325 navasivathikapabbavaNNanA 379. evaM dhAtumanasikAravasena kAyAnupassanaM vibhajitvA idAni navahi sivathikapabbehi vibhajituM puna caparantiAdimAha / tattha seyyathApi passeyyAti yathA passeyya / sarIranti matasarIraM / sivathikAya chaDitanti susAne apaviddhaM / ekAhaM matassa assAti ekaahmtN| dvIhaM matassa assAti biihmtN| tIhaM matassa assAti tiihmtN| kammArabhastA viya vAyunA uddhaM jIvitapariyAdAnA yathAnukkama samuggatena sUnabhAvena uddhamAtattA uddhumAtaM, uddhumAtameva uddhmaatkN| paTikUlattA vA kucchitaM uddhamAtanti uddhamAtakaM / vinIlaM vuccati viparibhinnavaNNaM, vinIlameva viniilkN| paTikUlattA vA kucchitaM vinIlanti viniilkN| maMsussadaTThAnesu rattavaNNassa pubbasannicayaTThAnesu setavaNNassa yebhuyyena ca nIlavaNNassa nIlaTThAnesu nIlasATakapArutasseva chavasarIrassetaM adhivacanaM / paribhinnaTThAnehi navahi vA vaNamukhehi vissandamAnapubbaM vipubbaM, vipubbameva vipubbakaM / paTikUlattA vA kucchitaM vipubbanti vipubbakaM / vipubbakaM jAtaM tathAbhAvaM gatanti vipubbakajAtaM / so imameva kAyanti so bhikkhu imaM attano kAyaM tena kAyena saddhiM ANena upasaMharati upaneti / kathaM ? ayampi kho kAyo evaMdhammo evaMbhAvI evaManatItoti / idaM vuttaM hoti- Ayu, usmA, vijJANanti imesaM tiNNaM dhammAnaM atthitAya ayaM kAyo ThAnagamanAdikhamo hoti, imesaM pana vigamA ayampi kho kAyo evaMdhammo evaM pUtikasabhAvoyeva, evaMbhAvI evaM uddhumAtAdibhedo bhavissati, evaManatIto evaM udghamAtAdibhAvaM anatikkantoti | iti ajjhattaM vAti evaM uddhamAtAdipariggaNhanena attano vA kAye, parassa vA kAye, kAlena vA attano, kAlena vA parassa kAye kAyAnupassI viharati / khajjamAnanti udarAdIsu nisIditvA udaramaMsaoTThamaMsaakkhikUTAdIni luJcitvA luJcitvA khAdiyamAnaM / samaMsalohitanti sAvasesamaMsalohitayuttaM / nimaMsalohitamakkhitanti maMse khINepi lohitaM na sussati, taM sandhAya vuttaM "nimaMsalohitamakkhita''nti / aJjanAti aona disaabhaagen| hatthaDhikanti catusaTThibhedampi hatthaTTikaM pATiyekkaM pATiyekkaM vippakiNNaM / pAdaDikAdIsupi eseva nayo / terovassikAnIti atikkntsNvcchraani| pUtInIti abbhokAse ThitAni 325 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.379-379) vAtAtapavuTThisamphassena terovassikAneva pUtIni honti, antobhUmigatAni pana cirataraM tiTThanti / cuNNakajAtAnIti cuNNaM cuNNaM hutvA vippakiNNAni / sabbattha so imamevAti vuttanayena khajjamAnAdInaM vasena yojanA kAtabbA / iti ajjhattaM vAti evaM khajjamAnAdipariggaNhanena yAva cuNNakabhAvA attano vA kAye, parassa vA kAye kAlena vA attano, kAlena vA parassa kAye kAyAnupassI viharati / 326 idha pana ThatvA navasivathikA samodhAnetabbA / ekAhamataM vAti hi AdinA naye na vuttA sabbApi ekA, kAkehi vA khajjamAnantiAdikA ekA, aTThikasaGkhalikaM samaMsalohitaM nhArusambandhanti ekA, nimaMsalohitamakkhitaM nhArusambandhanti ekA, apagatamaMsalohitaM nhArusambandhanti ekA, aTTikAni apagatasambandhAnIti AdikA ekA aTThikAni setAni saGghavaNNapaTibhAgAnIti ekA, puJjakitAni terovassikAnIti ekA, pUtIni cuNNakajAtAnIti ekAti / evaM kho, bhikkhaveti idaM navasivathikA dassetvA kAyAnupassanaM niTTapento Aha / tattha navasivathikapariggAhikA sati dukkhasaccaM tassA samuTThApikA purimataNhA samudayasaccaM, ubhinnaM appavatti nirodhasaccaM, dukkhaparijAnano samudayapajahano nirodhArammaNo ariyamaggo maggasaccaM / evaM catusaccavasena ussakkitvA nibbutiM pApuNAtIta idaM navasivathikapariggAhakAnaM bhikkhUnaM yAva arahattA niyyAnamukhanti / navasivadhikapabbaM niTThitaM ettAvatA ca AnApAnapabbaM, iriyApathapabbaM catusampaJJapabbaM, paTikUlamanasikArapabbaM, dhAtumanasikArapabbaM, navasivathikapabbAnIti cuddasapabbA kAyAnupassanA niTThitA hoti / tattha AnApAnapabbaM paTikUlamanasikArapabbanti imAneva dve appanAkammaTThAnAni, sivathikAnaM pana AdInavAnupassanAvasena vuttattA sesAni dvAdasApi upacArakammaTThAnAnevAti / kAyAnupassanA niTThitA 326 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.380-380) vedanAnupassanAvaNNanA 327 vedanAnupassanAvaNNanA 380. evaM bhagavA cuddasavidhena kAyAnupassanAsatipaTTAnaM kathetvA idAni navavidhena vedanAnupassanaM kathetuM kathaJca, bhikkhavetiAdimAha / tattha sukhaM vedananti kAyikaM vA cetasikaM vA sukhaM vedanaM vedayamAno "ahaM sukhaM vedanaM vedayAmI"ti pajAnAtIti attho / tattha kAmaM uttAnaseyyakApi dArakA thaJapivanAdikAle sukhaM vedayamAnA "sukhaM vedanaM vedayAmA''ti pajAnanti, na panetaM evarUpaM jAnanaM sandhAya vuttaM / evarUpahi jAnanaM sattUpaladdhiM na jahati, attasanaM na ugghATeti, kammaTThAnaM vA satipaTThAnabhAvanA vA na hoti / imassa pana bhikkhuno jAnanaM sattUpaladdhiM jahati, attasacaM ugghATeti, kammaTThAnaJceva satipaTTAnabhAvanA ca hoti / idahi "ko vedayati, kassa vedanA, kiM kAraNA vedanA"ti evaM sampajAnavediyanaM sandhAya vuttaM / ___ tattha ko vedayatIti na koci satto vA puggalo vA vedayati / kassa vedanAti na kassaci sattassa vA puggalassa vA vedanA | kiM kAraNA vedanAti vatthuArammaNAva panassa vedanA, tasmA esa evaM pajAnAti "taM taM sukhAdInaM vatthu ArammaNaM katvA vedanAva vedayati taM pana vedanAya pavattiM upAdAya 'ahaM vedayAmI'ti vohAramattaM hotI''ti / evaM vatthu ArammaNaM katvA vedanAva vedayatIti sallakkhento esa "sukhaM vedanaM vedayAmIti pajAnAtI''ti veditabbo cittalapabbate aJataratthero viya / thero kira aphAsukakAle balavavedanAya nitthunanto aparAparaM parivattati, tameko daharo Aha- "kataraM vo, bhante, ThAnaM rujjatI"ti / Avuso, pATiyekkaM rujjanahAnaM nAma natthi, vatthu ArammaNaM katvA vedanAva vedayatIti / evaM jAnanakAlato paTThAya adhivAsetuM vaTTati no, bhante,ti / adhivAsemi, Avusoti / adhivAsanA, bhante, seyyoti / thero adhivAsesi / vAto yAva hadayA phAlesi, maJcake antAni rAsikatAni ahesuM / thero daharassa dassesi "vaTTatAvuso, ettakA adhivAsanA'ti / daharo tuNhI ahosi / thero vIriyasamataM yojetvA saha paTisambhidAhi arahattaM pApuNitvA samasIsI hutvA parinibbAyi / yathA ca sukhaM, evaM dukkhaM...pe0... nirAmisaM adukkhamasukhaM vedanaM vedayamAno "nirAmisaM adukkhamasukhaM vedanaM vedayAmIti pajAnAti / iti bhagavA rUpakammadvAnaM kathetvA arUpakammaTThAnaM kathento yasmA phassavasena cittavasena vA kathiyamAnaM pAkaTaM na 327 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.380-380) hoti, andhakAraM viya khAyati, vedanAnaM pana uppattipAkaTatAya vedanAvasena pAkaTaM hoti, tasmA sakkapanhe viya idhApi vedanAvasena arUpakammaTThAnaM kathesi / tattha "duvidhavhi kammaTThAnaM rUpakammaTThAnaM arUpakammaTThAnaJcA''tiAdi kathAmaggo sakkapahe vuttanayeneva veditbbo| tattha sukhaM vedanantiAdIsu ayaM aparopi pajAnanapariyAyo, sukhaM vedanaM vedayAmIti pajAnAtIti sukhavedanAkkhaNe dukkhavedanAya abhAvato sukhaM vedanaM vedayamAno "sukhaM vedanaMyeva vedayAmI'"ti pajAnAti / tena yA pubbe bhUtapubbA dukkhavedanA, tassa idAni abhAvato imissA ca sukhAya vedanAya ito paThamaM abhAvato vedanA nAma aniccA adhuvA vipariNAmadhammA, itiha tattha sampajAno hoti / vuttampi cetaM bhagavatA "yasmiM, aggivessana, samaye sukhaM vedanaM vedeti, neva tasmiM samaye dukkhaM vedanaM vedeti, na adukkhamasukhaM vedanaM vedeti, sukhaMyeva tasmiM samaye vedanaM vedeti / yasmiM, aggivessana, samaye dukkhaM...pe0... adukkhamasukhaM vedanaM vedeti, neva tasmiM samaye sukhaM vedanaM vedeti, na dukkhaM vedanaM vedeti, adukkhamasukhaMyeva tasmiM samaye vedanaM vedeti / sukhApi, kho, aggivessana, vedanA aniccA saGkhatA paTiccasamuppannA khayadhammA vayadhammA virAgadhammA nirodhadhammA / dukkhApi, kho...pe0... adukkhamasukhApi kho, aggivessana, vedanA aniccA...pe0... nirodhdhmmaa| evaM passaM, aggivessana, sutavA ariyasAvako sukhAyapi vedanAya nibindati, dukkhAyapi vedanAya nibindati, adukkhamasukhAyapi vedanAya nibindati, nibindaM virajjati, virAgA vimuccati, vimuttasmiM 'vimuttamI ti ANaM hoti, 'khINA jAti, vusitaM brahmacariyaM, kataM karaNIyaM, nAparaM itthattAyA'ti pajAnAtI"ti (ma0 ni0 2.205) / sAmisaM vA sukhantiAdIsu sAmisA sukhA nAma paJcakAmaguNAmisasannissitA cha gehasitasomanassavedanA / nirAmisA sukhA nAma cha nekkhammasitasomanassavedanA / sAmisA dukkhA nAma cha gehsitdomnssvednaa| nirAmisA dukkhA nAma cha nekkhammasitadomanassavedanA / sAmisA adukkhamasukhA nAma cha gehasitaupekkhAvedanA / nirAmisA adukkhamasukhA nAma cha nekkhammasitaupekkhAvedanA / tAsaM vibhAgo sakkapajhe vuttoyeva / 328 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.381-381) cittAnupassanAvaNNanA 329 iti ajjhattaM vAti evaM sukhavedanAdipariggaNhanena attano vA vedanAsu, parassa vA vedanAsu, kAlena vA attano, kAlena vA parassa vedanAsu vedanAnupassI viharati / samudayavayadhammAnupassI vAti ettha pana avijjAsamudayA vedanAsamudayotiAdIhi paJcahi paJcahi AkArehi vedanAnaM samudayaJca vayaJca passanto "samudayadhammAnupassI vA vedanAsu viharati, vayadhammAnupassI vA vedanAsu viharati, kAlena samudayadhammAnupassI vA vedanAsu, kAlena vayadhammAnupassI vA vedanAsu viharatIti veditbbo| ito paraM kAyAnupassanAyaM vuttanayameva / kevalanhi idha vedanApariggAhikA sati dukkhasaccanti evaM yojanaM katvA vedanApariggAhakassa bhikkhuno niyyAnamukhaM veditabda, sesaM tAdisamevAti / vedanAnupassanA nihitaa| cittAnupassanAvaNNanA 381. evaM navavidhena vedanAnupassanAsatipaTTAnaM kathetvA idAni soLasavidhena cittAnupassanaM kathetuM kathaJca, bhikkhavetiAdimAha / tattha sarAganti aTThavidhalobhasahagataM / vItarAganti lokiyakusalAbyAkataM / idaM pana yasmA sammasanaM na dhammasamodhAnaM tasmA idha ekapadepi lokuttaraM na labmati / sesAni cattAri akusalacittAni neva purimapadaM na pacchimapadaM bhajanti / sadosanti duvidhadomanassasahagataM / vItadosanti lokiyakusalAbyAkataM / sesAni dasa akusalacittAni neva purimapadaM, na pacchimapadaM bhajanti / samohanti vicikicchAsahagataJceva, uddhaccasahagataJcAti duvidhaM / yasmA pana moho sabbAkusalesu uppajjati, tasmA sesAnipi idha vaTTantiyeva / imasmi va hi duke dvAdasAkusalacittAni pariyAdinnAnIti / vItamohanti lokiyakusalAbyAkataM / savittanti thinamiddhAnupatitaM / etavhi saGghaTitacittaM nAma | vikkhittanti uddhaccasahagataM, etahi pasaTacittaM nAma / mahaggatanti rUpArUpAvacaraM / amahaggatanti kAmAvacaraM / sauttaranti kAmAvacaraM / anuttaranti rUpAvacaraM arUpAvacaraJca / tatrApi sauttaraM rUpAvacaraM, anuttaraM arUpAvacarameva / samAhitanti yassa appanAsamAdhi upacArasamAdhi vA asthi / asamAhitanti 329 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.382-382) ubhysmaadhivirhitN| vimuttanti tadaGgavikkhambhanavimuttIhi vimuttN| avimuttanti ubhayavimuttivirahitaM / samucchedapaTippassaddhinissaraNavimuttInaM pana idha okAsova natthi / iti ajjhattaM vAti evaM sarAgAdipariggaNhanena yasmiM yasmiM khaNe yaM yaM cittaM pavattati, taM taM sallakkhento attano vA citte, parassa vA citte, kAlena vA attano, kAlena vA parassa citte cittAnupassI viharati / samudayavayadhammAnupassIti ettha pana avijjAsamudayA viANasamudayoti evaM paJcahi paJcahi AkArehi viJaANassa samudayo ca vayo ca niihritbbo| ito paraM vuttanayameva / kevalahi idha cittapariggAhikA sati dukkhasaccanti evaM padayojanaM katvA cittapariggAhakassa bhikkhuno niyyAnamukhaM veditabbaM / sesaM tAdisamevAti / cittAnupassanA nittttitaa| dhammAnupassanA nIvaraNapabbavaNNanA 382. evaM soLasavidhena cittAnupassanAsatipaTTAnaM kathetvA idAni paJcavidhena dhammAnupassanaM kathetuM kathaJca, bhikkhavetiAdimAha / apica bhagavatA kAyAnupassanAya suddharUpapariggaho kathito, vedanAcittAnupassanAhi suddharuuppriggho| idAni rUpArUpamissakapariggahaM kathetuM "kathaJca, bhikkhave"tiAdimAha / kAyAnupassanAya vA rUpakkhandhapariggahova kathito, vedanAnupassanAya vedanAkkhandhapariggahova, cittAnupassanAya vijJANakkhandhapariggahova idAni saJjAsayArakkhandhapariggahampi kathetuM "kathaJca, bhikkhave"tiAdimAha / tattha santanti abhiNhasamudAcAravasena saMvijjamAnaM / asantanti asamudAcAravasena vA pahInattA vA asaMvijjamAnaM / yathA cAti yena kAraNena kAmacchandassa uppAdo hoti / taJca pajAnAtIti taJca kAraNaM pajAnAti / iti iminA nayena sabbapadesu atyo veditabbo / tattha subhanimitte ayonisomanasikArena kAmacchandassa uppAdo hoti / subhanimittaM 330 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.382-382) dhammAnupassanA nIvaraNapabbavaNNanA 331 nAma subhampi subhanimittaM, subhArammaNampi subhanimittaM / ayonisomanasikAro nAma anupAyamanasikAro uppathamanasikAro anicce niccanti vA, dukkhe sukhanti vA, anattani attAti vA, asubhe subhanti vA mnsikaaro| taM tattha bahulaM pavattayato kAmacchando uppjjti| tenAha bhagavA- "asthi, bhikkhave, subhanimittaM, tattha ayonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA kAmacchandassa uppAdAya uppannassa vA kAmacchandassa bhiyyobhAvAya vepullAyA''ti (saM0 ni0 3.5.232) / ___ asubhanimitte pana yonisomanasikArenassa pahAnaM hoti / asubhanimittaM nAma asubhampi asubhaarmmnnmpi| yonisomanasikAro nAma upAyamanasikAro pathamanasikAro anicce aniccanti vA, dukkhe dukkhanti vA, anattani anattAti vA, asubhe asubhanti vA manasikAro / taM tattha bahulaM pavattayato kAmacchando pahIyati / tenAha bhagavA - "atthi, bhikkhave, asubhanimittaM, tattha yonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA kAmacchandassa anuppAdAya uppannassa vA kAmacchandassa pahAnAyA"ti (saM0 ni0 3.5.232) / apica cha dhammA kAmacchandassa pahAnAya saMvattanti asubhanimittassa uggaho, asubhabhAvanAnuyogo, indriyesu guttadvAratA, bhojane mattaJjatA, kalyANamittatA, sppaaykthaati| dasavidhahi asubhanimittaM uggaNhantassApi kAmacchando pahIyati, bhAventassApi indriyesu pihitadvArassApi catunnaM paJcannaM AlopAnaM okAse sati udakaM pivitvA yApanasIlatAya bhojanamatta nopi / teneva vuttaM - "cattAro paJca Alope, abhutvA udakaM pive / / alaM phAsuvihArAya, pahitattassa bhikkhuno"ti / / (theragA0 983) asubhakammikatissattherasadise asubhabhAvanArate kalyANamitte sevantassapi kAmacchando pahIyati, ThAnanisajjAdIsu dasaasubhanissitasappAyakathAya pahIyati, tena vuttaM- "cha dhammA kAmacchandassa pahAnAya saMvattantI"ti / imehi pana chahi dhammehi pahInakAmacchandassa arahattamaggena AyatiM anuppAdo hotIti pajAnAti / paTighanimitte ayonisomanasikArena pana byApAdassa uppAdo hoti / tattha paTighampi 331 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA paTighanimittaM, paTighArammaNampi paTighanimittaM / ayonisomanasikAro sabbattha ekalakkhaNIva / taM tasmiM nimitte bahulaM pavattayato byApAdo uppajjati / tenAha bhagavA - " asthi, bhikkhave, paTighanimittaM, tattha ayonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA byApAdassa uppAdAya uppannassa vA byApAdassa bhiyyobhAvAya vepullAyA "ti (saM0 ni0 3.5.232) / mettAya pana cetovimuttiyA yonisomanasikArenassa pahAnaM hoti / tattha mettAti vutte appanApi upacAropi vaTTati / cetovimuttIti appanAva / yonisomanasikAro vuttalakkhaNova / taM tattha bahulaM pavattayato byApAdo pahIyati / tenAha bhagavA - " atthi, bhikkhave, mettA cetovimutti, tattha yonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA byApAdassa anuppAdAya uppannassa vA byApAdassa pahAnAyAti (saM0 ni0 3.5.232) / ( 9.382 - 382) apica cha dhammA byApAdassa pahAnAya saMvattanti mettAnimittassa uggaho mettAbhAvanAnuyogo kammassakatApaccavekkhaNA paTisaGkhAnabahulatA kalyANamattatA sappAyakathAti / odissaka anodissakadisApharaNAnahi aJJataravasena mettaM uggahantassApi byApAdo pahIyati, odhiso anodhisopharaNavasena mettaM bhAventassApi / " tvaM etassa kuddho kiM karissasi, kimassa sIlAdIni vinAsetuM sakkhissasi, nanu tvaM attano kammena AgantvA attano kammeneva gamissasi, parassa kujjhanaM nAma vItaccitaGgAra tattaaya salAkagUthAdIni gahetvA paraM paharitukAmatAsadisaM hoti / esopi tava kuddho kiM karissati, kiM te sIlAdIni vinAsetuM sakkhissati, esa attano kampena AgantvA attano kammeneva gamissati, appaTicchitapaheNakaM viya paTivAtaM khittarajomuTThi viya ca etassevesa ko dho matthake patissatI 'ti evaM attano ca parassa ca kammassakataM paccavekkhatopi, ubhayakammassakataM paccavekkhitvA paTisaGghAne ThitassApi, assaguttattherasadise mettAbhAvanAra kalyANamitte sevantassApi byApAdo pahIyati / ThAnanisajjAdIsu mettAnissitasappAyakathA pahIyati / tena vuttaM - "cha dhammA byApAdassa pahAnAya saMvattantI 'ti / imehi pana chahi dhammehi pahInassa byApAdassa anAgAmimaggena AyatiM anuppAdo hotIti pajAnAti / I aratiAdIsu ayonisomanasikArena thinamiddhassa uppAdo hoti / tandI nAma kAyAlasiyatA / vijambhitA nAma kAyavinamanA / bhattasammado nAma bhattamucchA bhattapariLAho / cetaso lInattaM nAma cittassa lInAkAro / imesu aratiAdIsu ayonisomanasikAraM bahulaM 332 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.382-382) dhammAnupassanA nIvaraNapabbavaNNanA 333 pavattayato thinamiddhaM uppajjati / tenAha - "atthi, bhikkhave, arati tandI vijambhitA bhattasammado cetaso lInattaM, tattha ayonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA thinamiddhassa uppAdAya, uppannassa vA thinamiddhassa bhiyyobhAvAya vepullAyA"ti (saM0 ni0 3.5.232) / ArambhadhAtuAdIsu pana yonisomanasikArenassa pahAnaM hoti / ArambhadhAtu nAma paThamArambhavIriyaM / nikkamadhAtu nAma kosajjato nikkhantatAya tato balavataraM / parakkamadhAtu nAma paraM paraM ThAnaM akkamanato tatopi balavataraM / imasmiM tippabhede vIriye yonisomanasikAraM bahulaM pavattayato thinamiddhaM pahIyati / tenAha - "asthi, bhikkhave, ArambhadhAtu nikkamadhAtu parakkamadhAtu, tattha yonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA thinamiddhassa anuppAdAya, uppannassa vA thinamiddhassa pahAnAyA"ti (saM0 ni0 3.5.232) / apica cha dhammA thinamiddhassa pahAnAya saMvattanti- atibhojane nimittaggAho, iriyApathasamparivattanatA, AlokasaJaAmanasikAro, abbhokAsavAso, kalyANamittatA, sappAyakathAti / Aharahatthaka tatravaTTaka alaMsATaka kAkamAsaka bhuttavamitakabhojanaM bhujjitvA rattiTThAnadivATThAne nisinnassa hi samaNadhammaM karoto thinamiddhaM mahAhatthI viya ottharantaM Agacchati, catupaJcaAlopaokAsaM pana ThapetvA pAnIyaM pivitvA yApanasIlassa bhikkhuno taM na hotIti evaM atibhojane nimittaM gaNhantassApi thinamiddhaM pahIyati / yasmiM iriyApathe thinamiddhaM okkamati, tato acaM parivattentassApi, rattiM candAlokadIpAlokaukkAloke divA sUriyAlokaM manasikarontassApi, abbhokAse vasantassApi, mahAkassapattherasadise pahInathinamiddhe kalyANamitte sevantassApi thinamiddhaM pahIyati / ThAnanisajjAdIsu dhutaGganissitasappAyakathAyapi pahIyati / tena vuttaM- "cha dhammA thinamiddhassa pahAnAya saMvattantI"ti / imehi pana chahi dhammehi pahInassa thinamiddhassa arahattamaggena AyatiM anuppAdo hotIti pajAnAti / cetaso avUpasame ayonisomanasikArena uddhaccakukkuccassa uppAdo hoti / avUpasamo nAma avUpasantAkAro, uddhaccakukkuccamevetaM atthto| tattha ayonisomanasikAraM bahulaM pavattayato uddhaccakukkuccaM uppajjati / tenAha - "asthi, bhikkhave, cetaso avUpasamo, tattha ayonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA 333 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.382-382) uddhaccakukkuccassa uppAdAya, uppannassa vA uddhaccakukkuccassa bhiyyobhAvAya vepullaayaa"ti| samAdhisaGkhAte pana cetaso vUpasame yonisomanasikArenassa pahAnaM hoti / tenAha - "atthi, bhikkhave, cetaso vUpasamo, tattha yonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA uddhaccakukkuccassa anuppAdAya, uppannassa vA uddhaccakukkuccassa phaanaayaa"ti| __ apica cha dhammA uddhaccakukkuccassa pahAnAya saMvattanti bahussutatA paripucchakatA vinaye pakataJjatA vuddhasevitA kalyANamittatA sappAyakathAti / bAhussaccenapi hi ekaM vA dve vA tayo vA cattAro vA paJca vA nikAye pALivasena atthavasena ca uggaNhantassApi uddhaccakukkuccaM phiiyti| kappiyAkappiyaparipucchAbahulassApi, vinayapaJjattiyaM ciNNavasibhAvatAya pakata nopi, vuDDhe mahallakatthere upasaGkamantassApi, upAlittherasadise vinayadhare kalyANamitte sevantassApi uddhaccakukkuccaM pahIyati, ThAnanisajjAdIsu kappiyAkappiyanissitasappAyakathAyapi pahIyati / tena vuttaM- "cha dhammA uddhaccakukkuccassa pahAnAya saMvattantIti / imehi pana chahi dhammehi pahIne uddhaccakukkucce uddhaccassa arahattamaggena, kukkuccassa anAgAmimaggena AyatiM anuppAdo hotIti pajAnAti / vicikicchAThAnIyesu dhammesu ayonisomanasikArena vicikicchAya uppAdo hoti / vicikicchAThAnIyA dhammA nAma punappunaM vicikicchAya kAraNattA vicikicchAva / tattha ayonisomanasikAraM bahulaM pavattayato vicikicchA uppajjati / tenAha- "asthi, bhikkhave, vicikicchAThAnIyA dhammA, tattha ayonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannAya vA vicikicchAya uppAdAya, uppannAya vA vicikicchAya bhiyyobhAvAya vepullAyA"ti (saM0 ni0 3.5.232) / kusalAdidhammesu yonisomanasikArena panassA pahAnaM hoti, tenAha- "asthi, bhikkhave, kusalAkusalA dhammA sAvajjAnavajjA dhammA sevitabbAsevitabbA dhammA hInapaNItA dhammA kaNhasukkasappaTibhAgA dhmmaa| tattha yonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro, anuppannAya vA vicikicchAya anuppAdAya; uppannAya vA vicikicchAya pahAnAyA"ti / 334 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.383-383) khandhapabbavaNNanA 335 apica cha dhammA vicikicchAya pahAnAya saMvattanti bahussutatA, paripucchakatA, vinaye pakataJjatA, adhimokkhabahulatA, kalyANamittatA, sappAyakathAti / bAhussaccenapi hi ekaM vA...pe0... paJca vA nikAye pALivasena ca atthavasena ca uggaNhantassApi vicikicchA pahIyati, tINi ratanAni Arabbha paripucchAbahulassApi, vinaye ciNNavasIbhAvassApi, tIsu ratanesu okappaniyasaddhAsaGkhAtaadhimokkhabahulassApi, saddhAdhimutte vakkalitrasadise kalyANamitte sevantassApi vicikicchA pahIyati, ThAnanisajjAdIsu tiNNaM ratanAnaM guNanissitasappAyakathAyapi pahIyati / tena vuttaM- "cha dhammA vicikicchAya pahAnAya saMvattantI"ti / imehi pana chahi dhammehi pahInAya vicikicchAya sotApattimaggena AyatiM anuppAdo hotIti pajAnAti / iti ajjhattaM vAti evaM paJcanIvaraNapariggaNhanena attano vA dhammesu, parassa vA dhammesu, kAlena vA attano, kAlena vA parassa dhammesu dhammAnupassI viharati / samudayavayA panettha subhanimittaasubhanimittAdIsu ayonisomanasikArayonisomanasikAravasena paJcasu nIvaraNesu vuttAyeva nIharitabbA / ito paraM vuttanayameva / kevalahi idha nIvaraNapariggAhikA sati dukkhasaccanti evaM yojanaM katvA nIvaraNapariggAhakassa bhikkhuno niyyAnamukhaM veditabbaM / sesaM tAdisamevAti / nIvaraNapabaM nihitaM / khandhapabbavaNNanA 383. evaM paJcanIvaraNavasena dhammAnupassanaM vibhajitvA idAni paJcakkhandhavasena vibhajituM puna caparantiAdimAha / tattha paJcasu upAdAnakkhandhesUti upAdAnassa khandhA upAdAnakkhandhA, upAdAnassa paccayabhUtA dhammapujA dhammarAsayoti attho / ayamettha saGgrepo / vitthArato pana khandhakathA visuddhimagge vuttaa| iti rUpanti idaM rUpaM, ettakaM rUpaM, na ito paraM rUpaM asthIti sabhAvato rUpaM pajAnAti / vedanAdIsupi eseva nyo| ayamettha saGkepo, vitthArena pana rUpAdIni 335 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.384-384) visuddhimagge khandhakathAyameva vuttAni / iti rUpassa samudayoti evaM avijjAsamudayAdivasena paJcahAkArehi rUpassa smudyo| iti rUpassa atthaGgamoti evaM avijjAnirodhAdivasena paJcahAkArehi rUpassa atthnggmo| vedanAdIsupi eseva nayo / ayametya saGgrepo, vitthAro pana visuddhimagge udayabbayANakathAya vutto| iti ajjhattaM vAti evaM paJcakkhandhapariggaNhanena attano vA dhammesu, parassa vA dhammesu, kAlena vA attano, kAlena vA parassa dhammesu dhammAnupassI viharati / samudayavayA panettha "avijjAsamudayA rUpasamudayo"tiAdInaM paJcasu khandhesu vuttAnaM pAsAya lakkhaNAnaM vasena niihritbbaa| ito paraM vuttanayameva / kevalahi idha khandhapariggAhikA sati dukkhasaccanti evaM yojanaM katvA khandhapariggAhakassa bhikkhuno niyyAnamukhaM veditabbaM / sesaM tAdisamevAti / khandhapabaM nihitaM / AyatanapabbavaNNanA 384. evaM paJcakkhandhavasena dhammAnupassanaM vibhajitvA idAni Ayatanavasena vibhajituM puna cprntiaadimaah| tattha chasu ajjhattikabAhiresu AyatanesUti cakkhu sotaM ghAnaM jivhA kAyo manoti imesu chasu ajjhattikesu, rUpaM saddo gandho raso phohabbo dhammoti imesa chasa bAhiresa / cakkhaJca pajAnAtIti cakkhapasAdaM yAthAvasarasalakkhaNavasena pajAnAti / rUpe ca pajAnAtIti bahiddhA catusamuTThAnikarUpaJca yAthAvasarasalakkhaNavasena pajAnAti / yaJca tadabhayaM paTicca uppajjati saMyojananti yaJca taM cakkhaM ceva rUpe cAti ubhayaM ptticc| kAmarAgasaMyojanaM paTigha. mAna, didi, vicikicchA. sIlabbataparAmAsa. bhavarAga, issA, macchariya, avijjAsaMyojananti dasavidhaM saMyojanaM uppajjati, taJca yAthAvasarasalakkhaNavasena pajAnAti / kathaM panetaM uppajjatIti ? cakkhudvAre tAva ApAthagataM iTArammaNaM kAmassAdavasena assAdayato abhinandato kAmarAgasaMyojanaM uppjjti| aniTThArammaNe kujjhato 336 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.384-384) AyatanapabbavaNNanA 337 paTighasaMyojanaM uppajjati / "ThapetvA maM ko aJo etaM ArammaNaM vibhAvetuM samattho atthI"ti maJato mAnasaMyojanaM uppajjati / etaM rUpArammaNaM niccaM dhuvanti gaNhato diTThisaMyojanaM uppajjati / "etaM rUpArammaNaM satto nu kho, sattassa nu kho"ti vicikicchato vicikicchAsaMyojanaM uppajjati / "sampattibhave vata no idaM sulabhaM jAta"nti bhavaM patthentassa bhavarAgasaMyojanaM uppajjati / "Ayatimpi evarUpaM sIlabbataM samAdiyitvA sakkA laddhanti sIlabbataM samAdiyantassa sIlabbataparAmAsasaMyojanaM uppajjati / "aho vata taM rUpArammaNaM ache na labheyyu"nti usUyato issAsaMyojanaM uppajjati / attanA laddhaM rUpArammaNaM aJassa maccharAyato macchariyasaMyojanaM uppajjati / sabbeheva sahajAtaajJANavasena avijjAsaMyojanaM uppajjati / yathA ca anuppanassAti yena kAraNena asamudAcAravasena anuppannassa tassa dasavidhassApi saMyojanassa uppAdo hoti, taJca kAraNaM pajAnAti / yathA ca uppanassAti appahInaTena pana samudAcAravasena vA uppannassa tassa dasavidhassApi saMyojanassa yena kAraNena pahAnaM hoti, taJca kAraNaM pjaanaati| yathA ca pahInassAti tadaGgavikkhambhanappahAnavasena pahInassApi tassa dasavidhassa saMyojanassa yena kAraNena AyatiM anuppAdo hoti, taJca pajAnAti / kena kAraNena panassa AyatiM anuppAdo hoti ? diTThivicikicchAsIlabbataparAmAsaissAmacchariyabhedassa tAva paJcavidhassa saMyojanassa sotApattimaggena AyatiM anuppAdo hoti / kAmarAgapaTighasaMyojanadvayassa oLArikassa sakadAgAmimaggena, aNusahagatassa anAgAmimaggena, mAnabhavarAgAvijjAsaMyojanattayassa arahattamaggena AyatiM anuppAdo hoti / sotaJca pajAnAti sadde cAtiAdIsupi eseva nayo / apicettha AyatanakathA vitthArato visuddhimagge Ayatananiddese vuttanayeneva veditabbA / iti ajjhattaM vAti evaM ajjhattikAyatanapariggaNhanena attano vA dhammasu bAhirAyatanapariggaNhanena parassa vA dhammesu, kAlena vA attano, kAlena vA parassa dhammesu dhammAnupassI viharati / samudayavayA panettha "avijjAsamudayA cakkhusamudayo'"ti rUpAyatanassa rUpakkhandhe, arUpAyatanesu manAyatanassa vijJANakkhandhe, dhammAyatanassa sesakkhandhesu vuttanayena niihritbbaa| lokuttaradhammA na gahetabbA / ito paraM vuttanayameva / kevalamhi idha AyatanapariggAhikA sati dukkhasaccanti evaM yojanaM katvA AyatanapariggAhakassa bhikkhuno niyyAnamukhaM veditabbaM / sesaM tAdisamevAti / Ayatanapab nihitaM / 337 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA bojjhaGgapabbavaNNanA 385. evaM cha ajjhattikabAhirAyatanavasena dhammAnupassanaM vibhajitvA idAna bojjhaGgavasena vibhajituM puna caparanti AdimAha / tattha bojjhati bujjhanakasattassa asu / santanti paTilAbhavasena saMvijjamAnaM / satisambojjhaGganti satisaGghAtaM sambojjhanaM / ettha hi sambujjhati Araddhavipassakato paTThAya yogAvacaroti sambodhi / yAya vA so satiAdikA sattadhammasAmaMggiyA sambujjhati kilesaniddAto uTThAti, saccAni vA paTivijjhati, sA dhammasAmaggI sambodhi / tassa sambodhissa, tassA vA sambodhiyA aGganti sambojjha / tena vuttaM - "satisaGghAtaM sambojjhaGga "nti / sesasambojjhaGgesupi iminAva nayena vacanattho veditabbo / asantanti appaTilAbhavasena avijjamAnaM / yathA ca anupannassAti AdIsu pana satisambojjhaGgassa tAva "atthi, bhikkhave, satisambojjhaGgaTThAnIyA dhammA, tattha yonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA satisambojjhaGgassa uppAdAya, uppannassa vA satisambojjhaGgassa bhiyyobhAvAya vepullAya bhAvanAya pAripUriyA saMvattatI 'ti (saM0 ni0 3.5.232) evaM uppAdo hoti / tattha satiyeva satisambojjhaGgaTThAnIyA dhammA / yonisomanasikAro vuttalakkhaNoyeva / taM tattha bahulaM pavattayato satisambojjhaGgo uppajjati / ( 9.385 - 385) apica cattAro dhammA satisambojjhaGgassa uppAdAya saMvattanti satisampa muTThassatipuggalaparivajjanatA upaTThitassatipuggalasevanatA tadadhimuttatAti / abhikkantAdI sattasu ThAnesu satisampajaJjena, bhattanikkhittakAkasadise muTThassatipuggale parivajjanena, tissadattattheraabhayattherasadise upaTThitassatipuggale sevanena ThAnanisajjAdIsu satisamuTThApanatthaM ninnapoNapabbhAracittatAya ca satisambojjhaGgo uppajjati / evaM catUhi kAraNehi uppannassa panassa arahattamaggena bhAvanApAripUri hotIti pajAnAti / dhammavicayasambojjhaGgassa pana " atthi, bhikkhave, kusalAkusalA dhammA...pe...... kaNhasukkasappaTibhAgA dhammA, tattha yonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anupannassa vA dhammavicayasambojjhaGgassa uppAdAya, uppannassa vA dhammavicayasambojjhaGgassa bhiyyobhAvAya vepullAya bhAvanAya pAripUriyA saMvattatI" ti evaM uppAdo hoti / 338 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.385-385) bojjhaGgapabbavaNNanA 339 apica satta dhammA dhammavicayasambojjhaGgassa uppAdAya saMvattanti paripucchakatA vatthuvisadakiriyA indriyasamattapaTipAdanA duppaJapuggalaparivajjanA paJjavantapuggalasevanA gambhIraJANacariyapaccavekkhaNA tddhimutttaati| tattha paripucchakatAti khandhadhAtuAyatanaindriyabalabojjhaGgamaggaGgajhAnaGgasamathavipassanAnaM atthsnnissitpripucchaabhultaa| vatthuvisadakiriyAti ajjhattikabAhirAnaM vatthUnaM visadabhAvakaraNaM / yadA hissa kesanakhalomAni dIghAni honti, sarIraM vA ussannadosaJceva sedamalamakkhitaJca, tadA ajjhattikaM vatthu avisadaM hoti aparisuddhaM / yadA pana cIvaraM jiNaM kiliTuM duggandhaM hoti, senAsanaM vA uklApaM, tadA bAhiravatthu avisadaM hoti aparisuddhaM / tasmA kesAdichedApanena uddhaMvirecanaadhovirecanAdIhi sarIrasallahukabhAvakaraNena ucchAdananahApanena ca ajjhattikavatthu visadaM kAtabbaM / sUcikammadhovanarajanaparibhaNDakaraNAdIhi bAhiravatthu visadaM kAtabbaM / etasmihi ajjhattikabAhire vatthumhi avisade uppannesu cittacetasikesu ANampi avisadaM hoti aparisuddhaM aparisuddhAni dIpakapallavaTTitelAni nissAya uppannadIpasikhAya obhAso viya / visade pana ajjhattikabAhire vatthumhi uppanesu cittacetasikesu ANampi visadaM hoti parisuddhAni dIpakapallavaTTitelAni nissAya uppannadIpasikhAya obhAso viya / tena vuttaM "vatthuvisadakiriyA dhammavicayasambojjhaGgassa uppAdAya saMvattatIti / indriyasamattapaTipAdanA nAma saddhAdInaM indriyAnaM samabhAvakaraNaM / sace hissa saddhindriyaM balavaM hoti, itarAni mandAni, tato vIriyindriyaM paggahakiccaM, satindriyaM upaTThAnakiccaM, samAdhindriyaM avikhepakiccaM, paJindriyaM dassanakiccaM kAtuM na sakkoti / tasmA taM dhammasabhAvapaccavekkhaNena vA, yathA vA manasikaroto balavaM jAtaM, tathA amanasikArena hApetabbaM / vakkalittheravatthu cettha nidassanaM / sace pana vIriyindriyaM balavaM hoti, atha saddhindriyaM adhimokkhakiccaM kAtuM na sakkoti, na itarAni itarakiccabhedaM / tasmA taM passaddhAdibhAvanAya hApetab / tatrApi soNattherassa vatthu dassetabbaM / evaM sesesupi ekassa balavabhAve sati itaresaM attano kiccesu asamatthatA veditbbaa| visesato panettha saddhApAnaM samAdhivIriyAnaJca samataM pasaMsanti / balavasaddho hi mandapao mudhappasanno hoti, avatthusmiM pasIdati / balavapaJo mandasaddho kerATikapakkhaM bhajati, bhesajjasamuTThito viya rogo atekiccho hoti / cittuppAdamatteneva kusalaM hotIti atidhAvitvA dAnAdIni akaronto niraye uppajjati / ubhinnaM samatAya vatthusmiMyeva pasIdati / balavasamAdhiM pana mandavIriyaM samAdhissa kosajjapakkhattA kosajjaM abhibhavati / 339 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.385-385) balavavIriyaM mandasamAdhiM vIriyassa uddhaccapakkhattA uddhaccaM abhibhavati / samAdhi pana vIriyena saMyojito kosajje patituM na labhati, vIriyaM samAdhinA saMyojitaM uddhacce patituM na labhati / tasmA tadubhayaM samaM kAtabbaM / ubhayasamatAya hi appanA hoti / apica samAdhikammikassa balavatIpi saddhA vaTTati / evaM saddahanto okappento appanaM pApuNissati / samAdhipaJaAsu pana samAdhikammikassa ekaggatA balavatI vaTTati / evahi so appanaM pApuNAti / vipassanAkammikassa paJjA balavatI vttttti| evahi so lakkhaNapaTivedhaM pApuNAti / ubhinnaM pana samatAyapi appanA hotiyeva / sati pana sabbattha balavatI vttttti| sati hi cittaM uddhaccapakkhikAnaM saddhAvIriyapaJAnaM vasena uddhaccapAtato, kosajjapakkhikena ca samAdhinA kosajjapAtato rkkhti| tasmA sA loNadhUpanaM viya sabbabyaJjanesu, sabbakammikaamacco viya ca, sabbarAjakiccesu sabbattha icchitbbaa| tenAha - "sati ca pana sabbatthikA vuttA bhagavatA, kiM kAraNA? cittavhi satipaTisaraNaM, ArakkhapaccupaTTAnA ca sati, na vinA satiyA cittassa paggahaniggaho hotI" ti / duppaJjapuggalaparivajjanA nAma khandhAdibhede anogALhapaJAnaM dummedhapuggalAnaM ArakA privjjnN| paJjavantapuggalasevanA nAma samapAsalakkhaNapariggAhikAya udayabbayapAya smnnaagtpugglsevnaa| gambhIrANacariyapaccavekkhaNA nAma gambhIresu khandhAdIsu pavattAya gambhIrapaAya pbhedpccvekkhnnaa| tadadhimuttatA nAma ThAnanisajjAdIsu dhammavicayasambojjhaGgasamuTThApanatthaM ninnapoNapabbhAracittatA | evaM uppannassa pannassa arahattamaggena bhAvanApAripUri hotIti pajAnAti / vIriyasambojjhaGgassa "atthi, bhikkhave, ArambhadhAtu nikkamadhAtu parakkamadhAtu, tattha yonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA vIriyasambojjhaGgassa uppAdAya, uppannassa vA vIriyasambojjhaGgassa bhiyyobhAvAya vepullAya bhAvanAya pAripUriyA saMvattatI''ti evaM uppAdo hoti / apica ekAdasa dhammA vIriyasambojjhaGgassa uppAdAya saMvattanti apAyabhayapaccavekkhaNatA AnisaMsadassAvitA gamanavIthipaccavekkhaNatA piNDapAtApacAyanatA dAyajjamahattapaccavekkhaNatA satthumahattapaccavekkhaNatA jAtimahattapaccavekkhaNatA sabrahmacArimahattapaccavekkhaNatA kusItapuggalaparivajjanatA AraddhavIriyapuggalasevanatA tddhimutttaati| 340 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.385-385) bojjhaGgapabbavaNNanA 341 tattha nirayesu paJcavidhabandhanakammakAraNato paTThAya mahAdukkhAnubhavanakAlepi, tiracchAnayoniyaM jAlakhipanakumInAdIhi gahitakAlepi, pAjanakaNTakAdippahAratunnassa sakaTavahanAdikAlepi, pettivisaye anekAnipi vassasahassAni ekaM buddhantarampi khuppipAsAhi AturIbhUtakAlepi, kAlakaJcikaasuresu saTThihatthaasItihatthappamANena aTThicammamatteneva attabhAvena vAtAtapAdidukkhAnubhavanakAlepi na sakkA vIriyasambojjhaGgaM uppAdetuM, ayameva te bhikkhu kAlo vIriyakaraNAyAti evaM apAyabhayaM paccavekkhantassApi vIriyasambojjhaGgo uppajjati / __na sakkA kusItena navalokuttaradhammaM laddhaM, AraddhavIriyeneva sakkA ayamAnisaMso vIriyassAti evaM AnisaMsadassAvinopi uppajjati / sabbabuddhapaccekabuddhamahAsAvakehi te gatamaggo gantabbo, so ca na sakkA kusItena gantunti evaM gamanavIthiM paccavekkhantassApi uppjjti| ye taM piNDapAtAdIhi upaTThahanti, ime te manussA neva jAtakA, na dAsakammakarA, nApi taM nissAya jIvissAmAti te paNItAni cIvarAdIni denti / atha kho attano kArAnaM mahapphalataM paccAsIsamAnA denti| satthArApi "ayaM ime paccaye paribhujitvA kAyadaLahIbahulo sukhaM viharissatI''ti na evaM sampassatA tumhaM paccayA anunyaataa| atha kho "ayaM ime paribhuJjamAno samaNadhamma katvA vaTTadukkhato muccissatI''ti te paccayA anujJAtA, so dAni tvaM kusIto viharanto na taM piNDaM apacAyissati / AraddhavIriyasseva hi piNDapAtApacAyanaM nAma hotIti evaM piNDapAtApacAyanaM paccavekkhantassApi uppajjati ayyamittattherassa viya / thero kira kassakaleNe nAma paTivasati / tassa ca gocaragAme ekA mahAupAsikA theraM puttaM katvA paTijaggati / sA ekadivasaM arajaM gacchantI dhItaraM Aha- "amma, asukasmiM ThAne purANataNDulA, asukasmiM sappi, asukasmiM khIraM, asukasmiM phANitaM, tava bhAtikassa ayyamittassa AgatakAle bhattaM pacitvA khIrasappiphANitehi saddhiM dehi, tvaJca bhujeyyAsi / ahaM pana hiyyo pakkapArivAsikabhattaM kajiyena bhuttAmhI"ti / divA kiM bhujissasi ammA,ti ? sAkapaNNaM pakkhipitvA kaNataNDulehi ambilayAgu pacitvA Thapehi ammaa,ti| thero cIvaraM pArupitvA pattaM nIharantova taM sadaM sutvA attAnaM ovadi "mahAupAsikA kira kajiyena pArivAsikabhattaM bhuJji, divApi kaNapaNNambilayAguM 341 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 ( 9.385 - 385) bhujissati, tumhaM atthAya pana purANataNDulAdIni Acikkhati taM nissAya kho panesA neva khettaM na vatyuM na bhattaM na vatthaM paccAsIsati, tisso pana sampattiyo patthayamAnA deti, tvaM etissA tA sampattiyo dAtuM sakkhissasi na sakkhissasIti, ayaM kho pana piNDapAto tayA sarAgena sadosena samohena na sakkA gaNhitu 'nti pattaM thavikAya pakkhipitvA gaNThikaM muJcitvA nivattitvA kassakaleNameva gantvA pattaM heTThAmaJce cIvaraM cIvaravaMse ThapetvA "arahattaM apApuNitvA na nikkhamissAmI 'ti vIriyaM adhiTThahitvA nisiidi| dIgharattaM appamatto hutvA nivutthabhikkhu vipassanaM vaDDetvA purebhattameva arahantaM patvA vikasamAnamiva padumaM mahAkhINAsavo sitaM karontova nisIdi / leNadvAre rukkhamhi adhivatthA devatA - dIghanikAye mahAvaggaTThakathA " namo te purisAjaJJa, namo te purisuttama / yassa te AsavA khINA, dakkhiNeyyosi mArisA "ti / / - udAnaM udAnetvA "bhante, piNDAya paviTThAnaM tumhAdisAnaM arahantAnaM bhikkhaM datvA mahallakitthiyo dukkhA muccissantI 'ti Aha / thero uTThahitvA dvAraM vivaritvA kAlaM olokento " pAtoyevA "ti JatvA pattacIvaramAdAya gAmaM pAvisi / dArikApa bhattaM sampAdetvA "idAni me bhAtA Agamissati, idAni AgamissatI 'ti dvAraM olokayamAnA nisIdi / sA there gharadvAraM sampatte pattaM gahetvA sappiphANitayojitassa khIrapiNDapAtassa pUretvA hatthe Thapesi / thero "sukhaM hotU" ti anumodanaM katvA pakkAmi / sApi taM olokayamAnA aTThAsi / therassa hi tadA ativi parisuddho chavivaNNo ahosi, vippasannAni indriyAni, mukhaM bandhanA pavuttatAlapakkaM viya ativiya virocittha | mahAupAsikA araJJa AgantvA " kiM, amma, bhAtiko te Agato 'ti pucchi / sA sabbaM taM pavattiM Arocesi / upAsikA " ajja mama puttassa pabbajitakicca matthakaM patta"nti JatvA "abhiramati te, amma, bhAtA buddhasAsane, na ukkaNThatI 'ti Aha / mahantaM kho panetaM satthudAyajjaM yadidaM satta ariyadhanAni nAma, taM na sakkA kusItena gahetuM / yathA hi vippaTipannaM puttaM mAtApitaro " ayaM amhAkaM atto 342 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9.385 - 385) bojjhaGgapabbavaNNanA paribAhiraM karonti, so tesaM accayena dAyajjaM na labhati, evaM kusItopi idaM ariyadhanadAyajjaM na labhati, AraddhavIriyova labhatIti dAyajjamahattaM paccavekkhatopi uppajjati / mahA kho pana te satthA, satthuno hi te mAtukucchismiM paTisandhigaNhanakAlepa abhinikkhamanepi abhisambodhiyampi dhammacakkappavattanayamakapATihAriyadevorohana AyusaGghAravossajjanesupi parinibbAnakAlepi dasasahassilokadhAtu akampittha, yuttaM nu te evarUpassa satthu sAsane pabbajitvA kusItena bhavitunti evaM satthumahattaM paccavekkhatopi uppajjati / 343 jAtiyApi tvaM idAni na lAmakajAtiko, asambhinnAya mahAsammatapaveNiyA AgataukkAkarAjavaMse jAtosi, suddhodanamahArAjassa ca mahAmAyAdeviyA ca nattA, rAhulabhaddassa kaniTTho, tayA nAma evarUpena jinaputtena hutvA na yuttaM kusItena viharitunti evaM jAtimahattaM paccavekkhatopi uppajjati / sAriputtamahAmoggallAnA ceva asIti ca mahAsAvakA vIriyeneva lokuttaradhammaM paTivijjhiMsu, tvaM etesaM sabrahmacArInaM maggaM paTipajjasi, na paTipajjasIti evaM sabrahmacArimahattaM paccavekkhatopi uppajjati / kucchiM pUretvA Thita ajagarasadise vissaTThakAyikacetasikavIriye kusItapuggale parivajjantassApi AraddhavIriye pahitatte puggale sevantassApi ThAnisajjAdI vIriyuppAdanatthaM ninnapoNapabbhAracittassApi uppajjati / evaM uppannassa panassa arahattamaggena bhAvanApAripUri hotIti pajAnAti / pItisambojjhaGgassa "atthi, bhikkhave, pItisambojjhaGgaTTAnIyA dhammA, tattha yonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA pItisambojjhaGgassa uppAdAya, uppannassa vA pItisambojjhaGgassa bhiyyobhAvAya vepullAya bhAvanAya pAripUriyA saMvattatIti evaM uppAdo hoti / tattha pItiyeva pItisambojjhaGgaTTAnIyA dhammA nAma / tassA uppAdakamanasikAro yonisomanasikAro nAma / apica ekAdasa dhammA pItisambojjhaGgassa uppAdAya saMvattanti buddhAnussati, dhamma, 343 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA upasamAnu lUkhapuggalaparivajjanatA tadadhimuttatAti / saGgha, sIla, cAga, devatA siniddhapuggalasevanatA pasAdanIyasuttantapaccavekkhaNatA buddhaguNe anusarantassApi hi yAva upacArA sakalasarIraM pharamAno pItisambojjhaGgo uppajjati, dhammasaGghaguNe anusmarantassApi, dIgharattaM akhaNDaM katvA rakkhitaM catupArisuddhisIlaM paccavekkhantassApi, gihinopi dasasIlaM paJcasIlaM paJcavekkhantassApi, dubbhikkhabhayAdIsu paNItabhojanaM sabrahmacArInaM datvA " evaM nAma adamhA "ti cAgaM paccavekkhantassApi, gihinopi evarUpe kAle sIlavantAnaM dinnadAnaM paccavekkhantassApi yehi guNehi samannAgatA devatA devattaM pattA, tathArUpAnaM guNAnaM attani atthitaM paccavekkhantassApi, samApattiyA vikkhambhitA kilesA saTThipi sattatipi vassAni na samudAcarantIti paccavekkhantassApi, cetiyadassanabodhidassanatheradassanesu asakkaccakiriyAya saMsUcitalUkhabhAve buddhA pasAdasinehAbhAvena gadrabhapiTThe rajasadise lUkhapuggale parivajjantassApi, buddhAdIsu pasAdabahule muducitte siniddhapuggale sevantassApi, ratanattayaguNaparidIpake pasAdanIyasuttante paccavekkhantassApi, ThAnanisajjAdIsu pItiuppAdanatthaM ninnapoNapabbhAracittassApi uppajjati / evaM uppannassa panassa arahattamaggena bhAvanApAripUri hotIti pajAnAti / passaddhisambojjhaGgassa "atthi, bhikkhave, kAyapassaddhi cittapassaddhi, tattha yonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA passaddhisambojjhaGgassa uppAdAya, uppannassa vA passaddhisambojjhaGgassa bhiyyobhAvAya vepullAya bhAvanAya pAripUriyA saMvattatI 'ti evaM uppAdo hoti / ( 9.385 - 385) apica satta dhammA passaddhisambojjhaGgassa uppAdAya saMvattanti paNItabhojanasevanatA usukhasevA iriyApathasukhasevanatA majjhattapayogatA sAraddhakAyapuggalaparivajjanatA passaddhakAyapuggalasevanatA tadadhimuttatAti / paNItahi siniddhaM sappAyabhojanaM bhuJjantassApi, sItuNhesu ca utUsu ThAnAdIsu ca iriyApathesu sappAyautuJca iriyApathaJca sevantassApi passaddhi uppjjti| yo pana mahApurisajAtiko sabbautuiriyApathakkhamo hoti, na taM sandhAyetaM vuttaM / yassa sabhAgavisabhAgatA atthi, tasseva visabhAge utuiriyApathe vajjetvA sabhAge sevantassa uppajjati / majjhattapayogo vuccati attano ca parassa ca kammassakatApaccavekkhaNA / iminA majjhattapayogena uppajjati / yo leDDudaNDAdIhi paraM viheThayamAno vicarati, evarUpaM sAraddhakAyaM puggalaM parivajjantassApi, saMyatapAdapANiM passaddhakAyaM sevantassApi, ThAnanisajjAdI passaddhiuppAdanatthAya puggalaM 344 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.385-385) bojjhaGgapabbavaNNanA 345 ninnapoNapabbhAracittassApi uppajjati / evaM uppannassa panassa arahattamaggena bhAvanApAripUri hotIti pajAnAti / samAdhisambojjhaGgassa "asthi, bhikkhave, samathanimittaM abyagganimittaM, tattha yonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro, anuppannassa vA samAdhisambojjhaGgassa uppAdAya, uppannassa vA samAdhisambojjhaGgassa bhiyyobhAvAya vepullAya bhAvanAya pAripUriyA saMvattatI"ti evaM uppAdo hoti / tattha samathova samathanimittaM avikhepadvena ca abyagganimittanti / ___apica ekAdasa dhammA samAdhisambojjhaGgassa uppAdAya saMvattanti vatthuvisadakiriyatA indriyasamattapaTipAdanatA nimittakusalatA samaye cittassa paggaNhanatA samaye cittassa niggaNhanatA samaye sampahaMsanatA samaye ajjhupekkhanatA asamAhitapuggalaparivajjanatA samAhitapuggalasevanatA jhAnavimokkhapaccavekkhaNatA tadadhimuttatAti / tattha vatthuvisadakiriyatA ca indriyasamattapaTipAdanatA ca vuttanayeneva veditbbaa| nimittakusalatA nAma kasiNanimittassa ugghnnkusltaa| samaye cittassa paragaNhanatAti yasmiM samaye atisithilavIriyatAdIhi lInaM cittaM hoti, tasmiM samaye dhammavicayavIriyapItisambojjhaGgasamuTThApanena tassa paggaNhanaM / samaye cittassa paggahanatAti yasmiM samaye AraddhavIriyatAdIhi uddhataM cittaM hoti, tasmiM samaye passaddhisamAdhiupekkhAsambojjhaGgasamuTThApanena tassa niggaNhanaM / samaye sampahaMsanatAti yasmiM samaye cittaM paJApayogamandatAya vA upasamasukhAnadhigamena vA nirassAdaM hoti, tasmiM samaye aTThasaMvegavatthupaccavekkhaNena saMvejeti / aTTha saMvegavatthUni nAma jAti jarA byAdhi maraNAni cattAri, apAyadukkhaM paJcamaM, atIte vaTTamUlakaM dukkhaM, anAgate vaTTamUlakaM dukkhaM, paccuppanne AhArapariyeTThimUlakaM dukkhanti / ratanattayaguNAnussaraNena ca pasAdaM janeti, ayaM vuccati "samaye sampahaMsanatA''ti / samaye ajjhupekkhanatA nAma yasmiM samaye sammApaTipattiM Agamma alInaM anuddhataM anirassAdaM ArammaNe samappavattaM samathavIthipaTipannaM cittaM hoti, tadAssa paggahaniggahasampahaMsanesu na byApAraM Apajjati, sArathi viya samappavattesu assesu / ayaM vuccati - "samaye ajjhupekkhanatA''ti / asamAhitapuggalaparivajjanatA nAma upacAraM vA 345 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.385-385) appanaM vA appattAnaM vikkhittacittAnaM puggalAnaM ArakA parivajjanaM / samAhitapuggalasevanA nAma upacArena vA appanAya vA samAhitacittAnaM sevanA bhajanA payirupAsanA / tadadhimuttatA nAma ThAnanisajjAdIsu samAdhiuppAdanatthaMyeva ninnapoNapabbhAracittatA / evahi paTipajjato esa uppajjati / evaM uppannassa panassa arahattamaggena bhAvanApAripUri hotIti pajAnAti / upekkhAsambojjhaGgassa "atthi, bhikkhave, upekkhAsambojjhanahAnIyA dhammA, tattha yonisomanasikArabahulIkAro, ayamAhAro anuppannassa vA upekkhAsambojjhaGgassa uppAdAya, uppannassa vA upekkhAsambojjhaGgassa bhiyyobhAvAya vepullAya bhAvanAya pAripUriyA saMvattatI''ti evaM uppAdo hoti / tattha upekkhAva upekkhAsambojjhaGgaTTAnIyA dhammA nAma / apica paJca dhammA upekkhAsambojjhaGgassa uppAdAya saMvattanti sattamajjhattatA saGghAramajjhattatA sattasaGkhArakelAyanapuggalaparivajjanatA sattasaGkhAramajjhattapuggalasevanatA tadadhimuttatAti / tattha dvIhAkArehi sattamajjhattataM samuTThApeti "tvaM attano kammena AgantvA attanova kammena gamissasi, esopi attanova kammena AgantvA attanova kammena gamissati, tvaM kaM kelAyasI"ti evaM kammassakatApaccavekkhaNena, "paramatthato sattoyeva natthi, so tvaM kaM kelAyasI''ti evaM nissattapaccavekhaNena cAti / dvIhevAkArehi saGkAramajjhattataM samuTThApeti- "idaM cIvaraM anupubbena vaNNavikArataJceva jiNNabhAvaJca upagantvA pAdapuJchanacoLakaM hutvA yaTThikoTiyA chaDDanIyaM bhavissati, sace panassa sAmiko bhaveyya, nAssa evaM vinassituM dadeyyAti evaM assAmikabhAvapaccavekkhaNena ca, "anaddhaniyaM idaM tAvakAlika"nti evaM tAvakAlikabhAvapaccavekkhaNena cAti / yathA ca cIvare, evaM pattAdIsupi yojanA kAtabbA / sattasaGkhArakelAyanapuggalaparivajjanatAti ettha yo puggalo gihi vA attano puttadhItAdike, pabbajito vA attano antevAsikasamAnupajjhAyakAdike mamAyati, sahattheneva nesaM kesacchedanasUcikammacIvaradhovanarajanapattapacanAdIni karoti, muhuttampi apassanto "asuko sAmaNero kuhiM asuko daharo kuhi"nti bhantamigo viya ito cito ca oloketi, ajena kesacchedanAdInaM atthAya "muhuttaM asukaM pesethA''ti yAciyamAnopi "amhepi taM attano kammaM na kArema, tumhe naM gahetvA kilamessathA"ti na deti, ayaM sattakelAyano naam| 346 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.386-386) catusaccapabbavaNNanA 347 yo pana cIvarapattathAlakakattarayaTThiAdIni mamAyati, aJassa hatthena parAmasitumpi na deti, tAvakAlikaM yAcito "mayampi idaM mamAyantA na paribhujAma, tumhAkaM kiM dassAmA"ti vadati, ayaM saGghArakelAyano nAma / yo pana tesu dvIsupi vatthUsu majjhatto udAsino, ayaM sattasaGghAramajjhatto nAma / iti ayaM upekkhAsambojjhaGgo evarUpaM sattasaGkhArakelAyanapuggalaM ArakA parivajjantassApi, sattasaGkhAramajjhattapuggalaM sevantassApi, ThAnanisajjAdIsu taduppAdanatthaM ninnapoNapabbhAracittassApi uppajjati / evaM uppannassa panassa arahattamaggena bhAvanApAripUri hotIti pajAnAti / iti ajjhattaM vAti evaM attano vA satta sambojjhaGge pariggaNhitvA, parassa vA, kAlena vA attano, kAlena vA parassa sambojjhaGge pariggaNhitvA dhammesu dhammAnupassI viharati / samudayavayA panettha sambojjhaGgAnaM nibbattinirodhavasena veditabbA | ito paraM vuttanayameva / kevalahi idha bojjhaGgapariggAhikA sati dukkhasaccanti evaM yojanaM katvA bojjhaGgapariggAhakassa bhikkhuno niyyAnamukhaM veditabbaM / sesaM tAdisamevAti / bojjhaGgapabbaM nihitaM / catusaccapabbavaNNanA ___386. evaM sattabojjhaGgavasena dhammAnupassanaM vibhajitvA idAni catusaccavasena vibhajituM puna caparantiAdimAha / tattha idaM dukkhanti yathAbhUtaM pajAnAtIti ThapetvA taNhaM tebhUmakadhamme "idaM dukkha"nti yathAsabhAvato pajAnAti, tasseva kho pana dukkhassa janikaM samuTThApikaM purimataNhaM "ayaM dukkhasamudayo"ti, ubhinnaM appavattinibbAnaM "ayaM dukkhanirodho"ti, dukkhaparijAnanaM samudayapajahanaM nirodhasacchikaraNaM ariyamaggaM "ayaM dukkhanirodhagAminipaTipadA"ti yathAsabhAvato pajAnAtIti attho / avasesA ariyasaccakathA ThapetvA jAtiAdInaM padabhAjanakathaM visuddhimagge vitthAritAyeva / 347 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.388-389) dukkhasaccaniddesavaNNanA 388. padabhAjane pana katamA ca, bhikkhave, jAtIti bhikkhave, yA jAtipi dukkhAti evaM vuttA jAti, sA katamAti evaM sabbapucchAsu attho veditbbo| yA tesaM tesaM sattAnanti idaM "imesaM nAmA"ti niyamAbhAvato sabbasattAnaM pariyAdAnavacanaM / tamhi tamhi sattanikAyeti idampi sabbasattanikAyapariyAdAnavacanaM jananaM jAti savikArAnaM paThamAbhinibbattakkhandhAnametaM adhivacanaM / saJjAtIti idaM tassA eva upasaggamaNDitavevacanaM / sA eva anapaviTThAkArena okkamanaTrena okknti| nibbattisaGghAtena abhinibbattanaTrena abhinibbtti| iti ayaM catubbidhApi sammutikathA nAma / khandhAnaM pAtubhAvoti ayaM pana paramatthakathA / ekavokArabhavAdIsu ekacatupaJcabhedAnaM khandhAnaMyeva pAtubhAvo, na puggalassa, tasmiM pana sati puggalo pAtubhUtoti vohAramattaM hoti / AyatanAnaM paTilAbhoti AyatanAni pAtubhavantAneva paTiladdhAni nAma honti, so tesaM pAtubhAvasaGkhAto paTilAbhoti attho / 389. jarAti sbhaavniddeso| jIraNatAti aakaarbhaavniddeso| khaNDiccantiAdi vikaarniddeso| daharakAlasmihi dantA samasetA honti / teyeva paripaccante anukkamena vaNNavikAraM ApajjitvA tattha tattha pattanti / atha patitaJca ThitaJca upAdAya khaNDitadantA khaNDitA nAma / khaNDitAnaM bhAvo khaNDiccanti vuccati / anukkamena paNDarabhUtAni kesalomAni palitAni nAma / palitAni saJjAtAni assAti palito, palitassa bhAvo paaliccN| jarAvAtappahArena sositamaMsalohitatAya valiyo tacasmiM assAti valittaco, tassa bhAvo vlittctaa| ettAvatA dantakesalomatacesu vikAradassanavasena pAkaTIbhUtA pAkaTajarA dssitaa| yatheva hi udakassa vA vAtassa vA aggino vA tiNarukkhAdInaM saMbhaggapalibhaggatAya vA jhAmatAya vA gatamaggo pAkaTo hoti, na ca so gatamaggo tAneva udakAdIni, evameva jarAya dantAdInaM khaNDiccAdivasena gatamaggo pAkaTo, cak ummiletvApi gamhati, na ca khaNDiccAdIneva jarA / na hi jarA cakkhuvi yyA hoti / yasmA pana jaraM pattassa Ayu hAyati, tasmA jarA "Ayuno saMhAnI"ti phalUpacArena vuttaa| yasmA daharakAle suppasannAni sukhumampi attano visayaM sukheneva ca gaNhanasamatthAni cakkhAdIni indriyAni jaraM pattassa paripakkAni AlulitAni avisadAni oLArikampi attano visayaM gahetuM asamatthAni honti, tasmA "indriyAnaM paripAko''tipi phalUpacAreneva vuttA / 348 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.390-395) dukkhasaccaniddesavaNNanA 349 390. maraNaniddese yanti maraNaM sandhAya napuMsakaniddeso, yaM maraNaM cutIti vuccati, cavanatAti vuccatIti ayamettha yojnaa| tattha cutIti sbhaavniddeso| cavanatAti aakaarbhaavniddeso| maraNaM pattassa khandhA bhijjanti ceva antaradhAyanti ca adassanaM gacchanti, tasmA taM bhedo antaradhAnanti vuccati / maccumaraNanti maccumaraNaM, na khaNikamaraNaM / kAlakiriyAti maraNakAlakiriyA / ayaM sabbApi smmutikthaav| khandhAnaM bhedoti ayaM pana paramatthakathA / ekavokArabhavAdIsu ekacatupaJcabhedAnaM khandhAnaMyeva bhedo, na puggalassa, tasmiM pana sati puggalo matoti vohAramattaM hoti / kaLevarassa nikkhepoti attabhAvassa nikkhepo| maraNaM pattassa hi niratthaMva kaliGgaraM attabhAvo patati, tasmA taM kaLevarassa nikkhepoti vuttaM / jIvitindriyassa upacchedo pana sabbAkArato paramatthato maraNaM / etadeva sammutimaraNanti pi vuccati / jIvitindriyupacchedameva hi gahetvA lokiyA "tisso mato, phusso mato"ti vadanti / 391. vyasanenAti nAtibyasanAdIsu yena kenaci byasanena / dukkhadhammenAti vadhabandhAdinA dukkhakAraNena / phuTThassAti ajjhotthaTassa abhibhUtassa / sokoti yo jAtibyasanAdIsu vA vadhabandhanAdIsu vA aJatarasmiM sati tena abhibhUtassa uppajjati socanalakkhaNo soko / socitattanti socitbhaavo| yasmA panesa abbhantare sosento parisosento uppajjati, tasmA antosoko antoparisokoti vuccati / 392. "mavhaM dhItA, mayhaM putto"ti evaM Adissa Adissa devanti paridevanti etenAti aadevo| taM taM vaNNaM parikittetvA devanti etenAti pridevo| tato parA dve tasseva bhAvaniddesA / __393. kAyikanti kAyapasAdavatthukaM / dukkhamanaTena dukkhN| asAtanti amadhuraM / kAyasamphassajaM dukkhanti kAyasamphassato jAtaM dukkhaM / asAtaM vedayitanti amadhuraM vedayitaM / 394. cetasikanti cittasampayuttaM / sesaM dukkhe vuttanayameva / 395. AyAsoti saMsIdanavisIdanAkArappatto cittkilmtho| balavataraM AyAso upaayaaso| tato parA dve attattaniyAbhAvadIpakA bhAvaniddesA / 349 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.398-400) 398. jAtidhammAnanti jAtisabhAvAnaM / ichA uppajjatIti taNhA uppajjati / aho vatAti ptthnaa| na kho panetaM icchAyAti evaM jAtiyA anAgamanaM vinA maggabhAvanaM na icchAya pattabbaM / idampIti etampi upari sesAni upAdAya pikaaro| yampicchanti yenapi dhammena alabbhaneyyavatthu icchanto na labhati, taM alabbhaneyya vatthumhi icchanaM dukkhaM / esa nayo sbbtth| 399. khandhaniddese rUpaJca taM upAdAnakkhandho cAti spupAdAnakkhandho evaM sabbattha / samudayasaccaniddesavaNNanA 400. yAyaM taNhAti yA ayaM thaa| pononbhavikAti punabbhavakaraNaM punobbhavo, punobbhavo sIlaM assAti ponobhvikaa| nandIrAgena saha gatAti nndiiraagshgtaa| nandIrAgena saddhiM atthato ekattameva gatAti vuttaM hoti / tatratatrAbhinandinIti yatra yatra attabhAvo, tatra tatra abhinndinii| rUpAdIsu vA ArammaNesu tatra tatra abhinandinI, rUpAbhinandinI sadda, gandha, rasa, phoTTabba, dhammAbhinandinIti attho / seyyathidanti nipAto / tassa sA katamA ceti attho / kAme taNhA kAmataNhA, paJcakAmaguNikarAgassetaM nAma / bhave taNhA bhavataNhA, bhavapatthanAvasena uppannassa sassatadiTThisahagatassa rUpArUpabhavarAgassa ca jhAnanikantiyA cetaM adhivacanaM / vibhave taNhA vibhavataNhA, ucchedadiTThisahagatarAgassetaM adhivcnN| idAni tassA taNhAya vadhu vitthArato dassetuM sA kho panesAtiAdimAha / tattha uppajjatIti jAyati / nivisatIti punappunaM pavattivasena patiThThahati / yaM loke piyarUpaM sAtarUpanti yaM lokasmiM piyasabhAvaJceva madhurasabhAvaJca / cakSu loketiAdIsu lokasminhi cakkhAdIsu mamattena abhiniviTThA sattA sampattiyaM patihitA attano cak AdAsatalAdIsu nimittaggahaNAnusArena vippasannaM paJcapasAdaM suvaNNavimAne ugghATitamaNisIhapaJjaraM viya maJjanti, sotaM rajatapanALikaM viya, pAmaGgasuttaM viya ca maJjanti, "tuGganAsA''ti laddhavohAraM ghAnaM vaTTitvA ThapitaharitAlavarse viya maJanti, jivhaM rattakambalapaTalaM viya mudusiniddhamadhurasadaM maJjanti, kAyaM sAlalaDhiM viya, suvaNNatoraNaM viya ca maJjanti, manaM ajesaM manena asadisaM uLAraM maJjanti / rUpaM suvaNNakaNikArapupphAdivaNNaM viya, sadaM mattakaravIka kokilamandadhamitamaNivaMsanigghosaM viya, attanA paTiladdhAni 350 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.401-401) nirodhasaccaniddesavaNNanA 351 catusamuTThAnikagandhArammaNAdIni "kassassa evarUpAni atthI''ti maJjanti / tesaM evaM maLamAnAnaM tAni cakkhAdIni piyarUpAni ceva sAtarUpAni ca honti / atha nesaM tattha anuppannA ceva taNhA uppajjati, uppannA ca taNhA punappunaM pavattivasena nivisati / tasmA bhagavA "cakkhu loke piyarUpaM sAtarUpaM, etthesA taNhA uppajjamAnA uppajjatI"tiAdimAha / tattha uppajjamAnAti yadA uppajjamAnA hoti, tadA ettha uppajjatIti attho / esa nayo sabbattha / nirodhasaccaniddesavaNNanA 401. asesavirAganirodhotiAdIni sabbAni nibbAnavevacanAneva / nibbAnavhi Agamma taNhA asesA virajjati nirujjhati, tasmA taM "tassAyeva taNhAya asesavirAganirodho"ti vaccati / nibbAnaJca Agamma taNhA cajiyati paTinissajjiyati vimuccati na allIyati, tasmA nibbAnaM "cAgo paTinissaggo mutti anAlayo''ti vuccati / ekameva hi nibbAnaM, nAmAni panassa sabbasaGkhatAnaM nAmapaTipakkhavasena anekAni honti / seyyathidaM, asesavirAgo asesanirodho cAgo paTinissaggo mutti anAlayo rAgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo taNhakkhayo anuppAdo appavattaM animittaM appaNihitaM anAyUhanaM appaTisandhi anupapatti agati ajAtaM ajaraM abyAdhi amataM asokaM aparidevaM anupAyAsaM asaMkiliTThanti / idAni maggena chinnAya nibbAnaM Agamma appavattipattAyapi ca taNhAya yesu vatthUsu tassA uppatti dassitA, tattheva abhAvaM dassetuM sA kho panesAtiAdimAha / tattha yathA puriso khette jAtaM tittaalAbuvalliM disvA aggato paTThAya mUlaM pariyesitvA chindeyya, sA anupubbena milAyitvA apaJattiM gaccheyya / tato tasmiM khette tittaalAbu niruddhA pahInAti vucceyya, evameva khette tittaalAbu viya cakkhAdIsu tnnhaa| sA ariyamaggena mUlacchinnA nibbAnaM Agamma appavattiM gacchati / evaM gatA pana tesu vatthUsu khette tittaalAbu viya na pAyati / yathA ca aTavito core AnetvA nagarassa dakkhiNadvAre ghAteyyu, tato aTaviyaM corA matAti vA mAritAti vA vucceyyuM, evaM aTaviyaM corA viya cakkhAdIsu taNhA / sA dakkhiNadvAre corA viya nibbAnaM Agamma niruddhattA nibbAne niruddhA / evaM niruddhA 351 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.402-402) panetesu vatthUsu aTaviyaM corA viya na pAyati, tenassA tattheva nirodhaM dassento "cakkhu loke piyarUpaM sAtarUpaM, etthesA taNhA pahIyamAnA pahIyati, ettha nirujjhamAnA nirujjhatI''tiAdimAha / maggasaccaniddesavaNNanA 402. ayamevAti aJjamaggapaTikkhepanatthaM niyamanaM / ariyoti taM taM maggavajjhehi kilesehi ArakattA ariyabhAvakarattA ca ariyo / dukkhe ANantiAdinA catusaccakammaTThAnaM dassitaM / tattha purimAni dve saccAni vaTuM, pacchimAni vivaDheM / tesu bhikkhuno vaTTe kammaTThAnAbhiniveso hoti, vivaTTe natthi abhiniveso| purimAni hi dve saccAni "paJcakkhandhA dukkhaM, taNhA samudayo'"ti evaM saGkepena ca "katame paJcakkhandhA, rUpakkhandho"tiAdinA nayena vitthArena ca Acariyassa santike uggaNhitvA vAcAya punappunaM parivattento yogAvacaro kammaM karoti / itaresu pana dvIsu saccesu nirodhasaccaM i8 kantaM manApaM. maggasaccaM idaM kantaM manApanti evaM savanena kammaM karoti / so evaM karonto cattAri saccAni ekapaTivedheneva paTivijjhati ekAbhisamayena abhisameti / dukkhaM pariJApaTivedhena paTivijjhati, samudayaM pahAnapaTivedhena, nirodhaM sacchikiriyApaTivedhena, maggaM bhAvanApaTivedhena paTivijjhati / dukkhaM pariJAbhisamayena...pe0... maggaM bhAvanAbhisamayena abhisameti / evamassa pubbabhAge dvIsu saccesu uggahaparipucchAsavanadhAraNasammasanapaTivedho hoti, dvIsu pana savanapaTivedhoyeva / aparabhAge tIsu kiccato paTivedho hoti, nirodhe ArammaNapaTivedho / paccavekkhaNA pana pattasaccassa hoti / ayaJca Adikammiko, tasmA sA idha na vuttA / imassa ca bhikkhuno pubbe pariggahato "dukkhaM parijAnAmi, samudayaM pajahAmi, nirodhaM sacchikaromi, maggaM bhAvemI''ti AbhogasamannAhAramanasikArapaccavekkhaNA natthi, pariggahato paTThAya hoti / aparabhAge pana dukkhaM pariJAtameva...pe0... maggo bhAvitova hoti / tattha dve saccAni duddasattA gambhIrAni, dve gambhIrattA duddasAni / dukkhasaccahi uppattito pAkaTaM, khANukaNTakapahArAdIsu "aho dukkha'"nti vattabbatampi Apajjati / samudayampi khAditukAmatAbhujitukAmatAdivasena uppattito pAkaTaM / lakkhaNapaTivedhato pana ubhayampi gambhIraM / iti tAni duddasattA gambhIrAni / itaresaM pana dvinaM dassanatthAya payogo bhavaggagahaNatthaM hatthappasAraNaM viya avIciphusanatthaM pAdappasAraNaM viya satadhA bhinnassa vAlassa 352 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.402-402) maggasaccaniddesavaNNanA 353 koTiyA koTipAdanaM viya ca hoti / iti tAni gambhIrattA duddasAni / evaM duddasattA gambhIresu gambhIrattA ca duddasesu catUsu saccesu uggahAdivasena pubbabhAgajANuppattiM sandhAya idaM dukkhe ANantiAdi vuttaM / paTivedhakkhaNe pana ekameva taM jANaM hoti / nekkhammasaGkappAdayo kAmabyApAdavihiMsAviramaNasaJAnaM nAnattA pubbabhAge nAnA, maggakkhaNe pana imesu tIsu ThAnesu uppannassa akusalasaGkappassa padapacchedato anuSpattisAdhanavasena maggaGgaM pUrayamAno ekova kusalasaGkappo uppajjati / ayaM sammAsappo nAma / musAvAdAveramaNiAdayopi musAvAdAdIhi viramaNasaJjAnaM nAnattA pubbabhAge nAnA, maggakkhaNe pana imesu catUsu ThAnesu uppannAya akusaladussIlyacetanAya padapacchedato anuppattisAdhanavasena maggaGgaM pUrayamAnA ekAva kusalaveramaNI uppajjati / ayaM sammAvAcA naam| pANAtipAtAveramaNiAdayopi pANAtipAtAdIhi viramaNasaJAnaM nAnattA pubbabhAge nAnA, maggakkhaNe pana imesu tIsu ThAnesu uppannAya akusaladussIlyacetanAya akiriyato padapacchedato anuppattisAdhanavasena maggaGgaM pUrayamAnA ekAva kusalaveramaNI uppajjati, ayaM sammAkammanto nAma / michAAjIvanti khAdanIyabhojanIyAdInaM atthAya pavattitaM kAyavacIduccaritaM / pahAyAti vajjetvA / sammAAjIvenAti buddhapasatthena AjIvena / jIvitaM kappetIti jIvitappavattiM pavatteti / sammAAjIvopi kuhanAdIhi viramaNasaJAnaM nAnattA pubbabhAge nAnA, maggakkhaNe pana imesuyeva sattasu ThAnesu uppannAya micchAjIvadussIlyacetanAya padapacchedato anuppattisAdhanavasena maggaGgaM pUrayamAnA ekAva kusalaveramaNI uppajjati, ayaM sammAAjIvo nAma / ___ anuSpannAnanti ekasmiM vA bhave tathArUpe vA ArammaNe attano na uppannAnaM / parassa pana uppajjamAne disvA "aho vata me evarUpA pApakA akusaladhammA na uppajjeyyu"nti evaM anuppannAnaM pApakAnaM akusalAnaM dhammAnaM anuppAdAya / chandaM janetIti tesaM anuppAdakapaTipattisAdhakaM vIriyachandaM janeti / vAyamatIti vAyAmaM karoti / vIriyaM 353 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 ( 9.402 - 402 ) ArabhatIti vIriyaM pavatteti / cittaM paggaNhAtIti vIriyena cittaM paggahitaM karoti / padahatIti kAmaM taco ca nhAru ca aTThi ca avasissatUti padahanaM pavatteti / dIghanikAye mahAvaggaTThakathA uppannAnanti samudAcAravasena attano uppannapubbAnaM / idAni tAdise na uppAdessAmIti tesaM pahAnAya chandaM janeti / anuppannAnaM kusalAnanti appaTiladdhAnaM paThamajjhAnAdInaM / uppannAnanti tesaMyeva paTiladdhAnaM / ThitiyAti punappunaM uppattipabandhavasena ThitatthaM / asammosAyAta avinAsanatthaM / bhiyyobhAvAyAti uparibhAvAya / vepullAyAti vipulabhAvAya / bhAvanAya pAripUriyAti bhAvanAya paripUraNatthaM / ayampi sammAvAyAmo anuppannAnaM akulAnaM anuppAdanAdicittAnaM nAnattA pubbabhAge nAnA, maggakkhaNe pana imesuyeva catUsu ThAnesu kiccasAdhanavasena maggaGgaM pUrayamAnaM ekameva kusalavIriyaM uppajjati / ayaM sammAvayAma nAma sammAsatipi kAyAdipariggAhakacittAnaM nAnattA pubbabhAge nAnA, maggakkhaNe pana catUsu ThAnesu kiccasAdhanavasena magga pUrayamAnA ekAva sati uppajjati / ayaM sammAsati nAma / jhAnAni pubbabhAgepi maggakkhaNepi nAnA, pubbabhAge samApattivasena nAnA, maggakkhaNe nAnAmaggavasena / ekassa hi paThamamaggo paThamajjhAniko hoti, dutiyamaggAdayopi paThamajjhAnikA vA dutiyajjhAnAdIsu aJJatarajhAnikA vA / ekassapi paThamamaggo dutiyAdInaM aJJatarajhAniko hoti, dutiyAdayopi dutiyAdInaM aJJatarajjhAnikA vA paThamajjhAnikA vA / evaM cattAropi maggA jhAnavasena sadisA vA asadisA vA ekaccasadisA vA honti / ayaM panassa viseso pAdakajjhAnaniyamena hoti / pAdakajjhAnaniyamena tAva paThamajjhAnalAbhino paThamajjhAnA vuTThAya vipassantassa uppanno maggo paThamajjhAniko hoti / maggaGgabojjhaGgAni panettha paripuNNAneva honti / dutiyajjhAnato vuTThAya vipassantassa uppanno dutiyajjhAniko hoti / maggaGgAni pattha satta honti / tatiyajjhAnato vuTThAya vipassantassa uppanno tatiyajjhAniko / maggaGgAni pattha jhaGgAni cha honti / esa nayo catutthajjhAnato vuTThAya yAva satta, nevasaJjJanAsaJAyatanaM / 354 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9.404-404) maggasaccaniddesavaNNanA 355 Aruppe catukkapaJcakajjhAnaM uppajjati, taJca lokuttaraM, no lokiyanti vuttaM, ettha kathanti ? etthApi paThamajjhAnAdIsu yato vuTThAya sotApattimaggaM paTilabhitvA arUpasamApattiM bhAvetvA so Aruppe uppanno, taM jhAnikAvassa tattha tayo maggA uppajjanti / evaM pAdakajjhAnameva niyameti / keci pana therA "vipassanAya ArammaNabhUtA khandhA niyamentI"ti vadanti / keci "puggalajjhAsayo niyametI"ti vdnti| keci "vuDhAnagAminivipassanA niyametI"ti vadanti / tesaM vAdavinicchayo visuddhimagge vuTThAnagAminivipassanAdhikAre vuttanayeneva veditbbo| ayaM vuccati, bhikkhave, sammAsamAdhIti ayaM pubbabhAge lokiyo aparabhAge lokuttaro sammAsamAdhIti vuccati / iti ajjhattaM vAti evaM attano vA cattAri saccAni pariggaNhitvA, parassa vA, kAlena vA attano, kAlena vA parassa cattAri saccAni pariggaNhitvA dhammesu dhammAnupassI viharati / samudayavayA panettha catunnaM saccAnaM yathAsambhAvato uppattinivattivasena veditabbA / ito paraM vuttanayameva / kevalanhi idha catusaccapariggAhikA sati dukkhasaccanti evaM yojanaM katvA saccapariggAhakassa bhikkhuno niyyAnamukhaM veditabda, sesaM tAdisamevAti / catusaccapabbaM nihitaM / 404. ettAvatA AnApAnapabbaM catuiriyApathapabbaM catusampajaJapabaM dvattiMsAkAraM catudhAtuvavatthAnaM navasivathikA vedanAnupassanA cittAnupassanA nIvaraNapariggaho khandhapariggaho Ayatanapariggaho bojjhaGgapariggaho saccapariggahoti ekavIsati kmmtttthaanaani| tesu AnApAnaM dvattiMsAkAraM navasivathikAti ekAdasa appanAkammaTThAnAni honti / dIghabhANakamahAsIvatthero pana "navasivathikA AdInavAnupassanAvasena vuttA''ti Aha / tasmA tassa matena dveyeva appanAkammaTThAnAni, sesAni upacArakammaTThAnAni / kiM panetesu sabbesu abhiniveso jAyatIti ? na jAyati / iriyApathasampajacanIvaraNabojjhaGgesu hi abhiniveso na jAyati, sesesu jAyatIti / mahAsIvatthero panAha "etesupi abhiniveso jAyati / ayahi 'atthi nu kho me cattAro iriyApathA udAhu natthi, atthi nu kho me catusampajacaM 355 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (9.404-404) udAhu natthi, asthi nu kho me paJcanIvaraNA udAhu natthi, atthi nu kho me sattabojjhaGgA udAhu natthI'ti evaM pariggaNhAti / tasmA sabbattha abhiniveso jAyatI"ti / yo hi koci, bhikkhaveti yo hi koci, bhikkhave, bhikkhu vA bhikkhunI vA upAsako vA upAsikA vaa| evaM bhAveyyAtiAdito paTThAya vuttena bhAvanAnukkamena bhAveyya / pATikaGghanti paTikaGkitabbaM icchitabbaM avassaMbhAvIti attho / aAti arahattaM / sati vA upAdiseseti upAdAnasese vA sati aprikkhiinne| anAgAmitAti anAgAmibhAvo / evaM sattannaM vassAnaM vasena sAsanassa niyyAnikabhAvaM dassetvA puna tato appatarepi kAle dassento tidvantu, bhikkhavetiAdimAha | sabbampi cetaM majjhimassa veneyyapuggalassa vasena vuttaM, tikkhapalaM pana sandhAya "pAtova anusiTTho sAyaM visesaM adhigamissati, sAyaM anusiTTho pAto visesaM adhigamissatI"ti vuttaM / iti bhagavA "evaM niyyAnikaM, bhikkhave, mama sAsana''nti dassetvA ekavIsatiyApi ThAnesu arahattanikUTena desitaM desanaM niyyAtento "ekAyano ayaM, bhikkhave, maggo...pe0... iti yaM taM vuttaM, idametaM paTicca vutta"nti Aha / sesaM uttAnatthamevAti / desanApariyosAne pana tisa bhikkhusahassAni arahatte patihiMsUti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM mahAsatipaTTAnasuttavaNNanA nidvitaa| 356 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. pAyAsirAjaJjasuttavaNNanA 406. evaM me sutanti pAyAsirAjajhasuttaM / tatrAyamapubbapadavaNNanA- AyasmAti piyavacanametaM / kumArakassapoti tassa naamN| kumArakAle pabbajitattA pana bhagavatA "kassapaM pakkosatha, idaM phalaM vA khAdanIyaM vA kassapassa dethA'"ti vutte "katarakassapassA'ti / "kumArakassapassA"ti evaM gahitanAmattA tato paTThAya vuDDakAlepi "kumArakassapo" tveva vuccati / apica raJo posAvanikaputtattApi taM kumArakassapoti snyjaaniNsu| ayaM panassa pubbayogato paTThAya AvibhAvakathA- thero kira padumuttarassa bhagavato kAle seTThiputto ahosi / athekadivasaM bhagavantaM citrakathiM ekaM attano sAvakaM etadagge ThapentaM disvA bhagavato sattAhaM dAnaM datvA "ahampi bhagavA anAgate ekassa buddhassa ayaM thero viya citrakathI sAvako bhavAmI"ti patthanaM katvA puJAni karonto kassapassa bhagavato sAsane pabbajitvA visesaM nibbattetuM nAsakkhi / tadA kira parinibbutassa bhagavato sAsane osakkante paJca bhikkhU nisseNiM bandhitvA pabbataM Aruyha samaNadhammaM akaMsu / saGghatthero tatiyadivase arahattaM patto, anuthero catutthadivase anAgAmI ahosi, itare tayo visesaM nibbattetuM asakkontA devaloke nibbattA / tesaM ekaM buddhantaraM devesu ca manussesu ca sampattiM anubhavantAnaM eko takkasilAyaM rAjakule nibbattitvA pakkusAti nAma rAjA hutvA bhagavantaM uddissa pabbajitvA rAjagahaM uddissa Agacchanto kumbhakArasAlAyaM bhagavato dhammadesanaM sutvA anAgAmiphalaM ptto| eko ekasmiM samuddapaTTane kulaghare nibbattitvA nAvaM Aruyha bhinnanAvo dArucIrAni nivAsetvA lAbhasampattiM patto "ahaM arahA"ti cittaM uppAdetvA "na tvaM arahA, gaccha, satthAraM upasaGkamitvA pa'haM pucchA"ti atthakAmAya devatAya codito tathA katvA arahattaphalaM ptto| 357 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (10.411-411) eko rAjagahe ekissA kuladArikAya kucchimhi uppanno / sA ca paThamaM mAtApitaro yAcitvA pabbajjaM alabhamAnA kulagharaM gantvA gabbhaM gaNhi / gabbhasaNThitampi ajAnanti sAmikaM ArAdhetvA tena anuJAtA bhikkhunIsu pabbajitA, tassA gabbhanimittaM disvA bhikkhuniyo devadattaM pucchiMsu / so "assamaNI"ti Aha / dasabalaM pucchiMsu / satthA upAlittheraM sampaTicchApesi / thero sAvatthinagaravAsIni kulAni visAkhaJca upAsikaM pakkosApetvA sodhento "pure laddho gabbho, pabbajjA arogA"ti Aha / satthA "suvinicchitaM adhikaraNa"nti therassa sAdhukAramadAsi / sA bhikkhunI suvaNNabimbasadisaM puttaM vijAyi / taM gahetvA rAjA pasenadi kosalo posApesi / "kassapo''ti cassa nAmaM katvA aparabhAge alaGkaritvA satthu santikaM netvA pbbaajesi| iti naM raJo posAvanikaputtattApi "kumArakassapo"ti saJjAniMsUti / taM ekadivasaM andhavane samaNadhamma karontaM atthakAmA devatA panhe uggahApetvA "ime paJhe bhagavantaM pucchA"ti Aha / thero paJhe pucchitvA paJhavissajjanAvasAne arahattaM paapunni| bhagavApi taM citrakathikAnaM bhikkhUnaM aggaTThAne Thapesi / setavyAti tassa nagarassa nAmaM / uttarena setavyanti setabyato uttaradisAya | rAjoti anbhisittkraajaa| diTThigatanti diThThiyeva / yathA gUthagataM muttagatanti vutte na gUthAdito acaM asthi, evaM diTThiyeva diTThigataM / itipi natthIti taM taM kAraNaM apadisitvA evampi natthIti vadati / purA...pe0... sApetIti yAva na sApeti / candimasUriyaupamAvaNNanA 411. ime bho, kassapa, candimasUriyAti so kira therena pucchito cintesi "ayaM samaNo paThamaM candimasUriye upamaM Ahari, candimasUriyasadiso bhavissati pAya, anabhibhavanIyo ajena, sace panAhaM 'candimasUriyA imamiM loke'ti bhaNissAmi, 'kiM nissitA ete, kittakapamANA, kittakaM uccA'tiAdIhi paliveThessati / ahaM kho panetaM nibbeThetuM na sakkhissAmi, 'parasmiM loke' iccevassa kathessAmI''ti | tasmA evamAha | bhagavA pana tato pubbe na cirasseva sudhAbhojanIyajAtakaM kathesi / tattha "cande cando devaputto, sUriye sUriyo devaputto'"ti AgataM / bhagavatA ca kathitaM jAtakaM vA suttantaM vA 358 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.412-416) corAdiupamAvaNNanA 359 sakalajambudIpe patthaTaM hoti, tena so "ettha nivAsino devaputtA natthI'ti na sakkA vattunti cintetvA devA te na manussAti Aha / 412. asthi pana, rAjaJa, pariyAyoti asthi pana kAraNanti pucchati / AbAdhikAti visabhAgavedanAsaGkhAtena AbAdhena smnnaagtaa| dukhitAti dukkhappattA / bALhagilAnAti adhimattagilAnA / saddhAyikAti ahaM tumhe saddahAmi, tumhe mayhaM saddhAyikA saddhAyitabbavacanAti attho / paccayikAti ahaM tumhe pattiyAmi, tumhe mayhaM paccayikA pattiyAyitabbAti attho| corAdiupamAvaNNanA 413. uddisitvAti tesaM attAnaJca paTisAmitabhaNDakaJca dassetvA, sampaTicchApetvAti attho| vippalapantassAti "putto me, dhItA me, dhanaM meti vividhaM palapantassa / nirayapAlesUti niraye kammakAraNikasattesu / ye pana "kammameva kammakAraNaM karoti, natthi nirayapAlA"ti vadanti / te "tamenaM, bhikkhave, nirayapAlA''ti devadUtasuttaM paTibAhanti / manussaloke rAjakulesu kAraNikamanussA viya hi niraye nirayapAlA honti / 415. velupesikAhIti veLuvilIhi / sunimmajjathAti yathA suTTha nimmajjitaM hoti, evaM nimmajjatha, apanethAti attho / asucIti amnaapo| asucisaGghAtoti asucikoTThAsabhUto asucIti Ato vaa| duggandhoti kuNapagandho / jegucchoti jigucchitbbyutto| paTikUloti dassaneneva paTighAvaho / ubbAdhatIti divasassa dvikkhattuM nhatvA tikkhattuM vatthAni parivattetvA alaGkatapaTimaNDitAnaM cakkavattiAdInampi manussAnaM gandho yojanasate ThitAnaM devatAnaM kaNThe AsattakuNapaM viya bAdhati / 416. puna pANAtipAtAdipaJcasIlAni samAdAyavattentAnaM vasena vadati / tAvatiMsAnanti idaJca dUre nibbattA tAva mA Agacchantu, ime kasmA na entIti vadati / 359 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (10.418-424) 418. jaccanthUpamo maje paTibhAsIti jaccandho viya upaTThAsi / araJjavanapatthAnIti araJakaGgayuttatAya araJAni, mahAvanasaNDatAya vanapatthAni / pantAnIti dUrAni / 419. kalyANadhammeti teneva sIlena sundaradhamme / dukkhapaTikUleti dukkhaM apatyente / seyyo bhavissatIti paraloke sugatisukhaM bhavissatIti adhippAyo / 420. upavijaJAti upagatavijAyanakAlA, paripakkagabbhA na cirasseva vijAyissatIti attho / opabhoggA bhavissatIti pAdaparicArikA bhavissati / anayavyasananti mahAdukkhaM / ayoti sukhaM, na ayo anayo, dukkhaM / tadetaM sabbaso sukhaM byasati vikkhipatIti byasanaM / iti anayova vyasanaM anayavyasanaM, mahAdukkhanti attho / ayonisoti anupAyena / apakkaM na paripAcentIti apariNataM akhINaM AyuM antarAva na upacchindanti / paripAkaM AgamentIti AyuparipAkakAlaM aagmenti| dhammasenApatinApetaM vuttaM - "nAbhinandAmi maraNaM, nAbhinandAmi jIvitaM / kAlaJca paTikajAmi, nibbisaM bhatako yathAti / / (theragA0 1001) 421. ubhinditvAti mattikAlepaM bhinditvA / 422. rAmaNeyyakanti ramaNIyabhAvaM / velAsikAti khiddddaapraadhikaa| komArikAti taruNadArikA / tumhaM jIvanti supinadassanakAle nikkhamantaM vA pavisantaM vA jIvaM api nu passanti / idha cittAcAraM "jIva"nti gahetvA Aha / so hi tattha jIvasaJIti / 423. jiyAyAti dhanujiyAya, gIvaM veThetvAti attho / patthinataroti thaddhataro / iminA kiM dasseti ? tumhe jIvakAle sattassa paJcakkhandhAti vadanti, cavanakAle pana rUpakkhandhamattameva avasissati, tayo khandhA appavattA honti, viNakkhandho gacchati / avasiTena rUpakkhandhena lahutarena bhavitabba, garukataro ca hoti / tasmA natthi koci kuhiM gantAti imamatthaM dsseti| 424. nibbutanti vUpasantate / 360 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.425-432) gUthabhArikAdiupamAvaNNanA 361 425. anupahaccAti avinaasetvaa| Amato hotIti addhamato marituM Araddho hoti / odhunAthAti orato karotha / sandhunAthAti parato karotha / niddhanAthAti aparAparaM karotha / taM cAyatanaM na paTisaMvedetIti tena cakkhunA taM rUpAyatanaM na vibhAveti / esa nayo sbbtth| 426. saGkhadhamoti saGkhadhamako / upalApetvAti dhamitvA / 428. aggikoti aggipricaarko| ApAdeyyanti nipphAdeyyaM, AyuM vA pApuNApeyyaM / poseyyanti bhojanAdIhi bhareyyaM / vaDDeyyanti vaDDiM gameyyaM / araNIsahitanti araNIyugaLaM / 429. tirorAjAnopIti tiroraTe ajhasmimpi janapade rAjAno jAnanti / avyattoti avisado acheko / kopenapIti ye maM evaM vakkhanti, tesu uppajjanakena kopenapi etaM diTThigataM harissAmi pariharissAmIti gahetvA vicrissaami| makkhenAti tayA vuttayuttakAraNamakkhalakkhaNena mkkhenaapi| palAsenAti tayA saddhiM yugaggAhalakkhaNena plaasenaapi| 430. haritakapaNNanti yaM kiJci haritakaM, antamaso allatiNapaNNampi na hotIti attho / sanaddhakalApanti sannaddhadhanukalApaM | AsittodakAni baTumAnIti paripuNNasalilA maggA ca kandarA ca / yoggAnIti balibadde / bahunikkhantaroti bahunikkhanto ciranikkhantoti attho / yathAbhatena bhaNDenAti yaM vo tiNakaTThodakabhaNDakaM AropitaM, tena yathAbhatena yathAropitena, yathAgahitenAti attho / appasArAnIti appagdhAni / paNiyAnIti bhaNDAni / gUthabhArikAdiupamAvaNNanA 432. mama ca sUkarabhattanti mama ca sUkarAnaM idaM bhattaM / uggharantanti upari gharantaM / 361 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (10.434-438) paggharantanti heTThA parissavantaM / tumhe khvettha bhaNeti tumhe kho ettha bhaNe / ayameva vA paattho| tathA hi pana me sUkarabhattanti tathA hi pana me ayaM gUtho sUkarAnaM bhattaM / 434. AgatAgataM kaliM gilatIti AgatAgataM parAjayaguLaM gilati / pajjohissAmIti pajjohanaM karissAmi, balikammaM karissAmIti attho / akkhehi dibbissAmAti guLehi kILissAma / littaM paramena tejasAti paramatejena visena littaM / 436. gAmapaTTanti vuTThitagAmapadeso vuccati / "gAmapada"ntipi pATho, ayamevattho / sANabhAranti sANavAkabhAraM / susannaddhoti subddho| tvaM pajAnAhIti tvaM jAna / sace gaNhitukAmosi, gaNhAhIti vuttaM hoti / khomanti khomavAkaM / ayanti kaallohN| lohanti tambalohaM / sajjhanti rajataM / suvaNNanti suvaNNamAsakaM / abhinandisUti tussiMsu / 437. attamanoti sakamano tuTThacitto / abhiraddhoti abhippasanno / paJhApaTibhAnAnIti paJhupaTTAnAni / paccanIkaM kattabbanti paccanIkaM paTiviruddhaM viya kattabbaM amaJissaM, paTilomagAhaM gahetvA aTThAsinti attho / 438. saGghAtaM ApajjantIti saGghAtaM vinAsaM maraNaM Apajjanti / na mahaphaloti vipAkaphalena na mahapphalo hoti / na mahAnisaMsoti guNAnisaMsena mahAnisaMso na hoti / na mahAjutikoti AnubhAvajutiyA mahAjutiko na hoti| na mahAviSphAroti vipAkavipphAratAya mahAvipphAro na hoti / bIjanalanti bIjaJca naGgalaJca / dukkhetteti duhakhette nissArakhette / dubhUmeti vismbhuumibhaage| patidvApeyyAti tthpeyy| khaNDAnIti chinnabhinnAni / pUtInIti nissArAni / vAtAtapahatAnIti vAtena ca Atapena ca hatAni pariyAdinnatejAni / asArAdAnIti taNDulasArAdAnarahitAni palAlAni / asukhasayitAnIti yAni sukkhApetvA koTe AkiritvA ThapitAni, tAni sukhasayitAni nAma / etAni pana na tAdisAni / anuSpaveccheyyAti anupaveseyya, na sammA vasseyya, anvaddhamAsaM anudasAhaM anupaJcAhaM na vasseyyAti attho / api nu tAnIti api nu evaM khettabIjavuTThidose sati tAni bIjAni aGkuramUlapattAdIhi uddhaM buddhiM heTThA virULhiM samantato ca vepullaM 362 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10.439-441) gUthabhArikAdiupamAvaNNanA 363 Apajjeyyunti / evarUpo kho rAjaJa yoti evarUpaM rAjaJa dAnaM parUpaghAtena uppAditapaccayatopi dAyakatopi pariggAhakatopi avisuddhattA na mahapphalaM hoti / evarUpo kho rAjaJa yoti evarUpaM rAjaJcadAnaM aparUpaghAtena uppannapaccayatopi aparUpaghAtitAya sIlavantadAyakatopi sammAdiTThiAdiguNasampannapaTiggAhakatopi mahapphalaM hoti / sace pana guNAtirekaM nirodhA vuTTitaM paTiggAhakaM labhati, cetanA ca vipulA hoti, diTTeva dhamme vipAkaM detIti / 439. imaM pana therassa dhammakathaM sutvA pAyAsirAjaJjo theraM nimantetvA sattAhaM therassa mahAdAnaM datvA tato paTThAya mahAjanassa dAnaM paTTapesi / taM sandhAya atha kho pAyAsi rAjotiAdi vuttaM / tattha kaNAjakanti sakuNDakaM uttaNDulabhattaM / bilaGgadutiyanti kaJjikadutiyaM / ghorakAni ca vatthAnIti thUlAni ca vatthAni / guLavAlakAnIti guLadasAni, puJjapuJjavasena ThitamahantadasAnIti attho / evaM anudisatIti evaM upadisati / pAdApIti pAdenapi / 440. asakkaccanti saddhAvirahitaM assaddhadAnaM / asahatthAti na sahatthena / acittIkatanti cittIkAravirahitaM, na cittIkArampi paccupaTThApetvA na paNItacittaM katvA adAsi / apaviddhanti chaDDitaM vippatitaM / sukhaM serIsakanti serIsakaM nAma ekaM tucchaM rajatavimAnaM upgto| tassa kira dvAre mahAsirIsarukkho, tena taM "serIsaka''nti vuccati / 441. AyasmA gavaMpatIti thero kira pubbe manussakAle gopAladArakAnaM jeTThako hutvA mahato sirIsassa mUlaM sodhetvA vAlikaM okiritvA ekaM piNDapAtikattheraM rukkhamUle nisIdApetvA attanA laddhaM AhAraM datvA tato cuto tassAnubhAvena tasmiM rajatavimAne nibbatti / sirIsarukkho vimAnadvAre aTThAsi / so paJjAsAya vassehi phalati, tato pacAsa vassAni gatAnIti devaputto saMvegaM Apajjati / so aparena samayena amhAkaM bhagavato kAle manussesu nibbattitvA satthu dhammakathaM sutvA arahattaM ptto| pubbAciNNavasena pana divAvihAratthAya tadeva vimAnaM abhiNhaM gacchati, taM kirassa utusukhaM hoti / taM sandhAya "tena kho pana samayena AyasmA gavaMpatI"tiAdi vuttaM / 363 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA (10.441-441) so sakkaccaM dAnaM datvAti so parassa santakampi dAnaM sakkaccaM datvA / evamArocesIti "sakkaccaM dAnaM dethA"tiAdinA nayena Arocesi / taJca pana therassa ArocanaM sutvA mahAjano sakkaccaM dAnaM datvA devaloke nibbtto| pAyAsissa pana rAjaJassa paricArakA sakkaccaM dAnaM datvApi nikantivasena gantvA tasseva santike nibbattA / taM kira disAcArikavimAnaM vaTTaniaTaviyaM ahosi / pAyAsidevaputto ca ekadivasaM vANijakAnaM dassetvA attano katakammaM kathesIti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAyaM pAyAsirAja suttavaNNanA nidvitaa| niTThitA ca mahAvaggassatthavaNNanA / mahAvaggaTThakathA nidvitaa| 364 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saddAnukkamaNikA akatakalyANA-54 akaniTThagAmI-298 akaniTThA-62,298 akammAsAni-113 akaraNanti-61 akAlavijjulatA-131 akilantakAyAti-25 akusalakammapathe-152 akusalacittAni-329 akusaladussIlyacetanAya-353 akusaladhammA-353 akusalanti-212 akusalavitakkA-295 akusalasaGkappassa-353 akkhadhuttA-187 akkharAni-183, 184,275 akhaNDapaJcasIlA-20 akhaNDAni-113,277 agAravavacana-80 aggagandhaM-236 aggadhamma-161 agganagaranti-117 agganti-9 aggapuriso-232 aggapurohito-236 aggaphalaM-318 aggabhattaM-236 aggamAlaM-236 aggasAvakA-2, 20,70,125 aggasAvako-58 aggasAvikA-70 aggaLarukkhaM-157 aggikoti-361 aggikkhandhA - 251 aggito-117 agginibbAyanaM-29 aggiparicArako-361 aggivessana -106, 328 aggodakaM -236 aghAti-23 asoti-264 aGgapaccaGgavinimuttaekadhammAnupassI-311 aGgIrasI-263 aGgulipabbaM -70 aGgulimAlatthero-221 acittIkatanti-363 acelako-29,30 accantayogakkhemI-296 accutadevatA-254 accuto-15 acchiddAni-113 acchodakAti-143 ajapAlanigrodhe-49,55 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [a-a] ajaraM-351 ajAtasattu-95, 178 ajAtasattussa-121 ajAtaM-42,293, 351 ajAnanakabhesajja-209 ajAnanakAraNaM-171 ajeLakaM-292 ajjhattabahiddhA-319,322 ajjhattaratoti-131 ajjhattarUpe-135, 136 ajjhattikabAhirAnaM-339 ajjhattikAyatanapariggaNhanena-337 ajjhAroho-69 ajjhAsayappaTibaddha -16 ajjhAsayo-16, 291 ajjhiTThapaJhAti-298 ajjhupetacitto-264 ajjhesananti-52 ajjhokirantIti-149 ajjhotthaTacitto-129 ajjhosAnanti-80 ajasaM-300 anacakkavALavasena-135 aJjatarajhAnikA-354 acatitthiyA-161 aJadatthu-223 aJA-25, 30,79,168, 221, 236, 268 aAsikoNDaJjatthero-125,161 aTThaabhibhAyatanavaNNanA-135 aTThausabhavitthataM-180 aTThakathAcariyA-64 aTThaGgasamannAgatova-37 aTThanikamaggadvAravivaraNassa-29 aTThaGgiko maggo-301, 307 aTThavidhalobhasahagataM -329 aTThavimokne-94 aTThasatatahAvicaritaM -281 aTThasamApattivasibhAvAya-62 aTThasamApattivasena-107 aTThasaMvegavatthupaccavekkhaNena-345 aTThArasa-52,164,286,295 aTThikasaGghalikaM -326 aTTikArya-312 aTThicammamatteneva-341 aTThimiJjakAyanti-312 aTThivedhapuggalA-268 aTThisaGghATajaTitA-148 aDDakaraNaM-267 aNaNoti-55 atakkAvacaroti-49 atathasabhAvaM-84 atappA-62 atikakkhaLaM-59 atikkantayobbanaM-41 atikkantasaMvaccharAni-325 atigarukaM-16 aticirarattaM-226 atithino-231 atidassanakAmatAya-171 atidullabho-6 atipaguNattA-93 atippabhedagatArammaNaM-309 atibhojane-333 atiramaNIyo-149 atiramaNIyoti-64 ativikAlo-44 ativipphAriko-90 ativisuddhena-37 atisurabhigandho-196 atisaMkiliTThA-51 atulaM-31,131 atekiccho-339 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ a- a ] saddAnukkamaNikA H atthagambhIratA - 74 atthaGgamoti - 336 atthadassI - 4 atthaviJJApano - 209 atthasahitanti - 278 atthAbhAvato - 162 asthibhAvaM - 180 atyuddhAranayenetaM - 313 attajjhAsayAnurUpAya - 291 attattaniyAbhAvadIpakA - 349 attadaNDasutaM - 239, 240 attadIpAti - 124 attaniyanti - 87 attanomati - 141, 142 attapaJJattivaNNanA- 84 attabhAvo - 18, 23, 35, 90, 215, 349, 350 attamanoti - 362 attasaJJa - 313,320, 327 adhicittasikkhA - 213 adhiTThAnakiccaM - 175 adhiTThAnacittena - 174 adhiTThAnapAramI- 219 adhipaJJAsikkhA - 213 adhimattagilAnaM - 41 adhimuttikAlakiriyaM - 18 adhimokkhakiccaM - 339 adhimokkhabahulatA - 335 adhivacananti - 88 adhivacanapathoti - 8388 adhivacanasaGghAto - 88 adhivacanasamphasso - 81 adhivAsesIti - 122 adhisIlasikkhA - 213 anaJJAti - 30 anattAti - 57, 212, 282, 331 attasampattiyA - 278 attasaraNAti - 124 attAti - 84, 85, 86, 87, 310, 331 ananubodhAti - 76, 119 ananusandhikanti - 281 ananussutesUti - 46 athAcariyatthero - 301 adaNDenAti - 31 adukkhamasukhaM - 315, 327, 328 anantatrANaM - 247 anantoti - 69 anantaM - 84 anapaloketvAti - 122 anabhiratabhAvaM - 240, 241 addhaniyaM - 16 addhAnaparicchedadIpanaM - 93 addhAnamaggappaTipanno - 143, 170 anabhisambhavanIyoti - 209 anayabyasananti - 95, 360 anayabyasanaM - 101, 360 addhavAti - 204 adhammavAdino - 174 adhammikA - 6 anAgatavacanaM - 17 anAgAmikhINAsavadevatA - 154 anAgAmikhINAsavAnaM - 243 adhammikaM - 103 adhammena - 172 adhammo - 173 adhikaraNanti - 358 adhigantabbanimittaM - 309 adhigamasaddhA - 107 anAgAmitAti - 356 anAgAmiphaleyeva - 269 anAgAmiphalaM - 75, 258, 357 anAgAmibhAvo - 356 anAgAmimaggAnusArino - 271 3 [3] Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [a-a] anAgAmimaggaM-270 anuttaraM- 146, 219, 293, 329 anAgAmI-93, 206, 291,305,357 anuthero-357 anAtApino-313 anudhammacaraNasIlA-130 anAthakAlakiriyaM-202 anudhammacArinoti-130 anAthapiNDiko-298 anudhammacArI-152 anAdInavadassAvino-289 anupapatti-351 anAyUhanaM-351 anupassati -312, 313 anArAdhako-144 anupassanasIlo-311 anAlayoti-351 anupassanA-313,314 anAvattidhammAti-119 anupassIti-314 anAvaraNavimokkho-167 anupApuNanti-104 anAsavo-158 anupAyamanasikAro-331 aniccato-87, 312,315 anupubbavihArapaTilAbhassa-29 aniccadukkhAnattaasubhabhUteyeva -312 anupurohite - 229 aniccanti-57,141, 212,331 anuppAdanAdicittAnaM-354 aniccalakkhaNavibhAvanatthaM-122 anuppAdanirodhena- 47 aniccalakkhaNaM-122, 204 anuppAditarUpAvacarajjhAnoti-92 aniccasajAti-108 anuppAdo-331, 332, 333, 334, 335, 337, aniccasApaTilAbho-294 351 aniccasukhadukkhavokiNNanti-86 anubuddhiyA-142 aniccA-57,86,132,204,284,285,290, anubhoti-306 306, 328 anuyuJjathAti-156 aniccAnupassanAdikA -17 anuyogaM-156 aniccAnupassanAya-108 anurAdhapure-108,209 aniTThavipAkadAnanti-22 anuruddhatthero-6,295 anibbattinirodhaM-46 anuruddhanti-169 animittaM-351 anurodhavirodhavippamutto-314 aniyyAnikaM-13, 19 anulittacandanaM-204 anissito-320 anulomato-74 anukampakoti-157 anulomapaTilomato-74 anukhuddakanti-165 anulomapaTilomanti-93 anuggahitapaJAbalA-299 anussaraNasamatAya-145 anucchavikapaTipadaM -130 anUpaghAtoti-62 anuhitAti - 129 anekajAtisaMsAranti-70 anuttaranti-329 anekajjhAsayo-295 anuttaravimokkhasaGghAtaariyaphaladhammesu-285 | anekadhAtunAnAdhAtusmiM - 296 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ a-a ] anejakadevatA - 254 anejoti - 167 anotattadahaM - 21 anonamantoti - 34 anomadassI - 4 anomanadItIre - 219 anomasattaparibhogaM - 31 antaradhAnanti - 349 antarAyo - 82, 181 antalikkheti - 22 antevAsikasamAnupajjhAyakAdike - 346 antoudakaposIni 53 antojambudIpAbhimukhA - 44 antonimuggaposInIti - 53 antoparisokoti - 349 antoleNAbhimukhaM - 258 antovimAne - 267 antosamApattiyaM - 136, 267 antosoko - 349 andubandhanAdIni - 28 andhakArAti - 23 apacayagAmiM - 211 apAttaM - 97, 103, 165 apadAnanti - 140 aparagoyAne - 243 aparaddhanti - - 130 aparantajanapadoti - 65 aparAjitasaGgha - 245 aparAdhoti - 138 aparAparacutipaTisandhIhi - 45 aparAmaTThAni - 113 aparicchinnadukkhAnubhavanaM - 156 apariyositasaGkappoti - 298 aparisuddhAni - 339 aparihAniyeti - 102 apalibuddhI - 209 saddAnukkamaNikA " apalokanakammaM - 139 apaviddhanti - 263 apassenaphalakaM - 221 apAyadukkha - 345 apAyabhayapaccavekkhaNatA - 340 apAyabhayaM - 341 apAyoti - 77 apArutAti- 55, 214 apilApanatA - 315 apUritapAramI - 76 appaTikkhittaM - 141 appaTipuggaloti - 167 appaTivattiyadhammacakkappavattanassa - 28 appaTivibhattabhogI - 110 appaTivedhAti - 76, 119 appaTisandhi - 351 appaTisaMvedano - 85 appaNihitaM - 351 appanA - 340 appanAkammaTThAnAni - 326, 355 appanAsamAdhi - 329 appanigghoso - 112 appanaM - 136, 340, 346 appamANAbhA - 90 appamAdavihArI - 260 appamAdena - 121, 166 appamaMsalohitattA - 148 apparajakkhajAtikAti - 52 appalAbhA - 235 appavattinibbAnaM - 347 appavattaM - 351 appasArAnIti - 361 appo sukko - 125 abbhavalAhakadevatA - 153 abbhavalAhakA - 6, 254 abbhokAsavAso -- 333 5 [4] Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [a-a] abyagganimittanti-345 abyAkatametaM-78, 141 abyAdhi -351 abyApajjAti-109,278 abyApajjo-158 abhayagiricetiyapabbatacittalapabbatamahAvihArasadisAva abhayacoranAgacorAdayo-23 abhAvakAlo-2 abhikkantavaNNoti-215 abhijjhA-315 abhijjhAdomanassanti-313,315 abhijjhAvinayena -313 abhijJAcittasampayuttAnaM-210 abhiApAdakajjhAnaM-247 abhijAbalena-133 abhijJAyAti-237, 249 abhiNhasamudAcAravasena -330 abhidhammapiTakaM-164,213 abhinanditabbanti-139 abhinanditvA-100,237 abhinavavipassanaM-123 abhinavasuGkAdIhi-97 abhinibbattetIti-213 abhiniveso-282, 352, 355, 356 abhinIlanettoti-37 abhinIhArasampannosIti-158 abhinIhAro-4,151, 321 abhippakirantIti-149 abhibhavanasacA --136 abhibhAyatanAnIti-135 abhibhuyyAti - 135, 136 abhibhU-9, 271 abhiyAtukAmoti-95 abhisayArA-52 abhisamayo-13,19,45, 125, 257 abhisamparAyanti-207 abhisambuddho-8,16,137, 145,146 abhisambuddhoti-8 abhisambodhi-170 abhisambodhijANaM-56 abhisambodhito-164 abhisitto-209, 227, 228 amaGgale -200 amatamahAnibbAnaM -144 amataM-128,261,265, 351 amadhuranti-224 amanussadassanatthaM-249 amanussA - 24,78, 99, 181 amahaggatanti-329 amitA -70 amULho-297 amoghAti-236 ambajambupakkAnaM -82 .. ambaTThasutte-238 ambapAli-121 ambapAlivaneti-121 ambapAlIti-121 ambarukkhato-81 ambalaTThikArya-204 ambavananti-145 ambavaneti-142 ambasaNDA-260 ambilayAgu-341 ambujoti-264 ayadaNDakena-76 ayamantimA-28 ayamahamasmIti-86 ayonisomanasikAraM-332,333, 334 araJakaGgayuttatAya-360 araJajjhAsayA-115 araJavihAre-304 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [a-a] saddAnukkamaNikA araJasenAsanaM-318 ariyasaccAnanti-119 araJArAmA-115 ariyAti-114 araNIsahitanti-361 ariyAyatanavaNippathAnaM-117 arati-333 ariyoti-352 aratiratisaho-314 aruNasikhAya-128 arahatIti-40,308 arUpakammaTThAnaJca-281 arahattanikUTena-124, 237, 290, 356 arUpakammaTThAnaM-282,283, 284, 327,328 arahattappattakhINAsave-243 arUpakkhandhagocaraM-85 arahattappattabhikkhu-242. arUpasaJIti-92,136 arahattaphalaM-357 arUpasattakaM-123 arahattamaggavijjA-212 arUpasamApattiM-355 arahattamaggasukhaJceva-212 arUpAvacarajjhAnampi-93 arahattamaggena-331, 333, 334, 337, 338, | arUpAvacarajjhAnAnaM-29 340, 343, 344, 345, 346, 347 arUpAvacaradevatA-243 arahattaM-10, 28,55,75, 91,93,105, 106, arUpinti-85 120, 122, 125, 132, 133, 148, 153, arogAti-358 158, 163, 201, 241, 242, 285, 286, alamatthadasataroti-227 287, 288, 290,303, 304, 305, 318, alAbumattA-5 319, 327, 342, 356, 357, 358, 363 / / alAbhAti-145 arahantoti-153 alaM phAsuvihArAya-331 arahAti-357 alaMsATaka-333 ariTThakadevA-254 allakappaM-183 ariyadevatA-247 allIyanti-49 ariyadhanadAyajjaM-343 avakAro-56 ariyadhanAni-342 avaco-296 ariyadhammanti-212 avantInaM-228 ariyapuggalA-85 avikkhepakiccaM-339 ariyaphalAni-318 avikhepalakkhaNo-108 ariyabrahmAno-256 avicAranti-284,290 ariyabhUmi-52, 285, 295 avijjandhakAraM-29 ariyamaggadhammassa-162 avijjA-76,87, 212 ariyamaggena - 47, 132, 146, 225, 310, 351 avijjAti-87 ariyamaggoti-46 avijjAdipaTiccasamuSpAdaM-319 ariyavaMsadesanAya-307 avijjAnirodhA-47,91 ariyavaMsaM-102, 113 avijjAnusayanti-75 ariyasabo-255 avijjApaccayasambhUtasamudAgataTTho-74 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [a-a] avijjAsaGkhArA-45 avijjAsamudayA-47, 91, 322, 329, 330, 336, 337 avijjAsaMyojananti-336 avitakkaavicAradomanassanti-286 avitakkaavicAradomanassaphalasamApattIti-286 avitakkaavicAradhamme-286 avitakkaavicAravipassanA - 285 avitakkaavicArasomanassaphalasamApattiyeva-285 avitakkaavicAraM-285, 289 avitakkAvicAraupekkhAvipassanApaNItatarA-290 avitakkAvicAradomanassanti - 289 avitakkAvicAradomanassavipassanA-289 avitakkAvicArupekkhAphalasamApattiyeva-290 avitakkAvicAre-289 avitakkaM-284, 290 avinaTThabrahmalokA-5 avinayavAdino-174 avinayo-173 avinipAtadhammoti-120 avinipAto-207 avimuttanti-330 avisAradoti-115 avisuddhattA-363 avihaJjamAnoti-122 avihiMsAti-42 avihehi-63 avIcipariyantaM-79 avIciphusanatthaM-352 avIcimhi -28,29 avItarAgAti-168 avUpasantAkAro-333 aveccappasAdenAti- 120, 214 asakkaccanti-363 asaGgahitapuppharAsisadiso-173 asaJjasattA-90 asaJasattAyatanaM-88 asaJjA-143, 243 asati-2,13,19,45,46,81,82,99,105, 110,319 asatthenAti-32 asantanti-330,338 asantuTThiyA-140 asapattAti-278 asabalAni-113 asamadevatA-254 asamA-70,254 asamAhitanti-329 asamAhitapuggalaparivajjanatA-345 asallInenAti-167 asahanalakkhaNaM-279 asAta-315, 349 asAdhAraNANAni-48 asicammahattho-233 . asItimahAsAvakA-11 asIlo-115 asukamaggoti-308 asukavihArabhikkhU-105 asukasatipaTTAnaM - 299 asukoti-233 asuJo-162 asuttanAmakaM-140 asubhanimittaM -331 asubhanti - 50, 212, 331 asubhabhAvanAnuyogo-331 asubhasavA-294 asubhasAdipaTilAbho-294 asubhAsukhabhAvAdInaM -314 asurakAyaM-57 asurabhavane-278 asurA-90, 223, 253, 278,297 asevitabbakAyasamAcAro-291 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [A-A] saddAnukkamaNikA [9] asevitabbavacIsamAcAro-291 asesanirodho-351 asesavirAganirodhoti-351 asesavirAgo-351 asoko-183, 184 asaMkiliTThanti-351 asmimAnasamucchedassa-29 assakAnaJca -228 assajipunabbasukA-103 assayujanakkhattena-16 assaratanaM-31,194, 204 assarAjA-194 assavanatAti-52 assAdanti-91 assAmikabhAvapaccavekkhaNena-346 assArohAnaM-280 assAsapassAsakAyo-319 assAsapassAsanimitte-318 assAsapassAsaniraudhoti-319 assAsapassAsoti-167 assudhArA-286,288 ahaMkAro-86 AgamanacintanatthaM-194 AgamanataNhA-230 AgamanIyasaddhA-107 Acariyakanti-130 AcariyamuTThIti-123 AcariyavAdo-141 AcArapaJcatti-152 AcArapaJattisikkhApadapajJApanaM-109 AcArasikkhAparka-105 AjIvaTThamakasIlaM-292 Atappamakarunti-257 AtApIti-313, 314 Adikammiko-352 AdikalyANaM-307 Adiccabandhunanti-298 Adibrahmacariyanti-225 AdInavanti-57,91,270 AdInavAnupassanAvasena-326, 355 Adevo-349 AdhArakaM- 105 AdhipateyyasaMvattanikanti-146 AnandajananI-263 AnandattherasadisA-107 Anandatthero-6,11,16, 145,295 AnApAnacatutthajjhAnaM-14,317 AnApAnapabba-320,326,355 AnApAnassatikammaTThAnaM-317 AnisaMsadassAvitA-340 AnubhAvasampanno-256 ApAthagataM-336 ApAyikA-232 ApokAyaM-312 ApodhAtu-324 AbAdhikAti-359 AbAdhikaM-41 AbAdhoti-122 A AkaDamanasikAracittuppAdapaTibaddhameva-3 AkArabhAvaniddeso-348, 349 AkAsagaGgaM-116 AkAsaTTakadevatA-6, 153 AkAsaTTakabhUmaTThakaratanAni-28 AkAsaTTakavimAnAni-6,7 AkAsapadumAni-8, 149 AkAsapabbatarukkhagatA-28 AkAsAnaJcAyatanAdIsu-93 AkoTitakaMsatAlaM-76 AgatattAsamantapAsAdikAyaM-165 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA AbhassarAti-90 AlayasammuditA-49 AbhidhammikabhikkhU-209 AliGgantA-253 Amagandhasuttena -232 AlokadassanasamatthaM -31 AmisapUjA-151 AlokasajJAmanasikAro-333 AmisappaTivibhattaM-110 Alokoti-46 AyatanakathA-337 AvajjanapaTibaddhaM - 171 Ayatanapariggaho-355 AvajjanapariyAyo-20 AyatanapariggAhikA-337 AvasathAgAranti-114 Ayatanaloko-52 AvAsamacchariyena- 279 AyatapaNhIti-33 AvAsiko-269, 271 AyAcanAti-12 AvudhadaNDadhanadaNDavinimuttA-278 AyAsoti-349 AvudhasampahAro-179 AyukappaM-129 AsanapajJApanaM-109 AyuparikkhayaM-306 AsanasAlAyaM-111,287 Ayuparicchedo-13 AsayAnusayatrANena -52 AyuppamANaM-7,16,26, 89, 90, 129 Asavakkhayo-295 AyuvemattaM-16 . AsavAti-255 AyusaGkhAroti- 125 Asavehi vimuccati-114 AyusaGkhArossajjanaM-170 AsAvatI-217 AyusaGghAraM-5, 125, 131, 132, 135, 137, | | AsALhIpuNNamAya-208 150, 219 AhAraTThitikA-52 ArakkhAdhikaraNanti-80 AhAranirodhAti-91 Arakkhoti-80 AhArapariyeTThimUlakaM-345 ArakesUti-104 AhArasamudayAti-47 Araddhavipassako-162 ALavakasutte- 200 AraddhavIriyapuggalasevanatA-340 ALAroti-143 AraddhavIriyAti-107 aMsakUTa-38 ArambhadhAtu-333,340 ArammaNapaTivedho-352 ArammaNappaTilAbho-25 ArAmikasadisA-127 icchA-232,350 AropitadIpA-184 iTThakAyo-184 ArohaNakiccaM-217 itipIti-3,214 AlambaNaphalakaM-288 itivuttakaM-140 Alayanti-49 ityattanti-84 AlayarAmAti-49 ityabhAvAya-82 10 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [u-u] saddAnukkamaNikA [11] itthikamma-22 itthigabmo-21 isthiratanaM-31,195,196 iddhikoTThAsaM-211 iddhipAdA-164, 210 iddhipAdoti-210 iddhimantoti-249 iddhimayapattacIvarassUpanissayaM-56 iddhivikubbanatAyAti-210 iddhividhanti-211 iddhivisavitAyAti-210 indanIlamayA-187 indanIlamayo daNDo-262 indasAlaguhAti-260 indasAlaguhAyaM-261 indasAlarukkho-260 indriyasamattapaTipAdanatA-345 indriyasaMvaro-296 indriyAni-52, 144, 145, 164, 207, 245, 342, 348 indriyesu guttadvAratA-331 iriyApathapabbaM -322,326 iriyApathasampajaJjanIvaraNabojjhanesu-355 iriyApathasamparivattanatA-333 isipatanaM-55, 150, 219 issaro-30 issAmacchariyasaMyojanAti-278 ucchedavAdI-84 ujuppaTipannatAdibhedaM - 218 ujumaggoti-235 ujjaGgalanagaraketi-159 udyAnasavaM-149 uNNAti-37 uNhIsasIso-38 uNhIsaM-32, 38 utuiriyApathe-344 utuniyAmo-22 utusappAyaM-283 utusukhasevanatA-344 utusukhaM-363 uttamadIpo-64 uttamamanussAnaM-64 uttamasIlaM-62 uttamoti-298 uttarakumAro-70 uttarakurumhi - 243 uttaracULikavAro-210 uttaramAtA-89 uttarasIsakanti-147 uttaro-9,14 uttAnakuttAnako-67,68,75 uttAsitapuriso-123 udakakiccaM-153 udakatumbato -67, 163, 170 udakatumbaM -201 udakadhArAti-175 udakapubbuLasadisaM -38 udakaleNaM-133 udakAnupassino-312 udakaM pive-331 udapAdIti-2,4,46,58,61, 146, 260, 267 udayabbayapAya-340 udayabbayavipassanaM-47 ukkacelaM-128 ukkApAtabhUmicAlacandaggAhAdIni-19 ukkAyo-305 uggahaNakusalatA-345 ugghaTitaJjUti-53 ucchedadiTThisahagato-80 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [u-u] udayabbayAnupassino - 47 udayabbayAnupassIti-46 udarapaTalaM-25 udAnaM-5,29,70,131,132,133, 140,146, 238,304, 305, 342 udumbararukkhe-9 udenacetiyanti-129 udenAti-26 uddhaggalomoti-34 uddhaccakukkucca-333, 334 uddhaccapAtato-340 uddhaccasahagataJcAti-329 uddhamAtaM-325 upakaraNataNhaM-231 upako-55 upakkilesehi-242, 302 upacArakathaM-202 upacArakammaTThAnAni-355 upacArajjhAnAni-213 upacArappanAsamAdhivasena-131 upacArasamAdhi-329 upaTThAkakiccaM-11,144 upaTThAkaparicchedo-13, 15 upaTThAkabhAvaM-73 upaTThAnakiccaM-339 upaTThAnalakkhaNo-108 upaTThAnasAlaM-268 upaTTitassatipuggalasevanatA-338 upaTTitassatipuggale-338 upaTTitassatIti-107, 108 upatissa-128 upatthambhanaM-105 upadhayo-50,292,293 upanissayapaccayena-22 upanissayaM-55, 125 upapattibhave-79 upayogavacanaM-66 uparAjahAne-83 uparimakAyo-33,34 uparevato-126 upavattaneti-145 upavANoti-152 upavAno-10 upavijajAti-360 upasamalakkhaNo-108 upasamAnussati-344 upasampadAti-61 upaseno-103 upAdAnakkhandhA-313,315,335 upAdAnakkhandhesUti-46,335 upAdAnapaccayA bhavoti-79 upAyamanasikAro-212,331 upAyAso-349 upAlityerasadise-334 / / upekkhA-289, 290, 296 upekkhApahavissajjanAvasAne -261, 306 upekkhAbrahmavihAre-167 upekkhAsambojjhaGgo-108,347 upekkhAsahagatenAti-21 upekkhAsahagataM-93 uposathakamma-72,200 uposathakulaM-204 uposathadivase-10,287,304 uposathapavAraNA-102 uposatho-147,193 uppajjanakaupekkhA-290 uppajjanakadomanassaM-285 uppajjanakasamphasso-81 uppajjanakasomanassaM - 284 uppathamanasikAro-331 uppaliniyanti-53 uppAdavayadhammA-86 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [U-e] uppAdavayadhamminoti - 167 uppAdavayasabhAvA- 167 uppAditajjhAnassa - 92 ubhatobhAgavimuttapaJho - 93 ubhatobhAgavimutto - 88, 93 ubhatobhAgavimuttoti - 93, 94 ubhatovibhaGgo - 164 ubhayanagaravAsino - 240 ubhayavimuttivirahitaM - 330 ubhayasamAdhivirahitaM - 330 umApupphadevA - 254 umApupphanti - 136 umApupphasadisena - 37 uyyAnabhUmiyAti - 41 usUyA - 232 usmA - 325 usaGghapAdo 1- 33 ussannapuJJanissandasamuppanno - 220 ussitasuvaNNatoraNaM - 34 uLAroti - 22, 208 umpanti - 118 U Una AyukAlopi - 19 e ekagandhakuTiyaM - 12 ekaggatA - 340 ekacchandA - 272 ekattakAyA - 90 ekattasaJcinoti - 90 ekattasamosaraNavasena - 310 ekathAlipAko 203 ekadhammopa - 86 saddAnukkamaNikA ekantachandAti - 295 ekantavallabho - 73 ekantavAdAti - 295 ekapaTaka dharA ekamaggo - 300 - 85 eka midAhanti - 99, 138 ekavihAre - 54, 246 ekasandhi - 74 ekAdasa agginibbAyanassa - 29 ekAyanamaggoti- 309 ekAyanoti -300, 301 ekAyanaM - 301 ekAsanikakhalupacchAbhattikAnaM - 2 ekIbhUto - 231 ekoghapuNNA - 223 ekodibhUtoti - 231 ekasabyAkaraNIyo - 141 ejAti - 296 eNijayoti - 33 erAvaNo - 64, 252 evamAdidosadassanatthaMevaM dhammAta - 17 evaM paJa - 17 evaMmahAnubhAvA- 23 evaMmahiddhikAti - 23 evaMmahiddhiketi - 95 evaMmahiddhiko - 30 evaMsaJjI - 136 evaMsIlA - 17 esanataNhA - 79 esikatthambho - 186 esitatA - 79 ekA kaM 13 - 277 - 86 [13] Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [o-ka] oLArikaM-75,87,138,154, 209, 309 o okappanasaddhAti-107 okAroti-56 okAsakaraNathaM--262 okAsaparidIpanaM-93 okAsAdhigamo-213 okkanti-348 oghataraM-255 oghatiNNaM-255 oghanti-301 otiNNacitto-156 otiNNabrahmA-244 ottappIti-107 odAtakasiNaM-244 odAtagavhA-255 odAtacittA-248 odAtaparikamma-135 odAtamanasA-248 odAtarasmiyo-244 odAtAti-37 opamo -252 obhAsajAtoti-262 orakoti-43 oramattakenAti-106 orambhAgiyAni-119 orasanti-118 osadhitArakampi-36 osadhitArakobhAsasadisaM-3 osannavIriyA- 121 osaraNasamosaraNaM-81 ossaTTho-125 ohitasoto-41 oLArikAti-212 oLArikArammaNe-309 kakusandhoti-14 kaGghAti-165, 279 kasAdhammoti-161 kajhAvinodako-263 kajiyena-341 kaNataNDulehi-341 kaNamattA-5 kaNAjakanti-363 kaNikArapupphasadisena -37 kaNTakoti-202 kaNikUpagaM-274 kaNhasukkasappaTibhAga-212 kaNho-130, 256 katakammaM -37, 132, 364 katapApapaTicchAdanalakkhaNAya-251 katapuJje-269 katamaGgalasakkArAya-21 katayogassa-68 katAvakAsA-271 katikavattaM-102,103 kattabbanti-272,362 kattaradaNDe -305 kattarayaTTi-201 kattukamyatAchandaM-210 kathetukamyatA-311 kanakavimAnaM-21 kapaNamanussA -89 kapilavasthunagarassa-238 kapilavatthu-73,183,249 kapisIsA - 38,143 kappaparicchedo-13 kappAvasesaM-129 14 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ka-ka] saddAnukkamaNikA [15] kambalavANijAdayo-308 kambalassatarAti-252 kammakkhayakarena-132 kammajatejodhAtuyA-197 kammajavAtA-27 kammajaM-281 kammaTThAnamanuyujitabbanti-318 kammaTThAnavIthiM-317 kammaTThAnAbhiniveso-352 kammaTThAnaM-148, 155, 162, 163, 241, 242, 281, 283, 287, 299, 304, 313, 314, 317, 318, 320, 327, 328 kammaniyAmo-22 kammaratA-105 kammavipAkajanti-39 . kammassakatApaccavekkhaNA-332,344 kammArAmAti-105 kammAvaraNena-53, 246 kammAsadhammanti-65,66 kammAsapAdoti-65 kammAso-65, 66 kayavikkayaTThAnaM-117 karajakAyo-282, 319 karavIkabhANI-37 karavIkasaddoti-39 karavIko-37, 39 karuNA-92 karuNAjhAnamaggo-235 karuNAjhAne-232,253 karuNedhimuttoti-232 karerikuTikAyanti-1 karerimaNDapo-1,2 kalahakAraNabhAvoti-239 kalahavivAdasuttaM-246 kalaho-239 kaliGgAnaM-228 kalyANadhamme-57 kalyANamittatA-331,332, 333,334,335 kalyANamitte-53, 331,332, 333, 334, 335 kalyANIti-263 kallacittA - 299 kavacaM-131,132 kasiNanimittaM-84 kasivANijjAdIni-100 kassakaleNameva -342 kassakaleNe-341 kassapabuddhassa-153, 200 kassapoti-358 kahApaNAdivasena-272 kaLApo-147 kaLevarassa-349 kAkaNDakaputto-103 kApilavasthaveti-248,251 kAmaguNAnanti - 25 kAmacchando-119, 313, 331 kAmataNhA-350 kAmataNhAti-80 kAmabandhanAni-270 kAmabyApAdavihiMsAviramaNasaJjAnaM-353 kAmabhavo-79 kAmabhogI-148 kAmabhogIseyyA-148 kAmarAgapaTighasaMyojanadvayassa-337 kAmarAgAnusayaM-75 kAmavitakkAti-201 kAmaseTTho-251 kAmasaMyojanabandhanAnIti-270 kAmAlayataNhAlayehi-49 kAmAvacarakamma-131 kAmAvacaracittehi-247 kAmAvacararUpAvacaraM-131 kAmAvacaralokaM- 120 15 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [ka-ka] kAmAvacarA-164 kAmupAdAnaM-79 kAyakammanti-108 kAyagatAsatiamatapaTilAbhassa-29 kAyagatAsatikammaTThAne-323 kAyadvAre-291 kAyanti-325 kAyapasAdavatthukaM-349 kAyapassaddhi-344 kAyabandhanaM-105,118 kAyabalaM-294 kAyavacIduccaritaM -353 kAyavacIsaGkhArA-212 kAyavacIsamAcAraM - 293 kAyavedanAcittadhammesu-303 kAyasakkhiM-173 kAyasaGkhArA-212 kAyasamAcArampItiAdi-291 kAyasamAcAro-293, 296 kAyasampatti-195 kAyasamphassajaM-349 kAyasamphassato-349 kAyAdinirodhA-319 kAyAdipariggAhakacittAnaM-354 kAyAnupassanA-316, 317,319, 326 kAyAnupassanApaTipadaM -312 kAyAnupassanAbhAvanAnubhAvanibbattena-310 kAyAnupassanAmukhena-310 kAyAnupassanAsatipaTTAnaM-309,313, 327 kAyAnupassIti-311, 312, 314 kAyAbhimukhaM-213 kAyikadukkhassa-304 kAyikanti-349 kAyikaM-128, 327 kAyoti-311,319, 322 kAruJabhAvena-134 kAruJasabhAvasaNThitA-134 kAlakaJcA-253 kAlakaJcikaasuresu-341 kAlakaJjikA-90 kAlaGkatanti-42 kAlAmoti-143 kAloti - 19,44 kAsasIsarogAdi-99 kAsInaM-228 kALakaNNisattA-118 kALalohaM-362 kALudAyIti-16 kilamanakAraNaM-241 kiliTThacittAnaM-302 kilesagahanatA-51 kilesanibbAnena-146 kilesaparinibbAnena-88,139 kilesAvaraNena-54,232.. kilese-75,93, 107, 305,313 kukkuTakA-143 kujjhanalakkhaNo-232 kuTumalakajAto-217 kuNapagandho-359 kuNAlajAtakaM-241 kuNAladahanti-240 kuNAlasakuNarAjA-241 kutomukhAti-268 kumArakassapoti-357, 358 kumbhaNDa -5 kumbhaNDadevatAnaM-216 kumbhIro-250 kururaTThanti-65 kururaTThavAsInaM-299 kuruvattadhammo-66 kurUti-64 kurUsUti-64 16 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [kha-kha] saddAnukkamaNikA [17] koNAgamanoti-14 koNDo -4 komArikAti-360 korakajAto-217 kolarukkhavAsInaM-239 koliyanagaravAsino-238, 239 koliyanagarassa-238 koviLArarukkhaM-275 koviLAro-64, 217 kosajjato-333 kosajjapAtato-340 kosajja-339 kosambakuTi-1 kosalesu-206 kosinArakA-176 kosohitavatthaguyhoti-34 kaMsatALasaddo-160 kulakumAriyoti-98 kulamacchariyena- 279 kulavemattaM -16 kulAgaNThikajAtAti-76 kulithiyoti-98 kulUpakattheroti-174 kulUpakAti-268 kullanti-118 kuvero-251 kusapattaparitthatoti-234 kusalakammena-19 kusalanti-162 kusalaveramaNI-353 kusalasaGkappo - 353 kusalAkusalA -334, 338 kusAvatI-160,202 kusAvatIrAjadhAnippamukhAnIti- 202 kusinAranti-170, 183 kusinArAnagaraM-147, 178 kusItapuggalaparivajjanatA-340 kusItapuggale -343 kUTagoNayuttaratho-317 kUTadhenuyA-317 kUTavacchaM-317 kedArapALiyo-54 kerATikapakkhaM -339 kevalakappanti-215 kevalaparipuNNanti-215 kevalaparipuNNaM-307 kevalIti- 234 kesacchedanAdInaM-346 kesalomAdisamUhAnupassI-311 kesAdidhammasamUhasalAtakAyAnupassIti-312 kokilamandadhamitamaNivaMsanigrosaM-350 koTigAmoti-119 koTippattaM-20 khaggo tAlavaNTaM-32 khaNikasamApatti-123 khaNDiccanti-348 khaNDo-9 khattavijjAya-211 khattiyamahAsAlA-159 khadirapAkAraM-58 khantipAramI-219 khantibalena-235 khantivAditApasakAle-179,219 khantivAdoti-179 khantIbalasamAhitAti-235 khandhapaTipATiyA -2 khandhapariggaho-355 khandhapariggAhikA-336 khandhaloko-52 17 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [18] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [ga-ga] khandhAti-282 khayadhammA-328 khayamajjhagAti-48 khayavayabhedavipariNAmaTTho-75 khayotiAdi-86 kharoti-122 khalamaNDalamattaM-271 khArakajAto-217 khiDDApadosikA -254 khINAsavassa-119,291, 294 khIrapiNDapAtassa-342 khIramUlaM-227 khIlanti-245 khuddakanagarake -159 khuddakanagaranti-160 khuddakaM-165 khetaM-54,161, 342 khomanti-362 gandhArako-308 gabalavAliyaaGgaNaM-305 gamanamagga-272 gamanavIthipaccavekkhaNatA-340 gamanavIthiM-341 gambhIrakathaM-299 gambhIrajANacariyapaccavekkhaNA-339,340 gambhIradesanApaTiggahaNasamatthataM-299 gambhIradesanaM-299 gambhIrapaJaAya-340 gambhIrAvabhAsoti-68 gambhIroti-49,68,69,70,74,75, 209 garudhamme-158 garubhAvaM-98 garuM-98,101 gahakAraM-48 gahakUTa-48 gahapatiratanaM-31,196, 197 gahitapaTisandhikassa-82 gAmakammakaraNaTThAnaM-271 gAmanigamapaTipATiyA -236 gAmapaTTanti-362 gAmabhojako-272 gAmavAsikA-277 gAmasImA-97 gAvIti sA-324 gijjhakUTapabbatamajhe-10 gijjhakUTeti-95 giJjakAvasatheti-119 gimhike-40 girikandarAya-276 girigAme-111 giribhaNDamahApUjAya-112 girivihAre -93 gilAnapaccayajIvitaparikkhAroti-214 gilAnabhesajja-103 gaggarA-143 gaGgAtIre - 128 gaGgAyamunAnaM-220 gaGgeyyo-147 gajaGgalaM-20 gaNDuppAdamigamaMsAdIsu-281 gatayobbananti-41 gadrabhapiDhe-344 ganthathAti-150 ganthaM-103 gandhapUja-152 gandhabbakAyanti-268 gandhabbakAyiko-252 gandhabbAti-78 gandhabbo-252 18 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gha-ca] saddAnukkamaNikA ___ [19] gharadevatAnaM-118 gharAvAso-240 gilAnupaTTAko-127 gItavAditasaJAya -262 gIvukkhipanapasAraNAdikiccaM-54 guttadvAratAya-294 guLhaummagga-140 guLhavessantara-140 gedhitacittoti-264 gedhaM-264 gerukaparikamma-34 gehasitaupekkhA-289 gehasitaupekkhAvedanA-328 gehasitadomanassavedanA-328 gehasitadomanassaM-285 gehasitasomanassavedanA-328 goghAtako-324 gocaragAme-341 gocari-147 gotamagotto-298 gotamasAvakoti-270 gotamoti-171 gottaparicchedo-13 gotrabhuANA-47 gopakhumoti-37 gopAnasiyo-216, 274, 275 gopAnasI-41 gopo-317 gomayakhaNDaM-133 gorasadAnassa-203 govindoti-226,227 cakkaratananti-190,204 cakkalakkhaNasseva-32 cakkavattino-31, 193,194, 195, 196, 204 cakkavattirao-32, 243 cakkavattisampattiM-19,56 cakkavattisiriM-268 cakkavattIti-157,189 cakkavALagiri-158 cakkavALapabbataM-31 cakkavALasahassAni-27 cakkavALesu-89 cakkavALaM-251 cakkAni-32, 188 cakkhudhammo-46 cakkhumatA-204 cakkhumA-54,139, 249, 302,323 cakkhuvijJANaM-23, 25 cakkhusamudayoti- 337 cakkhusamphassoti-81 cakoTakakiccaM-217 catuiriyApathakappanaM-124 catuiriyApathapabbaM -355 catuiriyApathapariggaNhanena-322 catuiriyApatho-324 catukkapaJcakajjhAnaM -355 catutthajjhAnikaphalasamApattisukhaM-212 catutthajjhAnaM-166,167,174,212 catupaJcaAlopaokAsaM-333 catupaTisambhidAdhigamassa-29 catupArisuddhisIlaM-114, 344 catubrahmavihArapaTilAbhassa- 29 ghaTakamaNikaparicchedalekhAdIni-188 ghanabaddhamorapiJchakalApo-149 ghanavinibbhoga-324 ghanasiniddhasaNhasarIrataM-34 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [ca-ca] catubhUmikakusalassa-61 catumaggANapaTivegha-137 catumaggajANasaGghAtabodhiM-9 catuyoniparicchedakaANaM- 48 caturaGgasamannAgataJca-54 caturassaambaNatALasaddo-160 caturiddhipAdapaTilAbhassa-28,29 catusaGkepo-74 catusaccakammaTThAnaM-352 catusaccadhammo-49 catusatipaTThAnagocarAva-124 catusatipaTThAnapaTilAbhassa-29 catusampajaJapab-323,326,355 catusampajaJapariggAhikA-323 catusampajaJavasena-322,323 catusampajadha-355 cattAri saccAni-8,164,352, 355 cattAro AhArA-52,164 cattAlIsadantA-36 candanagandhoti-195 candanacuNNAnIti-150 candamaNDalaM-189,247 candimasUriyasadiso-358 candimasUriyAti-358 cando-28,73,247,272,358 candobhAsasadisaM-3 campakapupha-204 campakarukkhe - 204 campA- 228 campeyyanAgarAjakAle - 179 cammakkhaNDaM-67,124,129 caratIti-43,236 cavanatAti-349 cAtumahArAjikadevaloke-215 cAtumahArAjikA-6,56, 153 cAmarA-27 cArikaM-43, 44, 178, 184, 225, 236 citakaM-174, 176 citantaraMso-35 cittakammarUpakaM-35 cittakallatAjananatthaM-246,248 cittakiriyavAyodhAtuviSphArena-320,321 cittakkharaM-294 cittacetasikAnaM-22, 282 cittajavAtA-321 cittattharaNehi-58 cittadhammAnupassI-311 cittadhammesupi-315,316 cittaniyAmo-22 cittapariyuTTAnaM-129 cittapassaddhi-344 cittappavattiM- 99 cittampi-293,315 cittayamakaM-209 cittalatAvanaM-64,261, 276 cittavodAnaM-303 cittasaGghArA-212 cittasamuhAnaM-207 cittasarIrakallatAya -299 cittaseno-252 cittasenoti-252 cittA-274, 275,276 cittAcAraM-197, 246,360 cittAnupassanA-330,355 cittAnupassanAbhAvanAnubhAvanibbattena-310 cittAnupassanAmukhena-310 cittAnupassanAsatipaTTAnaM-309, 330 cittAnupassanaM-310, 329 cittAnupassI-315, 330 cittiddhipAdo-210 cittIkataM-31 cittIkAravirahitaM-363 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [cha-ja] cittaM - 20, 24, 42, 44, 48, 50, 51, 62, 71, 73, 106, 112, 116, 122, 125, 129, 131, 144, 145, 149, 156, 170, 174, 181, 195, 202, 207, 210, 211, 222, 242, 245, 264, 306, 310, 316, 317, 320, 321, 324, 330, 340, 345, 354, 357 | cittekaggatA - 114 cintentIti - 246 ciraTThitikanti - 138 cirapaTikAhaM - 267 cirapabbajitA - 104 cIvarakam - 102 cIvarakaraNaM - 105 cIvaravicAraNaM - 105 cIvaravaMse - 342 cuNNakabhAvA- 326 cutikkhapi - - 20 cuticittaM - 20 cutinti - 77 cutipaTisandhikicvaM - 3 cutipaTisandhiM - 3,44 cundakanti - 145 cundatthero - 145 cundo - 10, 128 cumbitvA - 71 cULadhammapAlakumArakAle - 219 - 283 cULanAgAti - 302 cULavedallasuttecULasIlato - 213 cULAmaNicetiye - 180 cULupaTTAko 60 cetanAti - 81 cetanAnimitte - 81 cetasikanti - 349 cetiyagharaM - 248 saddAnukkamaNikA cetiyacArikaM - 155 cetiyanti - 169 21 cetovimutti - cetovimuttIti- - 332 corAti - 273, 274 cha - 332 - 27 chattaggAhako - chattavedikA - 218 chaddantahatthikAle - - 179 chaddantoyeva - 147 chandamUlakA - 81 chandarAgappahAnaM - 91 chandarAgavinayo - 91 chandarAgoti - 80 chandasamAdhinA - 210 chandasamAdhipadhAnasaGghArAnaM - 210 chandasamAdhIti - 210 chandiddhipAdo - 210, 211 chandoti - 80 channaparibbAjako - 161 channo- 16 chabbaNNarasmiyo - 151, 239, 247 chavivaNNo - 342 chinnapapaJceti - 17 chinnapalibodho - 230 chinnapAtaM - 154 chinnavaTumeti - 17 chinnavicikicchaM - 271 chinnassarApi - 37, 134 chejjabhejjaM - 32, 97 ja jaccandhA - 28 [21] Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [jha-Ja] jIraNatAti-348 jIvakambavanaM-178 jIvasaJIti-360 jIvitapariyAdAnA-325 jIvitasaGghAranti-122 jIvitasaGghAro-122 jIvitindriyassa-349 jIvitindriyupacchedameva-349 juNhapakkhaterasiyA-287 jutimantoti - 249,256 jetavanaM -124, 128,221 jotidevA-255 jotipAloti-227 jaccandhUpamo-360 janapadacArikaM-221 janapadatthAvariyappattoti-31 janapadoti-71 janavasabhasuttaM-206 janesabhoti-252 janesutAti-257 jantugAme-11 jambudIpatale-178,179,185, 225,229 jambudIpo-20, 64,225 jamburukkhe-81 jayaddisajAtaketi-66 jayaparAjayamattameva-297 jarAdhammo-292,293 jarAmaraNanti-78 jarAmaraNassAti--44,45 jarAmaraNaM-45,77,78 jAtakaM-12, 140,358 jAtanagaraM-13 jAtavedaso-48 jAtavedaM - 264 jAtijarAmaraNAni-19 jAtijaLAnampi-28 jAtidhammA-292 jAtinirodhAti-78 jAtipaccayA-78 jAtiparicchedAdivasena-6 jAtiparicchedo-13 jAtimahattapaccavekkhaNatA-340 jAtimahattaM-343 jAtovarako - 126 jAlakajAto-217 jAlahatyapAdoti-33 jiNNasakaTaM-124 jinakALasuttaM-152 jiyAvegena-321 jhAnaGgAni-167, 318, 319 jhAnacakkhunA- 92 jhAnabhUmiyaM-230 jhAnaratAti-263 jhAnalAbhinoti-268 jhAnavimokkhapaccavekkhaNatA-345 jhAnasativirahitA-271 jhAnasukhapaccayA-212 jhAnAgAraM-201, 202 jhAyIti-230, 263 ANagatipuJAnaM-206 jANagatiM-- 120, 207 jANataNhAdiTThivitakkavasena-80 jANadassanaM -213 ANadhammo-46 ANavinicchayo-80 JANasampayuttA-290 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [Tha-ta] saddAnukkamaNikA [23] ANasIhanAdaM-67 jAtakA-39,341 AtapariJAvasena-76 ThapanIyo-141 Thitacittassa-167 ThitabhikkhU-121 ThitayakkhiniyA-156 ThitasAlarukkhAnaM-176 ThitisukhA-316 Thitoti-129,232 DaMsamakasampi-61 taNhAvinicchayo-80, 281 taNhAsaGkhyavimuttA-296 taNhAsaGkhyoti -296 tahAsamudayA-47 tatiyajjhAniko-354 tatiyajjhAnaM-166,167 tatiyayAme-47 tatiyasaGgItikArApi-185 tatratatrAbhinandinIti- 350 tatravaTTaka-333 tathAkArI-114 tathAgataseyyAti-148 tathAgatassasarIraM-149 tathAgato-135,137, 145, 226 tathAgatoti-17 tathAbhAvapaTisedhano-317 tathAvimutto-88 tadaGgavikkhambhanappahAnavasena-337 tadaGgavimuttIti-17 / tadadhimuttatA-340,346 tanubhAvo-119 tanuvedanA - 142 tantAkulakajAtAti-76, 77, 84 tantidhammA-123 tantibaddhavINAnaM-29 tandI-332,333 tamataggeti-124 tambapaNNidIpe-23,157, 185 tambapaNNidIpaM-258,305 tambalohamayaM-182 tambalohaM-362 tambo-147 tayo lokA-52 taritukAmo-68 taruNanAgA-245 taruNavipassanA-46 takkarassAti-114 takkasilAyaM-357 taGkSaNaviddhaMsanadhamma-235 tacapaJcakakammaTThAnaM-163 tacchakanAgaparisAya-252 taNDulamattA-5 taNhakkhayo-351 taNhaGkaro-4 taNhAejAya- 245 taNhAcaritadiTThicaritasamathayAnikavipassanAyAnikesu 309 taNhAcaritassa-309 taNhAdiTThIhi-113 taNhApapaJco-281 taNhAvAnavirahitattA-307 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] tAlappamANaM - 126 tAlavaNTaM - 32, 152, 221 tAvatiMsato - 127 tAvatiMsabhavane - 65, 276 tAvatiMsA - 6, 56, 117, 121, 153, 209, 217 tAvatiMsAti - 261 tAvatiMsAnaM - 4, 217 tAvatiMse - 270 tAvatiMsehIti - 117 tikacatukkajjhAnaM - 230 tikkhaJANena - 51 tikkhapaJJa - 356 tikkhindriyA - 52 tiNNakaGkSataM - 279 tiNNavicikiccho- 224, 225 tiNNo tAressAmi - 50 titikkhAti - 61 titthavAsoti - 74 titthiyaparivAsasadiso - 111 titthiyA - 2,3 titta alAbuvalliM - 351 tidasapure - 269 tipiTakacULanAgatthero - 301 tipiTaka cULasumatthe - 301 tipiTakacULAbhayatthero - 108 tipiTakadharA - 85 tipiTakamahAsIvatthero - 20 timiGgalo - 69 timinando - - 69 timipiGgalo - 69 timbaruM - 263 timbaruti - 252 tiracchAnayoniyaM- 341 tiracchAnayoniM - 57 tirokucchigatanti - 25 tirojanapadA - 12 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA tiroraTThA - 12 tilakkhaNamuttA - 19 tilakkhaNaM tilamattA - 5 tividhaokAsAdhigamavaNNanA- 211,212 tisapo - 74 tisandhi - 74 tissatyero - 109, 110, 111 tissabhAradvAjanti - 9 - 282, 319 tissamahAbrahmA - 256 tissamahAvihAre - 154, 155 tIraNappahAnaparijJavasena - 76 tuTThacitto - 298, 362 . tuTThahadayo - 197, 204 bhAvoti - 106 tuttatomaraM - 264 tuvaTTakapaTipadaM - 246 tuvaMtuvaM - 80 tusitapuravAsino - 255 tusitapure - 18, 20, 73, 219 tUlasannibhAti - 37 tejanaM - 321 24 tejokAyaM - 312 tejodhAtu - 324 bhUkamme - 347 tomaranti - 264 tha thaddhamacchariyalakkhaNA - 232 thAvariyaM - 30 thinamiddhaM - 333 thirabhAvaM - 30 thUpaM - 180 theragAthA - 140 [tha-tha ] Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [da-da] saddAnukmaNikA therA - 20, 66, 111, 112, 165, 185, 186, 209, 295, 355 therAti - 104 therIgAthA - 140 therIti - 112, 113 dAnakathanti - 55 dAnaggaM - 198 dAnapAramI- 219 dAyajjamahattapaccavekkhaNatA - 340 dAyajjamahattaM - 343 dAyAdoti - 185 dAruukkAkalApaM - 283 dArukkhandhaM - 175 dAsakammakarA - 341 da da-kArena - 65 dakkhoti - 318 daNDakadIpikA - 176 daNDaparAyananti - 41 daNDabalivasena- 272 daNDamaNikA - 143 daNDAdAnaM - 80 dantapuraM - 228 dabbasambhArakamme - 274 dabbasambhAraM - 200 diTThapapaJcoti - 281 diTThavinicchayo - 80, 281 diTThisAmaJJagatAti - 114 diTThasIsena - 87 diTThIti - 17, 88, 114 11 dibbaiddhiyukttA - 249 dibbacakkhu - 196 dibbacakkhutrANaM- 249 dibbacakkhupaTilAbhassa - 29 dibbacandanacuNNAni - 216 dibbanti - 187 dibbapupphAni - 21,216 damiLarAjAno - 209 daliddarAjAti - 184 dasa akusalakammapathA - 212 dasakusalakammapathA - 212 dasakusaladhammasamannAgato - 30 dasathUpakaraNaJca - 181 dasadevakAyA - 254, 255 dasanakhasamodhAnasamujjalaM - 126, 170, 263 dasapuJJakiriyavatyuvasena - 52 dasabalaJca - 255 dasabaladattiyaM - 170 dasavidhatrANabalaM - 167 dasasahassilokadhAtu - 21, 28, 51, 76, 128, 343 dibbasaGgalikA - 25 dibbasampattiM - 56, 65 dibbasetacchatte - 27 dibbasotadhAtupaTilAbhassa - 29 divAvihAranti - 170 divAvihAraM - 133 disAcArikavimAnaM - 364 dIghaGgulIti - 33 dIghanakhaparibbAjakassa 10 dIghanakhA - 23 dIghabhANaka abhayatyerassa - 107 dIghabhANakatipiTakamahAsIvatthero - 119 dIghabhANakamahAsIvatthero - 355 dasasIlaM - 344 dasAyatanAni - 52 dassanasamatthacakkhutAya - 252 daharabhikkhuniyo - 112 daharabhikkhu - 259, 305 dIghAyukadevaloke - 18 dIghAyukabuddhAnahi - 153, 175 25 [25] Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [26] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA dIpakapallakaM - 201 dIpaGkarapAdamUle - 151, 219 dIpaGkaro - 16 dIpaGkaroti - 4 dIpamAlapupphapUjaM - 109 dIpasikhAgamanaM - 291 dIpiko- - 318 dukkaranti - 76, 77 dukkhakkhandhassasamudayo - 46 dukkhanirodhagAminipaTipadAti - 347 dukkhanirodhoti - 347 dukkhanti - 57, 212, 283, 331, 345, 347, devatAnussati - 344 duppaJJapuggalaparivajjanA - 339, 340 dubbalarAgassAdhivacanaM - 80 dubbalarAgo - 80 dummedhapuggalAnaM - 340 durupasaGkamA - 263 dullabhadassanaM - 31 dullabho - 243, 261 dussIlakamme - 115 dussIloti - 115 devakAyAti - 245 devaghaTA - 245 H 349, 352 dukkhapILitA - 89 dukkhamanattA - 50 dukkhavedanA - 328 dukkhavedanAya - 283, 328 dukkhasaccanti - 323, 324, 329, 330, 335, devadundubhiyo - 131 devatArakkhA - 99 devatAsannipAto - 247, 258, 260 devatthero - 109, 110 devattAyAti - 78 devadattaM - 358 336, 337, 347, 355 dukkhasaccaM - 320, 322, 323, 326 dukkhasamudayasambhavoti - 83 dukkhasamudayoti - 347 devadhItAti- 258, 266, 288 devanagaraM - 218, 261 devanAgasupaNNamanussAnaM - 150 devanikAyAti - 255 dukkhAti - 348 dukkhApaTipadaM - 211 devaparisaM - 261 devaputtoti - 358, 272 dukkhaM - 17,25,44, 50, 91, 99, 108, 212, devamanussAnaM - 220 282, 283, 307, 315, 328, 345, 349, devavimAnaM - 189, 193, 247 350, 352, 360 duggati - 77, 120 duTThagAmaNiabhayavatthunA - 209 dutikAyahaNaM - 311 dutiyajjhAnato - 213, 354 devAnamindoti - 127 devAnubhAvanti - 23,208 devilo - 70 devIti - 202 desanAgambhIratA - 74 doNagajjitaM - 179 doNabrAhmaNo - 148, 179 domanassajAto - 306 domanassapaccayA - 286 domanassindriyahi- 286 - 354 dutiyajjhAniko dutiyajjhAnaM - 166, 167, 210 dutiyatatiyacittavAre. dutiyatatiyajjJAnadvayaM 90 duddirUpanti - 268 - 20 26 [da-da] Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dha-dha] saddAnukkamaNikA [27] domanassaM-111, 168, 261, 285, 286, 288, | dhammadassIti-4 289, 296,306, 315 dhammadesanA-19,53,109,149 dosakkhayo-351 dhammadesanAyAti-51,128 dosoti-98, 222 dhammadharAti-130 dvattiMsakammakAraNapaJcavIsatimahAbhayappabhedahi-57 dhammadhAtuyA-62 dvattiMsamahApurisalakkhaNapaTimaNDitaM-179 dhammaniyAmoti-22 dvattiMsAkArA-323 dhammanti-126,158,271 dvAdasAkusalacittAni-329 dhammapadaM-89,140 dvAdasAyatanAni-52,164 dhammapAlakumArakAle -179 dvAravAtapAnAnipissa-40 dhammapAsAdo-204 dvipiTakadharA-85 dhammapujA-335 dvisandhi-74 dhammapokkharaNI-204 dhammabhaNDAgAriko-67 dhammabheriyA-29 dhammameghavassanassa-29 dhataraTakule-252 dhammayAge-10 dhatarahAti-229 dhammarAjAti-30,159 dhataraTTho-216,250,251 dhammavAdino-174 dhanarAsivaDDako-196 dhammavicayasambojjhaGgo-108 dhanuggahAnaM-280 dhammavicayo-314 dhanupAkAranti-176 dhammavinaye-301 dhanaM-31,71,159,223,272,274,280,359 dhammavinicchaye-141 dhamakaraNaM-105,201,221 dhammavinItAti-214 dhammakathikabhikkhu-218 dhammasaGghaguNe-344 dhammakathiko-25,27,218 dhammasabhAvapaccavekkhaNena-339 dhammagambhIratA-51,74 dhammasamayanti-245 dhammagaruno-72 dhammasamodhAnaM -329 dhammaguttAti-89 dhammasAkacchApi-134 dhammacakkappavattanato-223 dhammasenApatimahAmoggallAnattherAdInaM-293 dhammacakkaM-5,16,138,150,219, 220 dhammassavanaM-109,243 dhammacakkhUti-52 dhammAti-80 dhammacariyAtiAdIsu-42 dhammAdAsanti-120 dhammacArI-224 dhammAnudhammappaTipannoti-151 dhammacchando-211 dhammAnupassanA-330,331,333 dhammatA-21,22,26,187,204 dhammAnupassanAmukhena-310 dhammatAti-21 dhammAnupassanAsatipaTTAnaM -309 27 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [na-na] dhammAnupassIti-312,315 dhammAbhinandinIti-350 dhammAbhisamayo-53 dhammAyatanassa-337 dhammAsane-25,302 dhammAsanaM-217 dhammikAti-110 dhammikoti-30 dhammikaM-99 dhammIti-2 dhammoti-49,51,120,139, 224,336 dhammobhAsaM-29 dhAtuAharaNaM-181 dhAtucetiyaM-128 dhAtunidhAnaM -181183 dhAtumanasikArapabbaM -324,326 dhAtuloko-52 dhAtuvibhaGge-283 dhAraNIyanti-144 dhArentIti-130 dhutaGgehi-104 dhuvadhammo-227228 dhuvanti-337 dhUmakAlikaM-103,165 narakapapAtaM-26 navaGgAni-164 navalokuttaradharma-341 navavidhA-143 navasivathikapabbAnIti-326 navasivathikA -326,355 naLakAradevaputto-252 naLavanaM-162 naLorAjAti-252 nAgaggAho-116 nAgattharo-112 nAgadIpaM-111 nAgarAjA-170, 192, 193, 194,216 nAgarAti-221 nAgaleNadvAre-258 nAgasamAlo-10 nAgasenatthero-165 nAgApalokitanti - 138 nAgito-10 nAgo-252, 264 nAjatrindriyasaMvarA-306 nAtikAti-119 nAtippabhedagatArammaNaM-309 nAnajjhAsayo-295 nAnattakAyAti-89 nAnattasacinoti-89 nAnAkasiNalAbhI-84 nAnAcittena-35 nAnApupphAni-299 nAnAbhAvo-138 nAmakAyato-81,93 nAmakAyoti-81 nAmagottaM-246 nAmarUpanirodhAtiAdimAha-46 nAmarUpanti-45,82,83 nAmarUpapaccayA-45,46,78,82 na nagarappavesanaM-101 nagaramaGgalaM-118 nagarAvayavAnupassako-311 nadIkILaM-261 nandanavanaM-20,64,261 nandAti-274 nandIrAgasahagatA-350 nappaTikkositabbanti-139 nayalAbha-100 28 . Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [na-na] saddAnukkamaNikA [29]] nAmarUpaparicchedo-74 nAmarUpasamudayAti-47 nAradoti-4 nAvA - 28, 55, 300,321 nALakagAme-126, 127 nALakatthero-295 nikkamadhAtu-333,340 nikkileso-242 nikkhittadaNDasatthoti-297 nigamasImA-96, 97 nigrodhaparimaNDaloti-36 nigrodhasAmaNeraM-183 nigrodho-36 nighaNDu-251 niccanti-296,331 niccalabhAvena-199 niccasaJca-312 niccasukhaattasubhabhAvAnupassI-312 nitiNNaoghaM-271 nidAnaM-55,78, 79 niddArAmo-106 niddeso-140 nidhAnakamma-181 nidhikumbho-16 nipuNoti-49 nippurisehIti -40 niSphatti-30 nibbattapattacIvarA-10 nibbattitabbakAloti-19 nibbattilakkhaNaM-47 nibbAnagamanaTena -302, 309 nibbAnagAminI-220 nibbAnadhAtuyA-28,128,145,146,219 nibbAnanti-307, 308 nibbAnapuraM-167 nibbAnamahAnagaraM-310 nibbAnasacchikiriyaM-307 nibbAnaM-17,30,50,57,61,132,167,220, 237, 265, 293, 296, 301, 309, 351 nibicikicchaM-231 nimittakusalatA-345 nimittaggAho-333 nimaMsalohitamakkhitanti-325 nimmalo-28 . nimmitabuddho-247,248 niyatoti-120 niyAmoti-22 niyyAtitavacanaM-84 niyyAnamukhanti-320, 322, 323, 326 niyyAnamukhaM-319, 323,324, 329,330, 335, 336,337, 347, 355 niyyAnikA-114, 161 nirayapAlAti-359 nirayaM-57 nirAmagandhoti-232 nirAmisapUjA-152 nirujjhati-50, 351 niruttipathoti-83 nirupakkilesA-245 nirodhadhammA-328 nirodhasaccaM-320, 322, 323, 326,352 nirodhasamApattivihArI-17 nirodhArammaNo-320,322,326 nirodhoti-46,50,108 nivutabrahmalokAti-232 nisIdananti-129 nissaraNanti-91 nissaraNavimuttIti-17 nIlaassehi-121 nIlakasiNaM-137, 244 nIlanidassanAnIti-136 nIlanibhAsAnIti-136 29 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [30] nIlarasmiyo - 244 nIlavaNNAti Adi - 121 nIlavaNNAnIti - 136 nIlAlaGkArAti - 121 nIluppalapupphAni - 184 nIvaraNapariggaho - 355 nIvaraNapariggAhikA - 335 nIvaraNappAnaM - 313 nekkhammapAramI- 219 nekkhammasitaupekkhAvedanA - 328 nekkhammasitadomanassavedanA - 328 nekkhammasitasomanassavedanA - 328 nekkhammasitA - 290 nemisaddo- 267 nevasaJJAnAsaJjAyatanasamApattiyA - 225 nevasaJJAnAsaJJAyatanaM - 91, 166, 354 nevAsikA - 104, 105, 111 nhArukArya - 312 nhArusambandhanti - 326 pa pakataJjutA - 334, 335 pakatipathavI - 154 pakatibrahmAnaM - 236 pakkapArivAsikabhattaM - 341 pakkhittadibbojAni - 8 pakkhittadhAtuyo - 180 pakkhittaloNaM - 269 pakkhinoti - 78 paguNakammaTThAnaM - 319 paggahakiccaM - 339 paGguLA - 2 paccattavacanaM - 225 paccanIkadhamme- 135 paccanubhavituM - 268 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA paccayadhammassa - 76 paccayanirodhaJca - 46 paccayasamosaraNanti - 81 paccayAkAraM - 47, 67, 76, 77 paccavekkhaNanti - 324 paccavekkhaNAnubhAvena - 51 paccavekkhaNAsamanantaranti - 167 paccupaTThitacittasantAnoti - 99 paccupalakkhaNA- 314 paccekabuddhA - 2, 3, 20, 75, 167, 303 paccekabuddhI - 247 paccekabodhitrANaM - 56, 75 paccekabodhiM - 268 pacchAnipAtinI - 196 pacchAbhattanti - 2 pacchimayAme - 47, 51, 76, 149, 162, 287 pacchimasAvako 148 pajAnanapariyAyo - 328 pajAnAtIti - 91, 285, 289, 290, 322, 327, - 328, 330, 336, 347 pajjalito - 234 pajjotanibbAnasadiso - - 167 paJcakAmaguNikacittAni - 270 paJcakuNDaliko - 215 paJcakkhandhapariggaNhanena - 336 paJcakkhandhavinimuttaM - 282 paJcakkhandhAti - 360 paJcagatiparicchedakatrANaM - 48 paJcanIvaraNavasena - 335 paJcanIvaraNAni - 212 paJcabuddhuppAdapaTimaNDitattA - 4 paJcama abhibhAyatanAdIsu - 136 paJcamahAvilokanaM - 19, 20 paJcavokArabhave - 93 paJcasikhoti - 209, 215 paJcasIlaM - 344 30 [pa-pa] Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA [31] paJcAlaraTThadhipatissa-66 paJcindriyAni-53 paJcupAdAnakkhandhA-52 paJcattavarabuddhAsane-11 paJattipathoti-83 paJcavantoti-108 paJavA-52,305 paJjA-45,46, 200, 235, 265, 314, 340 paJAAloko-314 paJAobhAso-314 paJAdhammo-46 paApajjoto-314 pApanAyAti-84 paJApAramI-219 pAbalaM-314 paJcAvacaranti-84,88 pAvimutto-88,91 paJAvimuttoti-91 pacindriyaM -314,339 paJhAbyAkaraNaM-206 paTAcArA-303 paTikiriyA-229 paTikUlamanasikArapabbanti-326 paTikUlasaJjA-294 paTighanimittaM-332 paTighasamphassoti-81 paTighAnusayanti-75 paTiccasamuppannA-86, 328 paTiccasamuppAdoti-77 paTiccasamuppAdaM -49, 51, 57 paTinissaggo-351 paTipattIti-156 paTipadAANadassanavisuddhiniddese - 138 paTipannabhAvadassanatthaM-210 paTipannoti-152, 219 paTipucchAbyAkaraNIyo-141 paTippassaddhivimutti-17 paTibaloti-261 paTibAhAyAti-116 paTibhAgapuggalavirahito-167 paTiladdhasamatho-314 paTiladdhasamAdhi-210 paTilAbhachando-280 paTilomato-74 paTilomanti-93 paTividdhaasAdhAraNabANo-226 paTividdhadevatAnaM-125 paTivedhakkhaNe-353 paTivedhagambhIratAti-75 paTivedhoti-107 paTivedhaM-283 paTisaGkhAnabahulatA-332 paTisaGkhAnalakkhaNo-108 paTisanthAradharma-158 paTisanthAraM-71,99,159 paTisandhi-20,21 paTisandhiArohanaM-16 paTisandhikkhaNe-24 paTisandhicittaM-20 paTisandhicittena-82 paTisandhiviANanti-83 paTisandhivijJANabhAvanti -83 paTisandhivijJANe-82 paTisandhisaJjA-89 paTisambhidA-48,140 paTisambhidAmaggato-302 paTisambhidAhi-105, 122, 163, 242, 288, 303, 305, 327 paTisallInA-263 paTisaMvedetIti-361 paThamajjhAnalAbhino-354 paThamajjhAnasatiM-269 31 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [32] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [pa-pa] paThamajjhAnAdilAbhInaM-224 paThamajjhAnAdivasena - 284, 285 paThamajjhAniko -354 paThamajjhAnaM -166, 210, 212, 213 paThamadutiyatatiyacatutthajjhAnavasena-290 paThamabodhiyaM-10,152 paThamamaggo-354 paThamAbhisambuddhoti-137 paThamaM jhAnaM-211 paNiyAnIti-361 paNItabhojanaM-144, 344 paNItoti-49 paNDitavedanIyoti-49 paNDitoti-158 paNDukambalasilAyaM-65 paNDukambalasilaM-261 paNDupalAso-217 paNNasAlAti-200 paNNasAlaM-44,200 patihitaguNo-101 patthitapaJhA-298 pattaarahattehi-238 pattatthavikaM- 105 pathavIundriyajAtakaM-240 pathavIkAyaM-312 pathavItalaM-149,257 pathavIdevatAya -134 pathavIdhAtu-324 pathavIsaJiniyoti- 154 pathavIsandhArakaudakakkhandho-51 pathavoja-68 padaparamoti-53 padabyaJjanAnIti-139 padIpobhAsasadisaM-3 paduminigaccho-5 padumuttaro-4, 70 padumo-4 padesANe-67,76, 226 padesavattivipassakopi-162 padhAnamanuyuJjanto-70 padhAnavemattaM-16 panAdo-252 pannapalAso-217 - papaJcasaJjA-281 papaJcasaJcAsaGghAnidAnoti- 281 papaJcasaJjAsaGghAnirodhasAruppagAmininti-281 pabbajitakiccaM-342 pabbajitalakkhaNaM -61 pabbatakILaM - 261 pabbateyyako-147 pabbhArarukkhamUlesu-241 pamattabandhUtipi-130 pamANaparicchedo-25 pamANavemattaM-16 pamAdAdhikaraNanti-115 payAgatitthavAsino-252 payirupAsanA-346 payogo-352 payojanaparicchedavavatthApanametaM-320 parakAminIti-266 parakkamadhAtu-333,340 paracittANaM-197 paranimmitavasavattideve-79 paranimmitA-255 paramatthakathA-348349 paramatthato-346,349 paramattopi - 256 paramadhammiko-224 paramavisuddhiM -303 paramAyAti-195 paralokavajjabhayadassAvino-52 paravisaMvAdanalakkhaNo-232 32 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA parasampattikhIyanalakkhaNA-232,278 paraheThanA-232 parAjayaguLaM-362 parikammasaJjAvirahito-136 pariggahoti-80 paricaraNabhAvaM-268 paricArikAti-267 paricitAti-129 . parijJApaTivedhena-352 pariNAyakaratanaM-31,64,65, 197 paritassanAti-230 parittAti-132 parittAnIti-135 parittAbhA-90 parittaM-6, 52,84,85, 90, 136 paridevo-349 parinibbAnakAlo-125 parinibbAnadivase-150 parinibbAnasamatAya-145 parinibbAnaM-142, 154, 167,168,171,174 parinibbAyatIti-88 parinibbAyIti-167 parinibbutakAlato- 181 parinibbutabhAvaM-168 parinibbutabhikkhuno - 157 parinibbutoti- 139, 145, 146, 171, 177 paripucchakatAti-339 paripuNNanti-187 paribhAvitA-114 paribhogachando-280 pariyattidhammamacchariyena -279 pariyattIti-107 pariyAdAnavacanaM -348 pariyuTThitacittoti-129 pariyesanAti-293 pariyosAnakalyANaM-307 pariyositasaGkappoti - 225 parivitakko - 58, 125 parisuddhasIlA-268,269 parisuddhasIlo-110 parisuddho-74, 242, 342 parUpaghAtIti-61 parUpavAdamocanatthaM-142 palipannanti-41 palissajAti-265 palokadhamma-138 pallalAni-118 pavattidassanatyaM - 168 pavAraNadivase-295 pavAraNasaGgahatthena-226 pavALadaNDasatena-188 pavicayalakkhaNo-108 pavicayo -314 pavivittacittena-301 pavivekAya - 140 pavuttatAlapakkaM -342 paveNIkathaM-104 paveNIpotthakaM-98 pasaTacittaM -329 pasannacitto-153, 194 pasannarUpaM-144 pasannoti-166 pasAdanIyasuttantapaccavekhaNatA-344 pasAdasaddhA-107 pasAdhanakiccaM-169 pasenadinA-1 passaddhakAyaM-344 passaddhisamAdhiupekkhAsambojjhaGgasamuThThApanena- 345 passaddhisambojjhaGgo-108 pahaTabuddhavIthiyAva-244 pahAnapaTivedhena-352 pahAradAnaM-173 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [34] pahInakAmacchandassa - 331 pahInakilesassa - 132 pahInathinamiddhe - 333 pahInadomanassA - 154 pahUta jivhoti - 37 pahUta - 248 pAkaTajarA - 348 pAcInasamuddajalatalaM - 187 pATaligAmaM - 116,117 pATaliputtanagaramApanavaNNanA - 116, 117 pATalirukkhassa - 8 pATikaGkSAti - 96 pATibhogoti - 304 pATihAriyanti - 111 pANavadhAdisAhasikakammaM - 23 pANAtipAta adinnAdAnamicchAcArehi - 291 pANAtipAtaM - 115 pANitALasahoti - 160 pAtimokkhanti - 62 pAtimokkhasaMvaradassanatthaM - 291 pAtimokkhasaMvaro - 62 pAtimokkhaM - 10 pAdakathalikA - 221 pAdakathalika - 105, 200 pAdadhovanakAle - 287 pAdadhovanavandanabIjanadAnAdibhedaM - 109 pAdaparicArikA - 267, 360 pAdapuJchanacoLakaM - 346 pAdApIti - 363 pApakanti - 146 pApajigucchanalakkhaNAya - 107 pApadhammo - 115 pApabhikkhU - 102 pApamittA - 106 pApasampavaDA 106 pApasahAyA - 106 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA pAmaGgasutaM - 350 pAmokkhadevA - 255 pAyAgA - 252 pAyAsidevaputto - 364 pAyAsirAjaJa - 363 pAragaGgAvAsinopi - 155 pAramiyo - 11, 18, 19, 51, 130, 138, 150, 151, 179, 219, 222, 225, 226 pAramIpUraNakAle - 50 pAricchattako 64, 217, 276 pAricchattakaM - 261 pArivAsikabhattaM - 341 pAliccaM - 348 pAvAnagare- 170 pAsANacetiyaM - 185 pAsANadhUpo - 184 pAsANaphalakaM - 275 pAsAdikA - 121, 195, 278 pALi - 52, 62, 63, 139, 154 pALimuttakAya - 116 pALivasena - 334, 335 piGgalo- 147 piTakAni - 107, 140, 141, 164, 213 piTakesu - 213 piNDapAtApacAyanaM - 341 piNDapAtikattheraM - 363 piNDapAtikAti - 287 piNDapAto - 60, 113, 342 pitiparicchedoti - 13 pitu upaTThAnaM - 218 pipAsatoti - 263 pippalivaniyA - 180 piyaGkaramAtA - 89 piyadassI - 4 piyadAso - 183, 184 piyadhammasavanA - 302 34 [ pa pa ] Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA [35]] piyarUpAni-351 piyavacanametaM-66,261, 357 piyavAdinI-196 piyasIlA - 104 pilotika-173 pisAcayoniyAti-89 pisuNavAcAnaM-117 piLandhanapupphAni-197 pItamallatthero-305 pItarasmiyo-244 pItipAmojjaM-304 pItisambojjhaGgo-108,344 pItisomanassajAto-265 pukkusoti-143 puggalajjhAsayo-355 puggalappaTivibhattaM-110 puggalasappAyaM-283 puggaloti-324 puJcakamma- 272, 273, 274, 276 pucakkhettaM - 177 puJacittena-35 puJatejena-24,134 puanti-265 puJabhAgAti-214 puJasamudAyaM-187 puJjasampattiM-193, 194 puJAnubhAvaM-188, 197 puTakaM-255 puTabhedananti-117 puTavedikA -218 puNDarIkoti-8 puNNaghaTo-32 puNNacandamaNDalaM-242 puNNacando-48,152,175, 189 puNNamAya-21 puNNo-111 puttaparicchedo - 14 puttasineho-14 puthukAyAti - 278 puthujjanadevatA-247 puthujjanabhikkhUnahi -157 puthujjanasIlavato- 157 puthujjanoti - 235 puthubhUtanti-130 puthulajivho-37 punabbasumitto-15 punabbhavoti-28 pubbaNhasamayanti-118 pubbanimittanti-28,29,208 pubbabhAgajANuppattiM-353 pubbabhAgapaTipadAti-152 pubbabhAgasatipaTThAnamaggoti-301 pubbavidehe - 243 pubbenivAsakathA-3 pubbenivAsajANanti--3 pubbenivAsAnussaraNaM-2 pubbenivAsa-2, 3, 6, 47, 51,76 purANajaTilAnaM-10 purANataNDulA-341 purAbhedasuttaM-246 purimataNhA-320, 322, 323, 326 purimasacAya-65 purisagabbho-21 purisAjaja-342 purisAdhippAyacittaM-25 purisoti - 296 purohitoti-226 pUjayantIti -118 pUritapAramI-20,47 pUritasAraNIyadhammassa-111 petavatyu-140 petaseyyA-148 35 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [36] peto - 279 pettivisayaM - 57 pesakArakajiyasuttaM - pesalAti - 104 pesitacittA - 156, 248 pesuJakArakopa - 274 pesuJakArakaM - 273 pokkharaNiM - 123, 199, 200, 215, 264, 272, 273, 275, 276 pokkharasAti - 6 potanaM - 228 pothujjanikasaddhAya - 177 ponobbhavikAti - 350 ponobbhavikAya - 104 porANakattherA - 302 porANakumAro - -230 posAvanikaputtattApi - 357, 358 paMsvAgArakILanaM - 204 pha - 76 phandanajAtakaM - 240 pharaNalakkhaNo - 108 phalakAvudhAni - 239 phalacittaM - 114 phalaJANAni - 48 phalapa - 114 phalavimutti - 214 phalasamAdhinA - 17 phalasamApattidhammopi - 122 phalasamApattivihArena - 124, 267 phalasamApattiM - 123, 125, 257, 267 phalasammAJANe - 214 phalasammAdiTThiyaM - 214 phalasammAsaGkappo - 214 phalasIlena - 17 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA phalakacetiyaM - 182 phalikamayA - 186, 216 phalUpagarukkhA - 9 phassapaJcamakA - 282 phassavasena - 282, 283, 327 pharasasamudayAti - 47 phassoti - 78, 81, 82 phArusakavananti - 261 phAsukA - 48, 200 phItanti - 130 phullasAlaM - 265 samittA- 89 phussoti - 4 phoTubba 1- 280, 295 va kasakuNikA - 276 badara Amalaka - 5 baddhapiNDikamaMso - 34 baddhamukho - 156 bandhujIvakapupphasadisena - 37 bandhumatI - 20 bandhumA - 20 balakAyo - 41 balanti - 83 balabheriM - 101 balavapaccUsasamaye - 76, 150, 162 balavapaJJa - 339 balavapItisomanassaM - 146, 297 balavarAgo - 80 balavavipassanA - 46 balavavIriyaM - 340 balavavedanAya - 327 balavasaddhI - 339 balavasamAdhiM - 339 36 [ pha-ba] Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ba-ba] saddAnukkamaNikA [37]] balavasomanassaM-144, 145,146, 207 balAni -164 balikamma-118,184, 362 balisenaM-253 bahaladhAtukaM-37 bahiddhAti-162 bahujanahitAya-210, 219, 220 bahudukkhA -56 bahulIkatA-309 bahulIkatAti-129 / bahussutatA-334, 335 bahussutabhikkhuM- 117 bahussutAti-107,117, 130 bAkulatthero-6,295 bArANasirAjA-73 bArANasI-228 bArANaseyyakanti-136. bAlaputhujjanakAle - 324 bAvariyabrAhmaNo-6 bAvIsatindriyAni-164 bAhujaJanti-130 bALhagilAnAti-359 bindUti-209 bimbAdevI-14 bimbisArena-43 bilaGgadutiyanti-363 bIjaniyAmo-22 buddhakolAhalaM - 236 buddhaguNe-47,48,151,344 buddhacakkhUti-52 buddhaJANAni-151 buddhadassanaM-243, 260 buddhantarampi-341 buddhanti-253 buddhapaccekabuddhasAvakehi-235 buddhapasatthena-353 buddhaputto- 318 buddhappamukho-60 buddhabhUmi-179 buddhamAtA -20 buddhamuni-131,132,167, 265 buddharakkhitAti-300 buddharasmInaM --67 buddhavacanaM-109,115, 140 buddhavisayapahaM.-68 buddhavIthi - 244 buddhavaMsaM-13 buddhasAsanaM-249 buddhasIhaM-67 buddhasu -90 buddhA-2, 3, 4, 5, 6,8,9,19, 20,31,34, 55, 61, 72, 73, 75, 115, 118, 125, 126, 129, 167, 219, 225, 226, 246, 247 buddhAnussati-343 buddhAsanaM-241 buddhicaritAnaM-246 buddhappAdo-13, 261 buddhoti-179, 247,253 beluvapaNDunti-262 beluvapaNDuvINaM - 263 bojjhaGgAti-309 bodhinti-137 bodhipakkhiyAnaM-138 bodhiparicchedo-9,13 bodhipallaGke-15,48,49,70,226, 248,265 bodhirukkhamUleti-55 bodhisattamAtA-21,26 bodhisattA-6,14, 18,42,46 bodhisattoti - 18 bodhisattopi-18,19,44,201 bodhIti-9 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [38] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA byagA-86 bhaGgassa-86 byagyo-304,305 bhattakiccaM-2,44, 58,60,71, 200 byAkaraNaM- 120 bhattakilamatho-203 byAdhidhammo-292 bhattapariLAho-332 byAdhidhamma-292 bhattamucchA-203, 332 byApAdoti-119 bhattasammado-203,332, 333 brahmaAyu-298 bhattAbhihAroti-202 brahmakAyikAti-89 bhaddakappe-4,5 brahmagarukA-51 bhaddanteti-253 brahmacariyanti-130,138,214,270 bhaddayugaM-9 brahmacArI-296,311 bhaddiyatthero-295 brahmadaNDakathApi-165 bhadrAni-118 brahmadatto-229 bhamakAro-318 brahmapurohitanti-269, 271 bhamukantareti -37 brahmapurohitasarIraM-269, 271 bhayaparitassanA-230 brahmaloke-236, 243, 244, 256, 268, 269, bhayasA -52 296 bharato-229 brahmavihArA-230 bhariyaparicchedo-14 brahmasampattiM-19,56,73 bhavakkhayassa-300 brahmassaroti-37 bhavagAmikamma-132 brahmAyu brAhmaNo-6 bhavaggagahaNatthaM-352 brahmajugattoti-34 bhavaGgacittAni-82 brAhmaNagahapatikA-198 bhavaGge-106 brAhmaNagAmoti-260 bhavaGga-167 brAhmaNaparisantiAdInampi-135 bhavataNhA-87, 350 brAhmaNamahAsAlA-159 bhavadiTThIti-87 brAhmaNamahAsAlo-153 bhavanetti-119 brAhmaNoti-179, 227 bhavarAgasaMyojanaM-337 bhavarAgAnusayaM-75 bhavasaGkhArakarma-132 bhavasaGkhAranti-131,132 bhagavatoti-301 bhavoti-79 bhagavAti -60, 128, 130, 161, 171, 173, bhassArAmo-106 178, 205, 221, 225, 226, 240, 241, | bhAjanabhAvato-311 245, 318 bhAtaragAma-112 bhaginicittaM-156 bhAyanalakkhaNena-107 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ma-ma] saddAnukkamaNikA [39] bhAradvAjo- 9, 10 bhAroti-12,136, 181 bhAvanApaTivedhena-352 bhAvanApAripUri-338, 340, 343, 344, 345, 346, 347 bhAvanAbalaM-314 bhAvavisuddhiyAva-196 bhAvitAti-129 bhikkhunibhattaM-113 bhikkhunupassayaM -300 bhikkhunoti-331 bhikkhuparisA-158 bhikkhusaGghadassanaM - 243 bhikkhusaGghoti-60,102 bhikkhUnanti-241 bhisisaGkamoti-300 bhismAkAyoti-256 bhUtaggAho-116 bhUtupAdAyavinimuttaekadhammAnupassI-311 bhUtupAdAyasamUhAnupassIyevAti-311 bhUmaTThadevatA-6 bhUmikammato-274 bhUmicAlameva-168 bhUmisenApati-233 bhUridattanAgarAjakAle-179 bhesajjasamudvito-339 bhojanamatta nopi-331 bhojanasappAya-283 bhojanasAlAyaM-287 maggacittaM-114 maggajANAnaM-52 maggaphaladhamme-286 maggaphalaM-222, 288 maggavimutti-214 maggasacca-320,322,323,326, 352 maggasamAdhi-114 maggasammAdiTThiyaM-214 maggasammAsaGkappo-214 maggasIle-113 maggasukhassa-211 maggoti -46,164,299, 300,302,308,309 maghamANavakAlato-271,278 maghamANavo-275 maGgubhUto-115 maGgalo-4 macalagAmake-271,278 macchariyalakkhaNA-232 macchariyaM-111, 279, 280 majjanalakkhaNo-232 majjhimadeso-20 majjhimapurisassa-186 majjhimayAme-51,76, 149, 162, 262 majjhekalyANaM-307 maJjatIti-232 majanalakkhaNo-232 maNigaGgAya-68 maNithUpe-182 maNiratanaM-31,195,204 matasarIraM-325 mattakaravIka-350 matta tAti-62 mattikAlepaM-360 madanIyoti-186 mado-232 maddarAjakulato-195 magadharaJo-116 magadharaDhe-116,271 maggakkhaNe-48, 353, 354 maggaGgabojjhaGgAni-354 29 Jain Education Interational Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [40] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [ma-ma] madhugolakaJca-172 madhurakajAto-123 madhuradhammassavanaM -105 madhurarasaM-38 madhurassaroti-38 manasikarotIti-168,212 manussattaM- 145, 300 manussalokato-64 manussasarIragandho-289 manussAti-26, 89, 262, 359 manokamma-109,110 manopadosikAti-254 manobhAvanIyeti-155 manovijJeyyo-295 manosamphasso-81 manosilAya-153 mantabalena-211 mantasaMvidhAnena-211 mandapaJo-339 mandalocanAti-265 mandavalAhakAti-254 mandasaddho-339 mandAkini-147 mandAravapuSphaM-170 mandhAtA-65 mandhAtukAle-64 mamuddesikoti- 124 maraNakAlakiriyA-349 maraNadhammo-292 maraNanimittAni-260 maraNabhayabhIto-261 maraNAsannakAle-202 malaharaNiM-201 mallapAmokkhAti-169 mallapAsANoti-68 mallaputtoti-143 mallikA-169, 221 masAragallakaraNDe - 182 masAragallamayA-186 mahaggatakamma-131 mahaggatanti-329 mahapphaloti-362 mahabbalAti-250 mahAajagaro-279 mahAupAsikA-111,127, 341, 342 mahAupAsikAti-298 mahAkalaho--148 mahAkassapattheroti-6 mahAkassapo-103, 165, 174, 183 mahAkAyo-256 mahAkhINAsavo-342 mahAgatimbayaabhayatthero-107 mahAgirigAma-111 mahAgovindapaNDito-236. mahAgovindasutte-297 mahAcetiyasadisaJca-151 mahAdukkhanti-360 mahAdhammadesanaM-223 mahAnidAnaM-299 mahAnubhAvoti-132, 200 mahApahA-296 mahApathavI-76 mahApadAne-134 mahApadumAni-8 mahApadeseti-139 mahAparinibbAnasuttaM- 95 mahApavAraNA-287 mahApurisalakkhaNaM-35 mahApurisassAti-30 mahApurisaM-40, 127 mahAbalAti-250 mahAbodhi-16 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ma-ma] saddAnukkamaNikA [4 ] mahAbodhipallaGko-5 mahAbyUhasuttaM -246 mahAbrahmAti-61 mahAbhinikkhamanaM- 14, 16, 43, 47, 70, 150, 219 mahAbhisamayo-257 mahAbhUmicAloti-131,168 mahAmAyAdeviyA-343 mahAmoggallAnatthero-128,295 mahAmoggallAnaM-11 mahArajakkhA -52, 53 mahAravaM-143, 273 mahAvaneti-238 mahAvipassanAya - 123 mahAvipassanAvasena - 123 mahAvipAkaM -201 mahAvihAraM-305 mahAvedallasutte-283 mahAsatipaTThAne- 121, 283 mahAsamayoti-244 mahAsirIsarukkho-363 mahAsIvatthero-21,91,129,288,355 mahiddhikoti-199 mahesakkhadevatAnaM-217 mahesakkho-262 mahesakkhoti-26 mAgaNDiyasutte - 283 mAgaNDiyaM-299 mAtali - 218, 252 mAtuupaTTAnaM-218 mAtukucchiM -5,13,16, 18,21,134, 170 mAtucittaM - 156 mAnapapaJco-281 mAnAnusayaM-75 mAnusivaNNaM-195, 196 mAraNantikAti-122 mArabalaM-47,51,76 mArasampattiM-19, 56,73 mArasenappamaddanoti-309 mArasenA - 256, 257 mAroti-130 mAlApUja-152 mAhissati-228 migadAyoti-55 micchAAjIvanti-353 micchAjIvadussIlyacetanAya -353 micchAdassanA-125 mittadubbhanalakkhaNo-232 mithilA - 228 milindena-165 missakamaggoti-301 missakavanaM-64,261 mukhadhovanakAle-287 mucalinde - 49 muJjakeso-194 mujapabbajabhUtAti-77 muTThassati-52, 313, 338 muTThassatipuggale-338 muttapalibodhasseva-110 mutto mocessAmI-50 muditA- 92 muditAti-49 mudindriyA-52 muducitte-344 mudutalunahatthapAdoti-33 mududIghaputhulabhAvaM-37 mudhappasanno-339 munIti-131, 132 muvhanalakkhaNo-232 musAvAdabhayena - 214 mUlanti-76,77 meghiyattherena-11 41 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [42] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [ya-ra] mettacittapaTilAbho-29 mettA-332 mettAkaruNAkAyikAti-253 mettAjhAne-253 mettApAramI-219 mettAbhAvanAnuyogo-332 mettAbhAvanArate-332 mettAsahagatena-92 mettaM - 108, 109,110,158, 332 mettena - 158 medhaGkaro-4 medhAvIti-158 moggallAno-10 mogharAjA-211 morahatthako-32 mohakkhayo-351 mohamULhA-51 mohoti-232 maMsakAyaM-312 maMsacakkhu-39 maMsasaA-324 yamakasAlA -147,149 yamakasAlAnanti-145 yamunavAsino-252 yavalakkhaNaM-33 yasasaMvattanikanti-146 yaso-103 yAgudAnaM-172 yAnaparicchedo-15 yAmAdevalokavAsino-255 yAvaticchakanti-93 yuttayogo-318 yuddhasajjA-191, 239 yogakkhemoti-296 yogasamattho-314 yogAnubhAvo-314 yogAvacaro-323, 352 yogAvacaroti-338 yogino - 323 yogI-193, 324 yoggAnIti-361 yonisomanasikArAti-45 yonisomanasikAro-45,331,332, 338,343 yakhaggAho-116 yakkharAjA-216 rakkhitasIlaM-260 yakkhAti-78 rajatakaraNDesu-182 yakkhinI-89 rajatapabbato-21,193 yakkhoti-271,278 rajatamayA--216,262 yatthicchakanti-93 rajatavimAne-363 yathAajjhAsayanti-114 rajanIyoti-186 yathAparisanti-209 rajojallanti-34 yathAbhirantanti-114 raTThapAlatthero-211,295 yathAmittantiAdIsu-122 raTThapAlaM-299 yantaM-183,321 ratanaM -31, 178 yamakapATihAriyaM-5, 16,138,150, 170, 219 / rattakambalapaTalaM-350 Jain Education Interational Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [la-la] saddAnukkamaNikA [43] rattakambalo-308 rUpakAyo-311 rattacitto-25 rUpajjhAnaM- 92 rattaJjU-104 rUpataNhAti-79 rattindivaM-106 rUpanti-47, 81, 319, 335 rattuppalaM -32 rUpapariggaho-281 ramaNIyataranti-64 rUpasaJAnantiAdInaM- 91 rasaggasaggIti-36 rUpasaJI-92,135 rasAyanavidhi-142 rUpasamudayoti-47 rasmigabbhantaraM-248 rUpasamphassagandhasampattiyuttAya-196 rasmivemattaM -16 rUpAditaNhA-80 rAgakkhayo-351 rUpAyatanaM-361 rAgacaritA-54, 246 rUpArammaNaM-129,246, 337 rAgadosamohakkhayA-146 rUpAvacaracatutthajjhAnaM-93 rAgadosamohakhIlaM-245 rUpAvacaracittena-247 rAgadosamohamAnadiTThikilesataNhAsaGkhAtaM-32 rUpAvacarajjhAnAni - 92 rAgadosamoharajaM-52 rUpiyamayA-186 rAgarattA-51 rUpupAdAnakkhandho-350 rAjakakudhabhaNDAnipi-27 reNu-70, 229, 230 rAjakattAroti-228 revato-4 rAjagaha-43, 128,180, 184, 220, 357 rogadukkhena-41 rAjacadAnaM-363 . rogo-147, 296, 339 rAjadhamma-159 rodukaM-228 rAjAparAdhikA-272,273 rohiNiM-238 rAjiddhiyA-95 rAmagAma-183 rAhu-14,69 rAhuasurindaM-253 lakkhaNapaTivedhato-352 rAhulatthero-295 laGkAdIpe-181 rAhulabhadde-14 laTukikajAtakaM-240 rAhulamAtAti-14 lAkhArasaparikammasajjitaM-217 rukkhadevatA-146 lAbhamacchariyena-279 rukkhamUlagato-317 lAbhasampattiM-357 rukkhamUlaMyeva-113 lAbho-221 rudhirakAyaM -312 lAbhoti -80, 220, 223 rUpakammaTThAnaM-281, 282, 283, 284, 327, 328 | lAmakajAtiko-343 rUpakasiNalAbhiM-85 lAmakaM-146,235,268 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [44] dIghanikAye mahAvaggaTTakathA [va-va] lAmaseTThadevA-255 lohitarasmiyo-244 likhanakAle -318 lohitavAsinoti-254 liGgAni-81 licchavI-101 licchavIti-101 lInamatthaM-81 vakkalittheravatthu-339 lInAkAro-332 vaggussaroti-38 lujjanapalujjanaTena -313 vaGkakuTilajimhabhAve-245 lubbhanalakkhaNo - 232 vacIkamma-109, 223 lumbinIvane - 219 vacIsaGghArA-212 lUkhapuggalaparivajjanatA-344 vacIsamAcAro-293,296 lokadhammA-52 vajjicetiyAnIti- 98 lokadhAtu-131,137,226 vajjidhammanti-97 lokadhAtUti-226 vajjidhamma- 97,98 lokanittharaNatthAya-19 vajjiraDhe-98 lokantarikAti-23 vaJcanalakkhaNA-232 lokassAti-247 vaTTakajAtaka-240 lokiyalokuttarasamAdhinA-17 vaTTakathA-87 lokiyalokuttarasIlena-17 vaTTanti-40 lokiyavipassanApi-108 vaTTamUlakaM-345 lokuttaradhammA-337 vaTTilekhA-32 lokuttaradhammoti-111,112 vaDDakI - 274, 275 lokuttaradhamma-111,343 vaDitaAyukAlo-19 lokuttaramaggo-302, 310 vaNamukhehi-325 lokuttarAti-164 vaNippathoti-117 lokuttaro-301, 355 vaNNamacchariyena-279 loko-5,52,56,162,198,213, 226,242, | vatthagurahanti-34 295, 313, 315 vatthAlaGkAravimAnasarIrAnaM - 208 lokoti-51, 52, 213, 295, 313 vatthukatAti-129 loNadhUpanaM-340 vatthuvijjAcariyo-318 lohagehe--279 vatthuvisadakiriyatA-345 lohanti-362 vatthuvisadakiriyAti - 339 lohapAsAde - 93, 154, 243 vatthaM-26,96,137,153,275, 342 lohitakasiNaM-244 vanakammikAdayo-9 lohitakathUpe - 182 vayadhammA-328 lohitacandanathUpe- 182 vayadhammAnupassI-319,329 44 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [va-va] saddAnukkamaNikA __[45] varabuddhAsane-3 vikkhittacittAnaM-346 varuNadevatA-253 vikkhittanti-329 varuNavAraNadevatA-150 vikkhittapuggalaM-87 varuNA-253, 254 vigatakathaMkathoti-225 valAhakakulaM-204 vigatadomanassA-278 valittacatA-348 vicakkA-143 vallabho-72, 262 vicakkhaNAti-255 vasanagAma-274 vicikicchachinnaM-271 vasanaTThAnaM-65, 114, 117, 127, 157, 202, vicikicchA-224,334, 335,336 275 vicikicchAva-334 vasabharAjA-204 vijambhitA-332,333 vassakArabrAhmaNaM-96 vijAnanaline-81 vassakAro-116 vijitasaGgAmo-30,55 vassAvAsaM-72 vijitaseno-14 vassUpanAyikadivase-72, 295 vijitAvIti-30 vassUpanAyikAti-208 vijjatIti-174 vAcAvippalApabhUtaM-307 vijjAdhammo-46 vAtabhakkho-224 vijjhanaayadaNDako-264 vAtavalAhakA-254 vittiM-321 vAtAtapahatAnIti-362 vijJANakkhandho-360 vAtukkhittanAvA-77, 87 vijJaANaTThitiyo-52 vAdanasajja-263 viANanirodhotiAdIhi-46 vAdavinicchayo-355 viANanti - 45,81, 325 vAmakaNNacULikAyaM-38 vijJANasamudayoti-330 vAmUrUti-264 vihIti-307 vAyo-253,321 viTucca-251 vAyokAyaM-312 viTeNDu-251 vAyodhAtUti-324 vitakkoti-281 vAraNA-253 vitiNNakalo-319 vAsipharasuM-274 vitthAretukamyatApucchA-316 vALabIjanI-32 videsapakkhandanAvAnaM-29 vALamigA-39 videsapakkhandA-28 vALarUpAni-216 videharaTThanti-65 vikAradassanavasena-348 vidhuro-9 vikkhambhanavimutti-17 vinayadhare-334 vikkhambhanavimuttIti-17 vinayadharo-105 45 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [46] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [va-va] vinayapattiM -67 vipAkavedanA -79 vinayapiTakaM-140,164, 213 vipAkasamphassAnaMyeva-78 vinayAtisAreti-139 vipulabhAvAya-354 vinayoti-139, 140, 141 vipuloti-22 vinAsetIti-296 vippakiNNadattiMsamahApurisalakkhaNe-223 vinicchayavitakko-281 vippakiNNAti- 175 vinicchayoti-80,280,281 vippamutto-48 vinipAtikAti-89 vippalapantassAti-359 vinIlakaM - 325 vippasannaanAvilA-248 vineyyAti -313 vippasannaindriyabhAvaM-202 vipaJcitaJjU-53 vippasannaudakaM-68 vipattibhavaloko-52 vibhaGgaTThakathAya-210 vipannasIlo- 115 vibhaGge-313,314 . vipariNAmadukkhAti-316 vibhajjavyAkaraNIyo-141 vipariNAmadhammAti-284,285,290 vibhattarUpArammaNesu-246 vipariNAmadhamma-91 vibhavataNhAti-80 vipariNAmalakkhaNaM-47 vibhAgadassanaM-121 vipariNAmavirAganirodhaM-284,285,290 vibhiMsakaM--181,257 .. vipassakAnaM-108 vimatidhammo-161 vipassako-318 vimalAti-245 vipassanA-45, 207, 237, 286,290,314 vimAnadvAre-28,363 vipassanAkammikassa-340 vimAnavatyu - 140 vipassanAgabhaM-151 vimutti-17 vipassanAANe-47 vimuttitrANadassanena - 128 vipassanAjANaM-45 vimuttipupphehi-29 vipassanAti-284 vimuttisukhena -29 vipassanAdhamma - 130 vimuttoti-91,93 vipassanApaJjA-108,114 vimuttaM-48, 330 vipassanApaTipATiyA - 282 vimokkhoti-92,167 vipassanAmaggaphalasampayutte - 108 virajaM-270 vipassanAmaggamUlako-46 viramaNasaJAnaM-353 vipassanAmaggo-46 virAgadhammA-328 vipassanAya -- 151, 281, 289, 355 virAgAti-270 vipassanAsambhArabhUtA-108 virUpakkho-216,251 vipassI-4,6,7,14, 18, 19, 39, 42.55 / virULahako-216, 251 vipassIti-4,18,39 virULhiM-82,83, 362 46 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [a-a] virecamAnoti - 142 vilAtanti - 42 vilIyantIti - 281 vivaTTacchadoti - 21 vivAhamaGgalaM - 278 vividhapupphadAmavitAnaM - 58 visadatrANo - 68, 75, 136 visadabhAvakaraNaM - 339 visabhAgarogo - 122 visAkhapuNNamA - 43 visAkhA - 6, 298 visArado - 115 visujjhantIti - 303 visuddhacakkhuti - 252 visuddhipavAraNaM - 286, 288, 289 visuddhimagge - 5,45,47, 91, 92, 120, 136, 137, 138, 201, 210, 213, 214, 237, 318, 323, 324, 335, 336, 337, 347, 355 visuddhiyAti - 302, 303, 307 visesAdhigamadiTThadhammasukhavihArapadaTThAnaM - 317 visakammo - 199 vissajjanachandoti - 280 vissaTTakammaTThAnaM - 87 saddAnukkamaNikA vissaTTakAyikacetasikavIriye - 343 vissamanasAlaM - 274 viharatIti - 64, 65, 121, 127, 220261, 271, 313, 314, 317, 319, 320, 329 vihAraparicchedo - 15 vihArabhUmiggahaNadhanaparicchedo - 15 vihAroti - 157 vihiMsAlakkhaNA - 232 vINA - 28, 262 vINAsahassa- 266 vItadosanti - 329 vItadoso - 242, 263 vItamohanti - 329 vItamoho - 242, 263 vItarAganti - 329 vItarAgo - 242, 263 vImaMsAsamAdhIti - 210 vImaMsiddhipAdo - 210 47 vIraGgarUpAti - 31 vIriyachandaM - 353 vIriyapAramI- 219 vIriyabalaM - 314 vIriyasabhAvA - 31 vIriyasambojjhaGgo - 108, 341 vIriyiddhipAdo - 210 vIriyindriyaM - 314, 339 vuTThAnagAminivipassanA - 355 vuDDapabbajitoti - 171 vuttakAmaguNanissitaM - 284 vuttataNhAvinicchayavasena - 281 vRttappakArapuJJakammapaccayautusamuTThAnaM - 187 vRttayuttakAraNamakkhalakkhaNena - 361 vUpasantatejaM - 360 vUpasamoti - 167 veghanasA- 255 vejayantaratho - 64 vejayanto - 64, 133, 276 vejayantaM - 133, 261 vejjakammadUtakammAdIni - 102 vejjakammAdikArakA - 102 vedIpaM - 183 veThamissakenAti - 124 veNukhaNDaM - 316 devatA - 254 [47] vedananti - 327 vedanA - 47, 52, 81, 84, 86, 123, 127, 149, 164, 281, 282, 310, 315, 316, 327, 328 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [48] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [sa-sa] vepullapabbato- 250 vemajjhaTThAnasaGkhAte-324 vevacanaM-6, 17, 22, 23, 30, 61, 86, 130, 245 vesAlinagarAbhimukhaM-139 vesAlI-121 vessabhU-14, 229 vessavaNo-216 vessAmittA-250 vehapphalApi-90 vehAyasA - 252 veluriyamayA-186 veLuvagAmakoti-122 veLuvagAmo-122 veLuvane-10 vosAnanti-106 vohAramattaM-321, 327, 348, 349 vedanAkammaTThAnavaNNanA-281,282,284 vedanAkkhandhapariggahova-330 vedanAkkhandhAdInaM-57 vedanAkkhandho-210 vedanAti-79, 81,283, 305, 315, 327 . vedanAdhammo-85 vedanAnirodhA-86 vedanAnupassanA - 329, 355 vedanAnupassanAbhAvanAnubhAvanibbattena - 310 vedanAnupassanAmukhena-310 vedanAnupassanAya -330 vedanAnupassanAsatipaTThAnaM-309, 329 vedanAnupassIti-315 vedanAnuvattanavasena - 122 vedanAnuvattI-167 vedanApaccayena-80 vedanApariggahasuttante - 10 vedanApariggAhikA-329 vedanApi-282 vedanAvasena -282, 283, 284, 328 vedanAvikkhambhanato-146 vedanAvirahite-86 vedanAsAsaGghAraviANAnaM-47 vedanAsabhAgA-290 vedanAsamudayoti-47 vedanAsampayuttattA-85 vedanAsIsena -- 283 vedanAsaMyutteti-283 vedapaTilAbhanti- 209,297 vedayatIti-327 vedayitanimitte-81 vedayitaliGge-81 vedallapiTakAnaM-140 veditabboti--270 veneyyapuggalA -54 vepacittiasuro-253 sauttaranti-329 saudrayAti-237 sakaTacakkAnaM-23 sakaTasatAni-143 sakaTaM-321 sakadAgAmianAgAmiarahattaphalameva -291 sakadAgAmiphalaM-75, 120, 258 sakadAgAmimagga-297 sakadAgAmI-206, 291, 297,305 sakamAtumicchAdassanamattampi-125 sakalakAyaM-258 sakalajambudIpe- 117, 227, 232, 236, 243, 359 sakalasarIraM-14,283, 344 sakkapaJcasuttaM -260 sakkamArabrahmasiriyo-268 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA [49] sakkAyadiTThi-85 satapAkatelaM-283 sakkoti-25, 26, 34, 39, 56, 69,87,115, satiavippavAsena-166 151, 152, 154, 211, 242, 247, 254, | satigocaro-308 273, 279, 286,294, 295, 339 satindriyaM -315, 339 sakkhibhAvatthAya-298 satipaTThAnadesanaM-121 sakkhisAvako - 163 satipaTTAnanti-308 saggakathanti-56 satipaTThAnabhAvanA-320, 327 saggasampatti-60 satipaTThAnabhAvanAnuyogamanuyuttA-299 saGghaTitacittaM -329 satipaTTAnamaggo-307 saGkhadhamoti-361 satipaTTAnAti-308, 309 saGkhapAlanAgarAjakAle - 179 satipaTThAnAdidhammA- 123 saGkhalikAni-138 satibalaM-315 saGkhArakelAyano-347 satimAti-213, 313, 315 saGkArakkhandho-210 satisampajaJAnaM-320 saGghAramajjhattatA-346 satisampajaGa-20,338 saGgaNikArAmoti- 106 satisambojjhaGganti-338 saGgItikArakAnaM-163,166 satisambojjhano-108, 338 saGgItiyoti-141 satisambojjhaGgaM-108 saGgharakkhita-133 satoti-18, 82, 234, 265, 297 saGgharakkhitasAmaNero-132 satthakabhAvadassanatthaM-155 sacittapariyodapananti-61 satthavAho-14,55 saccapariggahoti-355 satthAti-164,248 saccapAramI-219 satthAdAnaM-80 saccappaTivedho-107 satthudAyajja-342 sacchikiriyApaTivedhena-352 satthumahattapaccavekkhaNatA-340 sacchikiriyAyAti-307 satthusAsananti-140 sajAti-264 sattaariyadhanato-115 saJcalitakhandhasAkhaviTapA-149 sattabojjhaGgA-356 sajAtagabbhA-26 sattabhU-229 saJjAnananimitte-81 sattamajjhattatA-346 saJjhArAgasassirikA-188 sattaratanAni-71,299 sAkkhandho-210 sattasaGghAramajjhattapuggalasevanatA -346 saJAti-81 sattasa -324 sajAvedayitanirodhasamApattiyA-166 sattAnupassanA-17 saNThAnapAripUriyA -195 sattAvAsA-52 satadhotasappiM-283 sattipaJjaraM-176 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [50] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [sa-sa] sattoti-324 sadaNDAvacarako-297 sadAmattA-255 sadiso-39,96, 177, 247,260 saddataNhAdIsu-79 saddalakkhaNaM-143 saddhanti-55 saddhammo-235 saddhAti-107 saddhApavAnaM-339 saddhAvimutto-107 saddhindriyaM-339 saddhivihArikAdayo-279 sanakumAro-218, 230, 232, 234, 256 sanantanoti-234 sanAbhikaM-187 santaparivAro-242 sandhisamalasaGkaTIrAti-169 sannaddhakalApanti-361 sannidhichando-280 sannipAtoti-10 sapajApatikA-270 sappaTighaM-81 sappATihAriyanti-130 sappAyakathAti-331, 332,333, 334,335 sappinavanItena-161 sappiphANitayojitassa-342 sabalaM-113 sabbakalyANaJceva-227 sabbakAmA-14 sabbakAmehIti-38,199 sabbakiccasaMvidhAnasamatthaM -197 sabbakiccAnusAsanena-197 sabba tANasiripattassa-39 sabba tANe-225 sabba tANaM-75,130,162, 219, 265 sabba bodhisattAnaM-107 sabbatthakakammaTThAnaM-314 sabbatthakabahussutoti-107 sabbadukkhakkhayatthaM-114 sabbadhammatA-30 sabbanimittAnanti-124 sabbapariyattiko-302 sabbapalibodhe-235 sabbapApassAti-61 sabbapApaM -62 sabbappakArakAyAnupassanAnibbattakassa-317 sabbabuddhAnaM-9,49,62 sabbabodhisattAnaM -13,30,42 sabbaratanathUpe-182 sabbarogA-28 sabbalokuttamaM-271 sabbasaGghArasamathoti-50 sabbasamApattisukhaM- 167 sabbAlaGkArapaTimaNDitA-221 sabbAlaGkAravibhUsitA -21 sabbUpadhipaTinissaggo-50 sabbotukanti-198 sabmirakkhitadhammo-235 sabrahmacArimahattapaccavekkhaNatA-340 sabrahmacArimahattaM-343 sabhAvAti-52 samakkhandhasAkho-36 samacittasuttadesanAdivase - 125 samaNadhammapaTipattikaraNokAso-199 samaNadhamma-11, 121, 288, 304, 305, 333, 341, 357,358 samaNalakkhaNaM-61 samaNoti-61 samatyoti-246 samathanimittaM -345 samathavipassanAbalena-132 50 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA [51]] samathavipassanAhi-62 samathavIthipaTipannaM- 345 samanupassatIti-88 samantacakkhUti-52 samantapAsAdikAya-107 samannAgatoti-31, 34,115, 197, 265 samapaJAsalakkhaNavasena - 47 samayantaranti-67 samalaM-169 samavaTTakkhandhoti-36 samasamaphalAti-145 samasIsI-327 samAgamoti-245 samAciNNadhamme-269 samAdapesIti-57 samAdhi-114,210,340 samAdhinAti-267 . samAdhindriyaM-339 samAdhiparikkhArAti-213,214 samAdhipAramiM-9,10 samAdhivIriyAnaJca - 339 samAdhisambojjhaGgo-108 samAnadiTThibhAvaM-114 samAnAcariyabhikkhUti-287 samApattidIpanaM-93 samApattibalena -9 samApattivikkhambhitA-123 samAhitacittAnaM-346 samAhitoti-131, 132 samucchindantAnaM-97 samucchedapaTippassaddhinissaraNavimuttInaM-330 samucchedavimuttIti-17 samuTThitarUpAni-82 samudayadassanaM-47 samudayadhammAnupassI-319,322, 329 samudayanti-91 samudayavayadhammAnupassIti-330 samudayasaccaM -320, 322, 323, 326 samudayoti-46,47,79, 336, 352 samudAcArataNhA-80 samuddo-32 samolambitatAlakkhandhamattaM-58 samosaraNAti-81 samosaraNaMosaraNasamosaraNaM- 80 samohanti-329 samoho-263 samaMsalohitaM - 326 sampajanasaGkhAtena-313 sampajaJjena- 121,314 sampajacaM-314 sampajAnanaM-320 sampajAnamusA-89 sampajAnavediyanaM-327 sampajAnAtIti-83,121 sampajAno-21, 106, 121, 122, 131, 135, 137, 150, 313, 328 sampajAnoti-18, 313, 314, 315 sampatijAtoti-27 sampattibhavaloko-52 sampattisambhavaloko-52 sampayuttacitto-212 sampayuttadhammA-82 samparAyoti-235 sampahaMsesIti-57 sambahulaparicchedo-16 sambahulavAro-13,28,29,32 sambojjhaGge-108, 309, 347 sambodhi-120,297,338 sambodhiparAyaNoti-120 sambodhimuttamanti-265 sambhUtatthero-211 sammappadhAnA-164 51 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [52] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [sa-sa] sammasaddoti-160 sammasanaJANassa-87 sammAAjIvenAti-353 sammAAjIvo-353 sammAkammanto-353 sammAdiTThi-114,314 sammApaTipatti-151 sammApaTipadA-152 sammAparibbAjaniyasuttaM-246 sammAvAcA-353 sammAvAyAmo-314,354 sammAvimuttAnaM-48 sammAsaGkappo-214,353 sammAsati-108,315, 354 sammAsamAdhIti-214,355 sammAsambuddhassAti-50 sammAsambuddhAti-225 sammAsambuddho-7,8, 221,261, 300, 318 sammAsambuddhoti-4 sammAsambodhiM-73,146,268 saraNaGkaro-4 saraNaM gatA-253 saratIti-83,121 saradasUriyamaNDalobhAsasadisaM-3 saravanaM-162 sarAganti-329 sarIranti-77,149, 325 sarIrappabhA-16,208 sarIrarasmi-16 sarIravaNNaguNavaNNamacchariyena-279 sarIravibhAganimittaM-179 sarIrAbhA-195,254 sarIsapAti-78 salakkhaNasAmaJjalakkhaNAnaM -316 salaLAgAraketi-267 salaLAgAranti-1 sallapitapubbanti-134 savanIyoti-209 savicAranti-284,290 savicikiccho-231 savijjuko-257 savitakkasavicAraupekkhAphalasamApattitopi-290 savitakkasavicAraupekkhAvipassanAtopi-290 savitakkasavicAradomanassanti-289 savitakkasavicAradomanassaphalasamApatti-286 savitakkasavicAradomanassavipassanAtopi-289 savitakkasavicAradhamme-286 savitakkasavicArasomanassaphalasamApattitopi-285 savitakkasavicArasomanassavipassanAtopi-285 savitakkasavicAraM-290 savitakkaM-284, 290 sasavisANassa-86 sassatadiTThisahagato-80 sahajAtaparicchedaJca-16 . sahajAtasamosaraNaM-80,81 sahatacchakAti-252 sahadhammA-254 sahalidevatA-254 saLalaghare-261 saLAyatanapaccayAti-78 sAkapaNNaM-341 sAkhAnagaraketi-159 sAkhApadumAni-8,149 sAgarapariyantanti-31 sANabhAranti-362 sAtAgirA-250 sAtAgiripabbate-250 sAtodakAti-143 sAdhAraNabhogIti-110 sAdhusaddo-226 sApekkhakAlakiriyA - 203 sApekkhAti-104 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA [53] sAmIcikamma-109 sAmIcippaTipatrAti-130 sAmuddikamahAnAgattheroti-133 sArakappeti-4 sAraNIyadhammapUrako-111,112 sAraNIyadhammo-110,111 sArathi-41,245,321,345 sAramayoti-199 sAriputtatthero-125,295 sAriputtamoggallAnanti-10 sAriputto-10, 11, 126 sAlarAjAleti-62 sAlarukkho -9 sAlalaTThi-350 sAlavananti-146 sAlAkama-275 sAvakapAramitrANaM-10,56,75 sAvakapAramIjANena-225 / sAvakayugaparicchedo-10,13 sAvakasannipAtaparicchedo-10,13 sAvajjAnavajjA-334 sAsananti-62,249, 356 sAsanapaTisAsanaM-178 sAsanabrahmacariyaM-130,138 sAhasikadhanavilopapILitA-30 sikkhatIti-318 sikkhattayabrahmacariyaM-214 sikkhApadAni-103, 165, 172, 173 sikhI-4,7,8,14 sijIvaNNanti-144,145 siddhattho-4 siniddhapuggale-344 sinerukUTe-3 sippikA-25 sirAjAlaM-35,36 sirigab_-21, 24,187 sirivaDDano-15 sirisampattiyA-122 silokoti-223 sItavalAhakA-6 sItodakAti-143 sIlakathanti-56 sIlagandhato-289 sIlato-115 sIlanti-114 sIlaparikkhAro-213 sIlaparibhAvitoti -114 sIlapAramI -219 sIlapArisuddhimattena - 106 sIlapupphasadisaM-56 sIlabbataparAmAsa-336 sIlarakkhakAnaM-277 sIlavatIti-24 sIlavantetyAti-118 sIlavipannoti-115 sIlasadiso-56 sIlasampannA - 24 sIlasaMvarena-62 sIlUpaghAtI-61 sIlaM-19, 24, 51, 55, 56, 61, 72, 113, 114, 115, 151, 152, 156, 277, 304, 350 sIsapasAdhanamaGgalasAlA-176 sIhapubbaddhakAyo-35 sIhaseyyaM-116, 150 sIhahanu-36 sIhaLabhAsAya-134 sukkadATho-36 sukkhavipassako-91 sukkhAsanIti- 143 sukhadukkhavedanAnaM-283 sukhadukkhAnaM-283 53 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [54] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [sa-sa] sukhaniccaattavipallAsavipallatthA-310 sukhanti - 48, 167, 212, 283, 331 sukhavedanAkkhaNe-328 sukhavedanAya - 283 sukhasaJca-313 sukhasamphassoti-308 sukhAdivedanaM-87 sukhumacchavilakkhaNaM-25 sugatoti-131 sugatovAdaM-122 sucittA-14 sucisamatalaM-194 sujAtA-146, 274, 276 sujAtoti-4 suJatadhammassa-316 sujhAgAranti-116 suttanipAto-140 suttantapiTakaM-140,164,213 suttantAdidharo-105 suttantAbhidhammapiTakAni-140 suttapaTipATiyA-140 suttavibhaGgeti-139 suttAnuloma-141 sudatto-15 sudantAti-245 sudassI-62 sudinnatthero-140 suddharUpakkhandho-86 suddhAti-222, 245, 248 suddhAvAsakAyikAnanti-243 suddhAvAsabrahmAnaM-5 suddhAvAsA - 41, 90, 243 suddhodanamahArAjAnaM-182 sudhammatanti-218 sudhammatAyAti-269 sudhammadevasabhaM-261 sudhammA- 64,274,275,276 sudhAbhojanIyajAtakaM -358 sunakkhatto-10 sunandA - 14 sunidhavassakArAti-116 sunidho-116 sundarakappe-4 sundaradhamme-360 sundarapavasabba tANena-54 supaNNarAjA-69 supaNNA- 223, 252, 253 supinaM-21 suppatiTThitapAdoti-32 suppabuddho- 14 subhagavaneti-62 subhaddoti-171 subhanimittaM-330,331 subhasukhabhAvAdInaM-313 . subhAsitAnIti-270 sumanakumAro-71 sumanatthero-71,73 sumanadAma-32 sumanapupphAni- 108 sumano-4, 15, 16,70,71 sumedho-4 surattasuddhasiniddhapavALamayA - 188 sulabhapaccayo-111 suleyyarucirA-254 suvaNNaghaTe - 176 suvaNNatoraNaM-350 suvaNNathUpe-182 suvaNNadaNDA-27 suvaNNadIpe-182 suvaNNapaJjaraM-39 suvaNNapabbato-21 suvaNNabimbasadisaM-358 54 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA suvaNNamaJjUsaM-299 suvaNNamAsakaM -362 suvaNNavaNNoti-34 suvapotakaM-300 suvikasitacittasantAno-48 suvijJApayA-52 suvimuttacitto-266 suvisuddhesu- 92 susaGghatanagaraM-55 susamAraddhAti-129 susamAhito-305 susIlyamattano-89 susunAgAti-245 sUkarabhattanti-361,362 sUkaramaddavanti-142 sUkarayakkho -224 sUcigharaM-105 sUriyarasmiyo-188 sUriyarasmisamphassaM-52,53. sUriyavacchasAti-252, 263, 266 sUriyasamAnasarIrA-263 sUriyAlokaM-333 seThThacariyaM-270 setausabho-56 setakAti-143 setambarukkho -8 setu-118,215, 272, 273 seditasAkaM-231 senApati -6,59, 60, 83, 97, 229 serIsakanti-363 selo brAhmaNo-6 sevitabbakAyasamAcAro-291 sevitabbavacIsamAcAro-291 sesacittacetasikarAsIti-210 sokadhammo-292 sokaparidevAnaM-303, 307 sokasallaM-178,261 sokoti-349 socanalakkhaNo-349 soNattherassa-339 soNatthero-211,295 soNuttaranti--9 soNo-9 soNDAti-187 sotApattiphalasamApattiM -67 sotApattiphale-39,73, 128,161, 241,261, 266,303, 306 sotApattiphalaM -89,258,291 sotApattimaggaTTho-162 sotApattimaggaM-75, 355 sotApannabhAvaM-297 sotApannasakadAgAmino-168 sotApannA-89, 241, 258, 291 sotApannoti-207 sotthiyo-15 sopAnaphalake -288 sobhito-2 sobhitoti-4 somadevatAti-253 somanassajAto-54 sovaNNamayA-186 sovaNNamayaM-216, 262 sovIrAnaJca - 228 saMkiliTena-303 saMkilesadhammo-292,293 saMkilesavodAnapaJattiyeva-303 saMkilesoti-56 saMvittanti-329 saMyojananti-336 saMyojanAni-75 saMviggahadayo-41 saMvidahatIti-99 55 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye mahAvaggaTThakathA [ha-ha] saMvutadvAratAyAti - 294 saMsAroti-77 svAkkhAtoti-206 hemavatapabbate-250 hemavato-147 haMsavatI-70 ha-kAro-68 haThThatuDacittA-252, 253 hatthakamma-172 hatthaTThikanti-325 hatthapAdaGguliyo-33 hatthArohAnaM-280 hatthikAyarathakAyAdayo-311 hatthinAgo-138 hatthiratanaM -31,194,204 hadayamasaM-246 hadayarUpe-305 hadayavatthuJca - 83 hadayavatthuJceva-82 hadayaM-129 haricandanathUpe-182 haritAlaaJjanasuvaNNarajatacuNNAni -150 haritAlena-153 hAnivuddhiyo-102,104,105 hAragajAti-255 hAritamahAbrahmAnaM -256 . hitasukhamadhigaccheyyAti-225 hitAnukampI-301 himapAto-5 himavantapabbato-54 himavA-32, 149 hiraJavatiyA -146 hirimanAti-107 heTThAlohapAsAde - 29, 93 hetubhUtaM- 131 hemantike-40 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAnukkamaNikA ekAyanaM jAtikhayantadassI-301 evAhaM cintayitvAna-304 evaM nAtimahantampi-201 evaM sammAvimuttAnaM-48 eseva maggo nattho -302 accaGkusova nAgova-264 accI yathA vAtavegena khittA-93 ajjevAhaM pabbajito-133 ajjevAhaM pabbajito...pe0...-133 aniccA vata saGkhArA-306 anujAnAtu me bhante- 125 anekajAtisaMsAraM-48 anekasAkhaJca sahassamaNDalaM - 27 amanusso kathaM vaNNo-234 ayodhanahatasseva-48 alaGkato cepi samaM careyya -311 kiM me ajJAtavesena-51 ko nAma ettha so satto-321 A khandhAnaJca paTipATi-77 AsanaM udakaM pajjaM-231 gahakAraka diTThosi-48 gocari kaLApo gaGgeyyo-147 icchitaM patthitaM tumha-73 ubho pAdAni bhinditvA-304 cakkAnubhAvena hi tassa ro-191 cattAro te mahArAjA-251 cattAro paJca Alope-331 57 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [58] cittIkataM mahagghaJca - 31 cittena saMkiliTTena - 303 - k chinno dAni bhavissAmi - 125 ja jiNaJca divA dukhitaJca byAdhitaM - 43 jIvitaM appakaM mayhaM - 125 Ta Thite majjhanhike kAle - 44 da dantapuraM kaliGgAnaM - 228 dUre santo pakAsenti - 54 dha dhammaM caratha bhaddaM vo - 224 na namo te purisAjaJJa - 342 na matthi UnaM kAmehi - 234 na ve kadariyA devalokaM vajanti - 222 na santi puttA tANAya - 303 nAJJatra bojjhA tapasA - 306 nAbhinandAmi maraNaM - 360 nAvA mAlutavegena - 321 niccaM utrastamidaM cittaM - 306 dIghanikAye mahAvaggaTThakathA pa 58 paJjarasmiM gatvAna - 305 panAdo opamaJJa ca - 252 pANesu ca saMyamAmase - 89 pucchAmi muniM pahUtapaJcaM - 248 putto yadA homi jayaddisassa - 66 purimaM disaM dhataraTTho - 251 bha bhaddako vatAyaM pakkhI - 224 bhAsitaM buddhaseTussa - 305 ma maggAnaTThaGgiko seTTho - 302 maggo pantho patho pajjo - 300 mA saddamakari piyaGkara - 89 ya yathA thambhe nibandheyya - 317 yathApi dIpiko nAma - 318 yantaM suttavaseneva - 321 yAvatA candimasUriyA - 226 yo taM hiMsati vAremi - 233 yo sukhaM dukkhato adda - 315 yaM passati na taM dinaM - 312 yaM pubbe taM visodhehi - 303 rUpena saMkiliTTena - 303 [cha-ra] Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [va-sa] gAthAnukkamaNikA vAmena sUkaro hoti-224 satasahassena me kItaM -72 sattabhU brahmadatto ca-229 sabbe vijitasaGgAmA-257 samavattakkhandho atulo-14 sallape asihatthena-156 sahassaM brahmalokAnaM-256 sIlavA vatasampanno-305 sutanA sabbakAmA ca-14 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha sUcI pAli TeksTa sosAyaTI (laMdana) -1971 pAli TeksTa sosAyaTI pRSTha saMkhyA pAli TeksTa sosAyaTI prathama vAkyAMza vi. vi. vi. vi. vi. vi. pRSTha saMkhyA paMkti saMkhyA 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 evaM me sutaM pubbenivAsabANaM paccekabuddhA ca idha bhante ti uppannA / tato satasahassayojanamattA suddhAvAsabrahmano pi cAtummahArAjikA gacchati / tena paThavItalaM purohitaputto sAvakasatripAtaparicchede tattha ekadA yassaM disAyaM passasIti vutte sabbabodhisattAnaM hi vipassI kakusandho tattha vipassissa vyAmamattA / tattha evaM sIlA ti vicAressati / tattha mAlA ti tattha vassasatasahassato tato mAtaraM or or mm x 5 5 w a voara a ona 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [62] 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 yathA ca ayaM ettha ayaM atyo yadA saMsappantA jIvitantarAyo rAjAno mahagghAbharaNa bodhisattamAtaraM alaggo hutvA anekasAkhaJca ime vArA paTigvahaNaM vimutti sukhena gantabbatiyA vattati ti agghonatthi asatthenAti gha pAdA parivattanti kaTiyaM aGgAni puthulA sIhasseva nAbhito uhIsasIsoti tatridaM ahosi yena cettha nava dhiratthu atha kho bhikkhave cArikaM caratIti aneva tAnIti ThAne vitthArato kiM kathitanti ? tattha iti rUpanti tadetaM nisinnamattasseva khIyanti AtA ti dIghanikAye mahAvaggaTThakathA 62 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ 21 21 22 23 24 25 26 26 27 28 29 29 30 31 32 32 33 34 35 36 37 38 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 50 4 wou m m 26 20 18 12 8 23 16 9 1 19 13 8 2 24 22 20 18 16 10 4 24 21 19 15 13 17 15 Iw x var wo m 16 12 8 1 6 2 23 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha-sUcI [63] 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 cittaM nami ayaM panettha nAma asthi abhabbapuggale udvehI ti avassayo patiTThA chandarogo kAtabbo dakkhiNadvArena vicitratyeranehi nAgArA na senApatinA jaGgha-sIsa-piTThi-AdIni pApAnaM samitattA vipassissa ceva evaM me sutaM hatthI, dibbarukkhasahassa nAma labhi ti upAvisi vibhUto hutvA gambhIraM mahApaJatAya chayojana-satikaM devalo ca na mayaM kArApetvA nAma buddho nAma-rUpa-paricchedA ayaM cettha paccayAkAraM mujababbajabhUtA bhaveyyAti sA ca hi jAti yadidaM vedanA evaM vacanatthaM uddesaa| nAma-rUpapaccayA Awx rrrr-~22. RAMMor wow Mor2329 490 491 492 493 494 495 496 497 '498 499 500 501 502 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 64 ] 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 paTisandhigahaNe sampajAno ti tathattAya saJJAsaGghAraviJJANakkhandhavatyukA vedanAdhamme sukhamaM vA ti vidviti mA saddaM karI AbhassarA avijjAnirodhA pacchime vimokkhe addhAnaparicchedadIpanaM yAvatakaM aTThavimokkhe evaM me sutaM * tvA kujjhitvA nikkhepanaM karontA coro ti, kAtabbanti rakkhAvaraNagutti yadidanti karissAmIti na sannipatiMsu kattabbaM katvA sikkhApadAni gacchanti nAma karonti otarati paTivedhabahuta vipassakAnaM dIghanikAye mahAvaggaTThakathA gacchAma, bodhivandanAya pi / appaTivibhattabhogI sArANIya dhammapUrakassA pi me bhante niccaM idheva gAvI viya ti attho 64 83 83 84 85 8262200 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 95 96 97 . 98 99 100 101 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 111 112 113 114 3 26 22 20 23 21 19 17 15 10 5 5 1 1 17 21 17 13 9 4 1 10 10 2 24 21 19 17 15 s 2 24 21 17 13 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 .569 570 571 572 573 pApamo sIhaseyyaM osaranaTThAnaM kAyabandhanaM bhavaMgamanavasena ayaM hettha vRttanayena cApi evamAha adhivAsesi desissAmIti Ananda mamaM abhisamayA vanditvA atthI ? ti bhaNDagAhakasAmaNerasadiso atha thero punapnaM taM ajja evamevaM mahAbhUmicAlo ariyamaggena kampetuM dhammacakkappavattane soNadaNDakUTadantasamAgamAdivasena jAnAmi passAmI ti na tAni tampi tathA bhagavantaM abhidhammapiTakAni idaM catutthaM anulomakappiyaM acchodikA ti maTTanti anekehi saMdarbha-sUcI bhagavA hi gantabbaM hoti 65 115 116 117 118 119 120 121 121 122 123 124 125 126 127 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 136 138 139 140 141 142 143 144 144 145 146 [65] 13 10 8 4 3 1 2 24 21 20 15 13 8 2 23 17 13 10 10 7 5 1 1 24 1 1 3 1 2 3 4 27 23 20 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 66 ] 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 kusinArAyaM pana pana: tumhaM honti suvaNNavaNNAni vItinAmetvA karontena na upahati, pitaraM masakkhatAya tattha paThavisaJJiniyo thero kira tiThitayakkhiniyA puthujjanabhikkhUnaM eva bahunti aTTha uposathe kuDDanagarakanti ekekakulaparivattaM assosi kho nirantaro assa bhagavati pabbajito iti imAni saGghassa pattakallaM saMgItikArAnaM yehi keci rattAvasesanti yAva sandhisamalasaGkatIrA rukkhamUle taM na gahetabba khAdaniyampi sikkhApadAni bhagavA mayhaM tINi kecigandhamAlAdihatthA sumanamakulasadisA olambetvA deva, amhe hi gAthAhi unnatapadese bhagavato sarIrAni dIghanikAye mahAvaggaTThakathA 66 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 171 172 173 174 175 176 177 178 179 179 2 2 22 22. 22 17 13 11 8 7 6 8 9 6 2 1 23 21 16 14 16 14 12 11 10 11 7 6 26 21 19 16 13 7 5 o N. 20 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha-sUcI 610 611 612 613 614 180 181 182 183 183 184 186 615 616 617 186 187 188 618 619 620 621 622 623 624 189 190 191 192 625 193 194 195 195 626 maggaM kAretvA attano bAlAnurUpena dantakaraNDesu gahetvA sattavassakAle gahetvA dhAtugehaM evaM me sutaM madanIyo ti yAya suddhasiniddhadantapantiyA vIthicatukkAdisu pAkAramatthakeneva mahAjano pana Arabbha vippakiNNAni kiJci karaNIyaM hatthaM pasAresi pharamAnaM viya supisitassa evaM pAtubhUtagahapatiratanassa kILamAno viya . bahuM na attAnaM evaM AvAsaM bhattAbhihAro ti kasmA Aha paMsvAgArakILanaM itthi ratanassa evaM me sutanti bhAtirivA ti acchariyaM yaJca anabhisambhavanIyo ti mahAmeghamudiGgasaddo yatheva hi sattisarapaTicchannampi upAdAya appahInattA dutiyo vipassanato 627 628 197 629 198 630 631 199 200 632 200 633 634 635 636 637 638 202 203 204 205 206 207 207 639 .640 641 642 643 644 645 209 209 210 211 212 213 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [68] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA 214 646 647 648 215 216 649 216 650 217 218 221 651 652 653 654 655 656 657 658 222 223 659 224 224 225 226 227 228 229 Thitassa evaM me sutanti tassA kira sannipatanti viya karoti namassamAnA parinibbAyanto abhiniSphanno nIluppalehi phalissati abhiniSphanno sadisaM vAyathA tiTThati, ettha jANe Thitassa anusAniyA pILaM karontI ti satta anupurohite porANakaM kahI akaviM sakuNapagandhA Aha / tassatyo me samanassa eseva gatagatavAne sabbAnipetAni evaM me sutanti na mayaM amhe hanantu rAjAno pasannA etassAti sabbapaThamaM vaNNabhUmi api sudaM pacchimacakkavAlamukhavaTTiyaM otiNNo atha tatiyo 230 231 232 233 234 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 235 236 237 238 238 239 240 241 242 242 243 244 245 68 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha-sUcI 682 246 683 684 247 248 685 686 687 688 689 690 691 692 693 248 249 251 252 252 253 * aem * * * * * * * * * * 254 694 695 696 "697 698 699 700 701 702 sadevalokassa atthassa sarIrato uggamma sAvake iddhimanto purimaM disaM ime devarAjAno vehAsayA varuNAdevatA vAruNadevatA sUleyyarucirA saTTete uppanno vattetuM uNissAmA ti gaNanapathaM atItA evaM me sutanti parikkhINo dAni pi ekakassa gamanakAlaM Ama Adinnamaggagamanavasena thanavemajjhaM pana sappo vINAsaddassa ca evaJca pana devAnaM indassa asthi natthI ti paritto kAmAvacarattabhAvo handa vitAyAma na tastha kiM devaputto ti upasaGkamitvA mahaM manto, apattikaM karomA ti kaNNikaM yaM manussA kAlaM imAni suvaNNarajatamaNivimAnAni 255 256 257 258 258 260 260 261 262 263 264 703 265 704 266 705 267 * * * * * * * * * * * * * * * 9 * * * * * 706 707 708 709 267 268 269 270 710 271 711 712 713 714 715 272 272 273 274 275 716 276 277 717 69 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [70] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA 718 719 278 279 279 720 281 721 722 281 282 723 724 725 art48:43 "M 283 284 726 285 727 728 729 730 731 732 733 286 287 287 288 289 290 291 292 293 734 so : dhItu asahanalakkhaNaM tAva naM dethA ti dvAsaTThi diTThiyo etadeva vuccati kiM hetukA jAnAti, evaM rUpAnaM tveva appaTilAbhato mAnavasena aJce pucchanti bahi Agato pAde dhovissAma avitakkaavicAradomanassavipassanA ye avitakke cintesi : mahaM bhikkhave jAtidharma yo na sevitabbo yaM rUpaM passato kAmavitakkAdayo taNhAsaGkhyavimuttA asure jiniMsu bhavissati / ayaM evaM me sutanti / majjhimanikAye satipaTTAnaM mocesuM / taM nibbAnameva tena dhammAsane catumnaM asaGkhyeyyAnaM imaM gAthaM tiyAmarattiM samaNadhammo raJA katAnuggaho upekkhApahavissajjanAvasAne lokuttaramaggassa adhigamAya vAcAvippalApabhUtaM hi satigocaro .. 735 736 737 294 295 738 296 739 740 297 298 299 741 742 299 743 744 745 746 300 301 302 M4329 94224143324 302 303 304 305 306 748 749 750 751 752 753 307 307 308 . 70 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha-sUcI [71] 754 755 756 757 758 309 310 311 312 312 313 759 314 760 761 762 315 316 317 763 318 764 765 766 319 320 320 767 768 321 769 990 771 322 323 324 ekAyanamaggo ti ca yathA hi catudvAre ti Aha / tasmiM hettha yathAvuttasamUhavinimutto tathA hi lokasaGghAtattA samantrAgato, tena yo sukhaM anekappakAraM visesAdhigamaM satiyottena bandhitabbaM anuyuJjanto bhikkhu ti vitiNNako yAvadevA ti gacchatI ti| yaM taM suttavaseneva caparanti AdimAha dukkhasaccanti evaM vibhajitvA nisinnabhAvo ayaM kAyo pariggAhikA sati pavattiM upAdAya yA pubbe bhUtapubbA samudayaJca vayaJca iti ajjhattaM vA ti / asubhanimitte paTighanimittaM dhammehi pahInassa candAlokaM dIpAlokaM arahattamaggena, ayonisomanasikAra evaM paJcakkhandhavasena ti appahInaTena sambujjhati, vatyuvisadakiriyA, indriyasamatapaTipAdanA taM passaddhAdibhAvanAya samapAsalakkhaNapariggAhikAya 772 325 326 327 328 773 774 775 776 999 778 779 330 331 332 780 781 782 783 784 785 786 787 788 332 333 334 335 336 337 338 339 339 340 789 71 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [72] dIghanikAye mahAvaggaTThakathA 790 791 792 793 794 795 341 342 342 344 344 345 796 346 797 798 347 348 349 350 799 800 801 802 803 804 351 352 viriyassA ti sadosena, samohena aputto ti dhammasaGghasIlacAgadevatAnussati, sItuNhesu ca uddhataM cittaM sattasaGkhArakelAyanapuggalaparivajjanatA ninnapoNapabbhAracittassApi nAma |khandhAnaM na puggalassa tatra tatrAbhinandinI na allIyati kammaM karoti nAma | pANAtipAtaveramaNiAdayo maggakkhaNe pi evaM yojana sAyaM anusiTTho evaM me sutanti eko ekasmiM anadhibhavanIyo duggandho ti rAmaNeyyakanti haritakamattanti suvaNNanti suvaNNamAsakaM sIlavantadAyakato pi so sakkaccadAnaM 353 354 >> M499222222222422 >> or 805 355 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 356 357 357 358 359 360 362 364 ["pI. TI. esa. bhAga-3 (1971) praarmbh|] Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ May the merits and virtues earned by the donors and selfless workers of Vipassana Research Institute, Igatpuri be shared by all beings. May all those who come in contact with the Buddha Dhamma through this meritorious deed put the Dhamma into practice and attain the best fruits of the Dhamma. Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DEDICATION OF MERIT *9X**<Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a Comorate Fody citize Edelha Baotions1 Fourtes 11th Floor, 55 reng Chow South Red Sce 1. "Painel, aven, 2000 1998, 120C coisa ISEN 21-7414-343