________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
૧૦૭
શ્રી દશાશ્રુતસ્કંધ | ડૉ. પ્રવીણભાઈ સી. શાહ
லலலலலலலலல லலலலலலலலலலலல
ચૌદ પૂર્વોના ધારક પૂજ્ય શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામી મહારાજે નવમાં દેવાદિના જીવન ચરિત્રો, સ્થાવરાવલી અને સામાચારીનું વર્ણન છે 6 શ્રી પ્રત્યાખ્યાનપ્રવાદ પૂર્વમાંથી ઉદ્ભૂત કરીને આ શ્રી દશાશ્રુતસ્કંધ કર્યું છે. આ પર્યુષણાકલ્પનું જ નામ બારસાસૂત્ર (કલ્પસૂત્ર) 8 શું સૂત્રની રચના કરી હતી. અહીં દશ દશાનું વર્ણન હોવાથી આ કહેવાય છે. તે દર વર્ષે પર્યુષણા મહાપર્વમાં વંચાય છે. (૯) ૨ સૂત્ર દશાશ્રુતસ્કંધ નામે ઓળખાય છે. શ્રી નંદીસૂત્રાદિમાં આનું નવમી મોહનીયસ્થાન નામની દશામાં જેથી મોહનીયકર્મ બંધાય, ૨ ૨ દસા નામ કહ્યું છે ને શ્રી સ્થાનાંગસૂત્રાદિમાં આચાર દશા અને તેવાં ૩૦ કારણો જણાવીને તે દરેક કારણને તજવાની ભલામણ છે 8 દશાશ્રુત વગેરે નામો પણ જણાવ્યા છે. શ્રી વ્યવહારસૂત્રના ત્રીજા કરી છે. (૧૦) આયતિસ્થાન નામની દશામાં નવ નિયાણાંનું છે
અને દશમા ઉદ્દેશા વગેરેમાં બૃહતુકલ્પ અને વ્યવહારસૂત્રની સાથે વર્ણન કરીને તેને તજવાની સૂચના કરી છે. હું આ સંયમાદિની શરૂઆતમાં આ દશાશ્રુતસ્કંધને દસા કમ્પવવહાર સુયકબંધો આ આરાધના કરીને ભવાંતરમાં ઇંદ્રાદિની ઋદ્ધિ વગેરે પામું, અથવા છે રીતે કહ્યો છે. આ ત્રણે સૂત્રોને એક જ શ્રુતસ્કંધરૂપે શ્રી કરેલી આરાધનાના ફળરૂપે ભવાંતરમાં હું ઈંદ્રાદિરૂપે જન્મ પામું. ૨ છે બૃહકલ્પસૂત્રની નિયુક્તિની ૨૬૬મી ગાથામાં નિર્દેશ કર્યો છે. આ રીતે સાંસારિક પદાર્થોની જે ઈચ્છા કરવી તે નિયાણું કહેવાય. ૨ છે તેમ જ યોગવિધિ, સામાચારી આદિ ગ્રંથોમાં પણ તે જ પ્રમાણે શ્રી દશાશ્રુતસ્કંધના નિર્યુક્તિ, ચૂર્ણિ આદિનું ટુંક વર્ણન છે & નિર્દેશ કર્યો છે. અહીં જણાવેલી દશ દશા (વિભાગ)માંની ૮મી આ સૂત્રના અર્થને જાણવા માટે બે પ્રાકૃત સાધનો છે. તેમાં છે. છું અને દશમી દશાને બીજા ગ્રંથોમાં અધ્યયન તરીકે પણ જણાવી શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીએ આ સૂત્રની ૨૧૦૬ શ્લોક પ્રમાણ (૨૨૨૫૬ છે છે અને બાકીના ૮ વિભાગો દશા નામથી પ્રસિદ્ધ છે. આ રીતે શ્લોક પ્રમાણ) નિર્યુક્તિ રચી છે, તે હાલ હયાત છે. ચૂર્ણિનું સે ૨ દશ દશામાંની (૧) પહેલી અસમાધિસ્થાન નામની દશામાં પ્રમાણ ૪૩૨૧ શ્લોકો કહ્યા છે, તથા શ્રી બ્રહ્મમુનિએ જનહિતા હૈ 2 અસમાધિ એટલે ચિત્તની અસ્વસ્થતાને (અશાંતિને) કરનારા નામની સંસ્કૃત ટીકા રચી છે તેમ જ કોઈએ ગુજરાતી ટિપ્પનક 8 ૐ કષાયની ઉદીરણા કરવી, અજયણાએ બેસવું વગેરે ક્રિયા કરવી, પણ રચ્યું છે. તેની રચના વિ. સં. ૧૬૭૭ની પહેલાના સમયે કે $ વગેરે જે ૨૦ કારણોથી અસમાધિ થાય છે, તે અસમાધિસ્થાનોનું થઈ હોય એમ કેટલાએક ઐતિહાસિક ગ્રંથોમાં જણાવ્યું છે. આ છે વર્ણન કર્યું છે. (૨) બીજી સબલ દોષ નામની દશામાં ચારિત્રને શ્રીદશાશ્રુતસ્કંધના ૧૨૧૬ શ્લોક પ્રમાણ આઠમા અધ્યયનરૂપ છે 8 શબલ એટલે કાબરચીતરું (મલિન) કરનારા ૨૧ શબલ દોષોનું શ્રી કલ્પસૂત્રની નિયુક્તિની ૬૮ ગાથાઓ છે અને ચૂર્ણિનું પ્રમાણ છે ૪ વર્ણન કર્યું છે. (૩) ત્રીજી આશાતના નામની દશામાં ગુરુ ૭૦૦ શ્લોકો કહ્યા છે. શ્રી વિનયચંદ્રસૂરિએ રચેલા શ્રી કલ્પનિરુક્ત છે 6 મહારાજની આશાતના થવાના ૩૩ કારણોને જણાવીને તેને ટિપ્પનકનું પ્રમાણ ૧૫૮ શ્લોક તેમ જ શ્રી પૃથ્વીચંદ્ર બનાવેલ $ વર્જવાનું કહ્યું છે. (૪) ગણિસંપદા નામની દશા (અધ્યયનાદિ ટિપ્પનકનું પ્રમાણ ૬૪૦ શ્લોકો જણાવ્યા છે. વળી ઉ. શ્રી શ્રે જેવા વિભાગોમાં શ્રી આચાર્ય મહારાજની આઠ સંપદાઓનું ધર્મસાગરજીએ કલ્પસૂત્રની કલ્પ કિરણાવલી ટીકા અમદાવાદમાં ૨ ૨ વર્ણન, તેના ભેદો અને પ્રભેદો તથા વિનયના ભેદાદિનું વર્ણન બનાવી છે. ઉ. શ્રી વિનયવિજયજીએ કલ્પ સુબોધિકા ટીકા રચી છે 2 કર્યું છે. (૫) પાંચમી ચિત્તસમાધિસ્થાન નામની દશામાં ચિત્તની તે ઘણાં સ્થળે વંચાય છે. તપાગચ્છના આચાર્યાદિ મહાપુરુષોએ 8 6 સમાધિના ૧૦ કારણોને કહીને તે કારણોને સેવવાની ભલામણ કલ્પકૌમુદી, કલ્પદીપિકા, કલ્પપ્રદીપિકા વગેરે ટીકાઓ અને 9 કરી છે. (૬) ઉપાસક પ્રતિમા નામની દશામાં શ્રાવકની ૧૧ ખરતરગચ્છના શ્રી જિનપ્રભસૂરિએ વિ. સં. ૧૩૪૬માં છે પ્રતિમાઓનું વર્ણન કર્યું છે. (૭) સાતમી ભિક્ષુપ્રતિમા નામની સંદેહવિષષધિ નામે ટીકા તથા શ્રી જિનવલ્લભસૂરિ આદિએ રચેલી ૨ દશામાં સાધુને આરાધવા લાયક ૧૨ પ્રતિમાઓનું (એક જાતની કલ્પકલ્પલતા વગેરે ટીકાઓમાંની ઘણીખરી છપાઈ પણ છે. આ છે
અભિગ્રહાદિવાળી વિશિષ્ટ ક્રિયાઓનું) સ્વરૂપ વિસ્તારથી વર્ણવ્યું શ્રી દશાશ્રુતસ્કંધમાં સાધુઓની ને શ્રાવક ધર્મની પણ બીનાઓ છે છે છે. (૮) આઠમી પર્યુષણાકલ્પ નામની દશામાં પ્રભુ મહાવીર વર્ણવી છે. * *
કષાયો (ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ)ને અગ્નિ કહેવામાં આવે છે. શ્રત, શીલ અને ૨ આ આગમવાણી ) તપને જલ કહેવામાં આવે છે. શ્રતરૂપી જલની ધારા છાંટવાથી ઠંડી પડી ગયેલી અને
છિન્નભિન્ન થયેલી તે જ્વાળાઓ મને દઝાડતી નથી.
லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல
லலலலலல
