________________
| પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨ )
છે (૨) 'તા' શબ્દ પ્રયોગ સૂચવે છે કે આ વિષચક્ર અન્ય ઘણું પુરુષસ્થાનેનેતિ પ્રાકૃમિતિ વ્યુત્પતિ: જેના દ્વારા અભીષ્ટ-ઈષ્ટ વ્યક્તિના ૨ શું કહેવા યોગ્ય છે પરંતુ અત્યારે અહીં માત્ર આટલું જ કહ્યું છે. ચિત્તનું વિશેષ રૂપે પોષણ કરાય તે પ્રાભૂત છે. દેશકાલોચિત્ત, ૨ 8 ગણિતાનુયોગના કઠિનતમ વિષયને સરળ બનાવવા, શિષ્યને દુર્લભ, સુંદર, રમણીય વસ્તુ આપીને અન્યના ચિત્તને પ્રફુલ્લિત હૈ હું તેમાં તન્મય બનાવવા જ સૂત્રકારે આવી વિશિષ્ટ ભાષાશૈલીનો કરાય છે, તેને લોકભાષામાં ભેટ કહેવાય છે. તીર્થંકર પરમાત્માએ છે પ્રયોગ કર્યો હશે, તેમ જણાય છે.
વિનીત શિષ્યને આ જ્ઞાનરૂપી ભેટ આપી છે તેથી ભેટતુલ્ય આ ઍ આ આગમમાં માત્ર જૈનદર્શનનું જ નહીં પણ અન્યમતની પ્રકરણોને પ્રાભૃત કહેવામાં આવે છે. આ આગમના ભિન્નભિન્ન ૨ ૨ માન્યતાઓનું પણ નિર્દેશન કરાયું છે.
અધિકારને પ્રાભૃત કહ્યા છે. પ્રાભૃતના અંતર્ગત અધિકારને પ્રાભૃત ૨ 2 આગમગ્રંથનો વિષય
પ્રાભૃત અથવા પ્રતિપ્રાભૃત કહ્યા છે અને પ્રાત કે પ્રતિપ્રાભૃતમાં 8 પ્રસ્તુત આગમમાં સૂર્યની ગતિ, સૂર્યનું સ્વરૂપ, સૂર્યનો ચંદ્ર- અન્ય મતાવલંબીઓની માન્યતાઓની રજૂઆતને પ્રતિપત્તિ કહેલ છે $ ગ્રહ-નક્ષત્ર-તારાઓ સાથેનો સંયોગ આદિનું વિસ્તૃત વર્ણન છે. છે. એ સંખ્યા કોઠામાં બતાવ્યા મુજબ છે. (કોઠો નીચે આપેલ છે.) છે છે આ એક ગણિતાનુયોગનો વિષય છે. ગતિ આદિની ગણનાને ૧ થી ૨૦ પ્રાભૃતના વિષયનું સંક્ષિપ્ત નિર્દેશ૨ આધારે ઉદય, અસ્ત, મુહૂર્ત, વાર, તિથિ, માસ આદિનો ચોક્કસ (૧) પ્રથમ પ્રાભૃતમાં-દિવસ-રાતના ૩૦ મુહૂર્ત, નક્ષત્રમાસ, ૨ 2 સમય પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. સૂર્ય અને જ્યોતિચક્રનું વ્યવસ્થિત દિગ્દર્શન સૂર્યમાસ, ચંદ્રમાસ અને ઋતુમાસના મુહૂર્તોની વૃદ્ધિ પ્રથમથી 8 6 કરાવનાર આ ઉપાંગ મુખ્યત્વે જ્ઞાન તેમ જ વિજ્ઞાનની સંકલિષ્ટ અંતિમ અને અંતિમથી પ્રથમ મંડલ સુધીની સૂર્યની ગતિના કાળનું છે $ પદ્ધતિથી વિચારોને વ્યક્ત કરે છે. ગણિત અને જ્યોતિષની પ્રતિપાદન, દક્ષિણાયન-ઉત્તરાયણમાં અહોરાત્રિના જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ શ્રે મહત્ત્વપૂર્ણ વિવેચના એમાં પોતાનું વિશિષ્ટ સ્થાન રાખે છે. આમાં મુહૂર્ત તેમજ અહોરાત્રિના મુહૂર્તોની હાનિવૃદ્ધિને કારણે ભરત છે ૨ ૧૦૮ ગદ્યસૂત્રો અને ૧૦૩ પદ્ય ગાથાઓ છે. એમાં એક અને ઈરવતક્ષેત્રના સૂર્યનો ઉદ્યોત ક્ષેત્ર, સૂર્ય દ્વારા દ્વીપ સમુદ્રોના હૈ 2 અધ્યયન, ૨૦ પ્રાભૃત અને ઉપલબ્ધ મૂળપાઠ ૨૨૦૦ શ્લોક અવગાહન આદિનું વર્ણન છે. હું પરિમાણ છે. ૨૦ પ્રાભૂતમાં ખગોળશાસ્ત્રની સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ (૧) દ્વિતીય પ્રાભૃત-સૂર્યના ઉદય-અસ્તનું વર્ણન કરીને અન્ય 8 $ માહિતી છે જે અન્યત્ર એક સાથે ભાગ્યે જ પ્રાપ્ત થાય છે. તિર્થીઓના મતનો ઉલ્લેખ છે. જેમાં-(૧) સૂર્યનું પૂર્વ દિશામાં ૨ પ્રાભૂત એટલે શું? પ્રાભૃતઃપાદુ: અર્થાત્ ભેટ. પ્રાભૃતનો ઊગીને આકાશમાં જતું રહેવું. (૨) સૂર્યને ગોળાકાર કિરણોનો શૈ ૨ વ્યુત્પત્તિજન્ય અર્થ છે-%ઉંબાસમતીર્ ખ્રિયતે-પોષ્યન્ત-વિત્તમપીતૃસ્થ સમૂહ બનાવીને સંધ્યામાં નષ્ટ થવું. (૩) સૂર્યને દેવતા બનાવીને
லலலலலலலலலலலலலலலலலல லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல
૧ થી ૨૦ પ્રાભૂતનો કોઠો. પ્રતિપત્તિ સંખ્યા | પ્રાભૃત સંખ્યા
லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல
પ્રાભૂત સંખ્યા
પ્રતિપ્રાભૂત સંખ્યા
પ્રતિપ્રાભૂત સંખ્યા
પ્રતિપત્તિ સંખ્યા
6
૨૦
ચોથામાં પાંચમામાં
છઠ્ઠામાં સાતમામાં આઠમામાં
૩+૨૫+૨+૯૬
કુલ ૧૨૬
૦
૧0
૦ =
૨૨ પ્રથમમાં એકવીસમામાં
=
2 TO ૧ |
૧
પ્રથમમાં દ્વિતીયમાં
૧૧ થી ૧૬
9T] ;
૦
=
તૃતીયમાં
કુલ ૧૪
- -
૨૦.
૧૨ ૧૬+૧૬ કુલ ૩૨ - ૨૦
58 રપ.
૨+૨+કુલ ૪
૩પ૭
કુલ ૨૦
-
_'
