________________
નવેમ્બર, ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
વિકાસ ગમે તે પ્રકારનો હોય તો પણ સૌ સુખને જ ઝંખે છે, દુઃખને અમૂલ્ય તાકાત છે. તેની પાસે વિચાર છે, કલ્પના છે. સુખ અને દુઃખને કોઈ ચાહતું નથી. જીવ માત્રના ઝાવા એ માટે જ છે. તેની રાતદિવસની તે સમજી શકે છે. તે પોતાની કલ્પના મુજબનું સુખ ઝંખે છે. તે માટે તે દોડધામ પણ એ માટેની જ છે.
સતત દોડે છે. પણ તેને સુખ મળતું નથી. જે મળે છે તે ટકતું નથી. સુખ માટેની આપણી દોડધામ
આ વિશ્વ ક્ષણે ક્ષણ પરિવર્તનશીલ છે. જેમ જેમ સમય વીતે છે તેમ દરેક જીવોની સતત દોડધામ સુખ પ્રાપ્તિના હેતુ માટે જ ચાલતી તેમ પરિસ્થિતિ બદલાતી રહે છે. એની સાથોસાથ માનવીની ભાવના, હોવાથી રાત્રિના અંધકારમાં એ અલ્પ સમય માટે આરામ લે છે અને લાગણી, ભાષા અને મનોરથ પણ બદલાતા જાય છે. એક ક્ષણ માટે જે ગમે નવી તાજગી મેળવીને નવું પ્રભાત ઊગતા જ બમણા વેગથી એ દોડધામ છે તે બીજી ક્ષણે ગમતું નથી. માનવીની સુખની કલ્પના પણ વારંવાર બદલાતી શરૂ કરી દે છે.
રહે છે. સુખ એક કોયડો છે. સવારથી કેવી કેવી દોડધામ ! શહેરોમાં જોઈએ તો વહેલી સવારથી કોઈ પણ માણસ જમવા બેસે ત્યારે તેને શ્રીખંડ અને પૂરી ભાવે દોડધામ શરૂ થઈ જાય છે. શાળાનો ઘંટ વાગે એ પહેલાં વિદ્યાર્થીઓ છે. પણ એ જ માણસને બીજા દિવસે શ્રીખંડ અને પૂરી ભાવતા નથી. ગળે દફતર નાખીને શાળા તરફ દોડવા માંડે છે. વેપારીઓ ધંધા માટે કંટાળાજનક બની જાય છે. સુખની વ્યાખ્યા તેનું મન બદલે છે. માનવી પોતાની ઑફિસ તરફ ભાગવા માંડે છે. મીલ મજૂરો મીલનું ભૂંગળું મનની પાછળ પાછળ ચાલે છે. વાગે તે પહેલાં મીલ તરફ દોડવા લાગે છે. મંદિરમાં ઘંટ વાગતા જ પૈસા મેળવવા દોડતો માનવી પૈસામાં સુખ માણે છે. પણ ગમે દર્શનાર્થીઓ ભાગતા દેખાય છે.
તેટલા પૈસા મેળવ્યા પછી પણ તે પૈસા તેને ઓછા જ પડે છે. દૂધ આપવાવાળા સાઈકલ કે બાઈક પર ભાગતા દેખાય છે. છાપાંના પરિસ્થિતિનો પલટો સહન કરવાની તાકાત પણ તેનામાં ક્યાં હોય ફેરિયા દોડાદોડ કરીને મીઠી નીંદરમાં સૂતેલાને ઉઠાડતાં દેખાય છે. છે? ડોક્ટરો દવાખાના તરફ જતાં હોય છે. વકીલો હાથમાં બેગ પકડીને મિ. મોહનભાઈ નામના એક સજ્જન વકીલ હતા. સહૃદયી માનવી
ઑફિસ તરફ દોડતાં હોય છે. દુકાનદારો ઝટપટ દુકાનમાં માલ હતા. જનતાની સેવા કરવી અને પ્રમાણિક જીવન જીવવું એવો તેમનો ગોઠવવા મંડી પડે છે. કારીગરો અને શ્રમજીવીઓ હાથમાં ઓજારો સ્વભાવ. પણ વકીલાતના ધંધામાં ફાવટ ન આવી. એક મિત્રના કાપડના લઈને પોતાના કામે ચડી જાય છે. સૂમસામ રાજમાર્ગો બસ, મોટર, ધંધામાં જોડાયા. મિત્રે તેમને દુકાને ૧૨ થી ૫ હાજર રહેવાનું કહેલું સ્કૂટર, અને જનસમૂહથી ધમધમી ઊઠે છે. રસ્તા પર કોઈ માણસ તે બરાબર મોહનભાઈ કરતાં. સમાજસેવાનું કામ પણ કરતાં. ગબડી પડે તો તેને ઉઠાડીને મદદ કરવાની ફુરસદ પણ કોઈ પાસે ક્યાં મોહનભાઈની સારી શાખને કારણે કોંગ્રેસ સરકારે તેમને ધારાસભામાં હોય છે?
ખેંચ્યા એક મોટી કમિટીના પ્રમુખપદે મૂક્યા. ગામડાની રોનક બદલાઈ ગઈ છે. ખેડૂતો કીચડ કીચડ કરતાં મિત્રની મુંઝવણનો પાર ન રહ્યો. તેનો ધંધો એવો હતો કે ઓછામાં સાંતીડા લઈને ખેતરે પહોંચી રહ્યા હોય છે. ભરવાડો ગાયો દોહવા ઓછા બે મુખ્ય માણસોની જરૂર પડે. એમણે મોહનભાઈને કહ્યું કે, મથે છે. ગાયો અને ભેંસો પણ પોતાના બચ્ચા માટે ઉતાવળી થઈને તમારા માટે મેં ધંધો વિકસાવ્યો. ધંધામાં પ્રગતિ પણ થઈ અને તમે ભાંભરવા માંડે છે. સમય થતાં છૂટેલી ગાયો-ભેંસોચારે પગે કૂદતી બીજે પહોંચી ગયા. મારા ધંધામાં એકલાથી પહોંચી વળાતું નથી. ને કૂદતી તળાવે પાણી પીવા જાય છે અને પછી સીમમાં ચરવા ચાલી જાય અજાણ્યા માણસના ભરોસે ધંધો છોડીન દેવાય. ક્યાંક લાખના રાખ
થઈ જાય. તમે તમારા પદનો મોહ છોડી દો. એમાં તમારું શું વળશે ? ગામડાનું મધુર પ્રભાત ક્યાંય ખોવાઈ ગયું છે.
સેવા તો અહીંયા પણ ક્યાં નથી થતી? આમ સર્વત્ર મનુષ્ય શું કે પશુ-પંખી શું સૌ પોતપોતાની પ્રવૃત્તિમાં મોહનભાઈને મનપસંદ ક્ષેત્ર મળ્યું હોવાથી એ છોડી શકે તેમ ગરક બની જાય છે. આ તમામ પ્રવૃત્તિ શા માટે છે? આ તમામ દોડધામ નહોતા અને બીજી બાજુ ધીકતી કમાણી તેમ જ પોતાના મિત્રનો શા માટે છે?
ઉપકાર હોવાથી તેને ના પણ પાડી શકતા નહોતા. આમ જે ધંધો સુખ આ તમામ પ્રવૃત્તિના મૂળમાં સુખ મેળવવાની આશા છે. સૌની માટે હતો તે હવે દુઃખદાયક લાગવા માંડ્યો ! દોડધામ તે માટે છે.
પરિસ્થિતિનો પલટો પારખતાં શીખવું પડે. માનવ જીવનની મથામણ
અણકલધ્યા દુ:ખો. પશુ પંખી તો નિયમિત ભોજન અને પાણી મળે તેનાથી તૃપ્ત થઈ આજનો માનવી સુખ માટે સતત દોડે છે પણ સુખ નથી મળતું જાય છે, તેનું સુખ તેમાં જ છે.
ત્યારે પોતાનું ગાડું ગમે તેમ ગબડાવ્યા કરે છે. સુખ માટે તે હોટલમાં માનવ જીવનની કથા જુદી છે. માનવી પાસે મન છે એટલે વિચારની જાય છે. સિનેમા જોવા જાય છે. નાટક જોવા જાય છે અને તેમાંથી
