________________ 138 | પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, 2012 லலலலலலலலலலலலலலலலல છે નવમું સૂત્ર અનુત્તરોવવાઈ દશા સૂત્ર. પરંતુ તેનો અર્થ એવો કદાપિ ન કરી શકાય કે આના પહેલાં શ્રે ઠાણાંગ સૂ માં તેના દસ અધ્યયનોનો ઉલ્લેખ છે. પ્રશ્નવ્યાકરણનું અસ્તિત્વ ન હતું. પ્રશ્નવ્યાકરણના અસ્તિત્વનો 2 અનુત્તરોવવાઈ સૂત્રના ત્રણ વિભાગો ઉપલબ્ધ છે. તેમાં બીજા આચારાંગના પ્રથમ શ્રુતસ્કંધ અને ઋષિભાષિત સમકાલિન અર્થાત્ 2 2 વિભાગમાં ઋષિદાસ, ધન્ય અને સુનક્ષત્ર આ ત્રણ અધ્યયનોમાં ઈ. સ. પૂર્વ ચોથી સદીથી સિદ્ધ છે; કારણકે ઋષિભાષિતના 8 હું પ્રાચીન વિષયવસ્તુ છે. ઠાણાંગમાં ઉલ્લેખાયેલા બાકીના સાત એકત્રીસમા અધ્યયનમાં તેનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે. ઋષિભાષિતમાં પાડ્યું છે છું અધ્યયનો વર્તમાન અનુત્તરોવવાઈ સૂત્રમાં ઉપલબ્ધ છે. શ્રી નામનું અધ્યયન છે અને પ્રશ્નવ્યાકરણમાં પણ પાર્શ્વ નામનું અધ્યયન શ્રે સમવાયાંગ અને શ્રી નંદીસૂત્રમાં એમાંના ત્રણ વિભાગોનો ઉલ્લેખ છે. બંને અધ્યયનમાં પાઠ ભેદ છે. ઠાણાંગમાં જે અધ્યયનોનો ઉલ્લેખ 2 2 છે. એથી એ સાબિત થાય છે કે ઠાણાંગ પછી અને શ્રી સમવાયાંગ જોવા મળે છે તેમાં મહાવીરભાષિત, ઋષિભાષિત આદિ પ્રશ્નોત્તર છે અને શ્રી નંદીસૂત્રની રચના પહેલાં તેના વિષયવસ્તુમાં પરિવર્તન હોવાથી પ્રશ્નવ્યાકરણનું પ્રથમ સંસ્કરણ ઈ. સ. પૂર્વે પાંચમી-ચોથી 8 થયું છે; એ આધારથી આપણે એમ કહી શકીએ કે ઠાણાંગમાં સદીનું હોઈ શકે. નિરૂપણ પામેલી વિષયવસ્તુ ઈ. સ. પૂર્વની છે અને સમવાયાંગ પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્રના ચાર સંસ્કરણ થયા હોઈ તે ઈ. સ. પૂર્વ શ્રે અને નંદીમાં ઉલ્લેખ પામેલ ત્રણ વિભાગો અત્યારે વર્તમાન સ્વરૂપે પાંચમી, બીજી, ત્રીજી, અને છઠ્ઠી સદીમાં રચાયા હોય તે સંભવ 2 ઈ. સ. ત્રીજી કે ચોથી સદીના છે. પરંતુ એ યાદ રહે કે ઠાણાંગમાં છે. સ્થાન પામેલા શાલિભદ્ર, કાર્તિક, આનંદ, તેટલીપુત્ર, અતિમુક્ત અંગ આગમનો અંતિમ ગ્રંથ વિપાક સૂત્ર છે. સમવાયાંગમાં છે 8 અને દશાણભદ્રના કથાનકો ભલે અનુત્તરોવવાઈથી અલગ કરી તેમના બે શ્રુતસ્કંધ અને દસ અધ્યયનોનો ઉલ્લેખ છે. જો કે $ દીધા હોય છતાં આજે પણ તે આગમિક વ્યાખ્યાઓ અને ઠાણાંગમાં વિપાક દશાના દસ અધ્યયનોનો ઉલ્લેખ છે. 2 સાહિત્યમાં જીવિત છે. માત્ર તેટલીપુત્રનો જ્ઞાતાધર્મકથામાં અને એમાં પણ મૃગાપુત્ર અને શકટ નામના બે અધ્યયન વર્તમાનના 2 2 ઋષિભાષિતમાં, આનંદનો ઉપાસક દશામાં, આઈમુક્તાનો અંતગડ દુ:ખવિપાક અંતર્ગત છે તેનાથી એવું સાબિત થાય છે કે પહેલાં 2 હૈ દશામાં ઉલ્લેખ મળે છે. આ પરિવર્તન સ્કંદિલ અથવા નાગાર્જુનના દુ:ખવિપાક જ વિપાક સૂત્રના નામથી હતું. તેમાં સુખવિપાક 6 વાચના સમયે ચોથી સદીમાં થવાની સંભાવના જણાય છે. પાછળથી ઉમેરવામાં આવ્યું હોય. ઠાણાંગ અને સમવાયાંગમાં જે છે ૬દસમું અંગસૂત્ર પ્રશ્નવ્યાકરણ છે. નામોના ભેદ છે તેનો પૂર્વભવ અને વર્તમાન જીવનના આધારે 2 પ્રશ્નવ્યાકરણનો ઉલ્લેખ ઠાણાંગ, સમવાયાંગ, નંદીસૂત્ર અને સમન્વય કરવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો છે. આના આધારે સ્પષ્ટ૨ 2 નંદીચૂર્ણિમાં મળે છે. વર્તમાનમાં જે પ્રશ્વવ્યાકરણની વિષયવસ્તુ થાય છે કે તેનું પહેલું સંસ્કરણ ઈ. સ. પૂ. ચોથી સદીનું છે. છે તે નંદીચૂર્ણિ સમરૂપ છે. નંદીચૂર્ણિની રચનાનો સમય સાતમી અંગ આગમોના રચનાના સમય સંબંધની વિવેકપૂર્ણ ચર્ચાને છે & સદી છે તેથી વર્તમાન પ્રશ્નવ્યાકરણ વલભી વાચના પછી ને હવે વિરામ આપીએ છીએ. $ નંદીચૂર્ષોિ પહેલાં લગભગ છઠ્ઠી સદીમાં રચાયાની સંભાવના છે. * * * லலலலலலலலலலல லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல આગમવાણી. જે ભાષા સત્ય હોવા છતાં બોલવા જેવી ન હોય, જે ભાષા સત્ય અને અસત્યના મિશ્રણવાળી હોય, જે ભાષા અસત્ય હોય | અને જે ભાષા જ્ઞાનીઓએ વર્જ્ય ગણી હોય તેવી ભાષા પ્રજ્ઞાવાન સાધકે બોલવી નહિ. $| સર્વ જીવો જીવવા ઇચ્છે છે. કોઈ જીવને મરવું ગમતું નથી. એટલા માટે નિર્ગસ્થ મુનિઓ ભયંકર પ્રાણીવધનો પરિત્યાગ કરે છે லலலலலலலலலலலலலலலலலலலல * પોતાના કે બીજાના સ્વાર્થને માટે, ક્રોધથી કે ભયથી એવું અસત્ય વચન બોલવું નહિ અથવા બીજા પાસે બોલાવવું નહિ કે છે જે થી હિંસા થાય. સત્ય ભાષા પણ જો કઠોર હોય અને પ્રાણીઓનો મોટો ઘાત કરનારી હોય તો તે બોલવી નહિ, કારણ કે એથી પાપકર્મ બંધાય છે. કોઈ માણસ અસત્ય ભાસે એવું વચન બોલે તો પણ તે પાપ ગણાય છે; તો પછી જે ખરેખર અસત્ય બોલે તેની તો વાત જ શી ?
