Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 05

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 121

વળ – વૈશોઽકિઃ જારૂાાા
અક્ પ્રત્યય પરમાં હોય તો તેની પૂર્વે રહેલા ઋ વર્ણાન્ત ઋ અથવા ક્રૂ જેના અન્તમાં છે] ધાતુના અન્ય સ્વરને તથા વૃક્ ધાતુના ઉપાત્મ્ય ઋ ને ગુણ આદેશ થાય છે. ઋ ધાતુને અદ્યતનીનો વિ પ્રત્યય. ‘સત્ત્વનેં વા ૩-૪-૬૧'થી વિ ની પૂર્વે મક્ પ્રત્યય. આ સૂત્રથી ઋ ને ગુણ અર્ આદેશ. ‘સ્વાદે૦ ૪-૪-૩૧’થી સ ્ ના અ ને વૃદ્ધિ આ આદેશ થવાથી સત્ આવો પ્રયોગ થાય છે. યદ્યપિ ૬ + જ્ઞ + ત્ આ અવસ્થામાં આ સૂત્રથી વિહિત ગુણની અપેક્ષાએ ‘સ્વરાવેસ્તાસુ ૪-૪-૩૧’ - આ સૂત્ર પર હોવાથી ઋ ને વૃદ્ધિ આર્ આદેશની જ પ્રથમ પ્રાપ્તિ છે. ત્યારબાદ આ સૂત્રથી ગુણનો અવકાશ નથી. પરંતુ લઘુવૃત્તિમાં આ દૃષ્ટાન્ત નિર્દિષ્ટ હોવાથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ પ્રક્રિયા દર્શાવી છે. જે વસ્તુત: ખોટી છે. આત્ ના સ્થાને માઁ ભવાન્ અરત્ આ પ્રમાણે જ નિર્દેશ કરવો જોઈએ અને તો જ આ સૂત્રથી વિહિત ગુણાદેશની પણ અહીં ઉપયોગિતા વર્ણવી શકાશે. બૃહવૃત્તિમાં માઁ ભવાન અત્ આવો જ પાઠ છે - એ યાદ રાખવું. મૃ ધાતુને અદ્યતનીનો વિ પ્રત્યય. તેમી પૂર્વે ઉપર જણાવ્યા મુજબ સ પ્રત્યય. આ સૂત્રથી મૃ ધાતુના અન્ય ને ગુણ અર્ આદેશ. ‘અદ્ધાતો૦ ૪-૪-૨૯’થી સૃ ની પૂર્વે અત્ વગેરે કાર્ય થવાથી અમરત્ આવો પ્રયોગ થાય છે. ૢ ધાતુને અદ્યતનીનો વિ પ્રત્યય. ‘કૃતિ ૩-૪-૬૫’થી વિ ની પૂર્વે સક્ પ્રત્યય. આ સૂત્રથી TM ને ગુણ અર્ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી અન્નત્ આવો પ્રયોગ થાય છે. ઘૃણ્ ધાતુને અદ્યતનીનો વિ પ્રત્યય. ‘ઋતિ ૩-૪-૬૫’થી વિ ની પૂર્વે અડ્ પ્રત્યય. આ સૂત્રથી ઉપાન્ય શ્ન ને ગુણ અર્ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી અવઋતુ આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશ: - ગયો. સરક્યો. વૃદ્ધ થયો. જોયું. III
O
૧૧૬