________________
જુલાઈ, ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
|
૧૫
દ્વન્દ્રોમાં જિવાતું જીવન
શાંતિલાલ ગઢિયા. સચરાચર સૃષ્ટિમાં અત્રતત્ર દ્વન્દ્રો નજરે પડે છે. દ્વન્દ્રો જીવનનું દ્વન્દ્રોને તરી જવાનો માર્ગ કઠિન છે. આ માટે વ્યક્તિએ પોતાની અભિન્ન અંગ છે. તે નિવારી શકાતા નથી, જેમ નદી બે કિનારા વચ્ચે પ્રજ્ઞા અને ચેતનાને ઉન્નત ભૂમિકાએ લઈ જવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. વહે છે, સૂર્ય પૂર્વથી પશ્ચિમ તરફ યાત્રા કરે છે, તેમ માનવ અનેકાનેક આમ થતાં સમત્વ સાધી શકાશે. ફલસ્વરૂપ દ્વન્દ્રાત્મક સ્થિતિમાં વિચલિત હિન્દ્રો વચ્ચે જીવે છે. સુખ-દુ:ખ, આશા-નિરાશા, જય-પરાજય, હર્ષ-શોક, થવાનો સવાલ પેદા નહિ થાય. સફળતા-નિષ્ફળતા, મિલન-વિરહ, સ્મિત-આંસુ, શાંતિ-અશાંતિ...યાદીહજુ સુખ સમયે છકી નવ જવું, દુ:ખમાં ન હિંમત હારવી.. મોટી બની શકે છે. સ્વયં સ્ત્રીપુરુષ દ્વન્દ્રાત્મક સર્જન નથી? કેટલીમનોશારીરિક કવિની આ શીખ ખચીત આચરવા યોગ્ય છે. જેમ પરિસ્થિતિઓમાં સમત્વ ભિન્નતા છે એમની વચ્ચે! છતાં એમના અસ્તિત્વ પર વિશ્વ ટકી રહ્યું છે. જાળવી રાખવું વ્યક્તિના પક્ષે જરૂરી છે, તેમ ભિન્ન વ્યક્તિઓ પ્રત્યે એમના વગર જડ પ્રકૃતિમાં નરદમ શૂન્યતા હોત.
સમભાવ રાખવો જરૂરી છે. આ મિત્ર છે, પેલો શત્રુ છે, એ ભેદદૃષ્ટિની દ્વન્દ્રોમાંથી છટકી જઈ શકાતું નથી. એટલું ખરું કે એમની અસરથી જગાએ ‘પેલા શત્રુને કઈ રીતે મિત્ર બનાવી દઉં?” એવી સમ્યક્ દૃષ્ટિ ચિત્તને નિર્લેપ રાખી શકાય છે. દ્વન્દ્ર તરફ જોવાની દૃષ્ટિ ને સહ્ય યા ઈચ્છનીય છે. વીતેલા જમાનાની વાત છે. લાહોરમાં આવેલા એક અસહ્ય બનાવે છે. સામાન્યતઃ વ્યક્તિ દ્વન્દ્રના બે છેડાઓને વિરોધી ગુરુદ્વારાને મસ્જિદમાં ફેરવવાનો નિર્ણય લેવાયો હતો. મુસલમાનોની અવસ્થાઓ માને છે. એકને વિધાયક અને બીજાને નિષેધક માને છે. એક સભામાં સૈયદ અતાઉલ્લા શાહ બુખારીએ નિર્ણયના વિરોધમાં પરિણામે નિષેધક પરિસ્થિતિમાં વ્યક્તિ સહનશક્તિ ગુમાવે છે. દુ:ખ ભાષણ આપ્યું. ટોળામાંથી કેટલાકે પથ્થર ફેંક્યા. ત્યારે શાહે મોં પર સુખનું વિરોધી નથી, જીવનની વાસ્તવિકતાનું જ બીજું પાસું છે. વિરહ કપડું ઢાંકી દીધું. કોઈકે આનું પ્રયોજન પૂછ્યું, તો શાહે કહ્યું કે મેં મિલનનું વિરોધી નથી, પ્રેમની જ એક અવસ્થા છે. નિષ્ફળતા સફળતાનું મારું મોં એટલા માટે કપડાથી ઢાંકી દીધું છે કે જેથી પથ્થર ફેંકનારાને વિરોધી નથી, કાર્યપરિણામનો જ એક તબક્કો છે.
હું જોઈ ન શકું. કદાચ કયામતને દિવસે ખુદા મને પૂછે કે તું સત્યને સ્થૂળ અર્થમાં દ્વન્દ્ર એટલે બે વિરોધી અવસ્થાઓ યા ગુણોનું જોડકું, પક્ષે રહ્યો તો ય કેટલાકે તારી કનડગત કરી, તો મને કહે, કોણ હતા પરંતુ તાત્ત્વિક અર્થમાં બંને વચ્ચે અવિનાભાવનો સંબંધ છે. અર્થાત્ એ લોકો? હું ખુદાના આ પ્રશ્ન સામે મૌન રહેવા માંગું છું. એકબીજા વિના રહી ન શકે, હોઈ ન શકે એવી આ અવસ્થાઓ છે. કેટલાક દ્વન્દ્રોમાં એક ગુણ નિરપેક્ષ રીતે (absolutely) ત્યાજ્ય દુઃખ વગર સુખનું, વિરહ વગર મિલનનું કે હાર વગર જીતનું શું હોય છે. આત્મ વિકાસમાં તે બાધકરૂપ હોય છે. અહીં વ્યક્તિની કસોટી મૂલ્ય છે? તેથી ઉપરોક્ત તમામ જોડકામાં ‘વિરુદ્ધ'ને બદલે “અને’ થાય છે. જેમ કે, પાપપુણ્ય, પ્રમાદ-ઉદ્યમ, સ્વાર્થ-પરમાર્થ, રાગ-વિરાગઅવ્યય મૂકવાથી આપણો માર્ગ સરળ બની જાય છે. સુખ વિ. દુ:ખ આ યુગ્મોમાં પ્રથમ સ્થાને આવેલા નકારાત્મક ગુણોથી દૂર રહેવાનું એમ નહિ, સુખ અને દુઃખ એમ કહીએ. જીત વિ. હાર એમ નહિ, જીત વ્યક્તિના હાથમાં છે. વ્યક્તિ જાગરૂક અને સત્ત્વશીલ હશે તો તેણે અને હાર એમ કહીએ. વ્યાકરણમાં દ્વન્દ સમાસમાં પણ બે પદો વચ્ચે ઝાઝો સંઘર્ષ કરવો નહિ પડે. સમુચ્ચય બોધક અવ્યય અને મૂકાય છે. માબાપ, અન્નજળ, રાતદિન, જીવનને રણભૂમિ બનાવીને દ્વન્દ્ર સાથે દ્વન્દ્ર યુદ્ધ છેડવાનું નથી, બલ્ક શીતઉષ્ણ વગરે દ્વન્દ સમાસમાં બે
નિર્મળ ચિત્તે દ્વન્દ્રને સ્વીકૃતિ આપી પદો અનુક્રમે મા અને બાપ, અન્ન | મહાવીર વંદના
ઉપરોક્ત યથાસંભવ માર્ગો ગીત અને વિદ્યાબેન મહાસુખલાલ શાહ (ખંભાતવાળા)ના અનુદાનથી શ્રી| અપનાવીએ, જેથી દ્વન્દાતીત અવસ્થા ઉષ્ણ – એ રીતે અલગ પાડવામાં મુંબઈ જેને યુવક સંઘ પાટકર હોલમાં ‘મહાવીર વંદ
તા |મુંબઈ જૈન યુવક સંઘે પાટકર હોલમાં ‘મહાવીર વંદના'નું આયોજન| પ્રાપ્ત થઈ શકે. પૃથ્વીના ગોળામાં ઉત્તર આવે છે. આમ વસ્તુ કે પરિસ્થિતિ કર્યું હતું. તેની ઑડીયો C.D. વિના મૂલ્ય મળશે.
ધ્રુવ અને દક્ષિણ ધ્રુવ વચ્ચે અમાપ પ્રત્યે વિધાયક-નિષેધક ભેદદ્રષ્ટિથી જેમને આ ઑડીયો C.D. જોઈતી હોય તેઓએ નીચેના સરનામે ફૉન,
અંતર છે, પણ એમને સાંધતી રેખા દર રહેવું જરૂરી છેગીતસંગીતમાં કરી મેળવી લેવા વિનંતી. કુરીયર કરવામાં નહીં આવે.
પર નજર કરીએ છીએ ત્યારે પૃથ્વીની દ્રતવિલંબિત લયનાં બે સ્વરૂપ | પંદર પંદર ભક્તિ ગીતો ધરાવતી આ આડીયો C.D. ઘરે વસાવી
અખિલાઈ પ્રતીત થાય છે. જીવન એકબીજાના વિરોધી નહિ, પૂરક છે. | રાખવા જેવી છે તો સર્વેને આ લાભ લેવા વિનંતી.
એટલે દ્વન્દ્રોને સાંધતી રેખા. * * એકલા દ્રુત કે એકલા વિલંબિત સૂરથી | | શ્રી કમલેશભાઈ જે. શાહ, C/o. વિરલ જ્વલ્સ, ૯૨૫, પારેખ મારકેટ,
એ-૬, ગુરુકૃપા સોસાયટી, શ્રી મધુર સંગીત પ્રગટતું નથી. ઋતુમાં ઠંડી- | . ૯મે માળે, ઓપેરા હાઉસ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪.
મુક્તજીવન સ્વામી બાપા માર્ગ, ગરમી, વાતાવરણમાં પ્રકાશ-અંધકાર ટે. નં. : ૨૩૮૬૩૮૨૬, મોબાઈલ : ૯૮૨૧૯૩૨૬૯૩.
વડોદરા-૩૯૦૦૦૬. સમય બપોરે ૧૨-૦૦ થી ૫-૦૦ સુધી. આવું જ મહત્ત્વ ધરાવે છે.
ફોન : ૦૨૬૫-૨૪૮૧૬૮૦.
