Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 05
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
લોપ. અભ્યાસમાં આ ને -હસ્વ જ્ઞ આદેશ. ધાતુની પૂર્વે અદ્. નિ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી અશશમત્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - શાસન કરાવ્યું. ઓ] [ોન્] ધાતુને નિત્ પ્રત્યય. ઓળિ ધાતુને વિ પ્રત્યય. વિ ની પૂર્વે ૩ઃ પ્રત્યય. ત્નિ ને દ્વિત્વ [૪-૧-૪થી]. ક્િ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી મા મવાનું મોળિળત્ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - આપે ચોરાવ્યું નહિ.
અહીં યાદ રાખવું જોઈએ કે - ઝીપવત્ ઈત્યાદિ સ્થળે આ સૂત્રથી જે -હસ્વ આદેશનું વિધાન કર્યું છે - તે સૂ.નં. ૪--.. વગેરે સૂત્રોથી વિહિત ત્પિાદિ નિત્ય કાર્યની પૂર્વે થાય છે. આશય એ છે કે પર કાર્યની અપેક્ષાએ નિત્ય કાર્ય બલવદ્ હોવાથી આ સૂત્રથી [૪-૨-૩૫થી] વિહિત -હસ્વાદેશાત્મક કાર્યની અપેક્ષાએ તે તે સૂત્રથી વિહિત હિત્પાદિ કાર્ય નિત્ય હોવાથી તેની બલવત્તાના કારણે -હસ્વાદેશની પૂર્વે જ તે દ્વિત્પાદિ કાર્ય થવું જોઈએ. પરન્તુ ધાતુ પાઠમાં ઓળુ [૨૭૩] આ ધાતુને દિત્ રૂપે જણાવાયેલો હોવાથી આ સૂત્રથી; નિત્ય એવા દ્વિત્યાદિ કાર્યનો બાધ કરીને -હસ્વાદેશ પ્રથમ થાય છે. -હસ્વાદેશ; દ્વિત્યાદિ કાર્ય બાદ જ થવાનો હોય તો મેળિત ઈત્યાદિ સ્થળે દ્વિત્વાદિ બાદ -હસ્વાદેશની પ્રાપ્તિ જ નથી રહેતી કારણકે તેવી સ્થિતિમાં એ સ્વર ઉપાન્ય નથી. આથી તેને -હસ્વાદેશના પ્રસંગનું નિવારણ કરવા ોળુ ધાતુને ઋત્િ કરવાની આવશ્યક્તા નથી. છતાં તેમ કરવાથી એ સૂચિત થાય છે કે નિત્ય એવા દ્વિત્યાદિ કાર્યનો બાધ કરીને આ સૂત્રથી વિહિત -હસ્વાદેશ પ્રથમ થાય તેથી જ મા મવાન્ ટિટત્ ઈત્યાદિ પ્રયોગો ઉપપન્ન થાય છે.. ઈત્યાદિ બૃહવૃત્તિથી અવસેય છે. રૂા
૩૩
