Page Text
________________
SHARE
बृहद्धत्तिः।
विशेषा. ॥९१३॥
मिरोहति समध्यास्ते तत्तद्वाच्याविषयत्वेन प्रमाणीकरोति, ततस्तस्माद् नानार्थसमभिरोहणात् समभिरूदो न यो घटशब्दवाच्योऽर्थस्तं कुट-कुम्भादिपर्यायशब्दवाच्यं नेच्छत्यसावित्यर्थ इति ॥ २२३६ ॥
यदुक्तं नियुक्तिकृता- 'वत्थुओ संकमणं होइ अवत्थू नए समभिरूढे' इति, तद्व्याख्यानार्थमाह--
देव्वं पज्जाओ वा वत्थु वयणंतराभिधेयं जं । न तदन्नवत्थुभावं संकमए संकरो मा भू॥ २२३७ ॥
न हि सतरवच्चं वत्थु सदंतरत्थतामेइ । संसय-विवज्जए-गत्त-संकराइप्पसंगाओ ॥ २२३८ ॥ द्रव्यं कुटादि, पर्यायस्तु तद्गतो वर्णादिस्तल्लक्षणं प्रस्तुतघटादिवचनाद् यत् कुटादि वचनान्तरं तदभिधेयं यद् वस्तु न तदन्यवस्तुभावं घटादिशब्दाभिधेयवस्तुभावं संक्रामति । कुतः ? इत्याह-वस्तुनो वस्त्वन्तरसंक्रमे मा भूत संकरादिदोष इति । एतदेव भावयति-न हि शब्दान्तरवाच्यं वस्तु शब्दान्तरवाच्यार्थरूपतामेति । एवं हि घटादौ पटाद्यर्थसंक्रमे किमयं घटः पटादिर्वा ? इति संशयः स्यात् । विपर्ययो वा भवेत् , घटादावपि पटादिनिश्चयात् । पटादौ वा घटाद्यध्यवसायादेकत्वं वा घट-पटाद्यर्थानां प्राप्नुयात् । मेचकमाणिवत् संकीर्णरूपता वा घट-पटाद्यर्थानां भवेदिति । इयमत्र भावना- घटः कुटः कुम्भ इत्यादिशब्दात् पट-स्तम्भादिशब्दादिव भिन्नप्रवृत्तिनिमित्तत्वाद् भिन्नार्थगोचराने समभिरूढनयो मन्यते; तथाहि- घटनाद् घट इति विशिष्टचेष्टावानों घट इति गम्यते, तथा 'कुट कौटिल्ये' कुटनात् कौटिल्ययोगात् कुटः, तथा 'उभ उंभ पूरणे' कूम्भनात् कुत्सितपूरणात् कुम्भ इति भिन्नाः सर्वेऽपि घट-कुटाधर्थाः । ततश्च यदा घटाद्यर्थे कुटादिशब्दः प्रयुज्यते तदा वस्तुनः कुटादेस्तत्र संक्रान्तिः कृता भवति, तथा च सति यथोक्तसंशयादिदोष इति ।। २२३७ ॥ २२३८ ॥
ततो घट-कुटाद्यर्थाना भेदसाधनायैव प्रमाणयन्नाह--
घड-कुडसइत्थाणं जुत्तो भेओऽभिहाणभेआओ । घड-पडसदत्थाण व तओ न पज्जायवयणं ति ॥२२३९॥ घट-कुट-कुम्भादिशब्दवाच्यानामर्थानां भेद एव परस्परं युक्त इति प्रतिज्ञा, अभिधानभेदाद् वाचकध्वनिभेदादिति हेतुः ।
९१३॥
१ गाथा २१८६ । २ द्रव्यं पर्यायो वा वस्तु वचनान्तराभिधेयं यत् । न तदन्यवस्तुभावं संक्रामति संकरो मा भूत् ॥ २२३० ।'
न हि शब्दान्तरवाच्यं वस्तु शब्दान्तरार्थतामेति । संशय-विपर्ययै-कत्व-संकरादिप्रसङ्गात् ॥ २२३८ ॥
३ घट-कुटशब्दार्थानां युक्तो भेदोऽभिधानभेदात् । घट-पटशब्दार्थानामिव ततो न पर्यायवचनामिति ॥ २२३९ ॥ ११५
Jan Education interna
For Personal and Price Use Only
| SR No. | 600166 |
| Book Title | Visheshavashyak Bhashya Part 05 |
| Original Sutra Author | Jinbhadragani Kshamashraman |
| Author | Chaturvijay |
| Publisher | Harakchand Bhurabhai Shah |
| Publication Year | |
| Total Pages | 202 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Manuscript & agam_aavashyak |
| File Size | 14 MB |