________________
- ૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
જુલાઈ, ૨૦૧૨
કાળ પુરુષે પાંડવોને પૂછેલા પ્રશ્નો
1 મનસુખલાલ ઉપાધ્યાય રામાયણ અને મહાભારતના મહાગ્રંથોએ માનવ જીવનને ઘડવામાં ઉત્તમ કાળ પુરુષ આગળ વધ્યો તેને નકુલનો ભેટો થયો. કાળપુરુષે પ્રશ્ન કર્યો: ફાળો આપ્યો છે. માનવ જીવનની વૃત્તિઓનો સાચો ચિતાર મહાભારતમાંથી ગાયની વાછડીગાયનું દૂધ પીવે છે એ દેખાય છે પરંતુ મને તો ગાય વાછડીનું મળે છે. સંસ્કૃતિની ઉચ્ચ પ્રણાલિઓને જીવન સાથે વણવામાં મહાભારતની દૂધ પી રહી છે એવું લાગે છે? શા માટે ?' નકુલ નિરુત્તર રહ્યો. તોલે કોઈ ન આવી શકે. આજના જીવનની શુદ્ધિઓ-બદીઓ-વિશુદ્ધિઓનો હવે કાળ પુરુષ પહોંચ્યો સહદેવ પાસે અને તેણે પ્રશ્ન કર્યો: “ધરતી સંપૂર્ણ ચિતાર મહાભારત કૌરવ-પાંડવોની કથા દ્વારા અને શ્રીકૃષ્ણના વ્યવહાર પરના વૃક્ષો મૂળને આધારે ટટ્ટાર રહી ઊંચે ફૂલે ફાલે છે, પણ મને તો દ્વારા સુંદર રીતે રજૂ કર્યો છે.
એ સોઈની અણી ઉપર ઊભા હોય તેવું લાગે છે. એનું કારણ શું?' કૌરવ-પાંડવોની વાત હોય એટલે ભીષ્મ પિતામહ તરત યાદ આવે. ભીષ્મ સહદેવ પણ જવાબ ન આપી શક્યો. ત્યાં તો સૂતેલા યુદ્ધિષ્ઠિર ઊઠ્યા. પોતાના પિતાને વચન આપી એ પ્રતિજ્ઞા પાળવામાં શક્ય હોય ત્યાં સુધી એણે કાળ પુરુષને જોઈને પ્રશ્ન કર્યો: “આપ અહિંયા? ક્યાંય ઊણપ ન રહે એ માટે અદ્ભુત ચરિત્ર રજૂ કર્યું છે. સંસારમાં-માનવ કાળ પુરુષે કહ્યું: “મેં તમારા ચારેય ભાઈઓને પ્રશ્ન પૂછ્યા પણ કોઈ જીવનમાં ચારિત્ર વગરનું જીવન પશુ કરતાંય બદતર ગણાય છે. ઉત્તર આપી શક્યું નથી. હવે હું તમને એક પ્રશ્ન પૂછું છું–મને તેનો ઉત્તર
ભીષ્મ પિતામહને સ્વૈચ્છિક મૃત્યુનું વરદાન હતું. મહાભારતનું યુદ્ધ આપજો. એક ગુફામાં એક હાથી દાખલ થયો. તેનું આખુંય શરીર અંદર કૌરવ-પાંડવોએ ખેલ્યું. કરોડોની સંખ્યામાં સૈનિકોનો સંહાર થયો. દાખલ થઈ ગયું પણ એની પૂંછડી બહાર રહી ગઈ. કારણ?” થોડી જમીન મેળવવા માટે મહાસંગ્રામો આજે પણ ક્યાં ખેલાતા નથી! યુધિષ્ઠિરે પોતાને પૂછાયેલા પ્રશ્નનો જવાબ આપ્યો: “આ વિશ્વ-સમાજમાં કજિયો, કંકાસ, કલહ, કચવાટ, કોલાહલ આજકાલ નાના મોટા નિષ્ઠાવાન, નેક, પ્રામાણિક અને સદાચરણવાળા માનવી સતત નિંદા અને જીવોને કોઠે પડી ગયા છે. નાની નાની બાબતમાં આજકાલ સોપારી' ટીકાનો ભોગ બને છે એટલે હાથી જેવા સમાજમાં પૂંછડી રૂપી સારા માનવી આપી કેટલાય સારા જીવોનો ખાતમો થાય છે! સંસ્કાર, સંસ્કૃતિ, સતત ટીકા, કૂથલી અને નિંદાનો ભોગ બને છે. સમતા, સદ્યવહાર, સત્યપ્રિયતા કે સદાચરણનું ધોવાણ પળે પળે કાળ પુરુષ ખુશ થયો. ‘હવે તમે મને તમારા ચારેય ભાઈઓને થાય છે. વાસના, વ્યભિચાર, વલોપાત, આજકાલ કલુષિત જીવોના હૈયે પૂછાયેલા પ્રશ્નોના ઉત્તર આપો.” અને કાળ પુરુષે ભીમ, અર્જુન, નકુલ, ધરબાયેલો રહે છે! આજના રાજકારણમાં શુદ્ધિનો અભાવ, સત્યપ્રિયતાનો સહદેવના પ્રશ્નો યુધિષ્ઠિરને પૂછ્યા. વિનાશ, અહિંસાનું ધનોતપનોત નીકળી ગયું છે. દયા, પ્રેમ, માનવતા વગેરેનો અને યુધિષ્ઠિરે દરેકના જવાબ ક્રમાનુસાર નીચે પ્રમાણે આપ્યા. વંશ પળે પળ થઈ રહ્યો છે. ગાળગલોચ, અપહરણ, બળાત્કાર જેવા કિસ્સાઓ ભીમના પ્રશ્નનો જવાબ : “વાડ ચીભડાં ગળે એના જેવી વાત છે. રક્ષક સામાન્ય બની ગયા છે. અને ધનવાન બનવાના કે એક જ રાતમાં કરોડપતિ ભક્ષક બને તો સમાજમાં સામાન્ય માનવીનું જીવન કેવું અકારું બની જાય?' બનવાના અભરખામાં કેટલાય માનવ જીવો દુરાચારની ચુંગાલમાં ફસાઈ અર્જુનના પ્રશ્નનો જવાબ : ‘માતાપિતા રૂપી કૂવાનું પાણી છોકરાઓ જાતે જ આત્મહત્યાને નોતરે છે! રાષ્ટ્રો રાષ્ટ્રો વચ્ચે અકારણ યુદ્ધ અને પી જાય છે એટલે વૃદ્ધાશ્રમો ખુલશે, એટલું જ નહિ માતાપિતાનો નરસંહારનો સિલસિલો સતત વહેતો રહ્યો છે. સારપ મૂરઝાઈ ગઈ છે. અનાદર છોકરાં કરશે એવો કળિયુગ આવશે.” નરાધમતા છાપરે ચડી સૌને પજવે છે અને સદાચરણનો વ્યવહાર કરનારો નકુલના પ્રશ્નનો જવાબ : “વાછડી ગાયનું દૂધ હવે નથી પીતી પણ અંધકારના વમળમાં ગોથાં ખાય છે!
ગાય પીવે છે એટલે કે માતાપિતા કળિયુગમાં દીકરીની કમાણી ઉપર આમ મહાભારતમાં આજની બધીય બદીઓનું ચિત્રણ મળે છે! જીવવા માટે તેને પરણાવશે નહિ અને એની કમાણી ઉપર તાગડધીન્ના ભીષ્મ પિતામહ કૌરવ પક્ષે રહી બાણ શય્યા પર સૂતા. એમની ઈચ્છા કરશે એવો કળિયુગી સમાજ હશે.' મકરસંક્રાતને દિવસે મૃત્યુ પામવાની હતી તે પૂર્ણ થઈ. કૌરવનો વિનાશ થયો, સહદેવના પ્રશ્નનો ઉત્તર : “વૃક્ષો મૂળ ઉપર જ ઊભા રહે છે પરંતુ પાંડવો રાજ્યાસને બેઠાં. પાંડવોમાં યુધિષ્ઠિર વિશેષ વિચક્ષણ અને વિદ્વાન આજ કાલ સોઈની અણી ઉપર ઊભા છે એટલે કળિયુગમાં સત્ય માત્ર હતા. પાંડવો જ્ઞાની હતા. આચરણમાં શુદ્ધિ રહે તે માટે તેઓ સજાગ રહેતા. સોઈની અણી જેટલું જ સ્થાન ભોગવશે !'
એક વખતની વાત છે. યુધિષ્ઠિર સૂતા હતા. કાળ પુરુષ મળવા કાળ પુરુષના પાંચેય પ્રશ્નોના ઉત્તર યુધિષ્ઠિરે બહુ જ સ્વસ્થતાથી આવ્યો. રાજમહેલમાં એમનો પ્રથમ ભેટો ભીમ સાથે થયો. કાળ પુરુષે આપ્યા. કાળ પુરુષે ઉપરના પાંચ પ્રશ્નો દ્વારા કળિયુગના લક્ષણોને એને પ્રશ્ન કર્યો. “ખેતીની સુરક્ષા માટે વાડ કે દિવાલ બાંધવામાં આવે ગર્ભિત કર્યા છે. અને આજે આપણે કળિયુગની પરાકાષ્ઠામાં જીવીએ છે પણ એ ખેતી મોલ વાડ ખાઈ જાય છે એવું મને લાગે છે તો એનો અર્થ છીએ. કળિયુગના બધાય દૂષણો સમગ્ર વિશ્વમાં વ્યાપી ગયાં છે. માટે શો?' ભીમ જવાબ આપી શક્યો નહિ.
સજ્જન માનવીઓને સાચવવાથી કળિયુગના દૂષણો જરૂર ઘટશે ! પછી કાળ પુરુષ અર્જુનને મળ્યો. તેણે પ્રશ્ન કર્યો: “ખેતરમાં વચ્ચે સમાજના સંસ્કારનું ધન જ્ઞાની-સત્સંગી-સજ્જન અને સત્યપ્રિય એક કુવો છે એની આસપાસ ચાર કુવાઓ છે ચારેય કુવામાં પાણી અને સાર૫ ભરેલા માનવીઓ જ સાચવી શકશે ! * * * ભરેલું રહે છે જ્યારે મુખ્ય કુવો ખાલીખમ થઈ ગયો છે. શા કારણે ?' ૧૩ A, આશીર્વાદ, પ્લોટ નં. ૩૬ ૩B/14, વલ્લભબાગ લેન, ઘાટકોપર અર્જુન કશોય જવાબ આપી શક્યો નહિ.
(ઈસ્ટ), મુંબઈ-૪૦૦ ૦૭૭. ટેલિ. ઘર : ૨૫૦૬૯૧૨૫.
