________________
லலலலலல
லலலலல
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨) இல ல ல ல ல ல ல ல ல ல லலல லலலல லலல லலலல லலல லலலல ல ல ல ૨સંસ્થાપન કર્યું છે.
મહાનુભાવોએ ભિન્ન ભિન્ન લેખોમાં પોતાનો અભિમત પ્રગટ૨ ૨ (૧૮) અઢારમું પ્રાભૃત-સમભૂમિથી સૂર્ય-ચંદ્રાદિની ઊંચાઈનું કર્યો છે. <પરિમાણ બતાવતા અન્ય ૨૫ મતમતાંતરોનો ઉલ્લેખ કરીને ભારતીય જ્યોતિશાસ્ત્રોમાં વરાહમિહિર નિયુક્તિકાર ?
સ્વમતનું પ્રતિપાદન કર્યું છે. ચંદ્ર-સૂર્યના આયામ-વિખંભ, ભદ્રબાહુના ભાઈ હતા. એમણે પોતાના ગ્રંથ વરાહસંહિતામાં શ્રેબાહુલ્ય, એમને વહન કરવાવાળા દેવોની સંખ્યા અને એના સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિના કેટલાક વિષયોને આધાર બનાવીને એના પર લખ્યું ૨દિશાક્રમથી રૂપ, શીધ્ર-મંદગતિ, અલ્પબદુત્વ, ચંદ્ર-સૂર્યની છે. એ જ રીતે પ્રસિદ્ધ જ્યોતિર્વિદ ભાસ્કરે સૂર્ય-પ્રજ્ઞપ્તિની કેટલીક ૨ શૈઅગ્રમહિષીઓનો પરિવાર, વિક્ર્વણા, શક્તિ તેમજ દેવ-દેવીઓની માન્યતાઓને લઈને પોતાના ખંડનાત્મક વિચારો પ્રગટ કર્યા છે. છે ૮ જ. ઉ. સ્થિતિ આદિનું વર્ણન છે.
જે ‘સિદ્ધાન્ત શિરોમણિ' ગ્રંથમાં દેખાય છે. $ (૧૯) ઓગણીસમું પ્રાભૃત-ચંદ્ર અને સૂર્ય કેટલા ભાગને તેમજ બ્રહ્મગુપ્ત સ્કુટ-સિદ્ધાન્ત ગ્રંથમાં પણ ખંડનનો આધાર
પ્રકાશિત કરે છે તેનું વર્ણન છે. અને બાર મતમતાંતરોનો ઉલ્લેખ આ આગમને બનાવ્યો છે. ૨સ્વમતનું નિરૂપણ છે. તેમ જ લવણ સમુદ્રનો આયામ-વિખંભ આ યુગમાં વિદેશી વિદ્વાનોએ આને (સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિને) વિજ્ઞાનનો છે 2અને ચંદ્ર-સૂર્ય-નક્ષત્ર
ગ્રંથ માન્યો છે. જેમાં ડૉ.૨ ભલે જેનશાસ્ત્રોમાં કદાચ સૂર્યને વંદનીય ન માન્યો હોય પણ વ્રતોમાં | હું તારાઓનું વર્ણન છે. એ જ રીતે
વિન્ટરનિન્જ મુખ્ય છે. ડૉ. ૪ | રાત્રિભોજન વિરમણ વ્રત અતિ મહત્ત્વનું વ્રત છે. જે સુર્યની મહત્તા | $ધાતકીખંડ-કાલોદધિ અને
શુબિંગ તો કહ્યું છે કે | પ્રકટ કરે છે. તેમજ સૂર્યપ્રકાશ વગર ઉગેલા કંદમૂળાદિનો ત્યાગ પણ ૨પુષ્કરાર્ધદ્વીપનું વર્ણન છે. |
સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિના અધ્યયન વગર સૂર્યની મહત્તા છતી કરે છે. સૂર્યગ્રહણ વખતે સ્વાધ્યાય કરવાની મનાઈ ૨ ઈન્દ્રના પ્રભાવમાં વ્યવસ્થા, | | છે. જેથી પણ સૂર્યની મહત્તા સિદ્ધ થાય છે. આમ આ બધાથી સિદ્ધ
ભારતીય જ્યોતિષીના 8 ઈન્દ્રનો જઘન્ય ઉત્કૃષ્ટ | થાય છે કે જેનો પણ સૂર્યને મહત્ત્વ આપે છે.
ઇતિહાસને બરાબર ન સમજી 8 ‘વિરહકાલ, મનુષ્ય ક્ષેત્રની બહાર છે
શકાય. બેબરે સન ૧૮૬૮માં Sચંદ્રની ઉત્પત્તિ અને ગતિ તથા અંતમાં સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર સુધી ‘ઉવેર સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ’ નામનો નિબંધ પ્રકાશિત કર્યો હતો. ડૉ. શદ્વીપસમુદ્રોનો આયામ, વિખંભ પરિધિ આદિનું વર્ણન છે. સિબોએ “ઓન ધ સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ' નામના શોધ નિબંધમાં લખ્યું છે 8 (૨૦) વીસમું પ્રાભૃત-ચંદ્રાદિનું સ્વરૂપ, રાહુનું વર્ણન, ગ્રહણના કે ગ્રીક લોક ભારતમાં આવ્યા તે પૂર્વે બે ચંદ્ર બે સૂર્યના અસ્તિત્વને છે શ્રેજઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ કાળનું વર્ણન, ચંદ્રને શશિ અને સૂર્યને આદિત્ય માનતા હતા તથા તેમણે અતિપ્રાચીન જ્યોતિષિના વેદાંગ ગ્રંથની છે હું કહેવાનું કારણ, સમય-આવલિકાદિ કાળના કર્તા સૂર્યનું વર્ણન, માન્યતાઓ સાથે સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિની તુલના કરી છે, સમાનતા બતાવી Sચંદ્ર-સૂર્યની અગ્રમહિષીઓ, પારિચારણ વગેરેનું વર્ણન છે. અંતમાં છે. ૨૮૮ ગ્રહના નામ બતાવવામાં આવ્યા છે.
સૂર્યની મહત્તાછે આમ આ બધા પ્રાભૂતોનો અભ્યાસ કરતા ખ્યાલ આવે છે કે સૂર્યની મહત્તા પ્રસ્થાપિત કરતા ગોંડલગચ્છ શિરોમણિ છે ૨સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિમાં માત્ર સૂર્ય પર જ નહિ સમગ્ર જ્યોતિષી દેવોના જયંતમુનિએ લખ્યું છે કે સમગ્ર જીવરાશિ સૂર્યની અપેક્ષા રાખે છે રિવારનું પ્રસંગોપાત વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે.
છે. બધો કાર્યકાળ સૂર્યની ગતિ પ્રમાણે ગોઠવાયેલો છે. વૃક્ષોમાં તે
છેધો . , $આગમના વ્યાખ્યા ગ્રંથો
જે કાંઈ રસસિંચન થાય છે તેમાં સૂર્ય મોટો ભાગ ભજવે છે. ૨સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ પર શ્રી ભદ્રબાહુએ નિર્યુક્તિની રચના કરી હતી. અહોરાત્રિનું વિભાજન સૂર્યના આધારે છે. આ રીતે સૂર્યનું ! ૨વર્તમાને તે અનુપલબ્ધ છે. આચાર્ય મલયગિરિએ વૃત્તિ લખી છે મહત્ત્વ છે. 2જે ઉપલબ્ધ છે. આચાર્ય શ્રી ઘાસીલાલજી મ.સા.એ સંસ્કૃત- ભલે જૈનશાસ્ત્રોમાં કદાચ સૂર્યને વંદનીય ન માન્યો હોય પણ છે હું ગુજરાતી-હિન્દી એ ત્રણ ભાષામાં ટીકા લખી છે જે આજે પણ વ્રતોમાં રાત્રિભોજન વિરમણ વ્રત અતિ મહત્ત્વનું વ્રત છે. જે સૂર્યની 8 $જોવા મળે છે. આચાર્ય મુનિ ધર્મસિંહજી (૧૮મી સદી) મ.સા.એ મહત્તા પ્રકટ કરે છે. તેમજ સૂર્યપ્રકાશ વગર ઉગેલા કંદમૂળાદિનો
સૂર્ય-પ્રજ્ઞપ્તિના યંત્રનું નિર્માણ કર્યું છે. આચાર્ય અમોલકઋષિજીએ ત્યાગ પણ સૂર્યની મહત્તા છતી કરે છે. સૂર્યગ્રહણ વખતે સ્વાધ્યાય ૨ Pહિન્દીમાં અનુવાદ કર્યો છે. આ ઉપરાંત મધુકરમુનિ, પુણ્યવિજયજી કરવાની મનાઈ છે. જેથી પણ સૂર્યની મહત્તા સિદ્ધ થાય છે. આમ છે શ્રેમ.સા., લીલમબાઈ મ.સ. આદિએ આ સૂત્રોના અનુવાદ કર્યા છે. આ બધાથી સિદ્ધ થાય છે કે જેનો પણ સૂર્યને મહત્ત્વ આપે છે. 8 સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિનો બીજા ગ્રંથોમાં ઉલ્લેખ
આમ સમગ્રતઃ અહીં “સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ'નું સંક્ષિપ્ત વિવેચન કર્યું છે ? ન સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિના સંબંધમાં દેશ-વિદેશના વિચા૨ક જેમાંથી સાર ગ્રહણ કરી પાર પામીએ.
* * 6 லேலலல லலலல லலலல லலல லலல லல லலல லலலல ல ல ல ல
லலலலலலல லலலலல
லலல
