________________
ઓક્ટોબર, ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
ક્રોધનું પરિણામ વિવેકશૂન્યતા
શશિકાંત લ. વૈધ.
ક્રોધ અગ્નિ સ્વરૂપ છે. શાસ્ત્રો કહે છે કે ક્રોધ મનુષ્યનો મહાન હકીકત કંઈક આવી હતી. શત્રુ છે. ગીતા કહે છે કે કામ, ક્રોધ તથા લોભ-એ આત્માનો નાશ મિત્રનું નામ જન્મજ્ય. માતાપિતા આર્થિક દૃષ્ટિએ સુખી, બધી કરનારાં (અર્થાત્ તેને અધોગતિમાં લઈ જનારાં) ત્રણ નરકનાં દ્વાર રીતે. મિત્રના પિતાએ ફરીથી લગ્ન કરેલું, પ્રથમ પત્ની મણિબેનની છે માટે એ ત્રણને ત્યજી દેવા જોઈએ.”-અધ્યાય ૧૬, શ્લોક ૨૧. સંમતિથી, મિત્રની માતાનું નામ વિદ્યા. મારા બાના ખાસ બહેનપણી. યાદ રાખવા જેવું તે છે કે ક્રોધ જન્મે છે ત્યારે વ્યક્તિ વિવેકશૂન્ય બની જાણે-એક જ લોહીની સગાઈ હોય તેમ બન્ને બહેનની જેમ ચાહે.પણ જાય છે. તેને ભાન જ રહેતું નથી અને આ આવેશમાં તે ન કરવાનું વિદ્યામાસી સ્વભાવના ખૂબ ક્રોધી, જન્મેજયના લગ્ન ખૂબ વહેલાં, કરી નાંખે છે–જે તેને ખૂબ હાનિ પહોંચાડે છે. મહાન સંતો આ બાબતમાં તેની ઈચ્છા વિરુદ્ધ કરી નાખ્યાં, ખરેખર તો તેની ઈચ્છા એસ.એસ.સી. ખૂબ સંયમી હોય છે. એક વ્યક્તિએ ભગવાન બુદ્ધને ગુસ્સે કરવા ખૂબ પછી આગળ ભણવાની હતી, પણ માતાપિતાએ માન્યું નહિ અને ગાળો ભાંડી, પણ બુદ્ધ જરા પણ ગુસ્સે ન થયા અને મનનું સમત્વ લગ્ન ખૂબ ધામધૂમથી થઈ ગયાં. પિતા ઇચ્છા કરે કે તે નોકરી કરી ધારણ કરી રાખ્યું.. એમના શિષ્ય પૂછયું, “ભગવંત, પેલા માણસે પૈસા લાવે..જન્મજ્ય કહે હું ક્યાં કહેતો હતો કે મારું લગ્ન કરો? તમે તમને ગાળો ભાંડી પણ તમે કેમ શાંત રહ્યા? તમારે તેને જવાબ જ મને વહેલો પરણાવ્યો..આ રીતે ઘરમાં સંઘર્ષ અને અશાંતિ ચાલ્યા આપવો જોઈએ. બુદ્ધ બોલ્યા, “કોઈ આપણને કંઈ ભેટ આપે અને કરે. મણિબા ખૂબ શાંત. વિદ્યામાસી ખૂબ ક્રોધી...તે પણ કહે, ‘હવે શું આપણે તેનો સ્વીકાર ન કરીએ તો શું થાય? શું પેલી વ્યક્તિ તેની ભણવાનું?' આ રીતે ઘરમાં અશાંતિભર્યું વાતાવરણ સર્જાયું. જન્મજ્યની ભેટ પાછી ન લઈ જાય? મેં તેની ગાળોનો સ્વીકાર
( ધર્મ એક )
પત્ની હશુ સ્વભાવે શાંત અને ખૂબ વિનમ્ર. તેની જ નથી કર્યો...ગાળો તો તેની પાસે જ રહી. આપણે
સ્થિતિ તો સૂડી વચ્ચે સોપારી જેવી હતી. તે બધું શાંત રહેવાનું.' બુદ્ધની સ્થિતપ્રજ્ઞતાના અહીં દર્શન
જોયા કરે. થાય છે. ક્રોધાગ્નિ શું ના કરે ? રાવણને વારંવાર
એક દિવસે બન્યું એવું કે જન્મજ્યની પત્ની ક્રોધ થતો, પરિણામે તેને ખૂબ હાનિ થતી. એટલે જૈન તીર્થકરોના જમવા બેઠેલી થાળી તૈયાર હતી, એવામાં વિદ્યામાસી ગુસ્સે થઈને જીવન જુઓ તો તે સૌ પ્રશાંત લાગશે. જેણે બધા અંદરના શત્રુઓ બોલ્યા, ‘ઉઠી જા. ધણી તો કમાતો નથી અને ખાવા બેઠી છે?' એમ પર–કામ, ક્રોધ, લોભ, મોહ અને મત્સર પર વિજય મેળવ્યો છે તે જ તીર્થકર કહીને વહુની થાળી ખેંચી લીધી. વહુ બિચારી લાચાર હતી...આ બધું કહેવાય. મહાવીર સ્વામી કદાપિ ગુસ્સે થતા નહિ–સદાય શાંત અને પ્રસન્ન. દૃશ્ય જન્મજ્ય તેના મેડેથી જોતો હતો...તેને એકમ ગુસ્સો આવ્યો..તે આપણે તો વાત વાતમાં ગુસ્સે થઈ જઈએ છીએ. અને ધીરજ રાખતા ચપ્પ લઈને રસોડામાં આવ્યો અને તેણે કહ્યું, “આ બધું જે છે તે આને નથી. મેં એક પુત્રને ગુસ્સામાં તેની
લીધે જ છે ને? લ્યો, તેને જ મારી માતાને મારતી જોઈ છે...અરે, જે શ્રી કષભદેવજી મહારાજ જૈન ધર્મ મંદિર
નાંખું...એમ કહી તેણે વહુ પર વચ્ચે પડે તેને પણ ગાળો ભાંડે.
એવે જ્ઞાતિ ટ્રસ્ટ ઠાણે.
હુમલો કર્યો.. હું ત્યાં જ હતો...હું ગુસ્સે થાય ત્યારે માણસનું વર્તન | જૈન મંદિર માર્ગ, ટૅભી નાકા, ઠાણે (પ.) ૪૦૦ ૬૦૧ (મહારાષ્ટ્ર)
વચ્ચે પડ્યો...મિત્રે મારી પર ગુસ્સો આસુરી બની જાય છે. જાણે તે ટેલિફોન નં. : ૦૨૨-૨૫૪૭૫૮૧ ૧, ૨૫૪૭૨૩૮૯.
કર્યો. મેં તેને બરાબર પકડી મનુષ્ય મટી ગયો એમ લાગે છે !! | પૂ. પંન્યાસ પ્રવર ડૉ. શ્રી અરુણવિજયજી ગણિવર્ય મ.સા.ના પાવન
રાખ્યો...ઘરમાં હાહાકાર મચી આ ક્રોધનું જ પરિણામ છે. સાન્નિધ્યમાં ત્રિદિવસીય-વિદ્વદ્ સમેલન એવં સંગોષ્ઠી
ગયો. મણિબાએ કહ્યું, ‘આ સારું મારા જીવનમાં ઘટેલી એક | તા. ૨, ૩, ૪ નવેમ્બર, ૨૦૧૨ શુક્ર-શનિ, રવિ (ત્રિદિવસિય)|
નથી દેખાતું. થાળી પર બેઠેલી ઘટના મને આજે પણ યાદ છે, વિષય : જ્ઞાન-દર્શન-મીમાંસા.
વહુને ઉઠાડી મૂકવી તે પાપ છે.” જેમાં ગુસ્સામાં (ક્રોધના સંપર્ક :
જન્મજ્યના પિતા હરિનારાયણ આવેશમાં) આવે તો મારો (૧) જે. કે. સંઘવી : ૯૮૯૨૦૦૭૨૬૮
કાકાને પણ સમજાયું કે આ ખોટું લંગોટિયો મિત્ર હાથમાં હથિયાર |(૨) સુરેશજી છાજેડ : ૯૮૨૧૦૬૯૭૦
થયું. જો વિદ્યામાસીએ જ ક્રોધ ન લઇને તેની પત્નીને મારવા ગયો (૩) સોહનલાલજી સુરાણા : ૯૮૬૯૩૫૭૦૫૧
કર્યો હોત તો આવું થાત જ નહીં. અને ઘરમાં બૂમાબૂમ થઈ ગઈ. |(૪) લલિત શક્તિ : ૯૮૨ ૧૩૪૭૦૧૪.
ખૂબ સમય બાદ શાંતિ
