________________
એપ્રિલ ૨૦૧૨
પ્રબુદ્ધ જીવન
માને છે કે વિ.
ના બીજા વિશ્વની
છે. ત્યારે બ્રહ્મા
નાશ પામતી રહેશે. આમ તેના કાળચક્રો ગતિમાન થતાં જ રહેશે. કંઈપણ કહી શકાય નહિ. ક્યારે તેની શરૂઆત થઈ અને ક્યારે | હિન્દુ વિશ્વ રચનાના એક મત પ્રમાણે વિશ્વનું આયુષ્ય ૪૩૨ તેનો અંત આવશે. તેઓ માને છે કે વિશ્વ પરિવર્તનશીલ છે. લાખ વર્ષ છે. (આને બ્રહ્માનો એક દિવસ અથવા કલ્પ મનાય છે). જગતમાં બીજા વિશ્વની જેમ જ આપણું આ વિશ્વ કામ કરે છે. તેમનો પછી તેના મૂળ તત્ત્વ પાણી અને અગ્નિથી નાશ પામશે. ત્યારે બ્રહ્મા પરિવર્તનશીલ વિચાર “મહાહત્યિ પદોપમસુત્ત'માં નીચે પ્રમાણે એક રાત-દિવસ આરામ કરશે. આ ક્રમને મહાપ્રલય નામ આપ્યું છેછે. અને તેની પુનરુક્તિ ૧૦૦ બ્રહ્મા વર્ષો સુધી થશે.
“ચાર મહાભૂતો અને ચાર મહાભૂતોમાંથી ઉત્પન્ન થયેલા અત્યારે બ્રહ્માનું ૫૧મું વર્ષ ચાલે છે. જ્યારથી બ્રહ્માનો જન્મ પદાર્થોને રૂપરૂંધ કહે છે. આ ચાર મહાભૂતો તે પૃથ્વી, અપ, તેજ થયો ત્યારથી આજ સુધી લગભગ વિશ્વે ૧૫૫ ટ્રિલીયન વર્ષો અને વાયુ. પૃથ્વી ધાતુના બે પ્રકાર, અંતર્ગત અને બાહ્ય. કર્મથી વીતાવ્યાં છે. બ્રહ્માનું મૃત્યુ ૧૦૦ વર્ષે થશે. એ પછી ૧૦૦ બ્રહ્માના ઉત્પન્ન થયેલાં આવ્યંતર જડ પદાર્થો (જેવા કે કેશ, લોમ, નખ, વર્ષો વીત્યા પછી તેમનો પુનર્જન્મ થશે અને વિશ્વની નવી રચના દાંત, ત્વચા વિગેરે) તેને પૃથ્વી અંતર્ગત ગણાય છે. જ્યારે બહારની થવાની શરૂઆત થશે.
પૃથ્વી પૃથ્વી જ છે. એક એવો વખત આવે છે જ્યારે બાહ્ય અપોધાતુ હિંદુ પિંગલ ઉપનિષદ પ્રમાણે પ્રલય બે જાતના છે. એક નાનો (પાણી) ક્ષુબ્ધ થાય છે. ત્યારે બાહ્ય પૃથ્વી ધાતુ લુપ્ત પ્રાય થાય છે. પ્રલય (નાના પાયે) અને બીજો મહાપ્રલય. હિન્દુ ઇતિહાસ પ્રમાણે તેવી જ રીતે અપોધાતુ પ્રક્ષુબ્ધ થાય ત્યારે ગ્રામનિગમ જનપદાદિ બ્રહ્માના દિવસને ૧૦૦૦ વર્ષના ચક્રકાળ પ્રમાણે તેના વિભાગ પાણીથી તણાઈ જાય છે. તે પણ કોઈવાર ક્ષય પામે છે. મહાસમુદ્રનું કર્યા છે. જેને મહાયુગ કહેવાય છે. આ મહાયુગને ચાર વિભાગમાં પાણી પણ ધીમે ધીમે ક્ષય પામતું જાય છે. તેવી જ રીતે તેજો (અગ્નિ) વહેંચ્યા છે જેના નામ છે સત્યુગ, દ્વેતાયુગ, દ્વાપરયુગ અને કલિયુગ. ધાતુ પ્રસુબ્ધ થાય ત્યારે ગામનિગમ આદિને બાળી નાંખે છે. વાયુ દરેક કાળચક્ર ૮.૪ સો કરોડ અથવા અબજો વર્ષોના ગણાય છે. ધાતુ જ્યારે પ્રક્ષુબ્ધ થાય છે ત્યારે પણ ગામનિગમાદિને ફના કરી અત્યારે કલિયુગના જે ૪ લાખ ૩૨ હજાર વર્ષો મનાય છે (એટલે નાંખે છે. આમ ચારેય મહાભૂતોની અનિત્યતા દેખાઈ આવે છે.” કે ભગવાનના ૧૮૦૦) તેમાંથી ૫૦૦૦ વર્ષો વીત્યાં છે. બીજા મત પ્રમાણે એક જીવની ઉત્પત્તિ સાથે જગતનું અસ્તિત્વ
હિન્દુ પરંપરાના પુરાણોમાં અને અનેક શાસ્ત્રોમાં વર્ણવ્યા ધીરે ધીરે વધતું જાય છે. તેનું થોભ્યા વગર અસ્તિત્વ રહેશે. પણ પ્રમાણે જગતની પડતી મહાભૂતોની અપંજીકૃત (અંધાધૂ ધી) છેલ્લો જીવ જગતમાંથી વિદાય થશે કે વિશ્વનો વિનાશ થશે. જે સ્થિતિથી અને અવનીતિથી થશે. ત્યારે વિપરીતતાનો ધસારો થશે. મોટી આગ લાગવાથી થશે. થોડા વખત પછી જીવો અવતરવાના લોભ અને કલહ વધશે. નેકીપણાની પડતી થશે. આ પરિસ્થિતિને શરૂ થશે. અને વિશ્વ એક વખત ફરી બંધાશે. સાથે સાથે બીજા દર્શાવતાં કહ્યું છે કે “જ્યારે જ્યારે નેકીપણાની પડતી થશે ઓ ભારત! વિશ્વો પણ અસ્તિત્વમાં આવશે અને આમ ઊંચા પ્રકારની પ્રાપ્ત અને આ અવનીતિની ઉપસ્થિતિમાં હું મારી જાતને પ્રકટ કરીશ.” કરેલી સપાટ ભૂમિકાનો ક્યારેય નાશ નહિ થાય. યદ્યપિ તેના જીવો - વર્તમાન કલિયુગ બહુ જ અનિષ્ટ છે. “ઈશ્વર પોતે કલકિનો જે રહેતા હશે તેનું અસ્તિત્વ તો રહેશે અને જશે. આમ તેઓ અંદરઅવતાર લઈ જન્મશે'...એ વિશ્વમાં નીતિ સ્થાપશે અને લોકોના બહાર આવ-જાવ કરશે. મનને સ્ફટિક જેવું શુદ્ધ અને પારદર્શક બનાવશે. સત્યુગનો જન્મ પૃથ્વીના વિનાશની બાબતમાં બીજો મત, બૌદ્ધો હિંદુઓની થશે. આમ કાળચક્ર અનંતા અનંતવાર ફર્યા જ કરશે.
જેમ જ કાળચક્રમાં થશે તેમ માને છે. આમ તેમના મત પ્રમાણે માનવતાર મનુ કે જે માનવજાતનો કારભાર કરે છે તે મહાપ્રલયમાં જગતનો અંત નીચે પ્રમાણે થશેજે જીવતા રહી ગયા હશે તેમને સાચવીને તેની નાવમાં બીજે લઈ ૧. પૃથ્વી પર વરસાદ નહીં પડવાથી ભયંકર દુકાળ પડશે. બધા જશે. મનુ ત્યાંથી તેની માનવજાતનો કારભાર ચલાવશે. તે તેના ઝાડ, પાન દેખાતા બંધ થશે, સુકાઈ જશે અને પૃથ્વી પરથી સદંતર ચક્રો ગતિમાન કરી પૃથ્વીની ફરી રચના કરશે.
તેઓનો નાશ થશે. આમ હિન્દુ ધર્મના જુદા જુદા ગ્રંથ પ્રમાણે સૃષ્ટિ ઈશ્વર રચિત ૨. ક્ષિતિજમાં બીજો સૂરજ દેખાશે, એને કારણે ઘણાં ઝરણાંઓ હોવાથી બધા પદાર્થોમાં ઈશ્વર છે. અને દૃશ્યાશ્ય બધા જ પદાર્થ અને પાણીના ખાબોચિયાઓ સૂકાઈ જશે. ઈશ્વર રચિત છે. જ્યારે સૃષ્ટિનો વિનાશ ચક્રકાળ પ્રમાણે મહાયુગના ૩. ત્રીજો સૂરજ ઊગશે અને મોટી મોટી નદીઓ જેવી કે ગંગાનું ચાર વિભાગનો વિનાશ નાના પ્રલય દ્વારા થશે અને બ્રહ્માનું ૧૦૦ બધું પાણી બાષ્પીભવન થઈ ઊડી જશે. વર્ષનું આયુષ્ય પૂરું થાય પછી પૃથ્વીનો વિનાશ થશે તે મહાપ્રલય ૪. ઘણો લાંબો સમય પસાર થશે પછી પાંચમો સૂર્ય ઊગશે હૃાસ કહેવાશે.
ત્યારે સાગરના પાણીનું એવી રીતે બાષ્પીભવન થશે કે તે એક જ બૌદ્ધ ધર્મ :
આગળ ઊંડો રહેશે. મહાત્મા બુદ્ધના મત પ્રમાણે લોક-વિશ્વની રચનાનો પ્રશ્ન ૫. ફરી ખૂબ ખૂબ લાંબા સમય પછી છઠ્ઠો સૂરજ દેખાશે. પૃથ્વીનો અનિર્ણાત છે. એટલે કે વિશ્વ વ્યવસ્થા સંબંધમાં નિર્ણયાત્મક રૂપથી પોપડો અને તેની અંદરનો ગર ખૂબ જ તપશે. જેને કારણે
