________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
| પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
૯૯ )
છે.
$સમયસુંદરજીકૃત પદ્માવતીને આરાધના અંતકાળે સંભળાવવાની પ્રથા સમાપ્તિ સુધી એ જ રીતે રહેવું. આમ, “મરણ-સમાધિ'કારે અંતિમ
આરાધનાના ૧૪ સ્થાનકો અથવા ૧૪ કર્તવ્યો દર્શાવ્યા. ૨ છે બીજું સ્થાન સંલેખનાનું છે. સાધકે બાહ્ય સંલેખના દ્વારા હવે, આ પંડિતમરણ સિદ્ધ કરવા સાધકે પોતાના રોજીંદા હૈ & આહારનો ત્યાગ અને અત્યંતર સંલેખનાથી કષાયોને દુર્બળ જીવનમાં કેવું આચરણ સિદ્ધ કરવું જોઈએ, તે પણ ગ્રંથકાર છે ? $કરવાની સાધના કરવાની છે. સંલેખનાની સાધના સામાન્ય રીતે સ્થાનોમાં દર્શાવે છે. (૧) સાધકે પોતાની સર્વ ક્રિયાઓ છે શ્રેજઘન્યથી છ માસ અને ઉત્કૃષ્ટથી બાર વર્ષ કરવાની હોય છે. રોજ વિનયપૂર્વક કરવાની છે. વિનયપૂર્વક ક્રિયા કરનારો અલ્પ કર્મબંધ ૨ હૃખાનારો સીધો ઉપવાસ પર ચઢી જાય તો અસમાધિથી પીડાય, કરે છે અને કર્મનિર્જરા કરનાર પણ બને છે. (૨) સાધકે ૨ ૐઆથી સંલેખનાની સાધના સહજ થાય એ માટે પૂર્વ તૈયારી રૂપ અભિમાનનો ત્યાગ કરવાનો છે. અભિમાનને ત્યજનાર સાધક છે ત્રીજું સ્થાન ઉપવાસનું દર્શાવ્યું છે. સાધકે ઉપવાસ, છઠ્ઠ, અઠ્ઠમ વાસ્તવિક ક્ષમાપના કરી શકે છે. નિત્ય જીવનમાં જ્યાં જ્યાં કર્મબંધ છે આદિ તપની આરાધના કરવા દ્વારા ક્રમશઃ સંલેખના માટે જાતને થાય, ત્યાં ત્યાં સરળ સાધક તરત ક્ષમાપના કરી હળુકર્મી બની તૈયાર કરવી જોઈએ. આ સંલેખના ક્યારે કરવી તેના સમયનું શકે છે. (૩) દેવ, ગુરુ, વડીલ, જિન આગમ, જિન મંદિર તથા ૨ ૨માર્ગદર્શન વિશિષ્ટ જ્ઞાની ગુરુ ભગવંતોના માધ્યમથી મેળવવું સકલ સંઘની ભક્તિભાવે પૂજા કરવી તેમ જ તેમની આજ્ઞાનું છે પડે. વર્તમાનમાં વિશિષ્ટ જ્ઞાની ગુરુભગવંતોના અભાવે કેટલાક બહુમાન કરનાર સાધક ધર્મમાર્ગમાં આગળ વધે છે. એ જ રીતે ? જૈનધર્મી વર્ગોમાં સંલેખનાની આરાધના મંદપ્રાયઃ થઈ છે. (૪) તીર્થકરોની આજ્ઞાનું પાલન કરવાથી નવા કર્મોનો પ્રવેશ ૐ સંખનાની આરાધના કરનાર સાધકે મન-વચન-કાયાની અટકાવી ક્રમશઃ કર્મવૃક્ષનો નાશ કરનાર થાય છે, વળી (૫) શું ૨સાવદ્ય ક્રિયાઓનો ત્યાગ કરવો જોઈએ, તે પાંચમું સ્થાનક છે. શ્રતધર્મની આરાધના દ્વારા જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી ધર્મધ્યાન આદિ શૈ
ઇંગિત-મરણના આરાધકો નક્કી કરેલા પ્રદેશમાં જ હરે, ફરે તે સાધવાની ભૂમિકા સિદ્ધ કરે છે. (૬) આચરણ-આગમાંથી પ્રાપ્ત છે Sછઠું સ્થાનક છે.
થયેલા જ્ઞાનનું આચરણ કરવાથી સાધક ક્રમશ: ઉન્નતિ પામતો ય છે સમાધિ મરણ પામવા ઈચ્છનાર સાધકે તૃણ, દર્ભ કે લાકડાનો અંતકાળે સંલેખનાનો અધિકારી બને છે. સુયોગ્ય સંથારો પસંદ કરવો જોઈએ. આ સંથારો સાતમું સ્થાન “મરણસમાધિ' ગ્રંથમાં ગ્રંથકારે સમાધિમરણ સાધવા માટેની છે. ત્યાં સ્થિર થયેલ સાધકે પોતાના આહાર તથા ઉપધિનો ત્યાગ આ તાત્ત્વિક ભૂમિકા આપી છે, એ સાથે જ આ સમાધિમરણને શું હું કરી (૮) પોતાના આત્માને વૈરાગ્યમાં તરબોળ કરી (૯) કેવળ અનેક વિપત્તિઓ અને પીડા વચ્ચે સિદ્ધ કરનારા મહાપુરુષોના ૪ $ મોક્ષાર્થ સાધના કરવી. (૧૦)
દૃષ્ટાંતો દર્શાવ્યા છે. આ દૃષ્ટાંતોમાં સનકુમાર ચક્રવર્તીએ સોળ ૨ એ જ રીતે આ સંથારા પર રહી ધર્મધ્યાન અને શક્તધ્યાનમાં મહારોગોને સમતાપૂર્વક સહન કર્યા તેનો સર્વપ્રથમ ઉલ્લેખ કર્યો છે શમનને જોડે(૧૧) ધર્મધ્યાન અને શકલધ્યાનમાં જોડાવા માટે છે. ત્યારપછી મેતાર્ય મુનિ, ચિલાતિપુત્ર, ગજસુકુમાલ,
જીવે આલોચના દ્વારા સકલ જીવરાશિ સાથે વૈરનું વિસર્જન કરી અવંતિસુકુમાલ, અરણિક મુનિ, અંધકમુનિના શિષ્ય, સુકોશલ હૈ મૈત્રીભાવનું બીજ રોપ્યું છે. આ મૈત્રી આદિ ભાવોની સહાયથી મુનિ આદિ અંતિમ આરાધના કરનારા શાસ્ત્ર પ્રસિદ્ધ મહાપુરુષોના હું પ્રેવિશ્વના સર્વ જીવો પ્રત્યે સ્નેહ-વાત્સલ્ય ધારણ કરે અને સ્વ પ્રત્યેના દૃષ્ટાંતો દર્શાવ્યા છે. 2મોહનો ત્યાગ કરે ત્યારે ધર્મધ્યાનનો વાસ્તવિક પ્રારંભ શક્ય બને ત્યાર બાદ, વૈરાગ્યભાવની ઉત્કૃષ્ટતા માટે ઈલાચિપુત્રનું દૃષ્ટાંત ૨
દર્શાવ્યું છે. નટડીમાં લુબ્ધ થયેલ ઇલાચીપુત્ર વાંસ પર ઊંધે માથે છે 6 આવા ધર્મધ્યાન અને શુક્લધ્યાનમાં રહેનારા આત્માની લેશ્યા નાચી રહ્યો હતો, ત્યારે દૂર મુનિ ભગવંત સુંદર સ્ત્રી પર દૃષ્ટિ છે ઍપણ સ્વાભાવિક રીતે શુભ જ રહેવાની. (૧૨) આ ઉત્તમ પણ કરતા નથી, તે જોઈ પોતાની અધમ સ્થિતિ માટે નિંદા કરતો છે શઆચરણોથી સાધકનું સમ્યકત્વ પણ ક્રમશઃ અત્યંત નિર્મળ થતું વૈરાગ્ય પામ્યો. આ વૈરાગ્યના બળે કેવળજ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરનારા ૨જાય છે અને તે અલ્પ સંસારવાળો બને છે. (૧૩) આવો સાધક થયા. & અંતે મનની દઢતા ધારણ કરનાર હોય, તો તે પાદપોપગમન એ પછી સમભાવને સિદ્ધ કરનારા દમદંત મહર્ષિનું દૃષ્ટાંત
અનશનને (૧૪) ધારણ કરે. અંત સમય નજીક જાણી ચારે આહાર આપવામાં આવ્યું છે. એ જ રીતે જ્યાં સુધી દીપકની જ્યોત રહેશે, હું શૈકરી કપાયેલાં વૃક્ષની ડાળીની માફક નિચેતન દશામાં એક પડખે ત્યાં સુધી કાયોત્સર્ગ ધ્યાનમાં રહેવાનો અભિગ્રહ કરનારા હૈસૂઈ રહેવું, કોઈ પણ ઉપસર્ગ આવે તો ખસવું નહિ, આયુષ્યની ચંદ્રાવતંસક રાજાનું દૃષ્ટાંત આપ્યું છે. રાજાના આ પ્રકારના હૈ லே ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல
லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலி
