________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન : આગમ પરિચય વિશેષાંક
ஸ் ஸ் ஸ் ஸ் ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்
~ ~ ~ ~ ~
સમયની સમાજવ્યવસ્થા અને નગરજીવનની પ્રતીતિ થાય છે. તેભગવાનના શિષ્ય પરિવારના વર્ણન દ્વારા જૈન શ્રમણોની જીવનચર્યાનો બોધ થાય છે. સમવસરણમાં પરિષદની મધ્યમાં કોઈપણ પ્રકારના ભેદભાવ વિના આપેલી ધર્મદેશના પ્રભુ મહાવીરના વીતરાગભાવને પ્રગટ કરે છે. પ્રભુએ આપેલી દેશના દ્વારા સંપૂર્ણ જૈનદર્શનનો બોધ થાય છે.
રો આમ આ આગમ નાનું હોવા છતાં તેમાં મહત્ત્વપૂર્ણ સામગ્રી ઔપપાતિક-વવાઈ સૂત્રનો ?ભરેલી છે. રચના કાળ અને ભાષા રોલી :
રા
2 આ આગમનો વિષય આધ્યાત્મિક છે. કાવ્ય શાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ આ સૂત્ર અનુપમ છે, અજોડ છે. આ સૂત્રમાં સાહિત્યભાવો અને દૈતત્ત્વજ્ઞાનના ભાવોનું સુંદર સંયોજન છે. આગમકારે આ દનાનકડા પણ અલૌકિક સૂત્રમાં । વિરાટ વિષયનું નિરૂપણ કર્યું છે. 2 આ સૂત્રની કડીબદ્ધ પંક્તિઓમાં કાવ્યરચનાની êપ્રતીતિ થાય છે. સાહિત્યિક
કે
2
ગુશવત્તાની દ્રષ્ટિએ વિચાર !
કરતાં જણાય છે કે લાંબા લાંબા
2
3
થયું છે.
ஸ் ஸ்
“મહારાજ; સાદ્વૈતપતિ રાજા પ્રતિબુદ્ધિ ને આપ કી અનિંદ સુન્દરી કન્યા મલ્ટીકુમારી કે સાથ વિવાહ-પ્રસ્તાવ ભેજા હૈ!'' ઉસી સમય ચમ્પાપતિ ચન્દ્રછાય કા દૂત ભી આ પહુંચા. ઉસને ।ભી નિવેદન ક્રિયા–
'
સમાસબદ્ધ કાવ્યમય વાક્યોનો
હું
2
ધૃજે પ્રયોગ થયો છે તે જૈનાગમ ! હમારે સ્વામી ચન્દ્રછાય આપ કી કન્યા કે સાથ પાણિગ્રહણ વખતની સાહિત્યિક ભાષાના કરને કો ઉત્સુક હૈ ! દૈવિકાસની સાક્ષી પૂરે છે. (સંસ્કૃત) કાદંબરી જેવા બબ્બે પાનાના સમાસબઢ વાક્યો કરતાં પણ લાંબી કડીબદ્ધ કાવ્યમય વાક્યરચનાઓ આ સૂત્રમાં જોવા મળે છે. 2 તત્ત્વનો વિચાર કરીએ તો જણાય છે કે ઉંચવાઈ સૂત્રમાં ?અનુપમ ત્યાગ માર્ગનું નિરૂપણ થયું છે. જૈન મુનિઓના I ત્યાગમય જીવનનું વર્ણન છે. તે સમયમાં ધર્મની વિકૃતિઓને દૂર • જે ક્રાંતિ સર્જી હતી તેવા સૈક્રાંતિકારી વીર પ્રભુના શોનું ભાવાત્મક ચિત્ર અહીં શબ્દસ્થ
ઈસી પ્રકાર શ્રાવસ્તી, વારાાસી, હસ્તિનાપુર ઔર કપિલપુર “નરેશો કે દૂત ભી એક સાથ મલ્લીકુમારી કે પાણિગ્રહણ કા |પ્રસ્તાવ લે આપે. એક સાથે છદ દૂતાઁ કે પ્રસ્તાવ સુનકર રાજા -કુંભ ગુસ્સે સૈ ભર ઉઠે ઔર દૂતોં કો ઝિંકતે હુએ બોલે“તુમ્હારે રાજા મેરી કન્યા કી ચરણ-ધૂલિ કે તુલ્ય ભી નહીંહૈ. જાઓ, અપને મૂર્ખ સ્વામિયોં સે કહ દો, અપને દુર્બલ હાર્થો જંગે આકાશ કે તારે તોડર્ન કા પ્રયાસ ન કરે.'
2
ચ્છ
ஸ் ஸ்
ઔપપાતિક ઉવવાઈ સૂત્રની વિશેષતા એ છે કે તેમાં સમગ્ર 2 ત્યાગ માર્ગને ભિન્ન ભિન્ન દૃષ્ટિએ તપાસી, જૈન તથા અન્ય સંપ્રદાર્થોમાં ત્યાગના જે આચારો છે તેની ગણના કરી તેને ન્યાય તે આપ્યો છે. કોઈ પણ સંપ્રદાયની નિંદા કરવામાં આવી નથી. ઉગવાઈનો P આધ્યાત્મિક વિષય ધો જ રસમય છે, બધાં સંપ્રદાર્થો સાથે સ્યાદવાદ શૈલીથી તેમાં સમવાય સ્થાપિત કર્યો છે.
ભગવાન મલ્લીનાથ : અનુસંધાત ધૃષ્ટ ૫૨થી ચાલુ
ડાલતી થી.
-
એક દિન મહારાજ કુંભ રાજ સભા મેં બેઠે છે, તભી હંસાકેતપતિ રાજા પ્રતિબુદ્ધિ કે દૂત ને દરબાર મેં પ્રવેશ ક્રિયામાં ઔર અપને રાજા કા સંદેશ સનાયા
ૐ
O
બારે ઉપાંગ સૂત્રોમાંથી ‘પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર’ને બાદ કરતાં બાકીના બધા ઉપાંગ સૂત્રોની રચના ક્યારે અને ક્યાં થઈ તે સંબંધમાં 2 કે કોઈ પણ જાણકારી પ્રાપ્ત થતી તે
નથી.
I
-
ઉસને દૂતોં કો અપમાનિત કરકે રાજ્ય સભા સે નિકાલ દિયા. અપમાન સે તિલમિલાને દૂતોઁ ને યહ ખબર અપને અપને રાજાઓં કો દી. ફલસ્વરૂપ એક સાથે છહીં રાજાઓં કી સેના ને! સે ।અલગઅલગ દિશાઓં સે આકર મિથિલા નગર કો ચારોં તરફ ।સે ઘેર લિયા ઔર રાજા કુંભ કે પાસ સન્દેશ ભેજા
I
રણભૂમિ મેં આકર યુદ્ધ ક “ધા તો અપની કન્યા કા વિવાહ હમસે કર હૈં અન્યથા ! રાજા કુંભ ને તુરંત અપને મંત્રી, સેનાપતિ આદિ કો બુલા
કરેં...''
|
|
'
ંકર મંત્રણા કી. સેનાપતિ ને કહા
(વધુ માટે જુઓ અનુસંધાન પાનું ૫૮મું )
૫૫
૭૭ —
2
રા
P
મ
મ
8
8
ઉવવાઈ સૂત્રના ફુલ –
2
8
8
૧૬૦૦ શ્લોકો (૧૨૦૦) છે. (જૈન પરંપરાનો ઇતિહાસભાગ-૧, પાનું-૩૫૭), 2 ઉંચવાઈ સૂત્રની ભાષા પ્રાયઃ છે ગદ્યાત્મક છે અને થોડોક ભાગ દે પદ્યમાં છે. ભાષાની દૃષ્ટિએ આ આગમમાં ઉપમા, સમાસ તથા કે વિશેષણોની બહુલતા છે.
2
8
8 ડૉ. સાધ્વી આરતી ઉવવાઈ ?
2
2
સૂત્ર વિશે લખે છે, 'ઉપાંગ સૂત્રોમાં પ્રથમ સ્થાન ધરાવતું શ્રી ઔપપાતિક સૂત્ર એક સંદર્ભ સૂત્ર સમાન છે. અંગ સૂત્રો અને તે ઉપાંગ સૂત્રોના વર્ણનાત્મક ? વિષયોમાં અનેક સ્થાને ઔષપાતિકના સંદર્ભો જોવા મળે છે. ઔપપાતિક સૂત્ર કદમાં નાનું હોવા છતાં મહત્તમ સામગ્રીઓથી ભરેલું છે. આ તે
8
2
2
8
આગમના મુખ્ય વિષયો એવા છે કે તેનો ઉલ્લેખ અન્ય ક્યાંય
2
2 2
પ્રાપ્ત થતો નથી. જેમ કે તીર્થંકરના દેહનું નખશીખ છે વર્ણન આદિ...'
O P Q
&
