Book Title: Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 05
Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
View full book text
________________
સૂત્રથી તાદશ જીવતુ પ્રત્યયને શિર્વદ્ ભાવ ન થાય ત્યારે યુદ્ ધાતુના ઉધાન્ય ૩ ને ગુણ નો આદેશાદિ કાર્ય થવાથી પ્રવિતવાનું આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - તેણે અવાજ કર્યો. ત્ ધાતુ વિર્દ છે. આવી જ રીતે માઃિ ગણપાઠમાંના ટૂ ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ ભાવમાં અને આરંભાર્થમાં કર્તામાં જ પ્રત્યય. તેમજ કર્તામાં વધુ પ્રત્યય. તેની પૂર્વે આ સૂત્રથી છે અને
વતુ પ્રત્યયને વિશદ્ ભાવ થવાથી રુદ્રિતનું પ્રતિક અને પ્રતિવાનું આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં ર્વિદ્ ભાવ આ સૂત્રથી ન થાય ત્યારે ન્ ધાતુના ઉપાજ્ય ૩ને ગુણ નો આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી દ્વિતમ્ કરોહિત અને પ્રોહિતવાનું આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશઃ - આ લોકો રડ્યા. રડવાની શરૂઆત કરી. તે રોયો.
ડતીતિ વિમ્ = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ જેમાં ઉપાન્ય છે એવા જ, શત્ પ્રત્યયને યોગ્ય ધાતુની પરમાં રહેલા તેમજ અદ્ધિ ગણપાઠમાંના ધાતુની પરમાં રહેલા ભાવ અને આરંભ અર્થમાં વિહિત છે અને વધુ પ્રત્યયને વિકલ્પથી વિશદ્ ભાવ થાય છે. તેથી શ્થિતિતમિ: અહીં શ્ચિત્ ધાતુમાં ઉપાજ્ય ૩ન હોવાથી થ્વિ + $ + ત આ અવસ્થામાં આ સૂત્રથી છે જે પ્રત્યયને વિકલ્પથી વિદ્વદ્ ભાવ થતો નથી. જેથી વિકલ્પક્ષમાં વિવ૬ ભાવ ન થાય ત્યારે ઉપાસ્ય રૂ ને ગુણ આદેશાદિ કાર્ય થતું નથી. અન્યથા ઉપર જણાવ્યા મુજબ āતિતમ્ આવો અનિષ્ટ પ્રયોગ થાત. અર્થ - શ્વેત થયું. વ રૂતિ વિ?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ જેમાં ૩ ઉપાજો છે - એવા શત્ પ્રત્યયને યોગ્ય જ તેમજ દ્િ ગણપાઠમાં જ ધાતુથી પરમાં રહેલા ભાવ અને આરંભ અર્થમાં વિહિત લે અને
વતુ પ્રત્યયને વિકલ્પથી વિરવત્ ભાવ થાય છે. તેથી + Tધુ ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ જે પ્રત્યયાદિ કાર્ય થવાથી ગ્રથિત:
૧૩૯
