________________
૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
નવેમ્બર, ૨૦૧૨
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ દ્વારા ૭૮મી પર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળા સંપન્ન
( (તા. ૧૨ મી સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨ થી તા. ૧૯ મી સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૨) )
નમસ્કાર મહામંત્ર એ જિન શાસનનો સાર છે હતું કે પ્રમાદ પર વિજયનું નામ વિપશ્યના છે. આ ખોવાયેલી વિદ્યા શ્રીમતી રૂપાબહેન શાહે “નમસ્કાર મહામંત્ર-અનુસંધાન' વિશે છેલ્લા કેટલાક દાયકામાં જાણે પાછી પ્રાપ્ત થઈ છે. તેનો સંબંધ જણાવ્યું હતું કે નમસ્કાર મહામંત્ર એ જિન શાસનનો સાર છે. તે સતત ભગવાન બુદ્ધ અથવા ભગવાન મહાવીર સાથે નહીં પણ ભારતના આપણા મનમાં રમે અને તેનું ઉચ્ચારણ-રટણ થાય એ મહત્ત્વની બાબત લોકો સાથે છે. તેમાં પ્રકૃતિનું સત્ય છે. જે દસ દિવસ પ્રયાસ કરે તેને છે. નમસ્કાર મહામંત્રમાં ગુણપૂજાની વાત છે. તેના ચાર પાસાં શબ્દ, તે મળે છે. આ આરાધનાથી મને ઘણો લાભ થયો છે. મારી દૃષ્ટિએ અર્થ, તત્ત્વ અને સ્વરૂપા છે. આ માર્ગે આરાધક આત્મા આગળ વધતા આપણી સમગ્ર આરાધના પાછળનો પ્રયત્ન જીવનને ઓળખવાનો મોક્ષ તરફ ગતિ કરે છે. આ ભવમાં અનુસંધાન ન કરી શકીએ પણ છે. ધર્મ આરાધનાનું શિખર એ જીવને ઓળખવાનું છે. મોટા ભાગના તેમાં પ્રવેશ કરીએ એટલે તે કર્યું કહેવાય એમ સાધુ ભગવંતો કહે છે. લોકો પર્યુષણની આરાધના બીજાની જેમ કરે છે. આપણે જન્મદિન, આ મહામંત્રમાં ૬૮ અક્ષરોનું સંકલન શ્રેષ્ઠ છે. તે આપણાં મનમાં દિવાળી કે હોળી ઉજવીએ છીએ. આપણે સંવત્સરી, ચતુર્દશી અને સતત ઉચ્ચારાય તે મહત્ત્વની બાબત છે. તેનું ઉચ્ચારણ ત્રણ પ્રકારે પર્યુષણમાં પણ સર્વ સામાન્ય લોકોની જેમ ક્રિયા પ્રક્રિયામાં શામેલ થાય છે. ભાષ્ય પ્રકાર મુજબ મુખમાંથી નીકળતો શબ્દ-ઓડીબલ ધ્વનિના થઈએ છીએ. આ સારી શરૂઆત છે. આ દિશામાં આપણે ઊંડા ઉતરીને તરંગો આપણા કાન સુધી પહોંચે છે. તેનો વેગ સેકંડના ૩૦૦ મીટર આગળ વધવાનું છે. હોય છે અને તે પાછા ફરે છે. બીજું ઉપાંશુમાં હોઠ ગણગણે છે પણ તે આપણામાંના બહુ ઓછા લોકો પરંપરાને જીવનમાં ઉતારે છે. આપણી બાજુમાં બેસેલા સાંભળી શકતા નથી. તે શ્રાવ્ય-અશ્રાવ્ય ધ્વનિ શાસ્ત્રોમાં ગુરુ, જ્ઞાની અને વૃદ્ધની સેવાની વાત છે. તેના કારણે સેકંડના ૧૩૫૦૦ મીટરની ગતિએ પ્રવાસ કરે છે અને પછી આપણી આપણે સારા તત્ત્વો સાથે જોડાઈએ છીએ. ચિંતન કરતી વેળાએ આપણે તરફ પાછા ફરે છે. ત્રીજું, જેમાં આપણે હોઠ ફફડાવતા નથી પણ જીભ વારંવાર એક શબ્દ ઉપર આવીને ઊભા રહીએ છીએ. તેનું કારણ તે જ આપણી તાળુને સ્પર્શે છે તેના ધ્વનિતરંગો સેકંડના ૧૩ લાખ મીટરની ચિંતન કરનાર એક જ ભવ છે. ચિંતન પછી એકાંતનો માર્ગ આવે છે. ઝડપે ગતિ કરી પાછા ફરે છે. જ્યારે આપણે સ્થિરતાપૂર્વક આસન પર આપણા શાસ્ત્રોમાં કહેવાય છે જેણે જીવને જાણ્યો તેણે તે બધું જાણી બેસીને ૧૨,૨૭,૫૪ કે ૧૦૮ એમ સંખ્યામાં નવકાર મંત્ર જાપ કરીએ લીધું. પોતે જ પોતાના જીવને સંયમિત કરી શકાય. સંયમ ગુમાવવાથી પછી આપણામાં તેની રિધમ ગોઠવાઈ જાય છે. તે સરક્યુલર મુવમેન્ટ આપણે જ જાણે આપણા શત્રુ હોઈએ એવા કામ કરીએ છીએ. દાન ધારણ કરે છે. જીવને મનુષ્ય જન્મ, જૈન ધર્મ અને નવકાર મંત્ર મળે એ અને તપ કરતાં પણ સંયમ શ્રેષ્ઠ છે. જ્ઞાન હોય તો દયા કેમ કરવી અતિદુર્લભ બાબત છે. આપણે શ્રદ્ધા કેળવીએ તો ઈશ્વરનો સંદેશ સાર્થક તેની સમજણ આવે છે. દસ લાખ ગાયના દાન કરતાં પણ સંયમનો થઈ જશે. તેના ઋણને લીધે કોઈક ભવે આત્મસંયમનો ઉદય જરૂર માર્ગ શ્રેષ્ઠ છે. નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શન વિના કરોડો ઉપવાસ નિરર્થક છે. આવે. નવકાર મંત્ર સરક્યુલર ટ્રાવેલ (વર્તુળાકાર) કરે છે. તે આત્મપ્રદેશ દેહ અજીવ છે એ સમજવા છતાં આપણે તેને સમજતા નથી. ઉપરના કર્મોને વિખેરી નાંખે છે. પ્રભુએ ૨૫૩૭ વર્ષ પહેલાં કહ્યું કે લોભ અને ક્રોધના કારણોનું મૂળ બંધનમાં છે. જીવની શક્તિ અનંત નવકારના શાબ્દિક જાપ વડે અકલ્પનીય સિદ્ધિ મળે છે. નવકાર મંત્ર છે. તેના ઘણાં સ્તર છે. કર્મનિર્જરાનું સાધન છે. તેમાં શબ્દાનુસંધાન, અર્થાનુસંધાન, અનંત ગતિ અને શક્તિવાળા જીવને જાણવા પ્રમાદ પર વિજય તભ્રયાનુસંધાન તત્ત્વોનુસંધાન અને સ્વરૂપાસંધાન થઈ શકે છે. આવશ્યક છે. આપણે જ્યાં ટકી જઈએ ત્યાં પ્રમાદ આવે છે. પ્રમાદને
અનશન તપ કરવામાં ૨૪ કલાકમાં શરીરમાં તેજસ નામનો અગ્નિ હટાવવો એ ધર્મ છે. ભગવાન મહાવીરે ગૌતમ મુનિને આપેલા પ્રજવલિત થાય છે. ઉપવાસ દ્વારા કર્મની નિર્જરા થાય છે. જે શ્રાવકથી ઉપદેશમાં એકબેવાર નહીં છત્રીસ વખત કહ્યું છે કે તું એક ક્ષણ માટે ઉપવાસ થઈ ન શકે તેણે નવકાર મંત્રને કર્મનિર્જરાના સાધન તરીકે સુદ્ધાં પ્રમાદમાં ન રહેતો. જે અપ્રમાદી છે તે પંડિત છે. પ્રમાદથી બચવા વાપરવું. નવકાર મંત્રના પ્રથમ પાંચ પદના ૩૫ અક્ષર બોલવાથી આપણે કાયાને કાયાના રૂપમાં જાણવી જરૂરી છે. જીવ અને અજીવના સ્વરૂપને સન્માનનું દાન આપીએ છીએ. તે પૂજ્યભાવ અને વિનયભાવનું પણ સમજવાનું છે. આત્મા શરીર સાથે જોડાયેલો છે. જે છે કેવળ તેને દાન છે.
જાણવું એ કેવળ જ્ઞાન છે. પ્રમાદ પર વિજયનું નામ વિપશ્યના છે
લોભ આત્મવિકાસમાં અવરોધ છે શ્રીવલ્લભ ભણશાળીએ ‘જીવનતત્ત્વ અને વિપશ્યના” વિશે જણાવ્યું શ્રીમતી શૈલજાબહેન શાહે “લોભ: પ્રતિષ્ઠા પાપસ્ય' વિશે જણાવ્યું
