________________
विशेषा
॥९०७॥
बहुतरउ त्ति यतं चिय गमेइ संते वि सेसए मुयए । संववहारपरतया ववहारो लोगमिच्छंतो ॥२१२१॥ वा- अथवा, निश्चये निश्चयनयमते विचिन्त्यमाने भ्रमरादेः पञ्चवर्ण-द्विगन्ध-पञ्चरसा-ऽष्टस्पर्शत्वे सत्यपि यत्र कृष्णवर्णादावर्थे।
बृत्तिः । जनपदस्य निश्चयो भवति स विनिश्चयार्थस्तं व्रजति 'व्यवहारनयः' इति प्रकृतम् । कोऽर्थः । सत्स्वपि वर्ण-गन्ध-रस-स्पर्शेषु यो यत्र जनपदस्य ग्राह्यः, तमेव व्यवहारनयो गमयति, मन्यते, प्ररूपयति च, सतोऽपि शेषान् वर्णादीन मुश्चति । कुतः। स एव बहुतरः स्पष्ट इति कृता । किं कुर्वन् ? । लोकव्यवहारमिच्छन् । कया? । व्यवहारपरतया व्यवहारप्रधानतयेति । तदेवमभिहितो व्यवहारनयः ।। २२२० ॥२२२१ ।।
अथ ऋजुमूत्रमाह
उजं रुजु सुयं नाणमुज्जुसुयमस्स सोऽयमुज्जुसुओ। सुत्तयइ वा जमुज्जुं वत्थु तेणुज्जुसुत्तो त्ति ॥२२२२॥
'उज्ज' इति ऋजु, 'श्रुतम्' इति ज्ञानं बोधरूपम् , ततश्च ऋजु- अवकं श्रुतमस्य सोऽयमृजुश्रुतः । वा- अथवा, ऋजु- अवक्रं वस्तु सूत्रयतीति ऋजुमूत्र इति ।। २२२२ ।।
कथं पुनरेतदभ्युपगतस्य वस्तुमोऽवक्रत्वम् ? इत्याह
पंच्चुप्पन्नं संपयमुप्पन्नं जं च जस्स पत्तेयं । तं रुजु तदेव तस्स त्थि उ बक्कमन्नं ति जमर्सतं ॥ २२२३ ॥
यत् सांपतमुत्पन्नं वर्तमानकालीनं वस्तु, यश्च यस्य प्रत्येकमात्मीयं तदेतदुभयस्वरूपं वस्तु प्रत्युत्पन्नमुच्यते । तदेवासौ नय ऋजुः मतिपद्यते । तदेव वर्तमानमात्मीयं च वस्तु तस्यर्जुमूत्रनयस्यास्ति । अन्यत्तु शेषमतीतानागतं परकीयं च यद् यस्मादसदविद्यमानं ततोऽसत्वादेव तद् वक्रमिच्छ त्यसाविति । अत एवोक्तं नियुक्तिकृता- 'पंच्चुप्पमरगाही उज्जुसुओ नयविही मुणेअब्बा' इति ॥ २२२३ ॥ एतन्मतमेव प्रमाणतः समर्थयबाह
, बहुतरक इति च तमेव गमयति सतोऽपि शेषकान् मुञ्चति । संव्यवहारपरतया व्यवहारो लोकमिच्छन् ॥ २२२१ ॥ २ मज मनु श्रुतं ज्ञानमृधुतमस्य सोऽयमृजुश्रुतः । स्त्रयति वा यजु वस्तु तेनर्जुसूत्र इति ॥ २२२२ ॥
| ॥९०७॥ ३ प्रत्युत्पन्नं सांप्रतमुत्पन्नं यच यस्य प्रत्येकम् । तहज़ तदेव तस्यास्ति तु वक्रमन्यदिति यदसत् ॥ २२२३॥ ४ गाथा २१८४ ।
For Personal and
Use Only
