________________
( ૫૦ 90 0
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨) 0 0 0 0 0 0 0 9
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
શ્રી વિપાક સૂત્ર 1 ડૉ. કેતકી યોગેશ શાહ
லல லலலல
லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல லலலலலலலலலலலலலலலலலலலலலல
6અગિયાર અંગસૂત્રોમાં અગિયારમા સ્થાને શ્રી વિપાક સૂત્ર વેશ્યાગમન, પ્રજાપીડન, લાંચ-રૂશ્વત, હિંસા, નરમેઘ યજ્ઞ, માંસ
છે. વિપાક એટલે પુણ્ય અને પાપ કર્મોનું ફળ. કથા રૂપમાં તેનું ભક્ષણ, નિર્દયતા, ચોર્યવૃત્તિ, કામવાસના વગેરે અધમ કૃત્યોના ૨ પ્રતિપાદન કરનાર સૂત્ર તે વિપાક સૂત્ર છે. વિપાક એટલે શુભાશુભ કારણે જીવ કેવા કેવા ઘોર કર્મબંધ કરે છે તથા તે તે કર્મબંધ છે ૨ કર્મ પરિણામ. પાપથી દુ:ખની પ્રાપ્તિ અને પુણ્યથી બાહ્ય સુખની અનુસાર કેવાં કેવાં ભીષણ અને રોમાંચકારી ફળ ભોગવે છે તેનું શું 2 પ્રાપ્તિ થાય છે જ્યારે ધર્મથી માત્ર નિર્જરાની પ્રાપ્તિ થાય છે આવા તાદૃશ્ય વર્ણન છે. છે ભાવોથી ભરપૂર આ વિપાક સૂત્ર છે.
પહેલાં મૃગાપુત્રના અધ્યયનમાં મૃગાપુત્ર જન્મથી જ આંધળો છે છેવિપાક સૂત્રના બે શ્રુતસ્કંધ છે. સુકૃત કર્મોનાં ફળ દર્શાવનારું અને બહેરો હતો. તેના આંખ, કાન, નાક, હાથ, પગ આદિ અવયવ હૈ સુખવિપાક અને દુષ્કૃત કર્મોના ફળ દર્શાવનારું દુ:ખવિપાક. નહોતા, ફક્ત નિશાની જ હતી. ગર્ભમાં હતો ત્યારે તેને ભસ્મક છે ૨ બંનેમાં ૧૦-૧૦ અધ્યયન છે. કુલ ૨૦ અધ્યયન છે. ઉત્તરાધ્યયન નામનો રોગ થઈ ગયો હતો. તેથી તે જે કાંઈ આહાર ગ્રહણ છે
સ્ત્ર- મહાવીરસ્વામીની અંતિમ દેશના છે જેમાં વિપાક સૂત્રના કરતો તે તરત જ નષ્ટ થઈ જતો હતો અને તે તત્કાળ પરૂ અને ૨ ૧૧૦ અધ્યયન-સુખવિપાકના ૫૫ અધ્યયન અને દુ:ખવિપાકના લોહીના રૂપમાં પરિણત થઈ જતો હતો. ત્યાર પછી તે પરૂ અને હું $ ૫૫ અધ્યયનનો ઉલ્લેખ છે. વર્તમાનમાં જે વિપાક સૂત્ર ઉપલબ્ધ લોહીને પણ ખાઈ જતો હતો. તેને જે ભોંયરામાં રાખવામાં આવ્યો શ્રે છે તે ૧૨૧૬ શ્લોક પરિમાણ માનેલ છે.
હતો ત્યાં મરેલાં પ્રાણીઓનાં ક્લેવર સડી ગયાં હોય તેનાથી ૨ ૨ વિશ્વના દાર્શનિક ચિંતનમાં જૈન ધર્મે કર્મસિદ્ધાંતની સર્વોત્તમ પણ અતિશય ખરાબ દુર્ગધ આવતી હતી, જેમાં કીડાઓ ખદબદતા છે જે ભેટ આપી છે. કર્મસિદ્ધાંત જૈનદર્શનનો એક મુખ્ય સિદ્ધાંત છે. તે હતા. તે નરકની સમાન વેદનાઓનો અનુભવ કરતો હતો. 8 હું સિદ્ધાંતનું પ્રસ્તુત આગમમાં ઉદાહરણોના માધ્યમ દ્વારા સરળ તેની આવી દયનીય દુર્દશાનું કારણ તેના પૂર્વભવમાં દુષ્ટતાથી છે ૬ રીતે પ્રતિપાદન કરેલ છે.
આચરિત અશુભ પાપકારી કૃત્યો હતો. પૂર્વભવમાં તે ઈકાઈ રાઠોડ છે જે કર્મના ફળનો અનુકૂળ અનુભવ થાય તે પુણ્ય અને જેનો નામનો રાજનિયુક્ત પ્રતિનિધિ હતો. જે મહાઅધર્મી, ૨ ૨ પ્રતિકૂળ અનુભવ થાય તે પાપ. જીવે જે કર્મ બાંધ્યાં છે તેનાં ફળ અધર્માનુગામી, અધર્મનિષ્ઠ, અધર્મભાષી, અધર્માનુરાગી, ૨ ૪ આ જન્મમાં અથવા આગામી જન્મમાં ભોગવવાં જ પડે છે. ‘ડાઇ અધર્માચારી, પરમ અસંતોષી હતો. તે પાંચસો ગામોનું 8
ન્માન મોમ મલ્થિ – કુતકર્મોનું ફળ ભોગવ્યા વિના આત્માનો આધિપત્ય-શાસન કરતો હતો. ત્યાંના ખેડૂતોનું કર-મહેસૂલ તે હું $ છુટકારો નથી. પાપકૃત્યો કરનારને આગામી સમયમાં દારુણ દમનથી, લાંચથી, અધિક વ્યાજથી, હત્યા આદિનો અપરાધ ૨ વેદનાઓ સહન કરવી પડે છે, એવા જીવોનું વર્ણન દુ:ખવિપાકમાં લગાવીને કરતો હતો. પ્રજાને દુ:ખિત, તાડિત, તિરસ્કૃત અને ૨ ૨ છે. સુકૃત્ય કરનારને આગામી જીવનમાં સુખ મળ્યું છે એવા જીવોનું નિર્ધન કરવામાં આનંદ લેતો હતો, છેતરપીંડી અને માયાચારને ૨ 2 વર્ણન દ્વિતીય વિભાગ સુખવિપાકમાં છે. પહેલું દુઃખવિપાક મૂકીને પોતાનું કર્તવ્ય સમજતો હતો. ૬ સાધકોને પાપ કરતાં અટકાવ્યા છે, ડરાવ્યા છે તો બીજા ક્રમે આવા મલિન પાપકર્મોનાં આચરણનું ફળ તેણે આગામી 9 સુખવિપાક રાખીને સત્કાર્યો કરવા પ્રેરણા આપી છે. ભવોમાં તો ભોગવ્યું પણ તે જ ભવમાં પણ ભોગવ્યું. તેને સોળ છે વિપાક સૂત્રના પ્રત્યેક અધ્યયનમાં પૂર્વભવની ચર્ચા છે. કોઈ પ્રકારના રોગાતક (અસાધ્ય રોગો ઉત્પન્ન થયા. તેની ચિકિત્સા છે છે વ્યક્તિ દુ:ખથી આકુળ-વ્યાકુળ હોય અથવા કોઈ સુખના સાગરમાં કરવામાં કોઈ વૈદ્ય કે ચિકિત્સક સમર્થ ન થઈ શક્યા. આમ જરુ 2 ડૂબેલી હોય, તેને જોઈ ગૌતમ સ્વામી ભગવાનને પ્રશ્ન કરે કે જીવન વ્યતીત કરી કરીને તે પ્રથમ નરકમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને છે 6 આમ કેમ? ત્યારે ભગવાન સમાધાન કરતાં કહે કે આ તો તેના ત્યાંથી મૃગાપુત્ર તરીકેનો અત્યંત દયનીય ભવ મળે છે. 9 પૂર્વભવના ફળ છે. આમ બધાં જ અધ્યયનો પુનર્જન્મની પુનઃ આ અધ્યયનનું અર્કબિંદુ એ જ છે કે રાજસત્તાનો દુરુપયોગ ૨ પુનઃ વાત કરીને સદાચાર અને નીતિમય જીવન જીવવાનો સંદેશ કરનાર, લાંચ લેનાર, પ્રજા પર અનુચિત કરનો ભાર નાંખનાર, ૨ ૨ આપે છે.
સત્તા અને પુણ્યના નશામાં ચકચૂર બનેલા માનવો અન્યની ફિકર.૨ તે પ્રથમ શ્રુતસ્કંધ દુ:ખવિપાકમાં અન્યાય, અત્યાચાર, કરતા નથી પણ પોતાના જ ભાવી ભવોની પણ પરવા કરતા ? லே ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல ல
லலலலலலல
லலலலல
