________________
એપ્રિલ ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન નાત, જાત અને સંપ્રદાયથી પર અવધૂ આનંદઘનજીના અદભુત જીવન કવનનું નાટ્ય રૂપ એટલે અપૂરવ ખેલા: આનંદઘનજીનું મહાનાટક
1 ગુણવંત બરવાળિયા ત્રણસો વર્ષથી વધારે સમય પહેલાં થઈ ગયેલાં મહાન જૈનકવિ અધ્યાત્મ આત્મસ્થ સંતના દર્શન થાય છે. સતી થતી સ્ત્રીને ઉપદેશમાં આત્મતત્ત્વ પર યોગી આનંદઘનજીના જીવન અને કવન ઉપર આધારિત નાટ્ય રચના કરવી પ્રકાશ પાથરવાની સાથે સમાજ સુધારણાના કાકુઓ પ્રગટ થાય છે. તે ખૂબ અઘરું કામ છે.
મહોપાધ્યાય યશોવિજયજીનું અવધૂત યોગી આનંદઘનજી સાથેનું મિલન | ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહે આવી અદ્ભુત નાટ્યરચના કરવાનો સમ્યક કાંચનમણિ યોગનું સર્જન કરે છે. જાણે ત્રણસો વર્ષ પહેલાની દિવ્યઘટનાનું પુરુષાર્થ કર્યો છે. ‘વાંસને આવ્યા ફૂલ', “કવિ કલાપી', “કવિ ન્હાનાલાલ', સાંપ્રત દર્શન થાય છે. કવિ જયદેવ’ વિગેરે સુંદર નાટ્ય રચનાઓ તો એમણે આપી જ છે પરંતુ નિર્ધન અને દુઃખીને સહાય કરવાની પ્રબળ કરુણાબુદ્ધિની ઘટના ચમત્કાર અપૂરવ ખેલા' તેમાં યશકલગી રૂપ છે જેણે જૈન નાટ્ય જગતને સમૃદ્ધ કર્યું નથી, પરંતુ સંતની સાધનાના પરિપાક રૂપે પ્રગટેલી સહજલબ્ધિનું પરિણામ
છે તેની પ્રતીતિ થયા વિના રહેતી નથી. આવી કથાઓ અને ઘટનાઓની આઇડિયાઝ અનલિમિટેડ દ્વારા નિર્મિત આ નાટ્યકૃતિનું દિગ્દર્શન મનોજ હારમાળ એ આ માત્ર નાટક નથી એક સાતત્યપૂર્ણ નાટ્યપ્રવાહ છે. સુમતિ શાહ જેવા નાટ્યશિલ્પીએ કર્યું છે જેણે આ પહેલા “કવિ મરીઝ', કલિકાલ અને કુમતિના સંવાદમાં સદાચાર, અનુભવ અને વિવેકની વાત અભિપ્રેત સર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યના જીવન આધારિત “સિદ્ધહેમ', યુગપુરુષ શ્રીમદ્ છે. અહીં યોગ્ય પ્રતીક દ્વારા ગૂઢ રહસ્યોને બહાર લાવવાનો સમ્યક્ પુરુષાર્થ રાજચંદ્રજીના જીવન આધારિત ‘અપૂર્વ અવસર’ અને રાજા ભરથરીના જીવન છે. આધારિત ‘અમરફળ' જેવા સફળ નાટકો આપ્યા છે. આ ‘અપૂરવ ખેલા” પ્રત્યેક જેને આ નાટક જોવું જ જોઈએ અને જૈન સંસ્થાઓએ સાથે આપીને તેમણે રંગભૂમિને સમૃદ્ધિની છોળો આપી છે.
મળીને માણવું એ એક લ્હાવો ગણાશે. ભારતની તમામ દાર્શનિક પરંપરાની આનંદઘનજીના જીવનની નક્કર વિગતો મળતી નથી. મારવાડના મેડતા અમૃતધારામાં પ્રેક્ષકને અભિસ્નાન કરાવી શકવા આ નાટક સક્ષમ છે “અપૂરવ શહેર અને આબુના પર્વતો ને જંગલો તેમની વિહારભૂમિ હતી. તેમણે ખેલા'. આ નાટકના કલાકારોએ કલાદીપકમાં પોતાની પ્રાણશક્તિનું સિંચન અધ્યાત્મ પદો અને તીર્થકરો પ્રતિ સ્તવનોની રચનાઓ કરી. ‘ઋષભ જિનેશ્વર કરીને અભિનયના અજવાળા પાથર્યા છે. કવિ કાલિદાસની ઉક્તિ છેપ્રીતમ મહારો”, “અબ હમ અમર ભયે ન મરેંગે' જેવી અમર કૃતિઓના તેઓ “કવિતાઓમાં નાટક રમ્ય છે તે અહીં ચરિતાર્થ થાય છે. સર્જક હતા.
પાવાપુરી-રાજસ્થાનમાં યોજાયેલા ૨૧મા જૈન સાહિત્ય સમારોહમાં અપૂરવ ખેલાએવા સાધુપુરુષની કથા છે જેનું કોઈ નામ નથી, કોઈ ૩૦૦ જૈન વિદ્વાનોએ આ નાટક મ્હાણીને નાટકની ભાવભરી પ્રશંસા કરી નાત, કોઈ સંપ્રદાય, કોઈ ઓળખ નથી છતાં ઓળખાય છે “આનંદઘન' છે. થકી જે આનંદઘનની આસપાસ ગૂંથાઈ છે. છેલ્લા ત્રણસો વરસોની અનેક પ્રાચીન ભરત નાટ્યશાસ્ત્રનો સૂત્રધાર, ૧૧મી સદીના જૈનમુનિ મહાકવિ લિજંસ, અનેક કથાઓ, અનેક દંતકથાઓ, “અપૂરવ ખેલા'માં એક નહિ નાટ્યકાર રામચંદ્રસૂરિજીના “નાટ્યદર્પણ'માં વ્યક્ત થતી તદ્ભવથી તત્સમ સુધીની અનેક નાટકોની કથાઓ વણાઈ છે. આ મહાનાટક છે જેમાં આનંદનો રસવિભાવના, મધ્યકાલિન ભવાઈનો ભંગ અને કઠપૂતળીના ખેલની ભાવાનુભૂતિ સમંદર ઉછળે છે. ઉદય મજુમદારે પીરસ્યો છે સંગીતનો રસથાળ. ભાષાનો તેમજ શેક્સપિયરની જગત રંગભૂમિની વિચારધારા અને પ્રતીક અભિનય માટે વૈભવ આપણા મનની બારીઓને ઉઘાડી નાંખે છે જેમાંથી પરમસુખનો એમની પ્રેક્ષકો ઉપરની બુદ્ધિમતા, આત્મા ઉપરની શ્રદ્ધા અને એ યુગના ગ્રીક રાજમાર્ગ દૃશ્યમાન થાય છે.
નાટ્યશાસ્ત્ર પ્રમાણેની આધુનિકરણ સાથે તાલ મેળવતી પ્રતીકાત્મક વેશભૂષા, આ - અવધુની આત્મમસ્તીનો અભિનય (વન સાધ અવધત આનંદઘનજીના જીવન અને કવનોને પ્રગટ કરતો આ
ઓ ઉપરાંત મૂર્તમાં પ્રવેશી અમૂર્ત ભાવવિશ્વનું તેની બાહ્ય ફકીરી અને ભીતરની
હસતા હસતા દર્શન કરાવતી આધુનિક ગીત-સંગીત સભર નાટકના એન.સી.પી.એ. અને પૃથ્વી થિયેટર સિવાય અમીરીના દર્શન કરાવે છે. અધ્યાત્મ
નાટ્યવિચારધારા, આ બધી નાટ્યરીતિનો | ૩૦ જૂન સુધી જ્યાં જ્યાં જાહેર પ્રયોગો પ્રસ્તુત થશે ત્યાં ત્યાં ‘પ્ર.જી.'ના પદોનું ગાન અવધૂની વણકથી અંતરંગ વાચકોને આ લખાણ દર્શાવવાથી ૩૦% ડિસ્કાઉન્ટ મળશે. જ્ઞાન લાભના
સમન્વય અને સંગમ એટલે મનોજ શાહ દશાની દિવ્યકથા કહી જાય છે. “પરમ * | આ સહકાર માટે નિર્માણ સંસ્થાના અમે આભારી છીએ.
દિગ્દર્શિત, ડૉ. ધનવંત શાહ વિરચિત નાટક તત્ત્વને કોઈ રામ કહે, કોઈ રહેમાન કહે,
| ‘અપૂરવ ખેલા’ આનંદથી આનંદઘન સુધી. (૧) વર્લ્ડ જૈન કોન્ફડરેશન-મુંબઈ દ્વારા આ નાટકનો એક પ્રયોગ રવિવાર કોઈ કૃષ્ણ (વિષ્ણુ) કહે, કોઈ મહાદેવ
* * * તા. ૨૨ એપ્રિલે સાંજે ૭ વાગે મુંબઈ-યશવંતરાવ ચૌહાણ કહે, કોઈ બ્રહ્મા કહે કે કોઈ પારસનાથ |
૬૦૧, સ્મિત એપાર્ટમેન્ટ, કહે પરંતુ પોતાનામાં રહેલું ચેતનતત્ત્વ | ઑડિટોરિયમમાં પ્રસ્તુત થશે. ૧૫% ડિસ્કાઉન્ટ. ફોન : ૨૨૬૩૨૨ ૨૦.|
ખોખાણી લેન, ઘાટકોપર (ઈસ્ટ), પોતે જ પરમતત્ત્વ છે, પરમાત્મા છે.”
(૨) આઈડિયાઝ અનલિમિટેડ જાહેર પ્રયોગ ૨૯ એપ્રિલ, રવિવાર સાંજે ૬.| મુંબઈ-૪૦૦૦૭૭. અવધુના આ શબ્દોમાં સંપ્રદાયથી પર એન.સી.પી.એ. એક્સપેરિમેન્ટલ થિએટર, મનોજ શાહ-૯૮૬૯૪૬૭૩૯૨. મોબાઈલ : ૯૮૨૦૨૧૫૫૪૨
