________________
( ૨૪ | પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨ ) 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 9 શ્રે સુપ્ત અને જાગૃત, પરમ-બોધ, પુરુષની અને કચિત્તતા, અનશન, ૬. એકત્વ અને ઇંગિત મરણ અનશન, ૭. પ્રતિમાઓ અને ૨ ફસંયમાચરણ, અધ્યાત્મ અને કષાય-વિરતિના સૂત્રો છે. પાયોપગમન અનશન અને ૮. સંલેખનાપૂર્વકની અનશનવિધિ. ૨ ૨(૪) સમ્યકત્વ-(ઉદ્દેશક ચાર-સૂત્ર સંખ્યા પ૩).
(૯) ઉપધાન શ્રુત-(ચાર ઉદ્દેશક – ૭૦ ગાથા) છે આમાં અહિંસા, ધર્મ અને તપનું વિવરણ છે. બધાં અધ્યયનોમાં આમાં ભગવાન મહાવીરની સાધનાકાળની તપશ્ચર્યા છે ૮ આનું સ્થાન ગૌરવપૂર્ણ છે કારણકે સમ્યકત્વથી જ કષાયોનું વમન (ઉપધાન)નું તથા એમના આચરણનું વર્ણન છે. એના ચાર ? $થાય છે અને એ જ ધર્મ છે. આના ચાર ઉદ્દેશકો છે-સમ્યવાદ, ઉદ્દેશકોના વિષયો છે-૧. ચર્યા (વિહાર), ૨. શયા (વિહાર
ધર્મ-પ્રવાદિયોની પરીક્ષા, નિર્વદ્ય તપનું વર્ણન અને નિયમન સ્થાનો), ૩. પરીષહ (સહિષ્ણુતા) અને ઊણોદરી આદિ તપ. શ્રેઅથવા સંયમનું કથન.
સંક્ષેપમાં આમાં ભગવાનની સમાધિ, દુઃખની સહનશીલતા અને ૨ ૨(૫) લોકસાર-(ઉદ્દેશક છ-સૂત્ર સંખ્યા ૧૪૦).
સહિષ્ણુતાનું વર્ણન છે. આદાનપદ અનુસાર આનું ખરું નામ “આવતી’ છે. એના છ (II) દ્વિતીય શ્રુતસ્કંધ-આચારચૂલા ૮ ઉદ્દેશકના વિષયો છે
આમાં ૧૬ અધ્યયનો છે–પિંડેષણા, શયેષણા ઈર્ષા, ભાષાજાત, ૧. જે હિંસક છે, વિષયો માટે આરંભ કરવાવાળો છે તથા એકલો વચ્ચેષણા, પાત્રષણા, અવગાહ પ્રતિમા, સ્થાન સપ્તક, નિષાધિકા ૬ વિચરે છે તે મુનિ નથી હોતો. (ચારિત્ર પ્રતિપાદન). સપ્તક, ઉચ્ચર પ્રસવણ સપ્તક, શબ્દ અને રૂપ સપ્તક, પરક્રિયાશ્રે૨. મુનિ વિરત હોય છે (ચારિત્ર ખીલવવાના ઉપાયો). અન્યોન્ય ક્રિયા, ભાવના (આમાં ભગવાનનું જીવન-ચરિત્ર અને ઉપદેશનું ૨૩. જે વિરતા હોય તે જ અપરિગ્રહ અને કામ ભોગોથી ઉદાસીન પ્રતિપાદન છે) અને વિમુક્તિ-બંધન-મુક્તિના ઉપાયો. ૨ હોય છે. (વસ્તુ-વિવેક-અનાસક્તિની વ્યવહારુ મીમાંસા), (૫) આચારાંગના સુભાષિતો-અગત્યનાં સૂત્રો ૪૪. અવ્યક્ત મુનિ (સૂત્ર અને અર્થથી અજ્ઞાત)ના સાધનાકાળમાં ઉત્પન્ન (૧) અટ્ટ લોએ-મનુષ્ય પીડિત છે.
થતાં દોષોનું વર્ણન. સ્વચ્છંદતાથી સાધકનું ઘોર પતન થાય છે. (૨) પણયા વીરા મહાવીરહિ-વીર પુરુષ મહાપથ પ્રતિ પ્રણત હોય છે. હું $ ૫. જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રથી પરિપૂર્ણ મુનિમાં તપ, સંયમ, (૩) ખણે જાણાહિ પંડિએ-પંડિત! તું ક્ષણને જાણ (સમયની કિંમત ૨ ગુપ્તિ અને નિઃસંગતા હોય છે.
આંકો) ૨૬. ઉન્માર્ગ છોડી રાગ-દ્વેષનો ત્યાગ કરી સન્દુરુષની આજ્ઞામાં (૪) દુખે પત્તેય સાયં-સુખ-દુ:ખ પોતપોતાના હોય છે. ૨ ચાલવું જોઈએ.
(૫) ણો હવાએ, ણો પરાએ-(વિષયાસક્ત) વ્યક્તિ ન અહિંની 8 2(૬) ધૂત-(ઉદ્દેશક પાંચ-સૂત્ર સંખ્યા ૧૧૩).
રહે છે કે ન ત્યાંની. નિર્જરાના હેતુને “ધૂત' કહેવામાં આવે છે. ધૂતવાદ એ (૬) શસ્થિ કાલસ્ટ ણા ગમો-મૃત્યુ કોઈ પણ ક્ષણે આવી શકે છે. તે કર્મનિર્જરાનો સિદ્ધાંત છે. શરીર, ઉપકરણો અને સ્વજનો-આ (૭) સવૅસિં જીવિયં પિયં-બધાંને જીવન પ્રિય છે. બધાં ‘પર' છે; આ બધાં પરથી મમત્વનો ત્યાગ કરવાથી જ (૮) ઉદ્દેશો પાસગલ્સ સ્થિ-દૃષ્ટા (સમ્યક દૃષ્ટિવાન) માટે કોઈ શૈધૃતસાધના થાય છે. જેની આત્મપ્રજ્ઞા જાગૃત છે તેજ આની સાધના ઉપદેશ નથી હોતો. ૨કરી શકે છે. આના પાંચ ઉદ્દેશકોના વિષયો છે-૧. પૂર્વગ્રહો છોડી (૯) અણહા ણ પાસએ પરિહરેજ્જા-જે તત્ત્વદર્શી હોય તે &સ્વજનો પ્રત્યેના મમત્વ ભાવમાં પ્રકંપન, ૨. કર્મધૂત-કર્મ- વસ્તુઓનો ભોગ-ઉપભોગ અન્ય રીતે કરે. ૮પુદ્ગલોમાં પ્રકંપન, ૩. શરીર-ઉપકરણ ધૂત, ૪. ગૌરવ-ધૂત (૧૦) પુરિસા! તુમ મેવ તુમ મિત્ત, કિં બહિયા મિત્ત મિચ્છસિ-હે છે અને ૫. ઉપસર્ગ ધૂત.
પુરુષ, તુંજ તારો મિત્ર છે, તો પછી બહાર મિત્રને શા માટે શોધે છે? (૭) મહાપરિજ્ઞા-કમનસીબે આ અધ્યયન આજે ઉપલબ્ધ નથી. એમાં (૧૧) પુરિસા! અત્તાણમેવ અભિણિગિક્ઝ, એવં દુ:ખાપ શ્રેમહાન પરિજ્ઞાઓ-મહાન વિદ્યાઓ બધાં સાધકોને જાણવા યોગ્ય ન મોમ્બસિડ-હે પુરુષ તું તારા જ આત્માનો નિગ્રહ (સંયમ) કર. ૨ ૨હોવાથી પૂર્વાચાર્યોએ એના પર પ્રતિબંધ લગાવ્યો હોય એમ લાગે છે. આમ કરવાથી તું દુ:ખથી મુક્ત થઈ જશે. &(૮) વિમોક્ષ-(ઉદ્દેશક આઠ-સૂત્ર સંખ્યા ૧૩૦, ગાથા ૨૫) (૧૨) જે એગ્ગ જાણઈ સે સવૅ જાણઈ, જે સવં જાણઈ સે એગ્ગ ૨ 2 આમાં સંબંધ આદિના અને શરીરના વિમોક્ષ (વિસર્જન)ની વિધિ જાણઈ.જે એકને જાણે છે તે બધાંને જાણે છે, જે બધાંને જાણે છે ? હું બતાવવામાં આવી છે. એના આઠ ઉદ્દેશકોના વિષયો છે-(૧) તે એકને જાણે છે. $અસમનોજ્ઞ-અન્ય તીર્થિકોનો પરિત્યાગ, ૨. અકલ્પનીય આહાર (૧૩) સવતો પમત્તસ્સ ભય, સવતો અપમત્તસ્સ ણર્થીિ ભયં-૬ છૂઆદિનો ત્યાગ, ૩. આશંકાનો ત્યાગ, ૪. ઉપકરણ અને શરીરનો વિમોક્ષ પ્રમાદીને ચારે બાજુથી ભય હોય છે; અપ્રમાદીને કોઈ જાતનો તથા અનુજ્ઞાન મરણવિધિનો નિર્દેશ, ૫. ગ્લાનિ અને ભક્તપરિજ્ઞા ભય નથી હોતો.
* * * ૨
லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல
