Book Title: Visheshavashyak Bhashya Part 02
Author(s): Jinbhadragani Kshamashraman, Chaturvijay
Publisher: Harakchand Bhurabhai Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600163/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International zAstravizAradajainAcArya zrIvijayadharmasUrigurubhyo namaH / // ahem // zrIyazovijayajainagranthamAlA [27] zrIjinabhadra gaNikSamAzramaNapAdaviracitam vizeSAvazyakabhASyam / maladhArizrIhemacandrasUriviracitayA ziSyahitAnAmnyA bRhadvRttyA vibhUSitam / ( dvitIyo vibhAgaH ) rAjadhanyapuranivAsinA zreSThivaryatrikamacandratanujanuSA zrAvakaharagovindena pariSkRtya saMzodhitam / Printed and Published by Shah Harakhchand Bhurabhai at The Dharmabhyudaya Press, Benares City. vIrasaMvat 2438 / For Personal and Private Use Only www.jainelltrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jan Education international For Personal and Private Use Only www.jainerary.org Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HDH bRhadvAttiH / vizeSA0 // 201 // "'jeNe jayA maNUsA tasiM je hoi mANarUvaM tu / taM bhaNiyamihAyaMgulamaNiyayamANa puNe imaM tu" / / 1 / / dvitIyaM tu "paramANU tasareNU rahareNU aggayaM ca vAlassa / likkhA jUyA ya javo aTTaguNavivaDhiyA kamaso" // 1 // ityAdigranthoktam / tRtIyaM tu "ussehaMgulamega havai, pamANagulaM sahassaguNaM / taM ceva duguNiyaM khalu vIrassAyaMgulaM bhaNiyaM // 1 // AyaMguleNa vatthu, ussehapamANao miNasu deha / naga-puDhavi-vimANAI miNasu pamANaMguleNaM ti" // 2 // evaM sthite AtmAGgulenedaM cakSuSo viSayaparimANaM, na zeSAGgulAbhyAm // iti gAthArthaH // 340 // atra prerakaH prAha neNu bhaNiyamussayaMgulapamANao jIvadehamANAi / dehapamANaM ciya taM na u iMdiya-visayaparimANaM // 34 // nanu "ussehapamANao miNe dehaM" itivacanAd anyatra bhaNitamuktam / kiM tat ?, ityAha- "nArakAdijIvadehamAnAdi kena ?" ityAha-"ucchyAGgulapramANataH" dehagrahaNasyopalakSaNArthatvAdindriyaM, indriyaviSayaparimANaM ca tatra gRhyate, iti manyamAnena pareNA''dizabdaH kRtaH, indriyaM hi dehasthatvAd dehagraheNaiva gRhyate, tadviSayaparimANamapyAsannatvAt tadgrahaNena gRhyata iti bhAvaH / tatazca dehasya, indriyANAM, tadviSayaparimANasya cocchyAGgulameyatvAt kimitIha cakSuSo viSayaparimANamAtmAGgulenocyate ? iti // atrottaramAha-'dehetyAdi' yaducchyAGgulameyatvenA'nyatroktam , tadehapramANamAtrameva boddhavyaM, na tvindriya-viSayaparimANamapi, tasyAtmAGgulameyatvAt // iti gAthArthaH // 341 // kathaM punaretad vijJAyate ?, ityAha , yena yadA manuSyAsteSAM yad bhavati mAnarUpaM tu / tad bhaNitamihA''tmA'GgulamaniyatamAnaM punaridaM // 1 // 2 paramANukhasareNU rathareNuramakaM ca vAlasya / likSA yUkA ca yavo'STaguNavivardhitAH kramazaH // 1 // 3 utsedhAGgulamekaM bhavati, pramANAGgulaM sahasraguNam / tadeva dviguNitaM khalu vIrasyA''ramAuchulaM bhaNitam // 1 // AtmAnulena vastu, utsedhapramANato minuyAd deham / naga-pRthivI-vimAnAni minuyAt pramANAGguleneti // 2 // 4 ka.ga. 'gulasa' / 5 nanu bhaNitamucchyAGgulapramANato jIvadehamAnAdi / depramANameva tad na tvindriya-viSayaparimANam // 31 // 201 // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usakA DOHORORS vizeSA. // 202 // jaM teNa pNcdhnnusynraaivisyvvhaarvoccheo| pAvai, sahassaguNiyaM jeNa pamANaMgulaM tatto // 342 // yad yasAna tenocchrayAGgulenendriyaviSayaparimANe'bhyupagamyamAne, Adizabdasya vyavahitasaMbandhAt paJcA-'rdhapaJcamadhanuHzatAdi- bRhdvaattiH| pramANAnAM bharata-sagarAdinarANAM yo'sau zrotrAdibhiH zabdAdiviSayagrahaNavyavahAraH prasiddhastasya vyavacchedaH prApnoti / kutaH, ityAha- yena bharatacakravartyaGgularUpaM yat pramANAGgulaM tadetat tatastasmAducchyAGgulAt sahasraguNamuktaM "ussehaMgulamegaM havai, pamANaMgulaM sahassaguNaM" itivacanAt / bharatAdInAM cA'vadhyAdinagaryaH, skandhAvArazcAtmAGgulena dvAdazayojanAyAmatayA siddhAnte nirNItaH / utsedhAGgalena punaranekAni yojanasahasrANiM bhavanti / atastatrA''yudhazAlAdiSu tADitabheryAdizabdazravaNaM sarveSAM tvadabhiprAyeNa na prApnoti, zrotraM hi 'vArasahiM joaNehiM soyaM abhigiNhae saI" ityAdivacanAd dvAdazabhya eva yojanebhyaH samAgataM zabdaM zRNoti, na parataH / etAni ca dvAdaza yojanAni tvadabhiprAyeNa kilocchyAGgulena mIyante, ata ucchyAGgulaniSpannebhyo'nekayojanasahasrebhyaH | samAgataM bheryAdizabdaM kathaM zrotraM gRhNIyAt ? / iSyate ca bharatAdinagarI-skandhAvAreSu tacchravaNam / ata AtmAGgulenaivendriyANAM viSayaparimANaM, notsedhAGgulena // iti gAthArthaH / / 342 // api ca, yAni dehasyA'tmabhUtAnyevendriyANi, tAnyapi tAvat sarvANyucchyAGgulena na mIyante, kiM punarindriyaviSayaparimA| Nam ?, iti darzayati iMdiyamANe vi tayaM bhayANijaM jaMti gAuAINaM / jibhidiyAimANaM saMvavahAre virujjhejA // 343 // ___ indriyANi zrotrAdIni, tAni ceha "koyaMvapuSpha-golaya-mamUra-aimuttayakusumaM va" ityAdinA proktAni dravyendriyANi va gRhyante / teSAM mAnaM pramANamaGgalA'saMkhyeyabhAgAdikaM, tatrApi kartavye grahItavye boddhavye vA taducchyAGgulaM bhajanIyaM- kApi vyApAryate, | kApi netyarthaH, sparzanendriyamekaM tena mIyate, zeSANi tvAtmAGgulenaiveti bhaavH| kutaH1, ityAha-'jamityAdi' yad yasmAt trigavyUtAdi 1 yattena paJcadhanuHzatanarAdiviSayavyavahAravyavacchedaH / prApnoti, sahavaguNitaM yena pramANAgulaM tataH // 342 // 25. cha. 'nendriyaadi| 3 dvAdazabhiyojanaiH zrotramabhigRhNAti zabdam / / 4 indriyamAne'pi tad bhajanIyaM yaditi kozAdInAm / jihendriyAdimAnaM saMvyavahAre virudhyeta // 33 // // 202 // 5 kAdambapuSpa-golakA-timuktakakusumamiva / Jan Education Internatio For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 203 // mAnAnAM yugaladharmiNAM jihvendriyAdimAnaM yAcchyAGgulena gRhyate, tadA saMvyavahAre kalpadrumarasAdiparijJAnalakSaNe virudhyeta na ghaTetetyarthaH / idamuktaM bhavati-"bAhallao ya savvAI aMgula asaMkhabhAga, emeva puMhuttao, navaraM aMgulapuMhutta rasaNaM" ityAdivacanAdaGgulapRthaktvavistaraM bRhadvatiH / jihendriyaM nirNItam / triganyUtAdimAnAnAM ca jantUnAM tadanusAritayA vizAlAni mukhAni,jihvA ca / tato yAcchyAGgulena teSAM kSurapAkAratayoktasya jiDendriyasyA'GgulapRthaktvalakSaNo vistaro gRhyeta, tadA'tyalpatayA sarvAmapi jihAM na vyApnuyAt / tatazca sarvayA'pi tayA rasavedanalakSaNo vyavahAro na ghaTeta / tasmAdAtmAGgulenaiva jihAdimAnaM ghaTate / tatazca dehAtmabhUtAnIndriyANyapi sarvANyucchyAGgulena / | yadA na mIyante, tadendriyaviSayaparimANasya dUre vArtA, iti bhAvaH / / iti gAthArthaH // 343 // tadevaM "ussehapamANao miNe deha" ityatra pArizaSyAd dehazabdena yallabhyate, tad darzayannAha taNumANaM ciya teNaM hevija bhaNiyaM sue vi taM ceva / eeNa dehamANAI nArayAINamiti // 344 // tasmAdindriyaparimANe, indriyaviSayaparimANe caikAntenocchyAGguleneSyamANe doSasya darzitatvAt pArizeSyAta tanumAnameva tenotsedhAGgulena bhavet , na punarindriyaparimANaM, tadviSayaparimANaM ceti bhaavH| yugaladharmiNAM rasavedanavyavahArasya, cakravartibharatanagaryAdiSu bheryAdizabdazravaNavyavahArasya cAbhAvaprasaGgasya darzitatvAditi / kiJca, indriyaparimANaM, tadviSayaparimANaM cocchyAGgulena paraH svamanIpikayArthApattyaiva brUte, na punaH zrute sAkSAdetat kA'pyabhihitam / kiM punastarhi sAkSAt tatrAbhihitam ?, ityAha-'bhaNiyaM sue vita cevetyAdi' zrute'pi tadeva dehamAnamevocchyAGgulena bhaNitaM, nA'nyaditi / kena punargranthenaitacchUte'bhihitam ?, ityAha- 'eeNetyAdi' arthanirdeza evA'yaM, sUtrAlApakastveSa draSTavyaH, tadyathA- "IcceeNaM ussehaMgurappamANeNaM neraia-tirikkhajoNiya-maNussa-devANaM sarIrogAhaNAu mijNti"| tadasmin sUtre zarIrAvagAhanaivocchyAGgulameyatvenoktA, na vindriyaviSayaparimANaviratastadAtmAGgulenaiva draSTavyam , iti sthitam / / iti gAthArthaH / / 344 // atha paraH siddhAntasya pUrvAparavirodhamudbhAvayannAha 1 bAhulyatazca sarvANyagulAsaMkhyabhAgam, evameva pRthaktvataH, navarabhaGgulapRthaktvaM rasanam / 2 gha. 'puhtt'| 3 utsedhapramANato minuyAd deham / / 4 tanumAnameva sena bhaved bhaNitaM sUtre'pi tadeva / etena dehamAnAni nArakAdInAM mIyante / / 355 // 5 gha.cha. 'hvejj'| 6 gha.cha. 'rgaaii| ka.ga. 'micchti'| 8 ityetenotsedhAjulapramANena nairayika-tiryagyonika-manuSya-devAnAM zarIrAvagAhanA mIyante / 203 // For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ory Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 204 // laikkhehiM ekavIsAe sAiregehiM pukkharaddhammi / udaye pecchaMti narA sUraM ukkosae divase // 345 // nayaNidiyassa tamhA visayapamANaM jahA sue bhihiyaM / A ussehapamANaMgulANa ekkeNa vi Na juttaM // 346 // nanu puSkaravaradvIpasya mAnuSottaraparvatadvidhAkRtasyArvAgbhAgavartinyarSe mAnuSottarasaMnidhAvutkRSTe divase karkaTakasaMkrAntyAmudaye, upalakSaNatvAdastamayasamaye ca narA manuSyAH sUramAdityaM pazyanti- avalokayanti / kiya9raM vyavasthitam ?, ityAha- sAtirekerekaviMzatila:ojanAnAm / etaduktaM bhavati "sIyAlIsasahassA do ya sayA joyaNANa te baiddhA / egavIsasaTThibhAgA kakkaDamAimmi peccha narA" // 1 // itivacanAd yathA'tra karkasaMkrAntAvutkRSTe divase etAvati dUre vyavasthita sUrya manuSyAH pazyanti, tathA puSkarArdhe'pi mAnuSottarasamIpe pramANAGgulaniSpannaiH sAtirekairekaviMzatiyojanalakSairvyavasthitamAdityaM tatra dine tannivAsino lokAH samavalokayanti / tatra bhramitibAhulyAt , sUryANAM ca zIghrataragatitvAtaH uktaM ca "eNgavIsaM khalu lakkhA cau~tIsaM ceva taha sahassAI / taha paMca sayA bhaNiyA sattattIsAe airittA // 1 // iti nayaNavisayamANaM pukkharadIvaddhavAsimaNuANaM / puvveNa ya avareNa ya pihaM pihaM hoi nAyavvaM" // 2 // ityAdi / tasmAd nayanendriyasya sAtirekayojanalakSasvarUpaM viSayaparimANaM yathA zrute prajJApanAdike'bhihitam , tathA tena prakAreNA''tmAGgulo-ssedhAkula-pramANAGgalAnAmekenApi gRhyamANaM na yuktaM, pramANAGgulaniSpannasyApi yojanalakSasya taniSpannasAtirekaikaviMzatiyojanalakSebhya ekaviMzatitamabhAgavartitvena bRhadantaratvAt / tasmAdekatra sAtirekaM lakSam , anyatra tu sAtirekaikaviMzatilakSA| Ni yojanAnAM nayanasya viSayapramANaM yuvataH zrutasya pUrvoparavirodhaH / iti parasyA''kUtam // iti gaathaadvyaarthH|| 345 // 346 / / / lakSairekaviMzatyA sAtirekaiH puSkarArdhe / udaye pazyanti narAH sUramutkRSTe divase // 345 // nayanendriyasya tasmAd viSayapramANaM yathA zrute'bhihitam / A utsedhapramANAnulAnAmekemApi na yuktam // 346 // 2 paTcatvAriMzatsahasrANi dveca zate yojanAnA tAn baddhAn / ekaviMzatiSaSTibhAgAn karkaTAdau pazyanti nraaH||1||35.ch. 'vahA' / 4 ka.ga, 'bhramati' / 5 ekaviMzatiH khalu lakSANi caturviMzazca tathA sahasrANi / tathA paJca zatAni bhaNitAni saptatriMzatA'tiriktAni // 1 // iti nayanaviSayamAnaM puSkaradvIpArdhavAsimanujAnAm / pUrveNa cA'pareNa ca pRthak pRthag bhavati jJAtavyam ||2||6gh, 'uvIsaM' / 7 gh..'yprmaa'| 204 // For Personal and Private Use Crey Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CLICE vizeSA0 // 205 // tadetat pariharati suttAbhippAo'yaM payAsaNijje tayaM na u payAse / vakkhANao viseso na hi saMdehAdalakkhaNaMyA ,347 // sAtirekayojanalakSaM nayanaviSayapramANaM bruvataH sUtrasyA'yamabhiprAya iyaM vivakSA yaduta-svayaM tejorUpaprakAzarahitatvAt paraprakAzanIyaM yad vastu parvata-gAdikaM tatraiva tat sAtirekayojanalakSaM nayanaviSayapramANatayA draSTavyam , na tu svayameva tejoyuktatvena prakAze candrA-arkAdike prakAzake vastuni / etaduktaM bhavati- kazcid nirmalacakSurjIvaH sAtirekayojanalakSe sthitaM parvatAdikaM vIkSate, iti prakAzanIye parvata-gAdike vastuni nayanasya tadviSayapramANamuktam , prakAzake tvAdityAdikeniyamaH / kutaH punarayaM mUtrAbhiprAyo gamyate, ityAha- vyAkhyAnato vizeSapratipattiH kartavyA, na tu saMdehAdubhayapakSoktilakSaNAt sUtrasya sarvajJapraNItasyA'lakSaNatA- asamaasAbhidhAyitA vyavasthApanIyA- vyAkhyAnAt mUtraM viSayavibhAgena dharaNIyaM, na tUbhayapakSoktimAtrabhramitaistadvirodha udbhAvanIya ityarthaH / uktaM ca "jaM jaha sutte bhaNiyaM taheba jai taM, viyAlaNA natthi / kiM kAliyANuogo divo diTippahANehiM !" // 1 // iti gAthArthaH / / 347 // tadevamaprAptakAritAvicArapakrameNa nayanasya viSayapramANamuktam / atha prasaGgataH zeSendriyANAmapi tadAha bArasahiMto sottaM sesAI navahiM joyaNehiMto / giNhaMti pattamatthaM etto parao na giNhaMti // 348 // meghagarjitAdizabdamutkRSTato dvAdazayojanebhyaH samAyAtaM gRhNAti zrotram / uktazeSANi vindriyANi ghrANa-rasana-sparzanalakSaNAni gandha-rasa-sparzalakSaNamarthamutkarSato navayojanebhyaH prAptaM gRhNanti, ataH parato'pyAyAtaM zabdAdikametAni na gRhNanti / nanu meghagarjitAdiviSayaH zabdaH prathamaprAvRSi, prathamameghavRSTau satyAM mRttikAdigandhazca dUrAdapyAyAto gRhyamANaH samanubhUyate rasa-spazauM tu katham ?, iti cet / ucyate- dUrAdAgatAnAM gandhadravyANAM raso'pi tAvat kazcid bhavatyeva / sa ca teSAM jihAsaMbandhe sati yathAsaMbhavaM kadAcit , sUtrAbhiprAyo'yaM prakAzanIye tad na tu prakAze / vyAkhyAnato vizeSo nahi saMdehAdalakSaNatA // 347 // RON205 // 2 yad yathA sUtre bhaNitaM tathaiva yadi tat, vicAraNA nAsti / kiM kAlikA(siddhAntA)'nuyoga AdiSTo dRSTipradhAnaiH // 3 // 3 dvAdazabhyaH zronaM zeSANi navabhyo yojanebhyaH / gRhanti prAptamarthametasmAt parato na gRhanti // 348 // hasAba8888oceases J aunainter For Personal and Private Use Only www.jannelbrary.org Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH / To kenacid gRhyata eva / tathAca vaktAro bhavanti- 'kaTukasya, tIkSNAdervA vastunaH saMbandhI ayaM gandhaH' iti / yacceha kaTukatvaM, tIkSNAvizeSA0 ditvaM cocyate, tad rasasyaiva dharmaH / tatazca jJAyate- jihvAsaMbandhe teSAM kaTukAdiko raso'pi gRhIta iti / sparzo'pi zItAdiddUrAdapi // 206 // zizirapadmasaraH-sarit-samudrAdemadhyenA''yAtasya vAtAderanubhUyata eveti // 348 // yadyavam , dvAdaza-navayojanebhyaH parato'pyAyAtAH zabda-gandhAdayaH kimiti na gRhyante ?, ityAha devvANa maMdapariNAmayAe parao na iMdiyabalaM pi / avaramasaMkhejaMgulabhAgAo nayaNavajjANa // 349 // dvAdaza-navayojanebhyaH parataH samAyAtAnAM zabda-gandhAdidravyANAM mandapariNAmatvAt / na khalu parataH samAyAtAnAM teSAM tathAvidhaH pariNAmo bhavati, yena zrotra-ghrANAdivijJAnaM janayeyuH, zrotrAdIndriyANAmapi ca tathAvidhaM balaM na bhavati, yena parataH samAyAtAni zabdAdidravyANi gRhItvA svavijJAnaM janayanti / tadevamuktamindriyANAmutkRSTaM viSayaparimANam / atha jaghanyaM tad vibhaNiSurAha- 'avaramityAdi' aparaM jaghanyaM viSayapramANamucyate / kim ?, ityAha- asaMkhyAtatamAdaGgulAsaMkhyeyabhAgAdAgataM gandhAdikaM ghANAdIni gRhNantIti / kimetat sarveSAmapIndriyANAM jaghanya viSayapramANam , na, ityAha- nayanavajonAm // 349 / / nayanasya tarhi kA vArtA ?, ityAha saMkhejjaibhAgAo nayaNassa, maNassa na visayapaimANaM / poggalamittanibaMdhAbhAvAo kevalasseva // 350 // aGgulasaMkhyeyabhAgAt- aGgulasaMkhyeyabhAgamavadhau kRtvA nayanasya jaghanyaM viSayaparimANam , atisaMnikRSTasyA'JjanazalAkA-rajo-malAdestenA'nupalambhAditi bhAvaH / manasastu kSetrato nAstyeva viSayapramANaM, aniyamena dUre, Asanne ca tat pravartata - ityarthaH / kutaH ?, ityAha- pudgalamAtrasya nibandho niyamastasyA'bhAvAt , mUrtA-'mUrtasamastavastuviSayatvena 'pudgaleSvevedaM pravartate' ityevaMbhUtasya niyamasyA'bhAvAt , kevalasyevetyarthaH / iha yat pudgalamAtranibandhaniyataM na bhavati, na tasya viSayaparimANamasti, yathA kevalasya, pudgalamAtranibandhaniyataM ca manaH, tato nA'sya viSayaparimANam : yasya tu viSayaparimANaM tatpudgalamAtranivandharahitamapi na bhavati, yathA'vadhi-manaHparyAyajJAne iti / atrAha- nanvanaikAntiko'yaM hetuH, mati-zrutajJAnAbhyAM vybhicaaraat| tathAhi-mUtoM-'mUrta 1 vyANAM mandapariNAmatayA parato nendriyabalamapi / aparamasaMkhyeyAjalabhAgAd nayanavarjAnAm // 349 // 2 saMkhyeyabhAgAd nayanasya, manaso na viSayapramANam / pudgalamAtranibandhAbhAvAt kevalapeva // 350 // 3 gha. cha. 'parimA' / 206 // Jan Education Internat For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14PTCAATIT bRha samastavastuviSayatvena tAvad naite pudgalamAtranibandhaniyate, atha ca dRzyate zrotrAdIndriyaprabhavayostayoAdazayojanAdikaM kSetrato viSayavizeSA pramANamiti / tadetadasamIkSitAbhidhAnameva, yata indriyaprabhavayoreva tayoridaM viSayaparimANam , indriyANi ca pudgalamAtranibandhaniya- tAnyeva, iti kuto vyabhicAraH1, manaHprabhavayostu tayorasti pudgalamAtranivandhAbhAvaH, kevalaM tayoH kSetrato viSayaparimANamapi nAsti, // 207|| FA ataH kuto'naikAntikatA ? ityalaM vistareNa // iti gAthAtrayArthaH // 35 // Aha- nanu 'puDhe suNei saI' ityuktaM bhavadbhiH, tatra ca kiM zabdaprayogotsRSTAnyeva kevalAni zabdadravyANi zRNoti, utAnyAnyeva tadvAsitAni, Ahosvid mizrANi ? iti / atrocyate- kevalAni tAvad na zRNoti, vAsakasvabhAvatvAcchabdadravyANAm , tadyogyadravyAkulatvAcca lokasya, mizrANi tu zrRMyeran , vAsitAni vA'nyAni, yeta Aha bhausAsamaseDhIo sadaM jaM suNai mIsayaM suNai / vIseDhI puNa saI suNei niyamA parAghAe // 351 // bhASyata iti bhASA, vaktrA zabdatayotsRjyamAnA dravyasaMhatirityarthaH, tasyAH samAH prAJjalAH zreNaya AkAzamadezapatayo | bhASAsamazreNayaH, samagrahaNaM vizreNivyavacchedArtha, bhASAsamazreNISu ito gataH sthita ityanAntaraM, bhASAsamazreNItaH / idamuktaM bhavatibhASakasya, anyasya vA bheryAdeH samazreNivyavasthitaH zrotA yaM zabda, puruSAzca bheodisaMbandhinaM dhvani zRNoti, taM mizrakaM zRNotItyavagantavyam , bhASakAdutsRSTazabdadravyANi, tadvAsitA'pAntarAlasthadravyANi ca, ityevaM mizraM zabdadravyarAziM zRNoti, na tu vAsakameva, vAsyameva vA kevalamityarthaH / 'viseDhI puNetyAdi' 'maJcAH krozanti' itinyAyAd vizreNivyavasthitaH zrotA'pi vizreNirucyate, sa vizroNaH punaH zrotA zabda niyamAd niyamena parAghAte vAsanAyAM satyAM zRNoti / idamuktaM bhavati-yAni bhASakotsRSTAni', bheryAdizabdadravyANi vA taiH parAghAte vAsanAvizeSe sati yAni vAsitAni samutpannazabdapariNAmAni dravyANi tAnyeva vizreNisthaH zRNoti, na tu bhASakAyutsRSTAni, teSAmanuzreNigAmitvena vidiggamanA'saMbhavAt / na ca kuDyAdipratighAtasteSAM vidiggatinimittaM saMbhavati, leSTrAdivAdaradravyANAmeva tatsaMbhavAt , eSAM ca mUkSmatvAt / na ca vaktavyam-dvitIyAdisamayeSu teSAM svayamapi vidikSu gamanasaMbhavAt tatsthasyA'pi mizrazabdazravaNasaMbhava iti nisargasamayAnantaraM samayAntareSu teSAM bhASApariNAmenA'navasthAnAt "bhASyamANaiva bhASA, bhASAsamayAnantaraM bhASA'bhAva" itivacanAt / yadapi cauhiM samayehiM logo bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo' iti vakSyati, tatrApi dvitIyAdi 1 gAthA 336 / 2 pa. 'at'| 3 bhASAsamazreNItaH zabdaM yaM zRNoti mizrakaM RNoti / vizneNiH punaH zabda zRNoti niyamAtparAghAte // 351 // 4 gha. cha. ' nish'| 5 gAthA 379 / // 207 // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 208 // Jain Educationa Internatio samayeSu bhASAdravyairvAsitatvAt teSAM bhASAtvaM draSTavyam / atrAha - nanu yadi vaktRnisRSTAni bhASAdravyANi prathamasamaye dikSveva gacchanti, samayAnantaraM ca nAvatiSThante tarhi tadvAsitadravyANi dvitIyasamaye vidikSu gacchanti, tatazca dig-vidigvyavasthitayoH samayabhedena zabdazravaNaM prApnoti, avizeSeNaiva sarvo'pi zabdaM zRNvannupalabhyate / naiSa doSaH, samayAdikAlabhedasyAtisUkSmatvenA'lakSaNAditi / bhavatvevaM, tathApi " bhASyamANaiva bhASA" itivacanAd nisargasamayavartinyeva bhASA, tato 'vizreNistho dvitIyasamaye'bhASAM zRNoti' ityAyAtam / naitadevam, bhASAdravyairvAsitAnAmapi dravyANAM tadavizeSatvAd bhASAtvaM na virudhyate / ata eva 'vIseDhI puNa sadda' ityatra punarapi yacchadagrahaNaM tatrAghAtavAsitadravyANAmapi tathAvidhazabdapariNAmakhyApanArthaM kRtam iti tAvad vayamavagacchAmaH, tattvaM bahuzrutAdayo vidantIti / ghrANAdInyapIndriyANi gandhAdidravyANi mizrANyAdadate / teSAM cAnuzreNigamananiyamo nAsti, bAdaratvAt, vAtAyanopalabhyamAnareNuvat iti vRddhaTIkAkAraH / iti niyuktigAthArthaH / / 351 // atra bhASyam - "seDhI paesapaMtI vadato savvasta chaddisiM tAo / jAsu vimukkA dhAvai bhAso samayammi paDhamammi || 352 // iha zreNirAkAzapradezapaktirabhidhIyate, lokamadhye ca vadato bhASamANasya sarvasya vaktustAH pUrvA 'para-dakSiNo taro-va-dhorUpAsu SaTsvapi dikSu santyeva / bhASakeNa vimuktA nisRSTA satI bhASA yAsu prathamasamaye'pi lokAntamanudhAvati / / 352 / / tataH kim ?, ityAha bhAsAsamaseDhiThio tabbhAsAmIsiyaM suNai sadaM / tadavvabhAviyAiM aNNAI suNai vidisattho || 353 // 'bhASAsama zreNItaH' iti kimuktaM bhavati 1, ityAha- bhASAsamazreNisthitaH / sa kim 1, ityAha- tasya bhASakasya, zaGkhabheryAdervA bhASA tadbhASA tadrUpeNotsRSTaH pudgalasamUhastamizritaM zabdaM zRNoti / vidigvyavasthitaH punaH zrotA tadddravyabhAvitAnyaparANyeva dravyANi zRNoti, na punastAni // 353 // kutaH 1, ityAha 1 zreNiH pradezapaktirvadataH sarvasya SadikSu tAH / yAsu vimuktA dhAvati bhASA samaye prathame // 352 // 2gha. cha. 'sA paDhamammi samayammi' / 3. bhASAsama zreNisthitastadbhASAmizritaM zRNoti zabdam / tadddravyabhAvitAnyanyAni zRNoti vidikasthaH // 353 // 4 gha. cha. 'annAI' / For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 208 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadA // 209 // aNuseDhIgamaNAo paDighAyAbhAvao'nimittAo / samayaMtarANavatthANao ya mukkAI na suNei // 354 // teSAmanuzreNigamanAt / anuzreNigamane pravRttAnAmapi pratighAtAd vizreNigamanaM bhaviSyatIti cet , ityAha- pratighAtasya skhalana- syA'bhAvAt / etadapi kutaH 1, ityAha- animittAt kuDyAdestannimittasyA'saMbhavAt , bAdaradravyANAmeva tatsaMbhavAt , eSAM ca sUkSmavAditi bhAvaH / na ca vaktavyaM-dvitIyAdisamayeSu teSAM svayamapi vidikSu gamanAt tatsthasyA'pi mizrazabdazravaNasaMbhava iti / kutaH, ityAha- 'samayaMtaretyAdi' nisargasamayAnantaraM dvitIyAdau samayAntare zravaNasaMskArajanakazaktisaMpannatayA teSAM bhASakAdyutsRSTadravyANAmanavasthAnAt , iti prAguktameva / iti muktAni bhASakAdyutsRSTazani dravyANi vidigvyavasthito na zRNoti / / iti gAthAtrayArthaH // 354 // Aha-kena punaryogenA'mIpAM vAgdravyANAmAdAnam ?, utsargo vA katham , ityAha giNhai ya kAieNaM nisirai taha vAieNa joeNaM / egaMtaraM ca giNhai nisirai egaMtaraM ceva // 355 // kAyena nivRttaH kAyikaH, yojanaM yogo vyApAraH, karma, kriyA, ityanAntaram / tatra sarva eva vaktA kAyikena yogena zabdadravyANi gRhNAti / cazabdastvevakArArthaH, tasya ca vyavahitasaMbandhAt kAyikenaiveti draSTavyam / nisRjati, utsRjati, muzcati, iti pryaayaaH| tatheti grahaNAnantaramityarthaH / uktirvAk tayA nivRtto vAcikastena vAcikena yogena nisRjati / kimanusamayameva gRhNAti, nisRjati vA; utA'nyathA ?, ityAzakyAha- ekAntarameva gRhNAti, nisRjatyekAntaraM caiva / ayamatra bhAvArtha:- pratisamayaM gRhNAti, muJcati ca / katham ?, yathA grAmAdanyo grAmo grAmAntaraM, puruSAdvA'nyaH puruSo nirantaro'pi san puruSAntaram , evamekaikasmAt samayAdekaika evaikAntaro'nantarasamaya evetyarthaH // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH, vistarArthastu bhASyAdavaseyaH // 355 // ____taccedam givhijja kAieNaM kiha nisirai vAieNa joeNaM ? / ko vA'yaM jogo kiM vAyA kAyasaMraMbho ? // 356 // vAyA na jIvajogo poggalapariNAmao rasAi vva / na ya tAe nisi~rijjai sa cciya nisirijae jamhA // 357 // , anuzceNigamanAt pratighAtAbhAvato'nimittAt / samayAntarA'navasthAnatazca muktAni na zRNoti // 354 // 2 ka.ga. 'teSAM' / 3 gRhAti ca kAyikena nisRjati tathA vAcikena yogena / ekAntaraM ca gRhNAti nisRjatyekAntarameva // 355 // 4 gRhNIyAt kAyikena kathaM nisRjati vAcikena yogena / ko vA'yaM yogaH kiM vAk kAyasaMrambhaH // 356 // 55. 'gennhej| bAg na jIvayogaH pudgalapariNAmato rasAdirikha / na ca tayA nisRjyate saiva nisRjyate yasmAt // 35 // (ka.ga. 'eNa' 10 ka.ga. "siraba' / // 209 // Jan Education Intemato For Dev enty HEAmww.jaineltrary.org Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 21 // aha so taNusaraMbho nisiraha to kAieNa vattavvaM / taNujogavisesa ciya maNa-vaijoga tti jamadoso // 358 // atra paraH prAha- nanu 'giNhai ya kAieNaM' iti yaduktaM tad manyAmahe, yato gRhNIyAt kAyikena yogena vAgadravyANi bhASakaH, nedamayuktam , kAyavyApAramantareNa tadgrahaNA'yogAt / yat punaruktam- 'nisirai taha vAieNa joeNaM' iti, tadetad navigacchAmaH, yataH kathaM nAma nisRjati vAcikena yogena?, gRhyamANAyA vAco jIvavyApArarUpayogAbhAvAd naitad ghaTata ityarthaH / iti saMkSepeNoktvA vistarAbhidhitsayA mAha- 'ko vA'yamityAdi' vetyathavA, kimanena saMkSepeNa?, vistareNA'pi pRcchAmaH- ko'yaM nAma vAgyogaH, yena nisRjatItyuktam / 'kiM vAya tti' bAgeva nisajyamAnabhASApudgalasamUharUpo vAgyogaH, kiMvA kAyasaMrambhaH kAyavyApArastanisargaheturvAgyogaH, iti vikalpadvayam / tatra prathamavikalpapakSaM nirAkurvannAha- 'vAyA na jIvajogo ityAdi yogotra zarIrajIvavyApAraH prastutaH, sa ca vAg na bhavati, pudgalapariNAmatvAt tasyAH, rasa-gandhAdivat / yastu jIvavyApArarUpo yogaH sa pudgalapariNAmo'pi na bhavati, yathA jIvAdhiSThitakAyavyApAraH / api ca, 'na ya tAe tti na ca tayA vAcA kiJcid nisRjyate, tasyA eva nisajyamAnatvAt / na ca karmaiva karaNaM bhavati / | ato vAgeca vAgyoga iti prathamavikalpo na ghaTate / atha dvitIyamadhikRtyAha- 'ahetyAdi' athA'sau vAgyogastanusaMrambhaH kAyavyApAraH, | tataH 'kAyikena nisajati' ityevameva vaktavyaM syAta, ataH kimuktam - "nisirai taha vAieNa joeNaM' iti ? / atrottaramAha- 'taNu ityAdi' nanu dvitIyavikalpa evA'vAGgIkriyate, kevalamaviziSTaH kAyayogo vAgyogatayA nA'smAbhiriSyate, kintu tanuyogavizeSAveva kAyavyApAravizeSAveva mano-vAgyogAviSyete yad yasmAtaH tato'yamadoSaH / na hi kAyiko yogaH kasyacidapyavasthAyAM zarIriNAM jantUnAM nivartate, azarIriNAM siddhAnAmeva tanihatteriti, ato vAgnisargAdikAle'pi so'styeveti bhAvaH // 356 // 357 // 358 // ___ tarhi samucchidyatAM mano-cAgyogakathA / na, ityAha kiM puNa taNusaraMbheNa jeNa muMcai sa vAio jogo / maNNai yasa mANasio taNujogo ceva ya vibhtto||359|| 'kiM puNa' iti 'tathApi' ityasyA'rthe / tatazcedamuktaM bhavati- yadyapi kAyayogaH sarvatrA'nugato'sti, tathApi yena mano vAgdravyANAmupAdAnaM karoti sa kAyiko yogaH, yena tu saMrambheNa tAnyeva muzcati sa vAcikaH, yena tu manodravyANi cintAyAM vyApArayati 1 adha sa tanusaMrambho nisRjati tataH kAyikana vaktavyam / tanuyogavizeSa eva mano-vAgyogAviti yadadoSaH // 35 // 2 gAthA 355 / 3 kiM punastanusaMrambheNa yena muJcati sa vAciko yogaH / manyate ca sa mAnasikastanuyoga eva ca vibhaktaH // 359 // BarshawalpaOS // 21 // For Personal and Prevate Une Grey T w w.jaineltrary.org Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhadvRttiH / // 21 // sa mAnasikaH, ityevaM tanuyoga evaika upAdhibhedAt tridhA vibhakta itiH etAvanmAtrabhedena trayo'pyamI yogA vyavahiyante / paramArthatastu eka eva sarvatra kAyiko yoga iti // 359 / / tathAca pramANayanti taNujogo cciya maNa-vaijogA kAeNa dvvghnnaao| ANApANe vva, na ce, tao vi jogaMtaraM hojjA // 360 // tanuyoga eva mano-cAgyogau- tadantargatAvevaitAvityarthaH, iyaM pratijJA kAyenaiva tadravyagrahaNAditi hetuH, prANA-pAnavaditi dRSTAntaH yathA kAyena dravyagrahaNAt prANA-'pAnavyApAraH kAyikayogAd na bhidyate, evaM mano-vAgyogAvapIti bhAvaH / na cedevaM-na cet / tvayA prANA-pAnavyApArastanuyogatayA-'bhyupagamyate, tarhi tako'pi so'pi prANA-'pAnavyApAro yogAntaraM syAt, tato yogacatuSTayaprasaGgaH, aniSTaM caitat, tasmAt kAyikayoga evA'yamiti // 360 / / atra paraH pAha tulle taNujogatte kIsa va jogaMtaraM tao na kao / maNa-vaijogA va kayA, bhaNNai vavahArasiddhatthaM // 36 // nanu tvaduktayuktyaiva sarveSAM tulye tanuyogatve mano-vAgyogavat kimiti tako'sau prANA-pAnavyApAraH kAyikayogAd yogAntaraM na kRtaH, kimiti caturtho yoga na kRtaH ? ityarthaH / atha naivaM kriyate, tarhi tulye'pi tanuyogatve mano-vAgyogau kAyayogAva kimiti pRthak kRtau ? / tasmAt tanuyogatvasya sarvatra tulyatvAdeka eva kAyayogaH kriyatAm , upAdhibhedena tu catvAro vA yogAH kriyantAm / anyathA pakSapAtamAtrameva syAt, na yuktiH, iti bhAvaH // atrottaramAha- 'bhaNNaItyAdi' bhaNyatetrottaram / kiM tat ?, ityAhavyavahArasya loka-lokottararUDhasya siddhyartha prasiddhinimittaM mano-vAgyogAveva pRthak kRtau, na prANA-pAnayoga iti // 361 / / ___ vyavahAro'pi kimitItthaM pravRttaH, ityAha kAyakiriyAirittaM nANA-pANaphalaM jaha vaIe / dIsai maNaso ya phuDaM taNujogabhataro to so // 362 // 1 tanuyoga eva mano-vAgyogI kAyena dravyagrahaNAt / AnA-pAnAviva, na cet , sako'pi yogAntaraM bhavet // 360 // 2 jha. 'Nu vva' ka.ga. 'gaMva' / 3 tulye tanuyogatve kasmAd vA yogAntaraM sako na kRtaH / mano-vAgyogI vA kRtI, bhaNyate vyavahArasiyartham / / 361 // . kAyakriyAtiriktaM nA''nA-pAnaphalaM yathA vAcaH / zyate manasazca sphuTa tanuyogAbhyantarastataH saH // 362 // 5 ka. 'NANA' Jan Education Internationa For Personal and Private Use Only Dirw.jaineltrary.org Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadattiH / odeio // 212 // 57516 kAyakriyA kAyavyApAraH, tadatiriktaM tadabhyadhikaM prANA-pAnaphalaM na kimapi dRzyate, yathA vAco manasazca sphuTaM tad dRzyate / idamuktaM bhavati- yathA vAcaH svAdhyAyavidhAna-parapratyAyanAdikaM, manasazca dharmadhyAnAdikaM viziSTa sphuTaM kAyakriyAtiriktaM phalamupalabhyate, naivaM prANA-'pAnayoH, iti tanuyogAbhyantaravaryevA'sau prANA-'pAnavyApAro vyavAhiyate, na pRthak / na ca vaktavyam- 'jIvatyasau' iti pratItijananAdikaM prANA-'pAnaphalamapyupalabhyata eveti evaMbhUtasya prayojanamAtrasya sarvatra vidyamAnatvAd dhAvana-valganAdivyApArasyA'pi pRthagyogatvaprasaGgAt / tasmAd viziSTavyavahArAbhUtaparapratyAyanAdiphalatvAd vAg-manoyogAveva pRthak kRtau, na prANA-pAnayoga iti // 362 // tadevaM tanuyogo vAgnisargaviSaye vyApriyamANo vAgyogaH, manane tu vyApriyamANo manoyogaH; vAgviSayo yogo vAgyogaH, manoviSayo yogo manoyoga iti kRtvA / ityevaM 'tanuyogavizeSAveva vAga-manoyogI' ityetad darzitam / athavA 'svatantrAvevaitau' iti darzayannAha ahavA taNujogAhiavaidabvasamUhajIvavAvAro / so vaijogo bhaNNai vAyA nisirijae teNaM // 363 // taha tnnuvaavaaraahiamnndvvsmuuhjiivvaavaaro| so maNajogo bhaNNai maNNai neyaM jao teNaM // 364 // athavA tanuyogena kAyavyApAreNA''dRto gRhIto yo'sau vAgvyasamUhastena sahakArikAraNabhUtena tanisargArtha jIvasya vyApAraH sa vAgyogo bhaNyate, vAcA sahakArikAraNabhUtayA jIvasya yogo vAgyoga iti kRtvA / kiM punastena kriyate, ityAha-saiva vAk tena jIvavyApAreNa nisRjyate parapratyAyanArthamucyata iti // tathA, tanuvyApAreNA''dRto yo'sau manodravyasamUhastena sahakArikAraNabhUtena vastucintanAya yo'sau jIvasya vyApAraH sa manoyogo bhaNyate, manasA sahakArikAraNabhUtena jIvasya yogo manoyoga iti vyutpatteH / kutaH punarayaM manoyogaH 1, ityAha- yatastena jJeyaM jinamUrtyAdikaM manyate cintyate, atastasya manoyogatvamiti / / tadevamatra pakSe vAradravyanisargAdikAle tanoApAraH sannapi na vivakSitaH, kintu vAg-manodravyasacivasya jIvasya, iti khatantrAveva vAg-manoyogI, na tu tanuyogavizeSabhUtAviti bhAvaH / AnA-pAnadravyasAcivyAt tanmocane jantostadyogo'pi svatantraH pRthak prApnoti, iti cet / na, 'bhaMNNai vavahArasiddhatthaM' ityAdinA prativihitatvAt / / iti gAthAnavakArthaH // 363 / / 364 // athavA tanuyogA''ratavAranapasamUhajIvavyApAraH / sa vAgyogo bhaNyate vAcA nirujyate tena // 35 // . tathA tanunyApArA''datavArajanyasamUhajIvavyApAraH / sa manoyogo bhaSyate manyate zeyaM yatastena // 364 // 2 gAthA 161 / / // 212 // For Pesond er Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadattiH / vizeSA0 // 21 // atha 'aigaMtaraM ca giNhaI' ityAdi vyAcikhyAsurAha jaha gAmAo gAmo gAmaMtaramevamega egaao| egaMtaraM ti bhaNNai samayAogNaMtaro samao // 365 // yathaikasmAd grAmAdanyo grAmo'nantarito'pi lokarUDyA grAmAntaramucyate, puruSAd vA'nyaH puruSo'nantaro'pi puruSAntaramabhidhIyate; evamihApi ekasmAt samayAd yo'yamanyaH samayaH so'yamamAntaro'pi sannekAntaramityabhidhIyate / tataH kimuktaM bhavati ?, ityAhaekasmAt samayAdanantaraH samaya ekAntaramiti, evaM cA'nusamaya eva gRhNAti, muzcati ceti paryavasitaM bhavati / / 365 / / anye tu 'ekAntaram' ityekaikena samayenA'ntaritaM grahaNaM, nisarga cecchanti, iti darzayati keI egaMtariyaM maNNante gaMtaraM ti, tesiM ca / vicchinnAvalirUvo hoi dhaNI, suyaviroho ya // 366 // iha kecid vyAkhyAtAro manyante-grahaNaM, nisarjanaM caikaikena samayenA'ntaritamekAntaramucyate / etaccA'yuktam , yatasteSAmevaM vyAkhyAtRNAmantarAntaravicchinnaratnAvalIrUpo dhvaniH prApnoti, antarAntaragrahaNasamayeSu sarveSvapyazravaNAt / tathA, zrutavirodhazca, yata uktaM zrute "aNusamayamavirahiaM niraMtaraM giNhai" iti; tathAhi- idaM sUtraM patisamayagrahaNapratipAdakatvAt pratisamayanisargapratipAdakamapi draSTavyam , gRhItasya dvitIyasamaye'vazyaM nisargAditi / / 366 // kSetra paraH prAha Aha, sue ciya nisirai saMtariyaM na u niraMtaraMbhaNiyaM / egeNa jao giNhai samayeNegeNa so muyai // 367 // paraH pAha- nanu yathA svapakSasamarthakaM mUtraM tvayA darzitaM, tathA zruta evA'smatpakSasamarthakamapi tad bhaNitameva / kiM tat ?, ityAha'nisiraItyAdi' idaM prajJApanoktamUtraM gAthAyAmupanibaddhaM, taccedam- "saMtaraM nisirai, no niraMtaraM nisirai egeNaM samayeNaM giNhai, egeNaM samayeNaM nisirai" ityAdi / tadanena sUtreNa nisargasya sAntarasyoktatvAd mavyAkhyAnamupapannameva / iti prsyaabhipraayH|| 367 // 1 gAthA 355 / 2 yathA prAmAd grAmo prAmAntaramevameka ekasmAt / ekAntaramiti bhaNyate samayAdanantaraH samayaH // 365 // 3 kecidekAntaritaM manyanta ekAntaramiti, teSAM ca / vicchinnAvalirUpo bhavati dhvaniH, bhutavirodhana // 36 // 4 anusamayamavirahitaM nirantaraM gRhvAti / 5 ka. ga. 'ap'| 6 Aha, zruta eva nisRjati sAntaritaM na tu nirantara bhaNitam / ekena yato gRhvAti samayenakena sa muJcati // 36 // * sAntaraM nisRjati, no nirantaraM nisRjati; ekena samayena gRhNAti, ekena samayena nisjati / 213 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 294 // Jain Educationa Internatio atrottaramAha aNusamayamaNaMtariyaM gahaNaM bhaNiyaM jao vimukkho vi / jutto niraMtaroM cciya, bhaNai, kaha saMtaro bhaNiA ? // 368 // AcAryaH prAha - hanta ! tAvad grahaNamanusamayamanantaritamavyavahitaM prAktanasUtreNa bhaNitaM pratipAditamiti bhavato'pi pratItam / yata evam, ato vimokSo'pi nisargo'pi nirantara eva yuktaH, gRhItasyA'vazyamevA'nantarasamaye nisargAditi / merakaH punarapi bhaNati / kim 1, ityAha- 'kaha saMtaro bhaNiu tti ' idamuktaM bhavati- ahamapi jAnAmi yataH sUtre grahaNaM nirantaramuktaM paraM yastatraiva nisargaH sAntara uktaH sa kathaM nIyate ? iti bhavAnapi nivedayatu / satyam, kintu viSayavibhAgo'tra draSTavyaH || 368 // kaH punarayam 1, iti gururAha gaihaNAvekkhAe tao nirantaraM jammi jAI gahiyAI / na vi tammi caiva nisirar3a jaha paDhame nisiraNaM natthi // 369 // ahisar nisargo grahaNApekSayA bhASAdravyopAdAnApekSayA pUrva pUrva grahaNamapekSyetyarthaH, 'sAntara uktaH' iti zeSaH / natu samayApekSayA tasya nairantaryeNaiva pravRtteH kathaM punagrahaNApekSayA sAntaratvam 1, ityAha- 'nirantaramityAdi' yato yasmin prathamAdisamaye yAni bhASAdravyANi gRhItAni, na tAni tasminneva grahaNasamaye nairantaryeNa nisRjati, kintu grahaNasamayAdanantarasamaye nisRjati, yathA prathamasamayagRhItAnAM na tasminneva samaye nisarjanaM nisargaH, kintu dvitIyasamaye; evaM dvitIya samayagRhItAnAM tRtIyasamaye, tRtIyasamayagRhItAnAM caturthasamaye nisarga ityAdi sarvasamayeSvapi bhAvanIyam / tadevaM grahaNApekSayA nisargaH sAntara eva, agRhItAnAM nisargAyogAt / samayApekSayA tvasau nirantara eva dvitIyAdiSu sarveSvapi samayeSu nirantaraM tadbhAvAditi // 369 // Aha- yadyevam, grahaNamapi nisargApekSayA sAntaramevA'stu / naivam, grahaNasya svatantratvAt, nisargasya tu grahaNaparatantratvAt / kutaH 1, ityAha nisirijjai nAgahiyaM gahaNaMtariyaM ti saMtaraM teNaM / na niraMtaraM ti na samayaM na jugavamiha hoMti pajjAyA // 370 // 1 anusamayamanantaritaM grahaNaM bhaNitaM yato vimokSo'pi / yukto nirantara eva, bhaNati, kathaM sAntaro bhaNitaH 1 // 368 // 2 pa. 'vimokkho' / 3 grahaNApekSayA sako nirantaraM yasmin yAni gRhItAni / nApi tasminneva nissRjati yathA prathame nisarjanaM nAsti // 369 // 4 nissRjyate nA'gRhItaM grahaNAntaritamiti sAntaraM tena / na nirantaramiti na samakaM na yugapadiha bhavanti paryAyAH // 370 // 5 gha. 'huti' / For Personal and Private Use Only vRhadvRttiH / | // 214 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MANOOK vizeSA // 215 // PAPARPORARE nA'gRhItaM kadApi nisRjyata iti niyama evA'yam / 'saMtaraM teNaM ti' tena kAraNena nisarjanaM prajJApanAryA sAntaramuktam / kutaH?, ityAha- 'gahaNaMtariyaM ti' grahaNAntaritamiti kRtvA / 'nAnisRSTaM gRhyate' ityayaM tu niyamo nAsti, prathamasamaye nisargamantare- bRhada NA'pi grahaNasadbhAvAt / ataH svatantra grahaNaM, paratantrastu nisargaH, ityayameva sAntara ukta iti bhAvaH / tadevaM "saMtaraM nisiraI" iti prajJApanAyAH mUtrAvayavo viSayavibhAge vyvsthaapitH| atha 'no niraMtaraM nisirai' iti tadavayavasyaiva bhAvArthamAha- 'na niraMtaraM tItyAdi' kimuktaM bhavati ?-na nirantaraM nisRjati, na samakaM, na yugapaditi pryaayaaH| tatazca kimiha tAtparyamiti ? / ucyate- na grahaNasamakAlaM nisRjati / kiM tarhi ?, pUrva pUrva gRhItamuttarottarasamayeSu nisRjatIti / nanu "eMgeNaM samayeNaM giNDai, egeNaM samayeNaM nisiraI" ityetasya bhAvArtho nAdyApyuktaH / satyam , kintUktAnusAreNa svayamadhyayamavagantavyaH- tatrAyenaikena samayena gRhNAtyeva, na nisRjati, dvitIyAdisamayAdArabhyaiva nisargasya pravRtteH paryantavartinA tvekena samayena nisRjatyeva, na tu gRhNAti, bhASAbhiprAyoparamAditiH madhyamasamayeSu tu grahaNa-nisargAviti / athavA, ekena pUrva-pUrvasamayena gRhNAti, ekenottarottarasamayena nisRjati, ityAdi svadhiyA bhAvanIyam / | tadevaM samastamapi sUtraM vyavasthApitaM viSaye // 370 // atha grahaNAderjadhanyaM, utkRSTaM ca kAlamAnamAha ma ] ya gaihaNaM mokkho bhAsA samayaM gaha-nisiraNaM ca do smyaa| hoti jahaNNAjaraovaMtassAca biiysmymmi||37|| gahaNaM mokkho bhAsA gahaNa-visaggA ya hoMti ukkosaM / aMtomuhuttamettaM payattabheeNa bheyo siM // 372 // iha vAgdravyANAM grahaNaM, tathA teSAmeva gRhItAnAM mokSo nisarga evocyate, bhASyata iti bhApA, etAni trINyapi jaghanyataH pratyekameka samayaM bhavanti, grahaNa-nisarjanalakSaNaM tUbhayamanantaradarzitanyAyena grahaNasamayAd dvitIyasamaye nisarga kRtvA mriyamANasya, tiSThato vA vacanavyApArAduparatasya jaghanyato dvau samayau bhavataH / Aha-nanu mokSo nisarga evocyate, bhASyata iti bhASA'pi nisarga evAbhidhIyate, tataH kimiti mokSAt pRthaga bhASAyAH kAlamAnAbhidhAnArthamupAdAnam ? / satyam , kintvanenaiva bhASAyAH pRthagrahaNena jJApayati yaduta-bhASyamANaiva bhASA nisargamAtrameva bhASetyarthaH, tasyaiva jaghanyataH samayamAnatvAt / na tUbhayaM bhASA, tasya jaghanyato sAntaraM nisjati / 2 no nirantaraM nisRjati / 3 ekena samayena gRhAti, ekena samayena nisajati / EHIR15 // 4 grahaNaM mokSo bhASA samayaM graha-nisarjanaM ca dvau samayau / bhavanti jaghanyA'ntaratastat tasya ca dvitIyasamaye // 301 // ___ grahaNaM mokSo bhASA grahaNa-visau ca bhavantyutkRSTataH / antarmuhUrtamAnaM prayatnabhedena bheda eSAm // 302 // 5gha. 'huMti' ka. 'hoi j'| TANSARGHAKHABAR JanEduote hama Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 216| dvisamayamAnatvAt ; grahaNamA tu kevalaM 'bhASyata iti bhASA' iti vyutpattyarthasyaivA'ghaTanAd bhASA na bhavatyeveti / yadi ceha bhASA | pRthag na gRhItA syAt , tadobhayasyA'pi kazcid bhASAtvaM pratipayeta, grahaNe'pi yogyatayA bhASAtvasadbhAvAt , tatazca " bhAsijjamANA bhAsA" ityogamavirodha: syAt / tarhi mokSagrahaNamapanIya tatsthAne bhASaiva copAdIyatAm , bhASA-mokSayorekArthatvAditi cet / satyam , kintu 'nisargasya kAlamAnaM noktam' iti mandadhIH pratipadyeta, iti tadanugrahArthamiha mokSa-bhASayoH pRthag grahaNam / ityalaM vistareNa iti/ grahaNaM, mokSo, bhASA, ityetAni trINi, tathA grahaNa nisargobhayaM ca sarvANyapyutkRSTataH pratyekamantarmuhUrtamAtraM kAlaM bhavanti, parato yogAntaramupagacchati, mriyate veti bhAvaH / eteSAM ca grahaNAdInAmantarmuhUrtasya prayatnabhedena bhedo bhavati, iti mahAprayatnasya tadevA'ntarmuhUrta laghu bhavati, alpaprayatnasya tu tadeva bRhatpramANaM bhavatIti // 371 / / 372 // tadatra prathamasamaye yat kevalaM grahaNameva, paryantavartini tu samaye yaH kevalo nisargaH pUrvamuktaH, sa bhavatuH madhyamasamayeSu tu yau grahaNa-nisagauM, tayorayuktatvamutpazyannAha paraHgaihaNa-visaggapayattA paropparavirohiNo kahaM samae ? / samae do uvaogA na hojja, kiriyANa ko doso ? // 373 // nirantaragrahaNe, visarge ceSyamANe dvitIyasamayAdArabhyopAntasamayaM yAvad grahaNa-visargaprayatnau pratisamayaM yugpdaapttH| etau ca parasparavirodhinau kathamekasmin samaye yuktau ? naiva yuktAvityarthaH / atrocyate- grahaNa-visargayorvirodha evAtra tAvadasiddhaH / yadi hi | yeSAmeva dravyANAM grahaNaM, teSAmeva tasminneva grahaNasamaye nisarga iSyeta, tadA syAdasau, etacca nAsti, prAksamayagRhItAnAmevA'gretanasamaye nisargAt , tatra cA'pUrvANAmeva grahaNAt / athA'virodhyapi yugapadekatra samaye upayogadvayavat kriyAdvayaM neSyate, tadAha- 'samaye do ityAdi' ekasmin samaye dvAvupayogI na bhavetAmiti yuktam , "jugavaM do natthi uvaogA" iti vacanAt tayorAgame niSedhAt / kriyANAM baDhInAmapyekasmin samaye ko doSaH ? na kazcidityarthaH, tathAhi- Agame "bhaMgiyasuyaM gaNato vaTTai tivihe vi jjhANammi" ityAdivacanAd vAG-mana:-kAyakriyANAmekatra samaye pravRttirabhyupagataiva / tathA, aGgalyAdisaMyoga-vibhAgakriyayoH, saMghAtaparisATakriyayoH, utpAda-vyayakriyayozcaikatra samaye'nekasthAneSu tatrA'nujJA vihitaiva, iti ko doSaH ? / tathA, vAmahastena ghaNTikA calayati, dakSi . bhASyamANA bhaassaa| 2 zrIbhagavatIsUtram / 3 grahaNa-visargaprayatnI parasparavirodhinI kathaM samaye / samaye dvAvupayogau na bhavetA, kriyANAM ko doSaH // 373 // 1 // 216 // 4 yugapad dvau na ta upayogI / 5 bhaGgikazrutaM gaNayan vartate trividhe'pi dhyAne / JainEducationa.Intemat For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na dhUpamudgrAhayati, dRzA tIrthakarapratimAdivadanaM vIkSate, mukhena vRttaM paThati, ityAdibahInAmapi kriyANAM yugapatmavRttiradhyakSato'pi vizeSA0vIkSyate // iti gAthAnavakArthaH // 373 // bRhadattiH / 'gRhNAti kAyikena' ityuktam , tatra yadyapyaudArikAdizarIrapaJcakabhedAt kAyaH paJcavidhaH, tathApi trividhenaiva kAyena vaagdrvy||217|| grahaNamavaseyam , iti darzayannAha 'tivihammi sarIrammi jIvapeesA havaMti jIvassa / jehi ugeNhai gahaNaM to bhAsai bhAsao bhAsaM // 374 // bhaudArikAdizarIrANAM madhyAt trividhe triprakAre zarIre jIvasyA''tmanaH pradezA jIvapradezA bhavanti, nAnyatra / etAvati cocyamAne To 'bhikSoH pAtram' ityAdau SaSThayA bhede'pi darzanAd mA bhUjIvAt pradezAnAM bhedasaMpratyaya ityata Aha- jIvasyeti, trividhe'pi zarIre jIvapradezA jIvasyA''tmabhUtA bhavanti, na tu bhedina ityarthaH / tadanena niSpadezAtmavAdanirAkaraNamAha, niSpadezatvasya yuktyanupapatteH tathAhi- pAdatalasaMbaddhAnAM jIvapradezAnAM ziraHsaMbaddhajIveMdezaiH saha bhedaH, abhedo vA ? iti vaktavyam / yadi bhedaH, tarhi kathaM na sapradezo jIvaH / athAbhedaH, tarhi sarveSAmapi zarIrAvayavAnAmekatvaprasaGgaH, abhinnai vaipradezaiH saMbandhenaikatra koDIkRtatvAt , ityAdi tarkazAstrebhyo'nusaraNIyam / yairjIvapradezaiH kiM karoti ?, ityAha- yaistu gRhNAti / tuzabdo vizeSaNArthaH / kiM vizinaSTi - na sarvadaiva gRhNAti, kintu bhASaNAbhiprAyAdisAmagrIpariNAme sati / kiM punargRhNAti ?, ityAha- gRhyata iti karmaNi lyuTpratyaye grahaNaM vAgdravyanikurambamityarthaH / tato bhASako bhASAM bhASate, na tvabhASako'paryAptAvasthAyAM, icchAdyabhAvato veti / 'bhASako bhASate' ityanenaiva | gatArthatvAt 'bhASyamANaiva bhASA, na pUrva, nApi pazcAt ' iti jJApanArthameva bhASAgrahaNamiti // 374 // ___ Aha- nanu katamat tat trividhaM zarIraM, yadgatairjIvapradezairvAgdravyANi gRhItvA bhASako bhASate ?, ityAha orAliya-veubviya-AhArao geNhaI muyai bhAsaM / saccaM saccAmosaM mosaM ca asaccamosaM ca // 375 // ihaudArikazabdena zarIra-tadvatorabhedopacArAt , matvarthIyalopAd vaudArikazarIravAn jIva eva gRhyate; evaM vaikriyavAn vaikriyaH, AhArakavAnAhArakaH / tadayamevaudArika-caikriyA-''hArakazarIrI jIvo gRhNAti, muJcati ca bhASAM pudgalasaMhatirUpAm bhASAM kathaMbhUtAm !, ityAha- satyA, satyAmRpA, mRSAM ca, asatyamRSAM ca // iti niyuktigAthAdvayArthaH // 375 / / trividhe zarIre jIvapradezA bhavanti jIvasya / yaistu gRhAti grahaNaM tato bhASate bhASako bhASAm // 374 // 2 gha. cha, 'pdesaa'| 3 ka. ga. 'vde| MAR17 // audArika-vaikriyA-hArako gRhAti muJcati bhASAm / sasyAM satyamRSAM mRSAM cA'satyamaSAM ca // 375 // Jan Education Internatio For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.org Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 218 // bRhadvattiH / GRANDIPHOTOSsaharasAsanakaTa athAna viSamapadavyAkhyAnAya bhASyam saccA hiyA sayAmiha saMto muNao guNA payatthA vA / tabivarIA mosA mIsA jA tdubhyshaavaa||376|| aNahigayA jA tIsu vi saho cciya kevalo asaccamusA / eyA sabheyalakkhaNasodAharaNA jahA sutte // 377 // iha sadbhayo hitA''rAdhikA yathAvasthitavastupratyAyanaphalA ca satyA bhASA procyate / tatra ke santa ucyante yeSAM sA hitA, ityAha-santa iha munayaH sAdhava ucyante, tebhyo hitA- iha-paralokArAdhakatvena muktiprApiketyarthaH, athavA santo mUlottaraguNarUpA guNAH, padArthA vA jIvAdayaH procyante, tebhyo'sau hitA- aviparItayathAvasthitasvarUpaprarUpaNena satyA / viparItasvarUpA tu mRSAbhASAbhidhIyate / mizrA tu satyAmRSA / kA ?, ityAha- yA tadubhayasvabhAvA satyA-mRSAtmiketi / yA punaH satyA-mRSo-bhayAtmakAmUktalakSaNAsu tisRSvapi bhASAkhanadhikRtA tallakSaNAnantarbhAvinI, AmantraNAjJApanAdiviSayo vyavahArapatitaH zabda eva kevalaH, sA'satyamapA caturthI bhASA / etAzcatasro'pi bhASAH sabhedAH salakSaNAH sodAharaNAzca yathA dazavaikAlikamUtra niyuktayAdikasUtre Agame bhaNitAstathA tatraiva boddhavyAH; iha tu bhASAdravyagrahaNa-nisargAdivicArasyaiva prastutatvAt // iti gAthAdvayArthaH // 376 // 377 // audArikAdizarIravAn bhASAM gRhNAti, muJcati cetyuktam / sA punarmuktA satI kiyat kSetraM vyAmoti ? iti vaktavyam / ucyate- samastamapi lokam / Aha- yadyevam. keIhiM samaehiM logo bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya kaibhAe kaibhAo hoi bhAsAe // 378 // athavA dvAdazabhyo yojanebhyaH parato na zRNoti zabdaM mandapariNAmatvAd dravyANAmityuktam / tatra kiM parato'pi zabdadravyANAmAgatirasti ? yathA ca viSayAbhyantare nairantaryeNa tadvAsanAsAmarthyam , evaM bahirapyasti, uta na ? iti / ucyate- asti keSAMcit kRtsnlokvyaapteH| Aha- yadyevam , 'kaI hiM0' / ityevaM saMbandhadvayasamAyAteyaM gAthA vyAkhyAyate- lokyata iti lokazca TOON PARICHODACHOOK 1 satyA hitA sanayA, iha santo munayo guNAH padArthAzca / tadviparItA mRSA, mizrA yA tadubhayasvabhAvA // 376 // anadhikRtA yA tisRSvapi zabda eva kevalo'satyamRSA / eSA sabheda-lakSaNa-sodAharaNA yathA sUtra / / 377 // 2 katibhiH samayailoMko bhASayA nirantaraM tu bhavati spRSTaH / lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyAH // 308 // // 21 // For Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadattiH / // 219 // PARANASEASE / turdazarajjvAtmakaH kSetraloko'tra parigRhyate / sa katibhiH kiyatsaMkhyaiH samayairbhASayA bhASAdravyaunarantarameva bhavati spRSTo vyAptaH ?, tasya ca lokasya katibhAge katibhAgo bhavati bhASAdravyANAm / iti // 378 / / atrocyate cauhi samayehiM logo bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya carimaMte carimaMto hoi bhaasaae||379|| caturbhiH samayairloko bhASayA kasyacit saMbandhinyA nirantarameva pUrNo bhavati / lokasya ca caramAntaH paryantavartI bhAgo'saMkhyeyabhAga ityarthaH, tasmiMzcaramAnte'saMkhyeyabhAge bhASAyA api samastalokavyApinyAzcaramAnto'saMkhyeyabhAgo bhavati // iti niyuktigAthAdvayArthaH // 379 // Aha- kiM sarvasyA'pi bhASA lokaM vyAmoti ?, naitadevam , iti darzayannAha bhASyakAra: koI maMdapayatto nisirai sayalAI savvadavvAiM / anno tivvapayatto so muMcai bhiMdiuM tAI // 380 // ko'pyuraHkSatAyupetatvena mandaprayatno vakto sarvANyapi bhASAdravyANi prathamaM sakalAni saMpUrNAnyakhaNDAni, abhinnAnIti yAvat, nisRjati muzcati; anyastu nIrogatAdiguNayuktastIvraprayatno bhavati, sa punastAnyAdAna-nisargaprayatnAbhyAM bhittvaiva khaNDazaH kRtvA sUkSmakhaNDIkRtya muzcati // 38 // tatrobhayeSAmapyagrato yad bhavati, tadarzayati gaMtumasaMkhejjAo avagAhaNavaggaNA abhinnAiM / bhijaMti dhaMseti ya saMkhijje joaNe gaMtuM // 381 // bhinnAI suhumayAe aNaMtaguNavaDhiAI logaMtaM / pAvaMti pUrayaMti ya bhAsAe niraMtaraM logaM // 382 // avagAho'vagAhanA ekaikasya bhASAdravyaskandhasyA''dhArabhUtA'saMkhyeyapradezAtmakakSetravibhAgarUpA, tAsAmavagAhanAnAmanantabhASA 1 caturbhiH samayairloko bhASayA nirantaraM tu bhavati spRSTaH / lokasya ca caramAnte caramAnto bhavati bhASAyAH // 379 // 1 ko'pi mandaprayatno nisRjati sakalAni sarvagavyANi / bhanyastIvaprayatnaH sa muJcati bhittvA tAni // 38 // 3 gha.cha.'kA bhaa'| 4 ka.'yannAha-" gatvA'saMkhyeyA avagAhanAvargaNA abhinnAni / bhidyante dhvaMsante ca saMkhyeyAni yojanAni garavA // 381 // bhinnAni sUkSmatayA'nantaguNavardhitAni lokAntam / prApnuvanti pUrayanti ca bhASayA nirantaraM lokam // 382 // // 2 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaskandhAzrayabhUtakSetravizeSarUpANAM vargaNA samudAyastA avagAhanAvargaNAH khalvasaMkhyeyA gatvA tato mandaprayatnavaktRnisRSTAnyavizeSA0 bhinnAni bhASAdravyANi bhidyante khaNDIbhavanti / saMkhyeyAni ca yojanAni gatvA dhvaMsante zabdapariNAma vijahatItyarthaH / uktaM ca bRhdvaattiH| | prajJApanAyAM bhASApade- "jAiM abhinnAI nisirai, tAI asaMkhejjAo ogAhaNAo gattA bheyamAvajjati, saMkhijjAI joyaNAI gattA // 22 // viddhaMsamAgacchaMti" / yAni tu mahAprayatno vaktA prathamata eva bhinnAni nisRjati tAni sUkSmatvAd bahutvAcA'nantaguNavRddhyA vardhamAnAni SaTsu dikSu lokAntamApnuvantiH zeSaM tu tatparAghAtavAsanAvizeSAd vAsitayA bhASayotpannabhASApariNAmadravyasaMhatirUpayA / sarva lokaM nirantaramApUrayanti "vakSyamANanyAyena vyAdibhiH samayaiH" iti vAkyazeSaH / uktaM ca- "jAI bhinnAI nisirai tAI aNataguNaparivaDDhIe parivaDDhamANAI loyataM phusaMti" // 381 // 382 // atha yaduktam- "cauhi samayehiM logo" ityAdi / tatrAha iNasamugghAyagaIe keI bhAsaMti cauhiM samaehiM / pUrai sayalo logo aNNe uNa tIhi samaehi // 38 // rAgAdijetRtvAjinaH kevalI tasyA'yaM jainaH sa cAsau samuddhAtazca jainasamuddhAtaH kevalisamuddhAta ityarthaH, tasya gatiH pravRttiH krama iti yAvat , tayA jainasamuddhAtagatyA " daNDaM prathame samaye kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye lokavyApI caturthe ca " // 1 // ityAdigranthenoktena kevalisamudghAtakrameNa caturbhiH samayaiH sarvo'pi loko bhASAdravyairApUryata iti kecid bhASante / ayaM cA'nAdeza eva, purastAd nirAkariSyamANatvAditi / anye punatribhiH samayaiH sarvo'pi lokaH pUryata iti bruvata iti // 383 // kiM vAmAtreNa ?, na, ityAha- paMDhamasamae cciya jao mukkAiM jaMti chaddisiM tAI / bitiyasamayammi te cciya cha haMDA hoti cha mmNthaa||38|| . yAnyabhinnAni nisRjati, tAnyasaMkhyeyA avagAhanA gatvA bhedamApadyante, saMkhyeyAni yojanAni gatvA vidhvasamAgacchanti / 2 yAni bhinnAni nipajati tAnyanantaguNaparivRtathA parivardhamAnAni lokAntaM spRzanti / gAthA 379 / // 22 // jainasamudAtagatyA kecid bhASante caturbhiH samayaiH / pUryate sakalo loko'nye punakhibhiH samayaiH // 383 // 5 prathamasamaya eva yato muktAni yAnti padikSu tAni / dvitIyasamaye ta eSa Sad daNDA bhavanti SaT mandhAnaH // 384 // Jan Educ a tio For Personal and Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA BN // 22 // 'maMthaMtarehiM taIe samaye punnehiM pUrio logo / cauhi samaehiM pUrai logate bhAsamANassa // 385 // yato lokamadhyasthitena mahAprayatnabhASakeNa muktAni tAni bhASAdravyANi prathamasamaya eva SaTsu dikSu lokAntamApnuvanti, bRha jIva-sUkSmapudgalAnAmanuzreNi gamanAt / tato dvitIyasamaye ta eva SaD daNDAzcaturdizamekaikazo'nuzreNyA vAsitadravyaiH prasarantaH SaT manyAno bhavanti / tRtIyasamaye tu manthAntaraiH pUritaiH pUrito bhavati sarvo'pi lokaH, svayambhUramaNaparataTavartini lokAnte'lokasyAtyantaM nikaTIbhUya bhASamANasya bhASakasya trasanADyA bahirvA catasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi bhASamANasya tasyeti svayamapi draSTavyam , caturbhiH samayairlokaH sarvo'pi pUryata iti // 384 // 385 // katham 1, ityAha disi viTThiyassa paDhamo'tigame te ceva sesayA tinni / vidisi TThiyassa samayA paMcAtigamammi jaM donnnni||386|| vasanADyA bahizcatasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi vyavasthitasya bhASakasya prathamaH samayo'tigame nADImadhyapraveze bhavati / zeSasamayatrayabhAvanA tu 'hoi asaMkhejjaime bhAge' ityAdivakSyamANagAthAvRttau 'kathamiti ce ityAdinA vakSyate / lokAnte'pi svayaMbhUra| maNaparataTavartini catasRNAM dizAmanyatarasyAM dizi vyavasthitasya bhASakasyo;-dholokaskhalitatvAd bhASAdravyANAM prathamaH samayo'tigame lokamadhyapraveze, trayastu samayAH zeSAstathaiva / sanADIbahirvidigvyavasthitasya tu bhASakasya bhASAdravyaiH sarvalokApUraNe paJca samayA lagantIti vishessH| kutaH 1, ityAha- 'atigamammi jaM doNNi tti' vidizaH sakAzAd bhASAdravyANi lokanADIvahireva prathame samaye dizi samAgacchanti, dvitIye tu lokanADImadhye pravizanti, ityevaM yasmAdatigame nADImadhyapraveze dvau samayau lagataH, zeSAstu trayaH samayAzcatuHsamayavyAptivad draSTavyAH, ityevaM paJca samayAH, sarve'pi ca lokApUraNe prApyanta iti // 386 // nanu yAktanyAyena tribhiH, caturbhiH, paJcabhizca samayairloko vAgdravyaiH pUryate, tarhi kimiti nirdhArya niyuktikRtA catuHsamayagrahaNameva kRtam 1, ityAzaGkayAha causamayamajhagahaNe ti-paMcagahaNaM tulAimajjhassa / jaha gahaNe pajaMtagahaNaM cittA ya suttagaI // 387 // 1 manthAntaraistRtIye samaye pUrNaiH pUrito lokaH / caturbhiH samayaiH pUryate lokAnte bhASamANasya // 385 // DO||221 // 2 dizi vyavasthitasya prathamo'tigame te eva zeSakAtrayaH / vidizi sthitasya samayAH paJcAtigame yad dvau // 386 // 3 gAthA 390 / catuHsamayamadhyamahaNe ni-paJcamahaNaM tulAdimadhyasya / yathA prahaNe paryantamahaNaM citrA ca sUtragatiH // 387 // For Personal and v e ry Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ti-paMcagahaNamiti' AdyantavartinAM trayANAM paJcAnAM ca samayAnAM grahaNamiha niyuktikRtA vihitameva draSTavyam / ka sati?, ityAhavizeSA0 catuHsamayarUpasya madhyasya grahaNe kRte sati / nanu kimanyatrApi madhyagrahaNe satyAdyantagrahaNaM kApi dRSTam ?, ityAha- 'tulAItyAdi' yathA tulAdInAm , AdizabdAd nArAca-yaSTyAdInAM madhyasya grahaNe kRte paryantayorAdyantalakSaNayograhaNaM paryantagrahaNaM kRtameva bhavati, evmi||222|| hA'pIti / nanvayaM nyAyaH kA'pyAgame dRzyate, yenaivamucyate ?, ityAha-citrA ca bhagavataH sUtrasya gatiH pravRttirdRzyate // 387 // tathAhi katthai desaggahaNaM katthai gheppati niravasesAiM / ukkama-kamajuttAiM kAraNavasao niuttaaii|| 388 // kApi sUtre dezasyaikapakSalakSaNasya grahaNaM, yathA'traiva catuHsamayalakSaNasya / kacit sUtre niravazeSANyapi pakSAntarANi gRhyante / aparaM ca, kAnicit sUtrANi kuto'pi kAraNavazAdutkrama-yuktAni niyuktAni nibaddhAni dRzyante, kAnicittu kramayuktAnIti / evaM EL vicitrA suutrgtiH|| 388 // atha prastutArthasyaiva zAstrAntarasaMvAdakAriNaM dRSTAntamAha caiusamayaviggahe sati mahallabaMdhammi tisamao jahavA |mottuN ti-paMcasamaya taha causamao iha nibddho||389|| yathA vA bhagavatyAmaSTamazate mahAbandhoddezake satyapi catuHsAmayike vigrahe trisAmayiko'yamupanibaddhaH, tathA'trApi trIna, paJca ca samayAna muktvA catuHsAmayika eva lokavyAptipakSa upanibaddha ityadoSa iti // 389 // yaduktam- 'logassa ya kaibhAe kaibhAo hoi bhAsAe' etadyAcikhyAsurAha hoi asaMkhejaime bhAge logassa paDhama-biIesu / bhAsAasaMkhabhAgo bhayaNA sesesu samayesu // 39 // caturdazarajjUcchUitasya lokasyA'saMkhyAtatame bhAge bhASAyA api samastalokavyApinyA asaMkhyAtatama eva bhAgo bhavati / kadA, ityAha- prathama-dvitIyasamayayoH / idamuktaM bhavati- trisamayavyAptau, catuHsamayavyAptau, paJcasamayavyAptau ca prathamasamaya kutrApi dezamahaNaM kutrApi gRhyante niravazeSANi / utkama-kramayuktAni kAraNavazato niyuktAni // 388 // 2 catuHsamayavigrahe sati mahAbandhe nisamayo yathA vA / moktuM tri-paJcasamayAMstathA catuHsamaya iha nibaddho // 389 // 3 gAthA 378 / / bhavaspasaMkhyeyatame bhAge lokasya prathama-dvitIyayoH / bhASA'saMkhyabhAgo bhajanA zeSeSu samayeSu // 39 // SPARAGZ-15 RPIOOOOOOOK // 222 // For Des s ert Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvA dvitIyasamayayostAvad niyamena sarvatra lokAsaMkhyeyabhAge bhASA'saMkhyeyabhAgalakSaNa eva vikalpaH saMbhavati, nA'nyaH / trisamayavyAptau hi vizeSA. prathamasamaye daNDapadakaM bhavati, dvitIyasamaye tu paT manthAnaH saMpadyante / ete ca daNDAdayo dairyeNa yadyapi lokAntasparzino bhavanti, tathApi vaktRmukhavinirgatatvAt tatpamANAnusArato bAhalyena caturaGgulAdimAnA eva bhavanti, caturAdIni cA'GgulAni lokaasNkhyeybhaa||223|| gavartInyeva / iti siddhastrisamayavyAptI prathama dvitIyasamayayorlokAsaMkhyeyabhAge bhaassaa'sNkhyeybhaagH| catuHsamayavyAptAvapyetadityamavagamyata eva, prathamasamaye lokamadhyamAtra evaM pravezAt : dvitIyasamaye tu vakSyamANagatyA daNDAnAmeva sadbhAvAditi / pazcasamayavyAptipakSe tu subodhameva, prathamasamaye bhASAdravyANAM vidizo dizyeva gamanAt , dvitIyasamaye tu lokamadhyamAtra eva pravezAt / tasmAt vyAdisamayavyAptI sarvatra prathama-dvitIyasamayayorlokAsaMkhyeyabhAge bhASAyA asaMkhyeyabhAga eva bhavati / 'bhayaNA sesesu samaesu tti' uktazeSeSu tRAya-caturtha-paJcaAN masamayeSu bhajanA vikalparUpA boddhavyA-kApi lokAsaMkhyeyabhAge sa eva bhASA'saMkhyeyabhAga eva bhavati, kacit punarlokasya saMkhye yabhAge bhASAsaMkhyeyabhAgaH, kApi samastalokavyAptiH; tathAhi-trisamayavyAptau tRtIyasamaye bhASAyAH samastalo kavyAptiH catuHsamayavyAptitRtIyasamaye tu lokasaMkhyeyabhAge bhASAsaMkhyeyabhAgaH / katham, iti cet / ucyate-svayambhUramaNapazcimaparataTavartini lokAnte, vasanADIvahirvA pazcimadizi sthitvA bruvato bhASakasya prathamasamaye caturaGgulAdibAhalyo rajjudI? daNDastirazcInaM gatvA svayambhUramaNapUrvaparataTavartini lokAnte lagati / tato dvitIyasamaye tasmAd daNDAdhizcaturdazarajjUcchUitaH pUrvAparatastiravInarajjuvistRtaH parAghAtavAsitadravyANAM daNDo nirgacchati / lokamadhye tu dakSiNataH, uttaratazca parAghAtavAsitadravyANAmeva caturakhulAdivAhalyaM rajjuvistI daNDadvayaM vinirgatya svayambhUramaNadakSiNottaravartilokAntayolagati / evaM ca sati caturaGgulAdibAhalyaM sarvato'pi rajjuvistIrNa lokamadhye vRttacchatvaraM siddhaM bhavati / tRtIyasamaye tUrdhvAdhovyavasthitadaNDAccaturdizaM prasRtaH parAghAtavAsitadravyasamUho manthAnaM sAdhayati, lokamadhyavyavasthitasarvatorajjuvistIrNacchatvarAdUrdhvAdhaHprasRtaH punaH sa evaM trasanADI samastAmapi pUrayati / evaM ca sati sarvApi vasanADI UrdhvAdhovyavasthitadaNDamanyibhAvena tadadhikaM ca lokasya pUritaM bhavati / etaccaitAvat kSetraM tasya saMkhyAtatamo bhaagH| tathA ca sati catuHsAmayikyA vyAptestRtIyasamaye lokasya saMkhyAtatame bhAge bhASAyA api samastalokavyApinyAH saMkhyAtatamo bhAga iti sthitam // paJcasAmayikyAstu vyAptestRtIyasamaye lokA'saMkhyeyabhAge bhaassaa'sNkhyeybhaagH| kutaH 1, iti cet / ucyate- tasyAM tasya daNDasamayatvAt , tatra cA saMkhyeyabhAgavartitvasya prAgeva bhAvitatvAditi / caturthasamaye catuHsAmayikyAM vyAptI menthAntarapUraNAt samasta- 1ka. 'dizyevAga' gha. cha. 'dizo disho| vA g'| 2 gha. 'naM / 3 gha.cha. 'mbhyntraalpuu| 223 // For Personal and Prevate Une Grey Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 224 // HARSeeleses lokavyAptiH / paJcasAmayikyA tu vyAptau caturthasamaye lokasaMkhyeyabhAge bhASAsaMkhyeyabhAgaH, tasyAM tasya mathisamayatvAt, tatra ca saMkhyeyabhAgavartitvasya prAgeva bhAvitatvAditi / paJcamasamaye tu paJcasAmayikyAM vyAptI manthAntarAlapUraNAt samastalokavyAptiriti // evaM tRtIya-caturtha-paJcamasamayeSu bhAvitA bhajanA, tadbhAvane ca vyAkhyAtaM 'bhayaNA sesesu samaesu' iti / etacca mahAprayatnavaktRnisRSTadravyApekSayaivoktam, mandaprayatnavaktRnisRSTAni tu lokAsaMkhyeyabhAga eva vartante, daNDAdikrameNaM teSAM lokpuurnnaa'sNbhvaaditi||390|| atha yaduktam- 'logassa ya carimaMte carimaMto hoi bhaasaae'| tadetad bhAvayannAha ApUriyammi loge doNha vi logassa taha ya bhAsAe / carimaMte carimanto carime samammi savvattha // 39 // tryAdisamayairApUrite loke dvayorapi loka-bhASayozcaramAnte caramAnto bhavati / ka ?, ityAha- carame samaye / keSu viSaye yo'sau caramasamayaH ?, ityAha- sarvatra sarveSvapi tryAdisamayavyAptipakSeSu / idamuktaM bhavati-tribhizcaturbhiH paJcabhizca samayairbhASayA pUrite loke teSAmeva vyAdInAM lokApUrakasamayAnAM yathAkhaM yo'sau caramaH samayastatra lokasya caramaH paryantavartI anto bhavati- bhASAyAzca caramaH paryantavartI anto bhavati, vyAdisamayAnAM caramasamaye loke niSThAM gate bhASA'pi niSThAM yAti, na punaH parato'pyaloke gacchatIti bhAvaH, jIva-pudgalAnAM tatra gaterevA'bhAvAditi / iha ca vivakSayA''dirapyanto bhavati, tavyavacchedArtha caramagrahaNaM caramaH paryantavartI anto na punarAdibhUta ityartha iti // 391 // tadevaM 'kaIhiM samaehiM logoM' ityAdiniyuktigAthAdyavyAkhyAnena nirAkulIkRtya 'jaiiNasamugdhAyagaIe keI bhAsaMti' ityAdinA yadAdezAntaramuktaM, so'nAdeza eva, iti khyApanArtham / tatra dUSaNamAhama ne samugdhAyagaIe mIsayasavaNaM, mayaM ca daMDammi / jai to vi tIhi pUrai samaehiM jao praaghaao||392|| 'na samugdhAyagaIe tti' jainasamuddhAtagatyA bhASayA lokapUraNe iSyamANe na prApnoti / kim ?, ityAha-mizrasya zabdasya zravaNaM mizrazravaNaM 'sarvAsu dikSu' iti zeSaH / idamuktaM bhavati- jainasamuddhAte UrdhvA-jyodigdvayagAmyeva prathamasamaye daNDo bhavati, tadyadi bhASAdravyeSvapyevamiSyate, tarhi UrdhvA-dhodigya eva mizrazabdazravaNaM prAmoti, na pUrva-pazcima-dakSiNottaradikSu, tAsu vidikSviva vaktRnisRSTadravyANAmagamanena parAghAtavAsitatadrvyANAmeva zravaNAditi; avizeSeNa tu bhAsAsamaseDhIo saI jaM suNai mIsayaM suNaI' ityanena 1 'mthyntraalpuu'| 2 gAthA 379 / 3 ApUrite loke dvayorapi lokasya tathA ca bhASAyAH / caramAnte caramAntazcarame samaye sarvatra // 391 // 4 gAthA 378 / 5 na samudghAtagatyA mizrakazravaNaM, mataM ca daNDe / yadi tato'pi tribhiH pUryate samaparyataH parAghAtaH // 392 // 6 gAthA 351 / // 224 // For Peso Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Notics vizeSA0 // 225 A NDAR dikSu mizrazabdazravaNamuktam / athavA,vyAkhyAnato vizeSapratipatteyadi tava mataM saMmataM-UrdhvA-dhodigyavartidaNDa eva mizrazabdazravaNaM,zeSadikSu parAghAtavAsitadravyazravaNe'pyadoSAditi / bhavatvevam , 'to vi' tathApi tribhiH samayaiH pUryate loko na caturbhiH, yato bhASAdravyeSu parAghAto'sti / yadi nAma teSu parAghAtastataH kim ?, iti cet / ucyate- sa khalu daNDa Uo-dho gacchannavizeSeNa caturdizamapi zabdaprAyogyadravyANi parAhanti, vAsayitvA zabdapariNAmavanti karoti, tatastAni dvitIyasamaye manthAnaM sAdhayanti, tRtIyasamaye tu tadantarAlapUraNAt pUryate loka iti / evaM tribhiH samayairlokapUraNaM pAmoti // 392 // nanu yathA jainasamuddhAtazcaturbhiH samayairlokamApUrayati, tathA bhASA'pi taistamApUrayiSyati, ko doSaH 1, ityAzaGkayAha jaiNe na parAghAo sa jIvajogo ya teNa causamao / heU hojAhiM tahiM icchA kammaM sahAvo vA // 393 // iha jainasamuddhAte jIvapradezAH svarUpeNaiva lokamApUrayanti, na punastatra kasyA'pi parAghAto'sti / tato na dvitIyasamaye manthAH, kintu kapATa eva bhavati / kiJca, sa kevalisamuddhAto jIvasya saMbandhI yogo vyApArastena lokavyAptimapekSyA'yaM catvAraH samayAH, yatra' catuHsamayo bhavati / yadi nAma jIvayogastathApi kathaM tasya catuHsamayatA ?, ityAha- tatra tasmin jIvavyApAralakSaNe kevalisamudAte dvitIyasamaye madhyabhAve heturbhavet / kaH ?, ityAha- 'icchetyAdi' tathAhi-tatraitacchakyate vaktum - kevalajJAnarUpA yeyamicchA'bhiprAyastadazAd guNa-doSau paryAlocya kevalI dvitIyasamaye manthAnaM na karoti / bhavopagrAhikarmavazAd vA, svabhAvAd cA'sau tadA taM na karoti / tato dvitIyasamaye kapATa eva, tRtIyasamaye manthAH, caturthe tvantarAlapUraNam, iti yujyate jainasamuddhAte catuHsamayatA / bhASApudgalAnAM tvanuzreNi gamanaM, pairAghAtasvabhAvazca lokavyAptI hetuH, tatra ca prathame samaye UrjA-dho daNDe kRte dvitIyasamaye catasRSvapi dikSvanuzreNi gamanaM saMbhavatyeva, iti kiM te manthAnaM na sAdhayanti ?, parAghAto hi UrdhA-'dhogatadaNDAdanyadravyANAM siddha eva, svabhAvAstu | sarvatra sulabha eva, ityazakyapratiSedha eva dvitIyasamaye mathibhAvaH / tatastRtIyasamaye'ntarAlapUraNAt samastalokaparipUrtestrisamayataivAna, na catuHsamayateti // 393 // yadyevam , acittamahAskAndhajIvayogatvAbhAve'pi kathaM dvitIyasamaye kapATamAtrasyaiva bhAvAt prajJApanAdiSu catuHsamayatA proktA ?, ityAzaGkayAha BIOGRESSARASTRITESHERPRIMARPAL // 225 // 1 jaine na parAghAtaH sa jIvayogazca tena catuHsamayaH / heturbhavet tatrecchA karma svabhAvo vA // 393 // 2 gha. cha. 'rApU' / 3 cha. 'propghaa'| 4 k.g.'thms'| 29 For Personal and Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 226 // Jain Educationa Internatio dho vi vIsasAe na parAghAo ya teNa causamao / aha hojja parAghAoM havijja to so vi tisamaio // 394 // skandho'cittamahAskandhaH so'pi visrasayA kevalena visrasApariNAmena bhavati, na tu jIvaprayogeNa / visrasApariNAmazca vicitratvAd na paryanuyogamarhati / kiJca, na tatra parAghAto'sti nAnyadravyANAmAtmapariNAmamasau janayatItyarthaH, kintu sa nijapudgalaireva lokaM pUrayati / tato'sau catuHsamayo bhavati / atha tatrApi parAghAto bhavet, tataH so'pi trisAmayiko bhavet tribhireva samayairlokamA pUrayedityarthaH, na caivaM, siddhAnte catuHsamayatvena tasyoktatvAt / tasmAd nAsti tatra parAghAtaH, atra tvastyasau, iti vaiSamyamiti // 394 // athA'nAdezaprastAvAda paramapi matamupanyasya dUSayati aigAdisamAisamaye daMDa kAUNa cauhiM pUrei / anne bhaNaMti, taM piya nAgama- juttikkhamaM hoi // 395 // anye kecid bhASante- Adisamaye ekadikaM daNDaM kRtvA caturbhiH samayairlokamApUrayati / etaduktaM bhavati - prathamasamaye tAvadUrdhvadizi daNDaM karoti, dvitIyasamaye taMtra manthAnaM, adhodizi punardaNDaM tRtIyasamaye UrdhvadizyantarAlapUraNam, adhodizi tu manthAnaM karotiH caturthasamaye tu tatrA'pyantarAlapUraNAt samastamapi lokaM bhASAdravyaiH pUrayati / tadetadapi nAgamakSamam, kacidapyAgama evamazravaNAt / nApi yuktikSamam / kA hyatra yuktiH, yadanuzreNigamanasvabhAvAnAM pudgalAnAmekayA dizA gamanaM bhavati, nA'nyayA / vaktRmukhatAlvAdiprayatnapreraNamatra yuktiriti cet / naivam, yato vaktA kadAcid vizreNyabhimukhastadabhimukhAnapi bhASApudgalAn prerayet, tatazca vidizyapi teSAM gamanaprasaGgaH / kiJca, evaM sati paTahAdizabdapudgalAnAM catuHsamayA'niyama eva syAt, vaktRprayatnasya teSvabhAvAt / tasmAd yuktyA ssgamaviruddhatvAdupekSaNIyamevedam / / iti gAthASoDazakArthaH // 395 // -bheda - paryAyaivyakhyA, tatra tattvato bhedataca samasaGgaM nirUpitamAbhinivodhikam / atha nAnAdezajavineyAnugrahArthaM tatparyAyAna bhidhitsurAha "IhA apoha vImaMsA maggaNA ya gavesaNA / saNNA saI maI paNNA savvaM AbhiNibohiyaM // 396 // 1 skandho'pi vivasayA na parAghAtazca tena catuH samayaH / atha bhavet parAghAto bhavet tataH so'pi trisAmayikaH // 394 // 2 ekadikamAdisamaye daNDaM kRtvA caturbhiH pUrayati / anye bhaNanti, tadapi ca nA''gama-yuktikSame bhavati // 395 // 3Sa. 'uhi pU' | 4ka.ga. 'nyathA' / 5.ga. 'mukhAna' 6 IhA'poho vimarzo mArgaNA ca gaveSaNA / saMjJA smRtirmatiH prajJA sarvamAbhiniyodhikam // 396 // For Personal and Private Use Only bRhadvRtiH / // 226 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Oli SAREE vizeSA. // 227|| Iha ceSTAyAm , IhanamIhA- satAmanvayinA, vyatirekiNAM cArthAnAM paryAlocanA / apohanamapoho nizcayaH / vimarzanaM vimarzaH, apAyAt pUrva IhAyAzcottaraH 'prAyaH ziraHkaNDUyanAdayaH puruSadharmA iha ghaTante' iti saMpratyayaH / tathA, mArgaNamanvayadharmAnveSaNaM mArgaNA / cazabdaH smuccyaarthH| gaveSaNaM vyatirekadharmAlocanaM gaveSaNA / tathA, saMjJAnaM saMjJA, avagrahottarakAlabhAvI mativizeSa eva / smaraNaM smRtiH pUrvA'nubhUtArthAlambanaH pratyayaH / mananaM matiH kathazcidarthaparicchi tAvapi sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiH| tathA, prajJAnaM prajJA, viziSTakSayopazamajanyA prabhUtavastugatayathA'vasthitadharmAlocanarUpA matiH / sarvamidamAbhinivodhikam- kathazcit kizcid bhedadarzane'pi tattvataH sarva matijJAnamevedamityarthaH / / iti niyuktizlokArthaH // 396 // atraitadvyAkhyAnAya bhASyam hoi apoho'vAo saI dhiI sabvameva mai-paNNA / IhA sesA, savvaM idamAbhiNibohiyaM jANa // 397 // apohastAvat kimucyate ?, ityAha- apoho bhavatyapAyaH- yo'yamapohaH sa matijJAnatRtIyabhedo'pAyo nizcaya ucyata ityarthaH, smRtiH punadhRtirdhAraNocyate, dhAraNAbhedatvenAvayave samudAyopacArAditi / mati-ajJe- matiprajJAzabdAbhyAM sarvamapi matijJAnamucyate / | 'IhA sesa tti' zeSAbhidhAnAni tvIhA-vimarza-mArgaNA-gaveSaNA-saMjJAlakSaNAni sarvANyapi IhA- IhAnta vIni draSTavyAnItyarthaH / evaM vizeSataH kathazcid bhedasadbhAve'pi sAmAnyataH sarvamidamAbhinivodhikajJAnameva jAnIhi, yata IhA-pohAdayaH sarve'pyamI AbhinibAdhikajJAnasyaiva paryAyAH, keSAzcid vacanaparyAyatvAt ,keSAzcitvarthaparyAyatvAditi // 397 / / etadeva darzayati mei-pannA-bhiNibohiya-buddhIo hoMti vayaNapajjAyA |jaa uggahAisaNNA te savve atthapajjAyA // 398 // iha ye zabdAH kila sarva vastu saMpUrNa pratipAdayanti te vacanarUpA bastunaH paryAyA vacanaparyAyA ucyante / ye tu tadekadezamabhidadhati te'thaikadezapratipAdakAH paryAyA arthaparyAyA ucyante / tatra mati-prajJA-''bhinivodhika-buddhayo vacanaparyAyA bhavanti- mati-prajJA-abhinibodhika-buddhilakSaNAzcatvAraH zabdA AbhinibodhikajJAnasya jJAnapaJcakAdyabhedalakSaNasya vacanaparyAyA draSTacyA ityarthaH, saMpUrNasyA'pi tasyA'mIbhiH pratipAdyamAnatvAt / ye tvavagrahe-hAdikAH saMjJAvizeSAste sarve'pyarthaparyAyAH, tadekadezapratipAdaka 1 ka.ga.'mbanata' / 2 bhavatyapoho'pAyaH smRtirthatiH sarvameva mati prajJe / IhA zeSAH, sarvamidamAbhinibodhika jAnIhi // 397 // 35.cha. 'yo bhe| 4 gha.cha, 'meva ma' / 5 mati-prajJA-''bhinibodhika-buddhayo bhavanti vacanaparyAyAH / yA avagrahAdisaMjJAste sarve'rthaparyAyAH // 398 // // 227|| Education Internatio For Personal and Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 228|| Jain Education Internatio tvAt / tatazcAtrehA-pohAdaya AbhinivodhikajJAnasyaivA'rthaparyAyAH, mati prajJAzabdau tu tasyaiva vacanaparyAyau / ataH sarvamevedaM sAmAnyenA''bhinivodhikajJAnameveti sthitam / athavA, sarveSAmapi vastUnAmabhilApavAcakAH zabdA vacanarUpApannA vacanaparyAyAH, ye tu teSAmeva vAcakazabdAnAmabhidheyArthasyA''tmabhUtA bhedAH, yathA kanakasya kaTaka-keyUrAdayaH, te sarve'pyarthaparyAyA bhaNyante / tatazca prastutasyA''bhinivodhikajJAnasya mati-prajJA-vagrahe hAdayaH sarve'pi vAcakA dhvanayo vacanaparyAyA eva, tadabhidheyAstvAbhinivodhikasyA''tmabhUtA bhedA artha paryAyA ityatra seyamiti / iha pUrva mati- prajJAdizabdAnAM sarvamapyAbhinivodhikajJAnaM vAcyam, avagrahe hAdizabdAnAM tu tadekadezA evAbhidheyA iti darzitam // 398 // athA'vagrahe-hAdibhirapi zabdairanvarthavazAt sarvamapyAbhinivodhikamabhidhIyate iti darzayati-- savvaM vA'bhiNibohiyamiho-ggahAivayaNeNa saMgahiyaM / kevalamatthavisesaM pai bhinnA uggahAIyA // 399 // 'vA' ityathavA, iha sarvamAbhinibodhikajJAnamavagrahe- hAdivacanena saMgRhyate, na punastadekadeza eva / tarhyavagrahAdizabdAnAM sarveSAmekarUpatA prApnoti, ekAbhidheyatvAt, bahupuruSoccAritaghaTAdyekazabdavat ityAzaGkayAha- ' kevalamityAdi ' kevalaM navaramarthavizeSaM pratyavagrahAdayaH zabdA bhinnAH / idamuktaM bhavati- avagrahazabdo'vagrahalakSaNenA'rthena sarvamAbhinivodhikaM saMgRhNAti, IhAzabdastu ceSTAlakSaNena, apAyastvavagamanalakSaNena, dhAraNA tu dharaNalakSaNenetyAdi / tato'mumavagrahaNAdilakSaNamarthavizeSamAtramapekSyA'vagrahAdizabdA bhinnAH, tattvatastvabhidheyaM sarveSAmAbhinivAdhikajJAnameva / athavA, Aha- nanuM yadi sarvamapyAbhinivodhikamavagrahAdivacanena saMgRhyate, tavigrahe- hA 'pAyadhAraNAnAM tadbhedAnAM sarveSAmapi saMkaraH prApnoti, anantaravakSyamANavyutpattitaH pratyekameSAM sarveSAmapyavagrahAdirUpatvAt ; ityAzaGkayAha- 'kevalamatthavisesamityAdi' kevalaM navaramarthavizeSaM pratyavagrahAdayo bhinnAH / idamuktaM bhavati - yadyapyarthAvagrahaNe-hanA 'vagamana-dhAraNamAtrasya sAmAnyasya pratyekaM sarveSvapi vidyamAnatvAdekaikazo'pyavagrahAdizabdenocyante'vagrahAdayaH, tathA'pyarthavizeSamAzrityaite bhinnA eva; tathAhi - yathAbhUtamavagrahe sAmAnyamAtrArthasyAvagrahaNaM, na tathAbhUtamevehAyAM, kintu viziSTaM viziSTataraM viziSTatamaM cApAya-dhAraNayoH; yathAbhUtA cehAyAM maticeSTA, na tathAbhUtAsnyatra, kintu viziSTA, viziSTatarA cAvAya dhAraNayoH, aviziSTatarA cADavagrahe; arthAvagamanamapyapAyAd viziSTa dhAraNA 1 sarva vA''bhinibodhika mihA'vagrahAdivacanena saMgRhItam / kevalamarthavizeSaM prati bhinnA avagrahAdayaH // 399 // 2 gha cha, 'nu sa' / 3 . cha. 'zo'va' / For Personal and Private Use Only bRhadvRtti // 228 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HY vizeSA0 // 229 // samma yaam| aviziSTam , aviziSTatara cehA-'vagrahayoH; arthadhAraNamapyavagrahe-hA-pAyebhyaH sarvaprakRSTa dhAraNAyAm , ityevamavagrahaNAdimAtre sarveSAM sAmAnye satyapyarthavizeSa grAhyamAzritya bhinnA evAvagrahAdayaH / sa cA'rthavizeSo'mISAM grAhyaH prAg vistareNa darzita eva, ityevaM bRhadA vottarArdhamidaM vyAkhyAyate / idameva ca vyAkhyAnaM vRddhasaMmataM lakSyate, yuktathA tu prAktanamapi ghaTate / ityalaM vistareNeti / / 399 / / kathaM punaravagrahAdivacanena sarvamapyAbhinivAdhikaM saMgRhyate ?, ityAha uggahaNamoggaho tti ya avisiTThamavaggaho tayaM savvaM / IhA jaM maiceTThA maivAvAro tayaM savvaM // 40 // avagrahaNaM tAvadavagraha ucyata iti kRtvA'viziSTaM tat sarvamapIhAdibhedabhinnamAbhinivodhikajJAnamavagraha eva / idamuktaM bhavatiavagrahaNamavagraha iti vyutpattimAzritya sarvamapyAbhinivodhikajJAnamavagraho bhavati, yathA hyavagrahaH kamapyarthamavagRhNAti, evamIhA'pi kamapyarthamavagRhNAtyeva, evamapAya-dhAraNe api iti sarvamapyAbhinibodhikajJAnaM sAmAnyenAvagrahaH / tathA yad yasmAt 'Iha ceSTAyAm , IhanamIhA' iti vyutpatterIhA'pi matezceSTA maticeSTA vartate, tasmAt sarvamapi tadAbhinivodhikamaviziSTaM mativyApAra IhetyarthaH, avagrahA-pAyadhAraNAnAmapi sAmAnyena maticeSTArUpatvAditi bhAvaH / / 400 // tathA__ avagamaNamavAu tti ya atthAvagamo tayaM havai savvaM / dharaNaM ca dhAraNa tti ya taM savvaM dharaNamattharasa // 401 // __yatazcAvagamanamavAyo bhaNyate, ato'nayA vyutpattyA sarvamapi tadAbhinibodhikamarthasyA'vAyaH, avagrahe hA-dhAraNAsvapi sAmAnyenArthAvagamasya vidyamAnatvAt / tathA, dharaNaM dhAraNA yato bhaNyate, ato'nayA vyutpattyA tat sarvamapyAbhinibodhikamarthadharaNarUpatvAddhAraNA, avagrahe hA 'pAyeSvapyaviziSTasyA'rthadharaNasya vidyamAnatvAditi / saMkaraprAptizcaivamavagrahAdInAM prAk 'kevalamatthavisesaM paI' ityAdinA 3 parihataiva / / iti gAthApacakArthaH // 401 // tadevaM tatva-bheda-paryAyarAbhinivAdhikajJAnaM vyAkhyAya sAMprataM tadviSayanirUpaNArthamAhataM puNa caubihaM neyameyao teNa jaM taduvautto / AdeseNaM savvaM davvAicaubihaM muNai // 402 // , avagrahaNamavagraha iti cAviziSTamavagrahastat sarvam / IhA yad maticeSTA mativyApArastat sarvam // 40 // // 229 // 2 avagamanamavAya iti cArthAvagamastad bhavati sarvam / dharaNaM ca dhAraNeti ca tat sarva dharaNamarthasya // 40 // 3 gAthA 399 / / tat punazcaturvidhaM jJevabhedatastena yat tadupayuktaH / Adezena sarva dravyAdicaturvidhaM jAnAti // 402 // For Pesona Pe User Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 230 // Jain Educations Internat tat punarAbhinivodhikajJAnaM caturvidhaM caturbhedam / nanvavagrahAdibhedena bhedakathanaM prAgasya kRtameva, kimiha punarapi bhedopanyAsaH ? / satyam, jJeyameveha dravyAdibhedena caturbhedaM, jJAnasya tu tadbhedAdeva bhedo'trAbhidhIyate, sUtre tathaivoktatvAt / tathA ca nandimUtram - ""taM samAsao caunvihaM paNNattaM taM jahA- davbao, khettao, kAlao, bhAvao / tattha davvao NaM AbhiNivohiyanANI AdeseNaM savvadacvAI jANa, na pAsa" ityAdi / jJeyabhedAdapi tat kathaM caturvidham 1, ityAha- 'jaM taduvautto ityAdi' yad yasmAt kAraNAt tenA''bhinivodhikajJAnena sarvadravyAdi muNati iti saMbandhaH / kathaMbhUtam 1, ityAha- caturvidhaM caturbhedaM dravya-kSetra-kAla- bhAvabhedabhinnamityarthaH / kathaMbhUtaH san muNati 1, ityAha- tasminnAbhinivodhikajJAne upayuktastadupayuktaH / kena 1, ityAha- Adezeneti // 402 // ko'yamAdezaH 1, ityAha Aso ti pagAro ohAdeseNa savvadavvAI | dhammatthiAiyAiM jANai na u savvabheNa // 403 // sssdezo nAma jJAtavyavastuprakAraH / sa ca dvividhaH- sAmAnyaprakAraH, vizeSaprakAratha / tatraughAdezena sAmAnyaprakAreNa dravyasAmAnyenetyarthaH sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni jAnAti - 'asaMkhyeyamadezAtmako lokavyApako mUrtaH prANinAM pudgalAnAM ca gatyupaSTambhaheturdharmAstikAyaH' ityAdirUpeNa kiyatparyAyaviziSTAni SaDapi dravyANi sAmAnyena matijJAnI jAnAtItyarthaH / anabhimataprakArapratiSedhamAhana tu sarvabhedena, na sarvairvizeSairna sarvairapi paryAyaiH kevalidairviziSTAni dravyANyasau jAnAtItyarthaH, kevalajJAnagamyatvAdeva sarva paryAyANAmiti bhAvaH // 403 // dharmAstikAyAdibhedena kathita sAmAnyena dravyam / atha kSetrAdisvarUpaM vizeSataH prAha "khettaM logA - logaM kAlaM savvamahava tivihaM ti / paMcodaiyAIe bhAve jaM neyameva iyaM // 404 // kSetramapi lokAlokasvarUpaM sAmAnyAdezena kiyatparyAyaviziSTaM sarvamapi jAnAti, na tu vizeSAdezena sarvaparyAyairviziSTamiti / evaM kAlamapi sarvA'ddhArUpam, atItAnAgata- vartamAnabhedatastrividhaM vetyeka evArthaH / bhAvatastu sarvabhAvAnAmanantabhAgaM jAnAti, audayikau pazamika kSAyika kSAyikaupazamika-pAriNAmikAn vA paJca bhAvAn sAmAnyena jAnAti, na parataH / kutaH 1, ityAha- yad yasmA 1 tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam, tadyathA dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH / dravyata AbhinibodhikajJAnI Adezena sarvadravyANi jAnAti na pazyati / 2 Adeza iti prakAra oghAdezena sarvadravyANi / dharmAstikAyAdIni jAnAti na tu sarvabhedena // 403 // 3 gha. cha. 'sarvairapi vi' / 4ka. 'ni tAni / 5 kSetraM lokA-lokaM kAlaM sarvAddhA'thavA trividhamiti / paJcadayikAdIn bhAvAn yad jJeyamevedam // 494 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 230 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 23 // detAvadeva jJeyamasti, nAnyaditi / iha kSetra-kAlau sAmAnyena dravyAntargatAveva, kevalaM bhedena rUDhatvAt pRthagupAdAnamavaseyamiti // 404 // Adezasya vyAkhyAnAntaramAha Aeso tti va suttaM suuvaladdhesu tassa mainANaM / pasarai tabbhAvaNayA viNA vi suttAnusAreNa // 405|| athavA''dezava sUtramucyate, tena sUtrAdezena sUtropalabdheSvartheSu tasya matijJAninaH sarvadravyAdiviSayaM matijJAnaM prasarati / nanu zrutopalabdheSvartheSu yajjJAnaM tacchratameva bhavati, kathaM matijJAnam ?, ityAha- 'tabbhAvaNayA ityAdi' tadbhAvanayA zrutopayogamantareNa tadvAsanAmAtrata eva yad dravyAdiSu pravartate, tat sUtrAdezena matijJAnamiti bhAvaH / etacca pUrvamapi 'punvaM suyaparikammiyamaissa jaM saMparya suyAIya' ityAdiprakrame proktameva // iti gAthAcatuSTayArthaH // 405 // tadevaM tatva-bheda-paryAyairmatijJAnaM vyAkhyAya, viSayaM ca dravyAdikamasya nirUpya, sAMpratamidameva satpadaprarUpaNatAdibhirnavabhiranuyogadvArairvicArayitumAha saMtapayaparUpaNayA davvapamANaM ca khitta-phusaNA ya / kAlo ya aMtaraM bhAga bhAva.appA-bahuM ceva // 406 // sacca tat padaM ca satpadaM tasya prarUpaNaM satpadamarUpaNaM gatyAdidvAreSu vicAraNaM tadbhAvaH satpadaprarUpaNatA- 'kasmin gatyAdike dvAre idaM sat ?' ityevaM sato vidyamAnasyA''bhinibodhikajJAnasya gatyAdidvAreSu prarUpaNA kartavyetyarthaH / tathA, dravyapramANamiti 'matijJAnijIvadravyANAmekasmin samaye kiyanto matijJAnaM pratipadyante, sarve vA kiyantaste ?' ityevaM pramANaM vktvymityrthH| cazabdaH smuccye| tathA, kSetramiti 'kiyati kSetre tat saMbhavati ?' ityevaM matijJAnasya kSetraM vaktavyam / tathA 'kiyat kSetraM matijJAninaH spRzanti ?' ityevaM sparzanA vktvyaa| yatrAvagADhastat kSetraM, pArvato'pi ca sparzanA, ityevaM kSetra-sparzanayorvizeSaH / caH samuccaye / tathA, kAlaH sthitilakSaNo matijJAnasya vAcyaH / castathaiva / 'ekadA pratipadya viyuktaH kiyatA kAlena punarapi pratipadyate' ityevamantaraM ca tasya vaktavyam / tathA 'matijJAninaHzeSajJAninA katibhAge vartante ?' ityevaM bhAgo'sya vktvyH| tathA kasmin bhAve matijJAnino vartante ?' ityevaM bhAvo bhnnniiyH|| tathA, alpa-bahutvaM vaktavyam / bhAgadvArAdapi tallabdhamiti cet / naivam , yato'tra matijJAninAM svasthAna evaM pUrvapratipanna pratipadyamAnakA 1 Adeza iti vA sUtraM zrutopalabdheSu tasya matijJAnam / prasarati tanAvanayA vinA'pi sUtrAnusAreNa // 4.5 // 2 gAthA 169 / 3 satpadamarUpaNatA dagyapramANaM ca kSetra-spazene ca / kAkazcAntaraM bhAga-bhAvA-'rUpa-bahu (kha) ceva // 40 // SCORPISSISTANTAR 232 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvattiH / vizeSA. // 232 // pekSayA'lpa-bahutvamabhidhAnIyam , bhAgastu zeSajJAnApekSayA cintanIya iti vizeSaH // iti niyuktigAthA pArthaH / vistarArtha tu bhASyakAra eva vakSyati // 406 // atha satpadaprarUpaNatA kimucyate ?, ityAhasaMtaM ti vijamANaM eyarasa payassa jA pruuvnnyaa| gaiyAIesu vatthusu saMtapayaparUvaNA sA u|| 407 // jIvassa ca jaM saMtaM jamhA taM tehiM tesu vA payati / to saMtassa payAI tAI tesuM parUvaNayA // 408 // gatyAdidvAreSu sattvena cintyamAnatvAt padaM saducyate / tatazca sato vidyamAnasya padasya yA vakSyamANeSu gatyAdidvAreSu prarUpaNatA sA satpadamarUpaNatocyate / athavA, jIvasya yat sajjJAna-darzanAdikaM tat taiH ka raNabhUtaiH, teSu vA'dhikaraNabhUteSu yasmAt 'payati tti' padyate'nugamyate vicAryate, tatastasmAt sataH padAni satpadAni tAni gatyAdIni dvArANyucyante taiH, teSu vA prarUpaNatA 'matyAdeH' iti gamyate, satpadamarUpaNatA / / iti gAthAdvayArthaH / / 407 // 408 // tAnyeva satpadAni gatyAdidvArANi darzayati gaii-iMdie ya kAe joe vee kasAya-lesAsu / sammatta-nANa-dasaNa-saMjaya-uvaoga-AhAre // 409 // . bhAsaga-paritta-pajjatta-suhama-saNNI ya bhaviya-carime ya / puvapaDivannae vA paDivajaMte ya mggnnyaa||410|| eteSu gatyAdiSu dvAreSu matijJAnasya pUrvapratipannAH, pratipadyamAnakAH, tadubhayam , ubhayAbhAvazca, ityetaccatuSTayaM cintyte||409||410|| tatra yeSu sthAneSu matijJAnino na pratipadyamAnakAH, nApi pUrvapratipannAH, kintUbhayAbhAvaH, tAnyapodhRtya darzayati egidiyajAIo sammAmiccho ya jo ya savvannU / aparittA abhavvA acarimA ya ee sayA sunnnnaa||41|| iha sarveSvapi gatyAdidvAreSu yAvAn ko'pyekendriyajAtIya ekendriyamakAra ekendriyabheda ityarthaH, eSa sarvo'pi matijJAnena saditi vidyamAnametasya padasya yA prarUpaNatA / gatyAdiSu vastupu satpadaprarUpaNA sA tu // 10 // jIvasya ca yat sad yasAt tat tasteSu vA padyate / tataH sataH padAni tAni teSu prarUpaNatA // 408 // 2 gha. cha.'mANAmu gallAdiSu pra / 3 gatI-ndriyayozca kAye yoge vede kaSAya-lezyayoH / samyaktva-jJAna-darzana-saMyamo-payogA-hAreSu // 409 // ___ bhASaka-parIta-paryApta-sUkSma-saMziSu ca bhavya-carama yozca / pUrvapratipanA vA pratipayamAnAba mAgaNayA // 410 // 4 ekendriyajAtIyaH samyagmithyaH (dhyASTiH) ca yazca sarvajJaH / apattiA abhavyA acaramAzcaite sadA zUnyAH // 7 // Sen // 232 // CD For Personal and Prevate Une Grey Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zUnyaH, na tatra matijJAnasya pratipadyamAnakaH, nApi pUrva pratipannaH saMbhavatItyarthaH "ubhayAbhAvo egidiesu sammattaladdhIe" iti vacanAvizeSAditi / kaH punarekendriyajAtIyaH, iti cet / ucyate- indriyadvAre tAvadekendriya eva, kAyadvAre pRthivI-apa-tejo-vAyu-vanaspatayaH, bahaTattiH / sUkSmadvAre tu mUkSma ityAdi / tathA, samyag-mithyAdRSTirapi samyaktvadvAre matijJAnazUnyaH / " sammA-micchaTThiI NaM bhaMte ! kiM nANI, // 233 // annaannii?| goyamA ! no nANI, annANI" ityAdivacanAditi / yazca kApi dvAre sarvajJaH kevalI saMbhavati, so'pi tacchnya eva; tadyathA- gatidvAre siddhigatau siddhaH, indriyadvAre'tIndriyaH, kAyadvAre'kAyaH, yogadvAre'yogaH, lezyAdvAre'lezyaH, jJAnadvAre kevalajJAnI, darzanadvAre kevaladarzanI; tathA, saMyama-parItta-paryApta mUkSma-saMjJi-bhavyadvAreSu yathAsaMkhyaM nosaMyata-noparItta-noparyApta-nomUkSma-nosaMjJi-nobhavyA iti / ete sarve'pi sarvajJatvAd matijJAnazUnyAH, chadmasthasyaiva tatsaMbhavAditi bhAvaH / tathA, parItta-bhavya-caramadvAreSvaparIttA-'bhavyA-'caramA api mithyAdRSTitvAd mtijnyaanshuunyaaH| tadevamete sarve sarvadaiva matijJAnazUnyA mantavyAH, ubhayAbhAvAt // iti gAthArthaH // 411 // atha gatyAdidvAreSveva pUrvapratipanna pratipadyamAnakacintAM kurvannAhaviyalA avisuddhalesA maNapajjavaNANiNo aNAhArA / asaNNI aNagArovaogiNo puvvapaDivannA // 412 // sesA puvvapavaNNA niyamA paDivajamANayA bhaiyA / bhayaNA puvvapavaNNA akasAyA 'veyayA hoNti||413|| vikalA dvi-tri-caturindriyalakSaNA vikalendriyAH, tathA'vizuddhalezyA bhAvalezyAmaGgIkRtya kRSNa-nIla-kApotalezyAvRttayaH, tathA / manaHparyAyajJAninaH, anAhArakAH, asaMjJinaH, anAkAropayuktAH ete sarve'pi matijJAnasya yadi bhavanti tadA pUrvapratipannA eva, na tu pratipadyamAnakAH; tathAhi- indriyadvAre kecid vikalendriyA ye sAsvAdanasamyaktvena saha pUrvabhavAdAgacchanti, teSAM pUrvapratipattimaGgIkRtya syAd matijJAnam , pratipadyamAnakAstvasya vikalendriyAH sarve'pi na bhavantyeva, tathAvidhavizuddhyabhAvAt / tathA, lezyAdvAre vizuddhalezyA api pUrvapratipannAH kecid bhavanti, na tu pratipadyamAnakAH, vizuddhabhAvalezyAnAmeva tatpatipatteH / jJAnadvAre manaHparyAyajJAninaH sarve'pi pUrvapratipannA bhavantyeva, na tu pratipadyamAnakAH, samyaktvasahacaritaprAptamatijJAnasyaiva pazcAdapramattasaMyatAvasthAyAM manaHparyAyajJAnotpatteH ubhayAbhAva ekendriyeSu smyktvlbdhau| 2 gha. cha. 'te- ekendri'| 3 gha. cha. 'myagdvA' / 4 samyag-mithyAdRSTayo bhagavan ! kiM jJAninaH, ajJAninaH / gautama ! no jJAninaH, ajJAninaH / / 5 vikalA avizuddhalezyA manaHparyAyajJAnino'nAhArAH / bhasaMjino'nAkAropayoginaH pUrvapratipannAH // 12 // 233 // ghoSAH pUrvaprapannA niyamAt pratipadyamAnakA bhaajyaaH| bhajanA pUrvaprapannA akapAyA bhavedakA bhavanti // 13 // Jain Education Internatio For Donald Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ROSO bRhadattiH / PRESENSEENRAPAR samyaktvasahacaritacAritralAbhe tu matisahacaritaM manaHparyAyajJAnaM notpadyata eva, ata eva vacanAta, anyathA'vadhijJAnIva manaHparyAyajJAnyapi vizeSA0 nizcayanayamatena pratipadyamAnakaH syAditi / AhArakadvAre, anAhArakAH kecid devAdayaH pUrvabhavAd gRhItasamyaktvA manuSyAdiputpadyamAnA mateH pUrvapratipannA bhavanti, na tu pratipadyamAnakAH, tathAvidhavizuddhayabhAvAt / saMjJAdvAre, asaMjJino vikalendriyavad bhaavniiyaaH| upyo||234|| gadvAre, anAkAropayoginaH kocit pUrvapratipannA bhavanti, na tu pratipadyamAnakAH, matijJAnasya labdhitvAt , tadutpattezcA'nAkAropayoge pratiSiddhatvAditi / uktazeSAstu- gatidvAre nArakAdayaH, indriyadvAre tu paJcendriyAH, kAyAre tu basakAyikAH, ityevamAdayo jAtimapekSya pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakAstu bhajanIyAH- kadAcid bhavanti, kadAcid neti / ativyAptiniSedhArthamAha- 'bhayaNA puvvapavanA ityAdi' kaSAyadvAre'kaSAyAH, vedadvAre tvavedakA bhajanayA pUrvapratipanna va bhavanti, chadmasthAH pUrvapratipannA materbhavanti, na tu kevAlanaH, pratipadyamAnakAstvamI na bhavantyeva, pUrvapratipannamatijJAnAnAmeva ksspkopshmnniprtiptteH|| iti gAthAdvayArthaH / / 412 // 413 // tadevaM saMkSepato gatyAdidvAreSu bhASyakRtA matijJAnasya kRtA satpadamarUpaNA / atha vineyAnugrahArthaM kizcid vistarato'pyasau vidhIyate-tatra matijJAnaM kimasti, na vA / yadyasti, ka tat ? / gatyAdisthAneSu / tatra nAraka-tiryaga-narA-'marabhedAd gatizcaturdhA / tatra caturvidhAyAmapi gatau matijJAnasya pUrvapratipannA niyamAt santi, pratipadyamAnakAstu bhAjyAH- vivakSitakAle kadAcid bhavanti, kadAcittu netyarthaH / Abhinivodhikamatipattiprathamasamaye pratipadyamAnakA ucyante, dvitIyAdisamayeSu tu pUrvapratipannA itynyovishessH| indriyadvAre-ekendriyebhayAbhAvaH saiddhAntikamatena / kArmikagranthikAstu-labdhiparyAptavAdarapRthivI-ab-vanaspatIn karaNAparyAsAn pUrvaprapannAnicchanti, sAsvAdanasya teSUtpatteH / vikalandriyAstUbhayamatenApi karaNAparyAptAH sAsvAdanameva pUrvabhavAyAtamaGgIkRtya pUrvapratipannA labhyante, na tu pratipadyamAnakAH, paJcendriyAstu sAmAnyena pUrvapatipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakAstu bhjniiyaaH| kAyadvAre- pRthivI-ap-tejo-vAyu-vanaspati-trasakAyabhedAt poDhA kAyaH / tatrA''dyakAyapaJcake ubhayAbhAvaH / trasakAye tu paJcendriyavad vAcyam / yogadvAre-- kAya-vAG-manobhedAt tridhA yogaH, sa eSa trividho'pi samudito yeSAmasti teSAM paJcendriyavad P vAcyam , manorahitavAgyoginAM vikalendriyavat , kevalakAyayoginAM tvekendriyavaditi / vedadvAre-strI-puM-napuMsakabhedAt trividhe'pi vede paJcendriyavad bhAvanIyam / kaSAyadvAre tu caturkhanantAnuvandhiSu sAsvAdanamaGgIkRtya pUrvapratipanno labhyate, na pratipadyamAnakaH, zeSeSu dvAdazasu kaSAyeSu pazcendriyavadeva / lezyAdvAre- bhAvalezyAmaGgIkRtya kRSNAdikAsu tisRSvaprazastalezyAsu pUrvapratipannAH saMbhavanti, na vitare; 1 ka. 'retr| // 34 // For eso Po se Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 235|| Jain Educationa Internation prazaste tu lezyAtraye paJcendriyavadeva / samyaktvadvAre nizcaya vyavahAranayAbhyAM vicAraH / tatra vyavahAranayo manyate - mithyAdRSTirajJAnI ca samyaktva-jJAnayoH pratipadyamAnako bhavati, na tu samyaktva- jJAnasahitaH / nizcayanayastu brUte - samyagdRSTirjJAnI ca samyaktva-jJAne pratipadyate, na tu mithyAdRSTiH, ajJAnI ca / tathAcA''ha bhASyakAraH saMmmatta-nANarahiyassa nANamuppajjaitti vavahAro / necchaiyanao bhAsai uppajjai tehiM sahiassa ||414 // potanayaiva vyAkhyAtA // 414 // atra tAvad vyavahAro nizvayaisya dUSaNamAha hAramayaM jAyaM na jAyae bhAvao kayaghaDo vva / ahavA kayaM pi kajjai kajjau niccaM na ya samattI // 415 // yadi hanta ! 'samyagdRSTirjJAnI ca samyaktva-jJAne pratipadyate' iti tvayA'bhyupagamyate tarhi jAtamapi tat samyaktvaM jJAnaM cA'sau punarapyutpAdayatIti sAmarthyAdApannam / na ca jAtaM vidyamAnaM punarapi jAyate - na kenA'pi tataH kriyata ityarthaH / kutaH, ityAha- bhAvato vidyamAnatvAt pUrvaniSpannaghaTavat / ityetad vyavahAranayamatam, asatkAryavAditvAt tasya / pramANayati cAsau - yad vidyamAnaM tad na kenacit kriyate, yathA pUrvaniSpanno ghaTaH, vidyamAne ca samyagdRSTeH samyaktva-jJAne, ato na tatkaraNamupapadyate / atha kRtamapi kriyate, tarhi kriyatAM nityamapi, iti kriyA'nuparamaprasaGgaH, na caivaM satyekasyA'pi kadApi kAryasya parisamAptiH / iti prastutasyA''bhinibodhikasyApi pratipattyanavastheti // 415 // api ca, yadi kRtamapi kriyate, tadA'nye'pi doSAH / ke 1, ityAha " kiriyaphalaM ci puvvamabhUyaM ca dIsae hotaM / dIsai dIho ya jao kiriyAkAlo ghaDAINaM // 416 // yadi 'kRtamapi kriyate' ityabhyupagamyate, tarhi ghaTAdikArye utpAdye kriyAyAzcakrabhramaNAdikAyA vaiphalyaM nirarthakatA prApnoti, kAryasya prAgeva sattvAt / kiJca, adhyakSavirodhaH satkAryavAde, yataH pUrvaM mRtpiNDAvasthAyAmabhUtamavidyamAnaM, pazcAttu kumbhakArAdivyApAre 1 samyaktva-jJAnarahitasya jJAnamutpadyata iti vyavahAraH / naizvayikanayo bhASate utpadyate tAbhyAM sahitasya // 414 // 2 avtrnnikyaa| 3 ka. 'yadU' / 4 vyavahAramataM jAtaM na jAyate bhAvataH kRtaghaTa iva / athavA kRtamapi kriyate kriyatAM nityaM na ca samAptiH // 415 // 5 kriyAvaiphalyameva pUrvamabhUtaM ca dRzyate bhavat / dRzyate dIrghazca yataH kriyAkAlo ghaTAdInAm // 416 // 6ka. ga. jha. ' yAive' / For Personal and Private Use Only bRhdvaacH|| // 235|| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 236 // ghaTAdikArya bhavajjAyamAnaM dRzyate / ataH kathamucyate- 'sadutpadyate' iti / yasminneva samaye prArabhyate tasminneva niSpadyate, ato niSpannameva tat kriyate, kriyAkAla-niSThAkAlayorabhedAditi cet / naivam / kutaH ?, ityAha- 'dIsaItyAdi' dIrgho'saMkhyeyasAmayiko ghaTAdInAmutpadyamAnAnAM kriyAkAlo lagannAlokyate yasmAt , tato na yasminneva samaye ghaTAdi prArabhyate tasminneva samaye niSpadyate, mRdAnayana-taspiNDavidhAna-cakrAropaNa-zivakAdividhAnAdicirakAlenaiva tadutpatteriti // 416 // bhavatu dIrghakriyAkAlaH, kArya tvArambhasamaye'pyupalabhyate, ityAha nAraMbhe cciya dIsai na sivAdaddhAe, dIsai tadaMte / iya na savaNAikAle nANaM juttaM tadaMtammi // 41 // yadi kriyAprathamasamaya eva kArya niSpadyata tadA tat tatraivopalabhyeta / na cA''rambhasamaya eva tad dRzyate, nApi zivakAdhaddhA| yAM zivaka-sthAsa-koza-kuzUlAdikAle / ka tarhi dRzyate , ityAha- dRzyate ghaTAdi kArya tasya dIrghakriyAkAlasyA'ntaH parisamAptistadantastasminniti / tasmAt kriyAkAlaparyanta eva tasya sattvaM yujyate, na tu pUrvam , anupalabhyamAnatvAt / yasmAdevam , ityato na gurusaMnidhAne siddhAntazravaNa-cintane-hanAdikriyAkAle jJAnamAbhinibodhikaM yuktam / kintu tasya zravaNAdikriyAkAlasyA'ntastadantastasminneva tad yuktam , tatraivopalabhyamAnatvAditi prstutopyogH| tadevaM na kriyAkAle kAryamasti, anupalabhyamAnatvAt / kintu tanniSThAkAla eva tadasti, tatraivopalabhyamAnatvAt / tato na pratipadyamAnaM pratipanna kArya, kriyAkAla eva tasya pratipadyamAnatvAt , niSThAkAla eva ca pratipannatvAt , kriyAkAla-niSThAkAlayozcA'tyantaM bhedAt / tasmAd mithyAdRSTiH, ajJAnI ca samyaktva-jJAne pratipadyate, na samyagdRSTiH, jJAnI ca // iti vyavahAranayaH / / 417 // atra nizcayanayaH pratividhAnamAha*nicchaio nA'jAyaM jAya abhAvattao khapuSpaM va / aha ca ajAyaM jAyai, jAyau to kharavisANaM pi||418|| nizcaye bhavo naizcayiko nayaH prAha-yathA 'jAtaM na jAyate, kRtaghaTavat' iti bhavatA'satkAryavAdinA'bhidhIyate, tathA vayamapi satkAyevAdino brUmaH-nA'jAtaM jAyate, "aco'ci" itIkAralopaH, nA'vidyamAnamutpadyata iti pratijJA, abhAvatvAt- avidyamAnatvAditi hetuH, khapuSpavaditi dRSTAntaH / ayamapi viparyayabodhAmAha- athA'jAtamapi jAyate, jAyatAM tataH kharaviSANamapi, abhAvAvizeSAditi // 418 // // 236 / / nArambha eva dRzyate na zivAdyaddhAyAM, dRzyate tadante / iti na zravaNAdikAle jJAna yuktaM tadantaH // 417 // 2 ka. gha. cha. 'nii'| 3 gha. cha. 'atha ni / 4 naizcayiko nAjAtaM jAyate'bhAvatvAt khapuSpamiva / atha cA'jAtaM jAyate, jAyatAM tataH kharaviSANamapi // 18 // bAsasa na For Post ery Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 237 // Jain Educationa International api ca, 'nicca kiriyAidosA naNu tullA, asai kaTTataragA vA / puvvamabhUyaM ca na te dIsai kiM kharavisANaM pi // 219 // nanu nityakaraNAdayaH satkAryavAde ye doSAH pradattAH, te'sati kArye'satkAryavAde'pItyarthaH, tulyAH samAnAH, tathAhi - atrApi zakyate vaktum - yadyasat kriyate, tarhi kriyatAM nityameva, asattvAvizeSAt na caivamekasyA'pi kAryasya niSpattiryujyateH kharaviSANakalpe ser kArye mutpAdye kriyAvaiphalyamityAdi / kiM tulyA evA'sati kArye'mI doSAH 1, na, ityAha- kaSTatarA vA duSparihAryatarA vA, sohi kAryasya nApi paryAyavizeSeNa karaNaM saMbhavatyapi, loke'pi satAmAkAzAdInAM paryAyavizeSA''dhAnApekSayA karaNasya rUDhatvAt / tathAca tatra vaktAraH samupalabhyante- 'AkAzaM kuru, pRSThaM kuru, pAdau kuru' ityaadi| kharaviSANakalpe tvasati kArye na kenA'pi prakAreNa karaNaM saMbhavati / tataH kaSTatarAstatrA'mI doSA iti bhAvaH / yaduktam- 'puNvamabhUyaM ca dIsae hotaM' iti, tatrAha - 'pubvamityAdi' utpatteH pUrva ca yadyabhUtaM sarvathA'vidyamAnaM kAryamutpadyata itISyate, tarhi te tava matena kiM kharaviSANamapi pUrvamabhUtaM pazcAdutpadyamAnaM na dRzyate, prAgasattvAvizeSAt 1 iti // 419 // yaduktam- "dIsai dIho ya jao kiriyAkAlo' iti / tatrAha paiisama uppaNNANaM paropparavilakkhaNANa subahUNaM / dIho kiriyAkAlo jai dasii kiM ca kuMbhassa || 420 // samayaM samayaM pratyutpannAnAM parasparavilakSaNAnAM subahUnAmasaMkhyeyAnAM 'mRtkhanana- saMharaNa-piTaka - rAsabhapRSThAropaNA-'vatAraNASmbhaH secana-parimardana-piNDavidhAna-bhramaNa cakrAropaNa-zivaka-sthAsa koza- kuzUlAdikAryANAm' iti zeSaH, yadi dIrgho drAghIyAn kriyAkAlo dRzyate, tarhi kimatra hanta ! kumbhasya ghaTasyA''yAtam / idamuktaM bhavati pratisamayaM bhinnA eva kriyAH, bhinnAnyeva ca mRtpiNDazivakAdIni kAryANi, ghaTastu caramaikakriyAkSaNamAtrabhAvyeva / tatazca pratisamayabhinnAnAmanekakAryANAM yadi dIrghaH kriyAkAlo bhavati, tarhi caramaikakriyAkSaNamAtra bhAvini ghaTe dIrghakriyAkAlapreraNaM parasyA'jJatAmeva sUcayatIti / / 420 / / yaduktam- 'nAraMbhe cciya dIsai' ityAdi / tatrAha 1 nityakriyAdidoSA nanu tulyAH, asati kaSTatarakA (rA) vA pUrvamabhUtaM ca na tava dRzyate kiM kharaviSANamapi ? // 419 // 2 asatkAryavAde / 3 gAthA 416 / 4 pratisamayotpannAnAM parasparavilakSaNAnAM subahUnAm / dIrghaH kriyAkAlo yadi dRzyate kiM ca kumbhasya ? // 420 // For Personal and Private Use Only 5 gAthA 417 / bRhadvRttiH / // 237 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 238 // aNNAraMbhe aNNaM kaha dIsai, jaha ghaDo paDAraMbhe ? / sivakAdao na ghaDao kiha dIsai so tadahAe ? // 421 // iha 'nAraMbhe cciya dIsaI' ityatra bhavato'yamabhiprAyo yaduta-mRccakra-cIvara-kumbhakArAdisAmagyAH prathame'pi pravRttisamaye ghaTaH ki nopalabhyate ?, anupalambhAcA'yamasaMstatra pazcAdutpadyate / etaccAyuktameva, yato na prathame prArambhasamaye ghaTaH prArabdhaH, kintu cakramastakamRtpiNDAropaNAdInyevA''rabdhAni / anyArambhe cA'nyat kathaM dRzyate ? na dRzyata evetyarthaH, yathA paTArambhe ghaTaH / yaduktam- 'ne sivAdaddhAe' itiH tatrAha- "sivakAdao ityAdi ' zivakAdikAle ghaTo na dRzyata ityuktam , tadetad yuktameva, yato zivakAdayo ghaTo na bhavanti / ato yata eva zivakAdikAlo'sau, ata eva tadadAyAM tatkAle kathamasau ghaTo dRzyatAm ?, anyArambhakAle'nyasya darzanAnupapaveriti // 421 // yaduktam- 'dIsai tadaMte' tatrAha anti cciya Araho jai dIsai tammi ceva ko doso ? / akayaM va saMpai gae kiha kIrai, kiha va esmmi||422|| antya eva kriyAkSaNa Arabdho ghaTo yadi tasminneva dRzyate, tarhi ko doSaH - na kazcidityarthaH / ataH kimucyate- 'yato'ntyasamaya evopalabhyate, nA'nyatra, tato'yaM pUrvasminneva kriyata iti / sa hi pUrva prathamAdikriyAkSaNeSu nArabdhaH, na ca dRzyate, antye tu kriyAkSaNe prArabdhaH, dRzyate ca / sa ca tasmin kriyAsamaye kriyamANaH kRta eva, samayasya niraMzatvAt / yacca kRtaM tat sadeva / tataH sadeva kriyate nAsat , yacca sat tadupalabhyata eveti sthitam / atha yasmin samaye kriyamANaM tasminneva kRtaM neSyate, tatrAha- 'akayaM vetyAdi' akRtaM vA saMpatisamaye kriyamANasamaye yadISyate, tarhi tadgate'tIte samaye kathaM kriyatAM, tasya vinaSTatvenA'sattvAt / / kathaM vA eSyati bhaviSyatyanantarAgAmini samaye kriyatAm , tsyaa'pynutpnntvenaa'sttvaadev| atha vyavahAravAdI brUyAt-kriyAsamayaH sarvo'pi kriyamANakAlaH / tatra ca kriyamANaM vastu nAstyeva / uparatAyAM tu kriyAyAM yo'nantarasamayaH sa kRtakAlaH, tatraiva kAryaniSpatteH / ataH kRtameva kRtamucyate, na kriyamANamiti / sAdhvetata, kintvidaM praSTavyo'si-kiM bhavataH kriyayA kArya kriyate, akriyayA vA! / yadi kriyayA, tarhi kathamiyamanyatra, kArya tvanyatreti / na hi 'khadire cchedanakriyA, , anyArambhe'nyat kartha razyate yathA ghaTaH paTArambhe / zivakAdayo na ghaTakA kartha dRzyate sa tadavAyAm ? // 421 // 2 gAthA 417 // 3 ka, 'pi / 4 antya evA''rabdho yadizyate tasminneva, ko doSaH / akRtaM vA saMprati gate kathaM kriyate, kathaM vaiSyati // 422 // 5 Sa. cha. 'ttH'| MAPN ARA 238 // For som e Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRhadvA palAze tu tatkAryabhUtazchedaH' ityucyamAnaM zobhA bibharti / kiJca, kriyAkAle kArya na bhavati, pazcAtu bhavati, ityanenaitadApadyate yaduta- kriyeva hatakA sarvA'narthamUlameSA, kAryasyotpitsorvighnahetutvAt , yAvad hyeSA pravartate tAvad varAkaM kArya notpadyate, ataH pratyutA'sau tasya vighnabhUtaiva, tatastvadabhiprAyeNa viparyastatayaiva prekSAvanta etAM prArabhanta iti / kriyaiva kArya karoti, kevalaM tadvirAme // 239 // tad niSpadyata iti cet / tarhi hanta ! kastayA'sya virodhaH, yena tatkurvatyA apyasyAstatkAlamativAhya pazcAd niSpadyate, na punastatkAle'pi / kriyoparame'pi ca jAyamAnaM kArya tadanArambhe'pi kasmAd na bhavati, kriyA'nArambha-taduparamayorarthato'bhinnatvAt ! iti / athA'kriyayeti dvitIyaH pakSaH, tarhi himavad-meru-samudrAdivad ghaTAdayo'pyakRtakA eva prAptAH, tadvat teSAmapi kAraNabhUtakriyAmantareNaiva pravRtte, tapaH-svAdhyAyAdikriyAvidhAnaM ca mokSAdIn prati sAdhvAdInAmanarthakameva syAt , kriyAmantareNaiva srvkaaryotpteH| atastUSNIbhAvamAsthAya niSparispandanAni nirAkulAni tiSThantu trINyapi bhuvanAni, kriyaarmbhvirhennaa'pyhikaa-''mussmiksmstsmiihitsiddheH| na caivam / tasmAt kriyaiva kAryasya kI, tatkAle evaM ca tad bhavati, na punstduprme| ataH kriyamANameva kRtamiti sthitam // 422 / / Aha-nanu yadi kriyAsamaye'pi kArya bhavati, tarhi tat tatra kasmAd na dRzyate / / dRzyata eveti cet / nanvahamapi kimiti tad na pazyAmi ?, ityAzaGkayAha paiisamayakajakoDIniraivikkho ghaDagayAhilAso si / paisamayakajakAlaM thUlamai ! ghaDammi lAesi // 423 // iha yad yasmin samaye prArabhyate, tat tatra niSpadyate dRzyate ca, kevalaM sthUlA sUkSmekSikAbahirbhUtatvAd bAdaradarzinI matiryasya tatsaMbodhanaM he sthUlamate ! tvaM ghaTe lagayasi / kim ?, ityAha- pratisamayotpannAnAM kAryakoTInAM kAlaH pratisamayakAryakAlastaM sarva| mapi 'ghaTasyaivA'yaM samasto'pi mRtpiNDavidhAna-cakrabhramaNAdika utpattikAlaH' ityevamekasminneva ghaTe saMbandhayasItyarthaH / kathaMbhUtaH san ?, ER ityAha- pratisamayotpadyamAnAsu mRtpiNDa-zivaka-sthAsa-kozAdikAsu, siddhakkebaliprabhRvInAM jJAnajananAdikAsu ca kAryakoTiSu nirpekssH| kutaH punaretat , ityAha- yato ghaTagatAbhilASo'si tvaM, ghaTo'syAM mRd-daNDa-cakra-cIvarAdisAmagracAmutpatsyata utpatsyata ityevaM kevalaghaTAbhilApayuktatvAd bhavata ityarthaH / idamuktaM bhavati-pratisamayamaparA-'parANyeva zivakAdIni kAryANyutpadyante, dRzyante ca, tAni ca tatho 15.cha. 'tataH sthaa'| 2 gha.cha. 'vata' / 3 pratisamayakAryakoTinirapekSo ghaTagatAbhilASo'si / pratisamayakAryakAlaM sthUlamate ! ghaTe lagavAsi // 423 // 4 gha. cha. 'ravekkho' / // 239 // ICICICISMENTS Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadA // 24 // tpadyamAnAni tvaM nAvabudhyase, ghaTotpattinimittabhUtaveyaM sarvA'pi mRt-cakra-cIvarAdisAmagrI, ityevaM kevalaghaTAbhilApayuktatvAt , tatastannirapekSa eva sthUlamatitayA sarvamapi tatkAlaM ghaTe lagayAsa / tatazca prAktanakriyAkSaNeSvanutpannatvAd ghaTamadRSdaivaM brUSe- 'kriyAkAle ghaTalakSaNaM kAryamahaM na pazyAmi / idaM tu nAvagacchasi yaduta-caramakriyAkSaNa eva ghaTaH prArabhyate, prAktanakriyAkAle tu zivakAdaya evArabhyante, anyArambhe cA'nyad na dRzyata eveti // 423 // vyavahAravAdI pAha ko carimasamayaniyamo paDhame ciya to na kIrae kajaM / nAkAraNaM ti kajaM taM cevaM tammi se samae // 42 // prathamasamayAdArabhya yadyaparAparANi kAryANyArabhyante, tarhi ko'yaM caramasamayaniyamaH, yena vivakSita kArya prathamasamaya eva na kriyate, akaraNe ca tatastat tatra na dRzyate ?- nanvAdyakAryavad vivakSitamapi tatraiva kriyatAM, dRzyatAM ceti bhAvaH / atra nizcayaH pratyu| ttaramAha- nAkAraNaM kvacit kAryamutpadyate, nityaM sada-sattvaprasaGgAt / na ca tat kAraNaM 'se' tasya vivakSitakAryasya tadantyasamaye | evAsti, na prathamAdisamayeSu, ato na teSUtpadyate, nApi dRzyata iti // 424 / / ____tadevaM 'kriyAkAla eva kArya bhavati, na punastaduparame' ityuktam / athaivaM neSyate, tarhi prastutamAbhinibodhikajJAnamevA'dhikatyocyate uppAe vi na nANaM jai to so kassa hoi uppAo ? / tammi ya jai aNNANaM to nANaM kammi kAlammi ? // 425 // utpAdanamutpAdaH kAryasyotpattihetubhUtaH kriyAvizeSastatrApi yadi matijJAnaM neSyate bhavatA- kriyamANAvasthAyAmapi yadi kArya | tvayA nAbhyupagamyata iti bhAvaH, tarhi utpadyamAnasyA'satcAt sa kasyotpAdo bhavet ? iti kathyatAm / na hyavidyamAnasya kharaviSANasyevotpAdo yuktH| yadi ca tasminnutpAdakAle'pyajJAnam , tarhi jJAnaM kasmin kAle bhaviSyati ? iti nivedyatAm / utpAdoparama iti cet / na kathamanyatrotpAdaH, anyatra tUtpannamiti ? / utpAdoparame ca bhavat kAryamutpAdAt prAgapi kasmAd na bhavati, avizeSAt ? ityAdyuktameveti // 425 // 1 gh.'tuu-cii'| 2.kazcaramasamayaniyamaH prathama eva tato na kriyate kAryam / nAkAraNamiti kArya taJcaivaM tasmiMstasya samaye // 42 // 3 utpAde'pi na jJAnaM yadi tataH sa kasya bhavasyutpAdaH / tasmiMzca yadyajJAnaM tato jJAnaM kasmin kAle 1 // 425 // // 240 // For Donald v s Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 241 // Jain Educationa Internal yaduktam- 'Iya na savaNAikAle nANaM' iti tatrAha -- ko va savaNAikAlo uppAo jammi hojja se nANaM / nANaM ca taduppAo ya do vi carimammi samayammi // 426 // bRhadvRttiH / vAzabda zabdArthe / katha zravaNAdikAlo vyavahAravAdin ! bhavato'bhipretaH, yatra jJAnaM niSedhayasi 1 / hanta ! tvayA matijJAnasyotpAda samaya eva zravaNAdikAlo'vagantavyaH, yatra 'se' tasya ziSyasya matijJAnaM bhavet, nA'paraH / athA''dita Arabhya gurusaMnidhAne dharmazravaNAdaya eva matijJAnasyotpAdakAlaH, nAparo'vagamyata iti cet / naivam, ityAha- 'nANamityAdi ' jJAnaM ca matijJAnalakSaNaM, tadutpAdazca tasyotpattihetubhUtaH kriyAlakSaNaH, etau dvAvapi dharmazravaNAdikriyAsamayarAzezvaramasamaya eva bhavataH, na prathamAdisamayeSu, teSvaparAparANAmeva dharmAvabodhAdikAryANAmutpatteH / na ca tadbodhAdimAtrAdapi samyagjJAnotpattiryujyate, abhavyeSvapi tatsadbhAvAt / tasmAd viziSTa eva kasmiMzcid dharmazravaNAdInAM caramasamaye matijJAnaM, tadutpAdayaH ato yuktamuktam- 'juttaM tadaMtammi' iti, asmAbhirapi kriyAkAlasyA'ntasamaya evaM tasyeSyamANatvAt / tasmAd na sarveSu dharmazravaNAdikriyAsamayeSu matijJAnam, nApi sarveSAmapi teSAmuparame, kintyekasmiMstaccaramasamaye tadArabhyate, niSpadyate ca / ataH kriyamANameva kRtam / yadi kRtamapi kriyate nizvayavAdin !, tarhi punaH punarapi kriyatAM kRtatvAvizeSAt, ataH karaNAnavastheti cet / naivam, kriyAkAla-niSThAkAlayorabhedAt / yadi hi tadutpAdayitrI kriyA mArabdhA satI uttarasamayeSvapi prApyeta, tadA syAtpunarapi tatkaraNam, etacca nAsti, yato'sau tadutpAdayitrI kriyA na pUrva, nApyuttaratrAMsti, kintu tasminneva caramasamaye prArabhyate, niSThAMca yAti, iti kutaH punarapi kAryakaraNam 1, ato na tatkaraNAnavastheti / tasmAt 'Iya na savaNAikAle nANaM' ityanena yadi sarveSvapi dharmazravaNAdisamayeSu matijJAnaM niSidhyate, tadA siddhasAdhyatA / atha caramakriyAsamaye'pi tad nivAryate, tadayuktam, tatra tasya prasAdhitatvAditi / tasmiMzca dharmazravaNAdikriyAcaramasamaye samyaktvaM jJAnaM ca pratipadyamAnaM pratipannameveti / ataH samyagdRSTirjJAnI ca samyaktva-jJAne pratipadyate / iti nizcayanayamatatAtparyam / vyavahAranayastu brUte - tasmiMzvaramasamaye samyaktva- jJAnayoradyApyasau pratipadyamAnakaH, pratipadyamAnaM cApratipannameva / ato mithyAdRSTiH, ajJAnI ca samyaktva - jJAne pratipadyate / uttaratra kriyAniSThAsamaye tu samyaktva-jJAne yugapadeva labhate / ataH prastute samya 31 1 gAthA 417 / 2 ko vA zravaNAdikAla utpAdo yasmin bhavet tasya jJAnam / jJAnaM ca tadutpAdazca dvAvapi carame samaye // 426 // 3 ka.ga. 'gantavya i' / 4 gha. cha. 'yAkSa' / 5 ka.ga. 'trApi ki' / For Personal and Private Use Only // 249 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 242 // ktvadvAre etanmatena samyagdRSTirAbhinibodhikasya pUrvapratipanna eva bhavati, na tu pratipadyamAnakaH, samyaktva-jJAnayoryugapallAbhAt , tatkAle ca kriyAyA abhAvAt , tadabhAve ca pratipadyamAnakatvAyogAditi / nizcayanayamatena tu samyagdRSTerAbhinivodhikasya pUrvapatipannaH, pratipadyamAnakazca labhyate, kriyAyAH kAryaniSThAyAca yugapadbhAvasya samarthitatvAt / ityalamativistareNa // iti gaathaatryodshkaarthH|| jJAnadvAre- mati-zrutA-'vadhi-manaHparyAya-kevalabhedAt paJcadhA jJAnam / vyavahAranayamatena mati-zrutA-'vadhi-manaHparyAyajJAnina Abhinibodhikasya pUrvapratipannA bhavanti, na tu pratipadyamAnakAH, jJAnino matijJAnapratipattyayogasyaitanmatena prAguktatvAt / kevalinAM tUbhayAbhAvaH, teSAM kSAyopazamikajJAnAtItatvAt / matyajJAna-zrutAjJAna-vibhaGgajJAnavantastu pratipadyamAnakAH kadAcid bhavanti, yukterdarzitatvAt , na tu pratipannAH / nizcayanayamatene tu mati-zrutA 'vadhijJAninaH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakA api bhajanIyAH, jJAnino jJAnapratipatteH samarthitatvAt / manaHparyAyajJAninastu pUrvapratipannA eva bhavanti, na tu pratipadyamAnakAH, pUrvasamyaktvalAbhakAle pratipannamatijJAnasyaiva pazcAdantyAvasthAyAM manaHparyAyajJAnasadbhAvAt / kevalinAM tUbhayAbhAvaH / evaM matyAdyajJAnavatAmapyubhayAbhAva eva, jJAnina eva jJAnapratipatteH / darzanadvAre- cakSu-racakSu-ravadhi-kevaladarzanabhedAd darzanaM caturdhA / atrA''dyadarzanatraye labdhimaGgIkRtya pUrvapratipannA niyamataH prApyante, pratipadyamAnakAstu bhajanIyAH, tadupayogaM tvAzritya pUrvapratipannA eva, na tu pratipadyamAnakAH, matijJAnasya labdhitvAt, labdhyutpattezca darzanopayoge niSiddhatvAt "savvAo vi laddhIo sAgarovauttassa uvavajjati" iti vacanAditi / kevaladaninAM tuubhyaabhaavH| saMyatadvAre--- saMyatAdaya Abhinivodhikasya pUrvapatipannA niyamAllabhyante, pratipadyamAnA api bhajanayA prApyante / nanu samyaktvalAbhAvasthAyAmeva matijJAnasya pratipannatvAt saMyataH kathaM pratipadyamAnako'vApyate / satyam, kintu yo'tivizuddhivazAt samyaktvaM, cAritraM ca yugapat pratipadyate, sa tasyAmavasthAyAM pratipadyamAnasya saMyamasya pratipannatvAt saMyato mateH pratipadyamAnako bhavatiH uktaM cA''vazyakacUrNI- "nasthi caritaM sammattavihUrNa dasaNaM tu bhayaNijja" / bhajanAmevAha-- "sammatta-carittAI jugavaM, puvvaM ca smmttN"| upayogadvAre- upayogo dvidhA- paJca jJAnAni, trINi cA'jJAnAni sAkAropayogaH; catvAri darzanAni anAkAropayogaH / tatra sAkAropayoge pUrvapratipannA niyamAt santi, pratipadyamAnakAstu bhajanIyAH / anAkAropayoge tu pratipannA eva, na tu pratipadyamAnakAH, SHere // 242 // 1 ka.ga. 'na pUrvapra' / 2 ka.ga. 'na ma' / 3 gha.cha. 'vaH ma' ka. 'va eva ma' / 4 sarvA api labdhaya: sAkAropayuktasyopapadyante / 5 ka.ga. 'yazcAbhi' / 6 nAsti cAritraM samyaktvavihInaM, darzanaM tu bhajanIyam / 7 samyaktva-cAritre yugapat, pUrva ca samyaktvam / HORSee For Personal and Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvRttiH / // 24 // BBS anAkAropayoge labdhyutpatteH pratipiddhatvAditi / AhArakadvAre- AhArakAH sAkAropayogavat / anAhArakAstvapAntarAlagatau pratipannAH saMbhavanti, pratipadyamAnakAstu na bhavantyeva / / 426 // bhASakadvAre bhASyakAra evAha bhAsAsalaDio labhai bhAsamANo abhAsamANo vA / puvvapaDivannao vA ubhayaM pi aladdhie ntthi||427|| bhASAlabdhyA saha vartata iti bhASAsalabdhikaH- bhASAlabdhimAMzced bhavatItyarthaH, tadA bhASamANo'bhASamANo vA labhate pratipadyate kazcid matijJAnam , pUrvapratipanno vA bhavati-bhASAlabdhiyukto manuSyAdirjAtyapekSayA pUrvapratipanno niyamAllabhate, pratipadyamAnako'pi bhajanayeti tAtparyam / alabdhike bhASAlabdhizUnye punarubhayamapi nAsti, sa Tekendriya eva, tasya ca mAguktavadubhayAbhAva evetyarthaH // iti gaathaarthH|| parIttadvAre-parItAH pratyekazarIriNaH, parIttIkRtasaMsArA vA stokAvazeSabhavA ityarthaH / eta ubhaye'pi pUrvapratipannA niyamAlabhyante, pratipadyamAnakAstu bhajanIyAH / aparIttAstu sAdhAraNazarIriNaH, apArdhapudgalaparAvartAdapyuparivartisaMsArA vA; mithyAdRSTitvA| dubhaye'pyubhayavikalAH / paryAptadvAre- SaTparyAptibhiH paryAptAH parIttavad vAcyAH / tadaparyAptAstu pratipannA eva, na vitare / sUkSmadvAre-sUkSmA ubhayavikalAH / bAdarAstu paryAptakavad vAcyAH / saMjJidvAre-dIrghakAlikopadezena saMjJino gRhyante, te ca bAdaravad bhaavniiyaaH| asaMjJinastvaparyAptavaditi / bhavadvAre- bhavAsaddhikAH saMjJivat / abhavasiddhikAstUbhayazUnyAH / caramadvAre-caramo bhavo bhaviSyati yeSAM te'bhedopacArAccaramA bhavyavat / acaramAstvabhavyavaditi / tadevaM kRtA gatyAdidvAreSu bhASye vRttau ca satpadanarUpaNatA // 427 // atha dravyapramANamAha"kimihAbhiNibohiyanANijIvadavvapamANamigasamae / paDivajejaMtu navA paDivajje jahannau ego // 428 // khettapaliovamAsaMkhabhAga ukkosao pavajjejjA / puvvapavannA dosu vi paliyAsaMkhejjaIbhAgo // 429 // kimihA'smilloke AbhinivodhikajJAnapariNAmApannajIvadravyANAM pramANamekasmin vivakSitasamaye ? / evaM ziSyeNa pRSTe sa 1 bhASAsalabdhiko labhate bhASamANo'bhASamANo vA / pUrvapratipannako vobhayamapyalabdhike nAsti // 427 // 2 gha. cha. 'pAsala' / 3 ka. ga. 'ptkdvaa'| 5 kimihA''bhinibodhikajJAnijIvadravyapramANamekasamaye / pratipadyaraMstu navA pratipadyate jaghanyata ekaH // 428 // kSetrapalyopamAsaMkhyabhAga utkRSTataH prapadyeta / pUrvapratipanA dUyorapi palyAsaMkhyeyabhAgaH // 429 // 243 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BAR HIRO tyAha-pratipadyeran , naveti / idamuktaM bhavati- yadi pratipadyamAnakAnAM pramANaM pRcchasi, tadA pratipadyamAnakAstasya vivakSitasamaye / vizeSA0 pA0 prApyante navA / tatra pratipadyamAnamAptipakSe jaghanyata ekaH pratipadyeta, utkRSTatastu sarvaloke kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgaH pratipadyeta / atha // 24aa pUrvapratipannAnAM teSAM pramANamicchasi jJAtuM, tarhi pUrvapratipannA dvayorapi pakSayorjaghanyo-skRSTalakSaNayoH kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradeza 4 rAzipramANAH prApyante, kevalaM jaghanyapadAdutkRSTa vizeSAdhikam // iti gAthAdvayArthaH // 428 / / 429 // __ atha kSetradvAramadhikRtyAha 'khettaM haveja codasabhAgA sattovariM, ahe paMca / iliAgaIe viggahagayassa gamaNe'havA''gamaNe // 430 // nAnAjIvAnapekSya sarve'pyAbhinivodhikajJAninaH piNDitA lokAsaMkhyeyabhAgameva vyApnuvanti / ekajIvasya tu kSetraM bhavet kiyat ?, ityAha- sapta caturdazabhAgAH- caturdazabhAgIkRtasya lokasya sapta bhAgAH sapta rajjava ityarthaH, upari UrdhvamilikAgatyA vigrahagatasya nirantarA'pAntarAlasparzino'nuttaravimAneSu gamane, tata Agamane vA / adhastvanayaiva gatyA SaSThanarakapRthvIgamane, Agamane vA | paJca caturdazabhAgAH paJca rajjavaH prApyante / idamuktaM bhavati- yadAtrAbhinibodhikajJAnI mRtvelikAgatyA'nuttarasureqhtpadyate, tebhyo vAtra manuSyo jAyate, tadA'sya jIvapradezo daNDasaptarajjupramANe kSetre bhavati, adhastvanayaiva gatyA paSThanarakapRthivyAM gacchataH, tata Agacchato vA paJcarajjupamANakSetre'sau labhyata iti / virAdhitasamyaktvo hi SaSThapRthvIM yAvad gRhItenApi samyaktvena saiddhAntikamatena kazcidutpadyate, kArmagrandhikamatena tu vaimAnikadevebhyo'nyatra tiryaG, manuSyo vA tenaiva kSAyopazamikasamyaktvenotpadyate, na gRhItena saptamapRthivyAM punarubhayamatenA'pi vAntenaiva tenopajAyate // 430 // ____ Aha-bhavatvevam , kintu yaH saptamapRthivyA gRhItasamyaktvotrA''gacchati, tasyA'dhaH SaT caturdazabhAgAH kimiti na labhyante ?, ityAha AgamaNaM pi nisiddhaM carimAu ei jaM tirikkhesu / sura-nAragA ya sammadiTThI jayaMti maNuesu // 431 // caramAyAH saptamapRthivyA na kevalaM gamanaM, api tvAgamanamapi gRhItasamyaktvasyA''game niSiddhaM, yatastasyA uddhRtya sarvo'pye H // 244 // 1 kSetraM bhaveccaturdazabhAgAH saptopari, adhaH paJca / ilikAgatyA vigrahagatasya gamane'thavA''gamane // 30 // 2 gha.cha. 've co'| 3 p.ch.'praapnu'| 4 Agamanamapi niSivaM caramAdeti yat tiyakSu / sura-nArakAzca samyagdRSTayo yad yAnti manujeSu // 31 // For Personal and Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAgacchati tiryakSveva na manuSyeSu "sattamamahineraiyA teU-vAU-aNa taruvaTTA, ne ya pAve mANussaM" itivacanAditi / sura-nArakAca vizeSA samyaktvasahitA yasmAd manuSyeSvevA''yAnti, ataH sAmarthyAt tiryaggatigAminaH saptamapRthvInArakA mithyAtvasahitA evA''gacchanti // iti gAthAdvayArthaH // 431 // // 245 // atha sparzanAdvAram - tatra kSetra-sparzanayorvizeSadidhIrSayA pAha avagAhaNAirittaM pi phusai bAhiM jahA 'NuNo'bhihiyaM / egapaesaM khettaM sattapaesA ya se phusaNA // 432 // ___ iha yatrAvagADhastat kSetramucyate, yattvavagAhanAto bahirapyatirikta kSetraM spRzani sA sparzanA'bhidhIyate, iti kSetra-sparzanayorviER zeSaH, yathA paramANoH, Agame yatraikasmin pradeze'vagADhaH, tadekapradeza kSetramabhihitam , saptapadezA tu 'se' tasya sparzanA proktA, yatraikamin pradeze'vagADhastaM, anyAMzca SaDdiksaMbandhinaH SaT nabhaHpradezAn paramANuH spRzatIti kRtveti // 432 // prakArAntareNA'pi kSetra-sparzanayorbhedamAha__ ahavA jatthogADho ta khettaM, viggahe mayA phusaNA / khettaM ca dehamettaM saMcarao hoi se phusaNA // 433 // pAThasiddhaiva // 433 // atha nAnAjIvAnadhikRtya kSetra-sparzane mAha hota asaMkhejjaguNA nANAjIvANa khettphusnnaao| ekasyA''bhinivodhikajJAnijIvasya ye kSetra-sparzane, tAbhyAM sakAzAd nAnAbhinibodhikarjAvAnAM yAH kSetra sparza nAstA asaMkhyeyaguNAH, nAnAbhinivodhikajIvAnAM sarveSAmasaMkhyeyatvAditi bhaavH|| kAladvAramadhikRtyAha , saptamamahAnaravikA tejo-vAyu-anantataruvartinaH, na ca prApnuyurmAnuSyam / 1 gha. cha, 'na vi paa'| 3 avagAhanAtiriktamapi spRzati bahiryaghAuNorabhihitam / ekapradeza kSetraM saptamadezA ca tasya sparzanA // 432 // 4 athavA yatrAvagADhastara kSetraM, vigrahe matA sparzanA / kSetraM ca dehamAnaM saMcarato bhavati tasya sparzanI // 433 // 5 bhavantyasaMkhyeyaguNA nAnAjIvAnAM kSetrasparzanAH / // 245|| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhdvaattiH| vizeSA0 // 246 // PRIOR samAdAyakasararararara aigarasa aNegANa va uvaogatomuhettAo // 434 // dvidhA matijJAnasya kAlazcintanIyaH- upayogataH, labdhitazca / tatraikajIvasya tadupayogo jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtameva bhavati, parata upayogAntaragamanAditi / sarvalokavartinAmanekAbhinibodhikajIvAnAmapIdamevopayogakAlamAna, kevalamidamantarmuhUrtamapi bRhattaramabaseyam // 434 // labdhimaGgIkRtya kAlamAnamAha laiDI vi jahanneNaM egassevaM parA imA hoi / aha sAgarovamAiM chAvaDiM sAtiregAiM // 435 // AbhinibodhikajJAnalabdhirapi tadAvaraNakSayopazamarUpAvAptasamyaktvasyaikajIvasya jaghanyata evamiti-evamevA'ntarmuhUrtamevetyarthaH, parato mithyAtvagamanAt , kevalAvAptervA / parA tUtkRSTA tallabdhirakajIvasyeyamanantaravakSyamANA bhavati / atha saivocyate- sAtirekA|Ni padpaSTisAgaropamAni // 435 // kathaM punaretAni bhavanti ?, nAnAjIvAnAM ca kiyA~llabdhikAlaH ?, ityAha do vAre vijayAIsu gayarasa tinnaccue ahava tAiM / airegaM narabhAviyaM, nANAjIvANa sambaddhaM // 436 // iha kazcit sAdhurmatyAdijJAnAnvito dezonAM pUrvakoTI yAvat pravrajyAM paripAlya vijaya-vaijayanta-jayantA-'parAjitavimAnAnAmanyataravimAne utkRSTaM trayastriMzatsAgaropamalakSaNadevAyuranubhUya punarapratipatitamatyAdijJAna eva manujeSUtpanno dezonAM pUrvakoTI pravrajyA vidhAya tadaiva vijayAditkRSTamAyuH saMprApya punarapratipatitamatyAdijJAna eva manuSyo bhUtvA pUrvakoTI jIvitvA siddhayatIti / evaM vijayAdiSu vAradvayaM gatasyaH athavA'cyutadevaloke dvAviMzatisAgaropamasthitikeSu deveSu trIn vArAn gatasya tAni SaTpaSTisAgaropamAni adhikAni bhavanti / adhikaM ceha narabhavasaMbandhi dezonaM pUrvakoTitrayaM catuSTayaM vA draSTavyam / nAnAjIvAnAM tu sarvAdaM sarvakAlaM matijJAnasya sthitiH|| iti gAthApaJcakArthaH // 436 // , ekasyAnekAnAM vopayogo'ntarmuhUrtam // 435 // 2 ka. ga. 'huttamitto u' / 3 labdhirapi jaghanyanakasyaivaM pareyaM bhavati / atha sAgaropamAni SaTpaSTiH sAtirekAni // 35 // dvau vArI vijayAdiSu gatasya zrInacyute'thavA tAni / atiriktaM narabhavika, nAnAjIvAnAM sarvAddham // 136 // ila 246 // For besond ere Only www.janelibrary.org Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRhadattiH / // 247 // SERIODOOOKS athA'ntaradvAramAzrityAha aigassa jahanneNaM aMtaramantomuhuttamukkosaM / poggalapariaTTaddhaM desUNaM dosabahulassa // 437 / / iha kazcijjIvaH samyaktvasahitaM matijJAnamavApya pratipatya cAntarmuhUrta mithyAtve sthitvA yadi punarapi samyaktvasahitaM tadeva prAmoti, tadetad matijJAnasya jaghanyamantarmuhUrtamantaraM prAptivirahakAlarUpaM bhavati / AzAtanAdidopabahulasya tu jIvasya samyaktvAt pratipatitasya dezonapudgalaparAvartArdharUpamutkRSTamantaraM bhavati, etAvatA kAlena punarapi samyaktvA-''bhinivAdhikalAbhAt / ityekajIvasyoktamantaram // 437 // atha nAnAjIvAnAM tadabhidhitsuH, bhAgadvAraM ca vibhaNipurAha jaimasunnaM tehiM tao nANAjIvANamantaraM natthi / mainANI sesANaM jIvANamaNantabhAgammi // 438 // yad yasmAt tairAbhinibodhikajJAnibhirazUnyaM sarvadaiva nArakAdigaticatuSTayAnvitaM tribhuvanamidam, tatastasmAd nAnAjIvAnAzritya nAsti matijJAnasyA'ntarakAlaH / tathA, matijJAninaH zeSajJAnavatAM jIvAnAmanantatame bhAge vartante, zeSajJAnino hi kevalisahitatvAdanantAH, AbhinivodhikajJAninastu sarvaloke'pyasaMkhyAtA eveti bhAvaH // iti gAthAdvayArthaH // 438 // atha bhAvadvAram , alpa-bahutvadvAraM cAbhidhitsurAha bhAve khaovasamie mainANaM natthi sesabhAvesu / thovA mainANaviU sesA jIvA aNaMtaguNA / / 439 // matijJAnAvaraNe hi karmaNyudINe kSINe, anudIrNe tUpazAnte matijJAnamupajAyate, ataH kSAyopazamika eva bhAve tad vartate, na tu zeSeSvaudAyika-kSAyikAdibhAveSviti / matijJAnena vidantIti matijJAnavidaH stokAH, zeSajJAnayuktAstu siddha kevalyAdayo jIvA anantaguNA iti / / 439 // evamapi tAvadalpa-bahutvaM bhavati, kevalamihaivamucyamAne bhAgA-'lpabahutvadArayorarthataH paramArthato na kazcid vizeSo bhedo darzito bhavati / tena tasyaivAbhinibodhikasya pUrvapratipanna-pratipadyamAnakAnAzrityA'lpa-bahutvaM vaktumucitam , paunaruktyAbhAvAditi / etadevAha 1 ekasya jaghanyenA'ntaramantarmuhUrtamutkRSTam / pudgalaparAvadhi dezonaM doSabahulasya // 430 // 2 gha.cha. 'riyahaddhate deN| 3 pa.cha. yadA pu' / / yadazUnyaM taistato nAnAjIvAnAmantaraM nAsti / matijJAninaH zeSANAM jIvAnAmanantabhAge // 438 / 5 bhAve kSAyopazAmike matijJAnaM nAsti zeSabhAveSu / stokA matijJAnavidaH zeSA jIvA anantaguNAH // 439 // ||247|| Jain Educatoria internate For Personal and Private Use Only HOM sanelbrary.org Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rare vizeSA0 // 248 // 'nehatthao viseso bhAga-ppabahUNa teNa tasseva / paDivajjamANa-paDivanagANamappA-bahuM juttaM // 440 // gatAthaiva / / 440 // vRhadvattiH / atha yadeva yuktaM tadevAhathovA pavajjamANA asaMkhaguNiyA pavanayajahaNNA / ukkosapnu ya pavannA hoti visesAhiyA tatto // 44 // Abhinibodhikasya "jahanneNaM eko vA, do vA, tinni vA; ukkoseNaM asaMkhejA" ityevaM pratipadyamAnakAH procyante te sarvastokAH / tebhyo jaghanyapadavartinaH pUrvapratipannAste'saMkhyAtaguNAH, cirakAlasaMkalitatvAt , pratipadyamAnakAnAM tu vivakSitakasamayamAtrabhAvAditi / utkRSTapadavartinastu pUrvapratipannAstebhyo'pi vizeSAdhikA iti // 441 // prakArAntaramapyalpa-bahutve darzayati ahavA mainANINaM sesayanANIhiM nANarahiehiM / kajjaM sahobhaehi ya ahavA gaccAibheeNa // 442 // athavA matijJAninAM zeSajJAnibhiH sahAlpa-bahutvaM prathamaM vAcyam , yathA- 'mainANI sesANaM jIvANamaNatabhAgammi' iti / tato dvitIyasthAne 'nANarahiehi' iti, jJAnAni- vyAkhyAnAdiha matijJAnAdanyAni gRhyante, tai rahitA viyuktAH pUrvapratipanna-pratipadyamAnakamatijJAnina eva kevalA ityarthaH, taiH sahitaM matijJAninAmalpa-bahutvaM svasthAna eva vaktavyam, yathA 'thovA pavajamANA asaMkhaguNiyA pavanayajahaNNA' ityAdi / tatastRtIyasthAne ubhayaiH zeSajJAnibhizca samuditaiH sahA'lpa-bahutvaM teSAM kartavyaM, tadyathA- 'sabathovA maNapajjavanANI, ohinANI asaMkhejjaguNA, mainANI suyanANI ya dovi saTANe tullA majjhillehito visesAhiyA, kevalanANI aNataguNA' / evaM pUrvapratipanna-pratipadyamAnakavibhAgenA'pyalpa-bahutvamiha svadhiyA'bhyUhyamiti / athavA gatyAdibhedena tat kAryam , yathA-sarvastokA matijJAnino manuSyAH, nArakA asaMkhyAtaguNAH, tatastiyazcaH, tato devA iti / evaM saMbhavataH sarvatra vAcyamiti // 442 // nehArthato vizeSo bhAgApa-bahostena tasyaiva / pratipadyamAnaka-pratipanakAnAmalpabahu (sva) yuktam // 440 // 2 stokAH prapadyamAnA asaMkhyaguNitAH prapannakajaghanyAH / utkRSTatazca prapannA bhavanti vizeSAdhikAratataH // 441 // 3 jaghanyenako vA, dvI vA, ayo vA; utkRssttto'sNkhyeyaaH| 4 athavA matijJAninA zeSajJAnibhijJAnarahitaiH / kArya sahobhayaizvAdhavA gatyAdibhedena // 442 // 5 pa.cha. 'vktvym| FO // 248 // 6 gAthA 438 / 7 gAthA 441 / 8 sarvastokA manaHpayarvajJAninaH, avadhijJAnino'-saMkhyeyaguNAH, matijJAninaH zrutajJAninazca dvAvapi svasthAne tulyA madhyamAbhyAM vishessaadhikaaH,kevljnyaanino'nntgunnaaH| 9 gha.cha. 'vikalpanA' / For Personal and Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athopasaMharannAhavizeSA laikkhaNa-vihANa-visayA-NuogadArehiM vaNiyA buddhI / tayaNaMtaramuddiI suyanANamao parUvirasa // 443 // lakSaNamAbhinivodhikazabdavyutpattiH, vidhAnaM bhedo'vagrahAdiH, viSayo dravyakSetrAdiH, anuyogadvArANi satpadaprarUpaNatAdIni, INR etaiH sarvairapi yathoktakrameNAbhinivodhikajJAnalakSaNA varNitA vyAkhyAtA buddhiH / tatastadanantaroddiSTaM zrutajJAnaM prarUpayiSye // iti gAthApaJcakArthaH // 443 // // tadevamAbhinibodhikajJAnaM samAptamiti // atha zrutajJAnamArabhyate / atra cAntare 'AbhiNiyohiyanANe ahAvIsaM' ityAdigAthA niyuktI dRzyate, tAM ca sugamAM, uktArthI vA manyamAno'tikramya vihitasaMbandhAmevAtanagAthAmAha paitteyamakkharAiM akkharasaMjoga jattiyA loe / evaiyA suyanANe payaDIo hoMti nAyavvA // 444 // ekamekaM prati pratyekamakSarANyakArAdardAnyanekadAni, yathA- akAraH sAnunAsikaH, niranunAsikazcaH punare kaikastridhA- isvaH, dIrghaH, plutazcetiH punarekaikatrividhaH- udAttaH, anudAttaH, svaritazceti / evamakAro'STAdazabhedaH / evamikArAdiSvapi yathAsaMbhavaM bhedajAlamabhidhAnIyamiti / tathA, akSarANAM saMyogA akSarasaMyogA dyAdayo yAvanto loke, yathA- ghaTaH, paTa ityAdi, vyAghraH, strItyAdi / evamete'nantAH saMyogAH, tatrApyekaikaH khpryaayaapekssyaa'nntpryaayH| ata etAvatyaH zrutajJAne prakRtayo bhedA jnyaatvyaaH|| iti niyuktigAthArthaH // 444 // atha bhASyam saiMjuttA-saMjuttANa tANamekakkharAisaMjogA / hoMti aNaMtA tattha vi ekkeko'NaMtapajjAo // 445 // ekamakSaramAdiryeSAM yAdInAM tAnyekAkSarAdIni teSAM saMyogA ekAkSarAdisaMyogAste'nantA bhavanti / keSAM ye ekAkSarAdisaM , lakSaNa-vidhAna-viSayA-'nuyogadvAraNitA buddhiH / tadanantaramuddiSTa zrutajJAnamataH praspayiSye // 443 // 2 aabhinibodhikjnyaane'ssttaaviNshtiH| 3 niyuktI gAthA 16 / 4 pratyekamakSarANi akSarasaMyogA yAvanto loke / etAvatyaH zrutajJAne prakRtayo bhavanti jJAtavyAH // 444 // 5 saMyuktA saMyuktAnAM teSAmekAkSarAdisaMyogAH / bhavantyanantAstatrApyekaiko'nantaparyAyaH // 445 // S // 249 // ainles For Personal and eve ry Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 250 // yogAH ?, ityAha- teSAmakAra-kakArAdyakSarANAm / kathaMbhUtAnAm ?, ityAha- saMyuktA-'saMyuktAnAm / tatra saMyuktakAkSarasaMyogo yathA'bdhimApta ityAdi / asaMyuktakAkSarasaMyogo yathA- ghaTaH, paTa ityAdi / ete cAkSarasaMyogA anantAH / ekaikazca saMyogaH kha-paraparyAyaiH pUrvAbhihitanyAyenA'nantaparyAya iti // 445 // atra paramatamAzaGkayottaramAha saMkhijakkharajogA hoMti aNaMtA kahaM, jamabhidheyaM / paMcatthikAyagoyaramannonnavilakkhaNamaNaMtaM // 446 // saMkhyeyAni ca tAnyakArAdyakSarANi ca saMkhyeyAkSarANi teSAM yogAH saMyogAH kathamanantA bhavanti ?-- na ghaTanta eveti bhaavH| atrottaramAha- yad yasmAt saMkhyeyAnAmapyakSarANAmabhidheyamanantam / kathaMbhUtam ?, ityAha- anyonyavilakSaNaM parasparavisadRzam / kiviSayam ?, ityAha-pazcAstikAyagocaraM pazcAstikAyagataskandha-deza-pradeza-paramANu iyaNukAdikam / abhidheyAnantyAccAbhidhAnasyA'pyAnantyamavaseyamiti / / 446 // etadeva bhAvayati aNuo paesavuDDhIe bhinnarUvAiM dhuvamaNaMtAI / jaM kamaso davvAiMtuI havaMti bhinnaabhihaannaaiN|| 447 // iha yasmAdaNutaH paramANutaH bhArabhya kramazaH pradezayA pudgalAstikAye'pi dhruvaM sarvadaivA'nantAni bhinnarUpANi dravyANi prApyante, bhinnAbhidhAnAni caitAni, yathA- paramANuH,yaNukA, tryaNukA, caturaNuko yAvadanantapradazika iti / pratyekaM cAnekAbhidhAnAnyetAni, tadyathA- aNuH, paramANuH, niraMzaH, nirbhedaH, niravayavaH, niSpadezaH, apradeza ityAdi tathA, dvayaNukaH, dvipadezikaH, dvibhedaH, dvayavayava ityAdi sarvadravya-sarvaparyAyevAyojanIyam / / 447 // yasmAccaivamabhidheyamanantaM visadRzarUpaM bhinnAbhidhAnaM ca; tasmAt kim ?, ityAha teNAbhihANamANaM abhidheyANaMtapajjavasamANaM / jaM ca suyammi vi bhaNiyaM aNaMtagama-pajjayaM suttaM // 448 // 1 saMkhyeyAkSarayogA bhavantyanantAH kathaM, yadabhidheyam / paJcAstikAyagocaramanyonyavilakSaNamanantam // 446 / / 2 ka.kha.ga. Ni te' / 3 gha.cha. 'gAH / 4 aNutaH pradezavRddhyA bhinnarUpANi bhuvamanantAni / yat kramazo dravyANIha bhavanti bhinnAbhidhAnAni // 447 // 5ka. 'taH praa'| 6 tenAbhidhAnamAnamabhidheyAnantaparyavasamAnam / yacca zrute'pi bhaNitamanantagama-paryayaM sUtram // 458 // 250 // For Personal and Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PERICA yato'bhidheyamananta, bhinnarUpaM, bhinnAbhidhAna; tena kAraNenA'kSarasaMyogarUpANAmabhidhAnAnAM yat saMkhyArUpaM mAnaM parimANaM vizeSA0 tadapi bhavati / kiyat ?, ityAha- abhidheyagatA'nantaparyAyarAzitulyaM yatparimANamabhidheyaM tatparimANamabhidhAnamapi bhavatItyarthaH, abhidheyabhedenA'bhidhAnasyA'pi bhedAt / na hi yenaiva rUpeNa ghaTAdizabde'kArAdivarNAH saMyuktAstenaiva rUpeNa paTAdizabde'pi, abhidhe||25|| yaikatvaprasaGgAt , ekarUpazabdAbhidheyatvAt , ghaTa-tatsvarUpavaditi / ato'bhidheyAnantyAdabhidhAnAnantyamiti / yad yataH sUtre'pyabhihitamBH "aNaMtA gamA aNaMtapajjavA" iti / ataH sthitametat- "saMjuttA-saMjuttANaM' ityAdi // iti gAthAcatuSTayArthaH // 448 // yata evamanantAH zrutajJAnaprakRtayo bhavanti, ataH___ katto me vaNNeuM sattI suyanANasavvapayaDIo ? / codasavihanikkhevaM suyanANe Avi vocchAmi // 449 // kuto me zaktiH sAmarthyam ?, nAstyevetyarthaH / kiM kartuM ?, varNayitum / kAH?, zrutajJAnasarvaprakRtIH sarvAMstadbhedAn / tatazcaturdazavidhazcAsau nikSepazca caturdazavidhanikSepo nyAsastaM vakSyAmi bhaNiSyAmi, zrutajJAne zrutaviSayaM, cazabdAt zrutAjJAnaviSayaM ca, ApazabdAdubha-8 yaviSayaM ca / tatra zrutajJAne samyakzrute, zrutAjJAne asaMjJi-mithyAzrute, ubhayazrute darzanaparigrahavizeSAdakSarA-'nakSarAdizrute // iti niyuktigaathaarthH|| 449 // athaitadbhASyam paiyaDi tti jo tadaMso heU vA tassa, tassa mAvo vA / te yANaMtA savve tao na tIraMti vottuM je // 45 // iha prakRtiriti kimucyate ?, ityAha- yastadaMzaH zrutajJAnAMzastadbhedo'GgabhaviSTAdirityarthaH / heturvA bAhyA''bhyantarabhedabhinno yaH zrutajJAnasya sa prakRtiH / tatra bAhyo hetuH zrutajJAnasya patraMlikhitAkSarAdiH, Antarastu taddhetuH kSayopazamavaicitryaM, tasya zrutasya svabhAvo vaikendriyAdInAM caturdazapUrvadharAntAnAM jIvAnAM tAratamyena bhinnarUpaH prakRtiH procyate / ete cAMzAH, hetavaH, svabhAvAzcA'nantAH sarve'pi ata AyuSaH parimitatvAd vAcazca kramavartitvAd na zakyante vaktum / 'je' iti nipAto'laGkArArtha iti // 450 // 15.cha. 'yatazca sU' ka.kha, 'yat tataH' / 2 anantA gamA anantaparyavAH / 3 gAthA 445 / kuto me varNayituM zaktiH zrutajJAnasarvaprakRtIH / caturdazavidhanikSepaM zrutajJAne cApi vakSyAmi // 449 // 5 ka. 'atrait'|' 6 prakRtiriti yastadaMzo heturvA tasya, tasya bhAvo vA / te cAnantAH sarve tato na zakyante vaktum // 450 // 7 sa. 'nlkssitaa'| NAHATMANASTEREMCHANNERALIATER // 25 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sare vizeSA0 bRhadvRttiH / // 252 // etadeva bhAvayati jAvaMto vayaNapahA suyANusAreNa kei labbhaMti / te savve suyanANaM te yANaMtA maivisesA // 451 // iha yAvantaH kecana zrutAnusAreNa saMketA. zrutagranthAnusAreNa labhyante prApyante vacanasya panthAno mArgA matijJAnAvizeSA iti tAtparyam , te sarve'pi zrutajJAnamiti / evaM 'te' vi ya maIvisese suyanANabhaMtare jANa' ityAdimati-zrutabhedavicAre pUrva pratipAditAH, te ca zrutAnusAriNo mativizeSA anantA iti / nanu yadi mativizeSAH kathaM zrutajJAnam ?, iti tu na preryam , zrutAnusAriNo viziTasya mativizeSasyaiva zrutatvAt / etacca pUrva vistareNa samarthitameveti // 451 // yadi nAmA'nantAH zrutabhedAstathApi te vaktuM zakyanta eva, ityAzaGkayAha ukosasuyannANI vi jANamANo vi te bhilappe vi / na tarai savve bottuM na pahuppai jeNa kAlo se // 452 // utkRSTazrutajJAnalabdhisaMpanno'pi caturdazapUrvadharo jAnanapi, AbhilapyAnapi tAn zrutajJAnavizeSAnanantAn sarvAnapi vaktuM na zaknoti / kutaH, ityAha- yena kAraNena 'se' tasyotkRSTazrutajJAnino vadataH kAlo na prabhavati na pUryate, AyuSaH parimitatvAt , vAcazca kramavatitvAt / yadA cotkRSTaH zrutadharo'pi sarvAn zrutabhedAn vaktuM na zaknoti, tadA'nyasyA'smadAdeH kA vArtA ? iti bhAvaH / / 452 // 'codasavihanikkhevaM' ityAdyuttarArdhaM vyAcikhyAsurAha nANammi sue codasavihaM casaddeNa taha ya annANe / avisaddeNubhayammi vi kiMci jahAsaMbhavaM voccha // 453|| samyakazrutAdau zrutajJAne caturdazavidhaM nikSepaM cazabdena zrutAjJAne ca mithyAzrutAdau, apizabdAdubhayarUpe ca darzana-parigrahavizepAdakSarI-'nakSarAdizrute kiMcid yathAsaMbhavaM nikSepaM vakSye // iti gAthAcatuSTayArthaH // 453 // tameva caturdazavidhaM nikSepamAhaakkhara sapaNI samma sAIyaM khalu sapajavasiyaM ca / gamiyaM aMgapaviTuM satta vi ee sapaDibakkhA // 454 // yAvanto vacanapathAH zrutAnusAreNa ke'pi labhyante / te sarde zrutajJAnaM te cA'nantA mativizeSAH // 45 // 2 gAthA 143 / 3 utkRSTabhutajJAnyapi jAnazapi tAnabhilapyAnapi / na zaknoti sarvAn vaktuM na prabhavati yena kAlastasya // 452 // 4 gAthA 449 / 5 jJAne zrute caturdazavidha cazabdena tathA cA'jJAne / apizabdenobhayasminapi kiJcid yathAsaMbhavaM vakSye // 453 // 6 pa.cha. 'raadi| 7 akSaraM saMji samyak sAdikaM khalu saparyavasitaM ca / gamikamazpaviSTaM saptA'pyete sapratipakSAH // 454 // 8 ka.ga. 'tu' / // 252 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvRttiH / // 253 // akSarAdIni sapta dvArANyanakSarAdipratipakSasahitAni caturdaza bhavanti // // 454 // tatrAyadvAraM vyAcikhyAsurAha ne kkharai aNuvaoge vi akkharaM so ya ceyaNAbhAvo / avisuddhanayANa mayaM suddhanayANa kkharaM ceva // 455 // 'kSara saMcalane ' na kSarati na calati- anupayoge'pi na pracyavata ityakSaraM, sa ca cetanAbhAvo jIvasya jJAnapariNAma ityarthaH / etacca naigamAdInAmavizuddhanayAnAM matam / zuddhAnAM tu RjumUtrAdInAM jJAnaM kSarameva, na tvakSaramiti // 455 / / kutaH', ityAha uvaoge vi ya nANaM suddhA icchaMti jaM na tambirahe / uppAya-bhaMgurA vA jaM tesiM savvapajjAyA // 456 // pad yasmAcchuddhanayA upayoga eva sati jJAnamicchanti, nAnupayoge, ghaTAderapi jJAnavatprasaGgAt / athavA, yad yasmAt teSAM zuddhanayAnAM sarve'pi mRdAdiparyAyA ghaTAdayo bhAvA utpAda-bhaGgurA utpattimanto vinazvarAzcetyarthaH, na punaH kecid nityatvAdakSarA iti bhAvaH / ato jJAnamapyutpAda-bhaGguratvena kSarameveti prakRtam / azuddhanayAnAM tu sarvabhAvAnAmapyavasthitatvAjjJAnamayakSaramiti // 456 // evaM tAvadabhilApahetorvijJAnasyA'kSaratA, anakSaratA coktA, idAnIM sAbhilApavijJAnaviSayabhUtAnAmAbhalApyArthAnAmapyakSarA'nakSarate nayavibhAgenAha abhilappA vi ya atthA savve davvATTayAe jaM niccA / pajAyeNAniccA teNa kharA akkharA ceva // 457 // abhilapyA apyarthA ghaTa-vyomAdayaH sarve'pi dravyAstikanayAbhiprAyeNa nityatvAdakSarAH, paryAyAstikanayAbhiprAyeNa tvanityatvAt kSarA eveti // 457 // atha paro'tivyAptimudbhAvayannAha evN savvaM ciya nANamakkharaM jamavisesiyaM sutte / avisuddhanayamaeNaM ko suyanANe paiviseso ? // 458 // na kSaratyanupayoge'pyakSaraM sa ca cetanAbhAvaH / avizuddhanayAnAM mataM, zuddhanayAnAM kSarameva // 455 // 2 upayoge'pi ca jJAnaM muddhA icchanti yad na tahirahe / utpAda-bhaGgurA vA yat teSAM sarvaparyAyAH // 456 // 3 abhilapyA bhapi cArthAH sarve cyAstikena yed nityAH / paryAyeNA'nityAstena kSarA akSarA evaM // 457 // 4 evaM sarvameva jJAnamakSaraM yadavizeSitaM sUtre / avizuddhanayamatena kaH zrutajJAne prativizeSaH // 458 // // 253 // Jain Education interna For Donald Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 254 // SHRISTIBRAR yadi na kSaratItyakSaramucyate, evaM sati sarvaM paJcaprakAramapi jJAnamavizuddhanayamatenA'kSarameva, sarvasyA'pi jJAnasya svarUpAvicalanAt / yatazcA'vizeSitaM sUtre'pyabhihitamityuSaskAraH, tadyathA- "savvajIvANaM pi ya NaM akkharassa aNaMtabhAgo niccugghADiyao" iti / tatra hyakSarazabdenA'vizeSitameva jJAnamabhipretam , na punaH zrutajJAnameva / aparaM ca, sarve'pi bhAvA avizuddhanayAbhiprAyeNA'kSarA eva, tatotra zrutajJAne kA prativizeSaH, yenocyate- 'akSarazrutam , anakSarazrutam' iti ? // 458 // atrottaramAha jaii vihusavvaM ciya nANamakkharaM taha virUDhio vanno / bhaNNai akkharamiharA na kharai savvaM sbhaavaao||459|| yadyapyavizuddhanayAbhiprAyeNa sarvamapi jJAnamakSaraM, tathA sarve'pi bhAvA akSarAstathApi rUDhivazAd varNa evehA'kSaraM bhaNyate, itarathA tu yathA tvaM bhaNasi, tathaivA'zuddhanayamatena sarvamapi vastu svabhAvAd na kSaratyeveti / idamuktaM bhavati- yathA gacchatIti gauH, paGke jAtaM paGkajaM, ityAdyaviziSTArthapratipAdakA api zabdA rUDhivazAd vizeSa eva vartante, tathAnApyakSarazabdo varNa eva vartate / varNazca zrutameveti, atastadevAkSarA-'nakSararUpamucyata iti / / 459 // athAsya zrutarUpasya varNasya niruktamAha vaiNNijjai jeNattho cittaM vaNNeNa vA'havA davvaM / vaNijai dAijjai bhaNNai teNakkharaM vaNNo // 46 // varNyate prakAzyate'rtho'neneti varNo'kAra-kakArAdiH / yena yathA kim ?, ityAha- 'cittaM vaNNeNa va tti' yathA citraM bhittyAdyAlekhyaM varNena kRSNa-nIlAdivarNakena prakAzyate / 'ahavA davaM vaNijaItyAdi' athavA yathA dravyaM gavAdikaM varNena zvetAdiguNena dayate, evaM yena dravyaM varNyate dayate'bhilapyate'sau varNo'kSaramucyata iti // 46 // varNazca svara-vyaJjanabhedena dvidhA bhavati, ataH svara-vyaJjanazabdayorapyarthamAha akkharasaraNeNa sarA vaMjaNamavi vaMjaNeNa atthss| atthe ya kharai na ya jeNa khijai akkharaM teNaM // 461 // rAjapAkA , sarvajIvAnAmapi cAkSarasyA'nantabhAgo nityodghaattitH| 2 yadyapi khalu sarvameva jJAnamakSaraM tathApi rUdito varNaH / bhaNyate'kSaramitarathA na kSarati sarva svabhAvAt // 459 // 3 varyate yenA'rthazcitraM varNena vA'thavA dravyam / varNyate, dayate bhaNyate tenA'kSaraM varNaH // 460 // 1 akSarasvaraNena svarA gyajanamapi vyaJjanenA'rthasya / arthe ca kSarati na ca yena zrIyate'kSaraM tena // 45 // // 254 // For Pesand Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadA vizeSA // 255 // 'svR zabdo-patApayoH' akSarANAM vyaJjanAnAM svaraNena saMzabdanana svarA akArAdayaH procyante / athavA, akSarasya caitanyasya svaraNAt saMzabdanAt svarAH, zabdoccAraNamantareNA'ntarvijJAnasya bodhumazakyatvAt, zabde ca svarasadbhAvAditi / vyaJjanamapi kAdika- mucyate kena', ityAha--vyaJjanena vyaktIkaraNena prakaTanenArthasya / akSarazabdaH pUrva jJAnavAcakatvena vyutpAditaH, sAMpataM varNavAcakatvena vyutpAdayati- 'atthe ya ityAdi' arthAna-- abhidheyAn kSarati saMzabdayatIti niruktividhinA rthakAralopAdakSaram / athavA, kSIyata iti kSaraM, na kSaramakSaram, anyAnyavarNasaMyoge'nantAnarthAn pratipAdayati, na ca svayaM kSIyate yena, tenA'kSaramiti bhAvaH // 461 // saMkSepaNa svaravyaJjanazabdArtho darzitaH; atha vizeSatastamupadarzayati suddhA vi saraMta sayaM sAraMti ya baMjaNAI jaM teNaM / hoMta sarA na kayAi vi tehiM viNA vaMjaNaM sarai // 462 // vaMjijjai jeNattho ghaDo vva dIveNa vaMjaNaM to taM / atthaM pAyeNa sarA vaMjaMti na kevalA jeNaM // 463 // zuddhAH kevalA vyaJjanarahitA apyakArAdayaH svarAH svayameva svaranti zabdayanti viSNupramukhaM vastu, vyaJjanAni caite saMyuktAH santaH svarayanti uccAraNayogyAni kurvanti yataH, tena kAraNena svarA bhavantyete / na hi kApi taiH kharaivinA vyaJjanasya svaraNamarthapratipAdanaM dRzyate / nApi paragamane piNDIbhUtAni vyaJjanAni svarairvinoccArayituM zakyante, ato vyaJjanasvaraNAdapyete svarA ucyanta iti bhAvaH / vyajyate prakaTIkriyate pradIpeneva ghaTAdirartho'neneti kRtvA vyaJjanamabhidhIyate, vyaJjanasAhAyyavirahitA yataH kevalAH svarAH prAyo na kadAcid bAhyamartha vyaJjayanti, apanItavyaJjanaM hi vAkyaM na vivakSitArthapratipAdanAyA'laM dRzyate, yathA 'samyagdarzana-jJAna-cAritrANi' ityatra vAkye vyaJjanApagame ete svarAH samavatiSThante- 'a-a-a-a-a-aa-a-aa-i-aa-ii| na caite vivakSitamartha pratipAdayituM samarthAH / akAre-kArAdayaH kevalA api viSNu-manmathAdikamarthaM pratipAdayantIti pAyograhaNam / ___ atrAha- nanvakArAdayo viSNuprabhRtInAM saMjJA eva / evaM ca sati yathA kevalena svareNa saMjJA, tathA saMketavazAt kevalena vyaJjanenApyaso bhaviSyati, tatkathaM pUrvagAthAyAmuktam- 'na kayAvi tehiM viNA vaMjaNaM sarai' iti ? | satyam , tatrA'yamabhiprAya:svaraiH kevalairapi kAcit kacit saMjJA dRzyate, vyaJjanaistu sarvathA tadrahitairna kAcit saMjJA vIkSyata iti // 462 // 463 // nAmadArAsamarAha // 255 // 1 ka.kha.ga. 'to vi| 2 zuddhA api svaranti svayaM svarayanti ca vyaJjanAni yat tena / bhavanti svarA na kadAcidapi tairvinA vyajanaM svarati // 462 // - vyajyate yenArtho ghaTa iva dIpena vyaJjanaM tatastat / artha prAyeNa svarA vyaJjanti na kevalA yena // 463 // 3 ke.kha.ga. 'va sr| Jan Educontent For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvatiH / S tadevamakSaraM varNa iti paryAyo sAmAnyavarNavAcakau, svaro vyaJjanamityetau tu pratyeka varNavizeSavAcakAviti / tatra rUDhivAdakSaraM vizeSA0 varNa ityuktam / taca trividhaM bhavatIti darzayati-- // 256 // taM saNNA-vaMjaNa-laddhisaNNiyaM tivihamakkharaM, tattha / subahulivibheyaniyayaM snnnnkkhrmkkhraagaaro||464|| tadakSaraM trividhaM bhavati, tadyathA- saMjJAkSaraM, vyaJjanAkSaraM, labdhyakSaraM ceti / tatra subahayo yA etA aSTAdaza lipayaH zAstreSu Ko zrUyante, tadyathA "haMsalivI bhayalivI jakkhI taha rakkhasI ya bodhabbA / ur3I javANa turukI kIrI daviDI ya siMdhavIyA // 1 // mAlaviNI naDi nAgarI lADalivI pArasI ya bodhavvA / taha animittI ya livI cANakI mUladevI ya // 2 // " tadbhedaniyatametadbhedasaMbaddhasaMjJAkSaramakSarAkArarUpaM, tacca lipibhedAdevA'nekaprakAraM, yathA kasmiMzcillipivizeSerdhacandrAkRtiSTakAraH, gheTAkRtiSThakAra ityAdi // 464 // atha vyaJjanAkSaramAha vajijjai jeNatyo ghaDo vva dIveNa vaMjaNaM to taM / bhaNNai bhAsijjaMtaM sabakArAi tatkAlaM // 465 // vyajyate'nenA'rthaH pradIpeneva ghaTa iti, atastad vyaJjanaM bhaNyate, vyaJjanaM ca tadakSaraM ca vyaJjanAkSaraM, tacceha sarvameva bhASyamANamakArAdi hakArAntam / tasyA bhASAyAH kAlo yatra tat tatkAlaM veditavyaM, bhASyamANaH zabdo vyaJjanAkSaramiti hRdayam, arthAbhivyaJjakatvAcchabdasyeti // 465 // atha labdhyakSaramAha jo akkharovalaMbho sA laDI, taM ca hoi viNNANaM / iMdiya-maNonimittaM jo yAvaraNakkhaovasamo // 466 // , tat saMjJA-kyajana-labdhisaMjJitaM trividhamakSaraM, tatra / subahulipibhedaniyataM saMjJAkSaramakSarAkAraH // 464 // 2 haMsalipibhUtalipikSiI tathA rAkSasI ca boyyA / raDDI yavanI turuSkI kIrI drAviDI ca sindhaSIyA // 1 // mAlavinI naTI nAgarI lATalipiH pArasI ca yodyaa| tathA'nimittI ca lipizcANAkI mauladevI ca // 2 // 3 gha.cha. 'rii'| 4 ka. 'ghadyAka' kha. 'padyAka' / 5 vyajyate yenArtho ghaTa iva dIpena vyAnaM tatastat / bhaNyate bhASyamANaM sarvamakArAdi tatkAlam // 465 // 6 yo'kSaropalambhaH sA labdhiH, tacca bhavati vijJAnam / indriya-manonimittaM yazcAvaraNakSayopazamaH // 466 // 256 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 257|| yo'kSarasyopalambho lAbhaH sA lambhanaM labdhi:- tllbdhykssrmityrthH| tacca kim ?, ityAha- indriya-manonimittaM zrutagranthAnusAri vijJAnaM zrutajJAnopayoga ityarthaH, yazca tadAvaraNakSayopazama iti- yaH zrutajJAnopayogaH, yazca tadAvaraNakarmakSayopazamaH, etau dvAvapi labdhyakSaramiti bhaavaarthH|| uktaM trividhamakSaram / / 466 // athAtra kiM dravyazrutaM, kiMvA bhAvazrutam ?, ityAha devvasuyaM saNNA-vaMjaNakkharaM, bhAvasuttamiyaraM tu / mai-suyavisesaNammi vi mottUNaM davasuttaM ti // 467 // saMjJAkSaraM, vyaJjanAkSaraM caite dve api bhAvazrutakAraNatvAd dravyazrutaM, itarattu labdhyakSaraM bhAvazrutam / atra vineyaH mAha- nanu pUrva maiti-zrutabhedavicAre yeyaM gAthA proktA 'soiMdiovaladdhI hoi surya sesayaM tu mainANaM / mottUrNa davvasuyaM akkharalaMbho ya sesesu' // 1 // iti / asyAM kimasya trividhasyA'kSarasya saMgraho'sti navA, zrutavicArasya tatrApi prastutatvAt / yadyasti, tarhi daryatAM kathamasau / atha nAsti, tItrApi kimanenAprastutena / ityAzaGkaya mUriH pUrvAparagranthasaMvAda didarzayiSustatrA'pyasyAkSaratrayasya saMgrahamupadarzayati-'mai-suye| tyAdi' mati-zrutavizeSaNe'pi mati-zrutabhedavicAre'pi 'soiMdiovaladdhI' ityAdigAthAyAM 'mottUrNa davvasurya' ityanena gaathaavyven||467|| kim ? , ityAha devasuyaM saNNakkharamakkharalaMbho tti bhAvasuyamuttaM / sou~valaDivayaNeNa vaMjaNaM bhAvasuttaM ca // 468 // saMjJAkSaramuktam / kathaMbhUtam ?, ityAha-dravyazrutaM bhAvakAraNatvAd dravyazrutarUpam / 'akkharalaMbho ya sesesu' ityanena tvavayavena labdhyakSaramuktamiti shessH| kathaMbhUtam ?, ityAha-bhAvazrutaM vijJAnAtmakatvAd bhAvazrutarUpam / 'soiMdiovaladdhI hoi surya' ityanena tvavayavena zrotrendriyeNopalabdhiryasya zabdasyeti bahuvrIhisamAsAzrayaNAd vyaJjanaM vyaJjanAkSaramuktam , zrotrendriyasyopalabdhirvijJAnamiti SaSThIsamAsAGgIkaraNena tu punarapi labdhyakSaraM bhAvazrutarUpamabhihitam , ityevaM na pUrvA-paravisaMvAdaH / / 468 // nanu labdhyakSaraM kathaM pramAtA labhate ?, ityAha1.cha. 'nnkss'| 2 vyazruta saMjJA-vyaJjanAkSaraM bhAvabhutamitarat tu / mati-zrutavizeSaNe'pi muktvA dravyasUtramiti // 467 // 3 ka. 'tipUrvadhu' / 4 gAthA 117 / 5 vaSyazrutaM sajJAkSaramakSaralAbha iti bhAvabhutamuktam / zrotropalabdhivacanena vyaJjanaM bhAvasUtraM ca // 458 // // 257|| 33 For Pesond ere Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 258 // Jain Educationa Interna peccakkhamiMdiya-maNehiM labhai liMgeNa cakkharaM koi / liMgamaNumANamaNNe sArikkhAI pabhAsaMti // 469 // taccAkSaraM labdhyakSaraM kazcit pratyakSaM labhate - pratyakSarUpatayaiva kasyacidutpadyata ityarthaH / kAbhyAM kRtvA 1, ityAha- indriya-manobhyAm - indriya-manonimittaM yad vyavahArapratyakSaM tatra kasyacillabdhyakSaraM zrutajJAnarUpamupajAyata ityarthaH / anyasya tu liGgena dhUmAdinA tadutpadyate dhUmAdiliGgaM dRSTvA'gnyAdirUpaM tat kasyacidupajAyata ityarthaH / liGgaM kimucyate 1, ityAha- anumAnamiti / nanu liGgagrahaNasaMbandhasmaraNAbhyAmanu pazcAd mAnamanumAnaM liGgajaM jJAnamucyate, kathaM liGgamevA'numAnamiti cet ? / satyam, kintu kAraNe kAryopacArAt tadapyanumAnaM yathA pratyakSajJAnajanako ghaTo'pi pratyakSa iti / tadetadiha tAtparyam- labdhyakSaraM zrutajJAnamucyate taccendriya manonimittaM pratyakSaM vA syAt, anumAnaM vA syAt, nAnyat zeSasyA''tmapratyakSasyAvadhyAdirUpatvAditi bhAvaH / ' aNNe sArikkhAI pabhAsaMti ti' sAdRzyAdibhyo jAyamAnatvAt tadanumAnaM paJcavidhamiti kecit prabhASante // 469 // etadevAha - saurikha-vivakkho -bhaya-muvamAgamameva savvamaNumANaM / kiMcimmattaviseseNa vA na taM paMcahA ThAi // 470 // sAdRzyAdanyasmin pratyakSe'pyarthe smRtijJAnamupajAyate, yathA sadRze ekasmin bhrAtari kApi dRSTe'nyasmiMstatsadRzyetadbhrAtari pUrvadRSTe sAdRzyAt sa pUrvadRSTo'sya bhrAtA' iti smRtijJAnamutpadyate / vipakSAdapyuragAdestadvipakSe nakulAdau smRtijJAnamupajAyate / ubhayasmAdubhayarUpAd vegasarAt kharA 'zvayoH smRtijJAnamAvirbhavatItyAdi / upamAnAd gavAdergavayAdau, AgamAt svargAdau jJAnamutpadyate / evaM sAdRzyAdibhedenAnumAnaM paJcavidham / atra sUrirAha - sarvamevedamanumAnam - anumAnAd nAtiricyate, saMbandhAdanyato vivakSitArthapratipatteH / atha kiJcidbhedena bhedo vivakSyate, tatrAha - ' na taM paMcahA ThAi tti' tadanumAnaM paJcadhA nAvatiSThate nADanena bhedapaJcakamAtreNa sarvatadbhedasaMgraho bhavatItyarthaH, dhUmAdagnijJAnasya, balAkAderjalAyanumAnasya ca sakalalokamatI tasyA'nenA'saMgrahAditi / atrAntare 'mAya ahiyassa' ityAdigAthA kacid dRzyate sA ca prakSeparUpA mUlaTIkayoragRhItatvAdupekSyate // 470 // 1 pratyakSAmandriya manobhyAM labhate liGgena cAkSaraM ko'pi / liGgamanumAnamanye sAdRzyAdi prabhASante // 469 // 2 ka. kha. ga. 'tadi' / 3 sAdRzya- vipakSobhayamupamA''gamameva sarvamanumAnam / kiJcinmAtravizeSeNa vA na tat paJcadhA viSThati // 470 // 4 bhAgAdhikasya For Personal and Private Use Only | bRhadvRttiH / // 258 // J Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvattiH / vizeSA. // 259 // indriya-manonimittamapi jJAnaM tattvato'numAnameveti darzayati 'iMdiya-maNonimittaM pi nANumANAhi bhijae, kiMtu / nAvikkhai liMgaMtaramii paJcakkhovayAro ttha // 471 // iha yadindriya-manonimittaM sAkSAtpurovasthitaM ghaTAdyartha dRSTvA jJAnamutpadyate tadapi tAvadanumAnameva, aparasmAdutpatteH, dhRmaoNgnimAnavaditi / indriya-manodvAreNotpannatvAdetadAtmanaH parokSam , atastattvato'numAnAd nAtiricyate / yAni tvindriyANAmapyasAkSAdbhUtArthAni sAdRzyAdeliGgAjjJAnAnyupajAyante, teSAmanumAnatve kA saMdehaH iti bhAvaH / Aha- nanvindriya-manonimittaM yat sAkSAdartha dRSTvA jJAnamutpadyate tad yadyanumAnaM bhavatA pocyate, tarhi kathaM pratyakSatayA loke rUDham ?, ityAha-kintvindriya-manomAtrAdeva nimittAdidamutpadyate, na punardhamAdi liGgAntaramapekSate, ataH pratyakSopacAro'tra kriyate- pratyakSamiva pratyakSaM, indriyasAkSAdbhUtArthatvAt : paramArthatastvanumAnameveti // 471 // atha tatrApi kizciddedAd bhedo'numAnasyAbhidhIyate, tathA'pyetatpazcabhedatvaMmayuktamiti darzayati nApuNaruttA na samattaliGgasaMgAhiyA na ya guNAya / niyamiyaparimANAe kiM ca visesovaladdhIe // 472 // yeyaM paJcavidhA'numAnopalabdhiH parikalpyate kenApi, sA nA'punaruktA-na paunaruktyadoSarahitA, sAdRzyo-pamAnAdiSu sarvatra | sAdRzyAvizeSAt punaruktadoSaduSTaiveyamityarthaH, atyantaparokSeNa ca svargAdinopamAne vidhIyamAne AgamAvizeSAJca paunaruktyam / na ca samastaliGgasaMgrAhikeyam , sakalalokamatItAnAmapi kAryakhabhAvAdirUpANAM dhUma-kRtakatvAdiliGgAnAmanayA'saMgrahAt / athAvApi kenA'pyaMzena sAdRzyamasti, taDaeNkamevedamastu, kiM bahubhedopanyAsena, sarvaliGgeSvapi kenA'pyaMzena sAdRzyasyaiva gamakatvAt ? iti / na ceyaM paJcavidhopalabdhirguNAya- uktanyAyena dUSaNamevA'syAM dRzyate, na punaH kazcid guNa ityarthaH / ataH kimanayA niyamitaparimANayA vizeSopalabdhyA , anumAnatayaiva sarvasaMgrahAta ? iti // 471 / / bhavatvevam , tathA'pyanumAnAta pRthageva yA trividhA'nupalabdhiranyatra prasiddhA ityAzaDakyAha- mAjabhAnIyA nAhigayA'NuvalaDI na vA vivakkho tti vA tao savvA / sakkhAigahaNeNa vAna ujutto tivihaniyamo se||473|| 1 indriya-manonimittamapi nAnumAnAd bhidyate, kintu / nApekSate liGgAntaramiti pratyakSopacAro'tra // 471 // 2 nA'punaruktA na samastaliGgasaMgrAhikA na ca guNAya / niyamitaparimANayA kiM ca vizeSopalavdhyA ? // 472 / / -3 nA'dhikRtA'nupalabdhirna vA vipakSa iti vA tataH sarvA / sAkSAdAdigrahaNena vA na tu yuktavividhaniyamastasya / / 473 / / PERTRE // 259 // Jan Education interna For Personal and Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jos bRhadvatiH / yA trividhA'nupalabdhi : kaizcit prakalpyate, tapathA- atyantAnupalabdhiH kharaviSANAdInAm , sAmAnyAnupalabdhiryathA- rUpavizeSA0lakSitasyApi mApakaNAdemahati mASakaNAdirAzI prakSiptasyAnupalabdhiH, vismRtyanupabdhi:- vismRtyA 'ayaM saH' ityanusaMdhAnamakurvato // 26 // vijJeyA / saiSA trividhA'pyanupalabdhirnehAdhikRtA, akSaropalabdhyadhikAre'nupalabdheraprastutatvAt / athopalabdhivipakSo'nupalabdhiH, ato vipakSatvena sA'pyatrAdhikRtA / sAdhvetat , kevalaM traividhyaniyamo'yamayuktaH atisaMnikRSTA 'tiviprakRSTAnupalabdhyAdikAyA apyanupalabdheH prasiddhatvAt / tataH sarvo'pyasau sAkSAt , AdigrahaNena vA vaktavyA, na tu tasyAsvavidhyaniyamo yuktaH / sarvA'pi tadyucyatAmiti cet / naivam , granthavistaraprasaGgAt , anyatroktatvAt , pratyakSA-'numAnAntarbhAvAJceti / atra yat prakSepagAthAntaraM dRzyate tat khadhiyA bhAvanIyam , upekSaNIyaM veti // 473 // tadevaM tatva-bheda-paryAyairvyAkhyAtamakSaram / sAMpratamakSarazrutAdhikArAdeva yaduktaM sUtre- " akkharaladdhiassa laddhiakkharaM samupajjai" iti tatra preryamutthApayannAha akkharalaMbho saNNINa hoja purIsAivaNNaviNNANaM / katto asaNNINaM bhaNiyaM ca suyammi tesi pi // 17 // puruSa strI-napuMsaka ghaTa-paTAdivarNavijJAnarUpo'kSaralAbhaH saMjJinA samanaskajIvAnAM bhavet , zraddadhmahe etat , asaMjJinAM tvamana| skAnAM kuta etadvarNavijJAna saMbhavati ?- na kutazcidityarthaH, akSaralAbhasya paropadezajatvAtaH manovikalAnAM tu tadasaMbhavAt / mA bhUt teSAM - tarhi taditi cet , ityAha- bhaNitaM ca varNavijJAnaM zrute teSAmapyekendriyAdyasaMjJinA- " egidiyA meM maiannANI suyaannANI ya" ityAdivacanAt / na hi zrutAjJAnamakSaramantareNa saMbhavati, tadetat kayaM zraddhAtavyam ? iti / / 474 // atrottaramAhajaha ceyaNNamakittimamasaNNINaM tahohanANaM pi / thovaM ti novalabbhai jIvattamibiMdiyAINaM // 475 // ONORAMASTAASmAramAna 15.cha. 'tU parika' / 2 akSaralabdhikasya labdhyakSaraM samutpadyate / 3 akSaralAbhaH saMkSina bhaveta puruSAdivarNavijJAnam / kuto'saMjJinA bhaNitaM ca zrute teSAmapi // 7 // 4 ka. ga. 'naM bh'| 5ka, kha, ga, 'tdbhaavaat| ekendriyA matyajJAnAH, tAjJAnAca / * yathA caitanyamakRnimamasaMjJinA tathauSajJAnamapi / stokamiti nopalabhyate jIvasvamivendriyAdInAm // 575 // 260 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 261 // Jain Educationis Interna yathA caitanyaM jIvatvamakRtrimasvabhAvamAhArAdisaMjJAdvAreNA'saMjJinAmavagamyate, tathA labdhyakSarAtmakasamUhAjJAnamapi teSAmavagantavyam, stokatvAt sthUladarzibhistad nopalakSyate, jIvatvamitra pRthivyAdyekendriyANAm / ekazabdasya ceha lopaH ' bhAmA satyabhAmA ' ityAdidarzanAditi / yadapi paropadezajatvamakSarasyocyate, tadapi saMjJA- vyaJjanAkSarayorevA'vaseyam / labdhyakSaraM tu kSayopazame ndriyAdinimittamasaMjJinAM na virudhyate / tadeva ca mukhyatayeha prastutaM, na tu saMjJA vyaJjanAkSare zrutajJAnAdhikArAditi // 475 // dRSTAntAntaramAha jaha vA saNNINamaNakkharANa asai naravaNNaviNNANe / laddhakkharaM ti bhaNNai kiMpi tti tahA asaNNINaM // 476 // yatha vA saMjJinAmapi paropadezAbhAvenA'nakSarANAM keSAMcidatIva mugdharmakRtInAM pulIndrabAla-gopAla-gavAdInAmasatyapi narAdivarNavizeSaviSaye vijJAne labdhyakSaraM kimaeNpIkSyate, narAdivarNoccAraNe tacchravaNAt, abhimukhanirIkSaNAdidarzanAcca / gaurapi hi zabalA-bahulAdizabdenAsskAritA satI khanAma jAnIte, pravRtti nivRtyAdi ca kurvatI dRzyate / na caiSAM gavAdInAM tathAvidhaH paropadezaH samasti / athavA, asti labdhyakSaraM, narAdivijJAnasadbhAvAt evamasaMjJinAmapi kimapi tadeSTavyamiti / / 476 // tadevaM sAdhitamekendriyAdInAmapi yacca yAvacca labdhyakSaram / athaikaikasyAkArAyakSarasya yAvantaH paryAyA bhavanti, tadetad vizeSato darzayati aikkamakkharaM puNa sa- parapajjAyabheyao bhinnaM / taM savvadavva-pajjAyarAsimANaM muNeyavvaM // 477 // iha bhinnaM pRthagekaikamapi tadakArAdyakSaraM punaH sva-paraparyAyabhedataH sarvANi yAni dharmAstikAyAdIni dravyANi tatparyAya rAzimAnaM muNitavyam / idamuktaM bhavati - iha samasta tribhuvanavartIni yAni paramANu-vyaNukAdIni, ekAkAzapradezAdIni ca yAni dravyANi ye ca sarve'pi varNAH, tadabhidheyAthArthAH, teSAM sarveSAmapi piNDito yaH paryAyarAzirbhavati sa ekaikasyA'pyakArAdyakSarasya bhavati, tanmadhye hyakArasya kecit stokAH sva paryAyAste cA'nantAH, zeSAstvanantAnantaguNAH paraparyAyAH, ityevaM sarvasaMgrahaH / ayaM ca sarvo'pi sarvadravya-paryAyarAziH sadbhAvato'nantAnantasvarUpo'pyasatkalpanayA kila lakSaM, padArthAcA'kAre kArAdayo dharmAstikAyAdayaH sarvAkAzapradezasahitAH sarve'pi kila 1 yathA vA saMjJinAmanakSarANAmasati naravarNavijJAne / labdhyazaramiti bhavyate kimapIti tathA'saMjJinAm // 476 // 5. gha. cha. 'pita' / jJAtavyam // 477 // 2 ka.ga. 'thA se' / 3. gha. cha. 'prabhRtI' / 4 pa. cha. 'pIpyate' / 6 ekaikamakSaraM punaH sva-paraparyAyabhedato bhinnam / tat sarvadravya paryAyarAzimAnaM For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 261 // www.jainelltrary.org Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhdvaattiH| vizeSA0 // 262 // sahasram / tatraikasyA'kArapadArthasya sarvadravyagatalakSaparyAyarAzimadhyAdastitvena saMbaddhAH kila zatapramANAH svaparyAyAH, zeSAstu nAstitvena saMbaddhAH sarve'pi paraparyAyAH / evamikArAdeH, paramANu-yaNukAdezcaikaikadravyasya vAcyamiti // 477 // Aha- ke punaH vaparyAyAH, ke ca paraparyAyAH ?, ityAha 'je labhai kevalo se savannasahio va pajjave'yAro / te tassa sapajjAyA sesA parapajjayA savve // 478 // yAnudAttA-'nudAtta-sAnunAsika-niranunAsikAdInAtmagatAn paryAyAn kevalo'nyavarNenA'saMyuktaH, anyavarNasaMyukto vA'kAro labhate'nubhavati te tasya svaparyAyAH procyante, astitvena saMbaddhatvAt , te cA'nantAH, tadvAcyasya viSNu-paramANvAdidravyasyA'nantatvAt , tadvyapratipAdanazaktezcA'sya bhinnatvAt , anyathA tatpratipAdyasya sarvasyA'pyekatvaprasaGgAt , ekarUpavarNavAcyatvAt / zeSAstvikArAdisaMbandhinaH, ghaTAdigatAzcA'sya paraparyAyAH, tebhyo vyAvRttatvena nAstitvena saMbandhAt / evamikArAdInAmapi bhAvanIyam , akSaravicArasyaiveha prakrAntatvAt // 478 // ___ ekaikamakSaraM sarvadravya-paryAyarAzimAnamucyate, anyathA'nyeSAmapi paramANu-yaNuka-ghaTAdidravyANAmidameva paryAyamAnaM draSTavyamiti / evamukte sati paraH prAha jai te parapajjAyA na tarasa, aha tarasa, na parapajjAyA / jaM tammi asaMbaddhA to parapajjAyavavaeso // 479 // iha svaparyAyANAmeva tatparyAyatA yuktA, ye tvamI paraparyAyAste yadi ghaTAdInAM, tarhi nAkSarasya / athA'kSarasya te, tarhi na ghaTAdInAm / tatazca yadi parasya paryAyAH tarhi tasya katham ?; tasya cet , parasya katham ? iti virodhaH / tadayuktam , abhiprAyA'parijJAnAt , yasmAt kAraNAt tasminnakAre-kArAdyakSare ghaTAdiparyAyA astitvenA'saMbaddhAH, tatasteSAM paraparyAyavyapadezaH, anyathA cyAvRttena rUpeNa te'pi saMbaddhA ena, ityatasteSAmapi vyAvRttarUpatayA pAramArthika svaparyAyatvaM na virudhyate / astitvena tu ghaTAdiparyAyA ghaTAdiSveva saMbaddhAH, ityakSarasya te paraparyAyA vyapadizyanta iti bhAvaH / dvividhaM hi vastunaH svarUpam- astitvaM nAstitvaM ca / tato ye yatrA'stitvena pratibaddhAste tasya svaparyAyA ucyante, ye tu yatra nAstitvena saMbaddhAste tasya paraparyAyAH yA~labhate kevalastasya savarNasahito vA paryavAnakAraH / te tasya svaparyAyAH zeSAH paraparyayAH sarve // 478 // 2 yadi te paraparyAyA na tasya, atha tasya, na prpryaayaaH| yat tasminnasaMbaddhAstataH paraparyAyavyapadezaH // 479 // // 262 // For Peso Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sola bRhdttiH| // 263 // pratipAdyante, iti nimittabhedakhyApanaparAveva sva-parazabdau, na tvekeSAM tatra sarvathA saMbandhanirAkaraNaparau / ato'kSare ghaTAdipavizeSA0% ryAyA astitvenA'saMbaddhA iti paraparyAyA ucyante, na punaH sarvathA te tatra na saMvaddhAH, nAstitvena tatrApi saMbandhAt / na caikasyobha- yatra saMbandho na yuktaH, ekasyA'pi himavadAderaMzadvayena pUrvAparasamudrAdisaMbandhAt / yadi dhekenaiva rUpeNaikasyobhayatra saMbandha iSyeta tadA syAd virodhaH, etacca nAsti, rUpadvayena ghaTAdiparyAyANAM tatra, anyatra ca saMbandhAt , sattvena tatra saMbandhAt , asattvena tvakSarAdiSu / asattvamabhAvatvAd vastuno rUpameva na bhavati, kharaviSANavat , iti cet / tadayuktam , kharaviSANakalpatvasya vastvabhAve'siddhatvAt / na hi prAgabhAva-pradhvaMsAbhAva-ghaTAbhAva-paTAbhAvAdivastvabhAvavizeSaNavat kharaviSANAdiSvapi vizeSaNaM saMbhavati, teSAM sarvopAkhyAvirahalakSaNe nirabhilapye SaSThabhUtavad nIrUpe'tyantAbhAvamAtra eva vyavahAribhiH saMketitatvAt / na ca SaSThabhUtavad vastvabhAvo'pyasmAbhirnIrUpo'bhyupagamyate, nIrUpasya nirabhilapyatvena prAgabhAvAdivizeSaNAnupapatteH; kintu yathaiva mRtpiNDAdiparyAyo bhAva eva san ghaTAkArAdivyAvRttimAtrAt prAgabhAva iti vyapadizyate, yathA vA kapAlAdiparyAyo bhAva eva san ghaTAkAroparamamAtrAt pradhvaMsAbhAvo'bhidhIyate, tadvat paryAyAntarApanno'kSarAdirbhAva eva ghaTAdivastvabhAvaH pratipAdyate, na tu sarvathaivA'bhAvaH, tasya sarvathA nakizcidrUpasyAnabhilapyatvAt / na ca vaktavyaM- kharaviSANAdizabdena so'pyabhilapyata eva, iti tasya sarvathA nirabhilapyatAkhyApanArthamevaH saMketamAtrabhAvinAM kharaviSANAdizabdAnAM vyavahAribhistatra nivezAt / kiJca, yadi ghaTAdiparyAyANAmakSare nAstitvena saMbandho neSyate, tahastitva-nAstitvayoranyonyavyavacchedarUpatvAdastitvena teSAM tatra saMbandhaH syAt , tathAca satyakSarasyApi ghaTAdirUpataiva syAt , evaM ca sati sarve vizvamekarUpatAmevA''sAdayet , tatazca sahotpattyAdiprasaGgaH / na ca vaktavyam- ghaTAdiparyAyANAM ghaTAdau vyavasthitAnAM nAstitvalakSaNaM rUpaM kathamakSare prAptam , rUpiNamantareNa rUpAyogAt ?, atha te'pi tatra santi, tarhi vizvakatvamiti; ghaTAdiparyAyANAM ghaTAdIn vihAyA'nyatra nAstitvena vyApteriSTatvAt , anyathA kha-parabhAvAyogAt / ata eva kathazcid vizvakatA'pyavAdhikaiva, dravyAdirUpatayA tadekatvasyA'pyabhyupagamAt / ato gambhIramidaM sthirabuddhibhiH paribhAvanIyam / tasmAd ghaTAdiparyAyA nAstitvenA'kSare'pi saMbaddhA iti / tatparyAyA apyete'stitvena ghaTAdAveva saMbaddhAH, na tvakSare, iti paraparyAyatAvyapadeza iti sthitamiti // 479 // R kAThaTara // 263 // Jain Education Internat For Don Pe Use Only www.janeltrary.org Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 264 // Jain Educationa Interna yadi ghaTAdiparyAyAstatrA'kSare'saMbaddhatvena paraparyAyA vyapadizyante, tarhi te tasya kathamucyante 1, ityAha cAya sapajjAya visesaNAiNA tassa jamuvaujjati / sadhaNamivAsaMbaddhaM bhavaMti to pajjayA tassa // 480 // tatastasmAd ghaTAdiparyAyA api tasyA'kSarasya paryAyA bhavanti, yato'kSarasyA'pi ta upayujyante - upayogaM yAnti / kena 1, ityAha- tyAga-svaparyAyavizeSaNAdinA - tyAgena vaparyAyavizeSaNena copayogAdityarthaH / idamuktaM bhavati-ghaTAdiparyAyAH savenA'kSaresaMbaddhA api tatparyAyA bhavanti, tyAgenA'bhAvenopayujyamAnatvAt / yadi hi tatra teSAmabhAvo na bhavet tarhi tadakSaraM ghaTAdibhyo vyAvRttaM na siddhyet, tatrApi ghaTAdiparyAyANAM bhAvAt ityato'kSarasya tyAgenA'bhAvenopayogAd ghaTAdiparyAyAstasya bhavanti / tathA, svaparyAyANAM vizeSaNena vizeSavyavasthApakatvena paraparyAyA api tasya bhavanti / na hi paraparyAyeSvasatsu svaparyAyAH kecid bhedena siddhyanti, sva-parazabdayA pokSikatvAt / prayogaH - iha yadyasyopayujyate tad bhedavartyapi tasyeti vyapadizyate, yathA devadattAdeH svadhanam, upayujyante ca tyAga - svaparyAya vizeSaNAdibhAvena ghaTAdiparyAyA adhyakSarasya, ataste tasyA'pi bhavanti / evamakSaraparyAyA api ghaTAdervAcyA iti // 480 // etadeva bhAvayati sedhaNamasaMbaddhaM pi hu ceyaNNaM pitra nare jahA tassa / uvaujjai tti saghaNaM bhaNNai taha tassa pajjAyA // 481 // iha devadattAdike nare caitanyaM yathA''tmani saMbaddhaM, tathA svadhanamasaMbaddhamapi svadhanaM tasya loke bhaNyate / kutaH 1, upayujyata iti kRtvA / tathA'kSare'saMbaddhA api ghaTAdiparyAyAstasyA'kSarasya paryAyA bhavanti // 481 // anumevArtha dRSTAntAntareNa sAdhayati - jaiha daMsaNa - nANa carittagoyarA savvadavvapajjAyA / saddheya-neya-kiriyAphalovaogi tti bhinnA vi // 482 // jaiNo sapajjAyA iva sakajjaniSphAyaga tti saghaNaM va / AyANa ccAyaphalA taha savvesaM pivaNNANaM // 483 // iha yathA sarvadravya paryAyA bhinnA api santo yaterete bhavanti yateH saMbandhino vyapadizyante / kutaH 1, ityAha- svakArya 1 tyAga - svaparyAyavizeSaNAdinA sasya yadupayujyante / svadhanamivA'saMbaddhaM bhavanti tataH paryAyAstasya // 480 // 2 svadhanamivA'saMghamapi khalu caitanyamiva nare yathA tasya / upayujyata iti svadhanaM, bhaNyate tathA tasya paryAyAH // 481 // 3 yathA darzana- jJAna cAritragocarAH sarvadravya paryAyAH / zraddheya-jJeya-kriyAphalopayogina iti bhinnA api // 482 // yateH svaparyAMyA zSa svakAryaniSpAdakA iti svadhanamiva AdAna-tyAgaphalAstathA sarveSAmapi varNAnAm // 483 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 264 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 265 // Jain Education Internatio niSpAdakA iti hetoH / etadapi kutaH 1, ityAha- zraddheya-jJeya- kriyAphalopayogino yateriti kRtvA zraddheyatvenopayogAt jJeyatvenopayogAt, tyAgA-ssdAnAdikriyArUpaM yacchraddhAna-jJAnaphalaM tadupayogitvAcceti / kathaMbhUtAste sarvadravya paryAyAH 1, ityAha- darzana-jJAna-cAritragocarAH samyagdarzana- jJAna-cAritraviSayabhUtAH, te hi samyagdarzanena zraddhIyante, jJAnena tu jJAyante, cAritrasyA'pyAhAra-vastra-pAtrAdyupakaraNa-bheSaja- ziSyAdidvAreNopaSTambhahetavo bahavo bhavanti "avyavahArIo neraiyA" iti vacanAt / athavA, "paimammi savvajIvA bIe carime ya savvadavvAI | sesA mahatvayA khalu vaidikadeseNa davvANaM " // 1 // iti vacanAt / ete sarve'pi jJAna-darzana- cAritragocarAH, vratAnAM cAritrAtmajaitvAt, cAritrasya ca jJAna-darzanAbhyAM vinA'bhAvAt / ata evaite zraddheyatvAdyupayoginaH, etAnantareNa zraddhAnAdyayogAt, viSayamantareNa viSayiNo'nupapatteH / ke yathA svakAryaniSpAdakAH santo yaterbhavanti 1, ityAha- yathA jJAna-darzanAdirUpAH svaparyAyAH, svadhanaM vA yathA bhinnamapi devadattAderbhavati, tathA sarve'pi dravya-paryAyAstyAgA-''dAnaphalatvAt pratyekaM sarveSAmapyakArAdivarNAnAm, upalakSaNatvAd ghaTAdInAM ca bhinnA api bhavantIti ||482||483 || " na caitadutsUtram iti darzayati eNgaM jANaM savvaM jANai savvaM ca jANamegaM ti / iya savvamajANato nAgAraM savvahA muNai || 484 // iha sUtre'pyuktam - ""je egaM jANai se savrvvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANai" iti / kimuktaM bhavati - ekaM kimapi vastu sarvaiH sva-paraparyAyairyuktaM jAnannAvabudhyamAnaH sarve lokA-lokagataM vastu sarvaiH sva-paraparyAyairyuktaM jAnAti, sarvavastuparijJAnanAntarIyakatvAdekavastu jJAnasya / yazca sarva sarvaparyAyopetaM vastu jAnAti sa ekamapi sarvaparyAyopetaM jAnAti, ekaparijJAnA'vinAbhAvitvAt sarvaparijJAnasya / etacca prAgapi bhAvitameveti / ataH sarva sarvaparyAyopetaM vastvajAnAno nAkArarUpamakSaraM sarvathA sarvaprakAraiH sarvaparyAyopetaM jAnAti / tasmAccheSasamastavastuparijJAnairevaikamakSaraM jJAyate, nA'nyatheti bhAvaH // 484 // yadi nAmaivam, tathApi prastute ghaTAdiparyAyANAmakSaraparyAyatve kimAyAtam ?, ityAha 34 1 avyavahAriNo nairayikAH / 2 prathame sarvajIvA dvitIye carame ca sarvadravyANi / zeSA mahAvratAH khalu tadekadezena dravyANAm // 1 // 3 . cha. 'tadeka' / 4 evaM jAnan sarva jAnAti sarvaM ca jAnanekamiti / iti sarvamajAnan nAkA: sarvathA jAnAti // 484 // 5 ya ekaM jAnAti sa sarva jAnAti yaH sarva jAnAti sa ekaM jAnAti / 6 gha. cha. 'nAyeva, e' | For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 265 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH / jesu anAesu tao na najae, najae ya nAesu / kiha tassa te na dhammA ghaDassa rUvAidhamma vva ? // 485 // vizeSA tat tasmAd yeSu ghaTAdiparyAyeSvajJAteSu yadaikaM prastutamakSaraM na jJAyate, jJAteSu ca jJAyate, te ghaTAdiparaparyAyAH kathaM na tasya dharmAH api tu dharmA eva, yathA ghaTasya rUpAdayaH / prayogaH- yeSAmanupalabdhau yad nopalabhyate, upalabdhau copalabhyate, tasya te dharmA eca, yathA // 266 // ghaTasya rUpAdayaH, nopalabhyate ca prastutamekamakSaraM samastaghaTAdiparaparyAyANAmanupalabdhau, upalabhyate ca tadupalabdhau, iti te tasya dharmA iti // 485 // iha cAkSaraM vicArayitavyaM prastutam' ityetAvanmAtreNaiva tatsarvadravya-paryAyarAzipramANaM sAdhitam / na caitadeva kevalamitthaMbhUtaM draSTavyam , kintvasti yat kimapi vastu, tat sarvamitthaMbhUtameva, sarvasyApi vyAvRttirUpatayA paraparyAyasadbhAvAt , ityAha na hi navaramakkharaM savvadavva-pajjAyamANamaNNaM pi / jaM vatthumatthi loe taM savvaM savvapajjAyaM // 486 // gatArthaiva / / 486 // yadyevam , kimakSaramevA'GgIkRtyedaM paryAyamAnamuktam ?, iti bhASyakAra evottaramAha ihakkharAhigAro paNNavaNijjA ya jeNa tvviso| te ciMtijaMtevaM kaibhAgo savvabhAvANaM? // 487 // ihA'kSarAdhikAro yasmAt prastutaH, atastasyaivedaM paryAyamAnamuktaM draSTavyam , upalabhyate ca sarva vastvitthameva / bhavatvevam , kintu prastutasyAkSarasya ke svaparyAyAH, ke ca paraparyAyAH ?, ityAdi nivedyatAm , ityAha-'paNNavaNijjetyAdi' tasya sAmAnyenA'kArAPakSarasya svaparyAyatayA viSayastadviSayaH / yena yataH ke ?, ityAha- prajJApanIyA abhilApyAH paryAyAH, na punarabhilApyAH / atasta evaM cintyante vicAryante / katham ?, ityAha- katitho bhAgaste bhavanti / keSAm ?, sarvabhAvAnAM sarveSAmabhilApyA-nabhilApyaparyAyANAM samuditAnAmityarthaH / idamuktaM bhavati- abhilApyaM vastu sarvapakSaraNocyate / atastadabhidhAnazaktirUpAH sarve'pi tesyA'bhilApyAH prajJApa| nIyAH svaparyAyA ucyante / zeSAstvanabhilApyAH paraparyAyAH / ataste'bhilApyAH khaparyAyAH sarvaparyAyANAM katitho bhAgo bhavati, ityevaM vicintyata iti // 487 // 1yeSvajJAteSu tato na jJAyate, jJAyate ca jJAteSu / kathaM tasya te na dharmA ghaTasya rUpAdidharmA iva // 485 // 2 kha.pa.cha. 'te tasya dh| 3.hi navaramakSaraM sarvadanya-paryAyamAnamanyadapi / yad bastvasti loke tat sarvaM sarvaparyAyam // 486 // 4 ihAkSarAdhikAraH prajJApanIyAzca yena tadviSayaH / te cintyanta evaM katibhAgaH sarvabhAvAnAm ? // 47 // 5 pa.cha. 'tdbhi'| 6gha.cha. 'kha-parapa' / RECE // 266 / / For Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 267 // Jain Education Internation katham ?, ityAha 'paNNavaNijjA bhAvA vaNNANa sapajjayA tao thovA / sesA parapajjAyA to'NaMtaguNA nirabhilappA ||488 // yataH prajJApanIyA abhilApyA bhAvAH sAmAnyena varNAnAmakArAdInAM svaparyAyAstataH stokA anantabhAgavartinaH / zeSAstu nirabhilApyAH prajJApayitumazakyAH sarve'pi paraparyAyA iti; ataH svaparyAyebhyo'nantaguNAH / sarvasyA'pi hi vastuno lokA-lokAkAzaM vihAya stokAH svaparyAyAH, paraparyAyAstvanantaguNAH / lokA-lokAkAzasya tu kevalasyA'pyanantaguNatvAt zeSapadArthAnAM tu samuditAnAmapi tadanantabhAgavartitvAd viparItaM draSTavyam - stokAH paraparyAyAH, svaparyAyAstvanantaguNAH / er vineyAnugrahArthaM sthApanA kAcid nidarzyate, tadyathA - sarvAkAzapradezarAzeranye sarve'pi dharmAstikArya-pradeza- paramANu-dvayaNukAdayaH padArthAH sadbhAvato'nantA api kalpanayA kila daza, sarvAkAzapradeza padArthAstu kevalA api kila zatam, pratipadArtha ca paJca paJca vaparyAyAH / evaM ca sati dharmAstikAyapradezAdInAM sarveSAmapi padArthAnAM paJcAzadeva svaparyAyAH, te ca nabhasaH paraparyAyAH, stosvaparyAyANAM tu paJca zatAni, bahavazvAmI paraparyAyebhyaH / tasmAccheSapadArthAnAM sarveSAmapi nabhaso'nantatamabhAgavartitvAt nabhasastu kevalasyA'pi tebhyo'nantaguNatvAt svaparyAyA'lpa- bahutvavaiparItyaM draSTavyamiti / nabhaso'nyapadArthAnAM tvanenaiva nidarzanena paryAyANAM stokatvaM, paraparyAyANAM tu bahutvaM paribhAvanIyam, tathAhi kilaikasmin dharmAstikAyapradeze paJca vaparyAyAH, paraparyANAM tu paJcacatvAriMzadadhikAni paJca zatAni / evamakSara-paramANvAdAvapi vAcyam / ityalaM vistareNeti / / 488 // atra paro bhASyasyAssgamena saha virodhamudbhAvayati - 'naNu sabvAgAsapaesapajjAyA vaNNamANamAiDaM / iha savvadavya-pajjAyamANagahaNaM kimatthaM ti ? // 489 // 'nanu' ityasyAyAm, sarvasya lokA- lokavartina AkAzasya pradezAsteSAM mIlitA ye sarve'pi paryAyAste, varNasya paryAyANAM sUtre mAnaM parimANamAdiSTam- sarvAkAzapradezAnAM yAvantaH sarve'pi paryAyAstAvanta ekasyA'kSarasya paryAyA bhavanti, ityetAvadevA''game proktami 1 prajJApanIyA bhAvA varNAnAM svaparyayAstataH stokAH / zeSAH paraparyAyAstato'nantaguNA nirabhilApyAH // 488 // 3 namu sarvAkAzapradezaparyAyA varNamAnamAdiSTam / iha sarvadravyaparyAyamAnagrahaNaM kimarthamiti 1 // 489 // For Personal and Private Use Only 2 gha. cha. 'yaadipr'| bRhadvRttiH / // 267 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 268|| Jain Educations Internat tyarthaH iha tu "taM savvadavva-pajjAya simANaM muNeyavvaM' ityatra kimiti sarvadravya-paryAyamAnagrahaNaM kRtam / idamuktaM bhavati - "sevvAgAsapaesaggaM savvAgAsapaesehiM anaMtaguNiyaM pajjavakkharaM nipphajjai" iti nandisUtre proktam / etacca vRttau tatra vyAkhyAtam, tathathA "sarve ca tadAkAzaM lokA-lokAkAzamityarthaH, tasya ca pradezA nirvibhAgA bhAgAsteSAmayaM parimANaM sarvAkAzapradezAnaM, sarvAkAzapradezaiH, kiM ?, anantaguNitamanantazo guNitamanantaguNitam, ekaikasminnA kAzapradeze 'nantAnAmagurulaghuparyAyANAM sadbhAvAt, paryAyAkSaraM paryAyaparimANAkSaraM niSpadyate" iti / tadevamAgame kevalasarvAkAzapradezaparyAyarAzipramANamakSaraparyAyamAnamuktam, atra tu dharmA-dharmA''kAza- pudgala-jIvAstikAya- kAlalakSaNasarvadravya-paryAya rAzipramANaM taducyate iti kathaM na virodhaH 1 iti // 489 // atrottaramAha thovati na niddiTThA iharA dhammatthiyAipajjAyA / ke sa- parapajjayANaM haivaMtu, kiM hotu vA'bhAvo 1 // 490 // stokA AkAzaparyAyebhyo'nantabhAgavartina iti kRtvA nandisUtre dharmAstikAyAdInAM paJcadravyANAM paryAyA na nirdiSTA nAbhihitAH sAkSAt, kintu ya eva tebhyo'tibahavo'nantaguNAsta eva sarvAkAzaparyAyAH sAkSAduktAH, arthatastu dharmAstikAyAdiparyAyA api nandisUtre proktA draSTavyAH, itarathA - yadyetad nAbhyupagamyate, tadA te dharmAstikAyAdiparyAyA akSarasya sva-paraparyAyANAM madhyAt ke bhavantu - kiM svaparyAyA bhavantu 1, paraparyAyA vA ? kiMvA'bhAvaH kharaviSANarUpo bhavatu ?, iti trayI gatiH / tribhuvane hi ye paryAyAstaiH sarvairapyakSarAdervastunaH svaparyAyairvA bhavitavyam, paraparyAyairvA, anyathA'bhAvaprasaGgAt tathAhi ye kecana kacit paryAyAH santi te'kSarAdivastunaH sva- paraparyAyAnyatararUpA bhavantyeva, yathA rUpAdayaH, ye svakSarAdeH svaparyAyAH paraparyAyA vA na bhavanti, te na santyeva, yathA kharaviSANataikSNyAdayaH / tasmAd dharmAstikAyAdiparyAyAH sUtre stokasvenA'nuktA api ""je egaM jANai se sabbaM jANai" ityAdisUtraprAmANyAdarthato'kSarasya paraparyAyatvenoktA draSTavyA iti / / 490 / / athAnyat prerayati 1 gAthA 477 / 2 sarvAkAzapradezAnaM sarvAkAzapradezaranantaguNitaM paryavAkSaraM niSpadyate / 3 stokA iti na nirdiSTA itarathA dharmAstikAyAdiparyAyAH / ke sva-paraparyayANAM bhavantu kiM bhavatu vA'bhAvaH ? // 490 // 4 pa. cha. 'vaMti kiM' 5 ya ekaM jAnAti sa sabai jAnAti / For Personal and Private Use Only bRhadvattiH / // 268 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / EARRRO vizeSA. // 269 // 'kimaNaMtaguNA bhaNiyA jamagurulahupajjayA paesammi / ekkekkammi aNaMtA paNNatA vIyarAgehiM // 491 // nanu " savvAgAsapaesagaM savvAgAsapaesehiM aNaMtaguNiyaM" ityatra kimityAkAzapradezAH sUtre'nantaguNA bhaNitAH ? / atrottaramAha- 'jamityAdi' yad yasmAtkAraNAt ekaikasminnAkAzapradeze'gurulaghuparyAyA vItarAgaistIrthakara-gaNadharairanantAH prajJaptAH prarUpitAH / tatazcA'yamabhiprAyaH- iha nizcayanayamatena bAdaraM vastu sarvamapi gurulaghu, sUkSmaM tvagurulaghu / tatrA'gurulaghuvastusaMvandhinaH paryAyA abhyagurulaghavaH samaye'bhidhIyante, AkAzapradezAcA'gurulaghavaH, atastatparyAyA apyagurulaghavo bhaNyante / te ca teSu pratyekamanantAH santi / ataH sarvAkAzapradezAgraM sarvAkAzamadezairanantaguNamuktamiti bhAva iti // 491 // prakArAntareNa prerayannAha tatthAvisesiyaM nANamakkharaM iha suyakkharaM pagayaM / taM kiha kevalapajjAyamANatullaM havijjAhi ? // 492 // tatreti- "savvAgAsapaesagaM sabvAgAsapaesehiM aNaMtaguNiyaM pajjavakkharaM niSphajjaI" ityatra sUtre nanyadhyayane'vizeSitaM sAmAnyenaiva 'nANamakkharaM ti' jJAnamakSaraM pratipAditam , avizeSAbhidhAne ca kevalajJAnasya mahattvAt tadeva tatrA'kSaraM gamyate, iha tu zrutajJAnavicArodhikArAt zrutAkSaramakArAdyevA'kSarazabdavAcyatvena prakRtaM prastutam / tataH ko doSaH, ityAha- taccA'kArAdi zrutAkSaraM kathaM kevalaparyAyamAnatulyaM bhavet - na kathaJcidityarthaH / ayamabhiprAya:- kevalasya sarvadravya-paryAyavettRtvAd bhavatu sarvadravya-paryAyamAnatA, zrutasya tu tadanantabhAgaviSayatvAt kathaM tatpayoyamAnatulyatA ? iti // atrocyate-nanu tatrApi 'akkhara saNNI samma sAiyaM khalu' ityAdiprakrame'payavasitazrute vicAryamANe " savvAgAsapaesagaM" ityAdi sUtraM paThyate, tato yatheha, tathA tatrApi zrutAdhikArAdakSaramakArAdyeva gamyate na tu kevalAkSaram / atha brUSe- tatra dvitIyamanantaraM sUtraM yat paThyate "sabajIvANaM pi ya NaM akkharassa aNaMtabhAgo niccugghADiyao" iti, etasmAt kevalAkSaraM tatra gamyate, na tu . kimanantaguNA bhaNitA yadaguruladhuparyayAH pradeze / ekaikasminnanantAH prajJaptA vItarAgaiH // 491 // 2 sarvAkAzapradezAnaM sAkAzapradezairanantaguNitam / 3 tatrAvizeSitaM jJAnamakSaramiha zrutAkSaraM prakRtam / tat kathaM kevalaparyAyamAnatulyaM bhavet / // 492 // * sarvAkAzapradezAmaM sarvAkAzapradezairanantaguNitaM paryavAkSaraM niSpadyate / 5 gha. cha. 'rAt dhu'| 6 gAthA 454 / . sarvajIvAnAmapi cAkSarasyA'nattabhAgo nityodghAditaH / // 269 // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAPos / zrutAkSaram , sakaladvAdazAGgavidA saMpUrNasyA'pi zrutAkSarasya sadbhAvAt , 'sarvajIvAnAmakSarasyA'nantabhAgo nityodghATaH' ityasyA'rthasyAvizeSA 'nupptteH| aho ! asamIkSitAbhidhAnam , yata evaM sati kevalAkSaramapi tatra nopapadyate, kevalinAM saMpUrNasyApi kevalAkSarasya sadbhAvAt , 'sarvajIvAnAmakSarasyA'nantabhAgo nityodghATaH' ityasyA'rthasyAnupapattereva / atha manuSe-tatrA'vizeSeNa sarvajIvagrahaNe satyapi prakaraNAt , // 270|| apizabdAd vA kevalino vihAyA'nyeSAmevA'kSarasyA'nantabhAgo nityodghATa iti kevalAkSaragrahaNevirodhaH / hanta ! tadetat zrutAkSaragrahaNe'pi samAnam , yatastatrA'vizeSeNa sarvajIvagrahaNe satyapi prakaraNAt , apizabdAd vA samastadvAdazAGgIvido vihAyA'nyeSAmevA'smadAdInAmakSarasyA'nantabhAgo nityodbATa itIhApi zakyata eva vaktum / tasmAt tatra, iha ca zrutAkSaramakArAyeva gamyate // 492 // yadi vAna zrutAkSaraM tatra kevalAkSaramapi bhavatu, na ca zrutAkSarasya kevalaparyAyatulyamAnatA virudhyate / katham ?, ityAha 'sayapajjavehiM taM kevaleNa tullaM na hojja na parehiM / sa-parapajjAehi u tullaM taM kevaleNeva // 49 // svakAH svakIyA akAre-kAro-kArAdayo'nugatAH zrutajJAnasya svaparyAyA ityarthaH, tairanugataiH svaparyAyaistat zrutAkSara kevalena kevalAkSareNa tulyaM na bhavet , sarvaparyAyAnantabhAgavartitvAcchutajJAnasvaparyAyANAm ; kevalajJAnaM tu sarvadravya-paryAyarAzipramANaM, sarveSvapi teSu vyApArAt , tathAhi-loke samastadravyANAM piNDitaH paryAyarAziranantAnantasvarUpo'pyasatkalpanayA kila lakSam , etanmadhyAcchUtajJAnasya svaparyAyANAM kila zatam , tadUnalakSaM tu paraparyAyAH, kevalajJAne tvetallakSamapi paryAyANAmupalabhyate, sarvopalabdhisvabhAvAt tasya / te copalabdhivizeSAH sarve'pi kevalasya paryAyAH svabhAvAH, jJeyopalabdhisvabhAvatvAt jJAnasya / evaM ca sati lakSaparyAyaM kevalaM, zrutasya tu zataM svaparyAyANAm / atastaistatkevalaparyAyarAzitulyaM na bhavediti sthitam / taIi paraparyAyaistat tasya tulyaM bhaviSyatItyAha- na paraiH- nApi paraparyAyaistat kevalena tulyaM bhavet / tathAhi- ghaTAdivyAvRttirUpAH paraparyAyAstasya vidyante'nantAnantAH, kalpanayA tu zatonalakSamAnAH, tathApi sarvadravya-paryAyarAzitulyA na bhavanti, sarvaparyAyAnantabhAgena kalpanayA zatarUpeNa sadbhAvatastvanantAtmakena vaparyAyarAzinA nyUnatvAt , kevalasya tu saMpUrNasarvaparyAyarAzimAnatvAditi / sva-paraparyAyaistu tat kevalaparyAyatulyameva, kevalavat tasyApi sarvadravya-paryAyapramANatvAditi // 493 // ___Aha-yadyevam , kevalena sahA'sya ko vizeSaH / ucyate asti vizeSaH, yataH / svakaparyavaistatU kevalena tulyaM na bhaved na paraiH / sva-paraparyAyaistu tulyaM tat kevalenaiva // 493 // // 270 // SPITEMPITTEET Jan Education intem For Personal and Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvattiH / CON // 27 // avisesakevalaM puNa sayapajjAehiM ceva tattullaM / jaM neyaM pai taM savvabhAvavvAvAraviNiuttaM // 494 / / ubhayatra sarvadravya-paryAyarAzipramANatve tulye'pi zruta-kevalayorasti vizeSa ityevaM punaH zabdoca vizeSayAtanArthaH / kaH puna- rasau vizeSaH ?, ityAha- avizeSeNa paryAyasAmAnyena yuktaM kevalamavizeSakevalaM sva-paravizeSarahitaiH sAmAnyata evA'nantaparyAyairyukta kevalajJAnamavizeSakevalamityarthaH / tadevaMbhUtaM kevalaM svaparyAyaireva tattulyaM- tena prakramAnuvartamAnasarvadravya-paryAyarAzinA tulyaM tattulyaM, zrutajJAnaM tu samuditaireva sva paraparyAyaistattulyamiti vizeSa iti bhAvaH / kathaM punaH kevalajJAnasya tAvantaH paryAyAH1, ityAha- 'jaM neyamityAdi' yad yasmAt kevalajJAnaM sarvadravya-paryAyalakSaNaM jJeyaM prati sarvabhAveSu niHzeSajJAtavyapadArtheSu yo'sau paricchedalakSaNo vyApArastatra viniyukta pratisamayaM pravRttimadityarthaH / idamuktaM bhavati- kevalajJAnaM sarvAnapi sarvadravya-paryAyAn jAnAti, te ca tena jJAyamAnA jJAnavAdinayamatena tatsvarUpatayA pariNatAH, tato jJAnamayatvAt te kevalasya svaparyAyA eva bhavanti, ataH kevalajJAnaM taireva sarvadravyaparyAyarAzitulyaM bhavati / zrutAdijJAnAni tu sarvadravya-paryAyarAzeranantatamameva bhAgaM jAnanti / atasteSAM svaparyAyA etAvanta eva bhavanti, ato na zrutajJAnaM svaparyAyaistattulyaM, tadanantabhAgavartisvaparyAyamAnatvAt, iti zruta-kevalayorvizeSaH / atra pakSe kevalasya paraparyAyavivakSA na kRtA / ye hi kevalasya niHzeSajJeyagatA viSayabhUtAH paryAyAste jJAnAdvaitavAdinayamatena jJAnarUpatvAdApatyaiva vaparyAyAH moktAH, na tu paraparyAyApekSayA, ityavizeSakevalatvavirodho nAzaGkanIya iti // 494 // tadevaM jJAnavAdinayamatavivakSayaiva kevalasya paraparyAyAbhAvaH proktaH, vastusthityA punaridamapi sva-paraparyAyAnvitameveti darzayati vetthusahAvaM pai taM pi sa-parapajjAyabheyao bhinnaM / taM jeNa jIvabhAvo bhinnA ya tao ghaDAIyA // 495 // vastusvabhAvaM prati yathAvasthitavastusvarUpamAzritya tadapi kevalajJAnamakArAdyakSaravat sva-paraparyAyabhedato bhinnameva, na tu yathoktanItyA svaparyAyAnvitameveti bhAvaH / kutaH ?, ityAha- yena kAraNena tatkevalajJAnaM jIvabhAvaH pratiniyato jIvaparyAyo na ghaTAdisvarUpaM tat, nApi ghaTAdayastatsvabhAvAH, kiMtu tato bhinnAH / iti tena jJAyamAnA api kathaM tasya svaparyAyA bhaveyuH, sarvasaMkaraikatvAdiprasaGgAt / tasmAdamUrtatvAccetanavaca-sarvavettRtvA-atipAtitva-nirAvaraNatvAdayaH kevalajJAnasya svaparyAyAH, ghaTAdiparyAyAstu vyAvRttimAzritya prpryaayaaH| , bhavizeSakevalaM punaH svakaparyAyareva tastulyam / yajjJeyaM prati tat sarvabhAvacyApAraviniyuktam // 494 // 2 vastusvabhAvaM prati tadapi sva-paraparyAyabhedato bhinnam / tad yena jIvabhAvo bhinAzca tato ghaTAdikAH // 495 // 3 ka.kha.ga. 'tNv'| // 27 // For Pesona Pe User Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhdvttiH| // 272 // Share anye tu vyAcakSate- sarvadravyagatAn sarvAnapi paryAyAn kevalajJAnaM jAnAti, yena ca svabhAvenaika paryAya jAnAti na tenaivA'paramapi, kintu svabhAvabhedena, anyathA sarvadravya-paryAyaikatvamasaGgAt / tasmAt sarvadravya-paryAyarAzitulyAH svabhAvabhedalakSaNAH kevalajJAnasya vaparyAyAH, sarvadravya-paryAyAstu paraparyAyAH, ityevaM svaparyAyAH, paraparyAyAzcobhaye'pi parasparaM tulyAH kevalasyeti / / 495 // evaM ca sati kiM sthitam , ityAha___avisesiyaM pi sutte akkharapajjAyamANamAi8 / suya-kevalakkharANaM evaM doNhaM pi na viruddhaM // 496 // evaM satyaviruddham- evaM satyaviziSTamapi nandisUtre yatsarvAkAzapradezAgramanantaguNitamakSarapramANamAdiSTam / tat zrutasya, kevalasya vA na viruddham , zrutAkSarasya kevalasya coktanyAyenA'rthato dvayorapi smaanpryaaytvaat| tathAhi- zrutasya, kevalasya ca paraparyAyA nirvivAdaM tulyA eva, svaparyAyAstu yadyapi 'anye tu byAcakSate' ityAdinA'nantarameva kevalasya bhUyAMsaH proktAH, tathApi tebhyo vyAvRttatvAta tAvantaH zrutasya paraparyAyA vardhanta iti / tadevaM dvayorapi sAmAnyataH paryAyasamAnatvam, ityubhayorapi grahaNe sUtre na kimapi ryata iti||496|| nanvetat sarvaparimANamakSaraM kiM sarvamapi jJAnAvaraNakarmaNA''briyate, na vA, ityAha taissa u~ aNaMtabhAgo niccugghADo ya savvajIvANaM / bhaNiyo suyammi kevalivajjANaM tivihabheo vi||49|| tasya ca sAmAnyenaiva sarvaparyAyaparimANA'kSarasyA'nantabhAgo nityodghATitaH sarvadaivA'nAvRtaH kevalivarjAnAM sarvajIvAnAM jaghanya-madhyamo-skRSTatrividhabhedo'pi zrute bhaNitaH pratipAdita iti / / 497 // tatra savejaghanyasyA'kSarAnantabhAgasya svarUpamAha so puNa savvajahanno ceyaNNaM nAvarijai kayAi / ukkosAvaraNammi vi jalayacchannakabhAso vva // 498 // sa punaH sarvajaghanyo'kSarAnantabhAga Atmano jIvatvanibandhanaM caitanyamAtra, tacca tAvanmAtramutkRSTAvaraNe'pi sati jIvasya kadAcidapi nAbriyate na tiraskriyate, ajIvatvaprasaGgAt , yathA suSThapi jaladacchannasyA'syA''dityasya bhAsaH prakAzo dina-rAtrivibhAganibandhanaM kiJcittamAmAtraM kadApi nA''viyate, evaM jIvasyApi caitanyamAnaM kadA~cid nAtriyata iti bhAva iti / / 498 // 11.cha. 'lasya' / 2 avizeSitamapi sUtre'kSaraparyAyamAnamAdiSTam / zruta kevalAkSarayorevaM dvayorapi na viruddham // 496 // 3 tasya tvanantabhAgo nityodghATazca sarvajIvAnAm / bhaNitaH zrute kevalivarjAnAM trividhabhedo'pi // 497 // 4 gha.cha. 'uNa a'| 5 sa punaH sarvajaghanya caitanyaM nAviyate kadApi / utkRSTAvaraNe'pi jaladacchannArkabhAsa iva // 498 // 6 gha. cha. 'nA' / 7 gha.cha. 'dApi naa'| PAPRASAsara 9.9APOrcialive // 272 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 273 // Jain Educationa Internation hi punarasau sarvajadhanyo'kSarAnantabhAgaH prApyate 1, ityAha thINaddhisahiyanANAvaraNodayao sa patthivAINaM / beiMdiyAiyANaM parivaDeDhae kamavisohIe // 499 // styAnardhimahAnidrodayasahitotkRSTajJAnAvaraNodayAdasau sarvajaghanyo'kSarAnantabhAgaH pRthivyAdyekendriyANAM prApyate / tataH kramavizuddhayA dvIndriyAdInAmasau krameNa vardhata iti // / 499 / / tardyutkRSTaH, madhyamacaiSa keSAM mantavyaH 1, ityAha koso ukkosa suyaNANavio, taovasesANaM / hoi vimajjho majjhe chaTTANagayANa pAeNa // 500 // vAkSarAnantabhAga utkRSTo bhavatyutkRSTazrutajJAnavidaH saMpUrNa zrutajJAnasyetyarthaH / atrAha - nanvasya kathamakSarAnantabhAgaH, yAvatA zrutajJAnAkSaraM saMpUrNamapyasya prApyata eva / satyam, kintu saMlulitasAmAnyazruta - kevalAkSara pekSayaivA'syAkSarAnantabhAgo vivakSitaH "kevalivajjANaM tivihabheo vi' ityanantaravacanAt, anyathA hi yathA kevalinaH saMpUrNakevalAkSarayuktatvenA'kSarAnantabhAgastrivi ghospi na saMbhavati, iti tadvarjanaM kRtam, evaM saMpUrNa zrutajJAnino'pi samasta zrutAkSarayuktatvenA'GgarAnantabhAgastrividho'pi na saMbhavatIti tadvarjanamapi kRtaM syAt / tasmAdasaMmilitasAmAnyAkSarApekSayaivA'sya ('kSarAnantabhAgaH proktaH / sAmAnye cA'kSare vivakSite kevalAkSarApekSayA zrutajJAnAkSarasya saMpUrNa'pyanantabhAgavartitvaM yuktameva kevalajJAnasva paryAyebhyaH zrutajJAnasvaparyAyANAmanantabhAgavartitvAt tasya parokSaviSayatvenA'spaSTRtvAcceti / yacca samuditasva-paraparyAyApekSayA zruta- kevalAkSarayostulyatvaM tadiha na vivakSitameveti / .6 anye tu - 'so puNa savvajahanno ceyaNNaM' ityAdigAthAyAM sa punarakSaralAbhaH " iti vyAcakSate / idaM cAnekadoSAnvitatvAt, jina bhadragaNikSamAzramaNapUjyaTIkAyAM cAdarzanAdasaMgatameva lakSAta tathAhi - ' tessa u anaMtabhAgo niccugghADo ' ityAyanantaragAthAyAmakSarAnantanAga evaM mahutaH, akSaralAbhastvanantaraparAmarzinA tacchabdena kuto labdhaH 1, kimAkAzAt patitaH / kiJca yadyakSaralAbha itIha vyAyate tarhi 'kevalivajANaM tivihabheo vi ' ityatra kimiti kevalino varjanaM kRtam / yathA hi zrutAkSaramAzrityo 35 1 sthAnasahitajJAnAvaraNodayataH sa pRthivyAdInAm / dvIndriyAdikAnAM parivardhate kramavizuddhayA // 499 / / 2 gha. cha. 'TUTa ka 3 utkRSTa utkRSTazrutajJAnavidaH, tato'yazeSANAm / bhavati vimadhyo madhye padsthAnagatAnAM prAyeNa // 500 // 4 gha. cha. jha. 'o vise| 5 gAthA 497 / 6ka. 'spAina' | 7 gAthA 498 / For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 273 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63. 92 vizepA0 // 274 // bAbA tkRSTo'kSaralAbhaH saMpUrNazrutajJAnavato labhyate, tathA kevalAkSaramaGgIkRtyotkRSTo'sau kevalino'pi labhyata eva, kiM tadvajanasya phalam / kSamAzramaNapUjyaizca 'thINaddhi' ityAdigAthAyAmitthaM vyAkhyAtam- "sa ca kila jaghanyato'nantabhAgaH" ityAdi / atha sAmAnyamakSaraM neha prakrame gRhyate, kintu zrutAkSarameveti / tadayuktam , cirantanaTIkAdvaye'pyakSarasya sAmAnyasyaiva vyAkhyAnAt / kiJca, vizeSatotra zrutAkSare gRhyamANe 'tasya zrutAkSarasyA'nantabhAgaH sarvajIvAnAM nityodghATaH' iti vyAkhyAnamApadyate / etaccAyuktam , saMpUrNazrutajJAninAM, | tato'nantabhAgAdihInazrutajJAnavatAM ca zrutAkSarAnantabhAgavattvAnupapatteH / kizca, (so uNa) 'kevaliva jANaM tivihabheo vi' ityetadasaMbaddhameva syAt , kevAlinaH sarvathaiva zrutAkSarasyA'saMbhavena tadarjanasyA''narthakyaprasaGgAditi / paramArtha ceha kevalinaH, bahuzrutA vA vidanti, ityalaM prasaGgena / vimadhyamamakSarAnantabhAgamAha- tatastasmAdutkRSTazrutajJAnavido'vazeSANAmekendriya-saMpUrNazrutajJAninormadhye vartamAnAnAM SaTsthAnapatitAnAmanantabhAgAdigatAnAM prAyeNa vimadhyo madhyamo'kSarAnantabhAgo bhavati / ekasmAdutkRSTazrutajJAnino'vazeSAH kecit zrutamAzritya tulyA api bhavanti, ata uktam-prAyeNAvazeSANAM vimadhyama iti / ayamarthaH-vivakSitAdekasmAdutkRSTazrutajJAnino'vazeSANAmapi keSAJcidutkRSTazrutajJAnavatAM tattulya evA'kSarAnantabhAgo bhavati, na tu vimadhyama utkRSTa ityarthaH // iti saptacatvAriMzadgAthArthaH // 500 // // ityakSarazrutaM samAptamiti // atha tatpratipakSabhUtamanakSarazrutamAha U~sasiyaM nIsasiyaM nicchuDhaM khAsiaM ca chIyaM ca / nissiMghiyamaNusAraM aNakkharaM cheliyAIyaM // 50 // ucchrasanamucchasitaM, bhAve niSThApatyayaH / tathA, niHzvasanaM niHzvasitam / niSThIvanaM niSThUtam / kAsanaM kAsitam / kSavaNa kSutam / niHsiGghanaM niHsiGgitam / anusvAravadanuvAram , akSaramapi yadanusvAravaduccAryata ityarthaH / etaducchasitAdyanakSarazrutam / na kevalametat , kintu seNTanaM seSTitam , etadAdi cA'nakSarazrutamiti prAktanasamuccayArthacazabdayoreko'tra yojyate / AdizabdAt pUtkRta-sItkArAdiparigrahaH // iti niyuktigAthArthaH // 501 // 15. cha. 'napha' / 2 gAthA 499 / 3 gAthA 497 // 4 pa.cha. 'madhyamo m'| 5 ucchvasitaM niHzvasitaM niSThUtaM kAsitaM ca kSutaM ca / niHsiktimanusvAramanakSaraM seNTitAdikam // 5.1 // 6 gha.cha. 'dina' / // 274 // For Peso Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTa-mApadAsa PRECASS zeSA0 // 275|| atha bhASyamUsasiyAI davvasuyamettamahavA suovauttassa / savyo ciya vAcAro suyamiha to kiM na ceTThA vi?||502|| ihocchasitAdyanakSarazrutaM dravyazrutamAtramevA'vagantavyam , zabdamAtratvAt : zabdazca bhAvazrutasya kAraNameva, yacca kAraNaM tad dravyameva bhavatIti bhAvaH / bhavati ca tathAvidhocchvAsita-niHzvasitAdizravaNe 'sazoko'yaM' ityAdi jJAnam / evaM viziSTAbhisandhipUrvakAniSThUtakAsita kSutAdizravaNe'pyAtmajJAnAdi jJAnaM vAcyAmiti / athavA, zrutajJAnopayuktasyAtmanaH sarvAtmanaivopayogAt sarvo'pyucchasitAdiko vyApAraH zrutameveha pratipattavyam , ityucchrasitAdayaH zrutaM bhavantyeveti / Aha- yadyevam, tato gamanA-''gamane-calana-spandanAdikA'pi ceSTA vyApAra eva / tataH zrutopayuktasya saMbandhinyeSA'pi kiM zrutaM na bhavati / ucyate-kaH kimAha - prAmotyanena nyAyena sA'pi zrutam // 502 // rUDhIya taM suyaM subai tti ceTThA na suvvai kayAi / ahigamayA vaNNA iva jamaNussArAdao teNaM // 503 // uktanyAyena zrutatvaprAptau samAnAyAmapi tadevocchvAsitAdi zrutam , na zirodhUnana-karacalanAdiceSTA, yataH zAstrajJalokaprasiddhA rUDhiriyam / tata ucchasitAyeva zrutaM rUda, na ceSTetyarthaH 'zrUyate iti zrutamiti cAnvarthavazAt tadevocsitAdi zrutam, na ceSTA' ityevaM cazabdaH pakSAntarasUcakaH, bhinnakramazca / karAdiceSTA tu dRzyatvAt kadApi na zrUyate, iti kathamasau zrutaM syAt ? ityarthaH / / anusvArAdayastvakArAdivarNA ivA'rthasyAdhigamakA eveti / tena kAraNena te nirvivAdameva zrutam // iti gAthAdvayArthaH // 503 // // ityanakSarazrutamiti // atha saMjJizrutamabhidhitsurAhasaNNissa suyaM jaM taM saNNisuyaM so ya jassa sA saNNA / hoi tihA kAliya-heu-hiDivAovaeseNa // 50 // 7 ucchasitAdi dravyazrutamAtramathavA zrutopayuktasya / sarva evaM vyApAraH zrutamiha tataH kiM na ceSTApi? // 502 // 2 ka. 'na-pa' / 3 rUDhizca tat zrutaM zrUyata iti ceSTA na zrUyate kadApi / adhigamakA varNA iva yadanusvArAdayastena // 503 // 4 gha. cha. 'DhI te'| 5 saMjinaH zrutaM yat tat saMjJizrutaM sa ca yasya sA saMjJA / bhavati nidhA kAlika-hetu-dRSTivAdopadezena // 504 // 275 // Jan Education Inter For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ory Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 276 // Jain Education Internat saMjJitaM tAvat tadevA'bhidhIyate yat saMjJinaH saMbandhi / so'pi saMjJI sa eva yasyA'sau saMjJA samasti / sA ca saMjJA trividhA bhavati - dIrghazabdalopAd darghikAlikopadezena, hetuvAdopadezena, dRSTivAdopadezena ceti // 504 // atra paraH mAha jaii saNNAsaMbaMgheNa saNNiNo, teNa saNNiNo savve / egiMdiyAiyANa vi jaM saNNA dasavihA bhaNiyA // 505 // saMjJA vidyate yeSAM te saMjJinaH ityevaM saMjJAsaMbandhAd yadi saMjJina iSyante, tadA tena saMjJAsaMbandhena sarve'pyekendriyAdayo jIvAH saMjJinaH prApnuvanti, na punaH ke'pyasaMjJinaH, ityevamativyAptiprasaGgaH, yataH sarvajIvAnAmekendriyAdInAmapi prajJApanAdiSu saMjJA dazavidhA bhaNitA, tadyathA - ""egiMdiyANaM bhaMte ! kaivihA saNNA pannattA ? / goyamA ! dasavihA, taM jahA- AhArasaNNA, bhayasaNNA, mehuNasaNNA, pariggahasaNNA, kohasaNNA, mANasaNNA, mAyAsaNNA, lohasaNNA, ohasaNNA, logasaNNA " evaM dvIndriyAdInAmapi vAcyam / tat ke nAmetthamasaMjJinaH ?, proktA caite'nekazasteSu teSu pradezeSvAgame, tataH kathametat ? iti / / 505 / / atra parihAramAha 1 thavA na sohaNA viya jaM sA to nAhikIrae ihaI / karisAvaNeNa dhaNavaM na rUvavaM muttimetteNa // 506 // jaha bahuvyo ghaNavaM pattharUvo a rUvavaM hoi / mahaIe sohaNAe ya taha saNNI nANasaNNAe // 507 // yad yasmAt kAraNAt sA dazavidhA saMjJA kAcit tAvadoghasaMjJAtmikA stokA iti svalpA, tato'tra nAdhikriyate na tathA saMjJI vaktuM yujyata iti bhAvaH / na hi kArSApaNamAtrAstitvena loke'pi dhanavAnucyate / AhAra-bhaya-parigraha-maithunAdisaMjJAtmikA'pi ca bhUyasya pIha nAdhikriyate, tAmapyAzritya na 'saMjJI' iti nirdizyata ityarthaH, yato nA'sau zobhanA - mohAdijanyatvena nAsau viziSTetyarthaH / na cA'vizi 1 yadi saMjJAsaMbandhena saMjJinaH tena saMjJinaH sarve / ekendriyAdikAnAmapi yat saMjJA dazavidhA bhaNitA // 505 // 2 ekendriyANAM bhagavan ! katividhA saMjJA prajJaptA 1 / gautama ! dazavidhA, tathathA AhArasaMjJA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA, parigrahasaMjJA, krodhasaMjJA, mAnasaMjJA, mAyAsaMjJA, lobhasaMjJA, oghasaMjJA, lokasaMjJA / 3 pa. cha. 'lobhs'| 4 stokA na zobhanA'pi ca yat sA tato nA'dhikriyata iha / kArSApaNena dhanavAn na rUpavAn mUrtimAtreNa // 506 // yathA bahudravyo dhanavAn prazastarUpazca rUpavAn bhavati / mahatyA zobhanayA ca tathA saMjJI jJAnasaMjJayA 507 // 5 gha. cha. 'vo ya ruu'| For Personal and Private Use Only bRhadvRciH / // 276 // www.jainelltrary.org Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRttiH / // 277 // eyA saMjJayA 'saMjI' ityabhidhAtuM yujyate / na hi loke'pyaviziSTena mUrtimAtreNa 'rUpavAn' ityabhidhIyate / tarhi kIdRzyA saMjJayAna saMjJI pocyate , ityAha- yathA loke bahudravya eva dhanavAnabhidhIyate, prazastarUpazca rUpavAn bhavati, tathA'trApi mahatyA zobhanayA ca jJAnAvaraNakarmakSayopazamajanyamanojJAnasaMjJayaiva saMjJA vyapadizyate - saMjJAnaM saMjJA manovijJAnamityarthaH, tadrUpA mahatI, zobhanA ca saMjJehAdhikriyate, nAnyeti bhAvaH / tatapA manojJAnarUpA saMjJA yeSAmasti te sajJinaH, nAnya iti / / 506 // 507 // - pUrva saMjJAyAvaividhyaM yaduktaM, tatra dIrghakAlikIsvarUpaM tAvadAha iha dIhakAligI kAligitti saNNA jayA sudIhaM pi| saMbharai bhUyamissaM ciMtei ya kiha Nu kAyavvaM // 508 // iha dIrghazabdasya luptadarzanAd dIrghakAlikI 'kAlikI' ityucyate, kAlikI cAsau saMjJA ca puMvadbhAvAt 'kAlikasaMjJA' iti draSTavyam / yayA sudIrghamapi kAlaM bhUtamatItamartha smarati, eSyacca bhaviSyadvastu cintayati- 'kathaM nu nAma kartavyam ?' ityeSA cintAmAzritya dIrgho'tItA-''nAgatavastuviSayaH kAlo yasyAM sA dIrghakAlikI kAlikasaMjJocyata ityarthaH // 508 // eSA ca saMjJA yasyA'styasau kAlikasaMjJI, sa ca yo bhavati, etad darzayati__koliyasaNi tti tao jassa taI so ya jo maNojogge / khaMdheNate ghettuM mannai talladdhisaMpaNNo // 5.9 // 'tautti' tako'sau 'kAlikasaMjhI' ityabhidhIyate / yasya kim ?, ityAha- 'jassa tai ti yasyA'sau kAlikasaMjJA prApyate / sa ca ko vijJeyaH 1, ityAha- 'so ya jo maNojoggetyAdi sa ca kAlikasaMjJI vijJeyo yo yaH kazcid manojJAnAvaraNakarmakSayopazamAd manolabdhisaMpanno manoyogyAnanantAn skandhAn manovargaNAbhyo gRhItvA manastvena pariNamayya manyate cintanIyaM vastviti / sa ca garbhajastiyaG manuSyo vA devaH, nArakazceti // 509 // asya caivaMbhUtasya saMjJinaH kiM bhavati ?, ityAha rUve jahovaladdhI cakkhumao dasie payAseNaM / taha chanvihovaogo maNadavvapayAsie atthe // 510 // SonoteTOR 277 // 1iha dIrghakAlikI kAlikIti saMjJA yayA sudIrghamapi / smarati bhUtameSyacintayati ca kathaM nu kartavyam / / 5.8 // 2 kAlikasaMjJIti sako yasya sA sa ca yo manoyogyAn / skandhAnantAn gRhItvA manyate tallabdhisaMpannaH // 509 // 3 . cha. 'nnkss'| gha. cha. 'asyaiva' / 5 rUpe yathopakandhizcakSupmato darzite prakAzena / tathA pavidhopayogo manodravyaprakAzite'rthe // 51. // J a intem For Don Pe Use Only AURNumjaineltrary.org Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja zeSA. 278|| yathA rUpe ghaTa-paTAdisaMbandhini cakSuSmato locanayuktasya jantorupalabdhizcakSurvijJAnamutpadyate / kathaMbhUte rUpe ?, darzite pradIpAdiprakAzena, tathA tenaiva prakAreNa manovijJAnAvaraNakarmakSayopazamavato jIvasya cintApravartakamanastvapariNatamanodravyamakAzite zabda bRhadvatiH / rUpAdike'rthe manaHSaSThendriyapazcakabhedAt pavidhopayogastrikAlaviSayo'pi samupajAyata iti // 510 // atra vineyaH pRcchatinanvasaMjJinaH kiM sarvathaivendriyopalabdhirna bhavati ?, ityAha avisuddhacakkhuNo jaha nAipayAsammi rUvaviNNANaM / asaNNiNo tahatthe thovamaNodavvaladdhimao // 511 // yathA'vizuddhacakSuSo nAtiprakAze mandamandaprakAzAnvitapradeze'spaSTA rUpopalabdhirbhavati, evamasaMjJinaH sanmUchenajapazcendriyasya khalpamanovijJAnakSayopazamavazAdatistokamanodravyagrahaNazakteH zabdAdyarthe'spaSTaivopalabdhirbhavatIti / / 511 // ___yadi sanmUchenajapaJcendriyasyaivaMbhUtamaspaSTaM jJAnaM bhavati, taDaeNkendriyAdInAM tat kathaMbhUtaM bhavati ?, ityAha- . jaiha mucchiyAiyANaM avvattaM savvavisayaviNNANaM / egeMdiyANa evaM, suddhayaraM beiMdiyAINaM // 512 // yA~ mUJchitAdInAM sarveSvapyartheSvavyaktameva jJAnaM bhavati, evamatiprakRSTAvaraNodayAdekendriyANAmapi, tataH zuddhataraM zuddhatamaM dvIndriyAdInAmApazcendriyasanmUchejebhyaH, tataH sarvaspaSTatamaM saMjJinAmiti / Aha- kutaH punazcaitanye samAne'pi jantUnAmidamupalabdhinAnAtvam / ucyate- sAmarthyabhedAt , sa ca kSayopazamavaicitryAt / / 512 // aitadevAha tulle cheyagabhAve jaM sAmatthaM tu cakkarayaNassa / taM tu jahakkamahINaM na hoi sarapattamAINaM // 513 // Iya maNovisaINaM jA paDuyA hoi uggahAIsu / tulle ceyaNabhAve asaNNINaM na sA hoi // 514 // , avizunacakSuSo yathA nAtiprakAze rUpavijJAnam / asaMzinastathA'rthe stokmnovylaabdhimtH|| 5 // 2 ka. ga. 'thaM bha' / 3 yathA mUrcchitAdInAmavyaktaM sarvaviSayavijJAnam / ekendriyANAmevaM, zuddhataraM dvIndriyAdInAm // 512 // 4 gha. cha. 'thA snmuu| 55. cha. 'ta' / 6 tulye chedakabhAve yat sAmayaM tu cakraratnasya / tattu yathAkramahInaM na bhavati zarapatrAdInAm // 513 // KH // 278 // iti manoviSayANAM pA paTutA bhavatyavagrahAdiSu / tulye cetanabhAve'saMzinA na sA bhavati // 51 // PAPEPARWALPEPPEPARAPIS E AARADASTAGRAMMARATIBHASHTATATISTOTATEMEDIODIORORSEE SHASTRA rasamasa OTATATTONSTATEMBINITATSETS Jan Education interna For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ory Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 279 // PRIOR bRhadvattiH / P e iha yathA tulye'pi cchedakabhAve cakravartisaMvandhinazcakraratnasya yacchedanasAmarthya tadanyeSAM khaDga-dAtra-zarapatrAdInAM chedakavastUnAM / na bhavatyeva / kutaH 1, ityAha- yato yathAkramahInaM kramazo hIyamAnameva tat teSviti / prakRte yojayannAha-Iya tti' dIrghatvaM prAkRtatvAt , ityevaM caitanye tulye'pi manoviSayiNAM saMjinAmavagrahehAdiSu yAvatvavabodhapaTutA bhavati sA tathAvidhakSayopazamavikalAnAM yathoktadIghakAlikasaMjJArahitAnAM sanmUrchajapaJcendriya-vikalendriyai-kendriyANAmasaMjJinAM na bhavatyeva, kramazo hInatvAditi // 513 // 514 // tadevaM kAlikasaMjJAviSaya upadezo bhaNanaM prarUpaNaM kAlikopadezastena proktaH saMjJI / sAMprataM hetuH, nimittaM, kAraNam , ityanAntaraM, tasya vadanaM vAdastadviSaya upadezaH prarUpaNaM hetuvAdopadezastena saMjJinamasaMjJinaM cAbhidhitsurAha je puNa saMciMteuM iTThA-NiDhesu visayavatthUsu / vaTuMti nivaTuMti ya sadehaparipAlaNAheuM // 515 // pAeNa saMpae cciya kAlammi na yAidIhakAlaNNA / te heuvAyasaNNI nicceTThA hoMti assaNNI // 516 // ye punaH saMcintya saMcintya iSTA-niSTeSu cchAyA-''tapA-''hArAdiviSayavastuSu madhye svadehaparipAlanAtoriSTeSu vartante, aniSTabhyastu tebhya eva nivartante, prAyeNa ca sAMpratakAla eva, na tvatItA-'nAgatakAlAvalambinaH,mAyograhaNAt kecidatItA-'nAgatAvalambino'pi nAtidIrghakAlAnusAriNaH, te vIndriyAdayo hetuvAdopadezena saMjJino vijJeyAH, tathAhi- saMjhino dvIndriyAdayaH, saMcintya saMcintya heyo-pAdeyeSu nivRtti-pravRtteH, devadattAdivaditi / tadevaM hetuvAdino'bhiprAyeNa nizceSTAH pRthivyAdaya evA'saMjJina iti||515||416|| __ atha dRSTidarzanaM samyaktvAdi tasya vadanaM vAdastadviSaya upadezaH prarUpaNa tena saMjJinamasaMjJinaM ca prarUpayannAha sammaviTThI saNNI saMte nANe khauvasamiyammi / asaNNI micchattammi diTThivAovaeseNa // 517 // dRSTivAdopadezena kSAyopazAmikajJAne vartamAnaH samyagdRSTireva saMjJI, viziSTasaMjJAyuktatvAt / mithyAdRSTistvasaMjI, viparyastatvena vastutaH saMjJArahitatvAditi // 517 // ___ Aha- yadi viziSTasaMjJAyuktatvAt samyagdRSTiH saMjJISyate, tarhi kimiti kSAyopazamikajJAne vartamAno'sau gRhyate / kSAyika ye punaH saMcintyeSTA-'niSTeSu viSayavastuSu / vartante nivartante ca svadehaparipAlanAhetoH / / 515 // prAyeNa sAMprata evaM kAle nacAtidIrghakAlajJAH / te hetuvAdasazino nizreSTA bhavantyasaMzinaH // 54 // 2 ka. ga. 'gya he'| 3 samyagdRSTiH saMjJI sati jJAne kSAyopazamike / asaMjJI mithyAtve dRSTivAdopadezena // 5 // cene Baraa // 279 // For Personal and Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 28 // zAne hi tasya viziSTatarA'sau prApyate / tatastavRttirapyasau kiM nAGgIkriyate, yenocyate- 'saMte nANe khauvasamiyammi' iti / etadAzaGkaya pUrvamuttaramAha bRhadattiH / khayanANI kiM saNNI na hoi hoi va khauvasamanANI ? / saNNA saraNamaNAgayaciMtA ya na sA jiNe jamhA // 51 // AvaraNasya sarvathaiva kSayeNa jJAnI kSayajJAnI, kevalItyarthaH, asau sajI kimiti na bhavati ?, kimarthaM ca kSAyopazamikajJAnI saMjhI bhavatIti vyAkhyAyate bhavatA / evaM pareNokte satyAha- 'saNNetyAdi' kevalI saMjhI na bhavati, yato'tItArthasya smaraNam, anAgatasya ca cintAM saMzocyate, sA ca jine kevalini nAstIti, sarvadA sarvArthAvabhAsakatvena kevalinAM smaraNa-cintAdyatItatvAt / iti / kSAyopazamikajJAnyeva samyagdRSTiH saMjJIti / / 518 // punarapi prakArAntareNA''ha paraH miccho hiyA-hiyavibhAganANasaNNAsamaNNio koi / dIsai, so kimasaNNI, saNNA jamasohaNA tassa // 519 // nanu mithyAdRSTirapi kazcidaihikAdyarthaviSayahitA-hitavibhAgajJAnAtmakaspaSTasaMjJAsamanvita eva dRzyate, tataH kimityasau saMjJI na bhavati, yena dRSTivAdopadezenA'yamasaMjJI procyate ? iti / gururAha- yad yasmAdazobhanA kutsitA tasya mithyAdRSTeH saMjJA, tena satyA'pi tayA'yamasaMjJIti // 519 / / . Aha- nanu yadyapyazobhanA'sya saMjJA, tathApi kathaM tasyA abhAvaH 1, ityAha jaiha duvvayaNamavayaNaM kucchiyasIlaM asIlamasaIe / bhaNNai taha nANaM pihu micchaddihissa aNNANaM // 520 // __ yathA durvacanaM kutsitaM vacanaM sadapyavacanaM loke bhaNyate, asatyAzca saMbandhi kutsitaM zIlaM vidyamAnamapyazIlaM yathA'bhidhIyate, tathA mithyAdRSTajJAnamapi mithyAdarzanodayaparigrahAdajJAnaM bambhaNyate, saMjJA'pyasaMjJocyata ityarthaH / / 520 // kasmAt punastasya jJAnamapyajJAnaM bhavati ?, ityAha, kSayajJAnI kiM saMjJI na bhavati, bhavati kssyopshmjnyaanii| saMjJA smaraNamanAgatacintA ca na sA jine yasmAt // 518 // 2 ka. ga. 'ntA saMjJAnaM sN'| 3 mithyo ( mithyAdRSTiH) hitA-'hitavibhAgajJAnasaMjJAsamanvitaH ko'pi / rakyate, sa kimasaMjJI, saMjJA yadazobhanA tasya // 59 // 4 yathA durvacanamavacanaM kutsitazIlamazIlamasatyAH / bhaNyate tathA jJAnamapi khalu mithyAdRSTerajJAnam // 520 // A 280 // For Personal P e ny Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SEEHPCSCORE PIgar sadasadavisesaNAo bhvheujdicchiovlNbhaao| nANaphalAbhAvAo micchadihissa aNNANaM // 521 // vizeSA0 prAga vyAkhyAtAthaiva // 521 // Aha- nanu deva-nAraka-garbhajatiyaG-manuSyalakSaNo mithyAdRSTidIrghakAlikI saMjJAmAzritya dRSTivAdopadezasaMjJAvicAre'pi saMjJI // 28 // kasmAd nocyate ?, ityAha ho na heUe, heuI na kAlammi bhaNNai saNNA / jaha kucchiyattaNAo, taha kAlo ditthivaaymmi||522|| yathA UhaH pRthivyAdInAM saMbandhinI oghamAtrasaMjJetyarthaH, na 'heUe tti' hetuvAdasaMjJAyAM vicAryamANAyAM kutsitatvAt saMjJA bhaNyate, yathA vA 'kAlammitti' dIrghakAlikasaMjJAyAM vicAryamANAyAMkutsitatvena haitukI saMjJA na bhaNyate, tathA 'kAlo tti' dIrghakAlikyapi RO saMjJA dRSTivAdopadezasaMjJAyAM vicAryamANAyAM kutsitatvAdeva saMjJA na bhaNyate / ato neha devAdirapi mithyAdRSTiH saMjJIti bhAvaH // 522 // tadevaM dIrghakAlika-hetuvAda-dRSTivAdopadezena trividhA saMjJAM nirUpya, arthatAsAM madhye kasya jantoH kA bhavati ?, iti nirUpayitumAha paMcaNhamUhasaMNNA heusaNNA beiMdiyAINaM / sura-nAraya-gabbhubbhavajIvANaM kAligI saNNA // 523 // chaumatthANaM saNNA sammadiTThINa hoi suyanANaM / maivAvAravimukkA saNNAIA u kevaliNo // 524 // paJcAnAM pRthivya-p-tejo-cAyu-vanaspatInAmUhasaMjJA vRttyArohaNAdyabhiprAyarUpaughasaMjJA bhavati / Aha- nanu trividhasaMjJAmadhye'treyamUhasaMjJA noktaiva, ata evaikendriyA iha sarvathaivA'saMjJina eva, tucchatvAt kutsitatvAJca tatsaMjJAyAH, iti bhavataivoktameva prAk, tatkathamatra svAmitvaprarUpaNAyAmiyameteSAM saMjJA proktA / satyam , kintvekendriyANAmevohasaMjJA bhavati, na tu hetuvAdAdisaMjJA, ityevametatsaMjJAtrayaniSedhapradhAno'yaM nirdezo draSTavyo na tu vidhipradhAnaH / etasyAzcohasaMjJAyA yathA saMjJAtvaM tathA prAgevoktamiti / bhavatvevam , tathA'pye 1 gAthA 115 / 2 aho na hetau, haitukI na kAle bhaNyate saMjJA / yathA kutsitatvAt, tathA kAlo raSTivAde // 522 // 3 gha. cha. 'tvAdeva saM' / 4 pa. 'likA'pi' / 5 paJcAnAmUhasaMjJA hetusaMjJA dvIndriyAdInAm / sura-nArakanAbhaujavajIvAnAM kAlikI saMjJA // 523 // chavasthAnAM saMjJA samyagdRSTInAM bhavati zrutajJAnam / mativyApAravimuktAH saMjJAtItAstu kevalinaH // 525 // nAlAya ||28 JionEdum mernam For Personal and Prevate Une Grey Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadRttiH / SropeNCORRH // 282 // kendriyANAmAhAra-krodhAdikA saMjJA dazavidhA samaye proktA, tatkathamekaibohasaMjJA'traiSAmuktA ? / satyam , vallyAdiSviyaM vyaktaivopalabhyate kiJciditi zeSopalavaNArthamepaiva nirdiSTA, ityalaM prasaGgeneti / dvi-tri-caturindriya-sammUrchanajapaJcendriyANAM tu hetuvAdasaMjJA prApyate / devanArakANAM garbhajatiryaD-manuSyANAM ca kAlikI saMjJeti / dRSTivAdopadezena cchamasthajantUnAM samyagdRSTInAmeva saMjJA prApyate / tatazca 'teSAM yacchUtajJAnaM tat saMjJizrutaM bhavati' ityadhyAhAraH / evaM ca sati smaraNa-cintAdimati-zrutavyApArarahitA bhavasthAH, 'siddhiM gatAzca kevalina eva saMjJAtItAH saMjJArahitAH, zeSajantUnAM keSAMcit kasyAzcit saMjJAyA uktatvAditi bhAva iti // 523 // 524 // atrAha paraH mottUNa heu-kAliya-sammattakamaM jahuttaravisuddha / kiM kAliovaeso kIrai AIe suttammi ? // 525 // nanvavizuddhatvAt prathamaM hetuvAdasaMjJA, tato vizuddhatvAt kAlikasaMjJA, tato'pi vizuddhataratvAd dRSTivAdasaMjJA; ityeva yathottaravizuddhamamuM krama muktvA kiM kAlikasajJopadeza AdI prathama mUtre nandilakSaNe kriyate / tathA ca bhavatA'pi tadanurodhena pUrvamuktam- 'sA saNNA hoi tihA kAliya-heu-divivAovaeseNa' iti / / 525 // atrottaramAha saNNi tti asaNNi tti ya savvasue kAliovaeseNeM / pAyaM saMvavahAro kIrai teNAIe sa kao // 526 // ___ iha sarvasminnapi zrute Agame yo'yaM 'saMjJA' iti vyavahAraH sa sarvo'pi prAyo bAhulyena kAlikopadezenaiva kriyate / tenA''dau sa eva kAlikopadezaH kRtaH / idamuktaM bhavati- yataH smaraNa-cintAdidIrghakAlikajJAnasahitaH samanaskapazcendriyaH saMjJItyAgame vyavahriyate, asaMjJI tu prasahyapratiSedhamAzritya yadyapyekendriyAdirapi labhyate, tathApi samanaskasaMjJI tAvat paJcendriya eva bhavati / tataH paryudAsAzrayaNAdasaMjyapyamanaskasammUrchanajapaJcendriya evA''game prAyo vyavahiyate / tadevaMbhUtaH saMjJA-saMjhivyavahAro dIrghakAlikopadezenaivopapadyate / ataH prathama sa eva sUtra, tadanurodhenAja ca nirdiSTaH / / iti tryoviNshtigaathaarthH|| 526 // // iti saMjya-saMjJizrutaM samAptamiti // 1 gha. cha, 'siddhiga' / 2 muktvA hetu-kAlika-samyaktvakrama yathottaravizuddham / kiM kAlikopadezaH kriyata AdI sUtre ? // 525 // 3 gAthA 504 / 4. saMjJIti, asaMjJIti ca sarvazrute kAlikopadezena / prAyaH saMvyavahAraH kriyate tenAdau sa kRtaH // 526 // // 282 // Jan Education in For Dev enty Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HDSANERS atha 'akkhara saNNI samma' ityAdiniyuktigAthAkramamAzritya samyakazrutaM, tatmatipakSayUtaM mithyAzrutaM cAhavizeSA. aMgA-NaMgapaviDhaM sammasuyaM loiyaM tu micchasuyaM / Asajja u sAmittaM loiya-louttare bhayaNA // 527 // // 28 // ihAGgapraviSTamAcArAdi zrutaM, anaGgapraviSTaM tvAvazyakAdi zrutam , etadvitayamapi svAmicintAnirapekSaM svabhAvena samyak zrutam , laukikaM tu bhAratAdi prakRtyA mithyAzrutam / svAmitvamAsAdya khAmitvacintAyAM punalaukike bhAratAdau, lokottare cA''cArAdau bhajanA vikalpanA'vaseyA, samyagdRSTiparigRhItaM bhAratAdyapi samyakzrutaM, sAvadyabhASitva-bhavahetutvAdiyathAvasthitatattvakharUpabodhato viSayaEx vibhAgena yojanA : mithyAdRSTiparigRhItaM tvAcArAdyapi mithyAzrutaM, ayathAvasthitabodhato vaiparItyena yojanAditi bhAvArtha iti // 527 / / samyaktvaparigRhItaM sarva bhAratAdyapi samyakzrutamiti yaduktam , tathA tacca samyaktvaM paJcadhA bhavati- aupazamikaM, sAkhAdanaM, kSayopazamajaM, vedaka, kSAyikaM ca, ityetadubhayamapi darzayannAha sammattaparigahiyaM sammasuyaM, taM ca paMcahA samma / ovasamiyaM sAsANaM khayasamajaM veyayaM khaiyaM // 528 // gatAthaiva, navaramupazamanamupazamaH- mithyAtvamohanIye karmaNyudIrNe kSINe zeSasyA'nudayAvasthApAdanamityarthaH; tasmAdupazamAt , tena vA nirvRttamaupazamikam / 'sAsANaM ti' niruktavidhinA varNalopotra drssttvyH| tatazca sahepattattvazraddhAnarasAsvAdanena vartata iti sAsvAdanaM samyaktvaM, adyApi mithyAtvodayAbhAvAdanantAnuvandhyudayakaluSitatattvazraddhAnarasAsvAdamAtrAnvitamityarthaH, athavA, A samantAt zAtayati muktimArgAd bhraMzayati AzAtanam- anantAnuvandhikaSAyavedanam , sahA''zAtanena vartata iti sAzAtanaM samyaktvamiti / mithyAtvamohanIyasyodIrNasya kSayaH, anudIrNasya tUpazamaH, tAbhyAM nivRttaM kSAyopazAmikaM samyaktvam / vihitapAyadarzanasaptakakSayeNa jantunA vedyate caramatatpudgalagrAsamAnaM yatra tad vedakam / darzanasaptakasya kSayeNa nirvRttaM kSAyikam / eSa tAvat saMkSepArthaH / / 528 // vistarArthaM tvabhidhitsurbhASyakAra evaupazamikaM samyaktvaM tAvadAhauvasAmagaseDhIgayassa hoi uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo akhaviyamiccho lahai sammaM // 529 // // 283 // 1 gAthA 454 / 2 aGgA-unaGgapraviSTaM samyakzrutaM, laukika tu mithyAzrutam / AsAya tu svAmitvaM laukika-lokottarayojanA // 527 // 3 samyaktvaparigRhItaM samyakthutaM, tacca paJcadhA samyak / aupazamika sAsvAdanaM kSayazamajaM vedaka kSAyikam // 528 // 4 ka. ga. 'khiiyN'| 5 upazamakazreNigatasya bhavatyopazamikaM tu samyaktvam / yo vA'kRtatripuo'kSapitamithyaH (thyAtvaH ) labhate samyak ( tvam ) // 529 // Jan Education interna For Personal and Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 284 // upazamazreNigatasya darzanasaptake upazamaM nIte aupazamikaM samyaktvaM bhavati / kimupazamaNigatasyaivaitad bhavati !, na, ityAha'jo vetyAdi' yo vA janturanAdimithyAdRSTiH sanakRtatripuJjo mithyAtvamohanIyasyA'vihitazuddhA-'zuddha-mizrapuJjatrayavibhAgo'kSapitami-bRttiH / dhyAtvo labhate samyaktvaM, tasyA'pAntarakaraNapraviSTasyaupazamikaM samyaktvamavApyate / kSapitamithyAtvapukho'pyavidyamAnatripujo bhavati, atastadvayavacchedArthamuktam- akSapitamithyAtvaH san yo'tripujaH samyaktvaM labhate, tasyaivIpazAmika - samyaktvamavApyate, kSapitamithyAtvaH kSAyikasamyaktvameva labhata iti bhAvaH / kathaM punaH puJjatrayaM kriyate ? iti cet / ucyate- iha kazcidanAdimithyAdRSTistathA-1 vidhagurvAdisAmagrIsadbhAve'pUrvakaraNena mithyAtvapuJjakAt pudgalAn zodhayan adhevizuddhapudgalalakSaNaM mizrapujaM karoti, tathA zuddhapudgalalakSaNaM samyaktvapujaM vidadhAti, tRtIyastvavizuddha evA''ste / ityevaM madana-kodravazodhanodAharaNena pujatrayaM kRtvA samyaktvapujapudgalAn vipAkato bedayan kSAyopazamikasamyagdRSTirbhaNyate / tathA cAtra pUrvavidvatpaNItazlokAH " tadyatheha pradIpasya svacchAzrapaTalaiham / na karotyAvRti kAJcidevametad raverapi // 1 // " etadapi zodhitamithyAtvapuJjapudgalavedanamityarthaH / / "ekapujI dvipujIva tripuJjIvA'nanukramAt / darzanyubhayavAMzcaiva mithyAdRSTizva kIrtitaH // 1 // " ananukramAditi pazcAnupUryetyarthaH / atra tripuJjI darzanI samyagdarzanItyarthaH / samyaktvapuJja tUdalite dvipuzrI sannubhayavAn samyaga-mithyAdRSTirbhavatItyarthaH / mizrapuJje'pyudvalite mithyAtvapuJjasyaivaikasya vedanAdekapuJjI mithyAdRSTirbhavati / etadevAha "yastripuJjI sa samyaktvamevaM bhuGkte vipAkataH / dvipuJjyapi ca mizrAkhyamekapuJjyapi cetarat // 1 // " iti / itarad mithyAtvamityarthaH, ityalaM prasaGgena // 529 // prakRtamucyate- akRtatripuJjastahi kathamaupazamikaM samyaktvaM labhate ?, kiyatkAlamAnaM ca tad bhavati ?, ityAha khINammi uiNNammi ya aNudijjaMte ya sesamicchatte / aMtomuhuttama uvasamasamma lahai jIvo // 530 // ihA'nAdimithyAdRSTiH kazcidAyurvarjasaptakarmaprakRtiSu yathApravRttakaraNena kSapayitvA pratyekamantaHsAgaropamakoTIkoTipramANatAM nItAstrapUrvakaraNena granthibhedaM kRtvA'nivRttikaraNaM pravizati / uktaM ca kalpabhASye // 28 // 1 kSINa udINe cAnudIyamAne ca zeSamithyAtve / antarmuhUrtamAnamupazamasamyaktvaM labhate jIvaH // 53 // For Personal and Prevate Une Grey Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRhdaattH| // 285 // "jo gaMThI to paDhama gaThiM samaicchao havai bIyaM / aniyaTTIkaraNaM puNa sammattapurakkhaDe jIve // 1 // " iti / tatastatrA'nivRttikaraNe yadudIrNamudayamAgataM mithyAtvaM tasminnanubhavenaiva kSINe nirjINe, zeSe tu sattAvartini mithyAtve'nudIya- mAne pariNAmavizuddhivizeSAdupazAnte viSkambhitodaye'ntarmuhUrtamudayamanAgacchatItyarthaH / kim ?, ityAha- antarmuhUrtamAtraM kAlamaupazamikasamyaktvaM labhate jIvaH / asmAcaupazamikasamyaktvAdatikrAnto mithyAtvapuJjasyaivodayAd mithyAtvameva gacchati, zeSapuJjadvayasyA'kRtatvenA'vidyamAnatvAditi / idamatra hRdayam- saiddhAntikAnAM tAvadetad mataM yaduta- anAdimidhyAdRSTiH ko'pi tathAvidhasAmagrIsadbhAve'pUrvakaraNena puJjatrayaM kRtvA zuddhapuJjapudgalAn vedayannaupazamikaM samyaktvamalabdhvaiva prathamata eva kSAyopazamikasamyagdRSTirbhavati / anyastu yathApravRtyAdikaraNatrayakrameNAntarakaraNe aupazamikaM samyaktvaM labhate, puJjatrayaM tvasau na karotyeva / tatazcaupazamikasamyaktvAccyuto'vazyaM mithyAtvameva gacchati, uktaM ca kalpabhASye " AlaMbaNamalahaMtI jaha saTThANaM na muMcae iliyA / evaM akayatipuMjI micchaM ciya uvasamI ei // 1 // " yathA gAtre samutkSise satIlikA'paramagretanasthAnalakSaNamAlambanamalabhamAnA prAktanasthAnalakSaNaM svasthAnaM na muJcati-punarapi saMkucya prAktanasthAna eva tiSThatItyarthaH, evamupazamasamyagdRSTiraupazamikasamyaktvAccyuto'kRtatripuJjatvAd mizra-zuddhapuJjalakSaNaM sthAnA|ntaramalabhamAnaH punastadeva mithyAtvamAgacchatItyarthaH / kArmagranthikAstvidameva manyante yaduta- sarvo'pi mithyAdRSTiH prathamasamyaktvalAbhakAle yathApravRtyAdikaraNatrayapUrvakamantarakaraNaM karoti, tatra caupazamikaM samyaktvaM labhate, puJjatrayaM cA'sau vidadhAtyeva / ata evaupazAmikasamyaktvAccyuto'sau kSAyopazamikasamyagdRSTiH, mizraH, mithyAdRSTiyaM bhavati / ityalaM prapazceneti // 530 // atha sAsvAdanasamyaktvamAha u~vasamasammattAo cayao micchaM apAvamANassa / sAsAyaNasammattaM tayaMtarAlammi chAvaliyaM // 531 // ihAntarakaraNe aupazamikasamyaktvAddhAyAM jaghanyataH samayazeSAyAM, utkRSTatastu SaDAvalikAvazeSAyAM vartamAnasya kasyacidanantAnuvandhikaSAyodayenaupazamikasamyaktvAccyavamAnasya mithyAtvamadyApyaprApnuvato'trAntare jaghanyataH samayaM, utkRSTatastu paDAvalikA 1 yo granthiH sa prathama (yathApravRttakaraNaM) prandhi samatigacchato bhavati dvitIyam (apuurvkrnnN)| anivRttikaraNaM punaH puraskRtasamyaktve jIve // 1 // 25. cha. 'taimaag'| / AlambanamalabhamAnA yathA svasthAnaM na muJcatIlikA / evamakRtamipujI midhyAtvamevopazamyeti // 1 // 4 upazamasamyaktvAccyavamAnasya mithyAtvamaprApnuvataH / sAsvAdanasamyaktvaM tadantarAle padAvalikam // 53 // sa 285 // Jan Education Internatio For Personal and Private Use Only USTww.jaineltrary.org Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttiH| sAsvAdanasamyaktvaM pUrvoktazabdArtha bhavatIti // 531 // vizeSA0 atha kssaayopshmikmaah||28|| 'micchattaM jamuiNNaM taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM veijjataM khaovasamaM // 532 // yadudIrNamudayamAgataM mithyAtvaM tad vipAkodayena veditatvAt kSINaM nirjIrNa, yacca zeSa sattAyAmanudayAgataM vartate tadupazAntam / upazAntaM nAma viSkambhitodayamupanItamithyAsvabhAvaM ca zeSamithyAtvaM, mithyAtva-mizrapuJjAvAzritya viSkambhitodayaM, zuddhapuJjAmAzritya punarapanItamithyAsvabhAvamityarthaH / Aha-yadyevam , azuddha-mizrapuJjadvayarUpasya viSkambhitodayasyaivopazAntasyA'nudINatA yujyate, na tu zuddhapuJjalakSaNasyApanItamithyAtvasvabhAvasya, tasya vipAkena sAkSAdanubhUyamAnatvAditiH bhavadbhistu 'aNuiyaM ca uvasaMta' iti vacanAd dvisvabhAvamapyupazAntamanudIrNamuktam , tadetat katham / iti / atrocyate- satyametat , kintvapanItamithyAtvasvabhAvatvAt svarUpeNA'nudaROH yAt tasyA'pyanudIrNatopacAraH kriyate / athavA, anudIrNatvamavizuddhamizrapuJjadvayarUpasya mithyAtvasyaiva yojyate, na tu samyaktvasya, tasyApanItamithyAtvasvabhAvatvalakSaNamupazAntatvameva yojyata ityrthH| katham ?, iti cet / ucyate-mithyAtvaM yadudIrNamudayamAgataM tat kSINaM, zeSaM tvavizuddha-mizrapuJjadvayalakSaNaM mithyAtvamanudIrNa 'aNuiyaM ca' iti cazabdasya vyavahitaprayogAt zuddhapuJjalakSaNaM tadupaRo zAntaM ceti- apanItamithyAtvakhabhAvamityarthaH, ityevaM sarvaM susthaM bhavati / tadevamudIrNasya mithyAtvasya kSayaH, anudIrNasya ca ya upazamaH, etatsvabhAvadvayasya yo'sau mizrIbhAva ekatvamithyAtvalakSaNe dharmiNi bhavanarUpastamApannaM mizrIbhAvapariNataM vedyamAnamanubhUyamAnaM truTitarasaM zuddhapuJjalakSaNaM mithyAtvamapi kSayopazamAbhyAM nittatvAt kSAyopazamikaM samyaktvamucyate / zodhitA hi mithyAtvapudgalA atisvacchavastramiva dRSTayathAvasthitatattvarucyadhyavasAyarUpasya samyaktvasyA''vArakA na bhavanti / ataste'pyupacArataH samyaktvamucyata iti / ___ atrAha- nanUrNasya mithyAtvasya kSaye, anudIrNasya copazame kSAyopazamikaM samyaktvamihoktam , prAguktamaupazamikamapi tadevaMvidhameva, tat ko'nayorvizeSaH / tadetadasamIkSitAbhidhAnam , yato 'mIsIbhAvapariNayaM veijjataM khaovasamaM' iti vacanAdatra kSAyopazami // 286 // . mithyAtvaM yadudIrNa tat kSINamanuditaM copazAntam / mizrIbhAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazAmikam // 532 / / 1 ka. ga, zAntaM naa'| pa. cha. 'sya viSkambhitodayaM pu| 4 ka. ga, 'madhu' / 5 ka.ga. 'lava' / JanEducationainamaAHU For besond ere Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhadvRttiH / // 287 // kasamyaktve zuddhapuJjapudgalavedanamuktam , aupazamike tu tat sarvathaiva nAsti, iti mahAn vizeSaH / kiJca, aupazamikasamyaktve mithyAtvaM pradezodayenApi na vedyate, atra tu pradezodayena tadapi vedyate / ityalaM prasaGgeneti // 532 // athoktazeSa vedaka, kSAyikaM ca samyaktvamekagAthayA pAha 'veyayasammattaM puNa savvoiyacaramapoggalAvatthaM / khINe dasaNamohe tivihammi vi khAiyaM hoi // 533 // vedayatyanubhavati samyaktvapudgalAniti vedako'nubhavitA, tadanAntarabhUtatvAt tatsamyaktvamapi vedakam / athavA, yathA Ahiyata ityAhArakam , tathA vedyata iti vedakam , jIvAdivastubodhaM prati samiti samyag avaiparItyena, aJcati pravartata iti samyak , tasya bhAvaH samyaktvaM, vedakaM ca tat samyaktvaM ca vedakasamyaktvam / tat punaH kSapakANaM pratipannasyA'nantAnubandhikaSAyacatuSTayamithyAtvamizra-puJjeSu kSapiteSu, samyaktvapuJjamapyudIryodIryA'nubhUya nirjarayato niSThitodIraNIyasya sarvoditacaramapudgalAvasthaM bhavati / sarve ca te uditAzca te ca te caramapudgalAzca sarvoditacaramapudgalAste'vasthA svarUpaM yasya tat tathA / idamuktaM bhavati-kSapitaprAyadarzanasaptakasya samyatvapuJjacaramapudgalagrAsamAtramanubhavato vedakasamyaktvaM bhavati / __atrAha- nanvevaM sati kSAyopazamikena sahA'sya ko vizeSaH, samyaktvapuJjapudgalAnubhavasyobhayatrApi samAnatvAt / satyam , kintvetadazeSoditapudgalAnubhUtimataH proktam , itarattUditA-'nuditatatpudgalasya, etanmAtrakRto vizeSaH, paramArthatastu kSAyopazamikamevedam , caramagrAsazeSANAM pudgalAnAM kSayAt / caramagrAsavartinAM tu mithyAtvasvabhAvApagamalakSaNasyopazamasya sadbhAvAditi / avazyaM cedamaGgIkartavyam , sthAnAntareSu bahuzaH kSAyiko-pazamika-kSAyopazamikalakSaNasya trividhasyaiva samyaktvasyA'bhidhAnAt / tatra ca vedakasya kSAyopazAmika evA'ntarbhAvaH, kiyanmAtrabhedena ca bheda evAGgIkriyamANe audayikasamyaktvasyA'pi prApteratiprasaGgaH syAditi / anantAnubadhikaSAyacatuSTayakSayAntaraM mithyAtva-mizrasamyaktvapuJjalakSaNe trividhe'pi darzanamohanIye sarvathA kSINe kSAyikaM samyaktvaM bhavatIti / tadevametatsamyaktvapazcakaparigrahAt samyakzrutam , mithyAtvaparigrahAttu mithyAzrutaM bhavatIti pratipattavyamiti // 533 // atrAha-nanu kiyat samyakzrutameva bhavati?, kiyaJca mithyAzrutam ?,zeSasya ca matyAdijJAnacatuSTayasya madhye mithyAtvodayAt kasya viparyAso bhavati?, kasya ca na ?, ityAzaGkayAha 1 vedakasamyaktvaM punaH sarvoditacaramapudgalAvastham / kSINe darzanamohe trividhe'pi kSAyikaM bhavati // 533 // 2 gha.cha. 'mava' / // 287 // and interna For Personal Pre Use Only www.jainelbrary.org Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 288 // marAkAjala e rson codasa dasa ya abhinne niyamA sammattaM sesae bhayaNA / mai-ohivivajjAse vihoi micchaM na uNa sese // 534 // caturdazapUrvebhyaH samArabhya yAvat saMpUrNadazapUrvANi tAvad niyamAt samyakzrutameva bhavati, na mithyAzrutam- etAvacchUtasadbhAve samyagdRSTireva bhavati na mithyAdRSTiriti bhAvaH / 'sesae bhayaNa tti' zeSe bhinnadazapUrvAdike sAmAyikaparyante zrute bhajanA vikalpanAetacchutasadbhAve ko'pi samyagdRSTiH, kazcittu mithyAtvodayAd viparyasto mithyAdRSTirapi bhavati / tatazcaitat zrutaM samyaktvaparigrahAt samyakzrutaM, mithyAtyodayAt mithyAzrutamapi syAditi bhaavH| matya-vadhiviparyAse'pi mithyAtvaM mithyAtvodayo bhavati, na punaH zeSemanaHparyAya-kevalajJAnadvaye / idamuktaM bhavati- mithyAtvodayAd matijJAnaM viparyastaM sad matyajJAnaM bhavati, avadhirapi tadudayAd viparyAsamApanno vibhaGgapadavyapadezaM labhate, manaHparyAya-kevalajJAne tu kadApi mithyAtvodayAd viparyAsaM na gacchataH, tatsanAve tadudayaspaivA'saMbhavAt / manaHparyAyajJAnaM hi cAritriNa eva bhavati, kevalajJAnaM tu kSINaghAticatuSTayasya, iti kutastadbhAve mithyAtvodayaH / iti / etacceha mithyAtvodayasaMbhavA-'saMbhavaprastAvAdanuSaGgata evoktam , prastutaM punaratra samyaga-mithyAthutameveti / / 534 / / atra kila paraH kiMcit prerayati tettAvagamasahAve sai samma-suyANa ko paiviseso ? / jaha nANa-dasaNANaM bheo tulle'vabohammi // 535 // nANamavAya-dhiIo dasaNamiTuM jahoggahe-hAo / taha tattaruI sammaM roijjai jeNa taM nANaM // 536 // ubhayatrApi tattvAvagamasvabhAvatve tulye sati kaH samyaktva-zrutayoH prativizeSaH, yenocyate- 'samyaktvaparigrahAt samyakzrutam / iti ? / idamuktaM bhavati- 'rAgAdidoSarahita eva devatA, tadAjJApAratantryavRttaya eva guravaH, jIvAdikameva tattvam , jIvo'pi nityA'nityAyanekakhabhAvaH, kartA, bhoktA, mithyAtvAdihetubhiH karmaNA badhyate, tapaH-saMyamAdibhistu tato mucyate' ityAdibodhAtmakameva samyaktvamucyate, zrutamapyevamAdyabhilApAtmakameva, tadanayoH ko vizeSaH, yenocyate- 'samyaktvaparigRhItaM samyakzrutam' iti / atrotaramAha- 'jahetyAdi' yathA vastvavabodharUpale tulye'pi kathaMcijjJAna-darzanayorbhedaH, tathA tattvAvagamasvabhAve tulye'pi samyaktva-zru , caturdaza daza cAbhinnAni (pUrvANi) niyamAt samyaktvaM, zeSake bhajanA / matva-vadhiviparyAse'pi bhavati mithyAtvaM na punaH zepe // 53 // 2 ka.ga 'yavi' / 3 tattvAvagamasvabhAve sati samyaktva-zrutavoH kaH prativizeSaH / vathA jJAna-darzanayorbhavastulye'vayodhe // 535 // jAlamapAya-etI darzanamiSTaM yathAvapnahe-he / tathA tattvaciH samyaktvaM rocyate yena tajjJAnam // 536 // // 288 // TRIPPIRRIP For Personal Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvattiH / vizeSA0 // 289 // KICHOCOCONIONARY tayorihA'pi kazcidbhedaH / kathaM punarjJAna-darzanayoranyatra tAvad bheda uktaH, iti cet / ityAha- 'nANetyAdi' yathA'pAyazca dhRtizcA'pAya-dhRtI, ete vacanaparyAyagrAhakatvena vizeSAvabodhasvabhAvatvAjJAnamiSTa; avagrahazvehA cA'rthaparyAyaviSayatvena sAmAnyAvabodhAd darzanam / tathA'trApi jIvAditatvaviSayA ruciH zraddhAnaM samyaktvaM bhaNyate, yena punastajjIvAditastvaM rocyate zraddhIyate tajjJAnam / ayamatrAbhiprAyaHdarzana-mohanIyakarmakSayopazamAdinA yA tattvazraddhAnAtmikA tattvarucirupajAyate,tayA tattvazraddhAnAtmaka jIvAditattvarocakaM viziSTaM zrutaM janyate, tatastat zrutAjJAnavyapadezaM parihatya zrutajJAnasaMjJA samAsAdayati / evaM ca sati paro manyate- viziSTatattvAvagamasvarUpaM zrutameva samyaktvaM, na punastato'tiriktaM kizcidupalabhyate, iti kathamucyate- 'samyaktvaparigrahAt samyakzrutam' iti ? / siddhAntavAdI tu manyateyathA jJAnadarzanayorvastvavabodharUpatayaikatve'pi vizeSa-sAmAnyavastugrAhakatvena bhedaH, tathA'trApi zuddhatattvAvagamarUpe zrute tattvazraddhAnAMzaH samyaktvaM, tadviziSTaM tu tattvarAMcakaM zrutajJAnamityanayorbhedaH / etayozca samyaktva-zrutayoyugapallAbhe'pi kArya-kAraNabhAvAd bhedaH / uktaM ca "kAraNa-kajjabibhAgo dIva-pagAsANa jugavajamme vi / jugavuppannaM pi tahA heU nANassa sammattaM // 1 // jugavaM pi samuppannaM sammattaM ahigamaM visohei / jaha kayagamaMjaNAijalavuTTIo visohiti // 2 // " ato yuktamuktam ' samyaktvaparigRhItaM samyakzrutaM, viparyayAttu mithyAzrutam ' // iti gAthAdazakArthaH // 535 // 536 // // sapratipakSaM samyakazrutaM samAptamiti // idAnI sAdi saparyavasitaM ca zrutaM sapratipakSamucyate atthittinayasseyaM aNAipajaMtamathikAya vva / iyarassa sAi sataM gaipajjAehiM jIvo vva // 537 // astItinayo nityavAdI dravyAstikastasyAbhiprAyeNedaM dvAdazAGgazrutamanAdi, aparyantaM ca; nityatvAt , paJcAstikAyavat / tathAhi-yairjIvadravyaiH zrutamidamadhItaM, yAnyadhIyante, yAni cAdhyeSyante, tAni tAvad na kadApi vyavacchidyante, iti teSAmanAditA, 15. cha. 'narjI' / 2 gha. cha, 'tatra ru| 3 ka. ga. 'kaM vi'| 4 gha. cha. 'nyamA' / 5 kAraNa-kAryavibhAgo dIpa-prakAzayoyugapajanmanyapi / yugapadutpannamapi tathA hetunisya samyaktvam // 1 // yugapadapi samutpanna samyaktvamadhigama vizodhayati / yathA kanakama anAdijalavRSTayo vizodhayanti // 2 // 6 astItinayasyedamanAdiparyantamastikAya iva / itarasya sAdi sAntaM gatiparyAyajIva iva / / 537 // ||289 // For Personal d e ser Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizeSA0 // 290 // Jain Educationa Internationa aparyantatA ca / tataH zrutasyA'pi tatparyAyabhUtasya tadavyatirekAt tadrUpataiva / na hi sarvathA'sat kApyutpadyate, sikatAsvapi tailAdyutpaciprasaGgAt / nApi sato'tyantIcchedaH sarvazUnyatApatteH / yadi hi yad yadeva nArakAdikaM ghaTapaTAdikaM ca vinazyati tat tadyadi sarvathA niranvayamapaiti tadA kAlasyAsparyavasitatvAt krameNa sarvasyA'pi jIvapudgalarAzervyavacchedAt sarvameva vizvaM zUnyaM syAt / tasmAcchrutAdhAradravyANAM sarvadaiva saccAt tadavyatirekiNastasthApi tadrUpataiveti sthitam / itarasya vyavacchittinayasyA'nityavAdinaH paryAyAstikasya matena sAdi, saparyantaM ca zrutam, anityatvAjjIvasya nArakAdigatiparyAyavat; tathAhi zrutajJAninAM nirantaramaparApare dravyApayogAH prasUyante, pralIyante ca / na ca tebhyo'nyat kimapi zrutamasti, tatkAryabhUtasya jIvAditattvAvabodhasyA'nyatrAdarzanAt, tadanupalambhe'pi tatkalpanAyAmatiprasaGgAt / dravyAdiSu ca zrutopayogaH sAdiH saparyavasita eveti // 537 // athavA, nayavicAramutsRjya dravya-kSetra kAla bhAvAnAzrityedaM sAdyAdikharUpaM cintyata iti / etadAha devvANA va sAiyamaNAiyaM saMtamaMtarahiyaM vA / davvammi egapurisaM paDucca sAiM sanihaNaM ca // 538 // dravyAdinA vA dravya-kSetra kAla-bhAvairvA zrutaM sAdikamanAdikaM, sAntamanantaM ca bhavati / iha ca dravyataH zrutamekaM bahUni ca puruSadravyANyazritya cintanIyam / tatraikapuruSaM dravyamaGgIkRtya tAvadAha- 'davvampItyAdi' dravyata ekapuruSaM pratItya sAdi sanidhanaM ca zrutaM bhavati / / 538 / / katham ?, iti cet / ityAha caudasapuvvI maNuo devatte taM na saMbharai savvaM / desammi hoi bhayaNA saTThANabhave vibhayaNA u // 539 // iha kazciccaturdazapUrvaraH sAdhurmRtvA devalokaM gataH / tatra ca devatve tat pUrvAdhItaM zrutaM na smarati / kiyad na smarati 1, ityAhasarvaM kRtsnaM, azeSamiti yAvat / 'deze punarekAGgalakSaNe' iti kalpacUrNiH, koTyAcAryavyAkhyAnaM tu 'deze sUtrArthe sUtramAtrAdau ceti / idaM ca pUrvagatasUtrApekSaM saMbhAvyate, anyathA kalpena saha virodhamApteH, bhajanA vikalpanA bhavati yathoktaM dezaM smarati, na smaratyapItyarthaH / kiM devatva prAptasyaivetthaM zrutasya pratipAtaH, Ahosvidiha bhave'pi 1, ityAha- svasthAne manuSyatve yo'sau bhavo janma tatrApi tiSThato bhajanA 1 dravyAdinA vA sAdikamanAdikaM sAntamantarahitaM vA / dravya ekapuruSaM pratItya sAdi sanidhanaM ca // 538 // 3. caturdazapUrvo manuja devatve tad na smarati sarvam / deze bhavati bhajanA svasthAnabhave'pi bhajanA tu // 539 // For Personal and Private Use Only 2 ka.kha.ga. 'Aha' / bRhadvRttiH / // 290 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PATE vizeSA0 290 bRhadvRttiH / // 29 // vikalpanA- mithyAtvagamanAdibhiH kAraNaiH kasyacit pratipatati zrutam , kasyacid neti // 539 // tAnyeva mithyAtvagamanAdIni zrutapratipAtakAraNAni sAmAnyenAha 'miccha-bhavaMtara-kevala-gelanna-pamAyamAiNA nAso / Aha kimatthaM nAsaha kiM jIvAo tayaM bhiNNaM // 540 // ihabhave'pi tiSThataH kasyacid mithyAtvagamanena zrutasya nAzo bhavati, kasyacid bhavAntaragamanena / etacca 'codasapuvI maNuo' ityAdinA darzitameva / na ceha punarbhaNane paunaruktyamAzaGkanIyam , sAmAnyena zrutagatipAtakAraNabhaNanaprakramAyAtatvena punaratra bhaNanAt / kevalajJAnotpattau ca kasyacidihabhave'pi zrutaM nazyati, " nahammi u chAumasthie nANe" iti vacanAt / aparasya tu glAnAvasthAyAM, anyasya punaH pramAdAdinehabhave'pi tasya nAzo bhavati / tato lAbhakAle tasya sAditvam, pratipAte tu sAntatvamiti / atra paraHpAhakimartha zrutaM labdhaM sad nazyati, kiM jIvAd bhinnaM vyatiriktaM vartate ?- jIve tiSThatyapi zrutasya bhinnasyaiva nAzo yujyate nAbhinasyati bhAvaH // 540 // bhinnameva tat tasmAditi cet / atra dUSaNamAha jaii bhinnaM tabbhAve vi to tao tassambhAvarahiu tti / aNNANi cciya niccaM aMdha vva samaM paIveNa // 541 // yadi jIvAd bhinnaM zrutamabhyupagamyate, 'totti' tatastadbhAve'pi zrutasadbhAve'pi tako'sau jIvo'jJAnyeva nityaM syAt / kutaH ?, ityAhatatsvabhAvarahita iti kRtvA / zrutaM hi jIvAd bhinnamiSTam , tato jIvaH zrutasvabhAvarahitatvAdajJAnyeva syAt-zrutaprakAzyamartha na pshydityrthH| yathA'ndhazcakSurvikala Atmavyatiriktana hastagatenA'pi pradIpena tatmakAzyamartha na pazyatIti // 541 // atra mUriruttaramAhataM tA niyamA jIvo jIvo na tadeva kevalaM jamhA / taM ca tadaNNANaM vA kevalanANaM va so hojjA // 542 // 1 mithyA-bhavAntara-kevala-palAna-pramAdAdinA nAzaH / Aha kimarthaM nazyati kiM jIvAt tad bhinnam ? // 54 // 2 gAthA 539 / 3 naSTe tu chAnasthike jJAne / yadi bhitraM sadbhAve'pi tataH sakastatsvabhAvarahita iti / ajJAna evaM nityamandha iva samaM pradIpena // 541 // 5 tat tAvad niyamAjIvo jIvo na tadeva kevalaM yasmAt / tacca tadajJAnaM vA kevalajJAnaM vA sa bhavet // 542 // // 29 // Jan Education intem For Personal and Private Use Only www.jaineitrary.ary Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COM bRhdaattH| vizeSA0 // 292 // jamarA tata tAvat zrutajJAnaM niyamAjjIvo jIvasvabhAvameva bhavati, nAjIvakhabhAvam / jIvaH punastadeva kevalaM na bhavati / kutaH ?, ityAha- yasmAdasau tadvA zrutajJAnaM syAt , tadajJAnaM vA zrutAjJAnaM, kevalajJAnaM vA sa bhavet / vAzabdAd matijJAnam , avadhijJAnaM, mana:paryAyajJAnaM, matyajJAnaM, vibhaGgo vA'sau bhavejjIva iti // 542 / / 'taM tA niyamA jIvo' iti yaduktaM, tadupajIvya paraH pAha 'taM jai jIvo nAse taNNAso hou savvaso natthi / jaM so uppaay-vvy-dhuvdhmmaannNtpjjaao||543|| ___ tacchUtaM yadi jIvo jIvasvabhAvabhUtaM tat , tadA jIvAt tadavyatiriktamiti sAmArthyAdeva bhavadbhirabhyupagatam , yuktaM caitat , evaM hi sati yujyate-jIvasya tatkRtavastvavabodho jJAnitvaM kevalaM nAze pratipAte tasya 'zrutasya' iti prakramAllabhyate, tasya jIvasya nAzastannAzo bhavatvastu / yato hi yadavyatiriktaM tasya vinAze tad vinazyatyeva, yathA ghaTasvarUpavinAze ghaTavastviti / atra mUriruttaramAha'bhavatu' itIhApi yojyate, astu zrutasya nAze jIvasya tatparyAyaviziSTatAmAtrAnvitasya nAzaH, kintu sarvazaH sarvAtmanA paryAyAntaraviziSTasyApi tasya nAzo nAsti / yad yasmAdasau jIva utpAda-vyaya-dhrauvyadharmA, anantaparyAyazca vartate / tato yadaivA'sau zrutaparyAyeNa vinazyati, tadaiva zrutAjJAnAmAdiparyAyeNotpadyate / sacetanatvA-'mUrtatva-sattva-prameyatvAdibhiranugatairanyavyAvRttaizcAnantaiH paryAyaviziSTo'sau sarvAvasthAsvavatiSThate / ataH kathaM zrutaparyAyamAtravinAze tasya sarvathA vinAzaH syAt / / yadi hi tasyA'yamevaikA paryAyo bhavet tadA tadvinAze tasya sarvanAzaH syAt / etacca nAsti, zrutaparyAyamAtreNa vinaSTasyApi tasya zrutAjJAnAdiparyAyeNotpAdAt / yathoktaizcAnantaparyAyairviziSTasya sarvadaivA'vasthAnAditi / / 553 // na cAtmaiva kevala utpAda-vyaya-dhrauvyadharmA, kintu sarvamapi vastvIdRzameva, iti darzayati savvaM ciya paisamayaM uppajjai nAsae ya niccaM ca / evaM ceva ya suha-dukkha-baMdha-mokkhAisabbhAvo // 544 // sarvameva hi stambha-kumbha-bhavanAdivastu patisamayaM purANAdiparyAyeNotpadyate, navAdipayoyeNa tu vinazyati, dravyatayA punarnityaM ca dhruvaM sarvadaivA'vatiSThate / evameva ca sukha-duHkha-bandha-mokSAdisadbhAvo ghaTate, nAnyathA; sukhAdisadbhAvo hi sak-candanA-'GganA , tad yadi jIvo nAze tannAzo bhavatu sarvazo nAsti / yat sa utpAda-vyaya-dhrauvyadharmA-'nantaparyAyaH // 543 // 2 sarvameva pratisamayamutpadyate gazyati ca nityaM ca / evameva ca sukha-duHkha-bandha-mokSAdisajAyaH // 555 / / B // 292 // for Personal and Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAH Picrooravaroo1656mAraparasa samAjamanAmamA 'hi-viSAdisahakArikAraNasadbhAve yujyate, anyathA sarvadaiva tadbhAvA'bhAvaprasaGgAt / na caikAntanityasya tAvatsahakAryapekSA yujyate / tathAhi- apekSyamANena sahakAriNA tasya kazcidatizayaH kriyate, navA ? iti vaktavyam / yadi kriyate, sa kimarthAntarabhUtaH, an||293|| rthAntarabhUto vA ? iti vAcyam / yadyAdyaH pakSaH, tarhi tasya kimAyAtam ? / tasyA'sau vizeSakAraka iti cet / na, anavasthAprasaGgAtaH tathAhi- so'pi vizeSastato bhinnaH, abhinno vA ? ityAdi tadevA''vartata ityanavasthA / athA'nantarabhUta iti dvitIyaH pakSaH, sa kiM vidyamAnaH, avidyamAno vA ? / yadi vidyamAnaH, kimiti kriyate ?, karaNe vA'navasthAprasaGgaH / athA'vidyamAnaH, nanu vyAhatametattato'narthAntarabhUtaH, avidyamAnazceti / avidyamAnasya ca kharaviSANasyeva kathaM karaNotpattiH, karaNe vA vastunonityatvaprasaGgaH, tadavyatiriktatvena tatkaraNe vastuno'pi karaNAt / atha mA bhUdeSa doSa iti na kriyata ityabhyupagamyate, na tarhi sa tasya sahakArI, atizayAkaraNAtH itthamapi sahakAritve'tiprasaGgaH, tathAhi- yadi kaMcana vizeSamakurvannapi sahakAryAzrIyate, tarhi sarvabhAvAnAmapi tatsahakAritvaprasaGgaH, vizeSAkaraNasya samAnatvAt , iti kathaM pratiniyatasahakArikalpanA / athavabhUta evA'sya vastunaH svabhAvaH, yena vizeSAkArakamapi pratiniyatameva sahakAriNamapekSya kAryaM janayati / nanvetadapi manorathamAtram , tAddha yadA'bhISTasahakArisaMnidhau kArya janayati, tadA tasya tadapekSAlakSaNasvabhAvo vyAvartate naveti vAcyam / yadi vyAvartate, tadyanityatvaprasaGgaH, svabhAvanivRttau svabhAvavatoFor 'pi tadavyatirekeNa tadvadeva nivRtteH / atha na vyAvartate, tarhi kAryAjananaprasaGgaH, tatsvabhAvAnivRtteH, pUrvavaditi / ya eva hi tasya kAryA jananAvasthAyAM khabhAvaH, sa eva jananAvasthAyAmapi, iti kathaM janayet ? / janane vA sarvadA jananaprasaGgaH, tatsvabhAvasya sarvadA'vasthitatvAditi / sahakArikAraNAnyapi nityatvAt sarvadaiva saMbhUyopakurin , viparyayo vA, nityasyaikasvabhAvatvAt / tatazca kAryasya sarvadaiva bhAvaH, abhAvo vA syAditi / athaikAntAnityaM kSaNasthitidharmakaM vastvabhyupagamyate / etadapyayuktam, yataHkSaNasthitidharmakaM kSaNabhAvasvabhAvamabhidhIyate, tato'rthAdevA'sya dvitIyAdikSaNe svabhAva ityakAmenApi pratipattavyam , tayozca bhAvA-'bhAvayoH parasparamanyatvam , ananyatvaM veti vaktavyam / yadyanyatvam, tat kiM sarvathA, uta kazcit / yadi sarvathA, tarhi dvitIyAdikSaNeSvapi bhAvaprasaGgaH, prathamakSaNabhAvasya dvitIyAdikSaNAbhAvabhinnatvAnyathAnupapatteH na hokAntabhinnAdabhAvAd bhAvasya nivRttiyujyate, paTAbhAvAdapi ghaTabhAvanivRttiprasaGgAta / atha kathaJcita / tadayuktaM, anekAntavAdAbhyupagamaprasaGgAt / athA'nanyatvam / tadapi sarvathota kathazcit / yadi sarvathA, tarhi prathamakSaNabhAva eva dvitIyAdi POS 293 // 1 gha. cha. 'thaM ni'12 gha.cha. 'rikAraNa' / For Personal Pre Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 294 // Jain Educations Internatio kSaNAbhAvastato dvitIyAdikSaNeSvapi vastuno bhAvaprasaGgaH, dvitIyAdikSaNAbhAvasya vA nirUpAkhyatvAttasyaiva ca prathamakSaNabhAvarUpatvAtprathamakSaNabhAva evAbhAvaH syAt / kathaJcitpakSe tUkta eva doSaH / atha dvitIyakSaNAbhAvasyAbhAvarUpatvAdeva na prathamakSaNabhAvenA'nyA'nanyatvakalpanA yuktimatI / syAdetat, yadi bhAvo'bhAvAd bhedAbhedau vihAya varteta, tacca nAsti, gatyantarAbhAvAt / atha dvitIyakSaNAbhAvaH parikalpitatvAdeva na vikalpakalpanAviSayaH hanta ! yadyevam, tarhi tasya parikalpitatvAdasaccAd dvitIyAdikSaNeSvapi bhAvaprasaGgaH, iti kutaH kSaNasthitidharmakatvam / atha prathamakSaNavyatirikto dvitIyAdikSaNAbhAvaH parikalpitaH, tadavyatiriktastvasAvastyevaH tarhi prathapakSaNabhAva eva dvitIyAdikSaNAbhAvaH, tatra ca prAgukta eva doSa iti / atha taduttarakAlabhAvipadArthAntarabhAva eva vivakSitasya dvitIyA dikSaNAbhAvaH; yadyevam, atra sutarAmanyA'nanyatvakalpanA, tatra cokto doSaH / atha kSaNasthitidharmakaM vastveva dvitIyAdikSaNAbhAvaH / tadayuktam, tasyaivA'yogAt ; tathAhi -- kSaNasthitidharmakaM kSaNabhAvasvabhAvamabhidhIyata ityAdi tadevA'nuvartata iti / ayodhyeta - dvitIyAdikSaNAbhAve prathamakSaNabhAvasyAbhAvAt bhAve vA dvitIyAdikSaNAbhAvAnupapatteH pratiyogyabhAvAdeva nA'nyA'nanyatvakalpanAyAH saMbhavaH, tathAhidvitIyAdikSaNe tadeva na bhavati / nanvevam, tarhi tasyaivA'bhAvIbhUtatvAd bhAvavat tadabhAvasyApi taddharmatvam, atastaddharmatve sarvadaiva bhAvApatteH tatazca svahetubhya eva tadbhAvA-bhAvadharmakaM samutpayata iti pratipattavyam / na cA'kramavataH kAraNAt kramavaddharmAdhyAsitakAryotpattiryujyate / tatazca yadaiva bhAvastadaivA'bhAvaH syAt iti kutaH kSaNasthitidharmakatvam / tadbhAve vA prathamakSaNavaduttarakSaNeSvapi bhAvA-bhAvayoH sahAvasthAne'virodhAt sarvadeva vastuno bhAvApattiH / na ca niraMzatatsvabhAvebhyaH svahetubhya eva tad vastu kSaNasthitidharmakamevotpadyate iti taddhetubhirevA'trottaraM vaktavyam ityucyamAnaM vidvajjanamanAMsi raJjayatiH evaM hi svabhAvAntarakalpanAyA api kartuM zakyatvAt / syAdetat zakyA svabhAvAntarakalpanA, akSaNike'rthakriyAsaMbhavAt / tadayuktam, kSaNike evArthakriyAyogAt, tathAhi kSaNika padArtho'nutpanno'rthakriyAM karoti, utpadyamAnaH, utpannaH, nivartamAnaH, nivRtto vA 1 iti viklpaaH| na tAvadanutpannaH, tasyaivA'sAt / nA'pyutpadyamAnaH, utpadyamAnAvasthAyAM kSaNabhaGgabhAvavAdibhiranabhyupagamAt abhyupagame vA ko'pyaMza utpannaH ko'pyanutpanna iti sAMzavastvabhyupagamaH syAt, tathA cAsmatpakSasiddhiH, dravya-paryAyobhayarUpavastu siddheH / aMzAbhyupagame zavAnavayavI siddhyati, sa ca dravyam, aMzAca paryAyA iti dravya-paryAyobhayarUpavastusiddhiH / nA'pyutpannaH, tasya sarvAtmanotpannatvena sahakAribhiranAdheyAtizayatvAt, atizayAdhAne vA bhinnakAraNaprabhavAtizayasya tato bhedaprasaGgAt / idameva sahakAriNAmatizayajanakatvaM yaduta taiH saha saMbhUya viziSTAmarthakriyAmasau karotIti cet / nanvetadadhyAtmacittasamAdhAnamAtram, yadi hi viziSTA'rthakriyAkaraNe sahakAriNAM saMyogamAtramevAyamapekSate, na tvaparamatizayam; tarhyasahakAritvAbhimatairapyanekaiH sahA'sya saMyogamAtraM vidyate kimiti vivakSita sahakArisaMyogamape For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / | / / 294 / / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 295 kSate / tasmAt tebhyastasyAtizayAdhAna vaktavyam , tacca kSaNikatve notpadyate / atha nivartamAnaH karoti / tadapyayuktam , nivartamAnAvasthA'nabhyupagamAt , abhyupagame vA vastUnAM sAMzatAprasaGgAt / nivRtto'pi na karoti, avidyamAnatvAdeva / tasmAt kSaNasthitidharmakamapi vastu na kathamapyupapadyate / iti dravya-paryAyobhayarUpaM nityA-'nityameva vastvabhyupagantavyam , tasyaiva pratyakSAdipramANasiddhatvAt , tathAhi- mRtpiNDa-zivaka-sthAsa-ghaTa-kapAlAdiSvavizeSeNa sarvatra mRdanvayaH saMvedyate, pratibhedaM cAnyonyavyAvRttiH, yathApratibhAsaM hi mRtpiNDasaMvedanaM, na tathApratibhAsameva zivakAdiSu, sarvatrA''kArabhedAnubhavAt / na ca yathApratibhAsabhedaM tasaMvedanaM vijAtIyeSbudaka-dahanapavanAdiSu, tathApratibhAsabhedameva zivakAdiSu, sarvatra mRdanvayasya saMvedanAt / na cAsya sarvajanasaMvedyasyApi saMvedanasyApahnavaH kartu yujyate, atiprasaGgAt / na cedaM saMvedanaM bhrAntamiti zakyate vaktum , deza-kAla-narAvasthAntareSvitthameva pratteH / na cArthaprabhavamavisaMghAdi saMvedanaM vihAya jAtivikalpebhyaH padArthavyavasthA yujyate, pratItibAdhitatvena teSAmevA'nAdeyatvAt / na caikAntanityeSu vastuSu yathoktasaMvedanabhAvo yujyate, vyAvRttAkAranibandhanasya dharmabhedasya teSvabhAvAt / uktaM ca ___ " bhASepyekAntanityeSu nAnvaya-vyatirekavat / saMvedanaM bhaved dharmabhedAbhAvAdiha sphuTam // 1 // " dharmabhedAbhyupagame caikAntanityatvahAniprasaGgAt / ekAntavinazvareSvapi bhAveSu nAdhikRtasaMvedanasaMbhavo ghaTate, anuvRttAkAranibandhanadravyAnvayasyA'bhAvAt / uktaM ca "ekAntA'nityabhAveSu nAnvaya-vyatirekavat / saMvedanaM bhaved dravyasyA'nvayAbhAvato dhruvam // 1 // " na cA'sya saMvedanasya bAdhapratyayo yujyate, kadAcidapyanupalabdhaH / tasmAdanvayA'vinAbhUto vyatirekaH, vyatirekAvinAbhUtavAnSaya iti / uktaM ca __ " nA'nvayaH sa hi bhedatvAd na bhedo'nvayavRttitaH / mRdravyabhedasaMsargavRttijAtyantaraM ghaTaH // 1 // " ityalaM vistareNa / atra bahu vaktavyam , tattu nocyate, granthagahanatAbhayAt , anyatroktatvAzceti / atra ca granthe, granthAntareSu cA'yaM vAdo bahuSu sthAneSu bhaNiSyate / ekatra ca sthAne likhitaH sthAnAntare sukhenaivA'tidizyate, ityAlocya kizcit savistaramidaM bAdasthAnakaM likhitam / iti na parAbhajanIyam , arucirvA vidheyA, bahUpayogitvAdasyeti // 544 // 9.999.00 // 295 // 15. cha. 'naprabhavA' / 11. cha. 'stana' / 3 ka.ga. reSu bhA'4. cha. 'kA pr'| 55. cha. 'recaa''| (gha. cha. 'pra sthaa'| FANpurm.jaineltrary.org Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 296 // iha zrutasya sAdyAdiprarUpaNAyAM caturbhaGgI saMbhavati, tadyathA-sAdi saparyavasitamityeko bhaGgaH, sAdi aparyavasitamiti dvitIyaH, anAdi saparyavasitamiti tRtIyaH, anAdi aparyavasitamiti caturthaH / tatra dravyata ekaM puruSadravyamaGgIkRtya nirUpitaH prathamo bhnggH| dvitIyastu prarUpaNAmAtra, kacidapyasaMbhavAt / ato bhavyA-'bhavyau samAzritya tRtIya-caturthabhaGgakAvAha ahavA suttaM nivvANabhAviNo'NAiyaM sapajjaMtaM / jIvattaM piva niyayaM sesANamaNAi-pajjaMtaM // 545 // iha samyag-mithyAbhAvenA'vizeSitaM zrutasAmAnyamAnaM gRhyate / athavAzabdo bhaGgakAntarasUcakaH / nirvANe bhaviSyatIti nirvANabhAvI bhavyastasyaitacchUtamAtraM bhavyatvavadanAdikAlAdArabhya bhAvAdanAdi, kevalotpattau punaravazyaM na bhaviSyatIti saparyantam / zeSANAmanirvANabhAvinAmabhavyAnAM jIvatvavadabhavyatvavad vA niyataM nizcitamanAdi-aparyantam , abhavyasya saMsAre kadAcidapi zrutamAtrA'vyavacchedAditi / iha dravyata ekaM jIvadravyamAzritya nirUpitaH mAk sAdisaparyavasitatvalakSaNaH zrutasya prathamabhaGgaH, nAnAjIvadravyANi tvAzritya tasyaiva caturthabhaGgaH purastAd bhaNiSyate / / 545 // atha kSetra-kAla-bhAvaiH prathamaM bhaGgameva tasya darzayannAha *khette bharahe-ravayA kAle u samAu doNNi tattheva / bhAve puNa paNNavagaM paNNavANaje va Asaja // 546 // prAg yaduktam- ' devvAmma egapurisaM paDucca sAI sanihaNaM ca ' iti, tadiha prakRtaM smryte| tatazca kSetre cintyamAne bharata-rAvatakSetrANyAzritya samyakzrutaM sAdi sanidhanaM ca bhavati / eteSu hi kSetreSu prathamatIrthakarakAle tad bhavatIti sAditvaM, caramatIrthakRtIrthAnte tvavazya vyavacchidyata iti saparyavasitatvamiti / kAle tvadhikriyamANe ve same utsarpiNya-vasarpiNyau samAzritya tatraiva teSveva bharatai-rAvateSvetat sAdi saparyavasitaM bhavati, yorapi samayostRtIyArake prathama bhAvAt sAditvam utsarpiNyAM caturthasyAdau, avasarpiNyAM tu paJcamasyAnte'vazyaM vyavacchedAt saparyavasitatvam / bhAve punarvicAryamANe prajJApakaM guruM zrutaprajJApanIyAMzcArthAnAsAyadaM sAdi saparyavasitaM syaaditi||546|| kathaM punaH prajJApakaM, prajJApanIyAMzcArthAnAzrityedaM sAdyAdirUpam ?, ityAha So616vahArAbahAra // 296 // 1 gha. cha. ' ko bhedaH saa'| 2 athavA sUtra nirvANabhAvino'nAdikaM saparyantam / jIvatvAmiva niyataM zeSANAmanAdi-paryantam // 545 // 35. cha. 'thamabha' kSene bharata-rAvate kAke tu same de tanava / bhAve punaH prajJApakaM prajJApanIyAn vA''sAtha // 546 // 5 gAthA 538 / Educom NO For Personal Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 29 // hAlAhAbAda uvaoga-sara-payattA thANavisesA ya hoti paNNavae gai-DhANa-bheya-saMghAya-vaNNa-sadAibhAvesu // 547 // upayoga AntaraH zrutapariNAmaH, svaro dhvaniH, prayatnastAkhAdivyApAraviSayo yatnaH, sthAnavizeSA AsanavizeSAH, prajJApake bRhdvRttiH| gurau vyAkhyAnAdi kurvati satyete bhAvA dharmA bhavanti / ete cA'nityatvAt saadi-spryvsitaaH| tatazcaitAnAzritya vakturananyatvAcchUtamapi sAdi-saparyavasitaM bhavati / prajJApanIyArthagatAn bhAvAnAha- 'gaItyAdi' gatiravAdInAM gamanapariNAmaH, sthAnaM teSAmeva sthitipariNAmaH, bhedasteSAmevA'nyasaMyuktAnAM vighaTanam , saMghAtastvanyaiH saha saMyogaH, varNaH kRSNAdiH, zabdo maindra-madhurAdiH,AdizabdAd rasa-gamya-sparzasaMsthAnAdiparigrahaH / ete gati-sthityAdayo bhAvAH paryAyadharmA bhAveSu prajJApanIyeSu paramANvAdiSu bhavanti / tato'nityatvAdamI sAdisaparyavasitAH / ete ca zrutasya grAhAH, grAhakaM ca grAhyanivandhanaM bhavati, ataH zrutamapi sAdi-saparyavasitamiti bhaavH| tadevaM dravya-kSetrakAla-bhAvAnAzritya sAdi-sarpayavasitatvalakSaNo darzitaH prathamabhaGgaH // 547 // athaitAnevA''zritya pUrvamabhavyazrutadarzitamapi punarateSvapi kramAyAteSu saMbhavadarzanArthamanAdyaparyavasitatvalakSaNaM caturyabhaGgamupadarzayannAha devve nANApurise khece videhAI kAlo jo tesu / khaya-uvasamabhAvammi ya suyanANaM vaTTae syyN||548|| dravye dravyaviSaye nAnApuruSAn nAraka-tiryaG-manuSya-devagatAn nAnAsamyagdRSTijIvAnAzritya zrutajJAnaM samyakazrutaM satataM vartateabhUt , bhavati, bhaviSyati ca, na tu kadAcid vyavacchidyate / tatastAnAzrityedamanAdi, aparyavasitaM ca syAditi bhAvaH / kSetre punaH paJca mahAvidehalakSaNAn videhAnaGgIkRtya, kAle tu yasteSveva videheSu kAlo'navasarpiNyutsarpiNIrUpastamAzritya / bhAve tu kSAyopazamike zrutajJAnaM satataM sarvadaiva vartate; ato'nAdi aparyavasitam / sAmAnyena hi mahAvidehetsarpiNyavasarpiNyabhAvarUpanijakAlaviziSTeSu dvAdazAzrutaM kadApi na vyavacchidyate, tIrthakara-gaNadharAdInAM teSu sarvadaiva bhAvAt // iti gAthAdvAdazakArthaH // 548 // // tadevaM sapatipakSaM sAdi-sarpayavasitaM zrutaM samAptam // 1 upayoga-svara-prayavAH sthAnavizeSAna bhavanti prajJApake / gati-sthAna-bheda-saMghAta-varNa-zabdAdibhAveSu // 50 // 2 pa. cha. 'madhura-mandAdiH padavye nAnApuruSAn kSetre videhAn kAlo yasteSu / kSayopazamabhAve ca zrutajJAnaM vartate satatam // 548 // // 297 // R Jan Education Interna For Personal and Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 298 // Jain Education Internationa atha SaSThaM sapratipakSaM gamikazrutadvAramAha gaNiyA gamiyaM jaM sarisagamaM ca kAraNavaseNa / gAhAi agamiyaM khalu kAliyasuyaM diTThivAe vA // 549 // -gamA bhaGgakA gaNitAdivizeSAzca tadbahulaM tatsaMkulaM gamikam / athavA, gamAH sadRzapAThAste ca kAraNavazena yatra bahavo bhavanti tad gamikaM taccaivaMvidhaM prAyaH 'dRSTivAde' ityevaM paryante dRSTivAdapadamatra saMbadhyate / yatra prAyo gAthA-zloka-veSTakAdyasadRzapAThAtmakaM tadagamikaM tacaivaMvidhaM prAyaH kAlikazrutam // iti gAthArthaH // 549 // // iti sapratipakSaM gamikadvAram // atha saptamaM sapratipakSamaGgapraviSTadvAramAha hara-theraka vA AesA mukkavAgaraNao vA / dhuva calavisesao vA aMgA- gaMgesu nANataM // 550 // aGgA'naGgaviSTazrutayoridaM nAnAtvametad bhedakAraNam / kim 1, ityAha- gaNadharA gautamasvAmyAdayaH, tatkRtaM zrutaM dvAdazAGgarUpamaGgapraviSThamucyate / sthavirAstu bhadrabAhusvAmyAdayastatkRtaM zrutamAvazyakaniryuktyAdikamanaGgamaviSTamaGgabAhyamucyate / athavA, vAratrayaM gaNadharapRSTasya tIrthakarasya saMbandhI ya AdezaH prativacanamutpAda-vyaya- dhIvyavAcakaM padatrayamityarthaH, tasmAd yad niSpannaM tadaGgamaviSTaM dvAdazAGgameva, mutkaM mutkalamamanapUrvakaM ca yad vyAkaraNamarthapratipAdanaM, tasmAd niSpannamaGgavAdyamabhidhIyate taccAvazyakAdikam / vAzabdo 'GgAnaGgaviSTatve pUrvoktabhedakAraNAdanyatvasUcakaH / tRtIyaM bhedakAraNamAha- 'dhuva-calavisesao va tti' dhuvaM sarvatIrthakara tIrtheSu niyataM nizcayabhAvi zrutamaGgapraviSTamucyate dvAdazAGgamiti / yat punazcalamaniyatamanizcayabhAvi tat tandulavaikAlikaprakIrNAdi zrutamaGgabAhyam / vAzabdo'trApi bhedakAraNAntaratvasUcakaH / idamuktaM bhavati - gaNadharakRtaM, padatrayalakSaNatIrthakarAdezaniSpannaM, dhruvaM ca yacchrataM tadaGgamaviSTamucyate, tacca dvAdazAGgIrUpameva / yatpunaH sthavirakRtaM, mutkalArthAbhidhAnaM, calaM ca tadAvazyakaprakIrNAdi zrutamaGgAhyamiti // 550 / / Aha- nanu 'pUrva pUrvANyevopaniSanAti gaNadharaH' ityAgame zrUyate, pUrvakaraNAdeva caitAni pUrvANyabhidhIyante / teSu ca 1 bhaGga -gaNitAdi gamikaM yatsadRzagamaM ca kAraNavazena / gAthAthamikaM khalu kAlikataM dRSTivAde vA // 549 // 2 gaNadhara sthavirakRtaM vA''dezAd mutkavyAkaraNato vA / bhuva-calavizeSato vA'GgA'naGgayornAnAtvam // 550 // 3 gha. cha. 'd yad ni' / 4 gha.cha. 'naM tadaGga' 5 ka. kha. ga. 'prathamaM pU' | For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 298 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 299 // Jain Educationa Internation niHzeSamapi vAGmayamavatarati / atazcaturdazapUrvAtmakaM dvAdazamevA'Ggamastu, kiM zeSAGgaviracanena, aGgabAhyazrutaracanena vA 1, ityAzaGkayAhavi ya bhUyAvAe savvassa vaomayassa oyAro / nijjUhaNA tahAvi hu dummehe pappa itthI ya // 551 // azeSavizeSAnvitasya samagravastustomasya bhUtasya sadbhUtasya vAdo bhaNanaM yatrAsau bhUtavAdaH, athavA'nugata-vyAvRttAparizeSadharmakalApAnvitAnAM sabheda-prabhedAnAM bhUtAnAM prANinAM vAdo yatrA'sau bhUtavAdo dRSTivAdaH, dIrghatvaM ca takArasyA''rghatvAt / tatra yadyapi dRSTivAde sarvasyA'pi vAGmayasyAvatAro'sti, tathApi durmedhasAM tadavadhAraNAdyayogyAnAM mandamatInAM tathA zrAvakAdInAM strINAM cAnugrahArthaM niryUhaNA viracanA zeSazrutasyeti // 551 // nanu strINAM dRSTivAdaH kimiti na dIyate ?, ityAha tucchA gAravabahulA caliMdiyA dubbalA dhiIe ya / iya aisesajjhayaNA bhUyAvAo ya no tthINaM // 552 // yadi hi dRSTivAdaH striyAH kathamapi dIyeta tadA tucchAdikhabhAvatayA 'aho ! ahaM yA dRSTivAdamapi paThAmi' ityevaM garvA''dhmAtamAnasA'sau puruSaparibhavAdiSvapi pravRttiM vidhAya durgatimabhigacchet / ato niravadhikRpAnIranIradhibhiH parAnugrahapravRttairbhagavadbhistIrthakarairusthAna- samutthAnazrutAdInyatizayavantyadhyayanAni, dRSTivAdazca strINAM nAnujJAtaH / anugrahArthaM punastAsAmapi kiJcicchrataM deyamityekA dazAGgAdiviracanaM saphalam / iti gAthAtrayArthaH // 552 // // ityaGgA'naGgapraviSTaM zrutadvAram // tadevaM nirUpitaM caturdazavidhamapi zrutamarthataH / atha kiyAMstadviSayaH 1, iti nirUpayitumAha-. nANI savvaM davvAI jANai jahatthaM / pAsai ya kei so puNa tamacakkhudaMsaNeNaM ti // 553 // upayukto dattopayogaH zrutajJAnI sarve dravyAdi yathArtha yathAvad yathA sarvajJenoktaM tathA jAnAti - dravyataH paJcAstikAyadravyANi, kSetra lokA-slokAkora, kAlamatItAdirUpaM, bhAvAnaudayikAdIn jAnAti spaSTAvabhAsinA zrutajJAnenA'vabudhyate, na tu sAmAnyagrAhiNA 1 yadyapi ca bhUtavAde sarvasya vAGmayasyA'vatAraH / niryUhaNA tathApi khalu durmedhasaH prApya striyazca // 551 // 2 tucchA garvabahulA calendriyA durbalA dhiyA ca / ityatizeSAdhyayanA bhUtavAdazca no strINAm // 552 // 3 4 upayuktaH zrutajJAnI sarva dravyAdi jAnAti yathArtham / pazyati ca kecit sa punastadacakSurdarzaneneti // 553 // For Personal and Private Use Only . cha. 'dIyate ta' / 5 ka. kha. gha. cha. 'kAzaM kA' / bRhadvRttiH / // 299 // Basi www.jainelltrary.org Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akhabATAhara paTakana vizeSA bRhada // 30 // darzanena pazyati, tasya tadasaMbhavAt / yathA hi manaHparyAyajJAnaM svabhAvenaiva spaSTArthagrAhaka, iti na tatra darzanam, evaM zrutajJAne'pi tadapi rthavikalpanAvasthAyAmantarjalpAkAratvAd vizeSameva gRhNAti na sAmAnyamiti bhaavH| tathA ca nandisUtram- 'taM samAsao caumbiha paNNattaM, taM jahA-dabao khettao, kAlao, bhAvao | davvao NaM suyanANI uvautto samvadavvAI jANai na pAsai, evaM savvakhettaM, sabbakAlaM, sabbabhAve jANai na pAsai" iti / anye tu natraH pAThaM na manyante / tatazca " jANai pAsai" iti paThanti / ataH 'zrutajJAnyapi darzanena pazyati' iti te manyante, yaccAsau darzanena pazyati tadacakSurdarzaneneti manyante / idamatra hRdayam- yasya zrutajJAnaM tasya | matijJAnamavazyameva bhavati / mati-zrutajJAnasya ca cakSuracakSurdarzanabhedAd dvibhedaM darzanamuktam / tatra kila cakSurdazanena matijJAnaM pazyati, acakSurdarzanena punaH zrutajJAnamiti / / 553 // etat teSAM matamasamIkSitAbhidhAnatvAd yadRcchAvAdamAtramiti darzayabAha tesimacakkhuisaNasAmaNao kahaM na mainANI / pAsai, pAsai va kahaM suyanANI kiMkao bheo ? // 55 // teSAM namaH pAThamanabhyupagacchatA matijJAna-zrutajJAnayorindriya-manonImattatAsAmyAdacakSurdarzane samAne'pi kathaM hanta ! tenA'cakSurdarzanena matijJAnI na pazyati', kathaM vA tena zrutajJAnI pazyati ? / yadi hi zrutajJAnI tena pazyati tahi matijJAnyapi pazyatu / athAsau na pazyati, tItaro'pi mA pazyatu / nanu kiMkRto'yaM bhedo, yadacakSurdarzane samAne'pi tenaikaM jJAnaM pazyati, aparaM tu na pazyati ? / khecchAbhASitatvamAnaM vihAya nAparamatra kAraNaM pazyAma iti bhAvaH / tasmAt " jANai na pAsai" iti sthitamiti // 554 // ___ athavA prajJApanoktAM pazyattAmAzritya zrutajJAne'pi pazyattA yuktA / tatazca " jANai pAsai" ityapi pATho yukta iti darzayannAha maiibheyamacakkhuIsaNaM ca vajittu pAsaNA bhaNiyA / paNNavaNAe u phuDA teNa sue pAsaNA juttA // 555 // 1 tat samAsatazcaturvidha prajJaptam, tadyathA- dRSyataH, kSetrataH, kAkataH, bhAvataH / dravyataH zrutajJAnyupayuktaH sarvavyANi cAnAti, na pazyati / __evaM sarvakSetra, sarvakAlaM, sarvabhAvAn jAnAti na pazyati / EO 2 tepAmacakSudarzanasAmAnyataH kathaM na matijJAnI / pazyati, pazyati vA kathaM zrutajJAnI, kiMkRto bhevH|| 554 // 3 matibhedamacakSudarzanaM ca parjavisthA pazyattA bhaNitA / prajJApanAyAM tu sphudA tena bhute pazyattA yuktA // 555 // 868885606 // 30 // Educ a tio For Personal Private Use Only alwww.jaineltrary.org Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadRttiH / vizeSA. // 301 // __ materbhedo matimedo matijJAna-matyajJAnalakSaNastaM, tathA'cakSurdarzanaM ca varjayitvA yena kAraNena prajJApanAyAM triMzattamapade pazyattA sphuTA vyaktA bhaNitA, tena zrute zrutajJAne'pi pazyattA yuktA " jANai pAsai" iti pATho yukta ityarthaH / tathAca prajJApanAtriMzattamapada- sUtram- " keivihA NaM bhaMte ! pAsaNayA paNNattA / goyamA ! duvihA, taM jahA- sAgArapAsaNayA~ ya, aNAgArapAsaNayA ya / sAgArapAsaNayA NaM bhante ! kaivihA paNNattA goyamA ! chanvihA paNNattA, taM jahA-suyanANasAgArapAsaNayA, ohi-maNapajjava-kevalanANasAgArapAsaNayA, suyaannANa-vibhaMganANasAgArapAsaNayA ya / aNAgArapAsaNayA NaM bhaMte ! kaivihA pnnnnttaa| goyamA ! tivihA paNNattA, taM jahA- cakkhuIsaNa-ohidasaNa-kevaladaMsaNaaNAgArapAsaNayA" iti / atha 'pAsaNayA' iti kaH zabdArthaH / ucyate-pazyato bhAvaH pazyattopayoga ityarthaH, yathopayogazabdena sAkArAnAkArabhedabhinna upayogo'bhidhIyate tathA pazyattAzabdenApItyarthaH / Aha-yadyevam , paryAyazabdAvetau, tat kimityupayogAt pazyattA pRthgdhiitaa| satyam , kintu sAkAropayogo'STadhA proktaH, sAkArapazyattA tu SoDhA, matijJAna-matyajJAnayostadabhaNanAt / anAkAropayogo'pi caturdhA proktaH, anAkArapazyattA punastridhA, acakSurdarzanasya tadanabhidhAnAt : pazyattAzabdo hi 'dRzirapekSaNe' asya dhAtoniSpadyate, prakRSTaM cekSaNaM trikAlaviSaye zIghramevArthaparicchedanapaTiSThe'vabodhe bhavati / matijJAna-matyajJAne ca prAyaHsAMpatakAlaviSaye eva, iti na tayoH pazyattA / zIghraM cA'rthaparicchedo yathA cakSuSaH, na tathA zeSANAM zrotra-prANAdIndriyANAM, cakSurupayogApekSayA tadupayogasyendriyapade dIrgha-dIrghataratvenAbhidhAnAt / | manasastu zIghrArthaparicchede'pyanAkArapazyattA na vivakSitA, upayogamAtrasyaiva tatra vivakSaNAt / ato'cakSurdarzane'pi na pazyattA / tadevaM zrutA'vadhi-manaHparyAya-kevalajJAna-zrutAjJAna-vibhaGgajJAnabhedAt SoDhA sAkArapazyattA, aSTadhA tu sAkAropayogaH, cakSu-ravadhi-kevaladarzanabhedAt tu tridhA'nAkArapazyattA, caturdhA tvanAkAropayogaH; ityupayoga-pazyattayorbhedaH / tadevaM matibhedo, acakSurdarzanaM ca varjayitvA zrutajJAnAdiSu prajJApanAyAM pazyattA proktA, tAmAzritya zrute yuktA pazyatteti sthitam / keSucittu pustakeSu 'teNa sue pAsaNA'juttA' ityevamakAraprazleSo dRzyate, tatrA'yamarthaH- pUrvagAthAyAM 'pAsai ya kei so puNa SA 1 ka. ga. 'tvA yathA ye kha. 'tvA tathA ye'| 2 katividhA bhagavan ! pazyattA prazaptA / gautama ! dvividhA, sathathA- sAkArapazyattA ca, anAkArapazyattA ca / sAkArapazyattA bhagavan ! katividhA prAptA / gautama ! SaDvidhA prajJaptA, tadyathA-zrutajJAnasAkArapazyattA, avadhi-manaHparyava-kevalajJAnasAkArapazyattA, zrutAjJAna-vibhaGgajJAnasAkArapazyattA ca / anAkArapazyattA bhagavan! katividhA prajJaptA / gautama ! trividhA prAptA, tadyathA-cakSurdarzanA-'vadhidarzana-kevaladarzanA'nAkArapazyattA / 35. cha.' yA a' / 4 gAthA 553 / Jan Education interna For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 302 // Jain Educations Internation tamacakkhudaMsaNeNaM' iti vacanAdacakSurdarzanamAzritya zrutajJAne yA pazyattA moktA sA ityato'pyayuktA / kutaH 1, ityAha- yena prajJApanAyAM matibhedau, acakSurdarzanaM ca varjayitvaiva pazyattA proktA / ato'cakSurdarzanamAzrityA'yuktaiva zrutajJAne pazyattA / tato "jANai na pAsa " iti pATha iti sthitam / iyaM ca gAthA pUrvaTIkAkArairgRhItA, 'kaNThacA' iti ca nirdiSTA, na tu vyAkhyAtA; asmAbhistu yathAvabodhaM kiJcidavitA, sudhiyA tvanyathA'pyavirodhato vyAkhyeyeti / tadevaM bhedato viSayatazca nirUpitaM zrutajJAnam // 555 // sAMprataM satpadaprarUpaNatAdibhirnavabhiranuyogadvArairgatyAdimArgaNAsthAneSu tad gamanayim / etaccAbhinnasvAmitvAt pUrvoktamati - jJAnena samAnam, ityatidizannAha jaiha navahA mainANaM saMtapayaparUvaNAiNA gamiyaM / taha neyaM suyanANaM jaM teNa samANasAmittaM // 556 // gatArthaiva / / 556 / / athottaraniryuktigAthAMsaMbandhanAyAha saivvAisayanihANaM taM pAeNaM jao parAhINaM / teNa viNeyahiyatthaM gahaNovAo imo tassa // 557 // tacca zrutajJAnaM yato yasmAdanekAtizayanidhAnaM prAyaH parAdhInaM ca gurvAyattam tena kAraNena tasya zrutajJAnasyA'yaM vakSyamANo grahaNopAyo grahaNavidhiH 'tIrthakara - gaNadharairuktaH' iti zeSaH / / iti gAthApaJcakArthaH // 557 // kaH punargrahaNopAyaH 1, ityAha AgamasatthaggaNaM jaMbuddhiguNehiM aTThahiM diDaM / beti suyanANalaMbhaM taM puvvavisArayA dhIrA // 558 // pUrveSu vizAradA vipazcito dhIrA vratAnupAlanasthirAH zrutajJAnasya lAbhaM bruvate pratipAdayanti / kiM tat 1, ityAha- 'taM ti' tadevAgamazAstragrahaNaM / yat kim 1, ityAha- yadbuddhiguNairvakSyamANasvarUpairaSTabhirdiSTaM zAstre, ityakSarayojanA / ayamarthaH- ziSyate zikSyate bodhyate'neneti zAstraM taccAvizeSitaM sAmAnyena sarvamapi matyAdijJAnamucyate, sarveNApi jJAnena jantUnAM bodhanAt / ato vizeSe sthApayi 1 yathA navadhA matijJAnaM satpadaprarUpaNAdinA gamitam / tathA jJeyaM zrutajJAnaM yat tena samAnasvAmitvam // 556 // 2 kha.pa.cha. 'thAM saMbandhayannAha' / 3 sarvAtizayanidhAnaM tat prAyeNa yataH parAdhanim / tena vineyahitArtha grahaNopAyo'yaM tasya // 557 // 4 bhAgamazAstragrahaNaM yad buddhiguNairaSTabhirdiSTam / nuvate zrutajJAnalAbhaM tat pUrvavizAradA dhIrAH // 558 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 302 // www.lainelibrary.org Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhaddattiH / tumAha-AgamarUpaM zAstramAgamazAstraM zrutajJAnamityarthaH, tasya grahaNa gurusakAzAdAdAnaM tadeva zrutalAbha bruvate, yad buddhiguNairaSTabhiH zAstre | vizeSAdiSTaM, nAnyaditi- vakSyamANazuzrUSAdiguNASTakakramaNaiva zrutajJAnaM grAhya, nAnyatheti tAtparyam / / iti niyuktigAthArthaH // 558 // ___ atra bhaassym||30|| sAsijjai jeNa tayaM satyaM taM cA'visesiyaM nANaM / Agama eva ya satthaM AgamasatthaM tu suyanANaM // 559 // tassAyANaM gahaNaM diDhaM jaM maiguNehiM satthammi / ti tayaM suyalAbhaM guNA ya sussUsaNAIyA // 560 // gatArthe eva // 559 // 560 // te cA'mI aSTau buddhiguNA:___ sussUsai paDipucchai suNei giNhai ya Ihae cAvi / tato apohae vA dhAreDa karei vA sammaM // 561 // vinayayukto gurumukhAt zrotumicchati zuzrUSate, punaH pRcchati pratipRcchati- tadadhItaM zrutaM niHzaGkitaM karotItyarthaH / taccAdhItaM | zrutamarthataH zRNoti, zrutvA'vagraheNa gRhNAti, gRhItvA cehayehate paryAlocayati-kimidamitthaM, tAnyathA ? iti / cazabdaH smuccyaarthH| apizabdAt paryAlocayan kizcit svabuddhyA'pyutbhekSate / tatastadanantaramapohate ca- evametad yadAdiSTaM gurubhirevaM nizcinoti / nizcite cArthe sadaiva cetasi dhArayati, karoti ca samyak taduktAnuSThAnam , zrutAjJAnuSThAnasyApi tadAvaraNakSayopazama-gurucitA''varjanAdihetutvena zrutaprAptyupAyatvAditi / athavA, yad yadAjJApayati kAryajAtaM guruH, tattat samyaganugrahaM manyamAnaH zrotumicchati zuzrUSate / pUrvanirUpitazca kAryakaraNakAle punaH pRcchati pratipRcchati / itthaM cArAdhitasya gurorantike sUtra, tadartha vA samyak zRNoti / zrutaM cAvagraheNa gRhNAti, ityAdi pUrvavat / anye tu vyAcakSate- pratipRSTena guruNA punarAdiSTazca saMstadvacaH samyak bhRNoti, zrutaM cAvagraheNa samyag gRhNAtItyAdi tathaiva, yAvat karoti ca gurubhaNitaM samyagiti / evaM gurvArAdhanaviSayatvenA'STAvapi guNA vyAkhyAyante, zrutAvAptau mUlopAyatvAd gurvArAdhanAyAH / / iti niyuktigAthArthaH // 561 // ziSyate yena tat zAma tathA'vizeSitaM jJAnam / bhAgama eva ca zAstramAgamazAvaM tu zrutajJAnam // 559 // tasyA''dAna maharNa diSTaM yad matiguNaiH zAsne / buvate tat zrutalAbhaM guNAzca zuzrUSAdikAH // 560 // 2 zuzrUSate pratipRcchati zRNoti gRhNAti cehate cApi / tato'pohate vA dhArayati karoti vA samyak // 56 // // 303 // 89HAR sahasapanA For Pres s e Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 304 // atha bhASyam'sussUsai u souM suyamicchai saviNao gurumuhAo / paDipucchai taM gahiyaM puNo vi nIsaMkiyaM kuNai // 562 // bRhdvttiH| suNai tadatthamahIuM gahaNe-hA- vAya-dhAraNA tassa / sammaM kuNai suyANaM annaM pi tao suyaM lahai // 563 // dvitIyaM vyAkhyAnamAha sussUsai vA jaM jaM guravo jaMpaMti pubvabhaNio ya / kuNai paDipucchiUNaM suNei suttaM tadatthaM vA // 564 // tisro'pi vyAkhyAtArthA eva / navaraM dvitIyagAthAyAM zRNoti tadarthaM zrutArtham , evaM ca sUtrato'rthatazca 'ahIuMti' adhItya zrutaM, tatastasya zrutasya grahaNehA-'pAya-dhAraNAH samyak 'karoti' ityatra saMbadhyate / tathA, 'suyANaM ti' zrutAjJAM zrutoktAnuSThAnaM 'samyak karoti' ityAvRttyAvApi saMbadhyate / evaM ca kurvANo'nyadapi zrutaM labhata iti / tRtIyagAthAyAM 'susmUsai paDipucchai suNeI' ityetAvAn / niyuktigAthAvayavo vyAkhyAtaH / gRhNAtItyAdestvarthaH prAk kathitaH khayameva draSTavya iti // 564 // 'zuzrUSate' ityuktam , ataH zravaNavidhimAhamUyaM huMkAraM vA bADhakkAra-paDipuccha-vImaMsA / tatto pasaMgapArAyaNaM ca pariNi? sattamae // 565 // mRkamiti mUkaM zRNuyAt / idamuktaM bhavati-prathamavArA zravaNe saMyatagAtraH saMstUSNImAzritaH sarvamavadhArayet / dvitIyavArAyAM tu huGkAraM dadyAd vaMdanaM kuryAdityarthaH / tRtIye zravaNe bADhaGkAraM kuryAt- evametad nA'nyatheti bruuyaadityrthH| caturthe tu gRhItapUrvAparasUtrAbhimAyo manAk pratipRcchAM kuryAt- 'kathametat ?' iti / paJcame tu mImAMsAM vidadhyAt , tatra mAtumicchA mImAMsA, pramANajijJAseti yAvat / tataH SaSThe taduttarottaraguNaprasaGgaH, pAragamanaM cA'sya bhavati / saptame zravaNe pariniSThA bhavati / etaduktaM bhavati-guruvadanubhApata eva saptamavArAyAmiti / tadevaM ziSyagataH zravaNavidhiruktaH / / 565 // , zubhUpate tu zrotuM zrutamicchati savinayo gurumukhAt / pratipRcchati tad gRhItaM punarapi niHzaGkitaM karoti // 562 // bhaNoti tadarthamadhItya grahaNe-hA-upAya-dhAraNAstasya / samyak karoti zrutAjJAmanyadapi tataH zrutaM labhate // 563 // 2 zuzrUSate vA yad yad guravaH kathayanti pUrvabhaNitazca / karoti pratipacchya RNoti sUtraM tadartha vA // 564 // 3 mUkaM kAraM vA bAvakAra-pratipRcchA-mImAMsAH / tataH prasaGgapArAyaNaM ca pariniSThA saptamake // 565 // // 304 // Jan Ed inmata For Personal and Private Use Only HOT Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 305 // Jain Educationa Internatio atha gurugataM vyAkhyAnavidhimAha khapaDhama bIo nijjuttimIsao bhaNio / taIo ya niravaseso esa vihI hoi annuoge|| 566 // sUtrasyArtho yatrAsau sUtrArthaH / khaluravadhAraNe / tatazca sUtrArtha eva sUtrArthamAtrapratipAdanapara eva prathamaH prathamavArAyAmanuyogo guruNA kartavyaH / dvitIyastu dvitIyavArAyAM sUtrasparzaka niyuktimizrakaH kartavyatayA bhaNitastIrthakara - gaNadharaiH / tRtIyastu tRtIyavArAyAM prasaktAnuprasaktamapyucyate yasmin sa evaMlakSaNo niravazeSo bhaNitaH / eSa uktalakSaNo vidhAnaM vidhirbhavati / ka 1, ityAha- sUtrasya nijenAbhidheyena sArdhamanukUlo yogo'nuyogaH sUtrasyArthAnvAkhyAnamityarthaH, tasminnanuyoge'nuyogaviSaye / / iti niyuktigAthAdvayArthaH // 566 // // tadevaM zrutajJAnasya grahaNa- zravaNavyAkhyAnavidhiH pratipAditaH / tatpratipAdite ca zrutajJAnaM samAptamiti / / atha pUrvoditasaMvandhAyAtamavadhijJAnamabhidhitsuH prastAvanAmAha bhaiNiyaM parokkhamahuNA paJccakkhaM taM ca tivihamohAI / puvvoiyasaMbaMdhaM tatthAvahimAio vocchaM // 567 // mati zrutalakSaNaM parokSajJAnaM tAvad bhaNitaM pratipAditam / idAnIM pratyakSamabhidhAnIyam, taccA'vadhi-manaH paryAya- kevalabhedAt trividham / tatrAditaH prathamaM pUrvoditasaMbandhamavadhijJAnaM vakSye'bhidhAsya iti / / 567 / / tatrAvadhibhedAstAvat saMkhyAtItA bhavantIti darzayati saMkhAIyAo khalu ohInANassa savvapayaDIo / kAI bhavapaccaiyA khaovasamiyAo kAo vi // 568 // saMkhyAnaM saMkhyA tAmatItA atikrAntAH saMkhyAtItA asaMkhyeyA ityarthaH, prakRtayo bhedA aMzAH, sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH / tatazca pUrvoktazabdArthasyA'vadhijJAnasya kSetrakAlau viSayabhUtAvAzritya sarvA apyasaMkhyeyAH prakRtayo bhedA bhavanti, tathAhi - avadherjaghanyatosGgulA saMkhyeyabhAgAdArabhya pradezottarayA vRddhyotkRSTato'loke'pi lokapramANAnyasaMkhyeyakhaNDAni kSetraviSaya iti vakSyate / kAlo'pi jagha 2 ka.kha.ga. 'miisio'| 39 1 sUtrArthaH khalu prathamo dvitIyo niyuktimizrako bhaNitaH / tRtIyazca niravazeSa eSa vidhirbhavatyanuyoge / / 566 3 bhaNitaM parokSamadhunA pratyakSaM tacca trividhamavadhyAdi / pUrvoditasaMbandhaM tatrAvadhimAdito vakSye // 567 // 4 saMkhyAtItAH khalvavadhijJAnasya sarvaprakRtayaH / kAzcid bhavapratyayitAH kSAyopazamikyaH kA api // 568 // 5 ka.ga. 'tayazA bhedAH sa ' / For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH // 305|| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRhadvattiH / // 306 // nyata AbalikA'saMkhyeyabhAgAdArabhya samayottarayA vRddhyotkRSTato'saMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIlakSaNo viSaya ityabhidhAsyate / evaM ca 'viSayabhedAd viSayiNo'pi bhedaH' iti nyAyAt kSetra-kAlalakSaNaviSayasyA'saMkhyeyabhedatvAdavagherapyasaMkhyayA bhedA bhavanti / khaluzabdazceha vize- paNArthaH / kiM vizinaSTi , iti cet / ucyate- kSetra-kAlAvAGgIkRtyAvagharasaMkhyeyAH prakRtayo bhavanti / dravya-bhAvau tvAzrityA'nantA api tAstasya prApyante; tathAhi- " teyA-bhAsAdavvANamaMtarA ettha labhai paThThavao" ityAdivacanAt taijasa-bhASAdravyApAntarAlavaya'nantapradezikAd dravyAdArabhya vicitravRddhyA sarvamUrtadravyANyutkRSTaviSayaparimANamavadhervakSyate / prativastugatA'saMkhyeyaparyAyarUpaM ca bhAvato viSayamAnamabhidhAsyate / ataH sarvamapi pudgalAstikArya, avadhigrAhyAMzca tatparyAyAnAzrityAnanto'vadhiviSayaH siddho bhavati, jJeyabhedAca jJAnabhedaH, iti dravya-bhAvalakSaNaviSayApekSayA'vadheranantA api prakRtayo bhavanti / tarhi 'saMkhAIyAo khalu iti virudhyate, iti cet / naivam , anantasyApi saMkhyAtItatvA'vyabhicArAt / ataH saMkhyAtItazabdanA'saMkhyAtA anantAzca prakRtayo gRhyanta ityavirodhaH / etAsu ca prakRtiSu madhye kAzcanA'nyatamA bhavapratyayAH- bhavo nArakAdijanma sa pakSiNAM gaganotpatanalabdhirivotpattau pratyayaH kAraNaM yAsAM tA bhavapratyayAH, tAzca nArakA-'marANAmeva / kAzcana punaranyatamAH kSayopazamena nivRttAH kSAyopazamikyaH, tapAmabhRtiguNapariNAmAvirbhUtakSayopazamapratyayA ityarthaH etAzca tiryaD-manuSyANAmiti / Aha-kSAyopazAmikabhAve'vadhijJAnaM paThyate, nArakAdibhAvacaudayikaH, sa kathaM tatprakRtInAM pratyayaH syAditi / atrocyate- mukhyatastA api kSayopazamanivandhanA eva, kevalaM so'pi kSayopazamastasmin nArakA-'marabhave satyavazyaM bhavati, iti kRtvA bhavapratyayAstA uktA iti / / 568 / / atha sAmAnyarUpatayoddiSTAnAM saMkhyAtItAnAmavadhiprakRtInAM, vAcaH kramavartitvAt , AyuSazcAlpatvAd yathAvadbhedena pratipAdana| sAmarthyamAtmano'pazyannAha ketto me vaNNeuM sattI ohissa savvapayaDIo ? / cauddasavihanikkhevaM iDDhIpatte ya vocchAmi // 56 // kuto mama varNayituM zaktiravadheH sarvaprakRtIH, AyuSaH parimitatvAt , vAcaH kramavartitvAcca ?, tathApi vinayagaNAnugrahArtha caturdazavidhazcAsau nikSepazca caturdazavidhanikSepastamavadhyAdikaM caturdazavidhanikSepaM vakSyAmiH AmoSadhyAdikA RddhiH prAptA yaiste prApta yastAMzca vakSyAmi / iha gAthAbhaGgabhayAd vyatyayaH, anyathA niSThAntasya bahuvrIhau pUrvanipAta eva bhavati // iti niyuktigaathaadvyaarthH|| 569 // 1 gAthA 626 / 2 kRto me varNayituM zaktiravadheH sarvaprakRtIH / caturdazAvidhanikSepamRddhiprAptAMzca vakSyAmi // 569 // SHTRA // 306 // Jan Education Internate For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.org Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadattiH / // 307|| atha prathamagAthApUrvArdhavyAkhyAnArthaM mASyam tassa jamukkosayakhetta-kAlasamayappaesaparimANaM / taNNeya paricchinnaM taM ciya se payaDiparimANaM // 57 0 // saMkhAIyamaNaMtaM ca teNamaNaMtapayaDiparimANaM / pecchai poggalakAyaM jamaNaMtapaesa-pajjAyaM // 571 // tasyA'vadherasaMkhyeyAH prakRtayaH / kutaH 1, ityAha- yataH 'taM ciya se payaDiparimANaM ti' 'se' tasyAvadhestadeva prakRtInAM bhedAnAM parimANam / yat kim ?, ityAha-yadutkRSTaM kSetrapradezaparimANaM, yaccotkRSTaM kAlasamayaparimANaM, ityevaM yathAsaMbhavaM saMbandhaH, kSetrasyaiva pradezAnAM yujyamAnatvAt / gAthAbhaGgabhayAca samayanirdezAdanantaraM pradezanirdezaH / Aha-nanUtkRSTa kSetrapradeza-kAlasamayaparimANamanantamapi bhavati / na, ityAha- 'taNNeyaparicchinnaM' bhAvapradhAno'yaM nirdezaH, tatazca tasyAvadheyaM tadbhAvastajjJeyatvaM tena paricchinnaM naiyatye vyavasthApitam , tacca vakSyamANaprakAreNA'GgulAsaMkhyeyabhAgAdArabhya yAvadasaMkhyeyalokAkAzapradezAn , tathA''valikA'saMkhyeyabhAgAdArabhya yAvadasaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIsamayAniti / etacca kSetrapradeza-kAlasamayAnAmasaMkhyeyaparimANam , ataH kSetra-kAlalakSaNajJeyApekSayA'vadherasaMkhyeyAH prakRtaya iti / atha khaluzabdena vizeSaNArthena sUcitAstasyA'nantAH prakRtIdarzayati- 'saMkhAItyAdi' saMkhyAtItaM na kevalamasaMkhyeyamucyate, kiM tarhi , anantaM ca, tasyApi saMkhyAtItatvA'vyabhicArAt / tena tadavadhijJAnamanantaprakRtiparimANamapi bhavati, yad yasmAt tat prekSate pazyati samastamapi pudgalAstikAyam / kathaMbhUtam ?, ityAha- anantapradezam , anantaparyAyaM ca / evaM ca satyanantadravya-paryAyalakSaNajJeyApekSayA'vadheranantAH prakRtaya iti // 570 // 571 // atha prathamaniyuktigAthAyA uttarArdha vyAcikhyAsurAha bhaivapaccaiyA nAraya-surANa pakkhINa vA nabhogamaNaM / guNapariNAmanimittA sesANa khovsmiyaao||572|| gatAthaiva, navaraM 'pakkhINa vA' iti vAzabda ivArthe, nabhogamanamiva, ityatra saMbadhyate // 572 // 1 tasya yadutkRSTakSetra kAlasamaya-pradezaparimANam / tajjJeyatva paricchinnaM tadeva tasya prakRtiparimANam // 570 // saMkhyAtItamanantaM ca tenAunantaprakRtiparimANam / prekSate pugalakArya yadanantapradeza-paryAyam // 571 // 2 bhavapratyayitA nAraka-murANAM pakSiNAM vA nabhogamanam / guNapariNAmanimittAH zeSANAM kSAyopazamikyaH // 572 // // 307 // Jan Education Internatio For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvatiH / vizeSA // 308 // athA'kSepa-parihArAvAha ohI khaovasamie bhAve bhaNio bhavo thodiie| to kiha bhavapaccaio vottuM jutto'vahI doNhaM ? // 573 // so vi hu khaovasamao kiMtu sa eva khovsmlaabho| tammi sai ho avassaM bhaNNai bhavapaccao to so||574|| vyAkhyAtArthe eva / navaram 'dohaM ti' sura-nArakANAM so'pi sura-nArakANAmavAdhiH / 'khaovasamau tti 'kSayopazamAdeva / sa ca tasmin sura-nArakabhave satyavazyaM bhavati, ato'sau sura-nArakAvadhirbhavapratyayo bhaNyate // 573 / 574 // nanu karmaNaH kSayopazamAdayaH kiM bhavAdinimittA bhavanti ?, ityAha udaya-khaya-khaovasamo-vasamA jaM ca kammuNo bhaNiyA / davvaM khittaM kAlaM bhavaM ca bhAvaM ca sNppp||575|| yataH sak-candanA-hi-viSAdidravyAdIni prApya prANinAM sukha-duHkhAdayAdayastIrthakara-gaNadharairAgame bhaNitAH, pratyakSato dRzyante ca / ataH sura nArakANAM tadbhavamapekSyA'vadhiHkSAyopazamiko'pyavazyaM bhavatIti / 575 // atha dvitIyaniyuktigAthAvyAkhyAnabhASyam Iya savvapayaDimANa kaha kamavasavaNNavattiNI vaayaa|vocchi tti savvaM savvAuNA visaMkhijjakAleNaM // 576 // gatAthaiva // iti gAthAsaptakArthaH // 576 // atha yaduktam- 'caturdazavidhanikSepaM vakSyAmi' iti / tadAha ohI khattaparimANe saMThANe ANugAmie / avATThie cale tivva-maMdapaDivAuppayAI y|| 577 // nANa-dasaNavinbhaMge dese khitte gaI iya / iDDhIpattANuoge ya emeyA paDivattIo // 578 // 1 avadhiH kSAyopazamike bhAve bhaNito bhavastathIdayike / tataH kathaM bhavapratyayitoH vaktuM yukto'vadhiIyoH 1 // 573 // so'pi khalu kSayopazamataH kintu sa evaM kSayopazamalAbhaH / tasmin sati bhavatyavazyaM bhaNyate bhavapratyayastataH saH // 54 // 2 udaya-kSaya-kSayopazamo-pazamA ye ca karmaNo bhaNitAH / dravyaM kSetra kAsaM bhavaM ca bhAvaM ca saMprApya // 575 // / iti sarvaprakRtimA kathaM kamavazavarNavartinI vAcA / vakSyatIti sarva sarvAyuSA'pi saMkhyeyakAlena // 576 // Ex // 308 / " bhavadhiH kSetraparimANaM saMsthAnamAnugAmikaH / avasthitazcala-stIva-manda-pratipAtopAdAdika // 577 // jJAna-darzana-vibhagA deSAH kSetraM gatiriti / katiprAptAnuyogavaivametAH pratipattyaH // 578 // SSIBkhasakhasaralaya Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 309 // kAmAlA ihAvadhyAdIni gatiparyantAni caturdaza dvArANi, Rddhistu cazabdasamuccitatvAt paJcadazI cartudazavidhanikSepasyopariSTAt pazcAd vakSyate / tatrAvadhirnAma-sthApanAbhedabhinno vktvyH| tathA 'arthavazAd vibhaktipariNAmaH' ityavadherjaghanya-madhyamo-tkRSTabhedabhinna kSetraparimANaM vaktavyam / tathA, avadheH saMsthAnaM vAcyam / tathA, anugamanazIla AnugAmiko'vadhiH sapatipakSo vAcyaH / tathA, dravyAdiSu kiyantaM kAlamapratipatitaH sannupayogato labdhitazcA''ste ?, ityevmvsthito'vdhirvktvyH| tathA, vardhamAnatayA hIyamAnatayA ca calosnavasthito'vadhirvaktavyaH / tathA, tIvo mando madhyamazcAvadhirvaktavyaH / tatra tIvro vizuddho, mando'vizuddhaH, itarastUbhayaprakRtiH / tathA, dravyAdyapekSayakakAle pratipAto-tpAdAvavadhervaktavyau / tathA, jJAna-darzana-vibhaGgA vAcyA:-kimatra jJAnaM, kiM vA darzanaM , ko vA vibhaGgaH parasparatazcAmISAmalpa-bahutvaM cintanIyam , tatazca jJAna-darzana-vibhaGgAratrayam / tathA 'dese tti' kasya dezaviSayaH sarvaviSayo vA'vadhirbhavatIti nirUpaNIyam / tathA, saMbaddhA-saMbaddha-saMkhyeyA-'saMkhyeyA-'pAntarAlakSetradvAreNa kSetraviSayo'vadhirvaktavyaH / gatiriti ca / tatra itizabda AdyarthaH / tatazca 'gai-iMdie kAye' ityAdidvArakalApo'vadhirvaktavyaH / tathA, prApta_nuyogazca vyAkhyAnarUpaH kAryaH / evamanena prakAreNaitA anantaroktAH pratipattayaH pratipAdanAni paricchittaya ityarthaH / tatazcAvadhiprakRtaya eva pratipattihetutvAt pratipattaya ucyante / / iti niyuktirUpakadvayapiNDArthaH // 577 // 578 / / kathaM punarasyAyaM nikSepazcaturdazavidhaH ?, ityAha bhASyakAraHgaiipajaMtA coddasa riddhI casamucciya tti paMcadasI / ohipayaM pi va mottuM seyaramaNugAmiyaM kaauN|| 579 // keI codasabheyaM bhaNaMti ohi tti na payaDI jamhA / payaDI na ya nikkhevo jaM bhaNio codasaviho tti // 580 // avadhyAdyA gatiparyantAzcaturdaza nikSepAH / Rddhistu caturdazavidhanikSepamadhye na bhavati / kiM tarhi ?, 'iDDhIpatte ya vocchAmi' ityatra casamuccitatvAt pRthagbhUtA pnycdshii| athavA 'ohI khetta-parimANe' ityatrAdhamavadhipadaM muktvA'nugamanazIlamanugAmuka setaraM sapatipakSa kRtvA- anugAmukamananugAmukasahitamarthato gamayitvetyarthaH, kecanApyAcAryAzcaturdazavidhanikSepaM pUrayanti / kimiti ta evaM vyAkhyAnayanti ?, ityAha- 'ohItyAdi' avadhiryasmAd na prakRtiH, kintvavadhereveha prakRtayo vicArayituM prakrAntAH / kutaH, ityAha- yataH 1 gAthA 409 / 2 gatiparyantAzcaturdaza Rddhizcasamuciteti pnycdshii| avadhipadamapi vA moktuM khetaramanugAmukaM kRtvA // 579 // keciccatuvaMzabhedaM bhaNanti avadhiriti na prakRtiryasmAt / prakRptinaM ca nikSepo yad bhaNitazcaturdazavidha iti // 580 // gAthA 569 / 4 gAthA 577 / // 30 // For Pesona Pe User Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. haddatiH / // 31 // prakRtInAmeva caturdazavidho nikSepa uktaH / avirudaM caitadapi vyAkhyAnam / atra ca pakSetradhizabdaH sarvatra vizeSaNatayaiva yojanIyaHavadheH kSetraparimANam , avadheH saMsthAnamityAdi / / iti gAthAdvayArthaH / / 579 / / 580 // atha prathamavyAkhyAbhimatA''dyadvAravyAcikhyAsayAM pAhanAma ThavaNA davie khatte kAle bhave ya bhAve ya / eso khalu ohissA niklevo hoi sattaviho // 581 // nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kAla-bhava-bhAvabhedAdeSa khalvavadhinikSepaH saptavidho bhavati // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH / / 581 // atha vistarArtha vibhaNipurbhASyakAraH mAhaavahi tti jassa nAma jaha majjAyA'vahi tti loyammi / ThavaNAvahinikkhevo hoi jaha kkhaaivinnaaso||582|| yasya jIvAdipadArthasyA'vadhiriti nAma kriyate, asau nAmnA nAmamAtreNAvadhirnAmAvadhirucyate, yathA loke maryAdA'vadhirabhidhIyate / sthApanayA sthApanamAtreNAvadhiH sthApanAvadhirbhavati / ko'yam ?, ityAha- nikSepo vinyAso'vadhereva 'vastvantare' iti gamyate / ka yathA ?, ityAha- yathA'kSAdau vinyAso nikSepo'vadhirakSAdivinyAsa iti // 582 // prakArAntareNa nAma-sthApanAvadhI pAha_ ahavA nAmaM tasseva jamabhihANaM sapajao tassa / ThavaNAgAraviseso tadavva-khetta-sAmINaM // 583 // athavA 'nAmaM ti' nAmAvadhirucyate / yat kim ?, ityAha- tasyaiva prakRtasyAvadhijJAnasya yat ' avadhiH' itivarNAvalImAtrarUpamabhidhAnaM saMjJeti, nAmaivAvadhirnAmAvadhiriti kRtvA / taccAvadhirityabhidhAnaM tasyA'vadhijJAnasya vacanarUpaH svaparyAya iti mantavyam / sthApanAvadhistvAkAravizeSo bhaNyate / keSAm ?, ityAha- tasyAvadhijJAnasya yad dravyaM viSayabhUtaM bhU-bhUdharAdi, kSetraM tu bharatAdi, svAmI tvAdhArabhUtasAdhvAdiH, eteSAmAkAravizeSaH sthApanA'vadhiH, viSaya-viSayibhAvAdisaMvandhitvenaiteSAmAkAre'vadhiH sthApyata iti bhaavH| 15. cha. 'yAha' / 3 nAma sthApanA dravyaM kSetra kAlo bhavaJca bhAvazca / eSa khalvavadhenikSepo bhavati saptavidhaH // 581 // 3 bhavadhiriti yasya nAma yathA maryAdA'vadhiriti loke / sthApanAvadhinikSepo bhavati yathA'kSAdivinyAsaH // 582 // athavA nAma tasyaiva yadabhidhAnaM svaparyayastasya / sthApanAkAravizeSastadrvya-kSetra-svAminAm // 53 // // 310 // JonEdumments For Personal and Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 311 // pUrva maryAdA-'kSAdAvavAdhijJAnAsaMbaddhe api nAma-sthApane prokta, atra tvabhidhAna-dravyAdyAkArayoravadhijJAnasaMbaddhayoste abhihite iti / vizeSa iti // 583 // bRhadattiH / atha dravyAvadhirucyate, sa ca dvividhaH- AgamataH, noAgamatazca / tatrAgamato'vadhipadArthajJastatra cAnupayuktaH " anupayogo dravyam" itivacanAd dravyAvadhiH / noAgamato zarIradravyAvadhiH, bhavyazarIradravyAvadhizca / zarIra-bhavyazarIravyatiriktaM tu dravyAvadhi bhASyakAraH svayamevAha devohI uppajjai jattha tao jaM ca pAsae teNaM / jaM vovagAri davvaM dehAi tadubbhave hoi|| 584 // tad dravyaM dravyAvadhirbhaNyate / yatra kim ?, ityAha-'uppajjai jattha taotti' yatra vipulAcalazilAdau kAyotsargAdisthitasya sAdhvAdestako'sau abadhirutpadyate / yad vA bhU-bhUdharAdi rUpi dravyaM tenA'vadhinA sAdhvAdiH pazyati tad dravyAvadhirucyate / yad vA tasyA'vadherudbhava utpattI sahakAritvenopakArakaM dehAdidravyaM tat sarva dravyAvadhirabhidhIyate / idamuktaM bhavati- ihAdhArabhUtazilAdidravyANyutpadyamAnasyAvadheH sahakArikAraNAni bhavanti / kAraNaM ca " bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tad dravyaM tattvajJaiH sacetanA-'cetanaM gaditam // 1 // " iti vacanAd dravyamucyate / ato'nyAnyapi tapaH-saMyamAdInyavadhyutpattikAraNAni dravyAvadhitvenA'vaseyAnIti // 584 // atha kSetra-kAlAvadhI pAha khette jatthuppajai kahijae pecchae va davAiM / evaMceva ya kAle na u pecchai khitta-kAle so // 585 // yatra nagarodyAnAdikSetre sthitasyAvadhirutpadyate sa kSetre'dhikaraNabhUte'vadhiH kSetrAvadhirucyate. kSetrasyAdhAratvena prAdhAnyavivakSayA kSetreNa vyapadeza iti bhAvaH / yatra vA kSetre'vadhiH kathyate prajJApakena svarUpataH prarUpyate, yatra vA kSetre vyavasthitAni dravyANyavadhijJAnI prekSate tatprAdhAnyavivakSayA tena vyapadezAt kSetrAvadhirabhidhIyate / evaM yatra prathamapauruSyAdau kAle'vadhirutpadyate, yatra vA prajJApakena prarUpyate, yatkAlaviziSTAni vA dravyANyavadhijJAnI pazyati, tatprAdhAnyavivakSayA tena vyapadezAt sa kAlAvadhirucyate / nanu kimiti 'kSetra // 31 // 1 cyAvadhirutpadyate yatra sakazca yacca pazyati tena / yaddopakAri dravyaM dehAdi tadudbhave bhavati // 584 // . kSetre vanotpadyate kathyate prekSate vA vyANi / evameva ca kAle na tu prekSate kSetra-kAkI saH // 585 // Jan Education Internat For Don Pe Use Only wMR.Jainelibrary.oro Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadattiH / vizeSA. // 312 // Parera CHIOSTRO kAlAvasthitAni dravyANi pazyatyasau, ityucyate ?, ki kSetra-kAlAveva sAkSAdeva na pazyati, ityAzaGkyAha-na tu pazyati kSetra-kAlAvasau, tayoramUrtatvAt / avadhezca mUrtaviSayatvAt / vartanArUpaM tu kAlaM pazyet , dravyaparyAyatvAt tasyeti // 585 // atha bhava-bhAvAvadhI nirUpayitumAha. 'jammi bhave uppajai vaTTai pecchai va jaM bhavohI so / emeva ya bhAvohI vaTTai ya tao khaovasame // 586 // yasmin nArakAdibhave'vadhiravazyamutpadyate, yatra vA bhava utpanno'sAvavadhirvatate nArakAdibhava eva, yaM vA svakIyaM parakIyaM vA'tItamanAgataM vA, ekAdikamasaMkhyAtatamAntaM bhavaM pazyati sa bhavAvadhiH, bhave AdhArabhUte viSayabhUte vA'vadhirbhavAvadhiriti kRtvaa| evameva bhAvAvadhirapi vaktavyaH- yasmin kSAyopazamike bhAve'vadhirutpadyate, yatra vA kSAyopazamika eva bhAve utpanno'sau vartate, yaM vaudayikAdibhAvapazcakAnyatarabhAvaM, sarvAn vA tAn pazyati sa bhAvAvadhirityarthaH, bhAve'vadhirbhAvAvadhiriti kRtvA / satvavadhiHka bhAve vartate ? iti kathyatAm , ityAha-vartate ca tako'sau avadhiH kSAyopazamike bhAva iti / tadevaM prathamavyAkhyAne dvAratayA samAyAtasyAvadhernAmAdinikSepo'yamuktaH, dvitIyavyAkhyAne tu vizeSaNatayA samAyAtasyA'syaiSo'bhihita iti / / 586 // athA'vaidheH kSetraparimANamabhidhitsurbhASyakAra evaM prastAvanAmAha ohissaM khettamANaM jahaNNamukkossa-majjhimaM tattha / pAeNa tadAIe jaM teNa jahannayaM vocchaM // 587 // avadheryad viSayabhUtaM kSetraM tasya mAnaM pramANaM jaghanyam , utkRSTaM madhyamaM ca bhavati / tatra pAyo yad yasmAdAdau prathamatastajjaghanyaM kSetraM bhavati, jaghanyakSetraviSayo'vadhiH prAyeNA''dau samutpadyate, tena kAraNena jaghanyameva kSetramANamAdau vakSye // iti gAthASaTkArthaH / / 587 // yathApratijJAtamevAha. jAvaiyA tisamayAhAragassa suhumassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahaNNA ohIkhettaM jahaNNaM tu // 588 // , yasmin bhava utpadyate vartate prekSate vA yad bhavAvadhiH saH / evameva ca bhAvAvadhirvartate ca sakaH kSayopazame // 546 // 2 gha. cha. ' nanvaba' / 3 ka. ga. 'vadhikSetrapramA' / 4 avadheH kSetramAnaM jaghanyamutkRSTaM madhyamaM tatra / prAyeNa tadAdI yat tena jaghanyaka vakSye // 587 // 5 yAvatI trisamayAhArakasya sUkSmasya panakajIvasya / avagAhanA jaghanyA avadhikSetraM jaghanyaM tu // 588 // PRODER // 312 // Jan Educ a tio For Personal and Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 313 // yAvatI yAvatpamANA trIn samayAnAhArayatIti trisamayAhArakastasya, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmastasya, panakazcAsau jIvazca / panakajIvo vanaspativizeSastasya , avagAhante yasyAM prANinaH sA'vagAhanA tanurityarthaH, jaghanyA sarvastokA, avadheH kSetramavadhikSetraM jaghanyaM sarvastokam / tuzabdo'vadhAraNe / tasya caivaM prayogaH- avadheviSayabhUtaM kSetraM jaghanyametAvadeva // iti niyuktigaathaasNkssepaarthH||588|| atha sAMpradAyikArthavyAkhyAnaparaM bhASyam'jo joyaNasAhasso maccho niyae sarIradesammi / uvavajaMto paDhame samae saMkhibai AyAmaM // 589 // payaramasaMkhijaMgulabhAgataNuM macchadehavicchiNNaM / bIe, taIe sUI saMkhiviuM hoi to paNao // 590 // ubavAyAo taIe samae jaM dehamANameyassa / taNNeyadavvabhAyaNamohikkhittaM jahannaM taM // 591 // yo matsyo yojanasahasro yojanasahasrAyAmaH svadehasyaiva bAhyadeza utpadyamAnaH prathame samaye AyAma saMkSipati 'taM ca saMkSipan prataraM karoti' iti zeSaH / kathaMbhUtam ?, ityAha- ' asaMkhejaMgulabhAgataNuM ti' bohalyenAGgulAsaMkhyeyabhAgamUkSmamityarthaH / punarapi' tat kathaMbhUtam , ityAha- matsyadehavistIrNa zarIrAntaHsaMbaddhatvAdUdhistiryak ca yAvAn mtsydehvistrstaavaaNstjjiivprdeshprtrsyaapiityrthH| evaM cAyAmato viSkambhatazca matsyazarIrapRthutvatulyo'GgulAsaMkhyeyabhAgabAhalyazcArya prataro bhavatIti prathamasamayavyApAraH / nanu ca prathame samaye AyAma saMkSipati, ityetadevoktaM, yathoktapratarakaraNaM tu kuto labhyate , iti cet / ucyate- anantaraM dvitIyasamaye tatsaMkSepasya bhaNanAt , tasya ca karaNapUrvakatvAditi / 'bIe' iti 'saMkhiviuM' ityatrApi saMbadhyate / tato dvitIyasamaye taM pataramubhayataH saMkSipyA'GgulAsaMkhyeyabhAgavAhalyAM matsyazarIrapRthutvAyAmAM mUciM 'karoti' ityadhyAhAraH / atrApyanantaratRtIyasamaye sUcisaMkSepAbhidhAnAt tasya ca taskaraNapUrvakatvAt mUcikaraNamadhyAhiyate / 'taIe ti' tatastRtIyasamaya etAmapi sUrSi saMkSipyAGgalAsaMkhyeyabhAgamAtrAvagAhano bhUtvA nirjIrNamatsyabhavAyurudIrNaparabhavAyuzcA'vigrahagatyA matsyazarIrasyaivaikadeze panakA mUkSmavanaspatijIvavizeSo 1 yo yojanasahasro matsyo nijake zarIradeze / upapadyamAnaH prathame samaye saMkSipatyAyAmam // 589 // mataramasaMkhyeyAkulabhAgatanuM matsyadehavistIrNam / dvitIye, tRtIye sUci saMkSipya bhavati tataH pagakaH // 59. / / upapAdAt tRtIye samaye yad dehamAnametasva / tajjJebadravyabhAjanamadadhikSetraM jaghanya tat // 591 / / 1 gha.cha. 'baahulye'| 3 gha.cha. "pi k'| 4 ka.kha.ga. 'ye taa'| RA // 313 // XH o m.jaineltranama Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ APE bRhadvattiH / PISO bhavati / asmAdutpAdasamayAt tRtIyasamaye yad dehamAnametasya panakasya / tat kim , ityAha- 'ohikkhittaM jahannaM taM ti' tajavizeSA0 dhanyamavadheviSayabhUtaM kSetram / kiMkharUpam ?, tajjJeyadravyabhAjanaM tasyAvadherteyAni grAhyANi yAni dravyANi teSAM bhAjanamAdhArabhUtam / etena tajjJeyadravyAdhAratvenaiva kSetramavadheviSaya ucyate, na tu sAkSAt , tasyA'mUrtatvAt , avadhestu mUrtaviSayatvAditi / etdgaathaatry||314|| vyAkhyAtArthasaMvAdi coktaM vRdaiH "yojanasahasramAno matsyo mRtvA khakAyadeze yaH / utpadyate hi sUkSmaH panakatveneha sa prAyaH // 1 // saMhRtya cAdyasamaye sa hyAyAmaM karoti ca prataram / saMkhyAtItAkhyAGgulavibhAgabAhalyamAnaM tu // 2 // svakatanupRthaktvamAtra dIrghatvenApi jIvasAmarthyAt / tamapi dvitIyasamaye saMhRtya karotyasau sUcim // 3 // saMkhyAtItAkhyAGgulavibhAgaviSkambhamAnanirdiSTAm / nijatanupRthaktvadairdhyA tRtIyasamaye tu saMhRtya // 4 // utpadyate ca panakaH svadehadeze sa sUkSmapariNAmaH / samayatrayeNa tasyAvagAhanA yAvatI bhavati // 5 // tAvajaghanyamavadherAlambanavastubhAjanaM kSetram / idamitthameva munigaNasusaMpradAyAt samavaseyam // 6 // " __ atra paraH pRcchati'kiM maccho atimahallo kiM tisamayao va kIsa vA suhumo / gahio kIsa va paNao kiMva jahaNNAvagAhaNao ? // 592 // 4 kimiti matsyo'timahAn gRhyate ?, kiMvA trisamayAhArakaH- tRtIye samaye nijazarIradezotpattimAn vA gRhyate ?, kiMvA sUkSmaH ?, kimiti vA panako, jaghanyAvagAhanako vA gRhItaH ? iti // 592 // atrottaramAha maccho mahallakAo saMkhitto jo ya tIhiM samayehiM / so kira payattaviseseNa saNhamogAhaNaM kuNai // 593 // saNhayarA saNyaro suhumo paNao jahaNNadeho ya / subahuvisesavisiTTho saNhayaro savvadehesu // 594 // 1 kiM matsyo'timahAn kiM trisamayako vA kasmAd vA sUkSmaH / gRhItaH kasmAd vA panakaH kiMvA jaghanyAvagAhanakaH // 592 // 2 matsyo mahAkAyaH saMkSipto yazca tribhiH samayaiH / sa kila prayavavizeSeNa sUkSmAmavagAhanAM kurute // 593 // lakSaNatarAt lakSNataraH sUkSmaH panako jaghanyadehazca / subahuvizeSaviziSTaH sUkSmataraH sarvadeveSu // 594 // // 314 // Ja Edu i nematian For Personal and Private Use Only eww.jaineitrary.org Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 315 // yo hi yojanasahalAyAmo mahAkAyo matsyaH, tribhizca samayairAtmAnaM saMkSipati, sa kila prayatnavizeSAdatimUkSmAmavagAhanAM / kurute, nAnyaH / anena 'kimiti matsyo'timahAn gRhyate, tRtIyasamayasaMkSiptazca ?' ityetasyottaramadAyi / dUre ca gatvA'nyatra yadyutpadyate, vigraheNa ca gacchati, tadA jIvapradezAH kizcidvistaraM yAntItyavagAhanA sthUlatarA syAt , ityavigrahagatyA khazarIradeza evotpAdita ityetat svayameva draSTavyamiti / 'kIsa vA suhumo' ityAderuttaramAha- 'saNhayarA ityAdi' zlakSNAdapi zlakSNatarastAvad bhavati / kaH ?, panakaH / | kathaMbhUtaH ?, sUkSmaH, jaghanyadehazca jaghanyAvagAhazcetyarthaH / vastuto'rthatAtparyamAha- 'subahu ityAdi' 'jo joyaNasAhasso' ityAyuktaprakAreNa subahuvizeSaNaviziSTo gRhyamANaH panakajIvaH sUkSmataraH sUkSmatamazca sarvadehebhyo bhavatIti // 593 // 594 // atha 'kiM trisamayAhArakaH ?" ityasyottaramAhapeMDhama-biIe atisaNho jamaitthUlo cautthayAIsu / taIyasamayammi joggo gahio to tisamayAhAro // 595 // yasmAt prathama dvitIyayoH samayayoratisUkSmo bhavati, caturthAdiSu cAtisthUlaH saMpadyate, tRtIyasamaye tu yogyaH; atastrisamayAhAragrahaNamiti // 595 // atra keSAMcinmatamudbhAvayannAha keI do jhasasamayA taIo paNagattaNovavAyammi / aha tisamao AhArao ya suhumo ya paNao ya // 596 // uvavAe ceva tao jao jahaNNo na sesasamayesu / to kira tadehasamANamohikhittaM jahaNaM tu // 597 // trisamayAhArakatvaviSaye kecanA'pyAcAryA vyAcakSate yaduta-dvau tAvajjhaSasya matsyasya saMbandhinAvAdyasamayau gRhyate-AyAmasaMhAramatarakaraNalakSaNaH prathamaH, mUciM tu yatra karoti sa dvitIyaH, tRtIyasamayastu tAM saMkSipya panakatvenotpAde bhavati / tatazca trayaH samayA yasyAsau trisamayaH, avigraheNotpatterAhArakazca / evaM ca sati pratyutA'tisUkSmazca panakazcAyaM siddho bhavati / tathA ca sati "ti PARMA JOOOOOD 20PISO 1 ka.kha.ga. 'syo ma' / 2 gAthA 592 / 3 gAthA 589 / . prathama-dvitIyayoratisUkSmo badatisthUlazcaturthakAdiSu / tRtIyasamaye yogyo gRhItastatanisamayAhAraH // 595 // 5 kecid dvau zapasamayI tRtIyaH panakatvopapAte / atha trisamaya mAhArakaza sUkSmana panakA // 596 // upapAda eva sako yato jaghanyo na zeSasamayeSu / tataH kila tahasamAnamavadhikSenaM jaghanyaM tu // 597 // 6 ka. ga. 'evaM c| 7 gAthA 588 / // 315 // SHISTORIES kara For Peso Use Only LOlem.jainelibrary.org Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvRttiH / // 316 // samayAhAragassa suhumassa paNagajIvassa' iti niyuktikAravacanamArAdhitaM bhavati / kiJca, iha yathA sUkSmaH mUkSmataro'sau bhavati tathA kartavyam , etaccAsmin vyAkhyAne'tisavizeSa sidhyatIti darzayati- 'uvavAe cevetyAdi' utpAdasamaya evaM yato yasmAt tako'sau panakajIvo 'jaghanyaH' iti jaghanyAvagAhano bhavati, na zeSeSu samayeSu, dvitIyAdiSvISanmahatvAt , jayanyAvagAhanazca niyuktau proktaH / tato'timUkSmatvasiddhestasyAnantaroktasvarUpasya panakasya dehastaddehastatsamAnameva kilAvadhiviSayabhUtaM jaghanya kSetraM bhavatIti / ____ atra bhASyagAthAmantareNApi pUrvaTIkAkAralikhita pratividhAnamucyate, taccaivam-nayuktamidaM keSAMcid vyAkhyAnam, trisamayAhArakatvasya panakavizeSaNatvenoktatvAt , matsyasamayadvayasya ca panakasamayatvAyogAt / yo'pIthamatijaghanyAvagAhanAlAbhalakSaNo guNa udbhAvyate, so'pi na yuktaH, yasmAd nehA'timUkSmeNA'timahatA vA kizcit prayojanam / kiM tarhi ?, yogyena, yogyazca sa eva tedvettRbhidRSTaH, yaH prathama jaghanyAvagAhanaH saMstasminneva bhave samayatrayamAhAraM gRhNAti, ityalamativistareNa / iti gAthAnavakArthaH / tadevamavadhiviSayabhUtasya jaghanyakSetrasya parimANamuktam // 596 / / 597 // athotkRSTasya tasya tadAha-- savvabahuagaNijIvA niraMtaraM jattiyaM bharijjaMsu / khattaM savvadisAgaM paramohI khettaniddiTTho // 598 // sarvebhyo vivakSitakAlAvasthAyibhyo'nalajIvebhya eva bahavaH sarvabahavaH, na tu bhUta-bhAvibhyaH, nApi ca zeSajIvebhyaH; kutaH 1, asaMbhavAdevetiagnayazca te jIvAzcAgnijIvAH, sarvabahavazca te'gnijIvAzca sarvabahagnijIvAH, nirantaraM saMtataM nairantaryeNetyarthaH, yAvaditi yatpamANaM kSetramAkAzaM vakSyamANaviziSTasUcIracanayA racitAH santo bhRtavanto vyAptavantaH bhUtakAlanirdezazca 'ajitasvAmikAla eva vakSyamANayuktyA prAyaH sarvabahavo'nalajIvA bhavantyasyAmavasarpiNyAma' ityasyA'rthasya khyApanArthaH / idaM cAnantaroktavizeSaNaM kSetramekadikkamapi bhavati, ata Aha- 'sabadisAgaM ti ' sarvA dizo yatra tat sarvadikkam / anena vakSyamANanyAyena sarvataH sUcIbhramaNapramitaM tadAha / paramazvAsAvavAdhizca paramAvadhiH, kSetramanantaravyAvarNitaM prabhUtAnalajIvapramitamaGgIkRtya nirdiSTaH pratipAdito mahAmunibhiH / tatazcAvadheH paryAyeNaitAvata kSetramutkRSTato viSaya ityuktaM bhavati // iti niyuktigAthAkSarArthaH // 598 // ___ bhAvArtha tu sAMpradAyikArthapratipAdakabhASyamukhena bhASyakAra evAha1 ka, kha, ga, 'sya de'| 2 ka. ga. 'tddhetubhi'| 3 sarvabahaptijIvA nirantaraM yAvadabhArSaH / kSetraM sarvadika paramAvadhiH kSetranirdiSTaH // 598 // // 316 // ANTaook Oora Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvattiH / // 317 // avvAdhAe savvAsu kammabhUmIsu jaM tadAraMbhA / savvabahavo maNussA hoMtajiyajiNiMdakAlammi // 599 // ___ avyAghAte- analajIvotpattermahAdRSTayAdivyAghAtAbhAve, sarvAsu samastabharatai-rAvata-videhalakSaNAsu paJcadazasu karmabhUmiSu sarvabahavo 'bAdarAgnijIvA bhavanti' iti prakramAllabhyate / kimavizeSeNa sarvadaivaitAkhete bhavanti ?, na, ityAha- AjitajinendrakAle, ajitajinendrasyopalakSaNatvAdavasarpiNyAM dvitIyatIrthakarakAla ityarthaH / kimiti tatraiva bahavo bhavanti ?, ityAha- 'jamityAdi' yad yasmAt tadArambhAsteSAM bAdarAgnijIvAnAM saMdhukSaNa-jvAlanAdyArambhaparAH sarvabahavaH sarvebhyo'pyatItA-'nAgatebhyo bahavaH pracurA garbhajamanuSyA bhavanti svabhAvAdeveti // 599 // ___Aha- kimetaireva bAdarAgnijIvaiH sarvabahagnijIvaparimANaM pUryate, Ahosvit sUkSmAgnibhiH saha ? / yadi taiH saha, tadA te'viziSTA api gRhyante, Ahokhit kacideva viziSTAH ?, ityAha ukkosayA ya suhumA jayA tayA savvabahugamagaNINaM / parimANaM saMbhavao taM chaddhA pUraNaM kuNai // 600 // utkRSTAzca sUkSmAgnijIvAH svabhAvata eva kathamapi yadA saMbhavanti, tadaivaitairbAdarAgnijIvaiH saha sarvabahagnijIvAnAM parimANaM bhavati / idamatra hRdayam- anantAnantAsvavasarpiNISu madhye sa eva kazcid dvitIyatIrthakarakAlo gRhyate, yatra mUkSmAgnijIvA utkRSTapadinaH prApyante / tatazca tairbAdaraiH sUkSmaizvAgnijIvairutkRSTapadibhirmIlitaiH sarvabahagnijIvAnAM parimANaM bhavati / tacca saMbhavataH saMbhavamAtramAzritya buddhayA SoDhA padmakArayA racanayA vyavasthApyate / tatazca bahutarakSetrapUraNaM karoti / tatra pazcA'nAdezAH, SaSThastu zrutAdeza iti // 600 // etadevAhaaikkkAgAsapaesajIvarayaNAe sAvagAhe ya / cauraMsaghaNaM payaraM seDhI chaTTho suyAeso // 601 // 1 agyAghAte sarvAsu karmabhUmiSu yat tadArambhAH / sarvabahavo manuSyA bhavansyajitajinendrakAle // 599 // 2 utkRSTAzca sUkSmA yadA sadA sarvabahukamanInAm / parimANaM saMbhavatastat pohA pUraNaM karoti // 600 // 3 ekekAkAzapradezajIvaracanayA svAvagAhe ca / caturanadhanaM prataraM zreNiH SaSThaH zrutAdezaH // 601 // kasamayAnasamayamArakara // 317 // Jan Education interna For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taiH sarvairapyagnijIvaiH samacaturasro ghano yato vibhedaH sthApyate / katham ?, ityAha-ekaikAkAzapradeza ekaikAgnijIvaracanayA svAvagAhe ce dehAsaMkhyeyAkAzapradezalakSaNa ekaikAgnijIvaracanayeti / atra sthApanA bRhadvattiH / vizeSA0 // 318 // __eteSAM navAnAmagnijIvAnAM pratyekamekaikAkAzapradezairvyavasthApitAnAmadhastAdupariSTAcA'nye'pi nava nava jIvA itthameva sthApyante / eSa kalpanayA saptaviMzatyA, sadbhAvatastvasaMkhyeyairagnijIvarakaikAkAzapradezavyavasthApitairyano mntvyH| dvitIyo'pi ghana itthameva draSTavyaH, HD kevalamihAsaMkhyeyAkAzapradezeSvakaikajIvo vyavasthApyate / evamekaikAkAzapradeze ekaikajIvasthApanayA'saMkhyeyapradezAtmakavAvagAhasthApanayA ca prataro'pi vibhedaH / sUcirapi vibhedA / tatra ghana-pratarapakSazcaturbheda, paJcamazcaikaikAkAzapradezasthApitaikaikajIvalakSaNamUcipakSo'pi na grAhyaH, doSadvayAnuSaGgAt , tathAhi-pazcavidhayA'pyanayA sthApanayA sthApitA agnijIvAH padaskhapi dikSvavadhijJAnino'satkalpanayA bhramyamANAH stokameva kSetraM spRzantItyeko doSaH, ekaikAkAzapradeze ekaikajIvasthApanAyAmAgamavirodhazca dvitIyadoSaH, asaMkhyeyAkAzapradezA| nantareNA''game jIvAvagAhaniSedhAt / asatkalpanayA pradezAvagAho'pyastviti cet / naivam , kalpanA'pi sati saMbhave'virodhinyeva kartavyA, kiM virodhena ?, ityAlocyAha- 'chaTo suyAeso tti' asaMkhyeyAkAzapradezalakSaNe svAvagAhe paGktyA ekaikajIvasthApanena yaH mUcilakSaNaH SaSThapakSaH, ayaM zrute AdiSTatvAd grAhyaH; zeSAstu pazcA'nAdezAH saMbhavopadarzanamAtreNoktatvAt parihAryAH / iyaM hi yathoktA mUcirekaikajIvasyAsaMkhyeyAkAzapradezAvagAhe vyavasthApitatvAd bahutaraM kSetraM spRzati, ityeko guNaH; avagAhavirodhAbhAvastu dvitIyaH / tatazcaiSAgnijIvasUciravadhijJAninaH Sasvapi divasatkalpanayA bhramitA satI aloke lokapramANAnyasaMkhyeyakhaNDAni spRzati / ata etAvadutkRSTakSetramavadheviSaya ityuktaM bhavati; ityAdi svayameva vakSyatIti // 601 // atra kazcidAhagheNa-payaraseDhigaNiyaM naNu tullaM ciya, vigappaNA kIsa / chaDA kIrai, bhaNNai purisaparikkhevao bheo // 602 // // 318 // 15.cha. 'cAsaM' / 2 ghana-pratarazreNigaNitaM nanu tulyameva, vikalpanA kasmAt / SoDhA kriyate, bhaNyate puruSaparikSepato bhedaH // 602 // ka For send en dow.jaineltrary.org Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 319 // Jain Educationa Internatio nanvekaikAkAzapradezAvagADhajIvadhana pratara zreNyAkrAntAkAzapradezAnAM saMkhyArUpaM gaNitaM tulyameva / tathA, asaMkhyeyAkAzapradezA vagADhajIvadhana - pratara- zreNyAkrAntAkAzadezAnAmapi gaNitaM svasthAne parasparaM tulyameva tathAhi - yAvata ekaikAkAzapradezAvagAhinAM jIvAnAM bRhadvRttiH / ghana AkAzapradezAnAkrAmati, prataro'pi teSAM tAvata eva tAnAkrAmati, sUcirapi teSAM tAvata eva tAn spRzati, saMvRtaprasAritanetrapaTTAkrAntAkAzapradezavaditi / evamasaMkhyeyAkAzapradezAvagADhajIvadhana pratara- zreNyAkrAntAkAzapradezAnAmapi svasthAne gaNitatulyatA bhAvanIyeti / ato'vagAhabhedadvayabhinno ghana evA'stu, prataro vA, sUcirveti SoDhA tu vikalpanA SaDbhedAnAM kalpanaM kimiti kriyate 1 na yukteyamityabhiprAyaH / atra sUrirAha - bhaNyata uttaram / kim 1, ityAha- 'purisaparikkhevao bheu tti' astyasyAH SaDdhikalpanAyA bhedaH / katham 1, ityAha- puruSaparikSepataH / idamuktaM bhavati- neha ghanAdyAkrAntAkAzapradezAnAM saMkhyA samatva- viSayatve cintyete / kiM tarhi 1, ghanAdInAM madhyAdyaH kazcid racanAvizeSo'vadhijJAninaH sarvAsu dikSu bhramyamANo bahutaraM kSetraM spRzati, sa eveha grAhyaH / evaM satyastyamISAM bhedaH, tathAhi ekaikapradezAvagADhajIvaghano bhramyamANo yAvat kSetraM spRzati, tasmAdasaMkhyeyapradezAvagADhajIvadhano'saMkhyeyaguNaM spRzati, tato'pyekaikapadezAvagADhajIvaprataro'saMkhyeyaguNaM, tasmAdapya saMkhyeyapradezAvagADhajantuprataro'saMkhyeyaguNam, tato'pyekaikapadezAvagADhajIvasUcirasaMkhyeyaguNaM, tasmAdapyasaMkhyeyAkAzapradezAvagADhaikaikAnijavisUciravadhijJAninaH sarvAsu dikSu bhramyamANA'saMkhyeyaguNaM kSetraM spRzati, taccA'loke lokapramANAnyasaMkhyeyAkAzakhaNDAni ata etAvadevA'vadherutkRSTaM kSetraM viSayaM iti // 602 // uktamevArtha bhASyakAreH svayamevAha niyayAvagAhaNAgaNijIvasarIrAvalI samaMteNaM / bhAmijjai ohinnANidehapajjatao sA ya // 603 // aigaMtUNa alogaM logAgAsappamANamettAI / ThAi asaMkhejjAI idamohikhettamukkAsaM // 604 // nijakA AtmIyA ekaikasyA'saMkhyeyapradezAtmikA'vagAhanA yeSAM tAni tathA, tAni ca tAni agnijIvazarIrANi ca teSAmAvalI paktiH sUciravadhijJAnino dehaparyantAt samantAt sarvAsu dikSu buddhyA bhrAmyate / sA cA'loke 'lokapramANamAtrANyasaMkhyeyA 1 ka. kha. ga. 'ra Aha' / 2 nijakAvagAhanAgnijIvazarIrAvalI samantAt / bhrAmyate'vadhijJAni dehaparyantataH sA ca // 603 // atigatyA lokaM lokAkAzapramANamAntrANi / tiSThatyasaMkhyeyAni idamavadhikSetramutkRSTam // 604 // For Personal and Private Use Only // 319 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadattiH / // 320 // SO bhAsaha nyAkAzakhaNDAni' iti gamyate, atItya gatvA spRSTA veti, tiSThatyuparamate / idamavadherutkRSTa kSetra viSaya iti // 603 // 604 // Aha- nanu 'rUpidravyANyevAvadhiH pazyati' iti gIyate, kSetraM tvamUrtatvAt kathaM tadviSayaH ?, ityAzaGkyAhasAmatthamettameyaM jai daTThavvaM haveja, pecchejjA / na ya taM tatthatthi jao so rUvinibaMdhaNo bhANao // 605 // yadavadheretAvat kSetraM viSaya ucyate, tadetat tasya sAmarthyamAtrameva kIrtyate / ko'rthaH?, ityAha-yadyetAvatkSetre draSTavyaM kimapi bhvet| tadA pazyedavadhijJAnI / na ca tad draSTavyaM tatrA'loke samasti, yato'yamavadhistIrthakara-gaNadharai rUpidravyanibandhano bhaNitaH, tacca rUpidravyamaloke nAstyeveti // 605 // Aha- yadyevam , lokapramANo'vadhirbhUtvA yasya purato vizuddhivazato lokAd bahirapyasau vardhate tasya tadRddhaH kiM phalaM, lokA bahirdraSTavyAbhAvAt , ityAzakyAha vaDDhato uNa bAhiM loyatthaM ceva pAsaI davvaM / suhumayaraM suhumayaraM paramohI jAva paramANuM // 606 // lokAd bahiSpunarvizuddhivazAd vardhamAno'vadhilokasthamevA'dhikamadhikataraM ca dravyaM pazyati / kathaMbhUtam?, sUkSma, sUkSmataraM, sUkSmatama yAvat paramAvadhiH sarvasUkSma paramANumapi pazyati, iti tadvRddhestAttvikaM phalamiti / aloke tu lokapramANAsaMkhyeyakhaNDeSu dravyadarzanasAmarthyameva tasyeti / anyakartakeyaM prakSepagAthA, sopayogeti ca vyAkhyAteti // 606 // tadevaM jaghanyamutkRSTaM cAbhihitamavadheviSayabhUtaM kSetram / etasmAcAnyat sarva vimadhyamamiti sAmarthyAd gamyata eva, kevalaM yad yatra vimadhyame kSetravizeSe kAlamAnaM bhavati, yAvati ca kAle yad vimadhyama kSetraM bhavati, ityabhidhitsuH prastAvanAmAha bhaNiyaM jahaNNamukkosayaM ca khettaM vimajjhimaM sesaM / eyarasa kAlamANaM vocchaM jaM jammi khettammi // 607 // gatArthaiva, navaramupalakSaNatvAdiha yAvati kAle yadvimadhyamaM kSetraM bhavati, ityapyabhidhAsyata iti draSTavyam // iti gaathaanvkaarthH||607|| yathApratijJAtamevAha , sAmarthyamAtrametad yadi draSTayaM bhavet , prekSeta / na ca tat tatrAsti yataH sa rUpinivandhano bhaNitaH // 605 // 2 vardhamAnaH punahiloMkasthameva pazyati dravyam / sUkSmataraM sUkSmataraM paramAvadhiyAMvat paramANum // 10 // 3 bhaNitaM jaghanyamuskRSTaM ca kSetraM vimadhyama zreSam / etasya kAlamAnaM vakSye yad yasmin kSetre // 107 // // 32 // For Pesond ere Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N aMgulamAvaliyANaM bhAgamasaikhija dosu saMkhijjA / aMgulamAvaliyaMto AvaliyA aMgulapuMhuttaM // 608 // vizeSA. hatthammi muhuttaMto divasaMto gAuyammi bodhvvo| joyaNa divasapuhattaM pakkhaMto paNNavIsAo // 609 // // 32 // bharahammi addhamAso jaMbuddIvammi sAhio mAso / vAsaM ca maNuyaloe vAsaeNhuttaM ca ruyagammi // 610 // aGgula kSetrAdhikArAt pramANAGgulaM gRhyate / 'avadhyadhikArAducchyAGgulaM' iti ca keciditi / asaMkhyeyasamayasaMghAtAtmakaH kAlavizeSa AvalikA / aGgulaM cAvalikA cAGgulA-''valike, tayoraGgulA-''valikayorbhAgamasaMkhyeyaM pazyatyavadhijJAnI / etaduktaM bhavatikSetramaGgulAsaMkhyeyabhAgamAtraM pazyan kAlata AvalikAyA asaMkhyeyameva bhAgaM pazyati, atItamanAgataM ceti / kSetra-kAladarzanaM copacAreNocyate; anyathA hi kSetravyavasthitAni darzanayogyAni dravyANi, tatpayAyAMzca vivakSitakAlAntarvartinaH pazyatyavadhiH, na tu kSetra-kAlau, mUrtadravyAlambanatvAt tasyeti / evamuttaratrApi sarvatra draSTavyam / kriyA ceha gAthAtraye'pyadhyAhArAd dRzyeti / 'dosu sakhija tti' dvayoragulA-''valikayoH saMkhyeyau bhAgau pazyati- aGgulasaMkhyeyabhAgamAtra kSetraM pazyannAvalikAyAH saMkhyeyameva bhAgaM pazyatI tyarthaH / 'aMgulamAvaliyaMto ti' aGgulaM pazyan kSetrataH, kAlata AvalikAntaH- bhinnAmAvalikAM pazyatItyarthaH / 'AvaliyA Hot aMgulapuhuttaM ti' kAlata AvalikAM vIkSamANaH kSetrato'GgulapRthaktvaM pazyati / pRthaktvaM ca samayaparibhASayA dviprabhRtyAnavabhyaH sarvatra draSTavyamiti / 'hatthammi muhuttaMto' kSetrato hastapramANakSetraviSayo'vadhiH kAlato muhUrtAntaH- bhinna muhUrta pshytiityrthH| 'divasaMto ityAdi kAlato divasAnta:-bhinnaM divasaM vIkSamANaH kSetrato gavyUtaviSayo boddhavyaH / 'joyaNa divasapuhuttaM ti' yojanakSetraviSayonadhiH kAlato divasapRthaktvaM pazyati / 'pakkhaMto ityAdi' kAlataH pakSAntaH-bhinna pakSaM pazyan kSetrataH paJcaviMzatiyojanAni pshyti| 'bharahampItyAdi' bharatakSetraviSaye'vadhau kAlatordhamAsastadviSayatvena boddhavyaH / jambUdvIpaviSaye tu sAdhiko maasH| ardhatRtIyadvIpasamudralakSaNe manuSyaloke tu varSa saMvatsaraH / rucakAkhyabAhyadvIpaviSaye'vadhau varSapRthaktvaM tadviSayatvenA'vagantavyam / 'varSasahasraM' ityanye / iti niyuktigAthAtrayArthaH // 608 // 609 // 610 // kabahAlakhabahAra 1 agulA-5'valikayobhAMgamasaMkhyeyaM dvayoH saMkhyeyau / aGgulamAvalikAntarAvalikA'gulapRthaktvam // 108 // haste muhUtAntardivasAntargabyUte boddhyaH / yojane divasapRthaktvaM pakSAntaH paJcaviMzatim // 609 // - bharate'rdhamAso jambUdvIpe sAdhiko mAsaH / varSa ca manujaloke varSapRthaktvaM ca rucake // 610 // 2 pa.cha.'saMkhena' / / pa.cha. purataM' / 4 pa.cha. ti kaa'| // 32 // Holeso Edua intem For Personal and Private Use Only www.jaineitrary.org Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhdvRttiH| vizeSA0 // 322 // PARRORIES atha bhASyam khettamasaMkhejaMgulabhAgaM pAsaMtameva kAleNaM / AvaliyAe bhAgaM bhUyamaNaugayaM ca jANAi // 611 // tattheva ya je davvA tesiM ciya je havaMti pjjaayaa| iya khette kAlammi ya joejjA davva-pajAe // 612 // saMkhejaMgulabhAe AvaliyAe vi muNai taibhAgaM / aMgulamiha pecchaMto AvaliyaMto muNai kAlaM // 613 // AvaliyaM muNamANo saMpuNNaM khettamaMgulapuhuttaM / evaM khette kAlaM kAle khettaM ca joejjA // 614 // gatArthA eva, navaraM 'aNAgayaM ca' ityanAgatam / nanvamatauM kSetra-kAlau kathamavadhiH pazyati, mRrtAlambanatvAt tasya ?, ityAha'tattheva yetyAdi' idamatra hRdayam- aGgulAsaMkhyeyabhAgAdikaM kSetraM pazyatIti ko'rthaH?, tatraivaitAvati kSetre yAni prastutAvadhidarzanayogyAni pudgaladravyANi tAnyevAso pazyati / AvalikAsaMkhyeyabhAgAdikaM kAlaM pazyatItyatrApi ko'rthaH ?, teSAmeva pudgaladravyANAM ye prastutAvadherdarzanayogyAH paryAyAstAn bhUte'nAgate caitAvati kAle'sau vIkSata iti / evaM sarvatra kSetre kAle cAvadherviSayatvenokte yathAsaMkhyaM kSetragatAni yogyarUpidravyANi, kAlagatAMstadyogyAstatparyAyAnAyojayet / kSetra-kAlau tu 'maJcAH krozanti' ityAdinyAyenopacArata evocyate iti bhAvaH // iti bhaassygaathaactussttyaarthH|| 611 // 612 // 613 / / 614 / / seMkhijjammi u kAle dIva-samuddA vi hoMti saMkhijjA / kAlammi asaMkhije dIva-samuddA ya bhaiavvA // 615 // saMkhyAyata iti saMkhyeyaH, sa ca saMvatsara-mAsAdirUpo'pi bhavati / atastuzabdo vizeSaNArthaH kRtH| kiM vizinaSTi ?, saMkhyeyotra varSasahasrAt parato gRhyate / ata eva pUrvagAthAyAM 'vAsasahassaM ca ruyagammi' iti pAThAntaram / tasmin varSasahasrAt parato vartini saMkhyeye kAle'vadhiviSaye prApte sati kSetratastasyaivAvadharviSayatayA dvIpa-samudrAste'pi bhavanti saMkhyeyAH, apizabdAd mahAneko'pi kSetramasaMkhyeyAgulabhArga pazyanneva kAlena / AvalikAyA bhAgaM bhUtamanAgataM ca jAnAti // 11 // satraiva ca yAni cyANi teSAmeva ye bhavanti paryAyAH / iti kSetre kAle ca yojayed dravya-paryAyAn // 612 // saMkhyeyAGgulabhAge AvalikAyA api jAnAti tAvanAgam / aGgulamiha prekSamANa AvalikAntarjAnAti kAlam // 613 // AvalikAM jAnan saMpUrNa kSetramaGgulapRthaktvam / evaM kSetre kAlaM kAle kSetraM ca yojayet / / 614 // 2 gha.cha.'NAya' / 3 gha.cha. 'puhttN'| 4 gha.cha. 'joibaa'| 5 saMkhyeye tu kAle dvIpa-samunnA api bhavanti saMkhyeyAH / kAle'saMkhyeye dvIpa-samudrAzca bhaktavyAH // 615 // 6jha. 'bhynnijaa'| OKOLO NO // 322 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH / tadekadezo'pIti / tathA, kAle'saMkhyeye palyopamAdilakSaNe'vadhiviSaye sati tasyaivAsaMkhyeyakAlaparicchedakasyAvadheH kSetrataH paricchedavizeSA tayA dvIpa-samudrAzca bhaktavyA vikalpayitavyAH- kadAcidasaMkhyeyAH- yadiha kasyacid manuSyasyAsaMkhyeyadvIpa-samudraviSayo'vadhirutpadyate kadAcid mahAntaH saMkhyeyAH, kadAcitcatimahAnekaH, kadAcittu tadekadezo'pi svayaMbhUramaNatirazco'vadhivijeyaH, svyNbhuurmnnvissymnu||323|| SyavAhyAvadhirvA; yojanApekSayA tu sarvapakSeSvasaMkhyeyameva kSetraM dravyam // iti niyuktigAthArthaH // 615 // atha bhASyam kole asaMkhae dIva-sAgarA khuDDayA asaMkhejjA / bhayaNijjA ya mahallA khettaM puNa taM asaMkhejjaM // 616 // gatArthaiva / evaM tAvat paristhiranyAyamaGgIkRtya kSetravRddhau kAlavRddhiraniyatA, kAlavRddhau tu kSetravRddhirbhavatyeveti pratipAditam // 616 / / sAMprataM dravya-kSetra-kAla-bhAvApekSayA yadRddhau yasya vRddhirbhavati, yasya vA na bhavati, amumartha pratipAdayannAha kAle cauNha vuDDhI kAlo bhaiyavvo khettavuDDhIe / vuDDhIe dava-pajjava bhaiyavvA khitt-kaalaao||617|| kAle'vadhigocare vardhamAne satIti gamyate, 'cauNha vuDDhi tti' niyamAt kSetrAdInAM caturNAmapi vRddhirbhavati / kAlAva mUkSma-mUkSmatara-mUkSmatamatvAt kSetra-dravya-paryAyANAM, tathAhi- kAlasya samaye'pi vardhamAne kSetrasya prabhUtapradezA vardhante, tadRddhau cAvazyabhAvinI dravyavRddhiH, pratyAkAzapradezaM dravyaprAcuryAt ; dravyadRddhau ca paryAyavRddhirbhavatyeva, pratidravyaM paryAyabAhulyAditi / yadyevam , 'kAle vardhamAne zeSasya kSetrAditrayasya vRddhirbhavati' ityevameva vaktumucitam , kathaM 'caturNAm' ityuktam ? / satyam , kintu sAmAnyavacanametat , tathAhi- yathA devadatte bhuJjAne sarvamapi kuTumba bhukta ityAdi / anyathA hyatrApi 'devadattAccheSamapi kuTumba bhuGkte' iti vaktavyaM syAt , ityadoSaH / 'kAlo bhaiyavvo khettabuDhIe ti kSetrasyAvadhigocarasya vRddhAvAdhikye sati kAlo bhaktavyo vikalpanIyo- vardhate vA navA, prabhUte kSetre vRddhiM gate vardhate kAlaH, na svalpe iti bhAvaH; anyathA hi yadi kSetrasya pradezAdivRddhau kAlasya niyamena samayAdivRddhiH syAt , tadA'GgulamAtrAdike'pi vardhite kSetre kAlasyA'saMkhyeyA utsarpaNyavasarpiNyo vadhairan , tathAca vakSyati- 'aMgulaseDhImitte Ko osappiNIo asaMkhejjA' iti / tatazca 'AvaliyA aMgulapuhuttaM' ityAdi sarva virudhyeta / tasmAt kSetravRddhau kAlavRddhirbhajanIyaiva, 1 kAle'saMkhye dvIpa-sAgarAH kSudrakA asaMkhyeyAH / bhajanIyAzca mahAntaH kSetra punastadasaMkhyeyam // 616 // 2 kAle caturNI vRddhiH kAlo bhaktavyaH kSetravRddhI / vRddhI dravya-paryAyayobhaktavyo kSetra-kAlau / / 617 // 3 gAthA 621 / 4 gAthA 608 / EPAPERSARACTERESIDES // 323 // Jan Education interna For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ory Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COOTB vizeSA0 // 324 // dravya-paryAyAstu tavRddhau niyamAd vardhanta eveti svayameva dRzyamiti / 'buDDhIe dava-pajjavetyAdi' dravyaparyAyayovRddhau satyAM kSetra-kAlau bhaktavyau vikalpIyau vardhate vA navA; tathAhi- avasthitayorapi kSetra-kAlayostathAvidhazubhAdhvavasAyataH kSayopazamavRddhau dravyaM vardhata eva; tadRddhau ca paryAyavRddhiravazyaMbhAvinyeva, pratidravyaM paryAyAnantyAt , jaghanyato'pi caikaikadravyAdapyavadheH paryAyacatuSTayalAbhAditi, paryAyavRddhau ca dravyadRddhirbhAjyA- bhavati vA naveti svayameva draSTavyam / avasthite'pi hi dravye tathAvidhakSayopazamavRddhau paryAyA vardhanta eva // iti niyuktigAthArthaH // 617 // atha bhASyam'kAle pavaDDhamANe savve davvAdao pavaDheti / khette kAlo bhaio vaDDaMti u davva-pajjAyA // 618 // bhayaNAe khetta-kAlA parivaDDhaMtesu davva-bhAvesu / davve vaDDhai bhAvo bhAve datvaM tu bhayaNijjaM // 619 // dve api vyAkhyAtArthe // 618 // 619 // athottaragAthAsaMbandhanAtha vineyamukhena praznaM kArayati__ aNNoNNanibaddhANaM jahaNNayAINa khitta-kAlANaM / samaya-ppaesamANaM kiM tullaM hojja hINahiyaM // 620 // anyonyanivaddhayorjaghanyAdirUpayoH kSetra-kAlayoH samaya-pradezamAnaM kiM tulyaM bhavet , hInam , adhikaM veti / idamuktaM bhavati"aMgulamAvaliyANaM bhAgamasaMkhijja' ityAdinA granthena parasparasaMbaddhatvenA'vadhiviSayatayA moktayorjaghanyayoH, madhyamayoH, utkRSTayozca / kSetra-kAlayoH saMbandhinA pradezAnAM samayAnAM ca saMkhyAmAzritya yad mAnaM tat parasparaM kiM tulyaM, hInam , adhikaM vA bhavet ?, iti praznaH // 620 // - atrocyate- sarvatra pratiyoginaH khalvAvalikAsaMkhyeyabhAgAdeH kAlAdasaMkhyeyaguNameva kSetram / yataH prAha kAle pravardhamAne sarve dravyAdayaH pravardhante / kSetre kAlo bhAjyo vardhate tadravya-paryAyau // 18 // bhajanayA kSetra-kAlI parivardhamAnayogya bhASayoH / dravye vardhate bhAvo bhAve dravyaM tu bhajanIyam // 19 // E 2 anyonyaniSabUyorjaghanyAyoH kssetr-kaalyo| / samaya-pradezamAnaM kiM tulya bhaved hInamadhikam ? // 520 // 3 gAthA 6.8 / yAirahamAnaSANA ||324 // For som e Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRhata // 325|| suhumo ya hoi kAlo tatto suhumayaraM havai khettaM / aMgulaseDhImitte osappiNIo asaMkhejjA // 621 // sUkSmastAvatkAlo bhavati, yasmAdutpalapatrazatabhede pratipatrabhedamasaMkhyeyAH samayA lagantItyAgame pratipAdyate / na cAtisUkSmatvena te pRthaga vibhAvyamte; tathApi tataH kAlAt sUkSmataraM bhavati kSetraM, yasmAdaGgulazreNimAtre kSetre pratipadezaM samayagaNanayA~ pradezaparimANamavasarpiNyo'saMkhyeyAstIrthakRdbhiruktAH / idamuktaM bhavati- aGgulazreNimAtre kSetre yaH pradezarAziH sa pratisamayaM pradezApahAreNApahiyamANo'saMkhyeyAvasarpiNIbhirapahiyate // iti niyuktigAthArthaH // 621 / / atha bhASyam khettaM bahuyaramaMgulaseDhImitte paesaparimANaM / jamasaMkhejjosappiNisamayasamaM thorao kAlo // 622 // gatArthaiva // 622 // Aha- nanu 'kAlAt kSetraM sUkSma' ityavagatam , kSetrAt tu dravya-bhAvau kathaMbhUtau ?, iti kathyatAm , ityAzaGkaya kAlAt kSetra-dravya| bhAvAnAM yathottaraM sUkSmatvopadarzanArthamAha kAlo khittaM davvaM bhAvo ya jahuttaraM suhumabheyA / thovA-saMkhA-NaMtA-saMkhA ya jamohivisayammi // 623 // kAlAdayo yathottaraM mUkSmabhedAH samanumIyante / kutaH?, yataH sarvatrAvadhiviSaye svapratiyogikSetrAdyapekSayA stokaH kAlo bhaNitaH, tataH kSetramasaMkhyeyaguNaM, tato'pi dravyamanantaguNam , paryAyAstu "devArDa asaMkheje saMkheje yAvi pajjave lahai" itivacanAd dravyAdasaMkhyeyaguNAH, saMkhyeyaguNA veti // 623 // etadeva vyaktIkRtya bhAvayati , sUkSmazca bhavati kAlastataH sUkSmataraM bhavati kSetram / ala zreNimAtre'vasarpipayo'saMkhyeyAH // 21 // 2 ka.sa.ga. 'yA prtipr'| 3 kSetraM bahutaramaGgulazreNImAnne pradezaparimANam / yadasaMkhyeyAvasarpiNIsamayasamaM stokakA kAlaH // 522 // * kAlaH kSetraM dravya bhAvazca yathottaraM sUkSmabhedAH / stokA-'saMkhyA-'nantA-'saMkhyAzca yadavadhiviSaye // 23 // 5 pAdasaMkhyeyAn , saMkhyeyAMzcApi paryavAn labhate / 6 ka.kha.ga. 'ja saMkhene asN'| // 325 // Jan Education Intem For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ O vizeSA vRhadatiH / // 326 // savvamasaMkhejjaguNaM kAlAo khattamohivisayammi / avaropparasaMbaddhaM samaya-ppaesappamANeNaM // 624 // khettapaesehito davvamaNaMtaguNiyaM paesehiM / davvehiMto bhAvo saMkhaguNo asaMkhaguNio vA // 625 // gAthAdvayamapi gatArtham , navaraM yasmAt sarvamapyakulAsaMkhyeyabhAgAdika kSetraM svapadezairAvalikA'saMkhyeyabhAgAdeH kAlAdetatsamayAnAzrityA'saMkhyeyaguNamavadhiviSaye proktm| kSetrapradezebhyastad dravyaM pradezairanantaguNamityAdi, tasmAt kAlAdayaH stokAditayA'numeyA iti // 624 // 625 // atha pUrvoktasya nigamanArtham , uttarasya ca prastAvanArthamAha bhaNiyaM khettapamANaM tammANamiyaM bhaNAmi dabamao / taM kerisamAraMbhe pariNiTThANe vimajhe vA // 626 // bhaNitaM jaghanyAdibhedaM trividhamapi kSetrapramANam / sAMpataM tasya jaghanyAdibhedasya kSetrasya yadanulAsaMkhyeyabhAgAdikaM mAnaM tena mitaM paricchinnaM dravyamata UrdhvaM bhaNAmi, dravyAvasthAnApekSameva kSetrasya bhaNanAt , anyathA hi mUrtaviSaye'vadhau prakrAnte kimamUrtakSetrabhaNanena ? iti bhAvaH / tacca dravyamArambhe prastAvane kIdRzamavadheviSayo bhavati pariniSThAne'vasAne, vimadhye vA kIdRzam ? ityevaM bhaNAmi // iti gaathaapnyckaarthH|| 626 // khapratijJAtamevAha teyA-bhAsAdavvANa aMtarA ettha labhai ptttthvo| gurulahu aguruyalahuyaM taM pi ya teNeva nitttthaai||627|| taijasaM ca bhASA ca taijasa-bhASe tayordravyANi teSAM taijasa-bhASAdravyANAmantarAdapAntarAle 'etya tti' atrAnyadeva tadayogya dravyaM labhate pazyati prasthApako'vadhijJAnaprArambhakaH, avadhipratipatteti yAvat / kiMviziSTaM tat ?, ityAha-gurulaghu, agurulaghu cetigurulaghuparyAyopetaM gurulaghu, agurulaghuparyAyopetaM tvaguruladhviti / tatra taijasadravyAsannaM gurulaghu, bhASAdravyAsannaM tvaguruladhviti / tadapi 1 sarvamasaMkhyeyaguNaM kAlAt kSetramavadhiviSaye / parasparasaMbaddhaM samaya-pradezapramANena // 624 // kSetrapradezebhyo dravyamanantaguNitaM pradezaiH / dravyebhyo bhAvaH saMkhyaguNo'saMkhyaguNito vA // 625 // 2 bhaNitaM kSetrapramANaM tanmAnamitaM bhaNAmi duvyamataH / tat kIdRzamArambhe pariniSThAne vimadhye vA // 126 // 3 taijasa-bhASAvyANAmantarAtra labhate prasthApakaH / guruladhvagurukalaghukaM tadapi ca tenaiva nitiSThati // 127 // 4 gha.cha. 'petamagu' / O // 326 // Jan Education inte For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ory Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhadvattiH / // 327 // SONGSeleasee cAvadhijJAnaM tadAvaraNodayAt pratipatat tenaivoktasvarUpadravyeNopalabdhana satA niSThAM yAti pratipatatItyarthaH / apizabdena caitajjJApayatipratipAtinyavadhijJAne'yaM nyAyaH, na caitadavazyaM pratipatatyeva // iti niyuktigAthArthaH / / 627 / / atha bhASyam peTThavao nAmAvahinANassAraMbhao tayAIe / ubhayAjoggaM pecchai teyAbhAsaMtare davvaM // 628 // gurulahu teyAsannaM bhAsAsannamaguruM ca pAsejjA / AraMbhe jaM diLaM daLUNaM paDai taM ceva // 629 // gAthAdvayamapi gatArtham , navaraM 'nAma' iti ziSyAmantraNe, taijasadravyAsana gurulaghu, bhASAdravyAsannaM tvagurulaghu pshyediti||628||629|| taijasa-bhASAdravyANAmantare tadayogyaM dravyaM pazyatItyuktam , ato vineyaH pRcchati teyA-bhAsAjoggaM kimajoggaM vA tayaMtarAle jN| orAliyAitaNuvaggaNAkameNaM tayaM sajhaM // 630 // yat taijasazarIra-bhASayoryogyamucitaM dravyaM, ayogyaM vA tadantarAle yaduktaM tat kiM- katamasvarUpaM, kiyatmadezaM vA? iti kathyatAm / atrocyate- hanta ! paramANu-dvayaNuka-tryaNukAdiskandhopacayAdaudArikAdizarIravargaNAmarUpaNakrameNaiva tat sAdhyaM prarUpayituM zakyaM, nAnyathetyarthaH // 630 // ata ucyate orAla-viuvA-hAra-teya-bhAsA-NapANa-maNa-kamme / aha davvavaggaNANaM kamo vivajjAsao khette // 632 // etAM niyuktigAthAM bhASyakAraH 'kuvikarNagopa-' ityudAharaNapUrvakaM vistarataH svayameva vyAkhyAsyatIti // 631 // tathA ca bhASyam15. cha. 'ktdrvykhruupenno'| 2 prasthApako nAmAvadhijJAnasyArambhakastadAdau / ubhayAyogyaM prekSate taijasa-bhASAntare dravyam // 28 // gurulaghu tejasAsavaM bhASAsasamaguru ca pazyet / Arambhe yad diSTaM raSTvA patati tadeva // 629 // 3 taijasa-bhASAyogyaM kimayogyaM vA tadantarAle yat / audArikAditanuvargaNAkrameNa tat sAdhyam / / 630 // 4 audArika-vaikiyA hAra-taijasa bhASA-''napAna-manaH karmasu / atha dravyavargaNAnAM kramo vipayAMsataH kSetre // 11 // // 327 // JHEducational Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRhadRttiH / vizeSA0 // 32 // PAPERPAGAINSPIROICICIOLOGalleloPE PORod kuiyaNNagovisesovalakkhaNovammao viNeyANaM / davvAivaggaNAhiM poggalakAyaM peyaMseMti // 632 // Aha- kimarthaM punaretA vargaNAH prarUpyante ? / ucyate- kuvikarNasya gomaNDalAdhipatergAvastAsAM parasparaM vizeSasya yadupalakSaNaM parijJAnaM tadaupamyAt tadRSTAntAd vineyAnAmasaMmohArthaM dravyAdivargaNAbhiH, AdizabdAt kSetravargaNAbhiH, kAlavargaNAbhiH, bhAvavargaNAbhizca samastamapi pudgalAstikArya vibhajya tIrthakara-gaNadharAH pradarzayanti // iti gAthAkSarArthaH // atha bhAvArtha ucyate- iha bharatakSetre magadhajanapade prabhUtagomaNDalasvAmI kuvikaNoM nAma gRhapatirAsIt / sa ca tAsAM gavAmatibahutvAt sahasrAdisaMkhyAparimitAnAM pRthak pRthaganupAlanArtha prabhUtAn gopAlAMzcake / te ca tAsu parasparaM mIlitAsu goSvAtmIyA AtmIyAH samyagajAnantaH santo nityaM kalahamakArSuH / tAMzca tathA'nyonyaM vivadamAnAnupalabhyA'sau tepAmavyAmohArthaM kalahavyavacchittaye zukla-kRSNa-rakta-karburAdibhedabhinnAnAM gavAM pratigopAlaM sajAtIyagosamudAyarUpA bhinnA vargaNA vyavasthApitavAniti / eSa dRSTAntaH / athopanaya ucyate- iha gomaNDalaprabhukalpastIrthakaro gopatulyebhyaH svaziSyebhyo gosamUhamAnaM pudgalAstikAyaM tadasaMmohAthai paramANvAdivargaNAdivibhAgena nirUpitavAniti // 632 // etA eva vargaNAH 'orAla-viuvya-' ityAdigAthA vyAcikhyAsurnirUpayitumAha*egA paramANUNaM eguttaravaDDhiyA tao kamaso / saMkhejapaesANaM saMkhejjA vaggaNA hoti // 633 // tatto saMkhAIA-saMkhAiyappaesamANANaM / tatto puNo aNaMtANaMtapaesANa gaMtUNaM // 634 // - orAliyassa gahaNappAoggA vaggaNA aNaMtAo / aggahaNappAoggA tasseva tao aNaMtAo // 635 // iha sajAtIyavastusamudAyo vargaNA, samUho, vargaH, rAziH, iti pryaayaaH| tatazca samastalokAkAzapradezavartinAyekaikaparamANUnAM samudAya ekA vargaNA | tataH samastalokavartinAM dvipadazikaskandhAnAM dvitIyA vargaNA / tataH samastAnAmapi tripradezikaskandhAnAM tRtIyA, 1 vikaNagnevizeSopalakSaNIpamyato vineyAnAm / dravyAdivargaNAbhiH pudgalakArya pradarzayanti // 32 // 2 pa. cha. 'payAsaMti' sa. 'paryasati / 3 gAthA 631 / 4 ekA paramANUnAmakottaravardhitAstataH kramazaH / saMkhyeyapradezAnAM saMkhyeyA vargaNA bhavanti // 633 // tataH saMkhyeyA-'saMkhyeyapradezamAnAnAm / tataH punaranantAnantapradezAnAM gatvA // 34 // audArikasya grahaNaprAyogyA vargaNA anantAH / agrahaNaprAyogyAstasyaiva tato'nantAH // 35 // PAR // 328 // PAPERRE sahasa For Personal and Use Oy Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 329 // catuSpadazikaskandhAnAM caturthI, paJcapadezikaskandhAnAM pazcamI, padapradezikaskandhAnAM SaSThI ; evamekaikottaradRddhyA'nantA vargaNA audArikazarIrasyA'grahaNayogyA vilayAtrAntare tathAvidhaviziSTapariNAmapariNatAnantapradezikaskandhAnAmekottaravRddhyaudArikazarIragrahaNaprAyogyA bRhadvattiH / anantA vargaNA bhavanti- audArikazarIranirvartanayogyA ityrthH| tataH pradezavRddhyA vardhamAnA audArikasyaivAgrahaNayogyA anantA vargaNA bhavanti / etAzca prabhUtadravyaniSpannatvAt sUkSmapariNAmopetatvAcaudArikasyA'grahaNayogyA mntvyaaH| iha ca svalpaparamANunippannatvAd bAdarapariNAmayuktatvAcca vaikriyasyA'pyagrahaNayogyA evaitAH, kevalamaudArikavargaNAnAmAsannatvena tadAbhAsatvAt tadagrahaNayogyA ucyanta iti // 633 / / 634 // 635 // atha kArmaNaparyantAnAM zeSavargaNAnAmatidezamAha aivamajoggA joggA puNo ajoggA ya vaggaNANatA / veubviyAiyANaM neyaM tivigappamikkekkaM // 636 // evamuktAnusAreNA'yogyAH, tato yogyAH, punarayogyAH pratyekamanantA vargaNA iti / eka vaikriyA-''hAraka-taijasa-bhASA-''napAna-manaH-karmaNAmekaikaM trivikalpaM tribhedaM jJeyam / iti gaathaa'kssraarthH| bhAvArthastUcyate- punaraudArikAgrahaNaprAyogyavargaNAnAmuparyekottaravRddhyA vardhamAnAH svalpadravyaniSpannatvAd bAdarapariNAmayuktatvAcca vaikriyazarIrasyAgrahaNayogyA anantA vargaNA bhavanti / etAzca pracuradravyanirvRttatvAt sUkSmapariNAmatvAccaudArikasyA'pyagrahaNaprAyogyA eva, kevalaM vaikriyavargaNAsannatvena tadAbhAsatvAt tadagrahaNayogyavargaNAH procyanta iti / evamuttaratrApi sarvatra bhAvanIyam / tatazcaikottaravRddhyA vardhamAnAH pracuradravyanirvRttatvAttathAvidhasUkSmapariNAmatvAcca vaikriyazarIrasya grahaNayogyA anantA vargaNA ? bhavanti / tatazcaikottaravRddhyA vardhamAnAH pracuradravyatvAt sUkSmatarapariNAmatvAcca vaikriyasyA'grahaNayogyA anantA vargaNA bhavanni / tato vaikriyAgrahaNayogyavargaNAnAmanantaramekottaradRddhayA vardhamAnAH svalpadravyaniSpannatvAd bAdarapariNAmatvAccA''hArakazarIrasyAgrahaNayogyA anantA vargaNA bhavanti / tatazcakottaravRddhyA vardhamAnAH pracuradravyaniSpannatvAt tathAvidhasUkSmatarapariNAmatvAccA''hArakazarIrasya grahaNayogyA anantA vargaNA bhavanti / tato'pyekocaravRddhayA vardhamAnA bahutamadravyanittatvAdatisUkSmapariNAmatvAccA''hArakazarIrasyA'grahaNayogyA anantA vargaNA bhavanti / evaM taijasasya, bhASAyAH, AnA-'pAnayoH, manasaH, karmaNazca yathottaramekottarapradezaddhyupetAnAM pratyekamanantAnAmayogyAnAM yogyAnAM punarayogyAnAM vargaNAnAM pRthak pRthak trayamAyojanIyamiti // 636 // 1 evamayAgyA yogyAH punarayogyAzca vargaNA anantAH / vaikriyAdikAnA zeyaM trivikalpamekaikam // 536 // Poes // 329 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PEPPERIPE vizeSA // 330 // Aha- kathaM punarekaikasyaudArikAdeH pRthak trayaM trayamidaM labhyate ?, ityAha ekkekarasAIe pajaMtammi ya havaMti joggAiM / ubhayAjoggAI jao teyA-bhAsaMtare paDhai // 637 // ekaikasyaudArika-vaikriyAderAdau paryante cA'yogyAni dravyANi bhavantIti labhyata eva / kutaH ? / ucyate-"teyA-bhAsAdavANa aMtarA' ityAdivacanAd yatastaijasa-bhASayorantare ubhayAyogyAni dravyANi paThati / idamuktaM bhavati- yatastaijasasyAnte'yogyadravyANi paThati, ataH sarvasyA'pyaudArikAderante tAni labhyante; yatazca bhASAyA Adau tadayogyAnyadhIte, ataH sarvasyA'pyaudArikAderAdau tAni gamyante; ubhayAntarAlavartinAM ca sarveSAmupayAyogyatve tulye'pi yathAsannaM tattadAbhAsatvena tattadayogyavyapadeza ityuktameva / / iti gAthASaTrArthaH // 637 // atha karmAgrahaNavargaNAnAmuparyanyA vargaNAH santi, navA ?, ityAha kammovariM dhuveyara-suNNeyaravaggaNA annNtaao| caudhuvaNaMtarataNuvaggaNA ya mIso thaa'citto|| 638 // iyaM niyuktigAthA, etAM ca bhASyakAraH svayameva vistarato vyAkhyAsyatIti // 638 // tathA ca bhASyam"niccaM hoti dhuvAo iyarA loe na hoti vi kayAI / ekottaravuDDhIe kayAi suNNaMtarAo vi // 639 // jAo havaMti tAo suNNaMtaravaggaNa tti bhaNNaMti / niyayaM niraMtarAo hoMti asuNNaMtarA utti // 64 // karmaNo grahaNaprAyogyavargaNAnAmuparyadhikaikaparamANapacitAtisUkSmapariNAmAnantaskandhAtmikA prathamA dhruvavargaNA bhavanti / tatazcaikottaravRddhacA vardhamAnaH pratyekamanantaiH skandhairniSpannA etA api dhruvavargaNA anantA bhavanti / dhruvA nityA lokavyApitayA sarvakAlAvasthAyinya iti bhAvaH; antadIpakaM cedam / tatazcaitAsAM dhruvatvamaNanena prAguktA api karmavargaNAntAH sarvA eva vargaNA dhruvA ityavagantavyam , tAsAmapi sarvatra loke sadaivA'vyavacchedAt / anyacca, etozca dhruvavargaNA vakSyamANAzcA'dhruvAdyA sarvA apyagrahaNavargaNAH, ati ekaikasyAdI paryante ca bhavanti yogyAni / ubhayAyogyAni yatastaijasa-bhASAntare paThati // 30 // 2 gAthA 627 / 3 kamopari avatara-zUnyetaravargaNA anantAH / caturbuvAnantaratanuvargaNA ca mizrastathA'cittaH // 38 // 5 nityaM bhavanti bhuvA itarA hoke na bhavantyapi kadAcit / ekottaravRddhayA kadApicchnyAntarA api // 39 // yA bhavanti tAH zUnyetaravargaNA iti bhaNyante / niyataM nirantarAstu bhavantyazUnyAntarAstviti // 640 // 5 gha.cha. 'tA dhru'| // 330 // SARIORDIDIOS Jan Education Intematon For Dev enty Nww.jainelibrary.org Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 bahudravyopacitatvena, atisUkSmapariNAmatvena ca sarvajIvairaudArikAdibhAvena kadAcidapyagrahaNAditi / itazcordhvamityamevaikottaravRddhikrameNa vizeSA0 vardhamAnA dhruvavargaNAbhya itarA adhruvavargaNA anantA bhavanti / etAzca tathAvidhapudgalapariNAmavaicitryAt kadAcilloke na bhavantyapi / ata evAdhruvA etA ucyante / tatazca zUnyAH, itarAzcA'zUnyA vargaNA bhavanti / iha ca sUcakatvAt mUtrasyAha- 'ekottaretyAdi' ekott||33|| ravRddhayA kadAcicchUnyAni vyavahitAnyantarANi yAsAM tAH zUnyAntarA api bhavanti yAstAH zUnyAntaravargaNA bhaNyante / etA hyekottara vRddhyA nirantaramanantAH sadaiva prApyante, paraM kadAcidekottaravRddhiretAsvantarA'ntarA truTyati-na nairantaryeNa prApyanta iti bhAvaH / HekottaravRddhayA sarvadevA'zUnyAnyavyavahitAnyantarANi yAsAM tA azUnyAntarAH / etA hyazUnyAntaravargaNA ekottaravRddhayA nirantarameva To loke sadaiva prApyante, na punarekottaravRddhiretAsvantarAle kadApi truTyatIti bhaavH|| 639 // 640 // 'caudhuvarNatara-' ityAdi vyAcikhyAsurAha dhuvaNaMtarAiM cattAri jaM dhuvAiM aNaMtarAiM ca / bheyapariNAmao jA sarIrajoggattaNAbhimuhA // 641 // khaMdhadugadehajoggattaNeNa vA dehavaggaNAu tti / suhumo daragayabAyarapariNAmo mIsayakkhaMdho // 642 // tato'zUnyAntaravargaNAnAmupari dhruvAnantarANi catvAri vargaNAdravyANi bhavanti, yad yasmAt tAni dhruvANi sarvakAlabhAvIni, TO anantarANi ca nirantaraikottaravRddhibhAJjIti / idamuktaM bhavati- AdyA dhruvAnantaravargaNA anantA bhavanti, evametAvatyo dvitIyAH, tRtIyAH, caturthAzca vaacyaaH| dhruvavargaNAH prAgapyuktAH, paraM tAbhya etA bhinnA eva, na punastAsvantarbhavanti, atimUkSmapariNAmatvAd bahudravyopacitatvAceti pRthaguktAH / Aha- nanu bhavatvevam , kevalaM yadyetA nirantaramekottaravRddhibhAjaH, tarhi cAturvidhye kiM kAraNam / o satyam , kintu catasRNAmapi vargaNAnAM madhyeSveva nairantaryeNaikottaravRddhiH prApyate, antarAleSu punastasyAstruTisaMbhave satyeva bhinnavargaNA rambhaH, anyad vA kizcidvarNAdipariNAmavaicitryaM tadbhedArambhe kAraNam , iti bahuzrutA vidantIti / evaM vakSyamANatanuvargaNAsvapi vAcyamiti / etAsAM catasRNAM dhruvAnantaravargaNAnAmupari pratyekamekottaravRddhiyuktAnantavargaNAtmikAzcatastra eva tanuvargaNA bhavanti / etAzca tanUnAmaudArikAdizarIrANAM bhedA-'bhedapariNAmAbhyAM yogyatvAbhimukhA iti tanuvargaNA dehavargaNA ucyante / athavA, vakSyamANamizraska1 gAthA 638 / 2 dhuvAnantarANi catvAri yad dhruvANyanantarANi vA / bhedapariNAmato yAH zarIrayogyatvAbhimukhAH // 641 / / skandhadvikadehayogyatvena vA dehavargaNA iti / sUkSmo daragatabAdarapariNAmo mizrakaskandhaH // 652 // Jan Education Internatio For Personal and Private Use Only H ww.jaineltrary.org Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvattiH / vizeSA0 // 332 // ndhA'cittaskandhadvayasya tanurdehaH zarIraM, mUrtiriti yAvat , tadyogyatvAbhimukhA vargaNAH / atha mizraskandhasvarUpaM vivarISurAha- 'suhumo ityAdi' / 'daragaya tti' daragata ISatprAptastadyogyatvAbhimukhyena bAdaraH pariNAmo yenA'sau daragatabAdarapariNAmo'nantAnantaparamANupracitaH mUkSmapariNAma eveSadvAdarapariNAmAbhimukhaH skandho mizra ityarthaH / / 641 // 642 / / acittaskandhavyAkhyAnArthamAha jaiNasamugghAyagaIe cauhi samayehiM pUraNaM kuNai / logassa tehiM ceva ya saMharaNaM tassa paDilomaM // 643 // iha niyuktigAthAyAM 'tahA'citto'iti na kevalaM mizraH, tathaikadezena samudAyasya gamyamAnatvAdacittamahAskandhazca bhavatIti gamyate / sa cA'syAM prastutagAthAyAM yojyate / katham ?, iti cet / ucyate- acittamahAskandhaH sa bhavati, yaH kim ? ityAha-jainasamuddhAtagatyA | "daNDaM prathama samaye kapATamatha cottare" ityAdikecalisamuddhAtanyAyena visrasApariNAmavazAd yazcaturbhiH samayairlokasya pUraNaM karoti / saMharaNamapi pratilomaM pazcAnmukhaM tasyAcittamahAskandhasya taireva caturbhiH samayairdraSTavyam / evaM ca satyaSTau samayAna kAlamAnenA'sau bhavatIti // 643 // Aha- nanu pudgalA iha vicArayitumupakrAntAH, tatazca pudgalamahAskandho'cetana eva bhavati, kiM tasyA'cittatvavizeSaNena, vyavacchedyAbhAvAt , ityAzaGkacAha 'jaiNasamugghAyasacittakammapoggalamayaM mahAkhaMdhaM / pai tassamANubhAvo hoi acitto mahAkhaMdho // 644 // jainasamudAte yaH sacetanajIvAdhiSThitatvAt sacittaH karmapudgalamayo mahAskandhastaM prati tamAzritya tadvyavacchedAyetyarthaH / kim ?, ityAha- prastutaH pudgalamahAskandho'cittamahAskandha iti vyapadezyo bhavati-acittavizeSaNena vizeSyo bhavatItyarthaH / kutaH?, ityAha-yatastatsamAnubhAvaH, upalakSaNatvAt tatsamakSetra-kAlA-'nubhAvaH- tena kevalisamuddhAtavartinA karmapudgalamayamahAskandhena samAstulyAH kSetra-kAlA-'nubhAvA yasyA'sau tatsamakSetra-kAlA-anubhAvaH / tatra kSetraM sarvalokalakSaNaM, kAlo'STasamayamAnaH, anubhAvo varNa-gandhAdiguNaH / / - ayamatra bhAvArtha:- anantAnantaparamANupudgalopacitaskandhe vaktuM prastute yadi 'mahAskandhaH, ityetAvanmAtramevocyeta, tadA kevalisamuddhAtagato'nantAnantakarmapudgalamayaskandho'pi labhyeta, prastutamahAskandhasya kevalisamuddhAtagatakarmapudgalamayamahAskandhasya ca samAnakSetrakAlA-'nubhAvatvAt / tathAhi- caturthe samaye dvAvapi lokakSetraM vyApnutaH, aSTasAmayikaM ca kAlaM dvAvapi tiSThataH, varNapazcaka-gandhaya-rasa jainasamudAtagatyA caturbhiH samayaiH pUraNaM karoti / sokasya taireva ca saMharaNaM tasya pratilomam // 643 // 3 gAthA 638 / / janasamudrAtasacittakamapudgalamayaM mahAskandham / prati tatsamAnubhASo bhavatyacitto mahAskamdhaH // 644 // // 332 // sAsArAmasAra For Personal and Prevate Une Grey Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 vizeSA0 bRhadvattiH / // 333 // paJcaka-sparzacatuSTayalakSaNaguNayuktau ca dvAvapi bhvtH| tadevaM 'mahAskandhaH' ityukte'nantAnantakarmapudgalamayamahAskandhaH kevalisamuddhAtagato'pi labhyeta, tasyApi prastutamahAskandhasamAnakSetra-kAlA-'nubhAvatvAt / na ca teneha prayojanam / ato'cittavizeSaNena tadvyavacchedaH kriyate, jIvAdhiSThitatvena kila tasya sacetanatvAditi // 644 // athA'tra keSAMcid matamupadarya nirAkurvannAhasavvukkosapaeso eso keI, na cAyamegaMto / ukkosapaeso jamavagAhadviio cauTThANo // 645 // aTThapphAso ya jao bhaNio, eso yajaM caupphAso / aNNe vi tao poggalabheyA saMti tti saDeyaM // 646 // eSa prastuto'cittamahAskandhaH sarvotkRSTapradezanivRtto, nAnyaH / ayaM dyaudArikAdivargaNAH sarvA apyabhidhAya paryante proktaH; ato jJAyate- ayameva sarvotkRSTaparamANusaMkhyAmacito, na skandhAntarANiH nivartate hyata Urca sarvApi pudgalAvazeSANAM katheti bhAvaH / ityevaM kecid vyAcakSate / na cA'yamekAnto naitad vyAkhyAnaM saMgatamityarthaH, yad yasmAdutkRSTapradezaH skandhaH pratiyogyutkRSTapradezaskandhAntarApekSayA prajJApanAyAmavagAhanA-sthitibhyAM catuHsthAnapatita uktH| tathAca tatsUtram "ukkosapaesiyANaM bhaMte ! khaMdhANaM kevaiyA pajjavA paNNatA ? / goyamA ! aNaMtA / se keNaTheNa bhaMte ! evaM vuccai ! / goyamA ! ukkosapaesie khaMdhe ukkosapaesiyassa khaMdhassa davaThiyAe tulle (ekaikadravyatvAt), paesaThiyAe tulle (utkRSTapradezikasyaiva prastutatvAt ), ogAhaNaTThiyAe cauTThANavaDie, taM jahA- asaMkhejabhAgahINe vA, saMkhejjabhAgahINe vA; saMkhejaguNahINe vA, asaMkhejaguNahINe vA; asaMkhejjabhAgabbhahie vA, saMkhejabhAgabbhAhae vA, saMkhajjaguNabbhahie vA, asaMkhejjaguNabbhahie vA / evaM ThiIe vi cauTThANavaDie, vaNNa-gaMdha-rasa0 / ahiM phAsehiM chtttthaannbddie"| sarvotkRSTapradeza epa kecit , na cAyamekAntaH / utkRSThapradezo yadavagAha-sthititazcatuHsthAnaH // 655 / / aSTasparzazca yato bhaNitaH, eSa ca yacatuHsparzaH / anye'pi tataH pudgalabhedAH santIti zraddheyam // 656 // 2 uskRSTapradezikAnAM bhagavan ! skandhAnAM katipaye paryavAH prajJaptAH ? / gautama! anantAH / kenArthena bhagavan ! evamucyate ? / gautama ! utkRSTapradezikaH skandha uskRSTapradezikasya skandhasya dravyAdhatayA tulyaH, pradezArthatayA tukhyaH, avagAhanArthatayA catuHsthAnapattitaH, tadyathA- asaMkhyeSabhAgahIno vA, saMkhyeyabhAgahIno vA; saMkhyeyaguNahIno vA, asaMkhyeyaguNahIno bA; asaMkhyeyabhAgAbhyadhiko vA, saMkhyeyabhAgAbhyadhiko vA; saMkhyeyaguNAbhyadhiko vA, asaMkhyevaguNAbhyadhiko vA / evaM sthityA'pi catuHsthAnapatitaH; varNa-gandha-rasa0 / aSTAbhiH sazaiMH padasthAnapatitaH // 333 / / Jain Education Internat For Personal and Private Use Only NEdwww.jaineltrary.org Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayaM punaracittamahAskandho'cittamahAskandhAntareNa sahA'vagAhanA-sthitibhyAM tulya eva / ato jJAyate- etasmAdapara eva kacit vizeSA. ON te prajJApanoktA utkRSTapradezikAH skandhA iti / kiJca, 'aTThapphAso ya jao bhaNio tti' 'ukkosapaeso' ityanantaragAthAgataM saMbadhyate / tatazcASTasparzasya yataH prajJApanAyAM bhaNita utkRSTapradezikaH skandhaH / eSa punaracittamahAskandho yasmAccatuHsparza iSyate / tsmaa||334|| danayaivotkRSTapadezikaskandhAnAM bhedasiddhayA pUrvoktavargaNAmizrAcittamahAskandhebhyo'nye'pi kacidasaMgRhItAH pudgalavizeSA adyApi santIti zraddheyam , na punaretAvatA sarvo'pi pudgalAstikAyaH saMgRhIta iti bhAvaH / tadevamuktA dravyavargaNAH, 'aha davvavaggaNANaM kamo' etatparyantA ca vyAkhyAtA niyuktigAthA / / 645 // 646 // atha "vivajjAsao khette' etadvayAcikhyAsuH kSetrAdivargaNAsvarUpamAhaaigapaesogADhANa vaggaNegA paesavuDDhIe / saMkhejogADhANaM saMkhejjA vaggaNA tatto // 647 // tatto saMkhAIyA'saMkhAiyappaesamANANaM / gaMtumasaMkhejAo joggAo kammuNo bhaNiyA // 648 // tatto saMkhAIyA tasseva puNo havaMti joggaao| mANasadavvAINa vi evaM tivigappamekekaM // 649 // viparyAsato viparyAsena pazcAnmukhaH kSetraviSayo vargaNAkramo veditavyaH, na tu dravyavargaNAvaditi bhAvaH / idamuktaM bhavati- paramAzUnAM ghaNukAdyanantANukaparyantaskandhAnAM caikAkAzapradezAvagAhinAM sarveSAmapyekA vargaNA, ghaNukAdyanantANukaparyantaskandhAnAmeva dvipadezAvagAhinAM dvitIyA vargaNA, vyaNukAdyanantANukaparyantaskandhAnAmeva tripradezAvagAhinAM tRtIyA vargaNA; evamekaikapradezavRddhyA saMkhyeyapradezAvagAhinAM skandhAnAM saMkhyeyA vargaNAH, tato'saMkhyeyapradezAvagAhinAmapi skandhAnAM pradezavRddhyA asaMkhyA vargaNA gatvA'tilaLyAsaMkhyapradezAvagAhiskandhAnAmekaikAkAzapradezavRddhyA vardhamAnAH karmaNo grahaNayogyA asaMkhyeyA vargaNAstIrthakaraibhaNitAH / tato'nantaramalpaparamANuniSpannatvAd bAdarapariNAmatvena bahvAkAzapradezAvagAhitvAcca tasyaiva karmaNo'grahaNayogyA ekaikAzapradezavRddhyA vardhamAnA asaMkhyeyA vargaNA bhavanti / tatazcaivamekaikAkAzapradezAvagAhavRddhyA vardhamAnA manaso'pyasaMkhyeyA agrahaNavargaNAH, punaretAvatya evaM 1 gAthA 631 / 2 ekapradezAvagADhAnAM vargaNakA pradezavRkyA / saMkhyeyAvagADhAnA saMkhyeyA vargaNAstataH // 647 // tataH saMkhyAtItA-saMkhyeyapradezamAnAnAm / gatvA'saMkhyeyA yogyAH karmaNo bhaNitAH // 6 // tataH saMkhyAtItAstarupaiva punarbhavanti yogyAH / mAnasadvyAdInAmapyevaM nivikalpamekaikam // 619 // // 334 // masatarAmAsTara Jan Education Internat For Personal and Private Use Only nasalawww.jaineltrary.ary Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 335 // Jain Educationa Internation tasyaiva grahaNavargaNAH, punaretAvatyamANA eva tasyaivAgrahaNavargaNA vAcyAH / evamAnA-pAnayo:, bhASAyAH, taijasasya, AhArakasya, vaikriyasya, audArikasya cA'yogya yogyAyogyavargaNAnAM kSetrato'pi pratilomaM tryaM trayaM pratyekamAyojanIyamiti / dhruvAdivargaNAskandhA api pratyekamaGgulA saMkhyeya bhAga pradezAvagAhino'vagantavyAH paraM taccinteha na kRtA, jIvaiH zarIrAdau kacidapyanupayujyamAnatvena dhruvAdivargaNAnAmagrahaNAt / athavA, karmaNo'grahaNavargaNAnAM madhye tAsAmapyantarbhAvo draSTavyaH / dravyavargaNAdhikAre tu pRthagetatsvarUpamAtra jJApanArtha vistareNa kRtA taccinteti mantavyamiti / kAla-bhAvavargaNAstu samayAdisthitimAtraM varNAdimAtraM cAGgIkRtya sAmAnyena vakSyante / atastAbhiH sarvo'pi pudgalAstikAyaH saMgRhyata iti bhAvanIyamiti / tadevamabhihitAH kSetravargaNAH / / 647-649 / / atha kAlavargaNAH prAha - aigA samayadiINaM saMkhejjA saMkhasamayadviiyANaM / hoMti asaMkhejjAo tao asaMkhejjasamayANaM // 650 // vivakSitapariNAmena ya ekaikasamayamAtrasthitayasteSAM sarveSAmapyekA vargaNA, te punaravizeSeNa paramANavaH skandhAzca mantavyAH / evamekaikasamayavRddhyA saMkhyeyasamayasthitInAM paramANvAdInAM saMkhyeyA vargaNAH, asaMkhyeya samayasthitInAM tvasaMkhyeyA vargaNA bhavanti / evatAbhiH sarvo'pi pudgalAstikAyaH saMgRhyate, ekasamayAdya saMkhyeyasamayAntAyAH sthiterbahiH pudgalAnAM sthiterevAbhAvAditi / / 650 // atha bhAvavargaNAH prAha aigA egaguNANaM eguttaravuDhiyA tao kamaso / saMkhejjaguNANa tao saMkhejjA vaggaNA hoMti // 651 // saMkhAIyaguNANaM saMkhAIyA ya vaggaNA tatto / hoMti anaMtaguNANaM davvANaM vaggaNA'NaMtA // 652 // -- vaNNa-rasa-gaMdha-pharasANa hoMti vIsaM samAsabheeNaM / gurulahu-agurulahUNaM bAyara-suhumANa do vaggA // 653 // ekaguNAnAmekaguNakRSNAnAmityarthaH, paramANUnAM skandhAnAM ca sarveSAmapyekA vargaNA, kRSNavarNaguNadvayayuktAnAM tu paramANvAdInAM 1 ekA samayasthitInAM saMkhyeyA saMkhyasamayasthitikAnAm / bhavantyasaMkhyeyAstato'saMkhyeyasamayAnAm // 650 / / 2 ekaikaguNAnAmeko saravardhitAstataH kramazaH / saMkhyeyaguNAnAM tataH saMkhyeyA vargaNA bhavanti // 651 // saMyatatiguNAnAM saMkhyAtItAzca vargaNAstataH / bhavansyanantaguNAnAM dravyANAM vargaNA anantAH // 652 // varNa-rasa-gandha sparzAnAM bhavanti viMzatiH samAsabhedena / guruladhva-guruladhUnAM bAdara-sUkSmANAM dvau vargoM // / 653 / / For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 335 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. vRhadvatiH / // 336 // dvitIyA vargaNA, kRSNavarNaguNatrayayuktAnAM tu teSAM tRtIyA vargaNA / evamekaikaguNavRkyA saMkhyeyakRSNavarNaguNAnAM saMkhyeyA vargaNAH, asaMkhyeyakRSNavarNaguNAnAmasaMkhyeyA vargaNAH, anantakRSNavarNaguNAnAmanantA vargaNA bhavanti / evamekaguNanIlAnAM, saMkhyeyaguNanIlAnAm , asaMkhyeyaguNanIlAnAM, anantaguNanIlAnAmapi vAcyam / evaM kRSNa-nIla-lohita-hAridra-zuklalakSaNAH paJca varNAH, surabhI-tarau dvau gandhau, tikta-kaTu-kaSAyA-''mla-madhurAH paJca rasAH, karkaza-mRdu-guru-laghu-zItoSNa-snigdha-rUkSAstvaSTau sparzAH / evameteSu varNa-gandhAdigataviMzatibhedeSu pratyekaM sarvatraikaguNAnAmekA, saMkhyeyaguNAnAM saMkhyeyAH, asaMkhyeyaguNAnAmasaMkhyeyAH, anantaguNAnAmanantavargaNA vaacyaaH| navaraM yo yatra varNa-gandhAdibhedastatra tadabhilApaH kArya iti / tathA, gurulaghuparyAyANAM bAdarapariNAmAnvitavastUnAmekA vargaNA, agurulaghuparyAyANAM tu sUkSmapariNAmapariNatavastUnAmekA vargaNA, evametau dAveva vargoM bhavataH / tadevametAbhirbhAvavagaNAbhiH sarvo'pi pudgalAstikAyaH saMgRhyate, yathoktavarNAdibhAvebhyo'nyatra pudgalAnAmabhAvAditi // 651 // 652 // 653 // tadevaM dravya-kSetra-kAla-bhAvavargaNAH pratipAdya prakRtaM smarayannupasaMharannAha bhaNiyaM teyA-bhAsAvimajhadavvAvagAhaparimANaM / ohinnANAraMbho pariNiTThANaM ca taM jesu // 654 // tadevaM bhaNitaM pratipAditam / kim ?, ityAha- taijasa-bhASayorvimadhye'ntarAle yAni tadayogyadravyANi teSAmavagAhaparimANaM, upalakSaNatvAdanantaparamANupracitaskandhAtmakatvAdikaM tatsvarUpaM coktam / yeSu dravyeSu kim ?, ityAha- yevavAdhijJAnasyArambhaH prathamopattilakSaNaH, pariniSThAnaM ca pratipatanaM tat-samayaprasiddhaM yeSu / idamuktaM bhavati- 'teyA-bhAsAdabvANa aMtarA ettha labhai paTTavaoM' ityupajIvya pUrva vinayena pRSTam- taijasa-bhASAntarAle yadayogyaM dravyaM tat katamasvarUpaM, katipradezAvagADhaM ca ? iti / asya ca ziSyapraznasya guruNaudArikavargaNAH prarUpayatA dattamuttaramiti // 654 // ___ iha ca gurulaghu, agurulaghu ca dravyamavadhiH prathamaM pazyatIti pUrvamuktam , tatra gurulaghudravyArabdhasya, agurulaghudravyArabdhasya cAvadheryat svarUpaM bhavati, tad darzayannAha gurulahudavvAraddho gurulahudavAI picchiuM pacchA / iyarAiM koi pecchai visujjhamANo kameNeva // 655 // ||336 // , bhaNitaM laijasa-bhASAvimadhyavyAvagAhaparimANam / avadhijJAnArambhaH pariniSThAnaM ca taba yeSu // 654 // 2 gAthA 627 / 3 gurulaghudavyArabdho guruladhudravyANi prekSya pazcAt / itarANi kazcit prekSate vizudhyamAnaH krameNaiva // 655 // sAtArA For Personal and Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 337 // karAlA agurulahusamAraddho uDDhaM vaDDhai kameNa so nAho / vaDDhaMto cciya koI pecchai iyarAiM sayarAhaM // 656 // gurulaghudravyArabdho'vadhistaijasapatyAsannadravyArabdha ityarthaH / kimiti ? / atrocyate- vardhamAno'dhastAt tAnyeva gurulaghUnyaudArikAdidravyANi dRSTvA kazcit pazcAd vizudhyamAnaH krameNaivA'gurulaghUni bhASAdidravyANi pazyati, yastu na vizuddhimAsAdayati sa teSveva gurulaghudravyeSu kiyantamapi kAlaM sthitvA tataH pratipatati / yastvagurulaghudravyasamArabdho'vadhi SAsannadravyArandha ityarthaH, sa Urdhvameva krameNa vardhate, nAdhastAt , uparivartInyevA'gurulaghUni bhASAdravyANi pazyati; kazcittu tathAvidhavizuddhimAn vardhamAna eva / 'sayarAI' yugapaditarANyapi gurulaghUnyaudArikAdIni pazyati // 655 // 656 // athottaragAthAsaMbandhanArthaM paramukhena praznaM kArayati gurulahumagurulahu~ vA teyA-bhAsaMtare ti niddiSTuM / orAlAIyANaM kiM gurulahumagurulahuyaM vA // 657 // 'gurulahu aguruyalahuyaM taM pi ya teNeva nihAI' iti vacanAt taijasa-bhASayorantare gurulaghu, agurulaghu ca dravyamastIti bhavadbhinirdiSTam , audArikAdidravyANAM tu madhye 'kiM gurulaghu, kiM cA'gurulaghu ?' iti na jJAyate, tatra tatsvarUpasyA'nirdiSTatvAt , tadetat / kathyatAmiti praznaH / ityekonaviMzatigAthArthaH / / 657 // mUriruttaramAha orAliya-veubviya-AhAraga-teya gurulahU davvA / kammaga-maNa-bhAsAI eyAI agurulahuyAI // 658 // audArika vaikriyA-''hAraka-taijasadravyANi, aparANi ca tadAbhAsAni sa jyapi vAdaradravyANi, gurulaghUni gurulaghusvabhAbAni kArmaNa-mano-bhASAdidravyANi tu, AdizabdAdAnA-pAnadravyANi, aparANyapi ca paramANu-dUdhaNukAdIni, vyomAdIni cA'gurulaghUni / etacca vakSyamANanItyA nizcayanayamatamityavagantavyam // iti niyuktigAthArthaH // 658 // atha vyavahAra-nizcayanayavicAraNayA vistarArthaM bhASyakAraH pAha, agurulaghusamArabdha abhya vardhate krameNa sa nA'dhaH / vardhamAna eva kazrita prekSata itarANi yugapat // 5 // 1 ka.kha.ga. 'I piccha' / 3 ka.sa.ga, staM kaa'| / guruladhvaguruladhu vA taijasa-bhASAntare iti nirdiSTam / audArikAdikAnAM kiM guruladhvagurulaghukaM vA // 5 // // 337 // 5 gAthA 627 / 6 audArika-vaikriyA hAraka-taijasAni gurulaghUni dravyANi / kAmaNa-mano-bhASAdIni etAnyagurulaghukAni // 158 // 41 asalA For Personal and Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvRttiH / // 338 // guruyaM lahuyaM ubhayaM nobhayamiti vAvahAriyanayassa / davvaM, leTTuM dIvo vAU vomaM jahAsaMkhaM // 659 // nicchayao savvaguruM savvalahuM vA na vijae danvaM / bAyaramiha gurulahuyaM agurulahuM sesayaM sevvaM // 660 // iha yaz2a tiryag vA prakSiptamapi punanisargAdadho nipatati tad guru dravyam , yathA leSTAdi / yattu nisargata evordhvagatikhabhAvaM dravyaM tallaghu, yathA dIpakalikAdi / yattu nordhvagatikhabhAvaM nApyadhogatikhabhAvaM, kiM tarhi ?, svabhAvenaiva tiryaggatidharmakaM tad dravyaM gurulaghu, yathA vAyvAdi / yatpunarU;-'dha-stiryaggatisvabhAvAnAmekatarasvabhAvamapi na bhavati, sarvatra vA gacchati tad gurulaghu, yathA vyomaparamANvAdi / iti vyAvahArikanayamatam / nizcayatastu- nizcayanayamatena, sarvaguru- ekAntena gurusvabhAvaM kimapi vastu nAsti, gurorapi leSTrAdeH paraprayogAbhaMdigamanadarzanAt / ekAntena ladhvapi nAsti, atilaghorapi bASpAdeH karatADanAdinA'dhogamanAdidarzanAt / tasmAd naikAntena guru laghu vA kimapi vastvasti / ato nizcayanayasyeyaM paribhASA- yat kimapyatra loke audArikavargaNAdikaM bhU-bhUdharAdikaM vA bAdaraM vastu tat sarva gurulaghu, zeSaM tu bhASA-''nA-pAna-manovargaNAdikaM paramANu-yaNuka-vyomAdikaM ca sarva vastvaguruladhviti // 659 // 660 // atra paraH pAha jai guruyaM lahuyaM vA na savvahA davamatthi to kiis| uDDhamaho vi ya gamaNaM jIvANaM poggalANaM ca ? // 661 // uDDhaM lahukammANaM bhaNiyaM gurukammaNAmahogamaNaM / jIvA ya poggalA vi ya uDDhA-hogAmiNo pAyaM // 662 // yadi bho nizcayanayamatavAdin ! ekAntaguru ekAntalaghu vA sarvathA dravyaM nAsti, tarhi kimityUrdhvam , adho'pi ca jIvAnAM pudgalAnAM ca gamanaM bhavati / para eva svapakSaM bhAvayati- yata Urdhva saudharmadevalokAdau laghukarmaNAM jIvAnAM gamanaM bhaNitamAgame, gurukarmaNAM tvadhaH saptamapRthivyAdau gamanamabhihitaH / athavA, kimitthamabhihitena, sarveSAmapi samayavedinAM prasiddhamevedaM yaduta-jIvAzca pudgalA api , guruka laghukamubhayaM nobhayamiti vyAvahArikanayasya / dravyaM, leSTu dIpo vAyuyoma yathAsaMkhyam // 659 // __nizcayataH sarvaguru sarvalaghu vA na vidyate dravyam / bAdaramiha gurulaghukamagurulaghu zeSakaM sarvam // 660 // 2 pa. cha. 'dabvaM' / 3 yadi gurukaM laghukaM vA na sarvathA dravyamasti tataH kasmAt / ardhvamadho'pi ca gamanaM jIvAnAM pudgalAnAM ca // 16 // madhya kadhukarmaNAM bhaNitaM gurukarmaNAmadhogamanam / jIvAsa pudgalA api ca avA-'dhogAminaH prAyaH // 6 // 2 // // 338 // For Personal and Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRhdvttiH| // 29 // cordhvA-'dhogAminaH mAya UrdhvalokAntAdadholokAntaM gacchanti, adholokAntAt tU lokAntam / prAyograhaNAdanuzreNi tiryam gacchanti / tasmAd gurutA'bhAve kathaM te'dho'bhivrajanti, laghutA'bhAve ca kathamUrdhvamanudhAvantIti / iha prerakasyA'yamabhiprAyaH- gurutAnibandhanamadhogamanamayogolakAdInAmiva; laghutApatyayaM cordhvagamanaM, dIpakalikAdInAmiva ; gurulaghutvasAdhyaM ca tiryaggamanaM, vAyvAdInAmivaH agurulaghutAkAraNaM cAvasthAnaM, yathA byomAdInAm , AkAzamatiSThitA''natadevalokavimAnAdInAM ca / tato vyavahAravat tvayA'pi gurvAdicaturvidhavastvabhyupagamaH kArya iti // 661 // 662 // atha nizcayanayavAdI pratyuttarayati 'anna cciya gurulayA anno davANa vIriyapariNAmo / anno gaipariNAmo nAvassaM gurulhunimitto||663| ihA'nyaiva kAcid dravyANAM guruto laghutA ca, anyazca vIryapariNAmaH, anya eva ca teSAM gatipariNAmaH, nAvazyaM gurutvalaghutvanimitta iti // 663 / / kutaH, ityAha'paramalahUNamaNUNaM jaM gamaNamaho vi tattha ko heU ? | uDDhaM dhUmAINaM thUlayarANaM pi kiM kajjaM ? // 66 // kiM va vimANAINaM nAhogamaNaM mahAgurUNaM pi / taNuyaradeho devo hakkhuvai va kiM mahAselaM ? // 665 // yad yasmAt paramalaghUnAmapyaNUnAM gamanamadho'pi bhavati, tatra hanta ! adhogatipariNAmotkaTatAM vihAya ko'nyo hetuH -na ko'piityrthH| tathA, sthUlatarANAmapi bAdarANAmapi, bAdaratvena gurUNAmapIti tAtparyam , dhUmAdInAM yaz2a gamanaM bhavati, tatrApyUpragatipariNAmotkaTatvaM parityajya kiM kArya kimanyatprayojanam ?- na kiJcidityarthaH / tadevamutkaTenAdhogatipariNAmena lakitA paramANugatA laghutA, UrdhvagatipariNAmenApi prabalenA'tikrAntA dhUmAdigatA gurutA, ityasyAM gAthAyAM darzitam / taddarzane ca 'anno gaipariNAmo nAvassaM gurulahunimitto' ityetat samarthitam / gatipariNAmena ca gurulaghutayoratikramaNamupalakSaNam , ataH sthitipariNAmenApyu , anyaiva gurulaghutA'nyo dravyANAM vIryapariNAmaH / anyo gatipariNAmo nAvazyaM gurulaghunimittaH // 663 // 1. kha, ga, 'tA ca l'| 3 paramalaghUnAmaNUnAM yad gamanamadho'pi tatra ko hetuH / urva bhUmAdInAM sthUlatarANAmapi kiM kAryam ! / / 664 // kiM vA vimAnAdInAM nAdhogamanaM mahAgurUNAmapi ? / tanutaradeho deva urikSapati vA kiM mahAzailam // 665 // 4 gAthA 663 / // 339 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaTena gurutAtikramaM darzayati- 'kiM va vimANetyAdi' yadi gurutA'dhogatinibandhanamiSyate, tahiM hanta ! kimityAnatadevalovizeSA0 kavimAnAdInAm , AdizabdAdISatmAgbhArApRthivyAdInAM mahAgurUNAmapyadhogamanaM na bhavati ? / tasmAt tatrApyutkaTaH sthitipariNAma bRhadvRttiH / evaM gurutAmatikramya teSAmavasthitiM karotIti / atha yaduktam- 'anno davANa vIriyapariNAmo' iti, etatsamarthanArthamAha- 'taNuyaradeho // 34 // ityAdi tanutarazarIro mahAvIryo devo vA kimiti mahAzailaM kamapyutkSipati, utkSipya cordhva prakSipati / idamuktaM bhavati- yadi gurutAdayo'dhogatyAdikAraNaM bhaveyustadA'sau mahAzailo nijagurutayA mahAvIryavantaM devamAkramyAdhastAdeva yAyAditi // 664 // 665 // atra parAbhiprAyamAzaGkayottaramAha aha tassa vIriyaM taM to nAho gamaNakAraNaM guruyA / uDDhagaikAraNaM vA lahuyA egaMtao juttA // 666 // atha manyase- devasya saMbandhi tad mahAvIrya yena gururapi parvata UrdhvamukSipyate / hanta ! tatastaSekAntato nA'dhogatikAraNaM E gurutaiva, nApyekAntenordhvagatikAraNaM laghutaiva yuktA / kiM tarhi !, devAdigataM vIryamapi, ityAyAtam / / 666 // tatazca viriyaM guru-lahuyANaM jahAhiyaM gaivivajayaM kuNai / taha gai-ThiipariNAmo guru-lahuyAo vilNghei||667|| yathoktanyAyena devAdigataM vIryamadhikaM sad vastUnAM guru-laghUnAM gativiparyayaM karoti, tathA gati-sthitipariNAmo'pyadhikaH / pAguktanyAyena vastUnAM guru-laghute vilaGghayatyeva- gativiparyayaM karotyevetyarthaH / yathA gurau parvate devavIryAd gativiparyayo darzitaH, evaM laghAvapi bASpAdau karatADite devadattAdivIryAd gativiparyayo dRzyaH / tasmAd naikAntenA'dhogatyAdikAraNaM gurutAdayaH / kiM tarhi ?, devAdigataM vIryamapi, mahIdhra-bASpAdiSu tathAdarzanAt / tathotkaTo gati-sthitipariNAmo'pi tatkAraNam , paramANu-dhUma-vimAnAdiSu tathAdarzitatvAt / ataH kimadhogatyAdisiddhaye gurvAdivastucatuSTayAbhyupagamena' / tata iyameva paribhASA yuktimatI- bAdaraM gurulaghu, zeSaM tu sUkSma, amUrta ca sarva vastvagurulaghu / iti nizcayanayaH // 667 // athottaraniyuktigAthAsaMbandhanArthamAha1 gAthA 663 / 2 atha tasya vIrya tat tato nAdhogamanakAraNaM gurutA / ardhvagatikAraNaM vA laghutaikAntato yuktA // 666 // // 34 // vIrya guru-laghukAnAM yathA'dhikaM gativiparyayaM karoti / tathA gati-sthitipariNAmo gurulaghute vilakyati // 10 // Form y Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 34 // bhaNio khitta-ddhANaM suddhANaM ciya paropparanibaMdho / iha tANaM ciya bhaNNai davveNa samaM nibNdho'y||668||8 ___ iha 'aMgulamAvaliyANaM bhAgamasaMkhija' ityAdinA bhaNitaH pUrva kSetra kAlayoH zuddhayoreva dravyarahitayoH parasparanibandhaH / atha bRhadRttiH / tayoreva dravyeNa sahA'sau pocyate // iti gAthAdazakArthaH // 668 // svapratijJAMtArthamevAha saMkheja maNodavve bhAgo loga-paliyassa bodhvyo| saMkhijja kammadavve loe thoUNayaM paliyaM // 669 // manovargaNAgataM manaHpariNAmayogyaM dravyaM manodravyaM tasmin manodravye manodravyaviSaye'vadhau 'saMkheja tti' saMkhyeyatamo bhAgo loka-palyopamayorviSayatvena boddhavyaH / idamuktaM bhavati- manovargaNAdravyaM pazyannavadhiH kSetrato lokasya saMkhyAMtatama bhAga, kAlatastu palyopamasya saMkhyeyatamaM bhAgaM pazyatIti / 'saMkhijja kammadave ti karmavargaNAgataM karmaNo yogyaM dravyaM tadviSaye'vadhau saMkhyeyA lokapalyopamabhAgAstadviSayatayA'vagantavyAH / idamuktaM bhavati- karmavargaNAdravyaM pazyannavAdhiH kSetrato lokasya saMkhyeyAn bhAgAn pazyati, kAlatastu palyopamasya saMkhyeyAn bhAgAnavalokayati / 'loe thoUNayaM paliyaM ti' caturdazarajjvAtmakalokAviSaye'jadhau kAlataH stokonaM palyopamaM viSayatayA boddhavyam / idamatra hRdayam- kSetrataH samastalokaM pazyannavadhiH kAlataH stokonaM palyopamaM pazyati / dravyeNa saha kSetra-kAlayorupanibandhe prastute kevalayorupanibandhaprarUpaNaM vismaraNazIlatAsUcakamiti cet / naivam , sAkSAdiha dravyopanivandho noktaH, sAmarthyAt tvasau prokta eva, tathAhi- pUrva 'kAle cauNha buDDhI' ityuktameva / kAlavRddhizvAnantaroktakarmadravyadarzakApekSayAbroktaiva / tatazcAsya samastalokastokonapalyopamadarzinaH sAmarthyAt karmadravyoparyeva kimapi dravyaM viSayatvena draSTavyam , ata eva ca taduparyapi dhruvavargaNAdidravyaM pazyataH kSetra-kAlavRddhikrameNa paramAvadhisaMbhavo'pyanumIyate / / iti niyuktigAthArthaH // 669 / / atha bhASyam logapaliyANa bhAgaM saMkhaimaM muNai jo maNodavvaM / saMkhejje puNa bhAe pAsai jo kammuNo joggaM // 670 // , bhaNitaH kSetrA-'vayoH zuddhayoreva parasparanibandhaH / ii tayoreva maNyate dravyeNa samaM nibandho'yam // 618 // 2 gAthA 6. / 3 ka. kha. ga. 'jnyaatme| // 34 // 4 saMkhyeyo manovye bhAgo loka-palyayoboMdavyaH / saMkhyeyAH karmadravye loke stokonakaM palyam // 19 // 55. cha. 'saMkheja' / 6 gAthA 617 // 7 gha. cha. 'numeya ii| 8 loka-patyayobhAga saMkhyeyaM jAnAti yo manovyam / saMkhyeyAn punarbhAgAn pazyati yaH karmaNo yogyam // 10 // For eso v ery Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadRttiH / sayalaM loyaM pAsaM pAsai pallovamaM sa desUrNa / suddhANa kimatthANe gahaNamihaM khetta-kAlANaM // 671 // vizeSA0 kammadavvamaio pecchai dugamittiyaM tijaM bhaNiyaM / uvariM pi tao kamaso sAhijjA tynnumaannenn||672|| // 342 // yo manodravyaM muNati sa loka-palyopamayoH pratyeka saMkhyeyatamaM bhAgaM 'muNati' ityatrApi saMbadhyate / yaH punaH karmaNo yogyaM dravyaM pazyati sa loka-palyopamayoH pratyeka saMkhyeyAn bhAgAn 'pazyati' ityatrApi yojyate / sakalaM lokaM pazyan sa prastuto'vadhiA zonaM palyopamaM pazyati / paraH prAha-dravyeNa sahopanivandhe prastute kimitIhA'sthAne zuddhayoreva dravyarahitayoH kSetra-kAlayograhaNam / 20 atrA''cAryaH sAmarthyAd dravyaM prApyata iti darzayati- 'kammadabvetyAdi karmadravyamatIto'tikAntastaduparyanyadapi kiJcid dravyaM pazyanne vaitAvatpramANaM lokaM dezonapalyopamamAnaM kSetra-kAlalakSaNaM dvayamavadhiH pazyati, nAnyatheti / idamuktaM bhavati- 'kAle cauNDa vuDDhI' iti vacanAdayamatra sAmarthyaprApito'rtho labhyata ityarthaH / tataH sAmAdeva taduparyapi dhruvavargaNAdidravyaM pazyatastadanumAnena kramazaH paramAvadhiM yAvat sAdhayet // iti gaathaatryaarthH|| 670 // 671 / / 672 // athAparamapi dravya-kSetra-kAlopanibandhamAha teyA-kammasare teyAdavve ya bhAsadavve ya / bodhavvamasaMkhejjA dIva-samuddA ya kAlo ya // 673 // zarIrazabdaH pratyekamabhisaMvadhyate / taijasazarIre kArmaNazarIre caitadviSaye'vadhAvityarthaH, tathA, taijasavargaNAdravyaviSaye'vadhau, bhASAvargaNAdravyagocare cAvadhau kSetrataH pratyekamasaMkhyeyA dvIpa-samudrAH, kAlezcAsaMkhyeyaH palyopamAsaMkhyeyabhAgarUpA~ viSayatvena bodavyaH / iha cAvizeSoktAvapi taijasazarIrAt kArmaNazarIrasya sUkSmatvAt tadarzina idameva dvIpa-samudra-kAlAsaMkhyeyakaM bRhad draSTavyam / kArmaNazarIrAdapyabaddhAnAM taijasavargaNAdravyANAM sUkSmatvAt tad bRhattaraM, tebhyo'pi bhASAdravyANAM sUkSmatvAt tad bRhattamaM draSTavyam / Aha- nanu pUrva karmadravyadarzinaH pratyekaM loka-palyopamabhAgAH saMkhyeyA viSayatvenoktAH, atra tu kArmaNazarIradarzinaH kipiti stoko kSetra kAlo viSayatvenoktau / atrocyate- pUrva karmadravyANi karmavargaNAgatAni jIvena zarIratayA'baddhAnyuktAni, atra tu tadrUpatayA baddhAni gRhI sakalaM lokaM pazyan pazyati palyopamaM sa dezonam / zuddhayoH kimasthAne grahaNamiha kSetra-kAlayoH 1 // 1 // karmadravyamayaH prekSate dvikamAtramiti yad bhaNitam / upayapi tataH kramazaH sAdhayet tadanumAnena // 902 // 1 mAthA 617 / 3 taijasa-karmacArIre taijasadvye ca bhASAgavye ca / boddhavyA asaMkhyeyA dvIpa-samudAya kAlA // 673 // CRET // 342 // hanu For Pres s e Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 343 // Jain Educations Internatio tAni, avaddhebhyazca baddhAni bAdarANi bhavanti, acyutatantubhyazcyutatantuSu tathAdarzanAt / ato'tra kArmaNazarIradarzinaH stokau kSetrakAlau viSayatvenoktAviti // 673 / / atra bhASyam -- 'eyAI jao kammayadavverhito'tithUlayarayAI / teyAiyAI tamhA thovayarA khetta-kAla ttha // 674 // etAni yatastaijasAdIni taijasazarIra- kArmaNazarIra- taijasavargaNAdravya-bhASAvargaNAdravyANItyarthaH, kArmaNazarIra yogya varga NAdravyebhyotisthUlatarANi vAdarANi tasmAt stokatarau kSetra - kAlAvatra proktau iti prAgeva bhAvitam // iti sabhApyaniryuktigAthArthaH // 674 // Aha-nanu yathA jaghanya-madhyamAvadhI nirdiSTanyAyenA'sarvarUpidravyaviSayAvuktau, tathotkRSTAvadhirapi, Ahosvit sarvamapi rUpadravyamasau pazyati ?, ityAzaGkayAha egapaesogADhaM paramohI lahai kammagasarIraM / lahai ya aguruyalahuyaM teyasarIre bhava hutaM // 675 // ekasminAkAzapradeze'vagADhaM sthitamekapradezAvagADhaM paramANu- vyaNukAdyanantANukaskandhaparyantaM sarvamapi dravyaM, paramazvAsAvavadhiva paramAvadhirutkRSTAvadhirityarthaH, labhate pazyati tathA kArmaNazarIraM ca labhate / Aha- 'ekapradezAvagADhaM ' iti sAmAnyoktau kathaM paramA-NukAdikaM dravyaM gamyate, yAvatA 'ekapradezAvagADhaM kArmaNazarIraM' ityupAttameva kasmAd na yojyate / naivam kArmaNazarIrasyAssaMkhyeyapradezAvagAhitvenaikamadezAvargADhatvAsaMbhavAditi / agurulaghu ca dravyaM sarvamapi paramAvadhiH pazyati / jAtyapekSaM caikavacanam, | anyathA hyekapradezAvagADhAni kArmaNazarIrANyagurulaghUni, gurulaghUni ca sarvANyapi dravyANyasau pazyatItyavagantavyamiti / tathA taijasa| zarIraviSaye'vadhau kAlato bhavapRthaktvaM paricchedyatayA'vagantavyam / etaduktaM bhavati - yastaijasazarIraM pazyati sa kAlato bhavapRthaktvamapi pazyati / pRthaktvaM ca dvAbhyAmArabhyAss navabhyaH sarvatra draSTavyam / iha ca ya eva hi prAk taijasaM pazyataH palyopamAsaMkhyeyabhAgarUpo'saMkhyeyakAlo'bhihitaH, sa evAnena bhavapRthaktvena vizeSyate, idamapi ca bhavapRthaktvaM tenAsaMkhyeyakAlena vizeSyate bhavapRthaktvamadhya eva sa palyopamAsaMkhyeyabhAgaH kAlo nAdhikaH, etanmadhya eva ca bhavapRthaktvaM na bahistAditi / Aha- nanvekapradezAvagADhasya paramANvAderati 1 etAni yataH kArmaNadravyebhyo'tisthUlatarakANi / taijasAdikAni tasmAt stokatarau kSetra kAlAvatra // 674 // 2 ekapradezAvagADhaM paramAvadhirlabhate kArmaNazarIram / labhate cAgurukalaghukaM taijasazarIre bhavapRthaktvam // 375 // 3 . cha. 'puhataM' / 4ka.ga. 'gAhiyA' / For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 343 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 vRttiH| // 344 // sUkSmatvAt tadupalambhe bAdarANAM kArmaNazarIrAdInAmupalambho gamyata eva, iti vyarthasteSAM pRthagupanyAsaH, athavA 'ekapradezAvagADhaM' ityapi na vaktavyam , 'rUpagataM labhate sarvam' ityasya vakSyamANatvAt / atrocyate- yaH mUkSmaM paramANvAdi pazyati tena bAdaraM kAmaNazarIrAdyavazyameva draSTavyam , yo vA bAdaraM pazyati tena sUkSmamavazyaM jJAtavyamityayaM na ko'pi niyamaH, yasmAt teyAbhAsAdavvANa aMtarA' ityAdivacanAdutpattAvagurulaghu dravyaM pazyannapyavadhirna gurulaghUpalabhate, anyadvA'tisthUramapi ghaTAdikaM ca; manaHparyAyajJAnI manodravyANi sUkSmANyapi pazyati, cintanIyaM tu ghaTAdi sthUramapi na pazyati; evaM vijJAnaviSayavaicitryasaMbhave sati saMzayavyavacchedArthamekapradezAvagADhagrahaNe satyapi zeSavizeSopAdAnamadoSAyaiveti / athavaikapradezAvagADhagrahaNena paramANvAdi dravyaM gRhItaM, zeSaM tu karmavargaNAparyantaM kArmaNazarIragrahaNenopalakSitam , karmavargaNoparitanadravyaM tu sarvamapyagurulaghugrahaNena saMgRhItam ; cazabdasUcitagurulaghugrahaNena tu ghaTa-paTa-bhU-bhUdharAdikaM gRhItam , ityevaM samastapudgalAstikAyaviSayatvaM paramAvadherAviSkRtaM bhavati / evaM ca sati 'rUpagataM labhate sarvam' ityetad vakSyamANamasyaiva niyamArtha draSTavyameva- ityetadeva hi rUpagataM nAnyat / ityalaM prapaJcena // iti niyuktigAthArthaH / / 675 / / atha bhASyam egapaesogADhaM pecchai, pecchai ya kammayataNuM pi / agurulahudavANi ya casaddao gurulahUI ti // 676 // teyasarIraM pAsaM pAsai so bhavapuhuttamegabhave / NegesuM bahutarae sarija na u pAsae savve // 677 // gatArthe eva, navaraM 'egabhave tti' ekasmin vivakSitabhave samutpanne'vadhAvatItamanAgataM ca pRthagbhavapRthaktvaM pazyati / 'NegesumityAdi' yadi punastasyA'pyatItabhavapRthaktvasya madhye'nekeSu bhaveSvavadhijJAnamutpannaM syAt tadA tena pUrvAvadhinA dRSTAd bhavapRthaktvAdapi bahutarAnatItA-'nAgatabhavAn smaret- smRtijJAnena jAnIyAt , na tu pRthaktvAntavartina iva tAn sarvAn sAkSAdavadhijJAnena pazyati, bhavapRthaktvamAtrameva sAkSAt pazyatIti bhAvaH // 676 // 677 // atra prerakaH pAha 1 gAthA 627 / 2 ekapradezAvagADhaM prekSate, prekSate ca kArmaNatanumapi / aguruladhudavyANi ca cazabdato gurulaghUnIti // 606 // taijasazarIraM pazyan pazyati sa bhavapRthaktvamekabhave / bhanekeSu bahutarAn smared na tu pazyati sarvAn // 17 // ||344 // hAvaDara For Personal and Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udAhAlalana vizeSA. // 345 // kAlabAhara 'egapaesogADhe bhaNie kiM kammayaM puNo bhaNiyaM / egapaesogADhe diTe kA kammae ciMtA? // 678 // agurulahugahaNaM pi ya egapaesAvagAhao siddhaM / savvaM vA siddhamio rUvagayaM lahai savvaM ti // 679 // gatArthe, navaramekapradezAvagADhe bhaNite kimiti kArmaNazarIraM punaraNyavadhiviSayatvena bhaNitam ? / kutaH kAraNAt punarna bhaNanIyam , ityAha- 'egapaesogADhe diDe' ityAdi / zeSamanigUDhArthameveti / / 678 // 679 // atra gururAhaaigogADhe bhaNie vi saMsao sesae jahAraMbhe / saNhayaraM picchaMto thUlayaraM na muNai ghaDAiM // 680 // jaha vA maNoviu natthi dasaNaM sesae'tithUle vi / egogADhe gahie taha sese saMsao hojjA // 681 // upasaMharannAha IMya nANavisayavaicittasaMbhave saMsayAvaNoyatthaM / bhaNie vegogADhe kei visese payaMsaMti // 682 // kAMzcita kArmaNazarIrA-guruladhvAdIn vizeSAn pradarzayanti bhadrabAhusvAmina iti // 682 // prakArAntareNa samAdhAnamAha aigogADhaggahaNe'NugAdao kammayaM ti jA savvaM / taduvari agurulahUI casadao gurulahUI pi // 683 // evaM vA savvAiM gahiyAI tesimeva niyamatthaM / savvaM rUvagayaM ti ya evaM ciya nAvaramao tthi // 684 // 1 ekapradezAvagADe bhaNite kiM kArmaNaM punarbhaNitam ? / ekapradezAvagAve diSTe kA kArmaNe cintA // 678 // agurulaghugrahaNamapi caikapradezAvagAhataH siddham / sarvaM vA siddhamito rUpagataM labhate sarvamiti // 679 // 25.cha. 'gttnn'| 3 ekAvagAve bhaNite'pi saMzayaH zeSake yathA''rambhe / sUkSmataraM prekSamANaH sthUlataraM na jAnAti ghaTAdim // 680 // yathA vA manovido nAsti darzanaM zeSake'tisthUle'pi / ekAvagAve gRhIte tathA zeSe saMzayo bhavet // 681 // / iti jJAnaviSayavaicitryasaMbhave saMzayApanodArtham / bhaNite vaikAvagADe kAMzcid vizeSAn pradarzayanti // 682 // 5 ekAvagAvagrahaNe'NukAdayaH kArmaNamiti yAvat sarvam / taduparyaguruladhUni cazabdato gurulaghUnyapi // 683 // evaM vA sarvANi gRhItAni teSAmeva niyamArtham / sarva rUpagatamiti caivameva nAparamato'sti // 684 // prasArapasAra: 55mAsamavaraH samayalsaparasmasmasarAhA |345|| Jan Education Internatio For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ory Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 346 // PAROIDIOPPERS niyamameva darzayati- 'evaM ciyetyAdi' etadeva paramANvAdikaM rUpagataM, nAtaH paraM kimapi rUpagatamasti // iti gAthAnavakArthaH // 683 // 684 // bRhdvttiH| tadevaM paramAvadhedravyato viSaya uktaH, atha kSetra-kAlau tadviSayabhUtau mAha paramohi asaMkhejjA logaMmittA samA asaMkhijjA / rUvagayaM lahai savvaM khettovamiyaM agaNijIrA // 685 // paramazvAsAvavadhizca paramAvadhiH kSetrato'saMkhyeyAni lokamAtrANi 'khaNDAni' iti gamyate, 'labhate' iti saMvandhaH, kAlatastu samA utsarpiNya-vasarpiNIrasaMkhyeyA eva labhateH dravyatastu rUpagataM mUrtadravyajAtaM sarvaM paramANvAdibhedabhinna pudgalAstikAyamityarthaH, labhate / pazyati / bhAvatastvasaMkhyeyAMstatparyAyAniti / yaduktam- asaMkhyeyAni lokamAtrANi khaNDAni paramAvadhiH pazyatIti, tadasaMkhyeyakaM nyUnamadhikaM ca saMbhavet , ato niyamArthamAha-upamAnamupamitaM, bhAve niSThApratyayaH, kSetrasyopamitaM kSetropamitaM prAgabhihitA evaagnijiivaaH| idamuktaM bhavati- utkRSTAvadheviSayatvena kSetrato ye'saMkhyayA lokAH proktAste prAgabhihitavAvagAhanAvyavasthApitotkRSTasaMkhyeyasUkSmabAdarAgnijIvasUcyA paramAvadhimato jIvasya sarvato bhramyamANayA yatpramANaM kSetraM vyApyate tatpramANAH samavaseyA iti / Aha- nanu 'rUpagataM labhate sarva' ityetadanantaragAthAyAmarthato'bhihitameva, iti kimarthaM punaratrA'bhihitam / atrocyatevismaraNazIlasya preyamidaM, prativihitatvAt / athavA, atra 'rUpagataM' ityetat prastutakSetra-kAlayavizeSaNatayA vyAkhyAyate, tadyathAlokamAtrA'saMkhyeyakhaNDA-'saMkhyAtotsarpiNya-'vasarpiNIlakSaNaM prastutakSetra-kAladvayaM rUpagataM rUpidravyAnugatameva labhate, na tu kevalaM, kSetrakAlayoramUrtatvAt , avadhestu rUpidravyaviSayatvAt // iti niyuktigAthArthaH // 685 // atha bhASyam khittamasaMkhejjAiM logasamAI samAu kAlaM ca / davvaM savvaM rUvaM pAsai tesiM ca pajjAe // 686 // kSetramavadhiH pazyati / kiyat ?, ityAha- asaMkhyeyAni lokasamAni lokatulyAni 'khaNDAni' iti gamyate / kAlaM cAsau , paramAvadhirasaMkhyeyAni kokamAtrANi samA asaMkhyeyAH / rUpagataM labhate sarva kSetropamitamagnijIvAH // 685 // // 346 // 2 kSetramasaMkhyeyAni lokasamAni samAH kAlaM ca / dravyaM sarvaM rUpaM pazyati teSAM ca paryAyAn // 686 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhdvRttiH| // 347 pazyati / kiyantam ?, ityAha - samA utsapiNya-vasarpiNIH 'asaMkhyeyAH' iti liGgavyatyayenA'trApi saMbadhyate / dravyaM tu sarva rUpaM pazyati / vizeSAbhAvaM tu teSAmeva rUpidravyANAM paryAyAn vakSyamANaMsaMkhyAn jAnAti / / 686 / / __ atha prerakaH prAha khettovamANamuttaM jamagaNijIvehiM kiM puNo bhaNiyaM ? / taM ciya saMkhAiyAiM logamittAiM niddiThaM // 687 // Aha- nanu yadagnijIvaiH kSetropamAnaM kSetropamitaM tad niyuktikRtA 'savvabahuagaNijIvA niraMtaraM jattiyaM bharijaMsu' ityAdigAthAyAM prAgevoktaM pratipAditam , kimarthaM punarapyatra "khettovamiyaM agaNijIvA' ityanena gAthAvayavena bhaNitam / atrottaramAha- 'taM ciyetyAdi' tadeva prAguktamagnijIvaiH kSetropamAnaM kSetropamitamiha 'paramohi asaMkhejjA' ityAdivacanAdaloke lokamAtrANi saMkhyAtItAni khaNDAni bhavanti, iti niyatamAnatayA nirdiSTaM, na punarapUrvatayeti bhAvaH / iha 'rUMvagayaM lahai savvaM' ityetad bhASyakRtA 'devvaM savvaM rUvaM pAsaI' iti vacanAdavadhevyato viSayapratipAdanaparaM vyAkhyAtam / / 687 // ___atha 'eMgapaesogADha' ityAdinaiva dravyato'vadhiviSayasyoktatvAt kSetra-kAlayoreva vizeSaNatvalakSaNena prakArAntareNa vyAkhyAtumAha ahavA davvaM bhaNiyaM iha rUbagayaM ti khetta-kAladugaM / rUvANugayaM pecchai na ya taM ciya taM jao'muttaM // 688 // _ athavA 'eMgapaesogADhaM paramohI lahai kammagasarIraM' ityAdinaivA'vadhiviSayabhUtaM dravyaM bhaNitam , ato 'rUpagataM labhate sarva ityetadavadhedravyato viSayAbhidhAyakatayA na vyAkhyAyate / tarhi kathamidaM nIyate ? ityAha- 'ihetyAdi' iha yadasaMkhyeyalokakhaNDAsaMkhyAtotsarpiNya-'vasarpiNIlakSaNaM kSetra-kAladvayamavadhiviSayatvenoktam , tad 'rUpagataM' iti rUpagataM labhate sarvam / ko'rthaH 1,'ityAha- rUpAnugataM tatstharUpidravyANAM darzanAd rUpidravyasaMbaddhameva prekSate, na punastadeva kSetra-kAladvayaM kevalaM pazyati, yatastadamUrtam , mUrtaviSayazcAvadhiriti // 688 // atha vineyAnugrahArthaM prAsaGgika kizcidabhidhitsurvakSyamANaM ca saMbandhayitumAhaK 1 ka. ga. 'sNkhyeyaa'| 2 kSetropamAnamuktaM yadagnijIvaiH kiM punarbhaNitam ! / tadeva saMkhyAtItAni lokamAtrANi nirdiSTam // 687 // 3 gAthA 598 / 4 gAthA 685 / 5 gAthA 686 / 6 gAthA 675 / 7 athavA gyaM bhaNitamiha rUpagatamiti kSetra-kAladvikam / rUpAnugataM prekSate na ca tadeva tad yato'mUrtam // 18 // // 347 // Jan Education Inter For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 348 // 'paramohinnANavio kevalamaMtomuhuttamitteNa / maNuyakkhaovasamio bhaNio, tiriyANa vocchaami||689|| paramAvadhijJAnena vettIti paramAvadhijJAnavit tasya paramAvadhijJAnavidaH paramAvadhau samutpanne sati kilAntarmuhUrtenAvazyameva kevalajJAnamutpadyate / kevalajJAnasUryasya yudayapadavImAsAdayataH prathamaprabhAsphoTakalpaM paramAvadhijJAnam , atastadanantaramavazyaM bhavatyeva kevalajJAnabhAskarodaya iti / tadevaM bhaNito manuSyasaMbandhI kSAyopazamiko'vadhiH / idAnI tirazcAmamuM vakSyAmi // iti gAthAcatuprayArthaH // 689 // yathApratijJAtamevAha AhAra-teyalaMbho ukkoseNaM tirikkhajoNIsu / gAuya jahaNNamohI naraesu ya joyaNukkoso // 690 // AhAraka-taijasayorupalakSaNatvAd yAnyaudArika-vaikriyA-''hAraka-taijasadravyANi, yAni ca tadantarAleSu tadayogyAni dranyANi teSAM / lAbhaH pariccheda utkRSTatastiryagyoniSu matsyAdiSu bhavati / etadrvyAnusAreNa kSetra-kAla-bhAvAH khayamabhyUhyA iti / tadevaM yaduktam'kAI bhavapaccaiyA khaovasamiyAo kAo vi' tatra kSAyopazamikaprakRtayo'bhihitAH / atha bhavapratyayAstAH pratipAdyAH, tAzca sura-nArakANAM bhavanti, tatrAlpavaktavyatvAt prathamaM nArakANAmAha- 'gAuetyAdi' narakeSu puna rakANAmutkRSTo'vadhiH kSetrato yojanaM pazyati, jaghanyastu gavyUtam / tatra yojanapramANo ratnaprabhAyAM, ganyUtamAnastu saptamapRthivyAM draSTavyaH / iti niyuktigAthArthaH // 690 // atra bhASyam"orAliya-veuvviya-AhAraga-teyagAiM tiriesu / ukkoseNaM pecchai jAiM ca tadaMtarAlesu // 691 // bhaNio khaovasamio bhavapaccaiosa carimapuDhavIe / gAuyamukkoseNaM paDhamAe joyaNaM hoi // 692 // , paramAvadhijJAnavidA kevalamantarmuhUrtamAtreNa / manujakSAyopazamiko bhaNitaH, tirazca vakSyAmi // 689 // 2 AhAra saijasatambha utkarSeNa tiryagyoniSu / gavyUtaM jaghanyamavadhinarakeSu ca yojanamutkRSTam // 19 // 3 gAthA 568 / bhIdArika-vaikriyA-hAraka-laijasAni tiryakSu / utkarSeNa prekSate yAni ca tadantarAleSu // 19 // bhaNitaH kSAyopazamiko bhavapratyayitaH sa caramapRthigyAm / ganyUtamutkarSeNa prathamAyAM yojanaM bhavati // 692 // // 348 // For Pearl Pe Use Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvattiH / vizeSA0 // 349 // gatArthe eva, navaraM bhaNitaH kSAyopazamiko'vadhiH / atha bhavapratyayo bhaNyate / 'sa carimapuDhavIe tti' sa caramAyAM saptamapRthivyAmutkRSTato gavyUtaM, prathamAyAM tu yojanaM bhavatIti / / 691 // 692 // tadevaM sAmAnyena nArakajAtimadhikRtyAbhihitamutkRSTamavadhikSetrapramANam / atha tadava ratnaprabhAdipRthivIvibhAganAha 'cattAri gAuyAI, aDuTThAI, tigAuyaM ceva / aDDhAijA, doNi ya, divaDDhamegaM ca naraesu // 693 // iha ratnaprabhAyAM narakeSu narakAvAseSu nArakANAM catvAri gavyUtAnyutkRSTamavadhikSetrapramANaM bhavati / zarkarAprabhAyAM tvadhaM caturthasya yeSu tAnyardhacaturthAni gavya'tAni / vAlukAprabhAyAM gavyUtatrayam / paGkaprabhAyAmadhaM tRtIyasya yeSu tAnyardhatRtIyAni gavyUtAni / dhUmapabhAyAM dve | gavyate / tamAyAM dvitIyasyArdhaM yatra tad dyadhaM gavyUtam / saptamapRthivyAM punarnarakeSu nArakANAmekaM gavyUtamutkRSTamavadhikSetrapramANaM bhavati // iti niyuktigAthArthaH // 693 // saptasvapi pRthivISu pratyekamutkRSTAdavadhikSetrapramANAdardhagavyUte'panIte jaghanyamavadhikSetrapramANaM bhavati / tacca niyuktikRtA noktam , ato bhASyakAraH prAha aDuTugAiyAiM jahaNNayaM addhagAuyaMtAI / jaM gAuyaM ti bhaNiyaM taM pai ukkosayajahaNaM // 694 // adhyuSTAni sArdhAni trINi gavyUtAni ratnaprabhAyAM jaghanyamavadhikSetrapramANam / zarkarAmabhAyAM trINi gavyUtAni / vAlukAprabhAyAmatRtIyAni / paGkaprabhAyAM de / dhUmaprabhAyAM sArdham / tamAyAM gavyUtam / saptamapRthivyAmardhagavyUtaM jaghanyamavadhikSetrapramANam / uktaM ca- "raiyaNappabhApuDhavIneraiyA NaM bhaMte ! kevaiyaM khettaM ohiNA jAnaMti, pAsaMti / goyamA! jahaNeNaM adbhuTThAI gAuyAI, ukkoseNaM cattAri / evaM jAva mahAtamapuDhavIneraiyANaM pucchA / goyamA ! jahanneNaM addhagAuyaM, ukkoseNaM gAuyaM ti / " Aha- yadyevam , ardhagavyUtaM jaghanyamavadhikSetram , tarhi 'gAuya jahaNNamohI naraesu ya' ityetad vyAinyate, ityAha- 'jaM gAuya catvAri gavyUtAni, sAdhatrINi, nigavyUtaM caiva / ardhatRtIyAni, dveca, sAthaikamekaM ca narakeSa // 693 // 2 sArdhanyAdikAni jaghanyamardhagapyUtAntAni / yad gabyUtamiti bhaNitaM tat pratyutkRSTajaghanyam // 694 // 3 ratnaprabhAvRthivInairayikA bhagavan ! kiyatta kSetramavAdhinA jAnanti, pazyanti / / gautama ! jaghanyena sAdhantrINi gabyUtAni, utkarSeNa catvAri / evaM yAvad | mahAtamApRthivInaravikANAM pRcchA / gautama ! jaghanyenArdhagamyUtam, utkarSaNa gavyUtamiti / 4 gAthA 690 / // 349 // JanEducationaintama For Personal and Present Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadattiH / vizeSA0 // 350 // mityAdi' yad gavyUtaM jaghanyamuktaM tadutkRSTamadhye yajaghanyaM tatpati tdaashrityoktmitydossH| idamuktaM bhavati- saptasvapi pRthivISu yad gavyUtacatuSTayAdikamutkRSTamavadhikSetraM, tanmadhye saptamapRthivInArakANAM gavyUtalakSaNamavadhikSetraM svasthAna utkRSTamapi zeSapRthivyutkRSTApekSayA sarvastokatvAjaghanyamuktam // iti gAthArthaH / / 694 // atha devAnAM bhavapratyayAvadhimAhasakkI-sANA paDhama, doccaM ca saNaMkumAra-mAhiMdA / taccaM ca baMbha-laMtaga sukka-sahassAra ya cautthi // 695 // ANaya-pANayakappe devA pAsaMti paMcami puDhaviM / taM ceva AraNa-ccuya ohiNNANeNa pAsaMti // 696 // chaTTiM heThima-majjhimagevijjA sattami ca uvarillA / saMbhiNNaloganAliM pAsaMti aNuttarA devA // 697 // tatra zakrazcezAnazca zake-zAnau saudharme-zAnakalpadevendrau, tadupalakSitAzceha saudharme-zAnakalpanivAsinaH sAmAnikAdayo devA api gRhyante; te hyavadhinA prathamA ratnaprabhAbhidhAnAM pRthivIM 'pazyanti' iti kriyAM dvitIyagAthAyAM vkssyti| tathA, dvitIyAM ca 'pRthivIm' ityagrataH saMbadhyate, sanatkumAra-mAhendrAvapi tRtIya-caturthakalpadevAdhipau, atrApi ca tadupalakSitAstatkalpanivAsinaH sAmAnikAdayo devAH parigRhyante, | te hi dvitIyAM pRthivImavadhinA pazyanti / tathA, tRtIyAM ca pRthivIM brahmaloka-lAntakadevendropalakSitAstatkalpanivAsino devAH sA mAnikAdayaH pazyanti / tathA, zukra-sahasrArasurendropalakSitAstatkalpavAsino'nye'pi sAmAnikAdayo devAzcaturthI pRthivIM pazyantIti / tathA, Anata-prANatayoH saMbandhino devAH pazyanti paJcamI pRthivIm , tAmeva cA''raNA-'cyutadevalokayoH saMvandhino devA vizuddhatarAM bahuparyAyAM cAvadhijJAnena pazyanti; svarUpakathanamevedaM na tu vyavacchedakam , avadhijJAnasyaiveha vicArayituM prastutatvAd vyavacchedyAbhAvAditi / lokapuruSagrIvAsthAne bhavAni vimAnAni graiveyakANiH tatrA'dhastya-madhyamaveyakavimAnavAsino devA adhastya-madhyamaveyakA ucyante te tamAmabhAbhidhAnAM SaSThIM pRthivIM pazyanti / tathA, saptamI ca pRthivImuparitanayakA devAH pazyanti / tathA, saMbhinnA catasRSvapi dikSu svajJAnena vyAptAM kanyAcolakasaMsthAnAM lokanADImavadhinA pazyantyanuttaravimAnavAsino devAH / eSa kSetrato nArakANAM devAnAM ca bhavapratyayAvadheviSaya uktaH / etadanusArato dravyAdayo'pyavaseyAH // 695 // 696 // 697 / / , zakre-zAnau prathamAM, dvitIyAM ca sanatkumAra-mAhendrau / tRtIyAM ca brahma-lAntako zukra sahasrArau ca caturthIm // 695 // Anata-prANatakarUpe devAH pazyanti paJcamI pRthivIm / sAmevA''raNA-'cyutAvavadhijJAnena pazyataH // 19 // paSTImadhastya-madhyamaveyakAH, saptamI coparitanAH / saMbhinnalokanADI pazyantyanuttarA devAH // 697 // 2za. 'picchati' POONSOR // 35 // For Personal and Prevate Une Grey Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 35 // tadevamadho vaimAnikAvadheH kSetrapramANaM pratipAdya tiryagUca ca tatpatipAdayabAha eesimasaMkhijjA tiriyaM dIvA ya sAgarA ceva / bahuyayaraM uvarimagA uDDhe ca sakappathUbhAI // 698 // eteSAM zakrAdInAmasaMkhyeyAstiryaga dvIpAzca jambUdvIpAdayaH, samudrAzca lavaNasAgarAdayaH 'kSetrato'vadhiparicchedyatayA'vaseyAH' iti vAkyazeSaH / tadeva dvIpa-samudrAsaMkhyeyakaM bahutarakaM pazyanti, uparimA evoparimakA upayuparivartidevalokanivAsino devA ityrthH| tathA, UrdhvaM svakalpastUpAdeva yAvat kSetraM te pazyanti, na parataH; AdizabdAd dhvajAdiparigraha iti // 698 / / tadevaM vaimAnikAnAmavadhikSetramAnamabhidhAyedAnI sAmAnyatastadvarjadevAnAM pratipAdayannAha saMkhejajoyaNA khalu devANaM ahasAgare UNe / teNa paramasaMkhejjA jahaNNayaM paNNavIsaM tu // 699 // devAnAmardhasAgaropame nyUne AyuSi sati saMkhyeyAni yojanAnyavadhiparicchedyaM kSetramavaseyam / tataH paraM saMpUrNArdhasAgaropamAdike AyuSi sati punarasaMkhyeyAni yojanAnyavadhikSetramavagantavyam / uktamutkRSTamavadhikSetram / atha jaghanyamAha- 'jahaNNamityAdi' dazavarSasahasrasthitInAM bhavanapati-vyantarANAM jaghanyamavadhikSetraM paJcaviMzatiyojanAni, jyotiSka-vaimAnikAnAM tu jaghanya bhASyakAra eva vakSyati // iti niyuktigAthApacakArthaH // 699 / / athAnantaragAthAbhASyam vaimANiyavajjANaM sAmaNNamiNaM tahAvi u viseso.| uDDhamahe tiriyammi ya saMThANavaseNa vinnnneo||700|| - idaM ca "saMkhejajoyaNA khalu' ityAdikamavadhikSetrapramANaM vaimAnikavarjAnAM bhavanapatyAdidevAnAM sAmAnyamavizeSeNa draSTavyam / tathApi tUrdhvam , adhaH, tiryak ca teSAM devAnAM kayAcid dizA hInA-adhikAvadhilakSaNo yo vizeSaH sa ihaiva 'teppAgAre pallaga-paDahaga- ityAdivakSyamANAvadhikSetrasaMsthAnavazena vijJeya iti // 700 // 'atha yaduktam- 'jahaNNaya paNNavIsaM tu tad vivRNvan , anuktaM ca jyotiSka-vaimAnikAnAM jaghanyamavadhikSetramabhidhitsurAha 1 eteSAmasaMkhyeyAstiryag dvIpAzca sAgarAzcaiva / bahukataramuparimakA UrvaM ca svakalpastUpAdIn // 698 // 2 saMkhyeyayojanAni khalu devAnAmardhasAgara Une / tena paramasaMkhyeyAni jaghanyakaM paJcaviMzatistu // 699 // 3 vaimAnikabarjAnAM sAmAnyamidaM tathApi tu vizeSaH / Urdhvamastiryak ca saMsthAnavazena vijJeyaH // 7.0 // 4 gAthA 699 / 5 gAthA 706 / H Ha||351 // JainEducationa.Intemati For Personal and Private Use Only untainelibrary.org Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 352 // PLEARCHCHIDAEmasamAnAmA 'paNNavIsajoyaNAI dasavAsasahassiyA ThiI jesiM / duviho vi joisANaM saMkheja ThiIvisaseNaM // 701 // vemANiyANamaMgulabhAgamasaMkhaM jahaNNao hoi / uvavAe parabhavio tabbhavajo hoi to pacchA // 702 // pazcaviMzatiryojanAni yajjaghanyamavadhikSetramuktaM tad yeSAM devAnAM dazavarSasahasrapramANA sthitisteSAmeva vijJeyam / te ca bhavanapativyantaravizeSA eva / jyotiSkANAM punarjaghanya utkRSTazca dvividho'pyavadhiH sthitivizeSeNa kSetrataH saMkhyeyAnyeva yojanAni vijnyeyH| idamuktaM bhavati- jyotiSkANAM jaghanyato'pi palyopamASTabhAgasthitinaM tu daza varSasahasrANi, utkRSTatastu varSalakSAdhikaM palyopamam / ato bahAyuSkatvena maharddhikatvAdutkRSTavajjaghanyo'pyavadhisteSAM saMkhyeyAnyeva yojanAni bhavati, kevalaM jaghanyakSetrAdutkRSTaM bRhatpamANaM draSTavyam / 'saMkhejjajoyaNA khalu devANaM' ityAdinavA'mISAmutkRSTamavadhikSetramuktam , kevalaM jaghanyabhaNanaprastAvAta punarapi tduktmitydossH| vaimAnikAnAM tu jaghanyo'vadhiH kSetrato'GgulAsaMkhyeyamAno bhavati, ayaM cotpAdAyasamaya eva pArabhaviko vijJeyaH, tataH pazcAt tAnavikaH // iti gAthAtrayArthaH // 701 // 702 // athA'yamevAvadhiryepAmutkRSTAdibhedabhinno bhavati, tAnupadarzayannAha 'ukkoso maNuesuM maNussa-tericchiesu ya jahaNNo / ukkosa logametto paDivAi paraM apaDivAI // 703 // iha dravyataH, kSetrataH, kAlato bhAvatazcotkRSTo'vadhirmanuSyeSveva, na devAdiSu / tathA, manuSyAzca tiryazcazca teSveva jaghanyaH, na tu sura-nArakeSu / tatra cotkRSTo'vadhirdvividhaH- lokagataH, alokagatazca / tatra yo'sau samastalokamAtradarzI utkRSTaH, mAtrazabdo'lokavyavacchedArthaH, sa pratipatanazIlaH pratipAtI, apratipAtI ca bhavati / tataH paraM yenako'pyAkAzapradezo dRSTaH so'pratipAtyeva bhavati / kSetrapariNAmadvAre'pi prastute prasaGgato vineyAnugrahArthaM pratipAtya-pratipAtisvarUpAbhidhAnamityadoSaH // iti niyuktigAthArthaH / / 703 // // ukta kSetraparimANadvAram // 1 paJcaviMzatiryojanAni dazavarSasahasrikA sthitiryeSAm / dvividho'pi jyotiSkANAM saMkhyeyAni sthitivizeSeNa // 70 // vaimAnikAnAmaGgulabhAgamasaMkhyaM jaghanyato bhavati / upapAte pArabhavikastadbhavajo bhavati tataH pazcAt // 702 // 2 gAthA 699 / 3 utkRSTo manujeSu manuSya-tiyakSu ca jaghanyaH / utkRSTo kokamAtraH pratipAtI paramapratipAtI // 3 // // 352 // Jan Education interna For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhadvattiH / // 353 // atha saMsthAnadvAramabhidhitsurAha-- 'thibugAgAra jahanno vaTTo, ukkosamAyao kiMci / ajahaNNamaNukoso ya khettao aNegasaMThANo // 704 // stibuko bindurucyate, tadAkAse jaghanyAvadhirbhavati / etadevAha- 'vaTTo tti' sarvato vRtta ityarthaH, 'jAvaiyA tisamayAhAragassa' ityAdinA pratipAditasya panakAvagAhanAkSetrasyaitadAkAratvAditi / utkRSTAvadhistu paramAvadhiH kiJcidAyataH kimapi pradIrghaH, na tu sarvathA vRtta ityarthaH, agnijIvamUceravadhimaccharIrasyA''pAda-mastakAntaM bhramyamANAyA etadAkArabhAvAditi / ajaghanyotkRSTo-na jaghanyo nApyutkRSTo madhyama ityarthaH / ayaM punaH kSetrato'nekAni saMsthAnAni yasyetyanekasaMsthAno bhavati / / iti niyuktigAthArthaH / / 704 // atha bhASyam paNao thibuyAgAro teNa jahannAvahI tayAgAro / iyaro seDhiparikkhevao sadehANuvattIe // 705 // itara utkRSTaH, avadhimatsvadehAnuvRttyA'gnijIvazreNiparikSepAt 'kizcidAyataH' iti zeSaH / zeSaM sugamam // 705 / / atha madhyamAvadheryadanekasaMsthAnatvamuktam ,tadvizeSato darzayannAha "tappAgAre pallaga-paDahaga-jhallari-muiMga-puppha-jave / tiriya-maNuesu ohI nANAvihasaMThio bhaNio // 706 // tapra uDukastasyevA''kAro yasyA'sau tapAkAro'vadhi rakANAM mantavyaH, tapazca kilA''yatavyasro bhavati / pallako dhAnyAdhArabhUto'traiva pratItaH, sa cordhvAyataH, upari ca kizcitsaMkSiptaH, tadAkAro'vadhirbhavanapatInAm / paTahaka AtodyavizeSaH pratIta eva, saca nAtyAyato'dha upari ca samaH, tadAkAro'vadhiya'ntarANAm / ubhayato vistIrNacavinaddhamukho madhye saMkIrNo DhakAlakSaNA''todyavizeSo jhallarI, tadAkAro'vadhijyotiSkANAm / mRdaGgo'pyAtodyameva, sa cordhvAyato'dhovistIrNa upari ca tanukastadAkAro'vadhiH saudharmAdyacyutAntakalpanivAsidevAnAm / 'puppheti' sUcanAt mUtramiti kRtvA sapazikhA puSpabhRtA caGgerI puSpacaGgerI parigRhyate, tadAkAro'vadhiveyakavimAnavAsidevAnAm / 'jave tti' yavo yavanAlakaH, sa ca kanyAcolako'vagantavyaH / ayaM ca marumaNDalAdiprasiddhazcaraNakarUpeNa 1stivukAkAro jaghanyo vRttaH, uskRSTa AyataH kiJcit / ajaghanyA-'nutkRSTazca kSetrato'nekasaMsthAnaH // 7 // 2 gAthA 588 / 3 panakaH stibukAkArastena jaghanyAvadhistadAkAraH / itaraH zreNiparikSepataH svadehAnuvRtyA // 705 // taprAkAraH paTaka-paTahaka-mallarI-mRdA-puSpa-yavaH / tiryaga-manujeSvavadhirnAnAvidhasaMsthito bhaNitaH // 706 // 55.cha. 'rI pa' / // 35 // For Personal and Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 354 // kanyAparidhAnena saha sIvito bhavati, yena paridhAnaM na khasati; kanyAnAM ca mastakasatkapakSeNA'yaM prakSipyate / ayaM cordhvaH 'sarakaJcuka' iti vyapadizyate; etadAkAro'vadhiranuttarasurANAM bhavati / tiryag-manuSyeSu punaravadhirnAnAvidhasaMsthAno bhnnitH| yathA hi svayambhUramaNasamudramatsyAH sarvairapyAkAraiH samaye bhaNitAH, tathA tiryag-manuSyeSvavadhirapi / kiJca, svayambhUramaNamatsyAnAM valayAkAratA niSiddhA, tiryag-manuSyANAM punaravadhistadAkAro'pi bhavati // iti niyuktigAthArthaH / / 706 // bhASyam 'neraiya-bhavaNa-vaNayara-joisa-kappAlayANamohissa / gevijaNuttarANa ya hoMtAgiIo jahAsaMkhaM // 707 // etAstapAdisamAnAkRtayo nArakAdhavadheryathAsaMkhyaM drssttvyaaH| tacca yathAsaMkhyaM darzitameveti // 707 // atha tapAdikharUpaM vyAcikhyAsurAhateppeNa samAgAro tappAgAro sa cAyayattaMso / uDDhAyao ya pallo uvariM ca sa kiMci saMkhitto // 708 // naccAyao samo viya paDaho hiTThovari paIo so| cammAvaNadvavicchiNNavalayarUvA ya jhallariyA // 709 // uDDhAyao muiMgo heTThAraMdo tahovariM tnnuo| pupphasihAvaliraiyA caMgerI pupphacaMgerI // 710 // javanAlau tti bhaNio ubbho sarakaMcuo kumArIe / aha savvakAlaniyao kAyAikko vi sesANaM // 711 // gatArthA eva, navaraM 'aha savvakAlatyAdi' atha nAraka-bhavanapatyAdInAM, tiryag-manuSyANAM cAvadhisaMsthAne vizeSa ucyate / kaH punarasau ?, ityAha- sarvakAlaniyato'vadhisaMsthAnamAzrityA'mISAM nAraka-bhavanapatyAdidevAnAm ; zeSANAM tiryag-manuSyANAM kAdAcitko'pi bhavati / idamuktaM bhavati- tapAdyAkArasamAnatayA yad nAraka-bhavanapatyAdInAmavadheH saMsthAnamuktam , tadaGgIkRtya teSA 1 nairayika-bhavana-vyantara-jyotiH kallA-5'natAnAmavadheH / adheyakA-anuttarANAM ca bhavantyAkRtayo yathAsaMkhyam // 7.7 // 2 tapreNa samAkArastamAkAraH sa cA''yatanyatraH / avayitazca pAlaka upari ca sa kiMcit saMkSiptaH // 708 // nA'syAyataH samo'pi ca paTaho'dhastAdupari pratItaH sH| cAvanaddhavistIrNavalayarUpA ca zaharikA // 709 // arvAyato mRdaGgo'dhastAd vistIrNastathopari tanukaH / puSpazikhAvaliracitA calerI puSpacakrerI // 10 // yavanAlaka iti bhaNita ardhvaH sarakacukaH kumAryAH / atha sarvakAlaniyataH kAdAcitko'pi zeSANAm // 10 // MaikoROOOLADKICHE REHREERRORIES P masAra PICS // 354 // RSSIOS A TARAine PAPPS Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvRttiH / mavadhiH sarvakAlaM niyato'vasthita eva bhavati, na tvanyAkAratayA pariNamati / tiryag-manuSyANAM tu yenAkAreNa prathamamutpanno'vadhiH, vizeSA0 RBI keSAMcit tenaivAkAreNa sarvakAlaM bhavatiH keSAMcit tvanyAkAreNa pariNamatIti // 708 // 709 // 710 // 711 // ___atha yaduktam- "tiriya-maNuesu ohI' ityAdi, tad vyaacikhyaasuraah||355|| nANAgAro tiriya-maNuesu macchA sayaMbhUramaNe vva / tattha valayaM nisiddha tassiha puNa taM pi hojjAhi // 712 // tatra svayaMbhUramaNe tasya matsyasyA''kAraviSaye valayaM niSiddham , iha punastiryag-manuSyeSu, 'tasyAvadheH' ityetadapyAvRttyA yojyate, tadapi valayAkAramAzritya bhavet / zeSaM sugamamiti // 712 / / tadevaM saMsthAne prokte'pi 'kayApi dizA bahuravadhiH, kayApi tu stokaH' iti na jJAyate / ata etad bhavanapatyAdInAM darzayannAha bhavaNavai-vaMtarANaM uDDhe bahugo aho ya sesANaM / nAraga-joisiyANaM tiriyaM orAlio citto // 713 // nAraka-jyotiSkANAmavadhistiryag bahuH, tiryag-manuSyANAM tu saMbandhI avadhiraudArikAvadhirucyate / ayaM punazcitro nAnAprakAraH- keSAMcidUrdhvaM bahuH, anyeSAM tvadhaH, apareSAM tiryak ; keSAMcit svalpa iti bhAvaH / zeSaM sugamam / iti gaathaasptkaarthH||713|| . // ityavasitaM saMsthAnadvAramiti // atha sapratipakSamAnugAmukadvAramAha aNugAmio ya ohI neraiyANaM taheva devANaM / aNugAmI aNaNugAmI mIso ya mnnuss-tericche||714|| anugamanazIla AnugAmukaH, yaH samutpanno'vadhiH svasvAminaM dezAntaramabhivajantamanugacchati, locanavat , asAvAnugAmuka ityarthaH / IdRza evAvadhirbhavati, keSAm , ityAha-nArakANAM tathA devAnAM ceti / tathA, AnugAmuka uktasvarUpaH, anAnugAmukastvavasthitazRGkhalAdiniyantritapradIpavad vipriitH| yasya tUtpannasyAvadherdezo vrajati svAminA sahA'nyatra, dezastu pradezAntaracalitapuruSasyopahataikalocanavadanyatra na vrajati, asau mizra ucyate / eSa trividho'pyavadhirmanuSyeSu tiryakSu ca bhavati // iti niyuktigAthArthaH // 714 // 1 gAthA 706 / 2 nAnAkArastiryag-manujeSu matsyAH svayaMbhUramaNa iva / tatra valayaM niSidaM tasyeha punastadapi bhavet // 12 // 3 bhavanapati-vyantarANAmUrva bahuko'dhazca zeSANAm / nAraka-jyotiSkANAM tiryagIdArikazcitraH // 13 // 4 anugAmukavAvadhinairayikANAM tathaiva devAnAm / anugAmI, ananugAmI mizrazca manuSya-tiryakSu // 14 // // 355|| Jan Edu For Personal and Private Use Only Internatio Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. vRhadattiH / // 356 // RPREE atha bhASyam aNugAmio aNugacchai gacchaMtaM, loyaNaM jahA purisaM / iyaro ya nANugacchai ThiyapaIvovva gacchaMtaM // 715 // ubhayasahAvo mIso deso jassANujAi no anno / kAsai gayassa gacchai ega uvayammi jahacchi // 716 // gatArthe eva / / 715 // 716 // ||uktmaanugaamukdvaarm // athAvasthitadvAramucyate- avasthita cAvadherAdhArabhUtakSetrataH, upayogato labdhitazca cintanIyam / tatra kSetrata upayogatazcAha khittassa avaThThANaM tettIsaM sAgarA u kAleNaM / davve bhinnamuhutto pajjavalaMbhe ya sattaTTha // 717 // avadherAdhAraparyAyeNa kSetrasyAvasthAnaM trayastriMzadeva sAgaropamANi kAlena kAlamAzritya bhavati / idamuktaM bhavati- anuttarasurA yatra kSetre janmasamaye'vagADhAstatraivA''bhavakSayamavatiSThante, atastatsaMbandhino'vadherekatra kSetre trayastriMzatsAgaropamalakSaNakAlamavasthAnaM sNpdyte| upayogatastvavadheH sura-nAraka-pudgalAdike dravye dravyaviSayamupayogamAzritya tatrA'nyatra vA kSetre bhinnamuhUrto'ntarmuhUrtamevA'vasthAnaM, na parataH, sAmarthyAbhAvAditi / tatraiva dravye ye paryavAH paryAyA dharmAstallAbhe paryAyAn paryAyAntaraM ca saMcarato'vadhestadupayoge saptASTau vA samayAna'vasthAnaM, na prtH| anye tu vyAcakSate- paryavA dvividhAH- guNAH, paryAyAzca / tatra sahavartino guNAH zuklAdayaH, kramavartinastu paryAyA nava-purANAdayaH / tatra guNeSvaSTau samayAnavadhyupayogAvasthAnaM, paryAyeSu sapta samayAniti, sthUlaM hi dravyaM, tena tatrAntarmuhUrta tadupayogasthitiH, guNAstu tataH mUkSmAstenaiteSvaSTau samayAn ; guNebhyo'pi paryAyAH sUkSmA iti teSu sapta samayAniti bhAvaH / / 717 // atha labdhito'vadhyavasthAnamAhaaddhAe avaThThANaM chAvaTThi sAgarA u kAleNaM / ukkosagaM tu evaM ekko samao jahanneNaM // 718 // rahakara 1 anugAmuko'nugacchati gacchanta, locanaM yathA puruSam / itarazca nAnugacchati sthitapradIpa iSa gacchantam // 15 // ubhayasvabhAvo mizro dezo yasyA'nuyAti no anyaH / kasyacid gatasya gacchati ekamupahate yathA'kSi // 16 // 2 kSetrasyAvasthAnaM prayastriMzat sAgarAstu kAlena / dravye bhinnamuhUrtaH paryavalAbhe ca saptA'STa || 010 // 3 aAyAmavasthAna dvASaSTiH sAgarAstu kAlena / utkRSTakaM tvetadekaH samayo jaghanyena // 014 // // 356 // sAhasa TIPS Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GETASTE vizeSA vRhadvattiH / // 357 // 29610vasara ihA'ddhAzabdenA'vadhijJAnAvaraNakSayopazamalAbharUpA labdhirabhipretA | sA ca tatrA'nyatra vA kSetre teSvanyeSu vA dravyAdiSUpayuktasya, anupayuktasya vA bhavati / ata etasyA avadhijJAnAvaraNakSayopazamalAbharUpAyA labdhernirantaramavasthAnaM vakSyamANabhASyayuktathA SaTpaSTiH sAgaropamANi kAlena kAlamAzritya bhavati / tuzabdasya vizeSaNArthatvAd narabhavasaMbandhinA kAlenaitAnyadhikAni draSTavyAni / idaM cAvadhevyAdiSUpayogasya labdhezcAntarmuhUrtAdikamavasthAnamutkRSTaM draSTavyam , jaghanyatastveka eva samayo mantavyaH, tatra nara-tirazvAM samayAdUrdhvamavadheH pratipAtAdanuyogAd vA'sau vijJeyaH, deva-nArakANAM tu yeSAM bhavasya caramasamaye samyaktvalAbhAd vibhaGgajJAnamavadhirUpatayA pariNamati, tataH paraM ca mRtAnAM tadavadhijJAnaM pracyavate, teSAmeSa draSTavyaH / / iti niyuktigAthAdvayArthaH // 718 // atha bhASyam AhAre uvaoge laDIe vA hevija avatthANaM / AhAro se khittaM tettIsaM sAgarA tattha // 719 // vijayAIsUvavAe jatthogADho bhavakkhao jAva / khette'vatiTThai tahiM davvesu ya dehasayaNesu // 720 // AdhAro-payoga-labdhiviSayamavadheravasthAnaM bhavet / tatrAdhAraH 'se' tasyA'dheH kSetraM mantavyam / 'tattha tti' tatrAdhArabhUte kSetre trayastriMzat sAgaropamANyavadheH 'avasthAnam' iti shessH| ka punaH kSetre etAvantaM kAlamavadhiravatiSThate , ityAha-vijayAdiSvanuttaravimAnedhUpapAtAd bhavakSayaM yAvat / yatra kvApi 'khene tti' zayanIyAkrAntakSetre devo'vagADho'vatiSThate, 'tahiM ti' tatra kSetre'syAvadhestrayastriMzat sAgaropamANyavasthAnaM draSTavyam / kSetrasyopalakSaNatvAd dravyeSu ca dehazayanIyeSvavadheretAvantaM kAlamavasthAnamavaseyamiti // 719 // 720 // athopayogato dravya-guNa-paryAyeSvavadheravasthAnamAhadevve bhinnamuhuttaM tatthaNNattha va havijja khettammi / uvaogo na u parao sAmatthAbhAvao tassa // 721 // davve tattheva guNA saMcarao satta vaTTha vA smyaa| aNNe puNa aTTha guNe bhaNaMti tappajave satta // 722 // TAGRA , AhAra upayoge labdhau vA bhavedavasthAnam / AhArastasya kSetraM prayastriMzat sAgarAstatra // 19 // 2 gha. cha. 'havana' / 3 ka.kha.ga. 'khitte'| vijayAviSUpapAte yatrAvagADho bhavakSayo yAvat / kSetre'vatiSThate tatra dravyeSu ca dehazayaneSu // 20 // . dravye bhinnamuhUrta tanA'nyatra vA bhavet kSetre / upayogo na tu parataH sAmarthyAbhAvatastasya // 21 // madhye tava guNAH saMcarataH saplA'STa vA samayAH / anye punarae guNAn bhaNanti tatparyavAn sapta // 722 // // 357 // Jan Education in For Personal and eve ry Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 358 // bRhadvattiH / gatArthe eva, navaraM tatra vivakSitakSetre, anyatra vA gatasyAvadhimato dravyaviSaye'ntarmuhUrtamevopayogo bhavati / 'davvetyAdi' tatraiva vivakSite dravye 'guNa tti' guNeSvaparApareSu saMcarataH saptA'STau vA samayAnavadherupayogo bhavati / anye tvAhuH- guNeSvaSTau, paryAyeSu sapta samayAniti / / 721 // 722 // kimityevam ?, Aha jaha jaha suhumaM vatthu taha taha thovovaogayA hoi / davva-guNa-pajjavasuM taha patteyaM pi nAyavvaM // 723 // gatAthaiva // 723 // atha labdhito'vasthAnamAhatetthaNNattha ya khitte davve guNa-pajjavo-vaoge ya / ciTThai lahI sA puNa naannaavrnnkkhvovsmo||724|| sA sAgarovamAiM chAvaThiM hojja sAiregAI / vijayAIsu do vAre gayassa narajammaNA samayaM / / 725 // gatArthe // 724 // 725 // athopalabdhiviSayaM jaghanyamavasthAnamAha savvajahaNNo samao davvAIsu hoi sabbajIvANaM / atra nara-tirazcAM samayAdUrdhvamavadheH pratipAtAda yogAd vopayoga-labdhyoH samayamavasthAnaM paro'vagacchatyevaH ataH sura-nArakaviSayametat pRcchan gAthArdhamAha se puNa sura-nAragANaM havijja kiha khetta-kAlesu ? // 726 // sa punaH sura-nArakANAM dravyAdiSvavadhilabdhyu-payogayorjaghanyataH kathaM samayo'vasthAnam ?- katiSThatA sura-nArakANAm 1 yathA yathA zUkSma vastu tathA tathA stokopayogatA bhavati / dravya-guNa-paryaveSu tathA pratyekamapi jJAtavyam // 723 // 2 tantrA'nyatra ca kSetre dravye guNa-paryavo-payogeSu ca / tiSThati labdhiH sA punaniAvaraNakSayopazamaH // 724 // sA sAgaropamANi dvASaSTirbhavati sAtirekANi / vijayAdiSu dvau vArau gatasya narajanmanA samakam // 725 // 3 sarvajaghanyaH samayo iNyAdiSu bhavati srvjiivaanaam| 4 punaH sura-nArakANAM bhavet kathaM kSetra-kAlayoH // 26 // arateelam // 358 // 09 JainEducationaintamat Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ityAha- 'khetta-kAlesu ti' tayoreva nijakSetra-kAlayostiSThatAm / idamuktaM bhavati- anyatra nara-tiryasaMbandhinyAdhArabhUte kSetre svAyu karUpe ca kAle gatAnAmamISAmapi bhavati dravyAdiSvavadheH samayo'vasthAnaM, kevalaM te tatra gatAH suranArakA na bhavantyeva, kintu nara tiryaJca eveti; ata uktam- tasminneva svAdhArabhUte kSetre svAyuSkalakSaNe ca kAle tiSThatAmiti / tatra hi tiSThatA sura-nArakANAmavadheH // 359 // pratipAtAbhAvAt samayamAtrAvasthAnAsaMbhava eveti bhAvaH / / 726 // atra mUrirAha 'carimasamayammi samma paDivajaMtassa jaMciya vibhaMgaM / taM hoi ohinANaM mayassa bIyammi taM pddi||727|| vyAkhyAtAthaiva // iti gAthAnavakArthaH // 727 // ||uktmvsthitdvaarm // atha caladvAramabhidhitsurAha 'vuDDhI vA hANI vA caubihA hoi khetta-kAlANaM / dabvesu hoi duvihA chavviha puNa pajave hoi // 728 // caladvAramidamucyate / calavAvadhivyAdiviSayamaGgIkRtya vardhamAnako hIyamAnako vA bhavati / vRddhi-hAnI ca pratyekaM SaDvidhe sAmAnyena Agame bhokte, tadyathA- anantabhAgavRddhiH, asaMkhyAtabhAgavRddhiH, saMkhyAtabhAgavRddhiH, saMkhyAtaguNavRddhiH, asaMkhyAtaguNavRddhiH, anantaguNavRddhiH, anantabhAgahAniH, asaMkhyAtabhAgahAniH, saMkhyAtabhAgahAniH, saMkhyAtaguNahAniH, asaMkhyAtaguNahAniH, anantaguNahAniH / etayozca SaDvidhaddhi-hAnyormadhyAdavadhiviSayabhUtakSetra-kAlayorAdhantabhedadvayavarjitA caturvidhA vRddhirhAnirvA bhavati / anantabhAga vRddhiH, anantaguNavRddhiA, tathA'nantabhAgahAniH, anantaguNahAnirvA kSetra-kAlayona saMbhavati, avadhiviSayabhUtakSetrasyA''nantyAbhAvAt , F kAlasyA'pyavadhiviSayabhUtasyA'nantatvApratipAdanAt / tadidamatra hRdayam- yAvat kSetraM prathamamavadhijJAninA dRSTam , tataH pratisamayamasaM| khyAtabhAgavRddhaM kazcit pazyati, ko'pi saMkhyAtabhAgavRddham , anyastu saMkhyAtaguNavRddham , aparastvasaMkhyAtaguNavRddhaM kSetraM pazyati / evaM hIyamAnamapi vAcyam / evaM kSetre vRddhihAnirvA caturdhA bhavati / evaM kAle'pi vRddhi-hAnyozcAturvaMdhyaM bhAvanIyamiti / dravyeSu punaravadhiviSayabhUteSu dvividhA vRddhiAni bhavati / idamuktaM bhavati- avadhijJAninA yAvanti dravyANyupalabdhAni prathama, caramasamaye samyak (vaM ) pratipadyamAnasya tadeva vibhaGgam / tad bhavatyavAdhijJAnaM gatasya dvitIye tat patati // 20 // 2 pa.cha. 'mmi se p'| 3 vRddhi hAnirvA caturvidhA bhavati kSetra-kAlayoH / ivyeSu bhavati dvividhA paDvidhA punaH paryave bhavati // 028 // // 359 // R Jan Education Intematon For Dev enty Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 360 // DESHBOOBOOTES NaDOPesa tataH paraM tebhyo'nantabhAgAdhikAni kazcit pazyati, aparastu tebhyo'nantaguNavRddhAnyeva tAni pazyati; na tvasaMkhyAtabhAgAdhikyAdinA vRddhAni, vastusvAbhAvyAt ; aparastataH paraM pUrvopalabdhebhyo'nantabhAgahInAni dravyANi pazyati, anyastvanantaguNahInAnyeva tAni tebhyaH bhddhttiH| | pazyati, na tvasaMkhyAtabhAgahInatvAdinA hInAni pazyati, tathAsvAbhAbyAditi / paryAyeSu punaH pUrvoktA paDvidhA'pi vRddhinirvA | bhavati // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 728 // atha vistarArthaM bhASyeNAha vuDDhI vA hANI vA'NaMtA-saMkhijja-saMkhabhAgANaM / saMkhijjA-seMkhijjA-NataguNA ceti chabbheyA // 729 // anantazcA'saMkhyeyazca saMkhyeyazca te tathA, te ca te bhAgAzca, teSAM vRddhiAnirveti / evaM trividhe pratyekaM vRddhi-hAnI bhavataH / aparamapyanayoH pratyekaM traividhyamAha- 'saMkhejetyAdi' guNazabdaH pratyekamabhisaMvadhyate / tatazca saMkhyAtaguNA, asaMkhyAtaguNA, anantaguNA cetyevaM trividhA pratyekaM vRddhiAnizceti / itthaM vRddhi hAnyoH pratyeka pUrvadarzitaM SaDvidhatvaM bhAvanIyamiti // 729 // tadevaM vRddhi-hAnyoH pratyeka SaDvidhatvaM sAmAnyenopadaryedAnI kSetra-kAlayoddhi-hAnicAturvidhyasya bhAvArtha darzayannAha__ paiisamayamaseMkhijjaibhAgahiyaM koi saMkhabhAgahiyaM / anno saMkhejaguNaM 'khittamaseMkhijaguNamaNNo // 730 // pecchai vivaDDhamANaM hAyaMtaM vA, taheva kAlaM pi / nANaMtavuDDhi-hANI pecchai jaM do vi nANaMte // 731 // gatArthe eva, navaraM kSetra-kAlayo 'nante vRddhi-hAnI / kutaH1, ityAha- 'pecchaItyAdi' yad yasmAd dvAvapi kSetra-kAlau nA'nantAvavadhijJAnI pazyati, pUrvoktayukteriti // 730 // 731 // atha dravyaviSaye pratyekaM dvividha vRddhi-hAnI, paryAyaviSayAM tu vRddhi hAni ca pratyeka pavidhAmAha-' devyamaNaMtaMsahiyaM anaMtaguNavaDhiyaM ca pecchejjA / hAyaMtaM va, bhAvammi chavihA vuDhi-hANIo // 732 // , vRddhirvA hAnirvA'nantA-'saMkhyeya-saMkhyabhAgAnAm / saMkhyeyA-'saMkhyeyA-'nantaguNA ceti pabhedA // 729 // 2 gha.cha. 'sNkhejj'| 3 pratisamayamasaMkhyeyabhAgAdhikaM kazcit saMkhyabhAgAdhikam / anyaH saMkhyeyaguNaM kSetramasaMkhyeyaguNamanyaH // 730 // prekSate vivardhamAnaM hIyamAnaM vA tathaiva kAlamapi / nAnantavRddhi-hAnI, prekSate yad ve api nA'nante // 731 // 4 pa.cha. 'khetta' / // 36 // 5 dravyamanantAMzAdhikamanantaguNavardhitaM ca prekSeta / dIyamAnaM vA, bhAve padavidhe vRddhi-hAnI // 732 // For Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PCS SRO vizeSA. // 361 // CORRESTERS gatAthaiva, navaraM 'aNatasahiyaM ti' anantatamozo bhAgo'nantAMzastenAdhika dravyaM kazcit pazyatIti // 732 / / eteSAM ca dravya-kSetra-kAla-bhAvAnAM parasparasaMyoge cintyamAne ekasya vRddhAvevA'parasya vRddhiH, na tvekasya hAnAvanyasya vRddhi ekasya hAnAvevA'parasya hAniH, na tvekasya vRddhAvaparasya hAnirbhavati / aparaM ca, ekasya dravyAderbhAgena vRddhau hAnau vA jAyamAnAyAmaparasyApi bhAgenaiva vRddhi-hAnI prAyaH, na tu guNakAreNa guNakAreNApyekasya vRddhi-hAnyoH pravartamAnayoraparasyApi prAyastenaiva te pravartete, iti darzayannAha buDDhIe ciya vuDDhI hANI hANIe na u vivjjaaso| bhAge bhAgo guNaNe guNo ya davvAisaMjoe // 733 // iha vRddhi-hAnI samAzritya dravya-kSetra-kAla-bhAvAnAM parasparaM saMyoge cintyamAne ekasya dravyAdevRddhAveva tadaparasya vRddhirjAyate, ekasya hAnAveva ca tadanyasya hAniH pravartate / 'na u vivajjAso tina tUktasya viparyAso viparyayo mantavyaH- ekasya dravyAdehAnAvaparasya vRddhiH, tathA, ekasya dravyAdevRddhAvanyasya hAnirityevaMlakSaNo viparyayaH kadAcidapi na bhavatItyarthaH / athavA gAthAmidamanyathA vyAkhyAyate, evakArasya bhinnakrameNa yojanAt , tadyathA- ekasya dravyAdeveMdau tadaparasya vRddhireva, na tu hAnilakSaNo viparyAso bhavati 'kAle cauNha vuDDhI' iti vacanAt / ekasmin vardhamAne'parasyAvasthAnaM tu syAdapi 'kAlo bhaiyavvo khettavuDDhIe' iti vacanAt / tathA, ekasya dravyAdehIMnau tadaparasya hAnireva, na tu vRddhilakSaNo viparyAsaH, avasthAnaM tu syAdapIti / 'bhAge bhAgo tti' ekasya kSetrAderasaMkhyAtatamAdike bhAge vardhamAne tadaparasyA'pi bhAga eva vardhate, avasthA vA bhavati, na tu guNakAreNa vRddhiH| tathA, guNakAreNApyekasya vRddhau jAyamAnAyAmaparasyA'pi tenaivA'sau bhavati, avasthAnaM vA jAyate, na tu bhAgena vRddhiH / prAyeNa caitad draSTavyam , kSetrAderbhAgena vRddhAvapi dravyAderguNakAreNa vRddhisaMbhavAditi // 733 // ___ atha paraH prerayati__ kaha khettaasaMkhabhAgAisaMbhave saMbhavo na davve vi ? / kiha vA davANaMtte pajjavasaMkhijjabhAgAiM ? // 734 // 1 gha. cha. 'guNAkA' / 2 vRddhAveva vRddhiAnihA~nau na tu viparyAsaH / bhAge bhAgo guNane guNazca dravyAdisaMyoge // 733 // 3 gha. cha, 'naat'| 4 gAthA 617 // 55.cha. 'sya haa'| 6Sa, cha, 'hAnAvapa' / * kathaM kSetrAsaMkhyabhAgAdisaMbhave saMbhavI na dravye'pi ? / kathaM vA dravyAnantye paryavAsaNyayebhAgAdi / // 34 // 8 gha. cha. 'saMkhaja' / e // 361 // ale RS JamEducationaintamat For Personal Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 362 // 10vasara nanu kathaM kSetrasyA'saMkhyeyabhAgAdivRddhau satyAM tadAdheyadravyANAmapyasaMkhyeyabhAgAdivRddhena saMbhavaH, kathaM vA dravyAnantye dravyasyA'nantabhAgavRddhau jAyamAnAyAM paryAyANAmasaMkhyeyabhAgAdivRddhiH, dravyAnantaguNavRddhau vA paryAyANAmasaMkhyAtaguNAdivRddhiH pratipAdyate / bRha idamuktaM bhavati- kSetrAdhArANi hi dravyANi, dravyAdhArAzca paryAyAH, tato yAdRzyAdhArasya vRddhirhAnirvA, tAdRzyavA''dheyasyApi yuktA, tatkathamiha vaicitryam- kSetrasya caturvidhe vRddhi-hAnI, dravyasya dvividhe, paryAyANAM tu SaDvidhe iti // 734 // atra mUrirAha khettANuvattiNo poggalA guNA poggalANuvattI ya / sAmaNNA viNNeyA nai u ohinnANavisayammi // 735 // kSetrAnuvartinaH pudgalAH paramANu skandhAdayaH, guNAMstu paryAyAH pudgalAnuvartinaH, ityevamete sAmAnyAH sAmAnyena vijJeyAH kasya | kila hanta ! naitadabhimatam ? / anabhimatapratiSedhaM tvAha-na tvavadhijJAnaviSayatvenaivamete'bhipretAH / idamatra hRdayam- astyevaitat sAmAnyena, ko vai na manyate yaduta- sAmAnyataH samastalokAkAzasyA'saMkhyeyatamAdike bhAge samastapudgalAstikAyasyApyasaMkhyeyatamAdika eva bhAgaH svarUpeNa vartate, samagrapudgalAstikAyasyAnantatamAdika bhAge samastatatparyAyarAzirapyanantatamAdibhAgo vartate; ataH kSetrasyA'saMkhyeyAdibhAgavRddhi-hAnyo vyasyApi tadanuvRttyA tathaiva vRddhi-hAnI syAtAm , dravyasyAnantatamabhAgAdivRddhi-hAnyostatparyAyANAmapi tadanuvRttyA tathaiva vRddhi-hAnI bhavetAm ?; paraM kintvatrAvadhijJAnaviSayabhUtasya kSetrAdevRddhi-hAnI cintayitumabhiprete, na tu sAmAnyena svarUpasthasya / evaM ca vizeSite ye vRddhi hAnI te avadhijJAnAvaraNakSayopazamAdhInatvAd vicitre / ato yathoktaprakAreNaiva te atra yukte, nAnya| theti // 735 // etadgAthoktamevArtha prapazcayannAha-- daivvAiM sakhettAo'NataguNA pajavA sdvyaao| niyayAhArAhINA tesiM vuDDhI ya hANI y|| 736 // na u niyayAhAravasA avahinibaMdho jao paritto so / citto tahaNNahA vi ya ANAgabbho ya pAeNa // 737 // 1 ka. kha. ga. 'dRzyevAdhA' / 2 kSetrAnuvartinaH pudgalA guNAH pudgalAnuvartinazca / sAmAnyA vijJayA na tvavadhijJAnaviSaye // 735 // 3 ka. 'na o' gha. cha. 'na ya o'| 4 ka. 'hivinA' / 5ka. ga. 'NAstatpa' / 6Sa. cha. 'mastapu' / 7 gha. cha. 'dibhAgaiH s'| ||362 // 8 gabyANi svakSetrAdanantaguNAH paryavAH svagavyAt / nijakAdhArAdhInA seSAM vRddhizca hAni // 736 // na tu nijakAdhAravazAvadhinibandho yataH parItaH saH / citrastathA'nyathApi cAjJAgarbhazca prAyeNa // 737 // samApakhAlAkA Jan Education Internat For Personal and Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 363 // ___ iha svarUpeNa tAvat samastapudgalAstikAyalakSaNAni dravyANyAdhArabhUtAt svakSetrAt 'anantaguNAni' vartanta iti liGgavyatyayenAtrApi yojyate, ekaikAkAzapradeze'nantasya paramANu-byaNukAdidravyasyAvagAhanAt / paryavAH paryAyAH punaH svAzrayabhUtAd dravyAdanantaguNAH, ekakasya paramANvAderanantaparyAyatvAditi / evaMbhUtaM kSetrAdInAM svarUpaM vartata iti svarUpakathanamAtraM tAvat kRtam / prakRtopayogyAha-'niyayAhAretyAdi' dravyasya nijakAdhAraH kSetram , paryAyANAM tu nijakAdhAro dravyANi, tadadhInA ca teSAM dravya-paryAyANAM sAmAnyena vRddhiH, hAnizca bhavati / kSetrasya caturvidhAyAM vRddhau hAnau vA dravyasyApi tathaiva te prApnutaH, dravyasya dvividhAyAM vRddhau hAnau vA paryAyANAmapi tathaiva te yujyate, ityevaM yathA paraH pratipAdayati, tathA vayamapi svarUpasthitisAmAnyacintAyAM manyAmahe, nAtra vivAda iti bhAvaH / paraM kintu 'na u niyayetyAdi' na tu nijakAdhAravazAdavadhinibandho'vadhiviSayo vardhate hIyate vA, yataH parItaH pratiniyato'sau yathoktasvarUpeNa kSayopazamaniyamito'sau citrakSayopazamatvAccitro'nekarUpo yathA yuktyA ghaTate tathaivA'yaM pravartate, tAmullavayA'nyathApi ca pravartata iti | nA'traikAntaH / AjJAgrAhyazca prAyeNA'yam , ityAjJaivAtra pramANaM, kiM khecchAmavRttazuSkatarkayuktyupanyAsena / pAyograhaNAd yathAsaMbhava yuktirapi vAcyA / / iti gAthAnavakArthaH / / 736 // 737 // ||gtN caladvAram / / atha tIvra-mandadvAramabhiSitsurAhaphaiDDA ya asaMkhejjA saMkhejje yAvi egajIvassa / egapphaDDuvaoge niyamA savvattha uvautto // 738 // phaDDA ya ANugAmI aNANugAmI ya mIsayA ceva / paDivAI apaDivAI mIsA ya maNussa-tericche // 739 // apavarakAdijAlakAntarasthapradIpaprabhAnirgamasthAnAnIvA'vadhijJAnAvaraNakSayopazamajanyAnyavadhijJAnanirgamasthAnAnIha phaDDakAnyucyante / tAni caikajIvasya saMkhyeyAni, asaMkhyeyAnyapi ca bhavanti / tatra caikaphaDDakopayoge janturniyamAt sarvatra sarvaiH phaDakairupayukto bhavati, ekopayogatvAjjIvasya, ekalocanopayoge dvitIyalocanopayuktavaditi / etAni ca phaDakAni tridhA bhavanti, tadyathA- anugamanazIlAnyAnugAmukAni- yatra deze tiSThato'vadhimato jIvasyotpannAni, tato'nyatrApi vrajatastasyAnuyAyInItyarthaH, etadviparItAni tvanAnugAmukAni, AnugAmukA-'nAnugAmukobhayasvarUpANi tu mizrANi- kAnicid dezAntarAnuyAyIni, kAnicid netyarthaH / etAni ca 1 phahakAnyasaMkhyevAni saMkhyeyAni cApyekajIvasya / ekapaDkopayoge niyamAta sarvatropayuktaH // 18 // phaDakAni cAnugAmInyananugAmIni mizrANi caiva / pratipAtInyapratipAtIni mizrANi ca manuSya-tirthakSu // 39 // // 363 // aran For Personal and Prevate Une Grey Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ So8 bRhadvattiH / vizeSA0 | // 364|| POOTER pratyekaM punastridhA bhavanti, tadyathA- pratipatanazIlAni pratipAtIni-kiyantaM kAlaM sthitvA tato dhvaMsanasvabhAvAnItyarthaH, tadviparItAni tvapratipAtIni- AmaraNAntabhAvaniItyarthaH, pratipAtya-pratipAtyubhayarUpANi tu mizrANi- kAnicit pratipAtIni, kAnicid netyrthH| etAni ca manuSya-tiryakSu yo'vadhistasminneva bhavanti, na deva-nArakAvadhAviti / ____ Aha- nanu tIvra-mandadvAre prastute phaDDakAvadhikharUpaM pratipAdayataH prakramavirodha iti / atrocyate-prAyo'nugAmukA-atipAtIni phaDakAni tIvravizuddhiyuktatvAt tIvrANi bhaNyante, ananugAmi-pratipAtIni tvavizuddhatvAd mandAnyucyante, mizrANi tu madhyamAni, ityarthatastIvra-mandadvAram , ityadoSaH / aparastvAha- anugAmukA-atipAtiphaDDakAnAM kaH parasparaM vizeSaH 1, anAnugAmuka-pratipAti| phaDakAnAM cAnyonyaM ko bhedaH? iti / atrAbhidhIyate- apratipAti phaDakamanugAmyeva bhavati, anugAmukaM tvapratipAti pratipAti ca bhavatIti vizeSaH / tathA, pratipAti patatyeva, patitamapi ca dezAntaragatasya kadAcijjAyate; na cetthamanAnugAmukam / iti niyukti| gAthAdvayasaMkSepArthaH / / 738 // 739 / / vistarArthaM tu bhASyakAra evAha jAlaMtaratthadIvappahovamo phaDDagAvahI hoi / tivvo vimalo maMdo malImaso mIsarUvo ya // 740 // apavarakajAlakAntarasthapradIpaprabhopamaH phaDakAvadhirbhavati / tatra ca vizuddhakSayopazamajanyaphaDakaprabhavo'vadhivimalaH, sa ca tIvra ucyate, avizuddhakSayopazamapravartitazca malImasaH, sa ca mando'bhidhIyate / madhyamakSayopazamAviSkRtaphaDakasamutthastu mizrarUpastIvra-mandakharUpa ityarthaH / ata eva tIvra-mandadvAramidamucyate // 740 // 'eMgaphaDDuvaoge' ityuttarArdhaM vyAcikhyAsurAha uvaogaM egeNa vi dito so phaDDiehiM savvehiM / uvaujjai jugavaM ciya jaha samayaM dohiM nayaNehiM // 741 // gatArthA // 741 // atha preryamutthApya pariharanAha 1 jAlAntarasthadIpaprabhopamaH phaDakAvadhirbhavati / tIbro vimalo mando malImaso mizrarUpazca // 40 // 2 gAthA .38 / / upayogamekenApi vavat sa phaDakI saH / upayujyate yugapadeva yathA samakaM dvAbhyAM nayanAbhyAm // 741 // PRINCIPAPER ||364 // For send senty Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadattiH / 'kiha novaogabahuyA, bhaNNai na visesaosa sAmaNNo / taggayavisesavimuho khaMdhAvArovaogo vva // 742 // vizeSA. nanvevaM satyavadhimataH kathaM nopayogabahutA, anekaiH phaDakairupayujyamAnatvAt / atroktamevottaram- ekasmin samaye jIvasyaika 11 jAvasyaka | evopayogo bhavati, tatsvAbhAvyAt , nayanadvayopayogavat / tasmAdanekaphaDDakairupayujyamAnasyA'pi na tasyopayogabahutA / athavA, bhaNyate vottaram- anekavastuvizeSopayoge hyetat syAt , yathA- ete hastinaH, dakSiNatastvamI vAjinaH, vAmatastu rathAH, purataH padAtaya ityAdi / na cehAnekavastuvizeSopayogo'sti / kiM tarhi ?, sAmAnyopayoga eva, grAhyavastugatavizeSavaimukhyAt , nayanadvayena skandhAvAropayogavat , ayaM caika evopayogaH, iti na tadbahuteti / / 742 // 'pheDDA ya ANugAmI' ityAdi vivRNvannAha aNugAmi-niyaya-suddhAI seyarAiM ca mIsayAiM ca / ekkekaso vibhinnAiM phaDDayAiM vicittaaii|| 743 / iha tAvat phaDakAni tridhA bhavanti, tadyathA- anugAmIni, niyatAni- apratipAtInyarthaH, zuddhAni- tIvrANItyarthaH / 'seyarAI ca tti' setarANi caitAni bhavanti, tadyathA- anugAmibhya itarANyananugAmIni, apratipAtibhya itarANi pratipAtIni, tIbrebhya itarANi mandAni / 'mIsayAI ca tti' mizrANi caitAni anugAmyAdIni bhavanti, tadyathA- anugAmyananugAmIni, pratipAtyapratipAtIni, tIvramandAFOR nIti / 'ekekaso vibhinnAI ti' etAni cAnugAmyAdInyekaikazo vibhinnAni bhavanti, tadyathA- anugAmIni pratipAtya-atipAtimi zrabhedAt tridhA, evamananugAmInyapi tridhA, anugAmyananugAmInyapyevaM tridhA / evaM punarapyanugAmyAdIni phaDakAni tIvra-manda-madhyabhedAt pratyekaM tridhA vaktavyAni, tadyathA- anugAmIni tIvra-manda-madhyamAni, evamananugAmInyapi, evamanugAmyananugAmInyapIti / 'vicittAI ti etAni ca jaghanya-madhyamAdibhedAd vicitrANi nAnAprakArANIti / / 743 / / atra prerakaH pAha'niyayANugAmiyANaM ko bheo ko va tavvivakkhANaM ? niyao'NujAi niyamA niyao'niyaova annugaamii||744|| Blaire , kathaM nopayogabahutA, bhaNyate na vizeSataH sa sAmAnyaH / tadgatavizeSavimukhaH skandhAvAropayoga iva // 42 // 2 ka.ga. 'viSayopa' / 3 gAthA 539 / 4 anugAmi niyata-zuddhAni setarANi ca mizcakANi ca / ekaikazo vibhinnAni phaDakAni vicitrANi // 743 // 5 niyatAnugAmikayoH ko bhedaH ko vA tadvipakSayoH / niyato'nuyAti niyamAd niyato'niyatovA'nugAmI // 744 // // 365 // For Personal and Private Use Only www.janelibrary.org Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjamArapasArAsAdAra bRhadA vizeSA0 // 366 // cayai cciya paDivAI aNANugAmI cuo puNo hoi / nara-tiriggahaNaM pAo jaM tesu visohisaMkesA // 745 // niyatAnugAminorapratipAtyanugAminoH phaDkayorityarthaH, ko bhedaH?- na kazciditi parAbhiprAyaH / ko vA'nugAmya-pratipAti- vipakSayoH- annugaami-prtipaatinormeNdH| atrottaramAha-yo niyato'pratipAtIsa caladdIpikeva niyamAdanyatra gacchantamavadhimantamanuyAtianugacchatyeva, yastvanugAmI sa niyato vA syAdaniyato vA- apratihatalocanavadapratipAtI syAt , upahatalocanavat pratipAtI vA syAdityarthaH / pratipakSabhedamAha-'cayai cciyetyAdi' cyavata eva pratipatatyevapratipAtI, cyuto'pi ca kadAciddezAntare jAyata ityatrApi saMvadhyate, anAnugAmukastu naivasvarUpaH, yato'sau yatra deze tiSThataH samutpannastatraiva tiSThatazcyavate, navA; cyuto'pi ca dezAntare punarapyutpattipradeze samAyAtasya bhavati, iti pratipAtya-'nanugAmukayorbhedaH / 'naretyAdi' iha tIvra mandadvAramidam , tIvra-mandatA ca phaDakAnAM vizuddhisaMklezavazAjjAyate, vizuddhisaMklezAzca tathAvidhAH prAyastiryaga-manuSyeSu, itIha 'pheDDA ya ANugAmI' ityAdigAthAyAH paryante 'maNussa-tericche' iti nara-tiryaggrahaNaM kRtamiti // 744 // 745 // atha preryAntaramutthApya pariharannAha gahaNamaNugAmiyAINa kiM kayaM tivva-maMdaciMtAe / pAyamaNugAminiyayA tivyA maMdA ya jaM iyare // 746 // nanu cAsya tIvra-mandadvAratvAt tIvra-mandacintAyAM prastutAyAM kimityanugAmukAdiphaDDakagrahaNaM kRtam ?- aprastutaiva phaDakArUpaNeti bhAvaH / pratividhAnamAha- 'pAyamityAdi' anugAmIni, apratipAtIni ca phaDDakAni yasmAt prAyastIvANi bhavanti, itarANi tvananugAmIni, pratipAtIni ca prAyo mandAni, mizrANi tUbhayasvabhAvAni; ataH phaDDakamarUpaNAomiyaM tIva-mandadvAratA gamyata eveti // 746 // atha matAntaramupadarya tasyApyaviruddhatAmAha aNNe paDivAyu-ppAyadAra evANugAmiyAINi / nara-tiriyaggahaNeNaM ahavA dosuM pi na viruddhaM // 747 // * cyavata evaM pratipAtI ananugAmI cyutaH punarbhavati / nara-tiryaggrahaNaM prAyo yat teSu vizuddhisaMklezAt // 745 // 2 gAthA 739 / grahaNamanugAmikAdInAM kiM kRtaM tIva-mandacintAyAm / prAyo'nugAminiyatAni tIvrANi mandAni ca yaditarANi // 756 // 4 gha.cha. yAmapi tI' / anye pratipAto-tpAdadvAra evA'nugAmikAdIni / nara-tiryaggrahaNenA'thavA dUyorapi na viruddham // 747 // // 366 // Jan Education intem For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SIDHA vizeSA0 // 367 // anye tvAcAryAH 'phaDA ya asaMkhejjA' ityAdigAthayA tIva-mandadvAramabhidhAyAnantarameva vakSyamANe pratipAto-tpAdadvAra eva 'phaMDDA ya ANugAmI' ityAdigAthoktAnugAmukAdIn bhedAnAcakSate / kena kAraNena ta evamAcakSate ?, ityAha- 'naratiriyaggahaNeNaM bRhadvAttiH / ti' / idamuktaM bhavati-pratipAto-tpAdayostirya-manuSyAvadhereva ghaTanAt tadviSayameva pratipAto-tpAdadvAram / ato nara-tiryaggrahaNAdete'pyAnugAmikAdayo bhedAH pratipAto-tpAdadvArAnta vina evaH ityanyAcAryAbhiprAyaH / athavA dvayorapi tiivrmnd-prtipaatotpaaddvaaryo| ridamAnugAmukAdibhedakathanamarthato na kizcid viruddham , tIvra-mandasvarUpe, pratipAto-tpAdavati cAvadhAvanugAmukAdibhedAnAM ghaTanAt // iti gAthASTakArthaH // 747 // // gataM tIvra-mandadvAram // atha pratipAto-tpAdadvAramAhabAhiralaMbhe bhajjo davve khette ya kAla-bhAve ya / uppAya-paDivAo vi ya tadubhayaM cegasamayeNaM // 748 / / avadhimato bahirvAyo yo'vadhistasya lAbhaH prAptirutpattistasmin bAhyAvadhilAbhe bhAjyo bhajanIyaH / ko'sau ?, ityAhautpAdaH, pratipAtaH, tadubhayaM caikasamayena / ka viSaye ya utpAdAdayaH 1, ityAha- dravya-kSetra-kAla-bhAveSu // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH / / 748 // atha bhASyambAhirao egadiso phaDDohI vAhavA asaMbaddho / davvAIsu bhayaNijjA tatthuppAyAdao samaye // 749 // iha bAhyAvadhirucyate / kaH ?, ityAha- yo'vadhimata ekasyAM dizi bhavati / athavA'nekAsvapi dikSu yaH phaDakAvadheranyo'nyaM / vicchinnaH sAntaro bhavati, so'pi bAhyAvadhiH, tadyathA- / athavA, sarvataH parimaNDalAkAro'pyavadhiryo'vadhimato jIvasyAGgulamAnAdinA va kSetravyavadhAnena sarvato'saMbaddhaH so'pi bAhyAvadhistadyathA- iti tAvad bhASyakAra-cirantanaTIkAkRtAmabhiprAyaH / AvazyakacUrNikAra // 367|| 1 gAthA 438 / 2 gAthA 7393 bAhyalAbhe bhAjyo dravye kSetre ca kAla-bhAvayozca / utpAda-pratipAtAvapi ca tadubhayaM caikasamayena // 748 // * bAsata ekadikaH phahakAvadhirvA'thavA'saMbaddho / nyAdiSu bhajanIyAstatrotpAdAdayaH samaye // 59 // For Personal and Prevate Une Grey H om.jaineltrary.org Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA badatti: // 368 // stvAha- "bAhiralabho nAma jattha se Thiyassa ohiNNANaM samuppaNNa, tammi ThANe so ohinANaM na kiMci pAsai, te puNa ThANaM jAhe antariyaM hoi, taM jahA- aGguleNa vA, aGgulapuhatteNa vA, vihatthIe vA, vihatthipuhatteNa vA, evaM jAva saMkhijjehiM vA, asaMkhijehiM vA joyaNehiM tAhe pAsa esa bAhiralaMbho bhaNNai" anena bhASyoktastRtIyaH pakSa evaM likhitaH, AdyapakSadvayaM tu kimupalakSaNavyAkhyAnAccUrNI draSTavyam , Ahosvidanyat kizcit kAraNam ? iti kevalino vidantIti / tatra caivaMvidhe bAhyAvadhAvekasmin samaye dravya-kSetra-kAla-bhAveSu viSaye utpAdAdayo bhajanIyA iti / / 749 // kathaM bhajanIyAH 1, ityAha uppAo paDivAo ubhayaM vA hojja egasamaeNaM / kahamubhayamegasamaye vibhAgao taM na savvassa // 750 // iha kadAcidekasmin samaye utpAdo bhavati- pUrva svalpadravyAdiviSayo bAhyAvadhirutpannaH san vardhata ityarthaH- adhikAn dravyakSetra-kAla-bhAvAn pazyatIti bhAvaH / kadAcit tvekAsman samaye hIyate'sau- pUrvadRSTebhyo dravyAdibhyo hInAMstAn pazyatItyarthaH / kadAcit tUtpAda-pratipAtalakSaNamubhayamapyekasmin samaye bhavet , yato bAhyAvadhirdezAvadhirayam, tatazca yadaivakadike bAhyAvadhau tirazcInaM saMkocalakSaNaH pratipAtastadaivAgrato vRddhirUpa utpAdo bhavatiH yadA cAgrataH saMkocastadaiva tirazcInaM vistrH| evaM sAntarAnekadikke'pi | bAhyAvadhau yadaivaikasyAM dizyadhikasyaivotpAdastadaivA'nyasyAM pratipAtaH / evaM ca valayAkAre sarvatodike'pi bAhyAvadhau yatraiva samaye ekasmin deze valayasya vistarAdhikyalakSaNa utpAdastatraiva samaye'nyasyAM dizi valayasya saMkocalakSaNaH pratipAtaH, ityAdiprakAreNotpAdAdayo'traikasamaye bhjniiyaaH| atra paraH prAha- 'kahamubhayamityAdi' kathamutpAta-pratipAtaviruddhadharmadvayalakSaNemubhayamekasyaikasmin samaye yuktam ?-na ghaTata evaitaditi parasyAbhiprAyaH / atrottaramAha- 'vibhAgao taM na sabassa tti' / idamuktaM bhavati- yadi hi sarvasyA'pyavadheyugapadevotpAdapratipAtAvabhyupagamyeyAtAm , tarhi syAd virodhaH, etacca nAsti, vibhAgato dezatastadabhyupagamAt / / 750 // bAjhalAbho nAma yantra tasya sthitasyAvadhijJAnaM samutpanna, tasmin sthAne tasyAvadhijJAnaM na kiJcit pazyati tatpunaH sthAnaM yAvadantaritaM bhavati, tadyathAagulena vA, azulapRthaktvena vA, vitastyA vA, vitastipRthaktvena vA, evaM yAvat saMkhyayairvA, asaMkhyeyairvA yojanastAvat pazyati, eSa bAhyalAbho bhnnyte| 2 ka. 'va lkssitH'| 3 utpAdaH pratipAta ubhayaM vA bhavedekasamayena / kathamubhayamekasamaye vibhAgatastad na sarvasya // 750 // 4 gha.cha. 'kato di' / 5 gha.cha. 'nnme'| SOICER // 368 // For Personal and Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 369 // DONDHABBATEST katham ?, ityAha dAvAnalo vva katthai laggai vijjhAi samayamannato / taha koi ohideso se jAyai, nAsae biiio||751|| yathA hi dAvAnalo yadaivaikataH zuSkakuza-stambAdau lagati dIpyate, tadaivA'nyato dagdhazuSkatRNAdike deze vidhyAyati nirvAti tathA'syApi bAhyAvadheH sadezatvAt ko'pi dezo jAyate- vRddhimAsAdayati, anyastu ko'pi dezastasminneva samaye nazyati hIyate / iti nehotpAda-pratipAtau yugapad virudhyate // iti gAthAtrayArthaH // 751 // athaitAvevotpAda-pratipAtAvabhyantarAvadhau nirUpayitumAha abhitaralaDIe tadubhayaM natthi egasamayeNaM / uppA paDivAo vi egayaro egasamayeNaM // 752 // yasya nairantaryeNa sarvatobhAvinovadhestadvAn jIvo'bhyantare vartate, asAvabhyantarAvadhiruktaH, tallabdhau tatmAptau punastadubhayaM pratipAto-tpAdadvayaM yugapadekasamayena nAsti / ayaM hyabhyantarAvadhiH pradIpaprabhApaTalavadavadhimatA jIvena saha sarvato nairantaryeNa saMbaddho'khaNDo dezarahita ekasvarUpaH, ata evA'yaM saMbaddhAvadhirdezAvadhizcocyate, tathA coktaM cUrNI- " tattha abhiMtaraladdhI nAma jattha se Thiyassa ohinnANaM samuppaNNaM, tato ThANAo Arambha so ohinnANI niraMtarasaMbaddhaM saMkheja vA asaMkheja vA khittao ohiNA jANai pAsai, esa abhitaraladdhI" iti / asmiMzcaivaMvidhe ekasminnakhaNDe'bhyantarAvadhAvekasmin samaye pratipAto-tpAdayorekatara eva bhavati, na tu yugapadevobhayaM, sadezatvaprasaGgAt , ekasyaivaikadA viruddhadharmA'yogAca; tathAhi-nirAvaraNe sarvataH prasRte pradIpaprabhApaTale ekasmin samaye saMkoca-vistArayorekatara eva bhavati, na tvekasyAM dizi saMkocaH, anyasyAM tu vistaraH, ityevaM yugapadekasamaye saMkoca-vistarau bhavataH, evamatrApIti bhAvaH / etadevAha- 'uppA paDivAo vi ya' ityAdi // iti niyuktigAthArthaH / / 752 / / atha bhASyam PREPRESPAPERIO hAphamAja , dAvAnala iva kutracillagati vidhyAyati samakamanyataH / tathA kazcidavadhidezastasya jAyate, nazyati dvitIyaH // 751 // 2 gha. cha. 'biio'| 2 abhyantaralandhI tadubhayaM nAstyekasamayena / utpAdaH pratipAto'pyekatara ekasamayena // 752 // 4 tatrA'bhyantaralabdhi ma yatra tasya sthitasyAvadhijJAnaM samutpannam , tataH sthAnAdArabhya so'vadhijJAnI nirantarasaMbaddhaM saMkhyeyaM vA'saMkhyeyaM vA kSetra- to'vadhinA jAnAti pazyati, eSA'bhyantaralabdhiH / 369 / / ja Jan Education Internation For Personal and Private Use Only IPRMIww.jaineltrary.org Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 370 // Jain Educationa Internation abhitaralI sA jattha paIvappabha vva savvatto / saMbaddhamohinANaM abbhaMtarao'vahInANI || 753 // gatArthaiva, navaraM 'saMbaddhamityAdi' avadhijJAnaM jIve saMbaddhaM sarvato bhavati, avadhijJAnI tvavadhijJAnasyA'bhyantarato bhvtiiti||753|| bRhdvRttiH| athAtrotpAda-pratipAtavidhimAha uppAo vigamo vA dIvassa va tassa nobhayaM samayaM / na bhavaNa-nAsA samayaM vatthussa jamegadhammeNaM // 754 // abhihitArthaiva, navaraM yasmAd vastuno dravyasyaikena dharmeNa svabhAvena samakaM yugapad na naiva bhavana- nAzau utpAda vyayau kadAcanApi bhavataH / na hyaGgulidravyaM yenaivarjutvadharmeNa Rju prAJjalaM bhavati, tenaiva vyetIti yujyate, viruddhatvAt : dharmAntareNa tvekasyaikakAlamapi yujyete utpAda - vyayau yathA tadevA'GgulidravyaM yasminneva samaye Rjutayotpadyate, tasminneva samaye vakratayA vinazyati, dravyatayA tvavasthitamevAsssta iti / / 754 // etadevAha - upAya - vyaya dhuvayA samayaM dhammaMtareNa na viruddhA / jaha riu vakkaMgulitA sura-nara- jIvattaNAI vA // 755 // uppajjai riuyAe nAsai vakkattaNeNa tassamayaM / na tammi ceva riuyAnAso vakkattabhavaNaM ca // 756 // gatArthe eva, navaraM tatpratyayaH pratyekamabhisaMbadhyate, yathA RjutA, vakratA, aGgulitA ceti; etatritayamapi yugapad dharmAntareNa na viruddham | yadi vA yathA ko'pi mRtaH sAdhuryasminneva samaye devatvenotpadyate tasminneva naratvena vinazyati, jIvatvena punaravatiSThate / evamihAspi yugapad dharmAntareNotpAdAdayo na virudhyante / na tvekenaiva dharmeNa yugapat te yujyante, tadevAha - 'na u tammItyAdi' na punaretad yujyate / kim ?, ityAha- 'riuyetyAdi' yasminneva samaye'GgulyA RjutA jAyate, tasminneva samaye tasyA RjutAyA nAzo bhavati, bhAvivakratvasya bhavanaM ceti / evaM hi 'RjutA RjutvadharmeNotpadyate, tenaiva dharmeNa tasminnevotpattisamaye sA vinazyati' ityabhyupagataM bhavati, dUraviruddhaM caitat / / 755 / / 756 // 1 abhyantaralabdhiH sA yatra pradIpaprabheva sarvataH / saMbaddhamavadhijJAnamabhyantarato'vadhijJAnI // 753 2 utpAdo vigamo vA dIpasyeva tasya nobhayaM samakam / na bhavana-nAzau samakaM vastuno yadekadharmeNa // 754 // 3 utpAda-vyaya-dhruvatA samakaM dharmAntareNa na virudvA / yathA Rju vakrA 'GgulitA sura-nara-jIvatvAni vA // 755 // utpadyate RjutayA nazyati vakatvena tat samakam / na tu tasminnevarjutAnAzo vakratvabhavanaM ca // 756 // 4 ka. kha.ga. 'u caiva tammi ri' / For Personal and Private Use Only // 370 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 37 // katham ?, ityAhaleddhattalAbhanAso jujjai lAbho ya tassa samaeNaM / jai tammi ceva nAso niccaviNaDhe kuo bhavaNaM 1 // 757 // savvuppAyAbhAvA tadabhAve ya vigamo bhave kassa ? / uppAya-vvayAbhAve kA'vaDhiI savvahA suNNaM // 758 // labdha Atmano lAbhaH sattA yena tallabdhAtmalAbha prAptasvasattAka, tasyaivetthaMbhUtasya vastuno nAzo yujyate / na hyanAsAditasattAkasya kharaviSANasya vinAza iti vaktuM yujyate / AtmalAbhazca tasya vastunaH samayena bhavati / yadi ca yasminneva samaye RjutvadharmeNa RjutA samutpadyate, tasminneva samaye tenaiva dharmeNa sA vinazyatItyabhyupagamyate, tavaM sarvadaivotpattyabhAvAd nityavinaSTe kadAcidapyanavAptAtmalAbhe vastuni kuto bhavanaM sattArUpam ?- na kutazcidityarthaH / tataH kim ?, ityAha- 'savvuppAyetyAdi' tata itthaM sarvadaiva vinAzAghrA| tatvAd nityameva ca vastUnAmutpAdAbhAvaH prasajati, tathAca sati kasya vigamo vinAzo bhavet ?; yadi hi kizcidutpannaM syAt tadA tasya kadAcidapi vinAzo yujyeta, itarathA tu kasya vinAzaH ? iti bhAvaH / utpAda-vyayAbhAve ca 'kA'vahii tti' kA'vasthitiH ?, | tathAhi- yadutpAda-vyayazUnyaM tasyA'vasthitirapi nAsti, yathA kharaviSANasya, tacchnyaM ca vastUktayuktarbhavataH samApatati, iti kutastasyA'vasthitiH ? / evaM ca sati sarvathA zUnyaM jagattrayamidaM pAmoti; tathAhi- utpAda-vyaya-dhrauvyarahitaM vastu nAstyeva, satvAdyayogAt , kharaviSANavaditi // 757 // 758 // ___ athA'gretananiyuktigAthAsaMbandhaM bhASyakAraH svata eva kurvannAha devvAINaM tiNhaM puvvaM bhaNio paropparanibaMdho / iha davvassa guNeNaM bhaNNai davvAsio jaM so // 759 // atraiva pUrva 'saMkheja maNodavve bhAgo logapaliyassa bodhavvo' ityAdinA dravya-kSetra-kAlalakSaNatrayasya parasparanibandho'bhihitaH / iha tUtpAda-pratipAtadvAra evaM prasaGgato dravyasyaiva guNena sahA'yamucyate, na tu kSetra-kAlayoH, yato dravyAzrito'sau, na tu kssetr-kaalaashritH|| iti gAthAsaptakArthaH // 759 / / PRADEEPISAMPCADARAP 1 labdhAtmalAbhanAzo yujyate lAbhazca tasya samayena / yadi tasminneva nAzo nityavinaSTe kuto bhavanam // 757 // sarvotpAdAbhAvAt tadabhAve ca vigamo bhavet kasya ? 1 utpAda-vyayAbhAve kA'vasthitiH sarvathA zUnyam // 758 // 2 ka. ga. 'yujyate i'| 3 cyAdInAM trayANAM pUrva bhaNitaH parasparanivandhaH / iha gubyasya guNena bhaNyate dravyAzrito yat saH // 759 // 4 gAthA 669 / // 371 // For Peso Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 372 // Jain Education Internation tadevAha - devvAo asaMkhejje saMkhejje yAvi pajjatre lahai / do pajjave duguNie lahai ya egAo davAo ||760|| idaM paramANvAdi dravyamekaM pazyannavadhijJAnI tatparyAyAnekaguNakAlakAdIn utkRSTato'saMkhyeyAn vimadhyamataH saMkhyeyA~llabhate prAmoti, pazyatIti tAtparyam / jaghanyatastu dvau paryAyau dviguNitAvekasmAd dravyAllabhate - sAmAnyato varNa- gandha-rasa- sparzalakSaNAMzcaturaH paryAyAn jaghanyata ekasmin dravye pazyati, na tvekaguNakAlakAdIn bahUnityarthaH / ekadravyagatAnutkRSTato'pyanantaparyAyAn na pazyati, kintvasaMkhyeyAneva ananteSu dravyeSu samuditeSvanantAMstAn pazyatyeva / iti niyuktigAthArthaH / 760 / / atha bhASyam egaM davvaM pecchaM khaMdhamaNuM vA sa pajjave tassa / ukkosamasaMkhijje saMkhijje pecchae koi // 761 // do pajjave duguNie savvajahaNNeNa pecchae te ya / vaNNAI ya cauro nANaMte pecchai kayAi // 762 // gatArthe eva / / 761 / / 762 / / || avasitamutpAda-pratipAtadvAram // atha jJAna-darzana-vibhaGgalakSaNadvAratrayaM yugapadabhidhitsurAha sAgAramaNAgArA ohi vibhaMgA jahaNNayA tulA / uvarimavejjesu pareNa ohI asaMkhejjo // 763 // ihA'vadhivicAre prastuta etaccintyate yaduta - kimiha jJAnam ?, kiMvA darzanam 1 ko vA vibhaGgaH 1; kiM vA parasparatastulyam, adhikaM ca ? iti / tatra yo vastuno vizeSarUpagrAhakaH sa sAkAraH, sa ca jJAnamiSTaM samyagdRSTe :: mithyAdRSTastu sa eva vibhaGgajJAnam | yastu sAmAnyarUpagrAhakaH, ayamanAkAraH, viziSTAkArAgrahaNAt sa ca darzanam / tadihagAthAyAM sAkAragrahaNenA'vadhijJAnaM gRhItam, anAkAragrahaNena 1 dravyAdasaMkhyeyAn saMkhyeyAMzcApi paryavallabhate / dvau paryAyau dviguNitI labhate caikasmAd dravyAt // 760 // 2 ekaM dravyaM prekSamANaH skandhamaNuM vA sa paryaMvAMstasya / utkRSTato'saMkhyeyAn saMkhyeyAn prekSate kazcit // 761 // paryo dviguNita sarvajaghanyena prekSate tAMzca / varNAdIMzca caturo nA'nantAn prekSate kadAcit // 762 // 3 . cha. 'saMkheje' / 4 sAkArA nAkArAvavadhi-vibhaGgau javanyako tulyau / uparimamaiveyakeSu pareNA'vadhirasaMkhyeyaH // 763 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 372 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. // 373| | tvavadhidarzanam , vibhaGgagrahaNena tu vibhaGgajJAnam / ata eva jJAna-darzana-vibhaGgalakSaNaM dvAratrayamidaM bhavati / tatra cAvadhijJAna-darzane, tathA vibhaGgajJAnaM, tasya ca saMbandhi yat keSAzcinmatenA'vadhidarzanam / te ca pRthak svasthAne ; parasparApekSayA parasthAne cA'vadhi-vibhaGgayojJAna-darzane bhavanapatidevebhya Arabhya yAvaduparitanoveyakavimAnAni tAvat , jaghanyAbhyAmArabhya yAvaduparimoveyakavimAnocitAvadhi-vibhaGgotkRSTatAprAptiH, tAvat kSetrAdilakSaNaM viSayamAzritya tulye bhvtH| idamuktaM bhavati-bhavanapatidevebhya Arabhya yAvaduparitanauveyakavimAnavAsino devAstAvad ye ye jaghanyatulyasthitayo devAstattatsaMbandhinI jaghanye avadhivibhaGgajJAna-darzane kSetrAdirUpaM viSayamAzritya parasparatastulye bhavataH ; madhyamatulyasthitInAM ca madhyame te tathaiva tulye bhavataH; utkRSTatulyasthitInAM tUtkRSTe te tathaiva tulye bhvtH| 'pareNa ohI asaMkhejjo tti' graiveyakavimAnebhyastu parato'nuttaravimAneSvavadhidarzanarUpo'vadhireva bhavati, na tu vibhaGgajJAnam , mithyAdRSTereva tatsadbhAvAt , anuttarasureSu ca mithyAdRSTerabhAvAt / sa cA'nuttarasurAvadhiH kSetrataH kAlatazcA'saMkhyeyo'saMkhyAtaviSayo bhavati, dravyabhAvastvanantaviSaya iti / iha ca tiryag-manuSyANAM tulyasthitInAmapi kSayopazamatIvra-mandatAdikAraNavaicitryAt kSetra-kAlaviSaye'pyavadhivibhaGgajJAna-darzanayorvicitratA, na punastulyataiva, itIha deveSveva tayoriyaM pratipAditeti vibhAvanIyam / / iti niyuktigAthArthaH / / 763 // atha bhASyamsavisesaM sAgAraM taM nANaM, nivvisesamaNagAraM / taM dasaNaM ti tAiM ohi-vibhaMgANa tullaaiN|| 764 // Arabbha jahaNNAo uvarimagevejagAvasANANaM / parao'vahinANaM ciya na vibhaMgamasaMkhayaM taM ca // 765 // gatArthe eva // 764 // 765 // // gataM jJAna-darzana-vibhaGgadvAratrayam // atha dezadvArAbhidhAnAyAha 'neraiya-deva-titthaMkarA ya ohissabAhirA hoMti / pAsaMti savvao khalu sesA deseNa pAsaMti // 766 // 1 ka.ga. 'ye j'| 2 ka.ga. 'statsaM' / 3 savizeSa sAkAra tajjJAna, nirvizeSamanAkAram / tad darzanamiti te avadhi-vibhaGgayostulye // 764 // Arabhya jaghanyAduparimaveyakAvasAnAnAm / parato'vadhijJAnameva na vibhaGgo'saMkhyakaM taca // 765 // / mairayika-deva-tIrthakarAvAvadheravAyA bhavanti / pazyanti sarvataH khalu zeSA dezena pazyanti // 766 // // 373 // Jan Education interna For Personal and Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SOCIA vizeSA0 bRhadattiH / // 374 // nArakAH, devAH, tIrthaGkarAcAvadhijJAnasyA'vAdyA bhavanti, avadhyupalabhyasya kSetrasyAntarvartante, abhyantaravartina eva bhavantItyarthaH / ata evA'vAhyAvadhaya evaite pratipAdyante, avadhiprakAzitakSetrasya pradIpA iva nijanijaprabhApaTalasya naite bahirbhavantItyarthaH / tathA'vadhinA pazyantyavalokayanti, khaluzabdasyA'vadhAraNArthatvAt sarvata eva sarvAskheva dikSu vidikSu ca, na tu dezata ityrthH| zeSAstiryag-manuSyA | dezenetyekadezena pazyanti / tatra vAkyAvadhAraNavidheriSTataH pravRtteH zeSA eva dezataH pazyanti, na tu zeSA dezata eveti draSTavyam , zeSAstiryag-manuSyAH sarvato dezatazca pazyantIti bhAvaH / athavA pUrvArdhamanyathA vyAkhyAyate- nAraka-deva-tIrthaGkarA avadherabAhyA bhavantIti ko'rthaH?- avadhijJAnavanta evA'mI bhavanti, avadhijJAnaM niyamena teSAM bhavatItyarthaH / tatra kimamI tenA'vadhinA sarvataH pazyanti, dezato vA ?, iti saMzaye satyAha- 'pAsaMti' ityAyuttarArdham / asya vyAkhyA tathaiva // iti niyuktigAthArthaH // 766 // atha prathamaM vyAkhyAnaM tAvad bhASyakAro'pyAha ohiNANakkhettebhaMtaragA hoMti nArayAIyA / savvadiso'vahivisao tesiM dIvappabhovammo // 767 // uktAthaiva // 767 // cAlanA-pratyavasthAne pAhaabhiMtara tti bhaNie bhaNNai pAsaMti savvao kIsa ? / oyai jamasaMtayadiso aMto vi Thiona savvatto // 768 // navavadherabAhyA bhavanti, ityavadhyupalabdhakSetrasyAbhyantare nArakAdayo vartanta iti prathamapakSe vyAkhyAtam / evaM cokte sati 'pazyanti sarvataH' iti kimartha bhaNyate ?; ye hyavadhiprakAzitakSetrasya madhye vartante, te sarvataH pazyantyeva, iti gatArthatvAdatiricyata evedamiti parAbhiprAyaH / atra mUrirAha- 'oyaItyAdi' saMtatA nirantarAlAH sarvA dig-vidiglakSaNA dizaH prakAzaviSayabhUtA yasyA'vadherasau saMtatadiko'vadhiravAhyAvadhirityarthaH, na vidyate saMtatadikko'vadhiryasyA'sAvasaMtatadiko'vadhimAn bAhyAvadhiyuktaHsAdhvAdirityarthaH / ayaM yasmAd 'na oyai tti' na pazyati, katham ?, sarvataH / kathaMbhUtaH san ?, ityAha- avadhidyotitakSetrasyAntarmadhye'pi sthitaH, tasmAt kartavyaM 'pAsaMti sabao khalu' iti / idamuktaM bhavati- 'phaMDohI vA'havA'saMbaddho' ityanena granthena yaH prAk pratipAdito 1 avadhijJAnakSetrAbhyantarakA bhavanti nArakAdikAH / sarvadiko'vadhiviSayasteSAM dIpaprabhaupamyaH // 767 // 2 ka.ga. 'ttambhita' / 3 abhyantara iti bhaNite bhaNyate pazyanti sarvataH kasmAt / pazyati yadasaMtatadiko'ntarapi sthito na sarvataH // 766 // 4 ka.ga. 'kiNbhuu'| 5 gAthA 766 / 6 gAthA 749 // // 37 // SITESTATISTENSION PARIRADIOHINDotars Jan Education Intemat For Don Penny Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAkamakarasAhAra vizeSA0 // 375 // bihAra PLOOSEBARE dvividho bAhyAvadhiH phaDakAvadhiH, asaMbaddhavalayAkArakSetraprakAzakAvadhizcetyarthaH, tadvAn sAdhvAdiravadhyupalabdhakSetrasyAntaHsthito'pi na sarvataH pazyati, antarAlAdarzanAt / atastavyavacchedArtha kartavyaM 'pazyanti sarvataH' iti / Ai- nanvayamasaMtatadikkAvadhiravAdyAvadhireva na bhavati, bAhyAvadhitvenaiva prAk pratipAditatvAt , tat kimetabyavacchedapareNa 'pAsaMti' ityAdyupAdAnena / satyam , samayaparibhASitavAdyAvadhitvamatra nAsti, lokarUDhaM tvavadhiprakAzitakSetramadhyavartitvamAtramatrApi vidyate, ityetadvyavacchedArtha 'pAsaMti' ityAdi sthitam / ityalaM vistareNeti // 768 // atha dvitIyavyAkhyAnaM, tatra prerya cAha 'niyayAvahiNo abhitara tti vA saMsayAvaNoyatyaM / to savvao'bhihANaM hou kimabhiMtaraggahaNaM // 769 // 'vA' ityathavArthaH, sa ca vyAkhyAnAntarasUcakaH / tatra nArakAdayo'vadherabAhyA abhyantarA bhavantIti ko'rthaH ?, ityAha-niyatAvaghayo niyamanaiSAmavadhirbhavatyeveti / tarhi 'pAsaMti' ityAdi kimartham ?, ityAha- 'saMsayAvaNoyatyaM ti' 'kimate dezataH pazyanti, Ahosvit sarvataH' ityevaMbhUtasaMzayApanodArtha 'pazyanti sarvataH khalu' iti vAkyazeSaH / yadyevam , tataH saMzayApanodArtha sarvato'bhidhAnamevA'stu, kimabhyantaragrahaNena ? iti // 769 // atrottaramAha abhiMtara ti teNaM niyayAvahiNo'vasesayA bhiyaa| bhavapacca yAivayasA siddhe kAlassa niyamo'yaM // 770 // yadi sarvatograhaNena nArakAdInAM dezadarzanaM nirAkRtya saMzayo nirasta iti brUSe, tena tarhi bhoH preraka ! 'abhyantarA abAhyA' ityanena niyatAvadhayo niyamenA'vadhimanto nAraka-deva-tIrthakarAH, avazeSAstu tiryaga-manuSyA bhajanIyAH- avadhiyuktAstadrahitA vA bhavantIti pratipAditaM draSTavyam / sarvagrahaNena hi sarvadezadarzanaviSaya eva saMdeho nivartyate, niyatAvadhitvaM punaramISAM na labhyate / atastatpratipAdanArtham ,'avadheravAhyA bhavanti' ityetad vacanamiti bhAvaH / tatraitat syAt "bhavapratyayo nAraka devAnAm" ityAdivacanAt , , yathA "tIhiM nANehiM samaggA titthayarA jAva hoti gihavAse" ityAdivacanAcca siddhameva nAraka-deva-tIrthakarANAM niyatAvadhitvam / takiniyatAvadhayo'bhyantarA iti vA saMzayApanodArtham / tataH sarvato'bhidhAnaM bhavatu kimabhyantaragrahaNam // 069 // // 375 // 2 abhyantarA iti tena niyatAvadhayo'vazeSakA bhAjyAH / bhavapratyayAdivacasA siddhe kAlasya niyamozyam // 770 // 3 tatvArthasUtre 1,22 / / trIbhirjAnaiH samanAstIrthakarA yAvad bhavanti gRhavAse / GoicroOOS For Peso Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA 0 // 376 // Jain Education Internatio manena ?, ityAzaGkayAha - bhavapratyayAdivacasA siddhe'mISAM niyatAvadhitve 'ohissabAhirA hoMti' iti kAlasya niyamo'yaM vidhIyate / idamuktaM bhavati bhavapratyayAdivacanAt sidhyati niyamena nArakAdInAmavadhimazvam paraM na jJAyate - 'kimAbhavakSayamamISAmavadhirbhavati, Ahosvit kiyantamapi kAlaM bhUtvA'sau pratipatatIti / tataca 'ohissa bAhirA hoMti' ityanena kAlaniyamaH kriyate - sarvadA sarvakAlAvadhirbhavati, na tvantarAle'pi pratipatatIti / Aha- yadyevam tIrthakRtAM sarvakAlAvasthAyitvamavadhervirudhyate, kevalotpattau tadabhAvAt / na teSAM kevalotpattAvapi vastutastatparicchedasyA'pyanaSTatvAt sutarAM kevalajJAnena saMpUrNAnantadharmAtmakavastuparicchitteH, chadmasthakAlasya vA vivakSitatvAdadoSaH / ityalaM vistareNeti // 770 // "sesA deseNa pAsaMti' ityetad vyAcikhyAsurAha sesa cciya deseNaM na u deseNeva sesayA kiMtu / deseNa savvao vi ya pecchaMti narA tirikkhA ya // 771 // gatArthaiva // iti gAthApaJcakArthaH // 771 // // gataM dezadvAram // atha kSetradvAramabhidhitsurAha "saMkhejjamasaMkhejjo purisamabAhAe khettato ohI / saMbaddhamasaMbaddho logamaloge ya saMbaddho // 772 // 'khetao ohI saMbaddhamasaMbaddho ti' iha kSetrato'vadhiravadhimati jIve pradIpe prabhApaTalamiva saMbaddho lagno bhavati jIvAvandhakSetrAdArabhya nirantaraM draSTavyaM vastu prakAzayatItyarthaH / kazcit punaratiprakRSTatamovyAkulAntarAlavartipradeza mullaGghya dUrasthitabhizyAdipratiphalitapradIpaprabheva jIve'saMbaddho bhavati / kayA hetubhUtayA'saMbaddhaH 1, ityAha- makArasyA'lAkSaNikatvAt 'puruSAvAdhayA' itipUrNa: sukha-duHkhAnAmiti puruSaH, puri zarIre zayanAd vA puruSo jIvaH, abAdhanamavAdhAntarAlamityarthaH, puruSAdabAdhA puruSAvAdhA tayA hetubhUtayA'saMbaddha iti hetvarthe tRtIyA / sa ca saMbaddho'saMvaddhA'vadhiH kSetrataH kiyAn bhavati 1, ityAha- saMkhyeyo'saMkhyeyatha- yojanApekSayA saMkhyeyAni, asaMkhye 1 gAthA 766 / 2 zeSA eva dezena na tu dezenaiva zeSakAH kintu / dezena sarvato'pi ca prekSante narAstiryaJcaca // 771 // 3 saMkhyeyo'saMkhyeyaH puruSA'vAdhayA kSetrato'vadhiH / saMbaddhA saMbaddho loke'loke ca saMvaddhaH // 772 // For Personal and Private Use Only bRhadvRttiH / // 376 // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ natara yAni vA yojanAni pratyekaM bhavatItyarthaH / kayA saha ?, ityAha- 'puruSAvAdhayA' ityevaM sahArthatRtIyayA puruSAvAdhApadamatrApi yojyate; vizeSA0 na kevalamavadhiH saMkhyeyAni, asaMkhyeyAni vA yojanAni bhavati, kiM tarhi , puruSAdyantarAlarUpA bAdhA sA'pyetAvanmAnA bhavatI tyarthaH / idaM cAntaramasaMbaddha evA'vadhau bhavati, na tu saMbaddha, tatra saMbaddhatvenaiva tadasaMbhavAt / iha cAsaMbaddhe'vadhAvantare caM cturbhnggikaa||377|| saMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, saMkhyeyamantaramasaMkhyeyo'vadhiH, asaMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, asaMkhyeyamantaramasaMkhyeyo'vadhiH EP ityevaM catvAro'pi bhaGgakAH saMbhavanti / saMbaddhe tvavadhau vikalpAbhAvaH, tadutthAnahetorantaralakSaNasya dvitIyapadasya tatrAbhAvAditi / ayaM cAvadhiloke'loke ca saMbaddho'pi bhavati, ityAha- 'logamaloge ya saMbaddho ti' iha lokazabdena lokAnto gRhyate / atrApi ca bhaGgacatuSTayam- tatra yo lokapramANAvadhiH sa puruSe saMbaddho bhavati, lokAnte ca ; yastu lokadezavartI abhyantarAvadhiH sa puruSe saMbaddho na lokAnte lokAnte saMbaddho na puruSa iti zUnyo'yaM bhaGgaH, yo hi lokAnte saMbaddhaH sa puruSe niyamAt saMbaddha eva bhavati, na tvasaMbaddha ityetadbhaGgakAsaMbhavaH, na lokAnte nApi puruSa saMbaddho bAhyAvadhiH, yastvaloke saMbaddhaH sa puruSe saMbaddha eva bhavatIti tatra bhaGgakAbhAvaH / / iti niyuktigAthArthaH / / 772 / / atha bhASyam ohI purise koI saMbaddho jaha pabhA va dIvammi / dUradhayAradIvayadarisaNamiva koi vicchiNNo // 773 // *saMkhijjamaseMkhijaM dehAo khittamaMtaraM kAuM / saMkhejjA-'saMkhejaM pecchai tadaMtaramabAhA // 774 // saMbaDA-'saMbaddho nara-loyaMtesu hoi caubhaMgo / saMbaddho u aloe niyamA purise vi saMbaddho // 775 // timro'pi gatArthAH, navaraM durAndhakAre bhityAdipratiphalitadIpakasya darzanaM tadiva vicchinnaH / 'tadaMtaramabAha tti' tayordehA-'vadhiprakAzyakSetrayorantaraM tadabAdhocyata iti / / 773 / / 774 // 775 // // avasita kSetradvAram / / 1 ka.ga. vadheH sN'| 2 ka.ga. vanti kiM' / 3 avadhiH puruSa kazcit saMbaddho yathA prabheva dIpe / dUrAndhakAradIpakadarzanamiva kazcid vicchinaH // 7 // // F saMkhyeyamasaMkhyeyaM dehAt kSetramantaraM kRtvA / saMkhyeyA-'saMkhyeyaM prekSate tadantaramabAdhA // 774 // saMbaddhA'saMbaddho nara-lokAntayorbhavati caturbhaGgaH / saMvatsva loke niyamAt puruSe'pi saMbaddhaH // 775 / / 4 gha.cha. 'sNkhej'| // 377 // 18 Jan Educ a tion For Personal and Private Use Only HAMww.janeitrary.org Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 378 // gatidvAraM vibhaNiSurAha gai-neraiyAIyA heTThA jaha vaNiyA taheva ihaM / iDDhI esA vaNijai tti to sesiyAo vi // 776 // gatirnarakagatyAdikA, AdizabdAdaparo'pIndriyAdidvArakalApaH mAjhatipAditasvarUpo'tra parigRhyate / tatazca nArakAdigatyAdidvArANi yathA'dhastAt pUrva matijJAnaprarUpaNAprastAve 'gai-iMdie ya kAe joe vee kasAya-lesAsu, sammatta-nANa-' ityAdinA, tathA "saMtapayaparUvaNayA davapamANaM ca' ityAdinA ca pratipAditAni tathahApyavadhiSarUpaNAyAM vaktavyAni, yastu vizeSastaM bhASyakAraH svayameva vakSyati / eSA cAvadhijJAnalakSaNA RddhiH siddhAnte varNyate, ityato'nena saMbandhena zeSA apyAmaSidhyAdikA Rddhayotra varNyante // iti niyuktigAthArthaH // 776 // ___ atha gatyAdidvAreSu cintyamAnasyA'vadhijJAnasya matijJAnAd yo vizeSastaM bhASyakAraH prAha je paDivajaMti maiM te'vahinANaM pi samahiA aNNe / veya-kasAyAIyA maNapajavanANiNo ceva // 777 // sammA sura-neraiyA'NAhArA je ya hoMtipajjattA / te ciya puvvapavaNNA viyalA'saNNI ya mottUNaM // 778 // ye matijJAnasya pratipattAraH prAguktAH, ihA'vadhijJAnasyA'pi pratipattArasta eva draSTavyAH, kevalamatrAdhikA anye'pi kecit / te'vgntvyaaH| tadyathA- 'veya-kasAyAIya tti' vedAtItAH kaSAyAtItAzca- avedakA akaSAyiNazcetyarthaH, tathA, manaHparyAyajJAninazca, ityete matijJAnasya pUrvapratipannA evoktAH, iha tvavadheramI pratipattAro'pi bhavanti; yataH zreNidvaye vartamAnAnAmavedakAnAmakaSAyANAM ca keSAMcidavadhijJAnamutpadyate, yeSAM cAnutpannAvadhijJAnAnAM mati-zrutacAritravatAM prathamameva manaHparyAyajJAnamutpadyate, te manaHparyAyajJAnino'pi kecit pazcAdavadhijJAnasya pratipattAro bhavanti / aparaM ca, anAhArakA aparyAptakAzca matijJAnasya pUrvapratipannA evoktA na tu pratipadyamAnakAH, iha tu yeatipatitasamyaktvAstiryaG-manuSyebhyo deva-nArakA jAyante te'vadhijJAnasya pratipadyamAnakA api prApyanta ityAha- sammA sura-neraiyA'NAhArA je ya hotiSajatta tti / nanUktaH pratipadyamAnakeSu vizeSaH, pUrvapratipanneSu tu kA vArtA !, , gati-nairayikAdikA adhastAd yathA varNitAstaveha / RddhireSA varNyata iti tataH zeSikA api // 776 // 2 gAthA 409 / 3 gAthA 406 / 4 ye pratipadyante matiM te'vadhijJAnamapi samadhikA anye / veda-kaSAyAtItA manaHparyavajJAninava // 777 // . sampakvinaH sura-nairayikA anAhArA ye ca bhavantyaparyAptAH / ta evaM pUrvaprapannA vikalA-saMjJinazca muktvA // 778 // // 378 // For Personal and Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA si // 379 // ityAha- 'te cciya puvvapavaNNetyAdi' ya eva matijJAnasya pUrvapratipannA uktA avadhijJAnasyApi ta eva drssttvyaaH| kiM sarvathA ?, na, ityAha'viyaletyAdi' vikalendriyAn asaMjJipazcendriyAMzca muktvetyarthaH / ete hi sAsvAdanasamyagdRSTayo matijJAnasya pUrvapratipannA uktAH, avadhestu na pratipadyamAnakA nApi pUrvapratipannA bhavantIti bhAvaH // iti gAthAdvayArthaH // 777 // 778 / / // avasitaM gatyAdidvAram / / atha zeSIMvarNayitumAha Amosahi vipposahi khelosahi jallamosahi ceva / saMbhinnasoya ujumai savvosahi ceva bodhavA // 779 // cAraNa AsIvisA kevalI ya maNanANiNo ya pugvadharA / arahaMta-cakkavaTTI baladevA vAsudevA ya // 780 // tatrA''marSaNamAmarSaH saMsparzanamityarthaH, sa evauSadhiryasyA'sAvAmauSadhiH, karAdisaMsparzamAtrAdeva vyAdhyapanayanasamartho labdhilabdhimatorabhedopacArAt sAdhurevA''margauSadhirityarthaH / 'vipposahi tti' mUtra-purISayoravayavo vighuDucyate / anye tvAhuH- viD uccAraH, preti prasravaNam / khelaH zleSmA, jallo malaH, auSadhizabdena samAsakaraNAdikaM tathaiva, sugandhAzcaite viDAdayastallabdhimatAM draSTavyAH / iha cAtmAnaM paraM vA rogApanayanabuddhyA viDAdibhiH spRzataH sAdhostadrogApagamo draSTavyaH, prAguktA''marSalabdhirapi zarIraikadeze sarvasmin vA zarIre samutpadyate, tena cAtmAnaM paraM vA vyAdhyapagamabuddhyA parAmazatastadapagamo drssttvyH| 'saMbhinnasoya tti' yaH sarvataH sarvairapi zarIradezaiH zRNoti sa saMbhinna shrotaaH| athavA, zrotAMsIndriyANi saMbhinnAnyekaikazaH sarvaviSayairyasya sa tathA, ekatareNApIndriyeNa samastAparendriyagamyAnma viSayAn yo muNatyavagacchati sa saMbhinnazrotA ityarthaH / athavA, zrotAMsIndriyANi saMbhinnAni parasparata ekarUpatAmApannAni yasya sa tathA, zrotraM cakSuHkAryakAritvAccakSurUpatAmApannam , cakSurapi zrotrakAryakAritvAt tadrUpatAmApannam , ityevaM saMbhinnAni zrotAMsi sarvANyapi parasparaNendriyANi yasyAsau saMbhinnazrotA iti bhAvaH, ityatrApi sa evA'rthaH / athavA, dvAdazayojanasya cakravartikaTakasya yugapad bruvANasya, tattUryasaMghAtasya vA yugapadAsphAlyamAnasya saMbhinnA~llakSaNato vidhAnatazca parasparato vibhinnAn jananivahasamutthAn zaGkha-bherI-mANaka-DhakkAditUryasamutthAn vA yugapadeva subahUn zabdAn yaH zRNoti sa saMbhinnazrotAH / evaM ca saMbhinnazrotRtvalabdhirapi , AmoMSadhirviprauSadhiH zleSmIpadhirmalauSadhizcaiva / saMbhinna zrotA jumatiH sarvopadhizva boddhavyaH // 79 // 2 cAraNA mAzIviSA kevalinazca manojJAninazca pUrvadharAH / arha-cakravartino baladevA vAsudevAzca // 70 // 379 // SARALEKHOREHE Jan Education Internatio For Personal and Private Use Only andww.jaineltrary.org Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rao vizeSA0 // 38 // Rddhireveti / 'ujumai tti' RcI pAyo ghaTAdisAmAnyamAtragrAhiNI matiH RjumatiH, vipulamatyapekSayA kizcidavizuddhataraM manaHparyAya jJAnameva / 'savvosahi tti' sarva eva viD-mUtra-keza-nakhAdayo'vayavAH surabhayo vyAdhyapanayanasamarthatvAdauSadhayo yasya sa sarvauSadhiH athavA, sarvA AmoSadhyAdikA auSadhayo yasyaikasyApi sAdhoH sa tathA / evamete RddhivizeSA boddhvyaaH| tathA 'cAraNa tti' atizayavadgamanA-''gamanarUpAccAraNAccAraNAH sAtizayagamanA-''gamanalabdhisaMpannAH sAdhuvizeSA eva / te ca dvividhAH- vidyAcAraNAH, jaGghAcAraNAzca / tatra vidyA vivakSitaH ko'pyAgamastatpradhAnazcAraNo vidyAcAraNaH / asya ca yathAvidhi sAtizayaSaSThalakSaNena tapasA sarvadaiva tapasyato vidyAcaraNalabdhirutpadyate, tayA cAsAvita ekenotpAtena mAnuSottaraparvataM gacchati, caityAni ca tatra vandate / tato dvitIyenotpAtena nandIzvaranAmAnamaSTamadvIpaM gatvA caityAni vandate / tata ekenotpAtena pratinivRtya yataH sthAnAd gataH punastatrAgacchatIti / eSa tAvat tasya tiryggtivissyH| Urdhva tvita ekenotpAtena nandanavanaM gatvA tatra caityAni vandate, tato dvitIyenotpAtena meruzikharasthaM paNDakavanaM gatvA caityAni vandate / tatazcaikenotpAtena pratinivRttya yataH sthAnAd gataH punastatrA-14 ''gacchatIti / lUtAtantunivartitapuTakatantUn ravikarAn vA niAM kRtvA jaGghAbhyAmAkAzena caratIti jaGghAcAraNaH / asya ca yathAvidhi sAtizayA'STamalakSaNena vikRSTatapasA sarvadaiva tapasyato jaGghAcAraNalabdhirutpadyate / tayA cAsAvita ekanotpAtena trayodazaM rucakavaradvIpa gatvA tatra caityAni vandate / tato nivartamAno dvitIyenotpAtena nandIzvaramAgatya tatra caityAni vandate / tatastRtIyenotpAtena yataH sthAnAd gatastatrAgacchatIti / eSo'sya tiryaggativiSayaH / UrdhvaM tvita ekenotpAtena paNDakavanaM gatvA caityAni vandate / tato nivartamAno dvitIyenotpAtena nandanavane caityAni vanditvA tRtIyotpAtena yataH sthAnAd gatastatrA''gacchatIti / _ 'AsIvisa tti' Azyo daMSTrAstAsu viSaM yeSAM te AzIviSAH, te ca dvividhAH-jAtitaH, krmtshc| tatra jAtito vRzcika-maNDUkasarpa-manuSyajAtayaH, krameNa bahu-bahutara-bahutamaviSAH- vRzcikaviSaM putkRSTato'dhabharatakSetrapramANaM zarIraM vyAmotIti, maNDUkaviSaM tu bhatarakSetrapramANam , bhujaGgamaviSaM tu jambUdvIpapramANam , manuSyaviSaM tu samayakSatrapramANaM vapurvyAnoti / karmatastu paJcandriyatiryazcaH,manuSyAH, devAzcA'' sahasrArAditi / ete hi tapazcaraNAnuSThAnato'nyato vA guNata AzIviSavRzcika-bhujaGgAdisAdhyakamakriyAM kurvanti-zApoMdinA paraM vyApAdayantItyarthaH / devAzcA'paryAptAvasthAyAM tacchaktimanto draSTavyAH; te hi pUrva manuSyabhave samupArjitAzIviSalabdhayaH sahasrArAntadeveSvabhinavotpannA AparyAptAvasthAyAM prAgbhavikA''zIviSalabdhimanto mantavyAH; tataH paraM tllbdhinivRtteH| paryAptA api devAH zApAdinA paraM vinAzayanti, kintu labdhivyapadezastadA na pravartata iti / BREADERSHINISTRATEGORNO ASIAJARATARATRAaroKOOOKICICE // 380 // SHOCOCIEOS Jan Education Internat For Personal and Private Use Only Alwww.jaineltrary.org Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 38 // 'kavalItyAdi kevalinazca prasiddhAH / manaHparyAyajJAnigrahaNena ceha vipulamatirUpaM manaHparyAyajJAnaM gRhyate; RjumatirUpasya tasya prAgapi gRhItatvAt / tatra vipulaM bahuvizeSasaMkhyopetaM vastu manyate gRhNAtIti vipulamatiH, paryAyazatopetaM cintanIyaghaTAdivastu-vizeSagrA-RH hiNI mtirvipulmtirityrthH| Aha- nanu sAmAnyenaiva manaHparyAyazAnamekameva kiM na gRhItam , tenaikenApi gRhItena tdntrgtrjumtivipulmtivishessdvysNgrhsiddhH| atha vizeSadvayamidaM pRtham gRhItaM tathApi vyastaM kimityupAttam , ekasminneva sthAne etadupAdAnasya yujyamAnatvAt ? / satyam , kintu kutazcidatizayajJAnidRSTavicitrakAraNAd vicitrA bhagavataH sUtrasya viracanapravRttirityapreryamidamiti / pUrvANi dhArayantIti pUrvadharA daza-caturdazapUrvavidaH, kevalitva-manaHparyAyajJAnitva-pUrvadharatvAnAM ca RddhitvaM pratItameva, devendrANAmapi pUjyatvAditi / arhat-cakravarti-baladeva-vAsudevAnAmapi RddhimattvaM vikhyAtameva // iti niyuktigAthAdvayArthaH // 779 // 780 // athaitadyAkhyAnArtha bhASyakAraH mAha saMphurisaNamAmoso mutta-purIsANa vippuso vippo / anne viDi tti viTThA bhAsaMti ya pa tti paasvnn||781|| ee anne ya bahU jesiM savve ya surabhao'vayavA / rogovasamasamatthA te hoMti taosahipattA // 782 // jo suNai savao muNai savvavisae va savvasoehiM / suNai bahae va sadde bhinne saMbhinnasoo so // 783 // riju sAmaNNaM tamattagAhiNI rijumaI maNonANaM / pAyaM visesavimuhaM ghaDamettaM ciMtiyaM muNae // 784 // viulaM vatthuvisesaNamANaM taggAhiNI maI viulA / ciMtiyamaNusarai ghaDaM pasaMgao pajavasaehiM // 785 // aisayacaraNasamatthA jaMghA-vijjAhiM cAraNA muNao / jaMghAhiM jAi paDhamo nIsaM kAuM ravikare vi||786|| hdPREPARROROSCE jakAtAjanakaBASmAnusAra ka.ga. 'tyAnaM bhaa'| 2 saMsparzanamAmoM mUtra-purISayorvigu viguD / anye viDiti viSThA bhASante ca preti prasravaNam // 741 // evAvanye ca bahavo yeSAM sarve ca surabhayo'vayavAH / rogopazamasamarthAste bhavanti tadoSadhiprAptAH // 782 // yaH zRNoti sarvato jAnAti sarva viSayAn vA sarvazrotobhiH / zRNoti bahukAn vA zabdAn bhinnAn saMbhinmazrItAH saH // 743 // ma sAmAnyaM tanmAtragrAhiNI ajumatirmanojJAnam / prAyo vizeSavimukhaM ghaTamA cintitaM jAnAti // 784 // vipulaM vastuvizeSamAnaM tadghAhiNI mativipulA / cintitamanusarati ghaTaM prasaMgataH paryavazataiH // 785 // atizayacaraNasamarthA jahA-vicAbhyAM cAraNA munayaH / jaGgAbhyAM yAti prathamo nizrI kRtvA ravikare'pi // 785 // // 38 // Jan Education Internat For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ory Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhadvattiH / eguppAeNa gao ruyagavaramio tao paDiniyatto / bIeNaM naMdissaramihaM tao ei taieNaM // 787 // vizeSA0 paDhameNa paMDagavaNaM bIoppAeNa naMdaNaM ei / taioppAeNa tao iha, jaMghAcAraNo hoi // 788 // // 382 // paDhameNa mANusottaranagaM sa naMdissaraM tu biieNa / ei tao taieNaM kayaceiyavaMdaNo ihaI // 789 // paDhameNa naMdaNavaNe bIoppAeNa paMDagavaNammi / ei ihaM taieNaM jo vijAcAraNo hoi // 79 // AsI dADhA taggayamahAvisAsIvisA duvihabheyA / te kamma-jAibheeNaNegahA-cauvihavigappA // 791 // maNanANiggahaNeNaM viulamaI kevalI cunbheo| sammatta-nANa-dasaNa-caraNehiM khayappasUehiM // 792 // ohinnANAvasare maNapajjava-kevalANa kiM gahaNaM ? / laddhipasaMgeNa kayaM gahaNaM jaha sesalahINaM // 793 // etAtrayodazApi gAthA pAyo vyAkhyAtArthAH, subodhArthAzca / navaraM prathamagAthAyAmAmapauSadhi-vimuDauSadhisvarUpaM vyAkhyAtam / dvitIyagAthAyAM tu khela-jalla-sarvauSadhisvarUpaM vivRtam , tatra 'ee tti' etau viD-mUtrAvayavI, 'anne yatti' anye ca khela-jalla-keza-nakhAHodayo bahavaH sarve ca samuditA avayavA yeSAM sAdhUnAM surabhayo rogopazamasamarthAzca te sAdhavo bhavanti / kathaMbhUtAH, ityAha- 'tao sahipatta tti' te ca te auSadhayazca tadauSadhayo viD-mUtra-khela-jalla-keza-nakhAdyauSadhayaH sarvoSadhayazca tAH prAptAstadoSadhiprAptAH sAdhavo bhvntiityrthH| tRtIyagAthAyAM tu saMbhinnazroto'bhidhAnArthasvarUpaM nirNItam / caturtha-pazcamagAthAbhyAM tu Rjumati-vipulamatimanaHparyAyajJAnasvarUpam / niyuktau vipulamateratanagAthAyAM vyastopAdAne'pi bhASyakRtA dvayorapi manaHparyAyajJAnAvayavatayA pratyAsannatvAhajumate , ekotpAdena gato rucakavaramitastataH pratinivRttaH / dvitIyena nandIzvaramiha tata eti tRtIyena // 787 // prathamena paNDakavanaM dvitIyotpAtena nandanameti / tRtIyotpAtena tata iha, javAcAraNo bhavati // 788 // prathamena mAnuSottaranagaM sa nandIzvaraM tu dvitIyena / eti tatastRtIyena kRtarItyavandana iha // 789 // prathamena nandanavane dvitIyotpAtena paNDakavane / etIha tRtIyena yo vidyAcAraNo bhavati // 710 // AzI dAdA tadgatamahAviSA AzIviSA dvividhabhedAH / te karma-jAtibhedenA'nekadhA-caturvidhavikalpAH // 11 // manojJAnigrahaNena vipulamatiH kevalI caturbhedaH / samyaktva-jJAna-darzana-cAritraiH kSayaprasUtaiH // 792 // bhavadhijJAnAvasare manaHparyava-kevalayoH kiM grahaNam ? / labdhiprasaGgena kRtaM grahaNa yathA zeSalabdhInAm // 793 // 2 ka.ga.'za gAthAH prAg vyA' / // 382 // Jan Education interna For Personal and Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA ranantaraM vipulamaterapi vyAkhyAna kRtmitydossH| 'viulaM vatthuvisesaNa ti' vipulaM vastuno ghaTAdavizeSaNAnAM deza-kSetra-kAlAdInAM mAnaM saMkhyAsvarUpaM tadgrAhiNI vipulmtiH| SaSTha-saptamA'STamagAthAbhijavAcAraNaddhisvarUpam / navama-dazamagAthAbhyAM tu vidyAcAraNArddhasvarUpam / ekAdazagAthayA''zIviSardisvarUpaM vyAkhyAtam / 'te kamma-jAItyAdi' te AzIviSAH karmabhedena tiryagAyanekavidhAH, jAtibhedena tu vRshcik-mnndduukaadicturvidhviklpaaH| dvAdazagAthAyAM kevalI caturbhedaH, katham ?, ityAha- kSAyikasamyaktva-jJAna-darzanacAritrabhedAditi / trayodazagAthAyAM pUrvArdhana cAlanA, uttarArdhena tu pratyavasthAnam / tatra manaHparyAyajJAnaM kevalajJAnaM cottaratra svasthAna 1 eva vakSyate, kimihAvadhijJAnAvasare tadgrahaNam ? iti cAlanAkarturabhiprAyaH / AcAryastu manyate- yathA'vadhijJAnAvasare RddhisAmyAccheparddhigrahaNam / tathaivarddhiprastAvAd manaHparyAya kevalayorapIha grahaNaM kRtamityadoSa iti // 781-793 // atha vAsudevAdInAM balavarNanAdyatizayaM niyuktikAra eva prakaTayatisolasa rAyasahassA savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti vAsudevaM agaDataDammi ThiyaM saMtaM // 794 // ghettUNa saMkalaM so vAmagahattheNa aMchamANANaM / a~jijja viliMpijja va mahumahaNaM te na cAeMti // 795 // do solA battIsA savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti cakkavaTTi agaDataDammi ThiyaM saMtaM // 796 // ghettUNa saMkalaM so vAmagahattheNa aMchamANANaM / bhujijja viliMpijja va cakkaharaM te na cAeMti // 797 // jaM kesavassa balaM taM duguNaM hoi cakkavaTTissa / tatto balA balavagA aparimiyabalA jiNavariMdA // 798 // - iha vIryAntarAyakarmakSayopazamavizeSAd balAtizayo vAsudevasya pradarzyate-SoDaza rAjasahasrANi hastya-zva-ratha-padAti-samanvitAni zRGkhalAnibaddhaM 'aMchaMti' dezIvacanAdAkarSanti vAsudevaM, agaDataTe kUpataTe sthita santam / tatazca gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastena 'aMchamA Dramaro h 589 esitatus , poDaza rAjasahasrANi sarvabalena tu zRGkhalAnivaddham / AkarSanti vAsudevamavaTataTe sthitaM santam // 794 // gRhItvA zAlAM sa vAmahastenA''karSatAm / bhuJjIta vilimpata vA madhumathanaM te na zaknuvanti // 795 // dvau SoDazakI dvAtriMzat sarvabalena tu zRGkhalAnibaddham / AkarSanti cakravartinamavaTataTe sthitaM santam // 79 // gRhItvA zRGgalAM sa vAmahastenA''karSatAm / bhuJjIta vilimpeta vA cakradharaM te na zaknuvanti // 797 // yat kezavasya balaM tadviguNaM bhavati cakravartinaH / tato balA balavanto'parimitabalA jinavarendrAH // 098 // .. // 383 // For Post ery Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA nita // 384 // NANaM ti AkarSatAM bhuJjIta vilimpeta vA hRSTaH sannavajJayeti |mdhumthnN te rAjAnaH sabalA api na zaknuvanti 'AkraSTum' iti vaakyshessH| cakravartinastvidaM balaM, tadyathA- dvau SoDazako dvAtriMzat / tatra 'dvAtriMzat' ityetAvatyeva vAcye 'dvau SoDazako' ityabhidhAnaM cakravartino vAsudevAd dviguNarddhikhyApanArtham / 'rAjasahasrANi' iti gamyate / samastabalena saha zRGkhalAnivaddhamAkarSanti cakravartinamagaDataTe sthitaM santam / tatazca gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastenA''karSatAM bhuJjIta vilimpeta vA; cakradharaM te na zaknuvanti 'AkraSTuM' iti vAkyazeSaH! yaJca kezavasya balaM tadviguNaM bhavati cakravartinaH / tataH zeSalokabalAd baladevA balavantaH, tathA niravazeSavIryAntarAyakSayAdaparimitamanantaM balaM yeSAM te'parimitabalA jinavarendrAH // iti niyuktigAthApacakArthaH // 794 // 795 // 796 // 797 // 798 // tadevamabhihitAH zeSarddhayaH / etAzcA'nyAsAmapi kSIra-madhu-sarpirAzravAdikAnAmRddhInAmupalakSaNamiti / ata evAha bhASyakAra: khIra-mahu-sappisAovamAuvayaNA tayAsavA hoti / koTThayadhannasuniggalasuttatthA koDhabuddhIyA // 799 // jo suttapaeNa bahuM suyamaNudhAvai payANusArI so / jo atthapaeNatthaM aNusarai sa bIyabuddhI u||800|| cIrNagranthiparNakAdivanaspativizeSasya cakravartisaMbandhino golakSasyArdhArdhakrameNa pItagokSIrasya paryante yAvadekasyA goH saMbandhi yat kSIraM tadiha gRhyate / madhvapi kimapyatizAyizarkarAdimadhuradravyam / evaM sarpirapi kimapyatizAyi draSTavyam / evaMbhUtakSIra-madhusarpiSAM ya AsvAdastadupamApyAyakavacanA ye tIrthakara-gaNadharAdayaste tadAzravA mantavyAH, kSIra-madhu-sarpirAzravA ityarthaH, vacanena yathoktakSIrAdIniva te savantaH sakalajanaM sukhayanti / makArasya dIrghatvam , ukArazcA'lAkSaNikaH / tathA, koSThakadhAnyavat sunirgalo- avismRtatvAcirasthAyinau sUtrArthoM yeSAM te koSThakadhAnyasunirgalasUtrArthAH koSThabuddhayaH / yastvadhyApakAdekenApi sUtrapadenA'dhItena baDhapi sUtraM hI svaprajJayA'bhyUhya gRhNAti sa padAnusArilabdhiH / "utpAda-vyaya-dhrauvyayuktaM sat" ityAdivadarthapradhAnaM padamarthapadaM tenaikenApi bIjabhUtenA'dhigatena yo'nyaM prabhUtamapyarthamanusarati sa bIjabuddhiriti // 799 // 800 // kimetA eva labdhayaH ?, ityAhaudaya-skhaya-pakhaovasamo-vasamasamutthA bhuppgaaraao| evaM pariNAmavasA laDIo hoti jIvANaM // 8.1 // kSIra-madhu-sarpiHsvAdopamavacanAstadAzravA bhavanti / koSThakadhAnyasunirgalasUtrArthAH koSTabuddhayaH // 799 // yaH sUtrapadena bahu zrutamanudhAvati padAnusArI saH / yo'rthapadenA'rthamanusarati sa bIjabuddhistu // 800 // 2 ka.ma. 'prnnikaa'| 2 udaya-kSaya-kSayopazamo-pazamasamutthI bahuprakArAH / evaM pariNAmavazAlandhayo bhavanti jIvAnAm // 8.1 // // 384 // HG12NCAPARAPARA For Personal and Use Oy Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA // 385 // GOO evametA anyAzca jIvAnAM zubha-zubhatara-zubhatamapariNAmavazAd bahubhakArA aparimitasaMkhyA labdhayo bhavanti / kathaMbhUtAH', ityAha- 'udaya tti' vaikriyA-''hArakanAmAdikarmodayasamutthAstAvad vaikriyA-''hArakazarIrakaraNAdikA labdhayo bhavanti / 'khaya tti' darzanamohAdikSayasamutthAstu kSAyikasamyaktva-kSINamohatva-siddhatvAdayaH / 'khaovasamutti' dAna-lAbhAntarAyAdikarmakSayopazamasamutthA akSINamahAnasyAdayaH / tatra yenA''nItaM bhaikSaM bahubhirapyanyairbhuktaM na kSIyate, kintu svayameva bhuktaM niSThAM yAti tasyA'kSINamahAnaMsIlabdhiH 'uvasaya tti' darzanamohAdyupazamasamutyA aupazamikasamyaktvo-pazAntamohatvAdikA labdhayo bhavanti // 801 // atha matAntaraM tannirAsaM ca darzayitumAha keI bhaNaMti vIsaM laDIo taM na jujjae jamhA / laddhi tti jo viseso aparimiyA te ya jIvANaM // 802 // gnnhr-teyaa-haary-pulaay-vomaagmnnlddhiio| evaM bahugAo vi ya suvvaMti na saMgihIyAo // 803 // kecidAcAryadezyIyA viMzatisaMkhyAniyamitA eva labdhIH mAhuH, yataste paThanti " AmosahI ya khele jalla-vippe ya hoi savve ya / koDhe ya bIyabuddhI payANusArI ya saMminne // 1 // rijumai-viula-kkhIramahu-akkhINe viuvvi-caraNe ya / vijAhara-arahaMtA cakkI bala-vAsu vIsa imA // 2 // " khIramaha ti ekaiveyaM kssiirmdhvaashrylbdhiH| 'caraNe ya tti' caarainnlbdhiH|| " bhavasiddhiyANameyA vIsaM pi havaMti etya laddhIo / bhavasiddhiyANa mahilANa jattiyA jA tayaM vocchaM // 3 // jiNa-bala-cakkI-kesava-saMbhinna-jaMghacaraNa-pubve ya / bhaNiyA vi itthIe eyAo na satta laddhIo // 1 // " 1 ka.ga. 'nazyAda' / 2 ka.ga. 'nazIla' / 3 kecid bhaNati viMzatiM labdhIstad na yujyate yasmAt / labdhiriti yo vizeSo'parimitAste ca javiAnAm // 802 // gaNadhara taijasA-hAraka-pulAka-vyomAdigamanalabdhayaH / evaM bahukA api ca zrUyante na saMgRhItAH // 803 // 4 ka.ga. 'iyA g'| 5 ka.ga. 'yA u' / 6 AmauMSadhizca zleSmA mala-vimuSau ca bhavati sarvazca / koSThazca bIjabuddhiH padAnusArI ca saMbhinnaH // 1 // Rjumati-vipula-kSIramadhu-akSINA vaikriya-cAraNau ca / vidyAdharA-'rhantau cakrI bala-vAsU (sudevI)viMzatirimAH // 2 // 7 ka.ga. 'raNA l'| 8 bhavasiddhikAnAmetA viMzatirapi bhavantyatra labdhayaH / bhavasiddhikAnAM mahilAnAM yAvatyo yAstad vakSye // 3 // jina-bala-caki-kezava-saMbhinna-javAcaraNa-pUrvAzca / bhaNitA api khiyA etA na sapta labdhayaH // 4 // RO // 385 // Jan Education Internation For Personal and Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S zeSAstu trayodaza labdhayaH strINAM bhavantIti sAmarthyAd gamyate / arthatAstAvat sapta, anyacca Rjumati-vipulamatilakSaNaM labdhivizeSAdvayaM puruSANAmapyabhavyAnAM na saMbhavatIti darzayitumAha bRhadvattiH / " 'rijumai-viulamaIo satta ya eyAo puthvabhaNiyAo / laddhIo abhavvANaM hoti narANaM pi na kayAi // 5 // // 386 // abhaviyamahilANaM pi hu eyAo na hoMti bhaNiyaladdhIo / mahukhIrAsavaladdhI bi neya sesA u avirujjhA // 6 // " ityalaM prasaGgena / prakRtamucyate- yadiha viMzatisaMkhyayA kecillabdhIniyamayanti, tad bhavatAM pramANaM navA ? / ityAha- 'taM na jujjae ityAdi / kuto na yujyate ?, ityAha-labdhiriti yaH 'atizayaH' iti vAkyazeSaH, sa tAvallabdhirahitasAmAnyajIvebhyo vizeSa ucyate / te ca vizeSAH karmakSaya-kSayopazamAdivaicitryAjjIvAnAmaparimitAH saMkhyAtumazakyAH, iti kathaM viMzatisaMkhyAniyamasteSAM yujyte| kizca, gaNadharatva-pulAkatva-tejaHsamuddhAtA-''hArakazarIrakaraNAdikAstAvat prasiddhA api baDhyo labdhayaH zrUyante, tAsAmapIthamasaMgrahaH syAditi / etadevAha- 'gaNaharetyAdi' // 802 // 803 // atraiva prakrame paramatamAzaGkaya nirAkartumAha bhavvA-bhavvAivisesaNatthamahavA tayaM pi saviyAraM / bhavvA vi abhavva bviya jaM cakkaharAdao bhaannyaa||804|| 'ahava tti' athavetthaM brUyAt paraH- bhavyA-'bhavyAdivizeSaNArtha viMzatisaMkhyAniyamanam- etA viMzatilabdhayo bhavyAnAmeva, A zeSAstu bhavyA-'bhavyasAdhAraNA iti / tadapi savicAra- savyabhicAram , yato viMzateranyatrApi gaNadhara-pulAkA-''hArakAdilabdhayo / bhavyAnAmeva bhavanti, viMzatimadhyapaThitA api ca vaikriya-vidyAdharAdilabdhaya AmoSadhyAdilabdhayazcA'bhavyAnAmapi bhavantIti sarvatra vybhicaarH| kiJca, bhavyatvena prasiddhA api cakravartyAdayo yad yasmAt taiviMzatilabdhivAdibhiretAsveva viMzatilabdhyantarvartinISvAmoMpadhi-caikriyakaraNa-vidyAdharatvAdikAkhabhavyasAdhAraNatvenA'bhavyalabdhiSu madhye bhaNitAH paThitAH, itItthamapi vyabhicAraH, AmapauSadhyAdilabdhivacakravodilabdhInAmapyabhavyasya prAptiprasaGgAt / na ca cakravAdilabdhayaH kadAcidapyabhavyasya saMbhavanti // 804 // ealer hassA CorpoPRGooseo , Rjumati-vipulamatI sapta caitAH pUrvabhaNitAH / landhayo'bhavyAnAM bhavanti narANAmapi na kadAcit // 5 // abhavya-mahilAnAmapi khalu etA na bhavanti bhaNitalabdhayaH / madhukSIrA''navalabdhirapi jJeyAH shessaasvvirudvaaH||6|| 2 bhavyA-'bhavyAdivizeSaNArthamathavA tadapi savicAram / bhavyA apyabhavyA iva yaccakradharAdayo bhaNitAH // 804 // // 386 // Jain Educamera internati For Personal and Private Use Only HAWwww.jaineltrary.org Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA bRhadvRttiH / // 387|| kathaM punAyate cakravartilabdhirbhavyAnAmeva bhavati ?, ityAha poggalapariyaTTaddhaM jaM naradevaMtaraM sue bhaNiyaM / to so bhavyo, kAlo jamayaM nivvANabhAvINaM // 805 // yad yasmAd naradevAzcakravartinasteSAmantaramapArdhapudgalaparAvartalakSaNaM bhagavatyAmuktam , yadAha- "naradevANaM bhaMte ! aMtaraM kAlao keciraM hoi ? / goyamA ! jahaNNeNaM sAiregaM sAgarovamaM, ukkoseNaM avaDDhaM poggalapariyaTTa desUrNa" iti / tasmAdasau cakravartI bhavya eva bhavati nAbhavyaH, yadasmAdayamapArdhapudgalaparAvartalakSaNo'ntarakAlo bhAvinirvANapadAnAmeva ghaTate / abhavyAnAM tu bhavanapatyAdibhAvidevAnAmutkRSTato vanaspatikAlasyaivA'ntarAbhidhAnAt / kiJca, anyatrApi devendra-cakravartitvAdipadayogyakarmaNAM bandho bhavyAnAmevokta iti bhavya eva cakravartIti / / 805 // tadevaM prasaGgA''yAtAH zeSaH pratipAdyA'vadhijJAnaM ca saprasaGga vistarataH prarUpyopasaMharan vakSyamANasaMkSepaprarUpaNasya prastAvanA ca kartumAha bhaNio'vahiNo visao tahAvi tassaMgahaM puNo bhaNai / saMkhevaruINa hiyaM avyAmohatthamiTuM ca // 806 // bhaNitaH prarUpitaH 'ohI khettaparimANe saMThANe' ityAdinA sarveNApi pUrvoktagranthenA'vadheH svarUpAdyanvito viSayo dravya-kSetrAdikaH, tathA tatsaMgrahaM viSayasya saMkSepatarUpaNaM punarapi paNatyatrAntare devavAcako nandyadhyayanamUtrakAraH / anena cedaM sUcitam-nandyadhyayanamUtrakAreNa prathamaM vistarato'vadhijJAnaM prarUpya paryante punarapi saMkSepatastadviSayaH prarUpitaH, tadyathA- "taM samAsao caubvihaM pannattaM, taM jahA- davvao, khettao, kAlao, bhAvao" ityAdi / nanu nandisUtrakAreNApi kimita viSayaH punarapi prarUpitaH, paunaruktyaprasaGgAt ?, ityAzaGkayAha- 'saMkhevetyAdi' yasmAdatisaMkSeparucInAM hitamidaM saMkSepabhaNanam , atasteSAM hitArtha mandamatInAmavyAmohArtha ceSTametaditi / / 806 // 1 pudgalaparivartA yad naradevA'ntaraM zrute bhaNitam / tataH sa bhavyaH, kAlo yadayaM nirvANabhAvinAm // 805 // 2 naradevAnAM bhagavan ! antaraM kAlataH kiyaJciraM bhavati / / gautama ! jaghanyena sAtirekaM sAgaropamam , utkarSeNA'pAdhai pulaparivate dezonam / 3 bhaNito'vadheviSayastathApi tatsaMgrahaM punarbhaNati / saMkSeparucInAM hitamavyAmohAmiSTaM ca // 806 // 4 gAthA 577 / 5 tat samAsatazcaturvidha prajJaptam , tadyathA-vyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH / // 387 // Jan Education Internatio For Personal and Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA vizeSA. bRhdvttiH| // 388 // AD S tameva viSayasaMgrahamAhadevvAiM aMgulA-valisaMkhejAIyabhAgavisayAiM / pecchai caugguNAI jahaNNao muttimaMtAI // 807 // ukkosaM saMkhAIyalogapoggalasamAnibaddhAiM / paidavvaM saMkhAIyapajayAiM ca savvAiM // 808 // jaghanyato mUrtimanti dravyANyavadhijJAnI pazyatIti saMTaGkaH / kathaMbhUtAni ?, ityAha- 'aMguletyAdi' aGgulasaMkhyAtItabhAgaviSayANi, AvalikAsaMkhyAtItabhAgaviSayANi cetyarthaH / bhAvatastu pratidravyaM catvAro guNA dharmAH paryAyA yeSAM tAni caturguNAni pazyati / idamuktaM bhavati- jaghanyato'vadhijJAnI dravyataH, kSetratazcAGgulAsaMkhyeyabhAgavartIni mUrtadravyANi pazyati, kAlatastvetAvadvyANAmAvalikA'saMkhyeyabhAgAbhyantaravartino'tItAna , anAgatAMzca paryAyAn pazyati, bhAvatastu pratidravyaM caturaH paryAyAn pshytiiti|| utkRSTatastu dravyataH kSetratazcA'saMkhyeyalokAkAzakhaNDAvagADhAni sarvANyapi mUrtadravyANi pazyati / etAni caikasminneva lokAkAze'vagAhAni prApyante, zeSalokAvagADhAnAM tu darzanaM zaktimAtrApekSayaivocyate / kAlatastveSAM dravyANAmasaMkhyAtotsarpiNya-vasarpiNIsamAntargatAnatItA-'nAgatAMzca paryAyAn pazyati / bhAvatastvekaikadravyamAzrityA'saMkhyeyaparyAyANyetAni pazyati / iha ca darzanakriyAsAmA| nyamAtramAzritya 'pazyati' ityuktam , vizeSatastu jAnAti pazyatIti ca sarvatra draSTavyam // 808 // tadevaM jaghanyata utkRSTatazca prAga vistarataH prokto'vadhiviSayaH, idAnIM tu sa eva saMkSepata uktaH / PIRMIREORGERIOTSSCIRRIPPIRIDIARIERS TAGARATAmarasasasasasasasArapasArapasAsArAmAra // tahaNane ca saprasaGgamavadhijJAnaM samAptamiti // // 388 // 1 vyANyaGgalA-jvalisaMkhyAtItabhAgaviSayANi / prekSate caturguNAni jaghanyatI mUrtimanti // 807 // utkRSTataH saMkhyAtItalokapudgalasamAnibaddhAni / pratidravyaM saMkhyAtItaparyayANi ca sarvANi // 808 // 2 gha. cha. 'tAnA' / Jan Education Internat For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.org Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA. bRhadatiH / // 389 // DO atha jJAnapaJcakabhaNanakramA''yAtasya manaHparyAyajJAnasya prastAvanI kartumAha ohivibhAge bhaNiyaM pi laddhisAmaNNao maNonANaM / visayAivibhAgatthaM bhaNai nANakamAyAtaM // 809 // prakaTAthaiva // ityekAdazagAthArthaH // 809 // tadevaM pratijJAtaM manaHparyAyajJAnamAha maNapajjavanANaM puNa jaNamaNapariciMtiyatthapAgaDaNaM / mANusakhettanibaddha guNapaccaiyaM crittvo||810|| manaHparyAyajJAnaM mAg nirUpitazabdArtham / punaHzabdo'vadhijJAnAdasya vizeSadyotanArthaH / idaM hi rUpidravyanibandhanatva-kSAyopazamikatva-pratyakSatvAdisAmye'pi satyavadhijJAnAt khAmyAdibhedena viziSTamiti / tatra viSayamAzritya svarUpata idaM pratipAdayati-jAyanta / iti janAsteSAM manAMsi janamanAMsi taiH paricintito janamanaHparicintitaH sa cAsAvarthazca taM prakaTayati prakAzayati janamanaHparicintitArthaprakaTanam / mAnuSakSetramardhatRtIyadvIpa-samudraparimANaM tannivadam , na khalu tadahibhUtaprANimanAsyavagacchatIti bhAvaH / guNA viziSTadimApti-kSAntyAdayasta eva pratyayAH kAraNAni yasya tad guNapratyayam / cAritramasyA'stIti cAritravAMstasya cAritravata evedaM bhavati, tasyA'pyapramattarddhimAptatvAdisamayoktavizeSaviziSTasyaiva / / iti niyuktigAthArthaH // 810 // atha bhASyaM tatra punaHzabdArtha tAvadAha puNasado u visese rUvinibaMdhAitullabhAve vi / idamohinnANAo sAmivisesAiNA bhinnaM // 811 // gatAthaiva / / 811 // atha kasya tad bhavati, kiyatkSetraviSayaM ca ?, ityAha "taM saMjayassa savvappamAyarahiyassa vivihariddhimao / samayakkhetabhitarasaNNimaNogayapariNNANaM // 812 // 15. cha. 'nabhaNanasya' / 2 ka. ga. 'nAM kurvanAha' / 3 avadhivibhAge bhaNitamapi labdhisAmAnyato manojJAnam / viSayAdivibhAgArtha bhaNati jJAnAkamAyAtam // 809 // 4 manaHparyavajJAnaM punarjanamanaHparicintitArthaprakaTanam / manuSyakSetranivadaM guNapratyayitaM cAritravataH // 10 // 5 ka. ga. 'saamaanye'pi'| // 389 // 6 punaHzabdastu vizeSa rUpiniyandhAditulyabhAve'pi / idamavadhijJAnAt svAmivizeSAdinA bhinnam // 11 // - tat saMyatasya sarvapramAdarahitasya vividhamitaH / samayakSetrAbhyantarasaMjJimanogataparijJAnam // 12 // 8 ka, kha, ga, 'ttbhNt'| Ca Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadattiH / !|390 // gollpumlmutumy. emtudmttmlrind lkurundu prakaTA // 812 // tadevaM kSetratastadviSaya ukta: atha dravyataH, kAlataH, bhAvatazca tadviSayamAha'muNai maNodavvAiM naraloe so mnnijmaannaaii| kAle bhUya-bhavisse paliyA'seMkhijabhAgammi // 813 // davbamaNopajjAe jANai pAsai ya taggaeNate / teNAvabhAsie uNa jANai bajjhe'NumANeNaM // 814 // sa manaHparyAyajJAnI muNatyavagacchati / kAni ?, ityAha- manazcintApavartakAni dravyANi manodravyANi / tAni ki manoyogyAnyapyAkAzasthAni jAnAti ? / na, ityAha-naraloke tiryagloke manyamAnAni saMjJibhirjIvaiH kArya-manoyogena gRhItvA manoyogena manastvena pariNamitAnItyarthaH / tadayaM dravyato viSaya uktaH / atha kAlato bhAvatazca tamAha- 'kAle ityAdi ' bhAvatastAvajjAnAti pazyati ca / kAn ?, ityAha- cintAnuguNAn sarvaparyAyarAzyanantabhAgarUpAnantAn rUpAdIn paryAyAn / kasya saMbandhinaH ?, ityAha- manastvapariNatAnantaskandhasamUhamayasya dravyamanasaH, na tu bhAvamanasaH, tasya jJAnarUpatvAt , jJAnasya cAmUrtatvAta, chadmasthasya cAmUrtaviSayA'yogAditi / tAMzca tadgatAneva manodravyasthitAneva jAnAti, na punazcintanIyabAhyaghaTAdivastugatAniti bhAvaH / na ca vaktavyamete manodravyasaMbandhina eva na bhavanti, kimetadvyavacchedapareNa tadgatagrahaNena ? iti; manodravyANi dRSTvA pazcAdanumAnena te jJAyante, ityetAvatA manodravyairapi saha saMbandhamAtrasya vidyamAnatvAt / etadevAha- tena dravyamanasA'vabhAsitAn prakAzitAn bAhyAMzcintanIyaghaTAdInanumAnena jAnAti, yata eva tatpariNatAnyetAni manodravyANi, tasmAdevaMvidheneha cintanIyavastunA bhAvyam , ityevaM cintanIyavastUni jAnAtina sAkSAdityarthaH / cintako hi mUrtamamUrtaM ca vastu cintayet / na ca cchamastho'mUrta sAkSAt pazyati, tato jJAyate- 'anumAnAdeva cintanIyaM vastvavagacchati / kiyati kasmiMzca kAle manodravya-paryAyAnasau jAnAti ?, ityAha- 'kAle bhUyetyAdi' bhUte'tIte, bhaviSyati cA'nAgate palyopamAsaMkhye| yabhAgarUpe kAle ye teSAM manodavyANAM bhUtA vyatItAH, bhaviSyantazcA'nAgatAzcintAnuguNAH paryAyAstAn jAnAtIti // 813 // 814 // atra cAntare "taM samAsao caunvihaM pannataM, taM jahA- davao, khettao, kAlao, bhAvao / davao Na ujumai aNate aNaMtapaesie khandhe jANai pAsaI" ityAdi nandisUtre'bhihitam / tatra manaHparyAyajJAnaM paTukSayopazamaprabhavatvAd vizeSameva gRhNadutpadyate, 1 jAnAti manovyANi naraloke sa manyamAnAni / kAle bhUta-bhaviSyato palyAsaMstheyabhAge // 13 // dravyamanaHparyAyAn jAnAti pazyati ca tadgatAnanamtAn / tenAvabhAsitAn punarjAnAti bAhyAnanumAnena // 814 // 2 ka. ga. 'saMkhejja' / 3 ka. 'yyo'| / tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam, tadyathA-vyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH / dravyata majumatiranantAnanantapradezikAn skandhAn jAnAti, pazyati / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 391 // na sAmAnyam / ato jJAnarUpamevedam, na punariha darzanamasti, sati ca tasmin pazyatItyupapadyate, iti kathamihoktaM 'pAsaI' iti ?, iti cetAsa saMpadhArya pAha bRhdvaattiH| so ya kira acakkhudaMsaNeNa pAsai jahA suyannANI / juttaM sue parokkhe paccakkhe na u maNonANe ? // 815 // sa ca manaHparyAyajJAnI kilA'cakSurdarzanena pazyati, yathA zrutajJAnI keSAMcid matenA'cakSurdarzanena pazyatIti prAguktam / tathA ca / pUrvamabhihitam 'Devautto suyanANI savvaM davvAI jANai jahatthaM / pAsai ya kei so puNa tamacakkhudasaNeNaM ti' // 1 // ityAdi / idamatra hRdayam- parasya ghaTAdikamartha cintayataH sAkSAdeva manaHparyAyajJAnI manodravyANi tAvajAnAti, tAnyeva ca mAnasenAJcakSurdarzanena vikalpayati atastadapekSayA 'pazyati' itItyucyate / tatazcaikasyaiva manaHparyAyajJAninaH pramAturmanaHparyAyajJAnAdanantarameva / mAnasamacakSudarzanamutpadyate, ityasAveka evaM pramAtA manaHparyAyajJAnena manodravyANi jAnAti, tAnyeva cA'cakSurdarzanena pazyatItyabhidhIyata iti / - atra kazcit prerakaH prAha- 'juttamityAdi' "mati-zrute parokSam" iti vacanAt parokSArthaviSayaM zrutajJAnam , acakSurdarzanamapi matibhedatvAt parokSArthaviSayamevaH ityato yukta ghaTamAnakaM zrutajJAnaviSayabhUte meru-svargAdike parokSe'rthe'cakSurdarzanam , tasyApi tadAlambanatvena samAnaviSayatvAt / kiM punastarhi na yuktam ?, ityAha- 'na u ityAdi' "avadhi-manaHparyAya kevalAni pratyakSam" iti vacanAt punaH pratyakSArthaviSayaM manaHparyAyajJAnam / ataH parokSArthaviSayasyA'cakSurdarzanasya kathaM tatra pravRttirabhyupagamyate, bhinnaviSayatvAt // 815 / / . atra sUrirAha jai jujjae parokkhe paccakkhe naNu visesao ghaDai / nANaM jai paccakkhaM na daMsaNaM tassa ko doso?||816|| yadi parokSe'rthe'cakSurdarzanasya pravRttirabhyupagamyate, tarhi pratyakSe sutarAmasyeyamaGgIkartavyA, vizepeNa tasya tadanugrAhakatvAt , cakSuHpratyakSopalabdhaghaTAdivaditi / atrAha- ko vai na manyate, yat pratyakSo'rthaH sutarAmacakSurdarzanasyA'nugrAhaka iti ?; kevalaM pratyakSamano // 39 // saca kilAcakSurvarzanena pazyati yathA zrutajJAnI / yuktaM zrute parokSe pratyakSe na tu manojJAne // 815 // 2 gAthA 553 / 3 yadi yujyate parokSe pratyakSe nanu vizeSato ghaTate / jJAnaM yadi pratyakSaM na darzanaM tasya ko doSaH // 16 // 4 ka. 'o munnii| LPIPRRRRRRRRRRRRRRORIES ja Jan Educa t14 For Personal Pre Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 bRhadvattiH / // 392 // dravyArthagrAhakatvAdityaM manaHparyAyajJAnasya pratyakSatA yujyate, na punaracakSurdarzanasya, matibhedatvena tasya parIkSArthagrAhakatvAt / tataH pratyakSajJAnitvaM manaHparyAyajJAnino virudhyeta; ityAzaGkayAha- 'nANaM jaItyAdi' yadi manaHparyAyajJAnalakSaNaM jJAnaM pratyakSArthagrAhakatvAt pratyakSam , na tvacakSurdarzanalakSaNaM darzanaM pratyakSam , parokSArthagrAhakatvena parokSAditvAt / tahiM hanta ! tasya manaHparyAyajJAninaH pratyakSajJAnitAyAM ko doSaH- ko virodhaH- na kazcit , bhinnaviSayatvAt , avadhijJAninazcakSurdarzanA-cakSurdarzanavaditi / na hyavadhijJAninazcakSuracakSurdarzanAbhyAM parokSamarthaM pazyataH pratyakSajJAnitAyAH ko'pi virodhaH samApadyate, tadvadihA'pi / tasmAd manaHparyAyajJAnI khajJAnena manodravya-paryAyAn jAnAti, mAnasena tvacakSurdarzanena pazyatIti sthitam // 816 // anye tu 'pazyati' ityanyathA samarthayanti, iti darzayati anne'vahidasaNao vayaMti na ya tassa taM sue bhaNiyaM / na yamaNapajjavadasaNamannaM ca cuppyaaraao||817|| ___ anye tvavadhidarzanenA'sau manaHparyAyajJAnI pazyati, manaHparyAyajJAnena tu jAnAtIti vadanti / etaccAyuktameva, ityAhana ca naiva tasya manaHparyAyajJAninastadavadhidarzanaM zrute'bhihitam / na hi manaHparyAyajJAnino'vadhijJAna-darzanAbhyAmavazyameva bhavitavyam , avadhimantareNA'pi mati-zruta-manaHparyAyalakSaNajJAnatrayasyA''game pratipAditatvAt tathA cAha-"maNapajjavanANaladdhIyA NaM bhante ! jIvA kiM nANI, annaannii| goyamA! nANI, no annANI / atthegaiyA tinANI, atthegaiyA caunANI / je tinANI te AbhiNibohiyasuya-maNapajjavanANI; je caunANI te AbhiNibohiya-suya-ohi-maNapajjavanANI" | tadevaM manaHparyAyajJAnino'vadhiniyamasyA'bhAvAt kathamavadhidarzanenA'sau pazyatItyupapadyate / athaivaM manyase- kimetairbahubhiH pralapitaiH 1, yathA'vadherdarzanam , tathA manaHparyAyasyApi tad bhaviSyati, tatastenA'sau pazyati, ityupapatsyata eva; ityAzaGkayAha- 'na ya maNetyAdi na ca naiva catuSpakArAcakSurAdidarzanAdanyat paJcamaM manaHparyAyadarzanaM zrute bhaNitam , yena pazyatItyupapatsyate / tathAcAha- "kaiivihe gaM bhaMte ! daMsaNe paNNatte ? / goyamA! caubihe, , anye'vadhidarzanato vadanti na ca tasya tat zrute bhaNitam / na ca manaHparyavadarzanamanyacca catuSpakArAt // 17 // 2 manaHparyavajJAnalabdhikA bhagavan ! jIvAH kiM zAninaH, ajJAninaH ? / gautama ! jJAninaH, no ajJAninaH / santyeke trijJAnAH, santyeke cturjnyaanaaH| ye vijJAnAste Abhiniyodhika-dhuta-manaHparyavajJAninaH ye cajJAnAste bhaabhiniyodhik-bhrtaa-'vdhi-mnHpryvshaaninH|| katividha bhagavan ! darzanaM prazaptama / / gautama ! caturvidham , tadyathA- cakSurdarzanam , acakSurdarzanam , avadhidarzanam , kevaladarzanam / 9 / / E Jan Education Internati For Don Pe Use Only SAMwww.janeltrary.org Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAH SCOTCOOPOS // 393 // taM jahA- cakkhuddasaNe, acakkhuIsaNe, ohidasaNe, kevaladasaNe" iti / tasmAt paJcamasya manaHpayoyadarzanasyA'nuktatvAt 'tena pazyati' ityetadapi nopapadyata iti // 817 // __ abhiprAyAntaramAzaGkamAna Aha ahavA maNapajavadaMsaNassa mayamohidaMsaNaM saNNA / vibhaMgadasaNassa va naNu bhaNiyamidaM suyAIyaM // 818 // athavA kazcidevaM manyeta- yathA vibhaGgadarzanamavadhidarzanamevocyate, tathA manaHparyAyadarzanasyA'pyavadhidarzana miti saMjJA'bhimatA bhaviSyati / idamuktaM bhavati- cakSurAdidarzanacatuSTayA''dhikyenA'nuktamapi yathA'vadhidarzane'ntarbhUtaM vibhaGgadarzanamiSyate, tathA manaHparyAyadarzanamapi bhaviSyati / tataH 'tena manaHparyAyajJAnI pazyati' ityupapatsyata eveti / atra sUrirAha- nanvetat zrutAtItamAgamaviruddhameva tvayA bhaNitam / / 818 // kutaH ?, ityAha jeNa maNonANavio do "tiNNi va dasaNAI bhnniyaaii| jai ohidasaNaM hoja, hoja niyameNa to tinnnni||819|| __yasmAd bhagavatyAmAzIviSoddezake manaHparyAyajJAne cakSu-racakSurdarzanalakSaNe dve darzane, cakSu-racakSu-ravadhidarzanalakSaNAni trINi vA darzanAni moktAni-yo mati-zruta-manaHparyAyajJAnatritayavAMstasya dve darzane, yastu mati-zrutA-'vadhi-manaHparyAyajJAnacatuSTayavAMstasya trINi darzanAnIti bhAvaH / tasmAdutsUtraM manaHparyAyajJAnavato'vadhidarzanasaMjJitadarzanAbhidhAnam / yadi punarityaM syAt , tadA mati-zruta-manaHparyAyajJAnatrayavato'pi darzanAni niyamAt trINyeva syuH, na tu kApi dve, tasmAt zrutAtItamidamiti // 819 // anye tvAhuH / kim ?, ityAha 'anne u maNonANI jANai pAsai ya jo'vahisamaggo / iyaro ya jANai cciya saMbhavamettaM sue'bhihiyaM // 820 // anye tu manyante- yo'vadhijJAnayukto manaHparyAyajJAnI catursAnItyarthaH, asau manaHparyAyajJAnena jAnAti, avadhidarzanena tu 1 athavA manaHparyavadarzanasya matamavadhidarzanaM saMjJA / vibhaGgadarzanasyeva nanu bhaNitamidaM zrutAtItam // 818 // 2 ka. ga. 'manyate ya' / 3 yena manojJAnavido dve brINi vA darzanAni bhaNitAni / yadyavadhidarzanaM bhavet , bhaveyurniyamena tatastrINi // 819 // 4 ka. kha. ga. 'tinni va / 5 ka. ga. sa. 'tini'| 6 bhanye tu manojJAnI jAnAti pazyati ca yo'vadhisahitaH / itaraca jAnAtyeva saMbhavamAtra zrute'bhihitam // 820 // CROIDDEOS / // 39 // 50 For Personal and Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CBSED o pazyati / yastvavadhirahitastrijJAnI sa manaHparyAyajJAnena jAnAtyeva, na tu pazyati, tasyA'vadhidarzanAbhAvAt / ato manaHparyAyajJAnamAtravizeSA0 mAzritya saMbhavamAtrato jAnAti, pazyati ceti nandimUtre'bhihitamiti // 820 // ____ anye tu 'jAnAti, pazyati' ityanyathA samarthayanti, ityaah||394|| 'anne je sAgAraM to taM nANaM na daMsaNaM tammi / jamhA puNa paJcakkhaM pecchai to teNa tannANI // 821 // anye tyAhuH- yad yasmAt paTukSayopazamaprabhavatvAd manaHparyAyajJAnaM sAkAramevotpadyate, ' to ti' tatastajjJAnameva, tena jAnAtyevetyarthaH, na punastatra manaHparyAyajJAne'vadhi-kevalayoriva darzanamasti / tarhi 'pazyati' iti katham ?, ityAha-- yasmAt punaH pratyakSa manaHparyAyajJAnaM, 'to ti tataH pratyakSatvAt tenaiva manaHparyAyajJAnena pazyatyasau tajjJAnI- sa cAsau jJAnI ce tajjJAnI, manaHparyAyajJAnItyarthaH / idamuktaM bhavati- 'dazira prekSaNe' prakRSTaM cekSaNaM pratyakSasyaivopapadyate, pratyakSaM ca manaHparyAyajJAnam , atastena pazyatIti ghaTata eva / sAkAratvena tu tasya jJAnatvAt 'tena jAnAti iti nirvivAdameva siddham / tasmAd darzanAbhAve'pi yathoktanyAyAt 'manaHparyAyajJAnI jAnAti, pazyati' ityupapadyata eveti / etadapi mUlaTIkAkRtA duSitameva, tadyathA- nanu manaHparyAyajJAne sAkAratvena jJAnatvAd darzanaM nAsti, atha ca 'pratyakSatvena dRzyate'nena vastu' iti viruddhaiveyaM vAcoyuktiH, sAkAratvena niSiddhasyApIha darzanasya 'dRzyate'neneti darzanam' iti vyutpattyA sAmarthyAdApatteH / kiJca, 'jAnAti' ityanenAva sAkAratvaM sthApitam , 'pazyati' ityanena ca darzanarUDhena zabdenA'nAkAratvaM vyavasthApyate, ato viruddhobhayadharmaprAptyA'pi na kiJcidetaditi // 821 // Aha- yadyamI sarve'pi pUrvoktA anyeSAmevA'bhiprAyAH, sadoSAzca ke'pi kathaJcit / tAcAryasya ko'bhiprAyaH ?, ityAzaGkayAha bhaiNNai, pannavaNAe maNapajjavanANapAsaNA bhaNiyA / to eva pAsae so, saMdeho heuNA keNa ? // 822 // bhaNyate sthitaH pakSotra / kaH ?, ityAha- prajJApanAyAM triMzattamapade manaHparyAyajJAnasya prakRSTekSaNalakSaNA sAkAropayogavizeSarUpA OTE 59Q // 394 // , anye yat sAkAraM tatastajjJAnaM na darzanaM tasmin / yasmAt punaH pratyakSa prekSate tatastena tajjJAnI // 821 // 2 ka. sa. 'ca ma' / 3 ka. ga. 'tpttisaa'| * bhaNyate, prajJApanAyAM manaHparyavajJAnapazyattA bhaNitA / tata eva pazyasyati saH, saMdeho hetunA kena ? // 822 // PS Jan Educ tion For Personal and Private Use Only ww.jainelibrary.org Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uhAhA vizeSA. httiH| // 395 // pazyattA proktA, tayaivAsau 'manaHparyAyajJAnI pazyati' iti vyapadizyate / tat kena kila hetunA'bhiprAyAntaravAdinAM saMdehotra, yenA'parA'parAn nijanijAbhiprAyAnatra prakaTayanti ?, tasyaiva prakArasyA''gamoktatvena nidopatvAditi bhAvaH prakSepagAthA ceyaM lakSyate, cirantanaTIkAdvaye'pyagRhItatvAt , keSucid bhASyapustakeSvadarzanAcca; kevalaM keSucid bhASyapustakeSu / darzanAt , kiJcitsAbhiprAyatvAcA'smAbhigrahItA / / iti dvAdazagAthArthaH // satpadaprarUpaNatAdayo'syA'pyavadhivad vAcyAH, kevalamapramattasaMyato'syotpAdasvAmI, tadanusAreNa sarvatra nAnAtvaM svayamabhyUhyam // 822 // // manaHparyAyajJAnaM samAptamiti // PROSOF (OS atha jJAnapaJcakabhaNanakramAyAtaM kevalajJAnamucyate aha savvadavyapariNAmabhAvavinnattikAraNamaNataM / sAsayamappaDivAI egavihaM kevalannAtha // 823 // iha nandyAdimUtranirdezakramAt , tathA zuddhitaH, lAbhatazca pUrva 'AbhiNibohiyanANaM' ityAdigAthAyAM manaHparyAyajJAnAdanantaraM kevala. jJAnamupanyastam , atastadarthasUcako'yamayazabdaH / athA'nantaraM kevalajJAnamucyate / kathaMbhUtam ?, ityAha- sarvANi ca tAni dravyANi ca sarvadravyANi jIvAdIni teSAM pariNamanAni pariNAmAH prayoga-visrasobhayajanyA utpAdAdayaH sarvadravyapariNAmAsteSAM bhAvaH sattA svalakSaNaM vA tasya vividhaM vizeSeNa vA jJapanaM bodhanaM vijJaptiH, athavA, vividhavizeSeNa vA jJAnamavabodha: paricchittirvijJaptiH, tasyAH kevalajJAnAbhede'pi vivakSitabhedAyAH kAraNaM heturvijJaptikAraNaM sarvadravya-kSetra-kAla-bhAvA'stitvaparicchedakamityarthaH / taccAnantajJeyaviSayatvenA'nantaparyAyatvAdanantam zazvadbhAvAt zAzvataM satatopayogamityarthaH, tathA, apratipAti-avyayaM sadA'vasthAyItyarthaH samastAvaraNakSayasaMbhUtatvAdekavidha bhedaviSamuktam ; kevalaM paripUrNasamastajJayAvagamAt , matyAdijJAnanirapekSatvAdasahAyaM vA kevalaM, taca tajjJAnaM ca kevalajJAnam // iti niyuktigAthArthaH / / 823 // atha bhASyam 1 atha sarvavyapariNAmabhAvavijJaptikAraNamanantam / zAzvatamapratipAti ekavidhaM kevalajJAnam // 823 // 2 gAthA 79 / // 395 // Jan Education interna For Personal Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 396 // maNapajjavanANAo kevalamuddesa-suddhi-lAbhehiM / puvvamaNaMtaramabhihiyamahasado'yaM tayatthammi // 824 // savvadavvANa paoga-vIsasA-mIsajA jahAjoggaM / pariNAmA pajjAyA jamma-viNAsAdao savve // 825 // tesiM bhAvo sattA salakkhaNaM vA visesao tassa / nANaM viNNattIe kAraNaM kevalaNNANaM // 826 // kiM bahuNA savvaM savvao sayA savvabhAvao neyaM / savvAvaraNAIyaM kevalamegaM payAsei // 827 // pajjAyao aNaMtaM sAsayamiTTha sadovaogAo / avvayao'paDivAI egavihaM savvasuddhIe // 828 // pazcApi gAthA gtaarthaaH| navaraM prathamagAthAyAmuddezo nandyAdimUtranirdezakramaH, zuddhiH sarvAvaraNakSayasaMbhavatvena sarvotkRSTatvAt sarvoparivartinI vizuddhiH, ataH kevalajJAnasyApi tatsaMbhUtatvAt sarvoparyevA'bhidhAnam / lAbho'pi kevalasya samastajJAnAnAM pazcAdeva bhavati, ityasya pazcAdeva nirdezaH / 'aNaMtaraM ti' manaHparyAyajJAnAdanantaramityarthaH / caturthagAthAyAM 'savbau tti' sarvataH samantAditi / 'savvabhAvau tti, sarvaparyAyataH, sarvaiH paryAyairupetaM jJeyamiti tAtparyam / kevalaM kathaMbhUtam ?, ityAha- sarvAvaraNAtItaM sarvAvaraNakSayasaMbhUtamityarthaH // 824 / / 825 // 826 / / 827 / / 828 // iha samutpanna kevalajJAnastIrthakarAdiH zabdena dezanAM karoti, zabdazca dravyazrutam , sa ca prAyo bhAvazrutA'vinAbhAvI, iti tatsaMbhave kevalino'niSTApattiH, ityevamavyutpannamatInAM mA bhUd matimohaH, ityAha kevalanANeNa tthe nAuM je tattha pannavaNajogge / te bhAsai titthayaro vaijoga suyaM havai sesaM // 829 // manaHparyavajJAnAt kevalamudeza-zuddhi-lAbhaiH / pUrvamanantaramabhihitamadhazabdo'yaM tadarthe // 824 // sarvavyANAM prayoga-vitrasA-mizrajA yathAyogyam / pariNAmAH paryAyA janma-vinAzAdayaH sarve // 825 // teSAM bhAvaH sasA svalakSaNaM vA vizeSatastasya / jJAnaM vijJapteH kAraNaM kevalajJAnam // 826 // kiMbahunA sarva sarvataH sadA sarvabhAvato jJeyam / sarvAvaraNAtItaM kevalameka prakAzayati // 27 // paryAyato'nantaM zAzvatamiSTaM sadopayogAt / avyayato'pratipAti ekavidha sarvazuddhyA // 828 // 2 kevalajJAnenArthAn jJAtvA yAstatra prajJApanayogyAn / tAn bhASate tIrthakaro vAgyogaH zrutaM bhavati zeSam // 829 // // 396 // RECENOOPPEDIA aTAramAnusAra Jan Education Inter For Personal and Private Use Only www.jaineltrary.ary Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSA0 // 397 // Jain Education Internatio iha samutpannakevalajJAnastIrthakarAdirarthAn dharmAstikAyAdIn mUrtI mUrtI bhilApyA'nabhilApyAn kevalajJAnenaiva jJAtvA'vabudhya, na tu zrutajJAnena, tasya kSAyopazamikatvAt, kevalinazcA''varaNasya sarvathA kSINatvena tatkSayopazamAbhAvAt ; na hi sarvazuddhe paTe dezazuddhiH bRhadvRttiH / saMbhavati, tadvadihApIti bhAvaH tataH kim ?, ityAha- tatra teSAmarthAnAM madhye ye prajJApanIyAH prarUpaNIyA yogyAstAnabhilapyAn bhASate, netarAn - anabhilapyAn / prajJApanIyAnapi na sarvAneva bhASate, teSAmanantatvAt, AyuSastu parimitatvAt / kiM tarhi 1, yogyAneva bhASate grahItRzaktyapekSayA, yo hi yAvatAM yogya iti / yatra cAbhihite zeSamanuktamapi vineyo'bhyUhati tadapi yogyaM bhASate; yathA RSabha senAdInAmutpAdAdipadatrayopanyAsenaiva zeSagatiH / tatra kevalajJAnopalabdhArthAbhidhAyakaH zabdarAzirbhASyamANastasya bhagavato 'vajoga ti' vAgyoga eva bhavati, na tu zrutam, nAmakarmAdiyajanyatvAt zrutasya ca kSAyopazamikatvAt jJAnamapyasya kSAyikatvAt kevalameva, na bhAvazrutam / Aha- nanu vAgyogaH, vAkpariSyandaH, vAgvIryam, ityanarthAntaram / ayaM ca bhavatu nAmakarmodayajanyaH, bhASyamANastu pudgalAtmakaH zabdaH kiM bhavatu ?, iti cet / ucyate- so'pi zrotRRNAM bhAvazrutakAraNatvAd dravyazrutamAtraM bhavati, na tu bhAvazrutam / tarhi kiM tad bhAvazrutam 1, ityAha- 'surya havai sesaM ti' yacchAsthAnAM gaNadharAdInAM zrutagranthAnusAri jJAnaM tadeva kevalagatajJAnApekSayA zeSamanyad bhAvazrutaM bhavati, kSAyopazamikopayogAt, na tu kevaligatam, tasya kSAyikatvAditi / athavA 'suhava sesa' ityanyathA vyAkhyAyate tad bhaNyamAnaM zabdamAtraM tatkAla eva zrutaM na bhavati, kiM tarhi ?, zeSaM 'kAlam ' iti vAkyazeSaH / idamuktaM bhavati tat kevalinaH zabdamAtraM zrotRRNAM zravaNAnantaralakSaNe zeSakAle zrotRgatajJAnakAraNatvenopacArAt zrutaM | bhavati, na tu bhaNanakriyAkAla iti / athavA, anyathA vyAkhyAyate - sa kevalinaH saMbandhI vAgyogaH zrutaM bhavati / kathaMbhUtam 1, zerpA- guNabhUtam - pradhAnam, aupacArikatvAditi / anye tu paThanti - 'vaDjogasuyaM havai tesiM ti' / tatra teSAM bhASamANAnAM saMbandhI vAgyogaH zrotRgatazrutakAraNatvAt zrutaM bhavati, dravyazrutamityarthaH / athavA, teSAmiti zrotRRNAM tAnAzrityetyarthaH, bhASakagataM vAgyoga eva zrutaM vAgyogazrutaM bhavati, bhAvazrutakAraNatvAd dravyazrutamevetyarthaH athavA, tAnarthAn bhASate kevalI, vAgyogazcA'yamasya bhASamANasya bhavati, teSAM zrotRRNAM bhAvazrutakAraNatvAt zrutamasau bhavati / / iti niyuktigAthArthaH / / 829 // For Personal and Private Use Only // 397 // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 398 // atha bhASyamvizeSA0 nAUNa kevaleNaM bhAsai na sueNa ja suyaaiio| paNNavaNijje bhAsai nANabhilappe suyAIe // 830 // tattha vi jogge bhAsai nAjogge gAyANuvittIe / bhaNie va jammi sesaM sayamUhai bhaNai tammattaM // 831 // vaijogo taM na surya khaovasamiyaM suyaM jao na tao / vinnANaM se khaiyaM saddo uNa davvasuyamittaM // 832 // sesaM chaumatthANaM vinnANaM suyANusAreNaM / taM bhAvasuyaM bhaNNai khaovasamiovaogAo // 833 // bhaNNaMtaM vA na suyaM sesaM kAlaM suyaM suNetANaM / taM ceva suyaM bhaNNai kAraNakajjovayAreNa // 834 // ahavA vaijogasuyaM sesaM sesaM ti jaM guNabbhUyaM / bhAvasuyakAraNAo jamappahANaM tao sesaM // 835 // vaijogasuyaM tesiM ti kei tesiM ti bhAsamANANaM / ahavA suyakAraNao vaijogasuyaM suNetANaM / / 836 // saptApi vyAkhyAtArthA eva / navaraM prathamagAthAyAM yad yasmAt zrutAtItaH kevalajJAnenaivA'vabhAsitasamastatribhuvanAdaratvAt zrutAtikrAnto'sau bhagavAn kevalI 'suyAIe ti' vAggocarAtikrAntatvena zrutAtItAnarthAn na bhASata iti / tRtIyagAthAyAM 'na tautti' takaH kSayopazamo'sya kevalino nAstIti // 830 // 831 // 832 / / 833 / / 834 // 835 // 836 // tadevaM pratipAditaM kevalajJAnakharUpam / athA'sya gatyAdidvAreSu satpadaprarUpaNatAdayo vAcyAH / tatra gatau tAvat- manuSyaKP siddhayoH kevalajJAnaM prApyate / indriyadvAre- atIndriyANAm ; kAyadvAre- sakAyA-'kAyayoH, yogadvAre- sayogA-'yogayoH; ki vedadvAre- avedakAnAm ; kaSAyadvAre- akaSAyANAm; lezyAdvAre- salezyA 'lezyayoH; samyaktvadvAre- samyagdRSTInAm ; jJAnadvAre 1 jJAtvA kevalena bhASate na zrutena yat zrutAtItaH / prajJApanIyAn bhASate nA'nabhilApyAn zrutAtItAn // 830 // tatrApi yogyAna bhASate nA'yogyAn grAhakAnuvRtyA / bhaNite ca yasmin zeSaM svayamUhate bhaNati tanmAtram // 831 // pAgyogastad na zrutaM kSAyopazamikaM zrutaM yato na sakaH / vijJAnaM tasya kSAyika zabdaH punadravyazrutamAtram // 832 // zeSa chamasthAnAM vijJAnaM zrutAnusAreNa / tad bhAvabhutaM bhaNyate kSAyopazamikopayogAt // 833 // bhaNyamAnaM vA na zrutaM zeSa kAsaM zrutaM zRNvatAm / tadeva zrutaM bhaNyate kAraNakAryopacAreNa // 834 // athavA vAgyogadhutaM zeSaM zeSamiti yad guNabhUtam / bhAvadhutakAraNAd yadapradhAnaM tataH zeSam // 835 // vAgyogazrutaM teSAmiti kecit teSAmiti bhASamANAnAm / athavA zrutakAraNato vAgyogakSutaM zRNvatAm // 36 // suparasa86666ORE // 398 // For Personal and Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ROO vizeSA0 bRhadvattiH / // 39 // kevalajJAninAm ; darzanadvAre-kevaladarzaninAm / saMyatadvAre- saMyavAnAm nosaMyatA-'saMyatAnAM ca; upayogadvAre- sAkArA-'nAkAropayogayo, AhArakadvAre- AhArakA-'nAhArakayoH; bhASakadvAre- bhASakA-'bhASakayoH parIttaddhAre- parIttAnAM, noparIttA-parItAnAM ca paryAptadvAre- paryAptAnAM noparyAptA-'paryAptAnAM ca sUkSmadvAre-bAdarANAM, novAdara-sUkSmANAM ca saMjJidvAre-nosaMjhya-saMjJinAm bhavyadvAre- bhavyAnAM, nobhavyA-'bhavyAnAM ca / caramadvAre- caramANAM bhavasthakevalinA, nocaramA-'caramANAM ca siddhAnAM kevalajJAna prApyate / pUrvapratipanna-pratipadyamAnakayojanA tu svabuddhyA kartavyeti / dravyapramANadvAre-pratipadyamAnakAnAzrityotkRSTato'STottarazataM kevalinAM prApyate, pUrvapratipannAstu jaghanyata utkRSTatazca koTipRthaktvapramANA bhavasthakevalinaH prApyante, siddhAstvanantAH / kSetra-sparzanAdvArayostu jaghanyato lokasyA'saMkhyeyabhAge kevalI labhyate, utkRSTatastu sarvaloke / kAladvAre- sAdyaparyavasitaM kAlaM sarvo'pi kevalI bhavati / antaraM tu kevalajJAnasya nAsti, utpannasya pratipAtA'bhAvAt / bhAgadvAraM matijJAnavaditi / bhAvadvAre- kSAyika bhAve kevalamavApyate / alpa-bahutvadvAre matijJAnavadvAcyamiti // tadevaM kevalajJAnaM samAptam / // tatsamAptau ca jJAnapaJcakaM samAptamiti // // 399 // For Personal and Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jan Education international For Personal and Private Use Only www.jainerary.org