Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 05

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 139

ઋત્ તૃણ્ મૃણ્ અને ગ્ ધાતુને ‘પ્રવાતે ૫-૪-૪૭’થી વા પ્રત્યય. વક્ત્વા પ્રત્યયની પૂર્વે ‘સ્તાઇશિતો ૪-૪-૩૨’થી . આ સૂત્રથી રૂટ્ સહિત [સે વસ્ત્યા પ્રત્યયને નિત્ ભાવ...વગેરે કાર્ય થવાથી ૠતિત્વા કૃષિત્વા કૃષિત્વા અને શિત્વા આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી સેટ્ વક્ત્વા પ્રત્યયને નિત્ ભાવ ન થાય ત્યારે ‘નઘોપાત્ત્વસ્ય ૪-૩-૪'થી મૃત્ તૃણ્ મૃણ્ અને ગ્ ધાતુના ઉપાજ્ય ૠ ને ગુણ અર્ આદેશ વગેરે કાર્ય થવાથી અર્જિત્વા તષિત્વા મર્પિત્વા અને ńિા આવો પ્રયોગ થાય છે. . અર્થક્રમશ: - ઘૃણા કરીને. સ્પર્ધા કરીને અથવા જઈને. તૃષિત થઈને. સહન કરીને. કૃશ થઈને. વ≈ ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ વક્ત્વા પ્રત્યય. ‘વિતો વા ૪-૪-૪૨’થી વત્ત્તા પ્રત્યયની પૂર્વે રૂ. આવી જ રીતે તુચ્ શ્રર્ અને મુર્છા ધાતુને વત્ત્તા પ્રત્યય. તેની પૂર્વે ‘સ્તાઇશિતો૦ ૪-૪-૩૨’થી . આ સૂત્રથી સેત્ વત્ત્તા પ્રત્યયને વિદ્ ભાવ. ‘નો વ્યગ્નવા૦ ૪-૨-૪૫’થી વo વગેરે ધાતુના ઉપાજ્ય ર્ નો લોપ વગેરે કાર્ય થવાથી ચિત્વા સુચિત્વા શ્રથિત્વા અને મુક્ત્વિા આવો પ્રયોગ થાય છે. વિકલ્પપક્ષમાં આ સૂત્રથી તાદશ સેત્ વત્ત્તા પ્રત્યયને વિદ્ ભાવ ન થાય ત્યારે વશ્ વગેરે ધાતુના ઉપાન્ય ્ નો લોપ ન થવાથી અનુક્રમે ગ્વિત્વા તુગ્વિા શ્રન્થિા અને મુષ્ઠિત્વા આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થક્રમશ: - ઠગીને. ચોરી કરીને. મુક્ત કરીને. ગૂંથીને.
ન્યુપાન્ત્ય કૃતિ વ્હિમ્ ?= આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ર્ અથવા જેના અન્તમાં છે - એવા ધાતુમાં ર્ ઉપાન્ય હોય તો જ તાદશ ધાતુથી પરમાં રહેલા મેટ્ ત્ત્તા પ્રત્યયને વિકલ્પથી વિદ્ ભાવ થાય છે. તેથી ર્ અને રિષ્ઠ ધાતુને ઉપર જણાવ્યા મુજબ વસ્ત્યા પ્રત્યય. તેની પૂર્વે ‘સ્તાઇશિતો૦ ૪-૪-૩૨’થી રૂ. ‘ત્ત્વા ૪-૩-૨૯’ થી સેત્ વત્તા ને જિદ્ ભાવનો નિષેધ. ‘નયો૪૦ ૪-૩-૪’થી ગ્ અને રિષ્ઠ ધાતુના ઉપાન્ય ૩ અને ૐ ને
૧૩૪