Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 05

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 333

कृष्
નહિ] તેમજ સ્વરાન્ત અથવા અ સ્વરવાળા તૃનિત્યાનિટ્ ધાતુથી વિહિત જ [પરમાં જ હોવો જોઈએ એવું નહિ] થવું પ્રત્યયની પૂર્વે વિકલ્પથી રૂર્ નો નિષેધ થાય છે. તેથી ધ્ ધાતુને પરોક્ષાનો થવ્ પ્રત્યય. ‘સૢ૦ ૪-૪-૮૧'થી થવ્ પ્રત્યયની પૂર્વે ટ્. ઉપર જણાવ્યા મુજબ ર્ ધાતુને હિત્વ. અભ્યાસમાં અનાદિવ્યન્જનનો લોપ. અભ્યાસમાં જ્ર ને જ્ઞ તથા વ્ઝ ને ર્ આદેશ. ચક્ + $ + થર્ આ અવસ્થામાં ઋ ને ગુણ સર્ આદેશ થવાથી ચથિ આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં સ્પષ્ટ છે કે - અહીં થવું પ્રત્યય ગ્ ધાતુથી વિહિત છે. તેથી ઉપાન્ય ૠ ને ગુણ થયા બાદ તે ૐ સ્વરવાળા [f] ધાતુથી પરમાં હોવા છતાં થર્ ની પૂર્વે આ સૂત્રથી વિકલ્પે રૂટ્ નો નિષેધ થતો નથી. અર્થ - તેં ખેંચ્યું અથવા ખેડ્યું. અહીં યાદ રાખવું જોઈએ કે - આ સૂત્રમાં સ્વરાન્ત ધાતુના ગ્રહણથી ધાતુનું ગ્રહણ શક્ય હોવા છતાં તેનું પૃથક્ ઉપાદાન; “ઋત: ૪-૪-૧૯’થી ફ્ળ ધાતુથી વિહિત થવુ પ્રત્યયની પૂર્વે નિત્ય ટ્ નો નિષેધ ન થાય - એ માટે છે.... II૭૮
ऋत: ४।४।७९।
વૃક્ પ્રત્યયની પૂર્વે જે ધાતુની પરમાં નિત્ય ટ્ થતો નથી - એવા ઋ જેના અન્તે છે - એવા કારાન્ત ધાતુથી વિહિત થવુ પ્રત્યયની પૂર્વે રૂ થતો નથી. હૈં ધાતુને પરોક્ષાનો થય્ પ્રત્યય તેની પૂર્વે ‘′૦ ૪-૪-૮૧’થી પ્રાપ્ત રૂર્ નો આ સૂત્રથી નિષેધ.
૩૨૮