Book Title: Visheshavashyak Bhashya Part 05
Author(s): Jinbhadragani Kshamashraman, Chaturvijay
Publisher: Harakchand Bhurabhai Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600166/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstravizAradajainAcAryazrIvijayadharmamUrigurubhyo namaH / 3 4 5 6 7 Cup 2014 2013 2012 20 21 22 23 24 23 22 21 20 1 2 // aham // zrIyazovijayajainagranthamAlA [33] vizeSAvazyakabhASyam / maladhArizrIhemacandrasUriviracitayA ziSyahitAnAmnyA bRhadvRttyA vibhuussitm| (paJcamo vibhAgaH) rAjadhanyapuranivAsinA zreSThivaryatrikamacandratanujanuSA zrAvakaharagovindena pariSkRtya saMzodhitam / Terror Printed and Published by Shah Harakhchand Bhurabhai, at the Dharmabhyudaya Press, Benares City. vIrasaMvat 2439 / KHATARNATALAnekhabreedsleletelallanetseeneteentarbahadostosantosksistanissssssssonakoselaBa EMBeDENJE ORDEREDERABELSEASEIODEOR E s ubbassyLOEReg METERDOI Jan Education International For Personal and Price Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jan Education International For Personal and Price Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 801 // perakA pAhaneNu maNa-vai-kAogA subhAsubhA vi samayammi dIsaMti / davvammi mIsabhAvo bhaveja na u bhAvakaraNammi // 1936 // bRhdttiH| nanu mano-vAk-kAyayogAH zubhAzubhAzca mizrA ityarthaH, ekasmin samaye dRzyante, tat kathamucyate- 'subho'subho vA sa egasamayammi' iti ? tathAhi-kizcidavidhinA dAnAdivitaraNaM cintayataH zubhAzubho manoyogaH, tathA, kimapyavidhinaiva dAnAdidharmamupadizataH zubhAzubho vAgyogaH; tathA, kimapyavidhinaiva jinapUjA-vandanakAdikAyaceSTAM kurvataH zubhAzubhakAyayoga iti / tadetadayuktam / kutaH ? ityAha- 'davvammItyAdi' idamuktaM bhavati- iha dvividho yogaH- dravyataH, bhAvatazca / tatra mano-vAk-kAyayogapravartakAni dravyANi, manovAk-kAyaparispandAtmako yogazca dravyayogaH; yastvetadubhayarUpayogaheturadhyavasAyaH sa bhAvayogaH / tatra zubhAzubharUpANAM yathoktacintA-dezanA-kAyaceSTAnAM pravartake dvividhe'pi dravyayoge vyavahAranayadarzanavivakSAmAtreNa bhavedapi zubhAzubhatvalakSaNo mizrabhAvaH, na tu mano-vAk-kAyayoganibandhamAdhyavasAyarUpe bhAvakaraNe bhAvAtmake yoge / ayamabhiprAya:- dravyayogo vyavahAranayadarzanena zubhAzubharUpo'pISyate, nizcayanayena tu so'pi zubho'zubho vA kevalaH samasti, yathoktacintA-dezanAdipravartakadravyayogANAmapi zubhAzubhaMrUpamizrANAM tanmatenAbhAvAt , mano-cAk-kAyadravyayoganibandhanAdhyavasAyarUpe tu bhAvakaraNe bhAva yoge zubhAzubharUpo mizrabhAvo nAsti, nizcayanayadarzanasyaivAgametra vivakSitatvAt / na hi zubhAnya zubhAni vA'dhyavasAyasthAnAni muktvA zubhAzubhAdhyavasAyasthAnarUpastRtIyo rAzirAgame kacidapISyate, yenAdhyavasAyarUpe bhAvayoge zubhAzubhatvaM syAditi bhAvaH / tasmAd bhAvayoga ekasmin samaye zubho'zubho vA bhavati na tu mizraH / tataH karmApi tatpratyayaM pRthak puNyarUpaM pAparUpaM vA badhyate, na tu mizrarUpamiti sthitam / / 1936 / / etadeva samarthayannAha- jhANaM subhamasubhaM vA na u mIsaMjaM ca jhANavirame vi / lesA subhA'subhA vA subhamasubhaM vA tao kammaM // 1937 // dhyAnaM yasmAdAgame ekadA dharma-zukladhyAnAtmakaM zubham , Arta-raudrAtmakamazubhaM vA nirdiSTam , na tu zubhAzubharUpam , yasmAcca dhyAnoparame'pi lezyA taijasIprabhRtikA zubhA, kApotIpamukhA vA'zubhaikadA proktA, na tu zubhAzubharUpAH, dhyAnalezyAtmakAca bhAvayogAH, nanu mano vAk-kAyayogAH zubhAzubhA api samaye dRzyante / dravye mizramAvo bhavet na tu mAvakaraNe // 1936 // 2 gAthA 1915 / 3 ka. ga. 'bhasyopala' | |801 // 4 ka. ga. bhmishrruupaannaaN'| 5 dhyAnaM zubhamazubhaM vA na tu minaM yacca dhyAnavirame'pi / kezyA zubhA'zubhA vA zubhamazubhaM vA tataH karma // 1937 / . Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvRttiH / // 802 // tataste'pyekadA zubhA azubhA vA bhavanti na tu mizrAH / tato bhAvayoganimittaM karmApyekadA puNyAtmakaM zubhaM badhyate, pApAtmakamazubhaM vA badhyate, na tu mizramiti // 1937 // apica, puvvagahiyaM ca kammaM pariNAmavaseNa mIsayaM nejA / iyareyarabhAva vA sammA-micchAI na u gahaNe // 1938 // 'vA' ityathavA, etadadyApi saMbhAvyate yat- pUrva gRhItaM pUrva baddhaM mithyAtvalakSaNaM karma pariNAmavazAt puJjatrayaM kurvan mizratA samyag-mithyAtvapuJjarUpatAM nayet prApayaditi; itaretarabhAvaM vA nayet samyaktvaM mithyAtvaM veti / idamuktaM bhavati- pUrvabaddhAn mithyAtvapudgalAn vizuddhapariNAmaH san zodhayitvA samyaktvarUpatAM nayet , avizuddhapariNAmastu rasamutkarSa nItvA samyaktvapudgalAn mithyAtvapuje saMkramayya mithyAtvarUpatAM nayet , iti pUrvagRhItasya sattAvartinaH karmaNa idaM kuryAt / grahaNakAle punarna mizraM puNyapAparUpatayA saMkINakhabhAvaM karma bannAti, nApItaraditararUpatAM nayatIti // 1938 // 'samyaktvaM mithyAtve saMkramayya mithyAtvarUpatAM nayati' ityuktam / tataH saMkramavidhimeva saMkSepato darzayati mottUNa AuyaM khalu dasaNamohaM carittamohaM ca / sesANaM pagaINaM uttaravihisaMkamo bhajjo // 1939 // iha jJAnAvaraNAdimUlaprakRtInAmanyonyaM saMkramaH kadApi na bhavatyeva, uttaraprakRtInAM tu nijanijamUlaprakRtyabhinnAnAM parasparaM saMkramo bhavatIti / tatra cAyaM vidhiH- 'mottUNa AuyamityAdi' 'AuyaM' iti jAtipradhAno nirdeza iti bahuvacanamatra draSTavyam- catvA yUMSi muktveti / ekasyA AyurlakSaNAyA nijamUlaprakRterabhinnAnAmapi caturNAmAyuSAmanyonyaM saMkramo na bhavatIti tarjanam / tathA, darzanamohaM cAritramohaM ca muktvA ekasyA mohanIyalakSaNAyAH svamUlaprakRterabhinna yorapi darzanamoha-cAritramohayoranyonyaM saMkramo na bhavatItyarthaH / uktazeSANAM tu prakRtInAm , kathaMbhUtAnAm ? ityAha- 'uttaravihi tti' vidhayo bhedAH, uttare ca te vidhayazcottaravidhaya uttarabhedAstadbhUtAnAmuttaraprakRtirUpANAmiti tAtparyam / kim ? ityAha-saMkramo bhAjyo bhjniiyH| bhajanA caivaM draSTavyA- yAH kila jJAnAvaraNapazcaka-darzanAvaraNanavaka-kapAyaSoDazaka mithyAtva-bhaya-jugupsA-taijasa-kArmaNa , pUrvagRhItaM ca karma pariNAmavazena miznatAM nayet / itaretarabhAvaM vA samyak -mithyAtve na tu grahaNe // 1938 // 2 muktvA''yuSkaM khalu darzanamohaM cAritramohaM ca / zeSANAM prakRtInAmuttaravidhisaMkramo bhAjyaH // 1939 / / 6 802 // For Personal and Price Use Only Twww.jaineibrary.org Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 803 // varNAdicatuSkA-'gurulaghU-paghAta-nirmANA-'ntarAyapaJcakalakSaNAH saptacatvAriMzad dhruvandhinya uttaraprakRtayaH, tAsAM nijaikamUlaprakRtyabhi nAnAmanyonyaM saMkramaH sadaiva bhavati; yathA jJAnAvaraNapazcakAntarvatini matijJAnAvaraNe zrutajJAnAvaraNAdIni, teSvapi matijJAnAvaraNaM | saMkrAmatItyAdi / yAstu zeSA adhruvabandhinyastAsAM nijaikamUlaprakRtyabhedavartinInAmapi badhyamAnAyAmabadhyamAnA saMkrAmati, na tvavadhyamAnAyAM vadhyamAnA; yathA sAte badhyamAne'sAtamabadhyamAnaM saMkrAmati, na tu badhyamAnamavadhyamAne; ityAdi vAcyamiti / eSa prakRtisaMkrame vidhiH| zeSastu pradezAdisaMkramavidhiH "mUlaprakRtyabhinnAsu vedyamAnAsu saMkramaH, bhavati" ityAdinA sthAnAntarAdavaseya ityalaM prasaGgeneti // 1939 // tadevaM puNya pApe pRthag vyavasthApyedAnIM tayoreva pRthaglakSaNamAhasohaNavaNNAiguNaM subhANubhAvaM ca jaM tayaM puNNaM / vivarIyamao pAvaM na bAyaraM nAisuhumaM ca // 1940 // zobhanAH zubhA varNAdayo varNa-gandha-rasa-sparzalakSaNA guNA yasya tacchobhanavarNAdiguNam , tathA, yacchubhAnubhAva zubhavipAkamityarthaH, tat puNyamabhidhIyate / yat punarataH puNyAd viparItalakSaNam- azubhavarNAdiguNam , azubhavipAkaM cetyarthaH, tat pApamucyate / etaccobhayamapi kathaMbhUtam ? ityAha-na mervAdibhAvena pariNataskandhavadativAdaram , sUkSmeNa karmavargaNAdravyeNa niSpannatvAt / nApi paramAvAdivadatisUkSmamiti // 1940 // Aha- nanu tat puNya-pAparUpaM karmadvayaM gRhNAno jIvaH kIdRzaM gRhNAti, kathaM ca gRhNAti ? ityAha giNhai tajjogaM ciya reNuM puriso jahA kayabhaMgo / egakkhettogADhaM jIvo savvappaesehiM // 1941 // sasya puNya-pApAtmakasya karmaNo yogyameva karmavargaNAgataM dravyaM jIvo gRhNAti, na tu paramANvAdikam , audArikAdivargaNAgataM vaa'yogymityrthH| tadapyekakSetrAvagADhameva gRhNAti, na tu svAvagADhapradezebhyo bhinnprdeshaavgaaddhmityrthH| tacca yathA tailAdikRtAbhyaGgaH puruSo reNu gRhNAti tathA rAga-dveSaklinasvarUpo jIvo'pi gRhNAti, na tu nirhetukamiti bhAvaH / idaM ca sarvairapi svapradezajIvo gRhNAti, na tu kaizcidityarthaH / uktaM ca // 803 // zobhanavarNAdiguNaM zubhAnubhAvaM ca yat tat puNyam / viparItamataH pApaM na bAdaraM mAtisUkSmaM ca // 1950 // 2 gRhNAti tadyogyameva reNu puruSo yathA kRtAbhyaGgaH / ekakSetrAvagADhaM jIvaH sarvapradezaiH // 1941 // For Personal use only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. Place bRhadattiH / // 804 // "aigapaesogADhaM savvapaesehiM kammuNo joggaM / baMdhai jahuttahauM sAiyamaNAiyaM vAvi // 1 // " upazamazreNeH pratipatito mohanIyAdikaM karma sAdi banAti, zeSastvanavAptopazamazreNijIvo'nAgheva banAtItyartha iti // 1941 // atha prerakaH prAha avisiTThapoggalaghaNe loe thuunntnnukmmpvibhaago| jujeja, gahaNakAle subhA- subhaviveyaNaM katto ? // 1942 // nanvaviziSTa pratyAkAzapradezamanantAnantaiH zubhA-'zubhAdibhedenAvyavasthitaiH pudgalairghano nirantaraM vyApto'yaM lokH| tatazca grahaNakAle gRhNato jIvasya sthUla-mUkSmakarmapravibhAgo yujyeta; tato 'nai bAyaraM nAisuhumaM ca' iti vizeSaNamupapannam , etadvizeSaNaviziSTAdanyasya svabhAvata eva jIvairagrahaNAt / yattu zubhAzubhavivecanaM tat samayamAtrarUpe karmagrahaNakAle tatkSaNa evaM gRhNato jIvasya kutaHsaMbhAvyate ?-na kutazciditi parasyAbhiprAyaH / tatazca 'sohaNavaNNAiguNaM' ityAdi vizeSaNaM na yujyata iti prerakAkUtamiti // 1942 // AcAryaH prAha avisilu ciya taM so pariNAmA-'sayasabhAvao khippaM / kurute subhamasubhaM vA gahaNe jIvo jhaahaa||1943|| sa jIvastatkarma grahaNe grahaNakAle zubhA- zubhAdivizeSaNAviziSTamapi gRhNan kSipraM tatkSaNameva zubhamazubhaM vA kurute- zubhA-zubhavibhAgena vyvsthaapytiityrthH| kutaH ityAha-'pariNAmA-''sayasabhAvau tti' ihAzrayo dvividhakarmaNo jIva AzrayaH, karma tu zubhAzubhatvasya, tasya dvividhasyApyAzrayasya svabhAva AzrayasvabhAvaH, pariNAmazcAzrayasvabhAvazca pariNAmA-''zrayasvabhAvau, tAbhyAmetat kurute jIvaH / idamuktaM bhavati- jIvasya ya: zubho'zubho vA pariNAmo'dhyavasAyastadvazAd grahaNasamaya evaM karmaNa: zubhatvamazubhatvaM vA janayati; tathA jIvasyApi karmAzrayabhUtasya sa ko'pi svabhAvo'sti yena zubhA-'zubhatvena pariNamayanneva karma gRhNAti tathA, karmaNo'pi zubhA-'zubhabhAvAdyAzrayasya sa svabhAvaH-sa kazcid yogyatAvizeSo'sti, yena zubhA-'zubhapariNAmAnvitajIvena gRhyamANamevaitadrUpatayA pariNamati / upalakSaNaM caitat / prakRti-sthitya-'nubhAgavaicitryam , pradezAnAmalpa-bahubhAgavaicitryaM ca jIvaH karmaNo grahaNasamaya eva sarva karotIti / uktaM ca Crose 1 ekapradezAvagAvaM sarvapradezaiH karmaNo yogyam / bajhAti yathoktahetu sAdikamanAdikaM vApi // 1 // 2 aviziSTapudgalaghane loke sthUlatanukarmapravibhAgaH / yujyeta, grahaNakAle zubhA- zubhavivecanaM kutaH // 1942 // 3 gAthA 1940 / . bhaviziSTameva tat sa pariNAmA-5'zrayasvabhAvataH kSipram / kurute zubhamazubhaM vA grahaNe jIvo yathA''hAram // 1953 / / 04 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 805 // Jain Education Internatio "gahaNasamayammi jIvo uppAei guNe sapaccayao / sabbajiyANaMtaguNe kammapaesesu sacce // 1 // bhAgo thovo nAme goe samo tao ahigo / AvaraNamaMtarAe sariso ahiMgo ya mohe vi // 2 // savvari veyaNIe bhAgo ahigo u kAraNaM kiMtu / suha-dukkhakAraNattA ThiI viseseNa sesAsu || 3 ||" iti / / 1943 / / etat sarvaM karmaNo grahaNasamaya AhAradRSTAntena jIvaH karoti, ityAhAradRSTAntameva bhAvayati periNAmA-''sayavasao gheNUe jahA pao visamahissa / tullo vi tadAhAro taha puNNA puNNapariNAmo // 1944 // 'tadAhAro tti' tayorahi dhenvorAhArastadAhAraH sa tulyo'pi dugdhAdiko gRhItaH pariNAmA ''zrayavazAd yathA dhenvAH payo dugdhaM bhavati, astu sa eva viSaM viSarUpatayA pariNamati, tathA tenaiva prakAreNa puNyA puNyapariNAmaH / idamuktaM bhavati- asti sa kazcit tasyAsshArasya pariNAmo yena tulyo'pi sannAzrayavaicitryAd vicitratayA pariNamati; AzrayasyApyahi- dhenulakSaNasyAsti tattad nijasAmarthyam, yena tulyo'pi gRhIta AhArastattadrUpatayA pariNamate tathA puNya-pApayorupanayayojanA kRtaiveti / 1944 // athavA, ayamevAhAradRSTAnto'nyathA bhAvyate; tadyathA jaiha vegasarIrammi vi sArA 'sArapariNAmayAmei / avisiDo vAhAro taha kammasubhA - subhAvibhAgo // 1945 // dhenu viSadharayorbhine zarIra AhArasya pariNAmavaicitryaM darzitam / 'vA' ityathavA yathaikasminnapi puruSAdizarIre'viziSTe'pye karUpo'pyAhAro gRhItastatkSaNa evaM sArAsArapariNAmatAmeti rasA 'sRg-mAMsAdirasapariNAmaM mUtrapurISarUpamalapariNAmaM ca yugapadAgacchatItyarthaH tathA karmaNo'pyaviziSTasya gRhItasya pariNAmA ''zrayavazAt zubhAzubha vibhAgo draSTavya iti / / 1945 / / 1 grahaNasamaye jIva utpAdayati guNAn svapratyayataH / sarvajitAnantaguNAn karmapradezeSu sarveSu // 1 // AyuSkabhAgaH stoko nAmni gotre samastato'dhikaH / AvaraNe'ntarAye sadRzo'dhika mohe'pi // 2 // sarvopari vedanIye bhAgo'dhikastu kAraNaM kintu / sukha-duHkhakAraNatvAt sthitirvizeSeNa zeSAsu // 3 // 2 pariNAmAzrayavazato dhenvA yathA payo viSamaheH / tulyo'pi tadAhArastathA puNyApuNyapariNAmaH // 1944 // 3 yathA baikazarIre'pi sArA asArapariNAmatAmeti / aviziSTa ivAhArastathA karmazubhAzubhAvibhAgaH // 1945 // For Personal and Private Use Only bRhdvciH| // 805 // Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 806 // paddale tadevaM puNya-pApayorlakSaNAdibhirbhedaM prasAdhya tadbhedabhUnaprakRtibhedenApi tayorbhedamupadarzayannAha sAyaM samma hAsaM puris-ri-subhaau-naam-gottaaii| puNNaM, sesaM pAvaM neyaM savivAgamavivAgaM // 1946 // sAtavedanIyam , zodhitamithyAtvapudgalarUpaM samyaktvam , hAsyam , puruSavedaH, ratiH; zubhAyuH, nAma-gotrANi cetyetat sarva puNyamabhidhIyate / tatra nArakAyurvarja zeSamAyustrayaM zubham , devadvika-yazaH-kIrti tIrthakaranAmAdyAH saptatriMzat prakRtayo nAmakarmaNi zubhAH, gotre punaruccairgotraM zubham / etAH SaTcatvAriMzat prakRtayaH kila zubhatvAt puNyam / anye tu mohanIyabhedAn sarvAnapi jIvasya viparyAsahetutvAt pApameva manyante / tataH samyaktva-hAsya-puruSaveda-rativarjA dvicatvAriMzadeva prakRtayaH puNyam / tadyathA "sauyaM uccAgoyaM nara-tiri-devAuyAI taha nAme | devadurga maNuyadurga paNiMdajAI ya taNupaNagaM // 1 // aMgIbaMgANa tigaM paDhamaM saMghayaNameva saMThANaM / subhavaNNAicaukkaM agurulahU taha ya paraghAyaM // 2 // UsAsaM AyAvaM ujoya vihagagaI vi ya pasatthA / tasa-bAyara-pajjattaM patteya thiraM subhaM subhagaM // 3 // mussara Aeja jasaM nimmiNa titthayarameva eyAo / bAyAlaM pagaIo puNNaM ti jiNehiM bhaNiAo // 4 // " bhaNitazeSAstu yA vyazItiprakRtayastat sarvamazubhatvAt pApaM vijJeyam / samyaktvaM kathamazubham- kathaM tat pApam ? iti cet / / ucyate- rucirUpameva hi samyaktvaM zubhaM tacceda na vicAryate, kintu zodhitamithyAtvapudgalarUpam, taca zaGkAdyanarthahetutvAdazubhameva, azubhatvAcca pApam / samyagrucezvAtizayenAnAvArakatvAdupacAramAtra evedaM samyaktvamucyate, paramArthatastu mithyAtvamevaitat / ityalaM prasaGgena / idaM ca puNya-pApalakSaNamubhayamapi savipAkamavipAkaM ca mantavyam- yathA baddhaM tathaiva vipAkataH kizcid vedyate, kizcittu mandarasaM nIrasaM vA kRtvA pradezodayenAvipAkaM vedyata ityarthaH / tadevaM puNyaM pApaM ca bhedena vyavasthApya nirastaH sNkiirnnpunny-paappkssH| sAta sampattavaM hAsya puruSa-rati-zubhAyu-nAma-gotrANi / puNyaM, zeSa pApaM jJeyaM savipAkamavipAkam / / 1956 // 2 sAtamudhi nara tiryag-devAyuSkANi tathA nAni / devadvikaM manujadvikaM paJjendriyajAtizna tanupaJcakam // 1 // aGgopAGgAnAM trikaM prathama saMhananameva saMsthAnam / zubhavarNAdicatuSkamagurulaghu tathA ca parAghAtam // 2 // ucchavAsa AtApa udyoto bihAyogatirapi prazastA / brasa bAdara-paryApta pratyekaM sthiraM zubhaM subhagam // 3 // susvaramAdeyaM yazo nirmANaM tairthakaramevaitAH / dvicatvAriMzat prakRtayaH puNyamiti jinaNitAH // 4 // 806 // bAhara For Personal and pa JainEducationa.Internati Use Only ww.jaineeibrary.org Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 807|| Jain Educationa Internation itazcAyamayuktaH - sarvasyApi sanmizrasukha-duHkhAkhya kAryaprasaGgAt na caitadasti devAdInAM kevalasukhAdhikyadarzanAt, nArakAdInAM ca kevala duHkhaprAcuryanirNayAt / na ca sarvathA sanmitraikarUpasya hetoralpa- bahutvabhede'pi kAryasya pramANato'lpabahutvaM vihAya svarUpato bhedo yujyate / na hi mecakakAraNaprabhavaM kAryamanyatamavarNotkaTaM ghaTate / tasmAt sukhAtizayasyAnyad nimittam, anyacca duHkhAtizayasyeti / na ca sarvathaikarUpasya saMkIrNapuNyapApalakSaNasya hetoH sukhAtizayanibandhanaM puNyAMzadRddhirduHkhAtizayakAraNapApAMzahAnyA sukhAtizayaprabhavAya kalpayituM nyAyyA, puNyAMza-pApAMzyorbhedaprasaGgAt ; tathAhi - yadvRddhAvapi yad na vardhate tat tato bhinnam, yathA devAvayavardhamAno yajJadattaH, na vardhate ca puNyAMzavRddhau pApAMzaH, tasmAt tato bhinno'sAviti / tasmAd na sarvathaikarUpatA puNya-pApAzayorghaTate / karmasAmAnyarUpatayA tu yadyasau tayoriSyate tadA siddhasAdhyatA, sAta yazaH kIrtyAdeH puNyasya, asAtA 'yazaH-kIyAdestu pApasyAsmAbhirapi karmatvenaikatAyA abhyupagamAt / tasmAt puNya-pAparUpatayA vivikte eva puNya-pApe sta iti / tataH sukha-duHkhavaicitryanibandhanayoH puNya-pApayoryathoktanItyA sAdhitatvAd na kartavyastatsaMzayaH // / 1946 // kiJca, asattve puNya-pApayorvedoktanItyA sAdhitasyAgnihotrAdeH, lokaprasiddhasya ca dAnAdevaiphalyaM syAditi darzayannAha - asai bahi punna pAve jamaggihottAiM saggakAmassa / tadasaMbaddhaM savvaM dANAiphalaM ca loammi || 1947 // puNya-pApayorasakhe yadetad bahiragnihotrAdyanuSThAnaM svargakAmasya yacca dAna- hiMsAdiphalaM puNya-pApAtmakaM loke prasiddhaM tat sarvamasaMbaddhaM syAt, svargasyApi puNyaphalatvAt, puNya-pApayozca bhavadabhiprAyeNAsattvAt / tasmAdabhyupagantavye eva puNya-pApe / tadevaM vedavacanamAmANyAt, yuktitazca cchinnastasya saMzaya iti / / 1947 // tataH kiM kRtavAnasau ? ityAha chinnamma saMsayammI jiNeNa jara maraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi o saha khaMDiyasaehiM // / 1948 // gatArthA / / iti catuzcatvAriMzadvAyArthaH // 1948 // // iti navamo gaNadharavAdaH samAptaH // 1 asato hiH puNyapApayoranihotrAdi svargakAmasya / tadasaMbaddha sabai dAnAdiphalaM ca loke / / 1947 / / 2 gAthA 1904 / For Personal and Private Use Only bRhdvRttiH|| // 807|| jainelibrary.org Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA hadvAttA al808o. RAPIDIOST atha dazamagaNadharavaktavyatAmAha 'te pavvaie souM meajjo AgacchaI jiNasayAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 1949 // metAryanAmA dazamo dvijopAdhyAyaH zrImajjinasakAzamAgacchati / zeSaM gatArthamiti // 1949 // tataH kim ? ityaah| AbhaTTho ya jiNeNaM jAi-jarA-maraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya goteNa ya savvaNNU savvadarisI NaM // 1950 // savyAkhyAnA tathaiva // 1950 // AbhASya tataH kimukto'sau ? ityAha'kiM manne paraloo atthi natthitti saMsao tujjha / veyapayANa ya atthaM na yANasi tesimo attho // 1951 // AyuSman metArya ! tvamevaM manyase- kiM bhavAntaragamanalakSaNaH paraloko'sti, nAsti vA ? iti / ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhano vartate / tAni ca "vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH0" ityAdIni prathamagaNadharoktAni draSTavyAni / 'teSAM cArtha na jA. nAsi' ityAdi tathaiveti // 1951 // . yayA ca yuktyA metAryaH paralokanAstitvaM manyate, tAM bhagavAn vyaktIkurvannAi mannasi jai ceyaNaM majjaMgamau vdha bhUyadhammo tti / to natthi paralogo tannAse jeNa tannAso // 1952 // saumya ! tvamevaM manyase- yadi tAvacaitanyaM pRthivyAdibhUtadharma:- bhUtebhyo'narthAntarabhUnamityarthaH, yathA guDa-dhAtakyAdimayAnebhyoinAntaraM madadharmaH, tarhi nAstyavAntaragamanalakSaNaH paralokaH, yena tannAze bhUtanAze tasyApi caitanyasya nAzo dhvaMso jAyate / yo hi , tAn pranajitAn zrutvA metArya bhAgacchati jinasakAzam / prajAmi bande banditvA paryupAse / / 1949 // 2 gAthA 16.9 / / kiM manyase paraloko'sti nAstIti saMzayastava / vedapadAnAM cAya na jAnAsi teSAmayamarthaH / / 1951 // . manyase paricetanyaM madhAjamava eva bhUtadharma iti / sato nAsti parakokastAze yena tamAzaH // 1952 // EDE808 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 809 // Jain Education Internatio yadarthAntarabhUto dharmaH sa tadvinAze nazyatyeva yathA paTAdidharmaH zuklatvAdiH / tato bhUtaireva saha prAgeva naSTasya caitanyasya kuto bhavAntaragamanam 1 iti / / 1952 / / atha bhUtebhyo'rthAntaraM caitanyaM, tathApi na paraloka ityAha aha vi tadatthaMtarayA na ya niccattaNamao vi tadavatthaM / analassa vA'raNIo bhinnassa viNAsadhammassa // 1953 // athApi tadarthAntaratA bhUtebhyo'rthAntaratA caitanyasyAbhyupagamyate, nanvato'pi tadavasthaM bhavAntaragAmitvAbhAvalakSaNaM duussnnm| cazabdo yasmAdarthe, yato'rthAntarabhUtasyApi caitanyasya na nityatvam / kathaMbhUtasyotpattimatvena vinAzadharmakasya kasya yathA'nityatvam ? ityAhaanalasya / kathaMbhUtasya 1 / bhinnasya / kasya ? / araNIto'raNeH / idamuktaM bhavati bhUtebhyo'rthAntaratve'pyanityaM caitanyam, utpattidharmakatvAt, araNikASThotpannatadbhinnAnalavaditi yaccAnityaM tat kimapi kAlaM sthitvA'nalavadatrApi dhvaMsate, iti na tasya bhavAntarayAyitvam, ata itthamapi na parakola siddhiriti / 1953 // atha pratipiNDaM bhinnAni bhUtadharmarUpANi bahUni caitanyAni neSyante, kintveka eva samastacaitanyAzrayaH sarvatribhuvanagato 'niSkri yathAtmA'bhyupagamyate yata uktam " eka eva hi bhUtAtmA bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat // 1 // nanu tathApi na paralokasiddhiriti darzayannAha aha ego savvagao nikkirio tahavi natthi prloo| saMsaraNAbhAvAo vomassa va savvapiMDesu // 1954 // athaikaH sarvagato niSkriyazvAtmA'bhyupagamyate, nanu tathApi na paralokagamanasiddhiH, tasyAtmanaH sarveSu go-manuSyAdipiNDeSu sarvagatatvena niSkriyatvena ca saMsaraNAbhAvAt, vyomavaditi / / 1954 / / ito'pi ca paralokAzaGkA / kutaH 1 ityAha 102 1 athApi tadarthAntaratA na ca nityatvamato'pi tadavastham / analasyevA'raNito bhinnasya vinAzadharmaNaH // 1953 // 2 gha. cha. niHsaMgatAkriya' / 3 arthakaH sarvagato niSkriyastathApi nAsti paralokaH / saMsaraNAbhAvAd vyomna iva sarvapiNDeSu || 1954 // For Personal and Private Use Only aer bRhdvttiH| ||809 // Ww.janbrary.org Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRhdvti| // 810 // ihalogAo va paro surAilogo na so vi paJcakkho / evaM pi na paralogo subvai ya suIsu to sakA // 1955 // athavA, ihalokApekSayA sura-nArakAdibhavaH paraloka ucyate, sa ca na pratyakSo dRzyate, ata evamapi na paralokaH sidhyati, zrUyate cAsau zrutiSu zAstreSu, tatastacchaGkA-kimasti nAsti vA ? / iti darzitaH pUrvapakSaH // 1955 // atra pratividhIyate- yaduktam- 'bhUtadharmazcaitanyam' tatrAha bhUiMdiyAirittassa ceyaNA so ya davvao nicco / jAissaraNAIhiM paDivajjasu vAubhUi vva // 1956 // iha bhUtendriyAtiriktasya pUrvAbhihitAnumAnAdipramANasiddhasyAtmana eva saMbandhinI cetanA mantavyA, na tu bhUtadharmaH / sa cAtmA jAtismaraNAdiheturdravyato nitya iti vAyubhUtiriva pratipadyasva / ato naikAntAnityatvapakSokto doSaH, paryAyata evA'syAnityatvAditi bhAvaH / / 1956 // athaikaH sarvagato niSkriyazcAtmA kasmAd neSyate ? ityAha--- nai ya ego savvagao nikkirio lakkhaNAibheAo / kuMbhAdau vva bahavo paDivaja tamiMdabhUi vva // 1957 // na cAsmAbhiraka AtmeSyate, kintu bahavaH- anantAH / kutaH ? / lakSaNabhedAt / upayogalakSaNo hi jIvaH, sa copayogo rAgadveSa-kaSAya-viSayAdhyavasAyAdibhirbhidyamAna upAdhibhedAdAnantyaM pratipadyata ityanantA jIvAH, lakSaNabhedAt , ghaTAdivaditi / tathA, na sarvagata AtmA, kintu zarIramAtravyApakaH, tatraiva tadguNopalabdherityAdizabdopAtto hetuH, sparzanava diti dRSTAntazca / evaM na niSkriya AtmA, bhoktRtvAt , devadattavaditi / tadetadindrabhUtiprathamagaNadharavat pratipadyasveti // 1957 / / ___ yaduktam- 'deva-nArakANAM pratyakSAviSayatvAt saMdigdhaH paralokaH' iti; tadayuktam , mauryA-'kampitavAdayordeva-nArakANAM sAdhitatvAt , iti darzayannAhaihalogAo ya paro somma ! surA nAragA ya prloo| paDivaja moriA-kaMpiu vva vihiyappamANAo // 1958 // 1 ihalokAd vA paraH surAdiloko na so'pi pratyakSaH / evamapi na paralokaH zrUyate ca zrutiSu tataH zaGkA // 1955 / / 2 bhUtendriyAtiriktasya cetanA sa ca davyato nityaH / jAtismaraNAdibhiH pratipadyasva vAyubhatiriva / / 1956 / / 3na caikaH sarvagato niskiyo lakSaNAdibhedAt / kumbhAdaya iva bahavaH pratipadyasva tadindabhUtiriva / / 1957 // 4 ihalokAca paraH saumya | surA nArakAzca paralokaH / pratipadyasva mauyA-kampitAviva vihitapramANAt / / 1958 / / ME 810 // zaEBAR ANITORADABAAPAN Jan Education Internati For Personal and Price Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvattiH / vizeSA0 812 // gatArthA // 1958 // atha prerakaH prAhajIvo viNNANamao taM cANicaM ti to na prlogo| aha viNNANAdaNNo to aNabhiNNo jahAgAsaM // 1959 // itto cciya na sa kattA bhottA ya ao vinatthi prlogo| jaM ca na saMsArI so aNNANA-'muttio khaM va // 1960 // vyAkhyA-jIvo vijJAnamayastAvad yuSmAbhiriSyate vijJAnAdabhinna ityarthaH / tacca vijJAnamanityaM vinazvaram , atastadabhinnasya jIvasyApi vinazvaratvAd na bhavAntaragamanalakSaNaH paralokaH / atha vijJAnAdanyo jIvastato'nitye vijJAne jIvAd bhinne sati svayaM nityo'sAviti na prlokaabhaavH| yadyevam , tarhi anabhijJo jIvaH, vijJAnAdanyatvAt , AkAzavat , kASThAdivad vA / ata eva ca nityatvAdevAsI jIvo na kartA, nApi bhoktA / nityasya kartRtvAdyabhyupagame hi sarvadaiva tadbhAvaprasaGgaH, tasya sadaivaikarUpatvAt / kartRtvAbhAve ca na paralokaH, akRtasya tasyAbhyupagame siddhAnAmapi tatmasaGgAt / bhoktRtvAbhAve'pi na paralokaH, abhoktuH para lokahetubhUtakarmabhogAyogAt / ito'pi ca na paralokaH / kutaH ? ityAha- 'jaM cetyAdi' yasmAca nAsau saMsArI, nAsya jJAnAd bhinnasya jIvasya bhavAd bhavAntaragamanalakSaNaM saMsaraNamastItyarthaH / kutaH! ityAha- svayamajJAnatvAt , kASThakhaNDavat / tathA, amUrtatvAt , AkAzavaditi // 1959 // 1960 // anottaramAha-- __ mainnasi viNAsi ceo uppattimadAdio jahA kuNbho| naNu evaM ciya sAhaNamaviNAsitte vise somm!||1961|| nanu 'jIvo viNNANamao taM cANicaM' iti bruvANo nUnaM tvamevaM manyase- vinAzi vinazvaraM cetazcetanA caitanyaM vijJAnamiti yAvat / utpattimattvAditi hetuH| yathA kumbha iti dRSTAntaH / AdizabdAt 'paryAyatvAt' ityAdiko'pi heturvaktavyaH / yo hi paryAyaH sa sarvo'pyanityaH, yathA stambhAdInAM nv-puraannaadipryaayH| tatazcAnityAccaitanyAdabhinnatve jIvasyApyanityatvAt paralokAbhAva iti tvaabhipraayH| na cAyaM yuktaH, yato hanta ! naikAntena vijJAnamanityam , yato'vinAzitve'pi 'se' tasya vijJAnasyaitadeva saumya ! tvaduktaM sAdhanaM pramANa 1jIvo vijJAnamayastaccAnityamiti tato na paralokaH / atha vijJAnAdanyastato'nabhijJo yathA''kAzam / / 1959 // ita eva na sa kartA bhoktA cAto'pi nAsti paralokaH / yacca na saMsArI so'jJAnA-'mUrtitaH khamiva // 1960 // 2 gha. cha. 'ta ityata aahe'| 3 manyase vinAzi ceta utpattimadAdito yathA kumbhaH / nanvetadeva sAdhanamavinAzitve'pi tasya saumya ! // 1961 // 4 gAthA 1959 / // 81 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA / / 812 // vartate / tato'naikAntikastvadukto heturiti bhAvaH / idamuktaM bhavati- utpAda-vyaya-dhrauvyAtmakaM vastu / tatazca yathotpattimattvAd vinA| zitvaM sidhyati tathA dhauvyAtmakatvAd vastunaH kathazcid nityatvamapi sidhyati / tatazcedamapi zakyate vaktum- nityaM vijJAnam , utpattimattvAt , ghaTavat / tatazca kathazcinityAd vijJAnAdabhinnasya jIvasya nityatvAd na paralokAbhAva iti // 1961 // ___ athavA, viruddhAvyabhicAryapyayamutpattimatvarUpo hetuH, pratyanumAnasadbhAvAt / kiM punastat pratyanumAnam ? ityAhaahavA vatthuttaNao viNAsi ceo na hoi kuMbho vya / uppattimadAditte kahamaviNAsI ghaDo, buddhI ? // 1962 // ekAntena vinAzi vinazvaraM ceto vijJAnaM na bhavati, vastutvAt , kumbhavat / tato'sya pratyanumAnasyopasthApanA viruddhAvyabhicAryapyutpattimatvalakSaNo hetuH / yaduktam-'naiNu evaM ciya sAhaNamaviNAsitte vi' ityAdi, tatra parasyeyaM buddhiH syAt / kathaMbhUtA buddhiH? ityAha- kathenutpattimatvAd dRSTAntatvenopanyasto ghaTo'vinAzI sidhyati ?- na kathazcit , ghaTasya vinAzitvena supratItatvAt / tatazca dRSTAnte'vinAzitvasyAsiddheSTiAntike vijJAne tad na sidhyatIti parasyAbhiprAya iti // 1962 / / atrottaramAha saiva-rasa-gaMdha-phAsA saMkhA sNtthaann-dvv-sttiio| kuMbho tijaotAo pasUi-vicchitti-dhuvadhammA // 1963 // iha rUpa-rasa-gandha-sparzalakSaNo guNasamudAyaH, ekalakSaNA saMkhyA, pRthubunodarAyAkAralakSaNaM saMsthAnam , mRdrvyam , jalAharaNAdizaktizcetyetAni samuditAni yataH kumbha ityucyate, tAzca rUpa-rasa-gandha-sparza-saMkhyA-saMsthAna-dravya-zaktayaH prasUti-vicchitti-dhrauvyadhamiNya utpAda-vyaya-dhrauvyasvarUpAH, tata utpattimattvAdavinAzyapi ghaTaH sidhyatIti // 1963 // etadeva vistarato bhAvayannAhaiha piNDo piNDAgAra-sattipajjAyavilayasamakAlaM / uppajai kuMbhAgAra-sattipajjAyarUveNa // 1964 // rUvAI davvayAe na jAi na ya vei teNa so nicco / evaM uppAya-vvaya-dhuvassahAvaM mayaM savvaM // 1965 // 1 gha. cha. 'prv'| 2 athavA vastusvato vinAzi ceto na bhavati kumbha iva / utpattimadAditve kathamavinAzI ghaTo, buddhiH? // 1962 // 3 gAthA 1961 // 4 rUpa-rasa-gandha-sparzAH saMkhyA saMsthAna-avya-zaktayaH / kumbha iti yatastAH prasUti vyavacchitti dhruvadharmANaH // 1963 // 5iha piNDaH piNDAkAra-zaktiparyAyavilayasamakAlam / utpadyate kumbhAkAra-zaktiparyAyarUpeNa // 1964 // rUpAdi myatayA na jAyate na ca vyeti tena sa nityaH / evamutpAda-vyaya-dhaumyasvabhAvaM mataM sarvam // 1965 // 812 // Jan Education Internal For Personal and Price Use Only EAMwww.jainmibrary.org Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ httiH| iha mRtpiNDaH krtaa| yo'yaM vRttasaMsthAnarUpaH svakIyo mRtpiNDAkAraH, zaktizca yA kAcidAtmAyA, etadubhayalakSaNo yaH paryAyavizeSAstasya yo vilayo vinAzastatsamakAlamevAsAvutpadyate mRtpiNDaH / kena ? ityAha-pRthubunodarAdiko yaH kumbhAkAraH, tacchaktizca yA 11813|| jalAharaNAdiviSayA, etadubhayalakSaNo yaH paryAyastenotpadyate / rUpa-rasa-gandha-sparzarUpatayA mRdravyarUpatayA cAsau mRtpiNDo na jAyate, nApi vyeti vinazyati / tatastadrUpatayA nityo'yamucyate, tena rUpeNa tasya sadaivAvasthitatvAt / tadevaM mRtpiNDo nijAkArasvazaktirUpatayA vinazyati, ghaTAkAra-tacchaktirUpatayotpadyate, rUpAdibhAvena mRdravyarUpatayA cAvatiSThate, ityutpAda-vyaya-dhrauvyasvabhAvo'yamucyate / evaM ghaTopi pUrvaparyAyeNa vinazyati, ghaTAkAratayA tUtpadyate, rUpAditvena mRdrvyatayA cAvatiSThata ityasAvaSyutpAdavyaya-dhrauvyasvabhAvaH / evamanyadapi yadasti vastu, tat sarvamapyutpAda-vyaya-dhrauvyasvabhAvamevAbhimataM tIrthakRtAm / tatazca yathotpattimattvAd vinAzitvaM ghaTe sidhyati tathA'vinAzitvamapi / tathA ca sati sAdhyadharmiNi caitanye'pi tatsiddhiriti / tadevaM caitanyAdavyabirikto'pi jIvaH kathazcid nitya eva // 1964 // 1965 / / tatazca na paralokAbhAva iti darzayannAhagheDaceyaNayA nAso paDaceyaNayA samubbhavo samayaM / saMtANeNAvatthA taheha-paraloa-jIvANaM // 1966 // maNuehaloganAso surAiparalogasaMbhavo samayaM / jIvatayA'vatthANaM nehabhavo neya paraloo // 1967 // ghaTaviSayaM vijJAnaM ghaTacetanocyate, paTaviSayaM tu vijJAnaM pttcetnaa| yadA ca ghaTavijJAnAnantaraM paTavijJAnamupajAyate jIvasya, tadA paTacetanayA ghaTavijJAnarUpeNa tasya nAza ucyate, paTacetanayA tu paTavijJAnarUpeNa 'samaya' yugapadeva samudbhava utpAdaH, anAdikAla. pravRttena tu cetanAsaMtAnena nirvizeSaNena jIvatvamAtreNAvasthAnamiti / evaM ca yathehabhave'pi tiSThato jIvasyotpAda-vyaya-dhauvyasvabhAvatrayaM darzitam , tathA paralokaM gatA jIvAH paralokajIvAsteSAmapyetat svabhAvatrayaM draSTavyam / tadyathA- yadA manuSyo mRtvA suralokAdAvutpadyate tadA manuSyarUpa ihaloko manuSyehalokastasya nAzaH, tatsamakAlameva ca surAdiparalokasya saMbhava utpAdaH, jIvatayA svavasthAnam / tasyAM ca jIvatvAvasthAyAM vivakSitAyAM nehabhavo vivakSyate, nApi surAdiparaloko vivakSyate, kintu niSparyAyaM jIva-dravyamAtrameva vivakSyate / | tadevamutpAda-vyaya-dhrauvya-svabhAvatve jIvasyai na paralokAbhAva iti // 1966 // 1967 // 1 ghaTacatanayA nAzaH paTacetanayA samudbhavaH samakam / saMtAnenAvasthA tatheha-paraloka-jIvAnAm // 1966 // manujehalokanAzaH surAdiparalokasaMbhavaH samakam / jIvatayA'vasthAnaM nehabhavo nava paralokaH // 1967 // 2 gha. cha, 'sya kathaM p'| // 813 // Jan Education Internation For Personal and Price Use Only jaineibrary.org Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 814 // Aha-nanu kathaM sarvasyApi vastuna iyaM trisvabhAvatA ? iti / atra yuktimAhaasao natthi pasUI, hoja va jai, hou kharavisANassa / na ya savvahA viNAso svvuccheyppsNgaaaa||1968|| to'vatthiyassa keNavi vilao dhammeNa bhavaNamannaNa / sabbuccheo na mao saMvavahArovarohAo // 1969 // ihaikAntena sarvathA'sato vastunaH pramUtirutpattirnAsti na ghaTate / atha bhavati, tarhi kharaviSANasyApi bhavatu, asatcAvizeSAt / tasmAt kenApi rUpeNa sadevotpadyate / na ca sataH sarvathA vinAzaH, kramazaH sarvasyApi nAraka-tiryagAderucchedaprasaGgAt / tatastasmAt tasyAvasthitasya jIvAderasti kenApi manuSyatvAdidharmeNa vilayo vinAzaH, anyena tu surAdirUpeNa bhavamamutpAdaH, sarvocchedastu na matastIrthakRtAm, saMvyavahAroparodhAt- anyathA vyavahArocchedaprasaGgAdityarthaH; tathAhi-rAjaputryAH krIDAhetubhUtaM sauvarNakalazakaM bhaktvA rAjatanayasya krIDArthameva kanduko ghaTitaH, tato rAjaputryAH zokaH, kumArasya tu harSaH, suvarNasvAminazca narapateraudAsInyam , suvarNasyobhayAvasthAyAmapyavinaSTatvAt , ityAdiko yo'sau lokanyavahArastasya sarvasyApyutpAda-vyaya-dhrauvyAtmakavastvanabhyupagame samucchedaH syAt / tasmAt kathazcidavasthitatve jIvasya na paralokAbhAva iti // 1968 // 1969 / / kizca, svargAdiparalokAbhAve'gnihotra-dAnAdInAmAnarthakyaM syAditi darzayannAha asai va parammi loe jamaggihottAI saggakAmassa / tadasaMbaI savvaM dANAiphalaM ca loammi // 1970 // gatArthA // 1970 // tadevaM chinnastasyApi saMzayaH / tataH kiM kRtavAnasau ? ityAhachinnammi saMsayammI jiNeNa jara-maraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio tihi o saha khnnddiysehi||1971|| arthaH sa eva // iti trayoviMzatigAthArthaH // 1971 // // iti dazamo gaNadharavAdaH smaaptH|| , asato nAsti prasUtiH, bhaved vA yadi, bhavatu kharaviSANasya / na ca sarvathA vinAzaH sarvocchedaprasaGgAt // 1968 // tato'vasthitasya kenApi vilayo dharmeNa bhavanamanyena / sarvocchedo na mataH saMvyavahArAparAdhAt // 1969 // 2 gha.cha. 'daasym'| 3 asati vA parasmaiiDoke yadamihotrAdi svargakAmasya / tadasaMbaddhaM sarvaM dAnAdiphalaM ca loke // 1970 // 4 gAthA 1904 / |814 // EASERA JanEducationantemation For Personal and Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvattiH / // 815 // athaikAdazagaNadharavaktavyatAmAha-- 'te pavvaie souM pahAso AgacchaI jiNasayAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pjjuvaasaami||1972|| sugamA // 1972 // tataH kim ? ityAha AbhaTTho ya jiNeNaM jAi-jarA-maraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisI NaM // 1973 // tathaiva // 1973 // AbhASya tataH kimukto'sau ? ityAha kiM manne nivvANaM atthI natthi tti saMsao tujjh| veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo attho // 1974 // he AyuSman ! prabhAsa ! tvamevaM manyase- kiM nirvANamasti, navA ? iti / ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazravaNanibandhanaH / tAni cAmUni vedapadAni-"jarAmarya vaitat sarva yadagnihotram" / tathA, "saiSA guhA duravagAhA" / tathA, "dve brahmaNI paramaparaM ca, tatra paraM satyaM jJAnamanantaraM brahma" iti / eteSAM cAyamarthastava cetasi vartate- yadetadagnihotraM tajjarAmaryameva yAvajjIvaM krtvymiti| agnihotrakriyA ca bhUtavadhahetutvAcchabalarUpA / sA ca vargaphalaiva syAd nApavargaphalA / 'yAvajjIvam' iti cokte kAlAntaraM nAsti yatrApavargahetubhUtakriyAntarArambhaH syAt / tasmAt sAdhanAbhAvAd mokSAbhAvaH / tatazcetyAdikAni kila mokSAbhAvapratipAdakAni / zeSANi tu tadastitva sUcakAni, yato guhAtra muktirUpA, sA ca saMsArAbhinandinAM duravagAhA, duSpavezAt / tathA, paraM brahma satyaM mokSaH, anantaraM tu brahma jJAnamiti / tato mokSAstitvaM nAstitvaM ca vedapadapratipAditamavagamya tava saMzayaH / tatraiSAM vedapadAnAmartha tvaM na jAnAsi, yatasteSAmayamoM vakSyamANalakSaNa iti // 1974 / / yuktimapi mokSAbhAvapratipAdane prabhAsAdhyavasitAM dUSayituM bhagavAn prakaTayitumAha. manasi kiM dIvassa va nAso nivvANamassa jIvassa / dukkhakkhayAirUvA kiM hojja va se sao'vatthA ? // 1975 // tAn pranajitAn zrutvA prabhAsa Agacchati jinasakAzam / brajAmi bande vanditvA paryupAse // 1972 // 2 gAthA 1609 / kiMmanyase nirvANamasti nAstIti saMzayastava / vedapadAnAM cArtha na jAnAsi teSAmayamarthaH // 1974 // 4 manyase kiM dIpasyeva nAzo nirvANamasya jIvasya ? / duHkhakSayAdirUpA kiM bhaved vA tasya sato'vasthA ? // 1975 / / // 815 // For Posol s en Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH / AyuSman ! prabhAsa ! tvamevaM manyase-ki dIpasyevAsya visya nAzo dhvaMsa evaM nirvANam ?, yathA'huH saugatavizeSAH vizeSA0 kecit, tadyathA "dIpo yathA nirvRtimabhyupeto naivAvaniM gacchati nAntarikSam / dizaM na kAzcid vidizaM na kAJcit snehakSayAn kevalameti zAntim // 1 // // 816 // jIvastathA nirvRtimabhyupeto naivAvaniM gacchati nAntarikSam / dizaM na kAzcid vidizaM na kAJcit klezakSayAt kevalameti zAntim // 2 // " iti / kiM vA yathA jainAH prAhustathA nirvANaM bhavet / kiM tat ? ityAha- sato vidyamAnasya jIvasya viziSTA kAcidavasthA / A kathaMbhUtA ? rAga-dveSa-mada-moha-janma-jarA-rogAdiduHkhakSayarUpA / uktaM ca "kevalasaMvida-darzanarUpAH sarvArtiduHkhaparimuktAH / modante muktigatA jIvAH kSINAntarArigaNAH // 1 // " iti // 1975 // prakArAntareNApi saMzayakAraNamAhaahavA'NAittaNao khassa va kiM kmm-jiivjogss| aviogAo na bhave saMsArAbhAva eva tti? // 1976 // athavA, tvamevaM manyase- nUnaM saMsArAbhAva eva na bhavet / kutaH / aviyogAt-viyogAyogAt / kasya ? / karma-jIvayoH saMyogasya / kutaH / anAditvAt / khasyeva / iha yayoranAdiH saMyogastayoviyogo nAsti, yathA jIvA-''kAzayoH, anAdizca jIvakarmaNoH saMyogaH tato viyogAnupapattiH, tatazca na sNsaaraabhaavH| tathA ca sati kuto mokSaH ? iti // 1976 // ___ atha pratyAsatterevAnantaroktasyaiva pratividhAnamAhapeDivajja maNDio iva biyogamiha kamma-jIvajogassa / tamaNAiNo vi kaMcaga-dhAUNa va nnaann-kiriyaahiN||1977|| _ 'aNAiNo vitti' anAderapi jIva-karmasaMyogasya 'ta' iti tvaM pratipadyasva viyogam, bandha-mokSavAde maNDikavat / kayoriva yo viyogH| kAJcana-dhAtupASANayoriva / kiM nirhetuka eva jiiv-krmnnoviyogH| na, ityAha-jJAna-kriyAbhyAm / idamuktaM bhavati 1 athavA'nAditvataH khasyeva kiM karma-jIvayogasya / aviyogAd na bhavet saMsArAbhAva eveti // 1976 // 2 pratipayasva maNDika iva viyogamiha karma jIvayogasya / tvamanAderapi kAcana-dhAsvoriva jJAna kriyAbhyAm // 1977 // STS hara 816 // For Personal and Private Use Onty sita Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hvRttiH| / / 817 // nAyamekAnto yadanAdisaMyogo na bhidyate, yataH kAzcana-dhAtupASANayoranAdirapi saMyogo'nyAdisaMparkeNa vighaTata eva, tahajIva-karmasaMsosAyogasyApi samyagjJAna-kriyAbhyAM viyoga maNDikavat tvamapIha pratipadyasveti // 1977 / / atha prakArAntareNApi mokSAbhAvapratipAdaka prabhAsAbhiprAyaM bhagavAn prakaTayitumAha 'jaM nAragAibhAvo saMsAro nAragAibhiNNo ya / ko jIvo taM mannasi tannAse jIvanAso tti // 1978 // yad yasmAd nAraka-tiryaga-narA-'marabhAva eva nArakAditvameva saMsAra ucyate nAnyaH, nArakAdiparyAyabhinnazca ko'nyo jIvaH ?na ko'pItyarthaH, nArakAdibhAvAdanyatvena kadAcidapi jIvasyAnupalambhAditi bhAvaH / tatastannAze nArakAdibhAvarUpasaMsAranAze jIvasya khakharUpanAzAt sarvathA nAza eva bhavati; tataH kasyAsau mokSaH ? / iti tvaM manyase // 1978 // tadetadayuktam kutaH ? ityAhane hi nAragAipajjAyamettanAsammi savvahA nAso / jIvaddavvassa mao muddAnAse va hemassa // 1979 // kammakao saMsAro tannAse tassa jujjae nAso / jIvattamakammakayaM tannAse tassa ko nAso ? // 1980 // nAraka tiryagAdirUpeNa yo bhAvaH sa jIvasya paryAya eva / na ca paryAyamAtranAze paryAyiNo jIvadravyasyApi sarvathA nAzo mataH, kathaJcittu bhavatyapi / na hi mudrAdiparyAyamAtranAze henaH suvarNasya sarvathA nAzo dRSTaH / tato nArakAdisaMsAraparyAyanivRttI muktiparyAyAntarotpattirjIvasya, mudrAparyAyanivRttau karNapUraparyAyAntarotpattiriva suvarNasya, na kiJcid virudhyata iti / nanu yathA karmaNo nAze saMsAro nazyati tathA tannAze jIvatvasyApi nAzAd mokSAbhAvo bhaviSyati / etadapyasAram / kutaH ? ityAha'kammakao ityAdi karmakRtaH karmajanitaH saMsAraH, tatastannAze karmanAze tasya saMsArasya nAzo yujyata eva, kAraNAbhAve kAryAbhAvasya supratItatvAt / jIvatvaM punaranAdikAlapravRttatvAt karmakRtaM na bhavati, atastannAze karmanAze tasya jIvasya ko nAzaH?- na kazcita kAraNa-vyApakayoreva kaary-vyaapynivrtktvaat| karma tu jIvasya na kAraNaM nApi vyApakamiti bhAvaH // 1979 // 1980 // sara , yad nArakAdibhAvaH saMsAro nArakAdibhinnatra / ko jIvastvaM manyase tamAze jIvanAza iti // 1978 // 2 mahinArakAdiparyAyamAcanAze sarvathA naashH| jIvadravyasya mato mudrAnAza iva henH|| 1979 // 'karmakRtaH saMsArastamAze tasva yujyate nAzaH / jIvatvamakarmakRtaM tabAze tasya ko nAzaH // 1980 // 11817 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. 11818 // itazca jIvo na vinazyati / kutaH ? ityAhane vigArAgavalaMbhAdAgAsaM piva viNAsadhammo so / iha nAsiNo vigAro dIsai kuMbhassa vA'vayavA // 1981 // bRhdvttiH| "na vinAzadharmA jIva iti pratijJA | vikArAnupalambhAditi hetuH / iha yo vinAzI tasya vikAro dRzyate, yathA mudgadidhvastasya kumbhasya kapAlalakSaNA avayavAH yastvavinAzI na tasya vikAradarzanam , yathA''kAzasyeti / tato muktasya jIvasya nityatvAd nityo mokSa iti // 1981 // syAd matiH- tarhi pratikSaNadhvaMsI mokSo mA bhUta, kAlAntaravinAzI tu bhaviSyati, kRtakatvAt , ghaTavat / tadayuktam , ghaTapradhvaM sAbhAvenAnaikAntikatvAt , iti darzayannAha kAlaMtaranAsI vA ghaDo vva kayagAio maI hojaa|no paddhaMsAbhAvo bhuvi tahammA vi jaM nicco||1982|| atra prerya parihAraM cAha-- aNudAharaNamabhAvo kharasaMgaM piva maI na taM jamhA / kuMbhaviNAsavisiho bhAvo cciya poggalamao so||1983|| yadvA, kRtakatvaM mokSasyAbhyupagamyoktam / idAnIM tadeva tasya nAstIti sodAharaNamupadarzayannAha-- "kiMvagateNa kayaM poggalametavilayammi jIvassa / kiM nivvattiyamahiyaM nabhaso ghaDametavilayammi // 1984 // anumAnAt punarapi muktasya nityatvaM sAdhayati-- devAmuttattaNao mutto nicco nabhaM va davvatayA / naNu vibhuyAipasaMgo evaM sai, nANumANAo // 1985 // nityo muktAtmA, dravyatve satyamUrtatvAt ; 'dabvataya tti' yathA dravyatve satyamUrtatvAd nityaM namaH / Aha- nanvanena dRSTAntena vyApakatvAdyapi sidhyati jIvasya tathAhi-vibhuApakaH sarvagato jIvaH, dravyatve satyamUrtatvAt , yathA nbhH| tadetad na / kutH|| na vikArAnupalambhAdAkAzamiva vinAzadharmA saH / iha nAzino vikAro dazyate kumbhasthavAvayavAH // 1981 // 2 kAlAntaranAzI vA ghaTa iva kRtakAdito matirbhavet / no pradhvaMsAbhAvo bhuvi tahamApi yad nityaH / / 1982 // 818 // 3 anudAharaNamabhAvaH kharaRjamiva matinaM tad yasmAt / kumbhavinAzaviziSTo bhAva eva punalamayaH sH|| 1983 // 4 gAthA 1839 / 5 daNyAmUrtatvato mukto nityo nabha iva dravyatayA / nanu vibhutAdiprasaGga evaM sati, nAnumAnAt // 1985 / / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DOORD vizeSA. // 819 / / sarvagatatvabAdhakAnumAnasadbhAvAt / tathAhi-tvaparyantadehamAtravyApako jIvaH, tatraiva tadguNopalabdheH, sparzanavat , ityanumAnAd bAdhyate sarvagatatvaM jIvasya / evaM 'na badhyate, nApi mucyate jIvaH, dravyatve satyamUrtatvAt , nabhovat' ityAdyapi dUSaNaM, 'badhyate puNya-pApakarmaNA jIvaH, dAna-hiMsAdikriyANAM saphalatvAt , kRSyAdikriyAvat , tathA, vighaTate samyagupAyAt ko'pi jIva-karmasaMyogaH, saMyogatvAt , kAJcanadhAtupASANasaMyogavat' ityAdyanumAnAt parihartavyamiti / / 1985 // ___ athavA, kimakAntena baddhAgraharmokSasya nityatvaM sAdhyate, sarvasyApi vastunaH paramArthato nityAnityarUpatvAt / utkaTA-'nuskaTaparyAyavizeSavivakSAmAtreNaiva hi 'kevalam' ityAdivyapadeza iti darzayannAha ko vA niccaggAho savvaM ciya vibhava-bhaGga-ThiimaiyaM / pajAyaMtaramettappaNAdaniccAivavaeso // 1986 // atha kathaJcidanityatve'pi mokSasya na kiJcid naH sUyata iti bhAvaH / iha 'kAlaMtaranAsI vA ghaDo bva' ityAdigAthAH prAgapi SaSThagaNadhare bandha-mokSavicAre vyAkhyAtA eva / tato yadiha na vyAkhyAtaM tat tato'vagantavyamiti / / 1986 / / ___ atha prathamapakSe yaduktam- "ki dIvassa va nAso nivANaM' ityAdi / tatrottaramAhana ya savvahA viNAso'Nalassa pariNAmao payasseva / kuMbhassa kavAlANa va tahAvigArovalaMbhAo // 1987 // na pradIpAnalasya sarvaprakArairvinAzaH, pariNAmatvAt , payaso dugdhasyeva; athavA, yathA mudgarAdyAhatasya kapAlatayA pariNatasya ghaTasya, yathA vA cUrNIkRtAnAM kapAlAnAm / kuto na sarvathA vinAzaH ? ityAha- tathA tena rUpAntaraprakAreNa vikArasya pratyakSAdipramANopalambhAditi // 1987 // atra preya parihAraM cAhajai savvahA na nAso'Nalassa kiM dIsae na so sakkhaM ? / pariNAmasuhamayAo jalayavigAraMjaNarau vv||1988|| yadi sarvathA'nalasya na nAzaH, tarhi vidhyAtAnantaraM kimityasau sAkSAd na dRzyate / atrottaramAha- 'pariNAmetyAdi' vidhyAte . gAthA 1853 / 2 gAthA 1982 / 3 gAthA 1975 / 4 na ca sarvathA vinAzo'nalasya pariNAmataH payasa iva / kumbhasya kapAlAnAmiva tathAvikAropalambhAt // 1987 // 5 ka. ga. 'atha pre'| 6 yadi sarvathA na nAzo'nalasya kiM dRzyate na sa sAkSAt / pariNAmasUkSmatAto jaladavikAro'anaraja iva // 1988 // // 819 // Jan Education Intem For Personal and Price Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 820 // Jain Educationa Interna pradIpe'nantarameva tAmasapudgalarUpo vikAraH samupalabhyata eva, ciraM cAsau purastAd yad nopalabhyate, tat sUkSma-sUkSmatarapariNAmabhAvAt ; tathAhi vizIryamANasya jaladasyApi yaH kRSNAbhrapudgalavikAraH sa pariNAmasaukSmyAd nopalabhyate / tathA, aJjanasyApi pavanena hiyamANasya yadutkRSTaraja uDDIyate tadapi pariNAmasaukSmyAd nopalabhyate, na punarasattvAditi / 1988 / / * citrarUpazca pulapariNAma iti darzayannAha- 'hoUNa iMdiyaMtaragajjhA puNariMdiyaMtaraggahaNaM / khaMdhA eMti na eMti ya poggalapariNAmayA cittA // 1989 // iha suvarNapatra lavaNa-suNThI- harItakI citraka- guDAdayaH skandhAH pUrvamindriyAntaragrAhyAcakSurAdIndriyaviSayA bhUtvA punardravyakSetra kAlAdi sAmagbhyantaraM prApya pudgalapariNAmavaicitryAdindriyAntaragrahaNaM sparzana- rasanAdIndriyagrAhyatAmAyAntiH tathAhi suvarNa patrIkRtaM cakSu bhUtvA zodhanArthamanau prakSiptaM bhasmanA militaM sat sparzvanendriyagrAdyatAmeti punaH prayogeNa bhasmanaH pRthakkRtaM cakSuviSayatAmupagacchati / lavaNa suNThI- harItakI citraka guDAdayo'pi prAk cakSurindriyagrAdyA bhUtvA pacAt sUpAyante bahauSadhasamudAye ca kAtha-cUrNA- valehAdipariNAmAntaramApannAH santo rasanendriyasaMvedyA bhavanti / karpUra-kastUrikAdInAmapi pulAcakSuryAhyA api vAyunA dUramupanItA ghrANasaMvedyA bhavanti / yojananavakAttu parato gatAstathAvidhaM kaJcit sUkSmapariNAmamApannA naikasyApIndriyasya viSayatAM pratipadyanta iti / anayA dizA'nyApi pudgalapariNAmatA citrA bhAvanIyeti / / 1989 / / athAsyaiva pudgala pariNAmavaicitryasya prastute yojanArthamAha aigegeMdiyagajjhA jaha vAyavvAdao tahaggeyA / houM cakkhuggajjhA ghANidiyagajjhayAmeti // - 1990 // vAyuH sparzanendriyasyaiva grAhyaH, raso rasanasyaiva gandho ghrANasyaiva, rUpaM cakSuSa eva, zabdastu zratrasyaiva grAhyaH / tadevaM yathA vAyAvyadayaH pudgalA ekaikasya pratiniyatasyendriyasya grAhyA bhUtvA pazcAt parizApAntaraM kimapyApannA indriyAntaragrAhyA api bhavantIti svayameva gamyate, tathA prastutA api pradIpagatA AgreyAH pudgalAkSuryAdyA bhUtvA pazcAd vidhyAte tasmin pradIpe ta evaM tApasIbhUtAH santo ghrANendriyagrAhyatAmupayAnti tat kimucyate- 'kiM dIsae na so sakkhaM' iti / nanu ghrANendriyeNopalabhyata eva vidhyAtapradIpavikAra iti / / 1990 // 1 bhUtvendriyAntaraprAdyAH punarindriyAntaragrahaNam / skandhA yanti na yanti ca pulapariNAmatA citrA // 1989 // 2 ekai kendriyagrAhmA yathA vAyavyAdayastathA''gneyAH / bhUtvA cakSuryAdyA prANendriyagrAhyatAM yanti // 1990 // 3ka. ga. zrotrendriyama' 4 gAthA 1988 / For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 820 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSTa vizeSA0 // 822 // SHARINASA yadyevam, tataH prastute kim ? ityAhajaha dIvo nivvANo pariNAmantaramio tahA jIvo / bhaNNai parinivvANo patto'NAbAhapariNAmaM // 1991 // yathA'nantaroktakharUpapariNAmAntaraM prAptaH pradIpo 'nirvANaH' ityucyate tathA jIvo'pi karmavirahitakevalAmUrtajIvasvarUpabhAvalakSaNamavAdhaM pariNAmAntaraM prApto nirvANo nirvRti prApta ucyate / tasmAd duHkhAdikSayarUpA sato'vasthA nirvANamiti sthitam // 1991 // tarhi zabdAdiviSayopabhogAbhAvAd niHsukha evAyamiti cet / naivam / kutaH ? ityAimuttassa paraM sokkhaM jANANAbAhao jahA muNiNo / taddhammA puNa virahAdAvaraNA-''bAhaheUNaM // 1992 // muktasya jantoH paraM prakRSTamakRtrimamamithyAbhimAnajaM svAbhAvika sukhamiti pratijJA / 'NANANAbAhau tti' jJAnaprakarSe sati janma-jarA-vyAdhi-maraNe-TaviyogA-'rati-zoka-kSut-pipAsA-zItoSNa-kAma-krodha-mada-zAThya-tRSNA-rAga-dveSa-cintau-tsukyAdiniHzeSAvAdhavirahitatvAditi hetuH / tathAvidhamakRSTamuneriva / yathoktAvAdharahitAni kASThAdInyapi vartante, paraM teSAM jJAnAbhAvAd na sukham / atastabyavacchedArtha jJAnagrahaNam / kathaM punarasau prakRSTajJAnavAna , AvAdharahitazca ? ityAha- 'taddhammetyAdi' taddharmA- prakRSTajJAnA-'nAvAdhavAn muktAtmA / kutH| virahAt- abhAvAt / keSAm / AvaraNahetUnAm , AvAdhahetUnAM ca / etaduktaM bhavati-kSINaniHzeSAvaraNatvAt prakRSTajJAnavAnasau, vedanIyakarmAdInAM ca sarveSAmapyAvAdhahetUnAM sarvathA'pagamAt sarvA''vAdharahito'yamiti / prayogaHsvAbhAvikena khena prakAzena prakAzavAn muktAtmA, samastaprakAzAvaraNarahitatvAt , tuhinAMzuvat / tathA cAha "sthitaH zItAMzuvajjIvaH prakRtyA bhAvazuddhayA / candrikAvacca vijJAnaM tadAvaraNamazravat // 1 // " iti / tathA, anAbAdhasukho muktAtmA, samastAbAdhaheturahitatvAt , jvarAdyapagame svacchA''turavat / tathAcoktam " sa byAbAdhAbhAvAt sarvajJatvAcca bhavati paramasukhI | vyAbAdhAbhAvo'tra svacchasya jJasya paramasukham // 1 // " iti // 1992 // , yathA dIpo nirvANaH pariNAmAntaramitastathA jIvaH / bhaNyate parinirvANaH prApto'nAvAdhapariNAmam // 1991 / / 2 muktasya paraM saukhyaM jJAnAnAbAdhato yathA muneH / taddharmA punarvirahAdAvaraNa ''bAghahetUnAm // 1992 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 822 // Jain Educationa Internatio aparastvAha--- bhutto karaNAbhAvAdaNNANI khaM va, naNu viruddho'yaM / jamajIvayA vi pAvai eto cciya bhAi tannAma // 1993 // bRhadvRttiH / navajJAnI muktAtmA karaNAbhAvAt, AkAzavat / atrAcAryaH prAha - nanu dharmisvarUpaviparIta sAdhanAd viruddho'yaM hetuH ; tathAhi - anenaitadapi sidhyati - ajIvo muktAtmA karaNAbhAvAt, AkAzavat / atra paraH sotkarSa bhaNati - 'tannAma ti' 'nAma' ityabhyanujJAyAm - astvetat na naH kimapi zrUyate / na hi muktAtmanAmajI vastre'smAkaM kizcid nazyati, yena hetorviruddhatA preryamANA zobheta / atrAha kazcit nanu muktasyAjIvatvamAhatAnAmapyaniSTameva tatazcaitad dUSaNamAcAryeNApi parihartavyameva yaccAtmano'pi dUSaNaM samApatati tat kathaM parasyaivaikasyodbhAvyate ? / satyametat, kintu parazaktiparIkSArthaM preryamAcAryaH kRtavAn kadAcit kSobhAd vigalitapratibhaH paro'trApi pratividhAne skhalitastUSNIM vidadhyAt / paramArthatastu jIvasyAjIvatvaM kadAcidapi na bhavatyeva // / 1993 // kutaH 1 ityAha- devvA 'muttatta sahAvajAio tassa dUravivarIyaM / na hi jaccaMtaragamaNaM jutaM nabhaso vva jIvattaM // 1994 // tasya muktAtmano hi yasmAt kAraNAd na yuktamiti saMbandhaH / kiM tad na yuktam ? ityAha- ekasyA jIvatvalakSaNAyA jAteryadajIvatvalakSaNaM jAtyantaraM tatra gamanaM jAtyantaragamanam tanna yuktam / kathaMbhUtaM jAtyantaram ? ityAha- dUramatyarthaM viparItaM dUraviparItam / kasyA dUraviparItam : ityAha-- 'sahAva jAiDa tti' jIvatvalakSaNA yA svAbhAvikI svabhAvabhUtA jAtiH svabhAvajAtistasyAH / kiMvad yA svabhAvajAtiH ? ityAha-- upamAnapradhAnatvAd nirdezasya, dravyA-amUrtatvavaditi dravyatvavadamUrtatyavaccetyarthaH / svabhAvajAterdUraviparItaM sat kasya yathA kiM na yuktam ? ityAha- nabhasa iva jIvatvam / idamatra hRdayam - dravyatvam, amUrtatvaM ca jIvasya tAvat svabhAvabhUtA jAtiH, tasyAzca yad dUraviparItaM jAtyantaramadravyatvam, amUrtatvaM ca tatra gamanaM tasya kasyAmapyavasthAyAM na bhavati / evaM jIvatvamapi jIvasya svabhAvabhUtaiva jAtiH, tatastasyA api svabhAvajAtayed dUraviparItamajIvatvalakSaNaM jAtyantaraM tatra gamanaM muktAvasthAyAmapi tasya na yujyate / na hyajIvasya sato nabhasaH kadAcidapi jIvatvAprAptirbhavati / tasmAd mukto jIvo yathA'dravyaM mUrtathaM na 1 muktaH karaNAbhAvAdazAnI khamiva, nanu viruddho'yam / yadajIvatApi prApnotyetasmAdeva bhaNati tannAma || 1993 // 2 dravyA mUrtatvavat svabhAvajAtitastasya dUraviparItam / na hi jAtyantaragamanaM yuktaM nabhasa iva jIvatvam // 1994 // For Personal and Private Use Only // 822 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 823 // Jain Educators Internation bhavati, tadvipakSasvabhAvatvAt evaM jIvasvAbhAvyAdajIvo'pyasau kadAcidapi na bhavati; anyathA nabhaH paramANvAdInAmapi svasvabhAvatyAgena vaiparItyA payA'tiprasaGgAditi / atrAha - yadyevam, tarhi yad bhavataivoktam- 'ajIvo muktAtmA, karaNAbhAvAt, AkAzavat' iti, tat kathaM netavyam 1 | atrocyate - parasya prasaGgApAdanameva tadasmAbhiH kRtam, tatkaraNe ca kAraNamuktameva, na punaranena hetunA muktasyAjIvatvaM sidhyati, pratibandhAbhAvAt ; tathAhi yadi karaNairjIvatvaM kRtaM bhavet, yathA dahanena dhUmaH; vyApakAni vA jIvatvasya karaNAni yadi bhaveyuH, yathA ziMzapAyA vRkSatvam, tadA karaNanivRttau bhavejjIvatvanivRttiH yathA'gni-vRkSatvanivRttau dhUma-ziMzapAtvayoH; na caitadasti, jIvatvasyAnAdipAriNAmikabhAvarUpatvenAkRtakatvAt / vyApya vyApakabhAvo'pIndriyANAM zarIreNaiva saha yujyate, ubhayasyApi paugalikatvAt, na tu jIvatvena, jIvasyAmUrtatvenAtyantaM tadvilakSaNatvAt / tasmAt karaNanivRttAvapyanivRttameva muktasya jIvatvamiti / / 1994 / / Aha- yadyevam, 'ajJAnI muktAtmA karaNAbhAvAt, AkAzavat' ityatra dharmisvarUpaviparItasAdhanAda yA hetorviruddhatodbhAvitA, sA na bhavadbhirapi parihRtA, atastatrAnyat kimapyuttaramucyatAmityAzaGkayAha muttAbhAvao novaladdhimaMtiMdiyAI kuMbho vva / uvalaMbhadArANi u tAiM jIvo tadubaladdhA // 1995 // duvarame visaraNao tavvAvAre vi novalaMbhAo / iMdiyabhinno AyA paMcagavakkhovaladdhA vA // 1996 // anokhyA pUrvavat / kevalaM prastute bhAvArtha ucyate- yadIndriyANyupalabdhimanti bhaveyustadA tannivRttAvapyupalabdhinivRttirbhavet, na caitadasti, anvayavyatirekAbhyAM jIvasyopalabdhimavanizcayAditi / / 1995 / / 1996 / / svabhAvabhUtaM ca jJAnaM jIvasya iti kathaM karaNanivRttau muktasya tad nivartata iti darzayannAha - nAhio na jIvo sarUvao'Nuvva muttibhAveNaM / jaM teNa viruddhamidaM asthi ya so nANarahio ya // 1997 // yad yasmAjjJAnarahito jIvaH kadAcidapi na bhavati, jJAnasya tatsvarUpatvAt yathA mUrtibhAvena rahito'Nurna bhavati, tena 1 mUrtAdibhAvato nopalabdhimantIndriyANi kumbha iva / upalambhadvArANi tu tAni jIvastadupalabdhA // 1995 // taduparame'pi smaraNatastadvApAre'pi nopalambhAt / indriyabhinna AtmA paJcagavAkSeopalabdheva // / 1996 // 2 jJAnarahito na jIvaH svarUpato'Nuriva mUrtibhAvena yat tena viruddhamidamasti ca sa jJAnarahitazca // 1997 // For Personal and Private Use Only bRhadvatiH / ||823 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 82kA tasmAt kAraNAd viruddhametat- 'asti cAso mukto jIvaH, atha ca sa jJAnarahitaH' iti / na hi svarUpasyAbhAve svarUpavatovasthAnaM yujyate, tadvyatiriktasya tasyAsattvAt , tathAcAnantaramevoktam- 'na hi jaccataragamaNaM juttaM nabhaso vva jIvatta' iti // 1997 // bRhadvattiH / parAbhiprAyamAzaGkayaitadeva samarthayannAhakiha so nANasarUvo naNu paccakkhANubhUio niye| paradehammi vi gajjho spvitti-nivittiliNgaao||1998|| nanu kathamasau jIvo jJAnasvarUpa iti niyate / atrottaramAha- 'nanu' ityakSamAyAm , nanu nije dehe tAvan pratyakSAnubhavAdeva jJAnasvarUpo jIva iti vijJAyate, indriyavyApAroparame'pi tadvayApAropalabdhArthAnusmaraNAt , tadvyApAre'pi cAnyamanaskatAyAmanupalambhAt , adRSTA-'zrutAnAmapi cArthAnAM tathAvidhakSayopazamapATavAt kadAcid vyAkhyAnAvasthAyAM cetasi sphuraNAt / etacca svasaMvedana| siddhamapi bhavataH praSTavyatAM gatam / tathA, sa jantuH paradehe'pi jJAnasvarUpa eveti grAhyaH / kutaH / tathAvidhapravRtti nivRttiliGgAditi // apica, muktAvajJAnitvApAdane mahAn viparyAsaH / kutaH ? ityAha savvAvaraNAvagame so suddhayaro bhaveja sUro vva / tammayabhAvAbhAvAdaNNANittaM na juttaM se // 1999 // sendriyo janturdezato'pyAvaraNakSaye tAvat tAratamyena jJAnayukta eva bhavati, yasya tvanindriyasya sarvamapyAvaraNa kSINam , sa niHzeSAvaraNApagame zuddhatara eva bhavati- saMpUrNajJAnaprakAzayukta eva bhavatItyarthaH; yathA samastAbhrAvaraNApagame saMpUrNaprakAzamayaH mUryaH / tatastanmayabhAvasya prakAzamayatvasya karaNAbhAvenAbhAvAd hetoH 'se' tasya muktasya yadajJAnitvaM preryate bhavatA, tad na yuktam , AvArakAbhAve tasyaiva prakarSavato jJAnaprakAzasya sadbhAvAditi // 1999 // tadevaM sati kimiha sthitam ? ityaahevN pagAsamaio jIvo chiddaavbhaasyttaao| kiMcimmettaM bhAsai chiddAvaraNapaIvo vya // 20.0 // subahuyaraM viyANai mutto savvappihANavigamAo / avaNIyagharo vva naro vigayAvaraNappaIvo bva // 2001 // 1 gAthA 1994 / 2 kathaM sa jJAnasvarUpo nanu pratyakSAnubhUtito nijke| paradehe'pi prAyaH sa pravRtti-nivRttilizAt // 1998 // 3 sarvAvaraNApagame sa zuddhataro bhavet sUra iva / tanmayabhAvAbhAvAdajJAnitvaM na yuktaM tasya // 1999 // 3 evaM prakAzamayo jIvazichadrAvabhAsakatvAt / kiJcinmAnaM bhAsate chidrAvaraNapradIpa iva // 2000 // N||824 // subahutaraM vijAnAti muktaH sarvapidhAnavigamAt / apanItagRha iba naro vigatAvaraNapradIpa iva // 2001 // Plea Jan Educationantemand Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 825 // Jain Education Internatio tadevaM sati sarvadA prakAzamayaH prakAzasvabhAva eva jIvaH, kevalaM saMsAryavasthAyAM chadmasthaH kiJcinmAtramavabhAsayati, kSINAsaNAvaraNacchidrairindriyacchidraizvAvabhAsanAt, sacchidrakuTa-kuDyAdyantaritapradIpavaditi / muktastu muktAvasthAyAM prApto jIvaH subahutaraM vijAnAti yadasti tat sarva prakAzayatItyarthaH, sarvapidhAnavigamAt - sarvAvaraNakSayAdityarthaH, apanIta samasta gRhaH puruSa iva, vigatasamasta kuTa-kuDyAdyAvaraNapradIpa iva veti / yo hi sacchidrAvaraNAntaritaH stokaM prakAzayati sa niHzeSAvaraNApagame subaheva prakAzayati, na tu tasya sarvathA prakAzAbhAva iti bhAvaH / tasmAt 'muttassa paraM sokkhaM jANA-'NAbAhao' ityAdi sthitam / / 2000 | 2001 // athAdyApi muktasya sukhAbhAvaM pazyan paraH prAha NA-puNyAI jaM suha- dukkhAiM teNa tannAse / tannAsAo mutto nissuha- dukkho jahAgAsaM // 2002 // ahavA nismuha-dukkho nabhaM va deheM diyAdabhAvAo | AdhAro deho cciya jaM suha- dukkhovaladdhINaM // 2003 // puNyAt sukhamupajAyate, pApAcca duHkham iti bhavatAmapi saMmatam, tena tasmAt tayoH puNya-pApayoH kAraNabhUtayonaze sukhaduHkhayoH kAryarUpayonAzAd niHsukha-duHkha eva muktAtmA prApnoti, tatkAraNAbhAvAt, AkAzavaditi / athavA, niHsukha-duHkho'sau, dehendriyAbhAvAt, nabhovada, yad yasmAd deha eva, tathendriyANi ca sukha-duHkhopalabdhInAmAdhAro dRzyate, na punardehAbhAve sukha-duHkhe dRzyete nApIndriyAbhAve jJAnaM kApyupalabhyate / tataH siddhasya kathaM tadabhAvAt tAni zraddhIyante ? iti / / 2002 / / 2003 / / atrottaramAha paiNNaphalaM dukkhaM ciya kammodayao phalaM va pAvassa / naNu pAvaphale vi samaM paccakkhavirohiA caiva // 2004|| cakravartipadalAbhAdikaM puNyaphalaM nizcayato duHkhameva, karmodayajanyatvAt, narakatvAdipApaphalavat / paraH prAha- nanu pApaphale'pi samAnamidam, tathAhi - atrApi vaktuM zakyata etat uktaM pApaphalaM duHkhatvenAbhimataM paramArthataH sukhameva karmodayajanyatvAt, puNyaphalavat / evaM ca vadatAM pratyakSavirodhitA, svasaMvedya sukha-duHkhayavaiiparItyena saMvizyabhAvAditi / 2004 // 1 gAthA 1992 104 2 puNyApuNyakRte yat sukha-duHkhe tena tacAze / tannAzAd mukto niHsukha-duHkho yathAkAzam // 2002 // athavA niHsukha-duHkho nabha iva dehendriyAdyabhAvAt AdhAro deha eva yat sukha-duHkhopalabdhInAm // 2003 | 3 puNyaphalaM duHkhameva karmodayataH phalamiva pApasya / nanu pApaphale'pi samaM pratyakSavirodhitA caiva // 2004 // 4 ka.kha. 'svasya vai'| For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / // 825 // ww.jainelibrary.org Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 826 // bhagavAnAha . jaitto cciya paccakkhaM somma ! suhaM natthi dukkhamevedaM / tappaDiyAravibhattaM to puNNaphalaM ti dukkhaM ti // 2005 // OM bRhadvRttiH / saumya ! prabhAsa ! yata eva duHkhe'nubhUyamAne kasyApyaviparyastamateH sukhaM pratyakSaM nAsti, sukhAnubhavaH svasaMvidito na vidyate, ata evAsmAbhirucyate-- 'dukkhamevedaM' iti, yat kimapyatra saMsAracakre sam-candanA GganAsaMbhogAdisamutthamapi vidyate tat sarvaM duHkhamevetyarthaH, kevalaM tasyAGganAsaMbhogAdiviSayautsukya janitAratirUpasya duHkhasya pratIkAro'GganA saMbhogAdikastatpratIkArastena tatpratIkAreNa duHkhamapi sad vibhaktaM mUDhairbhedena vyavasthApitam- tatpratIkArarUpaM kAminI saMbhogAdikaM pAmAkaNDUyanAdivat sukhamadhyavasitam, zUlAropaNa-zUla - zirobAdhAdivyAdhi-bandha-vadhAdijanitaM tu duHkhamiti / ramaNIsaMbhoga cakravartipadalAbhAdi sukhaM svasaMviditaM 'duHkham' iti vadatAM pratyakSavirodha iti cet / tadayuktam, mohamUDhapratyakSatvAt tasya, tallAbhautsukyajanitAratirUpaduHkhapratIkArarUpatvAd duHkhe'pi tatra sukhAdhyavasAyaH, pAmAkaNDUyanA-pathyAhAraparibhogAdivat ; tathAcoktam "nagnaH preta ivAviSTaH kvaNantImupagRhya tAm / gADhAyAsitasarvAGgaH sa sukhI ramate kila // 1 // autsukyamAtramavasAdayati pratiSThA kliznAti labdhaparipAlanavRttireva / nAtizramApagamanAya yathA zramAya rAjyaM svahastagatadaNDamivAtapatram // 2 // bhuktAH zriyaH sakalakAmadughAstataH kiM saMprINitAH praNayinaH svadhanaistataH kim ? | dattaM padaM zirasi vidviSatAM tataH kiM kalpaM sthitaM tanubhRtAM tanubhistataH kim ? // 3 // itthaM na kiJcidapi sAdhana-sAdhyajAtaM svamendrajAlasadRzaM paramArthazUnyam / atyanta nirvRtikaraM yadapetabAdhaM tad brahma vAJchata janAH ! yadi cetanAsti // 4 // " ityAdinA / 'puNNaphalaM ti dukkhaM ti' yata evamuktaprakAreNa duHkhe'pi sukhAbhimAnaH, tasmAt puNyaphalamapi sarvaM tato duHkhameveti / 2005 / etadeva prapaJcayati- 1 yata eva pratyakSaM saumya ! sukhaM nAsti duHkhamevedam / tatpratIkAravibhaktaM tataH puNyaphalamiti duHkhamiti // 2005 // For Personal and Private Use Only 2 ka. ga. khamiti' / // / 826 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 827 // Jain Education Internati 'visayasuhaM dukkhaM ciya dukkhapaDiyArao tigiccha vva / taM suhamuvayArAo na uvayAro viNA taccaM // 2006 // viSayasukhaM tazvato duHkhameva duHkhapratIkArarUpatvAt kuSTha gaNDA-zaroga- kAyapAna- cchedana- dambhanAdicikitsAvat / yazca loke tatra sukhavyapadezaH pravartate sa upacArAt / na copacArastathyaM pAramArthikaM vinA kApi pravartate, mANavakAdau siMhAdyupacAravaditi ||2006 // tataH kim ? ityAha- temhA jaM muttasuhaM taM taccaM dukkhasaMkhae'vassaM / muNiNo'NAbAhassa va NippaDiyArappasUIo || 2007 // tasmAd yad muktasya saMbandhi tadeva sukhaM tathyaM nirupacaritam / kutaH 1 / svAbhAvikatvena niSpratIkArarUpasya tasya prasUterutpatteH / katham ? / avazyam / ka sati / duHkhasaMkSaye / sAMsArikaM hi sarva puNyaphalamapi duHkharUpatayA samarthitam, tataH pApaphalam, itaracca sarva duHkhamevehAsti nAnyat, tacca muktasya kSINam ; atastatsaMkSaye'vazyaMtayA yat tasya niSpratIkAraM svAbhAvikaM nirupamaM sukhamutpadyate tadeva tathyam / kasyeva / viziSTajJAnavato'nAvAdhasya muneriva / uktaM ca "nirjitamada-madanAnAM vAk-kAya manovikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmiva mokSaH suvihitAnAm // 1 // " iti // / 2007 / / athavA, prakArAntareNApi muktasya tathyasukhasaMbhavamAha - jaha vA nANamao'yaM jIvo nANovaghAi cAvaraNaM / karaNamaNuggahakAriM savvAvaraNakkhae suddhI || 2008 // taha sokkhamao jIvo pAvaM tassovaghAiyaM neyaM / puNNamaNuggahakAriM sokkhaM savvakkhae sayalaM ||2009|| vyAkhyA- yathA vA'nantajJAnamayo'sau svarUpeNa jIvaH / tadIyajJAnasya ca matyAvaraNAdikamAvaraNamupaghAtakaM mantavyam / karaNAni vindriyANi tajjJAnasya, sUryAtapasya tadAvArakameghapaTala cchidrANIvopakArakANi / sarvAvaraNakSaye tu jJAnazuddhirnirmalatA sarvathAvabhAsa 1 viSayasukhaM duHkhameva duHkhapratIkAratazcikitseva / tat sukhamupacArAd nopacAro vinA tathyam // 2006 // 2 tasmAd yad muktasukhaM tat tathyaM duHkhasaMkSaye'vazyam / muneranAbAdhasyeva niSpratIkAraprasUteH // 2007 || 3 prazamaratau zlo0 238 / 4 yathA vA jJAnamayo'yaM jIvo jJAnopaghAti cAvaraNam / karaNamanugrahakAri sarvAvaraNakSaye zuddhiH // 2008 // tathA saukhyamayo jIvaH pApaM tasyopadhAtikaM jJeyam / puNyamanugrahakAri saukhyaM sarvakSaye sakalam // 2009 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 827 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yattiH / vizeSA // 828 // katvalakSaNA bhavati / prakRtayojanaumAha-- tathA tenaiva prakAreNa svarUpataH svAbhAvikAnantasaukhyamayo jIvaH, tasya ca sukhasyaivopaghAtakArakaM pApakarma vijJeyam / puNyaM svanuttarasuraparyantasukhaphalaM tasya svAbhAvikasukhasyAnugrahakArakam / tataH sarvAvaraNApagame prakRSTajJAnamiva samastapuNyapApakSaye sakalaM paripUrNa nirupacaritaM nirupama svAbhAvikamanantaM sukhaM bhavati siddhasyeti // 2008 // 2009 // anyena vA prakAreNa muktasya tasya sukhasaMbhavamAhajaha vA kammakkhayao so siddhattAipariNaI labhai / taha saMsArAIyaM pAvai tatto cciya suhaM ti // 2010 // yathA vA sakalakarmakSayAdasau muktAtmA siddhatvAdipariNatiM labhate, tata eva sakalakarmakSayAt saMsArAtItaM vaiSayikasukhAd vilakSaNasvarUpaM nirupamaM tathyaM sukhaM prAmoti / etena yaduktam- 'kSINapuNya-pApatvena kAraNAbhAvAd niHsukha-duHkho muktAtmA, vyomavat' ityetadapi pratyuktaM draSTavyam , 'kAraNAbhAvAt' ityasya hetorasiddhatvAt , sakalakarmakSayalakSaNakAraNajanyatvena siddhasukhasya sakAraNatvAditi / / 2010 // yaduktam- 'AdhAro deho ciya jaM suha-dukkhovaladdhINaM' iti; tabAhasAyA- sAyaM dukkhaM tabvirahammi ya suhaM jao teNaM / dehi-diesu dukkhaM sokkhaM dehi-diyAbhAve // 2011 // nanu yat puNyaphalaM sAtaM sukhatayA lokavyavahArato rUDhaM tat sarva duHkhamevetyanantarameva samarthitam , asAtaM tu pApaphalatvAd nirvivAdaM duHkhameva / evaM ca sati sarva duHkhamevAsti saMsAre, na sukham / tacca duHkhaM siddhastha sarvathA kSINam / atastadvirahe yad yasmAt siddhasya svAbhAvikaM, nirupamam , anantaM ca yuktisiddhayeva sukham , tena tasmAta kAraNAt pArizeSyanyAyAta saMsAriNAmeva jIvAnAM dehe-ndriyeSvAdhArabhUteSu yathoktasvarUpaM duHkham , sukhaM tu dehendriyAbhAva eva, siddhasya kSINaniHzeSasukha duHkhatvena tasya tatra yuktisiddhatvAditi // 2011 / / athavA, dehe-ndriyAbhAve sukhAbhAvalakSaNo doSastasya bhavatu yaH, kim ? ityAhajI vA dehi-diyajaM suhamicchai taM paDucca doso'yaM / saMsArAIyamidaM dhammaMtarameva siddhisuhaM // 2012 // , yathA vA karmakSayataH sa siddhatvAdipariNati labhate / tathA saMsArAtItaM prApnoti tata eva sukhAmiti // 2010 // 2 gAthA 2003 / 3 sAtA-'sAtaM duHkhaM tadvirahe ca sukhaM yatastena / dehe-ndriyeSu duHkhaM saukhyaM dehe-ndripAbhAve // 2011 // 4 yo vA dehendriyajaM sukhamicchatti taM pratItya doSo'yam / saMsArAtItamidaM dharmAntaramaMva siddhisukham // 2011 // parAsasa isasasasasa OH11828 // E ine For Personal and Use Only LOw.jana Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 829 // yo vA kazcit saMsArAbhinandI mohamUDhaH paramArthAdarzI viSayAyiSamAtragRddho dehe-ndriyajameva sukhaM manyate, na tu siddhisukham , tasya tena khame'pyadarzanAta , tasya vAdinaH saMsAravipakSe mokSe pramANataH sAdhite sati 'niHsukhaH, siddhaH, dehendriyAbhAvAt' ityayaM doSo bhvet| na tvasmAkaM saMsArAtItaM puNya-pApaphalasukha duHkhAbhyAM sarvathA vilakSaNaM dharmAntarabhUtamevA'nupamamakSayaM nirupacaritaM siddhisukhamicchatAmiti // 2012 / / ___ atra preryamAzakya pariharannAhakaha naNu meyaM ti maI nANA-'NAbAhau tti naNu bhaNiyaM / tadaNiccaM NANaM pi ya ceyaNadhammo tti rAgo vva // 2013 // atraivaMbhUtA matiH parasya bhavet- nanvicchanti bhavantaH siddhasya yathoktaM sukham , kintu necchAmAtrato vastusiddhiH, apitu pramANataH tato yena pramANena tat sidhyati tad vaktavyam / anumAnena tadanumIyata iti cet / tarhi kenAnumAnena tadanumeyam- anumIyata ityarthaH ? ityAha- 'nANA-'NAvAhau tti naNu bhaNiyaM ti' nanu bhaNitamatrArthe prAganumAnam- siddhasya prakRSTaM sukham , jJAnatve satyanAbAdhatvAt , munivaditi / punarapi paraH pAha- yadyevam , tamunityaM sukhaM jJAnaM ca siddhasya, cetanadharmatvAt , rAgavaditi // 2013 // athavA hetvantaramAhakeyagAibhAvao vA nAvaraNA-''bAhakAraNAbhAvA / uppAya-dvii-bhaGgarasahAvao vA na doso'yaM // 2014 // athavA, anitye siddhasya sukha-jJAne, tapaHprabhRtikaSTAnuSThAnena kriyamANatvAt , AdizabdAdabhUtaprAdurbhAvAt , ghaTavaditi / atrottaramAha-'nAvaraNetyAdi na siddhasyAnitye jJAna-sukhe / kutaH? / AvaraNaM cAvAdhazvAvaraNA-''vAdhau, tayoH kAraNaM hetustasyA'bhAvAt, AkAzavaditi / idamuktaM bhavati-siddhasya jJAnaM sukhaM ca yadyapagacchet tadA syAdanityam , apagamazca jJAnasyAvaraNodayAt , sukhasya tvAbAdhahetubhUtAdasAtavedanIyodayAdikAraNAd bhavet ; AvaraNa-vedanIyAdIni ca mithyAtvAdibhirvandhahetubhirvadhyante, te ca siddhasya na vidyante, tatastadabhAvAd nAvaraNA-''vAdhAkAraNasadbhAvaH, tadabhAvAcca na siddhasya jJAna-sukhApagamaH, tadasatve ca tayoH sadA'trasthitatvAt kathamanityatvam / na ca cetanadharmAH sarve'pyanityA bhavanti, jIvagatadravyatvA-'mUrtatvAdibhivyabhicArAt / tatazca 'cetanadha, kathaM nanu meyamiti bhatirzAnA-unAbApata iti nanu bhaNitam / tadAnityaM jJAnamapi ca cetanadharma iti rAga iva / / 2.13 // BA829 // 2 kRtakAdibhAvato vA nAparaNA-yAdhakAraNAbhAvAt / utpAda-sthiti-bhaGgasvabhAvato vA na doSo'yam // 2014 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 830|| Jain Education Internatio svAt' ityanaikAntiko hetuH / tathA kRtakatvAdirapyanaikAntikaH, ghaTamadhvaMsAbhAvena vyabhicArAt / asiddhavAyam, siddhasya jJAna - sukhayoH svAbhAvikatvena kRtakatvAdyayogAt, AvaraNA-''bAdhakAraNAbhAvena ca tattirobhAvamAtrametra nivartate, na punaste kriyate, ghaTAdivat ; nApyabhUte prAdurbhavataH, vidyudAdivat yena tayoranityatvaM syAt / na hi ghanapaTalApagame candrajyotsnAyAH sUryaprabhAyA vA tirobhAvamAtranivRttau kRtakatvam, abhUtaprAdurbhAvo vA vaktuM yujyata iti / atha tenAvirbhUtena viziSTena rUpeNa kRtakatvAdanitye siddhasya jJAna-sukheH pratikSaNaM ca paryAyarUpatayA jJeyavinAze jJAnasya vinAzAt, sukhasyApi pratisamayaM parApararUpeNa pariNAmAdetayoranityatvamucyate / tarhi siddhasAdhyatA, iti darzayati- 'uppAya- dviItyAdi' itthamAtmAsskAza-ghaTAdirUpasya sarvasyApi vastustomasya sthityu-tpAda - pralayasvAbhAvyAbhyupagamAt siddhamukha jJAnayorapi kathaJcidanityatvAd nAyaM tadanityatvApattilakSaNo'smAkaM doSa iti / 2014 // tadevaM jIvasya sadavasthAlakSaNaM nirvANam, nivRttasya ca nirupamasukhasadbhAvaM yuktitaH prasAdhya vedoktadvAreNApi tatsAdhanArthamAhana ha. vai sasarIrassappiya-'ppiyAvahatirevamAdi va jaM / tadamokkhe nAsammi va sokkhAbhAvammi va na juttaM // 2015 // "na ha vai sazarIrasya priyA-priyayora pahatirasti" "azarIraM vA vasantaM priyA-imiye na spRzataH" iti ca yad vedoktam, tadapyamokSe mokSAbhAve - jIva-karmaNorviyoge'nabhyupagamyamAna ityarthaH, tathA, "matirapi na prajJAyate " iti vacanAd muktAvasthAyAM sarvathA nAze vA jIvasyAbhyupagamyamAne, sacce vA muktAtmanaH sukhAbhAva iSyamANe na yuktaM prApnoti - abhyupagamavirodhastavetyarthaH / anena hi vAkyena kila yathokto mokSaH, muktau ca niSkarmaNo jIvasya saccam, nirupamasukhaM ca tasya, etAni trINyapyabhyupagamyante / etacca purastAd vyaktIkariSyate / tato'sya tritayasya niSedhaM kurvatastavAbhyupagamavirodha iti bhAvaH || 2015 / savat parihRtya madhyagataM jIvanAzapakSasaMbhavinamabhyupagamavirodhaM parihartuM tAvat paraH mAha ho asarI ci suha- dukkhAI piya-'ppiyAI ca / tAiM na phusaMti nahaM phuDamasarIraM ti ko doso ? // 2016|| " na ha vai 0 " ityAdivedavAkyasya kila paro'mumarthaM manyate- zarIrasarvanAzena naSTaH kharaviSANakalpa evocyate tamevaMbhUtamaza 1 na ha vai sazarIrasya priyA-priyA paddatirevamAdi vA yat / tadamokSe nAze vA saukhyAbhAve vA na yuktam || 2015 // 2 naSTo'zarIra eva sukha-duHkhe priyA-priye ca te na spRzato naSTaM sphuTamazarIramiti ko doSaH ? | 2016 // For Personal and Private Use Only vRttiH / C ||830 // w.jainelibrary.org Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 831 // Jain Education Internation rIraM naSTaM priyA-priye sukha-duHkhe yad na spRzataH, tat sphuTameva budhyata evedam, naSTasya sukha-duHkhasparzAyogAt, azarIrazabdena ca jIvanAzAbhidhAnAt / evaMbhUte cAsya vAkyasyArthe mumukSujIvasya nirvANapradIpasyeva sarvanAzamabhyupagacchatAM ko'smAkamabhyupagamavirodhalakSaNo doSaH ?- na kazcidapIti parAbhiprAya iti / / 2016 / / atra prabhAsasya bhagavAn bodhAnyathAtvamavagamyaiteSAM vedapadAnAM yathAvasthitamarthaM vyAcikhyAsurAha - 'veyavayANa ya atthaM na suTTu jANasi imANa taM suNasu / asarIravvavaeso aghaNo vva sao nihAo || 2017|| nio ya annamma tavvihe ceva paccao jeNa / teNAsarIraggahaNe jutto jIvo na kharasiMgaM // 2018 // AyuSman ! prabhAsa ! na kevalaM yuktim, vedapadAnAmamISAmarthaM ca tvaM suSThu na jAnAsi tatastaM zRNu " na ha vai0" ityAdi pUrvArdha sugamatvAdatra gAthAdvaye na vyAkhyAtam, tadapi sukhapratipatyarthaM vyAkhyAyate - 'na' iti nipAto niSedhArthaH / 'ha''' ityetadapi nipAtadvayaM hizabdArthatvAd yasmAdarthe / saha zarIreNa vartata iti sazarIro jIvastasya sazarIrasyetyatraivakAro draSTavyaH / tatazcAyamartha:- yasmAt sazarIrasya jIvasya priyA-priyayoH sukha-duHkhayorapaddatirvidyAto'ntaraM nAsti, natvazarIrasyaH tasmAdazarIraM zarIrarahitaM muktyavasthAyAM vasantaM lokAntasthitaM jIvaM priyA-priye sukha-duHkhe na spRzataH / idamuktaM bhavati - yAvadayaM jIvaH sazarIraH, | tAvat sukhena duHkhena vA'nyatareNa kadAcidapi na mucyate; azarIrastvasau kSINavedanIyatvAt sukha-duHkhAbhyAM kadAcidapi na spRzyata iti / evaMbhUte cAsya vAkyasyArthe sati yo'yamazarIravyapadezaH, asau sata eva vidyamAnasyaiva jIvasya muktyavasthAyAM vidhIyate, na tu sarvathA naSTasya / kutaH ? ityAha- niSedhAt / iha yo yasya niSedhaH sa tasya sata eva vidhIyate, na tvatataH yathA'dhana iti, atra sata eva devadattasya dhananiSedho vidhIyate, na tvasataH kharaviSANasya / Aha- na vidyate zarIraM yasyetyevaM niSedhAdanyapadArthe jIva evaM kathaM pratIyate ? ityAha- 'nanisehao ya ityAdi' vyAkhyAto vizeSapratipatteH paryudAsavRttinA naJA niSedho naJniSedhastasmAd naniSedhAt kAraNAt sazarIrAdanyasmiMstadvidha eva zarIrasadRze kasmiMzcidanyapadArthe saMpratyayo vijJeyaH, yathA 'na brAhmaNo'brAhmaNaH' ityukte brAhmaNasadRzaH kSatriyAdireva gamyate, na tu tuccharUpo'bhAvaH / uktaM ca OM vedapadAnAM cArthe na suSThu jAnAsyeSAM taM zRNu / azarIravyapadezo'dhana iva sato niSedhAt // 2057 // nagniSedhatazcAnyasmiMstadvidha eva pratyayo yena / tenAzarIragrahaNe yukto jIvo na kharazRMGgam // 2018 // For Personal and Private Use Only bRhadvRtti: // 831 // w.jainelibrary.org Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 832 // "natrivayuktamanyasadRzAdhikaraNe loke tathA hyarthagatiH" iti / iha ca zarIrasadRzo'zarIro jIva eva gamyate, dvayorapyupayogarUpatvena sadRzatvAt / na ceha zarIraM sAdRzyabAdhakam , tasya jIvena saha kSIra-nIranyAyato lolIbhUtatvenaikatvAditi / tadevaM yena yasmAt kAraNAt naniSedhAdanyamiMstadvidha evAnyapadArtha saMpratyayo bhavati, tena tasmAt kAraNAt "azarIraM vA vasantaM" ityatrAzarIragrahaNe jIva evArIro yujyate, na tu kharaviSANaM tuccharUpo'bhAva ityarthaH / tadevamazarIramiti vyAkhyAtam // 2017 // 2018 // * vasanta' ityetad vyAcikhyAsurAhajaM va vasatasatamAha vAsaddao sadehaM pi / na phusejja vIyarAyaM jogiNamiTTe-yaravisesA // 2019 // yasmAccAzarIram / kathaMbhUtam ? / vasanta lokAgre nivasantaM tiSThantamiti yAvat / anena vasanavizeSaNena tamazarIrazabdavAcyamartha santaM vidyamAnamAha, na svasadbhUtam , vasanasya saddharmatvAt / tasmAt kathaM jIvanAzarUpaM nirvANaM syAt, na kevalamazarIraM muktam, kintu vAzabdAt sadehamapi sazarIramapi vItarAgaM- kSINopazamamohayoginaM paramasamAdhimantaM bhavasthamapi na spRzeyuH / ke| iSTa-taravizeSAH sukha-duHkhabhedA ityarthaH // 2019 / / prakArAntareNApi 'vAva santa' ityetad vyAcikhyAsurAha vAva tti vA nivAo vAsadattho bhavaMtamiha saMtaM / bujjhA'va tti va saMtaM nANAivisiTThamabAha // 2020 // ___ 'vA' ityathavA, 'vAva' ityayaM zabdo nipAtaH, sa ca vAzabdArthaH / tatazcAzarIraM santaM bhavantaM muktau vidyamAnaM jIvaM priyA-'priye na spRzataH, vAzabdAt sazarIramapi vItarAgaM na te spRshtH| yadivA, 'vasantam' ityanyathA vyAkhyAyate-'bujjhA'va tti vetyAdi' 'vA' ityathavA'yamarthaH / 'vAca saMtaM ti' rakSaNa-gati-prItyAdiSvekonaviMzatAvartheSvavadhAtuH paThyate / gatyarthAzca dhAtavo jJAnArthA api bhavanti / tatazcAhavineya ! tvamevaM budhyasva / kiM tat ? ityAha-azarIraM santaM muktyasthAyAM vidyamAnaM jIvam ; athavA, jJAnAdibhirguNairviziSTaM santamityAha brUte, | miyA'piye na spRzataH, vAzabdAt sazarIramapi vItarAgamiti tathaiveti // 2020 // Aha- nanvevamakSarakuTyA mayApi svAbhiprAyasiddhaye vyAkhyAnAntaraM kartuM pAryata eva / na hIyaM bhavataiva kevalena kreNyA gRhItA, ityabhi / yad vA vasantaM santaM tamAha vAzabdato sahamapi / na spRzeyurvItarAga yoginamiSTe taravizeSAH // 2019 // 2 vAveti vA nipAto vAzabdArthoM bhavantamiha santam / budhyasvA'veti vA santaM jJAnAdiviziSTamathavA'ya // 2020 // SION | // 832 / / For Personal and Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvattiH / // 833 // SAR prAyavataH parasya matamAzaGkaya pariharanAha nai vasaMtaM avasaMtaM ti vA maI naasriirghnnaao| phusaNAvisesaNaM pi ya jao mayaM saMtavisayaM ti // 2021 // _ 'azarIraM vAvasantaM' ityatra luptasyAkArasya darzanAd 'na vasantamavasantaM kApyatiSThantam' iti vyAkhyAnato nAsti muktyavasthAyAM jIvaH, kApyavasanAt , asattvAdeva ca nAmu priyA-piye spRzata iti parasya matirbhavet / tadetad na / kutaH? ityAha- azarIragrahaNAt / etaduktaM bhavati- 'na vidyate zarIraM yasya' ityatra paryudAsaniSedhAt pUrvoktayuktyA muktyavasthAyAmazarIro jIvo gamyate, ityatotrAkAraprazleSavyAkhyAnaM kartuna pAryate, azarIragrahaNAd muktau jIvasiddheH / kiJca, priyA-priye na spRzataH' iti yadazarIrasya sparzanAvizeSaNaM tadapi yasmAt sadviSayameva matam , tasmAd na mukto jIvasyAbhAvaH / yadi zarIrazabdasya jIvAbhAvo vAcyaH syAt tadA taM priyA-piye na spRzata iti vizeSaNamanarthakaM syAt / na hi 'vandhyAputraM priyA-'priye na spRzataH' iti vizeSyamANaM virAjate / tasmAd muktyavastho jIva evAzarIrazabdavAcyaH, na punstdbhaavH| tato nAkAraprazleSavyAkhyAnaM yujyata iti / tadevaM 'azarIraM vA vasanta' ityanena jIvakArmaNazarIraviyogalakSaNasya mokSasya muktajIvasattvasya cAbhidhAnAt taniSadhaM kurvatastavAbhyupagamavirodha eveti // 2021 / / evamapi muktasya sukhAbhAvalakSaNaM tRtIyapakSamaprativihitamevotpazyan paraH prAhaevaM pi hojja mutto nissuha-dukkhattaNaM tu tadavatthaM / taM no piya-'ppiyAI jamhA puNNe-yarakayAiM // 2022 // nANA'bAhattaNao na phusaMti vIyarAga-dosassa / tassa ppiyamappiyaM vA muttasuhaM ko pasaMgo'ttha ? // 2023 // evamuktamakAreNa mukto jIvo bhavedityakAmairapyabhyupagatamasmAbhiH, tathA ca sati jIvasya karmaviyogalakSaNo mokSaH, tatra jIvasatvaM ca siddham / yattu niHsukha-duHkhatvaM siddhasya mayA preritaM tat "priyA-apriye azarIraM na spRzataH" iti vacanAt tadavasthameva / atrottaramAhatadetad na, yasmAt puNya-pApakarmajanite eva jIvAnAM piyA-piye sAMsArikasukha-duHkhe bhvtH| te ca taM kSINaniHzeSapuNya-pApakarmANa | sakalasaMsArArNavapAramAptaM muktAtmAnaM na spRzata ityuttaragAthAyAM saMbandhaH / na caitAvatA tasya niHsukhatvamiti svayameva draSTavyam / kutaH? 1 na vasantamavasantamiti vA matina zarIragrahaNAt / sparzanAvizeSaNamapi ca yato mataM sadviSayamiti // 2021 // 2 evamapi bhaved mukto niHsukha-duHkhatvaM tu tadavastham / tad no priyA-priye yasmAt puNye tarakRte // 2022 // jJAnA'nAvAcavato na spRzato vItarAga-dveSasya / tasya priyamapriyaM vA muktasukhaM kaH prasodha // 2023 // 833 // Jan Education Internati For Personal and Price Use Only Mww.jainabrary.org Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 834 // ityAha-'nANetyAdi' jJAnatve stynaavaadhruuptvaadityrthH| yacca tad muktasya sukhaM muktasukhaM svAbhAvikaM niSpatIkAraM nirupama ca / 'muttassa para sokkhaM NANA-SNAbAhao jahA muNiNo' ityAdinA prAgeva sAdhitam, tat tasya vItarAga-dveSasya muktAtmano na priyaM na puNyajanitaM sukhaM bhaNyate, na cApriyaM na pApajanitaM duHkhaM bhaNyate, kintvetAbhyAM sarvathA vilakSaNam , akarmajanitatvena svAbhAvikatvAt, niSpatIkArarUpatvAt , nirupamatvAt , apratipAtitvAceti / ___ atha 'ko pasaMgo'ttha ti "azarIraM priyA'priye na spRzataH" ityukte ko'tra muktAtmani muktasukhAbhAvaprasaGgaH1-ne kazcidityarthaH, na puNya-pApajanitapriyA-'priyayorabhAve tasya sutarAmeva bhAvAt / tasmAt "na ha vai sazarIrasya0" ityAdivedapadairyathoktanItyA jIva-kArmaNazarIravirahalakSaNo mokSaH, muktAvasthasya ca jIvasya satvam , tathA, "azarIraM miyA-'priye na spRzataH" ityato'pi vacanAt puNyapApakSayasamutthaM svAbhAvikam , apatipAti sukhaM cAsya, ityetatritayaM siddham / ata etadanabhyupagacchatastavAbhyupagamavirodha iti sthitam / yadapi "jarAmarya vaitat sarvaM yadagnihotram" ityetasmAd vAkyAd mokSahetukriyArambhayogyakAlAbhAvAd mokSAbhAvaM zaGkase tadapyayuktam , tadarthAparijJAnAt / tasya hyayamarthaH- yadetadagnihotraM tad yAvajjIvaM sarvamapi kAlaM kartavyam , vAzabdAd mumukSubhirmokSahetubhUtamapyanuSThAna vidheyamiti / ityevaM vedapadoktadvAreNa yuktibhizca prasAdhito mokSaH / chinnazca prabhAsasya tatsaMzayaH / / 2022 / / 2023 // tataH kiM kRtavAnasau ? ityAha-- chinnammi saMsayammI jiNeNa jara-maraNavippamukkeNaM / so samaNo pabvaio tihi o saha khNddiysehiN||2024|| vyAkhyA pUrvavat / / iti tripazcAzadUgAthArthaH // 2024 / / (gaNadharebhyastu parata ekonapazcAzadAdhikAni paJcadaza zatAni gAthAnAM vyAkhyAtAni, aGkato'pi 1549, ubhayaM gAthA 2024) // ityekAdazo gaNadharavAdaH samAptaH // // tatsamAptau ca sarvApi gaNadharavAdavaktavyatA samAptA // ||834 // 1 gAthA 1992 / 2 gAthA 1904 / Jan E inema For Personal and Price Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ badatti tadevaM bhagavatA kevalajJAne samutpanne yathaikAdaza gagadharAH pravAjitAstathA pratipAditam / athaiSAmeva gaNadharANAmutpattikAraNavizeSAbhUtakSetra-kAlAdInyekAdaza sthAnAni pratipAdyante / tatra ceyaM dvaargaathaa||835|| khette kAle jamme gottamagAra-chaumatthapariyAe / kevaliya Au Agama parinivvANe tave ceva // 2025 // __iha kSetraM janapada-grAma-nagarAdi yad vakSyati- 'magahA gobaragAme jAyA tinneva goyamasagottA' ityAdi / kAlastu nakSatropalakSitaH, yadabhidhAsyati- 'jaTThA kattiya sAI' ityAdi / janma yatasteSAM bhavati tad mAtA-pitRlakSaNaM kAraNaM vAcyam , 'vasubhUi dhaNamitta' ityAdi 'puhavI ya vAruNI" ityAdi / 'tinni ya goyamagottA' ityAdinA tu gotramabhidhAnIyam / 'paNNA chAyAlIsA' ityAdinA'gAraM gRhaM tatparyAyo vaktavyaH / 'tIsA vArasa dasagaM' ityAdinA tu cchAsthaparyAyaH / 'bArasa solasa aTThArasa vA' ityAdinA kevaliparyAyaH / 'bANauI cauhattarI' ityAdinA sarvAyuHpramANam / 'savve duvAlasaMgIA savve caudasaSutriNo' ityanena tvAgamaH / 'parinivvuyA gaNaharA' ityAdinA nirvANasamayaH / 'mAsaM pAuvagayA' ityAdinA punarnirvANasamayavihitaM tapo'bhidhAnIyamiti / ityevametA aSTAdaza niyuktigArthAH proktAH / tadevaM 'uddese niise ya niggama' ityAdyupoddhAtoktatRtIyadvAre yo nAmAdibhedAt poDhA nigamo'bhihitaH, tatra jina-gaNadharalakSaNadravyanirgamabhaNanenaivAvasito dravyanirgamaH // 2025 // idAnI kSetranirgamaM prastutamapyatikramya, antaraGgatvAt kAlanirgamamabhidhitsurbhASyakAraH prastAvanAmAha "jiNa-gaNaharaniggamaNaM bhaNiyamao khittniggmaavsro| kAlaMtaraMgadarisaNaheo tu vivajjao taha vi||2026|| . taditthaM jina-gaNadharalakSaNadravyasya nirgamanaM bhaNitam , ata Urca 'naoNma ThavaNA davie khetta kAle taheva bhAve ya' iti nirdezakramaprAmANyAt kSetranirgamasyAvasaraH, paraM tathApi viparyayaH kAlanirgamanaM tAvadabhidhAya tataH kSetranirgamo bhaNiSyata ityarthaH / kimartham ? ityAha- kAlasyAntaraGgatvadarzanahetoH / ayamabhiprAya:- kAla eva dravyasyAntaraGgaH, kSetraM tu bahiraGgam , ato dravyanirgamAnantaramantaraGgatvAt kAlanirgamamabhidhAya pazcAt kSetranirgamamabhidhAsyati, nomaM ThavaNA davie' ityAdigAthAyAM tu niyuktikRtA kSetrasyAlpavaktavyatvAdanyathopanyAsaH kRta iti // 2026 // kSetraM kAlo janma gotramagAra-pachavAsthaparyAyaH / kevalitA''yurAgamaH parinirvANaM tapazcaiva // 2025 // 2 AvazyakaniyuktI pR0 117-120, gAthA 65-82 / 3 gAthA 973 / hai jina-gaNadharanirgamanaM bhaNitamataH kSetranigamAvasaraH / kAlAntaraGgadarzanahetostu viparyayastathApi // // 2026 // 5 gAthA 1533 / kass // 835 // Jan Education Internati For Personal and Price Use Only Malww.jaineibrary.org Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 836 // Jain Education Interna kathaM punardravyasya kAlo'ntaraGgaH, na tu kSetram ityAha 'jaM vattaNAirUvo vatturaNatthaMtaraM mao kAlo / AhAramittameva u khettaM teNaMtaraMgaM so // 2027 // vartanA''diryeSAM pariNAmAdInAM te vartanAdayaH ta eva rUpaM yasyAsau vartanAdirUpastIrthakarAdInAM saMmataH kAlaH uktaM ca"vartanApariNAmaH kriyA parA'paratve ca kAlasyopagrahaH" iti / tatra vivakSitena nava-purANAdinA tena tena rUpeNa yat padArthAnAM vartanaM zazvad bhavanaM sa vartanApariNAmo'bhrAdInAM sAdiH, candravimAnAdInAmanAdiH, kriyA dezAntaramAptilakSaNA, devadattAd yajJadattaH paraH- pUrvamutpannaH, yajJadattAt punardevadatto'paraH- arvAgutpanna ityAdirUpaM parAparatvam ityetAni kAlasyopagraha upakAraH / etAni catvAryapi kAlakRtatvAt talliGgAnIti bhAvaH / sa ca vartanAdirUpaH kAlo yad yasmAd vartiturdravyAdanarthAntaramabhinnasvarUpa eva vartate / kSetraM tu dravyasyAdhAramAtrameva, na tvanarthAntaram / tena dravyasyAntaraGgaH kAlaH, bahiraGgaM tu kSetram / ato dravyanirgamAdanantaraM kAlanirgamo'bhidhIyata iti / / 2027 // 1 tatra kAlazabdavyutpAdanArthamAha kelaNaM pajjAyANaM kalijjae teNa vA jao vatthu / kalayaMti tayaM tammi va samayAikalAsamUho vA // 2028 // 'kala zabda-saMkhyAnayoH' nava-purANAdInAM samayAdInAM vA paryAyANAM kalanaM saMzabdanaM, saMkhyAnaM vA bhAvapratyaye kAlaH / athavA, ' mAsiko'yam' 'sAMvatsariko'yam' 'zArado'yam' ityAdirUpeNa kalyate paricchidyate yato yasmAd vastvaneneti kAlaH / athavA, kalayanti jJAninaH samayAdirUpeNa paricchindanti tamiti kAlaH / yadivA, 'mAsiko'yam' 'sAMvatsariko'yam' ityAdirUpa - tathA kalayanti paricchindanti vastu tasmin satIti kAlaH / samayAdikalAnAM vA samUhaH kAlaH / Aha- nanu sAmUhike pratyaye napuMsakatvaM prApnoti, yathA kApotaM mAyUramityAdi / satyam, kintu ziSTaprayogAd rUDhitazcAdoSaH tathA cAha- "liGgamaziSyaM lokAzrayatvAt " ( pA0 ma0 2,4,1, 12) iti / tadevaM kAlasyAntaraGgatA niruktI bhaNite / / 2028 / / idAnImuttaragAthAsaMbandhanArthamAha 1 yad vartanAdirUpo vartituranarthAntaraM mataH kAlaH | AdhAramAtrameva tu kSetraM tenAntaraGgaM saH // 2027 // 2 karUnaM paryAyANAM kalyate tena vA yato vastu kalayanti tat tasmin vA samayAdikalAsamUho vA // 2028 // For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / ||836 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. 100 so vattaNAirUvo kAlo davvassa ceva pjjaao| kiMcimmettaviseseNa davvakAlAivavaeso // 2029 // sa vartanAdirUpaH kAlo dravyasyaiva paryAyaH / tataH paryAyarUpatayA tattvata ekarUpasyApi tasya kiJcinmAtravizeSavivakSayA dravyakAlA, addhAkAlA, yathA''yuSkakAla ityAdivyapadezaH pravatete // iti bhASyagAthAcatuSTayAthaiH / / 2029 / / teSAmeva dravya-kAlAdibhedAnAM pratipAdanArtha niyuktikAraH prAhadevve aha ahAu ya uvakkame desa-kAlakAle ya / taha ya pamANe vanne bhAve, pagayaM tu bhAvaNaM // 2030 // __ iha nAma-sthApane sukhAvaseyatvAd nokte / zeSAstu nava kAlabhedAH procyante / tatra dravya iti vartanAdirUpo dravyakAlo vAcyaH / 'addheti' candra-sUryAdikriyAbhivyaGgayo'rdhatRtIyadvIpa-samudrAntarvartyaddhAkAlaH samayAdilakSaNo vAcyaH / tathA, yathAyuSkakAlo devAdyAyuSkakAlo devAdyAyuSkalakSaNo vktvyH| tathA, upakramakAlo'bhipretArthasAmIpyAnayanalakSaNaH saamaacaarii-ythaayusskbhedbhinno'bhidhaaniiyH| tathA, dezaH prastAvo'vasaro vibhAgaH paryAya ityanarthAntaram , sa dezarUpaH kAlo dezakAlo vaktavyaH, abhISTavastvavAptyavasarakAla ityarthaH / tathA, kAlakAlobhidhAnIyaH, tatraikaH kAlazabdo'nantaranirUpitazabdArthaH, dvitIyastu samayaparibhASayA kAlo maraNamucyate / tatazca kAlasya maraNakriyArUpasya kalanaM kAlaH kAla ityarthaH / tathA, pramANakAlo'ddhAkAlasyaiva vizeSabhUto divasAdilakSaNo vaktavpaH / tathA, varNazcAsau kAlazca varNakAlo bhaNanIyaH / tathA, 'bhAve tti' audayikAderbhAvasya sAdisaparyavasAnAdibhedabhinnaH kAlo bhAvakAlaH prarUpaNIyaH / 'pagayaM tu bhAvaNaM ti' prakRtaM prastutaM punaratra bhAvena- bhaavkaalenehaadhikaarH| zeSAstu dravya-kAlAdayaH kAlabhedamAtrataH prarUpitAH // iti niyuktidvAragAthAsaMkSepArthaH / / 2030 // atha pratidvAraM vistarArthamabhidhitsurAhaceyaNamaceyaNassa ya dabassa TThiI u jA cauvigappA / sA hoi davvakAlo ahavA daviyaM tayaM ceva // 2031 // 'caitanaM' iti vibhaktivyatyayAt SaSThI draSTavyA / vAzabdaH samuccaye / tatazca cetanasya sura-nArakAderacetanasya ca pudgalaskandhA sa vartanAdirUpaH kAlo dravyasyaiva paryAyaH / kiJcinmAtravizeSeNa dravya-kAlAdivyapadezaH // 2029 // 2 dravyamaddhA yathAyuzcopakramo deza-kAlakAlo ca / tathA ca pramANaM varNo bhAvaH, prakRtaM tu bhAvena // 2030 // 3cetanasyAcetanasya ca dravyasya sthitistu yA caturvikalyA / sA bhavati dravyakAlo'thavA dravyaM tadeva / / 2031 / / 837 // Jan Education Interat For Personal and Price Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvattiH / vizeSA0 // 838 // devyasya ca yA'vasthAnarUpA sthitiH sA sAdisaparyavasAnAdibhedAccaturvikalpA caturbhadA / sA sthitirbhavati / kim , ityAha- dravyasya kAlo dravyakAlaH, tatparyAyatvAt ; athavA, tadeva sacetanA-'cetanarUpaM dravyaM kAlo dravyakAlaH procyate, paryAya-paryAyiNArabhedopacArAt // iti niyuktigAthArthaH / / 2031 // athaitAM bhASyakAro vyAcikhyAsurAhadevassa vattaNA jA sa davvakAlo tadeva vA davvaM / na hi vattaNAirittaM jamhA davvaM jo'bhihiaN||2032|| sutte jIvA-'jIvA samayA-''valiyAdao pavuccaMti / davvaM puNa sAmannaM bhaNNai davvaTThayAmettaM // 2033 // dravyasya yA sAdisaparyavasAnAdilakSaNA tena rUpeNa vRttirvartanA sa dravyasya kAlo dravyakAlaH samutkIrtyate / athavA, tadeva cetanAcetanaM dravyaM kAlo dravyakAla iSyate / kutaH ? ityAha- na khalu yasmAd vartanA-pariNAmAdibhyo bhinnaM pRthagbhUtaM dravyamasti, yato'bhihitaM sUtra Agame / kimabhihitam ? ityAha- 'jIvA-'jIvetyAdi' samayA-''valikAdayaH kaM'bhidhIyate ? ityAha- jIvA'jIvAH-jIvA-ujIvadravyANyeva samayA ''valikAdayo bhaNyante, na punastabyatiriktAsta iti bhAvaH / tadevaM jIvA-'jIvebhyo'vyatiriktaH samayA-''valikAdirUpaH kAlaH / te ca jIvA-ujIvA dravyArthatAmAtrarUpaM sAmAnyato dravyamucyate / tato dravyameva kAlo dravyakAla iti siddham / iha cAgamokto'rtha eva likhitaH, sUtraM punaritthamavagantavyam - "kimayaM bhaMte ! kAle ti pavuccai ? / goyamA ! jIvA ceva ajIyA ceva" iti // 2032 // 2033 / / kathaM punazcetanasyAcetanasya ca dravyasya caturvidhA sthitiH ? ityAhasura-siddha-bhavvA-'bhavvA sAi-sapajjavasiyAdao jIvA / khaMdhANAgayatIyA nabhAdao cayaNArahiyA // 2034 // suragrahaNasyopalakSaNatvAt sura-nAraka-tiryag manuSyAH suratvAdiparyAyamadhikRtya sAdisaparyavasitasthitayaH / siddhAH, pratyeka vyasya vartanA yA sa dravyakAlastadeva vA dravyam / na hi vartanAtiriktaM yasmAd dravyaM yato'bhihitam // 2032 // sUtre jIvA ajIvAH samayA-''valikAdayaH procyante / dravyaM punaH sAmAnya bhaNyate dravyArthatAmAtram // 2033 // 2 kimayaM bhagagan ! kAla iti procyate ! / gautama ! jIvAcava, ajIvAtraiva / / 3 sura-siddha-bhavyA-ubhavyAH sAdisaparyavasitAdayo jIvAH / skandhA anAgatA-'tItA nabhaAdayazcetanArahitAH // 2034 // // 838 // Jan E inema For Personal and Price Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhada siddhatvamadhikRtya, sAthaparyavasAnAH / bhavyajIvAH, bhavyatvamAzritya, kecanApyanAdisaparyavasAnAH, siddhe no bhacce, no abhace" vizeSA. iti vacanAt siddhatvaprAptau bhavyatvanivRtteH / abhavyajIvAH, abhavyatvamaGgIkRtya, anAdyaparyavasitAH / ityevaM cetanadravyasya sAdi- saparyavasitAdikA caturvidhA sthitiH / acetanadravyamurarIkRtyAha- 'khaMdhetyAdi' byaNukAdiskandhAH sAdisaparyavasitAH, ekena nynnuk||839|| vAdinA pariNAmenotkRSTato'pi pudgaladravyasyApi saMkhyeyakAlameva sthiteH| anAgatAddhA bhaviSyatkAlarUpA sAdyaparyavasitA / atikrAntakAlarUpA'tItAddhA anAdisaparyavasitA / AkAza-dharmA-'dharmAstikAyAdayastvanAdyaparyavasitAH / ityevaM cetanArahitasyApi dravyasya caturvidhA sthitiH / tadevamabhihito dravyakAlaH // 2034 // sAMpatamaddhAkAlasvarUpopadarzanArthamAha sUrakiriyAvisiTTho godohAikiriyAsu niravekkho / addhAkAlo bhaNNai samayakhettammi samayAI // 2035 // sUro bhAskarastasya kriyA merozcatasRSvapi dikSupradakSiNato'jasraM bhramaNalakSaNA, sUrasyopalakSaNatvAccandra-graha-nakSatra-tArANAmapIhatthaMbhUtA kriyA gRhyate, tayA sUryAdikriyayA viziSTo vizeSito vyaktIkRto'rdhatRtIyadvIpasamudralakSaNe samayakSetre yaH samayA-''valikAdiTo rathaH pravartate, na parataH, sUryAdikriyA'bhAvAt , so'ddhAkAlo bhaNyate / kriyaiva pariNAmavatI kAlo nAnya iti / ye kAlamapaduvate ON tanmatavyavacchedArthamAha-godohAdikriyAsu nirapekSaH / na khalu yathokto'ddhAkAlaH kriyAM godohAdyAmikAmapekSya pravartate, kintu sUryAdigatim / tathAhi-yAvad yAvat kSetra svakiraNairdinakarazvalannuyotayate tad divasa ucyate, paratastu rAtriH, tasya ca divasasya paramanikRSTaH sUkSmo'saMkhyAtatamo bhAgaH samayaH, te cAsaMkhyeyA AvalikA ityAdi / evaM ca pravRttasyAsya kAlasya sUryAdigatikriyAM vihAya kAnyA godohAdikriyApekSA ? // iti bhASyagAthAcatuSTayArthaH // 2035 // ke punaste samayAdayo'ddhAkAlabhedAH ? ityAha niyuktikAraHsamayA-''vali-muhuttA divasamahoratta-pakkha-mAsA y| saMvacchara-yuga-paliyA sAgara-osappi-paliyaTTA // 2036 // 83 siddhA no bhavyA no abhvyaaH| 2 sUrakriyAviziSTo godohAdikriyAsu nirapekSaH / addhAkAlo bhaNyate samayakSetre samayAdayaH // 2035 // 3 samayA-''vali-muhUtA divasamahorAtra-pakSa-mAsAzca / saMvatsara-yuga-palyAni sAgaro sapiNI-parAvartAH // 2036 // Jan Educationainter For Personal and Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 840 // Jain Education Internatio iha nirvibhAgaH paramasUkSmakAlAMzaH samayo bhaNyate / sa ca pravacanapratipAditotpalapatra zatapaTTa sATikApATanadRSTAntAd vizeSataH samavaseyaH / asaMkhyeyasamayasamudyasamitisamAgamaniSpannA AvalikA / dvighaTiko muhUrta: / divasakaraprabhAprakAzitanabhaH khaNDarUpaH, caturAtmako vA divasaH / sUryakiraNaspRSTavyomakhaNDarUpaH, catuSpraharAtmako vA divasaH sUryakiraNAspRSTavyomakhaNDarUpA, caturyA mAtmikA vA rAtriH, tadubhayaM tvahorAtram / paJcadazAhorAtrANi pakSaH / pakSadvayAtmako mAsaH / dvAdazamAsanirvRttaH saMvatsaraH / paJcasaMvatsarapramANaM yugam / asaMkhyeyayugamAnaM palyopamam / palyopamadazakoTI koTighaTitaM sAgaropamam / dazasAgaropamakoTI koTyAtmikotsarpiNI / evamavasarpiNyapi / anantAbhirutsarpiNya vasarpiNIbhiH pudgalaparAvartaH / sa ca dravyAdibhedabhinnaH pravacanAdavaseyaH // iti niyuktigAthArthaH || 2036 / / atha yathAkAlaM vibhaNiSurbhASyakArastatsvarUpamAha - yametasi sa eva jIvANa vattaNAimao / bhaNNai ahAukAlo vattai jo jacciraM jeNa // 2037|| sa evoktarUpo'ddhakAlo vartanAdimayo jIvAnAM nAraka- tiryagnarA-marANAM yathAyuSkakAlo bhaNyate / kiM sarvo'pi 1 / na, ityAha- AyuSkamAtra viziSTaH- nArakAdyAyuSkamAtravizeSita ityarthaH, ata evAyaM yathAyuSkakAlo bhaNyate / yadyena tiryag-manuSyAdinA jIvena yathA yena raudrA'rta dharmadhyAnAdinA prakAreNopArjitamAyuryathAyuSkam, tasyAnubhavanakAlo yathAyuSkakAlaH / kiyantamavadhiM yAvadasau bhavati ityAha- yo jIvo yenAtmavaddhenAyuSA 'jacciraM ti' yAvantamantarmuhUrtAdikaM trayastriMzatsAgaropamaparyantaM kAlaM vartate, sa tasya jIvasya tAvantamavadhiM yAvad yathAyuSkakAlo bhavatIti tAtparyArthaH / ityevaM vivakSAmAtrakRto'ddhAkAla - yathAyuSkakAlayorbhedaH / ato'dAkAlasyaiva vizeSabhUtatvAt tadanantaraM yathAyuSkakAlamAheti bhAvaH // iti gAthArthaH // / 2037 // iti vihitasaMbandhameva yathAyuSkakAlaM niyuktikAraH prAha neraiya- tiriya- maNuA- devANa ahAuyaM tu jaM jeNaM / nivvattiyamannabhave pAlaMti ahAukAlo u // 2038 // nAraka-tiryag-manuSya-devAnAM madhyAd yad yena jIvena yathA yena raudradhyAnAdinA prakAreNAnyabhave pUrvajanmanyabhinirvartitamAyu 1 AyurmAviziSTaH sa eva jIvAnAM vartanAdimayaH / bhaNyate yathAyuHkAlo vartate yo yazciraM yena // / 2037 // 2 nairayika- tiryag- manuja devAnAM yathAyuSkaM tu yad yena / nirvartitamanyabhave pAlayanti yathAyuHkAlastu / / 2038 // For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / // 840 // w.jainelibrary.org Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRhadvattiH / retad ythaayurihocyte| tacca yadA ta eva nArakAdayo vipAkataH pAlayanti- anubhavanti, tadA'sau teSAM yathAyuSkakAlo'bhidhIyate / vizeSAtuzabdo dravyakAlAdibhyo'sya vizeSaNArthaH // iti niyuktigAthArthaH / / 2038 // athopakramakAlaM vibhaNiSurbhAdhyakArastatsvarUpamAha 'jeNovakkAmijjai samIvamANijae jao jaM tu / sa kilovakkamakAlo kiriyApariNAmabhUiTTho // 2039 // ___ 'krama pAdavikSepe' vivakSitasya dUrasthasya vastunastaistairupAyabhUtaiH kriyAvizeSairupakramaNaM sAmIpyAnayanamupakramaH / athavA, yena kriyAvizeSeNopakramyate- dUrasthaM samIpamAnIyate, sa upakramaH, yato vA kriyAvizeSAdupakramyate, yad vA sAmAcArIprabhRtikaM vastUpakramyate sa upakramaH, tasya kAlo'pyupacArAdupakramakAla evopkrmkaalH| kilazabda AptavacanatvopadarzanArthaH / ayaM ca bahubhiH kriyApariNAmairbhUyiSThaH pracuro bhavati, prabhUtAH kriyApariNAmA iha bhavanti, baDhyo'trAyuSkAdyupakramahetubhUtAH kriyA bhavantIti yAvat / tathA ca vakSyati _ 'ajhavasANa nimitte AhAre veyaNA parAghAe / phAse ANApANU sattavihaM bhijjae AuM // 1 // ityAdi / iti gAthArthaH // 2039 // ayaM ca dvividho bhavati katham ? ityAha niyuktikAraH duvihovakkamakAlo sAmAyArI ahAuyaM ceva / sAmAyArI tivihA ohe dasahA payavibhAge // 2040 // yathokta upakramakAlo dvividhaH / tadeva dvaividhyaM darzayati-sAmAcAryupakramakAlaH, ythaayusskopkrmkaalshc| tatra samAcAraH ziSTajanasamAcaritaH kriyAkalApastasya bhAva iti "guNavacanabrAhmaNAdibhyaH karmaNi ca"(pA05,1,124) iti vyaJpratyaye sAmAcAryam , tataH 'sAmagrI' ityAdAviva strItvavivakSAyAmIpratyaye yalope ca 'sAmAcArI' iti bhavati, tasyA upakramaNamuparitanazrutAdihAnayanaM sAmAcAryupakramaH, sa cAsAvupacArAt kAlazca sAmAcAryupakramakAlaH / yathAbaddhasyAyuSkasyopakramaNaM dIrghakAlabhogyasya laghutarakAlenaiva kSapaNaM yathAyuSkopakramaH, sa cAsAvupacArAt kAlazca yathAyuSkopakramakAlaH / yaH sAmAcAryupakramaNadvAreNopakramyate kAlaH sa sAmAcAryupakramakAlaH, , yenopakramyate samIpamAnIyate yato yat tu / sa kilopakramakAlaH kriyApariNAmAyaSThaH // 2039 // 2 gAthA 2041 / 3 vividha upakramakAlaH sAmAcArI yathAyuSkaM caiva / sAmAcArI vividhIdho dazadhA pavibhAgaH // 2040 // ||841 // 4ww.janmbrary.org Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SIOSsArakha vizeSA0 // 842 // yastvAyuSkopakramaNadvAreNopakramyate sa yathAyuSkopakramakAla itIha tAtparyam / tatra sAmAcArI trividhA / katham ? / 'ohe dasahA payavibhAge tti' oghaH sAmAnyaM tena sAmAcArI oghasAmAcArI, sAmAnyena saMkSepataH saadhusmaacaaraabhidhaanruupaa| sA caughniyuktrveditvyaa| dazadhAsAmAcArI punaricchAkAra-mithyAduSkRtAdidazavidhasAdhusamAcArarUpA / sA ca 'icchA micchA tahakkAro AvassiyA ya nisIhiyA / ApucchaNA ya paDipucchA chaMdaNA ya nimaMtaNA // 1 // uvasaMpayA ya kAle sAmAyArI bhave dasavihA u / / ityAdimUlAvazyakaniyuktI saMkSepataH pratipAditA, iha tu sugamatvAd bhASyakRtA noktA, iti tata evAnusaraNIyeti / padavibhAgasAmAcArI chedasUtrANi / kutaH punaruparimazrutAdiyaM trividhApi sAmAcAryupakrAntA ? iti cet / ucyate- oghasAmAcArI tAvad navamapUrvagatA''cArAbhidhAnatRtIyavastuni yad viMzatitamaM prAbhRtaM tadantargataughaprAbhRtaprAbhRtAdunRtyopakrampaudhaniyuktirUpasaMkSiptagranthAntararUpatayA grathitvA kAruNyadhanaiH paropakAranirataiH sthaviraistathAvidhAyu-rbala-medhAdirahitAnAmaidaMyugInAnAM sAdhUnAM yathoktoparimazrutasyAdhyayanayogyatvAbhAvaM, purastAt tadvyavacchedaM cApekSya, anugrahArtha sukhenaivAdhyayana-parAvartana cintana-tadarthaparijJAnA-'nuSThAnArtha pratyAsannIkRtya prdttaa| dazavidhasAmAcArI punaruttarAdhyayanebhyaH SaDviMzatitamAdhyayanAdunRtyopakramya svalpatarakAlapravrajitAnAM yathoktazrutAdhyayanAyogyAnAM sAdhUnAmanugrahArthaM pratyAsannIkRtya pradattA / padavibhAgasAmAcAryapi cchedagranthagatasUtrarUpA navamapUrvAdeva niyUTeti // 2040 // atha yathAyuSkopakramakAlamAhaajjhavasANa nimitta AhAre veyaNA parAghAe / phAse ANApANU sattavihaM 'bhijjae AuM // 2041 // atiharSa-viSAdAbhyAmadhikamavasAnaM cintanamadhyavasAnaM tasmAd bhidyate khaNDyata upakramyata AyuH, atizayena hRdayasaMrodhAt / athavA, rAga-sneha-bhayabhedAdadhyavasAnaM tridhA, tasmAdAyurbhidyate / yarthA- eka rUpAdhikaM yuvAnaM jalaM pItvA nivRttamapi vIkSamANA icchA mithyA tathAkAra AvazyakI ca naiSadhiko / ApRcchanA ca pratiSThA chandanA ca nimantraNA // 1 // upasaMpadA ca kAle sAmAcArI bhaved dazavidhA tu| 2 AvazyakaniyuktI pR0 121 / / 3 adhyavasAne nimise AhAre vedanAyAM parAghAte / sparza AnA-'pAnayoH saptavidha bhidyata AyuH // 2041 // 4 A0ni0 zijae' (zrIyate) iti pAThaH 842 // / Jain Education Internat For Personal and Price Use Only Howw.jaineibraryay Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH vizeSA (1843 // kAcit kAminI jalAdhAraM prakSipantyevAtirAgAdhyavasAyA'd muktA prANaiH patiteti / anyA tvatisnehAdalIkAmapi mRtabhartRvArtA zrutvA mRtA, bhApi tathaiva tanmaraNazravaNAd mRtaH / rUpAdiguNAkaSTacetasA rAgaH, sAmAnyena tu pratibandhaH sneha ityanayorvizeSaH / ati- bhayAdadhyavasAyAdAyuSkopakramaH, yathA gajasukumAlavadhakasomiladhigjAtIyasyeti / vistaratastUdAharaNAnyAvazyakaTIkAto'vaseyAnIti / nimittaM daNDa-kazAdikaM vakSyati, tatra ca satyAyubhidyate / tathA, AhAre samadhike'bhyavahate, vedanAyAM cAtizayavatyAM ziro'kSi kukSyAdiprabhavAyAm , parAghAte ca gartA''pAtAdisamutthe, tathA, sparza bhujaGgAdisaMbandhini, tathA, prANA-pAnayozca nirodhe satyAyurbhidyata iti / idaM saptavi, saptabhiH prakAraiH prANinAmAyurbhidyata upakramyata iti / / 2041 // 'nimitte satyAyurbhidyate' ityuktam / kAni punastAni nimittAni ? ityAha-- daMDa-kasa-sattha-rajjU aggI udagapaDaNaM visaM vAlA / sIuNhaM arai bhayaM khuhA pivAsA ya vAhI ya // 2042 // mutta-purIsanirohe jinnajinne ya bhoyaNe bahuso / ghaMsaNa-gholaNa-pIlaNa Aussa uvakkamA ee // 2043 // daNDa-kazA-zastra-rajavaH, agniH, udakapatanam , viSam , vyAlAH, zItoSNam , aratiH, bhayam , kSut , pipAsA ca, vyAdhizca, mUtra-purIpanirodhaH, jIrNAjINe ca bhojane bahuzaH, gharSaNa-gholana-pIDanAni, ityeta evaMprakArA AyuSa upkrmhetutvaadupkrmaaH| tatra daNDAdayaH pratItAH / vyAlAH saH, duSTagajAzcocyante / gharSaNaM candanasyeva, gholanamaGguSThakA-'GguligRhItasaMvAlyamAnayUkAyA iva / paDinamikSvAderiveti / Aha-- nanvadhyavasAnAdIlyapi nimittAnyevAyuSkopakramasya, tatko'tra bhedH| satyam , kintvAntare-taravicitropAdhibhedena bhedAd vistarapriyavineyAnugrahArthatvAd vA na doSaH // iti niyuktigAthAcatuSTayArthaH // 2042 // 2043 // atha sAmAcAryA upakramakAlatvaM samarthayannAha bhASkAraH 'jeNovarimasuyAo sAmAyArisuyamANiyaM heTThA / ohAitiviha eso uvakkamo samayacajjAe // 2044 // pUrvanirdiSTAd navamapUrvAderuparimazrutAdutya yena sAdhusAmAcArIpratipAdakaM zrutamadhastAdidAnIMtanakAle'pi samAnItam- asmadAgha. cha. 'yA mu'| 2 daNDa-kazA-zastra-rajjavo'gnirudakapatanaM viSaM vyAlAH / zItoSNamaratirbhayaM kSudhA pipAsA ca vyAdhizca // 2042 // mUtra-purIpanirodho jIrNAjINe ca bhojane bahuzaH / gharSaNa-gholana-pIDanAnyAyuSa upakramA ete // 2043 // 3. yenoparimathutAt sAmAcArIzrutamAnItamadhastAt / odhAditrividha eSa upakramaH samayacaryayA // 2044 // // 843 // Jan E inema For Personal and Price Use Only Dirlww.jainmibrary.org Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 ||844 // Jain Educator Intern 13 dInAM samIpIkRtaM sa eSaH- samastasAdhuvargapratyakSaH, 'ohAi ti' oghaniryuktiH, tathA 'icchA micchA tahakkAroM' ityAdidazadhAsAmAcApratipAdako granthaH, chedasUtrANi ceti trividhaH samayacaryayA samayaparibhASayopakramaH sAmAcAryupakramakAlo bhaNyata ityarthaH / idamuktaM bhavati - loke sAmAcAryupakramakAlatayA na kazcit kAlo rUDhaH samasti Agame punarasau bhaNyate / katham ? iti cet / ucyate yena prabhUtena kAlena navamapUrvAdigataM sAmAcArIzrutaM ziSyo'dhyetumalapsyata, sa kAlaH sAmAcArIzrutopakramaNadvAreNa sthavirairupakramya kilArvAgapyAnItaH, tatkAlalabhyasya sAmAcArIzrutasya sthavirairidAnImapi vineyebhyaH pradAnAt / tatazca sAmAcAryupakramadvAreNopacArataH kAlasyApi tasyopakrAntatvAt sAmAcAryupakramakAlo'sau bhaNyata iti / / 2044 // AyuSkopakramasyApi yathAyuSkopakramakAlatAM darzayannAha - jIviyasaMvaTTaNamajjhavasANAihe usaMjaNiyaM / sovakamAuyANaM sa jIvitavakkamaNakAlo || 2045 // jIvitopakramaNakAlo yathAyuSkopakramaNakAlo'bhidhIyata ityarthaH yat / kim ? ityAha- yajjIvitasya yathAvaddhasya dIrghakAlavedyasyAyuSkasya saMvartanaM svalpasthitikatvApAdanam / keSAm ? sopakramAyuSAM jIvAnAm, nirupakramAyuSAM nikAcitAvasthasyaiva baddhatvAdapavartanAyogAt / kiM nu nirhetukameva jIvitasaMvartanam 1 |n, ityAha- adhyavasAna-nimittAdihetusaMjanitam / atrApyayamabhiprAyaH| yazvireNa maraNakAlo bhaviSyadasAvAyuSkarmasthityapavartanadvAreNopacArataH kilopakramyAvagAnIta ityasau yathAyuSkopakramakAla ucyata iti / / 2045 / / nanvevamupakramaH kimAyuSa eva bhavati, AhosvidanyAsAmapi jJAnAvaraNAdiprakRtInAm ? iti vineyamAzaGkayAha sevva gaINamevaM pariNAmavasAduvakkamo hojjA / pAyamanikAiyANaM tavasA u nikAiyANaM pi // 2046 // na kevalamAyuSaH, kintu sarvAsAmapi jJAnAvaraNAdiprakRtInAM zubhAzubhapariNAmavazAdapavartana karaNena yathAyogaM sthityAdikhaNDanadvAreNApavartyamAnAnAmupakramo bhavati / sa ca prAyo nikAcanAkaraNenAnikAcitAnAM spRSTa-baddha-nighattAvasthAnAmeva bhavati / prAyo grahaNasya phalamAha - tIvreNa tapasA punarnikAcitAnyapi karmANyupakramyanta eva / yadi punaryathA baddhaM tathaivAnupakrAntaM sarvamapi karma vedyate, 1 yjjiivitsNvrtnmdhyvsaanaadihetusNjnitm| sopakramAyuSkANAM sa jIvitopakramaNakAlaH | 2045 // 2 sarvaprakRtInAmevaM pariNAmavazAdupakramo bhvet| prAyo'nikAcitAnAM tapasA tu nikAcitAnAmapi // 2046 // For Personal and Private Use Only bRhdvttiH| ||844|| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 845|| Jain Education Internatio tA muktigamanaM kasyApi na syAt, tadbhavasiddhikAnAmapi niyamena sattAyAmantaH sAgaropamakoTI koTisthitikasya karmaNaH sadbhAvAt / etacca svata eva vakSyati / tahyayuSa evaM kimityatropakramakAla ukto na zeSakarmaNAm 1 iti cet / ucyate- loka AyuSkopakramasyaiva prasiddhatvAt tadupakramakAla eveha proktaH, upalakSaNavyAkhyAnAccheSa karmopakramakAlo'pi draSTavya iti / / 2046 / / atha prerakaH prAha kammovakkAmijjai apattakAlaM pi jai tao pattA | akayAgama- kayanAsA mokkhANAsAsayA dosA // 2047 // nanu yadyaprAptakAlamapi bahukAlaveyaM karmetthamupakramyate - idAnImapi kSiprametra vedyate, tatastarhyakRtAgama kRtanAzI, mokSAnAzvAsatA cetyete doSAH prAptAH tathAhi yadidAnImevopakramAt kRtAtpasthityAdirUpaM karma vedyate tat pUrvamakRtamevAgatam, ityAkRtAbhyAgamaH / yat tu pUrva dIrghasthityAdirUpatayA kRtaM baddhaM tasyApavartanAkaraNopakrameNa nAzitatvAt kRtanAzaH / tato mokSe'pyevamanAzvAsaH, siddhAnAmapyevama kRtakarmAbhyAgamena pratipAtaprasaGgAditi // / 2047 // atrottaramAha- hidIhakAliyarasa vinAso tassANubhUio khippaM / bahukAlAhArassa va duyamaggiyarogiNo bhogo || 2048 // 'na kRtanAzAdayo doSAH' iti prakaraNAd gamyate / kutaH 1 ityAha- na yasmAt tasyAyuSkAdeH karmaNo dIrghakAlikasyApi dIrgha sthityAdirUpatayA baddhasyApyupakrameNa nAzaH kriyate / kutaH ? ityAha- kSipraM zIghrameva sarvasyApi tasyAdhyavasAyavazAdanubhUtervedanAt / yadi hi tadbahukAlavedyaM karmAveditameva nazyet yaccAtpasthityAdiviziSTaM vedyate tat tato'nyadeva bhavet, tadA kRtanAzA 'kRtAbhyAgamau bhavetAm ; yadA tu tadeva dIrghakAlavedyamadhyavasAyavizeSAdupakramya svalpenaiva kAlena vedyate tadA kathaM kRtanAzAdidoSaH 1 / yathA hi bahukAlabhoga yogya syAhArasya dhAnyamUDhakadazakAderagnirogiNo bhasmakavAtavyAdhimato drutaM svalpakAlenaiva bhogo bhavati, na ca tatra kRtanAzaH, nApyakRtAbhyAgama iti evamihApi bhAvanIyamiti / atrAha - nanu yad baddhaM tayadi svalpakAlena sarvamapi vedyate, tarhi prasannacandrAdibhiH saptamanaraka pRthvI yogyamasAta vedanIyAdikaM karma baddhaM zrUyate, tadyadi sarvamapi tairveditaM tarhi saptamanarakapRthvI sambhaviduHkho 1 mapakramyate'prAptakAlamapi yadi tataH prAptAH / akRtAgama-kRtanAzI mokSAnAzvAsatA doSAH // 2047 // 2 na hi dIrghakAlikasya vinAzastasyAnubhUtitaH kSipram / bahukAlAhArasyeva drutamabhikarogiNo bhogaH // 2048 // For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / 1168411 w.jainelibrary.org Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvattiH / vizeSA. // 846 // dayaprasaGgaH, aya na sarvamapi veditam , tarhi kathaM na kRtnaashaadidossH| satyamuktam, kintu pradezApekSayaiva tasya sarvasyApi zIghramanubhavanamucyate, anubhAgavedanaM tu na bhavatyapIti // 2048 // etadevAhasavvaM ca paesatayA bhujai kammamaNubhAvao bhaiyaM / teNAvassANubhave ke kayanAsAdao tassa ? // 2049 // sarvamaSTaprakAramapi karma sottarabhedaM pradezatayA pradezAnubhavadvAreNa bhujyate vedyata eva, ityeSa tAvad niyamaH; anubhAgastu- svAnubhavamAzrityetyarthaH, bhajanIyaM vikalpanIyam- anubhAgaH ko'pi vedyate, ko'pi punaradhyavasAyavizeSeNa hatatvAd na vedyata ityarthaH / taduktamAgame- "tattha NaM jaM taM aNubhAgakammaM taM atthegaiyaM veei, atthegaiyaM no veei; tattha NaM jaMta paesakammaM taM niyamA veei" iti / ataH prasannacandrAdibhistasya narakayogyakarmaNaH pradezA evaM nIrasA iha veditAH, na tvanubhAgaH, tasya zubhAdhyavasAye na hatatvAt / ata eva na teSAM narakasambhaviduHkhodayaH, karmaNAM vipAkAnubhava eva sukha-duHkhayorvedanAt / yenaivam , tena baddhasya karmaNaH sarveSAmapi pradezAnAmavazyaM vedanAt ke kila tasya karmopakramakartuH kRtanAzAdayo doSAH? na kecidityrthH|| Aha-nanvevamapyanubhAgo yathA baddhastathaiva prasannacandrAdibhirna vedita iti kathaM na kRtanAzaH / astvevaM kRtanAzaH, na naH kAcid bAdhA, yadi hyadhyavasAyavizeSeNopahatatvAd nazyati rasaH, tadA kimaniSTam / sarvasyApi hyaSTaprakArakarmaNo mUlocchedAya yatanta eva sAdhava ityabhISTa evetthaM teSAM kRtnaashH| yadA bahurasaM bahusthitikaM ca sat karmAlparasamalpasthitikaM ca kRtvA vedayati, tadA tasyAlparasasyAlpasthitikasya ca karmaNaH pUrvamakRtasyAgamaH, tatazca mokSe'pyanAzvAsaH, siddhAnAmapyakRtakarmAnugamena punarAvRttiprasaGgAt , iti cet / tadayuktam , yadi balbarasatvamalpasthitikatvaM ca karmaNo'tra nirhetukaM syAt tadA syAdevam , tacca nAsti, alparasatvasyAdhyavasAyavizeSakRtatvenAkRtAbhyAgamatvAyogAt , alpasthitikatvamapyAyuSkArdAnAM na nirhetukameva jAyate, adhyavasAna-nimittAdihetUnAM darzitatvAt , atastasyApi kathamakRtAgamatvam ? / ata eva na siddhAnAM karmasamAgamaH, tadAgamahetUnAM teSvabhAvAt , ityalaM prasaGgena, bhASyakAreNApyasyArthasya prapaJcayiSyamANatvAditi / / 2049 // yuktiyuktazvopakramaH karmaNAm / kutaH' ityAha 1 sarvaca pradezatayA bhujyate karmAnubhAvato bhAjyam / tenAvazyamanubhave ke kRtanAzAdayastasya / // 2049 // 2 tatra yat tadanubhAgakarma tadaratyeka vedyate, astyekaM no vedyate; tatra yattat pradezakarma tad niyamAd vedyate / Pa 11846 // For Personal and Price Use Only IAMw.jainmibrary.org Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 vRddhA // 847 // udaya-khaya-khayovasamo-vasamA jaM ca kammaNo bhnniyaa| davAipaMcayaM pai juttamukkAmaNamao vi // 2050 yaca yasmAdudayazca kSayazca kSayopazamazcopazamazcodaya-kSaya-kSayopazamo-pazamAste karmaNo dravya-kSetra-kAla-bhava-bhAvapaJcakaM prati bhaNitAH- dravyAdInAzrityoktAH, ato'pi kAraNAcchavAdidravyANi prApyAyuSkAdInAM yuktamupakramaNaM kSaya iti / tathAhi- asAtavedanIyasya karmaNo dravyamahiviSa-kaNTakAdi prApyodayo bhavati, kSetraM tu narakAvAsAdikam , kAlaM tIvranidAghasamayAdikam , bhavaM nArakabhavAdikam , bhAvaM tu vRddhabhAvAdikam / kSayo'pyasya dravyaM sadgurucaraNAravindAdikaM prApya bhavati, kSetraM tu puNyatIrthAdikam / kAlaM suSamaduHSamAdikam , bhavaM sumanujakulajanmalakSaNam , bhAvaM tu samyagjJAna-caraNAdikam / kSayopazamo-pazamau tu vedanIyasya na bhvtH| evaM mohanIye'pi mithyAtvamohanIyasya dravyaM kutIrthyAdikaM prApyodayo bhavati, kSetraM tu kurukSetrAdikam , sAdhvAdirahitadezAdikaM vA, kAlaM duHSamAdikam , bhavaM tejo-vAyavekendriyAdikam , anAryamanujakularUpaM vA, bhAvaM tu kusamayadezanAdikamiti / kSaya-kSayopazamo pazamAstvasya dravyaM tIrthakarAdikaM prApya bhavanti, kSetraM tu mahAvidehAdikam , kAlaM suSamaduHSamAdikam , bhavaM sumanujakula janma, bhAvaM tu samyagjJAna-caraNAdikamiti / evaM zeSe'pi jJAna-darzanAvaraNAdike karmaNi nidrAvedanIyakarmaNo mAhiSadadhi-vRntAkAdikaM dravyamAsAdyodayo bhavati, kSetraM tvanUpAdikam , kAlaM grISmAdikam , bhavamekendriyAdikam , bhAvaM tu vRddhatvAdikamiti / kSayo'pyasyoktAnusAreNa vaacyH| kSayopazamo-pazamau tvasyApi na bhavataH / evamanyeSAmapi karmaNAmudayAdayo yathAyogaM dravyAdIn prApya svadhiyA bhAvanIyA iti // 2050 // atha dRSTAntadvareNa karmaNAM dravya-kSetrAdisahakArikAraNApekSA sAdhayannAha puNNA-'puNNakayaM pi hu sAyAsAyaM jahodayAIe / bajjhabalAhANAo dei tahA puNNa-pAvaM pi // 2051 // yathA sAtaM sukham , asAtaM tu duHkhaM puNyA-'puNyasvarUpakarmajanitamapi sak-candanA-GganA-hiviSa-kaNTakAdinA bAhyena sahakAriNA yad balasya sAmarthyasyAdhAnaM vidhAnaM tasmAdevodayAdIn dadAti, na tvevameva puNya-pApodayamAtrAt / tatazca yathaitat sakalalokasyAnubhavasiddhaM sukha-duHkhAkhyaM kArya bAhyAn dravya kSetrAdInapekSyaivodeti kSIyate vA, na punarevameva, tathA tatkAraNaM puNya-pApAtmakaM karmApi dravya-kSetrAdInapekSyaivodeti kSIyate ceti siddhameva / na hi 'kArya dravyAdInapekSate, tatkAraNaM tu tannirapekSam' iti zakyate vaktum / , udaya-kSaya kSayopazamo-pazamA yacca karmaNo bhaNitAH / dravyAdipaJcakaM prati yuktamupakramaNamato'pi // 2050 // 2 puNyA-puNyakRtamapi khalu sAtA-'sAtaM yathodayAdIn / bAjhavalAdhAnAd dadAti tathA puNya-pApamiti // 205 // sakasakasa // 847 // JainEducatiora internath For Personal and Price Use Only [HUlwww.jainabrary.org Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hadattiH / vizeSA. // 848 // na khalu 'kAryabhUto ghaTazcakra-cIvarAdInyapekSyaiva jAyate, tatkAraNabhUtastu kulAlazcakrAdyanapekSa eva ghaTaM janayati' ityucyamAnaM zobhA vibharti / tasmAdudayAdIn prati dravyAdisavyapekSANAM karmaNAM yuktastatsannidhAnAdupakrama iti // 2051 // yadi puryathA baddhaM tathaiva vedyate sarva karma, na punarupakramyate, tadA kiM dUSaNam ? ityAha - jei tANubhUiu ciya khavijjae kammamannahA na mayaM / teNAsaMkhabhavajjiyanANAgaikAraNattaNao // 2052 // nANAbhavANubhavaNAbhAvAdevammi pajjaeNaM vA / aNubhavao baMdhAo mokkhAbhAvo sa cANiTTho // 2053 // yadi tAvad yathA badaM tathaiva pratisamayAnubhUtitaH pratisamayaM vipAkAnubhavanena karma kSipyata iti tavAnumataM, nAnyathA, nopakramadvAreNA''zveva tatkSapaNamabhipretam / hanta ! tena tarhi sarvasyApi jantormokSAbhAvastvadabhiprAyeNa prAmoti, sa cAniSTa eva / kasmAt punarmokSAbhAvaprAptiH ? ityAha- tadbhavasiddhikasyApi sattAyAmasaMkhyeyabhavArjitakarmaNaH sadbhAvAt , tasya ca nAnAdhyavasAyabaddhatvena narakAdinAnAgatikAraNatvAt , tatastasya vipAkata evAnubhavana ekasminnapi tatra caramabhave nAnAbhavAnAmanubhavanaM prApnoti, tacAyuktam , kutaH? ityAha- 'nANAbhavANubhavaNAbhAvAdekammi tti tatra caikasmin manuSyagativartini caramabhave nAraka-tiryagAdinAnAbhavAnAM parasparaviruddhatvenAnubhavanAbhAvAt / tarhi tannAnAgatikAraNaM karma paryAyeNApi krameNa nAnAbhaveSvanubhUya sidhyatu, kimetAvatA vinazyati / tadayuktam / kutaH? ityAha- 'pajjaeNaM vA aNubhavao bandhAu tti' idamuktaM bhavati-paryAyeNa vA krameNa tAn nAnAbhavAn vipAkato'nubhavataH punarapi nAnAgatikAraNasya karmaNo bandhaH, punarapi ca krameNa nAnAbhavabhramaNam , punarnAnAgatikAraNakarmabandha ityevaM mokssaabhaavH| etaccAniSTam / tasmAdeSTavyaH karmaNAmupakrama iti // 2052 // 2053 // atha prakArAntareNottaraditsayA pUrvavihitameva preya punaH kArayannAhaneNu tanna jahovaciyaM tahANubhavao kyaagmaaiiyaa| tappAogaM taM ciya teNa ciyaM sajjharogo vva // 2054 // 'naNu tanna jahocaciyaM ti' nanu yadupakramAllaghusthitika kRtvA jIvo vedayati, tadAyuSkarma na bhavati / kathaMbhUtam ? ityAha 1 yadi tAvadanubhUtita eva kSapyate karmAnyathA na matam / tenAsaMkhyabhavArjitanAnAgatikAraNatvataH // 2052 // nAnAbhavAnubhavanAbhAvAdekasmin parSayeNa vA / anubhavato bandhAd mokSAbhAvaH sa cAniSTaH // 2055 // nanu tana yathopacitaM tathAnubhavataH kRtAgamAdikAH / tatprAyogyaM tadave tena citaM sAdhyaroga iva // 2054 . AdSRPROO Incan Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BOO vizeSA bRhadattiH / // 849 // B REEDERealesalejeareesToTS yena prakAreNa varSazatabhogyatvalakSaNena pUrvamupacitaM tena jIvana baddhaM yathopacitamiti- yAdRzaM pUrvajanmani baddhaM tAdRzameva tanna bhvtiityrthH| varSazatabhogyaM hi dIrghakAlasthitika pUrvabhave baddham , upakramAnantaraM tu yadantarmuhUrtAdilaghusthitikamanubhavatyAyustadanyadeva, anyathA'nubha-- | vAditi bhAvaH / tataH ko doSaH ? ityAha- 'tahANubhavo ityAdi' tathA tena prakAreNa pUrvabaddhavilakSaNamAyuranubhavato jIvasya pUrvoktA akRtAgamAdayo doSAH prasajanti / atrottaramAha- 'tappAoggamityAdi' tasyopakramasya prAyogyaM yogyaM tatmAyogyamupakramAImeva tadAyuH karma tena sopakramAyuSA jIvena citaM pUrvajanmani baddham, sAdhyarogavaditi / tatazca yathopakramasAdhyo rogo vyAdhiH kenApi prAgupArjita ityupakramya taM sphoTa yati, na ca taspa tathA kurvato'kRtAgamAdayaH, evamAyurappupakramasAdhyatayA baddhatvAd yApakramyaiva vedayati tadA ke tasyAkRtAgamAdayaH iti / / 2054 // nanu sAdhyo'sAdhyo vA roga iti kathaM jJAyate ? ityAhaaNuvakkamao nAsai kAleNovakkameNa khippaM ti | kAleNaM vA'sajjho sajjhAsajhaM tahA kammaM // 2055 // 'sAdhyo rogaH, iti vartate / sa cAnupakramata upakramAbhAvAt kAlena nijabhukticchedena nazyati, upakrameNa tu vihitena kSipramarvAgapi zIghaM nazyati, sAdhyatvAdeva / yastvasAdhyo rogaH sa kAlo maraNaM tenaiva nazyati, na tUpakramazatairapi, tathA karmApi yat sAdhyaM bandhakAle'pyupakramasavyapekSamiva baddhaM tadupakramasAmagyabhAve kAlena saMpUrNavarSazatAdilakSaNena nijabhukticchedena nazyati, upakramasAmagrIsaMnidhAne tu zIghramantarmuhUrtAdinaiva kAlena nazyati, sAdhyatvAdeva / yat punarasAdhyaM bandhakAle nikAcitAvasthamanupakramameva baddhaM tadanekopakramasadbhAve'pi nijabhuktiparipUrtikAlamantareNa na nazyatIti // 2055 // asyaivArthasya sAdhanArtha pramANayannAhasajjhAsajhaM kammaM kiriyAe dosao jahA rogo / sajjhamuvakvAmijai etto cciya sajjharogo vva // 2056 // _ 'kiriyAe tti' kriyAyA upakramalakSaNAyAH sAdhyamasAdhyaM ca karma bhavatIti pratijJA / 'dosautti' doSatvAditi hetuH| yo yo doSaH sa sa upakramakriyAyAH sAdhyo'sAdhyazca bhavati, yathA jvarAdirogaH, yacca sAdhyaM tadupakramyate, 'etto ciya tti' sAdhyatvAdeva / sAdhyarogavaditi // 2056 // 1 anupakramato nazyati kAlenopakrameNa kSipramiti / kAlenevA'sAdhyaH sAdhyAsAdhyaM tathA karma / 2055 // E 2 sAdhyAsAdhya karma kriyAyA doSato yathA rogaH / sAdhyamupakramyata etasmAdeva sAdhyaroga iva // 2056 // 849 // Jan Education Intema For Personal and Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 850|| athavA, prakArAntareNa pramANayannAhasajjhAmayaheUo sajjhaniyANAsao'havA sajhaM / sovakkamaNamayaM piva deho dehAibhAvAo // 2057 // athavA, sahopakramaNena vartate sopakramaNaM vedanIyAdikaM sAdhyamupakramakriyAviSayabhUtaM karmeti pratijJA / upakramasya sAdhyazcAsAvAmayazca sAdhyAmayastahetutvAditi hetuH / yathA'yameva pratyakSo dehaH, gaNDacchedAdidvAreNa deho'pi sAdhya upakramakriyAviSayaH sopakramazceti sAdhyavikalatvAbhAvo dRSTAntasya / sAdhyAmayasya ca gaNDAdeH kAraNatvAd dehasya sAdhanavikalatvasyApyabhAvaH / athavA, hetvantarabhAvAdanyathA pramANam-sopakramaNaM sAdhyaM karmeti saiva pratijJA, sAdhyanidAnAzrayatvAditi hetuH / tatra nidAnaM kAraNaM sAdhyakarmajanakaM ca nidAnamapi sAdhyamucyate, sAdhyaM ca tad nidAnaM ca sAdhyanidAnam , tasyAzrayaH sAdhyanidAnAzrayaH, tadbhAvaH sAdhyanidAnAzrayatvaM, tasmAt sAdhya| nidAnAzrayatvAt sAdhyanidAnajanyatvAditi bhAvaH / nidAnasya sAdhyatvaM kathaM jJAyate ? iti cet / ucyate- sAdhyakaryajanakatvAt / karmaNo'pi sAdhyatvaM kathamavasIyate ? iti cet / ucyate-- upakramAnyathAnupapatteriti / Aha- nanUpakrama eca hyatra sAdhyaH, tatastadasiddhau karmaNaH sAdhyatvaM na sidhyati, tadasiddhau tu karmajanakanidAnasyApi sAdhyatvAsiddhiH, iti 'sAdhyanidAnajanyatvAt' iti sAdhyatvavizeSaNAsiddhayA'siddho heturiti / satyam , kintvevaM manyate- "jaii tANubhUiu ciya khavijae kamma' ityAdigranthoktayuktibhyaH siddhameva karmaNaH sopakramatvam , tatastatsiddhau karmaNaH sAdhyatvaM sidhyati, tatsiddhau ca sAdhyakarmajanakatayA tajjanakanidAnasyApi sAdhyatvasiddhiriti / yadyevaM pUrvoktayuktibhya eva siddha karmaNaH sopakramatvam , iha punarapi tatsAdhanamapArthakamiti cet / satyam , kintu prpnycpriyaavineyaanugrhaarthtvaaddossH| yadivA, karmaNo nidAnamadhyavasAyasthAnAnyeva, tAni ca citratvenAsaMkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANAni, atasteSu madhye yathA nirupakramajanakAni tathA sopakramakarmajanakAnyapyadhyavasAyasthAnAni vidyanta eveti, tadvaicitryAnyathAnupapatteH; ityAdiyuktitaH sAdhyakarmajanakanidAnasya sAdhyatvaM sAdhanIyam / tatsiddhau ca tatkAryasya karmaNo'pi sAdhyatvaM sopakramaNatvaM ca sidhyati, ityalaM prapaJcena / yathA'yaM deha iti sa eva dRSTAntaH / asya ca gaNDacchedAdidvAreNa cchidyamAnatvAt sopakramatvam , ata eva sAdhyanidAnajanyatA / ataH sAdhya-sAdhanadharmAbhyAmasyAvikalateti / athavA, hetvanyathAtvenAnyathA pramANam- 'dehAibhAvAu ci' sopakramaNaM sAdhyamupakramakriyAviSayabhUtaM karmeti pratijJA saiva / dehAdau 1 sAdhyAmayahetutaH sAdhyanidAnAzrayato'thavA sAdhyam / sopakramaNamayamiva deho dehAdibhAvAt // 2057 // 2 gAthA 2052 / // 850 // For Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 85|| bhAvAt , AdizabdAjIve ca bhAvAditi hetuH / dehe jIve ca kila vartate karma, kevalaM jIve vanyayaHpiNDanyAyena tasya vRttiH, dehe svAdhArAdheyabhAvena jIvo vartate, taddvAreNa ca karmApIti, yathA'yameva pratyakSo deha iti dRSTAntaH / nanvAdhArAdheyabhAvena dehasyApi jIve vRttiyuktA, 'dehasya ca dehe vRttiH' ityetat katham ? / satyam , 'sarve bhAvAH svAtmani vartante, vastvantare cAdhAre' iti nyAyAd dehasyApi dehavRttiyujyata eva / athavA, asyaudArikAdidehasya jIvavat kArmaNalakSaNe dehe'pi vRttiH pratItaiva, iti na dehAdau bhAvAt' iti sAdhanadharmavikalatA dRSTAntasyeti / / 2057 // atha karmaNaH sopakramatvasiddhAvupapatyantarANyAha'kiMcidakAle vi phalaM pAijjai paccae ya kAleNaM / taha kammaM pAijaI kAleNa vipaccae vaNaM // 2058 // bhiNNo jaheha kAlo tulle vi pahammi gaivisesAo / satthe va gahaNakAlo mai-mehAbheyao bhinno // 2059 / / taha tullammi vi kamme pariNAmAikiriyAvisesAo / bhiNNo'NubhavaNakAlo jeTTho majjho jahanno ya // 2060 // jaha vA dIhA rajjU Dajjhai kAleNa puMjiyA khippaM / viyao paDo va sussai piMDIbhUo ya kAleNaM // 2061 // bhAgo ya nirovaTTo hIrai kamaso jahaNNahA khippaM / kiriyAvisesao vA same vi roga cigicchAe // 2062 // vyAkhyA- athavA, yathA kiJcidAmra-rAjAdanAdiphalaM yAvatA kAlena vRkSasthaM krameNa pacyate tadapekSayArvAkkAle'pi gartAprakSepa-palAlasthaganAdyupAyena pAcyate, anyattu vRkSasthamevopAyAbhAvataH kramazaH khapAkakAlena pacyate, tathA karmApyAyuSkAdikaM kimapyadhyavasAnAdihetubhirbandhakAlanivartitavarSazatAdirUpasthitikAlApekSayA'kAlenApyantarmuhUrtAdinA pAcyate vedyate- anubhUya paryantaM nIyata iti tAtparyam, anyattu bandhakAlanivartitavarSazatAdilakSaNasthitikAlenaiva saMpUrNena vipacyate- anubhUyata iti / athavA, yatheha 1 kiJcidakAle'pi phalaM pAcyate pacyate ca kAlena / tathA karma pAcyate kAlena vipacyate cAnyat // 2058 // bhinno yatheha kAlastulye'pi padhi gativizeSAt / zAstre vA grahaNakAlo matimedhAbhedato bhinnaH // 2059 // tathA tulye'pi karmaNi pariNAmAdikriyAvizeSAt / bhinno'nubhavanakAlo jyeSTho madhyo jaghanyazca // 2060 // badhA vA dIrghA ramrvadyate kAlena pujitA kSipram / vitataH paDho vA zuSyati piNDIbhUtaka kAlena // 201 // bhAgazca nirapavatoM hiyate kramazo yathA'nyathA kSipram / kriyAvizeSato vA same'pi roge cikitsayA // 2062 // 2 ka.ga.ja. 'i pAeNa vi| // 51 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 852 // LOCCC tulye'pi triyojanAMdike pathi trayANAM puruSANAM gacchatAM praharaika-dvi-vyAdilakSaNo gativizeSAd bhinno gatikAlo dRzyate, evaM karmaNastulyasthitikasyApi tIvra-manda-madhyamAdhyavasAyavizeSAjaghanya-madhyamo-tkRSTalakSaNastrividho'nubhavakAlo bhavati / yadivA, | yathA tulye'pi zAstre'dhyetRRNAM matigrahaNabuddhiH, medhA punarihAvadhAraNAkharUpA gRhyate, tadbhedAt trividho grahaNasya paThanasya kAlo bhinno'nekarUpo vilokyate, evamAyuSo'pi pariNAmavizeSAt tulyasthitikasyApyanekarUpo'nubhavanakAla iti / | pathi-zAstradRSTAntayoH prakRtayojanAmAha-'taha tullammi vItyAdi' gatArtheva, navaraM 'pariNAmAikiriyAvisesAu tti' pariNAmo'dhyavasAnam , AdizabdAd bAhyA daNDa-kazA-zastrAdayo gRhyante, kriyA cAritralakSaNA, pariNAmAdayazca kriyA ca pariNAmAdi-kriyAstadvizeSAt tadbhedAd bahubhistulyasthitike baddhe'pi karmaNi bhinna evAnubhavanakAla iti / yathA dIrghA prasAritA rajjurekasmAt pakSAt krameNa jvalantI prabhUtenaiva kAlena dahyate, puJjIkRtA tu piNDIkRtA tu jvalantI kSipraM zIghrameva bhasmIbhavati, evaM karmApyAyuSkAdikaM dIrghakAlasthitikaM pratisamayaM krameNa vedyamAnaM cirakAlena vedyate, apavartya punarvedyamAnamalpenaiva kAlena vedyata iti / yathA vA jalArdraH piNDIbhUtaH paTazcirakAlena zuSyati, vitataH prasAritaH punaralpenaiva kAlena zuSyati, evaM karmApi, ityupanayastathaiva / yathA vA lakSAdikasya mahato rAzernirapavartano'pavartanArahito bhAgaH kramazazcireNa hiyate, anyathA punarapavartanAyAM vihitAyAM kSipraM zIghramevApahiyate; tathAhi kila lakSapramANasya rAzerdazabhirbhAgo haraNIyaH, sa ca yadyapavartanAmantareNa hiyate tadA mahatI velA lagati, yadA tu guNyasya lakSasya guNakArakasya ca dazalakSasya paJcabhirapavartanA vidhIyate paJcabhirbhAgo hiyata ityarthaH, tadA zIghrameva hiyate bhAgaH, lakSasya hi paJcabhibhIge hRte labdhAni viMzatiH sahasrANi, dazAnAM tu paJcabhirbhAge hRte labdhau dvau / etAbhyAM viMzatisAhasikasya laghurAzebhoge hRte jhaTityeva. daza sahasrANyAgacchanti, anapavartitaistu dazabhiranapavartitasyaiva lakSasya dI? bhAgApahArakAlo bhavati / evamAyuSo'pyanapavartitasya dIrgho'nubhavanakAlaH, apavartitasya tu laghurasAviti / yathA vA same'pi kuSThAdike roge kriyAvizeSAcikitsAyA roganigrahalakSaNAyAH kAlabhedo bhavati, evamAyuSo'pIti / tadevaM sati saprasaGgo dvividho'pyukta upakramakAlaH // 2058 // 2059 // 2060 // 2061 // 2062 // idAnI dezakAlamabhidhitsustatsvarUpaM vikRNvannAhajo jassa jayA'vasaro kajassa subhAsubharasa sopAyaM / bhaNNai sa desakAlo deso'vasaro tti thakko tti // 2063 // / yo yasya yadAvasaraH kAryasya zubhAzubhasya sopAyam / bhaNyate sa dezakAlo dezo'vasara iti thakka iti // 2063 // ||852 // PAROI Jan Eda Interna For Personal and Price Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhadvattiH / // 853 // dezaH, avasaraH, thakkamiti paryAyAH, tadrUpakAlo dezakAlaH sa bhaNyate / kaH? ityAha-yo yasya zubhasyAzubhasya vA kAryasya nizcito yadAvasaraH sa dezakAlo bhaNyate / kathaM nizcitaH ? ityAha- sopAyaM- vakSyamANopAyata ityarthaH / iti viMzatigAthArthaH / / 2063 // tatra zubhasya sAdhvAdibhikSAlakSaNasya kAryasya nizcayopAyagarbha prastAvakAlamAha'nihUmagaM ca gAmaM mahilAthUbhaM ca suNNayaM dttuN| nIyaM ca kAyA oliMti jAyA bhikkhassa haraharA // 2064 // odanAdipAkakriyAparisamAptau nidhUmakaM ca grAma, pAnIyavAhikAmahilAstUbhaM ce kRpAdita zUnyaM dRSTvA, tathA, nIcaM ca kAkAH 'oliMti tti' avalIyante- gRhANi pratyAgacchanti, ityAdi ca cihna dRSTA jAnIyAd yathA saMjAtA bhaikSasya harahareti- atIva bhikSAprastAva iti // 2064 // athAprazastasya kAryasya nizcayopAyapUrvakaM prastAvakAlamAha nimmacchiyaM mahaM pAyaDo nihI khajjagAvaNo sunno| jA yaMgaNe pasuttA pautthavaiyA ya mttaashu||2065|| nirmAkSikamapagatasakalamAkSikaM madhu, tathA, prakaTazcAkAzIbhUto nidhiH, ityetad dRSTvA tadgrahaNasya yaH prastAvo jJAyate sa dezakAlaH / tathA, khAdyakApaNaH kullUrikahaTTaH zUnya ityavalokya yastadgatakhAdyAnAM grahaNaprastAvo nizcIyate, tathA, yAmaGgaNe prasuptA poSitapatikA ca madirAmattA ca, tasyA api tadAnImatIva madanAkulIkRtatvAd yo grahaNamastAvo vijJAyate sa sarvo'pi dezakAlaH // iti niyuktigAthAdvayArthaH // 2065 // atha kAlakAlamabhidhitsurbhASyakArastavyAkhyAnamAha__ kAlo tti mayaM maraNaM jaheha maraNaM guttikaalgo| tamhAsa kAlakAlo jo jassa mao sa mrnnkaalo||2066|| ekaH kAlazabdaH 'kalanaM kAlaH' ityAdinA prAgnirUpitazabdArtha eva, dvitIyastu kAlo'tra maraNam / iha yathA loke maraNaM gataH prAptaH kAlagata ityucyate, ato'nayaiva lokarUDyA dvitIyaH kAlazabdo mrnnvaackH| tataH kimiha sthitam ? ityAha- tasmAd yo yasya pANino maraNakAlaH sa tIrthakRtAM kAlakAlo mataH // iti gAthArthaH // 2066 // 1cha. 'thakami' / 2 nighUmakaM ca grAma mahilAstUbhaM ca zUnyakaM dRSTvA / nIcaM ca kAkA avalIyante jAtA bhaikSasya haraharA // 2064 // 3nirmAkSikaM madhu prakaTo nidhiH khAcakApaNaH shuunyH| yA vAGgaNe prasuptA proSitapatikA ca mattA ca // 2065 // . kAla iti mataM maraNaM yaha maraNaM gata iti kAlagataH / tasmAt sa kAlakAlo yo yasya mataH sa maraNakAlaH // 2066 // 853 // For Posol s en Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 / / 854 / / Jain Education Internati ameva kAlaM lokoktidvAreNa darzayan niyuktikAra : mAha kAle kao kAlo amhaM sajjhAyadesakAlammi / to teNa hao kAlo akAle kAlaM karaMteNa || 2067 // kAlena kRSNavarNena zunA'smAdupAzrayamatyAsattau kAlaH kRto maraNaM kRtamityarthaH / kadA ? ityAha- asmAkaM svAdhyAyadezakAle svAdhyAyakaraNaprastAve / tatastena zunA hato bhagnaH kAlaH svAdhyAyakaraNakAlaH, akAle'prastAve kAlaM maraNaM kurvateti / tadanena kRSNazunaH svAdhyAyakAlAdInAM ca kAlazabdavAcyatvadarzanena kAlazabdasyAnekArthatvam, tathA, maraNakAlasya ca lokoktyaiva kAlakAlatvamupadarzitamiti / / iti niryuktigAthArthaH || 2067 // atha pramANakAlAbhidhitsayA tatsvarUpaM vivarISurbhASyakAraH prAha akAla viseso patyamANaM va mANuse khitte / so saMvavahAratthaM pamANakAlo ahorataM // 2068 || sa pramANakAla iti samayavidbhiH prarUpyate / yaH kathaMbhUtaH 1 ityAha- addhAkAlasyaiva vizeSasvarUpaH / ayaM ca sUryAdigatikriyAbhivyaGgyatvAd manuSyakSetra eva bhavati, na parataH, sUryAdigatikriyA'bhAvAt / kiMviziSTaH punarasau ? ityAha- ahorAtramahorAtrasaMjJitaH / kimartha punarasau prarUpyate ? ityAha- saMvyavahArArthaM jIvA jIvAdi sthityAdimAnavyavahArArtham / kiMvat 1 | prasthakamAnavat / yathA sAmAnyamAnasya vizeSabhUtaM manuSyakSetre dhAnyAdiminana (?) saMvyavahArArtha "do asaIo, pasaIo do pasaIo seiyA, cattAri seIyAo kuDavo, cacAri kuDavA pattho" ityAdinA sUtre prarUpitaM prasthakamAnam, tathA'yamapyahorAtrirUpaH pramANakAlaH // iti gAthArthaH // / 2068 / / iti kazcid vyAkhyAtasvarUpameva pramANakAlaM nirmuktikAraH prAha vo pamANakAlo divasapamANaM ca hoi rAI ya / cauporisio divaso rAI cauporisI caiva // 2069 || pramIyate'neneti pramANaM tadeva pramANakAlaH / sa dvividha iti divasapramANakAlo rAtripramANakAlazca bhavati / tatra catasRbhiH pauruSIbhirdivo bhavati, evaM rAtrirapi // iti nirmuktigAthArthaH / / 2069 / / 2 kAlena kRtaH kAlo'smAkaM svAdhvAyadezakAle / tatastena hataH kAlo'kAle kAlaM kurvatA || 2067 // 2 addhAkAlavizeSaH prasthakamAnamiva mAnuSe kSetre sa saMvyavahArArthaM pramANakAlo'horAtram // 2068 / / 3. dvividhaH pramANakAlo divasapramANaM ca bhavati rAtrizca catuSpauruSIko divaso rAtrizcatuSpauruSyeva // 2069 // For Personal and Private Use Only bRhdvttiH| // 854 / / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvattiH / // 855 // Folor- mAna nAmasamarana ARAIGARMIRIDIOHINDIMAINTERBATDIANPATY nanu pauruSyAH kiM mAnam ? iti vineyapraznamAzaGkya bhASyakAraH pAhaporisimANamaniyayaM divasa-nisAvuDhi-hANibhAvAo / hINaM tinni muhuttaddhapaMcamA mANamukkosaM // 2070 // na niyataM mAnamasti pauruSyAH / kutaH ? / divasa-nizAvRddhi-hAnibhAvAt / idamuktaM bhavati- divasasya rAtrervA catuSoM bhAgaH pauruSI bhaNyate / tatazceyaM divasasya rAtrervA vRddhi-hAnibhyAM vRddhA hInA ca bhavati / tatra divasasaMbandhinyAH pauruSyAH sarvahInaM jaghanya- mAnamiha trayo muhUrtAH SaD ghaTikA makarasaMkrAntidine draSTavyam , rAtrisaMbandhiyA api jaghanyamidameva mAnam , kevalaM karkasaMkrAntirajanyAM mantavyam / utkRSTaM tu mAnamasyA ardhapazcamamuhUrtA nava ghaTikA divasasaMbandhinyAH karkasaMkrAntI, rAtrisaMvandhinyAstu makarasaMkrAntAviti // 2079 // jaghanyAyAH pauruSyA utkRSTAyAca pArabhya pratidinaM kizcid vardhate, kiMvA hIyate ? ityAzakyAhavuDDhI vAvIsuttarasayabhAgo paidiNaM muhuttassa / evaM hANI vi mayA ayaNadiNabhAgao neyA // 2071 // iha jaghanyapauruSyAH pratidinaM vRddhirbhavati / kiyatI ? ityAha- muhUrtasya dvAviMzatyuttarazatatamo bhAgaH, utkRSTapauruSyAstu patidinaM hAnirbhavati, sA'pi caivameva matA, muhUrtasya dvAviMzatyuttarazatatamo bhAga ityarthaH / iyaM ca pauruNyA vRddhiAnithottarAyaNa-dakSiNAyana dinabhAgato jJeyA / idamatra hRdayam- padbhirmAsaistAvaduttarAyaNaM dakSiNAyanadinabhAgato jJeyaM bhavati, evaM dakSiNAyanamapi / tatrottarAyaNe pratidinaM caturbhiH pAnIyapalairvardhamAnAnAM divasAnAmutkRSTadivase SaT muhUrtAvardhante, rAtrINAM tvanayaiva hAnyA hIyamAnAnAM sarvahAnAyAM rAtrI SaT muhUrtA hIyante / evaM dakSiNAyane'pi, navaraM rAtreH SaT muhUrtA vardhante, divasasya tu hIyanta iti vyatyayo'vagantavyaH / tatazcaivaM sati pabhiH pabhirmAsaidina-rajanyoryathAyogyaM SaD muhUrtA vardhante, hIyante ca / mAsena tvekasya muhUrtasya vRddhi hAnI / sUryasaMvatsarastu SaTpaSTyadhikaistribhidinazatairbhavati / tatazcaikaikamayanaM vyazItyadhikadinazatenAtikrAmati / mAse tu mUryasaMbandhini sArdhatriMzad dinAni bhavanti / yazca mAse muhUrto vardhate, tasyaitaiH sArdhatriMzadivasairbhAgo hiyate, muhUrtastu dvighaTikAmAno bhavati, ata ekaikasyA api ghaTikAyA ekaSaSTibhAgAH kalpyante / tato ghaTikAdvaya ekaSaSTibhAgAnAM dvAviMzaM zataM bhavati / sArvatriMzadinamAne ca mAse rAtri-dinapau , pauruSImAnamaniyataM divasa-nizAvRddhi-hAnibhAvAt / hInaM trayo muhUrtA ardhapaJcamA mAnamutkRSTam // 2070 // 2 vRddhidvAviMzatyuttarazatabhAgaH pratidinaM muhUrtasya / evaM hAnirapi matA'yanadinabhAgato jJeyA // 2071 // // 855|| For Personal and Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 856 // Jain Educators Internat THERWI ruSINAmapi pratyekaM dvAviMzaM zataM bhavati / ata etena dvAviMzena zatena muhUrtagataghaTikaikaSaSTibhAgAnAM dvAtriMzasya zatasya bhAge hRta ekaiko dvAviMzazatatamo ghaTikaikaSaSTibhAgaH samAgacchati / sa ca pratidinamekaikasyA dina-rAtripauruSyA yathAyogaM vardhate, hIyate ceti / ataH sAdhUktam- 'buDDhI bAvIsuttara' - ityAdi / / 2071 // athavA, prakArAntareNApyasyArthasyAvavodhArthamAha ukkosa jahaNNANaM jaMtarAlamiha porisINaM taM / tesIyasayavibhattaM vuTiM hANi ca jANAhi // 2072 // utkRSTA navaghaTikApramANA pauruSI, jaghanyA tu SaDghaTikApramANetyuktameva / etayozca jaghanyotkRSTayoH pauruSyoryad ghaTikAtrayalakSaNamantarAlaM tadayanagatatryazItizatavibhaktaM pratidinaM pauruSyA vRddhiM hAniM ca jAnIhi / idamuktaM bhavati- yadi vyazItena dinazatena tisro ghaTikA vardhante hIyante vA pauruSyAH, tarhi pratidinaM tasyAH kiM vardhate hIyate vA ? ityasya jijJAsAyAM ghaTikAtrayasya vyazItena bhAgo hiyate, tata ekaikA ghaTikaikaSaSTibhirbhAgaiH kriyate, tatastryazItyadhikaM zatamekaSaSTibhAgAnAM bhavati, tasya ca vyazItenaiva dinazatena bhAge hRte pratidinamekapaSTibhAgo vRddhau hAnau vA pauruSyA labhyata iti sa evArthaH asyApyekasyaikaSaSTibhAgasya muhUrtadvAviMzazatatamabhAgarUpatvAditi / uktaH pramANakAlaH || 2072 // atha niryuktid varNakAlamAha - canhaM vaNNANaM jo khalu vanneNa kAlao vaNNo / so hoi vaNNakAlo vaNijai jo va jaM kAlaM // 2073 || zuklAdInAM paJcAnAM varNAnAM madhye yo varNena cchAyayA kRSNa eva varNaH sa bhavati varNakAlaH / athavA, yaH ko'pi jIvAdipadArtho yatkAlaM yasmin kAle varNyate prarUpyate sa varNanaM varNastatpradhAnakAlo varNakAlaH / yadivA, zuklAdivarNa eva varNyate yatra kAle zuklAdivarNarUpaNasya kAlo varNakAla ityAdi svadhiyA'bhyudya vAcyamiti / / 2073 / / atha bhASyam- paijjAyakAlabheo vaNo kAlo tti vaNNakAlo'yaM / naNu esa nAmau cciya kAlo nAniyamato tassa // 2074 || utkRSTa jaghanyayoryadantarAlamiha pauruSINAM tat / tryazItizatavibhaktaM vRddhiM hAniM ca jAnIhi / 2072 / / 2 paJcAnAM varNAnAM yaH khalu varNena kAlato varNaH sa bhavati varNakAlo varNyate yo vA yatkAlam / / 2073 / 3. paryAyakAlabhedo varNaH kAla iti varNakAlo'yam / namveSa nAmata eka kAlo nAniyamatastasya // 2074 // For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / C // 856 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 857 // Jain Education Internati yo'yaM kAlaH kRSNo varNaH sa varNazvAsau kAlaca varNakAla iti bhaNyate / sa ca kathaMbhUtaH 1 / paryAyakAlabhedaH / idamuktaM bhavati - yathA dravyasya kalanaM kAlo dravyakAlaH prAguktaH, tathA paryAyANAM kalanaM kAlaH paryAyakAla ityapi draSTavyam / tatazca kRSNavarNasya dravyaparyAyatvAdayaM varNakAla: paryAyakAlabheda eva mantavyaH / nanu yadi paryAyakAlo'pi kazcidasti, tarhi 'devve addha ahAu ya' ityAdau kimayaM nopanyastaH / satyam, kintu dravyAt paryAyANAM kathaJcidabhinnatvAd dravyakAlabhaNanadvAreNaivoktatvAd na pRthagatrAyamuktaH / athavA, tadbhedabhUtasyAsya varNakAlasyAbhidhAnAt so'pyabhihita eva draSTavyaH / atrAha - nanveSa kRSNo varNo nAmata eva kAlo bhavyate, tatazca nAmakAla evAyaM kimitIhopanyastaH ? iti bhAvaH / atrottaramAha - nAniyamatastasyeti, tasya kAlanAmnaH saMketavazAd gaurespi vidhIyamAnatvAdaniyatatvam, ato'nyasmAd vyavacchiya varNa eva yaH kAlaH sa iha vargakAlo'bhidhIyate, nAnyat ityetAvatA nAmakAlAdasya bhedaH / iti gAthApaJcakArthaH || 2074 // atha bhAvakAlamAha - sAI sapajjavasio caubhaMgavibhAgabhAvaNA etthaM / odaiyAIyANaM taM jANasu bhAvakAlaM tu // 2075 // ihaudayakau pazamika kSAyika kSAyopazamika-pAriNAmikabhAvAnAM yA sthitirasau bhAvakAlaH / ata evAha - sAdiH saparyava sita ityAdInAM vakSyamANasvarUpANAM caturNI bhaGgakAnAM yA'sau vibhAgabhAvanA- 'ka bhAve ko bhaGgaH saMbhavati, ko vA na saMbhavati ?" ityevaM viSayavibhAgena sthApanA / kepAm ? ityAha- audayikAdibhAvAnAm / taM caturbhaGgavibhAgabhAvanAviSayaM punarbhAvakAlaM jAnIhi / iti nirmuktigAthArthaH // 2075 // atha keta auyikAdibhAvAnAM pratyekaM catvAro bhaGgAH kA ca teSAM vibhAgabhAvanA ? ityAha bhASyakAraH-sAI saMto'Nato evamaNAI vi esa caubhaMgo / odaiyAIyANaM hoi jahAjogamAujjo // 2076 // sAdirbhAvaH sAntaH, tathA sAdiranantaH, evamanAdirapi sAnto'nantazca vAcya iti / evamete catvAro bhaGgA audayikAdibhAvAnAM yathAyogaM yathAsaMbhavamAyojanIyAH / yo yatra bhAvo narakAdigatimAzritya saMbhavati sa tatra vAcyaH, zeSastu niSedhanIya iti // 2076 // 1 gAdhA 2030 / 2 sAdiH saparyavasitazcaturbhaGgavibhAgabhAvanA atra audayikAdInAM taM jAnIhi bhAvakAlaM tu // 2075 // 3 sAdiH sAnto'nanta evamanAdirapyeSa caturbhaGgaH / audayikAdInAM bhavati yathAyogamA yojyaH // 2076 // * For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / // 857 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 / / 858 / / Jain Education Intern ata eteSAM bhaGgakAnAmaudayikAdibhAveSu vibhAgabhAvanAM viSayavibhAgasthApanAM cikIrSurAha jo nAgAbhAvo taha micchattAdao vi bhavvANaM / te cevAbhavvANaM odaio bitiyavajjo'yaM // 2077 // audAyako bhAvaH sAdiraparyavasito na kacit saMbhavati, ata eva dvitIyabhaGgakavarjo'yaM draSTavyaH / tatra yo nArakAdibhAvo nAraka- tiryag-narA-maragatilakSaNo ya audayiko bhAva ityarthaH, sa sAdiH saparyavasAna iti draSTavyam, nArakAdInAM pratyekaM sarveSAmapi sAditvAt, sAntatvAcceti sAdiraparyavasAna iti dvitIyo bhaGgaH zUnyaH / tathA, mithyAtvAdayo'pi bhavyAnAM tRtIyaH, idamuktaM bhavatimithyAtvam, kaSAyAH vedatrayam, ajJAnA-saMyatatvA'siddhatvAni, lezyAzca, ityevaM yaH saptadazavidha audayiko bhAvaH sa bhavyAnAzritya anAdisaparyavasAnaH | abhavyAnAzritya punaH sa evAnAdiraparyavasAnazceti / / 2077 // aupazamikAdInAzrityAha sammatta - caritAI sAI saMto ya ovasamio'yaM / dANAiladdhipaNagaM caraNaM piya khAio bhAvo || 2078 // sammatta-nANa-daMsaNa-siddhattAiM tu sAio'NaMto | nANaM kevalavajjaM sAI saMto khaovasamo || 2079 // maiannANAIyA bhavvA 'bhavvANa taiyacaramo'yaM / savvo poggaladhammo paDhamo pariNAmio hoi || 2080 // bhavvattaM puNa taio jIvA 'bhavvAI caramabhaMgo u / bhAvANamayaM kAlo bhAvAvatthANao'NaNNo // 2081 // vyAkhyA- samyaktva cAritre samAzritya sAdiH saparyavasAna iti prathamabhaGga evopazamiko bhAvaH saMbhavati, prathamasamyakatvalAbha| kAla upazamazreNyAM caupazamikasamyaktvasya, upazamazreNyAM tu cAritrasyopazamikasya lAbhAt tayozvAvazyaM sAdisaparyavasitatvAt / tataH zeSAstrayo bhaGgA iha zUnyA eva / na kevalamaupazamikastathA, kSAyiko'pi bhAvaH kSINamoha bhavasthakevalAvasthAyAM dAna-lAbha-bhogopabhoga 1 yo nArakAdibhAvastathA mithyAtvAdayo'pi bhavyAnAm / ta evA'bhavyAnAmaudayiko dvitIyavaja'yam // 2077 // 2 samyatva cAritre sAdiH sAntacIpazamiko'yam / dAnAdilabdhipaJcakaM cAritramapi ca kSAyiko bhAvaH // 2078 // samyaktva-jJAna-darzana-siddhatvAni tu sAdiko'nantaH / jJAnaM kevalavaje sAdiH sAntaH kSayopazamaH | 2079 // satyajJAnAdikA bhavyA-bhavyAnAM tRtIyacaramo'yam / sarvaH putraladharmaH prathamaH pAriNAmiko bhavati // 2080 // bhavyatvaM punastRyajIvA 'bhavyAzcaramabhaGgastu / bhAvAnAmayaM kAlo bhAvAvasthAnato'nanyaH // 2081 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / / / 858 / / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na vizeSA vRhadattiH / ||859 // vIryalabdhipazcaka, cAritraM cAzritya sAdisaparyavasitatvalakSaNe prathamabhaGga vartata iti / nanu cAritraM siddhasyApyastIti tadAzrityAparyavasAna evAyaM kimiti na bhavati ? iti cet / tadayuktam , "siddha no carittI, no acarittI" iti vacanAditi / kSAyikasamyaktva-kevalajJAna kevaladarzanasiddhatvAni punaH siddhAvasthAyAmapi bhavanti, atastAnyAzritya kSAyiko bhAvaH sAdiraparyavasAna iti dvitIye'pi bhaGge vrtte| zeSau tu dvAviha zUnyAveva / anye tu dAnAdilabdhipazcakaM cAritraM ca siddhasyApIcchanti, tadAvaraNasya tatrApyabhAvAt , AvaraNAbhAve'pi ca tadasave kSINamohAdiSvapi tadasavaprasaGgAt , tatastanmatena cAritrAdInAM siddhayavasthAyAmapi sadbhAvenAparyavAsitatvAdakasmin dvitIyabhaGga eva kSAyiko bhAvo na zeSeSu triSviti / kevalavarjAni zeSANi catvAri jJAnAnyAzritya kSAyopazamiko bhAvaH prathame bhane vartate / sAdirananta iti dvitIyabhaGgo'trApi zUnyaH / mati-zrutAjJAne samAzritya bhavyAnAmanAdiH sAntazceti tRtIyabhaGgaH / abhavyAnAM tu te evAGgIkRtyAnAdirananta iti caramazcaturtho bhaGga iti / sarvo'pi pudgaladharmo ghaNukAdipariNAmaH sAdiH sAntazceti prathamaH pAriNamikabhAvabhaGgo bhavati / sAdirananta itIhApi dvitIyo bhaGgaH zUnyaH / bhavyattvamAzritya punaranAdiH sAnta iti tRtIyo bhaGgaH, "siddhe no bhavye, no abhabve" iti vacanAt siddhAvasthAyAM bhavyA-'bhavyatvAnivRtteH / jIvatvamabhavyatvaM cAnAdirananta iti caramazcaturtho bhaGgaH / tadevaM varNito'yaM bhAvAnAmaudayikAdInAM kAlaH / nanu sAdisaparyavasAnAdikamavasthAnAdikamevedaM bhAvAnAm , kathaM punarayaM kAlaH ? ityAha- bhAvAvasthAnato'nanyo'bhinnaH / yadeva hi jIvA-'jIvAdibhAvAnAmavasthAnam , ayameva kAlo nAnya iti, atassadbhaNane'bhihita eva bhAvakAlaH // iti gAthApadArthaH / / 2078 / / 2079 // 2080 // 2081 // tadevaM 'demve addha ahAu ya' ityAdinopakSiptAna kAlabhedAn vyAkhyAya prastute yenAdhikArastamAhaeNtthaM puNa ahigAro pamANakAleNa hoi nAyavyo / khettammi kammi kAlammi bhAsiyaM jiNavariMdeNa ? // 2082 // __ atra punaranekavidha kAlaprarUpaNAyAmadhikAraHprayojanaM prastAvaH pramANakAlena bhavati jJAtavyaH / Aha-nanu 'devve addha ahAu ya' ityAdidvAragAthAyAM 'paMgayaM tu bhAveNaM' ityuktam , iha punaH 'adhikAraH pramANakAlena bhavati jJAtavyaH' ityucyate, tat kathaM na pUrvAparavirodhaH / atrocyate- 'kSAyikabhAvakAle vartamAnena bhagavatA sAmAyikAdhyayanaM bhASitam' ityabhiprAyavatA 'paigayaM tu bhAveNaM' iti prAguktam , tathA 'pUrvAhnalakSaNe pramANakAle ca bhagavatA bhASitaM sAmAyikam' ityadhyavasAyavatA'troktaM 'pramANakAlenAdhikAraH' ityubhaya 1 siddhA no cAritriNaH, no acAritriNaH / 2 siddhA no bhavyAH, no abhavyAH / 3 gAthA 2030 / 4 antra punaradhikAraH pramANakAlena bhavati jJAtavyaH / kSetre kasmin kAle bhApitaM jinavarendreNa // 2082 // POS 859 // Jan Education Interna l For Personal and Price Use Only STww.jaineibrary.org Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 850 saMgrahaparatvAdadoSaH / athavA, addhAkAlaparyAyatvAt pramANakAlo'pi bhAvakAla evetyavirodhaH / Aha- nanu kasmin kSetre zrImanmahAvIrajinavarendreNa prathamataH sAmAyikAdhyayanaM bhASitam ?; tathA, pramANakAlo'pi dinaprathamapauruSI-pUrvAhnAdibhedAdanekavidha ityataH praznaHpramANakAle ca kasmistajinavarendreNa bhApitama-vineyaH pRcchati kasmina kSetre kAle caka sAmAyakasya nigamaH? ityathe iti||2082||| atrottaramAha vaiisAhasuikkArasIe puvaNhadesakAlammi / mahaseNavaNujANe aNaMtaraM paraMparaM sesaM // 2083 // vaizAkhazukla kAdazyAM pUrvAhnadezakAle prathamapauruSyAmityarthaH, kAlasyAntaraGgatvakhyApanArthameva praznAd vyatyayenottaranirdezaH, mahAsenavanodyAnalakSaNe kSetre cAnantaraM nirgamaH sAmAyikAdhyayanasya / 'paraMpara sesaM ti' anyeSvapi guNazilakAdyAnakSetreSu pazcAt prarUpitameva bhagavatA sAmAyikam , kintu mahAsenavanAt zeSa kSetrajAtamadhikRtya paraMparanirgamaH, tasya kevalajJAnotpattAvapApAmadhyamAnagA~ mahAsenavanodyAna eva prathamaM tasya prarUpitasvAditi / tadavaM ___'nAma ThavaNA davie khette kAle taheva bhAve ya / eso u niggamassa nikkheko chavyiho hoi // 1 // asyAM nirgamanikSepapratipAdakagAthAyAmuddiSTau vyAkhyAtau kSetra-kAlanirgamau // 2083 // atha bhAvanirgamamabhidhitsurAha khaiyammi vaTTamANassa bhagavao niggayaM jiNidassa / bhAve khaovasamiyammi vaTTamANehiM taM gahiyaM // 2084 // bhAvazabdovApi saMbadhyate / tatazca kSAyika bhAye vartamAnasya jinendrasya bhagavataH zrImanmahAvIrasya nirgataM sAmAyikam / kSAyikopazamike bhAve ca vartamAnaistasmAt sAmAyikamanyacca zrutaM gRhItam 'gaNadharAdibhiH' iti gamyate / tatra bhagavato darzana-jJAnacAritrAvaraNasya sarvathA kSINatvAt kSAyiko bhAvaH, gaNadharAdInAM tu tadAvaraNasya tadAnI kSayopazamAvasthatvAt kSAyopazamiko bhAvaH / nirgama eva cAtra prastutaH, yattu kSAyopazamikabhAvagrahaNapatipAdanaM tat prasaGgato draSTavyam / tatra zrIgautamasvAminA niSadyAtrayeNa caturdaza pUrvANi gRhItAni / praNipatya pRcchA ca niSadyocyate / praNipatya pRcchati gautamasvAmI- kathaya bhagavan ! tattvam / tato bhagavAnAcaSTe - 860 // vaizAkha zuddhaikAdazyAM pUrvAhnadezakAle / mahAsenavanodyAne'nantaraM paramparaM zeSam // 2083 // 2 gAthA 1533 / 3 kSAyike vartamAnasya bhagavato nirgataM jinendrasya / bhAve kSAyopazamike vartamAnastad gRhItam // 2084 // 4 ka. ga. 'jiNavariMda' / For Personal and Price Use Only HAMww.jainmibrary.org Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizepA0 11861 // SPORAN "uppanneha vA" / punastathaiva pRSTe pAha- "virgamei vA" / punarapyevaM kRte vadati- "dhuvei vaa"| etAstisro nissdyaaH| AsAmeva sakAzAt 'yat sat tadutpAda vyaya-dhrauvyayuktam , anyathA vastunaH sattA'yogAt' ityevaM teSAM gaNabhRtAM pratItirbhavati / tatazca te pUrvabhavabhAvitamatayo bIjabuddhitvAd dvAdazAGgamuparacayanti / tato bhagavAMsteSAM tadanujJAM karoti / zakrazca divyaM vaskhamayasthAlaM divyacUrNAnAM bhRtvA tribhuvanasvAminaH saMnihito bhavati / tataH svAmI ratnasiMhAsanAdutthAya paripUrNI cUrNamuSTiM gRhNAti / tato gautamasvAmipramukhA ekAdazApi gaNadharA ISadavanatatanavaH paripATyA tiSThanti / tato devAstUryadhvani-gIta-zabdAdinirodhaM vidhAya tUSNIkAH zRNvanti / tato bhagavAn pUrva tAvadetad bhaNati- 'gautamasya dravya-guNa-paryAyaistIrthamanujAnAmi' iti, cUrNAzca tanmastake kSipati / tato devA api cUrNa-puSpa-gandhavarSoM tadupari kurvanti / gaNaM ca bhagavAn sudharmasvAminaM dhuri vyavasthApyAnujAnAti / evaM sAmAyikasyArtho bhagavataH sakAzAd nirgataH, sUtraM tu gaNadharebhyo nirgatam , ityalaM prasaGgena // iti niyuktigAthAtrayArthaH / / 2084 / / yaduktam- 'etthaM puNa ahigAro pamANakAleNa' ityAdi, tatra paraH pUrvAparavirodhamudbhAvayannAha kiha pagayaM bhAveNaM kahamahigAro pamANakAleNaM ? / AcAryaH prAha khAiyabhAve'ruhayA pamANakAleNa jaM bhaNiyaM // 2085 // ahavA pamANakAlo vi bhAvakAlo tti jaMca sesA vi / kiMcimmettavisiTThA savve cciya bhAvakAla tti||2086|| AhikkeNaM kajaM pamANakAleNa jamahigAro tti / sesA vi jahAsaMbhavamAujjA niggame kAlA // 2087 // tisro'pi prAyo vyAkhyAtArthAH, navaraM 'aruhaya tti' arhatA zrImanmahAvIreNa / 'jaM ca sesA vItyAdi' yasmAca zeSA api dravyA-ddhAkAlAdayaH kizcidupAdhimAtraviziSTAH sarve'pi bhAvakAlA eva; tathAhi-dravyasya yA caturvikalpA sthitiHsA dravyakAla uktaH, mahArAhAmAsasa 1 utpadyante vA / 2 vigacchanti vaa| 3 dhruvANi vA / 4 gAthA 2082 / 5 kathaM prakRtaM bhAvana kathamadhikAraH pramANakAlena ? / 6 kSAyikabhAve'rhatA pramANakAlena yad bhaNitam // 2045 // athavA pramANakAlo'pi bhAvakAla iti yacca zeSA api / kiJcinmAnaviziSTI sarva eva bhAvakAlA iti // 2086 // Adhikyena kArya pramANakAlena yadadhikAra iti / zeSA api yathAsaMbhavamAyojyA nirgame kAlAH // 2087 // SECS // 86 // Jan Education Intema For Personal and Price Use Only INSTwainmibrary.org Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 862 // Jain Educators internat samayA''valikAdayastvaddhAkAla:, yathAyuSkaM cAyuSkakAla ityAdi / ete ca sthityAdayaH sarve'pi jIvA 'jIva paryAyatvAd bhAvarUpA eveti paramArthato bhAvakAlA na viziSyanta iti / paraM tathApi 'pramANakAlenAtrAdhikAraH' iti yaduktaM tadAdhikyena vizeSatastena pramANakAlena kAryamiti hetoravagantavyam, anyathA zeSA api dravyA-'ddhAkAlAdayaH pAramparyAdinA sAmAyikanirgame yathAsaMbhavamAyojanIyAH ; yathA hi kSAyike bhAve vartamAnasya sAmAyikaM nirgataM bhagavatastathA ratnamayasiMhAsanalakSaNe dravye copaviSTasya, yatra ca dravye tatra tatsthitilakSaNaH kAlo'pyastyeva tathA, yathAyuSkakAlaM cAnubhavataH karmANi copakrAmataH, prastAvaM cAvagacchataH, AvIcimaraNalakSaNaM maraNakAla cAnubhavataH, jIvAdipadArthavarNanAkAle ca pravRttasya tasya tannirgatam, pramANa-bhAvakAlau tvadhikRtatvenoktAveva / pramANakAle cAdhikRte'ddhAkAlo'dhikRta eva, tasya tadvizeSatvAdeveti / evaM sarve'pi dravyakAlAdayo'tropayujyanta eva / kevalamAdhikyena pramANakAlo bhAvakA lahopayujyete iti tayorvizeSato'dhikRtatvamuktamiti / / 2085 || 2086 / / 2087 // Aha- nanu kAlanirgamamabhidhitsatA kAlo bhedadarzanato vistareNa vyAkhyAtaH kSetraM tu na kiJcid vyAkhyAtam, tadatra kiM kAraNam ? / satyam, sugamatvAd na vyAkhyAtam / athavA, bhASyakArastatsvarUpaM kiJcid vivRNvannAha-- khettaM mayamAgAsaM savvadavvAvagAhaNAliMgaM / taM davvaM cetra nivAsamettapajjAyao khettaM // 2088 // taM ca mahAseNavaNovalakkhiyaM jattha niggayaM puvvaM / sAmAiyamannesu ya paraMparaviNiggamo tassa // 2089 // vyAkhyA- 'kSi nivAsa-gatyoH' kSiyanti - avagAhante nivasanti jIvAdayo'sminniti kSetram / taccAkAzaM sarvArthavedinAM matam / kathaMbhUtam ? / sarveSAmapi jIvAdidravyANAM yA'vagAhanA'vasthAnarUpA saiva liGgaM cihnamupayogo yasya tat sarvadravyAvagAhanAliGgam / taccAparaparyAyeSu dravaNAd gamanAd dravyameva kevalaM nivAsamAtraparyAyamAzritya kSetramucyate / taccopAdhibhedAd bahubhedam / ata iha mahAsenavanopalakSitametra gRhyate / yatra kim ? ityAha- yatra pUrva prathamataH sAmAyika nirgatam, anyeSu tu guNazilakAdyAneSu paramparanirgamastasya sAmAyikasya // iti gAthApaJcakArthaH / / 2088 || 2089 // tadevamuktaH SaDvidho'pi nirgamaH, tadbhaNane 'use niddese ya niggame khetta kAla purise ya' ityAdyupodghAtaniryuktigAthAgataM vyAkhyAtaM 1 kSetra matamAkAzaM sarvadravyAvagAhanAliGgam / tad dravyameva nivAsamAtraparyAyataH kSetram // 2088 // tacca mahAsenopalakSitaM yatra nirgataM pUrvam / sAmAyikamanyeSu ca parambaravinirgamastasya / / 2089 / / 2 gAthA 973 / For Personal and Private Use Only bRhadvRniH / // 862 // www.iainelibrary.org Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ETELEPLORE vizeSA haddatiH / ||863 // loroolololol tRtIyaM nirgamadvAram / kSetra-kAlalakSaNa tu caturtha-paJcamadvAradvayaM sAmAyikanirgamAGgatvAdeva nirgamAntargatakSetra-kAlabhaNanenaiva vyAkhyAtam / ___ atha SaSThaM puruSalakSaNamupoddhAtadvAraM vyAcikhyAsurAhadevvA-'bhilAva-ciMdhe vee dhamma-ttha-bhoga-bhAve ya / bhAvapuriso u jIvo bhAve pagayaM tu bhAveNaM // 2090 // 'davva tti' dravyapuruSo vistareNa vakSyamANasvarUpaH / abhilapyate'nenetyabhilApaH zabdaH, tato'bhilApapuruSaH puMliGgAbhidhAna| mAtrapuruSa iti, ghaTaH paTa ityAdirvA / cir3hapuruSastvapuruSo'pi puruSacihnopalakSito yathA 'napuMsakaM zmazrucihnam' ityAdi / svyAdirapi puruSavedakarmavipAkAnubhAvAd vedapuruSaH / dharmArjanavyApArarataH sAdhurdharmapuruSaH / arthArjanaparastvarthapuruSaH / samastabhogo pabhogasukhabhAg bhogpurussH| 'bhAve ya tti' bhAvapuruSazca / cazabdo nAmAdyanuktabhedasamuccayArthaH / tatra bhAve bhAvadvAre vicArye bhAvapuruSaH / kaH ? ityAhabhAvapuruSastu jIvaH / idamuktaM bhavati- pUH zarIraM, puri zarIre zeta iti niruktivazAd bhAvapuruSaH pAramArthikaH puruSo dravyA-'bhilApapuruSAdisarvopAdhirahito nirvizeSaNaH zuddho jIva evocyate / tatreha prakRtaM prastutaM bhAvena bhAvapuruSeNa zuddhana jIvana tIrthakareNetyarthaH / tuzabdAdanyaizca vedAdipuruSairgaNadharairihAdhikAraH, sUtratastebhyo'pi sAmAyikasya nirgatatvAt // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 2090 // vistarArthaM tu bhASyakAraH prAhaAgamao'Nuvautto iyaro davapuriso tahA taio / egabhaviyAitiviho mUluttaranimmio vAvi // 2091 // ___ iha nAma-sthApanApuruSo noktau, tadvicArasyAtipratItatvAt / dravyapuruSastu dvedhA-AgamataH, noAgamatazca / tatrAgamataH puruSapadArthajJaH, tatra cAnupayukto dravyapuruSa ucyate / itarastu noAgamata ityarthaH, dravyapuruSo jJazarIra-bhavyazarIra-tavyatiriktabhedAt tridhA / tatra jJazarIra-bhavyazarIradravyapuruSau dravyAvazyakAdivat sucau~ / tRtIyastu jJazarIra-bhavyazarIravyatirikto dravyapuruSaH punarapyekabhavikavaddhA. yuSkAbhimukhanAmagotrabhedAt trividhaH / athavA, vyatirikto dvividhaH / katham ! / mUlaguNanirmitaH, uttaraguNanirmitazca / tatra mUlaguNanirmitaH puruSaprAyogyANi dravyANi, uttaraguNanirmitastu tAnyeva tadAkAravantIti / ukto dravyapuruSaH // 2091 / / idAnImabhilApa-cihnapuruSau pAha dravyA-abhilApa-cihAni vedo dharmA-'rtha bhogabhAvAzca / bhAvapuruSastu jIvo bhAve prakRtaM tu bhAvena / / 2090 // 2 Agamato'nupayukta itaro dravyapuruSastathA tRtIyaH / ekabhavikAditrividhI mUlottaranirmito vApi // 2011 // // 863 // Jan Education Intemat For Personal and Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadattiH 11864 // abhilAvo puMliMgAbhihANamettaM ghaDo vva ciMdhe u / purisAgiI napuMso veo vA purisaveso vA // 2092 // abhilApaH zabdastadrUpaH puruSo'bhilApapuruSaH, yathA puruSa iti puMliGgakRttyabhidhAnamAtram , ghaTaH paTa ityAdi / cihna cihna- viSaye puruSazcihnapuruSaH / puruSAkRtirnapuMsakAtmA zmazrumabhRtipuruSacihnayuktaH / athavA, vedaH puruSavedazcihnapuruSaH, cidyate lakSyate puruSo'neneti kRtvA / athavA, puruSasya saMbandhI veSo yasya sa puruSaveSa cyAdirapi cihnamAtreNa puruSazcitapuruSa iti // 2092 / / veda-dharmapuruSau pAhaveyapuriso tiliMgo vi purisaveyANubhUikAlammi | dhammapuriso tayajaNavAvAraparo jahA sAhU // 2093 // strI-puM-napuMsakaliGgatrayavRttirapi pANI yadA tRNajvAlopamavipAkaM puruSavedamanubhavati tadA puruSavedAnubhAvamAzritya puruSo bedapuruSaH cyAdirapyucyate / dharmArjanavyApAraparo dharmapuruSo yathA sAdhuriti // 2093 / / artha-bhogapuruSau prAhaatthapuriso tayajjaNaparAyaNo mammaNo vva nihipAlo / bhogapuriso samajiyavisayasuho cakkavaTTi vya // 209 // gatArthA / navaraM rAjagRhanagaranivAsI ratnamayabalIvardanirmApako mammaNavaNigAvazyakavRttito'vaseya iti // 2094 // bhAvapuruSamAhabhAvapuriso u jIvo sarIrapuri sayaNao niruttavasA / ahavA pUraNa-pAlaNabhAvAo sabvabhAvANaM // 2095 // bhAvapuruSastu dravyA-'bhilApa-cihnAyupAdhirahitaH zuddho jIvaH / kutaH ? / pUH zarIram , tatra zayanAd nivasanAt puruSa ityevaMbhUtaniruktavazAt / athavA, sarveSAmapi svarga-ma-pAtAlagatAnAM svagavimAna-bhavana-zayanA-''sana-yAna-vAhana-dehavibhavAdibhAvAnAM nAnAbhaveSu 'pR pAlana pUraNayoH' pUraNa-pAlanabhAvAd bhAvarUpaH pAramArthikaH puruSo bhAvapuruSaH zuddho jIva iti // 2095 // , abhilApaH puMlikAbhidhAnamAtraM ghaTa iva cihve tu / puruSAkRtirnapuMsako vedo vA puruSavepo vA // 2052 // 2 vedapuruSastriliGgo'pi puruSavedAnubhUtikAle / dharmapuruSastadarjanavyApAraparo yathA sAdhuH // 2093 // 3 arthapuruSastadarjanaparAyaNo mammaNa iva nidhipAlaH / bhogapuruSaH samarjitaviSayasukhacakravartIva // 2094 // 4 bhAvapuruSastu jIvaH zarIrapuri zayanato niruktavazAt / athavA pUraNa-pAlanabhAvAt sarvabhAvAnAm // 2095 // ||864 // Jan Education Inter For Personal and Price Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 865 // Jain Educationa Internat kathaM punaH zuddho jIvo bhAvapuruSaH 1 ityAha devvapurisAibheyA vijaM ca tasseva hoMti pajAyA / teNeha bhAvapuriso suddho jIvo jiniMdo vva // 2096 // na kevalaM yathoktaniruktavazAd bhAvapuruSo jIva ucyate yasmAcca dravyA-bhilApa-cihnAdipuruSabhedA api tasyaiva zuddhajIvasya paryAyA bhavanti / tenAdyaprakRtitvAt zuddho nirvizeSaNo jIva eveha bhAvapuruSaH, jinendravaditi / / 2096 // kena punaH puruSeNehAdhikAraH 1 ityAha- paiyaM visesao teNa veyapurisehiM gaNaharehiM ca / visesA vi jahAsaMbhavamAujjA ubhayavagge vi // 2097 // anekavidhapuruSaprarUpaNestra vizeSataH prakRtaM prastutAdhikArastena bhAvajIvarUpeNa jinendreNa zrInmahAvIreNa tasyaivArthataH sAmAyikadatvAt tathA, sUtratastatpraNetRbhirvedapuruSairgaNadharaizvehAdhikAraH / Aha- nanu jinendro yathA bhAvapuruSastathA sadaiva dharmavyApAraniratatvAd dharmapuruSo'pi bhavati, tathA cihnapuruSo'pi puruSacihnayuktatvAt, evaM gaNadhareSvapi vAcyam; tatazca yathA bhAvapuruSeNa vedapuruSaizvAdhikAraH, tathA dharmAdipuruSairapyadhikAro'tra vaktuM yujyata eva ityAzaGkyAha- zeSA api dharmapuruSAdayo yathAsaMbhavaM tIrthakara-gaNadharalakSaNa ubhayavarge'pyAyojyAH / tataH saMbhavadbhirdharmapuruSAdibhirapIhAdhikArI vAcya iti bhAvaH / iti gAyAsatakArthaH / tadevaM vyAkhyAtaM puruSadvAram // / 2097 / / 109 atha kAraNadvAramabhidhitsurAha-- nikkhevo kAraNammI cauvviho dubihu hoi davvammi / taddavyamannadavve ahavA vi nimitta nemittI // 2098|| samavAI asamavAI chavviha kattA ye karaNa kammaM ca / tatto ya saMpayANApayANa taha saMnihANe ya // 2099|| iha karoti kAryamiti kAraNam / tasya nAma sthApanA- dravya bhAvabhedAccaturvidho nikSepo nyAsaH / tatra nAma-sthApane sujJAne / 1 dravyapuruSAdibhedA api yaca tasyaiva bhavanti paryAyAH / teneha bhAvapuruSaH zuddho jIvo jinendra iva // 2096 // 3 prakRtaM vizeSatastena vedapuruSairgaNadharaizca / vizeSA api yathAsaMbhavamAyojyA ubhayavarge'pi // 2097 // 4 nikSepaH kAraNe caturvidho dvividho bhavati dravye / taddravyA'nyadravye athavApi nimittanaimittike // 2098 // samavAyi asamavAthi padvidhaM kartA ca karaNaM karma ca / tatazca saMpradAnamapAdAnaM tathA saMnidhAnaM ca // 2099 // For Personal and Private Use Only 2 gha. cha. 'vyapuruSAca' / 5 na. 'ya kamma karaNaM ca' / bRhdvRttiH| |||865 // ww.jainelibrary.org Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 866 // Jain Education Internatio dravyakAraNaM tu jJazarIra bhavya zarIravyatiriktamAha- 'dubihu ityAdi' vyatiriktadravyakAraNaviSayo nikSepo dvividhaH / katham ? / 'taddavvamanada ti' tadravyakAraNam, anyadravyakAraNaM cetyarthaH / tasyaiva janyasya paTAdeH sajAtIyatvena saMbandhi dravyaM tantvAdi taddravyam, tacca tat kAraNaM ca tadddravyakAraNam; tathA yat tadviparItaM tadanyadravyakAraNaM janyapaTAdivijAtIyaM vemAdItyarthaH / taddravyakAraNatve kArya - kAraNayorekatvamiti preryasya parihAraM vakSyati bhASyakAraH / athavA, anyathA vyatiriktakAraNasyaiva dvaividhyaM nimittakAraNaM, naimittikakAraNaM ceti / tatra kAryAtmana AsannabhAvena janakaM nimittam, yathA paTasyaiva tantavaH, tadvyatirekeNa paTasyAnutpatteH; tacca tat kAraNaM ca nimittakAraNam ; yathA ca tantubhirvinA paTo na bhavati tathA tadgatA''tAna-vitAnAdiceSTAvyatirekeNApi na bhavatyeva, tasyAzca tacceSTAyA mAdikAraNam, ato nimittasyedaM naimittikamiti / athavA, anyathA vyatiriktakAraNasya dvaividhyamityAha- 'samavAyItyAdi' 'sam' ekIbhAve, avazabdo'pRthaktve, 'ay gatau' 'iN gatau vA' / tatazcaikIbhAvenApRthag gamanaM samavAyaH saMzleSaH sa vidyate yeSAM te samavAyinastantavaH yasmAt teSu paTaH samavaitIti samavAyinazca te kAraNaM ca samavAyikAraNam / tantusaMyogAstu kAraNarUpadravyAntaradharmatvena paTAkhyakAryadravyAntarasya dUravartitvAdasamavAyinasta eva kAraNamasamavAyikAraNam / Aha- nanu tadddravyAdiprakAratraye'pi yathoktanyAyenArthasyAbheda eva iti kiM bhedenopanyAsaH ? | satyam, kintu tantrAntarAbhyupagata saMjJAntarapradarzanaparatvAdadoSaH / athavA, vyatiriktaM dravyakAraNaM 'chavi tti' anusvArasya luptasya darzanAt SaDvidhaM padmakAram / katham ? / kartA kulAlalakSaNastAvat kAryasya ghaTAdeH kAraNam, tasya tatra svAtantryeNa vyApArAt / tathA, karaNaM ca mRtpiNDa-daNDa-sUtrAdikaM ghaTastha karaNam, sAdhakatamatvAt / tathA, kriyate nirvartyate yat tat karma ghaTalakSaNaM tadapi kAraNam / Aha- nanu kathamAtmaivAtmanaH kAraNam, alabdhAtmalAbhasya tasya kAraNatvAnupapatteH 1 / satyam, kulAlAdikAraNavyApRtikriyAviSayatvAdupacAratastasya kAraNatvam / uktaM ca "nirvartya vA vikArya vA prApyaM vA yat kriyAphalam / tad dRSTAdRSTasaMskAraM karma karturyadIpsitam // 1 // tadevaM kriyAphalatvena kAryasyApi kAraNatvam, anyathA kulAlAdikriyAvaiyarthyaprasaGgAditi / mukhyavRttyA vAsau kAryaguNena kAraNatvam / tathA, samyak satkRtya vA prayatnena dAnaM yasmai tat saMpradAnaM ghaTagrAhakadevadattAdi / tadapi ghaTasya kAraNam, taduddezenaiva ghaTasya niSpatteH, tadabhAve tanniSpatyayogAditi / 'avayANa tti' 'do avakhaNDane' dAnaM khaNDanam, apasRtya A-maryAdayA dAnaM khaNDanaM niyojanaM mRtpiNDAderyasmAt tad mRtpiNDApAye'pi dhutratvAd bhUmilakSaNamapAdAnam / tadapi kAryasya ghaTasya kAraNam, tadantareNApi tsyaanutptteH| tathA, saMnidhIyate sthApyate kArya yatra tat saMnidhAnamAdhAraH, adhikaraNamityarthaH / tadapi kAryasya kAraNam, AdhA For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / ||866 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvattiH / vizeSA // 867 // ratayA tasyApi tatropayogAt / tacca ghaTasya cakram , tasyApi bhUmiH, tasyApyAkAzam / / iti niyuktigAthAdvayArthaH // 2098 // athaitad vyAcikhyAsurbhAdhyakAraH prAha tedavvakAraNaM taMtavo paDasseha jeNa tammayayA / vivarIyamanakAraNamiTuM vemAdao tassa // 2100 // yadAtmakaM kArya dRzyate tadiha tavyakAraNam- tasya kAryadravyasya sajAtIyatvena saMvandhi kAraNaM tadravyakAraNamityarthaH, yathA paTasya tantavaH, yena tanmayatA tantvAtmakatA padasya / uktaviparItaM tu yat tadAtmaka kArya na bhavati tadanyadravyakAraNamiSTam , yathA tasyaiva paTasya vemAdaya iti // 2100 // atra paraH prerayannAhajei taM tasseva mayaM heU naNu kajakAraNegattaM / na ya taM juttaM tAI jao'bhihANAibhinnAiM // 2101 // nanu yadi tat tasyaiva paTasya saMbandhi tantudravyaM tasyaiva ca paTasya hetuH kAraNaM mataM saMmatam , tannanu kArya-kAraNayorekatvaM pAmoti, tatazca na tantu-paTayoH kAryakAraNabhAvaH, ekatvAt , paTa svarUpavaditi prsyaabhipraayH| na ca tatkArya-kAraNayorekatvaM yuktam , yataste kAryakAraNe abhidhAnAdinA bhinne vartete, AdizabdAt saMkhyA lakSaNa-kAryaparigrahaH; tathAhi- 'paTa:' 'tantabaH' ityabhidhAnabhedaH, 'ekaH paTaH' 'bahavastantavaH' iti saMkhyAbhedaH, lakSyate'neneti lakSaNaM svarUpam , taccAnyAdRzaM paTasya, anyAdRzaM ca tantUnAmiti lakSaNabhedaH, zItatrANAdikAryaH paTaH, bandhanAdikAryAzca tantava iti kAryabhedaH / tatazca bhinne paTatantulakSaNe kArya-kAraNe, abhidhAnAdibhedAt , ghaTapaTAdivaditi / tathA ca sati bhavadabhiprAyeNa yat tayorekasvamApatati, tadayuktameveti // 2101 // atrottaramAha-- tullo'yamuvAlaMbho bhee vina taMtavo ghaDasseva / kAraNamegate vi ya jao'bhihANAdao bhinnA // 2102 // yastantu-paTayorabhedapakSe kArya-kAraNabhAvAbhAvaprasaGgalakSaNa upAlambhastava cetasi vartate, sa bhede'pi bhedapakSe'pi tulyaH samAna eva , tadgya kAraNaM tantavaH paTasyaiha yena tnmytaa| viparItamanyakAraNamiSTaM bemAdayastasya // 21.0 // 2 yadi tat tasyaiva mataM heturnanu kArya-kAraNaikatvam / na ca tad yuktaM te yato'bhidhAnAdibhinne // 21 // 3 tulyo'yanupAlambho bhede'pi na tantavo ghaTasyeva / kAraNamekAnte'pi ca yato'bhidhAnAdayo bhinnAH // 2102 // // 867 // Jan E inema For Personal and Price Use Only ww.jainelibrary.org Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA I868 vartate; tathAhi-na tantavaH paTasya kAraNam , bhinnatvAt , ghaTasyeveti / kizca, eta ekatve'pi vastUnAmabhidhAnAdayo bhinnA dRzyanta eva, tataH 'anaikAntiko hetuH' iti zeSaH, tathAhi- ghaTasya rUpAdInAM caikatvaM loke pratItam, athacAbhidhAnAdayo bhinnA eva, tadyathA- 'ghaTa:' 'rUpAdayaH' ityabhidhAnabhedaH, 'eko ghaTaH' 'bahavo rUpAdayaH' iti saMkhyAbhedaH, pRthubunodarAdyAkAralakSaNo ghaTaH, raktatvAdilakSaNA rUpAdaya iti lakSaNabheda, jalAharaNAdikriyAkArako ghaTaH, raGgAdhAnAdihetavazca rUpAdaya iti kAryabhedaH / tato'bhidhAnAdibhedAt bheda ityanakAntiko hetuH, yata etadapi zakyate vaktum- abhinne paTa-tamtvAdilakSaNe kArya-kAraNe, abhidhAnAdibhedAt , ghaTa-rUpAdivaditi // 2102 // thAha- yadyaikatvavad bhede'pi kArya-kAraNayostulya upAlambhaH, tarhi kathaM nAma lokaprasiddhastantu-paTAdInAM kArya-kAraNabhAvaH sidhyati ? iti bhavanta eva kathayantu, ityAha jaM kajja-kAraNAI pajjAyA vatthuNo jao te ya / anne'Nanne ya mayA to kAraNa-kajjabhayaNeyaM // 2103 // yad yasmAd ghaTa-mRtpiNDAdilakSaNe kArya-kAraNe vastunaH pRthivyAdeH paryAyau vartete, tau ca ghaTa-mRtpiNDalakSaNau pRthvIparyAyau parasparaM yato yasmAdanyAvananyau ca matau / tatra saMkhyA-saMjJA-lakSaNAdibhedAdanyatvam , mRdAdirUpatayA satva-prameyatvAdibhizcAnanyatvam / tasmAt kArya-kAraNayoriyamanyA-'nanyatvalakSaNA bhajanA dRSTavyA / tatazca kazcit tayoH parasparaM bhede, kathaJcivabhede kAryakAraNabhAva iti bhAvArthaH // 2103 // etadevAhanetthi puDhavIvisiTTho ghaDo ttijaM teNa jujjai annnno|jN puNa ghaDo tti pubvaM na Asi puDhavI tao anno // 2104 // pRthivyA mRttikAyA viziSTa vyatirikto tanmayo ghaTo nAsti na dRzyate yad yasmAt , tena tasmAd yujyate'nanyo mRttikAto. 'bhinnaH / yat punaH 'ghaTaH' iti vyaktena rUpeNa pUrva ghaTaniSpatteH prAg nAsId nAbhUta kintu pRthivI mRttikaivAsIt , anyathA sarvathaikatve , yat kArya-kAraNe paryAyI vastuno yatastI ca / anyAbananyau ca matI tataH kAraNa-kAryabhajaneyam // 21.3 // 2 nAsti pRthivIviziSTro ghaTa iti yat tena yujyate'nanyaH / yat punarghaTa iti pUrva nAsIt pRthivI tato'nyaH // 20 // // 868 // For Personal Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TO pRthivIkAle'pi ghaTo dRzyateti bhAvaH, tatastasmAjjJAyate- pRthivIto'nyo ghaTa iti / evaM yathA mRd-ghaTayoranyA 'nanyatvameva, evaM vishessaa| sarvatra kArya-kAraNayostad bhAvanIyamiti // 2104 / / 'ahavA vi nimitta-nemitI' ityetad vyaacikhyaasuraah||869|| jaha taMtavo nimittaM paDassa vemAdao tahA tesiM / jaM ceTThAinimittaM to te paDayassa nemittaM // 21.5 // yathA tantavaH paTasya nimittaM kAraNaM tathA tenaiva prakAreNa yasmAt teSAM tantUnAmAtAna-vitAnAdiceSTAyA nimittaM vemAdayastataste nimittasyedaM naimittikaM kAraNaM paTasya bhavatIti // 2106 // 'samavAi asamabAI' ityetadvivaraNAyAhasamavAikAraNaM taMtavo paDe jeNa te samavayaMti / na samei jao kaje vemAi tao asamavAI // 2106 // samavAyikAraNaM tantavaH paTasya yena te samavayanti paTe, yena paTasteSu samavetaH samutpadyata itIha tAtparyam , 'iha tantuSu paTaH' ityevaM vaizeSikairabhyupagamAt / vemAdi punaH paTAkhye kArye na samati na saMzliSyate, ato'samavAyikAraNaM taditi // 2106 / / vaizeSikasiddhAnte'pi matabhedamupadarzayannAha"vemAdao nimittaM saMjogA asamavAI kesiMci / te jeNa tantudhammA paDo ya davvaMtaraM jeNa // 2107 // davvaMtaradhammassa ya na jao davvaMtarammi smvaao| samavAyammi ya pAvai kAraNa-kajjegayA jamhA // 2108 // iha keSAzcid vaizeSikavizeSANAM matena cemAdayaH, AdizabdAt sajAtIyA-'tajjAtIyaturI-dik-kAlAdayazca paTasya nimittaM nimittakAraNam , na tvasamavAyikAraNam , tantusaMyogamAtranimittatvena tantulakSaNakAraNadravyAnAzritatvAt teSAmityabhiprAyaH / ke punastabasamavAyikAraNam ? ityAha- saMyogAstantuguNAstantudharmA ityarthaH, tantulakSaNakAraNAzritatvAt / tathA cAha- te tantu 1 gAthA 2098 / 2 yathA tantavo nimittaM paTasya vemAdayastathA teSAm / yacceSTAdinimittaM tataste paTastha naimittikam // 2105 // 3 gAthA 2099 / samavAyikAraNaM tantavaH paTe yena te samavayanti / na samavaiti yataH kAyeM vemAdi tato'samavAyi // 21.6 // bemAdayo nimittaM saMyogA asamaMvAyinaH kepAzcit / te yena tantudhAH paTazca dravyAntaraM yena // 2107 // 5 dagyAntaradharmasya ca na yato vyAntare samavAyaH / samavAye ca prApnoti kAraNa-kAryaikatA yasmAt // 2108 // IndianCCIAL SEARSHAN // 869 // Jan Education Intern For Personal and Price Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 870 // Jain Education Internat saMyogA yena kAraNena tantudharmAH, ato nimittakAraNaM na bhavati, tadvilakSaNarUpatvAt / bhavantu tarhi samavAyikAraNam, tantuvat teSAmapi paTe samavetatvAt / naivam, yatastantudravyAd dravyAntaraM paTaH, tasmAcca dravyAntaraM tantavaH, 'dravyANi dravyAntaramArabhante, guNAca guNAntaram' iti siddhAntAditi / tataH kim ? ityAha- dravyAntaradharmasya ca yato na dravyAntare samavAyaH, zItAdInAmiva hutabhuji, yasmAt tantudharmANAM tatsaMyogAnAM paTe dravyAntare samavAya iSyamANe paTa-tantulakSaNayoH kArya-kAraNayorekatA prApnoti, itaretaraguNasamavAyAt / tatazca yathA paTadharmAH zuklAdayaH paDhe samavetatvAt tadavyatiriktAH santo na paTasya kAraNam, evaM tantu saMyogA api na tatkAraNaM syuH, ekatve kAryakAraNabhAvAyogAditi / tadevaM vaizeSikAH kArya-kAraNayorekatvaM kathamapi necchanti // 2107 // 2108 // AcAryastu jainatvAt syAdvAditayA kAraNAt kArya bhinnamabhinnaM ca pazyannAha - jaiha taMtU dhammA saMjogA taha paDo vi saguNA vva / samavAyAittaNao davvassa guNAdao caivaM // 2109 // abhihANa-buddhi-lakkhaNabhinnA vi jahA sadatyao'Nanne / dik-kAlAivisesA taha duvbAo gunnaaiiaa||2110|| uvayAramettabhinnA te caiva jahA tahA guNAIA / taha kajjaM kAraNao bhinnamabhinnaM ca ko doso ? // 2111 // nanu yathA tantUnAM dharmAvartante, ke ?, tatsaMyogAH, tathA paTo'pi tantUnAM dharma eva yathA teSAmeva tantUnAM svaguNAH zuklAdayastaddharmaH / kutaH ? | samavAyAditvAt / iha yo yatra samavetaH sa tasya dharma eva yathA tantUnAM svaguNAH zukkAdayastaddharmaH, samavetaca tantuSu paTaH / tasmAt taddharmaH paTaH / yathA ca tantUnAM dharmaH paTa evaM dravyasya guNAdayo'pi guNa-karma- sAmAnya vizeSa-samavAyA api dharma ityarthaH / yadi nAma tantUnAM dharmaH paTaH dravyasya vA guNAdayo dharmaH, tathApi prastute kAraNAt kAryasya bhedAbhede kimAyAtam ? ityAha- 'abhihANetyAdi' yathA dik-kAlA-''tmAdayo vizeSA abhidhAna-buddhi-lakSaNAdibhirbhinnA api, saMzvAsAvarthazca sadarthaH sattAsAmAnyamityarthaH, tasmAt sava - jJeyatva prameyasvAdibhirananye'bhinnAH, tathA tenaiva prakAreNa dravyAd guNa-karma-sAmAnya-samavAyAdayo'nanyeSbhedavantaH / idamuktaM bhavati - dik-kAlAdInAmanyadabhidhAnam, anyacca sAmAnyasya; anyAdRzI digAdiSu buddhi:, anyAdRzIca sattA 1 yathA santUnAM dharmAH saMyogAstathA paTo'pi svaguNA iva / samavAyAdisvato dravyasya guNAdayazcaivam // 2109 // abhidhAna-buddhi-lakSaNabhinnA api yathA sadarthato'nanye / dik-kAlAdivizeSAstathA dravyAd guNAdikAH // 2110 // bhArata eva yathA tathA guNAdikAH / tathA kArya kAraNato bhinnamabhi ca ko doSaH 1 // 2113 // For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / 1105211 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 871 // Jain Education Internat sAmAnya; anyad digAdInAM lakSaNaM svarUpam, anyAdarza ca sattAsAmAnyasya ityevamabhidhAnAdivailakSaNyAd yathA bhinnA api dik-kAlAdayaH sattAsAmAnyAt sattva- jJeyatvAdibhirabhinnAH, tathA dravyAdapi tattvAdizuklaguNAdayo'bhidhAnAdibhirbhinnA api saccajJeyatvAdibhirabhinnA iti / yadyabhinnAstarhi bhedaH katham ? ityAha- 'uvayAretyAdi' te caiva digAdayo yathopacAramAtrataH sattAsAmAnyAd bhinnAstathA guNAdayo'pi dravyAd bhinnAH / idamuktaM bhavati yathA sattAsAmAnyAdabhinneSvapi digAdiSvabhidhAnAdibhedAd bheda upacaryate, evaM dravyAd guNAdInAmapi tathAhi prabhAtasamaye mandamandaprakAze'virala patra nicitataruzAkhAnilInabalAkAyAH patravivareNa kenApi 'kiJcicchukkamupalabhyate' ityevaM zuklatvaM nizcIyate, na tu balAkA / etacca guNa-guNinoH kathaJcid bhedamantareNa nopapadyate, ekAntAbhede guNagrahaNe guNino'vazyaM grahaNaprasaGgAt / tasmAd dravyAd guNAdInAM kathaJcid bhedaH, kathaJcit tvabheda iti / tathA tenaivoktaprakAreNa kAraNAt kAryamabhidhAnAdibhedAd bhinnaM sacca jJeyatvAdibhistvabhinnaM yadi syAt tarhi ko doSaH, yena vaizeSikAdayo bheda eva kAryakAraNabhAvamicchanti / iti / / 2109 / / 2110 // 2111 // atha SaDvidhaM vyatiriktakAraNaM vyAcikhyAsurAha-- kAraNamahavA chaddhA tattha satatotti kAraNaM kattA / kajjapasAhagatamaM karaNammi u piMDa daMDAI // 2112 // kammaM kiriyA kAraNamiha nicciTTho jao na sAhei / ahavA kammaM kuMbho sa kAraNaM buddhiheu ti // 2113 // bhavvoti va joggo tti va sakko ttiva so sarUvalAbhassa / kAraNasaMnijjhammi vi jaM nAgAsatyamAraMbho // 2114 // bajjhanimittAvekkhaM kajjaM vi ya kajjamANakAlammi / hoi sakAraNamiharA vivajjayA 'bhAvayA hojjA // 2115 // deosa jassa taM saMpayANamiha taM pi kAraNaM tassa / hoi, tadatthittAo na kIrae taM viNA jaM so // 2116 // 1 kAraNamathavA SoDhA tatra svatantra iti kAraNaM kartA / kAryaprasAdhakatamaM karaNe tu piNDa-daNDAdi || 2112 // karma kriyA kAraNamiha nizceSTo yato na sAdhayati / athavA karma kumbhaH sa kAraNaM buddhiheturiti // 2113 // bhavya iti vA yogya iti vA zakya iti vA sa svarUpalAbhasya / kAraNasAMnidhye'pi yad nAkAzArthamArambhaH // 2114 // bAhyanimittApekSaM kAryamapi ca kriyamANakAle / bhavati svakAraNamitarathA viparyayA'bhAvate bhavetAm // 2115 // deyaH sa yasmai tat saMpradAnamiha tadapi kAraNaM tasya / bhavati, tadarthitvAd na kriyate tad vinA yat laH // 2136 // For Personal and Private Use Only bRhdvRttiH| // 871 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 872 // bhUpiMDAvAyAo piMDo vA skkraadvaayaao| cakkamahAvAo vA'pAdANaM kAraNaM taM pi // 2117 // vasuhA''gAsaM cakaM sarUvAmiccAi saMnihANaM jN| kuMbhassa taM pi kAraNamabhAvao tassa jadasiddhI // 2118 // saptApi prAyo vyAkhyAtIrthAH, navaraM kriyate kA nivartyata iti vyutpatteH karma bhaNyate / kAsau kriyA kumbhaM prati ? / kartRvyApArarUpA / sA ca kumbhalakSaNakAryasya kAraNamiti pratItameva / Aha- nanu kulAla eva kumbhaM kurvannupalabhyate, kriyA tu na kAcit kumbhakaraNe vyApriyamANA dRzyata ityAha- iha nizceSTaH kulAlo'pi yasmAd na ghaTa sAdhyati niSpAdayati, yA ca tasya ceSTA sA kriyA, iti kathaM na tasyAH kumbhakAraNatvam ? iti / athavA, karturIpsitatamatvAt kriyamANaH kumbha eva krm| tarhi kAryamevedam , ataH kathamasya kAraNatvam / na hi sutIkSNamapi sUcyagramAtmAnameva vidhyati / tataH kArya nirvartyasyAtmana eva kAraNamityanupapannameva, ityAha'sa kAraNaM buddhiheu ti sa kumbhaH kAraNaM hetuH kumbhasya / kutaH / prastAvAt kumbhabuddhihetutvAt / idamuktaM bhavati- sarvo'pi buddhau saMkalpya kumbhAdikArya karotIti vyavahAraH, tato buddhyA'dhyavasitasya kumbhasya cikIrSito mRnmayakumbhastadbuddhyAlambanatayA kAraNaM bhavatyeva / na ca vaktavyam- aniSpannatvAdasamasau tabuddherapi kathamAlambanaM syAt , dravyarUpatayA tasya sarvadA sattvAditi / nanu ya eveha mRnmayakAryarUpo ghaTastasyaiva kAraNaM cintyata iti prastutam , buddhyA'dhyavasitastu tasmAdanya eva, iti tatkAraNAbhidhAnamaprastuta| meva / satyam , bhAvini bhUtavadupacAranyAyena tayorekatvAdhyavasAnAdadoSaH / sthAsa-kozAdikAraNakAle'pi hi 'kiM karoSi' iti pRSTaH kumbhakAraH 'kumbhaM karomi' ityetadeva vadati, buddhyadhyavasitena niSpatsyamAnasyaikatvAdhyavasAyAditi / athavA, bhavyo yogyaH svarUpalAbhasyeti zakya utpAdayitum , ataH sukaratvAt kAryamapyAtmanaH kAraNamiSyate / avazyaM ca karmaNaH kAraNatvameSTavyam , yad yasmAt samastakAraNasAmagrIsaMnidhAne'pi naivamekAzArtha prArambhaH, kintu vivakSitakAryArtham , atastadavinAbhAvitvAt takriyAyAH kAryamapyAtmanaH kAraNamiti / etadeva bhAvayati-bAhyAni kulAla-cakra-cIvarAdIni yAni nimittAni tadapekSaM kriyamANakAle'ntaraGgabuddhyAlocitaM kArya bhavati svasyAtmanaH kAraNaM svakAraNam , anyathA yadi buddhyA pUrvamaparyAlocitameva kuryAt tadA prekSApUrva zUnyamanaskAra , bhUpiNDApAyAta piNDo vA zarkarAdyapAyAt / cakramathApAko vA'pAdAna kAraNaM tadapi // 21 // vasudhA''kAzaM cakra svarUpamityAdi saMnidhAnaM yat / kumbhasya tadapi kAraNamabhAvatastasya yadasiddhiH // 2118 // 2 gha cha. 'taan'| 3 gha. cha. 'buddhAvadhyavasya ku' / // 872 // For Personal and Price Use Only SAMww.jainmibrary.org Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 873 // Jain Education Internati mbhaviparyayo bhavet, ghaTakAraNa saMnidhAne'pyanyat kimapi zarAvAdikArye bhavet, abhAvo vA bhavet na kiJcit kArye bhavedityarthaH / tasmAd buddhyadhyavasitaM kAryamadhyAtmanaH kAraNameSTavyam / kiM bahunA ?, yathA yathA yuktito ghaTate tathA tathA sudhiyA karmaNaH kAraNatvaM vAcyam, anyathA karmaNo'kArakatve 'karotIti kArakam' iti SaNNAM kArakatvAnupapattireva syAditi / 'bhUpiMDetyAdi' bhUrapAdAnam, piNDApAye'pi dhruvatvAt / athavA, vivakSayA piNDo'pAdAnaM, tadvatazarkarAdInAmapAye'pi viveke'pi dhruvatvAt / athavA, ghaTApAyAccakramApAko vA'pAdAnamiti / 'vasuhetyAdi' ghaTasya cakraM saMnidhAnamAdhAraH, tasyApi vasudhA, tasyA apyAkAzam, asya punaH svapratiSThatvAt svarUpamAdhAraH ityevamAdi yat kimapyAnantaryeNa paraMparayA vA saMvidhAnamAdhAro ghaTasya vivakSyate tat sarvamapi tasya kAraNam, tadabhAve tasya ghaTasya yad yasmAdasiddhiH / / ityekonaviMzatigAthArthaH // tadevamuktaM dravyakAraNam // 2112 // / / 2113 / / 2114 / / 2115 / / 2116 / / 2117 / / 2118 // atha bhAvakAraNamAha bhAvami hoi duvihaM apasattha pasatthayaM ca apasatthaM / saMsArassegavihaM duvihaM tivihaM ca nAyavvaM // 2119 // bhavatIti bhAva audayikAdiH sa cAsau kAraNaM ca saMsArA'pavargayoriti bhAvakAraNam / tatazca bhAve bhAvakAraNe vicArye dvividhaM kAraNaM bhavati, aprazastaM prazastaM ca- zobhanamazobhanaM cetyarthaH / tatrAprazastaM saMsArasya saMvandhyekavidhamekaprakAraM, dvividhaM, trividhaM ca / cazabdo'nuktacaturvidhAdisaMsArakAraNasamuccayArtha iti / / 2119 / / atha kiM tadekavidhAdi saMsArasya kAraNam ? ityAha ajamo ya eko annANaM aviraI ya duvihaM ca / micchattaM annANaM aviraI ceva tivihaM tu // 2120 // asaMyamo'viratilakSaNaH sa pradhAnatayA vivakSitaH sannekavidha eva saMsArakAraNam, ajJAnAdInAM tadupaSTambhakatvenApradhAnatvavivakSaNAt / tathA, ajJAnamaviratizca pradhAnatayA vivakSitaM dvividhaM saMsArasya kAraNam / tatrAjJAnaM mithyAtvatimiropaplutadRSTerjIvasya viparyasto bodhaH, aviratistu sAvayayogAdanivRttiH / tathA, mithyAtvamajJAnamaviratizcaiveti trividhaM saMsArakAraNam / tatra tattvArthA 110 1 bhAve bhavati dvividhamaprazastaM prazastaM cAprazastam / saMsArasyaikavidhaM dvividhaM trividhaM ca jJAtavyam // 2119 // 2 asaMyamazcaiko'jJAnamaviratizca dvividhaM ca / mithyAtvamajJAnamaviratizcaiva trividhaM tu // 2120 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / ||873 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhavAciH / zraddhAnarUpaM mithyAtvaM pratItameveti / evaM kaSAyAdiyogAdanye'pi caturvidhAdisaMsArakAraNabhedA vaktavyA iti // uktamaprazastaM vizeSAbhAvakAraNam // 2120 // atha prazastaM bhaavkaarnnmaah||874|| hoi pasatthaM mokkhassa kAraNamegaviha duviha tivihaM ca / taM ceva ya vivarIyaM ahigAra pasatthaeNetthaM // 2122 // iha yad mokSasya kAraNaM hetustat prazastabhAvakAraNamucyate / kiM punastat ? ityAha- 'te ceva ya vivarIyaM ti' yadaprazastamasaMyamAdi bhAvakAraNamuktaM tadeva viparItaM sadekavidhaM, dvividhaM trividhaM caprazastaM bhAvakAraNaM bhavati / tatrAsaMyamAd viparItaH saMyama ekavidha prazastabhAvakAraNaM bhavati; ajJAnA-virativiparItaM tu jJAna-saMyamau dvividham , mithyAtvA-'jJAnA-virativiparItaM samyagdarzana-jJAna-saMyamarUpaM tu trividhamiti / tadevaM nAmAdibhedatazcaturvidhakAraNaM vicArya prastute yenAdhikArastadAha- 'ahigAra pasatthaeNetthaM ti' iha sAmAyike vicAryamANe prazastena bhAvakAraNenAdhikAraH / sAmAyikAdhyayanaM hi kSAyopazamikabhAvarUpaM vartate / sa ca prazastaH, mokSakAraNatvAt / ato yuktamuktam- 'prazastabhAvakAraNenAtrAdhikAraH' iti // 2121 // atha kAraNadvAra eva kAraNavaktavyatAnugataM prasaGgataH kizcidAhatitthayaro kiMkAraNaM bhAsai sAmAiyaM tu ajjhayaNaM / titthayaranAmagottaM baI me veiavvaM ti // 2122 // tIrthakaraH kiMkAraNaM kiMnimittaM bhASate sAmAyikAdhyayanam / tuzabdAdanyAni cAdhyayanAni, kevalajJAnotpattitastasya kRtakRtyatvAt kiM tadbhASaNena ? ityabhiprAyaH / atrocyate- tIrthakara iti nAmagotraM saMjJA yasya tat tIrthakaranAmasaMjJakaM karma pUrva mayA baddha tadidAnImanena prakAreNa veditavyam, ityanena kAraNena sa tad bhASata iti // 2122 // punaratraiva ca vineyapraznamuttaraM cAha'taM ca kahaM veijjai agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhagavao taiyabhavosakaittA NaM // 2123 // , bhavati prazasta mokSasya kAraNamekavidhaM dvividhaM trividhaM ca / tadeva ca viparItamadhikAraH prazastenAtra // 2121 // 2 tIrthakaraH kiMkAraNaM bhASate sAmAyika svadhyayanam / tIrthakaranAmagotraM baddhaM mayA veditavyamiti / / 2122 // 3 taca kathaM vedyatealAnyA dharmadezanAdibhiH / badhyate tattu bhagavatastRtIyabhavamavadhvakya / / 2125 / / ||874 // For Personal use only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhadvRttiH / // 875 // 'niyamA maNuyagaIe itthI puriseyaro va suhaleso / AseviyabahulehiM vIsAe annayaraehiM // 2124 // etayoAkhyAnaM pUrvavadeva, navaraM tat punastIrthakaranAmakarma baddhaM sat kathaM vedyate ? iti praznaH / atrottaram- aglAnyA- 'nirvedena dharmadezanAdibhiH / tacca bhagavatastIrthakarasyaiva- yastIrthakaro bhaviSyati tasyaiva vadhyate bandhamAyAti / kadA ? ityAhasiddhigamanabhavAt tRtIyabhavaM yAvadavaSvakyApasRtya / idamuktaM bhavati- anena baddhena bhavatrayameva saMsAre'vatiSThate, tataH sidhyati / ekastAvat sa eva manuSyabhavo yatra tad badhyate, dvitIyastu devabhavaH, narakabhavo vA, tRtIyabhave tu tIrthakaro bhUtvA sidhyati / tacca niyamAd manuSyagatAveva pArambhamAzritya samyagdRSTimanuSyo badhnAti, nAnyagatAvanyaH / kathaMbhUto manuSyaH ? ityAha- strI, puruSaH, itaro vA puruSanapuMsakavedako mantrAdikAraNairupahatapuruSavedaH san yo napuMsakaH, na tu kliSTaH paNDakAdirityarthaH / kathaMbhUtaH punaH syAdiH ? ityAha- samyagdarzanAdiguNayuktatvAt shubhleshyH| kaiH punaH kAraNaiH so'pi banAti ? ityAha- 'arahaMta-siddha-pavayaNa' ityAdinA | pUrvamabhihitairbahulaiH punaH punarAsevitaiH saMpUrNaviMzatyA kAraNaiH, anyataraibaiMka-dvi-vyAdibhiratipuSTiM nItairiti // 1223 // 2124 // evaM tIrthakRtaH sAmAyikAdhyayanabhASaNakAraNamabhidhAya, atha gaNabhRtAmAzaGkAdvAreNa tacchravaNakAraNamabhidhitsurAha goyamamAI sAmAiyaM tu kiMkAraNaM nisAmeti / nANassa taM tu sundara-maGgulabhAvANa uvaladdhI // 2125 // hoi pavitti-nivittI saMjama-tava pAvakammaaggaNaM / kammavivego ya tahA kAraNamasarIrayA ceva // 2126 // kammavivego asarIrayAi asarIrayA'NabAhAe / hoaNabAhanimittaM aveyaNu aNAulo niruo // 2127 // niruyattAe ayalo ayalattAe ya sAsao hoi / sAsayabhAvamuvagao avvAbAhaM suhaM lahai // 2128 // , niyamAd manuSyagatau strI puruSa itaro vA zubhalezyaH / AsevitabahulaivizatyA anyataraiH / / 2024 // 2 A. ni. pR0 28 / 3 gautamAdayaH sAmAyikaM tu kiMkAraNaM nizamayanti / jJAnAya tattu sundara-mAla(taditara)bhAvAnAmupalabdhaye // 2125 // bhavataH pravRtti-nivRttI saMyama-tapasoH pApakarmAgrahaNam / karmavivekazca tathA kAraNamazarIratA caiva // 2125 / / karmaviveko'zarIratAyA azarIratA'nAbAdhAyAH / bhavatyanAbAdhanimittamavedano'nAkulo nIruk // 2127 // niruktayA'calo'calatayA ca zAzvato bhavati / zAzvatabhAvamupagato'jyAbAdhaM sukhaM labhate // 2128 // 875|| Jan Education interna For Personal and Price Use Only d Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 11876 // TERSTANDSTB vyAkhyA- gautamAdayo gaNadharAH kiMkAraNaM kiMnimittaM kiMprayojanaM sAmAyikaM nizamayanti zRNvanti ? ityAha- 'nANassa ti' vibhaktivyatyayAcaturthIha draSTavyA, sAca tAdarthe, tatazca jJAnArtha jJAnAyetyarthaH, teSAM bhagavadvadanAravindanirgataM sAmAyikamidaM zrutvA tadarthaviSayaM jJAnamutpadyata iti bhAvaH / tanu jJAnaM sundara-maGgulabhAvAnAM zubhA-'zubhapadArthAnAmupalabdhaye upalabdhinimittaM bhavati / tasyAzca zubhA-'zubhapadArtho| palabdheH sakAzAt zubheSu pravRttiH, itarebhyastu nivRttirbhavati / te ca nivRtti-pravRttI 'saMjama-tava tti' saMyama-tapasoH kAraNaM nipittaM bhavataH, azubhanivRttiH saMyamakAraNam , zubhapravRttistu tapaHkAraNamityarthaH / tayozca saMyama tapasoH pApakarmaNo'grahaNaM, tathA, karmavivekazca karmanirjarArUpo yathAsaMkhyaM kAraNaM nimittaM prayojanamiti yAvat / karmavivekasya ca kAraNaM prayojanamazarIrataiva ceti / atha vivakSitamarthamuktAnuvAdena pratipAdayannAha- karmavivekaH karmapRthagbhAvo'zarIratAyAH kAraNam / azarIratA punaranAbAdhatAyAH kAraNaM bhavati / 'hoaNabAhanimittaM ti' anAcAdhatAnimittamanAbAdhatAkAraNamanAbAdhatayA hetubhUtayetyarthaH, avedano vedanArahito bhavati jiivH| avedanatvAcAnAkulo'vihvalo bhavati / rogAdhanAkulatvAcca nIruk samastabhAvarogarahito bhavati / nIruktayA punaracalaH, acalatayA ca tatraiva muktikSetre zAzvato nityo bhavati / zAzvatabhAvaM copagataH sannavyAvAdhasukhaM labhate / itthaM pAramparyeNAvyAvAdhamuktisukhanimittaM sAmAyikazravaNaM siddham / iti niyuktigAthAdazakArthaH // 2125 // 2126 // 2127 // 2128 // etAzca gAthAH sugamatvAt saMkSepato bhASyakAraH kizcid vyAcikhyAsurAha'titthayaranAmakammakkhayassa kAraNamidaM jiNidassa / sAmAiyAbhihANaM nANassa u goyamAINaM // 2129 // taM pi subheyarabhAvovaladdhie sA pavitti-niyamANaM / evaM neyaM kamaso puvvaM puvvaM paranimittaM // 2130 // idaM sAmAyikAbhidhAnaM sAmAyikabhASaNaM jinendrasya tIrthakarasya bhagavatastIrthakaranAmakarmakSayasya kAraNaM hetuH / gautamAdInAM punarjJAnasya 'tacchravaNaM kAraNam' iti gamyate / tadapi jJAnaM zubhA-'zubhabhAvopalabdheH kAraNam , eSApi pravRtti-niyamayoH pravRtti-nivRttyoH kAraNam / evaM kramazaH krameNa pUrva parasyottarasya nimittaM tAvajjJeyaM yAvat zAzvatatvAdavyAbA, muktisukhaM labhate / iti gAthAdvayArthaH / uktaM kAraNadvAram // 2129 / / 2130 // 876 / / pa. cha. 'lambhAya ni'| 2 tIrthakaranAmakarmakSayasya kAraNamidaM jinendrasya / sAmAyikAbhidhAnaM jJAnasya tu gItamAdInAm // 2129 // tadapi zubhe-tarabhAvIpalabdhaH sA pravRtti-niyamayoH / evaM jJeyaM kramazaH pUrva pUrva paranimittam // 21 // Taaree Jan Educationainter For Personal and Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 877 / / Jain Education Internas atha pratyayadvAramAha peccayanikkhevo khalu davvammI tattamAsagAIo / bhAvammi ohimAI tiviho pagayaM tu bhAveNaM // 2131 // kevalanANitti ahaM arihA sAmAiyaM parikahei / tesiM pi paccao khalu savvaNNU to nisAmiti // 2132 // pratyAyayatIti pratyayaH, pratyayanaM vA pratyayastannikSepastannyAsaH / khaluzabdasyApizabdArthatvAt so'pi tanikSepaH kAraNanikSepavad nAma sthApanAdibhedAccaturvidhaH / tatra nAma-sthApane pratIte / dravye dravyaviSayaH pratyayo jJazarIra bhavya zarIrarUpaH sugamaH / tadyati| riktastu taptamASakAdiH, Adizabdena ghaTatandulacarvaNAdidivyaparigrahaH / dravyaM ca tat pratyAyya pratItihetutvAt pratyayazca dravyapratyayastaptamASakAdireva, tajjo vA pratyAyya puruSagatapratyayaH / 'bhAvammitti' bhAve bhAvapratyaye vicArye'vadhyAdistrividho bhAvapratyayaH / avadhi-manaHparyAya - kevalajJAnatrayalakSaNo bAhyaliGgAnapekSa eva pratyAyayati, atastAttvikapratyayatvAd bhAvapratyayastrividha ityarthaH / mati zrute tu bAhyaliGgaM karaNamapekSya pratyAyayataH, na sAkSAt, ataH kilAtra na vivakSite / prakRtaM prastutopayogastu sAmAyikamaGgIkRtya bhAvena bhAvapratyayeneti / ata eva 'kevalajJAnyaham' iti svakIyAdeva kevalalakSaNAd bhAvapratyayAdarddan sAkSAdeva sAmAyikArthamupalabhya sAmAyikaM parikathayati, teSAmapi zrotRRNAM gaNadharAdInAM hRtAzeSa saMzaya paricchiyA 'sarvajJaH' iti pratyayo bodhanizcayo bhavati / tato yasmAt sarvajJapratyayAt nizamayanti zRNvanti sAmAyikam, ata eva yat kaizciducyate "sarvajJo'sAviti cetat tatkAle'pi bubhutsubhiH / tajjJAnajJeyavijJAnarahitairgamyate katham // 1 // " ityAdi, tad vyudastaM bhavati, anyathA 'caturvedo'yam' ityAdi lokavyavahArAnupapatteH / iti niyuktigAthAdvayArthaH // 2131 // 2132 // atha bhASyam - devvasa davvao vA davtreNa va davvapaccao neo / tavvivarIo bhAve so vi hu nANAio tiviho // 2133! 1 pratyayanikSepaH khalu dravye taptamASakAdikaH / bhAve'vadhyAdistrividhaH prakRtaM tu bhAvena // 2131 // kevalajJAnItyahamarhan sAmAyikaM parikathayati / teSAmapi pratyayaH khalu sarvajJastato nizamayanti / / 2132 / / 9 dravyasya vyato vA dravyeNa vA dravyapratyayo jJeyaH / tadviparIto bhAve so'pi khalu jJAnAdikastrividhaH // 2133 // For Personal and Private Use Only bRhadvatiH / // 877 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 878 // pratyAyyapuruSalakSaNasya pratyayaH pratItivyapratyayaH, tathA, dravyAt taptamASakAdeH, dravyeNa vA ghaTAdinA pratyayo vyapratyayo jnyeyH| yastu bAhyadravyAd bAhyadravyeNa vA na kriyate, kintu tadviparItastanirapekSa eva sAkSAdupalambhAd bhavati sa bhAvarUpaH pratyayo bhaavprtyyH| sa cAvadhi-manaHparyAya-kevalajJAnabhedAt trividha iti / anenaiva ca bhAvapratyayenehAdhikAraH / / 2133 // tathA cAha 'kevalanANitaNao appa cciya paccao jiNidassa / tappaccakkhattaNao tatto cciya goyamAINaM // 2134 // jinendrasya tIrthakarasya kevalajJAnitvAt sAmAyikArtha sAkSAdupalabhya kathayata Atmaiva pratyayo nAnyaH, kevalajJAnAtmanA bhAvapratyayAvaSTambhenaiva tasya sAmAyikaprarUpaNAditi / gautamAdInAmapi zrotRNAM tata eva kevalajJAnalakSaNAd bhAvapratyayAt 'sAmAyikazravaNam' iti gamyate / kutaH? ityAha- tasya kevalajJAninaH pratyakSatvaM tatpratyakSavaM tasmAt / idamuktaM bhavati- sarvasaMzayaparicchedAdinA 'kevalajJAnyasau' ityanubhavapratyakSadvAreNaiva gautamAdayo'vagacchantyeva / tatasteSAmapi vastutaH kevalajJAnalakSaNabhAvapratyayAdeva sAmAyikazravaNaM pravartata iti // 2134 // Aha-nanu kathamavadhyAdireva trividho bhAvapratyayaH, yAvatA mati-zrute api pratyAyanaphalatvAt kathaM na bhAvapratyayaH ? ityAha jeNAiMdiyamiTuM sAmaiyaM to'vahAivisayaM taM / na u mai-suyapaccakkhaM jaM tAiM parokkhavisayAiM // 2135 // yena yasmAt kAraNAjIvaparyAyatvAt , jIvasya cAmUrtatvAdatIndriyamindriyaviSayo na bhavati sAmAyikam , itISTaM tattvavedinAm , tasmAdavadhyAdijJAnAnAmeva tadviSayaH / mati-zrutapratyakSaM tu tad na bhavati, yad yasmAt te mati-zrute parokSArthaviSaye, indriyadvAreNaivotpatteriti // 2135 // atra prerakaH prAhajuttamiha kebalaM cetra paccao nohi-mANasaM nANaM / poggalamettavisayao sAmAiyArUvayA jaM ca // 2136 // kevalajJAnivata Atmaiva pratyayo jinendrasya / tatpratyakSatvatastata eva gautamAdInAm // 2134 // F 2 yenAtIndriyamiSTaM sAmAyikaM tato'vadhyAdiviSayaM tat / na tu mati zrutapratyakSaM yat te parokSaviSaye // 2135 // 1 yuktamida kevalameva pratyayo nAvadhi-mAnase jJAne / pudgalamAtraviSayataH sAmAvikArUpatA baca / / 2135 // 878 // For Personal and Use Only Tww.jainabrary.org Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvRttiH / // 879|| nanu yadyevam , tarhi jIvaparyAyatvAdamRtatvena sAmAyika kevalajJAnasyaiva viSayaH / atastadevaikaM bhAvapratyayo yuktam , na tvavadhimanaHparyAyajJAne, tayoH pudgalamAtraviSayatvAt- rUpidravyaviSayatvAdityarthaH / sAmAyikamapi paugalika bhaviSyati, na, ityAha- yad yasmAcArUpatA'mUrtatA sAmAyikasya, jIvaparyAyavAdityuktameveti // 2136 // sUrirAha 'jaM lesApariNAmo pAyaM sAmAiyaM bhavatthassa / tappaccakkhattaNao tesiM to taM pi paJcakkhaM // 2137 // yad yasmAd bhavasthasya jantoH saMbandhi prAyo dravyalezyAjanita eva pariNAmo'dhyavasAyaH sAmAyikam / siddhasyAlezyApariNAmo'pi samyaktvasAmAyikaM bhavati, atastadvayavacchedArtha bhavasthagrahaNam / bhavasthasyApyayogikevalino'lezyApariNAmarUpe api samyaktvacAritrasAmAyike bhavataH, tatastannirAsArtha prAyograhaNam , yasmAt prAyo dravyalezyAjanita eva pariNAmo bhavasthasya sAmAyikam / 'to taM paJcakkhaM ti' tatastadapi sAmAyika pratyakSam / keSAm ? ityAha-'tesiM ti' teSAmavadhi-manaHparyAya jJAninAm / kutaH ? ityAha-'tappaccakkhattaNau ti tAsAM dravyalezyAnAM pratyakSatvaM tatpatyakSatvaM tasmAt tatpratyakSatvAt / idamuktaM bhavati- avadhi-manaHparyAyajJAnino'pi sAmAyikapariNAmajanakAni lezyAdravyANi sAkSAt pazyAnta / tatastadvAreNa tajanitapariNAmarUpaM sAmAyikamapi teSAM pratyakSamucyate / mati-zrute tu sAkSAd na kiJcit pazyata ityetAvatA bhedena tayorbhAvapratyakSatvaM noktamiti // 2137 // evamapyanyadaniSTamApAdayannAha paraHohAipaccayaM ciya jai taM na suyaM pi paccao patto / paJcakkhanANivajassa teNa. vayaNaM na saddheyaM // 2138 // nanu yAktanyAyenAvadhyAdijJAnatrayapatyayameva sAmAyikam , tataH zrutajJAnamapi hanta ! na pratyayaH prAptaH / mA mApat , kiM naH sUyate ? iti cet / ucyate- tena tataH pratyakSamavadhi-manaHparyaya-kevalarUpaM jJAnaM yeSAM te pratyakSajJAninastadvarjasya tAn varjayitvA'nyasya kasyApi vacanaM na zraddheyaM prAmoti / na caitadasti, caturdazapUrvadharAdivacanasya pramANatvenoktatvAditi // 2138 / atrottaramAha // 879 // yalezyApariNAmaH prAyaH sAmAyika bhavasthasya / tatpratyakSasvatasteSAM tatastadapi pratyakSam // 2137 // 2 avadhyAdipratyayameva yadi tadna zrutamapi pratyayaH prAptaH / pratyakSajJAnivarjasya tena vacanaM na zradeyam // 2138 // Jan Ed a Internatio For Personal and Price Use Only ansbrary.org Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 880 // Jain Educationa Internatio suyamiha sAmaiyaM ciya paccaiyaM taM jao ya tavvayaNaM / paccakkhanANiNo ciya paccAyaNamettavAvAraM ||2139 // nanu zrutaM zrutajJAnaM yat tvayA gaNadharAdisambaddhaM pratyayatvena gIyate, tadiha zrutasAmAyikameva, sAmAyikahetutvAt, na punaranyat kiJcit / tacca pratyayikaM pratIyate'rtho yasmAdasau pratyayo'vadhyAdijJAnatrayalakSaNaH sa pratyAyakatvena yasyAstIti pratyayikaM sarvAbhilApyArthagocaraM sarvadravyAsarva paryAyaviSayaM zrutajJAnamityAdirUpeNa kevalAdijJAnatrayapratyAyyaM, na tu kevalAdijJAnatrayavat svayameva tatpratyaya ityarthaH, tataH kathamatra bhAvapratyayatvena tadadhikriyate ? / atha vacanarUpaM dravyazrutaM tvayA pratyayo'bhidhIyate / tadapyayuktam / kutaH ? ityAha- 'jaMtao ya tavvayaNamityAdi yatazca tasya pratyakSajJAnino vyAkhyAvidhipravRttasya vacanaM tadvacanam / kathaMbhUtam ? ityAhapratyakSajJAnina evaM pratyAyanamAtrameva parAvabodhanamAtrameva vyApAro yasya tat pratyAyanamAtravyApAram / ataH kevaliprayuktatvena zraddhIyamAnasvAt tadapi pratyayaH, na tu kevalAdivat svayameveti / / 2139 / / yadyevam, tarhi kimiha sthitam - kiM zrutaM sarvathaiva pratyayatvena nehAdhikartavyam : ityAha ohAipacao ttiya bhaNie to taM pi paJccao'bhihiyaM / ohAitigaM ca kahaM tadabhAve paccao hojjA ? // 2140 // tatastadapi zrutaM pratyayo'bhihitaM pratyayatvenA'trAdhikRtaM bhavati / kiM sAkSAt ? / naivam, sAmarthyAt / katham ? ityAzaGkayAha- 'abadhyAdistrividho'tra pratyayo'dhikriyate' iti bhaNite'rthApatteH zrutamapi pratyayo gamyate / kiM punastadantareNa nopapadyate ? ityAha- anyathA tadabhAve zrutAbhAve'vadhyAdi jJAnatrayamapi kathaM pratyayo bhavet ? / idamuktaM bhavati- 'avadhyAditrayaM pratyayaH' iti dravyazrutenaiva parasya pratyAyyate, tadabhAve tvavadhyAdIni mUkatvAdAtmanaH pratyayatvaM parasya pratipAdayituM na zaknuyuH, na cApratipAditaM tatpratyayatvaM sidhyet, dravyazrutamapi copacArAt zrutajJAne'ntarbhavati ato'vadhyAdipratyayatvasAdhakatvAt zrutasyApIha pratyayatvamavagantavyam uktaM ca- "suyanANe uniuttaM kevale tayaNaMtaraM / appaNo ya paresiM ca jamhA taM paribhAvagaM // 1 // " iti / tadevamavadhyAdayastrayaH pratyayAH sAkSAduktAH zrutapratyayastu sAmarthyAdabhihitaH // 2140 // 1 zrutamiha sAmAyikameva pratyayikaM tad yatazca tadvacanam / pratyakSajJAnina evaM pratyAyanamAtravyApAram // 2139 // 2 avadhyAdipratyaya iti ca bhaNite tatastadapi pratyayo'bhihitam / avadhyAditrikaM ca kathaM tadabhAve pratyayo bhavet 1 // 2140 // 3 zrutajJAne tu niyuktaM kevale. tadanantaram / Atmanazca pareSAM ca yasmAt tat paribhAvakam // 1 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / ||880|| ww.jainelibrary.org Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 881 // Jain Education Internati athavA, anyathA 'trayaH pratyayoM bhavanti' ityAha satthaM ticayA vAdimo cciya jiNassa / sapaccakkhattaNao sIsANa u tippayAro vi|| 2141 // bRhadvRttiH / 'vA' ityathavA, AtmA guravaH zAstramityevaM trayaH pratyayAH / tatrAdima Aya evAtmalakSaNaH pratyayo jinasya, kevalitvena svamatyakSatvAda, AtmAvaSTambhenaiva jinaH sAmAyikaM kathayatItyarthaH / ziSyANAM tu gaNadhara tacchiSya-praziSyAdInAmAtma-guru-zAstralakSaNatriprakAspi pratyayo vijJeya iti / / 2141 / / tatra sarvospi prekSAvAn 'yuktamidam' ityAtmanA jJAtvaiva prAyaH sAmAyikaprarUpaNa-zravaNAdikArye pravartata ityAtmapratyayatvaM ziSyeSvapyastIti pazcAd vakSyati / ato yathA gurupratyayastathA didarzayiSurgaNadharApekSaM tAvadAha aisa gurU savvaNNU paccakkhaM savvasaMsayaccheyA / bhaya-rAga- dosarahio liMgAbhAvao jaM ca // 2142 // aNuvaka parANuggahaparo pamANaM ca jaM tihuyaNassa / sAmAiyauvaese tamhA sayavayaNoti // 2143 // gaNadharANAM tIrthakaro guruH / tataste tatpratyayatvena sAmAyikaM zRNvanti / kiM vicintya te tasya pratyayatvamupakalpayanti ? ityAha- eSo'smAkaM guruH sarvajJaH pratyakSamanubhavasiddhaH sarvasaMzayacchedAt / aparaM ca bhaya-rAga-dveSarahito'yam, zastraparigrahA'GganAsaMnidhAna- vadana kAryAditalliGgAbhAvAt / tataH sarvajJatvAt bhaya-rAgAdidoSarahitatvAcca nAyamanRtaM kadAcidapi bhASate, ataH sAmAyikopadeze zraddheyavacana iti saMbandhaH / tathA, anupakRta AtmopakAre nirapekSa eva parAnugrahaparaH pramANaM ca sakalatribhuvanasya yasmAt tataH sAmAyikopadeze'smAkaM zraddheyavacanaH / evaM jambU prabhavAdInAmapi ziSya-praziSyANAM nijanijaguruSu saMbhavadguNodbhAvanapUrvakaM sAmAyika zravaNapratyayatvaM bhAvanIyam / / 2142 / / 2143 / / zAstrasya kathaM te pratyayatvamavagamya pravartante 1 ityAha saitthaM ca savvasattovagAri puvvAvarAvirohIdaM / savvaguNAdANaphalaM savvaM sAmAiyajjhayaNaM // 2144 // 111 1 AtmA guravaH zAstramiti pratyayA vA''dima eva jinasya / svapratyakSatvataH ziSyANAM tu triprakAro'pi // 2141 // 2 eSa guruH sarvajJaH pratyakSaM sarvasaMzayacchedAt / bhaya-rAga-dveSarahitastaliGgAbhAvato yaca // 2142 // anupakRtaparAnugrahaparaH pramANaM ca yat tribhuvanasya / sAmAyikopadeze tasmAt zraddheyavacana iti // 2143 // 3 zAstraM ca sarvasatvopakAri pUrvAparAvirodhIdam / sarvaguNAdAnaphalaM sarva sAmAyikAdhyayanam // 2144 // For Personal and Private Use Only // 881 // ww.jainelibrary.org Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RESEARCH vizeSA // 882 // ANNIESIRESHPANDEEPAGESNRNPPORIRAMPARANPURNIDHIDDENTRA bArAbArAmabAparAsnAtaka kApaDa 'zAstraM cedaM sarvasattvopakAri, tathA, pUrvAparAvirodhi, sarvaguNagrahaNaphalaM ca sarvamapyetat sAmAyikAdhyayanam , ataH pramANamasmAkam' ityevaM zAstrasya pratyayatvamavadhArya tacchravaNe pravartante shissyaaH| Aha-nanu zrutasya zAstrasya prathamameva kathaM sarvasattvopakArakatvAdIn guNAn ziSyA jAnanti ? / sarvaM zAstraM jJAtvA jAnantIti cet / tadayuktam , zrute zAstre tatpratyayAdhyavasAyasya niSphalatvAt , tamanta- OH reNApi tacchravaNasya pravRttatvAt / naitadevam , yato varNikAmAtrahetoH kiyadapi zAstraM zrutvA tadguNAn vidanti ziSyAH, tataH zeSaM zRNvanti, AdivAkyAd vA samudAyArtha vA gurvAdibhyaH zrutvA'zrute'pi zAstre tadguNAn jJAtvA tacchravaNe pravartanta ityadoSa iti // 2144 // __ atha ziSyANAmAtmapratyayatvamAhabujjhAmo NaM nijamiva viNNANaM saMsayAdabhAvAo / kammakkhaovasamao ya hoi sappaccao tesiM // 2145 // budhyAmahe- saMvijJAnarUpatayA sAmAyikAdhyayanamavagacchAmaH / kimiva ? ityAha-nijamiva ghaTAdivijJAnamiti / evaMbhUtaH svapratyaya AtmapratyayasteSAM ziSyANAM bhavati / kuto hetoH punarayaM svapratyayasteSAM bhavati ? ityAha- 'saMzayAdyabhAvAt' saMzaya-viparyayA-'nadhyavasAyAbhAvatvenAsyAdhyayanasya teSAM siddhatvAdityarthaH / karmakSayopazamA vA kutazcidevaMbhUtaH svapratyayasteSAM bhavati // iti trayodazagAthArthaH / / 2145 / / __ atha lakSaNadvAramAhanomaM ThavaNA davie sarise sAmannalakkhaNA-''gAre / gairAgai-nANattI nimitta uppAya-vigaI ya // 2146 // vIriyabhAve ya tahA lakkhaNameyaM samAsao bhaNiyaM / ahavA vi bhAvalakkhaNa cauvihaM saddahaNamAI // 2147 // saddahaNa jANaNA khalu viraI masiM ca lakkhaNaM khe| te vi nisAmiti tahA caulakkhaNasaMjuaMceva // 2148 // lakSyate'neneti lakSaNaM padArthAnAM svarUpaM, tacca nAmAdibhedAd dvAdazadhA // 2146 // 2147 / / 2148 // atra nAma-sthApanAlakSaNe vyAcikhyAsurAha bhASyakAra: 1 judhyAmahe nijamiva vijJAnaM saMzayAdyabhAvAt / karmakSayopazamatazca bhavati svapratyayasteSAm // 2145 // 2 nAma sthApanA dravye sahaze sAmAnyalakSaNA-''kArau / gatyAgati-nAnAtve nimittamutpAda-vigatI ca // 2146 // ||882 // vIryabhAve ca tathA lakSaNametat samAsato bhaNitam / athavA'pi bhAvalakSaNaM caturvidhaM zraddhAnAdi // 21 // zraddhAnaM jJAnajJA khalu viratirminaM ca lakSaNaM kathayati / te'pi nizamayanti tathA caturlakSaNasaMyutameva // 2148 // phAsasamakakakakakara Jan Education inte For Personal and Price Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 1883 // lakkhaNamiha jaM nAmaM jassa va lakkhijae va jo jeNaM / ThavaNAgAraviseso viNNAso lakkhaNANaM vA // 2149 // iha 'lakSaNam' iti yallakArAdivarNatrayAvalImAtraM tad nAmaiva lakSaNaM nAmalakSaNam / athavA, 'jassa va tti' yasya vA kasyacijjIvAdeH 'lakSaNam' iti nAma kriyate tad vastu nAmnA hetubhUtena lakSaNaM nAmalakSaNam / athavA, nAma-tadvatorabhedAd nAma ca tallakSaNaM ca nAmalakSaNam / 'lakkhijjae va jo jeNaM ti' yo vA stambha-kumbhA-'mbhoruhAdiH padArthoM nijena stambha-kumbhAdinAmnA lakSyate jJAyate tatstambhAdi nAmalakSaNamucyate, lakSyate'neneti kRtvA / 'ThavaNa tti' sthApanAlakSaNamucyate / kiM tat ? ityAha- lakSaNarUpasya varNatrayasyAkAravizeSaH / athavA, lakSaNAnAM svastika-zaGka-cakra-dhvajAdInAM yo maGgalapaTTAdAyakSatAdibhinyAso viracanA vidhIyate tat sthApanAlakSaNamiti // 2149 // . 'davie tti' dravyalakSaNam / taccAgama-noAgama-jJazarIra-bhavyazarIrarUpaM sugamam / tadvyatiriktaM punarAha lakkhijjai jaM jeNaM davvaM taM tarasa lakkhaNaM taM ca / gaccuvagArAIyaM bahuhA dhammatthiyAINaM // 2150 // yad dravyaM dharmAstikAyAdikaM lakSyate yena tat tasya dravyasya lakSaNam / tacca gatyupakArAdikaM dharmAstikAyAdInAM saMvandhi bahubhedaM vijJeyamiti / / 2151 // athAnyeSAM sAdRzya-sAmAnyAdilakSaNAnAM sAmAnyena bhAvArthamAha kiMcimmittavisiDhe eyaM ciya seslkkhnnvissaa| jaM davvalakkhaNaM ciya bhAvo visa davvadhammo tti||2152|| idameva ca dravyalakSaNaM kizcinmAtraviziSTa sat zeSAH sAdRzya-sAmAnyAdayo nava lakSaNabhedA bhavanti / kutaH ? ityAha - yad yasmAt sa vakSyamANo bhAvo'pi bhAvalakSaNarUpo dravyadharmatvAd dravyaM lakSyate'neneti kRtvA dravyalakSaNaleva, AsatAM punaH zeSAH sAdRzya-sAmAnyAdayo lakSaNabhedA iti / / 2151 // tadevaM sAmAnyena sAdRzyAdilakSaNabhedAn vyAkhyAya vizeSato'pi 'sarise tti' sAdRzyalakSaNasvarUpaM vivRNvannAha RSS 1883 // , lakSaNamida yadnAma yasya vA lakSyate vA yo yena / sthApanA''kAravizeSo vimyAso lakSaNAnAM vA // 2149 // 2 pa.cha.'na ghtt-stmbhaadi| 35. cha, 'tad ghttaadi| 4 lakSyate yad yena dravyaM tat tasya lakSaNaM taca / gatyupakArAdikaM bahudhA dharmAstikAyAdInAm // 2150 / / 5 kicinmApraviziSTametadeva zeSalakSaNavizeSAH / yad dravyalakSaNameva bhAvo'pi sa dravyadharma iti // 2151 // For Personal and ATMarjanabrary.org Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 1884 // tullAgAradarisaNaM sarisaM davvassa lakkhaNaM taM pi / jaha ghaDatullAgAro ghaDo tti taha savvamuttIsu // 2152 // yad yAdivastUnAM tulyasyAkArasya darzanaM tadiha 'sarisaM ti' sAdRzyamucyate / dravyasya tadapi lakSaNam / tenApi hi 'sahazamamukasyedam' iti vyapadezahetutvAd dravyaM lakSyata iti, etadapi sAmAnyato dravyalakSaNameva, vizeSatastu sAdRzyalakSaNamucyata itIha bhAvArthaH / evamuttaratrApi sAmAnyato dravyalakSaNatA vizeSatastu vakSyamANatattavizeSalakSaNatA draSTavyeti / udAharaNamAha- yathaikena dRzyamAnaghaTena tulyAkAro'nyo'pi sarvo ghaTa iti / evamanenaiva prakAreNa sarvAsu mUrtiSu sarveSvapi mUrtavastuSu yasya yena sAdRzyaM ghaTate, tat sarva sAdRzyalakSaNamiti / / 2152 / / atha 'sAmaNNalakkhaNa ti sAmAnyalakSaNavyAkhyAnamAha-- sAmaNNamappiyamaNappiyaM ca tatthaMtima jahA siddho| siddhassa hoi tullo savvo sAmaNNadhammehiM // 2153 // egasamayAisiddhattaNeNa puNarappio sa tasseva / tullo sesA'tullo sAmaNNa-visesadhammo ti // 2154 // vyAkhyA- iha sAmAnya dvidhA- arpitamanarpitaM c| tatrArpitaM vizeSitamucyate, anarpitaM tvaviziSTam / tatrAntimamaviziSTaM sAmAnyaM yathA siddhaH sarvo'pyanyasya sarvasyApi siddhasya satva-dravyatva-prameyatvA-'mRrtatva-kSINakarmasvA-'nAbAdhatva-siddhatvAdibhiH sAmAnyadharmaMstulyaH samAno bhavati / eka-dvi-vyAdisamayasiddhasvena punararpito vizeSitaH sa siddhaH 'tasseva tulla ti tasyaivaika-dvi-vyAdisamAnasamayasiddhasyaiva siddhasya tulyaH samAnaH, zeSasya svasamAnasamayasiddhasyAtulyo'samAnaH / nanu kathameka evAyaM siddhaH siddhAntaraistulyo'tulyazca ? ityAha- sAmAnyarUpo vizeSarUpAzca dharmA yasya sa sAmAnya-vizeSadharmA iti hetoH / na hyasau. yereva dharmaMstulyastairevAtulyo yena virodhaH syAt , kintu samAnadharmaMstulyo vizeSadharmaiH punaratulya iti bhaavH| yaceha siddhasya siddhena saha samAnatvaM tat sAmAnyalakSaNamiti // 2153 // 2154 // 'AgAre tti' AkAralakSaNaM vyAcikhyAsurAha // 884 // , tulyAkAradarzanaM sarazaM vyasya lakSaNaM tadapi / yathA ghaTatulyAkAro ghaTa iti tathA sarvamUrtiSu // 2152 // 1 sAmAnyamarpitamamarpitaM ca tatrAntimaM yathA siddhaH / siddhasya bhavati tulyaH sarvaH sAmAnyadharmaH // 2153 // ekasamayAdisiddhatvana punarapitaH sa tasyaiva / tulyaH zeSAtulyaH sAmAnya vizeSadharmeti // 2154 // Jan E inema For Personal and Price Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bAhiraciTThAgAro lakkhijae teNa mANasAkRtaM / AhArAdicchA hattha-vayaNa-nettAisaNNAhiM // 2155 // Akriyata Akalpyate jJAyate'bhipretaM manovikalpitaM vastvanenetyAkAro bAhyaceSTArUpaH / tena ca mAnasamAkUtamabhipretaM vastu lakSyata iti lakSaNamasAvucyate; tathAhi- rAjAdInAmAhArAdIcchA ista-vadana-netrAdisaMjJAbhirlakSyata eva vicakSaNaH, uktaM ca ___"AkArairiGgitairgatyA ceSTayA bhASitena ca / netra-vaktravikAraizca lakSyate'ntargataM manaH // 1 // " idi. 1155 // atha pAirAgai tti' gatyAgatilakSaNasvarUpaM pracikaTayiSurAhaavaropparaM payANaM visesaNavisesaNijjayA jattha / gaccAgaI ya doNhaM gaccAgailakkhaNaM taM tu // 2156 // parasparaM dvayordvayoH padayoryatra vizeSaNa-vizeSyatayA''nukUlyena gamanaM gtiH| yathA 'jIvo bhadanta ! devaH' iti jIvamanUdha devatvaM pRcchyate / atra jIvapadAdU devapade AnukUlyena yathAsthityA gatiH / tathA, pratyAvRyA pAtikUlyenAgamanamAgatiryathA 'devo jIvaH' ityatra devamanUya jIvatvaM pRcchayata itIha pratyAcyA devapadAjjIvapade aagtiH| gatidhAgatizca gatyAgatI tAbhyAM te vA lakSaNaM tadetad gatyAgatilakSaNam / etaca caturdhA; tadyathA-pUrvapadavyAhatam , uttarapadavyAhatam , ubhayapadavyAhatam , ubhayapadAvyAhataM ceti / tatra pUrvapadaM vyAhata vyabhicAri yatra tat pUrvapadavyAhataM lakSaNaM pUrvapadavyabhicArItyarthaH / evamanyatrApi yathAyogaM samAsaH // 2156 // etAneva caturo bhaGgAn sodAharaNAnAha bhASyakAra:ghuvvA-varo-bhaemuM vAhayamavvAhayaM ca taM tattha / jIvo devo devo jIvo tti vigappaniyamo'yaM // 2157 // " iha pUrvapadavyAhatam , aparapadavyAhatam , ubhayapadavyAhatam , ubhayapadAvyAhataM ceti caturdhA tadgatyAgatilakSaNamuktam / tatra "jIve bhante / deve, deve jIve ? / goyamA ! jIve siya deve, siya no deve, deve puNa niyamA jIve" iti bhuvanaguruvacanAjjIvo deva iti vizeSaNavizeSyabhUte padadvaye jIva iti pUrvapadaM devatvaM vyabhicaratyapi, jIvasya devasyAdevasya ca nArakAderdarzanAt / 'devaH kiM jIvaH' iti bAjhaceSTA''kArI lakSyate tena mAnasAkRtam / AhArAdIcchA hasta-vacana-nevAdisaMjJAbhiH // 2155 // 1. ga. 'bhaassnnen'| parasparaM padayorvizeSaNa-vizeSaNIyatA yatra / gasyAgatizca dyogasyAgatilakSaNaM tat tu // 215 // pUrvA-uparo-bhayeSu vyAhatamaNyAhataM ca sat sanna / jIbo devo devo jIva iti vikalpaniyamo'yam // 215 // 5 jIvo bhagavan ! devaH, devo jIvaH / gautama ! jIvaH syAd devaH, sthAd no devaH, devaH punaniyamAjIvaH / // 885 // For Posol s en Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 886|| Jain Education Internatio pratyAvRttau devo jIvatvaM na vyabhicaratyeva, devasya niyamena jIvatvAt / tasmAt pUrvapadavyAhato vikalpaniyamo'yaM bhaGgaH, vikalpo vyAhatibhajanA vyabhicAra ityarthaH, niyamo nizcayo'vyabhicAra ityarthaH, tatazca pUrvapadavikalpopalakSita uttarapadaniyamo yatrAsau vikalpaniyamaH prathamabhaGga iti / / 2157 / / zerSa bhaGgatrayaM sodAharaNaM yathA jIvai jIvo jIvo jIvai niyamo mao vigappo ya / devo bhavvo bhavvo devo tti vigappamo do vi // 2158 // jIvo jIvo jIvo jIvo tti duge vi gammae niyamo / jIvo jahovaogo tahovaogo ya jIvo tti // 2159 // vyAkhyA- 'jIvai jIvo jIvo jIvai' ityanena dvitIyabhaGgapratipAdakaM bhagavatI sUtraM sUcitam / taccedam - " jIvai bhaMte ! jIve, jIve jIvai ? / goyamA ! jIvai tAtra niyamA jIve, jIve puNa siya jIvai, siya no jIvai' iti / iha 'jIva' zabdena dazavidhamANalakSaNaM jIvanaM jIvitavyamucyate / tatra jIvanaM tAvad niyamAjjIvaH, ajIve tasya sarvathA'saMbhavAt; jIvaH punaH syAjjIvati syAd na jIvati, siddhajIvasya jIvanAsaMbhavAt / ata ihottarapadaM vyAhatam, vyabhicArAt : pUrvapadaM svavyAhataM, jIvanasya jIvamantareNAbhAvAt / ata evAha'niyamo mao vigappo yatti' pUrvapade'vyabhicArAd niyamo mataH, uttarapade tu vikalpo bhajanA vyAhatirvyabhicAra ityarthaH / tatazca niyamenopalakSito vikalpo yatrAsau niyamavikalpanAmako'yamuttarapadavyAhato dvitIyo bhaGgaH / 'devo bhavyo bhanno devo tti' anenApi tRtIyabhaGgapratipAdakaM prajJaptisUtraM sUcitam ; tadyathA- deve NaM bhaMte bhavasiddhie, bhavasiddhie deve ? / goyamA ! deve siya bhavasiddhie, siya |abhavvasiddhie : bhavasiddhie vi siya deve, siya no deve tti" / atra pUrvapadavartI devo bhavyatvaM vyabhicarati, abhavyasyApi tasya saMbhavAt / uttarapadavartyapi bhavyo devatvaM vyabhicarati, adevasyApi tasya narakAdau saMbhavAt / ata ubhayapadavyAhatamidam / ata evAha - 'vigappamo do vi tti' iha prAkRtazailyA dvayorapi padayorvikalpo vyabhicAra ityarthaH / tataca vikalpayukto vikalpo yatrAsau 1 jIvati jIvo jIvo jIvati niyamAd mato vikalpazca / devo bhavyo bhanyo deva iti vikalpo dvayorapi // 2158 / / jIvo jIvo jIvo jIva iti dvike'pi gamyate niyamaH / jIvo yathopayogastathopayogazca jIva iti // 2159 // 2 jIvati bhagavan ! jIvaH, jIvo jIvati ? gautama ! jIvati tAvad niyamAjjIvaH, jIvaH punaH syAjjIvati, bhavasiddhikaH bhavasiddhiko devaH ? gautam ! devaH syAd bhavasiddhikaH syAdabhavasiddhikaH / bhavasiddhiko'pi syAd devaH syAt no deva iti / For Personal and Private Use Only syAd no jIvati / 3 devo bhagavan ! | bRhadvattiH / // 886 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 887 // Jain Educationa Internati vikalpavikalpanAmako'yammrubhayapadavyAhatastRtIyo bhaGga iti / 'jIvo jIvo jIvo jIvo ti' ihApi vyAkhyAprajJaptisUtrametad draSTavyam ; tadyathA - "jItre bhaMte ! jIve, jIve jIve 1 / goyamA ! jIve tAva niyamA jIve, jIve vi niyama vetti" / iha ekasya jIvazabdasyopayogo vAcyaH / tatazcopayogo niyamAjjIvaH, jIvospi niyamAdupayogaH, ata ubhayapadAvyAhatamidam / ata evAha'duge vi gammae niyamo ityAdi' padadvaye'pyatra niyamo gamyate / tatazca niyamAnvito niyamo yatrAsau niyamaniyamAbhidhAna ubhayapadAvyAhatazcaturtho bhaGga iti / / 2158 / / 2159 / atha lokespi caturvidhamidaM gatyAgatilakSaNaM prasiddhamiti darzayannAha - vI ghaDo ti cUo dumo tti nIluppalaM ca loyammi / jIvo saceyaNo ttiya vigappaniyamAdao siddhA || 2160|| pUrvapadavyAhataM yathA 'rUpI ghaTaH' iti / atra rUpiNo ghaTasya paTAdeva bhAvAt pUrvapadavyAhatiH, uttarapadaM tu na vyAhatam, ghaTasya rUpaNa eva bhAvAditi vikalpaniyamaH prathamo bhaGgaH / uttarapadavyAhataM 'cUto drumaH' iti / iha cUto druma eva bhavatIti na vyAhatiH, mastu cUto'cUtazca syAdityuttarapadavyAhatiriti niyamavikalpo dvitIyo bhaGgaH / ubhayapadavyAhataM yathA 'nIlotpalam' iti / nIlamutpalaM marakatAdi ca bhavati, utpalamapi nIlaM zuklAdirUpaM ca bhavati ityubhayapadavyabhicArAd vikalpavikalpastRtIyo bhaGgaH / ubhayapadAvyAhataM yathA 'jIvaH sacetanaH' iti / jIvaH sacetana eva bhavati, cetanApi jIvasyaiva, ityubhayapadAvyabhicArAd niyamaniyamazcaturtho bhaGga iti / evaM vikalpaniyamAdayazcatvAro bhaGgA loke'pi siddhA iti / tadevamabhihitaM gatyAgatilakSaNam // 2160 // atha 'nANatti tti' nAnAtAlakSaNaM vivarISurAha - nAtittiviseso so vyakkhetta-kAla-bhAvehiM / asamANANaM Neo samANasaMkhANamaviseso || 2161 // paramANu - duyaNuyANaM jaha nANattaM tahAvasesANaM / asamANANaM taha khetta-kAla- bhAvappabheyANaM // 2162 // 1 jIvo bhagavan ! jIvaH, jIvo jIvaH ? gautama ! jIvastAvad niyamAjIvaH, jIvo'pi niyamAjIva iti / 2 rUpI ghaTa iti cUto duma iti nIlotpalaM ca loke / jIvaH sacetana iti ca vikalpa niyamAdayaH siddhAH // 2160 // 3 nAnAteti vizeSaH sa dravya kSetra kAla-bhAvaiH / asamAnAnAM jJeyaH samAnasaMkhyAnAmavizeSaH || 2161 // paramANu-dvayaNukAnAM yathA nAnAtvaM tathA'vazeSANAm / asamAnAnAM tathA kSetra-kAla- bhAvaprabhedAnAm // 2162 // For Personal and Private Use Only bRhdvRciH| ||887 / / ww.jainelibrary.org Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 888 // nAnA ityetasya bhAvo nAnAtA vastUnA parasparaM bhinnatA vizeSa ityarthaH / sa ca vizeSo dravya-kSetra-kAla-bhAvairasamAnAnAmasamAnasaMkhyAnAM jJeyo'vagantavyaH, dravyAdibhiH samAnasaMkhyAnAM punaravizeSa iti / atrodAharaNamAha- 'paramANvityAdi' yathA dravyasaMkhyayA'samAnAnAM paramANUnAM vyaNukaskandhAnAM ca, tathA'vazeSANAM byaNukAnAM vyaNukAnAM ca, tathA vyaNukAnAM caturaNukAnAM ca, tathA, caturaNukAnAM paJcANukAnAM cetyAdidravyasaMkhyayA'samAnAnAM parasparaM nAnAtvaM vizeSo jJeyaH / tathA tenaiva prakAreNa kSetra-kAla-bhAvasaMkhyayA'samAnAnAM kSetra-kAla-bhAvamabhedAnAmapi parasparaM nAnAtvaM vizeSo mantavyaH tadyathA- ekapradezAvagADhAnAM dhAdipradezAvagADhAnAM ca, tathaikasamayasthitikAnAM yAdisamayasthitikAnAM ca tathA, ekaguNakAlakAdInAM dviguNakAlakAdInAM cetyAdi / upalakSaNaM cedam, dravyataH samAnasaMkhyAnAmapi paramANvAdInAM kSetra-kAla-bhAvairnAnAtvaM draSTavyam / evamekAdipradezAvagADhAnAM kSetrAvagADhapradezaiH samAnasaMkhyAnAmapi dravya-kAla-bhAvairnAnAtvam , ekasamayAdisthitInAM ca sthitisamayaiH samAnasaMkhyAnAmapi dravya-kSetra-bhAvairnAnAtvam ; ekaguNakAlakAdInAM ca varNa-gandhAdiguNaiH samAnasaMkhyAnAmapi dravya-kSetra-kAlairnAnAtvamiti // 2161 // 2162 // atha 'nimitta tti' nimittalakSaNaM vivRNvanAhalekkhijjai subhAsubhamaNeNa to lakkhaNaM nimittaM ti / bhomAi tadaTThavihaM tikAlavisayaM jiNAbhihiyaM // 2164 lakSyate vijJAyate yasmAt zubhAzubhamanena tato nimittamapi lakSaNam / taccASTavidhamaSTaprakAram / uktaM ca___ "bhoma-sumiNa-talikkhaM divvaM aMgasaralakkhaNaM taha ya / baMjaNamaTThavihaM khalu nimittamevaM muNeyavvaM // 1 // " iti / bhaumAdisvarUpaM ca granthAntarAdavaseyam / idaM cASTavidhamapi nimittaM pratyekamatItA-'nAgata-vartamAnarUpakAlatrayaviSayaM jinairabhihitamiti // 2163 // atha 'upAya vigaI yatti' utpAda-vigamalakSaNasvarUpamAhanANuppannaM lakkhijjae jao vatthu lakkhaNaM teNaM / uppAo saMbhavao taha ceva vigacchao vigamo // 2164 // lakSyate zubhAzubhamanena tato lakSaNaM nimittamiti / bhaumAdi tadaSTavidha trikAlaviSayaM jinAbhihitam // 2163 // karI 888 2 bhauma svAmA-'ntarikSaM divvamaGgasaralakSaNaM tathA ca / vyaJjanamaSTavidha khalu nimittamevaM jJAtavyam // 1 // 3mAnulpavaM vyate yato vastu lakSaNaM tena / utpAdaH saMbhavatastathaiva vigacchato vigamaH // 2164 // ansar For Personal and Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yato nAnutpatraM vastu lakSyate tenotpAdo'pi tallakSaNam / kathaMbhUtasya vastuna utpAdo lakSaNam ? / saMbhavata utpadyamAnasya / / vizeSA0 tathA, vigacchato vinA vastuno vigamo vinAzo lakSaNameveti / / 2164 // bRhadvRttiH / nanu vigamo nAzaH kathaM vastulakSaNam ? ityaah11889|| lakkhijjai jaM vigayaM vigameNa viNAva janasaMbhUI / vigamo vilakSaNamao vigacchao vatthuNo'NaNNo // 2165 // yad yasmAd yathotpAdenotpanaM lakSyata evaM vigatamapi vigamena lakSyata eva, yathA cotpAdamantareNa na vastunaH saMbhUtiH, evaM Ho 'vigameNa' ityasyAvRttyottaratrApi saMbandhAd yasmAd vigamenApi vinA na vastunaH saMbhUtiH saMbhavaH / na hi mRdaH prAktane rUpe'vinaSTe 'ghaTasya saMbhavo'sti / ato'smAt kAraNAd vigamo'pi vastuno lakSaNameva, tatsaMbhavahetutvAt , utpAdavat / kathaMbhUto vigamaH ? ityAhavigacchato vastuno'nanyo'bhinnaH, yathotpannAdabhedavAnutpAda iti // 2165 / / etadeva bhAvayati aGgulirijutA niyayappasUi-vakkattaNAsao samayaM / lakkhijai neyarahA taha sabve davvapajjAyA // 2166 // aGgulyA RjutA'GguljatA sA samakaM yugapad nijakapramUti-vakratvanAzata eva lakSyate, netarathA nAnyathetyarthaH / tatra nijakamasUtirutpAda RjutAyAH, vakratvasya nAzo vakratvanAzaH, nijakamasUtizca vakratvanAzazca nijakapamUti-vakratvanAzI, tAbhyAM nijakamamUti-vakratvanA. zAbhyAmiti samAsaH / asmAcca pazcamIdvivacanAntAt "paJcamyAstasila (pA05,3,7) iti tsptyyH| idamuktaM bhavati- aGgulIdravyasya RjutAparyAyo niyamata eva khasyotpAdena vakratvasya ca nAzena lakSyate, nAnyathA, anutpannasya kharaviSANasyeva lakSaNAyogAt, vipakSabhUtaparyAyAvinAze cotpAdAyogAt / yathA cAGgulyA RjutAparyAyastathA'nye'pi sarvadravyaparyAyAH svasyotpAde svavipakSabhUtaparyAyavinAza eva ca sati lakSyante, nAnyathA / tatazca yathotpAdo vastulakSakatvAllakSaNaM tathA vinAzo'pi, pUrvaparyAyavinAzamantareNApyuttaraparyAyaviziSTavastuno lakSaNAyogAditi // 2166 // atha vinAzasya ye sarvathA vastutvaM necchanti saugatAH, tanmatAnusArI paraH pAha, lakSyate yad vigataM vigamaina vinA vA yad na saMbhUtiH / vigamo'pi lakSaNamato vigacchato vastuno'nanyaH // 2155 // R11889 // 2 alja tA nijakaprasUti-vakratvanAzataH samakam / lakSyate netarathA tathA sarve dravyaparyAyAH // 25 // For Personal and Use Only P w.jainesbrary.org Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA ||890 // uppAyarasa hi juttA lakkhaNayA nAsao viNAsassa / nAsovalakkhiyaM vA vatthu na bhAvo khapuppha va // 2167 // nanUtpAdasya lakSaNatA yuktA, utpannavastvananyatvena tasya sattvAt , vinAzasya tvasato'vidyamAnasya nAsau yuktA / na hyasat kharaviSANaM kasyApi lakSaNaM bhavitumarhati / atha nAzo'pi vastuno lakSaNamiSyate, tarhi tasyAbhAvarUpatvAt tallakSitaM vastvapyabhAva eva syAt , AkAzakusumavaditi / etadevAha- 'nAsovalakkhiyaM vetyAdi' // 2167 // atrottaramAha. noso bhAvo saMbhUiheUo vatthuNo dhuvattaM va / ahava samuppAo iva vatthuppabhavAibhAvAo // 2168 // nAzo bhAva iti pratijJA, pUrvoktanyAyena vastunaH saMbhUtihetutvAt , dhruvatvavaditi / athavA, hetu-dRSTAntAnyatvenAnyathA pramANamnAzo bhAva iti saiva pratijJA, vastunaH prakRSTaM bhavanaM prabhavaH prauDhatAparyAyastasyAdau prathamaM pUrva bhAvaH sacaM tasmAd vastuprabhavAdibhAvAditi hetuH / samutpAdavaditi dRSTAntaH / iha yo yo vastunaH prakRSTabhavanasyAdau bhavati sa sa bhAvaH, yathotpAdaH, bhavati ca vastupabhavasyAdau pUrvoktayuktito nAzaH, tasmAd bhAva iti / / 2168 / / yaduktam- 'nAsovalakkhiyaM vetyAdi' ttraah| nAsovalakkhiyaM ciya tadabhAvo cciya tadannahA bhAvo / Aha naNu pattamevaM bhAvAbhAvobhayasabhAvaM // 2169 // evaM ca sati 'nAsovalakkhiyaM ciya taditi' nAzopalakSitameva tat-nirdiSTayuktito nAzena lakSyata evaitdityrthH| tathA caitAvatAzenAbhAva eva tad vastu, nAtra vivAdaH, kathazcid vastUnAmabhAvarUpatAyA jainairabhyupagatatvAditi / 'annahA bhAvo ci' anyathA punaranyena rUpeNa tadvastu bhAva:- utpAda-dhrauvyarUpatayA bhAva eva tadityarthaH / atrAha para:- nanvevaM sati bhAvAbhAvobhayakhabhAvaM vastu prAptam , etaccAyuktam , bhAvA-'bhAvayoH parasparaparihAreNAvasthAnAcchAyA-''japavadekatrAyogAditi / / 2169 / / atrottaramAha-- 1 utpAdasya hi yuktA lakSaNatA nA'sato vinAzasya / nAzopalakSitaM vA vastu na bhAvaH khapuSpamiva // 2167 // 2 nAzo bhAvaH saMbhUtihetuto vastuno dhruvatvamiva / athavA samutpAda iva vastuprabhavAdibhAvAt // 2168 // 3 nAzopalakSitameva tadabhAva eva badanyathA bhAvaH / Aha nanu prAptamevaM bhAvAbhAvobhavasvabhAvam // 2159 // | // 890 // REPORT Jan Education Internati For Personal and Price Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / vizeSA. bRhadvattiH / / / 891 // evaM ciya taM vatthu savvAbhAve va taMkhapuSpaM va / bhAve va sabbahA savvasaMkare-gatta-NiccAI // 2170 // nanvevameva bhAvAbhAvobhayarUpatAyAmeva tad vastu bhavati, na punarekAntena bhAvasvarUpatve'bhAvasvarUpatve vA / etadevAhasarvAbhAve vA sarvathaivAbhAvarUpatAyAM veSyamANAyAM khapuSpamiva tad vastu syAt / bhAve vA sarvathA bhAvarUpatAyAM vaikAnteneSyamANAyAM sarvasaMkarai-katva-nityatvAdayo doSAH prasajanti; tathAhi- 'sarvathA sarvairapi prakArairghaTasya bhAvaH' ityukte yathA ghaTarUpatayA tathA paTastambha-bhU-bhUdharAditrailokyarUpatayApi tasya bhAvaH prAmoti, kathazcidapyabhAvarUpatAnabhyupagamAt / evaM stambha-bhU-bhUdharAdInAmapi sarvAtmanA bhAvAt sarvasaMkaro'nyonyAnupravezalakSaNaH syAt / ekasmin vA kasmiMzcid ghaTAdivastuni sarvasyApi tribhuvanasyAnupravezAta sabaikatvaM bhavet / tatazcaikasminnapi vyomAdivastuni sarvadevAvatiSThamAne zeSasyApi ghaTAdivastujAtasya tadekatvApacyA sarvadA'vasthAnAt sarvanityatvaprasaGgaH / AdizabdAdekasmin ghaTAdivastuni vinaSTe zeSasyApi bhU-bhUdharAdestadekatvena vinAzAt sarvazUnyatApattiH, sarvasyApi ca sarvatra vidyamAnatvAt sarvArtheSu nirAkAGkSameva vizvaM syAditi / tasmAt kevale bhAvarUpatve'bhAvarUpatve veSyamANe doSadarzanAd bhAvAbhAvobhayarUpaM vastu / na caivaM virodhaH, bhAvA-'bhAvayorbhinnanimittatvAt / yadi hi yenaiva bhAvastenaiva cAbhAvaH syAt tadA bhaved virodhaH / na caitadasti, svarUpeNa ghaTAderbhAvAt , pararUpeNa cAbhAvAditi / / 2170 // nanu yadyevam , taryutpannamapyanutpannam , tasyAbhAvarUpatvAt / anutpannamabhAvIbhUtaM cAsti, abhAvarUpatayA satcAt / tathA ca sati 'utpannam , vinaSTaM vedam' ityAdilokavyavahAro na pAmoti, ityAzaGkyAha--- ___ uppannaM vigayaM vA'NappiyamavisesiyaM sadhammehiM / taM ciya pajjAyaMtaravisesiyamahappiyaM nAma // 2171 // ihotpanna vigataM veti yalloke vyapadizyate vastu, tat sarvamapi dvividham - arpitam , anarpitaM ca / tatra svadharmaH vizeSavadbhiH, paryAyairavizeSitaM sAmAnyarUpaM vastvanarpitamabhidhIyate / tadeva ca paryAyAntaraiH paryAyavizeSaivizeSitamarpitamucyata iti / evaM vyavasthite yadA sAmAnyarUpamanapekSyotpAda-vigamAdiparyAyeNa kenApi vizeSitaM vastu vaktumiSyate tadotpannaM vigataM cetyAdi vyapadezataH sarvo'pi / evameva tad vastu sarvAbhAve vA tat khapuSpamiva / bhAve vA sarvathA sarvasakara-kAya-nityatvAni // 217 // 2. utpanaM vigataM vA'narpitamavizeSitaM svadharmaH / tadeva paryAyAntaravizeSitamadhArpitaM nAma // 2171 // PASCORE RWA S 891 // ATTA Jan Educationa Intement For Personal and Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH / samAna lokavyavahAraH pravartate / tathAcAha-"arpitA-'narpitasiddheH" (tasvA05,31,133) iti / tadevamuktamutpAda-vigamalakSaNam / dhauvyalakSaNaM vizeSA0tu dravyalakSaNAbhidhAnadvAreNaivAbhihitam , dhruvatva-dravyatvayorekArthatvAt // 2171 // atha 'vIriya tti' viirylkssnnmbhidhitsuraah||892|| vIriyaM ti balaM jIvarasa lakkhaNaM jaM va jassa sAmatthaM / davvassa cittarUvaM jaha vIriyamahosahAINaM // 2172 // vIrya jIvasya blmucyte| tena ca 'balavAnayam' ityAdivyapadezAjjIvo lakSyata iti tat tasya lakSaNam / athavA, na jIvasyaiva balaM vIryamucyate, kintu yad yasya sacetanasyAcetanasya vA dravyasya citrarUpaM sAmarthya tadiha vIryamabhidhIyate yathA loke'pi prasiddha harItakI-guDUcyAdyauSadhInAM vIryam , AdizabdAd mANi-mantrAdiparigrahaH; uktaM ca- 'acintyo hi mANa-mantrauSadhInAM prabhAvaH' iti // 2172 / / atha 'bhAve ya tti' bhAvalakSaNamAhajaimihodaiyAINaM bhAvANaM lakkhaNaM ta evavA / taM bhAvalakkhaNaM khalu tatthudao poggalavivAgo // 2173 // yadiha bhAvAnAmaudayikAdInAM karmapudgalodayAdirUpaM lakSaNaM tad bhAvalakSaNam , yathA karmapudgalAnAmudayalakSaNa audAyikaH, karmapudgalAnAmevopazamalakSaNa aupazamikaH, teSAmeva sarvathA'bhAvalakSaNaH kSAyikA, kSayopazamarUpamizraMtAlakSaNaH kSAyopazamikaH, sAmAnyena pudgalapariNatirUpaH pAriNAmikaH / eSAmeva bhAvAnAM yAdisaMyogalakSaNaH sAMnipAtikaH / 'ta evahava tti 'athavA, ta evaudayikAdayo bhAvA lakSaNaM bhAvalakSaNam / jIvo hi nArakAdivyapadezahetutvAt tailakSyata eveti / 'tatthudao poggalavivAgo ti' tatra prathamavyAkhyApakSa audayikabhAvasya karmapudgalavipAkalakSaNa udayo lakSaNam, evamanyeSAmapi bhAvAnAM yathAyogaM lakSaNaM vAcyam / taca darzitameveti // 2173 // bhASyakAro'pi tasminnudaye bhava audayikA; tena vA nivRttaH, sa eva caudayikaH' ityAdikAM bhAvAnAM vyutpatti, zeSANAmaupazAmakAdibhAvAnAmupazamAdirUpaM lakSaNaM ca darzayannAha-- / vIryamiti palaM jIvasya lakSaNaM yadvA yasya sAmarthyam / vyasya citrarUpaM yathA vIryamApadhyAdInAm // 2172 // 2 yadihIdayikAnAM bhAvAnAM lakSaNaM ta evAthavA / sad bhAvalakSaNaM khalu tatrodayaH pudgalavipAkaH // 2173 // 892 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 havRttiH / / / 893 // udae sai jo teNa va nivvatto udaya eva odiio| udayavighAya uvasamo uvasama evovsmiutti||2174|| khaya iha kammAbhAvo tabbhAve khAio sa evahavA / ubhayasahAvo mIso khaovasamio tahevAyaM // 2175 // savvatto kira nAmo pariNAmo'bhimuhayA sa eveha / pariNAmiu tti suddho jo jIvA-'jIvapariNAmo // 2176 // tisro'pi gatArthAH, navaraM 'ubhayasahAvo ityAdi' karmaNo yAvanantaroktau kSayo-pazamau tadubhayasvabhAvatvAd mizraH kSAyopazamiko bhAvaH / kathaM kayA vyutpattyA ? ityAha- tathaiveti, kSayopazamAveva kSAyopazamikaH; tayorvA bhavaH, tAbhyAM vA nivRtta iti pUrvadarzitavyutpattyetyarthaH / tadevaM nAmAdi bhAvAvasAnaM dvAdazadhA saMkSepato lakSaNamabhihitam / etadevAha niyuktikAraH-'lakkhaNapeyaM samAsao bhaNiyaM' iti // 2174 // 2175 // 2176 // iha ca prakRte bhAvalakSaNenAdhikAra ityetadeva darzayannAha bhASyakAra: sammatta-carittAiM miiso-vsm-kkhysshaavaaii| suya-desovaraIo khaovasamabhAvarUvAo // 2177 // sAmAiesu evaM saMbhavao sesalakkhaNAI pi / joeja bhAvao vA vaisesiyalakkhaNaM cauhA // 2178 // iha sAmAyikaM tAvaccaturvidham - samyaktvasAmAyikam , zrutasAmAyikam , dezaviratisAmAyikam , sarvaviratisAmAyika ceti / tatra samyaktvasAmAyikaM cAritrasAmAyikaM cetyete dve api sAmAyike mizro-pazama-kSayasvabhAve mantavye- mizraH kSAyopazamiko bhAvaH, upazamastvaupazamiko bhAvaH, kSayaH kSAyiko bhAvaH, eteSu triSvapi bhAveSu yathoktaM sAmAyikadvayaM vartata ityarthaH / zratamiti zrutasAmAyika, dezoparatirdezaviratisAmAyikam , ete dve apyekasminneva kSAyopazamike bhAve bAte / ata etAni catvAryapi sAmAyikAni yathoktabhAvarUpatvAt , jIvasya caitaiH sAmAyikavattvena lakSaNAd bhAvalakSaNarUpANi bhavanti / evameteSu sAmAyikeSu saMbhavato yathAsaMbhavaM zeSANyapi nAma , udaye sati yastena vA nivRtta udaya evaudayikaH / udayavidhAta upazama upazama evApazAmika iti // 1174 // kSaya iha karmAbhAvastajAve kSAyikaH sa evAthavA / ubhayasvabhAvo mizraH kSAyopazamikastathaivAyam // 2175 // sarvataH kila nAmaH pariNAmo'bhimukhatA sa eveha / pAriNAmika iti zuddho yo jIvA-5jIvapariNAmaH // 2176 // 2 gAthA 2147 / 1 samyaktva-cAritre mizro-pazama-kSayasvabhAve / zruta-dezoparatI kSayopazamabhASarUpe // 2177 // sAmAyikepyevaM saMbhavataH zeSalakSaNAnyapi / yojayed bhAvato vA vaizepikalakSaNaM caturdhA // 2178 // // 893 // For Personal use only a w.janabrary.org Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 894 // 39 sthApanA-dravyasAdRzyarUpANi lakSaNAni yojayet ; tathAhi-jIvadravyametairlakSyata iti dravyalakSaNamapyetAni bhavanti, evamanyalakSaNatApyabhyUz2a vaacyaa| yaduktaM niyuktikRtA- 'ahavA vi bhAvalakkhaNa' ityAdi, tayAkhyAnArthamAha- 'bhAvao vetyAdi / 'vA' ityathavA, bhAvato bhAvaviSaye'nyad vaizeSika vizeSarUpalakSaNaM caturvidhaM boddhavyam / / 2177 / / 2178 // tacca 'sadahaNa jANaNA' ityAdinA niyuktikRtA darzitaM bhASyakAro vyAkhyAtumAha-- saddahaNAisahAvaM jaha sAmAiyaM jiNo parikahei / tallakkhaNaM ciya tayaM pariNamae goyamAINaM // 2179 // pUrvamaudayikAdibhAvAnAmudayo-pazamAdayo lakSaNamityetad bhAvalakSaNamuktam / avA, ta ecaudayikAdayo bhAvA jIvA-'jIvalakSakatvena bhaavlkssnnmuktaaH| idaM ca dvividhamapi bhAvalakSaNaM sAmAnyam , jIvA-ujIvalakSakatvena sarvatra bhAvAt / zraddhAnAdikaM tu vizeSalakSaNam , samyaktvAdisAmAyikeSveva bhAvAt / tathAhi-jIvAdipadArthazraddhAnaM samyaktvasAmAyikasya lakSaNam / AdizabdAt 'jANaNa tti' jJAnajJA jIvAdivastuparicchittirityarthaH / sA ca zrutasAmAyikasya lakSaNam / 'virai tti' viramaNaM viratirazeSasAvadyayoganivRttiH / sA punazcAritrasAmAyikasya lakSaNam / 'mIsaM va tti' / 'mIsA va tti' pAThAntaraM ca / tatra mizraM viratAvirataM, mizrA vA viratyavirati dezaviratisAmAyikasya lakSaNam / tatazcaitad yathA zraddhAnAdisvabhAvaM zraddhAnAdicaturlakSaNasaMyuktaM samyaktvAdisAmAyikaM jinaH zrImanma- hAvIraH parikathayati, tallakSaNayuktameva tad gautamAdizrotRNAM pariNamatIti / tadevamabhihitaM lakSaNadvAram / / 2179 // atha nayadvAram / tatra 'nayaH' iti kimucyate, katibhedazvAyam ? ityAhaeNgeNa vatthuNo'NegadhammuNo jamavadhAraNeNeva / nayaNaM dhammeNa tao hoi nao sattahA so ya // 2180 // __ anekadharmaNo'nantadharmAtmakasya vastuno yadekena nityatvAdinA'nityatvAdinA vA dharmeNAvadhAraNenaiva sAvadhAraNaM nayanaM prarUpaNaM tako'sau nayo bhavati / anantadharmAtmakaM vastvekAMzenaiva nayati prarUpayatIti nyH| kathaM punarekasya vastuno yugapadanantadharmAtmakatvam / atrocyate- sarvameva vastu tAvat saparyAyam / te ca paryAyA dvividhA rUpa-rasAdayo yugapadbhAvinaH, nava-purANAdayastu kramabhAvinaH / punaH zabdA-'rthaparyAyabhedAt sarve'pi dvividhAH / tatra 'indro duzcyavano hariH' ityAdizabdairye'bhilapyante te 1 gAthA 2147 / 2 gAthA 2148 / 3 zraddhAnAdisvabhAvaM yathA sAmAyika jinaH parikathayati / tallakSaNameva tat pariNamate gautamAdInAm // 2179 // 4 ekena vastuno'nekadharmaNo yadavadhAraNenaiva / nayanaM dharmeNa tato bhavati nayaH sAdhA saca // 2180 / ||894 // Jan E inematia For Personal and Use Only |w.jainsbrary.org Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 895|| dasa sAlaaarak sarve'pi zabdaparyAyAH / ye tvabhilapituM na zakyante zrutajJAnaviSayatvAtikrAntAH kevalAdijJAnaviSayAste'rthaparyAyAH / punarete dvividhAHsvaparyAyAH, paraparyAyAzca / punaste'pi kecit svAbhAvikAH, kecittu puurvaapraadishbdvdaapekssikaaH| punarete sarve'pyatItA-'nAgata vartamAnakAlabhedAt trividhA ityAdinA prakAreNa samayAnusArataH sudhiyA vastuno yugapadanantadharmakatvaM bhAvanIyam / sa ca nayaH saptavidhaH saptaprakAraH // iti vyAkhyAtAstisro niyuktigAthAH, dvAtriMzacca bhASyagAthAH, ityubhayaM pazcatriMzadgAthArthaH // 2180 // ke punaste sapta nayaprakArAH? ityAha-- 'negama saMgaha vavahAra ujjusue ceva hoi bodhavyo / sadde ya samabhirUDhe evaMbhUe ya mUlanayA // 218 // NegehiM mANehiM miNai ttI Negamassa neruttI / sesANaM pi nayANaM lakkhaNamiNamo suNaha, vocchaM // 2182 // saMgahiyapiDiyatthaM saMgahavayaNaM samAsao biti / vaccai viNicchiyatthaM vavahAro savvadavvesu // 2183 // paccuppannaggAhI ujjusuo nayavihI muNeavvo / icchai visesiyataraM paccuppannaM nao sado // 2184 // vatthuo saMkamaNaM hoi avatthU nae samabhirUDhe / vaMjaNa-attha-tadubhae evaMbhUo visesei // 2185 // etAH pazca niyuktigAthAH krameNa vyAcikhyAsurbhASyakAro naigamanayazabdArtha tAvadAha NegAI mANAI sAmanno-bhaya-visesanANAiM / jaM tehiM miNai to Negamo Nao NegamANo tti // 2186 // ... na eka naikaM prabhUtAnItyarthaH, naikAni kintu prabhUtAni yAni mAnAni sAmAnyo-bhaya-vizeSajJAnAni / tatra samAnAnAM bhAvaH sAmAnyaM sattAlakSaNam , ubhayaM sAmAnyavizeSobhayarUpamapAntarAlasAmAnyaM vRkSatva-gotva-gajavAdikam , vizeSAstu nityadravya 1 naigamaH saMgraho vyavahAra majusUtratraiva bhavati boddhavyaH / zabdazca samabhirUDha evaMbhUta mUlanayAH // 2181 // maikanirminotIti naigamasya niruktiH / zeSANAmapi nayAnAM lakSaNamidaM tu zRNuta, vakSye // 2182 // saMgRhItapiNDitAthai saMgrahavacanaM samAsato bruvanti / brajati vinizcitArtha vyavahAraH sarvadravyeSu // 2183 // pratyutpannagrAhI RjusUtro nayavidhijJAtavyaH / icchati vizeSitataraM pratyutpanna nayaH zabdaH // 2184 // vastunaH saMkramaNaM bhavatyavastu naye samabhirUDhe / vyaJjanA-'rtha-tadubhayAnevabhUto vizeSayati // 2185 // 2 naikAni mAnAni sAmAnyo-bhaya-vizeSajJAnAni / yat tairminoti tato naigamo nayo'nekamAna iti // 2186 // "on Jain Education Internati For Personal and Price Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 896 // DERATEACariECTCHCECLACESSTA vRttayo'ntyasvarUpA vyAvRpayAkArabuddhihetavaH, teSAM sAmAnyo-bhaya-vizeSANAM grAhakANi jJAnAni sAmAnyo-bhaya-vizeSajJAnAni, tairyasmAd minoti mimIte vA, tato naigamaH, ata eva naikamAno naikaparicchedaH kintu vicitrapariccheda iti // 2186 / / naigamanayasyaiva vyutpattyantaramAha 'logatthanibohA vA nigamA tesu kusalo bhavo vA'yaM / ahavA jaM negagamo'Negapaho Negamo teNaM // 2187 // 'vA' ityathavA nigamA bhaNyante / ke| lokArthanibodhA:- arthA jIvAdayasteSu nitarAmanekapakArA bodhA nibodhA lokasyArthanibodhA lokArthanibodhAH / teSvevaMvidheSu nigameSu bhavaH kuzalo vA'yamiti naigmH| athavA, anyathA vyutpattiH-gamyate'neneti gamaH panthA naike gamAH panthAno yasyAsau naikagamaH, vakSyamANanItyA bahuvidhAbhyupagamaparatvAd naikamArgaH, niruktavidhinA ca kakAraMlopAd naigama iti // 2187 // kathaMbhUtaH punarayam , kathaM cA'nugantavyaH ? ityAhaso kamavisuddhabheo logapasiddhivasao'NugaMtavvo / vihiNA nilayaNa-patthaya-gAmovammAisaMsiddho // 2188 // sa naigamanayaH krameNa paripAcyA vizuddhA vizeSavanto bhedAH prakArA yasya sa kramavizuddhabhedaH, tathAhi- Adhabhedo'tya nirvikalpamahAsattAkhyakevalasAmAnyavAditvAt sarvAvizuddhaH, gotvAdisAmAnyavizeSavAdI tu dvitIyabhedo vizuddhAvizuddhaH, vizeSavAdI tu tRtIyabhedaH srvvishuddhH| evaM prasthakAdyudAharaNeSvapi kramavizuddhirbhAcanIyA / sa caivaMbhUto naigamanayo lokaprasiddhivazataH samayokto | yo vidhistenAnugantavyo jJAtavyaH / nilayana-prasthaka-grAmaupamyAdinA saMsiddhaH saadhitH| tatra nilayanaupamyaM yathA- 'ka vasati bhavAn ?' iti pRSTe kazcidAha- 'loke'haM vasAmi, tathA, tiryagloke, manuSyakSetre, jambUdIpe, bharatakSetre, madhyamakhaNDe, pATalIputre, vasatau, saMstArake, AkAzapradezeSu, yAvadAha- 'svAtmani vasAmi' ityevametAn sarvAnapi prakArAn naigamo manyata iti nilayanau| pamyam / prasthakA kASThaghaTito dhAnyamAnavizeSaH / tatra tayogya kASThamaTavyAM chindAnastakSA 'kiM karoSi' iti pRSTaH san pAha- 'prasthaka chinmi| mArge cAgacchan pRSTaH- 'kimidaM skandhe tvayA''ropitam ?' ata Aha- 'prasthakaH' / evamAkuTTayan , ghaTayan , utkiran , zlakSNIkurvan , nAma ca tatrAkuTTayan , yAvad dhAnyamAne ca taM vyApArayan 'kimidam ?' iti pRSTaH sannAha- 'prasthako'yam' iti / , lokArthanibodhA vA nigamAsteSu kuzalo bhavo vA'yam / athavA yad naikagamo'nekapayo naigamastena // 2187 // 2 sa kramavizuddhabhedo lokaprasiddhivazato'nugantavyaH / vidhinA nilayana-prasthaka-prAmaupamyAdisaMsiddhaH // 2188 // MOREOGRBharamanadArAsasa 896 // For Personal and Use Only FOTww.janeibrary.org Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA evametAsu sarvAsvapyavasthAsu naigamaH prasthakavyapadezaM manyata iti prasthakaupamyamiti / sImAparyanto grAmaH, prajAsamadhyAsitagRhA-''rAma vApI-devakulAdirUpo vA, kevalA prajA vA, pradhAnapuruSo vA grAma ityAdIn sarvAnapi prakArAn manyate'sAviti grAmaupamyam / evm||897|| nyeSvapi ghaTAdyartheSvavizuddha-madhyama-vizuddhAbhyupagamabhedenodAharaNAni draSTavyAnIti / / 2188 // sAmAnya vizeSAMzcAyamabhyupagacchati, ataH kathaMbhUtastAnicchati ? ityAhasAmannamannadeva hi heU sAmannabuddhi-vayaNANaM / tassa viseso anno visesamai-bayaNaheu tti // 2189 // sAmAnya vizeSebhyo'nyadeva, hetuzca tat 'sat' iti sAmAnyabuddheH sAmAnyavacanasya ca / tasmAdapi sAmAnyAdanyo bhinna evaM nityadravyavartI antyo vishessH| sa ca hetuH 'vizeSaH' 'vizeSaH' iti matervacanasya ca / prayogaH- bhinnau parasparaM sAmAnya vizeSau, bhinnakAryatvAt , ghaTa-paTAdivaditi // 2189 // . na kevalaM sAmAnya-vizeSau naigamaH parasparaM bhinnau manyate, kintu svAzrayAdapi go-paramANvAdestayorbhedamevAyamicchatIti darzayannAha-- ___ saditi bhaNie'bhimannai davvAdatthaMtaraM ti sAmannaM / avisesao maIe savvatthANuppavittIe // 2190 // ___'sat' iti yato 'dravya-guNa-karmasu sA sattA' iti vacanAt sattAsamavAyAdeva parasparavilakSaNeSu dravya-guNa-karmasu 'sat' | ityekAkArA buddhiH pravartate, ataH 'sat' iti bhaNite dravyAdibhyo'rthAntarameva sAmAnyaM manyate naigamaH / kutaH ? ityAha- 'sat' ityavizeSitamatervacanasya ca sarvatra dravya-guNa-karmavanyonyamativilakSaNeSvapyavizeSeNa pravRttaH / idamuktaM bhavati- yadi sattAsAmAnyaM dravyA dibhyo'bhinnaM syAt tadA dravyAdivat tasyApi bhinnatvAt tataH sarvatra 'sat' ityabhinnA buddhirna syAt / na hi bhinnAdabhinnabuddhipasavo FOR yujyate, ghaTa-stambhAdibhyo'pi tatmasaGgAt / tasmAd bhinneSvabhinnabuddhyanyathAnupapattedravyAdibhyo'rthAntarameva sAmAnyamiti / / 2190 // __gotvAdisAmAnyaM tarhi kathaMbhUtam ? ityAhagottAdao gavAisu niyayAdhArANuvittibuddhIo / parao ya nivittIo sAmannavisesanAmANo // 2191 // . sAmAnpamanyadeva hi hetuH sAmAnyabuddhi-vacanayoH / tasmAd vizeSo'myo vizeSamati-vacanaheturiti // 2189 // 2 saditi bhaNite'bhimanyate dravyAMcarthAntaramiti sAmAnyam / avizeSato mateH sarvatrAnupravRtteH / / 2190 // / gauravAdayo gavAdiSu nijakAdhArAnuvRttivuddhaH / paratazca nivRtteH sAmAnyavizeSanAmAnaH // 219 // // 897 // Personal and Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 898 // gotva-gajatvAdayastu go-gajAdyAzrayavRttayaH sAmAnyavizeSanAmAno mantavyAH / kutaH ? ityAha-nijakAdhAreSu go-gajAdiSvanuvRttibuddhita:- anugatAkArabuddhihetutvAt sAmAnyanAmAnaH, paratastu turaga-mahiSAdernivRttito nivartanAd vizeSanAmAnaH / te'pi ca gosvAdayo bhiSvabhinnabuddhihetutvAt svAzrayAd bhinnA evAsya matena mantavyA iti / tadevaM nirUpitaM sAmAnyam / / 2191 // atha vizeSasvarUpanirUpaNArthamAha tullAAgai-guNa-kiriegadesatIyAgae'Nudavvammi / annattabuddhikAraNamaMta viseso tti se buddhii|| 2192 // AkRtizca guNAzca kriyA cAkRti-guNa-kriyAH, tulyA AkRti-guNa-kriyA yasya tat tulyAkRti-guNa-kriyam , atItamatikAntamapagatam , AgataM tu pratItam , atItaM ca tadAgataM cAtItAgatam , ekadezAdatItAgatamekadazAtItAgatam , tulyAkRti-guNa-kriyaM ca tadekadezAtItAgataM ca tathA tasmiMstulyAkRti-guNa-kriyaikadezAtItAgate paramANudravye 'ayamasmAdanyaH paramANuH' ityevaMbhUtAyA yoginAmanyatvabuddhayaH kAraNaM heturbhavati so'ntyo vizeSa iti 'se' tasya naigamasya buddhirabhiprAyaH / idamuktaM bhavati-parimaNDalasaMsthAnAH sarve'pi paramANavaH' iti vaizeSikAH, tataH 'teSu tulyAkRtiSvapi sarveSu paramANuSu bhinnA, etena tvabhinnA' ityevaM yeyaM parasparamanyatvagrAhikA yoginAM buddhirutpadyate taddhetubhUtaH paramANudravyavartI antyo vizeSa ucyate / yathAbhUtA hi prathame'Nau vizeSA na yathAbhUtA eva dvitIye, yathAbhUtAzca dvitIye 'na tathAbhUtA eva prathame, anyathaikatvamasaGgAditIha bhAvArthaH / ___tathA, pArthivA aNavaH sarve'pi parasparaM tulyaguNAH / tathA, aNu-manasorAyaM karmAdRSTakAritam , yathA'gnerUjvalanam , vAyosti| ryag gamanamiti sarve'pyaNavastulyakriyAH / tathA, ekasmAdAkAzadezAdAkAzapradezAd yadaivaikaH paramANuH sthitikSayAdatyeti- anyatra gacchati- tadaiva yadA'nyaH paramANustatsthityudbhavAt tatraivAkAzapradeze samAgatya tiSThati, tadaikadezAtItA-''gatatvam , ata evaM vaizeSikamakriyayA tulyAkRtiSu, tulyaguNeSu, tulyakriyeSu, ekapadezanirgatAgateSu ca paramANudravyeSu yadanyatvabuddheH kAraNaM so'tyo vizeSa iti 'se' tasya naigamasya buddhiH / sa cAkRtyAdinA tulyeSvatulyabuddhihetutvAdaNubhyo bhinna eveti / / 2192 / / evaM sAmAnya-vizeSeSu prarUpiteSu paraH pAha MASTARATRAI.JA H||898 // , tulyAkRti-guNa-kriyaikadezAtItAgate'Nudravye / anyatvabuddhikAraNamantyo vizeSa iti tasya buddhiH // 2112 // For Personal and Price Use Only A lww.jainmibrary.org Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 899 // naNu davva-pajjavaviyanayAvalaMbi ti negamo ceva / sammaTThiI sAhu vva kIsa micchattabheo'yaM ? // 2193 // Aha- nanvevaM sati yat sAmAnyaM tad dravyam , vizeSAstu paryAyAH, tato dravya-paryAyAstikanayadvayamatAvalambitvAt samyagdRSTirevAyaM naigamanayaH, jainasAdhuvat / na hi jainasAdhavo'pi dravya-paryAyobhayarUpAd vastuno'nyat kizcidicchanti / tat kimityasauE mithyAtvabhedaH ? iti // 2193 // atrottaramAhaje sAmannavisese paroSparaM vatthuo ya so bhinne / mannai accatamao micchaTThiI kaNAdI vva // 2194 // dohiM vi naehiM nIyaM satthamulUeNa taha vi micchattaM / jaM savisayappahANattaNeNa annonnaniravekkhA // 2195 // yad yasmAt sAmAnya-vizeSau naigamanayaH parasparamatyantabhinnau manyate, vastuno'pyAdhArabhUtAd dravya-guNa-karma-paramANurUpAdatyantabhinnau sa tAvicchati jainasAdhavastu parasparaM svAdhArAca kathaJcideva tau bhinnAvicchanti; ato mithyAdRSTirevA'yam , kaNAdavaditi tathAhi-dvAbhyAmapi dravya-paryAyAstikanayAbhyAM sarvamapi nijaM zAstraM nItaM samarthitamulUkena tathApi tad mithyAtvameva, yad yasmAt khasvaviSayaprAdhAnyAbhyupagamenolUkAbhimatau dravya-paryAyAstikanayAvanyonyanirapekSau, jainAbhyupagatau punastau parasparasApekSau, syAcchabdalAJchitatvAditi // 2194 // 2195 // atha siddhAntavAdI sthitapakSadarzanArthamekAntavAdina naigamaM dUSayitumAha-- jaii sAmannaM sAmannabuddhiheu tti to viseso vi / sAmannamannasAmannabuddhiheu tti ko bheo ? // 2196 // yadi 'gauH' 'gauH' ityAdisAmAnyabudi-vacanaheturiti kRtvA sAmAnya tayeSyate, hanta ! tarhi paramANugato'ntyo vizeSo'pi sAmAnya prApnoti, 'vizeSa: 'vizeSaH' ityanyasAmAnyabuddhi-vacanahetutvAt / na ca vizeSeSvapi sAmAnyamasti, dravya-guNa-karmasveva tadvRttyabhyupagamAt / nanu dravya paryAyAstikamatAvalambIti naigama eva / samyagdRSTiH sAdhuriva kasmAd mithyAtvabhedo'yam // 2193 // 2 yat sAmAnya-vizeSau parasparaM vastutazca sa bhinnau / manyate'tyantamato mithyAdRSTiH kaNAda iva // 2194 // dvAbhyAmapi nayAbhyAM nItaM zAstramulUkena tathApi mithyAtvam / yat svaviSayapradhAnatvenA'nyonyanirapekSau // 2195 // 3 yadi sAmAnya sAmAnyabuddhiheturiti tato vizeSo'pi / sAmAnyamanyasAmAnyabuddhiheturiti ko bhedaH // 2196 // 4 gha. ja. 'tyaparasA' / janma 1899 // Jan Education Internet For Personal and Price Use Only dwww.jainmibrary.org Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 900 // .... | athavA, gosva-gajasvAdiko vizeSo'pi sAmAnya prAmoti- motva-gajatvAdisAmAnyeSvapi sAmAnya prAmotItyarthaH, 'sAmAnyam' 'sAmAnyam' iti buddhi-vacanayostatrApi pravRtteH / na ca sAmAnyeSvapi sAmAnyamasti, "niHsAmAnyAni sAmAnyAni" iti vacanAt / tatazco- bRhadvRttiH / tayuktavizeSasyApi sAmAnyatvAt ko bhedaH sAmAnya vizeSayoH - na kazcidityartha iti / / 2196 // sAmAnyasyApi ca vizeSarUpatA prAmotIti darzayannAha jai jeNa visesijjai sa viseso teNa jaM pi sAmaNNaM / taM pi viseso'vassaM sattAivisesayattAo // 2197 // ___yadi yena vastunA buddhivacanaM ca vizeSyate sa vizeSa ucyate, tena tato yadapi paramaparaM ca sattA-govAdikaM sAmAnyaM tadapi vizeSaH prAmoti / kutaH ? sattAdInAmapi vizeSakatvAt ; tathAhi- sattAsAmAnyamapi gotvAdibhyo buddhi-vacane vizeSayati, gotvAdayo'pi ca sattAdibhyaste vizeSayantyeva ; prayogaH- sAmAnyamapi vizeSa eva, buddhi-vacanavizeSakatvAt , antyavizeSavaditi / tadevaM vizeSo'pi sAmAnyam , sAmAnyamapi vizeSaH prAmotItyuktam // 2197 // kiJca, "tripadArthasatkarI sattA" iti vacanAt sattAsamavAyAt satvaM bhavatA'bhyupagamyate, taccAyuktam / kutaH ? ityAha saitAjogAdasao sao va sattaM haveja dabbassa / asao na khapuppharasa va sao va kiM sattayA kajaM ? // 2198 // yat sattAyogAd vastunaH sattvamiyate tat svarUpeNa kiM sato'sato vA bhavet ? iti vaktavyam / na tAvadasataH khapuSpasyeva / sattvaM yujyate / yadi tu svarUpeNaiva sad vastu, tarhi sacayA ki kAryam ?, tAmantareNAvi svarUpeNaiva vastunaH satvAditi // 2198 // api ca, paiivatthu sAmannaM jai to NagaM na yAvi sAmannaM / aha davvesu tadurga taha vi sadesaM na sAmannaM // 2199 // yadi tat sAmAnya prativastu vartate tarhi naikam , prativastuvRttitvAt , pativastusvAtmavat / yadivA, na tat sAmAnyam , , yadi yena vizeSyate sa vizeSastena yadapi sAmAnyam / tadapi vizeSo'vazyaM sattAdivizeSakatvAt // 2197 // 2 sattAyogAdasataH sato vA satvaM bhaved ivyasya / asato na khapuSpasyeva sato vA kiM sattayA kAryam 1 // 2198 // prativastu sAmAnyaM yadi tato naikaM na cApi sAmAnyam / atha dravyaSu tadekaM tathApi sadezaM na sAmAnyam // 2199 // // 900 // JanEducatora Intemais For Personal and Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvattiH / // 901 // bhativastuvRttitvAt , prativastusvAtmavat / atha bahuSu dravyeSu vRttamapi tadekaM tathApi sadezaM prApnoti, adezasya paramANoriva bahuSu vRttyayogAt / sadezave ca sati na sAmAnyam , dezabhede dezino'pi tadavyatiriktasya bhedAditi / / 2199 // ___ atha prativastu vartamAnamapi tadekamiSyate tathApi doSa iti darzayannAhaaha paivatthumihegaM ca tahavi taM natthi kharavisANaM va / na ya taduvalakkhaNaM taM savvagayattao khaM va // 2200 // atha prativastu vartate tat , eka ceSyate, tathApi tad nAsti, anupalabhyamAnatvAt , kharaviSANavat / na ca tasya svAzrayabhUtasya gavAderupalakSaNamupalakSakaM tad yujyate, sarvagatatvAt , gavAdivyaktibhyo'nyatvAca, AkAzavaditi / / 2200 // kizca, sAmannavisesakayaM jai nANaM tesu kiMnimittaM to| aha tatto cciya tamhA taM paraheutti NegaMto // 2201 // yadi gauH gauH' ityAdi sAmAnyajJAnaM vacanaM ca sAmAnyahetukaM pravartate, tathA paramANuSu 'ayamasmAd viziSTaH' iti vizeSajJAnaM vacanaM ca yadi vizeSakRtam , tatasteSu gotva-turagatvAdisAmAnyeSu sarvatra 'sAmAnyam' 'sAmAnyam' iti jJAnaM vacanaM ca tathA teSu vizeSeSu sarvatra 'vizeSa' 'vizeSaH' iti vizeSabuddhivacanaM ca kiMnimittamiti vaktavyam ? / na ca sAmAnyeSvapi sAmAnyamasti, nApi vizeSeSvanye vizeSAH santi, yena teSu tannimitte te syAtAm / atha tata eva tebhya eSa gosvAdisAmAnyebhyo'parasAmAnyamantareNApi sAmAnyajJAnabacane abhyupagamyete, vizeSebhya eva cAnyavizeSanirapekSebhyo vizeSajJAna-vacane iSyete, tasmAt tarhi tat sAmAnya vizeSajJAnaM vacanaM ca parahetukaM sAmAnya-vizeSanimittameveti nAyamekAntaH, sAmAnya-vizeSaviSayAbhyAmeva sAmAnyavizeSajJAna-vacanAbhyAM vyabhicArAditi // 2201 // _atha siddhAntavAdI sthitapakSamupadarzayannAhatamhA vatthUNaM ciya jo sariso pajjavo sa sAmannaM / jo visariso viseso sa mao'NatthaMtaraM ttto||2202|| 1 atha prativastvihakaM ca tathApi tad nAsti kharaviSANamiva / na ca tadupalakSaNaM tat sarvagatatvataH khamiva // 2200 // 2 sAmAnyavizeSakRtaM yadi jJAnaM teSu kiMnimittaM ttH| adha tata eva tasmAt tat parahesviti naikAntaH // 22 // 3 tasmAd vastUnAmeva yaH sadazaH paryavaH sa sAmAnyam / yo visadRzo vizeSaH sa mato'nadhAntaraM tataH // 2202 // 901 // Jan Edua Internat For Personal and Price Use Only tww.jainelibrary.org Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhadattiH / // 902 // tasmAd vastUnAmeva gavAdInAM khura-kakuda-lAGgula-viSANa-sAsnAdimattva lakSaNo yaH sadRzaH paryAyaH sa eva sAmAnyaM, na punareka-nitya-niravayavA-kriya-sarvagatatvAdidharmopetaM parAbhyupagatam / yastu teSAmeva gavAdInAM zAvaleya-dhAvaleyatvAdiko visadRzo'nyonya vilakSaNaH paryAyaH sa vizeSaH / sa ca sAmAnyarUpo vizeSarUpazca paryAyastato vastuno'nantaramabhinnaH, kathazcittu pararUpatAdibhibhinno'pi, na tvekAntenAbhinno bhinno veti draSTavyamiti / tadevamukto naigamanayaH // 2202 // atha saMgrahanayaM vyAcikhyAsurAhasaMgahaNaM saMgiNhai saMgijjhaMte va teNa jaM bheyA / to saMgaho tti saMgahiyapiDiyatthaM vao jassa // 2203 // saMgrahaNaM sAmAnyarUpatayA sarvavastUnAmAkoDanaM saMgrahaH athavA, sAmAnyarUpatayA sarva saMgrahAtIti saMgrahaH / athavA, yad yasmAt sarve'pi bhedAH sAmAnyarUpatayA saMgRhyante'neneti saMgrahaH / saMgRhItaM ca tat piNDitaM ca saMgRhItapiNDitaM tadevArtho'bhidheyaM yasya tat saMgRhItapiNDitArtham , evaMbhUtaM vaco vacanaM yasya saMgrahasyeti // 2203 / / tatra saMgRhItapiNDitArtha kimucyate ? ityAhasaMgahiyamAgahIyaM saMpiDiyamegajAimANIyaM / saMgahiyamaNugamo vA vairego piMDiyaM bhaNiyaM // 2204 // ahava mahAsAmannaM saMgayipiDiyatthamiyaraM ti / savvavisesAnannaM sAmannaM savvahA bhANiyaM // 2205 // vyAkhyA- sAmAnyAbhimukhenA''grahaNamAgRhItaM saMgRhItamucyate, piNDitaM tvekajAtimAnItamabhidhIyate, tadevaMbhUtaM vastvartho'bhidheyaM yasya tat saMgRhItapiNDitArtha 'vacanaM saMgrahanayasya' iti svayameva draSTavyam / athavA, saMgRhItamanugamo'bhidhIyate, sarvavyaktiSvanugatasya sAmAnyasya pratipAdanamityarthaH / vyatirekastu piNDitamucyate, vizeSapratipAdakaparamatanirAkaraNamityarthaH / tatazca saMgRhItapiNDitArthamanugama-vyatirekArtha saMgrahavacanamiti dRzyam / athavA, sattAkhyaM mahAsAmAnyaM saMgRhItamucyate, itarattu gotvAdikamavAntarasAmAnya piNDitArthamabhidhIyate / tataH saMgRhItapiNDitArtha parA-'parasAmAnyArtha sNgrhvcH| kiMbahunoktena ? sarve vizeSA ananyA abhinnA yasya tat 1 saMgrahaNaM saMgRhNAti saMgRhyante vA tena yad bhedAH / tataH saMgraha iti saMgRhItapiNDitA) vaco yasya / / 2203 / / 2 saMgRhItamAgRhItaM saMpiNDitamekajAtimAnItam / saMgRhItamanugamo vA vyatirekaH piNDitaM bhaNitam / / 2204 // athavA mahAsAmAnya saMgRhItapiNDitArthamitaraditi / sarvavizeSAnanya sAmAgyaM sarvathA bhaNitam // 22.5 // // 902 // Jan Education Inter For Personal and Price Use Only NEKTww.jainelibrary.org Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HAITARANG vizeSA0 bRhadattiH / // 903 // sarvavizeSAnanyam / ataH kroDIkRtasavizeSaM sAmAnya meva sarvaiH prakAraiH saMgrahavacanasyAbhidheyatayA bhaNitamiti / / 2204 // 2205 // kathaMbhUtaM punaH sAmAnya saMgraho manyate ? vizeSAMstu kuto'sau nAbhyupagacchati ? iti darzanArthamAha eMgaM niccaM niravayavamakkiyaM savvagaM ca sAmannaM / nissAmannattAo natthi viseso khapuppha va // 2206 // eka sAmAnyam , sarvatra tasyaiva bhAvAt , vizeSANAM cAbhAvAt , tathA, nityaM sAmAnyam , avinAzAt ; tathA, niravayavam , adezatvAta akriyam , dezAntaragamanAbhAvAt / sarvagataM ca sAmAnyam , akriyatvAditi / vizeSAstu na santi, niHsaamaanytvaat| sAmAnyavyatirekiNAM teSAmabhAvAt / iha yat sAmAnyAtiriktaM tad nAsti, yathA khapuSpamiti // 2006 / / etadeva samarthayati saiditi bhaNiyammi jamhA savvatthANuppavattae buddhI / to savvaM tammattaM natthi tadatthaMtaraM kiMci // 2207 // yasmAt 'sat' ityevaM bhaNite sarvatra bhuvanatrayAntargate vastuni buddhiranupravartate pradhAvati / na hi tat kimapi vastvasti yat 'sat' ityukte jhagiti buddhau na pratibhAsate / tatastasvAt sarvaM tanmAtrameva sattAmAtrameva, na tadarthAntaraM kiJcidasti yat vizeSatayA kalpeteti // 2207 // sattAmAtratvameva sarvabhAvAnAM bhAvayannAha kuMbho bhAvANanno jai to bhAvo ahannahA'bhAvo / evaM paDAdao vi hu bhAvANanna tti tammattaM // 2208 // kumbho ghaTaH sa bhAvAt sattAto'nyaH, ananyo vA / yadyananyo'bhinnaH, tarhi bhAvaH sttaamaatrmevaasau| 'ahanaha ti' athAnyathA- bhAvAd bhinno'bhyupagamyata ityarthaH, tI bhAvo'sanevAsI, bhAvAdanyatvAt , khrvissaannvditi| evaM paTAdayo'pi pratyeka vaacyaaH| tataste'pi dvitIyapakSe'sattvaprasaGgAd bhAvAdananye'bhyupagantavyAH, iti sarvameva ghaTa-paTAdikaM vastu tanmAtra sttaamaatrmeveti||2208|| ___ athavA'yamevArtho'nyathA'bhidhIyate / katham ? ityAha 1 ekaM nityaM niravayavamakriyaM sarvagaM ca sAmAnyam / niHsAmAnyatvAd nAsti vizeSaH khapuSpamiva / / 2206 // 2 saditi bhaNite yasmAt sarvatrAnupravartate buddhiH / tataH sarvaM tanmAtraM nAsti tadardhAntaraM kiJcit // 2207 // 3 kumbho bhAvAnanyo yadi tato bhAvo'dhAnyathA'bhAvaH / evaM paTAdayo'pi khalu bhAvAnanya iti tanmAtram // 2208 // 903 / / Jain Educationa.Internal For Personal and Price Use Only B iww.jainabrary.org Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BalOTO vizeSA. // 904 // tammattamiha viseso sAmannaM piva pameyabhAvAo / savvattha sammaIo vabhicArAbhAvao vAvi // 2209 // tanmAtramiha vizeSA iti pratijJA, prameyatvAt , sAmAnyavat / athavA, anyo hetuH- sarvatra sanmatervyabhicArAbhAvAt- sarvatra sanmatipravRtterityartha iti // 2209 // prakArAntareNApi vizeSANAM sAmAnyarUpatA sAdhayitumAhacuo vaNassaI cciya mUlAiguNo tti tassamUho vva / gummAdao vi evaM savve na vaNassaivisiTThA // 2210 // cUto vanaspatiH sAmAnyarUpa eva, mUlAdiguNatvAt , tatsamUhavat- cUtAdivRkSasamUhavat / gulmo latAsamUhaH, tadAdayo'pi sarve vRkSavizeSA vanaspateraviziSTA eva, iti sAmAnyamevAsti, na vizeSA iti / / 2210 // kiJca, TITTIETTA sAmannAo viseso'nno'Nanno va natthi jai anno / nissAmannattAo'Nanno sAmannamattaM so // 2211 // sAmAnyAd vizeSo'nyaH, ananyo vA ? / yadyanyaH, tarhi nAstyasau, sAmAnyabahirbhUtatvAt , kharaviSANavat / athAnanyaH, tarhi sAmAnyamAnamevAsI, tatsvarUpavaditi / tadevamuktaH saMgrahaH / / 2211 / / atha vyavahAranayamAhavaivaharaNaM vavaharae sa teNa va vahIrae va sAmannaM / vavahAraparo va jao visesao teNa vvhaaro|| 2212 / / vyavaharaNaM vyavahAraH, vyavaharati sa iti vA vyavahAraH, vizeSato'vahiyate nirAkriyate sAmAnyaM teneti vyavahAraH, loko vyavahAraparo vA vizeSato yasmAt tena vyavahAra iti / ayaM ca na yaduktamUktiko pratipadyate // 2212 / / 'veccai viNicchiyatthaM vavahAro savvadambesu' asya vyAkhyAmAha , tanmAtramiha vizeSaH sAmAnyAmava prameyabhAvAt / sarvatra sanmateryabhicArAbhAvato vApi // 2209 // 2 cUto vanaspatireva mUlAdiguNa iti tatsamUha iva / gulmAdayo'pyevaM sarve na vanaspativiziSTAH // 2210 // 3 sAmAnyA vizeSo'nyo'nanyo vA nAsti yacanyaH / niHsAmAnyatvAdanamyaH sAmAnyamAnaM saH // 2211 // 4 vyavaharaNaM vyavaharati sa tena vA'vahriyate vA sAmAnyam / vyavahAraparo vA yato vizeSatastena vyavahAraH // 2212 // 5 gAthA 2183 / 4 // 904 // For Personal and Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadRttiH / // 9.5|| saditi maNiyammi gacchai viNicchayaM saditi kiM tadannaM ti / hoja visesehiMto saMvavahArAvetaM jaM? // 2213 // 'sat' iti bhaNite sati vinizcayamasau gacchati- vicArya vizeSAneva vastutvena vyavasthApayatItyarthaH, tathA hyevamayaM vicArayati- | nanu 'sat' iti yaducyate tad ghaTa-paTAdivizeSebhyaH kimanyad nAma yat saMvyavahArAdapyapetaM vyavahAre na kvacidupayujyate, vArtAmAtraprasiddha sAmAnyam - nAstyeva kApi tadityarthaH // 2213 // apica, uvalaMbhavvavahArAbhAvAo nivisesbhaavaao| taM natthi khapuSpha piva sAMta visesA sapaccakkhaM // 2214 // nAsti sAmAnyam , upalambhavyavahArAbhAvAt- upalabdhilakSaNaprAptasyAnupalabdherityarthaH, tathA, nirvizeSabhAvAt- vizeSavyatiriktatvAt , khapuSpavat / vizeSAstu santi, svapratyakSatvAda, ghaTAdivaditi / / 2214 // upacayahetumAha jai ca visesehiM ciya saMvavahAro vi kIrae sakkhaM / jamhA tammattaM ciya phuDaM tadarthataramabhAvo // 2215 // yasmAcca jalAharaNa-vraNapiNDImadAnAdiko lokavyavahAro ghaTa-nimbapatrAdivizeSaireva sAkSAt kriyamANo dRzyate, na sAmAnyena tanmAtrameva ca vizeSamAtraM yasmAt sphuTaM 'upalabhyate' iti zeSaH, tasmAt tadarthAntarabhUtaM sAmAnyamabhAva eva, na tu bhAva iti // 2215 / / kizca, annamaNannaM va mayaM sAmannaM jai visesao'NannaM / tammattamannamahavA natthi tayaM nivvisesaM ti // 2216 // vizeSebhyaH sAmAnyamanyat , ananyad vA mataM bhavataH / yadi vizeSebhyastadananyadabhinnam , tarhi tanmAtraM vizeSamAtrameva taditi / athAnyada vizeSebhyo bhitraM sAmAnyam, tarhi nAstyeva tada, nirvizeSatvAta, kharazRGgacaditi // 2216 // , saditi bhaNite gacchati vinizcayaM saditi kiM tadanyaditi / bhaveda vizeSebhyaH saMvyavahArAdavetaM yat // 2213 // 2 upalambhamyavahArAbhAvAd nirvizeSabhAvAt / tad nAsti khapuSpamiva santi vizeSAH svapratyakSam // 2214 // bacca vizeSaireva saMvyavahAro'pi kriyate sAkSAt / yasmAt tanmAtrameva sphuTaM tadarthAntaramamAvaH // 2215 // / anyadananyad vA mataM sAmAnyaM yadi vizeSato'nanyat / tanmAtramanyadathavA nAsti tad nirvizeSamiti / / 2215 // FOR905 // Join L ine For Personal and Use Only CHNw.jainmibrary.org Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 906 // Jain Education Internatio yaduktam- "o vaNassai cciya ' ityAdi, tadvipakSamAha teha cUyAivirahio anno ko so vaNassaI nAma / avaNassai cciya tao ghaDo vva cUyAdabhAvAo // 2217 // tathA, cUtAdivirahitaH- cUta- nimba-kadamba jambUmabhRtivizeSebhyo'nyaH ko nAma vanaspatiryaH sAmAnyatvena gIyate / athAsti cUtAdibhyo'paraH ko'pi vanaspatiH / nanu yadyevam, tarhi tako'sAvavanaspatireva, cUtAdyabhAvarUpatvAt ghaTAdivaditi / / 2217 / / tadevaM vaizca viNicchayatthaM' ityetavyAkhyAyopasaMharannAha - to vavahAro gacchai viNicchayaM ko vaNarasaI cUo ? / hojja va baulAirUvo taha savvadavvabheesu // 2218 // tatastasmAduktanyAyena vicArya vigatasAmAnyAnAM vizeSANAM nizcayo vinizcayastaM gacchati svIkaroti vyavahAranayaH / kathaM vicArya ? ' ityAha- ko nAma vanaspatirbhavet / iti cintAyAM cUto bakulAdirvAsau bhavet, na tu tadatiriktavRkSatvasAmAnyam / tathA tenaiva prakAraNa | sarveSvapi dravyabhedeSu vaktavyam - go-turaga rathAdayo vizeSA eva, gotvAdisAmAnyaM na punaranyadityevaM sarvatra vAcyamityartha iti // 2218 // athavA, anyathA vinizvayazabdArtha vyAcikhyAsurAha-- ahigo catti vA nicchao tti sAmannamassa vabahAro / vacca viNicchayatthaM jAi visAmannabhAvaM ti // 2219 // vA- athavA, adhikavayo nizcayaH yathA'dhiko dAgho nidAghaH, sa ca nizcayo'tra sAmAnyam / asya sAmAnyasya vyavahArayo vrajati yAti / kimartham / vinizcayArtham / ko'rthaH 1 / visAmAnyabhAvaM visAmAnyabhAvArthaM tadabhAvAya yatata ityarthaH || 2219|| athavA, lokavyavahAro vinizcayastadarthaM vrajati vyavahAra iti darzayati bhaimarAipaMcavaNNAI nicchae jattha vA jaNavayassa / atthe viNicchao so viNicchayattho tti so gajjho // 2220 // 1 gAthA 2210 / 2 tathA cUtAdivirahito'nyaH kaH sa vanaspatirnAma / avanaspatireva sako ghaTa iva cUtAdyabhAvAt // 2217 // 4 tato vyavahAro gacchati vinizvayaM ko vanaspatizcUtaH ? bhaved vA bakulAdirUpastathA sarvadravyabhedeSu // 2218 5 adhikaya iti vA nizcaya iti sAmAnyamasya vyavahAraH / vrajati vinizvayArtha yAti visAmAnyabhAvamiti // 22.33 // 6 bhramarAdipaJcavarNAdI nizvaye yatra vA janapadasya arthe vinizvayaH sa vinizcayArtha iti sa prAyaH / / 2220 // 3 gAthA 2183 / For Personal and Private Use Only bRhadvaciH / // 906 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 907 // bahutarau tti yataM ciya gamei saMte vi sesae muyae / saMvavahAraparatayA vavahAro logamicchaMto // 2121 // vA- athavA, nizcaye nizcayanayamate vicintyamAne bhramarAdeH paJcavarNa-dvigandha-paJcarasA-'STasparzatve satyapi yatra kRssnnvrnnaadaavrthe| bRttiH / janapadasya nizcayo bhavati sa vinizcayArthastaM vrajati 'vyavahAranayaH' iti prakRtam / ko'rthaH / satsvapi varNa-gandha-rasa-sparzeSu yo yatra janapadasya grAhyaH, tameva vyavahAranayo gamayati, manyate, prarUpayati ca, sato'pi zeSAn varNAdIna muzcati / kutH| sa eva bahutaraH spaSTa iti kRtA / kiM kurvan ? / lokavyavahAramicchan / kayA? / vyavahAraparatayA vyavahArapradhAnatayeti / tadevamabhihito vyavahAranayaH / / 2220 // 2221 / / atha RjumUtramAha ujaM ruju suyaM nANamujjusuyamassa so'ymujjusuo| suttayai vA jamujjuM vatthu teNujjusutto tti // 2222 // 'ujja' iti Rju, 'zrutam' iti jJAnaM bodharUpam , tatazca Rju- avakaM zrutamasya so'yamRjuzrutaH / vA- athavA, Rju- avakraM vastu sUtrayatIti RjumUtra iti / / 2222 / / kathaM punaretadabhyupagatasya vastumo'vakratvam ? ityAha paMccuppannaM saMpayamuppannaM jaM ca jassa patteyaM / taM ruju tadeva tassa tthi u bakkamannaM ti jamarsataM // 2223 // yat sAMpatamutpannaM vartamAnakAlInaM vastu, yazca yasya pratyekamAtmIyaM tadetadubhayasvarUpaM vastu pratyutpannamucyate / tadevAsau naya RjuH matipadyate / tadeva vartamAnamAtmIyaM ca vastu tasyarjumUtranayasyAsti / anyattu zeSamatItAnAgataM parakIyaM ca yad yasmAdasadavidyamAnaM tato'satvAdeva tad vakramiccha tyasAviti / ata evoktaM niyuktikRtA- 'paMccuppamaragAhI ujjusuo nayavihI muNeabbA' iti // 2223 // etanmatameva pramANataH samarthayabAha , bahutaraka iti ca tameva gamayati sato'pi zeSakAn muJcati / saMvyavahAraparatayA vyavahAro lokamicchan // 2221 // 2 maja manu zrutaM jJAnamRdhutamasya so'yamRjuzrutaH / strayati vA yaju vastu tenarjusUtra iti // 2222 // | // 907 // 3 pratyutpannaM sAMpratamutpannaM yaca yasya pratyekam / tahaz2a tadeva tasyAsti tu vakramanyaditi yadasat // 2223 // 4 gAthA 2184 / For Personal and Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vigayamaNAyaM vA bhAvo'NuvalaMbhao khapuSkaM va / na ya nippaoyaNAo parakIyaM paradhaNamitra tthi // 2224 // vigataM vinaSTamatItam, anAgataM tvanutpannam etadubhayarUpamapi na bhAvo na vastu, anupalambhAt- khapuSpavaditi / na ca pr||908 // kI vastvasti, niSprayojanatvAt, prayojanAkartRtvAt paradhanavaditi / 2224 // vizeSA0 Jain Education Internati atha vyavahAraai yuktitaH svapakSaM grAhayannAha- jaii na mayaM sAmannaM saMvavahArovaladdhirahiyaM ti / naNu gayamessaM ca tahA parakkamavi niSphalattaNao // 2225 // he vyavahArayavAdin ! yadi tava vyavahArAnupayogAdanupalambhAcca sAmAnyaM na mataM saMgrahasya saMgatamapi neSTamityarthaH nanu tathA tenaiva prakAreNa vyavahArAnupayogAdanupalambhAcca gatamatikrAntam eSyaccAnAgataM vastu mA'bhyupagamastvam, yukteH samAnatvAt / tathA, parakIyamapi vastu maiSIH, svaprayojanAsAdhakatvena niSphalatvAt, paradhanavaditi / / 2225 / / atha yadasau nayo'bhyupagacchati tat sarvamupasaMhRtya darzayati- tumhA niyayaM saMpaikAlINaM liMga vayaNabhinnaM pi / nAmAibheyavihiyaM paDivajjai vatthumujjusuo // 2226 // tasmAsUtranathaH pratipAditayuktito vastu pratipadyate / kathaMbhUtam / nijakamAtmIyam, na parakIyam, tadapi sAMgatakAlInaM vartamAnam, na tvatItAnAgatarUpam / tacca nijaM vartamAnaM ca vastu liGga-vacanabhinnamapi pratipadyate / tatraikamapi triliGgam, yathA taTa, TI, TamityAdi / tathaikamapyekavacana bahuvacanavAcyam, yathA gururguravaH, Apo jalam, dArAH kalatramityAdi / tathA, nAmAdibhedavihitamapyasau vastvabhyupagacchati, nAma- sthApanA dravya bhAvarUpAMzcaturo'pi nikSepAnasau manyata ityarthaH / tadiha 'liMga-vayaNa' ityAdinA'bhyupagamadvayopanyAsena vakSyamANazabdanayena sahAsyAbhyupagamabhedo darzitaH / zabdanayo hi liGgabhedAd vacanabhedAcca vastuno bhedameva pratipatsyate, na punarekasvam tathA, nAmAdinikSepe'pyekameva bhAvanikSepaM maMsyate, na tu zeSanikSepatrayamiti / tadevamukta RjumutranadhaH / / 2226 // atha zabdanayamAha - 1 na vigatamanAgataM vA bhAvo'nupalambhataH khapuSpamiva / na ca niSprayojanAt parakIyaM paradhanamivAsti / / 2224 // 2 yadi na mataM sAmAnyaM saMvyavahAropalabdhirahitamiti / nanu gatameSyacca tathA parakIyamapi niSphalatvataH // 2225 // 3 tasmAd nijakaM saMpratikAlikaM liGga-vacanabhinnamapi / nAmAdibhedavihitaM pratipadyate vastu RjuzrutaH // 2226 // For Personal and Private Use Only bRhdvttiH| // 908 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 909 // sevaNaM sapai sa teNaM va sappae vatthu jaM tao saho / tassatthapariggahao nao vi sado tti heu bva // 2227 // 'zapa' Akroze, zapanamAhAnamiti zabdaH, zapatIti vA''hayatIti zabdaH, zapyate vA''hUyate vastvaneneti zabdaH / tasya zabdasya yo vAcyo'rthastatparigrahAt tatpadhAnatvAd nayo'pi zabdaH, yathA kRtakatvAdityAdikaH pazcamyantaH zabdo'pi hetuH / artharUpaM hi kRtakatvamanityagamakatvAd mukhyatayA heturucyate, upacAratastu tadvAcakaH kRtakatvazabdo'pi heturabhidhIyate, evamihApi zabdavAcyArthaparigrahAdupacAreNa nayo'pi zabdo vyapadizyata iti bhAvaH / / 2227 // 'icchai visasiyayaraM paccuppannaM nao sado' iti niyuktigAthAdalavyAkhyAnamAhate ciya riusuttamayaM paccuppannaM risesiyayaraM so| icchai bhAvaghaDaM ciya jaM na u nAmAdae tinni // 2228 // tadeva RjumUtranayasya matamabhISTaM pratyutpannaM vartamAnaM vastvicchatyasau zabdanayaH / kathaMbhUtaM tadityAha-vizeSitataram / kuta idaM jJAyate ? ityAha- yad yasmAt pRthubunodarAdyAkArakalitaM mRnmayaM jalAharaNAdikriyAkSamaM prasiddhaghaTarUpaM bhAvaghaTameveccha tyasau, na tu zeSAn nAma-sthApanA-dravyarUpAMstrIn ghaTAniti / zabdapradhAno hyeSa nayaH, ceSTAlakSaNazca ghaTazabdasyArthaH, 'ghaTa ceSTAyAm' 'ghaTata iti ghaTa:' iti vyutpatteH / tatazca ya eva jalAharaNAdikriyArthamAcaSTe prasiddho ghaTastameva bhAvarUpaM ghaTamicchatyasau, zabdArthopapatteH, na tu nAmAdighaTAn , ghaTazabdArthAnupapatteH / atazcaturo'pi nAmAdighaTAnicchata RjumUtrAd vizeSitataraM vastvicchatyasau, ekasyaiva bhAvaghaTasyAnenAbhyupagamAditi // 2228 // nAmAdighaTanirAkaraNArthameva pramANayannAha nAmAdao na kuMbhA takkajAkaraNao paDAi vva / paccakkhavirohAo talliMgAbhAvao vAvi // 2229 // nAma-sthApanA-dravyarUpAH kumbhA na bhavantIti pratijJA, jalAharaNAditatkAryAkaraNAt , paTAdivat ; tathA, pratyakSavirodhAta , 1 zapanaM zapati sa tena vA zAyate vastu yat tataH zabdaH / tasyArthaparigrahato nayo'pi zabda iti heturiva // 2227 // 2 gAthA 2184 / 3 tadeva sUtramataM pratyutpanaM vizeSitataraM saH / icchati bhAvaghaTameva yad na tu nAmAdIMstrIn // 2228 // / nAmAdayo na kumbhAstatkAryAkaraNataH paTAdiriva / pratyakSavirodhAt talliGgAbhAvato vApi // 2229 // 909 // Jan Education internati For Personal and Price Use Only Gaw.jainenibrary.org Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhddhttiH| ramamata ghaTaliGgAdarzanAceti / aghaTarUpAste pratyakSeNaiva dRzyanta iti prtykssvirodhH| jalAharaNAdikaM ghaTaliGga ca teSu na dRzyata iti tato'numAnavizeSA0virodho'pIti // 2229 // _ 'kathaM te nAmAdighaTA ghaTavyapadezabhAjo bhaveyuH ?' iti RjumUtrazikSaNArthamAha-- // 910 // jai vigayA-guppannA paoyaNAbhAvao na te kuNbhaa| nAmAdao kimiTThA paoyaNAbhAvao kuMbhA ? // 2230 // yadi vigatA anutpannAzca tvayAho ! RjumUtra ! kumbhA neSTAH, prayojanAbhAvAt , tarhi nAmAdayo'pi kumbhAH kimiSTAH, prayojanAbhAvasya samAnatvAt / na khalu tairapi kumbhaprayojanaM kimapi vidhIyata iti // 2230 // tadevamRjusUtrAt zabdanayasya vizeSitataratvamuktam / athavA, anyathA tad draSTavyam / katham ? ityAha ahavA paccuppanno riusuttassAvisesio ceva / kuMbho visesiyayaro sabbhAvAIhiM sadassa // 2231 // sabbhAvA-sabbhAvo-bhayappio s-prpjjo-bhyo| kuMbhA-kuMbhA-'vattavvobhayarUvAibheo so // 2232 // athavA, pratyutpanna RjusUtrasyAvizeSita eva sAmAnyena kumbho'bhipretaH, zabdanayasya tu sa eva sadbhAvAdibhirvizeSitataro'bhimata ityevamanayorbhedaH, tathAhi- svaparyAyaiH, paraparyAyaiH, ubhayaparyAyaizca sadbhAvena, asadbhAvena, ubhayena, cArpito vizeSitaH kumbhaH kumbhA-kumbhA-'vaktavyobhayarUpAdibhedo bhavati- saptabhaGgI pratipadyata ityrthH| tadyathA-UrdhvagrIvA-kapAla-kukSi-budhnAdibhiH svaparyAyaH sadbhAvenArpito vizeSitaH kumbhaH kumbhI bhaNyate- 'san ghaTaH' iti prathamo bhaGgo bhavatItyarthaH / tathA, paTAdigataistvaktrANAdibhiH paraparyAyairasadbhAvenArpito vizeSito'kumbho bhavati-sarvasyApi ghaTasya paraparyAyairasatvavivakSAyAM 'asan ghaTaH' iti dvitIyo bhaGgo bhvtiityrthH| tathA, sarvo'pi ghaTaH sva-paro-bhayaparyAyaiH sadbhAvA-'sadbhAvAbhyAM saccA-'sattvAbhyAmarpito vizeSito yugapad vaktumiSTo'vaktavyo bhavati, sva-para-paryAyasattvA-'sattvAbhyAmekena kenApyasAMketikena zabdena sarvasyApi tasya yugapad vaktumazakyatvAditi / ete trayaH sklaadeshaaH| atha catvAro'pi vikalAdezAH procyante / tatraikasmin deze vaparyAyasattvena, anyatra tu deze paraparyAyAsavena vivakSito ghaTaH , yadi vigatA-anutpannAH prayojanAbhAvato na tvayA kumbhaaH| nAmAdayaH kimiSTAH prayojanAbhAvataH kumbhAH ? // 2230 // 2 athavA pratyutpanna kasUtrasthAvizeSita eva / kumbho vizeSitataraH sadbhAvAdibhiH zabdasya // 22 // sajAvA sadbhAvI-bhayArpitaH sva-paraparyayo-bhayataH / kumbhA-'kumbhA-'vaktavyobhayarUpAdibhedaH saH // 2232 // 910 // TRANGAN AGARRAPE Jan E inema For Personal and Use Only alwww.jainabrary.org Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRhadattiH / sanasaMzca bhavati, ghaTo'ghaTazca bhavatItyarthaH / tathA, ekasmin deze svaparyAyaH sadbhAvena sattvenArpito vizeSito yatra tu deze kha-paro-bhayavizeSA0 / paryAyaiH sadbhAvA-sadbhAvAbhyAM sacA-'satvAbhyAM yugapadasAMketikenaikena zabdena vaktuM vivakSitaH kumbhaH saMzcAvaktavyazca bhavati, ghaTo- 'vaktavyazca bhavatItyarthaH, deze tasya ghaTatvAt , deze cAvaktavyatvAditi / tathA, ekadeze paraparyAyairasadbhAvenArpito vizeSito'nyasmiMstu // 911 // deze sva-paraparyAyaiH sadbhAvA-'sadbhAvAbhyAM satcA-'satvAbhyAM yugapadasAMketikenaikena zabdena vaktuM vivakSitaH kumbho'sannavaktavyazca bhavati- akumbho'vaktavyazca bhavatItyarthaH, deze tasyAkumbhatvAt , deze cAvaktavyatvAditi / tathA, ekadeze svaparyAyaiH sadbhAvenArpitaH, ekasmiMstu deze paraparyAyairasadbhAvenArpitaH, anyasmiMstu deze sva-paro-bhayaparyAyaiH sadbhAvA-sadbhAvAbhyAM yugapadekena zabdena vaktuM vivakSitaH kumbhaH saMzvAsaMzcAvaktavyazca bhavati- ghaTo'ghaTo'vaktavyazca bhavatItyarthaH, deze tasya ghaTatvAt , deze'ghaTatvAt , deze cAvaktavyatvAditi / iha ca 'kuMbhAkuMbha' ityAdinA gAthArdhena SaD bhaGgAH sAkSAdupAttAH, saptamastvAdizabdAt tadyathA- 'kumbhaH' 'akumbhaH' 'avaktavyaH' ubhaya tti' saMzcAsaMzcetyubhayam, tathA sannavaktavyaka ityubhayam, tathA'sannavaktavyaka iti cobhayam, AdizabdasaMgRhItastu saptamaH sanasanavaktavyaka iti / evaM saptabhedo ghaTaH / evaM paTAdirati draSTavyaH / tadevaM syAdvAdadRSTaM saptabhedaM ghaTAdikamarthaM yathAvivakSamekena kenApi bhaGgakena vizeSitataramasau zabdanayaH pratipadyate, nayatvAt, RjumUtrAd vizeSitataravastugrAhitvAcca, syAdvAdinastu saMpUrNasaptabhaGgyAtmakamapi pratipadyanta iti / alaM vistareNeti // 2231 // 2232 / / athavA, liGga-vacane samAzritya vizeSitataraM vastvicchati zabdanaya iti darzayannAha vatthumavisesao vA jaM bhinnAbhinnaliMga-vayaNaM pi / icchai riusuttanao visesiyayaraM tayaM saddho // 2233 // 'vA' ityathavA, bhinnA-bhinnaliGgavacanamapyavizeSato yad vastvicchati RjumUtranayaH, tad vizeSitataramicchati zabdanaya iti // 2233 // kutaH' ityAha khaDacecAdasA H911 // 1 vastvavizeSato vA yad bhinnAbhinna liGga-vacanamapi / icchatjusUtranayo vizeSitataraM tat zabdaH // 2233 // JamEducational Intemag For Personal and Use Only R a janeibrary.org Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 992 // Jain Educationa intes yAo o tthI-puMliGgAbhihANavaJcANaM / paDa-kuMbhANaM va jao teNAbhinnatthamiddhaM taM || 2234 // yato yasmAt kAraNAt strI-puM- napuMsakaliGgAbhidhAnavAcyAnAmarthAnAM taTAdInAM bheda eva na punarekatvam, 'taTI' ityabhidhAnasyAnyo'rtho vAcyam, ,' taTa ' ityabhidhAnasya svanyaH, 'taTam' ityabhidhAnasya tvaparaH / kutaH ? | dhvanibhedAt / tathA, 'gururguravaH' ityAdyekavacana bahuvacanavAcyAnAmarthAnAM dhvanibhedAdeva bhedaH / keSAmiva 1 ityAha- paTa-kumbhAdidhvanibhedAt paTa kumbhAdyarthAnAmitra / tena tasmAt kAraNAt talliGgaM vacanaM vA bhinnArthameveSTam / yAdRzo dhvanistAdRza evArtho'syeSTa ityarthaH / anyaliGgavRttestu zabdasya nAnyaliGgamarthaM vAcyamicchatyasau, nApyanyavacanavRtteH zabdasyAnyavacanavAcyaM vastvabhidheyamicchatyeSa iti bhAvaH // 2234 // atha yadasau manyate tat sarvamupasaMhRtya darzayati to bhAvu cciya vatthaM visesiyamabhiNNaliMga vayaNaM pi / bahupajjAyaM pi mayaM saddatthavaseNa sadassa // 2235|| tatastasmAd nAmAdinikSepe bhAvaghaTAdiko bhAva eva vastvityasAvicchati / tadapi pUrvoktanItyA sadbhAvAdibhirvizeSitamabhinnaliGga-vacanaM cAbhyupaiti svavAcakadhvanInAmabhinne liGga-vacane yasya tadabhinnaliGga-vacanaM vastvasAvabhyupagacchati, na punarekasyaivArthasya liGgatrayavRttizabdavAcyatvam, eka bahuvacanavRttizabdavAcyatvaM vA manyata ityarthaH / samabhirUDhena sahAsya matabhedaM darzayati- 'indraH ' 'zakraH purandaraH' ityAdibahuparyAyamadhye kamindrAdikaM zabdanayasya matena bhavati / kena ? / zabdasyendrAderindanAdiko yo'rthastadarzanaikasminnapIndrAdike vastuni yAvanta indana-zakana- pUrvAraNAdayo'rthA ghaTate tadvazenendra zakrAdibahuparyAyamapi tad vastu zabdanayo manyata ityarthaH / samabhirUDhastu naivaM maMsyata ityanayorbheda iti / uktaH zabdanayaH / / 2235 / / atha samabhirUDhamAha - jaM jaM saNNaM bhAsai taM taM ciya samabhirohae jamhA / saNNaMtaratthavimuho tao tao samabhirUDho tti // 2236 // yAMyAM saMjJAM ghaTAdilakSaNAM bhASate vadati tAM tAmeva yasmAt saMjJAntarArthavimukhaH kuTa kumbhAdizabdavAcyArtha nirapekSaH dhvanibhedAd bhedaH strI-puMliGgAbhidhAnavAcyAnAm / paTa-kumbhAnAmiva yatastenAbhinnArthamiSTaM tat / / 2234 // 2 yato bhAva eva vastu vizeSitamabhinnaliGga -vacanamapi bahuparyAyamapi mataM zabdArthavazena zabdasya / / 2235 / / 3 yAM yAM saMjJAM bhASate tAM tAmeva samAbhirohati yasmAt saMjJAntaravimukhastataH sakaH samabhirUDha iti / / 2236 // For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / // 912 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHARE bRhddhttiH| vizeSA. // 913 // mirohati samadhyAste tattadvAcyAviSayatvena pramANIkaroti, tatastasmAd nAnArthasamabhirohaNAt samabhirUdo na yo ghaTazabdavAcyo'rthastaM kuTa-kumbhAdiparyAyazabdavAcyaM necchatyasAvityartha iti // 2236 // yaduktaM niyuktikRtA- 'vatthuo saMkamaNaM hoi avatthU nae samabhirUDhe' iti, tadvyAkhyAnArthamAha-- devvaM pajjAo vA vatthu vayaNaMtarAbhidheyaM jaM / na tadannavatthubhAvaM saMkamae saMkaro mA bhuu|| 2237 // na hi sataravaccaM vatthu sadaMtaratthatAmei / saMsaya-vivajjae-gatta-saMkarAippasaMgAo // 2238 // dravyaM kuTAdi, paryAyastu tadgato varNAdistallakSaNaM prastutaghaTAdivacanAd yat kuTAdi vacanAntaraM tadabhidheyaM yad vastu na tadanyavastubhAvaM ghaTAdizabdAbhidheyavastubhAvaM saMkrAmati / kutaH ? ityAha-vastuno vastvantarasaMkrame mA bhUta saMkarAdidoSa iti / etadeva bhAvayati-na hi zabdAntaravAcyaM vastu zabdAntaravAcyArtharUpatAmeti / evaM hi ghaTAdau paTAdyarthasaMkrame kimayaM ghaTaH paTAdirvA ? iti saMzayaH syAt / viparyayo vA bhavet , ghaTAdAvapi paTAdinizcayAt / paTAdau vA ghaTAdyadhyavasAyAdekatvaM vA ghaTa-paTAdyarthAnAM prApnuyAt / mecakamANivat saMkIrNarUpatA vA ghaTa-paTAdyarthAnAM bhavediti / iyamatra bhAvanA- ghaTaH kuTaH kumbha ityAdizabdAt paTa-stambhAdizabdAdiva bhinnapravRttinimittatvAd bhinnArthagocarAne samabhirUDhanayo manyate; tathAhi- ghaTanAd ghaTa iti viziSTaceSTAvAnoM ghaTa iti gamyate, tathA 'kuTa kauTilye' kuTanAt kauTilyayogAt kuTaH, tathA 'ubha uMbha pUraNe' kUmbhanAt kutsitapUraNAt kumbha iti bhinnAH sarve'pi ghaTa-kuTAdharthAH / tatazca yadA ghaTAdyarthe kuTAdizabdaH prayujyate tadA vastunaH kuTAdestatra saMkrAntiH kRtA bhavati, tathA ca sati yathoktasaMzayAdidoSa iti / / 2237 // 2238 // tato ghaTa-kuTAdyarthAnA bhedasAdhanAyaiva pramANayannAha-- ghaDa-kuDasaitthANaM jutto bheo'bhihANabheAo / ghaDa-paDasadatthANa va tao na pajjAyavayaNaM ti // 2239 // ghaTa-kuTa-kumbhAdizabdavAcyAnAmarthAnAM bheda eva parasparaM yukta iti pratijJA, abhidhAnabhedAd vAcakadhvanibhedAditi hetuH / 913 // 1 gAthA 2186 / 2 dravyaM paryAyo vA vastu vacanAntarAbhidheyaM yat / na tadanyavastubhAvaM saMkrAmati saMkaro mA bhUt // 2230 / ' na hi zabdAntaravAcyaM vastu zabdAntarArthatAmeti / saMzaya-viparyayai-katva-saMkarAdiprasaGgAt // 2238 // 3 ghaTa-kuTazabdArthAnAM yukto bhedo'bhidhAnabhedAt / ghaTa-paTazabdArthAnAmiva tato na paryAyavacanAmiti // 2239 // 115 Jan Education interna For Personal and Price Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhdtiH| // 914 // - ghaTa-paTa-stambhAdizabdavAcyAnAmivArthAnAmiti dRSTAntaH / tata etadabhiprAyeNa ghaTAdeH kuTa-kumbha-kalazAdikaM paryAyavacanaM nAstyeva, ekavizeSA. sinarye'nekazabdapravRttyanabhyupagamAditi // 2239 / / atikrAntazabdanayazikSaNArthamAhadhaNibheyAo bheo'Numao jai liNg-vynnbhinnaannN| ghaDa-paDavaccANaM pivaghaDa-kuDavaccANa kimaNiTTho ? // 2240 // hanta ! yadi liGga-vacanabhinnAnAM ghaTa-paTa-stambhAdizabdavAcyAnAmivArthAnAM dhvanibhedAd bhedastavAnumataH, tarhi ghaTa-kuTa-kumbhakalazAdizabdavAcyAnAmarthAnAM kimiti bhedo neSTaH, dhvanibhedasyAtrApi samAnatvAt / tasmAdasmatpathavartitvaM bhavatIpi balAdA. patitamiti / / 2240 // vasati-prasthakAdivicAre'pyasya pUrvanayebhyo bheda iti darzayannAha AgAse vasai tti ya bhaNie bhaNai kiha annamannammi / mottUNAyasahAvaM vaseja vatthu vihammammi ? // 2241 // vatthu vasai sahAve sattAo ceyaNA va jIvammi / na vilakkhaNattaNAo bhinne chAyAtave ceva // 2242 // 'kAsau sAdhvAMdivasati ?' iti pRSTe 'loka-grAma-vasatyAdau vasati' iti naigamAdinayavAdino badanti / RjumUtranayavAdI tu kina vadati- 'yatrAvagADhastatrAkAzakhaNDe vasati' / tatazca RjumUtreNaivaM bhaNite bhaNati samabhirUDhaH- nanvAtmasvabhAvaM muktvA kathamanyad vastvanyAsmin vidharmaka AtmavilakSaNe vastuni vaset ? na kathacidityarthaH / tarhi kva vasati ? ityAha- sarvameva vastvAtmasvabhAve vasati, sattvAt , jIve cetanAvat / bhinne tvAtmavilakSaNasvarUpe vastunyanyad na vasati, yayA chAyA''tapa iti / eSa trayANAmapi zabdanayAnAmabhiprAya iti // 2241 // 2242 // atha prasthakavicAramadhikRtyAha dhvanibhedAd bhedo'numato yadi liGga-vacanabhinAnAm / ghaTa-paTavAcyAnAmiva ghaTa-kuTavAcyAnAM kimaniSTaH // 1240 // 2 AkAze vasatIti ca bhaNite bhaNati kathamanyadanyasmin / muktvAtmasvabhAvaM vased vastu vidharmaNi // 2241 // vastu vasati svabhAve satvAccetaneva jIve / na vilakSaNatvAd bhine chAyA''tapa haba / / 2242 // // 914 // Jan Educona For Personal and Private Use Only Www.jainesbrary.org Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 915 // PHRASESolatelete mANaM pamANamiTTha nANasahAvo sa jIvao'Nanno / kaha patthayAibhAvaM vaeja muttAirUvaM so ? // 2243 // na hi patthAi pamANaM ghaDo vva bhuvi ceyaNAivirahAo / kevalamiva tannANaM pamANamiTTha pariccheo // 224 // bRhadvRttiH / iha yad mAnaM tat pramANameveSTam , pramIyate paricchidyate vastvaneneti kRtvA / pramANaM ca paricchedAtmakaM jIvasvabhAva eva, sa ca jIvAdananyaH, ataH kathaM mUrtAdisvabhAvam , AdizabdAdacetanasvabhAvaM prasthakAdikhabhAvaM brajedasau, yena naigamAdayaH kASThamayaM prasthAdikaM mAnamicchanti ? / tarhi zabdanayAnAM kiM prasthakAdi pramANam , kiMvA na pramANam ? ityAha-na hi naiva kASThaghaTitaM prasthAdika pramANam , cetanAdirahitatvAt , ghaTa-paTa loSTAdivat, kintu tasya prasthakasya jJAnaM tajjJAnaM tadupayogastatparicchedaH pramANaM mAnamiSTam , tenaiva tattvataH mamIyamANatvAt / 'pariccheyA' iti pAdAntaraM vA, tenaiva paricchedAt / kevalajJAnavat / tasmAt prasthakajJAnameva prasthaka iti sthitam // 2243 // 2244 // atra paramatamAzaGkAya pariharanAhapetthAdao vi takkAraNaM ti mANaM maI na taM tesu / jamasaMtesu vi buddhI kAsai saMtesu vi na buddhI // 2245 // takkAraNaM ti vA jai pamANasiddhaM tao pameyaM pi / savvaM pamANamevaM kimappamANaM pamANaM vA ? // 2246 // prasthAdayo'pi mAnamiti pratijJA, tatkAraNAt- prasthakajJAnakAraNatvAt , yathA 'navalaM pAdarogaH' ityevabhUtA parasya matiH syAt / tadetad na, yatasteSu prasthakAdiSvasatsvapi kasyApi dhAnyarAzyavalokanamAtreNApi kalanazaktisaMpannasya, atizayajJAnino vA prasthakaparicchedabuddhirupajAyate / kasyApi punarnAlikaradvIpAdyAyAtasya satsvapi teSu prasthakaparicchedabuddhirna saMpadyate, ityanaikAntikA eva kASThamayaprasthakAdayaH prasthakajJAnajanane, iti kathaM tatkAraNatvAt te prasthakAdimAnarUpA bhaveyuH / yadivA, bhavantu te tatkA. raNam , tathApi na tatkAraNatvena teSAM prasthAdimAnarUpatA, atiprasaGgAditi darzayati- 'takAraNaM ti vetyAdi' yadi prasthakajJAnakAraNa 'mAnaM pramANamidaM jJAnasvabhAvaH sa jIvato'nanyaH / kathaM prasthakAdibhAvaM prajed mUrtAdirUpa saH // 22 // na hi prasthAdi pramANaM ghaTa iva bhuvi cetanAdivirahAt / kevalamiva tajjJAnaM pramANamiSTaM paricchedaH // 2244 // 2 prasthAdayo'pi tatkAraNamiti mAnaM matirna tat teSu / yadasatsvapi buddhiH kasyacit satsvapi na buddhiH // 2245 // FO // 915 // tatkAraNamiti vA yadi pramANasiddhaM tataH prameyamapi / sarva pramANamevaM kimapramANaM pramANa vA // 2246 // HOSRCISocee For Posol s en H ajansbrary.org Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 996 // Jain Education Internat mAtreNApi te kASThamayaprasthakAdayaH pramANamiSTAH, tarhi prameyamapi pramANaM prApnoti, pramANajJAnakAraNatvAt / evaM ca sati dadhibhakSaNAdInAmapi paramparayA tatkAraNatvena pramANatvAt kiM nAmApramANaM syAt ? / yadi ca satyapi tatkAraNatve'nyat sarvaM dadhibhakSaNAdikaM na pramANam, tarhi kASThamayaprasthakAdayo'pi na pramANam, ataH kiM nAma pramANaM bhavet 1 - na kizcit / tato vizIrNA pramANA'pramANavyavasthA / tasmAt masthakajJAnameva prasthakapramANaM trayANAmapi zabdanayAnAmiti / / 2245 / / 2246 / / tathA paJcAnAM dharmA-dharmA'kAza jIva- pudgalAstikAyAnAM deza-pradezakalpanAyAmasya SaSThIsamAsAdi neSTam / kiM tarhi ? dezI cAsau dezavetyAdikarmadhArayameva manyate'sau nayaH / kutaH ? ityAha 1 'desI caiva ya deso no vatyuM vA na vatthuNo bhinno / bhinno vana tassa tao tassa va jai to na so bhinno // 2247 // eto caiva samANAhigaraNayA jujjae payANaM pi / nIluppalAiyANaM na rAyapurisAisaMsaggo || 2248 // vyAkhyA - dharmAstikAyAdiko dezyeva hi dezo na punastasmAd ghaTAdivAraghaTTI'tyantabhinnaM svatantravastu dezaH / atha na svatantravastu dezaH, kintu tatsaMbandhitvAdasvatantro'pi dezito bhinno deza iti cet / tadapyayuktam / kutaH 1 ityAha- na vA dezilakSaNAd vastuno bhinno'sau dezaH / atha bhinnastasmAdiSyate saH, tarhyanyasyAnyena vindhya- himavadAdInAmiva sarvathA saMbandhAyogAd na tasya | dezinastako'sau dezaH / yadi punastasya dezinaH saMbandhI dezo'bhyupagamyate, tarhi ghaTAdeH svasvarUpavad na sa dezastasmAd dezino bhinnaH kintu tadAtmaka eveti / ata eva vizeSaNavizeSyabhUtAnAM sarveSAM padAnAM samAnAdhikaraNatA - karmadhAraya eva samAseo yujyata ityarthaH, yathA nIlotpalAdInAm upalakSaNaM cedaM dhava-khadira- palAzAdInAM dvandvo'pi syAt, na tu rAjJaH puruSo rAjapuruSa iti SaSThyAdisamAsaH, yato bhinnAnAmanyonyaM saMsargaH saMbandho na ghaTate, tathAhi saMbaddhavastuyAt saMbandho bhinno vA syAdabhinno vA / yadi bhinnaH tarhi saMbaddhavastuyAd bhinnaM svatantraM tRtIyameva vastu tat syAd na tu saMbandha iti kathaM tadvazAt SaSThyAdivibhaktiH 1 na hi vindhya- himavadAdibhyo bhinno ghaTAdiH saMbandho bhaNyate / nApi tadvazAt teSAM SaSThcAdivibhaktiH pravartate / atha saMbaddhavastudrayAdabhinnaH saMbandhaH, tarhi nAsau SaSThAdihetuH saMbaddhavastu yAdavyatiriktatvAt, tatsvarUpavat, ityAdi bahutra vaktavyam, tattu nocyate, granthagahanatAprasaGgAditi / / 2247 || // 2248 // 1 dezyeva ca dezo no vastu vA na vastuno bhinnH| bhinno vA na tasya sakastasya vA yadi tato na sa bhinnaH // 2247 // etasmAdeva samAnAdhikaraNatA yujyate padAnAmapi / nIlotpalAdikAnAM na rAjapuruSAdisaMsargaH // 2248 // For Personal and Private Use Only bRhdttiH| / / 916 / / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 917 // aparamapi samabhirUDhanayAbhiprAyabhedaM darzayannAhagheDakAravivakkhAe katturaNatthaMtaraM jao kiriyaa| na tadatthaMtarabhUe samavAo to mao tIse // 2249 // kuMbhammi vatthupajjAyasaMkarAippasaMgadosAo / jo jeNa jaM va kurue teNAbhinnaM tayaM savvaM // 2250 // 'ghaTaM karoti' iti ghaTakAra ityasyAM vivakSAyAM prarUpaNAyAM yasmAt tasya ghaTakarturanarthAntaramavyatiriktA ghaTakaraNakriyA, kartaryeva ghaTakAre tasyAH samavAyAt / 'to tti tasmAd na tadarthAntarabhUta karturvyatirikta kumbhe ghaTe yasyAH samavAyaH saMzleSo mataH / kutH| vastuparyAyasaMkarAdidoSaprasaGgAt- vastUnAM ye paryAyA dharmAsteSAM parasparaM saMkaraH saMkIrNatvamekatvaM vA syAt , kartRgatakriyAyAH kumbhe'pi samavAyAbhyupagamAt / tatazca yaH kumbhakArAdiryena kriyAvizeSeNa yat kumbhAdikaM kurute tena kriyAvizeSeNa takriyArUpatayetyarthaH, sarva tat kartR-karmAdyabhinnaM syAt / tasmAt kartugatakriyAyA na karmaNi saMkramaH, kintu kurvan kArakaH, kumbhanAdibhya eva kumbhAdaya iti manyate samabhirUDha iti / uktaH samabhirUDhanayaH / / 2249 // 2250 / / athaivaMbhUtamAha aivaM jaha sahattho saMto bhUo tadannahA'bhUo / teNevaMbhUyanao sadatthaparo viseseNaM // 2251 // evaM yathA 'ghaTa ceSTAyAm' ityAdirUpeNa zabdArtho vyavasthitaH, 'taha tti tathaiva yo vartate ghaTAdiko'rthaH, sa eva san bhUto vidymaanH| 'tadannahA'bhUutti' yastu tadanyathA zabdArthollaGghanena vartate sa tattvato ghaTAdyartho'pi na bhavati kintvabhUto'vidyamAnaH / yenaivaM manyate, tena kAraNena zabda-samabhirUDhanayAbhyAM sakAzAdevaMbhUtanayo vizeSeNa zabdArthatatparaH / ayaM hi yoSinmastakAruDhaM jalAharaNAdikriyAnimittaM ghaTamAnameva ceSTamAnameva ghaTaM manyate, na tu gRhakoNAdivyavasthitam , aceSTanAt , ityevaM vizeSataH zabdArthatatparo'yamiti // 2251 / / 'baiMjaNa-attha-tadubhae evaMbhUo viseseI' iti niyuktigAthAdalaM vyAcikhyAsurAha-- ghaTakAravivakSAyAM karturanAntaraM yataH kriyA / na tadarthAntarabhUte samavAyastato matastasyAH // 2249 // kumbhe vastuparyAyasaMkarAdiprasaGgadoSAt / yo yena yad vA kurute senAbhinna tat sarvam // 225. / / 2 evaM yathA zabdArthaH san bhUtastadanyathA'bhUtaH / tenaivaMbhUtanayaH zabdArthaparo vizeSeNa // 2251 // 3 gAthA 2185 / // 917|| For Personal and Price Use Only Haliww.jainabrary.org Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 998 // Jain Education Interna vaMjaNamatthe NatthaM ca vaMjaNeNobhayaM visesei / jaha ghaDasahaM ceTThAvayA tahA taM piteva || 2252 // vyajyate'rtho'neneti vyaJjanaM vAcakazabdo ghaTAdistaM ceSTAvatedvAcyenArthena vizinaSTi- sa eva ghaTazabdo yazceSTAvantamarthaM prati- bRhadvRttiH / pAdayati, nAnyam, ityevaM zabdamarthena naiyatye vyavasthApayatItyarthaH / tathA, arthamapyuktalakSaNamabhihitarUpeNa vyaJjanena vizeSayaticeSTApi saiva yA ghaTazabdavAcyatvena prasiddhA yoSinmastakArUDhasya ghaTasya jalAharaNAdikriyArUpA, na tu sthAna- bharaNakriyAtmikA, ityevamartha zabdena naiyatye sthApayatItyartha iti, evamubhayaM vizeSayati / zabdamarthena, arthastu zabdena naiyatye sthApayatItyarthaH / etadevAha - 'jaha ghaDasaddamityAdi / idamatra hRdayam - yadA yoSinmastakArUDhazreSThAvAnartho ghaTazabdenocyate tadA sa ghaTalakSaNo'rthaH sa ca tadvAcako ghaTazabdaH; anyadA tu vastvantarasyeva taceSTA'bhAvAdaghaTatvaM ghaTadhvanezvAvAcakatvamiti / evamubhayavizeSaka evaMbhUtanaya iti / / 2252 // etadeva pramANataH samarthayannAha - saidavasAdabhidheyaM tappaccayao paIva - kumbho vva / saMsaya-vivajjae-gatta-saMkarAippasaMgAo || 2253 // yathAsbhidhAyakaH zabdastathaivAbhidheyaM pratipattavyamiti pratijJA / tatpratyayatvAt- tathAbhUta evArthe tataH pratyayasaMbhUteriti hetu:, pradIpavat kumbhavad veti dRSTAntaH / viparyaye bAdhakamAha- 'saMsayetyAdi' / idamuktaM bhavati- pradIpazabdena prakAzavAnevArtho'bhidhIyate, anyathA saMzayAdayaH prasajyeran, tathAhi yadi dIpanakriyAvikalo'pi dIpastarhi dIpazabde samuJcArite kimanena dIpanaH prakAzavAnartho'bhihitaH, kiM vAsprakAzako'pyandhopalAdiH / iti saMzayaH / andhopalAdireva tenAbhihito na dIpa iti viparyayaH / tathA, dIpa ityukte'pyandhopalAdI, andhopalAdau cokte dIpe pratyayAt padArthAnAmekatvaM sAMkarye vA syAt / tasmAcchabdavazAdevAbhidheyam, adhidheyavazAcca zabda iti / / 2253 / / samabhirUDhanayaM zikSayannAha - saida pariNAmao jai ghaDa- kuDasaddatthabheyapaDivattI / to nicceTTho vi kahaM ghaDasaddattho ghaDo'bhimao ? // 2254 // 1 vyaJjanamarthanArthaM ca vyaJjanenobhayaM vizeSayati / yathA ghaTazabdaM ceSTAvatA tathA tAmapi tenaiva // 2252 // 2 zabdavazAdabhidheyaM tatpratyayatvAt pradIpa kumbhavat / saMzaya-vivaryayai karava-saMkarAdiprasaGgAt / / 2253 // 3. zabdapariNAmato yadi ghaTa- kuTazabdArthabhedapratipattiH / tato nizreSTo'pi kathaM ghaTazabdArtho ghaTo'bhimataH 1 // 2254 // For Personal and Private Use Only / / 918 / / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRddtiH| // 919 // yadi zabdapariNAmataH zabdabhedAd ghaTa-kuTa-kumbhAdiparyAyazabdAnAmarthabhedapratipattistava, tatastarhi nizreSTo'pi ghaTazabdAbhidheyorthaH kathaM ghaTo'bhimataH, ghaTanAd ghaTa iti zabdArthAbhAvAt ? iti / / 2254 // kizca, jaii vatthusaMkamo vA niTTho ciTThAvao ya saMkantI / to nahi nicciTThatayA juttA hANI va smyss||2255|| vA-athavA, yuktyantaramucyate- hanta ! yadi 'vaithuo saMkamaNaM hoi avatthu ityAdivacanAt tava vastusaMkramo naSTo nAbhimataH, tarhi ceSTAvato'pi bhAvaghaTasya nizceSTatayeti / ko'rthaH / ceSTAvikale dravyaghaTe ghaTazabdapravRttitaH saMkramaNaM saMkrAntinahi naiva yuktA / atha ceSTAvato'pi nizcaSTe'rthe saMkrAntiriSyate, tarhi samayahAnirbhavataH, 'vatthuo saMkamaNaM' ityAdikhapratijJAkSatirityarthaH // 2255 // aparamapyasya matabhedaM darzayannAha-- aivaM jIvaM jIvo saMsArI pANadhAraNANubhavo / siddho puNarajIvo jIvapariNAmarahiu ti // 2256 // jIvati jama S "paJcendriyANi trividhaM balaM ca ucchAsa-niHzvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiriSTAsteSAM viyogIkaraNaM ca hiMsA // 1 // ityAdivacanaprasiddhAn dazavidhaprANAn dharatIti zabdArthavazAjIvanneva dazavidhamANadhAraNaM kurvannasya nayasya matena jIva ucyate / sa ca sAmarthyAd dazavidhamANadhAraNamanubhavatIti dazavidhaprANAnubhavo nArakAdiH saMsAryeva bhavati / siddhastvetanayamatena jIvaH, AyuSmAna, prANItyAdizabdaina vyapadizyate, jIvanAdipariNAmarahita iti kRtvA zabdArthAbhAvAt / kiM tarhi ? / sattAyogAt sattvaH, atati tAMstAn jJAna-darzana-sukhAdiparyAyAn gacchatItyAtmA, ityAdibhireva zabdanirdizyata iti / / 2256 / / yadapi deza-dezinorekatvaM samarthayatA 'dezI cAsau dezazca' ityAyuktaM samabhirUDhena, tadapyayuktamiti darzayannAhajai desi cciya deso pattA pajjAyavayaNapaDivattI / puNaruttamANatthaM vatthusaMkamo vA Na ceTuMte // 2257|| yadi vastusaMkramo bA neSTazceSTAvatazca saMkrAntiH / tato nahi niceSTatayA yuktA hAnirvA samayasya // 2255 // 2 gAthA 2185 / 3 evaM jIvajIvaH saMsArI prANadhAraNAnubhavaH / siddhaH punarajIvo jIvapariNAmarahita iti // 2256 // / yadi dezyeva dezaH prAptA paryAyavacanapratipattiH / punaruktamAnadhya vastusaMkramo vA na ceSTaM te // 2257 / / ANDARASHTRAPARIAGRA // 919 // tee For Personal and Use Only G ajanabrary.org Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G vizeSA // 920 padi dezyeva dezaH, dezo vA dezI, tad nanvanayoH paryAyavacanataiva prAptA, yathA vRkSaH pAdapa ityAdInAM paryAyavacanatA tathA dezidezazabdayorapItyarthaH / tataH ko doSaH ? iti cet / ucyate - tato yathA vRkSaH pAdapa ityekArthazabdaprayoge paunaruktyaM tathA dezidezazabdaprayoge'pi syAt / tathaikenApi dvitIyazabdArthasya pratipAditatvAd dvitIyazabdaprayogasyAnarthakyaM ca syAt / tathA, dezasya dezini, dezinazca deze tirodhAnAd vastusaMkramo'pi bhavet / na cedaM taveSTam / tasmAd na deza-dezinorekatvamiti / bhedapakSastu tayostvayApi nirAkRtaH // 2257 // atha nirAkRtamapyabhedapakSoktadUSaNabhayAt punastamaGgIkariSyasItyAha-- aha bhiNNo tassa tao na hoi na ya vtthusNkmbhyaao| desI ceva ya deso na vA paesI paeso tti // 2258 // atha bhinno dezino dezaH, tarhi prAktvaduktayuktereva tasya dezinastako'sau dezo na bhavatIti smaryatAmidam / na ca vastusaMkramAdidoSabhayAd dezyeva dezo'bhyupagantavya ityanantaramevoktam / evaM pradezI pradeza ityapi naiSTavyam , samAnadoSatvAt / tasmAd dezimAtraM pradezimAtraM cAkhaNDavastvabhyupagantavyam / na tu deza-pradezakalpanA kAryA, tayorbhede'bhede ca yathoktadoSaprasaGgAt / ata etanmatena karmadhArayopi padAnAM na bhavati / sarvasyApi vastunaH pratyekamakhaNDarUpatvAt / / 2258 // . atha dezapratipAdanArtha no dezIti prayogaH kriyate, ekadezavacanazca nozabdo dezina ekadezabhUta eva dezaH, na punastavyatirikta ityarthaH / etadapyayuktam / kutaH / ityAha nosado vi samattaM desaM va bhaNijja jai samattaM to / tassa paogo'Nattho aha deso to na so vatthu // 2259 // no dezI' iti prayoge yo'yaM nozabdaH sa kiM samastaM dezilakSaNaM vastu vadet , athavA taM dezameva brUyAt / yadyAdyaH pakSaH, tarhi nauzabdasya prayogo'narthakaH, kevalAd dezizabdAdeva samastavastupratIteH / atha dezo nozabdenocyate tato nAsau vastu, dezino bhinnobhinno vA nAyamupapadyata ityuktatvAditi // 2259 / / nIlotpalAdisamAsazca dvayoH padayorekAdhikaraNatAyAM bhavati / dvayozcaikamadhikaraNaM nAsti, anantarameva niSiddhatvAt / tatastadabhAvAt karmadhArayasamAso na yukta iti darzayannAha atha bhitrastasya sako na bhavati na ca vastusaMkramabhayAt / dezyeva ca dezo na vA pradezI pradeza iti // 2258 // 2 nozabdo'pi samastaM dezaM vA bhaNed yadi samastaM ttH| tasya prayogo'nayartho'dha dezastato na sa vastu // 2259 // // 920 // For Personal and Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 921 // Join Educatora Internat nIluppalAi sadA higaraNa megaM ca jaM mayaM tattha / naNu puNaruttA - 'Natthaya-samayavighAyA puhataM vA // 2260 // nIlotpalAdizabdAnAM yadekamadhikaraNamatikrAntanayasya saMmataM, tatra nanu paunaruktyA ssnarthakya samayavighAtalakSaNA doSA uktA eveti na karmadhArayaH / atha paunaruktyAdidoSA neSyante, tarhi nIlotpalAdizabdAbhidheyasyArthasya pRthaktvaM bhedaH prApnoti ityato'pi tulyAdhikaraNatA'bhAvAd na karmadhArayaH / / 2260 / / tasmAt kiM sthitam ? ityAha to vatthusaMkarAippasaMgao savvameva paDipunnaM / vatyuM sesamavatyuM vilakkhaNaM kharavisANaM va // 2261 // tasmAd vastusAMkaryAdidoSaprasaGgataH sarva dharmAstikAyAdikaM saMpUrNa dezi dezakalpanArahitamakhaNDaM vastu / etasmAttu vilakSaNaM dezi - dezakalpanAnvitamavastu, yuktivikalatvAt, kharaviSANavaditi / tadevamuktA vistarataH samastA api nayAH / / 2261 / / atha vistarAvadhAraNavikalazaktivineyAnugrahArthaM saMkSipya tadabhiprAyamAha- atthappavaraM saddovasajjaNaM vatthumujjusuttatA / saddappahANamatthovasajjaNaM sesayA biMti // 2262 // RjusUtrAntAzcatvAro nayA vastu bruvate pratipAdayanti / kathaMbhUtam ? ityAha- arthapravaraM zabdopasarjanaM ca, arthaH pravaraH pradhAnabhUto mukhya yatra tadarthapravaram, zabda upasarjanamapradhAnabhUto gauNo yatra tat zabdopasarjanam / zeSAstu zabdAdayastrayo nayA vyatyayamicchanti / ata evAyAthatvAro'rthanayAH, antyAstu trayaH zabdanayAH procyanta iti / / 2262 / / 116 athAbhihitamupasaMharan vakSyamANaM ca saMbandhayannAha - tya negamAisaMkheva lakkhaNaM mUlajAibheeNaM / evaM ciya vittharao viSNeyaM tappabheeNaM // 2263 // ityevaM naigamAdinayAnAM mUlajAtibhedataH saMkSepalakSaNamupalakSaNamuktam / vistarato'pyevamevoktAnusAreNaiSAM lakSaNaM vijJeyam / 1 nIlotpalAdizabdAdhikaraNamekaM ca yad mataM tatra / nanu punaruktA 'narthaka-samaya vidhAtAH pRthaktvaM vA / / 2260 2 tato vastusaMkarAdiprasaGgataH sarvameva paripUrNam / vastu zeSamavastu vilakSaNaM kharaviSANamiva // 2261 // 3 arthapravaraM zabdopasarjanaM vastu RjusUtrAntAH / zabdapradhAnamarthopasarjanaM zeSakA buvate // 2262 // 4 iti naigamAdisaMkSepalakSaNaM mUlajAtibhedena / evameva vistarato vijJeyaM tatprabhedena // 2263 / / For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 921 // www.janelibrary.org Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 922 // kena ? / 'tappabheeNaM ti' teSAM mUlajAtibhedAnAM ye'nye prakRSTAH mUkSmatarA bhedAstairityartha iti / evaM vyAkhyAtAH paJca niyuktigAthAH, aSTasaptatizca bhASyagAthAH, ityubhayaM tryazItigAthArthaH // 2263 // ke punaste prabhedAH ? ityAha-- iMkiko ya sayaviho satta nayasayA havaMti emeva / anno vi ya Aeso paMceva sayA nayANaM tu // 2264 // eteSAM mUlajAtibhedataH saptAnAM naigamAdinayAnAmekaikaH prabhedataH zatavidhaH zatabhedaH / evaM ca sarvairapi prabhedaiH sapta nayazatAni bhavanti / anyo'pi cAdezaH prakArastena paJca nayazatAni bhavanti / zabdAdibhistribhirapi nayairyadaika eva zabdanayo vivakSyate tadA paJcaiva mUlanayA bhavanti, ekaikasya ca zatavidhatvAt paJcazatavidhatvaM nayAnAm / 'anno vi ya tti' apizabdAt SaT , catvAri, dve vA zate nayAnAm / tatra yadA sAmAnyagrAhiNo naigamasya saMgrahe, vizeSagrAhiNastu vyavahAre'ntarbhAvo vivakSyate tadA mUlanayAnAM SaDvidhatvAdekaikasya ca zatabhedatvAt SaT zatAni nayAnAm / yadA tu saMgraha-vyavahAra-RjusUtralakSaNAstrayo'rthanayA vivakSyante, ekastu zabdanayaH paryAyAstikastadA catvAro mUlanayA bhavanti, pratyekaM ca zatabhedatvAcatvAri nayazatAni / yadA tu naigamAdayazcatvAro'pyeko dravyAstikA, zabdanayAstu trayo'pyeka eva paryAyAstika ityevaM dvAveva nayau vivakSyete tadA'nayoH pratyekaM zatabhedatvAd dve nayazate bhavataH // iti niyuktigAthArthaH // 2264 // athavA, kimanena stokabhedadarzanena ?, utkRSTato'saMkhyAtA api nayA bhavanti / te'pi cApizabdAd draSTavyA iti darzayannAhajIvanto vayaNapahA tAvanto vA nayA visdaao| te ceva ya parasamayA sammattaM samudiyA savve // 2265 // 'vA' athavA, yAvanto vacanapathA vacanamArgA vacanaprakArAste'pIhApizabdAt saMgRhItAH / ya eva ca nayAsta ena ca sAvadhAraNAH sarve'pi parasamayAstIrthikasiddhAntAH, samuditAstu niravadhAraNAH syAcchabdalAJchitAH sarve'pi nayAH samyaktvaM jinazAsanabhAvaM pratipadyanta ityarthaH / Aha ca stutikAraH"udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha ! dRSTayaH / na ca tAsu bhavAn pradRzyate pravibhaktAsu saritvibodadhiH // 1 // " 1 ekaikazca zatavidhaH sapta nayazatAni bhavantyevameva / anyo'pi cAdezaH paJcaiva zatAni nayAnAM tu // 2264 // 2 yAvanto vacanapathAstAvanto vA nayA apizabdAt / ta eva ca parasamayAH samyaktvaM samuditAH sarve / 2265 // // 922 // For Personal and Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhadvattiH / // 923 / / CiCELECICICELATKICLES iti // 2265 // etadakSamamANaH paraprAhane samenti na ya sameyA sammattaM neva vatthuNo gmgaa| vatthuvighAyAya nayA virohao veriNo ceva // 2266 // na samayanti na samudAyabhAvamApadyante nayAH, nApi sametAste samyaktvaM bhavati, pratyekAvasthAyAM mithyAdRSTitvAta , tatsamudAye mahAmithyAtvaprasaGgAt, pracuraviSalavasamudAye viSaprAcuryavat / nApi te sametA vastuno gamakAH, pratyekAvasthAyAM tadagamakatvAt / samuditAzca te vivadamAnAH pratyuta vastuvidhAtAyaiva bhavanti, na punstdgmkaaH| kutaH punaste na samayanti, na ca samuditAH samyaktvaM, nApi vastugamakAH ? ityAha-virodhitvAt , vairivaditi // 2266 // atrottaramAha saivve samayaMti sammaM cegavasAo nayA viruddhA vi / bhicca-vavahAriNA iva rAAdAsANavasavattA // 2267 // parasparaviruddhA api nayAH sarve'pi samayanti samuditA jAyante, sarve ca samyaktvaM bhavanti / kutaH? ityAha- ekasya jinasAdhorvazavartitvAt , rAjavazavartinAnAbhiprAyamRtyavargavat / athavA, vyavahAriNa ivodAsInavazavartinaH / idamuktaM bhavati- yathA nayadarzinA''jJAsAreNaikena rAjJA virodhAdibhAvamApannA bahavo'pi bhRtyAH samyagupAyato virodhAdikAraNAnyapanIyaikatra mIlyante, satpravRttiM ca kAryante; yathA vA dhana-dhAnya-bhUmyAdyarthe parasparaM vivadamAnA bahavo'pyarthi-pratyarthilakSaNA vyavahAriNaH samyag nyAyadarzinA kenApyudAsInena yuktibhirvivAdakAraNAnyapanIya mIlyante, sanmArga ca grAhyante ; tathehApi parasparaviruddhAn bahUnapi nayAn samyagjJAnI jainasAdhusteSAM sAvadhAraNatAlakSaNaM virodhakAraNamapanIyakatra mIlayati, sAvadhAraNatve ca mithyAtvakarANe'panIte tAn samyagrUpatAM grAhayati / pracuraviSalavA api hi mauDhamantravAdinA nirviSIkRtya kuSThAdirogiNo dattA amRtarUpatAM pratipadyanta eveti // 2267 // pratyekAvasthAyAmekaikAMzagrAhitvAt samuditA api kathaM te vastugamakAH ? ityatrAha 1 na samayanti na ca sametAH samyaktvaM naiva vastuno gamakAH / vastuvidhAtAya nayA virodhato vairiNa iva // 2266 // 2 sarve samayanti samyaktvaM caikavazAd nayA viruddhA api / bhUtya-vyavahAriNa iva rAjo-dAsInavazavartinaH // 2267 // // 923 // Jan Education internet For Personal and Price Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bahattiH / // 924 // desagamagattaNAo gamaga cciya vatthuNo suyAi vva / savve samattagamagA kevalamiva sammabhAvammi // 2268 // iha nayA vastunastAvat sAmAnyena gamakA avabodhakAH prApakA iti pakSaH, taddezagamakatvAt / nanu vastuno dezamAtrameva pratyekamamI gRhanti, tatkathaM vastugamakA ucyante ? ityAha- zrutAdivat / idamuktaM bhavati-ghaTAdInAM rUpamAtrameva cakSurgrahAti, na rasAdidharmAn / parvatAdInAM cArvAgdezamAtrameva gRhNAti na parabhAgamiti, evaM dezagrAhakamapi sad vastu gamayatyeva, evaM nayA api| kiJca, eta eva sarve nayA mithyAtvApagamena samyaktvasadbhAve krameNa vizudhyamAnAH sarvAvaraNapatibandhAbhAvAt samastavastugamakA bhavanti, kevalajJAnamiveti / / 2268 // Aha- nanu yadi te pratyekamapi vastugamakAH, tarhi mithyAdRSTayaH katham ? ityAhajamaNegadhammaNo vatthuNo tadaMse ca savvapaDivattI / andha vva gayAvayave to micchaddichiNo vIsu // 2269 // yad yasmAdanekadharmasyAnekadharmAtmakasya vastunastadaMze'pi gRhIte'nityatvAdyekadharmamAtre'pi paricchinne bauddhArnayavAdinaH 'samastaM vastu mayA gRhItam' ityevaMbhUtA pratipattirbhavati / tatastasmAd viSvak pRthagekakazo mithyAdRSTayaH, viparyastabuddhitvAt , ekasmin | puccha-pAdAdyavayave samastagajapratipattAro'ndhA iveti // 2269 // samuditA api tarhi kathaM te samyagdRSTayaH ? ityAha jaM puNa samattapajjAyavatthugamaga tti samudiyA teNaM / sammattaM cakkhumao savvagayAvayavagahaNe va // 2270 // yasmAt tu samuditA nayAH samastaparyAyA yasya vastunastat sapastaparyAyaM vastu tasya gamakAH prApakA bhavanti, tena te samyaktvaM samyagvAdino vyapadizyante / yathA samastagajAvayavagrahaNe sarvagajAvayavasamudAyAtmakagajavAdinazcakSuSmantaH / niravadhAraNo'paranayasApekSaH syAtpadalAJchita eko'pi nayaH samyagvAdI, ye tu sAvadhAraNA anyonyamanapekSAH syAtpadAlAJchitAste bahavo'pi samuditA mithyAdRSTaya evetIha tAtparyam / ata eva ye sAvadhAraNAste bahavo'pi samuditavyapadezaM na labhante, tattvatasteSAmasamuditatvAt / niravadhAraNAstu nayAH pRthagapi sthitAH parasparaM sApekSatvena samuditA bhaNyanta iti / / 2270 1 dezagamakatvAd gamakA evaM vastunaH zrutAdirikha / sarve samastagamakAH kevalamiva samyagbhAve // 2268 // 2 yadanekadharmaNo vastunastadaMze ca sarvapratipattiH / andhA iva gajAvayave tato mithyAraSTayo viSvak // 2269 // 3 yat punaH samastaparyAyavastugamakA iti samuditAstena / samyaktvaM cakSuSmantaH sarvagajAvayavagrahaNa iva // 2270 / // 924 // Sta Jan Education Inten For Personal and Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. FON // 925 // aSTAntAntareNApi samuditAnAM samastavastugamakatvaM samarthayannAha ne samattavatthugamagA vIsuM rayaNAvalIe maNau vva / sahiyA samattagamagA maNao rayaNAvalIe vv||2271|| bRhdvttiH| na samastavastugamakAH pRthagbhUtA nayAH, parasparanirapekSatvAt , pRthasthitarannAvalIvyapadezAhapraNaya. iva / ta eva samuditAH | samastavastugamakAH, yathAsthAnaviniyogena parasparasApekSatvAt , ekamUtrakramaprotaratnAvalImaNaya iveti / / 2271 // atha parasparaM vivadamAnAn nayAn samIkSya ye muhyanti, 'na kiJcidiha parasparaM milati' ityAdibhASaNataH samayAzAtanAM ca kurvanti, tadupadezagarbhamupasaMharannAha aivaM savisayasacce paravisayaparaMmuhatae nAuM / neesu na saMmujjhai na ya samayAsAyaNaM kuNai // 2272 // evamuktaprakAreNa yo yasya dravyAstikAyAdinayasyAtmIyo nityatvAdiko viSayastanmAtrapratipAdane satyo'vitatho nayaH, parasya tu paryAyAstikAdinayassa yo'nityatvAdiko viSayastatra parAGamukhaH, na taM nirAkaroti, niravadhAraNatvena samyaganayatvAt , nApi taM sthApayati, nayatvenaikAMzagrAhitvAdityarthaH / evaMbhUtAn sarvAnapi nayAn jJAtvA'nyonyarUpatayA teSAM svaviSayapratipAdane'pi nayavidhijJaH sAdhurjeyeSu vastuSu na saMmuhyati, na dolAyamAnamAna so bhavati / nApi nindAdibhiH sayayAzAtanAM vidhAya mithyAtvamupagacchati, kintu 'kathaJcidetadapyasti kathaJcididamapi ca ghaTate' ityAdirUpatayA nayAn viSayavibhAgena vyavasthApya vastvarthaM gamayatIti // 2272 / / nanvanena saMmohahetunA nayavicAreNa mUlata eva kiM prayojanam ? ityAha-- atthaM jo na samikkhai nikkheva-naya-ppamANao vihiNA / tassAjuttaM juttaM juttamajuttaM dha pddihaai||2273|| parasamaeganayamayaM tappaDivakkhanayao nivattejjA / samae va pariggahiyaM pareNa jaM dosabuddhIe // 2274 // yo nAma-sthApanAdidvAreNa, tathA naigamAdinayaH, pratyakSAdibhizca pramANairartha sUkSmekSikayA vicArya na samIkSate na paribhAvayati, na samassavastugamakA viSvag rakhAvalyA maNaya iva / sahitAH samastagamakA maNayo ratnAvalyA iva // 2271 // 2 evaM svaviSayasatyAn paraviSayaparAGmukhatayA jJAtvA / jJeyeSu na saMmuhyati na ca samayAzAtanAM karoti // 2272 // 3 artha yo na samIkSate nikSepa-naya-pramANato vidhinA / tasyAyuktaM yuktaM yuktamayuktaM vA pratibhAti // 22 // // 925|| parasamayaikanayamataM tatpratipakSanayato nivartayet / samaye vA parigRhItaM pareNa yad doSayudadhA // 2574 / / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 926 // tasyAvicAritaramaNIyatayA'yuktaM yuktaM pratibhAti, yuktamapi vAnyatayA'yukta pratibhAti / ataH kartavyo nayavicAraH / kizca, bauddhAdiparasamayarUpamanityatvAdipratipAdakasyarjumUtrAdikanayasya yanmataM tad nayavidhijJaH sAdhuH 'tappaDivakkhanayau ti tasyAnityatvAdipratipAdakanayasya pratipakSabhUto nityatvAdipratipAdako yo dravyAstikAdinayastasmAt tato nivartayed nirAkuryAt / athavA, samaye svasiddhAnte jainAgame'pItyarthaH, yadajJAna-dveSAdidoSakaluSitena pareNa doSabuddhyA kimapi jIvAdikaM vastu parigRhItaM bhavati tadapi nayavidhijJo nivartayeta- nayoktibhirguNarUpatayA tat sthApayadityarthaH / asmAt kartavyo nayavicAraH / iti gaathaadshkaarthH||2273|2274|| Aha-kiM sarvatra sarvadA sarvo'pi kartavyo nayavicAraH ? / na, ityAha aiehiM diThThivAe parUvaNA sutta-atthakahaNAe / iha puNa aNabbhuvagamo ahigAro tIhiM osnn||2275|| ebhina~gamAdibhirnayaiH samabhedaidRSTivAde sarvavastuprarUpaNA sUtrArthakathanA ca 'kriyate' iti zeSaH / iha punaH kAlikazrute'nabhyupagamo nAvazyaM nayairvyAkhyA kAryA / yadi ca zrotrapekSayA nayavicAraH kriyate tadA tribhirAdyairutsanna prAyeNAtrAdhikAraH // iti niyuktigAthArthaH // 2275 // kimiti tribhirevAdhanayarihAdhikAro na zeSaH ? ityAhapauyaM saMvavahAro vavahAratehiM tihiM ya jaM loe / teNa parikammaNatthaM kAliyasutte tadahigAro // 2276 // sugamA, navaraM ziSyamatiparikarmaNArtha taiH sthUlasaMvyavahArArthapratipAdakaireva naigama-saMgraha-vyavahAranayarihAdhikAraH // iti| gAthArthaH // 2276 // Aha-nanviha punarnAbhyupagama ityabhidhAya punastrinayAnujJA kimartham ? ityAhanatthi naehiM vihUNaM suttaM attho ya jiNamae kiMciM / Asajja u soyAraM nae nayavisArao bUyA // 2277 // mutramartho vA nAsti jinamate nayaivihInaM kiJcidapi, tathApyAcArya-ziSyANAM matimAnyApekSayA sarvanayavicAraniSedhaH kRtaH / ebhiISTavAde prarUpaNA sUtrA-'rthakathanAyAm / iha punaranabhyupagamo'dhikArastribhirutsannam // 2275 // 2 prAyaH saMvyavahAro vyavahArAntaikhibhizca yalloke / tena parikarmaNA) kAlikasUtre tadadhikAraH // 2276 // 3 nAsti navihInaM sUtramarthazca jinamate kiJcit / AsAtha tu zrotAraM nayAn nayavizArado brUyAt // 2277 / / 926 // HOR Jan Education Interna For Personal and Price Use Only wiw.jainmibrary.org Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhadattiH / // 927 // pa vimalamati zrotAraM punarAsAdya nayavizAradaH mUriH samanujJAtamAdyanayatrayaM zeSAn vA nayAn brUyAt / / iti niyuktigAthArthaH / / 2277|| atra bhASyam-- bhAsijja vitthareNa vi nayamayapariNAmaNAsamatthammi / tadasatte parikammaNameganaeNaM pi vA kujjA // 2278 // sugamA, navaraM vAzabdAd nayadvayena trayeNa vA ziSyamatiparikarmI kuryAt , tathAvidhamatimAnye tu naikamapi nayaM bhASeta, ityetadapi draSTavyam // 2278 / / // tadevamuktaM nayahAram // atha samavatAradvAramucyate / ka pAM nayAnAM samavatAraH 1 ka vA'navatAraH ? iti saMzayApanodArthamAha mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM tu nayA samoyaraMti ihaM / apuhatte samoyAro natthi puhatte samoyAro // 2279 // mUDhA avibhAgasthA nayA yatra tad mUDhanayaM tadeva mUDhanayikam / kiM tat ? / kAlikaM zrutaM- kAle prathama caramapauruSIlakSaNe kAlagrahaNapUrvakaM paThyata iti kAlikam , tatra na nayAH samavataranti- atra pratipadaM na bhaNyanta ityarthaH / ka punastImISAM samavatAra AsIt , kadA cAyamanavatArasteSAmabhUt ? ityAha- 'apuhatte ityAdi / caraNakaraNAnuyoga-dharmakathAnuyoga-gaNitAnuyoga-dravyAnuyogAnAmapRthagbhAvo'pRthaktvaM pratimUtramavibhAgena vakSyamANena vibhAgAbhAvena pravartanaM prarUpaNamityarthastasminnapRthaktve nayAnAM vistareNAsIt samavatAraH / caraNakaraNAyanuyogAnAM punarvakSyamANalakSNe pRthaktve nAsti samavatAro nayAnAm / bhavati vA kacit puruSApekSo'sau / / iti niyuktigAthArthaH // 2279 // bhASyakAravyAkhyA avibhAgatthA mUDhA naya tti mUDhanaiyaM suyaM teNa / na samoyaraMti saMtA paipayaM jaM na bhaNNaMti // 2280 // SEKSEE kAma ra ASEAST , bhASeta vistareNApi nayamatapariNAmanAsamarthe / tadasattve parikarmaNAmekanayenApi vA kuryAt // 2274 // 2 mUThanayikaM zrutaM kAlikaM tu na nayAH samavatarantIha / apRthaktve samavatAro nAsti pRthaktve samavatAraH // 2279 // 1 avibhAgasthA mUDhA nayA iti mUDhanayikaM zrutaM tena / na samavataranti santaH pratipadaM vad na bhaSyante // 2280 // // 927 // an Educatiemetre For Personal and Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rece vRhaddattiH / vizeSA // 928 // apuhattamegabhAvo sutte sutte savittharaM jattha / bhaNNaMtaNuogA caraNa-dhamma-saMkhANa-davvANaM // 2281 // tattheva nayANaM pi hu paivatthu vitthareNa sabasi / desiti samoyAraM guravo, bhayaNA puhattammi // 2282 // ego cciya desijjai jatthaNuogo na sesaA tiNNi / santA vi taM puhattaM tattha nayA purisamAsajja // 2283 // catasro'pi gatArthAH, navaraM prathamagAthottarArdhe yad yasmAt santo'pi pratipadaM na bhaNyante / apRthaktvaM kimucyate ? ityAhaekabhAvaH / ekabhAvameva vivRNoti- 'sutne sutte ityAdi' yatra mUtre sUtre'nuyogA vyAkhyAnAni bhnnynte| keSAm ? ityAha- 'crnnetyaadi| saMkhyAnaM gaNitamucyate / tatazcedamatra hRdayam- yatraikaikasmin sUtre caraNakaraNAnuyogaH, dharmakathAnuyogaH, gaNitAnuyogaH, dravyAnuyogazca savistaraM vyAkhyAyate, na tu vakSyamANena pArthakyena 'tadapRthaktvam' iti zeSaH / pRthaktvaM tu kimucyate ? ityAha- 'ego ciyetyAdi' idaM ca 'kAliyasurya ca' ityAdivakSyamANagAthAyAM vyaktIbhaviSyatIti // 2280 // 2281 // 2282 / / 2283 / / Aha-kiyantaM kAlaM yAvat punaridaM pRthaktvamAsIt ? kuto vA puruSavizeSAdArabhya pRthaktvamabhUt ? ityAha jAvaM ti ajavairA apuhattaM kAliyANuogassa / teNAreNa puhattaM kAliyasuya diThivAe ya // 2284 // yAvadAryavairA guravo mahAmatayastAvat kAlikazrutAnuyogasyApRthaktvamAsIt , tadA vyAkhyAtRNAM zrotRNAM ca tIkSNaprajJatvAt / kAlikagrahaNaM ca prAdhAnyakhyApanArtham , anyathotkAlike'pi sarvatra pratisUtraM catvAro'pyanuyogAstadAnImAsanneveti / tadA''rata AryarakSitebhyaH samArabhya kAlikazrute dRSTivAde cAnuyogAnAM pRthaktvamabhUt // iti niyuktigAthArthaH / / 2284 / / bhASyam apuhattamAsi vairA jAvaM ti puhattamArao'bhihie / ke te Asi kayA vA pasaMgao tesimupppttii||2285|| apRthakvatvamekabhAvaH sUtre sUtre savistaraM yatra / bhaNyante'nuyogAzcaraNa dharma-saMkhyAna-dravyANAm // 2281 // tatraiva nayAnAmapi khalu prativastu vistareNa sarveSAm / dizAnti samavatAraM guravo, bhajanA pRthaktve // 2282 // eka eva dizyate yatrAnuyogo na zeSakAstrayaH / santo'pi tat pRthaktvaM tantra nayAH puruSamAsAdya // 2283 / / 2 yAvadityAyavairA apRthakvaM kAlikAnuyogasya / tenA''ryataH pRthaktvaM kAlikathute raSTivAde ca // 2284 // 3 apRthaktvamAsId vairAd yAvaditi pRthaktvamAryato'bhihite / ke ta Asan kadA vA prasaGgatasteSAmutpattiH // 2285 // A928 // Jan Education Intera For Personal and Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA- // 929|| S AryavairAd yAvadapRthaktvamAsIt tadA'ratastu pRthaktvamuktam / etasmiMzcAbhihite ka eta AryavairAH, kadA ca ta Asan ? iti vineyapRcchAyAM prasaGgata AyevairANAmutpattirucyate // iti gAthArthaH / / 2285 // vRhadatiH / tAM cAyavairotpattimananyasAdhAraNatadguNaraJjitamAnaso granthakAraH stutidvAreNAha- "tuMbavaNa'-ityAdi / etaccaritagAthAzca sugamAH, mUlAvazyakaTIkAtazca sabhAvArthAH samavaseyAstAvat , yAvadiyaM gAthA apuhatte'Nuogo cattAri duvAra bhAsaI ego / puhattANuogakaraNe te attha tao vi vocchinnA // 2286 // AryavairAd yAvadapRthaktve sati mUtravyAkhyArUpa eko'pyanuyogaH kriyamANaH pratimUtraM catvAri dvArANi bhASate- caraNakaraNAdIMzcatvAro'pyarthAn pratipAdayatItyarthaH / pRthaktvAnuyogakaraNe tu te caraNakaraNAdayo'stito'pi pRthaktvAnuyogakaraNAdeva vyavacchinnAH, tatmabhRtyeka eva caraNakaraNAdInAmanyataro'rthaH pratimUtraM vyAkhyAyate na tu catvAro'pItyarthaH / / iti niyuktigAthArthaH // 2286 // atha yairanuyogAH pArthakyena vyavasthapitAsteSAmAryarakSitamUrINAmutpattimabhiSitsurbhASyakAraH saMbandhagAthAmAha_*kiM vairehiM puhattaM kayamaha tadaNatarehiM bhaNiyammi / tadaNaMtarehiM tadabhihiyagahiyasuttatthasArehiM // 2287 // vineyaH pRcchati- nanvAryavairAd yAvadapRthaktvamityuktam , tat kimAryavairaireva kRtam , kiMvA tadanantarAryarakSitasUribhiH ? ityevamubhayathApi yAvacchabdArthopapatteH / iti ziSyeNa bhaNite gururAha- tadanantarairevAryarakSitamUribhiranuyogAnA pRthaktvamakAri / kathaMbhUtaiH / tenAryavaireNAbhihitaH pratipAdito gRhItaH sUtrArthasAro yaiste tathA taiH, AryavairasamIpe'dhItasUtrArthobhayarityarthaH / / iti gAthArthaH // 2887 // punarapi kathaMbhUtaH, kiMnAmakaizca taiH ? ityAha 'deviMdavaMdiehiM mahANubhAvehiM rakkhiyajehiM / jugamAsajja vibhatto aNuogo to kao cauhA // 2288 // devendravanditairmahAnubhAvairAyarakSitairdurbalikApuSpamitraM prAjJamapyatigupilatayA'nuyogasya vismaratsUtrArthamavalokya vartamAnakAlalakSaNaM yugaM cAsAdya pravacanahitAyAnuyogo vibhaktaH pRthak pRthag vyavasthApitaH, tatazcaturdhA kRtazcaturdhAkAlikazrutAdisthAneSu niyuktaH / / 1 A. ni. pR0 136 / 2 apRthaktve'nuyogazcatvAri dvArANi bhAkta ekaH / pRthaktvAnuyogakaraNe te'stitA'pi byucchinnAH // 2286 // 3 kiM vairaiH pRthaktvaM kRtamatha tadanantarairbhaNite / tadanantaraistadabhihitagRhItasUtrArthasAraiH // 2287 // // 929 // . devendravanditamahAnubhAvai rakSitAH / yugamAsAdya vibhakto'nuyogastataH kRtazcaturdhA // 2288 // TARA HERPASSESHIPPREPARA For Personal and Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhdvti| // 930 // hAlA iti niyuktigAthArthaH / 'mAyA ya ru|somaa' ityAdi sarva mUlAvazkakaTIkAlikhitAryarakSitakathAnakAdavaseyamiti // 2288 / bhASyakAro 'deviMdavaMdiehi' ityAdibhAvArthamAhanAUNa rakkhiyajjo mai-mehA-dhAraNAsamaggaM pi / kiccheNa dharemANaM suyaNNavaM pUsamittaM pi // 2289 // aisayakaovaogo mai-mehA-dhAraNAiparihANe / nAUNamessapurise khettaM-kAlANurUvaM ca // 2290 // sANuggaho'Nuoge vIsuM kAsI ya suyavibhAgeNa / suhagahaNAinimittaM nae ya sunighiyvibhaage||2291|| savisayamasadahaMtA nayANa tammattayaM ca giNhaMtA / maNNaMtA ya virohaM apariNAmAtipariNAmA // 2292 // gacchejja mA hu micchaM pariNAmA ya suhumAibahubhee / hojjA'satte ghettuM na kAlie to nyvibhaago||2293|| vyAkhyA- sa devendravanditaH zrImAnAryarakSitamUrinijaziSyaM durbalikApuSpamitramapi kRcchreNa zrutArNavaM dhArayantaM jJAtvA vineyavarge sAnugraho vakSyamANakAlikAdizrutavibhAgena viSvak pRthak caraNa karaNAdyanuyogAna kArSIditi saMbandhaH / kathaMbhUtaM durvalikApuSpa| mitram ? mati-medhA-dhAraNAsamagramapi, tatra 'manu bodhane mananaM matiravabodhazaktiH, medhA-pAThazaktiH, dhAraNA- avadhAraNazaktiH, tAbhiH samagraM yuktamapi / tathA, atizayajJAnakRtopayogatayA eSyato bhaviSyataH puruSAMzca jJAtvA / kathaMbhUtAn ? / mati-medhA-dhAraNAdiparihINAn / tathA kSetra-kAlAnurUpaM ca jJAtvA na kevalamanuyogAn pRthagakApIt , tathA nayAMzca naigamAdIn 'akAt'i iti vartate / kathaMbhUtAn / suSTu- atizayena nigRhito vyAkhyAnirodhena cchannIkRto vibhAgo vyaktatApAdAnarUpo yeSAM te sunigRhitavibhAgAstAMstathAbhUtAn / kimartham / sukhagrahaNAdinimittam , AdizabdAd dhAraNAdiparigrahaH / EARTHA A0ni0pU0 138 / 2 jJAtvA rakSitAryo mati medhA-dhAraNAsamagramapi / kRcchreNa dhArayantaM zrutArNavaM puSpamitvamapi // 2289 // atizayakRtopayogo mati-medhA-dhAraNAdiparihINAn / jJAtvaiSyataH puruSAn kSetra-kAlAnurUpaM ca // 2290 // sAnugraho'nuyoge viSvagakASIMcca dhutavibhAgena / sukhagrahaNAdinimittaM nayAMzca sunigRhitavibhAgAn // 2251 // svaviSayamazraddadhAnA nayAnAM tanmAtrakaM ca gRhNantaH / manvAnAca virodhamapariNAmA-'tipariNAmAH // 2292 // gaccheyurmA khalu mithyAtvaM pariNAmAzca sUkSmAdibahubhedAH / bhaveyurazaktA grahItuM na kAlike tato nayavibhAgaH // 2293 // // 930 // Jain Educationa.Inter For Personal and Price Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 931 // tadevamanuyogapRthakkaraNe tathA vibhAgakaraNe ca sAmAnyenokte'pi kAraNe punarapi nayAvibhAge vizeSataH kAraNamAha- 'savisayetyAdi / iha ziSyAsvividhAH, tadyathA- apariNAmAH, atipariNAmAH, pariNAmAzceti / tatrAvipulamatayogItArthA apariNatajinavacanarahasyA apariNAmAH / ativyaaptyaa'pvaaddRssttyo'tiprinnaamaaH| samyakpariNatajinavacanAstu madhyasthavRttayaH prinnaamaaH| tatra ye'pariNAmAste nayAnAM yaH svaH va AtmIya AtmIyo viSayaH 'jJAnameva zreyaH kriyA cAzreyaH' ityaadikstmshrdddhaanaaH| ye tvatipariNAmAste'pi yadaivaikena nayena kriyAdikaM vastu proktaM tadeva tanmAtraM pramANatayA gRhNanta ekAntanityAdivastupratipAdakanayAnAM ca parasparavirodhaM manvAnA mithyAtvaM mA gccheyuH| ye'pyuktasvarUpAH pariNAmAH ziSyAste yadyapi mithyAtvaM na gacchanti tathApi vistareNa nayAkhyAyamAnaye sUkSmAH mUkSmatarAzca tadbhedAstAn grahItumazaktA asamarthA bhaveyuriti matvA tata AyarakSitamUribhiH 'kAlika'- ityupalakSaNatvAt sarvasminnapi zrute nayavibhAgo vistaravyAkhyArUpo na kRtaH // iti gAthApaJcakArthaH // 2289 / / 2290 // 2291 // 2292 // 2293 / / kaH punarayaM caraNakaraNAdyanuyogAnAM zrutavibhAgaH ? ityAhakAliyasuyaM ca isibhAsiyAI taio ya sUrapannattI / savvo ya dihivAo cautthao hoi aNuogo // 2294 // jaM ca mahAkappasuyaM jANi a sesANi cheasuttANi / caraNakaraNANuogo tti kAliyatthe uvagayANi // 2295 // ihaikAdazAGgarUpaM sarvamapi zrutaM kAlagrahaNAdividhinA'dhIyata iti kAlikamucyate / tatra prAyazcaraNa-karaNe eva pratipAdyate / ata AyarakSitamUribhistatra caraNakaraNAnuyoga evaM kartavyatayAnujJAtaH, na tu santo'pi zeSA dharmakathAdyanuyogAtraya iti, ato'nuyogatadvatorabhedopacArAt kAlikazrutaM prathamazcaraNakaraNAnuyogo vyapadizyate / tathA, RSibhASitAnyuttarAdhyayanAni teSu ca nami-kapilAdimaharSINAM saMbandhIni pAyo dharmAkhyAnakAnyeva kathyanta iti dharmakathAnuyoga eva tatra vyavasthApitaH / sUryaprajJaptyA tu candra-sUrya grahanakSatrAdicAragaNitameva prAyaH pratipAdyata iti tatra gaNitAnuyoga evaM vyavasthApitaH / dRSTivAde tu sabasminnapi cAlanA-pratyavasthAnAdibhirjIvAdidravyANyeva pratipAdyante, tathA suvarNa-rajata-maNi-mauktikAdidravyANAM ca siddhayobhidhIyanta iti dravyAnuyoga eva tatra nirUpita iti / evaM catvAro'pyanuyogAH zrutabhedena sthApitAH, pratimUtraM tatkaraNaM niSiddhamityarthaH / RSibhASitAni dharmakathAnuyoga 1 kAlikazrutaM carSibhASitAni tRtIyazca sUramajJaptiH / sarvazca dRSTivAdazcaturthako bhavasyanuyogaH // 2294 // yaca mahAkalpazrutaM yAni ca zeSANi cchedasUtrANi / caraNakaraNAnuyoga iti kAlikArtha upagatAni // 2295 // RRRRRRRRRIORS // 931 // PROCES For Posod e On Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 932 // ityuktam , tatazca mahAkalpazrutAdInAmapi dRSTivAdAdutya mahirSibhiH pratipAditatvenarSibhASitatvAd dharmakathAnuyogatvaprasaGge caraNakaraNAnuyogatvapratipAdanArthamAha- 'jaM cetyAdi' yacca mahAkalpazrutaM, yAni ca zeSANi kalpAdIni cchedamUtrANi tAnyapi sarvANi caraNakaraNAnuyoga iti mantavyAni / kutaH 1 / yasmAt tAnyapi kAlikArtha upagatAni kAlikazrute'ntarbhUtAnItyarthaH / iti niyuktigAthAdvayArthaH // 2294 // 2295 // atha 'bahuraya paesa' ityAdivakSyamANaniyuktigAthAyAH prastAvanAM kartumAhaaivaM cihiyapuhattehiM rakkhiyajjehiM pUsamittammi / Thavie gaNimmi kira goTThamAhilo paDinivesaNaM // 2296 / / so micchattodayao sattamao niNhavo samuppaNNo / ke anne cha bbhaNie pasaMgao niNhauppattI // 2297 // evamuktapakAreNa vihitAnuyogapRthaktvairAryarakSitamUribhirdivaM yiyAsubhighRta-taila-ballaghaTAdiprarUpaNAM sakalagacchasamakSaM vidhAya durbalikApuSpamitra gaNinyAcArye sthApita yo mathurAnagaryAmanyatIrthikena saha 'vacavI' iti kRtvA vAdadAnArtha sUribhirnijamAtulako goSThAmAhilaH preSita AsIt , sa yazaHzeSeSu mUriSu prativAdinaM jitvA samAgataH san 'mAmevaMbhUtaM vacasvinaM parityajyAnyo'yamRSirmUkakalpaH sUribhirAcArya upayozitaH, tatpazya kIdRzaM taiH kRtam' ityabhiprAyataH, tathA tAM ca ghRtaghaTAdiprarUpaNAM zrutvA pratinivezena gADhAnuzayena yo mithyAtvodayo jAtastasmAt sa goSThAmAhilaH saptamo nidbhavaH samutpannaH / nanu yadyayaM saptapaH, tarhi ke'nye SaD ? ityA. zaGkaya prasaGgato nidavotpattirbhaNyate / ityekA prastAvanA / / 2296 / / 2297 / / athavA, anyathA'bhidhIyate, tadyathAahavA coei nayANuoganiNhavaNao kahaM gurvo| na hi niNhavati, bhaNNai jaona japaMti natthi tti // 2298 // na ya micchabhAvaNAe bayaMti jo puNa payaM pi ninnhvi| micchAbhinivesAo sa niNhavo bahurayAivva // 2299 / / 1 gAthA 2301 / 2 evaM vihitapRthaktyai rakSitAH puSpamitre / sthApite gaNini kila goSThAmAhilA pratinivezena // 2296 / / sa mithyAtvodayataH saptamako nihavaH samutpannaH / ke'nye SaD bhaNitAH prasaGgato nihavotpattiH // 2297 // 3 athavA codayati nayAnuyoganihavanataH kathaM guravaH / na hi nivavA iti, bhaNyate yatro na jalpanti na santIti // 2298 // na ca miyAbhAvanayA vadanti yaH punaH padamapi ninute / mithyAbhinivezAt sa nihnavo bahuratAdiriva 299 // // 932 // Jan Education Inter For Personal and Price Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhadRktiH / // 933 // athaveti prastAvanAntarasUcakaH / paraH prerayati- nanu nayAnuyoganidbhavAt kathamAryarakSitaguravo na-nijhA bhaNyante / atrottaram- yato 'na santi nayAnuyogAH' iti tena jalpanti, nApi mithyAtvabhAvanayA mithyAbhinivezena te kizcid vadanti / kintu pravacanahitArthameva nayAnuyogagopanaM tairvihitam / yaH punarmithyAbhinivezAdekamapi jinoktaM padaM ninute sa bahuratAdivajjamAlyAdivad nirva eveti // 2298 / / 2299 / / ke punaste bahuratAdayaH ? ityAha bahuraya paesa avvatta sAmucchA duga tiga abaddhiA ceva / eesiM niggamaNaM vocchAmi ahaannupuviie||2300|| 'baharaya tti' ekasmin kriyAsamaye vastu notpadyate, kintu bahubhiH kriyAsamayaH, ityabhyupagamAd bahuSu samayeSu ratAH saktA bahuratA dIrghakAlavastumabhavaprarUpakA ityarthaH / 'paesa tti' pUrvapadalopAjIvapradezA iti draSTavyam , yathA vIro mahAvIra iti / eka eva caramapradezo jIva ityabhyupagamAjjIvaH pradezo yeSAM te jIvapadezA nidavAzcaramapradezajIvaprarUpiNa iti hRdayam / 'avvatta ti' uttarapadalopAdavyaktamatA yathA bhImo bhImasena iti / na jJAyatetra ko'pi saMyataH, ko'pyasaMyata ityavyaktasyaiva sarvasyAbhyupagamAdna vyaktamavyaktamasphuTam , avyaktaM mataM yeSAM te'vyaktamatAH saMyatAsaMyatAdhavagame saMdigdhabuddhaya ityarthaH / 'samuccha tti' ekadezena samudAyasya gamyamAnatvAdutpattyanantarameva sAmastyena prakarSatazchedaH samucchedo vastuvinAzaH, samucchedamadhIyate, tadvedino vA, ityaNpratyaye sAmucchedAH kSaNakSayibhAvaprarUpakA ityarthaH / 'duga tti' uttarapadalopAdekasminnapi samaye kriyAdvayAnubhavAbhyupagamAd dvikriyAH, ekasamaye dve kriye samudite dvikriyam , tadadhIyate tadvadino vA kriyAH kAlabhedena kriyAdvayAnubhavaprarUpiNa iti bhaavH| 'tiga tti' trairAzikAH, jIvA-jIvanojIvabhedAt trayo rAzayaH samAhRtAstrirAzi tatpayojanameSAM te trairAzikA jIvA-jIva-nojIvarAzitrayakhyApakA iti tAtparyam / 'abadia tti' spRSTaM jIvena karma na skandhavad baddhamavaddhameva yeSAmasti vadanti vetyavadikAH spRSTakarmavipAkamarUpakA ityartha iti / ete sapta nivAH / eteSAM nirgamanamutpattimAnupUrvyA yathAkramaM vakSye // iti gAthApacakArthaH / / 2300 // atha yebhyo ye nivAH samutpannAstadetadAha / bahuratA pradezA avyaktA sAmucchedA daikriyAstrairAzikA bhavaddhikAzcaiva / eteSAM nirgamanaM vakSye'thAnupUrdhyA // 2300 // // 933 // Jan Education Internati For Personal and Price Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 934 // Jain Education Internati baira jamAlipabhavA jIvapaesA ya tIsaguttAo / avyattA''sADhAo sAmuccheA asamittAoM // 2301 // gaMgAo dokiriyA chalugA terAsiANa uppattI / therA ya goTThamAhila puDumabaddhaM parUviMti // 2302 // bahuratA jamAliprabhavAH, jamAlerAcAryAt prabhava utpattiryeSAM te jamAlimabhavAH / jIvapradezAH punastiSyaguptAdutpannAH / avyaktA ASADhAt / sAmucchedA azvamitrAditi / gaGgAd dvaikriyAH / SaDulUkAt trairAzikAnAmutpattiH / sthavirAya goSThAmAhilAH spRSTamabaddhaM prarUpayanti 'karma' iti gamyate / 'paruvisu vA' iti pAThAntaraM vA / tato goSThA mAhilAdavaddhikA jAtA iti sAmarthyAd gamyata iti / / 2301 / / 2302 // yeSu sthAneSvete samutpannAstAni krameNAha - sAthI usamapura se ambiA mihila ullugAtIraM / puramaMtarAMje dasaura rahavIrapuraM ca nayarAI || 2303 // zrAvastI, RSabhapuram, zvetavikA, mithilA, ullukAtarim, punarantaraJjikA, dazapuram rathavIrapuraM ceti / etAnyaSTau nagarANi nivAnAM yathAyogamutpattisthAnAni boddhavyAni / aSTamaM nagaraM dravyaliGgamAtreNApi bhinnAnAM sarvApalApinAM mahAmithyAdRzAM vakSyamANAnAM boTikanihnavAnAM lAghavArthamutpattisthAnamuktamiti / / 2303 / / atha bhagavataH samutpannakevalajJAnasya parinirvRtasya ca kaH kiyatA kAlena nihnavaH samutpanna ityetat pratipAdayannAha - coddasa solasa vAsA coddA-vIsuttarA ya duNNi sayA / aTThAvIsA ya duve paMceva sayA ya coAlA // 2304|| paMca sayA culasIo chacceva sayA navuttarA huMti / nANuppattIe duve uppannA nivvue sesA ||2305 || caturdaza varSANi / tathA SoDaza varSANi / tathA 'codA vIsuttarA ya dRSNi saya tti' caturdazAdhike dve zate, viMzatyuttare ca dve 1 bahuratA jamAliprabhavA jIvapradezAzca tiSyaguptAt / avyaktA ASADhAt sAmucchedA azvamitvAt // 2031 // gaGgAd dvaikriyAH SaDulukAt trairAzikAnAmutpattiH / sthavirAzca goSThAmAhilAH spRSTamabaddhaM ca prarUpayanti // 2302 // 2 zrAvastI RSabhapuraM zvetavikA mithilollukAtIram / puramantaraJjikA dazapuraM rathavIrapuraM ca nagarANi // 2203 // 3 caturdaza poDaza varSANi caturdaza viMzatyuttare ca dve zate / aSTAviMzatyA ca dve paJcaiva zatAni ca catutvA // 2304 // paJca zatAni caturazItyA paDeva zatAni navottarANi bhavanti / jJAnotpattI dvArapanna nirvRte zeSAH // 2305 // For Personal and Private Use Only bRhadrattiH / // 934 || Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. / / 935 // ASRASCARAGITEN zate 'varSANAm' iti gamyate / tathA, aSTAviMzatyadhika ca dve zate, tathA paJcaiva zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni, pazca zatAni caturazItyadhikAni, paT caiva zatAni navottarANi bhavanti / etAvatA vyavadhAnakAlena jJAnotpatterArabhyAdhau dvau nihavau samutpannau / zepAstu SaD bhavanti zrImanmahAvIre nite nirvANakAlAdArabhya uktazeSeNa yathoktena vyavadhAnakAlenotpannAH / idamuktaM bhavati- zrImanmahAvIrasya kevalotpattezcaturdazabhirvaratikrAntarbahuratAH samutpannAH, SoDazabhivayaMtikrAntai vapradezAH samutpannAH / bhagavata eva nirvANakAlAta zepeNa caturdazAdhikavarSazatadvayAdinA kAlenAtikrAntena zeSA avyaktAdayo nihavAH samutpannA iti / / 2304 // 2305 // atha saMpiNDya sAmAnyataH sUcitamevArthamekaikanihnavaM prati vyaktito nirdizannAha-- 'codasa vAsANi tayA jiNeNa uppADiyassa nANassa / to bahurayANa diTThI sAvatthIe samuppannA // 2306 // caturdaza varSANi tadA jinena zrImanmahAvIreNotpAditasya kevalajJAnasya tato'trAntare bahuratanihnavAnAM darzanaM dRSTiH zrAvastyAM nagaryAM samutpanneti // 2306 // sA ca yathotpannA tathA didarzayipuH sagrahagAthAmAha jihA sudaMsaNa jamAliNoja sAvAtiMdugujANe / paMca sayA ya sahassaM DhaMkeNa jamAli mottUNaM // 2307 // vyAkhyA- atra bhAvArthastAvat kathAnakenocyate- ihaiva bharatakSetre kuNDapuraM nAma nagaram / tatra bhagavataH zrImanmahAvIrasya / bhAgineyo jamAli ma rAjaputra AsIt / tasya ca bhAryA zrImanmahAvIrasya duhitA / tasyAzca jyeSTheti vA, sudarzaneti vA, anavadyAGgIti vA nAmeti / tatra pazcazatapuruSaparivAro jamAlibhaMgavato mahAvIrasyAntike pravajyAM jagrAha / sudarzanApi sahasrastrIparivArA tadanu prbjitaa| tatazcaikAdazasvaGgezvadhIteSu jamAlinA bhagavAn vihArArtha mutkalApitaH / tato bhagavatA tUSNImAsthAya na kizcit pratyuttaramadAyi / tata evamamutkalito'pi pazcazatasAdhuparito nirgataH zrImanmahAvIrAntikAt / grAmAnugrAmaM ca paryaTan gataH zrAvastInagaryAm / tatra ca taindukAbhidhAnodyAne koSTakanAmni caitye sthitaH / tatazca tatra tasyAnta-prAntAhAraistItro rogAtaGkaH samutpannaH / tena ca na zaknotyupaviSTaH sthAtum / tato babhANa zramaNAn- 'mannimittaM zIghrameva saMstArakamAstRNIta yena tatra tiSThAmi / tatastaiH kartumArabdho'sau / bADhaMca 1 caturdaza varSANi tadA jinenotpAditasya jJAnasya / tato bahuratAnAM dRSTiH zrAvastyAmutpannA / / 2306 // 2 jyeSThA sudarzanA jamAliranavadyA zrAvastatindukodyAne / paJca zatAni ca sahasra bana jamAli muktvA // 2307 // PERSA BASISA 935 // Jan Education interna For Personal and Price Use Only W ww.jainelibrary.org Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA sAdAcA // 936 // dAhajvarAbhibhUtena jamAlinA pRSTam-'saMstRtaH saMstArako navA?' iti / sAdhubhizca saMstRtapAyatvAdardhasaMstRte'pi proktam-'saMstRtaH' iti / tato'sau vedanAvihalitacetA utthAya tatra tiSThAsurardhasaMstRtaM tad dRSTvA kruddhaH 'kriyamANaM kRtam' ityAdi siddhAntavacanaM smRtvA mithyAtvamohanIyodayato vakSyamANayuktibhirvitathamiti cintayAmAsa / tataH sthavirairvakSyamANAbhireva yuktibhiH pratibodhito yadA kathamapi na pratibudhyate tadA gatAstaM parityajya bhagavatsamIpe / anye tu tatsamIpa eva sthitAH / sudarzanApi tadA tatraiva zrAvakaDhaGkakumbhakAragRha AsIt / jamAlyanurAgeNa ca tanmatameva prapannA DhaGkamapi tad grAhayituM prvRttaa| tato DhaGkena 'mithyAtvamupagateyam' iti jJAtvA proktam- 'nedRzaM kimapi vayaM jAnImaH' / anyadA cApAkAnimadhye mRdbhAjanodvartana-parAvartane kurvatAGgArakamekaM prakSipya tatraiva pradeze svAdhyAyaM kurvatyAH sudarzanAyAH saMghAcyaJcalo dagdhaH / tatastaMyA proktam- 'zrAvaka ! kiM tvayA madIyasaMghATI dagdhA / ' tenoktam- 'nanu dahyamAnamadagdham' iti bhavatAM siddhAntaH, tataH ka kena tvadIyA saMghATI dagdhA? / ityAdi taduktaM paribhAvya saMbuddhA'sau 'samyak preritA'smi' ityabhidhAya mithyA duSkRtaM dadAti / jamAliM ca gatvA prajJApayati / yadA cAsau kathamapi na prajJApyate tadAsau saparivArA, zeSasAdhayazcaikAkinaM jamAliM muktvA bhagavatsamIpaM jagmuH / jamAlistu bahujanaM vyugrAhyAnAlocitapratikrAntaH kAlaM kRtvA kilvipikadeveSUtpannaH / vyAkhyAprajJaptyAgamAcaitaccaritaM vistarato'baseyamiti / eSa saMgrahagAthAbhAvArthaH / akSarArthastvayam-- 'jehA sudaMsaNa jamAliNojja tti' jyeSThA, sudarzanA, anavadyAGgIti jamAligRhiNInAmAni / anye tu vyAcakSate- 'jyeSThA mahatI sudarzanA nAma bhagavataH zrImanmahAvIrasya bhaginI tasyAH putro jamAliH, anavadyAGgI nAma bhagavato duhitA jamAligRhiNI' iti / zrAvastyAM nagaryA taindukodyAne 'jamAlinivadRSTirutpannA' iti vAkyazeSaH / tatra paJca zatAni sAdhUnAM, sahasraM cAryikANAm , eteSAM madhye yaH svayaM na pratibuddhastaM jamAliM muktvA DhaGkena pratiyodhitaH // iti niyuktigAthAsaptakArthaH / / 2307 // atha bhASyakAro yena vipratipattyabhiprAyeNa jamAlinihavo jAtastaM prakaTayanAha sakkhaM ciya saMthAro na kajamANo kau tti me jmhaa| bei jamAlI savvaM na kajjamANaM kayaM tamhA // 2308 // 'me jamha tti' yasmAd mama sAkSAt pratyakSamevedaM vRttaM yaduta- kambalAstaraNarUpaH saMstArakaH kriyamANo na kRtaH saMstIryamANo na sNstRtH| tasmAjapAlibravIti- sarvamapi vastu kriyamANaM kRtaM na bhavati, kintu kRtameva kRtamucyate / tato bhagavatyAdiSu yaduktam- . sAkSAdeva saMstaro na kriyamANaH kRta iti mama yasmAt / bravIti jamAliH savai na kriyamANaM kRtaM tasmAt // 2308 // sa rAsasasasasasaharakA // 936 / / www.janabrary.org Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 937 // Jain Education Internatio "calamANe calie, uIrijjamANe uIrie, beijjamAne veie" ityAdi, tat sarva mithyetyabhiprAya iti / / 2308 // apica, kriyamANakRtAbhyupagame bahavo doSAH / ka ete 1 ityAha- jesseha kajjamANaM kayaM ti teNeha vijjamANassa / karaNakiriyA pavannA tahA ya bahudosapaDivattI // 2309 // iha yasya vAdinaH 'kriyamANaM vastu kRtam' ityabhyupagamaH, teneha vidyamAnasya sataH karaNarUpAH kriyAH karaNakriyAH pratipannA aGgIkRtAH / tathA ca sati vakSyamANAnAM bahUnAM doSANAM pratipattirabhyupagamarUpA kRtA bhavatIti / / 2309 / / tathAhi- kaiyamiha na kajjamANaM sabbhAvAo ciraMtanaghaDovva / ahavA kayaM pi kIrai kaurau niccaM na ya samattI ||2310 // iha kriyamANaM kRtaM na bhavatIti pratijJA / sadbhAvAt - kRtasya vidyamAnatvAditi hetuH / cirantanaghaTavaditi dRSTAntaH / viparyaye bAdhakamAha- atha kRtamapi kriyata ityabhyupagamyate, tarhi nityamanavaratameva kriyatAM kRtatvAvizeSAt / evaM ca sati na kadAcidapi kAryakriyAparisamAptiriti / / 2310 / / kimetAvanmAtrameva dUSaNam 1 netyAha- kiriyA phalaM ti ya puvtramabhUyaM ca dIsae hoMtaM / dIsai dIho ya jao kiriyAkAlo ghaDAINaM // 2311|| yadi ca kriyamANaM kRtamiSyate, tarhi ghaTAdikAryArtha yA mRnmardana cakrabhramaNAdikA kriyA tasyA vaiphalyaM prApnoti, tatkAle kAryasya kRtatvAbhyupagamAt / prayogaH- iha yat kRtam, tatkriyA viphalaiba, yathA ciraniSpannaghaTe, kRtaM cAbhyupagamyate kriyAkAle kAryam, tato viphalA tatra kriyeti / kiJca kriyamANakRtavAdinA kRtasya vidyamAnasya kriyeti pratipAditaM bhavati / evaM ca pratyakSavirodhaH yasmAdutpattikAlAt pUrvamabhUtamavidyamAnametra kArya bhavajjAyamAnaM dRzyata utpattikAle, tasmAt kriyamANamakRtameveti / kizva, 118 1 calyamAne calitam, udIryamANe udIritam, vedyamAne veditam / bhagavatyAM prathamazatake prathamoddeze / 2 yasyeha kriyamANaM kRtamiti teneha vidyamAnasya / karaNakriyA prapatnA tathA ca bahudoSapratipattiH // 2309 // 3 kRtamiha na kriyamANaM sadbhAvAzcirantanaghaTa iva / athavA kRtamapi kriyate kriyatAM nityaM na ca samAptiH // 2310 // 4 kriyAvaiphalyAmiti ca pUrvamabhUtaM ca dRzyate bhavat / dRzyate dardhizca yataH kriyAkAlo ghaTAdInAm // 2311 // For Personal and Private Use Only bRhdvttiH| // 937 // ww.jainelibrary.org Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 938 // Jain Educator Intern ArambhakriyAsamaya evaM kAryamutpadyata iti tavAbhyupagamaH / etaccAyuktam / kutaH 1 / yasmAd ghaTAdikAryANAmutpadyamAnAnAM dIrgha eva nirvartanakriyAkAlo dRzyata iti / / 2311 / / dRzyatAM nAma dIrghaH kriyAkAlaH, paraM ghaTAdi kAryamArambhakriyAsamaya eva zivakAdikAle vA drakSyata iti cet / tadayuktam / kutaH : ityAha- 1 nAraMbhe cciya dIsai na sivAdaddhAe dIsai tadaMte / to nahi kiriyAkAle juttaM kajjaM tadaMtammi ||2312 // - nArambhakriyAsamaya evaM ghaTAdi kArya bhavad dRzyate, nApi zivAdyaddhAyAM- zivaka-sthAsa-koza-kuzUlAdisamayeSvapi na dRzyata ityarthaH / ka tarhi dRzyate ? ityAha- 'tadaMte' dIrghakriyAkAlasyAnte ghaTAdikArya bhavad dRzyate / tasmAd na kriyAkAle kArya yuktam, tasya tadAnImadarzanAt / tadante tu dIrghakriyAkAlasyAnte yuktaM kAryam, tadAnImeva tasya darzanAditi sakalajanasya pratyakSasiddhamevedam / iti jamAlapUrvapakSa: / / 2312 // atra sthavirAH pratividadhati sma / katham 1 ityAha "therANa mayaM nAkayamabhAvao kIrae khapuSpaM va / aha va akathaM pi kIrai kIrau to kharavisANaM pi // 2313 // svarAH zruddhA gItArthAH sAdhavasteSAM mataM- kuprarUpaNAM kurvantaM jamAli ta evaM prajJApayantItyarthaH- nAkRtamavidyamAnaM ghaTAdikArya kriyate, asavAt, AkAzakusumavat / athAkRtamavidyamAnamapi kriyate, kriyatAM tarhi kharaviSANamapi, akRtatvAvizeSAditi // 2313|| yaduktam- 'kIra niccaM na ya samattI' ityAdi, tatrAha "nicca kiriyAidosA naNu tullA asai kahataragA vA / puvvamabhUyaM ca na te dIsai kiM kharavisANaM pi ? // 2314 || nanvasatyavidyamAne vastuni karaNakriyAbhyupagame nityakriyAdidoSAH, AdizabdAt kriyA'parisamApti kriyAvaiphalyaparigrahaH, AvayostulyAH samAH, yathA kRtapakSe tvayA dattAstathA'kRtapakSe'pyApatantItyarthaH / kiM tulyA eva / netyAha- kaSTatarakA vA / vidyamAne 1 nArambha eva dRzyate na zivAdyadvAyAM dRzyate tadante / tato nahi kriyAkAle yuktaM kAryaM tadante // 2312 // 2 sthavirANAM mataM nAkRtamabhAvataH kriyate khapuSpamiva / atha vA'kRtamapi kriyate kriyatAM tataH kharaviSANamapi // 2313 // 3 gAthA 2310 // 4 nityakriyAdidoSA nanu tulyA asati kaSTatarakA vA pUrvamabhUtaM ca na tava dRzyate kiM kharaviSANamapi 1 / / 2314 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 938 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 939 // Jain Education Intern hi vastuni paryAya vizeSAdhAnadvAreNa kathaJcit karaNakriyAyupapadyata eva yathA 'AkAza kuru, pAdau kuru, pRSThaM kuru' ityAdi / avidyamAne tu sarvathA nAyaM nyAyaH saMbhavati, sarvathA'sattvAt kharaviSANavaditi / yadi ca pUrva kAraNAvasthAyAmabhUtamasat kArya jAyate, mRtpiNDAd ghaTavat kharaviSANamapi jAyamAnaM kiM na dRzyate, asaccAvizeSAt ? / atha kharaviSANaM bhavad na dRzyate, tarhi ghaTospi tathaivAstu viparyayo veti // 2314 / / yaduktam- "dIsaha dIho ya jao' ityAdi / tatrAha - peisama uppannANaM paropparavilakkhANa subahUNaM / dIho kiriyAkAlo jai dIsai kiM ttha kuMbhassa ? // 2315 // yadi nAma pratisamayotpannAnAM paraspara vilakSaNasvarUpANAM subaddInAM zivaka-sthAsa- koza-kuzUlAdikAryakoTInAM kriyAkAla-niSThAkAlayArekatvena pratiprArambhasamaya niSThA prAptAnAM dIrghakriyAkAlo dRzyate, tarhi kumbhasya ghaTasya kimatrAyAtam ? / idamuktaM bhavati - mRdAnayana-mardana-piNDavidhAnAdikAlaH sarvo'pi ghaTanirvartanakriyAkAla iti tavAbhiprAyaH / ayaM cAyukta eva / yatastatra pratisamayamanyAnyeva kAryANyArabhyante, niSpAdyante ca, kAryasya kAraNakAla-niSThAkAlayorekatvAt / ghaTastu paryantasamaya evArabhyate, tatraiva ca niSpadyate iti ko'sya dIrgho nirvartanakriyAkAlaH 1 iti / / 2315 / / athAnyaprAktanakArya samayeSvapi ghaTaH kiM na dRzyate 1 ityAha annAraMbha annaM kiha dIsau jaha ghaDo paDAraMbhe / sikkAdao na kuMbho kiha dIsae so tadAe ? || 2316 // anyasya zivakAderArambhe'nyad ghaTalakSaNaM kArya kathaM dRzyate / na hi paTArambhe ghaTaH kadAcidapi dRzyate / ataH kimucyate'nIraMbhe cciya dIsaha tti' / zivakAdayo'pi kumbharUpA na bhavanti, kintu tato'nya eveti kathaM tadaddhAyAmapyasau kumbho dRzyate ? / ata eva tadapyajJatayA procyate 'nai sivAdaddhAe' iti / / 2316 / / yatktam- 'dIsaha tadante' iti, tatrAha - "aMte ci AraDo jai dIsai tammi ceva ko doso ? / akayaM va saMpai gae kaha kIrau kaha va essammi ? // 2317 // 1 gAthA 2311 / 2 pratisamayotpannAnAM parasparavilakSaNAnAM subahUnAm / dIrghaH kriyAkAlo yadi dRzyate kimana kumbhasya ? | 2315 // 3 anyArambhe'myat kathaM dRzyatAM yathA ghaTaH paTArambhe / zivakAdayo na kumbhaH kathaM dRzyate sa tadadAyAm ? || 2316 // 4 gAthA 2312 / 5] anta evArabdho yadi dRzyate tasminneva ko doSaH ? / akRtaM vA saMprati gate kathaM kriyatAM kathaM vaiSyati ? / / 2317 // For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / // 939 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 940 // ___ anta eva kriyAkSaNe prArabdho ghaTo yadi tatraiva dRzyate tarhi ko doSaH ?- na kazcidityarthaH / yaduktam- 'to nahi kiriyAkAle' ityAdi / tatrAha- 'akayaM vetyAdi / yadi ca saMprati vartamAnakriyAkSaNe na kRtaM kAryamitISyate tadA gate'tikrAnte, eSyati- anAgate ca kriyAkSaNe kathaM nAma tat kArya kriyatAm ?- na kathaJcidityarthaH / tathAhi- nAtIta-bhaviSyakriyAkSaNI kAryakArako, vinaSTA-'nutpannatvenAsacAt , kharaviSANavat / ataH kathaM kriyAnte kArya syAt / / tasmAt kriyamANameva kRtamiti / yadi ca kriyamANamapi na kRtam , ka narhi kRtamiti vaktavyam / kriyAvigama iti cet / tadayuktam, tadAnIM kriyAyA asatvAt / tadasatve'pi ca kAryotpattAviSyamANAyAM kriyArambhAt prAgapi kAryotpattiH syAt, kriyAsacAvizeSAt / atha saMpratisamaya: kriyamANakAlaH, tadanantarastu kRtakAlaH, na ca kriyamANakAle kAryamasti, ityataH khalvakRtaM kriyate na tu kRtamityabhidhatse / nanvetadiha praSTavyojasi kiM bhavataH kArya kriyayA kriyate, uta tAmantareNApi bhavati / yadi kriyayA, tarhi kathaM sA'nyatra samaye, anyatra tu kAryam ? / na hi khadire cchedanakriyAyAM palAze cchedaH samupajAyate / kiJca, 'kriyoparame kArya bhavati, na tu kriyAsadbhAve' iti vadatA pratyuta kAryotpattervighnahetuH kriyeti pratipAditaM bhavati / tatazca kAraNamapyakAraNamiti pratyakSAdivirodhaH / atha kriyAmantareNa kAryamupajAyata ityabhyupagamyate, tarhi ghaTAdikAryArthinAM nirarthakaH sarvo'pi mRnmardana-piNDavidhAna-cakrAropaNabhramaNAdikriyArambhaH / ato na kartavyaM mumukSubhirapi tapaH-saMyamAdikriyAnuSThAnam , tadantareNApi muktisukhasiddheH / na caivam / tasmAt kriyAkAla eva kAryam , na punastaduparama iti // 2317 // / punarapyAi-nanu mRdAnayana-tanmardanAdikazcakrAdicchinnatAkaraNakAryaparyanto dIrgha evaM mayA ghaTanivartanakriyAkAlo'nubhUyate, | na tu yatraiva samaye prArabhyate tatraiva niSpadyata ityanubhUyate / tadetat katham ? ityAha peisamayakajjakoDIniravekkho ghaDagayAhilAso si / paisamayakajjakAlaM thUlamaI ! ghaDammi lAesi // 2318 // | hanta ! yadyapi pratisamayamanyAnyarUpAH kAryakoTayastatrotpadyante, tathApi tanirapekSastvaM-niSpayojanatvenAvivakSitatvAdutpadyamAnA api tAstvaM na. gaNayasItyarthaH / kutaH / yasmAd ghaTagatAbhilASosa, saprayojanatvena tasyaiva pradhAnatayA vivakSitatvAt / 'ghaTa ihotpatsyate' ityevaM tatraiva tavAbhilASaH, ataH pratisamayakAryakoTInAmadarzakatvena sthUlamate ! pratisamayakAryasaMbandhinamapi kAlaM sarvamapi ghaTe lagayasi- 'sarvo'pyayaM ghaTotpattikAlaH' ityevamadhyavasyAsa tvamityarthaH, ato mithyAnubhavo'yaM tavetyabhimAyA, ekasAmayika ev940|| 1 gAthA 2312 // 2 pratisamayakAryakoTI nirapekSo ghaTagatAbhilASo'si / pratisamayakAryakAlaM sthUlamate ! ghaTe lagayasi // 2318 // Jain Educatiora intern For Personal and Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 / / 941 // Jain Educationa Internati ghaTotpattikAle bahusAmayikatvagrahaNena pravRtteH / atrAha - nanu pratisamayaM kAryakoTaya utpadyamAnAstatra na kAzcana saMvedyante kintvapAntarAle zivaka-sthAsa - kozAdIni kAnicideva kAryANi saMvedyante / satyam, kintu sthUlAnyeva zivakAdikAryANi yAni tu pratisamayabhAvIni sUkSmakAryANi tAni cchadmastho vyaktyA nAvadhArayituM zaknoti paraM pratisamayakAryANAM grAhakANyanantasiddha kevalinAM jJAnAnyutpadyante tAnyapi tatrApAntarAle kAryANyeva, iti ghaTanta eva pratisamayaM kAryakoTaya iti / / 2318 / / atra prerakaH prAha ko caramasamaya niyamo paDhame cciya to na kIrae kajjaM ? / nAkAraNaM ti kajjaM taM cevaM tammi se samae // 2319 // nanu yadi kAryasya dIrghaH kriyAkAlo neSyate, kintvekasAmayika eva, tarhi ko'yaM caramasamayaniyamo yena tatraivotpayate ghaTAdikAryam - na ghaTata evAyaM niyama ityarthaH / tata etanniyamAbhAvAt kiM prathamasamaya eva kArye na kriyate ?- api tu kriyata eveti kAkA nIyate / atrottaramAha- akAraNaM kAryaM na bhavati, taccAntyasamaya eva 'se' tasya ghaTasya kAraNamasti na tatprathamasamaye, ataH kathaM tatrotpadyate / anvayavyatirekasamadhigamyo hi kArya kAraNabhAvaH, anvayavyatirekAbhyAM cAntyasamaya evaM ghaTAdeH kAraNaM lakSyata iti tatraiva tadutpadyata iti yukta eva caramasamayaniyama iti / / 2319 / / athopasaMharaMstAtparyamAha - 1 teNeha kajjamANaM niyameNa kayaM kayaM tu bhayaNijjaM / kiMcidiha kajjamANaM uvarayakiriyaM ca hujjAhi ||2320|| tenoktaprakAreNa kriyamANaM vartamAnakriyAkSaNabhAvi kArya niyamena kRtamevocyate, yattu kRtaM tad bhajanIyaM vikalpanIyam / katham ityAha- kiJcidiha kRtaM kriyAmavRttakAlabhAvi kriyamANamucyate, anyat tUparatakriyaM cakrApAkAdyuttIrNa kRtaM ghaTAdikArya na kriyamANamucyate, uparatakriyatvAditi / / 2320 // tadevaM sAmAnyena pratipAdya prastute jamAlisaMstArake'muM sakalamapi sthaviroktaM yuktikalApamAyojayannAha - jattha nabhodese atthuvvai jattha jattha samayammi / taM tattha tatthamatthuyamatthuvvaMtaM pi taM caiva // 2321 // 1 kazvaramasamayaniyamaH prathama eva tato na kriyate kAryam ? nAkAraNamiti kArya tadeva tasmiMstasya samaye // 2319 // 2 teneha kriyamANaM niyamena kRtaM kRtaM tu bhajanIyam / kiJcidiha kriyamANamuparatakriyaM ca bhavet // 2320 // 3 yad yatra nabhodeza AstIryate yatra yatra samaye / tat tatha tatrAstIrNamAstIryamANamapi tadeva // 2321 // For Personal and Private Use Only bRhaddattiH / // 942 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 942 // RE AstIryamANasaMstArakasya yad yAvanmAtra nabhodeze yatra yatra samaye 'atthumbaI' AstIryate tat tAvanmAnaM tasmin nabhAdeze tatra tatra samaya AstIrNameva bhavati, AstIryamANamapi ca tadevocyate / idamuktaM bhavati- sarvo'pi saMstAraka AstIryamANo nAstIrNa iti 'kriyamANaM kRtam' ityAdi mahAvIravacanaM vyalIkameva jamAlirmanyate / etaccAyuktam , bhagavadgacanAbhiprAyAparijJAnAt / sarvanayAtmakaM hi bhagavadvacanam / tatazca 'kriyamANamakRtam' ityapi bhagavAn kathazcid vyavahAranayamatena manyata eva, paraM "calamANe calie, uIrijamANe urie" ityAdisUtrANi nizcayanayamatenaiva pravRttAni / tanmatena ca kriyamANa saMstRtam , ityAdi sarvamupapadyata eva / nizcayo hi manyate- prathamasamayAdeva ghaTaH kartuM nArabdhaH, kintu mRdAnayana-mardanAdIni pratisamayaM parAparakANyArabhyante, teSAM ca madhye yad yatra samaye prArabhyate tat tatraiva niSpadyate, kAryakAla-niSThAkAlayorekatvAt , anyathA pUrvoktadoSaprasaGgAt / tataH kriyamANaM kRtameva bhavati / evaM prastutaH saMstArako'pi nAdyasamayAt sarvo'pi saMstarItumArabhyate, kintvaparApare tadavayavAH pratisamayamAstIryante, teSAM ca madhye yo yatra samaye'vayavaH saMstarItumArabhyate, sa tatraivAstIyate, paripUrNastu saMstArakazcaramasamaya eva saMstarItumArabhyate tatraiva ca niSpadyata iti saMstAryamANaM saMstIrNameva bhavatIti / / 2323 // dIsai dIho ya jao' ityatrAha bahuvatthattaraNavibhiNNadesakiriyAikajakoDINaM / maNNAsa dIhaM kAlaM jai, saMthArassa kiM tassa ? // 2322 // yadi nAma bahuvastrAstaraNavibhinnadezakriyAdikAryakoTInAM saMbandhinaM dIrghakAlaM manyase jAnAsi tvam , tataH saMstArakasya tasya kimAyAtam ? ityakSaraghaTanA / vibhinno dezo yAsAM tA vibhinnadezAstAzca tAH kriyAzca vibhinna dezakriyAH, vastrasyopalakSaNatvAt kambalAnAM cAstaraNaM vastra-kambalAstaraNaM tasya vibhinnadezakriyA vastrakambalAstaraNavibhinnadezakriyAH, tadAdayazca tAH kAryakoTayazca tAstathA,bahvayazca tA vastra-kambalAstaraNavibhinna dezakriyAdikAryakoTayazca bahuvassrakambalAstaraNavibhinna dezakriyAdikAryakoTaya iti samAsastAsAmiti / AdizabdaH svagatAnekabhedakhyApakaH / kAryANAM ca koTisaMkhyatvamihApi pUrvavad bhAvanIyamiti // 2322 / / / nanu yadi pUrvamaparAparANi kAryANi niSpadyante, saMstArakastu paryantasamaya evArabhyate, niSpadyate ca, kArya kriyAkAla-niSThAkAlayorabhedAta / tarhi kathaM saMstArakasyaiva sa dIrghaH kriyAkAlo mayA'nubhUyate ? ityAha-- * calyamAne calitam, udIyamANa udIritam / 2 gAthA 2311 / 3 bahuvakhArataraNavibhinadezakriyAdikAryakoTInAm / manyase dIrgha kAlaM yadi, saMstArasya kiM tasya // 2622 // // 942 // Jain Education Internats For Personal and Price Use Only RAww.jainmibrary.org Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bdttiH| // 943 // Karo BAR paisamayakajakoDIvimuho saMthArayAhikayakajjo / paisamayakajjakAlaM kathaM saMthArammi lAesi ? // 2323 // gatArthA, navaraM saMstArakeNAdhikRtaM prastutaM kArya yasyAsau saMstArakAdhikRtakArya iti samAsaH // 2323 // tadevaM sthaviraiyuktibhiH saMbodhyamAne tasmin ki saMjAtam ? ityAha-- so ujjusuyanayamayaM amuNaMto na paDivajjae jAhe / tAhe samaNA keI uvasaMpaNNA jiNaM ceva // 2324 // piyadasaNA vi paiNo'NurAgao tammayaM ciya pavaNNA / DhaMkovahivAgaNidaDDhavatthadesA tayaM bhaNai // 2325 // sAvaya ! saMghADI me tumae daDDha tti so vi ya tmaah| naNu tujjha DajjhamANaM daDDhaM ti mao na siddhNto||2326|| daDDhe na DajjhamANaM jai vigae'NAgae va kA sNkaa| kAle tayabhAvAo saMghADI kammi te daDDhA ? // 2327 // catasro'pi gAthA gatArthAH, navaramRjusUtro nizcayanayavizeSaH / 'piyadasaNA vitti' Aha-nanu pUrva 'sudarzanA' iti tasyA nAma proktama , kathamidAnIM 'priyadarzanA' ityucyate / satyam , kintvidamapi tasyA nAma draSTavyam / tathA coktam- "teyasiriM ca suruvaM jaNai ya piyadasaNaM dhUyaM" iti / 'DhaMkovahiyetyAdi' svAdhyAyapauruSI kurvatyAstasyA ApAkAd gRhItvA DhakenopahitaH kSipto yo'gnistena dagdho vastradezo yasyAH sA DhakopahitAgnidagdhavastradezA satItaM DhaI bhaNati / so'pi tAM priyadarzanAmAha-davamityAdicaturthagAthAyA ayaM bhAvArtha:nanu yadi dahyamAnaM dAhakriyAkSaNe vartamAne vastraM na dagdhamiti bhavadbhirucyate, tato vigata uparate, anAgate vA bhaviSyati dAhakriyAkAle kA zaGkA vastradAhaviSayA, tadabhAvAt-dAhakriyAyA vinaSTAnutpannatvena sarvathA'bhAvAdityarthaH / ato vartamAnA-'tItA'nAgatalakSaNe kAlatraye'pyuktayuktito'dagdhatvAt kasmin kAle Arye ! te tava saMghATI mayA dagdhetyucyatAm ? iti // 2324 // 2325 // 2326 // 2327 // ...athArye ! tvamevaM manyase kim ? ityAha-- 1 pratisamayakAryakoTivimukhaH saMstArakAdhikRtakAryaH / pratisamayakAryakAlaM kathaM saMstArake lagayasi // 2323 // 2 samajusUtranayamatamajAnan na pratipadyate yAvat / tAvat zramaNAH ke'pyupasaMpannA jinameva / / 2324 // priyadarzanApi patyuranurAgatastanmatameva prapannA / dopahitAgnidagdhavakhadezA taM bhaNati // 2325 // zrAvaka ! saMghATI me svayA dagdheti so'pi ca tAmAha / nanu tava dahyamAnaM dagdhamiti mato na siddhAntaH // 2326 / / dagdha naM dakhamAnaM yadi vigate'nAgate vA kA zaGkA / kAle tadabhAvAt saMghATI kasmiste dagdhA 1 // 2327 // 3 gha. ja. 'pi gtaa'| 4 tejaHzriyaM ca surUpAM janayati priyadarzanAM duhitaram / // 943 // Jan Educationa.Intemaorm Personal and Only HASTwww.jaintibrary.org Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaDa vizeSA. // 944 // ahavA na DajjhamANaM daDDhe dAhakiriyAsamattIe / kiriyA'bhAve daDDhaM jai daDDhaM kiM na telukaM // 2328 // athavaivaM brUSe- dadyamAnaM na dagdham , kintu dAhakriyAsamAptau dagdham / nanvevaM sati dAhakriyA'bhAve dagdhamityuktaM bhavati / etaccAyuktam , yato yadi dAhakriyA'bhAve dagdham , tarhi trailokyamapi kiM na 'dagdham' ityatrApi saMvadhyate, yathA vasne tathA trailokye'pi dAhakriyA'bhAvasya tulyatvAditi // 2328 // tataH kimiha sthitam ? ityAha-- ujjusuyanayamayAo vIrajiNiMdavayaNAvalaMbINaM / jujjejja DajjhamANaM daDDhe bottuM na tujjha tti // 2329 // uttAnArthA / / 2329 // nanu dadyamAnadagdhavAdino'pyazcalamAtradeze dahyamAne saMghATI kathaM 'dagdhA' iti vyapadizyate ? ityAha samae samae jo jo deso'gaNibhAvamei DajjhamANassa / taM tammi DajjhamANaM dahra pi tameva tattheva // 2330 // yo yo dAhyasya paTAderdezastantvAdiH samaye samaye'gnibhAvameti-dahyata ityarthaH, tattadezarUpaM vastu tasmin samaye dahyamAnaM maNyate, tathA dagdhamapi tadeva vastu tasminneva samaye bhaNyate / ato dahyamAnameva dagdham / yattu dezamAtre'pi dagdhe saMghATI me 'dagdhA' iti tvaM vadasi, tat saMghAvyekadeze'pi saMghATIzabdopacArAditi mantavyamiti / / 2330 / / tataH kimiha sthitam ? ityAha 'niyameNa DajjhamANaM daDDhaM daDDhe tu hoi bhayaNijjaM / kiMcidiha DajjhamANaM uvarayadAhaM ca hujjaahi||2331|| vyAkhyA mAguktAnusAreNa kAryeti // 2331 // ityAdiDhoktayuktibhiH saMbuddhA priyadarzanA, zeSasAdhavazca 'Arya ! icchAmaH sadbhUtamidaM tvadIyasaMbodhanam' ityevaM DhaGkAbhimukhamA , athavA na dAmAnaM dagdha dAhakriyAsamAptau / kriyA'bhAve dagdhaM yadi dagdhaM ki na trailokyam // 2328 // 2 jusUtranayamatAd vIrajinendravacanAvalambinAm / yujyate dahyamAnaM dagdhaM vaktuM na taveti // 2329 // 2 samaye samaye yo yo dezo'gnibhAvameti dadyamAnasya / tat tasmin dahyamAnaM dagdhamapi tadeva tatraiva // 2330 // . niyamena dahyamAnaM dagdhaM dagdhaM tu bhavati bhajanIyam / kiJcidiha dajhamAnamuparatadAhaM ca bhavet // 2331 / / STOR // 944 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. vRhadattiH / // 945 // bhidhAyaikAkinaM jamAlinaM muktvA sarvANyapi gatAni jinasamIpamiti / etadevAha icchAmo saMbohaNamajjo! piyadasaNAdao DhaMkaM / vottuM jamAlimakkaM mottUNa gayA jiNasagAsaM // 2332 // uktArthaiva // iti paJcaviMzatigAthArthaH // 2332 // // iti bahuratAkhyaH prathamo jamAlinihnavaH smaaptH|| atha dvitIyanihnavavaktavyatAmAhasolasa vAsANi tayA jiNeNa uppADiyassa nANassa / jIvapaesiyadiTThI to usamapure samuppaNNA // 233 rAyagihe guNasilae vasu caudasapuci tIsagutte ya / AmalakappA nayarI mittasirI kura-piuDAI // 2334 // vyAkhyA-zrImanmahAvIrajinena tadA SoDaza varSANi kevalajJAnasyotpAditasyAbhUvan / tatazca rAjagRhAparanAni RSabhapure nagare jIvapradezikadRSTiH samutpanneti / kathamutpannA ? ityAha- rAjagRhe nagare guNazilake caitye caturdazapUrviNo vasunAmAna AcAryAH samAgatAH, teSAM ca tiSyagupto nAma ziSyaH / sa ca tatra pUrvagatamAlApakaM vakSyamANasvarUpamadhIyAno vakSyamANayuktibhirvipratipanno'saMbuddha: parihRto gurubhirviharanAmalakalpAyAM nagaryo gataH / tatra mitrazrInAmnA zrAvakeNa kUra-piuDAdinA kUra-sikthAdidAnena pratibodhita ityarthaH // 2333 / / 2334 // athAsya niyuktigAthAdvayasya bhASyamAhaAyappavAyapuvvaM ahijjamANassa tIsaguttassa / nayamayamayANamANassa dihimoho samuppaNNo // 2335 // icchAmaH saMbodhanamArya ! priyadarzanAdayo DhaGgam / uktvA jamAlimekaM muktvA gatA jinasakAzam // 2332 // 2 paudhaza varSANi tadA jinenautpAditasya jJAnasya / jIvapradezikaraSTistata paSabhapure samutpanA // 2333 // rAjagRhe guNazilake vasukhAturdazapUrvI tiSyaguptakSa / bhAmalakalpA nagarI mitnazrIH kUra-sikthAdinA // 2334 // bhAtmapravAdapUrvamadhIyAnasya tiSyaguptasya / nayamatamajAnato raSTimohaH samutpanaH / / 2335 // 945 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 946 // Jain Educators Interna AtmavAdanAmakaM pUrvamadhIyAnasya tiSyaguptasyAyaM sUtrAlApakaH sAmAyAtastadyathA- "aige bhaMte ! jIvapaese jIve tti vattanvaM siyA ? | no iNaTThe samaTThe / evaM do, tinni, jAba dasa, saMkhejjA, asaMkhejjA bhaMte ! jIvapaesA jIva tti vattantra siyA ? / no iNadve samaTThe, egapaNe triNaM jIve no jIve tti vattavvaM siyA se keNaM aDeNaM 1 / jamhA NaM kasiNe paDipune logAgAsaparasatulle jIve jIvetti siyA, se teNaM adveNaM" iti / amuM cAlApakamadhIyAnasya kasyApi nayasyedamapi matam, na tu sarvanayAnAm' ityevamajAnatastiSyaguptasya mithyAtvodayAd dRSTerdarzanasya moho viparyAsaH saMjAta iti // 2335 // katham ? ityAha gAdao pasA no jIvo no paesahINo vi / jaM sa jeNa puNNo sa eva jIvo paesau ti // 2336 // yad yasmAdekAdayaH pradezAstAvajjIvo na bhavati, "aige bhaMte ! jIvapaese" ityAdyAlApake niSiddhatvAt evaM yAvadekenApi pradezena hIno jIvo na bhavati, atraivAlApake nivAritatvAt / tatastasmAd yena kenApi caramamadezena sa jIvaH paripUrNa : kriyate sa eva pradezo jIvo na zeSapradezAH, etatsUtrAlApakaprAmANyAditi / evaM vipratipanno'sAviti / / 2336 // tataH kim ? ityAha guruNA'bhihio jai te paDhamapaeso na saMmao jiivo| to tappariNAmo ciya jIvo kahamaMtimapaeso 1 // 2337 // 'eko'ntyapadezo jIvaH, tadbhAvabhAvitvAjjIvatvasya' ityAdi bruvANastiSyagupto guruNA vasusUriNA'bhihitaH- hanta ! yadi te tava prathamo jIvapradezo jIvo na saMmataH, tatastarhyantimo jIvapradezaH kathaM kena prakAreNa jIvaH 1 - na ghaTata eva so'pi jIva ityarthaH / kutaH ? tatpariNAma iti kRtvA / idamuktaM bhavati bhavadabhimato'ntyapradezo'pi na jIvaH, anyapradezaistulyapariNAmatvAt prathamAdyanyapradezavaditi / / 2337 // 1 eko bhagavan ! jIvapradezo jIva iti vaktavyaM syAt ? / no ayamarthaH samarthaH / evaM dvau trayo yAvad daza, saMkhyeyAH, asaMkhyeyA bhagavan ! jIvapradezA jIva iti vaktavyaM syAt ? / no ayamarthaH samarthaH, ekapradezono'pi jIvo no jIva iti vaktavyaM syAt / atha kenAthana ? yasmAt kRtsnaH paripUrNa chokAkAzapradezatulyo jIvo jIva iti vaktavyaM syAt tenArthena / 2 ekAdayaH pradezA no jIvo no pradezahIno'pi / yat tataH sa yena pUrNaH sa eva jIvaH pradeza iti // 2336 // 3 guruNA'bhihito yadi tava prathamapradezo na saMmato jIvaH / tatastatpariNAma eva jIvaH kathamantimapradezaH 1 // 2337 // For Personal and Private Use Onty bRhadvaciH // // 946 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 947 // saranasahavAsa athavA, vyatyayena prayoga iti darzayati ahava sa jIvo kaha nAimo ttiko vA visesaheU te / aha pUraNo tti buddhI ekeko pUraNo tassa // 2338 // athavA, so'ntimapradezaH kathaM jIvastvayA'bhyupagamyate, kathaM ca na-naivAdimaH prathamastadrUpatayeSyate / nanvAyo'pi pradezo jIva eveSyatAm , zeSapradezatulyapariNAmatvAt , antyapradezavaditi / ko vA'tra vizeSahetustava, yena pradezatve tulye'pyantimo jIvo na prathamaH iti / atha vivakSitAsaMkhyeyapradezarAzerantyaH pradezaH pUraNa iti vizeSasadbhAvataH sa jIvo na prathama iti tava buddhiH| tadayuktam , yato yathA'ntyaH pradezaH pUraNastathaikaikaH prathamAdipradezastasya vivakSitajIvapradezarAzeH pUraNa eva, ekamapi pradezamantareNa tasyAparipUrteriti // 2338 // evaM ca sarvapradezAnAM pUraNatva idamaniSTamApatati / kim ? ityAha aivaM jIvabahuttaM paijIvaM sabbahA va tadabhAvo / icchA vivajjao vA visamattaM savasiddhI vA // 2339 // evaM sarvajIvapradezAnAM vivakSitapradezamAnapUraNatve'ntyapradezavat pratyeka jIvatvAt pratijIvaM jIvabahutvamasaMkhyeyajIvAtmakaM pAmoti / athavA, prathamAdipradezavadantyapradezasyApyajIvatve sarvathA tadabhAvo jIvAbhAvaH prasajati / atha pUraNatve samAne'pyantyapradeza eva jIvaH, zeSAstu pradezA ajIvA ityAgraho na mucyate, tarhi rAjAderivecchA bhavataH, yat pratibhAsate tadeva hi jalapyata iti / tathA ca sati viparyayo'pi kasmAd na bhavati, Ayo jIvaH, antyastu pradezo'jIva iti ? / viSamatvaM vA kuto na bhavati- kecanApi pradezA jIvAH, kecittu ajIvA iti / aniyamena sarvavikalpasiddhiA kasmAd na bhavati, khecchayA sarvapakSANAmapi vaktuM zakyatvAt ? iti / / 2339 // kizca, jaM savvahA na vIsuM savvesu vi taM na reNutellaM va / sesesu asabbhUo jIvo kahamaMtimapaese ? // 2340 // sarasaramaARAT o corati , athavA sa jIvaH kathaM nAdima iti ko vA vizeSahetustava ! / atha pUraNa iti buddhiraikaikaH pUraNastasya // 2338 // 2 evaM jIvabahutvaM pratijIcaM sarvadhA vA tadabhAvaH / icchA viparyayo vA viSamatvaM sarvasidivA // 2339 // 3 yat sarvathA na viSvak sarveSvapi tad na reNutailamiva / zeSeSvasadbhUto jIvaH kathamantimapradeze // 2340 // | // 947 // For Personal and Present Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRhadattiA // 948 // yad viSvagekaikasminnavayave sarvathA nAsti tat sarveSvapyavayaveSu samuditeSu na bhavati, yathA reNukaNeSu pratyekamasat tatsamudAye tailam , nAsti ca prathamAdika ekaikasmin pradeze jIvatvam , tataH zeSeSu prathamAdipradezeSasajjIvatvaM pariNAmAdinA tulye kathamakasmAdevAsminnevAntyapradeze samAyAtam ? iti / / 2340 // punaH paramatamAzaGkaya pariharannAhaaha desao'vasesesu to vi kiha savvahaMtime jutto / aha tammi va jo heU sa eva sesesu vi samANo // 2341 // athAntyAdavazeSeSu prathamAdipradezeSu dezato jIvaH samastyeva, antyapradeze tu sarvAtmanA'sau samastIti vizeSaH / tato "ja savvahA na vIsu' ityetadasiddhamiti bhAvaH / atrottaramAha- tathApi kathamantyapradeze sarvAtmanA jIvo yuktaH / nanu tatrApi dezata evAsau yujyate, tasyApi pradezatvAt , prathamAdipradezavat / athAntyapradeze saMpUrNo jIva iSyate, tarhi tatra tadbhAve yo hetuH sa zeSeSvapi prathamAdipradezeSu samAna eva, tulyadharmakatvAt / atasteSvapi pratipradezaM saMpUrNajIvatvamantyapradezavat kiM neSyate ? iti // 2341 // atha prathamAdipradezeSu jIvatvaM neSyate, tIntyapradeze'pi neSTavyam / kutaH ? ityAha'neha paesattaNao anto jIvo jhaaimpeso| Aha suyammi nisiddhA sesA na untimapaeso // 2342 // ___ ihAntyapradezo'pi na jIvaH, pradezatvAt , yathA prathamAdipradeza iti / Aha- navAgamavAdhiteyaM pratijJA, yataH pUrvoktAlApakarUpe zrute zeSAH prathamAdipradezA jIvatvena niSiddhAH, na punarantyapradezaH, tasya tatra jIvatvAnujJAnAt / ataH kathaM prathamAdipradezabadantyasya jIvatvaniSedhaM manyAmahe ? iti // 2342 // atrottaramAhanaNu ego tti nisiddho so vi sue jai suyaM pamANaM te| sutte savvapaesA bhaNiyA jIvo na carimo tti // 2343 // nanu so'pyantyapradezaH zrute jIvatvena niSiddhaH / kutaH ? ityAha-eka iti kRtvA / tathAhi- tatraivetthamuktam- "aige bhante ! , adha dezato'vazeSeSu tato'pi kathaM sarvathAntime yuktaH / atha tasmin vA yo hetuH sa eva zeSevapi samAnaH // 23 // // 2 gAthA 234. / 9i48 // 3 neha pradezavato'ntyo jIvo yathAdimapradezaH / Aha zrute niSiddhAH zeSA na tvantimapradezaH // 2342 // * nanveka iti niSiddhaH so'pi zrute yadi zrutaM pramANaM tava / sUtre sarvapradezA bhaNitA jIvo na carama iti // 2343 // 5 pR. 946 For Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHANCPIRAT 220 E2262402.62 vizeSA. // 949 // jIvapaese jIve tti vattavyaM siyA ? / no iNaDe samaDhe " iti / tato yadi zrutaM tatra pramANam , tato'ntyapradezasyApi jIvatvaM neSTavyam , ekatvAta , prathamAdyanyatarapradezavat / kizca, yadi zrutaM hanta ! pramANIkaroSi, tadA sarve'pi jIvapradezAH paripUrNA jIvatvena zrute / vRhadvattiH / bhaNitAH, na tveka eva caramapradezaH / tathA ca tatraivAbhihitam- "jamhA NaM kasiNe paDipune logAgAsapaesatulle jIve ci battavaM siyaa"| ataH zrutaprAmANyamicchatA bhavatA naika evAntyapradezo jIvatvenaiSTavya iti // 2343 // amumevArtha dRSTAntena sAdhayannAhataMtU paDovayArI na samattapaDo ya samudiyA te u / savve samattapaDao savvapaesA tahA jIvo // 2344 // ekastanturbhavati samastapaTopakArI, tamapyantareNa samastapaTasyAbhAvAt / paraM sa ekastantuH samastapaTo na bhavati, kintu te tantavaH sarve'pi samuditAH samastapaTavyapadezaM labhanta iti pratItameva / tathA jIvapradezo'pyeko jIvo na bhavati, kintu sarve'pi jIvapradezAH samuditA jIva iti / / 2434 // " nanu pAra yaduktam- 'nayamayamayANamANassa diTThipoho samuppaNNA' iti / tat kasya nayasyaivaM matam ? ityetad vyaktIkaraNapUrvakamupadezamAha evNbhuuynymyN desa-paesA na vatthuNo bhinnA / teNAvatthu tti mayA kasiNaM ciya vatthumiDhaM se // 2345 // jai taM pamANamevaM kasiNo jIvo ahovayArAo / dese vi savvabuddhI pavajja sese vi to jIvaM // 2346 // evaMbhUtanayasyedaM mataM yaduta- deza-pradezA na vastuno bhinnAH, tena tAvavasturUpau mtau| ato deza-pradezakalpanArahitaM kRtsnaM paripUrNameva vastu 'se' tasyaivaMbhUtanayasyeSTam / tato yadi tadevaMbhUtanayamataM pramANaM jAnAsi tvam , evaM tarhi kRtsnaH paripUrNo jIvo, na tvantyapradezamAtramiti pratipadyasva / atha 'grAmo dagdhaH' 'paTo dagdhaH' ityAdinyAyAdekadeze'pi satastavastUpacArAdantyapradezalakSaNe deze'pi samastajIvabuddhistatra pravartate, tarhi zepe prathamAdipradeza upacArato jIvaM pratipadyasva, nyAyasya samAnatvAditi // 2345 // 2346 // 1 pR0 946 / 2 tantuH paTopakArI na samastapaTazca samuditAste tu / sarve samastapaTakaH sarvapradezAstathA jIvaH // 2344 // 3 gAthA 2335 / / evaMbhUtanavamataM deza-pravezau na vastuno bhinnau / tenAvastviti matI kRtsnameva vasviSTaM tasya // 2355 // // 949 // yadi tat pramANamevaM kRtsno jIvo'thopacArAt / deze'pi sarvabuddhiH prapadyasya zeSAnapi tato jIvam // 2346 // For Personal and Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 950 // Jain Educatora Internal athavA, abhyupagamyedamuktam, na caikapradezamAtre sarvajIvopacAro yujyata iti darzayannAhaM -- jaitto va taduvayAro desUNe na u paesamettammi / jaha taMtUNammi paDe paDovayAro na taMtummi ||2347 // athavA, upacArAdapyeka evAntyapradezo jIvo na bhavati, kintu dezona eva jIve jIveopacAro yujyate, yathA tantubhiH katipayairUne paTe paTopacAro dRzyate, na tvekasmiMstantumAtra iti / / 2347 // evaM guruNA'bhihite tataH kim 1 ityAha- tya paNavio jAhe na pavajjai so kao tao bajjho / tato AmalakappAe mittasiriNA suhovAyaM // 2348 // bhakkhaNa-pANa-vaMjaNa-vatthaMtAvayavalAbhio bhaNai / sAvaya ! vidhammiyA mhe kIsa tti tao bhaNai saDDho // 2349 // na tujhaM siddhaMto pajaMtAvayavamittao'vayavI / jai saccamiNaM to kA vihammaNA micchamiharA bhe // 2350 // gatArthA eva / navaramiti pUrvoktaprakAreNa gurubhiH prajJApitastiSyagupto yAvad na kiJcit pratipadyate tata uddhATya bAhyaH kRto viharannAmalakalpAM nagarIM gatvA''mrasAlavane sthitaH / tatra mitra zrI zrAvakeNa 'nihavo'yam' iti jJAtvA tatpratibodhanArthaM gatvA nimantritaH - 'yad madIyagRhe prakaraNamadya tatra bhavadbhiH svayamAgantavyam' / tato gatAste tadgRhe / tena ca tatra tiSyaguptamupavezya mahAntaM saMbhramamupadarzayatA tatpurato bhakSyabhojyA'nna-pAna vyaJjana-vastrAdivastunicayA vistAritAH / tatasteSAM madhye sarvatrAnyAvayavAn gRhItvA pratilAbhato'sau krUra - sikthAdinA pratilAbhita ityarthaH / tato bhaNatyabhidhatte - 'he zrAvaka ! vidharmitAH kimiti tvayA vayamittham ?' / tataH zrAddho bhaNati - 'naNu tujjhamityAdi' / 'micchamiharA me tti' anyathA yadi nedaM satyam, tadA sarvamapi mithyA bhavatAM bhASitamiti / / 2348 / / 2349 / / 2350 / / api ca, 1 yato vA tadupacAro dezone na tu pradezamAtre / yathA tantUne paTe paTopacAro na tantau // 2347 // 2 iti prajJApito yAvad na prapadyate sa kRtastato bAhyaH / tata AmalakalpAyAM mizriyA sukhopAyam // 2348 // bhakSaNa-pAna vyaJjana-vastrAntAvayavalAbhito bhaNati / dhAvaka ! vidharmitA vayaM kasmAditi tato bhagati zrAddhaH // 2349 // nanu tava siddhAntaH paryantAvayavamAtrato'vayavI / yadi satyamidaM tataH kA vidharmatA mithyAtvamitarathA bhavatAm // 2350 For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 950 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRtiH / // 951 // vAra aMto'vayavo na kuNai samattakajjati jai na so'bhimo| saMvavahArAIe to tammi ko'vyvigaaho?||2351|| yadi nAmAntyAvayavaH samastasyApyavayavino yat sAdhya kArya tad na karoti, ityato'sau nAbhimato bhavatAm- kUra-pakkAnavastrAdAnAM sikya-sukumArikAdimUkSmakhaNDatantvAdirUpo'ntyAvayavo yadi na paritoSakaro bhavatAmityarthaH, vRrhi saMvyavahArAtIte tasmiantyAvayave kutaH kila samastAvayavigraho bhavatAm ? iti / / 2351 / / pramANayannAha aMtimatatU na paDo takkajjAkaraNao jahA kuMbho / aha tayabhAve vi paDo so kiM na ghaDo khapuppaM v?||2352|| antyatantumAtraM na paTaH, tasya paTasya kArya zItatrANAdikaM tatkArya tasyAkaraNaM tatkAryAkaraNaM tasmAditi / yathA kumbho ghaTaH / atha tadabhAve'pi paTakA bhAve'pi tantuH paTa iSyate, tarhi kimityasau paTo ghaTaH khapuSpaM vA na bhavati, paTakAryAkartRtvasyAvizeSAditi // 2352 // tathA, uvalaMbhavvavahArAbhAvAo natthi te khapuppha va / aMtAvayave'vayavI dilutAbhAvao vAvi // 2353 // tavAbhimato'vayavI antyAvayave nAsti, upalabdhilakSaNaprAptasyAnupalabdheH, vyavahArAbhAvAca, khapuSpavAditi / athavA, antyA-1 vayavamAtramavayavI, avayavisaMpUrNahetutvAt' ityatra tAvad dRSTAntAbhAvAd na sAdhyasiddhiriti / / 2353 / / yadi nAma nopalabhyate, nApi vyavahriyate, dRSTAntAbhAvAca nAnumIyate, tataH kim ? ityAha peccakkhao'NumANAdAgamao vA pasiddhI atthANaM / savvappamANavisayAIyaM micchattamevaM bhe||2354|| pratyakSAdipramANairarthAnAM siddhiH, tAni ca tvatpakSasAdhakatvena na pravartante / ataH sarvapramANaviSayAtItaM 'me' bhavatAmabhimata mithyAtvameveti // 2354 // 1 antyo'vayavo na karoti samastakAryamiti yadi na so'bhimataH / saMgyavahArAtIte tatastasmin kuto'vayavigrahaH // 2351 // 2 antimatanturna paTastatkAryAkaraNato yathA kumbhaH / atha tadabhAve'pi paTaH sa kiM na ghaTaH khapuSpaM vA ? // 2352 // 3 ka. ga. 'yaadi| * upalambhagyavahArAbhAvAd nAsti tava khapuSpamiva / antyAvayave'vayavI dRSTAntAbhAvato vApi // 2355 // 5 pratyakSato'numAnAdAgamato vA prasiddhirarthAnAm / sarvapramANaviSayAtItaM mithyAtvamevaM bhavatAm // 2355 // ||951zaH For Personal and Use Only A wajanmbrary.org Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 952 // tadevaM mitrazrIzrAvakeNokte sa kiM kRtavAn ? ityAha iya coiya saMbuddho khAmiyapaDilAbhio puNo vihinnaa| gaMtuM gurupAyamUlaM sasIsapariso pddikNto||2355|| iti preritaH saMbuddho'sau vihitakSamitakSAmitena mitrazrIzrAvakeNa saMpUrNAnnapradAnAdividhinA punarapi pratilAbhito gurupAdamUlaM gatvA ziSyapariSatsameto vidhinA pratikrAntaH samyag mArga prapanno gurvantike vijahAra // iti trayoviMzatigAthArthaH // 2355 // // iti jIvapradezavAdI tiSyaguptanAmA dvitIyo nihnavaH samAptaH // atha tRtIyanivavaktavyatAmAha caudasa do vAsasayA taiA siddhiM gayassa vIrassa / to avvattayadiTThI seyaviAe samuppaNNA // 2356 // caturdazAdhikavarSazatadvayaM tadA zrImanmahAvIrasya siddhigatasyAsIt / tato'vyaktAbhidhAnanihavAnAM dRSTidarzanarUpA zvetavikAyAM nagaryAM samutpanneti // 2356 // katham ? ityAha-- seyavipolAsADhe joge tadivasahiyayasUle ya / sohammanaliNigumme rAyagihe mUriyabalabhadde // 2357 // zvetavikAyA nagaryAH paulASADhacaitya AryASADhanAmAna AcAryAH sthitAH / teSAM ca bahavaH ziSyA AgADhayogAn prpnnaaH| aparavAcanAcAryAsattve ca ta evAryASADhamUrayasteSAM vAcanAcAryatvaM pratipannAH / tathAvidhakarmavipAkatazca te tatraiva divase rajanyAM hRdayazUlena kAlaM kRtvA saudharmadevaloke nalinIgulmavimAne devatvenotpannAH / na ca vijJAtAH kenApi gacchamadhye / tato'vadhinA prAktanavyatikaraM vijJAya sAdhvanukampayA samAgatya tadeva zarIramadhiSThApyotthApya ca proktAstena sAdhavaH- yathA vairAtrikakAlaM gRhNIta / tataH kRtaM sAdhubhistathaiva / zrutasyodeza-samuddezA-'nujJAzca tadagrataH kRtAH / evaM divyaprabhAvatastena devena teSAM sAdhUnAM kAlabhaGgAdivighnaM 1 iti coditaH saMbuddhaH kSAmitapratilAbhitaH punarvidhinA / gatvA gurupAdamUlaM saziSyapariSat pratikrAntaH // 2355 / / 2 caturdaza he varSazate tadA sidi gatasya vIrasya / tato'vyaktakaraSTiH zvetavikAyAM samutpanA // 2356 // 3 zvetavikApaulApAde yoge tadivasahRdayazUle ca / saudharmanalinIgulme rAjagRhe mauryacakabhadraH // 2350 // // 952 // Per Personal e n Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhdaacH| vAsa rakSatA zIghrameva nistAritA yogAH / tato'nena taccharIraM muktvA divaM gacchatA proktAH sAdhavo yathA kSamaNIyaM bhadantairyadasaMyatena satA vizeSA. mayA''tmano vandanAdi kAritAzcAritriNo yUyam / ahaM hya nukadine kAlaM kRtvA divaM gato yuSmadanukammayA'trAgataH, nistAritAtha bhavatAmAgADhayogAH / ityAdyuktvA kSamayitvA ca svasthAnaM gataH / tataste sAdhavastaccharIrakaM pariSThApya cintayanti- 'aho ! asaMyato // 953 // bahakAlaM vnditH| taditthamanyatrApi zaGkA, ko jAnAti- 'ko'pi saMyataH, ko'pyasaMyato devaH / iti' sarvasyApyavandanameva zreyaH, anyathA hyasaMyatavandanaM mRpAvAdazca syAt / itthaM tathAvidhagurukarmodayAt te'pariNatamatayaH sAdhavo'vyaktamataM pratipannAH parasparaM na vandante / For tataH sthaviraste'bhihitAH, yadi parasmin sarvatra bhavatAM saMdehaH, tarhi yenoktam- 'devo'ham' iti, tatrApi bhavatAM kathaM na saMdehaH ?-kiM sa devo'devo vA ? iti / yadi tena svayameva kathitaM- 'ahaM devaH' tathA, devarUpaM ca pratyakSata eva dRSTam , iti na tatra saMdehaH / hanta ! - yadyevama tarhi ya evaM kathayanti- 'vayaM sAdhavaH' tathA, sAdhurUpaM pratyakSata eva dRzyate, teSu ka: sAdhutvasaMdehaH, yena parasparaM yUyaM na bandadhve ? / na ca sAdhuvacanAd devavacanaM satyamiti zakyate vaktum / devavacanaM hi krIDAdyarthamanyathApi saMbhAvyate, na tu sAdhuvacanam , tadviratatvAt teSAmiti / evaM ca yuktibhiyovad na prajJApyante tAvaduddhAvya bAhyAH kRtAH / paryaTantazca rAjagRhanagaraM gatAH / tatra ca mauryavaMzasaMbhUto balabhadro nAma rAjA / sa ca shraaddhH| tatastena te vijJAtA yathA'vyaktavAdino nihavA iha samAyAtA guNazilakacaitye tiSThanti / tataH svapuruSAn preSya rAjakUla AnAyitAstena te / kaTakamana mAraNArtha caanujnyaataaH| tato hastini kaTakeSu ca tanmadanArthamAnIteSu taiH proktam- 'rAjan ! vayaM jAnImA- 'zrAvakastvam' tat kathamasmAn zramaNAnityaM mArayasi ?' / tato rAjJA proktam- 'yuSmatsiddhAntenaiva ko jAnAti 'kiM zrAvako'haM navA ?' / bhavanto'pi kiM caurAH, cArikAH, abhimarA vA ? ityapi ko vetti ? / taiH proktam- 'sAdhavo vayam' / yadyevam , avyaktavAditayA kimiti parasparamapi yathAjyeSThaM vandanAdikaM na kurutha / ityAdiniSThurairmRdubhizca vacanaiH proktAste narapatinA / tataH saMbuddhA lajjitAzca niHzaGkitAH sanmArga prtipnnaaH| tato rAjJA proktam- 'bhavatAM saMvodhanArthamidaM mayA sarvamapi vihitam' iti kSamaNIyamiti // 2357 // amumevArtha bhASyakAraH prAha guruNA devIbhUeNa samaNarUveNa vAiyA sIsA / sambhAve parikahie abbattayadiTTiNo jAyA // 2358 / / gatArthA // 2358 // 1 guruNA devIbhUtena bhramaNarUpeNa vAditAH ziSyAH / sadbhAve parikadhite'vyaktakadRSTayo jAtAH // 2358 // 953 // For Personal and Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 954 // Jain Education internat kathamavyaktadRSTayo jAtAH 1 ityAha htts kiM sAhU devo vA to na vaMdaNijjo tti / hojjA'saMjayanamaNaM hojja musAvAyamamugoti // 2359 // bRhadvatiH / ko jAnAti - kimayaM sAdhuveSadhArI sAdhurdevo vA ?- nAstyevAtra nizcaya ityarthaH / na ca vaktavyam - sAdhurevAyam, tadveSa-samAcAradarzanAt, bhavAniva; AryASADhadeve'pi sAdhuveSa-samAcAradarzanenAnaikAntikatvAt / tasmAd na ko'pi vandanIyaH, saMzayaviSayatvAt / yadi punarvanyate tadA'ryASADhadevavandana ivAsaMyatavandanaM syAt / tadamuko bravIti- bhASaNe ca mRSAvAdaH syAditi / / 2359 / / atha pratividhAnamAha - 1 Pari jai pare saMdeho kiM suro ti sAhu tti ? / deve kahaM na saMkA kiM so devo na devo tti ? // 2360 // teNa kahiyaM ti va maI devo'haM rUvadarisaNAo ya / sAhu tti ahaM kahie samANarUvammi kA saMkA ? // 2361 // devassa va kiM vayaNaM saccaM ti na sAhurUvadhArissa / na paropparaM pi vandaha jaM jANantA vi jayau ti // 2362 // tisro'pyuktArthAH // 2360 / / 2361 / / 2362 / / kiJca, yadi pratyakSeSvapi yatiSu bhavatAM zaGkA, tarhi parokSeSu jIvAdiSu sutarAmasau prApnoti, tataH samyaktvasyApyabhAva iti darzayannAha - vAtsu sumavyavahiya - vigiharU besuM / aJccaMta parokkhesu ya kiha na jiNAIsu me saMkA ? || 2363 || gatArthA // 2363 // 1 ko jAnAti kiM sAdhurdevo vA tato na vandanIya iti / bhavedasaMyatanamanaM bhaved mRSAvAdo'muka iti // 2359 // 2 sthaviravacanaM yadi pare sandehaH kiM sura iti sAdhuriti / deve kathaM na zaGkA kiM sa devo na deva iti 1 // 2360 // tena kathitamiti vA matirdevo'haM rUpadarzanAcca / sAdhuriti kathaM kathite samAnarUpe kA zaGkA ? // 2361 // devasya vA kiM vacanaM satyamiti na sAdhurUpadhAriNaH / na parasparamapahi vandadhve yajJAnanto'pi yataya iti // 2362 // 3 jIvAdipadAryeSu ca sUkSma-vyavahita- vikRSTarUpeSu / atyantaparokSeSu ca kathaM na jinAdiSu bhavatAM zaGkA ? / / 2363 // For Personal and Private Use Only // 954 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. vRhadvattiH / // 955|| atha jinavacanAjIvAdiSu na zaGkA, tadetadihApi samAnamityAhatevvayaNAo va maI naNu tavvayaNe susAhuvitto tti / Alaya-vihArasamio samaNo'yaM vadaNijo tti // 2364 // atha tadvacanAjinavacanAd na jIvAdyartheSu zaGkA / nanu yadyevam , tadvavacana idamapyasti yaduta-zobhanaM sAdhuvRttaM zramaNazIlaM yasyAsau susAdhuvRtta iti hetoH 'zramaNo'yam' iti nizcayAd vndniiyH| susAdhutto'pi sa kathaM jJAyate ? ityAha- 'Alaya-vihArasamio' iti kRtvA / uktaM ca ___"AlayeNaM vihAreNaM ThANA caMkamaNeNa ya / sakkA suvihiyaM nAuM bhAsAveNaieNa ya // 1 // " iti // 2364 // upapattyantaramAha-- jaiha vA jiNiMdapaDimaM jiNaguNarahiyaM ti jANamANA vi| pariNAmavisuddhatthaM vaMdaha taha kiM na sAhaM pi?||2365|| hunja navA sAhuttaM jairUve natthi ceva paDimAe / sA kIsa vaMdaNijjA jairUve kIsa paDisaho ? // 2366 // sugame, navaraM prathamagAthAyAM pratimAyAH sAdhurUpeNa saha vandanIyatve sAmyamuktam / dvitIyagAthAyAM tu sAdhurUpe vizeSa darzayatiyatirUpe prANini sAdhutvaM bhaved navA ? iti saMdigdhameva / pratimAyAM tu jinatvaM nAstyeveti nizcayaH / tataH kimiti sA bandanIyA , yatirUpe ca kimiti vandanapratiSedhaH ? // 2365 // 2366 // atrottaramAha-- asaMjayajairUve pAvANumaI maI na paDimAe / naNu devANugayAe paDimAe vi hujja so doso // 2367 // 1 tavacanAd vA matirnanu tavacane susAdhuvRtta iti / Alaya-vihArasametaH zramaNo'yaM vandanIya iti // 2364 // 2 Alayena vihAreNa sthAnAcakamaNena ca / zaktyA suvihitaM jJAtvA bhASAvainayikena ca // 1 // 3 yathA vA jinendrapratimA jinaguNarahitAmiti jAnanto'pi / pariNAmavizuddhArtha vandadhve tathA kiM na sAdhumapi // 2365 // ___ bhaved navA sAdhutvaM yatirUpe nAstyeva pratimAyAm / sA kasmAd vandanIyA yatirUpa kasmAt pratiSedhaH? // 2366 // 5 asaMyatayatirUpe pApAnumatimatirne pratimAyAm / nanu devAnugatAyAM pratimAyAmapi bhavet sa doSaH // 2367 // // 955|| Jan Education Interna For Personal and Price Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH vizeSA0 // 956 // ___ athaivaMbhUtA matiH parasya bhavet - asaMyatadevAdhiSThite yatirUpe vandyamAne tadgatAsaMyamarU~papIpAnupatirbhavati, na tvasau pratimAyAm / atrocyate- nanu devatAdhiSThitapratimAyAmapyayamanumatilakSaNo doSo bhavedeveti // 2367 // athaivaM brUyAt paraH / kim ? ityAha aha paDimAe nadoso jiNabuddhIe namao visuddhss|to jairUvaM namao jaibuddhIe kahaM doso ? // 2368 // atha pratimAyAM nAyamanumatilakSaNo dossH| kiM kurvataH / namasyataH / kayA? jinabuddhyA / kathaMbhUtasya / vizuddhasya-vizuddhAdhyavasAyasya / yadyevam , tato yatibuddhyA yatirUpaM vizuddhasya namasyataH ko doSaH, yena bhavantaH parasparaM na vandante ? / atrAparaH kazcidAha-- yadyevam , liGgamAtradhAriNaM pArzvasthAdikamapi yatibuddhyA vizuddhasya namasyato na dossH| tadayuktam / pArzvasthAdInAM samyagyatirUpasyApyabhAvAt / tadabhAvazca "AlaeNaM vihAreNa" ityAdiyatiliGgasyAnupalambhAt / tataH pratyakSadoSavataH pAvasthAdIn bandamAnasya tatsAvadhAnujJAlakSaNo doSa eva / uktaM ca-- ___ "jaiicelaM bagaliMgaM jANaMtassa namao havai doso / niddhaMdhasaM ya nAUNa vaMdamANe dhuvo doso // 1 // " ityAdi / pratimAyAstu doSAcaraNAbhAvAt tadvandane sAvadhAnujJA'bhAvato na doSa iti / / 2368 // atra punarapi parAbhiprAyamAzaGkaya pariharanAha aha paDimaM pi na vaMdaha devAsaMkAi to na ghettvyaa| AhAro-vahi-sajjA mA devakayA bhavejja Nhu // 2369 // atha pratimAmapi na vandadhve yUyam , hanta ! yadhevaM zaGkAcArI bhavAn , tarhi mA devakRtA bhaveyurityAhAro-padhi-zayyAdayo'pi na grAhyA iti / / 2369 / / kiJca, itthamatizaGkAlutAyAM samastavyavahArocchedaprasaGgaH / kutaH ? ityAha TEREST // 956 // , atha pratimAyAM na dopo jinabullA namato vizuddhasya / tato yatirUpaM namato yatibujyA kathaM doSaH // 2368 // 2 pR. 955 / . baticelaM bakaliGga jAnato namato bhaved doSaH / niSThAvaMsaM ca jJAtvA vandamAne bhuvo doSaH // 2369 // .. atha pratimAmapi na vandadhve devAzaGkayA tato na grahItavyAH / AhAro-padhi-zayyA mA devakRtA bhaveyurnu // 2370 // ba Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 / / 957|| ko jANai kiM bhattaM kimao kiM pANayaM jalaM majjaM / kimalAbu mANikaM kiM sappo cIvaraM hAro ? // 2370 // ko jANai kiM suddhaM kimasuddhaM kiM sajIva nijjI / kiM bhakkhaM kimabhakkhaM pattamabhakkhaM tao savvaM // 2371 // ko jAnAti kimidaM bhaktaM kRmayo vA ? ityAdyAzaGkAyAM bhaktAdAvapi kRmyAdibhrAntyanivRtteH sarvamabhakSyameva prAptaM bhvtH| tathA, alAbu-cIvarAdau maNi-mANikya-sapAdibhrAntyanivRtteH sarvamabhogyaM ca prAptamiti / / 2370 / / 2371 / / tathA, jaiiNA vina saMvAso seo pmyaa-kusiilsNkaae| hojja gihI vi jai tti ya tassAsIsA na dAyavA // 2372 // na yaso dikkheyavvo bhavvo'bhavyo tti jeNa ko munni| coru tti cAriu tti ya hoi jao paradAragAmi tti // 2373 // kojANai ko sIsoko va gurU to na tavviseso vi / gajjho na covaeso ko jANai saccamaliyaM ti? // 2374 // kiMbahuNA savvaM ciya saMdiddhaM jiNamayaM jiNiMdA ya / paraloya-sagga-mokkhA dikkhAe kimatthamAraMbho ? // 2375 // aha saMti jiNavariMdA tavvayaNAoya savvapaDivattI / to tavvayaNAu ciya jaivaMdaNayaM kahaM na mayaM ? // 2376 // sarvA api prakaTArthAH / navaraM 'jaiNA vi na saMvAso' ityAdinA'bhyupagamavirodho darzitaH / atha santi jinavarendrAH, tadvacanasiddhatvAt teSAM, tadvacanAdeva ca sarvasyApi paraloka-svarga-mokSAdeH pratipattirbhavati; evaM tarhi tadvacanAdeva yativandanamapi kasmAd na saMmatam / iti / / 2372 / / 2373 / / 2374 // 2375 / / 2376 / / ko jAnAti ki bhaktaM kRmayaH kiM pAnakaM jalaM mayam / kimalAvu mANikyaM kiM sarpazcIvaraM hAraH // 2370 // ko jAnAti kiM zuddha kimazuddha ki sajIvaM nirjIvam / kiM bhakSyaM kimabhakSya prAptamabhakSyaM tataH sarvam / / 2371 // 2 yatinApi na saMvAsaH zreyaH pramadA-kuzIlazaGkayA / bhaved gRhyapi yatiriti ca tasmA AzIne dAtamyA / / 2372 // na ca sa dIkSitavyo bhanyo'bhavya iti yena ko jAnAti ? | caura iti cArika iti ca bhavati yako paradAragAmIti ? // 2373 // ko jAnAti kaH ziSyaH ko vA gurustato na tadvizeSo'pi / prAyo na copadezaH ko jAnAti satyamalokamiti 1 // 2374 // kiMbahunA sarvameva saMdigdhaM jinamataM jinendrAzca / paraloka-svarga-mokSA dIkSAyAH kimarthamArambhaH // 2375 // bhaya santi jinavarendrAstacanAca sarvapratipattiH / tatastadvacanAdeva yativandanakaM kathaM na matam / // 2306 // // 957 // Jan Education Intem For Personal and Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apaca, diotetevoleo vizeSA0 hattiH / // 958 // jai jiNamayaM pamANaM muNi tti to bajjhakaraNaparisuddhaM / devaM pi vandamANo visuddhabhAvo visuddho tti // 2377 // yadi jinamataM bhavatAM pramANam , tarhi 'muniH' ityanayA buddhyA Alaya-vihArAdibAhyakaraNaparizuddhaM devamapi- amaramapi vandamAno vizuddhabhAvo bhaved doSarahito vizuddha eva / uktaM cAgame "paramarahassamisINaM samattagaNipir3agabhaviyasArANaM | pariNAmiyaM pamANaM nicchayamabalaMbamANANaM // 1 // " ityAdi // 2377 // athavA, jaha vA so jairUvo dihro taha kittiyA surA anne / tubbhehiM diTThapuvA savvatthApaccao jaM bhe // 2378 // 'vA' ityathavA, yathA''ASADhadevo yatirUpadharo'tra dRSTastathA kiyantaH surAstato'nye bhavadbhidRSTapUrvAH, yadetAvanmAtreNApi sarvatrApratyayo 'bhe' bhavatAm / na hi kadAcit kathaJcit kacidAzcaryakalpe kasmiMzcit tathAvidhe dRSTe sarvatra tathAbhAvAzaGkA yujyata iti bhAvaH / tasmAd vyavahAranayamAzritya yuktaM bhavatAmanyonyavandanAdikam / uktaM ca "nicchayao dunneyaM ko bhAve kammi vaTTae samaNo / saMvavahAro ya jujjai jo puvvaDhio carittammi // 1 // " ityAdi / / 2378 // etadeva samarthayannAha cheumatthasamayacajjA vavahAranayANusAriNI savvA / taM taha samAyaraMto sujjhai savvo visuddhamaNo // 2379 // yadi jinamataM pramANaM muniriti tato bAhyakaraNaparizudam / devamapi vandamAno vizuddhabhAvo vizuddha iti // 2377 // 2 paramarahasyamRSINAM samastagaNipiTakabhavyasArANAm / pAriNAmikaM pramANa nizcayamavalambamAnAnAm // 1 // / yathA vA sa yatirUpI dRSTastathA kiyantaH surA anye ? / yuSmAbhirdaSTapUrvAH sarvatrApratyayo yad bhavatAm / / 2375 / / 4 nizcayato duniM ko bhAve kasmin vartate zramaNaH / vyavahAratazca yujyate yaH pUrvasthitacaritre // 1 // 5 chaprasthasamayacaryA vyavahAranayAnusAriNI sarvA / tA tathA samAcaran zudhyati sarvo vizuddhamanAH / / 2309 // // 958 // AmEducatora Inten Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 959 // O K rAmasapAsamARIENDRAGON saMvavahAro vibalI jamasuddhaM pi gahiyaM suyvihiie| kovei na savvaNNU vaMdai ya kayAi chaumatthaM // 2380 // nicchayavavahAranaovaNIyamiha sAsaNaM jiNiMdANaM / egayarapariJcAo micchaM saMkAdao je ya // 2381 // jaha jiNamayaM pavajaha to mA vavahAranayamayaM muyaha / vavahArapariccAe titthuccheo jao'vassaM // 2382 // catasro'pi sugmaaH| navaraM 'koveItyAdi' na kopayati nApramANIkaroti na pariharati bhuta ityarthaH / 'saMkAdau ityAdi' ye'pi zaGkA-kAsAdayaste hi mithyAtvamiti saMbandhaH // 2379 // 2380 // 2381 // 2382 // etAvatyukte tataH kiM tatra saMjAtam ? ityAhaiya te nAsaggAhaM muyaMti jAhe bahu pi bhaNNatA / tA saMghapariccattA rAyagihe nivatiNA nAuM // 2383 // balabhadeNagghAyA bhaNaMti sAvaya vaM tavassi tti / mA kuru saMkamasaMkAruhesu bhaNie bhaNai rAyA // 2384 // ko jANai ke tubbhe kiM corA cAriA abhimara tti / saMjayarUvacchaNNA ajjamahaM bhe vivAemi // 2385 // nANa-cariyAhiM najai samaNo'samaNo va kIsa jaannNto|tN sAvaya ! saMdehaM karesi bhaNie nivobhaNai // 2386 // tubhaM ciyana parupparaM vIsaMbho sAhavo tti kaha mjjhN| nANa-cariyAhiM jAyai corANa vi kiM natA saMti ? // 2387 // manamA 1 saMvyavahAro'pi balI yadazuddhamapi gRhItaM zrutavidhinA / kopayati na sarvajJo vandate ca kadAcicchadmastham // 2380 // nizcayavyavahAranayopanItamiha zAsana jinendrANAm / ekataraparityAgo mithvAtvaM zaGkAdayo ye ca / / 2381 // yadi jinamataM prapadyadhvaM tato mA vyavahAranayamataM muJcata / vyavahAraparityAge tIrthocchedo yato'vazyam / / 2382 / / 2 iti te nAsadgrahaM muJcanti yAvad baDvapi bhaNyamAnAH / tAvat saMghaparityaktA rAjagRhe nRpatinA jJAtvA // 2383 / / balabhadreNAghrAtA bhaNanti zrAvaka ! vayaM tapasvina iti / mA kuru zaGkAmazaGkAruheSu bhaNite bhaNati rAjA // 2384 // ko jAnAti ke yUyaM kiM caurAzcArikA abhimarA iti / saMyatarUpacchannA athAhaM bhavato vyApAdayAmi // 2385 // jJAna-caryAbhyAM jJAyate zramaNo'zramaNo vA kasmAjAnan / tvaM zrAvaka ! saMdehaM karoSi bhaNite nRpo bhaNati // 2386 // yuSmAkameva na parasparaM vinambhaH sAdhava iti kathaM mama / jJAna-caryAbhyAM jAyate caurANAmapi kiM na te staH // 2387 // SEACEASEANBARMERENEPARADASRAJESEARATANTRATOPATANTOSHO // 959 // For Personal and Price Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 960 // PONDITAROOPRADHANDRASAR PAACHACHICHKOREAK uvauttio bhayAo ya pavvaNNA svvmymsggaahe| nivakhAmiyAbhigaMtuM gurumUlaM te paDikaMtA // 2388|| sarvA apyuktArthAH, sugamAzca / navaraM nRpatinA balabhadreNa 'te AgatAH' iti jJAtvA'dhyAtA AhUtAH 'ke yUyam ?' iti pRSTAzca bhaNanti- 'he zrAvaka ! ityAdi' / 'nANa-cariyAhiM ti' jJAna-kriyAbhyAM yo bhavatAmapi 'sAdhavaH' iti visrambhaH parasparaM nAsti sa tAbhyAM kathaM mama jAyate ? / apica, kiM te kRtrime jJAna-kriye caurANAmapi na sto- na bhavataH / / iti trayastriMzadgAthArthaH // 2383 // 2384 // 2385 // 2386 // 2387 // 2388 // // iti tRtIyo'vyaktAbhidhAnanihnavavAdaH samAptaH // atha caturthavaktavyatAmAha vIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayarasa viirss| sAmuccheiyadiTThI mihilapurIe samuppannA // 2389 // viMzatyuttaraM varSazatadvayaM tadA siddhiM gatasya vIrasyAsIt / tato'trAntare sAmucchedikadRSTimithilApuryAM samutpanneti // 2389 / / yathotpannA tathA darzayannAha 'mihilAe lacchighare mahagiri koDinna Asamitte ya / neuNiyANuppavAe rAyagihe khaMDarakkhA ya // 2390 // mithilAnagaryA lakSmIgRhe caitye mahAgirimUrINAM kauNDinyo nAma ziSyaH sthitaH / tasyApyazvamitro nAma ziSyo'nupavAdAbhidhAnapUrve naipuNikaM nAma vastu paThati sma / tatra cchinnacchedanakanayavaktavyatAyAmAlApakAH samAyAtAH, tadyathA- "paMDuppannasamayaneraiyA save vocchijjissaMti, evaM jAva vemANiya tti, evaM bIyAisamaesu vi vttvvN"| atra tasya cikitsA jAtA, tadyathA- 'pratyutpannasamayanArakAH sarve'pi tAvad vyavacchedaM prApsyanti, tatazca kutaH sukRta-duSkRtakarmaphalavedanam , utpAdAnantaraM sarvajIvAnAM nAzAt ?' iti / evamAdi svamatikalpitaM prarUpayan vakSyamANabhASyayuktibhirguruNA prajJApyamAno'pi yAvat kathamapi na prajJApyate tata uddhATya saMghabAhyaH , upapattito bhayAca prapannAH sarvamatamasagrAhe / nRpakSAmitA abhigatya gurumUlaM te pratikrAntAH // 2388 // 2 viMzatyA dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya / sAmucchedikadRSTimithilApuryAM samutpannA // 2389 // 3 mithilAyAM lakSmIgRhe mahAgiriH koNDanya azvAmitrazca / naipuNikamanupravAde rAjagRhe khaNDarakSAca // 2390 // 4 pratyutpanasamayanairapikAH sarve vyavacchatsvanti, evaM yAvad vaimAnikA iti; evaM dvitIyAdisamayeSvapi vaktavyam / rA 960 // Goluwaoncreenieshe For Personal and Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 962 // kRtaH samucchedavAdaM prarUpayan kAmpilyapuranagaraM rAjagRhAparanAmakaM gataH / tatra ca khaNDarakSAbhidhAnAH zrAvakA Asan , te zulkapAlAH / taizca te nivAH samAgatA vijJAtA mArayituM caarbdhaaH| tato bhItarazvamitrAdibhiste proktA:- 'vayaM na jAnImaH- zrAvakA yUyam, takimasmAn zramaNAn sato maaryth?'| tatastairuktam- 'ye zramaNAste yuSpatsiddhAntena samucchinnAH, yUyaM tu caurAdyanyatarAH keci. diti mArayAmaH' / tatastai termukto nijAgrahaH, saMbuddhAzca dattamithyAduSkRtA gatA gurupAdamUla iti // 2390 / / asya niyuktigAthAdyasya bhASyam-- 'neuNamaNuppavAe ahijao vatthumAsa mittassa / egasamayAivoccheyasuttao nAsapaDivattI // 2391 // uppAyANaMtarao savvaM ciya savvahA viNAsi tti / guruvayaNameganayamayameyaM micchaM na sabvamayaM // 2392 // anupravAdapUrvamadhyagataM naipuNaM vastvadhIyAnasyAzcamitrasya pUrvoktAdekasamayAdivyavacchedasUtrAd nAzapratipattirutpannA / ko'rthaH ? ityAha- 'utpAdAnantarameva sarva vastu sarvathA vinazvararUpam' ityevaMbhUto bodhaH smutpnnH| atra pratividhAnArtha guruvacanam- 'nanu pratisamayavinAzitvaM vastUnAm' ityetadekasyaiva kSaNakSayavAdina RjumUtranayasya matam , na tu sarvanayamatam , tato mithyaatvmeveti||23911||2392|| kutaH punaretad mithyAtvam ? ityAha__ ne hi sabahA viNAso'dyApajjAyamettanAsammi / sa-parapajjAyANaMtadhammaNo vatthuNo jutto // 2393 // na hi sarvathaiva vastuno vinAzo yuktaH / ka sati ? ityAha- addhAparyAyamAtranAze / tatrehAdA nArakAdInAmutpattipathamAdisamayaH, sa eva paryAyamAtraM tasya nAzo'pagamastasmin sati / kathaMbhUtasya vastunaH? ityAha- sva-paraparyAyAnantadharmakasya / idamuktaM bhavati- yasminneva samaye tad nArakavastu prathamasamayanArakatvena samucchidyate tasminneva samaye dvitIyasamayanArakatvenotpadyate, jIvadravyatayA tvavatiSThate / ato yadi nAmAddhAparyAyamAtramucchinnam , tataH sarvasyApi vastunaH samucchede kimAyAtam , anantaparyAyAtmakasya vastuna ekaparyAyamAtrocchede sarvocchedasya daraviruddhatvAt ? iti / / 2393 // atra parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati , naipuNamanupravAde'dhIyAnasya vastvazvamitvasya / ekasamayAdivyavacchedasUtrato nAzapratipattiH // 2391 / / utpAdAnantarataH sarvameva sarvathA vinAzIti ! guruvacanamakanayamatametad mithyA na sarvamatam // 2392 // 2 na hi sarvathA vinAzodAparyAyamAnanAze / sva-paraparyAyAnantadharmaNo vastuno yuktaH // 2395 // // 96 Jain Intera Personal and Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 962 // aha suttAu tti maI sutte naNu sAsayaMpi nididaM / vatthu dabahAe asAsayaM pajjayaTThAe // 2394 // atha pUrvoktAlApakarUpAt sUtrAt sUtrapAmANyAt pratisamayaM sarvathA vastUcchedaH pratipAdyata iti taba mtiH| nanu yadi mUtraM tavaha pramANam , tarhi sUtre dravyArthatayA zAzvatamapi vastvanyatroktameva, paryAyArthatayaiva cAzAzvatam / tathA ca mUtram- "nereiyA NaM bhaMte ! ki sAsayA, asaasyaa| goyamA! siya sAsayA, siya asAsayA / se keNaTeNaM? | goyamA! dabar3hayAe sAsayA, bhAvaTTayAe asAsayA" iti // 2394 // apica, aittha vi na savvanAso samayAivisesaNaM jao'bhihiyaM / iharAna sambanAse samayAivisesaNaM jutt||2395|| ko paDhamasamayanAraganAse bitisamayanArago nAma / na suro ghaDo abhAvo va hoi jai savvahA nAso ? // 2396 // atrApi- 'prathamasamayanArakA vyavacchedaM yAsyanti' iti sUtre na sarvanAzaH sarvAtmanA nAzo gamyate / kutaH ? ityAha- yato yasmAt samayAdivizeSaNamabhihitam , tato na sarvathA nAzo'tra gamyate, kintu prathamasamayanArakA vyavacchetsyanti / ko'rthaH / prathamasamayanArakatvena vinazyanti / evaM dvitIyAdisamayanArakA api dvitIyAdisamayanArakatvenaiva vinazyanti na tu sarvathA, dravyArthatayA zAzvatatvAt / itarathA sarvanAze'bhiprete prathamasamayAdivizeSaNaM na yuktaM syAditi / kathamayuktam ? ityAha- 'ko paDhametyAdi' prathamasamayotpannAnAM hi nArakANAM sarvathA vinAze ko nAma dvitIya-tRtIyAdisamayanArakaH ? / avasthitasyaiva hi kasyacit prathama-dvitIyatRtIyAdisamayotpannavizeSaNaM yujyate / yadi tu sarvathA nAzaH, tarhi prathamasalayotpannanArakasya niranvayanAzena naSTatvAd dvitIya samayotpanno nAraka iti vyapadeSTuM kathaM yujyate, yannArakAt sarvathA vilakSaNatvAdasau suro ghaTo'bhAvo vA nocyate ? / surAdivyapadeze ca na dvitIyAdisamayanArakAH / tasmAt prathama-dvitIya-tRtIyAdisamayotpannA iti vizeSaNaM kathazcidavasthitasyaiva nArakAdeyujyata atha sUtrAditi matiH sUtre nanu zAzvatamapi nirdiSTam / vastu iyArthatayA'zAzvataM paryayArthatayA // 2394 // 2 nairayikA bhagavan ! kiM zAzvatA azAzvatAH / gautama ? syAt zAzvatAH, syaadshaashvtaaH| tat kenArthena ? / gautama ! dravyArthatayA zAzvatAH, bhAvArthatayA ashaashvtaaH| 3 atrApi na sarvanAzaH samayAdivizeSaNaM yato'bhihitam / itarathA na sarvanAze samayAdivizeSaNaM yuktam // 2395 // kaH prathamasamayanArakanAze dvitIyasamayanArako nAma / na suro ghaTo'bhAvo vA bhavati yadi sarvathA nAzaH ? / / 2396 // // 962 / / Jan Education For Personal and Price Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 963 // ityasminnapi sUtre na nArakAdeH sarvocchedaH pratipAdyate / iti nirmUla eva nijAzubhakarmavipAkajanitastavaipa vyAmoha iti // 2395 // 2396 // atha parAzaGkAparihArArthamAha ahava samANuppattI samANasaMtANao maI hojjA / ko savvahA viNAse saMtANo kiMva sAmaNNaM // 2397 // athavaivaMbhUtA matiH parasya bhaved yaduta- nArakAdInAM pratisamayamaparAparasamAnakSaNotpattirbhavati / tatastayA samAnakSaNospacyA yaH samAnakSaNasaMtatirUpaH saMtAnastasmAt saMtAnAt saMtAnamAzritya nArakAdeH kathaJcid dhrauvyamantareNApi prathama-dvitIyAdisamayotpannavizeSaNamupapadyata eva / atrottaramAha- ko sabahetyAdi / nanu sarvathA vinAze samucchedeGgIkriyamANe kaH kasya saMtAnaH, kiM vA kasya samAnam ? iti nirnibandhanamevedamucyate / na hi niranvayavinAze'vasthitAH kecanApi nArakAdikSaNAH santi, yAnAzrityedamucyate- 'ayameSAM santAnaH, idaM cAsya samAnam' iti / / 2397 / / kizca, saMtANiNo na bhiNNo jai saMtANo na nAma sNtaanno| aha bhiNNo na kkhaNio khaNio vA jai na saMtANo // 2398 // yadi santAnibhyo na bhinnaH kintvabhinnaH saMtAnaH, tarhi na nAmAsau saMtAnaH, saMtAnibhyo'narthAntarabhUtatvAt , tatsvarUpavat / atha saMtAnibhyo bhinnaH saMtAnaH, tarhi kSaNiko'sau neSTavyaH, avasthitatvAbhyupagamAt / atha kSaNiko'sAviSyate, tarhi nAsau saMtAnaH, saMtAnivat / tatasta eva saMtAnAbhAvapakSoktA doSA iti / tadevaM sarvathocchede'bhyupagamyamAne saMtAna utpadyata iti bhAvitam / / 2398 // ' atha yaduktam- kiM va sAmaNNa' iti / tadbhAvanArthamAhapuvvANugame samayA hujja na sA savvahA vinnaasmmi| aha sA na savanAso teNa samaM vA naNu khpupphN||2399|| 1 athavA samAnotpattiH samAnasaMtAnato matibhavet / kaH sabaMthA vinAze saMtAnaH kiMvA sAmAnyam ? // 2397 // 2 saMtAnino na bhinno yadi saMtAno na nAma saMtAnaH / atha bhinno na kSaNikaH kSaNiko vA yadi na saMtAnaH // 2398 // 3 gAthA 2397 / 4 pUrvAnugame sasatA bhaved na sA sarvathA vinAse / atha sA na sarvanAzastena samaM vA nanu khapuSpam // 2395 // 963 // For Personal and Price Use Only Haww.jainelibrary.org Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Reete bdtiH| yadi pUrvakSaNasyottarakSaNe kenApi rUpeNAnugamo'nvayo bhavet tadA tatrAnugame pUrvottarakSaNayoH samatA samAnarUpatA bhavet / sarvathA vizeSA tu sarvAtmanA pUrvakSaNasya niranvayavinAze na sA samatottarakSaNasya yujyate / atha sA samatA tayorabhyupagamyate, tarhi tadrUpasya katha- zcidavasthitatvAd na pUrvakSaNasya sarvathA vinAzaH / atha sarvathA vinAze'pi tasya samatA'bhyupagamyate, hanta ! tarhi tena srvthaa'bhaavii||964||EET bhUtena pUrvakSaNena samaM tulyaM yujyate yadi, paraM khapuSpam , sarvathAbhAvarUpatayA dvayorapi tulyatvAditi // 2399 // kiJca, aNNaviNAse aNNaM jai sarisaM hoi hou telukkaM / tadasaMbaddhaM va maI so vi kao sabvanAsammi ? // 2400 // sarvathA niranvayavinAze ghaTAt paTa ivottarakSaNAt sarvathA'nya eva pUrvakSaNastasmAccAnya evottarakSaNaH / tataH sarvathA'nyasya pUrvakSaNasya vinAze tasmAt sarvathAnyaduttarakSaNarUpaM yadi sadRzaM bhavatItyabhyupeyate, tarhi bhavatu trailokyamapi tatastatsadRzam , ananvayitve'nyatvasya sarvatra tulyatvAt / atha tat trailokyaM prastutapUrvakSaNena saha dezAdivyavahitatvAdasaMbaddhamiti na tatsadRzam , uttarakSaNastu tena saha saMbaddha iti tatsadRza iti parasya matiH syAt / nanu so'pi pUrvottarakSaNayoH saMbandhaH pUrvasya sarvathA vinAze kutaH ?- na kutazcidityarthaH, tatsaMbandhAbhyupagame'jyasaMbandhAyogenAnvayAbhyupagamaprasaGgAditi bhAvaH // 2500 // api ca, paryanuyujmahe bhavantam / kim ? ityAhakiha vA savvaM khaNiyaM viNNAyaM jai maI suyAu tti / tadasaMkhasamayasuttatthagahaNapariNAmao juttaM // 2401 // na u paisamayaviNAse jeNivikkakkharaM ciya payassa / saMkhAIyasAmaiyaM saMkhijjAiM payaM tAI // 2402 // saMkhijjapayaM vakaM tadatthaggahaNapariNAmao hujjA / savvakkhaNabhaMganANaM tadajuttaM samayanaTTharasa // 2403 // 'vA' ityathavA, paryanuyujyate bhavAn / nanu 'sarva vastu kSaNikam' ityetat kathaM bhavatA vijJAtamiti vaktavyam / zrutAditi , anyavinAze'nyad yadi sadRzaM bhavati bhavatu trailokyam / tadasaMbaddhaM vA matiH so'pi kutaH sarvanAze 1 // 240. // 2 kathaM vA sarva kSaNika vijJAtaM yadi matiH zrutAditi / tadasaMkhyasamayasUtrArthagrahaNapariNAmato yuktam // 2401 // natu pratisamayavinAze yenakekAkSarameva padasya / saMkhyAtItasAmayika saMkhyAtAni padaM tAni // 2402 / / saMkhyAtapadaM vAkyaM tadarthagrahaNapariNAmato bhavet / sarvakSaNabhajJAnaM tavayuktaM samayanaSTasya // 2403 // ||964 // Breleleas Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 965 // cet / nanu tat zrutAdarthavijJAnamasaMkhyeyasamayairniSpanno yaH sUtrArthagrahaNapariNAmastasmAdeva yuktam , na tu pratisamayavinAze / idamuktaM bhavati- asaMkhyeyAneva samayAn yAvaccittasyAvasthAne 'sarva kSaNikam' iti vijJAnopayogo yujyate, na tu pratisamayocchede / atra bRhadattiH / kAraNamAha- yena yasmAt kAraNAt padasya sAvayavatvAt tatsaMbadhyekaikamapyakSaraM saMkhyAtItasAmayikamasaMkhyAtaiH samayairniSpadyata ityarthaH, ma tAni cAkSarANi saMkhyAtAni samuditAni padaM bhavati / saMkhyAtaizca padairvAkyaM niSpadyate, tadarthagrahaNapariNAmAca vAkyArthagrahaNapariNAmAdityarthaH, sarvakSaNabhaGgajJAnaM bhavet / taccotpattisamayAnantarameva naSTasya samucchinnasya manaso'yuktameveti // 2401 // 2402 // 2403 // anyadapi kSaNabhaGgavAde yad nopapadyate tad darzayati'tittI samo kilAmo sArikkha-vivakkha-paccayAINi / ajjhayaNaM jhANa bhAvaNA ya kA savvanAsammi ? // 2404 // tRptirdhANiH, mArgagamanAdipavRttasya khadaH zramaH, klamo glAniH, sAdRzyaM sAdharmyam , vipakSo vaidhaya'm , pratyayaH pratyabhijJAnAdi, AdizabdAta khanihitamatyanumArgaNa-smaraNAdiparigrahaH / adhyayanaM punaH punargranthAbhyAsaH, dhyAnamekAlambane manaHsthairyam , bhAvanA pauna:punyenAnityatvAdiprakArato bhavanairguNyaparibhAvanarUpA / etAni sarvANyapyutpatyanantarameva vastunaH sarvanAze'GgIkriyamANe kathamupapadyante ? iti / / 2404 // yathA ca notpadyante tathA darzayannAha aNNaNNo paigAsaM bhuttA aMte na so vi kA ttittI? / gatAdao vi evaM iya sNvvhaarvucchittii||2405|| 'grasu glasu adane grasanaM grAsaH kavalakSepaH, grasyata iti vA grAsaH kavalaH / tatazca pratigrAsaM pratikavalaM bhoktA devadattaH kSaNikatvAdanyazcAnyazca bhavati, bhojanakriyAyAzcAnte paryante so'pi bhoktA sarvathA na bhavati, bhujikriyAvizeSaNasyAbhAve tadviziSTasya devadattasyApi sarvathocchedAt / tatazcakasminnantyakavalaprakSepe kA tRptiH, bhoktuzcAbhAvAt kasyAsau tRptiH ? / evamuktAnusAreNa gantrAdInAmapi zramAyabhAvaH svabuddhyA bhAvanIya iti / evaM samastalokavyavahArocchedaprasaktiriti // 2405 // atra paraHpAha-- samAnarabaha tRptiH zramaH klamaH sAdRzya-vipakSa-pratyayAdIni / adhyayanaM dhyAnaM bhAvanA ca kA sarvanAze // 24.4 // 2 anyo'nyaH pratigrAsaM bhoktA'nte na so'pi kA tRptiH gandhAdayo'pyevamiti saMvyavahAravyucchittiH // 2405 // // 965 // Jan E inema For Personal and Price Use Only TANTwww.jaineibrary.org Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 966 // Jain Educator Intern 'jeNaM ciya paigAsaM bhinnA tittI ao ciya viNAso / tittIe tittassa ya evaM ciya savvasaMsiddhI // 2406 // yenaiva yata eva pratigrAsamanyo'nyazca bhoktA bhavati, aparAparA ca tRptimAtrA bhavati, ata eva tRpteH, tRptasya ca pratikSaNaM vinAzo'bhyupagamyate'smAbhiH, vizeSaNabhede vizeSyasyApyavazyaM bhedAt, anyathA vizeSaNabhedasyApyayogAt / pratikSaNavinAzitve tRptyAyogo'bhihita eveti cet / tadayuktam / kutaH / ityAha- 'evaM viya savvasaMsiddhI tti' evameva pratikSaNavinAzitva eva sarvasyApi tRpti-zrama-klamAderlokavyavahArasya saMsiddhiH / idamuktaM bhavati- tRptyAdivAsanAvAsitaH pUrvapUrvakSaNAduttarottarakSaNaH samutpadyate tAvat yAvat paryanta utkarSavantastRptyAdayo bhavanti / etacca kSaNikatva evopapadyate, na nityatve / nityasyApracyutA nutpanna- sthiraikasvabhAvatvena sarvadaiva tRptyAdisadbhAvAt sarvadaiva tadabhAvAd veti // 2406 / / atrottaramAha vvisavvanAse vuDDhI tittI ya kiMnimittA to? / aha sAvi te'Nuvattai savvaviNAso kahaM jutto ? // 2407 // 'to tti' yadyevam, tataH pUrvakSaNasya sarvathA vinAza uttarottarakSaNeSu tRptyAdInAM yA krameNa dRddhirutkarSavatI paryante tRptiH zramAdisaMbhUtizca sA kiMnimittA kiMkAraNA ? iti vaktavyam ? / pUrvapUrvakSaNenottarottarakSaNasya yA tRptyAdivAsanA janyate tannimiti cet / na, tasyAstadanarthAntaratve pUrvapUrvakSaNanAze nAzAt / athottarottarakSaNeSu sAnuvartata eveti te tavAbhiprAyaH tarhi pUrva pUrvakSaNasya sarvavinAzaH kathaM yukto vaktum, tadanarthAntarabhUtatRptyAdivAsanAyAH samanuvartanAt ? iti / / 2407 // sarvasya kSaNikatve dUSaNAntaramapyAha- " dikkhA va savvanAse kimatthamahavA maI vimokkhatthaM / so jai nAso savvassa to tao kiM va dikkhAe ? // 2408 // dIkSA vA kSaNAnAM sarvanAze kimarthamiti vAcyam ?- nirarthikeyamiti bhAvaH / atha mokSArthaM dIkSeti parasya matiH, tatrApi vaktavyam - sa mokSo nAzarUpo vA'bhyupagamyate, anAzarUpo vA ? / tatra 'so jai nAso tti' sa mokSo yadi nAzarUpa iti pakSaH, 'savvassa 1 yenaiva pratigrAsaM bhinnA tRptirata eva vinAzaH / tRptestRptasya caitrameva sarvasaMsiddhiH // 2406 // 2 pUrvasarvanAza vRddhistRptizca kiMnimittA tataH ? atha sApi te'nuvartate sarvavinAzaH kathaM yuktaH 1 // 2407 // dIkSA vA sarvanAze kimarthamathavA matirvimokSArtham / sa yadi nAzaH sarvasva tataH sakaH kiM vA dIkSayA ? // 2404 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 966 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahAva vizeSA bRhadvattiH / // 967 // to tautti' tatastarhi tako'sau mokSaH sarvasyApi vastunaH svarasataH prayatnamantareNApi tvadabhiprAyeNa siddha eva, ki dIkSAprayatnena ? iti / / 2408 // athAnAzarUpo nityo mokSastatrAhaaha nicco, na kkhaNiyaM to savvaM aha maI ssNtaanno| ahau tti tao dikkhA nissaMtANassa mukkho tti // 2409 // atha nityo mokSaH 'to ti' tatastarhi 'sarva vastu kSaNikam' ityetad na bhavati, mokSeNaiva vyabhicArAt / atha sva AtmIyo vijJAna-vedanA-saMjJA-saMskAra-rUpAtmakaskandhasya kSaNaparamparArUpaH saMtAno nAdyApi hataH, niHsaMtAnasyaiva ca mokSaH, ato niHsaMtAnArtha dIkSA vidhIyata iti // 2409 // atrottaramAha chiNNeNAchiNNeNa va kiM saMtANeNa savvanaTTharasa / kiMcAbhAvIbhUyassa sa-parasatANaciMtAe 1 // 2410 // sarvanaSTasya sarvaprakAraivinAzamApanasya cchinnena, acchinnena vA saMtAnena kiM prayojanam , yena saMtAnahananArtha dIkSAM gRhNIyAt / kiJca, sarvathA'bhAvIbhUtasya kSaNabhaGguratayA sarvathA vinaSTasya kimanayA cintayA- ayaM svasaMtAnaH, ayaM tu parasaMtAnaH, ayaM tu na hataH, yenocyate- 'sasaMtANo ahau tti to dikkhA' iti ? // 2410 // atha kSaNikatvasAdhakaparAbhimatapramANamupanyasya dUSaNamAha-- saivvaM payaM va khaNiyaM pajjate nAsadarisaNAu tti / naNu itto cciya na khaNiyamaMte naasovlddiio||2411|| sarva vastu kSaNikam , paryante nAzadarzanAt , payovaditi / Aha- nanu yadi vastUnAM paryante nAzo dRzyate, tarhi pratikSaNavinAzitve kimAyAtam , yena sarvaM kSaNikamucyate / satyam , kintvayamiha tadabhiprAyaH- paryante'pi ghaTAdInAM vinAzastAvad nirhetuka evaM bhavati, mudrAdevinAzahetAreyogAt / tathAhi- mudgarAdinA kiM ghaTa evaM kriyate, kapAlAni vA, tuccharUpo'bhAvo vA ? ityAdiyuktito , atha nityo, na kSaNikaM tataH sarvamatha matiH svasaMtAnaH / ahata iti tato dIkSA niHsaMtAnasya mokSa iti // 2409 // 2 chinnenAcchinnena vA kiM saMtAnena sarvanaSTasya / kijJA'bhAvIbhUtasya sva-parasaMtAnacintayA // 2410 // 3 gAthA 2409 / 4 sarva paya iva kSaNikaM paryante nAzadarzanAditi / nanvita eSa na kSaNikamante nAzopalabdhaH // 24 // 1 // // 967 // Jan Education Intem For Personal and Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvattiH / vizeSA0 // 968 // vinAzasya nirhetukatvaM prAgatraiva dArzatam / tato nirhetuko'sau bhavannAdita eva bhavatu, anyathA paryante'pi tadabhavanamasaGgAditi paryanta nAzadarzanAd hetoH kssnniktvsiddhiH| atra mUriH prAha-- nanvetasmAdeva paryante nAzadarzanalakSaNAdetorasmAbhiretacchakyate vaktum / kim ? ityAha-na kSaNikaM na pratikSaNaM vastu vinazyatItyarthaH, paryanta eva tannAzopalabdheH, ghaTAdivat / na ca yuktivAdhitatvAd bhrAnteyamupalabdhiriti zakyate vaktum , sarveSAM sarvatretyameva pravartanAt , yuktInAmevAnayA bAdhanAt , zUnyavAdiyuktivAditi // 2411 // ___ yadi punarAdita eva vastUnAM vinAzaH syAt tadA kiM bhavet ? ityAhaIharAiu cciya tao dIsejaMte vva kIsa va samANo / savvaviNAse nAso dIsai aMte na so'nnattha ? // 2412 // __ itarathA yadi pratikSaNaM nAzo bhavet tadA yathA paryante sarveNApi bhavanasau dRzyate, tathA Adita evAdi-madhyeSu sarvatra tako'sau nAzo dRzyeta / atha paryante'sau dRzyate nAdi-madhyeSu, kiM kurmaH / tarhi praSTavyo'si / kim ? ityAha- 'kIsa vetyAdi' kimiti cAsau nAzo vastvabhAvarUpatayA sarvatra samAno niravazeSasvarUpo'pi san sarvavinAze mudgarAdinA vihite dRzyata upalakSyate'nte paryante, na punaranyatrAdi-madhyeSu sarvatra bhavatA'bhyupagato'pyaso bhavannupalakSyata ityatra kAraNaM vAcyam , na punaH pAdaprasArikA zreyaskarIti bhAvaH / / 2412 // __ api ca-paryante nAzadarzanarUpasya hetoH siddhatvamabhyupagamya dUSaNamuktaM yAvatA jainAnAM heturapyayamasiddhaH, paryante'pi ghaTAdInAM sarvathA nAzAnabhyupagamAditi darzayannAhaaMte va sabvanAso paDivaNNo keNa jaduvalaDIo / kappesi kkhaNaviNAsaM naNu pajjAyataraM ta pi // 2413 // yadivA, bhoH kSaNabhaGgavAdin ! ante paryante'pi mudrAdisaMnidhAne ghaTAdivastunaH sarvanAzaH sarvathA vinAzaH kena prativAdinA jainenAbhyupagataH, yadupalabdheryadarzanAvaSTambhena tvaM kSaNabhaGgarUpaM pratikSaNavinAzaM kalpayasi ghaTAdeH ? / yadi mudrAdisaMnidhAne sarvavinAzastasya jainai bhyupagamyate, tarhi tadavasthAyAM ghaTo na dRzyate, kapAlAnyeva ca dRzyanta ityetat kimiSyate ? ityAha-- 1 itarathAdita eva sako razyetAnte iva kasmAd vA samAnaH / sarvavinAza nAzo dazyate'nte na so'nyatra ? // 2412 // 2 ante vA sarvanAzaH pratipannaH kena yadupalabdheH / kalpayasi kSaNavinAzaM nanu paryAyAntaraM tadapi // 2413 // 968 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ See vizeSA. // 969 // 'navityAdi' nanvaho ! mRdUpatayA'vasthitasyaiva ghaTadravyasya bhUta-bhaviSyadanantaparyAyApekSayA tadapi paryAyAntaraM paryAyavizeSa eva kapAlAni, na punastadAnIM ghaTasya sarvathA vinAzaH, mRdUpatAyA apyabhAvaprasaGgAt , tathA ca kapAlAnAmamRdUpatAparityasiddhiH paryante vRhatiH / sarvanAzasyeti // 2413 // bhavatu vA tatsiddhiH, tathApi nAtaH sarvavyApinI kSaNikatvasiddhiriti darzayannAha 'jesiM va na pajjate viNAsadarisaNamihaMbarAINaM / tanniccabbhuvagamao savvakkhaNaviNAsimayahANI // 2414 // ghaTAdInAM tAvat paryante sarvanAzadarzanAt prasaGgenAdita eva pratikSaNanazvaratA sAdhayati bhavAn , tato yeSAmambarAdInAM vyomakAla-digAdinA paryante vinAzadarzanaM kadAcidapi nAsti, teSvasmAt prasaGgasAdhanAt pratisamayanazvaratvaM na sidhyati / tatasteSAM nityatvamevAbhyupagantavyam / tannityatvAbhyupagame ca ' sarva kSaNikam ' iti vyAptiparaM yad mataM bhavatastasya hAniraghaTamAnataiva mAnotIti / / 2414 // bhanayantareNApi sthavirA azvamitra zikSayanti / katham ? ityAha pajjAyanayamayamiNaM jaM savvaM vigama-saMbhavasahAvaM / davvaTThiyassa niccaM egayaramayaM ca micchattaM // 2415 // paryAyavAdina eva nayasyedaM mataM yat tvaM brUSe- sarvameva tribhuvanAntarargataM vastu vigama-saMbhavasvabhAvaM- pratikSaNamutpadyate vinazyati cetyarthaH / dravyamevArthoM yasya na paryAyA sa dravyArthikastasya tu dravyArthikanayasya tadeva sarva vastu nityaM matam / evaM ca sthite yad bhavAnekatarasyaiva paryAyanayasya pratikSaNavinazvaratvalakSaNaM matamabhyupagacchati tad mithyAtvameveti muJcedamiti bhAvaH // 2415 // kimityetad mithyAtvam ? ityAha jamaNaMtapajjayamayaM vatthu bhuvaNaM va cittapariNAmaM / Thii-vibhava-bhaMgarUvaM niccAniccAi to'bhimayaM // 2416 // yad yasmAd naikAntataH paryAyamayaM, nApyekAntena dravyarUpam, kintvanantaparyAyaM sthityu-tpAda-vinAzarUpatvAd bhU-bhavana-vimAna. yeSAM vA na paryante vinAzadarzanamihAmbarAdInAm / tamityAbhyupagamataH sarvakSaNavinAzimatahAniH // 2414 // H969 // 2 paryAyanayamatamidaM yat sarva vigama saMbhavasvabhAvam / dravyArthikasya nityamekataramataM ca mithyAtvam // 2415 // 3 padanantaparyavamayaM vastu bhuvanamiva citrapariNAmam / sthiti-vibhava-bhArUpa nimAniyAdi tato'bhimatam // 21 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRhdvti| // 970 // dvIpa-samudrAdirUpatayA tribhuvanamiva samastamapi vastu nityA-'nityAdirUpatayA vicitrapariNAmamanekasvarUpaM bhagavatAmabhimatam / ato'syaikAntavinazvaralakSaNaikarUpAbhyupagamo mithyAtvameveti / / 2416 / / apica, suha-dukkha-baMdha-mukkhA ubhayanayamayANuvaTTiNo juttA / egayarapariccAe savvavvavahAravocchittI // 2417 // bhAvitAthaiveti / / 2417 // kimityekataraparityAge sukhAdivyavahArAbhAvaH ? ityAzaGakya pramANayannAha-- ne suhAi pajjayamae nAsAo savvahA mayasseva / na ya davaTThiyapakkhe niccattaNao nabhasseva // 2418 // ekasminneva paryAyanayamate'GgIkriyamANe na sukhAdi jagato ghaTata iti pratijJA, sukha-duHkha-bandha-mokSAdayo na ghaTanta ityarthaH / utpattyanantaraM sarvathA nAzAditi hetuH / mRtasyeveti dRSTAntaH / na ca dravyArthikanayapakSe kevale samAzrIyamANe sukhAdi ghaTate, ekAntanityatvenAvicalitarUpatvAt , nabhasa iveti / tasmAd dravya-paryAyobhayapakSa evaM sarvamidamupapadyata ityayameva grAhyaH, kevalaikanayapakSastu doSalakSakakSIkRtatvAt tyAjya eveti // 2418 // punarapyazvamitramanukampamAnAH sthavirAstacchikSAmAhuH jai jiNamaya pamANaM to mA davvaThiyaM paricayasu / sakkarasa va hoi jao tannAse sabbanAso tti // 2419 // pUrvadarzitasUtrApAlakabhAvArthamajAmannapi vibhramitacittatayA tatmAmANyaM pUtkurvANaH kila jinavacanaprAmANyAvalambinamAtmAnaM manyate bhavAn / tad yadi hanta ! satyameva jinamataM bhavataH pramANam, tataH kevalaparyAyavAditayA jinamatAbhimatamapi dravyAstikanayaM mA parityAkSI:- dravyAstitvaM mA pratiSedhayetyarthaH, yato yasmAt zAkyasya bauddhasyeva tava tannAze dravyasya sarvathA vinAze svIkriyamANe 'savvanAso ti sarvasyApi tRpti-zramAderbandha-mokSAdezca vyavahArasya nAzo bhavati vilopaH prAmotItyarthaH / / 2419 / / PRESS , sukha-duHkha-bandha-mokSA ubhayanayamatAnuvartino yuktAH / ekataraparityAge sarvavyavahAralyupichattiH // 2417 // 2ma sukhAdi paryavamate nAzAt sarvathA mRtasyeva / na ca draSyArthikapakSe nityatvato nabhasa iva // 2418 // 3 yadi jinamataM pramANe sato mA daNyAdhikaM parityAkSIH / zAkyasyeva bhavati yatastamAze sarvanAza iti // 24 // 9 // Jan Education internati For Personal and Price Use Only aniwww.jaineibrary.org Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PROTOTre vizeSA. bavAha // 971 // ityAdiyuktipravandhataH prajJApyamAno'pyasau yAvad na kiJcit pratipadyate, tatastatra ki saMjAtam ? ityAhaIya paNNavio vi jao na pavajjai so kao tao bajjho / viharaMto rAyagihe nAuM to khNddrkkhehi||2420|| gahio sIsehiM samaM ee'himara tti japamANehiM / saMjayavesacchaNNA, sajjhaM sabve samANeha // 2421 // amhe sAvaya ! jayao katthuppaNNA kahiM ca pavvaiyA / amugattha baiMti saDDhA te vocchaNNA tayA ceva // 2422 // tubbhe tavvesadharA bhaNie bhayao sakAraNaM ca tti / paDivaNNA gurumUlaM gaMtUNa tao paDikkantA // 2423 // uktArthA eva, navaraM 'bhaNie bhayao sakAraNaM ca tti' taiH khaNDarakSazrAvakairevaM pUrvokte bhaNite sati bhayato bhayAt sakAraNaM ca sayuktikaM ca samAkAnuzAstirUpaM tadvacaH pratipannAste'zvamitrapramukhA nihnavasAdhavaH / iti paJcatriMzadgAthArthaH // 2420 // // 2421 // 2422 // 2423 / / // ityazvamittranAmA caturthaH sAmucchedikanihnavaH samAptaH // atha paJcamavaktavyatAmabhidhitsurAhaaTThAvIsA do bAsasayA taiA siddhiM gayassa vIrassa / dokiriyANaM diTThI ullugatIre samuppaNNA // 2424 // aSTAviMzatyabhyadhike dve varSazate tadA siddhiM gatasya zrImanmahAvIrasyAtrAntare dvaikriyanihavAnAM dRSTirullukAtIre samutpanneti // 2424 // kathaM punariyamutpannA ? ityAha 1 iti prajJApito'pi yato na prapadyate sa kRtastato bAhyaH / biharan rAjagRhe jJAtvA tataH khaNDarakSaiH // 2420 / / gRhItaH ziSyaiH samamete'bhimarA iti jalpadbhiH / saMyataveSacchannAH, sadyaH sarvAn samAnayeha / / 2421 // varya zrAvaka ! yatayaH kutrotpannAH kadA vA prabajitAH / amutraka bruvanti zrAddhAste myucchinAstadeva // 2422 / / yUyaM tadveSadharA bhaNite bhayataH sakAraNaM ceti / pratipanA gurumUlaM gatvA tataH pratikrAntAH / / 2423 // R // 971 // 2 aSTAviMzatyA vai varSapAte tadA siddhiM gatasya vIrasya / daikriyANAM dRSTirullukAtIre samutpamA // 2424 // Jain Educationa.Internal For Personal and Price Use Only F i Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SK vizeSA // 972 // neikheDajaNavaulluga mahagiri dhaNagutta ajjagaMge ya / kiriyA do rAyagihe mahAtavotIramaNinAe // 2425 // ullukA nAma nadI tadupalakSito janapado'pyullukA / ullukAnadyAzvakaspistIre dhUlipAkArAvRtanagaravizeSarUpaM kheTasthAnamAsIt , dvitIye tUllukAtIraM nAma nagaram / anye tvAhuH- etadevollukAtIraM dhUlipAkArAtatvAt kheTamucyate / tatra ca mahAgiriziSyo dhanagupto naam| asyApi ziSya AryagaGgo nAmAcAryaH / ayaM ca nadyAH pUrvataTe, tadAcAryastvaparataTe / tato'nyadA zaratsamaye mUrivandanArtha gacchan gaGgo nadImuttarati / sa ca khalvATaH / tatastasyopariSTAduSNena dahyate khallI / adhastAttu nadyAH zItalajalena zaityamutpadyate / tato'trAntare kathamapi mithyAtvamohanIyodayAdasau cintitavAn- aho ! siddhAnte yugapatkriyAdyAnubhavaH kila niSiddhaH, ahaM tvekasminneva samaye zaityamASNyaM ca vedayAmi, ato'nubhavaviruddhatvAd nedamAgamoktaM zobhanamAbhAti / iti vicintya gurubhyo nivedayAmAsa / tatastaivakSyamANayuktibhiH prajJApito'sau / yadAca khAgrahagrastabuddhivAdna kizcit pratipadyate / tadoddhAvya bAhyaH kRto viharan raajgRhngrmaagtH| tatra ca mahAtapastIraprabhavanAmni prazravaNe maNinAganAmno nAgasya caityamasti / tatsamIpe ca sthito gaGgaH parSatpurassaraM yugapatkriyAdvayavedanaM prarUSayati sma / tacca zratvA prakupito maNinAgastamavAdI- are duSTazikSaka ! kimevaM prajJApayasi, yato'traiva pradeze samavasRtena zrImadvardhamAnasvAminakasmin samaye ekasyA eva kriyAyA vedanaM prarUpitam / tacceha sthitena mayApi zrutam / tat kiM tato'pi laSTataraH prarUpako bhavAn , yenaivaM yugapat kriyAyavedana prarUpayasi / tatparityajatA kUTaprarUpaNAm , anyathA nAzayiSyAmi tvAm / ityAditaduditabhayavAkyaiyuktivacanaizca prabuddho'sau mithyAduSkRtaM dacA gurumUlaM gatvA pratikrAnta iti // 2425 // atra bhASyamneimullugamuttarao sarae sIyajalamajagaMgassa / sUrAbhitattasiraso sIusiNaveyaNobhayao // 2426 // laggo'yamasaggAho jugavaM ubhayakiriovaogo tti| do vi samayameva ya sIusiNaveyaNAo me // 2427 // gatArthe, navaramAryagaGgasya lagno'yamasadgraho yaduta- yugapaskriyAdyasaMvedanopayogo'sti, yad yasmAd me mama dve api zItoSNa , narakheTajanapadolluke mahAgiridhanagupta AryagaGgazca / kiye ve rAjagRhe mahAtapastIramaNinAgaH // 2425 // 1 nadImullukAmuttarataH zaradi zItajalAmArSagaGgasya / sUrAbhitaptazirasaH zItoSNavedanobhayataH // 2526 // lamo'yamasadgraho yugapadubhayakriyopayoga iti / yad dve api samakameva ca zItoSNavedane me / / 2427 / / marUpayAsa ? mapitam / taceha sthitena mayAmApayasi, yato'traiva madeza pravAsa // 927 // For Personal and Price Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 973 // Jain Education Internat vedane samakAlameva staH / prayogazcAtra- yugapadubhayakriyAsaMvedanamasti, anubhavasiddhatvAt mama pAda- zirogatazItoSNakriyA saMvedanavaditi / / 2426 / / 2427 // evaM gaGgenokte kimabhUt 1 ityAha tara majogeNAyaM guruNA'bhihio tumaM na lakkhesi / samayAisuhumayAo maNo'ticalasuhumayAo ya // 2428 // guruNA'bhihito'sau - hanta ! yo'yaM yugapatkriyAdvayAnubhavastvayA gIyate sa taratamayogena krameNaiva bhavataH saMpadyate na yugapat, paraM sadapi kramabhavanamasya tvaM na lakSayasi, samayA-''valikAdeH kAlasya sUkSmatvAt tathA manasazcAticalatvenAtisUkSmatvena cAzusaMcAritvAditi / tasmAt 'anubhavasiddhatvAt' ityasiddho'yaM heturiti / / 2428 / hetvasiddhimeva bhAvayati - humAsucaraM cittaM iMdiyadeseNa jeNa jaM kAlaM / saMbajjhai taM tammattanANaheu ti no teNa // 2429 // uvalabhae kiriyAo jugavaM do dUrabhiNNadesAo / pAya sirogayasIunhaveyaNANubhavarUvAo // 2430 // sUkSmamAzucaraM ca cittaM manaH, tatra sUkSmaM sUkSmAtIndriyapudgalaskandhanirvRttatvAt, AzucaraM tu zIghrasaMcaraNazIlatvAt / tatazca tadevaMbhUtaM cittaM yena yena kAyAdyAkArasparzanAdidravyendriyasaMbandhinA dezena saha yasmin kAle saMbadhyate saMyujyate tasmin kAle tasya tanmAjJAnaheturbhavati yena sparzanAdidravyendriyadezena saMbadhyate tajjanyasyaiva zItAdiviSayasyoSNAdiviSayasya vaikataravijJAnasya heturjAyate, na tu yenendriyadezena saha tatkAle svayaM tad na saMbaddhaM tajjanyajJAnasyApi heturityarthaH / itizabdo vAkya samAptyarthaH / yenaivam tena kAraNena no naiva durabhinnadeze dve kriye ko'pi yugapadupalabhate saMvedayata iti saMbandhaH / kathaMbhUte dve kriye ! ityAha- pAda- zirogatazItovedanayoranubhavanamanubhavastadrUpe tadAtmike / atra prayogaH- iha pAda- zirogatazItoSNavedane yugapad na ko'pi saMvedayate, bhinnadezasvAt, vindhya - himavacchikhara sparzana kriyAdvayavaditi 'anubhavasiddhatvAt' ityasiddho'yaM heturiti / / 2429 / / 2430 // 1 taratamayogenAyaM guruNA'bhihitastvaM na lakSayasi / samayAdisUkSmatAto mano'ticalasUkSmatAtazca // 2428 // 2 sUkSmAzucaraM cittamindriyadezena yena yasmin kAle saMbadhyate tat tanmAtrajJAnaheturiti no tena // 2429 // upalabhate kriye yugapad dve dUra-bhinnadezAt / pAda- zirogatazItoSNavedanAnubhavarUpe // 2430 // For Personal and Private Use Only bRhadvaciH / // 973 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRha // 974 // kizca, uvaogamao jIvo uvaujjai jeNa jammi jaM kAlaM / so tammaovaogo hoi jahiMdovaogammi // 2431 // upayogenaiva kevalena nirvRtta upayogamayo jIvaH / tataH sa yena kenApi sparzanAdIndriyadezena karaNabhUtena yasmin zItohaNAdhanyataraviSaye 'jaM kAlaM ti' yasmin kAla upayujyate sAvadhAno bhavati tanmayopayogo bhavati- yatra zItAdyanyatarArtha upayuktastanmayopayoga eva bhavati nAnyathopayukta ityarthaH / udAharaNamAha- 'jahiMdovaogammi tti' yathendropayoge vartamAno mANavakastanmayopayoga eva bhavati, na punararthAntaramayopayogaH / idamatra tAtparyam- ekasmin kAla ekatraivArtha upayukto jIvaH saMbhavati, na | tvarthAntare, pUrvoktasAMkaryAdidoSaprasaGgAt / tatazca yugapatkriyAdvayopayogAnubhavo'siddha eveti // 2431 // ekasminnartha upayuktaH kimatyarthAntare'pi nopayujyate ? ityAha so taduvaogamettovauttasatti tti tassamaM ceva / atyaMtarovaogaM jAu kahaM keNa vaMseNa ? // 2432 // sa jIvaH 'taduvaogamettovauttasatti ti tasya vivakSitaikArthasyopayogastadupayogaH sa eva tanmAtra tatropayuktA vyApRtA niSThAM gatA zaktiryasya sa tadupayogamAtropayuktazaktiriti kRtvA kathaM tatsamakAlamevArthAntara upayogaM yAtu - na kathaJcidityarthaH, sAMkaryAdiprasaGgAt / kiJca, sarvairapi svapradezairekasminnartha upayukto jIvaH kenodaritenAMzenArthAntaropayogaM vrajatu / nAstyeva hi sa kazciduritoMzo yena tatsamakamevArthAntaropayogamasau gacchediti bhAvaH // 2432 // yadi samakAlameva kriyAyopayogo na bhavati, tahi kathamahaM taM saMvedayAmi ? ityAzaGkhyAha samayAisuhumayAo mannasi jugavaM ca bhinnakAlaM pi / uppaladalasayavehaM va jaha va tadalAyacakaM ti||2433|| samayAvalikAdikAlakRtavibhAgasya sUkSmatvAd bhinnakAlamapi kAlavibhAgena pravRttamapi kriyAdvayasaMvedanamutpalapatrazatavedhavad yugapat pravRttamiva manyase tvam / na hi utpalapatrazatamauttarAdharyeNa vyavasthApita sutIkSNayApi sUcyA chekena samarthenApi ca vedhakA sama 1 upayogamayo jIva upayujyate yena yasmin yasmin kAle / sa tanmayopayogo bhavati yathendropayoge // 2433 // 2 sa tadupayogamAtrIpayuktazaktiriti tatsamameva / arthAntaropayoga yAtu kadhaM kena vAMzena ? // 2432 // 3 samayAdisUkSmatAto manyase yugapaccca bhinna kAlamapi / utpaladalazatavedhamiva yathA vA tadalAtacakramiti // 2433 // jAjarakAkAnAmanjasamajaphakaraka bAsasa // 974 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvattiH / Re kAlameva vidhyate, kintu kAlabhedena, uparyuparitane'vidvegdho'dhovartinaH patrasya vedhAryAgAt , atha ca vedhakartA yugapad vihitame-- vizeSA. va vedhaM manyate, tadvedhanakAlabhedasya sUkSmatvena durlakSatvAt / yathA vA tat prasiddhamalAtacakraM kAlabhaMdena dikSu bhramadapi bhramaNakAlabhedasya // 975 // sUkSmatvena duravagamatvAd nirantarabhramaNameva lakSyate / evamihApi zItoSNakriyAnubhavakAlabhedasya sUkSmatvena duravaseyatvAd yugapadiva tadanubhavaM manyate bhavAniti / / 2433 // mano'pi ziraH pAdAdibhiH sparzanendriyadezairindriyAntaraizca yugapad na saMbadhyate kintu krameNaiva, kevalamAzucAritvena sUkSmatvena ca vasya kramasaMbandho na lakSyata iti darzayannAha 'cittaM pi neMdiyAiM samei samamaha ya khippacAri tti / samayaM va sukkasakkulidasaNe savyovaladdhitti // 2434 // cittamapi ca naivandriyANi samameva sameti- mano'pi naivendriyaiH saha yugapat saMvadhyata ityarthaH / upalakSaNatvAd nApi zira:pAdAdibhiH sparzanendriyadezaiyugapat saMbadhyate, atha ca kSipacAri zIghrasaMcaraNazIlaM taditi kRtvA samakamiva yugapadiva 'sarvatra saMbaddha lakSyate' iti zeSaH / dRSTAntamAha-- 'samayaM vetyaadi'| 'samayaM vA' ityetadanantaraM yojitamapyAvRttyA punarapIha yojyate / tatra vAzabdo yathArthe / yathAzabdazca dRSTAntopanyAsArthe / yathA zuSkazaSkulikAdazane sarveSAmapi zakulikAgatarUpa-rasa-gandha-sparza-zabdAnAmupalabdhiH sarvopalabdhirasamakaM pravRttApi samakaM lakSyate tathA'trApi manaH zira-pAdAdibhiH sparzanendriyadezairindriyAntaraizca krameNa saMbadhyamAnamapi yugapat saMbadhyamAnaM lakSyata ityarthaH / idamatra hRdayam- iha dIrghA zuSkA ca zakulikA kasyacid bhakSayatastadrUpaM cakSuSA vIkSamANasya rUpajJAnamutpadyate, tadgandhaM ca ghrANenA''jighrato gandhajJAnam , tadrasaM ca rasanayA''svAdayato rasajJAnam , tatsparza ca sparzanena vedayataH sparzajJAnam , carvaNotthaM tacchabdaM ca bhRNvataHzabdajJAnamupajAyate / etAni ca pazcApi jJAnAni krameNaiva jAyante, anyathA sAMkaryAdidoSaprasaGgAt , matyAdijJAnopayogakAle cAvadhyAyupayogasyApi prAptaH, ekaM ca ghaTAdikamartha vikalpayato'nantAnAmapi ghaTAdyarthavikalpAnAM pravRttiprasaGgAcca / na caitadasti / tataH krameNa jAyamAnAnyapyetAni jJAnAni pratipattA 'yugapadutpadyante' iti manyate, samayA-''valikAdikAlavibhAgasya sUkSmatvAt / evamihApi ziraH-pAdAdibhiH sparzanendriyadezairindriyAntaraizca krameNa saMbadhyamAnamapi manaH pratipattA yugapat saMvadhyamAnamadhyavasyati / na tu tatvato'sau manasaH khabhAvaH, tathA coktam- "yugapajjJAnAnutpattirmanaso liGgam" iti / yadi coktanyAyena sarvendriya 1 cittamapi nendriyANi sameti samamatha ca kSipracArIti / samakamiva zuSkazaSkuladizane sarvopalabdhiriti // 2435 // 2 gautamabhASye 1,16 // // 975 // Jan Education Internat For Personal and Price Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javAba vizeSA vRhadatiH / // 976 // dvAreNotpadyamAna upalamme krameNa saMcarato manasaH saMcAro durlakSaH, tarhi kathamekasyaiva sparzanendriyamAtrasya zItavedanopayogAduSNavedanopayogarUpa upayogAntare janye tatsaMcAraH sulakSaH syAt , alakSyamANe ca tatkramasaMcAre zIto-SNakriyAdvayopayogaviSayau yugapadadhyavasAyau bhavahaiti // 2434 // etadevAha savvediovalaMbhe jai saMcAro maNassa dullkkho| egeMdiovaogaMtarammi kiha hou sulakkho ? // 2435 // vyAkhyAtAthaiva // 2435 // yadi punarekasminnartha upayuktamapi mano'thontare'pyupayogaM gacchet tadA ko doSaH syAt ? ityAha annaviNiuttamaNNaviNiogaMlahai jai maNo teNaM hatthi pi TThiyaM purao kimaNNacitto nalakkhei ? // 2436 // anyasmin zItavedanAdike'rthe viniyuktamupayuktamanyaviniyuktaM mano yadi 'aNNaM ti anya uSNavedanAdiko'rthastadviSayopayogo'nyastamanyaM viniyogasupayogaM labhate, 'teNaM ti' tarhi kimityanyacitto'nyArthopayuktacitto devadattAdirhastinamapi purato vyavasthitaM na lakSayati ? / tasmAdekasminnartha upayuktaM mano na kadAcidanyArthopayogaM labhata iti // 2436 // yadi tvekopayoge upayogAntaramapISyate tadaitadapi kiM neSyate / kim ? ityAhaviNiogantaralAbhe va kiM ttha niyameNa to samaM ceva / paivatthumasaMkhejA'NatA vAjaM na vinniogaa?||2437|| ekopayogakAle viniyogAntarasyopayogAntarasya lAbhe veSyamANe 'to ti' tataH kimatra kriyAdvayopayogalakSaNena niyamena, 'jati yat prativastvasaMkhyeyA anantA vA samameva yugapadeva viniyogA neSyante ? / idamuktaM bhavati- yadi zItavedanopayogakAle uSNavedanopayogo'pIdhyate, tarhi kimatrAnena kriyAdvayopayoganaiyatyena, yadasaMkhyeyA anantA vA prativastu yugapadupayogA na bhavanti, khAsa bahasamAnatA // 976 // 1 sarvendriyopalambhe yadi saMcAro manaso durlakSaH / ekendriyopayogAntare kathaM bhavatu sulakSaH // 2435 // 2 anyAvaniyuktamanyaviniyoga labhate yadi manastena / hastinamapi sthitaM purataH kimanyacitto na lakSayati // 2436 // viniyogAntaralAbhe vA kimatra niyamena tataH samameva / prativastvasaMkhyeyA anantA dA yad na viniyogAH // 2437 // Seeee Jan E inema For Personal and Use Only a w.jainmibrary.org Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathaikakAle dvitIyopayogastathA bahavo'pi bhavantviti bhAvaH / iha ca 'davyAo asaMkhejje saMkheje yAvi pajjave lahai' iti vacavizeSA nAdekasminnarthe samakAlamavAdhijJAninaH kilotkRSTato'saMkhyeyA upayogAH prApnuvanti, zeSajJAninAM svanantA ityabhiprAyavatA proktm||977|| 'paivatthumasaMkheja'- ityAdi // 2437 // atra parAbhiprAyamadhikRtya parihAramAha__ behu-bahuvihAigahaNe naNuvaogabahuyA sue'bhihiA / tamaNegaggahaNaM ciya uvaAgANegayA nsthi||2438|| nanu bahu-bahuvidha-kSiprA-nizritA-saMdigdha-dhruva-setaravastugrahaNe pUrvamihaivAvagrahAdInAmanujJAne ekasminnupayogabahutA zruteER Sbhihitaiva, iti 'paivatthumasaMkheja-' ityAdi siddhasAdhanameva, iti pareNokte satyAha- 'tamaNegetyAdi / tad bahu-bahuvidhAdirUpaM vastu no'nekaparyAyANAM sAmAnyarUpatayA grahaNamAtrameva jJAne upayogayogyatAmAtravyavasthApanameva, ekasmistu vastunyekakAlamupayogAnekatA kApi nAsti, krameNaivopayogAnAM bhAvAditi / / 2438 / / ___ yaduktam-'tamaNegaggahaNaM ciya' iti, tadupajIvya paraH pAha samayamaNegaggahaNaM jai sIosiNadugammi ko doso ? / keNa va bhaNiyaM doso uvaogaduge viyAro'yaM // 2439 // yadyAcArya ! samakaM yugapadanekeSAmarthAnAM grahaNaM tvayApyanujJAyate tadA zItoSNadvaye gRhyamANe ko doSaH, yena gaGgAbhyupagamo dRSyate / mUrirAha- 'keNa vetyAdi kena punarbhaNitam- 'hanta ! yat samakamanekArthagrahaNe doSaH 1, gRhyante yugapadapi sAmAnyarUpatayA senA-vanagrAma-nagarAdivadaneke'rthA iti, etad na nivArayAmo vayamityarthaH, kevalamihopayogadvaye vicAro'yaM prastutaH / sa ca upayoga ekadA eka eva bhavati, na tvaneka iti // 2439 // punarapi paramaznamAzaGkayottaramAha samayamaNegaggahaNe egANegovaogabheo ko ? / sAmaNNamegajogo khadhAvArovaogo vva // 2440 // RA977 // 1 gAthA 760 / 2 bahu-bahuvidhAdigrahaNe nanUpayogabahutA zrute'bhihitA / tadanekagrahaNamevopayogAnekatA nAsti // 2438 // 2 samakamanekagrahaNaM yadi zItoSNadvike ko doSaH / kena vA bhaNitaM doSa upayogahike vicAro'yam // 2539 // 3 samakamanekagrahaNa ekAnekopayogabhedaH kaH ? / sAmAnyamekayogaH skandhAvAropayoga iva // 2440 // Jan Education Intera For Personal and Price Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. vRhadA // 978 khaMdhAro'yaM sAmaNNamettamegovaogayA samayaM / paivatthuvibhAgo puNa jo so'Negovaoga ti // 2441 // nanu samakaM yugapadanekArthagrahaNe'bhyupagamyamAne ko'yamekAnekopayogabhedo nAma, yenocyate- 'uvaogANegayA natthi' iti / atrottaramAha- 'sAmaNNamegajogo ti yaH sAmAnyopayogaH sa ekopayogo'bhidhIyate, skandhAvAropayogavaditi dRssttaantH| amumevArtha spaSTayati- 'khaMdhAro'yamityAdi' samakaM yugapadeva 'skandhAvAro'yam' ityevaM yat sAmAnya sAmAnyamAtragrAhako ya upayoga ityarthaH, sa ekopayogatA bhaNyate / yaH punaH prativastu 'ete hastinaH, amI azvAH, ime rathAH, ete padAtayaH, ete khaDga-kumbhAdayaH, zirastrANakavacAdayaH, paTa-kuTikAH, dhvajAH, patAkA, DhakkA-zaha-kAhalAdayaH, karabha-rAsabhAdayazca' ityAdiko vibhAgo bhedAdhyavasAya: so'nekopayoga iti // 2440 // 2441 // Aha- evamekAnekopayogabhede bhavadbhiryugapat kiM niSidhyate ? ityAha te cciya na saMti samayaM sAmaNNANegagahaNamaviruddhaM / egamaNegaM pi tayaM tamhA sAmaNNabhAveNaM // 2442 // ta evAnekopayogAH samakaM yugapad na santi na bhavantIti niSidhyante'smAbhiH / yattu sAmAnyenAnekeSAmarthAnAM yugapad grahaNaM tadaviruddhameva / 'tamha tti' tasmAd yugapadanekopayoganiSedhena kimuktaM bhavati ityAha- 'egamaNegaM pItyAdi' yadidaM skandhAvArAgupayoge yugapadanekArthagrahaNamasmAbhiranujJAyate 'tayaM ti' tadanekamapyanekArthagrahaNamapi sadityarthaH, 'egaM ti'- ekameva tattvata ekArthagrahaNamevetyarthaH / kena ? ityAha- 'sAmaNNabhAveNaM ti' sAmAnyarUpatayetyarthaH / ayamatra tAtparyArthaH- yadanekArthagrahaNamanujJAyate tat sAmAnyameva rUpamAzritya, vizeSarUpatayA tvanekArthagrahaNaM nAstyeva, ekasmin kAla ekasyaiva vizeSopayogasya sadbhAvAditi // 2442 // amumevArtha prakRte yojayannAha-- usiNeyaM sIyeyaM na vibhAgo novaogadgamitthaM / hojja samaM dugagahaNaM sAmaNNaM veyaNA me tti // 2443 // 'uSNeyaM zIteyaM vedanA' ityevaM yo'sau vibhAgo bhedo'sau neSTa:- zItoSNavibhAge zItoSNavizeSarUpatayA yugapad grahaNaM | haNamaviruddhaM / egamabhiH / yattu sAmAnya yadidaM // 978 // , skandhAvAro'yaM sAmAnSamAtramekopayogatA samakam / prativastuvibhAgaH punayaH so'nekopayoga iti / / 2541 // 3 gAthA 2418 / / 3 ta eva na santi samakaM sAmAnyAnekaprahaNamaviruddham / ekamanekamapi tat tasmAt sAmAnyabhAvena // 2412 // 5 SNeyaM zIteyaM na vibhAgo nopayogadvikAmatvam / bhavet samaM dvikapadaNaM sAmAnyaM vedanA mameti // 2443 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 979 // Jain Education Interna neSTamityarthaH / ata eva tadviSayamupayogadvayaM yugapad neSTam / kiM yugapad vastudrayagrahaNaM sarvathA neSTam / naivam / kutaH 1 ityAhabhavet samaM yugapad vastudvayagrahaNam / kiM vizeSarUpatayA 1 / na ityAha- sAmAnyaM sAmAnyarUpatayetyarthaH / katham ? | 'vedanA me mama vartate ityevaM yugapad dvayagrahaNaM bhavet, na tu zItoSNavedanAvizeSarUpatayetyarthaH, yugapadupayogadvayamasaGgAt, tatra ca doSANAmuktatvAditi / / 2443 // Aha- nanu yadA vedanAmAtragrAhakaM sAmAnyajJAnaM, tadaivaM zItoSNavedanAvizeSagrAhakamapi tat kasmAd neSyate ? ityAha-jaM sAmaNNavisesA vilakkhaNA tannibaMdhaNaM jaM ca / nANaM jaM ca vibhinnA sudUraovaggahA-'vAyA // 2444|| jaM ca visesannANaM sAmannanANapuvvayamavassaM / to sAmaNNavisesannANAI negasamayammi || 2445 // 'to tti' tasmAt sAmAnya grAhakaM vizeSagrAhakaM ca jJAnaM dve api naikasamaye naikakAlaM bhavata iti dvitIyagAthAyAM saMbandhaH / kuta: ? ityAha- 'jaM sAmaNNetyAdi' yad yasmAt sAmAnya vizeSau parasparamatIva vibhinnalakSaNau bhinnajAtIyau, ataH kathaM tAvekakAlamekajJAne pratibhAsete, ekasvaprasaGgAt, sAmAnyatatsvarUpavat, vizeSatatsvarUpavad vA ? | mA bhUt tatpratibhAsaH, tathApi tajjJAne yugapad bhaviSyata ityAhayasmAcca tannibandhanaM sAmAnyavizeSahetukaM sarvamapi jJAnaM tat kathaM tatpratibhAsamantareNotpadyeta ? / sAmAnya vizeSajJAnayeorekatvAdekakAlaM te bhaviSyata iti cet / tadayuktam / kutaH 1 ityAha- yasmAcca sudUraM vibhinna sAmAnya vizeSajJAnarUpAvavagrahA'vAyau, iti kathaM samaH kAlaM bhavataH 1 / yad yasmAccAvazyakaM sAmAnyagrAhakajJAnapUrvakameva vizeSagrAhakaM jJAnam, "nAnavagRhItamIhyate, nAnIhitaM nidhIyate" ityAdivacanAt / ataH kathaM tayoryugapat sambhavaH / iti / / 2444 // 2445 // punarapi paraH prAha- "hojja na vilakkhaNAI samayaM sAmaNNa-bheyanANAI | bahuyANa ko viroho samayammi visesanANANaM ? // 2446|| nanvAcArya ! evaM tarhi astu yaduta - sAmAnyavedanAmAtra grAhakaM sAmAnyajJAnaM, zItoSNavedanAvizeSagrAhakaM vizeSajJAnarUpaM bhedajJAnaM 1 yat sAmAnya-vizeSau vilakSaNau tannibandhanaM yacca / jJAnaM yacca vibhinnau sudUrato'vagrahA- bAyau // 2444 // yacca vizeSajJAnaM sAmAnyajJAnapUrvakamavazyam / tataH sAmAnya vizeSajJAne naikasamaye // 2445 // 2 bhavetAM na vilakSaNe samakaM sAmAnya bhedajJAne / bahukAnAM ko virodhaH samaye vizeSajJAnAnAm ? || 2446 // For Personal and Private Use Onty bRhadvatiH / // 979 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 hattiH / // 980 // ca, ityete dve api sudUravilakSaNatvAt samakaM yugapad na bhavataH, bahUnAM tu zItoSNAdivizeSajJAnAnAM samaya ekasmin kAle jAyamAnAnAM vizeSajJAnarUpatayA teSAM bahUnAmapi tulyasvena vailakSaNyAbhAvAt ko virodhaH, yena zItoSNavedanAvizeSajJAne yugapad gaGgasya niSidhyete ? iti // 2446 // atrottaramAhalakkhaNabheyAu cciya sAmaNNaM ca jamaNegavisayaM ti / tamaghettuM na visesannANAI teNa samayammi // 2447 // to sAmannaggahaNANaMtaramIhiyamavei tabbheyaM / iya sAmannavisesAvekkho jAvaMtimo bheo // 2448 // tena kAraNena samaya ekasmin kAle bahUni vizeSajJAnAni na bhavanti / kutaH ? ityAha- lakSaNaM zItoSNAdivizeSaNasvarUpaM | tasya parasparaM bhedA bhinnatvAd na tadgrAhakANi jJAnAni samakaM bhavanti, yasmAccAnekaviSayamanakAdhAraM sAmAnyam , ityatastadagRhItvA na vizeSajJAnasaMbhUtirastIti, ato'pi na yugapad vizeSajJAnAni / idamuktaM bhavati- pUrva vedanAsAmAnyaM gRhItvA tata IhAM pravizya 'zIteyaM pAdayorvedanA' iti vedanAvizeSa nizcinoti / zirasyapi prathama vedanAsAmAnya gRhItvA tata IhAM pravizya 'uSNeyamiha vedanA ityadhyavasyati / na hi ghaTavizeSajJAnAdanantarameva paTAzrayasAmAnyarUpe'gRhIte paTavizeSajJAnamupajAyate 'uggaho IhaavAo ya' ityamunaiva krameNa ghaTAdivizeSajJAnotpattyabhidhAnAt / evaM ca sati vizeSajJAnAdanantaramapi vizeSatvAnaM notpadyate, AstAM punaH samakAlam , sAmAnyasyAnekavizeSAzrayatvAt / tacca pUrvamagRhItvA vizeSajJAnasyAprasavAditi / - yatazcaivaM sAmAnye'gRhIte nAsti vizeSajJAnam, 'to titataH sAmAnyagrahaNAnantaramIhitaM tadbhedaM sAmAnyabhedaM ghaTatvAdisAmAnyAzrayaM ghaTAdivizeSamityarthaH, avaiti- 'ghaTAdirevA'yam' ityevaM nizcinotItyarthaH / tata uttarabhedApekSayA ghaTa eva sAmAnyam / tasmiMzca gRhIte IhitvA 'dhAtujo'yam ,na mAtaH' ityevaM nizcinoti / tato dhAtujo'pyuttarabhedApekSayA sAmAnyam / tasmiMzca gRhIte ihitvA 'tAmro'yaM na rAjatAdiH' itItthaM nizcinotIti / evaM sAmAnya-vizeSApekSA tAvat kartavyA yAvadantimo bhedaH sa kazcid yadanantaramIhA na pravatate / tatazcaivaM na kacid vizeSajJAnAnAM yugapatpattisaMbhavaH, sAmAnyarUpatayA tu samakAlamapi vizeSANAM grahaNaM bhavet , yathA senA, , lakSaNabhedAdeva sAmAnya ca yadanekaviSayamiti / tadagRhItvA na vizeSajJAnAni tena samaye // 2447 // tataH sAmAnyagrahaNAnantaramIhitamaveti tajedam / iti sAmAnyavizeSApekSA yAvadantimo bhedH|| 2448 // 1gAthA 178 / kA ROO 8 // 980 // Toto 10 Jan E rinn For Personal and Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 981 // Jain Educators Internati vanamityAdi, na tu yugapadupayoga ityuktameva / tathA ca bhinnakAle eva zItoSNavizeSajJAne / tato bhrAntameva samakAlaM zItoSNakriyAdvayavedanaM bhavata iti / / 2447 / / 2448 // ityAdiyuktitaiH prajJApito'pi na svAgrahaM muktavAn gaGgaH / tataH kim ? ityAha paNavio vijao na pavajjai to tao kao brjjho| to rAyagihe samayaM kiriyAo do parUvaMto // 2449 // maNinAgeNAraddho bhaovavattio paDibohio vottuM / icchAmo gurumUlaM gaMtUNa tao paDikaMto // 2450 // vyAkhyAtArthe eva // iti saptaviMzatigAthArthaH || 2449 / / 2450 / / // iti gaGgAkhyaH paJcamo nihnavaH samAptaH // atha SaSThavaktavyatAmabhidhitsurAha peMca sayA coyAlA taiA siddhiM gayarasa vIrassa / purimaMtaraMjiyAe terAsiyadiTThI uppannA || 2451 // paJca varSazatAni catuzcatvAriMzadadhikAni tadA siddhiM gatasya zrImanmahAvIrasya, atrAntare'ntaraJjikAyAM puryA trairAzikadRSTirutpanneti / / 2451 // kathamutpannA ? ityAha purimaMtaraMja bhUyahi balasirI sirigutta rohagutte ya / parivAyapoTTasAle ghosaNapaDisehaNA vA // 2452 // saMgrahagAtheyam / asyAzca kathAnakAdartho'vaseyaH / taccedam- antaraJjikA nAma nagarI / tasyAzca vahirbhUtagRhaM nAma caityam / tatra ca zrIguptanAmAcAryaH sthitaH / tasyAM ca nagaryo balazrIrnAma rAjA / zrIguptAcAryANAM ca rohagupto nAma ziSyo'nyatra grAme sthita AsIt / ato'sau guruvandanArthamantaraJjikAyAmAgataH / tatra caikaH parivrAjako lohapaTTakenodaraM baddhvA jambUvRkSazAkhayA ca haste gRhI 1 iti prajJApito'pi yatoM na prapadyate tataH sako kRto bAhyaH / tato rAjagRhe samakaM kriye dve prarUpayan // 2449 // maNinAgenArabdho bhayopapattitaH pratibodhita uktvA / icchAmo gurumUlaM gatvA tataH pratikrAntaH // 2450 // 2 paJca zatAni catuzcatvAriMzatA tadA siddhiM gatasya vIrasya / puryAmantarakSikAyAM trairAzikadRSTirutpannA // 2451 // 3 purvantaraJjikA bhUtagRhaM balazrIH zrIgupto rohaguptazca / paribrAjakapoTTazAlo ghoSaNapratiSedhanA vAdaH // 2452 // For Personal and Private Use Onty bRhadvattiH / // 981 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 982 // Jain Education Internat tayA nagaryo bhrAmyati / 'kimetat ?' iti ca lokena pRSTo vadati- 'madIyodaramatIva jJAnena pUritasvAt sphuTatIti lohapaTTena baddham, 'jambUdvIpamadhye ca mama prativAdI nAsti' ityasyArthasya sUcanArtha jambUkSazAkhA haste gRhItA / tatastena parivrAjakena sarvasyAmapi nagaryo 'zUnyAH sarve'pi parapravAdAH, nAsti kazcid mama prativAdI' ityudghoSaNA pUrvakaH paTahako dApitaH / lohapaTTabaddhapoTTa-jambUvRkSazAkhAyogAcca tasya loke 'poTTazAla' iti nAma jAtam / tatastatpaTahako nagarI pravizatA rohaguptena dRSTaH, udghoSaNA ca zrutA / tato 'ahaM tena sArdhaM vAda dAsyAmi' ityabhidhAya gurunapRSTvApi niSiddhastenAsau paTahakaH / gurusamIpaM cAgatyAlocayatA kathito'yaM vyatikarasteSAm / AcAryaiH proktam- na yuktaM tvayA'nuSThitam sa hi parivrAjako vAde nirjito'pi vidyAsvatikuzalatvAt tAbhirupatiSThati / tasya caitAH sapta vidyA vADhaM sphuranti / / 2452 / / kAH punastAH ? ityAha 'bicchU ya sappe mUsaga migI varAhI ya kAga poyAI / eyAhiM vijjAhiM so ya parivAyago kusala // 2453 // 'vicchU ya tti' vRzcikapradhAnA vidyA gRhyate / 'sappe ci' sarpapradhAnA vidyA / 'mUsage tti' mUSakamadhAnA / tathA mRgI nAma vidyA mRgarUpeopaghAtakAriNI / evaM varAhI ca / 'kAga poyAi si' kAkaviyA, potAkIvidyA ca / potAkyaH zakunikAH / etAsu vidyAsu, etAbhirvA vidyAbhiH sa parivrAjakaH kuzala iti / tato rohaguptenoktam- 'yadyevam, tat kimidAnIM naSTuM kApi zakyate ?, niSiddhastatpaTahakaH, yad bhavati tad bhavatu' / tataH sUribhiH proktam- 'yadyevam, tarhi paThitasiddhA evaitAH sapta tatpratipakSavidyA gRhANa // 2453 // kAH punastAH ? ityAha 1 morI naulI birAlI vagdhI sihI ya ulugi udhAI / eAo vijjAo givha parivvAyamahaNIo // 2454 // vRzcikANAM pratipakSabhUtA morIvidyA / sarpANAM tu pratipakSabhUtA nakulI / mUSakANAM viDAlI / evaM vyAghrI, siMhI, ulUkI / "'vAi tti' potAkI pratipakSabhUtA ulAvakapradhAnA vidyetyarthaH / etAH parivrAjakamathanIrvidyA gRhANa svam / iti sUriNA prokte gRhNAti rohaguptaH / tathA rajoharaNaM cAbhimantrya sUribhistasya samarpitam / abhihitazca yathA yadyanyadapi kiJcit tatpraNItakSudravidyAkRtamupasarga 1 vRzcikI sarpa sUpakI mRgI varAhI kAkI potAkI / etAbhirvidyAbhiH sa ca paribrAjakaH kuzalaH // 2453 // 2 morI nakulI biDAlI vyAghrI siMhI kholukI uThAvakI / etA vidyA gRhANa paribrAjakamathanIH / / 2454 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 982 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 983 // jAtamupatiSThate tadA tannivAraNAryametad mastakasyopari bhramaNIyam / tatazcaindrINAmapyajeyo bhaviSyAsa, kimuta manuSyamAtrasya tasyeti / tatazca gato rAjasabhA rohguptH| proktaM ca tatra tena-'kimeSa drumakaH parivrAjako jAnAti ?, karotvayameva yadRkSayA pUrvapakSam , yenAhaM niraakromi| tataH parivrAjakena cintitam- nipuNAH khalvamI bhavanti, tadamISAmeva saMmataM pakSaM parigRhNAmi, yena nirAkartuM na zaknoti / vicintya cedamabhyadhAyi-'iha jIvAzcAjIvAzceti dvAveva rAzI, tathaivopalabhyamAnatvAt , zubhA-'zubhAdirAzidvayavat' ityAdi / tato rohaguptena tabuddhiparibhavanAtha svasaMmato'pyayaM pakSo niraakRtH| katham ? iti cet / ucyate- asiddho'yaM hetuH, anyathopalambhAt , jIvA ajIvA nojIvAzceti rAzitrayadarzanAt / tatra jIvA naraka-tiryagAdayaH, ajIvAstu paramANu-ghaTAdayaH, nojIvAstu gRhkokilaapucchaadyaa| tato jIvA-'jIva-nojIvarUpAstrayo rAzayaH, tathaivopalabhyamAnatvAt , adhama-madhyamo-ttamAdirAzivayavat , ityAdiyuktibhirnipraznavyAkaraNaH kRtvA jitaH parivrAjako rohaguptena / tato'sau kruddho vRzcikavidyayA rohaguptavinAzArtha vRzcikAn muzcati / tato rohaguptastatyatipakSabhUtamayUrIvidyayA mayUrAn muzcati / taizca vRzcikeSu hateSu parivrAjakaH sarpAn muJcati / itarastatmatighAtArtha nakulAn visRjati / evaM mUSikANAM viDAlAn , mRgINAM vyAghrAn , zUkarANAM siMhAn , kAkAnAmulUkAn , potakInAmulAkkAn muzcati / tato gardabhI muktA / tAM cAgacchantI dRSTrA rohaguptena rajoharaNaM mastakasyopari bhramayitvA tenaiva rajoharaNena tADitA satI parivrAjakasyopari mUtra-purIpotsarga kRtvA gatAsau / tataH sabhApatinA, sabhyaiH, samasta lokena ca nindyamAno nagarAd nirvAsitaH parivrAjakaH // 2454 // itaH paraM yadabhUta tad bhASyakAra: mAha'jeUNa poTTasAlaM chalUo bhaNai gurumuulmaagNtuN| vAyammi mae vijio suNaha jahA so sahAmajjhe // 2455 / / rAsidgagahiyapakkho taiyaM nojIvarAsimAdAya / gihakokilAipucchaccheodAharaNao'bhihie // 2456 / / bhaNai gurU suThu kayaM kiM puNa jeUNa kIsa nAbhihiyaM / ayamavasiddhato Ne taio nojIvarAsi tti ||2457||ii evaM gae vi gaMtuM parisAmajjhammi bhaNasu nAyaM Ne / siddhaMto kiMtu mae buddhiM paribhUya so samio // 2458 // 1 jitvA pozAlaM paDulUko bhaNati gurumUlamAgatya / vAde mayA vijitaH zRNuta yathA sa sabhAmadhye // 2455 / / rAzidvikagRhItapakSastRtIyaM nojIvarAzimAdAya / gRhakokilAdipugchacchedodAharaNato'bhihite // 2456 / / bhaNati guruH suSTu kRtaM kiM punarjitvA kasmAd nAbhihitam / ayamapasiddhAnto nastRtIyo nojIvarAziriti // 2457 // evaM gate'pi gatvA pariSanmadhye bhaNa nA'yaM naH / siddhAntaH kintu mayA buddhiM paribhUya sa zamitaH // 2558 // // 983 // For Personal and Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhadvattiH / // 984 // bahuso sa bhaNNamANo guruNA, paDibhaNai kimvsiddhNto| jai nAma jIvadeso nojIvo huja ko doso ? // 2459 // vyAkhyA-poTTazAlaparivrAjaka jitvA gurucaraNamUlamAgatya rohagupto'paranAmnA tu SaDulUko bhaNati-sa parivrAjakAdhamaH samastanRpasabhAmadhye yathA vAde mayA vijitastathA zRNuta yUyaM, kathayAmIti / tadevAha-rAzidvayagRhItapakSaH sa parivrAjako mayA vAde vijita iti prAktanena saMbandhaH / kiM kRtvA ? ityAha-tRtIya jIvarAzimAdAya pakSIkRtya / kuto dRSTAntAdasau pakSIkRtya ? ityAha-gRhakokilAdInAM pucchameva chinnatvAcchedastadudAharaNatastadRSTAntAdityarthaH / evaM rohaguptenAbhihite gururbhaNati- suSTu kRtaM tvayA yadasau jitaH, kintu tatrottiSThatA tvayA kimetad nAbhihitam / kim ? ityAha- tRtIyo nojIvarAzirityayaM 'Ne ti' no'smAkamapasiddhAntaH, jIvA'jIvalakSaNarAzidvayasyaivA'smatsiddhAnte'bhihitatvAditi / tasmAdevaM gate'pyetAvatyapi gata ityarthaH, tatra paripanmadhye gatvA bhaNa pratipAdaya 'nAyaM Ne tti' no'smAkaM nAyaM siddhAntaH, kintu sa parivrAjakastabuddhiM paribhUya tiraskRtya zamita upazamaM nIto darpa tyAjita ityrthH| evaM bahuzo'nekadhA guruNA bhaNyamAnaH sa rohaguptaH pratibhaNati pratyuttarayati- AcArya ! kimayamapasiddhAntaH / yadi hi nojIvalakSaNatRtIyarAzyabhyupagame ko'pi doSaH syAt tadA syAdayamapasiddhAntaH, na caitadasti / kutaH ? ityAha- yadi nAma gRhakokilApucchAdijIvadezo nojIvo bhavet- nojIvatvenAbhyupagamyeta, tarhi ko doSaH syAt ? na kamapi doSamatra pazyAma ityarthaH / tataH kimityapasiddhAntatve doSaparihArArtha punarmI tatra preSayasi ? iti bhAvaH // 2455 / / 2456 // 2457 / / 2458 // 2459 // kasmAd na doSaH ? ityAha-- __ 9 desanisehaparo nosaddo jIvadavvadeso ya / gihakoilAipucchaM vilakkhaNaM teNa nojIvo // 2460 // yad yasmAd 'nojIvaH' ityatra nozabdo dezaniSedhaparo na tu sarvaniSedhaparaH, nojIvo jIvaikadezo na tu sarvasyApi jIvasyAbhAva ityrthH| bhavatvevaM dezaniSedhako nozabdaH, paraM gRhakokilAdipucchaM jIvadezo na bhaviSyatItyAzaGkayAha- jIvadravyaikadezazca gRhakokilAdipuccham , AdizabdAcchinnapuruSAdihastAdayaH parigRhyante / kathaMbhUtaM tad gRhakokilAdi puccham ? ityAha- vilakSaNaM 'jIvA-jIvebhyaH' iti gamyate; tathAhi- na tAvad gRhakokAlAdipucchaM jIvatvena vyapadeSTuM zakyate, tatkAyaikadezatvena tadvilakSaNatvAt / 984 // , bahuzaH sa bhaNyamAno guruNA pratibhaNati kimapasiddhAntaH / yadi nAma jIvadeza nojIyo bhavet ko dopaH // 2459 // 2 yad dezaniSedhaparo nozabdo jIvadyadezazca / gRhakokilAdipucchaM vilakSaNaM tena nojIvaH // 2460 // For Personal Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 985 | nApyajIva ityabhidhAtuM pAryate, sphuraNAdibhistebhyo'pi vilakSaNatvAt / yenaivam , tena kAraNena pArizeSyAd naujIva etaducyata iti // 2460 // siddhAnte'pi dharmAstikAyAdidezavacanAdukta eva nojIvaH / katham ? ityAha-- bRhdvtiH| dhammAidasavihAdesao ya deso vi jaM pihuM vatthu / apihubbhUo kiM puNa cchinnaM gihakoliyApucchaM ? // 246 // icchai jIvapaesaM norjAvaM jaM ca samabhirUDho vi / teNa tthi tao samae ghaDadeso noghaDo jaha vA // 2462 // vyAkhyA- cakArasya bhinnakramatvAd yad yasmAt kAraNAd dezo'pItyapizabdasyApi bhinnakramatvAd dharmAstikAyAdidozanaH 'apihanbhUo tti' apRthagbhUto'pyekatvamApanno'pi dezaH 'pihaM vatthu ti' siddhAnte pRthag vastu 'bhaNitaH' iti zeSaH, pRthagvastutvena nirdiSTa ityarthaH / kiM punaryacchinnamAtmanaH pRthagbhUtaM kRtaM tad gRhakokilAdipucchaM pRthag vastu na bhaviSyati ?- bhaviSyatyeveti / tacca jIvacchinnatvena pRthagbhUtatvAt , sphuraNAdinA cAjIvavilakSaNatvAt sAmAd nojIva eveti bhAvaH / kutaH punarvacanAdeSa siddhAnte pRthaga vastu bha. NitaH ? ityAha-'dhammAidasavihAdesau ti' dharmAstikAyAdInAmamUrtAjIvAnAM dazavidhAdezato dazavidhatvabhaNanAt / etaduktaM bhavatiajIvanarUpaNAM kurvadbhiktaM paramamunibhiH- "ajIvA duvihA paNNattA, taM jahA-rUviajIvA ya, arUviajIvA ya / rUviajIvA caubihA paNNattA, taM jahA- khaMdhA, desA, paesA, paramANupoggalA / arUviajIvA dasavihA paNNattA, taM jahA- dhammasthikAe, dhmmtthikaayss| dese, dhammatthikAyassa paese, evamadhammatthikAe vi, AgAsatthikAe vi, addhAsamae" / tadevaM dharmAstikAyAdInAM dazavidhatvabhaNanena taddezasya pRthagvastutvamuktameva, anyathA dazavidhatvAnupapatteH / yadA ca dharmAstikAyAdInAM dezastebhyo'pRthagbhUto'pi pRtha, vastUcyate, tadA gRhakokilApucchAdikaM chinnatvena jIvAt pRthagbhUtaM sutarAM vastu bhavati / tacca jIvA-'jIvavilakSaNatvAd nojIva ityuktameveti / apica, yad yasmAt kAraNAjjIvapradezaM nojIvaM samabhirUDhanayo'pIcchati, tena tasmAt tako'sau nojIvaH sapaye siddhAnte dharmAvivazavidhAdezatazca dezo'pi yat pRthag vastu / apRthagbhUtaH kiM punazThi gRhakokilApucham ! // 2561 // icchati jIvapradeza nojIvaM yacca samabhirUDho'pi / tenAsti sakaH samaye ghaTadezo noghaTo yathA vA // 142 // 2 ajIvA dvividhAH prajJaptAH, tadyathA- rUpyajIvAzca, arUpyajIvAzca / rUpyajIvAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA- skandhAH, dezAH, pradezAH, paramANupudgalAH / // 985 // arUpyajIvA dazavidhAH prAptAH, tadyathA- dharmAstikAyo dharmAstikAyasya dezaH, dhamAstikAyasya pradezaH, evamadharmAstikAyo'pi, bhAkAzAstikAyo'pi addhAsamayaH / 124 For Personal and Use Only T ajanesbrary.org Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Relate vizeSA. bRhadvattiH / // 986 // 'pyasti, na punarmayaiva kevalenocyate; tathAcAnuyogadvAreSu pramANadvArAntargataM nayapramANaM vicArayatA proktam- "samabhirUDho saddanayaM bhaNaijai kammadhAraeNa bhaNasi to evaM bhaNAhi- jIve ya se paese ya se sapaese nojIve" iti| tadanena pradezalakSaNo jIvaikadezo nojIva uktaH, yathA ghaTaikadezo noghaTa iti / tasmAdasti nojIvalakSaNastRtIyarAziH, yuktyA-''gamasiddhatvAt , jIvA-jIvAditattvavaditi // 2461 // 2462 // tadevaM SaDDulakenokta AcAryaH pratividhAnamAha jaii te suyaM pamANaM to rAsI tesu tesu suttesu / do jIvAjIvANaM na sue nojIvarAsi tti // 2463 // _ 'dhammAidasavihAdesao ya' ityAzupanyAsAt sUtraprAmANyavAdI kila lakSyate bhavAn / tad yadi satyameva tava mUtraM pramANam , tatastarhi teSu teSu sUtreSu jIvA-'jIvarUpI dvAveva rAzI moktau, tathA ca sthAnAGgasUtram- "duve rAsI paNNattA, taM jahA- jIvA ceva ajIvA ceva" / tathA, anuyogadvArasUtre'pyuktam- "kaivihA NaM bhante ! davyA paNNattA / goyamA ! duvihA paNNattA, taM jahA-jIvadavvA ya ajIvadavvA ya" | tathA, uttarAdhyayanasUtre cAbhihitam- "jIvA ceva ajIvA ya esa loe viyAhie" ityAdyanyeSvapi sUtreSu draSTavyam / nojIvarAzistu tRtIyaH zrute na kacidapyabhihitaH, tat kathaM tatsattvaprarUpaNA na zrutAzAtanA ? iti / na ca dharmAstikAyAdInAM dezastebhyo bhinnaH ko'pyasti, vivakSAmAtreNava tasya bhinnavastutvakalpanAt // 2463 // evaM pucchAdikamapi gRhakokilAdijIvebhyo'bhinnameva, tatsaMbaddhatvAt , ato jIva eva tat , na tu nojIva iti darzayannAha gihakoliyAipucche chinnammi tadaMtarAlasaMbaMdho / sutte'bhihio suhumAmuttattaNao tadaggahaNaM // 2464 // gRhakokilAdInAM pucchAdike'vayaMva churikAdinA chinne'pi tayohakokila-pucchAdivastunoryadantarAlaM vicAlaM tatra jIvapadezAna 1 samabhirUDhaH zabdana bhaNati- yadi karmadhArayeNa bhaNasi tata evaM bhaNa-jIvazca sa pradezazca tasya svapradezo nojIvaH / 2 yadi te zrutaM pramANa tato rAzI teSu teSu sUtreSu / dvau jIvA-ujIvAnAM na zrute nojIvarAziriti // 2463 // / dvau rAzI prajJaptI, tadyathA-jIvAzcaiva, ajIvAzcaiva / / katividhAni bhagavan ! cyANi prajJaptAni / gautama ! dvividhe prajJapte, tadyathA- jIvadravyaM ca ajIvadravyaM ca / 1 gRhakokilAdipucche chine tdntraalsNbndhH| sUtre'bhihitaH sUkSmA-'mUrtasvatastadagrahaNam // 2465 // . // 986 / / JanEducationainten For Personal and Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 987 // MSCRIBE na saMbandhaH saMyogastadantarAlasaMbandhaH sUtre'bhihita eva / tathA ca bhagavatImUtram- ahe bhaMte ! kummA kummAvaliyA, gohA gohAvaliyA, goNe goNAvaliyA, maNuse maNusAvaliyA, mahise mahisAvaliyA, eesiM NaM duhA vA, tihA vA, asaMjjekhajjahAvA chinnANaM je aMtarA te vibRhdvttiH| NaM tehiM jIvapaesehiM phuddaa| hatA phuddaa| purise NaM bhaMte ! aMtare hattheNa vA, pAeNa vA, aMguliyAe vA, kaheNa vA, kiliMceNa vA, AmusamANe vA, samusamANe vA, AlihamANe vA, vilihamANe vA, aNNayareNa vA tikkheNaM satthajAeNaM AchiMdamANe vA, vichiMdamANe vA agaNikAeNaM samoduhamANe tesi jIvapaesANaM kiMci AvAhaM vA vivAha vA uppAei, viccheyaM vA karei ? / no iNadve samajhe / no khalu tattha satthaM saMkamai" iti / yadi nAmaivaM sUtre jIvapradezAnAM tadantarAlasaMbandho'bhihitaH, tarhi tadantarAle te jIvapradezAH kimiti nopalabhyante ? ityAha- 'suhumetyAdi' kArmaNazarIrasya sUkSmatvAt , jIvapradezAnAM cAmUrtatvAdantarAle teSAM jIvapradezAnAM satAmapyagrahaNaM tadagrahaNamiti / / 2464 // nanu yathA dehe pucchAdau ca sphuraNAdibhirliGgairjIvapradezA gRhyante, tathA santo'pyantarAle kimiti te na gRhyante ? ityAha gaijjhA muttigayAo nAgAse jahA paIvarassIo / taha jIvalakkhaNAI dehe na tadaMtarAlammi // 2465 // iha bhU-kuDya-varaNDakA-andhakArAdIni vastunyeva mUrtiyogAd mUrtirucyante / tatazca yathA mUrtigatA yathoktavastugatA evetyarthaH, pradIparazmayo grAhyA bhavanti, na tu kevala AkAze prasRtAH, tathA tenaiva prakAreNa jIvo lakSyate yaistAni jIvalakSaNAni bhASaNo-cchAsaniHzvAsa-dhAvana-valgana-sphuraNAdIni deha evaM gRhyante na tu tadantarAla iti // 2465 // yatazcaivaM tataH kim ? ityAha-- / atha bhagavan ! kUrmaH kUrmAvayavAH, godhA godhAvayavAH, gogo'vayavAH, manuSyo manuSyAvayavAH, mahiSo mahiSAvayavAH, eteSAM dvidhA thA tridhA vA'saMkhyeE- yaprakAreNa vA chinnAnAM ye'ntarAle'pi tairjIvapradezaiH sphuTAH / hanta ! sphuTAH / puruSo bhagavan ! antahastena vA, pAdena vA, aGgulyA bA, kANDena vA, kiliJcena vAssmRdhyamANo vA, saMmRSyamANo vA, AliyamAno vA, viliyamAno vA, anyatareNa vA tIkSNena zastrajAsenAcchidyamAno vA vicchidyamAno vA'nikAyena samudruhyamANasteSAM AGA||987 // jIvapradezAnAM kAJcidAbAdhAM vA vibAdhAM volpAdayati, vicchedaM vA karoti / nAyamarthaH samarthaH, no khalu tatra zastraM saMkrAmati / 2 grAhyA mUrtigatA nAkAze pradIparazmayaH / tathA jIvalakSaNAni dehe na tadabhsarAle // 2455 // Jan Edu Internat For Personal and Price Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 988 // 'deharahiyaM na giNhai niratisao nAtisuhumadehaM va / na ya se hoi vibAhA jIvassa bhavantarAle vva // 466 // dehAbhAve jIvalakSaNAnAmabhAvAd deharahitaM muktAtmAnaM chinnapucchAdyantarAlavartinaM vA jIvaM niratizayaH kevalajJAnAyatizayarahito janturna gRhNAti / tathA, atisUkSmo deho yasya tamatisUkSmadehaM nigodAdijIvaM kArmaNakAyayoginaM vA jantuM nAsau gRhNAti / na ca 'se' tasya jIvasyAntarAlavartiSu pradezeSvanantaradarzitasiddhAntasUtroktayuktyA kuntA-'si-sellAdizastrairani-jalAdibhirvA vivAdhA pIDA kAcid bhavati, bhavAntarAle kArmaNazarIravartijIvapradezavaditi // 2466 // nanu gRhakokilAdijIvasya cchinnatvAt pucchAdikaM khaNDaM naSTam , tatazca tat tasmAt pRthagbhUtatvAd nojIvaH kasmAd nocyate, yathA ghaTAcchinnatvAt pRthagbhUtaM rathyApatitaM ghaTakhaNDaM ghaTakadezatvAd noghaTaH / tadayuktam / kutaH ? ityAha devvAmuttattAkayabhAvAdavikAradarisaNAo ya / aviNAsakAraNAhi ya nabhaso vva na khaMDaso nAso // 2467 // khaNDazo jIvasya nAzo na bhavatIti pratijJA, amUrtadravyatvAt , akRtakabhAvAt- akRtakatvAdityarthaH, tathA, ghaTAdeH kapAlAdivad vikAradarzanAbhAvAt , avinAzakAraNatvAcaH vinAzakAraNAnAmagri-zastrAdInAmabhAvAcetyartha ityete hetavaH / sarveSu 'nabhasa iva' iti dRSTAnta iti // 2467 // khaNDazo nAze ca jIvasya doSAnAhanAse ya savvanAso jIvassa nAso ya jinnmyccaao| tatto ya aNimukkho dikkhAvaphalladosA ya // 2468 // zaracchedAdinA jIvapradezasya nAze ceSyamANe kramazaH sarvanAzo'pi kadAcit tasya bhavet ; tathAhi- yat khaNDazo nazyati tasya sarvanAzo dRSTaH, yathA ghaTAdeH, tathA ca tvayeSyate jIvaH, tataH sarvanAzastasya prApnoti / bhavatvetadapi, kiM naH sUyate ? iti cet / tadayuktam / kutaH ? ityAha- 'nAso yetyAdi' sa ca jIvasya sarvanAzo na yuktaH, yasmAjjinamatatyAgahetutvAjinamatatyAgo deharahitaM na gRhNAti niratizayo nAtisUkSmadehamiva / na ca tasya bhavati vivAdhA jIvasya bhavAntarAla iva // 2415 // 2 vyAmUrtatvAdakRtabhAvAva vikAradarzanAcca / avinAzakAraNAcca nabhasa iba na khaNDazo nAzaH // 2467 // 3 nAze ca sarvanAzo jIvasya nAzazna jinamatatyAgaH / tatazcAnirmokSo dIkSAvaiphalyadoSAzca // 2468 // 988 // For Personal use only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA vRhadvattiH / // 989 // nasaharakata 'sau| jinamate hi jIvasya sataH sarvathA vinAzo'satazca sarvathotpAdaH sarvatra niSiddha eva; yadAha- "jIvA NaM bhaMte ! kiM vadati hAyaMti, avaDhiyA / goyamA ! no vaDdaMti, no hAyaMti, avaTThiyA" ityAdi / ato jIvasya sarvathA nAze'bhyupagamyamAne jinamatatyAga eva syAt / tathA tatastatsarvanAzAdanirmokSo mokSAbhAvaH prAmoti, mumukSoH sarvathA nAzAt / mokSAbhAve ca dIkSAdikaSTAnuSThAnavaiphalyam , krameNa ca sarveSAmapi jIvAnAM sarvanAze saMsArasya zUnyatAprAptiH, kRtasya ca zubhAzubhakarmaNo jIvasya sarvanAza evameva nAzAt kRtanAzaprasaGga ityAdi vAcyamiti na jIvasya khaNDazo naashH| gRhakokilAdInAM pucchAdikhaNDasya pRthagbhUtatvena pratyakSata evaM nAzo dRzyata iti cet / tadayuktam / audArikazarIrasyaiva hi tat khaNDamadhyakSato vIkSyate, na tu jIvasya, tasyAmUrtatvena kenApi khaNDayitumazakyatvAditi // 2468 // athAtraiva parAbhiprAyamAzakya dUSayati aha khaMdho iva saMghAya-bheyadhammA sa to vi savvesiM / avaropparasaMkarao suhAiguNasaMkaro patto // 2469 // atha pudgalaskandha iva sAvayavatvAt sa jIvaH saMghAta-bhedadharmA'bhyupagamyate, yathA kacid vivakSitapudgalaskandhe'nyaskandhagataM khaNDaM samAgatya saMhanyate saMbadhyate, tadgataM ca khaNDaM bhitvA'nyatra gacchati, evaM jIvasyApyanyajIvakhaNDaM saMhanyate, tadgataM tu bhidyata ityevaM saMghAtabhedadharmA jIva iSyata iti / ataH khaNDazo nAze'pi saMghAtasyApi sadbhAvAd na tasya sarvanAza iti parasyAbhiprAyaH / atra duSaNamAha- 'to vi savvesiM ityAdi' evamapi ca sati sarveSAmapi sarvalokavartinAM jIvAnAM parasparasaMkarataH sukhAdiguNasaMkaraH prAptaH / idamuktaM bhavati- yadaikaM jIvasaMbandhizubhAzubhakarmAnvitaM khaNDamanyajIvasya saMbadhyate, anyasaMbandhi tu khaNDaM tasya saMbadhyate, tadA tatsukhAdayo'nyasya prasajanti, anyasukhAdayastu tasya, ityevaM sarvajIvAnAM parasparaM sukhAdiguNasAMkaya syAt / tathaikasya kRtanAzaH, anyasyAkRtAbhyAgama ityAdi vAcyamiti // 2469 // . anyamapi parAbhiprAyamAzaGkaya dUSaNAntaramAhaaha avimukko vi tao nojIbo to paippaesaM te|jiivmmi asaMkhejA nojIvA natthi jIvo te // 2470 // jIvA bhagavan ! kiM vardhante, hIyante, avasthitAH / gautama! no vardhante, no hIyante, avasthitAH / 2 atha skandha hava sajJAta-bhedadharmA sa tato'pi sarveSAm / parasparasaMkarataH sukhAdiguNasaMkaraH prAptaH // 2469 // 3 athAvimukto'pi sako nojIvastataH pratipradezaM te / jIve'saMkhyeyA nojIvA nAsti jIvaste // 2470 // For Personal and Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakha vizeSA bRhadA // 990 // athaitadoSabhayAna jIvasya cchedo'bhyupagamyate, kintvavimukto'pyavicchinno'pi jIvasaMbaddho'pi tako'sau jIvadezo no. jIvastvayeSyate, yathA dharmAstikAyAyakadezo nodharmAstikAyAdiH / tatastahi pratipradezaM te tava nojIvasadbhAvAdekaikasminnAtmanyasaMkhyeyA KO nojIvAH pAptAH, tataste taba nAsti kApi jIvasaMbhavaH, sarveSAmapi jIvAnAM pratyekamasaMkhyeyanojIvatvaprApteriti / / 2470 / / dUSaNAntaramapi prasaJjayanAha- aivamajIvA vi paippaesabheeNa noajIva tti| natthi ajIvA kei kayare te tinni rAsi tti ? // 2471 // evamajIvA api dharmAstikAyAdayo ghaNuka-skandhAdayo ghaTAdayazca pratipradezabhedato'jIvaikadezatvAd noajIvAH, ghaTaikadezanoghaTavaditi, ato'jIvAH kecanApi na santi, paramANanAmapi pudgalAstikAyalakSaNAjIvaikadezatvena noajIvatvAt sarvatra noajIvAnAmavopapadyamAnatvAt / tatazca katare te trayo rAzayaH- tvayA ye rAjasabhAyAM pratiSThitAH, uktanyAyena nojIva-noajIvalakSaNarAzidvayasyaiva sadbhAvAt / iti / tasmAd bahudoSaprasaGgAd na jIvazchidyata iti sthitam / / 2471 / / chiyatA vA'sau tathApi na nojIvasiddhiriti darzayannAhachinno va hou jIvo kaha so tallakkhaNo vi nojIvo ? / aha evamajIvassa vi deso to noajIvo tti // 2472 // evaM pi rAsao te na tinni cattAri saMpasajjaMti / jIvA tahA ajaviA nojIvA no ajIvA ya // 2473 // pucchAdyavayavacchedena cchinno'pi bhavatu gRhakokilAdijIvaH, kevalaM tasya jIvasya lakSaNAni sphuraNAdIni yasyAsau tallakSaNo'pi sannasau pucchAdidezaH kathaM kena hetunA nojIvo bhaNyate ? / idamuktaM bhavati-saMpUrNo'pi gRhakokilAjIvaH sphuraNAdilakSaNaireva jIvo bhaNyate, sphuraNAdIni ca lakSaNAni cchinne tadavayave'pi pucchAdike dRzyante, atastallakSaNayukto'pyasau kimiti jIvo na bhaNyate yena nojIvakalpanA'tra vidhIyate ? iti / 'aha evamiti' athaivaM jIvalakSaNaiH sadbhirapi pucchAdikastadavayavo nojIca eveSyate, na punaH svAgrahastyajyata ityarthaH / atra mUrirAha- 'to tti' tatastarhi ajIvasyApi ghaTAderdezo noajIvaH prAmoti, jIvaikadezanojIvavaditi / astvevaM , evamajIvA api pratipradezabhedena nauajIcA iti / na santyajIvAH kecit katare se prayo rAzaya iti // 2471 // 2 chino vA bhavatu jIvaH kathaM sa talakSaNo'pi nojIvaH / athaibamajIvasyApi dezastato noajIva iti // 2572 // evamapi rAzayaste na ayazcatvAraH saMprasajanti / jIvAstathA'jIvA nojIvA noajIvAzca // 2473 // MATHASHARE // 990 // For Personal and Present Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadattiH / vizeSA. na kizcida mama vinazyatIti cet / naivam / kutaH ? ityAha- 'evaM pItyAdi' evamapyabhyupagamyamAne ye bhavatA traya eva rAzaya iSyante te na ghaTante, kintu catvAro rAzayaH saMprasajanti, tadyathA- jIvAH, tathA'jIvAH, nojIvAH, noajIvAzceti // 2472 // 2473 // atra yaH parasya parihArastasya svapakSe'pi samAnatAM didarzayiSuH mUrirAhaaha te ajIvadeso ajIvasAmaNNajAi-liGgo tti| bhinno vi ajIvo cciya na jIvadeso vi kiM jIvo // 2474 // atha te tavAjIvasya jIvaskandhAderdeza ekadezo bhinno'pi skandhAt pRthagbhUto'pyajIva eva na tu noajIvaH / kutaH ? ityAhaajIvana sAmAnye jAti-liGge yasyAsAvajIvasAmAnyajAti-liGga iti kRtvA / tatrAjIvatvaM jAtiH, puMliGgalakSaNaM ca liGgam / etacca dvayamapyajIva-tadezayoH sAmAnyameva, tatastaddezo'pyajIva eva / hanta ! yadyevam , tarhi jIvadezo'pi kimiti jIvo neSyate, tasyApi jIvena samAnajAti-liGgatvAditi // 2474 // gAthAcaturthapAdoktamevArtha pramANena draDhayannAhachinnagihakoliyA vihu jIvo tallakkhaNehiM sayalo vva / aha deso tti na jIvo ajIvadeso tino'jIvo // 2475 // chinnagrahakokilApi-chinnaH pucchAdiko gRhakokilAdijIvAvayavo'pItyarthaH / kim ? ityAha- jIvaH, iti pratijJA / hetumAha'tallakkhaNehiM ti' tallakSaNairhetubhUtaiH- sphurnnaaditllkssnnyukttvaadityrthH| 'sayalo va tti' yathA sakalA paripUrNo'cchinno gRhakokilAdijIva ityarthaH, eSa dRSTAntaH / atha gRhakokilAderjIvasya pucchAdikastadavayavo deza eveti kRtvA na jIva iSyate, saMpUrNasyaiva jIvatvAt / yayevam , ajIvasyApi ghaTAderdezo no naivAjIvaH pAmoti, saMpUrNasyaivAjIvatvAt / tato'yamajIvadezo'pi noajIva eva syAt , na svajIvaH / tathA ca sati sa eva rAzicatuSTayaprasaGga iti / / 2475 // yaduktam- 'icchai jIvapaesaM nAjIvaM jaM ca samabhirUDho vi' ityAdi / tatrAha-- nojIvaM ti na jIvAdaNNaM desamiha samabhirUDho vi / icchai bei samAsaM jeNa samANAhigaraNaM so // 2476 // // 992 // 1 atha te'jIvadezo'jIvasAmAnyajAti-liGga iti / bhinno'pyajIva eva na jIvadezo'pi kiM jIvaH 1 // 2475 // 2 chinnagRhakokilApi khalu jIvastalakSaNaiH sakala iva ! atha deza iti na jIvo'jIvadeza iti nomajIvaH // 2575 // 3 gAthA 2462 // 5 nojavimiti na jIvAdanyaM dezamiha samabhirUDo'pi / icchati bravIti samAsaM yena samAnAdhikaraNaM saH // 2476 // For Personal and Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 992 // Jain Education Inter 'jIveya se paese jIvapaese eva nojIvo / icchai na ya jIvadalaM tumaM va gihakoliyApucchaM || 2477|| na ya rAsibheyamicchai tumaM va nojIvamicchamANo vi / anno vi nao necchai jIvAjIvAhiyaM kiM pi // 2478 // bRhadvRttiH / vyAkhyA - iha "jIve ya se paese ya se sapaese nojIve" ityatrAnuyogadvAroktamutrAlApake samabhirUDhanayo'pi nojIvamiti necchatIti saMbandha:- nojavitvena necchatItyarthaH / kaM karmatApannam ? / dezam / kathaMbhUtam / jIvAdanyaM jIvAd vyatiriktaM dezaM nojIvaM samabhirUDhanayo'pi necchati kintvavyatiriktameva taM tasmAdicchatItyarthaH / kuta etad vijJAyate 1 ityAha- yena kAraNena deza - dezinoH | karmadhAraya lakSaNaM samAnAdhikaraNameva samAsamasau samabhirUDhanayo bravItyabhyupagacchati, na punarnaigamAdiriva tatpuruSamityarthaH / samAnAdhikaraNasamAsazca nIlotpalAdInAmiva vizeSaNa vizeSyANAmabheda eva bhavati / ato jJAyate jIvAdananyarUpameva dezaM nojIvamicchati samabhirUDha iti, evaM kathaM tRtIyarAziH syAt ? iti / tadeva samabhirUDhAbhimataM samAnAdhikaraNasamAsaM darzayati- 'jIve ya se ityAdi / ferral pradeza jIvapradeza: sa eva 'nojIvo tti' sa eva jIvAdavyatirikto jIvapradezo nojIva ityevamicchati samabhirUDhanayaH, na punarjIvadalaM jIvAt pRthagbhUtaM tatkhaNDaM nojIvamicchatyasau, yathA gRhakokilAdInAM pucchAdikhaNDaM nojIvaM tvamicchasIti / api ca, nojIvamicchapi samabhirUDhanayo yathA tvaM tathA nojIvarAzejavAjIvarAzidvayAd bhedaM necchati, kintu jIvAjIva lakSaNaM rAzidvayamevecchati, straivAntarbhAvAt / tathA'nyo'pi naigamAdirnayo jIvA jIvebhyo'dhikaM kimapi nojIvavastu necchatyeva / tatastvadIpa evAyaM nUtanaH kazcid mArga iti / / 2476 / / 2477 / / 2478 // tathA'bhyupagamyApi sUrirAha icchau va samabhirUDho desaM nojIvameganaiyaM tu / micchattaM sammattaM savvanayamayovaroheNaM // 2479 // 2 jIvazva sa pradezo jIvapradeza eva nojIvaH / icchati na ca jIvadalaM tvamiva gRhakokilA puccham // 2477 || na ca rAzibhedamicchati tvamiva nojIvamicchannapi / anyo'pi nayo necchati jIvAjIvAdhikaM kimapi // 2478 // 2 jIvana sa pradezazva tasya svapradezo nojIvaH / 3 icchatu vA samabhirUDho dezaM nojIvamaikanayikaM tu / midhyAtvaM samyaktvaM sarvanayamatoparodhena // 2479 // For Personal and Private Use Only 992 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 993 // Jain Educationa Inter taM jai savvanayamayaM jiNamayamicchasi pavajja do rAsI / payavippaDivattIe vi micchattaM kiM nu rAsIsu ?|| 2480 // icchatu vA samabhirUDhanayastvamiva jIvAda bhinnamapi tadezaM nojIvam, tathApyekanayasyedaM matamaikanayikam, midhyAtvaM caitacchA kyamatavat, ityato na tat pramANIkartavyam / samyaktvaM tu sarvanayamatAvarodhena samastanayamatasaMgraheNaiva bhavati / tato yadi sarvanayamayaM janamataM pramANamicchasi tadA pratipadyakha jIvA - 'jIvalakSaNau dvAveva rAzI, anyathA "paiyamakkharaM pi ekaM pi jo na roei suttaniddivaM / sesaM royanto'vi hu micchaddddiTThI muNeyacvo // 1 // " 125 ityAdivacanAt padavipratipattyApi midhyAtvamApadyate, kimuta sakaleSu rAziSu vipratipatyA tad na bhaviSyati / iti // 2480 // tadevaM yuktibhirguruNA saMbodhyamAne rohagupte'grataH kiM saMjAtam 1 ityAha aivaM pi bhaNNamANo na pavvajjai so jao tao guruNA / ciMtiyamayaM paNaTTho nAsihaI mA bahuM logaM // 2481 // to NaM rAyasabhAe niggihAmi bahulogapaccakkhaM / bahujaNanAo'vasio hohI agejjhapakkho tti // 2482 // to balasirinivapurao vAyaM nAovaNIyamaggANaM / kuNamANANamaIyA sIsA ''yariyANa chammAsA // 2483 // ekko vi nAvasijjai jAhe to bhaNai naravaI nAhaM / satto souM sIyaMti rajjakajjANi me bhagavaM ! // 2484|| guruNA'bhihio bhavao suNAvaNatthamiyamettiyaM bhaNiyaM / jai si na satto souM to niggiNhAmi NaM kallaM // 1 tad yadi sarvanayamayaM jinamatamicchasi prapayastra dvau rAzI padavipratipatyA'pi midhyAtvaM kiM nu rAziSu ? || 2480 // 2 padamakSaramadhyekamapi yo na rocayati sUtranirdiSTam / zeSaM rocayannapi ca mithyAdRSTirjJAtavyaH // 1 // 3 evamapi bhaNyamAno na prapadyate sa yatastato guruNA cintitamayaM pranaSTo nAzayatu mA bahuM lokam || 2481 // rAjasabhAryA nigRhNAmi bahulokapratyakSam / bahujanajJAto'vasito bhavedgrAhyapakSa iti / 2482 / / tato balazrInRpapurato vAdaM nyAyopanItamArgANAm / kurvatAmatItAH ziSyAcAryANAM pad mAsAH // 3483 // eko'pi nAvasathate yadA tato bhaNati narapatirnAham / zaktaH zrotuM sIdanti rAjyakAryANi me bhagavan ! // 2484 // guruNA'bhihito bhavataH zrAvaNArthamidamiyad bhaNitam / yadyasi na zaktaH zrotuM tato nigRhNAmi kalye // 2485 // For Personal and Private Use Only bRhadvatiH / // 993 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 BASIC STRamete vizeSA bRhdvti|| // 994 // prakaTArthA evaitAH, navaraM 'bahujaNanAo'vasiu tti' bahujanasya jJAto vidito'vasito mayA jitaH sannagrAhyavacanaH sarvasyApi bhaviSyati / 'to balasirinivapurautti' tato balazrInAmno rAjJaH purata ityarthaH / 'nAovaNIyamaggANaM ni' nIyate saMvittiM prApyate vastvanena iti nyAyaH prastutArthasAdhaka pramANaM, yenopanyastena satopanIto DhaukitaH prasaGgenAgataH sakalasyApi tarkasya mArgo yeSAM te tathA teSAM nyAyopanItamArgANAM rohagupta-zrIguptasUrINAmiti // 2481 // 2482 // 2483 // 2484 // 2485 // tato dvitIyadine kimabhUt ? ityAha'bIyadiNe bei gurU nariMda ! jaM meiNIe sabbhUyaM / taM kRttiyAvaNe savvamatthi savvappatIyamiyaM // 2486 // taM kuttiyAvaNasuro nojIvaM dehi jai na so ntthi| ahabhaNai natthi to natthi kiMva heuppabaMdheNaM // 2487 // taM maggijau mulleNa savvavatthUNa kiMttha kaalenn,|iy hou tti pavaNNe nariMda-paivAi-parisAhiM // 2488 // sirigutteNaM chalugo chammAsA vikaTTiUNa vAe jio|ahrnn kuttiAvaNa coyAlasaeNa pucchaann||2489|| vyAkhyA-dvitIyadine bravIti guruH zrIguptasUriH-narendra ! pRthivIpate !- iha medinyAM pRthivyAM yat kimapi sadbhUtaM vidyamAna vastu tat sarvamapi kutrikApaNe'stIti sarvajanasya bhavatAM ca pratItamevedam / tatra kUnAM svarga-pAtAla-matyabhUmInAM trikaM kutrikaM tAtsthyAt tadyapadeza iti kRtvA tatsthalokA api kutrikamucyate, kutrikamApaNayati vyavaharati yatra haTe'sau kutrikApaNaH / athavA, dhAtu-jIva-mUlaP lakSaNebhyastribhyo jAtaM trijaM sarvamapi vastvityarthaH, kau pRthivyAM trijamApaNayati vyavaharati yatra haTTe sa kutrijaapnnH| asmiMzca kutri kApaNe vaNijaH kasyApi mantrAdhArAdhitaH siddho vyantarasuraH krAyakajanasamIhitaM sarvamapi vastu kuto'pyAnIya saMpAdayati / tanmUlyadravyaM tu vaNigeva gRhNAti / anye tu vadanti- 'vaNigrahitAH surAdhiSThitA eva ta ApaNA bhavanti / tato mUlyadravyamapi sa eva vyantarasuraH . dvitIyadine bravIti gururnarendra ! yad medinyAM sadbhUtam / tat kutrikApaNe sarvamasti sarvapratItamidam // 2486 // tat kutrikApaNasuro nojIva dehi yadi na sa nAsti / atha bhaNati nAsti tato nAsti kiM vA hetu-prabandhena ? // 2487 // tadU mAryantAM mUlyena sarvavastUni kimatra kAlena / evaM bhavatviti prapanne narendra prativAdi-pariSAnaH // 2488 // zrIguptena paDulUkaH SaD mAsAn vikRSya vAde jitaH / udAharaNAnAM kutrikApaNe catuzcatvAriMzatA zatena pRcchAnAm // 2489 // 2 ka.ga. 'mUla jIvala' // 994 // Jain Educationa.Inter For Personal and Price Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JOD vizeSA0 // 995 // svIkaroti / ete ca kutrikApaNAH pratiniyateSvevojayinI-bhRgukarachanagarAdisthAneSu kApi kiyanto'pyAsan , ityAgame'bhihitam / tatastasmAt kutrikApaNasuro yadi mUlyena yAcitaH san nojIvaM jIvAjIvavyatiriktavasturUpaM kamapi dadAti tadA'sau na nAstyapi tu nirvivAdamastyeva / athAyameva vadati- nAsti tavyatiriktaH ko'pi nojIvastadA nAstyevAsau, kiM tannAstitvasAdhanAya yuSmadrAjyaprayojanakSatikAriNA klezaphalena hetupabandhopanyAsena ? iti / tat tasmAd yAcyantA mUlyena sarvavastUni kutrikApaNasuraH, kimatra kAlena kAlavilambana ? ityarthaH / evaM gurubhirukta balazrInarendreNa prativAdinA rohaguptena sabhyaparSadA ca yuktiyuktatvAt 'evaM bhavatu' iti pratipanne zrIguptAcAryeNa SaDulUko rohaguptaH pUrva SaD mAsAn vikraSyAtivAhya vAde jito nigRhiitH| kena ? ityAha-kutrikApaNe yAni vakSyamANabhU-jala-jvalanAdyAharaNAnyudAharaNAni tadviSayapRcchAnAM catuzcatvAriMzena zatena, prAkRtazailyA chandobandhAnulomyAdApatvAdatra vyatyayena nirdeza iti // 2486 // 2487 // 2488 // 2489 // kathaM punaridaM catuzcatvAriMzaM zataM pRcchAnAM bhavati ? ityAha-- bhU-jala-jalaNA-nila-naha-kAla-disA-''yA maNo ydvvaaii| bhaNNaMti naveyAiM sattarasa guNA ime annnne||2490|| rUva-rasa gaMdha-phAsA saMkhA parimANamahamaha-puhuttaM ca / saMjoga-vibhAga-parA-'parattabuddhI suhaM dukkhaM // 2491 // icchA dosa-payattA etto kammaM tayaM ca paMcavihaM / ukkhevaNa-vakkhevaNa-pasAraNA''kuMcaNaM gamaNaM // 2492 // sattA sAmaNNaM piya sAmaNNavisesayA visesoy| samavAo ya payatthA cha chattIsappabheyAya // 2493 // pagaIe agAreNa ya nogArobhayanisahao savve / guNiA oyAlasayaM pucchANaM pucchio devo // 2494 // bhU-jala-jvalanA-'nila-namaH-kAla-digA-5'tmAno manazca dravyANi / bhaNyante navaitAni saptadaza guNA ime'nye / / 2490 // rUpa-rasabhAndha-sparzAH saMkhyA parimANamaya mahat-pRthaktve ca / saMyoga-vibhAga-parA-uparatva-buddhayaH sukhaM duHkham // 2491 // icchA dveSa prayatnAvitaH karma tacca paJcavidham / utkSepaNA'vakSepaNa-prasAraNA ''kucanAni gamanam // 2492 // sattA sAmAnyamapi ca sAmAnyavizeSakA vizaSazca / samavAyazca padArthAH SaT SaTtriMzastrabhedAzca // 2493 // prakRtyA'kAreNa ca nokArobhayaniSedhataH sarve / guNitAstvekacatvAriMzatA zataM pRcchAnAM pRSTo devaH // 2494 // 995 // Jan Education Internal For Personal and Price Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 996 // iha dravya-guNa-karma- sAmAnya- vizeSa - samavAyalakSaNAH SaD mUlapadArthAstena SaDulUkena kalpitAH / tatra dravyaM navadhA / katham ? ityAha- 'bhU-jaletyAdi' bhUmiH, jalam, jvalanaH, anilaH, nabhaH, kAlaH, dikU, AtmA, manavetyetAni nava dravyANi bhaNyante / guNAH saptadaza bhavanti, tathA rUpaM rasaH, gandhaH, sparzaH, saMkhyA, parimANam, mahattvam, pRthaktvam, saMyogaH, vibhAgaH, parA-paratve, buddhiH, sukham, duHkham, icchA, dveSaH, prayatnazceti / itaH karma tat punaH paJcavidham, tadyathA- utkSepaNam, avakSepaNam, Akuzcanam, prasAraNam, gamanamiti + sAmAnyaM trividham, tadyathA- sattA, sAmAnyam, sAmAnyavizeSazceti / tatra dravya-guNa-karmalakSaNeSu triSu paMdArtheSu sadbuddhihetuH sattA, sAmAnyaM dravyatva-guNatvAdi, sAmAnyavizeSastu pRthivItva - jalasva- kRSNatva-nIlatvAdyavAntarasAmAnyarUpa iti / anye svitthaM sAmAnyasya traividhyamupavarNayanti - avikalpaM mahAsAmAnyam, tripadArthasadbuddhihetubhUtA sattA, sAmAnyavizeSo dravyatvAdi / mahAsAmAnya-sattayoviMzevyatyaya ityanye / dravya-guNa-karmapadArthatraya sadbuddhihetuH sAmAnyam, avikalpA sattetyarthaH / sAmAnyavizeSastu dravyatvAdirUpa eva / ityalaM prasaGgeneti / vizeSazcAntyaH / samavAyapadArthaceti / tadevamete dravyAdayaH SaT padArthAH paTtriMzatprabhedAH- navAnAM dravyANAM saptadazAnAM guNAnAM paJcAnAM karmaNAM trayANAM sAmAnyAnAm, vizeSa samavAyayozca mIlane SaTtriMzad vikalpA bhavantItyarthaH / ete ca sarve prakRtyA, akAreNa, nokAreNa, ubhayaniSedha yathetyetaivaturbhiH prakArairguNitAH santo yaccatuzcatvAriMzaM zataM pRcchAnAM bhavati tat pRSTaH kutrikApaNadevaH / idamatra hRdayam - narahitaM zuddhaM padamiha prakRtirucyate, tayA zuddhapadarUpayA prakRtyA pRthivyAdayaH padArthAH pRcchayante, tathathA - 'pRthivIM dehi' ityAdi / tathA, luptasya naJaH sthAne yo'kArastena cAkAreNa saMyuktayA prakRtyA pRcchA vidhIyate, yathA 'apRthivIM dehi' ityAdi / tathA nokAreNa saMyuktayA prakRtyA pRcchA yathA- 'no pRthvI dehi' ityAdi / tathA, nokArA'kAralakSaNaM yadubhayaM tena yo'sau prakRtyA niSedhastasmAcca pRSTaH suro yathA- 'noapRthivIM dehi' ityAdi / evaM jalAdiSvapi pratyekamete prakRtya-kAra- nokAro-bhayaniSedhalakSaNAzcatvAraH pRcchAprakArA vaktavyA iti / etadabhiprAyatratA proktam-- 'sabve guNiA' iti / Aha- nanu 'pRthivIM dehi' ityAdikA yAcanA evaM kathaM pRcchAH procyante ? | satyam, kintu 'pRthivIM dehi' ityAdiyAcanAdvAreNa pRthivyAdyastitvamevAsau devaH pRcchayate, 'nojIvaM yAcito yadyasau jIvA-'jIvavyatiriktaM taM dAsyati tadA'yamasti nAnyathA ityevameva pratijJAtatvAt / tato yAcanA adhyetAstasvataH pRcchA evetyadoSaH || 2490 / / 2491 / / 2492 / / 2493 // 2494 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 996 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 997 // rate kathaM punaretAH kutrikApaNasurasya pRcchAH kRtAH ? ityAzaGkaya diGmAtropadarzanArthamAyaM pRthivIlakSaNaM bhedamadhikRtyAhapuDhavi tti dei leDhuM deso vi samANajAi-liMgo tti | puDhavi tti so'puDhavIM dehi tti dei toyAiM // 2495 // pRthivIM yAcitaH kutrikApaNasuro leSTuM dadAti / Aha- aprastutamidam , anyasmin yAcite'nyasya pradAnAt / naivam / kutaH ? ityAha- 'deso vItyAdi dezo'pi leSTulakSaNaH 'puDhavi tti' pRthivyeva mantavyA, pRthivItvalakSaNAyA jAteH strIliGgalakSaNasya liGgasya ca samAnatvAt / iha yatra pRthivItvajAtiH strIliGgaM ca vartate tat 'pRthivI' iti vyavahartavyam , yathA ratnaprabhAdi, tathA ca leSTuH, tasmAt pRthivIti / 'apRthivIM dehi' ityevaM yAcito'sau devastoyAdi prayacchati // 2495 // nopRthivIM yAcitastarhi kiM dadAti ? ityAhadesapaDisehapakkhe nopuDhavIM dei leThThadesaM so / leThThaddavvAvekkho kIrai desovayAro se // 2496 // iharA puDhavi cciya so leTchu vva smaannjaailkkhnno| leThThadalaM ti va deso jai to leThU vi bhuudeso||2497|| nozabdasya dezapratiSedhapakSe nopRthivIM yAcito'nantarameva samastapRthItvenopacaritasya leSToreva dezaM tatkhaNDarUpaM dadAtyasau devH| Aha- nanu dezaniSedhapakSe nopRthvI taddeza evaM gRhyate, yastu leSTudezaH sa pRthvIdezasyApi deza eva, na tu pRthvIdezaH, tat kathaM nopRthvIM yAcitastaM dadAti ? ityAha- 'leThThadavvetyAdi' leSTudravyApekSaH 'se' tasya leSTudezasya dezopacAraH kriyate / idamuktaM bhavati- leSTau tAvadanantaroktayukteH saMpUrNapRthvIdravyatvamAropitam , tato leSTulakSaNapRthvIdravyApekSayA taddezasyApi pRthvIdezatvamupacaryate, itarathA'nyathA / punaH paramArthato leSTuvat samAnajAtyAdilakSaNatvAditi pUrvoktahetoH so'pi leSTudezaH pRthvyeva mntvyaa| atha parAbhiprAyamAviSkRtya 11997 // , pRthivIti dadAti leSTuM dezo'pi samAnajAti-liGga iti / pRthivIti so'pRthivIM dehIti dadAti toyAdi // 2495 // 2 dezapratiSedhapakSe nopRthivIM dadAti leSTudezaM saH / leSTudravyApekSaH kriyate dezopacAratastasya // 2496 / / itarathA pRthivyeva sa leSTuriva samAnajAtilakSaNataH / leSTudalamiti vA dezo yadi tato leSTurapi bhUdezaH // 2497 // For Personal and Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 998 ananasa kalA parihArArthamAha- 'leT ThudalaM ti va deso jai tti' yadi tu bhoH para ! tvaM manyase- yo'yaM leSTodezaH sa dalaM leSToreva khaNDamAtram , tataH samAnajAtilakSaNatve'pi nAsau pRthvIti / atra parihAramAha- 'to leThU vi bhUdeso tti' / tatastarhi 'puDhavI tti dei leTTuM deso vibRhadvattiH / ityAdau yaH pUrva leSTuH pRthvItvenoktaH so'pi bhuvaH pRthivyA deza eva / tatastvadabhiprAyeNa so'pi pRthvIdalarUpatvAd na pRthvI, leSTudezavaditi // 2496 // 2497 // astvevamiti cet / tadayuktam / kutaH ? ityAha 'dehi bhuvaM to bhaNie savvANeyA na yAvi sA savvA / sakkA sakkeNa vi yANeuM kimuyAvaseseNaM ? // 2498 // yadi leSTurna pRthvI, tatastarhi 'bhuvaM dehi' ityukte sarvApi saMpUrNA sA''neyA prasajyate, na ca sA sarvA zakreNApyAnetuM zakyA, kimutAvazeSeNa kutrikApaNadevAdimAtreNa ? iti / tarhi kimatra tattvam ? iti bhavanta eva kathayantu ? iti / / 2498 // itthaM prerake upasanne dRSTAntopanyAsadvAreNa sUriH prastutArthanirNayamAhajeha ghaDamANaya bhaNie na hi savvANayaNasaMbhavo kiMtu / desAivisiha ciya tamatthavasao samappei // 2499 // puDhavi tti tahA bhaNie tadegadese vi pgrnnvsaao| leThummi jAyai maI jahA tahA leThThadese vi // 2500 // yathA sAmAnyena 'ghaTamAnaya' 'padamAnaya' ityukte'pi na khalu sarvasyApi ghaTasya sAmAnyatayaivAnayanasaMbhavo'sti, kintu sarvasyAnetumazakyatvAt prAyaH sarveNa prayojanAbhAvAcca, arthavazAt sAmarthyata eva niyatadezakAlAdhavacchinnaM viziSTameva kazcid ghaTamAnIya 1 dehi bhuvaM tato bhaNite sAnayA na cApi sA sarvA / zakyA zakreNApi cAnetuM kimutAvazeSeNa // 2498 // 2 yathA ghaTamAnaya bhaNite na hi sarvAnayanasaMbhavaH kintu / dezAdiviziSTameva tamarthavazataH samarpayati // 2499 // pRthivIti tathA bhaNite tadekadeze'pi prakaraNavazAt / leSTrI jAyate matiryathA tathA leSTudeze'pi // 2500 // // 998 // Jan Edu Interna For Personal and Price Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 999 // Jain Education Internat samarpayati, tathA'trApi 'pRthivIM dehi' iti bhaNite sarvasyA AnetumazakyatvAt prAyastayA prayojanAbhAvAcca yathA tadekadeze'pi pRthi - vyekAMze'pi leSTau devasya samarpaNamatirjAyate / kutaH 1 ityAha- prakaraNavazAt, 'anenApi tadekadezena leNDunA prastutArthaH setsyati' ityevaM prastAvavazAdityarthaH / prakRtamAha- 'tahA leTThadese vi tti' yathA 'pRthivIM dehi' ityukte sati pratipAditanyAyena tadekadeze'pi leSTau samarpaNamatirjAyate tathA tenaiva prakAreNa 'nopRthvIM dehi' ityukte tatkhaNDarUpe tadekadeze'pi samarpaNabuddhirutpadyata iti // 2499 // / / 2500 // Aha- nanu 'IharA puDhavi cciya so le vva samANajAilakkhaNao' iti vacanAdekadezaH pUrvaM bhavadbhiH pRthivItvenoktaH sa kathamidAnIM nopRthivI syAt 1 ityAzaGkayAha levvAvekkhAe taha vi taddesabhAvao tammi / uvayAro nopuDhavi puDhavi cciya jAilakkhaNao // 2501 // yadyapi leSvekadezaH pRthivyaiva, tathApi 'uvayAro ti tasmin leSvekadeze nopRthivItvasyopacAraH kriyata ityarthaH / kayA ? ityAha- leNDadravyApekSayA leSToH prAguktanyAyena yat pRthivIdravyatvamAropitaM tadapekSayetyarthaH / kutaH 1 ityAha- taddezabhAvato leSTudravyaikadezatvAdityarthaH / prAguktanyAyena tAvalleSTureveha pRthvIdravyaM tadapekSayA ca tadekadeze nopRthvItyupacaryata iti bhAvaH / paramArthatastviyaM leka dezalakSaNaM nopRthvyeva mantavyam, samAnajAtilakSaNatvAditi ko vai na manyate, asmAbhireva prAguktatvAt, idInImapi ca smaryamANatvAt iti / / 2501 // noakAro bhayaniSedhapakSamadhikRtyAha- sehadugaM gaI gamei jaM teNa noapuDhavitti / bhaNie puDhavitti gaI desanisehe vi taso || 2502 // 1 gAthA 2497 / 2 leSTudravyApekSayA tathApi taddezabhAvatastasmin / upacAro nopRthivI pRthivyaiva jAtilakSaNataH / / 2501 / / 3 pratiSedhadvikaM prakRtiM gamayati yat tena noapRthivIti / bhaNite pRthivIti gatirdezaniSedhe'pi tadezaH // 2502 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 999 // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH / // 10.00 "dvau nau prakRtamartha gamayataH" iti vacanAd nokArAkAralakSaNaM pratiSedhadvayaM yasmAt prakRtiM gamayati-prakRtamevArtha pratipAdavizeSAyatItyarthaH, tena kAraNena 'noapRthvI' iti bhaNite nozabdasya saniSedhaparatvAt pRthivIgatirbhavati- pRthivyAH pratipattirbhavatItyarthaH / 'desanisehe vi taddeso ti' dezaniSedhavAcake tu nozabda tasyA jalAdirUpAyA apRthivyA evottarapade zrUyamANAyA dezastaddezo gamyate, dezaniSedhake nozabde noapRthivIti yAcite jalAdirUpApRthivyekadezaM devo dadAtItyarthaH // 2502 // __ atha prastutArthatAtparyamAhauvayArAo tivihaM bhuvamabhuvaM nobhuvaM ca so dei / nicchayao bhuvamabhuvaM taha sAvayavAI sabvAiM // 2503 // sa kutrikApaNadevo yAcitaH san vastu dadAti / katividham ?, kiMvA tat ? ityAha- trividhaM triprakAram , caturthasya noabhUpakSasya prathamapakSa evAntarbhAvAt / tatra bhuvaM leSTum , abhuvaM jalAdi, nobhuvaM bhUmyekadezaM dadAti / kutaH ? ityAha- upacArAt- vyavahAranayamatAzrayaNAdityarthaH, sa eva hi dezadezivyavahAraM manyate, na tu nizcaya iti bhAvaH / ata evAha- 'nicchayau ityAdi' nizcayatastu bhuvamabhuvaM cetyevaM dvividhameva vastu dadAti, tRtIyasya nobhUpakSasya deza-dezivyavahAra evopapadyamAnatvAt , tasya ca nizcayanayenAnabhyupagamAditi / tadevaM bhU-jala-jalaNa' ityAdau pRthivyAH prathama nirdiSTatvAt tAmadhikRtyoktam / atha zeSANi jalAdivastUnyadhikRtyAha'taha sAvayavAI vi' na kevalamitthaM bhuvaM dadAti, tathA zeSANyapi jalAdivastUni 'paigaIe agAreNaM' ityAdi prakAreNa vizeSya yAcitaH san vyavahAranayamatena yathoktavidhinA triprakArANi dadAti / kutaH ? iti cet / ucyate- yataH sAkyavAni sadezAnyetAni sarvANyapi jalAdivastUni / atastRtIyo'pi dezaviSayo dAnaprakAra eteSu saMbhavatIti bhAvaH / nizcayanayamatena tu dezadazivyavahArAbhAvAdetAnyapi jalAdIni dviprakArANyeva dadAtIti / tadevaM sAvayace vastuni prakAratrayeNa prakAradvayeta saMbhavati // 2503 // ___ atha niravayave vastuni prakAradvayenaiva dAnasaMbhava iti darzayannAha 1000 // 1 upacArAt trividhaM bhuvamabhuvaM nobhuvaM ca sa vadAti / nizcayato bhuvamabhuvaM tathA sAvayavAni sarvANi gAthA 24 gAva 2494 / For Personal and Use Only