Siddhhemchandra Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 05

Author(s): Chandraguptavijay
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan

Page 49

नो व्यञ्जनस्यानुदित: ४।२।४५ ।।
વિસ્ [૩ જેમાં ઈત્ છે તે] ધાતુને છોડીને અન્ય વ્યવ્રુનાન્ત ધાતુના ઉપાન્ય ર્ નો; તેનાથી પરમાં ત્િ કે હિન્દુ પ્રત્યય હોય તો લોપ થાય છે. ખ્ર ્ ધાતુને ‘વર્તે ૫-૧-૧૭૪’ થી રૂ પ્રત્યય. આ સૂત્રથી ખ્ર ્ ધાતુના સ્ નો લોપ...વગેરે કાર્ય થવાથી પ્રસ્ત: આવો પ્રયોગ થાય છે. અર્થ - ઢીલું કરાએલું. ખ્ર ્ ધાતુને ‘વજ્ઞનાવે૦ ૩-૪-૯’ થી યરૂ પ્રત્યય. આ સૂત્રથી ખ્ર ્ ના ૬ નો લોપ. ‘મન્યજ્જ ૪-૧-૩' થી સ્ ને દ્વિત્વ. ‘ત્યજ્ઞનસ્યા ૪-૧-૪૪' થી અભ્યાસમાં અનાદિ વ્યન્નનનો લોપ. ‘વજ્ર-યંત૦ ૪-૧-૫૦’ થી અભ્યાસમાં F ની પરમાં ન↑ નો આગમ...વગેરે કાર્ય થવાથી સનીમ્રસ્યતે આવો પ્રયોગ થ્રાય છે. અર્થ - વારંવાર ઢીલું કરાય છે. વ્યજ્ઞનÒતિ ક્િ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ૩વિત્ ધાતુથી ભિન્ન વ્યલનાન્ત જ ધાતુના પાત્ત્વ ત્રૂ; નો તેનાથી પરમાં તૃિ કે હિન્દુ પ્રત્યય હોય તો લોપ થાય છે. તેથી નીયતે અહીં વિત્ વ પ્રત્યય પરમાં હોવા છતાં તેની પૂર્વેના સ્વરાન્ત ની ધાતુના ઉપાન્ય ર્ નો આ સૂત્રથી લોપ થતો નથી. અર્થ-લઈ જવાય છે. અનુતિ કૃતિ વિમ્ ? = આ સૂત્રથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ ઉદિત્ ધાતુથી ભિન્ન જ ધાતુના ઉપાન્ય ર્ નો; તેનાથી પરમાં ર્િ કે હિત્ પ્રત્યય હોય તો લોપ થાય છે. તેથી નર્ ધાતુ [૩૧૨]ને ઉપર જણાવ્યા મુજબ યક્ પ્રત્યય. ‘ઉત્તિ: સ્વા૦ ૪-૪-૯૮' થી નવ્ ના ર્ ની પૂર્વે ૬ નો આગમ... વગેરે કાર્ય થવાથી નાનન્દતે આવો પ્રયોગ થાય છે. અહીં નટ્ ધાતુ ઉદિત્ હોવાથી તેના ૬ નો આ સૂત્રથી લોપ થતો નથી. અર્થ - વારંવાર ખુશ થાય 3.118411
૪૪