Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 05
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
દૈવે: વેશ - તોમ - વિસ્મય - પ્રતિયતે જા૪/૭૬।।
કેશ અને લોમ છે કર્તા જેનો એવી ક્રિયાને કેશ અને લોમ કહેવાય છે. કેશ લોમ વિસ્મય અને પ્રતિઘાત અર્થ ગમ્યમાન હોય તો હૈંર્ ધાતુથી પરમાં રહેલા ત્ત્વ અને વતુ પ્રત્યયની પૂર્વે વિકલ્પથી રૂદ્ નો નિષેધ થાય છે. હૃધ્ ધાતુને ‘હ્ર-વર્તે ૫-૧-૧૭૪’થી TM પ્રત્યય. તેની પૂર્વે ‘સ્તાઇશિ૦ ૪-૪-૩૨’થી પ્રાપ્ત ર્ નો આ સૂત્રથી નિષેધ. ‘તî૦ ૧-૩-૬૦'થી પ્રત્યયના સ્ ને ટ્ આદેશ...વગેરે કાર્ય થવાથી હૃષ્ટા: રેશા:; છું નોમિ; xૌત્ર: અને હૃષ્ટા વન્તા: આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી રૂટ્ નો નિષેધ ન થાય ત્યારે TM પ્રત્યયની પૂર્વે ઉપર જણાવ્યા મુજબ રૂટ્ વગેરે કાર્ય થવાથી દૂષિતા: શા; દુષિત તોમમ:, દુષિતૌત્ર:અને ષિતાન્તા: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશ: - સારા-વાંકા વાળ. રોમાન્ચ થયો. વિસ્મિત ચૈત્ર. તુટેલા અથડાએલા દાંત. ૫૭૬॥
અન્વિત: ૪।૪।૭૭]I
અપ + ચાણ્ ધાતુથી પરમાં રહેલા TM પ્રત્યયની પૂર્વે ૐ નો અભાવ અને ચાહ્ ને ચિ આદેશનું વિકલ્પથી નિપાતન કરાય છે. અપ + ચાણ્ ધાતુને ‘હ્ર-વર્તે ૫-૧-૧૭૪’થી TM પ્રત્યય. તેની
૩૨૪
