________________
ડિસેમ્બર, ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
જેમ બ્રિટીશરો સામે લડીને સ્વતંત્રતા મેળવી હતી અને જેઓ આપણા પક્ષ પણ આપણે અપનાવેલ સંસદીય શાસન પદ્ધતિમાં ચૂંટણી પછી કરતાં પણ બ્રિટીશ પદ્ધતિથી વધારે પરિચિત હતા, તેઓએ અલગ ‘કિંગમેકર'ની ભૂમિકા ભજવી શકે છે. સ્વરૂપની લોકશાહી એટલે કે પ્રમુખીય પદ્ધતિની લોકશાહી અપનાવવાનું શ્રીમતી જયલલિતા શ્રી વાજપાયીની મિશ્ર સરકારના એક વર્ષના શા માટે પસંદ કર્યું હતું? આના સંદર્ભમાં અમેરિકન બંધારણ ઘડતી સમયગાળામાં કિંગમેકરની ભૂમિકા ભજવતા રહ્યા. આનો પૂરો લાભ વખતે જે ચર્ચા વિચારણા થઈ હતી તે આપણા માટે ઘણું સૂચક બની ઉઠાવી શ્રીમતી જયલલિતા મરજીમાં આવે તેવી શરતો રજૂ કરતાં રહે છે. આપણા બંધારણના ઘડવૈયાઓએ જો આના પર પૂરતું લક્ષ્ય રહ્યા. હાલમાં ડી.એમ.કે. પક્ષનો ટેકો જાળવી રાખવા માટે રાજાના આપ્યું હોત તો નિઃશંક તેઓએ બ્રિટીશ મોડલ અપનાવતા પહેલાં ૧૭૬ લાખ કરોડના કૌભાંડ સામે પણ મનમોહન સિંઘની સરકારે ફેરવિચારણા કરી હોત. અમેરિકન બંધારણના ઘડવેયાઓને દહેશત આંખ મિચામણા કરવા સિવાય કંઈ છૂટકો નહોતો. હાલ તાજેતરમાં હતી કે બ્રિટને અપનાવેલ સંસદીય પદ્ધતિની સફળતા મહદ અંશે સંગઠિત ૧૦ સભ્યો ધરાવતી મમતા બેનરજીની ત્રિનામુલ કોંગ્રેસ પણ સરકારને અને મજબૂત દ્વિપક્ષીય પદ્ધતિ ઉપર અવલંબિત છે. જ્યારે અમેરિકા કે નચાવી રહી છે.
જ્યાં ભવિષ્યમાં યુરોપના વિવિધ દેશોમાંથી વસાહતીઓ સ્થાયી થવાના આઝાદી પછી ૬૪ વર્ષમાં ધીરે ધીરે ભ્રષ્ટાચાર વધતો ગયો છે હતા એ જુદા જુદા દેશોની પ્રજા કે જે અલગ ભાષાઓ, ધર્મો, સંસ્કૃતિઓ પણ છેલ્લા બાવીસ વર્ષોમાં આ ભ્રષ્ટાચાર નવા નવા શિખરો સર અને પરસ્પર વિરોધી કે હિતસંબંધીઓ ધરાવતી હોય ત્યાં વખત જતા કરતો રહ્યો છે. કમનસીબે આ વ્યાપક રીતે છવાયેલા ભ્રષ્ટાચારથી બહુવિધ પક્ષો ઉદ્ભવવાની પૂરેપૂરી શક્યતા હોવાથી આવી અનેકવિધ હવે ન્યાયતંત્ર અને લશ્કર પણ બકાત નથી રહ્યા. હકીકતમાં તો પક્ષોની બનેલી સરકાર સંસદીય પદ્ધતિ પ્રમાણે ચાલશે તો તે અસ્થિર સ્પેક્ટ્રમ-ટુ-જી, કોમનવેલ્થ ગેમ્સ, આદર્શ હાઉસીંગ સોસાયટી અને અથવા નબળી હોવાની પૂરેપૂરી શકયતા ઉભી થશે. જે વર્તમાનમાં જમીન અને ખાણકામને લગતા અન્ય સંખ્યાબંધ કૌભાંડોને કારણે ભારતમાં બની રહ્યું છે.
લોકોનો રાજકીય તંત્રમાંનો વિશ્વાસ સંપૂર્ણપણે ડગી ગયો છે. પ્રમુખીય લોકશાહી પ્રકારની સરકારમાં પ્રમુખ રાજ્યના વહીવટી દેશભરમાં સર્વત્ર વ્યાપક છવાયેલા ભ્રષ્ટાચારમાં નિઃશંક રાજકીય વડાનું પણ સ્થાન અને સત્તા ધરાવે છે. પ્રમુખની ચૂંટણી સમગ્ર દેશના ભ્રષ્ટાચાર અને ખાસ કરીને પ્રધાનમંડળમાં વ્યાપેલા ભ્રષ્ટાચારે મોટો લોકો દ્વારા સીધા મતદાનથી થાય છે અને ચૂંટાયા પછી તેઓની મુદ્દત ભાગ ભજવ્યો છે. જુદા જુદા રાજકીય પક્ષોની બનેલી મિશ્ર સરકારોમાં ચાર વર્ષના સમયગાળા પૂરતી નિશ્ચિત હોય છે. એક વાર ચૂંટાયા પછી સરકારને સમર્થન | ટેકો આપવાના બદલામાં આ રાજકીય પક્ષો પ્રમુખને દેશના પ્રતિભાશાળી યોગ્ય વ્યક્તિઓની પ્રધાન મંડળમાં સીધા મોટી કિંમત વસુલ કરતા રહ્યા છે. જાણીતી સંસ્કૃત ઉક્તિ “યથા રાજા નિમણૂક કરવાની છૂટ આપવામાં આવી છે.
તથા પ્રજા' છે. ચૂંટાઈ આવ્યા પછી આપણે ત્યાં પ્રધાનમંડળ રાજાનું સ્વાતંત્ર પ્રાપ્તિ વખતે આપણે ત્યાં શરૂઆતના ૨૫-૩૦ વર્ષ સુધી સ્થાન ભોગવે છે અને રાજકીય ક્ષેત્રે વધતો જતો ભ્રષ્ટાચાર હવે ધીરે રાજ્યકક્ષાએ તથા કેન્દ્ર કક્ષાએ કોંગ્રેસ પક્ષનું લગભગ એકચક્રીય શાસન ધીરે પ્રજાના છેક નીચલા સ્તર સુધી પ્રસરતો રહ્યો છે. કોઈ પણ રાજકીય હતું પણ સમય જતાં આપણે ત્યાં ભાષા, જાતિ અને પ્રાદેશિક ધોરણે પદ્ધતિમાં ભ્રષ્ટાચાર સંપૂર્ણ રીતે ડામવો મુશ્કેલ છે પણ આપણે નવા નવા રાજકીય પક્ષોનું અસ્તિત્વ ઉભું થતું રહ્યું છે. જાણે કે ભાષા, અપનાવેલી સંસદીય પદ્ધતિની સરખામણીમાં અમેરિકાએ અપનાવેલી જાતિ અને પ્રાદેશિક ધોરણે રચાયેલા પક્ષોનો રાફડો ફાટ્યો છે. પ્રમુખીય લોકશાહીમાં ભ્રષ્ટાચારને કાબૂમાં રાખવા માટે અંકુશો અને દ્વિપક્ષીય પદ્ધતિને પ્રોત્સાહન
સમતુલા નિઃશંકપણે વધારે અસરકારક છે. એકવાર ચૂંટાયા બાદ અમેરિકન લોકશાહીમાં દ્વિપક્ષીય પદ્ધતિ થવા પામી છે. અમેરિકાની પ્રમુખને સ્વચ્છ અને પ્રતિભાસંપન્ન વ્યક્તિઓનો પ્રધાનમંડળમાં સીધો પ્રમુખ પદ્ધતિની ચૂંટણીઓનો અભ્યાસ સૂચવે છે કે એમાં નાનકડા સમાવેશ કરી સારું શાસન આપવાની પૂરેપૂરી તક મળી રહે છે. ચૂંટાયા પક્ષોના ઉભવને અનુમોદન કે પ્રોત્સાહન મળતું નથી. આનું મુખ્ય પછી પ્રમુખને ભ્રષ્ટ સંસદસભ્યો કે પ્રધાનોના ટેકાની જરૂર રહેતી કારણ પ્રમુખીય ચૂંટણીના પરિણામો પર નાના પક્ષો કે જૂથોની ખાસ નથી. સત્તાના વિશ્લેષણના સિદ્ધાંત પર રચાયેલી સાચી પ્રમુખીય કંઈ અસર થતી નથી. છેલ્લા દોઢસો વર્ષોથી ત્યાં રિપબ્લિક અને ડેમોક્રેટિક લોકશાહીમાં પ્રધાનમંડળમાં સંસદસભ્યોનો સમાવેશ કરવાનો સવાલ એ બે મુખ્ય પક્ષોનું અસ્તિત્વ છે પણ વખતોવખત ત્યાં નવા પક્ષોનું જ ઉપસ્થિત થતો નથી. બીજી તરફ પ્રમુખ ઉપર સમતુલા જળવાઈ રહે સર્જન થતું રહે છે. પરંતુ સમય જતાં આવા નાના નાના પક્ષોનું કાં તો તે માટે પ્રમુખે નિયુક્ત કરવા ધારેલા પ્રધાનપદના ઉમેદવારોને સંસદની વિસર્જન થઈ જાય છે અથવા આ પક્ષો મુખ્ય રાજકીય પક્ષોમાં જોડાઈ મંજુરીની જરૂર રહે છે. આ ઉપરાંત ફેડરલ બ્યુરો ઓફ ઈન્વેસ્ટીગેશન જાય છે.
(એફ.બી.આય.) દ્વારા પ્રધાનપદ માટેની પસંદગી પામેલા દરેક આપણે ત્યાં અનેક વિવિધ પક્ષોની બનેલી મિશ્ર (coalition) ઉમેદવારનો રીપોર્ટ ખાનગીમાં પહોંચાડવામાં આવે છે. (આપણે ત્યાંતો સરકારોમાં કુલ મતની નજીવી ટકાવારીના મત મેળવનાર નાનકડો ગુનેગારને જેલમાંથી પણ ચૂંટણી લડવાની છૂટ છે, એક તરફ કેસ
