Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org a isa aura anekAntAya namaH jaina tattva mImAMsA kI samIkSA lekhaka - vidvAn brahmacArI paM0 cAMdamalajI cUr3IvAla nAgaura (rAjasthAna ) **: prakAzikA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir MET-ART zrI zAMtisAgara jaina siddhAnta prakAzinI saMsthA cArya zrIzAntivIra nagara / poSTa - zrImahAvIrajI (rAjasthAna) Azvina zrIvIranirvANa saMvat 2488 akTUbara 1662 For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzikA a. zAntisAgara jaina siddhAnta prakAzinI saMsthA AcArya zrI zAMtivIra nagara zrImahAvIrajI seTha hIrAlAla pATanI nivAI vAle For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Avazyaka nivedana anantadharmaNastatvaM pazyantI pratyagAtmanaH / anekAntamayI mUrtinityameva prakAzatAm / maMsArakA eka nAma duniyA hai / yaha dvinayA zabdakA apabhraMza hai / isakA artha hotA hai ki jitanA laukika pAramArthika vyavahAra athavA kathana hai vaha saba do naya-dravyArthika aura paryAyArthika ina dono nayoMkI apekSA se hI calatA hai / eka nayakA Azrayakara jo calatA hai vaha apanA abhISTa siddha nahI kara saktA sarvajJakI vANI bhI yahI kahatI hai ki--jitane padArtha haiM ve sava eka dharma vAle nahIM haiM unameM aneka-bahutase anta-dharma rahate haiN| unakA varNana bhI aneka prakAra se ho sakatA hai parantu vacanameM eka sAtha sava dharmoke varNana karanekI zakti na honese eka dharmakA hI varNana eka samaya meM ho sakatA hai| vacana se jisa eka dharmakA varNana kiyA jArahA hai usake sivA anya aura bhI bahuta se dharma isa padArtha meM hai isa abhiprAyako pragaTa karaneke liye 'syAd' zabdakA prayoga kiyA jAtA hai / sthAd zabdake aneka artha saMskRta bhASAmeM hote haiM parantu anya arthakA grahaNa na kara yahAM 'kisI apekSA se' athavA 'varNanIya dharmakI mukhyatAse anya dharmoMkI gauNatA rakhakara yaha kahanA hai' yaha artha liyA jAtA hai| isI arthako kahanevAlI paddhatikA nAma syAdvAda vANI hai| jainAcAryoMne isI paddhatikA Azraya lekara tattva vivecana kiyA hai| 'sarvathA' padArtha nitya hI hai athavA sarvathA anitya hI hai athavA amuka guNa se hI sahita hai aisA mAnanA tattvadRSTi se bAdhita hai| isakA kAraNa yaha hai ki-eka padArtha meM apanA sadbhAva rahatA hai aura dUsare padArthakA asadbhAva--abhAva rahatA hI hai isa taraha For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( kha ) bhAva aura prabhAva paraspara virodhI hone para bhI donoM guNa rahate isa syAvAda paddhatikA Azraya lekara varNana karanevAle bahuta kama loga dekhe jAte haiM / jo loga apane ko jaina samajhate haiM aura tattva carcA meM pravINa samajhe jAte haiM, ve bhI isake prayoga karane meM cokhA khA jAte haiN| isakA kAraNa yaha hai ki-loga svAdvAda kA 'hai bhI, nahIM bhI hai' aisA galata artha prAyaH samajhate haiN| padArtha meM kauna sA guNa kisa apekSA se rahatA hai isa apekSA bAdako jo samajhate haiM ve to sahI artha meM syAdvAda kA prayogakara abhISTArtha pAlete haiM aura jo isako nahIM samajha pAte, ve viparIta arthakA zraddhAna kara lete haiN| Aja vala aneka vivAda jo di jaina samAjameM phaila rahe hai usameM yaha apekSA bAdakA ajJAna bhI kAraNa hai| ___paM0 phUlacaMdajI middhAMta zAstrI vana rasa ne jaina tattvamImAMsA nAmakI pustaka kAnajI matakI puSTimeM likhI hai usameM isa syAdvAdakA khUba hI durupayoga kiyA hai / itanA hI nahIM, isameM upacAra abhUtArtha Adi zabdoMkA artha bhI anyathA lagAkara tattvamIbhAMsAyA upahAsa kiyA gayA hai| vidvAn brahmacArI cAMdamala jI cUDIvAlane yukti aura zrAgamake bala se paMDitajokI mImAMsAkI mamIkSA kI hai isako paDhane se logoM ke jJAna meM samIcInatA AvegI / sonagaDhakA pracAra vibhAga ati udyogI hai| Adhunika jitane sAdhana upalabdha haiM, una sabakA upayoga kara lene meM siddhahasta hai| yahI kAraNa hai ki-ina logoMke matakA pracAra dina para dina vaDha rahA hai di0 jaina samAjameM samIcIna darzana jJAna cAritra kI dina para dina vRddhi hotI rahe aura bhrAnta dhAraNaoMkA nirasana hotA rahe isaliye yaha pustikA prakAzita kI gaI hai| isameM kAnajI matako Agama viruddha sabhI mAnyatAoMkA vivecana vistA For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( ga ) rase kiyA gayA hai / isake paDhanese tattvajJAna yathArtha rItise hogA aura paM0 phUlacaMdajI ne mImAMsA nAma rakha kara bhI jo vakIla kI taraha ika taraphA pArTa adA kiyA hai usakA bhI rahasya samajha meM aajaaygaa| kisI bhI vivAda prasta viSaya kA nirNaya karate samaya nyAyAdhIzake samAna donoM pakSakI samasta yuktiyoMkA niSpakSa ho kara manana karanA cAhiye aura phira Agamake AlokameM usakA nizca / karanA cAhiye / yahI eka aisI nirdoSa paddhati hai jisase yathArtha zraddhAna jJAna hokara AtmAmeM vizuddhi nikaSAyatA AtI hai| jo loga kisI kaSAyakI puSTi karane ke liye jaina tattvoMkA anyathA prarUpaNa karate haiM, ve apanI caturAI se bhale hI usake pravArameM saphala ho jAya aura logoM meM sammAna bhI pA leM parantu azubha karmabaMdhake baMdhana se ve nahIM baca sakte, paripAka samaya Ane para usakA azubha phala-dukha unheM bhoganA hI pdd'egaa| ____ bhAI kAnajI ne aura unake bhaktoMne, jina jina RSi praNIta zAstroM se unake matakA pASaNa nahIM hotA parantu ve zAstra digambara jaina saMpradAyameM sarvopari mAnya haiM to una sabakA hiMdI gujarAtI artha badala diyA hai aura apane matakI puSTi karanevAlA svakalpita vyAkhyAna likha diyA hai| itanA hI nahIM, usako chapAkara alpamUlya athavA vinAmUlyase vitaraNa kara samasta digambara jaina zAstra bhaMDAroM meM pahu~cA bhI diyA hai| isa taraha inhoMne vartamAna kI taraha bhaviSya meM bhI di0 jaina strI puruSoM ke yathArtha zraddhAna meM parivartana kara dene kA asat prayAsa kiyA hai| purAtana RSi praNIta pratha prAkRta saMskRta bhASAoM meM haiM isa liye saMskRta prAkRta bhASAoMke jJAtA nirlobhI Atma kalyANecchu vidvAna to bhramameM na paDegeM parantu ve haiM hI kitane ? Aja kala to lobhI lAlacI rupayoMke pIche apanI vidvattAkA dUsaroM ke abhi For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (gha ) prAya pracArameM kharca kara dene vAle hI adhika dIkhate haiM / vIla loga jaise mehanatAnA lekara apane muvakkila kA pakSa sat amta yuktiyoMse puSTa kara dikhAte haiM vaise hI ye loga likhAIkA rupayA vasUlakara dravya dAtAke pakSa kI puSTi kara dikhAta hai / parantu ye loga vakIla aura apane vIcake isa aMtarako bhUla jAte haiM ki vakIla to eka AdamI kA ahita karatA hai aura nyAyAdhIza usake ahita ko vacA bhI saktA hai / parantu zAstroMkA viparIta artha ananta jIvoM kA ahita karatA hai / jaisA bhaviSya dIkha rahA hai usase saMskRta prAkRtajJa vidvAnoM kA sarvAthA abhAva hI hotA jAyagA esA jAna par3atA hai| Ajakalake paMDita laMga bhI jaba hiMdI bhASAke graMthoM kA hI paThana pAThana karate najara Ate haiM tara Age to aura bhI yaha bhASA kA svAdhyAya jora pakar3egA / ataH pratyeka svapara hitaiSI di0 nakA kartavya hai ki-yaha sAvadhAna hokara bhaMDAroM meM zAstra maMgraha kre| svayaM bhI zAstra par3hate samaya dekhale ki-isakA anuvAda kisane kiyA hai aura kisa jagaha se prakAzita huA hai / Ajakala jaile khAdA Adi padArthoM meM milAvaTa adhika hone lagI hai aura uma millAvaTI mAlakI vikrI karane meM jo jitanA catura hotA hai vaha utanA hI apanA svArtha siddha karaletA hai| isI taraha digambara jaina samAjameM bhI zvetAvara jainoM kI zAkhAeM sthAnakavAsI i'DhiyA Adi ke mAnane vAle loga milAvaTI zAstra calAne lage haiN| jisa puruSa vA mana prasiddhi pAnekA huA, jisake manmeM jo bAta ThIka jaMca gaI vahI zAstra kA nAma rakhakara manamohaka AkAra meM chapAkara ima bholI digambara jaina samAja meM apane milAvaTI zAstra kA vyApAra zurU kara detA hai / di0 jaina loga samajhate haiM ki hamArI samAja meM amuka vyakti sAmila ho gayA to hamArI saMkhyA bar3ha gaI parantu yaha nahIM vicArate ki-yaha hamameM milA hai to For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( Ga ) hamArA ahita karane aura apanA svArtha siddha karane ke liye to nahIM milA hai| yaha hamAre samAja meM mila rahA hai athavA hameM apane samAja meM mila rahA hai / isa bAtakA vicAra karanA to dUra rahA isake viparIta yaha dekhA jAtA hai ki inakA Adara satkAra bhI khUba kiyA jAtA hai| zAstrajI kI gaddI para inako baiThAkara inake mukha se upadeza sunA jAtA hai aura inake race hue pranthoM ko chapAne maM dravya kI sahAyatA bhI dI jAtI hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa taraha digambara jaina AmnAya ke zAstroM aura unake anuyAyiyoM ke liye yaha samaya bar3A nAjuka hai| samaya rahate hama na cete to asalI digambara jaina dharma kA kyA svarUpa hai yaha sarva sAdhAraNa na jAna sakeMge aura taba sarvajJa vItarAgopadiSTa vANI se jo jagat kA hita sAdhana honA cAhiye, vaha na ho sakegA / dhanyavAda Azvina sudI 10 zrIvIra saM0 2458 akTUbara 1662 samyagjJAna kA saMsAra meM pracAra ho, loga mithyAtva ke phera meM par3akara apanA ahita na kara baiTheM isaliye nIce likhe mahAnubhAvoM ne isa "jaina tatra mImAMsA kI samIkSA" nAmaka pustaka ke prakAzana meM sahAyatA dI hai etadartha ve dhanyavAda ke pAtra haiN| anya logoM ko bhI ApakA anukaraNa kara isa sanAtana digambara jaina dharma ke tattvoM ke pracAra meM sahAyaka bananA cAhiye / 5000) seTha pArasamalajI, kAsalIvAla, bAlU dAvAle, kalakattA 251) brahmacArI pannAlAla umAbhAI ahamadAbAda 100) seTha bhaMvarIlAlajI vAkalIvAla, manIpura ( AsAma ) 100) seTha goviMdalAlajI agravAla, pharamesagaMja ( bihAra ) 51) gupta dAna 0 zrIlAla jaina kAvyatIrtha mahAmaMtrI - saMsthA For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrayomArga ke grAhaka bniye| AcArya zrI zAMtisAgara jI kI smRti meM sthApita zrI zAMtisAgara jaina siddhAMta prakAzinI saMsthA dvArA yaha patra nikalatA hai| isake Adi pravartaka sva0 syAdvAda bAridhi paM0 khUbacandajI zAstrI haiM | sampAdaka 70 zrIlA na jI jaina kAvyatIrtha aura va0 sUrajamalajI zAstrI haiN| prakAzaka seTha hIrAlAla jI pATanI haiN| dhArmika lekhoM se bharapUra, zAstra svarUpa yaha patra AcArya zrI zAMtivIra nagara po0 zrImahAvIrajI se mudrita hai yaha patra koI samAcAra patra nahIM hai| vArSika mUlya 6) chaha rupayA hai / tathA jo sAla bhara ke grAhaka banate hai unheM aneka grantha bhI upahAra meM milate haiM / tArIpha karanA vyartha hai| Apa bhI isake grAhaka banake dekhiye aura paDhakara sva-para kalyANa kIjiye / ___ yaha patra dharma pracArArtha mandira-ajaina, lAibrerI pustakAlaya zAstra bhaNDAra, Adiko arddha mUlya yAnI 3) tIna rupayA vArSika meM bhejA jAtA hai isameM upahAra graMtha nahIM milate haiN| nivedk| surendra kumAra jaina zreyomArga-kAryAlaya AcArya zrI zAMti vIra nagara zrImahAvIrajI (rAjasthAna) For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ans / / zrImadanekAntAya namaH // jainatattvamImAMsA kI samIkSA maMgalAcaraNa arhasiddhAcAryAna sadupAdhyAya srvsaadhuushc| vaMditvA saMvAdaye phUlacandrasya jainatattvamImAMsAM // zrIyuta pa0 phUlacandra jI ne nizcaya ekAnta kA samarthana karate huye eka "janatatvamImAsA" nAmakI pustaka prakAzita kI hai| prasakI samIkSA yahAM ucita jAnakara kI jAtI hai| isa meM nIce khi 12 adhikAra hai| For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 2 jaina tattva mImAMsA kI (1) viSaya praveza ( 2 ) vastusvabhAva mImAMsA (3) niminta ka svIkRti (4) upAdAna nimitta mImAMsA ( 5 ) kartRkarmamImAMsA (6) SaTakArakamImAMsA ( 7 ) krama niyamita paryAya mImAMsA ( 5 ) samyaka niyati svarUpa mImAMsA ( ( ) nizcaya vyavahAra mImAMsA (10) anekAnta syAdavAda mImAMsA ( 11 ) kevala jJAna svabhAva mImAMsA (12) upAdAna nimitta sambAda | ina bAraha adhikAroM meM sarvatra kAnajI svAmI ke nizcaya ekAntakA samarthana kiyA gayA hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parantu vastu svarUpakA jJAna kevala nizcaya nayase hI nahIM hotA / vyavahAra naya kA bhI zaraNa lenA par3atA hai| isakA kAraNa yaha hai ki vyavahAra naya vastu ke vicAra karane meM vivAdagrasta viSayoM ko sulajhAne meM vastu svarUpa meM saMdeha hone para unakA samAdhAna karane meM samartha hai / vyavahAra naya sApekSa nizcaya naya kA Alambana hitakara hai| isa bAta kI puSTi paMcAdhyAyI grantha se ho jAtI hai / "naivaM yato valAdiha vipratipattau ca saMzayApattau / vastuvicAre yadi vA pramANa mubhayAlambitajJAnam / / " arthAt binA vyavahAra nayakA avalambana kiye kevala nizcaya jayase jJAnameM pramANatA hI nahIM A sakatI hai kyoM ki padArthoM neka dharmAtmaka hai aura eka naya eka hI dharma kA varNana kara sakatI hai| naya pramANa kA aMza hai| vaha do bhAgoM meM baTA huA hai / eka dravyArthika naya jisako nizcaya naya kahate haiN| dUsarA paryAyArthika naya, jisako vyavahAra naya kahate haiM / dravyArthika nayakA viSaya dravyAzrita hai aura paryAyArthika nayakA viSaya dravyakI paryAya hai. For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA isaliye eka ko chor3akara eka naya nirapekSa nahIM raha sktii| kAraNa yaha hai ki dravya hai vaha guNa aura paryAyavAna hai isaliye dravya se guNa bhI alaga nahIM raha sakate aura guNoM kA pariNamana rUpa paryAya bhI guNoM se alaga nahIM ho sakatI kyoM ki vaha usakA pariNamana hai / "guNaparya yavat dravyam" tatvArtha sUtrameM dravyakA lakSaNa aisA hI kiyA hai arthAt "ca anvayino guNA vyatirekiNaH paryathAH ubhayairupetaM drvymiti"| "ukta ca-guNa idi davvavihANa davabiyArohi pajjavo bhaNido tehi aNUNaM davyaM ajudaMpasiddha have danyaM / / " __ isa kathana se dravyArthika aura paryAyArthika donoM hI naya sApekSahI pramANa bhUta haiM satyArtha hai nirapakSa donA hI naya mithyA hai| yahI bAta nyAyadApikA meM kahA hai| "anekAntopyanekAMtaH pramANanayasAdhanaH / nirapekSA nayA mithyA sApekSA vastuto'rthakRt // " arthAt pramANa nayoM se siddha hone vAlA anekAnta bhI amekAnta hai tathA naya hai vaha pramANa kA aMza hai isaliye pramANa svarUpa vastu svarUpa ko siddha sApekSa donoM nayoM se hI hotI hai| yadi nizcaya aura vyavahAra yaha donoM naya nirapekSa rakha kara kevala eka naya dvArA ho vastu svarUpa kI siddhi koI karanA cAhe to usake dvArA vastu svarUpa kI siddhi nahIM ho sakatI kyoMki nirapekSa naya mithyA hai unase vantu svarUpa nahIM banatA isakA kAraNa yaha hai ki vaha vivakSita vastu ke eka deza kA hI grahaNa karatA hai sarvAMza kA nahIM / aura bAtu svarUpa AMzika rUpa nahIM hai soza rUpa hai vaha nirapekSa naya dvArA siddha hotA nahIM / isa kAraNa nirapekSa naya mithyA hai / cAhe vaha nizcaya naya ho athavA vyavahAra naya ho ataH vastu svarUpa kI siddhi nizcaya vyavahAra sApekSa naya dvArA hI For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tatva mImAMsA kI ' v -~ vv. ...... hotI hai / eka naya kI apekSA eka naya rakhakara jo kathana kiyA jAtA hai unase vastu svarUpa kA zuddhAzuddha rUpa sarvAza grahaNa ho jAyagA vaha pramANa svarUpa hai ataH jIvakI zuddhAzuddha rUpa avasthA dvonoM natha dvArA siddha hai / saMsAra avasthA meM jIvakI azuddha avasthA hai aura mukta jIva kI zuddha avasthA hai| yaha zuddhAzuddha rUpa jIva kI donoM hI paryAya haiM vaha yathArtha hai isa yathArthatA kA pratipAdana sApekSa dAnoM nayoM dvArA hotA hai| isaliye donoM hI naya sApekSa satyArtha haiM mApekSa naya hI vastu svarUpa ke pratipAdana karane meM samartha hotA hai, nirapekSa naya nahIM hotii| isa liye AcArya kahate haiM ki-vastu svarUpa pratipAdana karane meM eka naya ko mukhya aura dUsarI naya ko gauNa rakhakara vastu svarUpa kA pratipAdana karoge to vastu svarUpa kA pratipAdana ho sakegA__ "astiAnarpitasiddhaH" ___ tattvArthasUtra adhyAya 5 anekAntAtmakasya vastunaH prayojanavazAd yasya kasyaciddharmasya vivakSayA prApitaM prAdhAnyAtamunItamiti yAvat / tadviparItamanarSitam prayojanAbhAvAt sato'tha vivakSA bhavatItyupasatra mIbhUtama gatimityucyate / tathA dravyamapi sAmAnyANiyA nityaM vizeSa praNayA'nityamiti nAsti virovaH / tau ca sAmanyavizeSI kathaMcita bhedAbhedAbhyAM vyavahArahetU bhavataH // sarvArthAsaddhiH / ___ arthAt sarva vastu ananta dharmAtmaka bhedAbheda rUpa hai isaliye usake pratipAdana karane meM donoM nayoM kA mAmaya prayojanIbhUta hai| asaH jahAM para abhedarUpa vastu kA nirvikAsa vicAra kiyA For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA raamrrormwwwwron mAyagA vahAM para nizcaya naya kA Alambana hogA aura jahAM para bheda rUpa savikalpa vastu kA vicAra kiyA jAyagA vahAM para vyavahAra naya kA Alambana lenA par3egA ataH zreNo car3hane ke prathama sAtaveM guNasthAna taka mukhyatayA vyavahAra naya kA hI pAlambana hai kyoMki vahAM taka nirvikalpadhyAna nahIM hotA isaliye vahAM taka vyavahAra kA ho zaraNa lenA paDatA hai / jaisA ki samayasAra nATaka meM kahA hai / dekho jAvAdhikAra"jyoM nara kou gira girasoM tihi hoi hitU jo gahaiM dRr3havAhI syoM budhako vivahAra bhalo javaloM tavaloM zivanApati nAhI yadyapi yo paramANa tathApi sadhe paramAratha cetnmaahii| jIva avyApaka hai parasoM vivahAra moM to parakI parachAI" // isa kathana se jaya taka mokSa prApta nahIM hotI taba taka vidvAnoM ko vyavahAra kA sAdhana karanA cAhiye yaha bAta pramANa bhUta hai| jaise koI manuSya pahAr3a se giratA huA vaha yadi apanI bhujA ke dvArA kimI padArtha ko pakar3a kara raheM to vaha girane se baca sakatA hai / tese hI yaha jAva narka nigodAdi meM patana karatA huA yadi yaha vyavahAra dharma kA prAzraya le to vaha narka nigodAdi ke patana se baca sakatA hai / imaliye jaba taka mokSa (para ke saMyoga se sarvathA mukta nizcaya natha kA viSaya bhUta zuddha svarUpa vAlA ) na ho taba taka vyahAra dharma ke Azraya rahanA yogya hai taba hI AtmA meM paramArtha kI siddhi ho sakatI hai anyathA nahIM / saMsAra meM koI prANI dukhI rahanA nahIM cAhatA-saba sukhA rahanA cAhate haiM / aura sukha kA sAdhana hai vyavahAra dhrm| "dharma karata saMsAra sukha, dharma karata niravANa / dharma paMtha sAdhe vinA yaha nara tiyNcsmaan||" For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI armirmwar.mmmmmmmmwwwwwwrimar ... arthAt vyavahAra dharma se saMsAra ke sukha milate haiN| aura . umI vyavahAra dharmake nimitta se hI ananta sukhamaya mokSa prApta karane kI isa saMsArI jIva meM yogyatA prApta hotI hai| arthAt uttama deza kAla kA pAnA, uttama kula kA pAnA, uttama zarIra kA pAnA, uttama dharma kA pAnA, uttama satsaMgati kA pAnA uttama vratoM kA dhAraNa honA ityAdi ye saba yogyatA isa jIva ko vyavahAra dharma ke Azraya se hI prApta hotI hai aura yogyatA prApta hue vinA jIva ko mokSa kI bhI prApti durlabha ho nahIM saMbhava hI hai / isaliye jaba taka mokSa kI prApti na ho taba taka vyavahAra ko choDakara adharma kA sevana kara saMsAra meM duHkhI rahanA mahAna mUkhatA hai / jaisAki grISma Rtu kI dhUpa meM chAyA meM na baiThakara dhUpa meM baiThane ke samAna hai isaliye jaba taka mokSa kI prApti na ho taba taka vyavahAra hI zaraNa hai aimA ukta chanda kA abhiprAya hai| ata: jo vyavahAra ko choDane se paramArtha kI siddhi honA mAnate hai, ve viSa meM amRtakI kalpanA karate haiN| kundakundAcArya kahate hai ki je jIva zraddhA ke tathA jJAna cAritra ke pUrNa bhAva ko nahIM pahuMca pAye haiM sAdhaka avasthA meM avasthita haiM unake liye vyavahAra kA hI upadeza denA yogya hai| "suddho suddhAdeso NAdabbo paramabhAvadarisIhiM / vyavahAra desido puNa jedu aparame ThidA bhAve" / 12 samayamA arthAt paramabhAvadarzI je zuddha naya tAIpahuMci zraddhAgana bhaye tathA pUrNajJAna cAritravAn bhaye tinikarito suddha kA hai zrAdeza kahiye AjJA upadeza jAmeM aisA zuddha naya jAnane yogya hai / vahuri je puruSa apara bhAva kahiye zraddhA ke tathA jJAna cAritra ke pUrNa bhAva ko nahIM pahuMce haiM-sAdhaka avasthA meM tiSThe haiN| tinike For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA WAPAR yavahAra kA dezapaNA hai athavA te vyavahArakari upadezane yogya haiN| TIkAyAM dvArakari kahe haiM / je puruSa anta ke pAka pheri utaryA jo zuddha suvaraNa tihasthAnIya jo vastu kA utkRSTa asAdhAraNa bhAva tinika anubhava haiM, tinike prathama dvitIya Adi aneka pAka kI paraMparA kari pacyamAna jo azuddha suvarNa tima sthAniya jo anutkRSTa madhyama bhAva tisake anubhava kari zuddhapaNAteM zuddha dravya kA zradezIpaNA kari pragaTa kiyA hai apa lita akhaMDa eka svabhAva rUpa eka bhAva jAne aisA zuddha naya hai / sohI upari hI upari kA eka prativarzikA sthAnIyapaNAva jAnyA huA prayojanavAna hai / bahuri je keI puruSa prathama dvitIya yAdi aneka pAka kI paraMparA kari pacyamAna kari jo vahI suvarNa tisasthAnIya jo vastu kA anutkRTa madhyama bhAva tAkU anubhava hai, tinike anta ke pAka kari hI utarayA jo zuddha suvarNatima sthAnIya vastu kA utkRSTa bhAva tAkA anubhava kari zUnya paNAteM azuddha dravya kA AdezIpaNAkari dikhAyA hai nyArA nyArA eka bhAva svarUpa aneka bhAva jAne aisA vyavahAra naya haiN| sohI vicitra aneka je varNamAlA tisa sthAnIyapaNAteM jAnyA huA tima kAla prayojanavAn hai / jAte tIrtha ara tIrtha kA phala Bf stafter aisA hI vyavasthita panA hai| nIrtha jA kari farie aisA to vyavahAra dharma ra jo pAra honA so vyavahAra dharma kA phala, apanA svarUpa kA pAvanA so tIrtha phala hai| i ukta' ca gAthA jo jiNamayaM pavajjar3a tA mA, vavahAra bicchaye muhaya / ekkeNa viNA chijjara titthaM, apaNeNa uNa taccaM / For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI artha-AcArya kahe hai---jo he puruSa ho tuma jo jinamatakU pravartAvoho to vyavahAra ara nizcaya ini doU nayanikU mati bhUlo ( choDo) jAteM eka jo vyavahAra naya tAka dinA to tIrtha kahiye vyavahAra mArga tAkA nAza hoyagA / bahuri anya naya kahiye nizcaya naya vinA tattva kA nAza hoygaa| isase adhika vyavahAra naya kI aura vyavahAra dharma ko kyA buSTi hogii| AcArya kahate hai ki vyavahAra dharma to tIrtha svarUpa hai jAM kari tiriye so tIrtha, tArtha kA phala saMsAra se pAra honA yaha donU hI kArya vyavahAra dharma se siddha hote haiM ataH ima vyavahAra dharma kA nAza karake jo paramArtha kI siddhi cAhate haiM ve tIrtha aura tIrtha ke phalakA nAza karane vAle haiM ataH tIrthakA (vyavahAra dharmakA) lopa karane vAlA tIrtha kA phala jo tiranA pAra honA usako vaha tIna kAla meM bhI nahIM pA sakatA hai kyoMki tIrtha ke vinA tiranA nahIM hotA hai aura tire vinA pAra honA kaimA ? isaliye A. cArya kahate haiM ki jo saMsAra samudra me tiranA cAhate ho to pota ke samAna jo vyavahAra dharma usako mata choDo / ukta ca gAthAkAra kahate haiM ki vyavahAra naya to vyavahAra mokSa mArga hai yaha tIrtha svarUpa hai aura nizcaya naya hai vaha tattva svarUpa hai isaliye donU naSa ko jainI ho to mati choDo kyoMki vyavahAra naya ko choDane se dharma tIrtha kA nAza hoyagA aura niyazca naya ko choDane se tattva svarUpa (vastu svarUpa) kA nAza hoyagA isI bAta kA spaSTI karaNa karate hue TokAkAra kalaza rUpa kAvya kahate hai| "ubhayanayavirodhadhvaMsini syaatpdaaNke| jinavacasi ramante ye svayaM vAntamohAH / sapadi samayasAraM te paraMjyotiruccai ranavamanayapakSAcaNNamIkSanta eva / / " For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA - artha-nizcaya vyavahAra rUpa je doya naya tinike viSaya ke bhedateM paraspara virodha hai, tisa virodha dUra karanahArA bhyAtpada kari cihnita jo jinabhagavAna kA vacana tisa viSa jo puraHSa rameM hai pracura prIti mahita abhyAsa kareM haiM te svayaM kahiye svayameva Ape Apa vamyA hai moha kahiye mithyAtva karma kA udaya jinane te puruSa isa samayasAra jo zuddha AmA atizaya rUpa parama jyoti prakAzamAna tAhi zIghra pAve haiM avalokana kare haiM / kaisA hai samayasAra ? anava kahiye navIna upajyA nAhI kamateM AcchAdita . thA so pragaTa vyakta rUpa bhayA hai| bahuri kaisA hai ? anaya kahiye jo marvathA ekAnta rUpa kunaya tA kI apekSA kAra anugaNa kahiye khaMDyA na jAya hai nirvAdha hai / bhAvArtha-jina vacana syAdvAda rUpa hai jahA doya naya ke viSaya kA virodha hai, jaise sadrapa hai amadrapa na hoya, eka hoya so aneka na hoya, nitya hoya so bhanitya na hoya, bheda rUpa hoya sA abheda rUpa na hoya, zuddha hoya so azuddha na hoya ityAdika nayanika viSayaniviSaM virodha hai / tahAM jina vacana kathaM cat vivakSAteM sat asat eka aneka nitya anitya bheda abheda zuddha azuddha jaise vidyamAna vastu haiM taise kahi kari virAdha maiTe hai| jhUThI kalpanA nAhI kare hai vAteM dravyAthika paryAyArthika doya naya meM prayojanake vazateM zuddha vyArthika mukhya kari nizcaya naya kahe haiN| ara azuddha dravyArthika rUpa paryAyArthika kU' gANa kari vyavahAra kaheM haiM / aise jinavacana virSe je puruSa rameM haiM te isa zuddha AtmA kU yathArtha pAyeM haiN| anya sarvathA ekAntI sAMkhyAdika nAhIM pAyeM haiN| jAteM sarvathA ekAnta pakSakA vastu viSaya nAhIM / eka dharma mAtra grahaNa kari vastu kI asatya kalpanA kare haiN| so asatyArtha hI hai gAMdhA sahita mithyASTi haiM aise jAnanA / For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI isa kathana se yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki syAdvAda ke dvArA hI vastu svarUpa kI siddhi hotI hai| ekAnta bAda se nahIM ataH jo ekAntavAdI hai vaha mithyAdRSTi hai| kyoMki ekAnta Ada se vastu svarUpa kI siddhi nahIM hotI aura bastu svarUpa samajhe vinA mokSa mArga meM pravRtti nahIM hotI ataH mokSamArga meM "pravRtti kA nahIM honA yahI to mithyASTripanA hai| jo vyakti vyavahAra dharma kA lopakara paramArtha kI middhi cAhatA hai vaha mokSa mArga meM pravRtti kaise karasakatA hai ? arthAt nahIM kara sakatA isakA bhI kAraNa yaha hai ki mocA mArga meM pravRttikA karanA vaha vyavahAra hai aura vaha vyavahAra kA lopa karanA cAhatA hai imaliye vyavahAra lopaka kI pravRtti mokSamArga meM nahIM ho sakatI hai / Upara ke kathana ke dRzAnta dvArA yaha bhI acchI taraha samajha meM zrA jAtA hai ki jaba taka zuddha svarUpa kI prApti nahIM hotI taba taka vyavahAra naya aura vyavahAra dharma donU hI puruSa koM mokSa prApti meM hastAvalambana kI tulya hai| ataH usa tIrtha kA lopa karane se paramArtha kA hI lopa hokara tIrtha se prApta hone vAlA zuddha svarUpa paramatattva usakA bhI nAza hogA / aisA prAcAryoM kA kahanA hai / kintu paNDita phUlacanda jo siddhAnta zAstrI kA isake viparIta yaha kahanA hai ki vyavahAra kA lopa karane se paramArtha kI siddhi hogI dekhiye ApakI likhI 'jaina - tattvamImAMsA' pRSTa / __"bahuta se manISI yaha mAnakara ki isase vyavahAra kA lopa ho jAyagA aise kalpita sambandhoM ko paramArtha bhUta mAnane kI ceSTa karate haiN| parantu yahI unakI sabase bar3I bhUla hai| kyoMki isa bhUla ke sudharane se yadi unake vyavahAra kA lopa hokara paramANe kI prApti hotI hai to acchA hI hai aise vyavahAra kA lopa bhavA For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA kise iSTa nahIM hogA ? isa saMsArI jIva ko svayaM nizcaya svarUpa banane ke liye apane meM anAdi kAla se cale Arahe isa zrajJAna mUlaka vyavahAra vA hI to lopa karanA hai use aura karanA hI kyA hai vAstava meM dekhA jAya to yahI usakA parama puruSArtha hai isaliye vyavahAra kA lopa ho jAyagA isa bhrAnti za paramArtha se dUra raha kara vyavahAra ko hI paramArtha rUpa mAnane kI ceSTA karanA ucita nahIM hai|" isa vaktavya meM paMDitaja ne vyavahAra ko kalpita ThaharAyA hai isaliye isa vahipata tyAhAra vA lopa karane ke liye parama ( utkRSTa ) puruSArtha karane kI preraNA kI hai| tathA vyavahAra ko ajJAna mUlaka kaha kara usakA lopa karane se paramArtha kI siddhi hogI isaliye vyavahAra kA lopa karanA sabake liye iSTa hai aisA unakA kahanA hai / aba isa para zrAgama aura yuktiyoM dvArA vicAra karanA hai ki paMDitajI kA yaha kahanA Agama aura yukti saMgata hai yA asaMgata hai| . aba bastu bhedAbheda rUpa hai taba vastu meM bheda rUpa vyavahAra karanA kalpita saMbaMdha kaisA ? aura usakA lopa karane meM paramArtha kI siddhi kaisI kyoMki paramArtha, vastu meM vyA hAra dvArA bheda usake guNoM meM hI to kiyA jAtA hai na ki u. ke sAtha bhUThA mvarUpa sambandha joDA jAtA hai ? kadApi nahIM / guNa guNI meM hI vyavahAra dvArA bheda kiyA jAtA hai isaliye vaha bheda kalpita-jhUThA nahIM hai satyArtha hai isaliye guNI ke guNoM ko kalpita ThaharAkara usakA lopa karane se paramArtha svarUpa guNI kAhI lopa ho jAyagA, phira vyavahAra ke lopa se paramArtha kI siddhi kaisI ? kyoMki guNoM ke abhAva meM guNI kA abhAva avazya hI hogA kyoMki kathaMcit nizcaya se guNa guNI ameda svarUpa bhI hai aura kathaMcit vaha For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tatva mImAMsA kI vyavahAra se bheda rUpa bhI hai ataH vastu bhedAbheda rUpa hone se eka bheda ke nAza meM dUsare bheda kA astitva kAyama nahIM raha sktaa| isaliye vyavahAra ke lopa meM parArtha kI siddhi cAhanA svapna mAtra he asatya hai sAtaveM guNa sthAna taka vyavahAra kA lopa nahI hotA vahAM taka mavikalpa avasthA hai jahAM taka savikalpa avasthA hai tahA taka vyavahAra hai ho / jahAM para'nijamAhi nijake heta nijakari Apa ko aapoghyo| guNaguNI jJAtAjJAna jJayamajhAra kula bheda na rahayo" // aimI avasthA ho jAtI hai tahAM para nivikalyadhyAna hai isake pahile mavikalpadhyAna hai so bhA vyavahAra hai isaliye isake pahile byavahAra hI zaraNa hai / dekho paMcAdhyAyI"tasmAdAzrayaNIga: kAMzcit sa nayaH prasaMgatvAt / api savikalpAnAmina na aMyo nirvikalpabodhavatAra" 636 arthAt prasaMgavaza kinhI kinhI ko (zreNI ke pUrva vAloM ko) vyavahAru naya bhI AzrayaNa ya (Azraya karane yogya) hai / vaha savikalpa bodhavAloM ke liye hI prAzraya karanA yogya hai| vaha savi. kalpaka bodha vAloM ke samAna nirvikalpaka bodha vAloM ke liye vaha vyahAra naya hitakArI nahIM hai| ataH savikalpaka bodha pUrvaka jo nirvikalpaka bodha pA cuke haiM phira unheM vyavahAra naya kI zaraNa nahIM lenI par3atI hai nizcaya naya kI prApti ke liye hI vyavahAra naya kA Azraya lenA paramAvazyaka hai / tathA jahAM zuddhAsmAnubhUti pragaTa ho jAtI hai yahAM para nizcaya naya kA bhI. Alambana chUTa jAtA hai| jaba taka nayoM kI pakSapAtatA hai taba taka zuddhAtmA kI anubhUti prApta nahIM hotI, jo samayasAra For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mmr.wmmmmmmm.. samIkSA ..mrrrrr ...mmmmmmmmmmmmmmmmmm..." rUpa paramArtha hai / isa liye nizcaya naya ko paramArtha bhUta mAnanA bhI ThIka nahIM hai kyoMki usa samayasArabhUta paramArtha kA bodha honA vaha jJAnagamya hai, kisI naya kA viSaya nahIM hai / naya to dravya zruta kA aMza hai isaliye parokSa bhI hai kacit jar3a rUpa bhI hai aura savikalpa bhI hai| "sakalAdezaH pramANAdhIno vikalAdezo nayAdhIna iti" __isa kathana se nizcaya naya bhI savikalpa hai aura parArtha hai isaliye vaha bhI savikalpaka hone se vyavahAra naya kI taraha aparamArthabhUta hI hai isakAraNa AcArthAna isako bhA mithyA "ubhaya yaM vibhaNima jANai Navara tu samayapaDibaddho / Na du NayapakkhaM givhadi kiMcivi sayapaksaparihINo" // __arthAt doya prakAra ke naya kahe gaye haiM unheM samyagdRSTi jAnatA to hai parantu kisI mI naya ke pakSa ko grahaNa nahIM karatA hai| vaha nayapakSa se rahita hai| "je na kare naya pakSavivAda dhare na viSAdha alIka na bhAkheM je udavega taje ghaTa antara sItalabhAva nirantara rAkheM / je na guNIgugabhedavivArata AkulatA manakI saba naakheN| te jagameM dhari AtmadhyAna akhaMDita jJAna sudhArasa cAkheM" kartA karma kriyA dvAra "ityuktampAdapi savikalpavAttathAnubhUtezca / sopi nayo yAvatparasamayaH sa ca nayAvalaMbI" 647 / / saMcAgyAyI For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 14 jaina tatra mImAMsA kI I nizcayAvalambI ko bhI midhyAdRSTi kahA gayA hai kyoMki nizcaya naya bhI savikalpaka hai aura jitanA savikalpa jJAna hai vaha saba jJAna abhUtArtha hai / mithyA hai| isa kathana se nizcaya nava bhI abhUtArthaM siddha ho cukI usake dvArA bhI paramArtha kI siddhi nahIM ho sakatI isaliye nizcaya naya ko paramArtha bhUta mAnanA yaha bhI mithyA hai | AcAryoM ne pramANa ko sakalAdeza mAnA hai, usake bhI svArtha aura parArtha rUpa do bheda ho jAte haiM, svArtha pramANa jJAnAtmaka hai aura parArtha pramANa vacanAtmaka dravya zruta rUpa hai ! . ataH pramANa sakalAdezI hone para bhI dravyaM zruta pramANa canAtmaka hai isaliye vaha parArtha hai / ataH parArtha pramANa vastu ko sakalAdeza kisa prakAra grahaNa kara sakegA kyoMki vastu svarUpa vacanAtIta hai aura parArtha pramANa vacanAtmaka hai isaliye vacana dvArA vastu kA sakalAdeza praharaNa ho nahIM sakatA vaha to anubhava gamya hai isaliye parArtha pramANa bhI nizcaya naya kI taraha aparamArtha bhUta hI ThaharatA hai / / " dravyArthika naya pariyAyArthika naya, doU zrutajJAna rUpa zrutajJAna to parokSa hai | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zuddha paramAtmAkA anubhau pragaTa, tAteM anubhau virAjamAna anubhau adokha hai || anubhau pramANa bhagavAna puruSa, purANa jJAna aura vijJAnaghana mahAsukha pokha hai / parama pavitrayo ananta nAma anubhauke / anubhau vinA na kahUM aura Thaura mokha hai" || For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA .. paramArthabhUna to . eka nirvikalpa svasaMvedana jJAna hI hai isake atirikta saba abhRtArtha hI hai ! aisA mAnanA par3egA parantu, AcAryoM ne zrata pramANa ko bhI a ta kevalI kahA hai aura nizcaya naya ko bhI bhUtArtha kahA hai, tathA vyavahAra naya bhI paramArtha mArga samyagjJAna rUpI hai usako bhinna 2 kara dikhAne vAlA hai so bhI satyArtha hai paramArtha bhUta hai kyoMki vastu kA jJAna ina pramANa nayoM ke dvArA hI hotA hai isaliye bhUtArtha bhI hai / abhUtArtha isaliye haiM ki yaha eka akhaMDapiDa vastu meM bheda karake dikhAtA hai vastu abheda rUpa hai usameM bheda karanA yaha ho usakA abhUtArthapaNA hai parantu varatu meM bheda karanA yaha jhUThI kalpanA nahIM hai| vastu bhedA aura rUpa hai isaliye usakA bhedAbheda rUpa kathana karane vAle sarba hI naya aura pramANa bhUtArtha haiM kyoMki usake vinA bhedAbheda svarUpa vastukA jJAna nahIM hotA usakA jJAna karAne ke liye hI AcAryoM ne "pramANanayairadhigamaH" aisA kahA hai / arthAt pramANa aura nayoM ke sahI vastu kA jJAna hotA hai, usakA lopa karane se vastu svarUpa jAnane rUpa paramArtha kI siddhi kaise hogI kadApi nahIM hoNgii| yadi kaho ki zAstroM meM vyavahAra naya ko abhUtArtha upacarita' aparamArtha bhUta kahA hai, pramANa aura nizcaya naya ko abhUtArthaM carita aparamArtha bhUta nahIM kahA so ThIka nahIM kyoMki AcAryo. to nizcaya naya ko bhI savikala mAnakara mithyA kahA hai| tathA chata pramANa parArtha parokSa vaha bhI vastu svarUpa ko parokSa hI jAnatA hai pratyakSa nahIM jAna sakatA isalie aparamArtha bhUta bhI kahA hai| isaliye kevala vyavahAra naya hI aparamArtha bhUta kyoM ? yadi kevala vyavahAra naya hI aparamArtha bhUta mithyA hai to "pramANanayairadhigama" isa sUtra meM vastu svarUpa kA bodha karAne meM vyavahAra naya kA mahaNa kisaliye kiyA hai ? kintu isa vyavahAra naya vinA bho. For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 jaina tattvamImAMsA kA vastu svarUpa kA bAMdha nahIM hotA isaliye hI zrAcAryoM ne usako : paramArtha sAdhaka batAyA hai| tathA aisA bhI kahA hai ki vinA vyavahAra ke paramArtha kA upadeza karanA azakya hai phira bhalA lopa karane se paramArtha siddhi kaisI ? "jaha Na vi sakkamaNajjI aNajjabhAsaM viNA dugAhedu / taha bavahAreNa viNA paramatyuva desama sakkaM ||8|| samayaprAbhRta / 1 TIkA- yathA na zakya: kosau anAryo mlecchaH kiM katu artha grahaNarUpeNa saMbodhayituM kathaM anArya bhASAmle - cchabhASA tAM vinA / dRSTAMto gataH idAnI dASTAntamAhatathA vyavahAraryaM vinA paramArthopadezanaM katumazakyaM iti / ayamatrAbhiprAyaH yathA kazcid brAhmaNo yatirvA * lecchAllyAMgataH tena namaskAre kRte sati brAhmaNena yatinA vA svastIti bhaNite svastyarthama vinazvaratvamajAnansan nirIkSyate meSa ivatathA, yamajJAnI jano'yamAtmeti bhaNite satyAtmazabdasyArthamajAnan san bhrAMtyA nirIkSyata eva / yadA punarnizcayavyavahArajJapuruSeNa samyagdarzanajJAnacAritrANi jIvazabdasyArtha iti kathyate tadA saMtuSTo bhUtva jAnAsIti evaM bhedAbheda ratnatrayavyAkhyAnamukhtayatayA gAthAdvayena dvitIyaM sthalaM gataM " | For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA wirrrr.. artha-jaise anArya kahiye mleccha hai so mleccha bhASA binA siMdhu vastUkA svarUpa grahaNa karAvanekU asamartha hUjiye taise vyavahAra vinA paramArthakA upadeza karanekU samartha nahIM hUjiye haiM: TIkA-jaise pragaTapaNe koI mleccha kU kAhU brAhmaNa svasti hoU aisA zabda kahA se mleccha tisa zabda kA vAcya vAcaka sambandha kA jJAnateM vAhya hai tAte tAkA artha kicchUbhI na pAvata saMtA brAhmaNa kI tarapha meMDhA kI jyoM netra ughADi TimakAre vinA dekhatA rahA jo yAne kahA kahyA, tava tisa brAhmaNa kI bhASA tathA mleccha kI bhASA doU kA eka artha jAnane vAlA sohI brAhmaNa tathA anya koI tisa mlecchabhASAkU lekara svasti zabda kA artha aisA kahyA jo terA avinAza kalyANa hoU aisA yAkA artha hai taba so mleccha tatkAla upajyA jo bahuta Ananda tisamayI jo azrupAta tisakari jhalakate bhari Aye haiM locana pAtra jAka aisA huA saMtA tisa svastizabda kA artha samajheho hai| taise hA vyavahArI hai soU AtmA aisA zabda kahatesaMte jaisA jaisA AtmA. zabda kA artha hai tAkA jJAna ke vAhya varte haiM tAteM yAkA artha kachu na pAvatA saMtA mIMDhe kI jyoM netra ughADi TimakAre vinA dekhatA ho rahe / ara java vyahAra paramArtha mArga viSai calAyA samyagjJAna rUpa mahAratha jAne aisA sArathI sArikhA sohI prAcArya tathA anya koI AcArya vyavahAra mArga meM tiSTa kari darzana jJAna cAcitra kR niraMtara prAptaho so AtmA hai aisA Atmazabda kA artha kahai jaba tatkAlahI upajyAM pracura mAnanda jAmeM pAIye aisA antaraMga viSe sundara ara vandhura kahiye pravandha rUpa jJAna rUpa taraMga jAke aisA vyabahArI jana sotisa Atmazabda kA artha pAveho / aise jagata to mlecchasthAnIya jAnanA bahuri vyavahAranaya mleccha bhASAsthA For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tArA kaa| nIya jAnanA yAteM vyavahAra ko paramArtha kA kahanahArA mAni sthApana yogya hai| athavA brAhmaNako mleccha na honA isa vacana te vyava hAra nayakU sarvathA upAdeya mAnakara agIkAra karanA / isa paMthana se vyavahAra naya upAdeya hai jaMgAkAra karane yogya hai isake Age vyavahAranaya paramArtha kA pratipAdaka hai aisA nirUpaNa kareM hai / "johi sudeza bhigacchadi appAmi tu kevalaM suddhaM / taM sudake va limisiyo bhAMti logappadIvayarA, 6 "josudazAyaM savvaM jAyadi suda kevaliM tamAhujiyA / gANaM appAsacvaM jamlAmudakevalItalA,, 10 AtmakhyAtiH yaH zrutena kevalaMzuddhamAtmAnaM jAnAti sa zrutakevalIti tAvatparamArtho yaH zrutajJAnaM sarva jAnAti sa ta kevala tivyavahAraH / tadatrasarvameva tAvat jJAnaM nirUpyamANaM kimAtmA kimanAtmA, na tAvadnAtmA samastasyApyanAtmanazcetanetarapadArtha, paMcatayasya jJAnatAdAtmyAnupapatteH tatogatyaMtarAbhAvAt jJAnamAtmetyAyAtyAtaH zrutajJAnamapyAtmaiva syAt / evaM sati yaH zrAtmA na jAnAti sa zrutakevalItyAyAti sa tu paramArtha eva / evaM jJAnajJA ninobhedena vyapadizyatA vyavahAreNApi paramArthamAtraeva pratipadyata na kicidapyatirikta athaca yaH zrutena kevalazuddhamAtmAnaM jAnAti sa zratakevalIti paramArthasya pratipAdayitumazakyatvAdyaH zratajJAnaM sarva jAnAti sa zrutakevalIti vyavahAraparamArthapratipAdakatvenAtmAnaM pratiSThApayati / hiMdI TIkA - jo zrutakari kevala zuddhaAtmAkU jAne hai so zrutakevalI hai yaha to prathama paramArtha hai / vahuri jo zrutajJAna sarva: jAne haiM so zrutakebalI hai / yaha vyavahAra hai / so yahAM parIkSA doya pakSakAra kahe haiN| jo yaha kahA huvA sarva hIM jJAna, anAtmA For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 16 hai ki AtmA hai tahAM prathama pakSa lIsiye jo anAtmA hai to anA smA to nahIM hai / jAteM samasta hI je jaDa rUpa anAsmA AkAzAdi pAMca dravya hai tinike jJAnake tAdAtmyakI anupapatti hai tatsvarUpa paNI bane nAhIM / tAteM anya pakSake abhAvateM jJAna hai so AtmA hai aisA dUjA pakSa AyA / yArte zrutajJAna bhI AtmAhI hai| aise hote jo AtmAkU jAne hai so zrutakevalI hai aisA hI Ave hai so para mAtha hI hai / aise jJAna ara jJAnIka bheda kari kahatA jo vyavahAra tima kari bhI paramArtha mAtrahI kahiye haiM, tisate judA adhika to vikU bhI na kahe haiN| athavA jo zrutakari kevala zuddha AtmA jAna hai so aMtakevalI hai aise paramArthakA lakSaNake kahe vinA karane kA bhamamartha paNA hai tAteM jo sAzrutajJAnakU jAne hai so zrutakehI hai aisA vyavahAra hai so paramArtha ke pratipAdakaraNeteM. AtmAkU pratiSThA rUpa kahai hai pragaTarUpa sthApe hai / bhAvArtha-jo zAstrajJAna kari abhedarUpa hAyakamAtra zuddha AramAkU jAne so zrutakevalI hai / yaha to paramArtha hai. bari lo sarvazAstrajJAnaka' jAne so itakevalI hai / yaha jJAna hai sohI A. smA hai, so jJAnakU jAnyA so AtmAhIkU jAnyA so hI paramArtha hai, aise jJAna jJAnIke bheda karatA jI vyavahAra tisane bhI paramArtha. hI kasA anya to kichU na kahA / bahuri aisA bhI hai jo paramA. kA viSaya tokathaMcit vacanagocara nAhI bhI hai tAteM vyavahAra nayahI pragaTarUpa bhAtmAkU kahe hai aise jAnanA / isa uparokta kathanase yaha acchI taraha siddha hocukA ka vyavahAranaya paramArthasvarUpa jo zuddhAtmA tisako pragaTakara batAye hai| isaliye vyavahAranaya paramArthasvarUpa hai usakA loSa karane se paramArthasvarUpa prAtmA hI kA lopa hogaa| mokSamArgameM catanA yaha vyavahAra hai aura mokSamAgameM calebina mokSataka koI pahuMca nahIM sakatA ataH jisane mokSamArgakA lopa For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tatva mImAMsA kI kiyA usane mokSa ke pAvanekA hI lopa kiyA / yadi vyavahAra kA lApa karane se hI paramArthakI siddhi hotI to AcArya vyavahArasAdhanakA upadeza hI nahIM dete / paMDita phUlacandajI kA jo yaha kahanA hai kiA vyavahArakA khopa hojAyagA isabhrAMtivaza paramArthase dUra rahakara vyavahArako hI paramArtha rUpa samajhanekI ceSTA karanA ucita nahIM hai| yaha sarvathA galata hai kyoMki prathama to jenAgamako samajhanevAlA vidvAna koI bhI jyavahAra ko paramArtha svarUpa samajhatA hI nahIM kyoMki paramArtha nivikalpa eka zuddha caitanya camatkAramAtra hai so anubhavagamya hai aura vacanAtIta hai isaliye vyavahArato kyA nizcayanava aura dravyA atapramANa bhI paramArthasvarUpa nahIM hai kyoMki ye saba savikalpaka hai aura jo savikalpaka hai vaha paramArthasvarUpa nahIM hai yadyapi maha vAstavika bAta hai / tathApi paramArthakA jJAna atapramANa aura nakhoM ke dvArA hI hotA hai isaliye kAcata bhUtapramANa aura naya yaha bhI paramArthasvarUpa kaI hai / jaisA ki Upara kahA jA cukA hai ki bhuta ko jAmanevAlA bhI zrutakevalI hai tathA vyavahArake vinA paramArthakA jJAna honA azakya hai aisA Upara dRSTAntadvArA kahA jAcukA hai. isaliye ! paMDitajI paramArthakI siddhi vyavahArakA lopa karane se nahIM hogI vyavahArake sAdhana se hI paramArthakI siddhi hogI ataH vyavahArakA sAdhana karanevAloM ko paramArthase dUra rahanA Apa mAnate hai yaha Apa kI bhrAnti hai kyoMki pUrvAcAryoM meM aisA kahI para bhI nahIM kahAki vyavahArakA lopa karane se paramArthakI siddhi hogii| anya vyavahAra ke dvArA paramArtha kI siddhi nahIM hogI pratyuta unhoMne to yaha kahA hai ki paramArthakI sikhi hogI to vyavahAra ke dvArA hI hogI anya prakArase nahIM hogI kyoMki vyavahArake vinA paramArthakA vimA prazasya hai| isaliye vyavahAra se paramArtha kI For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 21 siddhi mAnane vAle paramArtha se dUra nahIM haiM kiMtu vyavahAra se paramArtha kI siddhi na mAnanevAle hI paramArtha se dUra rahate haiM isameM saMdeha hai kyoMki unakI jainAgama para zraddhA nahIM hai| aura na ve jainAgama ko ko ho hai bainAgama jo meM vyavahArako abhUtArtha hai yaha fadarkSa hai isabAta ko loga samajhate nahIM kintu vyavahAra ko savathA heya mAnakara vyabahAra ko choDa haiM aura svacchaMda hokara paramArtha se dUra raha jAte hai| dyapi vyavahAra naya paramArtha kA kahanahArA hI hai isaliye upAdeya hai tathApi vaha abheda zuddha Atma svarUpameM bheda kara Atma svarUpa ko pragaTa karatI hai isaliye abhUtArtha bhI hai| "eka rUpa Atama darava jJAna caraNa haga tIna / bhedabhAva parigrAma yo vyavahAre sumalIna / yadyapi samala vyavahArasoM paryaya zakti | ta iniyata naya dekhiye zuddha niraMjana eka / eka dekhiye. jAmiye ramarahiye ikaThora samalavimala na vicAriye, yaha siddhi nahIM aura" / arthAt zuddha dravyArthika dRSTise Atmazuddha ekAkAra bher3a rUpa nityadravya hai / vahI vyavahAra dRSTi se darzanajJAnacAritrarUpa hai isa bhedabhAva se zuddha eka rUpa AtmAkA anubhava nahIM hotA ataH yaha pariNAmoMkI svacchatA savikalpapanA hai so hI paraNAmoM kI lInA hai isa malinatAko dUra karanese hI eka akhaDa - piNDa zuddhasvarUpa AtmAkA anubhava hotA rahatA hai isaliye AtmA samala hai vimala hai darzanajJAna cAritra svarUpa hai yaha vikalpa jaba taka hai taba taka usa zuddhasvarUpa ke anubhavakA Ananda nahIM AtA jisa prakAra motiyoMkA hara paharanevAlA manuSya motiyoM ke vikalpa meM rahai lacca rakhe to use usa hArake pahanane kA bAnanda nahIM bhaataa| ataH vaha yadi motiyoM kA vikalpa laca haTAkara una motiyoMkA ekAkArarUpa hArakA hI anubhava kareM to For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mosaMsA kI usako usa hAra ke pahanane kA Ananda AsakatA hai usI prakAra jJAnadarzana cAritrAtmaka anantaguNoMkA zuddha prakhaMDa piNDa eka jJAyaka svabhAva rUpa AtmA kA bheda rahita anubhava karane meM jo Ananda AtA hai vaha prAnanda guNa guNIke bhedakA anubhava karane meM nahI AtA kyoMki vastusvarUpa vaisA nahIM hai jisa prakAra alaga alama motI hAra nahIM usI prakAra alaga alaga guNa AtmA kA svarUpa nahIM hai / isa liye guNa guNI kA bheda karanA vyavahAranaya abhUtArtha hai kintu vyavahAra naya bhUThI kalpanA kara kucha bhI nahIM kahatI vyavahAra naya jo kahatI hai vaha vastu ke eka deza ko satyArtha hI kahatI hai| yadi aisA nahIM mAnA jAyagA to paramArthakA lopa hI ho jaavegaa| jinendra bhagavAnakA prativimba hai vaha sAkSAta jinendra nahIM haiM to bhI hama sthApanA nikSepase usako sAkSAta jinendra mAnakara hI darzana- pUjanAdike dvArA hama saba paramArthakI siddhi karate haiM yaha vAta asatya nahIM hai / "jinapratimA jinasArakhI kahI jinAgama mAhie aisA jainAgamakA vAkya hai| tathA jina pratimA kA avalokana Adi samyaktva kI prApti meM mukhya hetu batalAyA hai jo sArabhUta paramArtha hai| kintu paMDita jI kI dRSTi meM to ye saba aparamArtha bhUta hI haiM jaba ki Apa guNa guNI ke bheda karane vAlI sadbhUta vyavahAra naya ko bhI aparamArthabhUta batA rahe haiM taba asamata vyavahAra naya dvArA pANAdika meM upacAra se jinendra kI kalpanA karanA to apara mArthabhUta hai hii| phira isake dvArA paMDita jI kI dRSTi meM paramArtha kI siddhi nahIM ho sakatI ataH inase paramArtha kI siddhi hotI hai aisA mAnakara unakI pUjAdi karanA bhI saba aparamArthabhUta hI hai jaisA ki kAnajI kA kahanA hai| For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .." samIkSA "jisa prakAra kuguru kudeva kuzAstra kI zraddhA aura sudevAdika kI zraddhA donoM mithyAtva haiM tathApi kudevAdika ko zraddhA meM tIna mithyAtva hai.aura sudevAdika kI zraddhA meM manda" zrA0pa06 varSa 4 yadyapi devazAstra guru para haiM, anAtmabhUta haiM to bhI inake 'dvArA AtmAnubhUti paramArtha kI siddhi hotI hai jaisA ki samaya prAbhUta meM AcArya kundakunda svAmI aura TIkAkAra amRtacandra sUrI ne kahA hai isa bAta ko hama Upara uddhRta kara cuke haiM to bhI prayojana baza usakA bhAvArtha uddhRta kara dete haiN| - "jo zAstra jJAna kari abheda rUpa jJAyaka mAtra zuddha AtmA jAne so ata kevalI hai yaha to paramArtha hai| bahuri jo. saka zAstrajJAnakU jAne so sakevalI hai yaha jJAna hai so hI prAtmA hai / so jJAnakU jAnyA so pAtmA hI ko jAnyA so hI paramArtha hai, aise jJAna jJAnI ke bheda karatA jo vyavahAra tisane bhI paramArtha hI kahA anya to kiLU na kahA / bahuri aisA bhI hai jo paramArtha kA viSaya to kathaMcit vacana gocara nahIM bhI hai tAte vyavahAra naya hI pragaTa rUpa AtmA kU kahe hai aise jAnanA" isa kathana se spaSTa ho jAtA hai ki guNaguNI meM bheda kara .kathana karane vAlI vyavahAra naya bhI paramArthabhUta hai kyoMki usane paramArtha hI ko kahA hai isake atirikta aura kucha bhI na kahA tathA paramArtha kA viSaya vacana agocara anubhava gamya hai usako vacana dvAre vyavahAra naya hI pragaTa rUpa Atma svarUpa ko batalAtI haiM tathA Atma svarUpakI prApti kisa taraha se hosakatI hai usakA upAya bhI batalAtI haiM isaliye vyavahAra naya paramArtha bhUta bhI hai / pASANAdika meM upacAra se jinarAja kI kalpanA karanA yaha asaddha ta vyavahAra natha kA viSaya hai ataH asadbhata vyavahAra For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 24 www.kobatirth.org jaina tattva mImAMsA kI naya dvArA pASANAdika meM sthApana kiyA huA jinarAja kA pratibimba so bhI sarvathA paramArtha bhUta nahIM hai kyoMki usake dvArA bhI jisa prakAra zAstra jJAna dvArA Atma jJAna kI prApti hotI hai isaliye zAstra jJAna paramArtha svarUpa hai usI prakAra jina svarUpa jina vimba dvArA zrAtma svarUpa kI prApti hotI hai isaliye jina vimba kA ArAdhana bhI paramArtha svarUpa hai / mokSamArga anAdi kAla se isI ke dvArA avicchinna rUpa se calatA hai / "sAdhu hI kI pUjA se hajAra guNa phala jina, jinase hajAra guNa phala pUjA siddhi kI siddhate hajAra guNa phala jina pratibhA kI, tihU kAla dAtA AThoM navoM nidhiriddhi kI / tAhiM dekha dekha sAdhu zrarhata siddhabhaye, tAteM karatA hai pAcoM pada vRddhi kI kare na bakhAna middha hone ko hai yahI dhyAna mokSa phala deta kauna bAta svarga Rddhi kI " ataH kRtrima akRtrima caityAlaya caitya anAdi kAlIna haiM aura vaha samyaktva rUpa paramArtha kI siddhi meM nimitta bhUta haiM isaliye jisa prakAra zAstroM ke jJAtA ko ta kevalo kahA gayA hai usI prakAra jina vimba se jina svarUpa kI prApti hotI hai| zAstra bhI jina vacana lipibaddha mUrti svarUpa hai usake par3hane se Atma bodha prApta hotA hai usI prakAra pASANAdika meM aGkita kiyA huA jina svarUpa usake avalokana se zrAtmopalabdhI rUpa paramArtha kI prApti hotI hai / kundakunda svAmI deva kA svarUpa nirUpaNa karate kahate haiM ki "so devo atthaM dhammaM kAmaM sudei gANaM ca / . Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir so dei jassa asthihu antho dhammo ya pavajjA" 24 bodhaprAbhRte TIkA -- sa devI yo'rthaM dhanaM nidhiratnAdikaM dadAti / dharma cAritralakSaNaM, dayAlakSaNaM vastusvarUpamAtmopalabdhi For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA samuttamacamAdidazabheda sudadAti suSThu atizayen dAti / kAmaM ardhamaNDalIkamaNDalikamahAmaNDalikabaladevavAsudeva cakravartI dradharaNendrabhogaM tIrthaMkara bhogaM ca yo dAti sa deyaH suSTu dadAti jJAnaM ca kevalaM jyotiH dadAti para puruSasya yadvastu vartate asatkathaM dAtuM samarthaH yazcAthoM vartate so'yaM dadAti yasya dharmo vartate sadharma dadAti yasya pravajyAM dIkSA vartate sa kevalajJAnahetubhRtA pravajyAM dadAti caspa sarva sukhaM vartate sa sarva saukhyaM ddaati"|... ___ yahAM para yaha zaGkA ho sakatI hai ki kyA ye saba vastuyeM deva ke pAsa rakkhI huI haiM so apane bhaktoM ko pradAna kara dete haiN| athavA bhakta to aneka haiM kina kina ko ye vastuyeM pradAna kreNge| athavA deva kA lakSaNa kiyA hai sarvajJa, vItarAga aura hitopadezI ina tIna guNa vizaSTi ho so deva / ataH jo vItarAga hogA vaha rAgadvaSa rahitahI hogA unake dvArA dene lene kA savAlahI upasthita nahIM hotA, dene lene kA kArya to rAga dveSI jIvoM kA hai, phira kundakunda svAmI ne deva kA svarUpa nirUpaNa karate yaha kaise kahA ki sarva prakAra ke saMsArI aura mokSa sukhoM ko deve so deva ityAdi zakAoM kA samAdhAna yaha hai ki deva kisI ko kucha dete nahIM kisI se kucha lete bhI nahIM bhakti pUjanAdi karAte nahIM, unake pAsa ye vastuyeM haiM bhI nahIM ve tau vItarAga sarvajJa hitapadezI hai unake prati yaha sabAla hI upasthita nahIM hotA ki ve kucha hI bhaktoM ko dete haiM yA unase kucha lete haiM / kintu "yapi tumako rAgAdi nahIM yaha satya sarvathA jAnA hai / cinmarati Apa ananta gunI nita zuddha dazA ziva thAnA hai / taddapi bhaktanakI bhIr3a harau sukha deta tinheM ju surAnA hai ! . H . For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI yaha zakti aciMtya tumhArI kyA pAve pAra sayAnA hai / ___ yaha bAta bhI asiddha nahIM hai| isakA kAraNa yaha hai ki ve botarAga unakI vItarAgatA kA jaba hama avalokana karate haiM taba hamAre paraNAmoM meM vItarAgatA kI jhalaka jAgRta hotI hai uma jhalaka se hamAre zubha pariNAma hote haiM usa zubha paraNAmoM se puNya saMcaya hotA hai usa puNya ke udaya kAla meM uparokta cakrabAdika kI vibhUtiyoM kA saMsArika sukha prApta hotA hai / tathA unakI mudrA ko dekhakara una jaise banane kI hamArI bhAvanA jAgRta hotI hai aura una jaise vanakara mokSa sukha prApta kara lete haiM isase spaSTa ho jAtA hai ki hama to lohA ke samAna haiM aura ve pArasa ke samAna hai ataH jima prakAra lohA pArasa ke sparza se kaMcana vana jAtA hai usI prakAra hama bhI unake nimitta se sukhI bana jAte haiM ye saba asadbhuta vyavahAra naya kI apekSA se kathana kiyA gayA hai asadbhuta vyavahAra naya paranimitta se hone vAle pariNAma kI pragaTa kara kahatI hai / asadbhUta laya kA lakSaNa apicA'sadbhUtAdivyavahArAntonayazcabhavatiyathA / 'anyadravyasaguNAH saJjAyantevalAttadavanyatra 526 paMcAdhyAyI ___ dUsare dravyoM ke guNoM kA bala pUrvaka dUsare dravya meM AropaNa kiyA jAya isI ko asadbhUta vyavahAra naya kahate haiN| dRSTAnta "sayathAvarNAdimUrtAdravyasya karmakilamUrtam tatsaMyo.. gatvAdihamUrtAH krodhAdayopijIvabhavAH" 530 paMcAdhyAyI ___ varNAdi vAle mUrta dravya se karma banate haiM isIliye ve bhI mUrta hI haiN| una kamoM ke sambandha se krodhAdi bhAva banate haiN| isIliye ve bhI mUrtika haiM unako jIva ke kahanA yahI asadbhuta vyavahAra naya kA viSaya hai| For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asadbhuta vyavahAra naya kI pravRtti meM hetU-- bhAraNamantInAdravyasyavibhAvabhAvasAktasyAt / mA bhavati sahajasiddhA kevalamihajIvapudgalayoH 531 paMcAdhyAyI asadbhuta vyavahAra naya kI pravRtti kyoM hotI hai / isakA kAraNa dravya meM rahane vAlI vaibhAvika zakti hai / vaha svabhAvika zakti hai / kevala jIva aurapudgala meM hI pAI jAtI hai| yaha donoM dravyoM kA svAbhAvika guNa hai| usa guNa kA vaibhAvika pariNamana para nimitta se hotA hai| vinA nimitta ke usakA svabhAvika pariNamana hotA hai usIvaibhAvika zakti ke vibhAva parigamana se asadbhUta vyavahAra naya ke viSaya bhUtajIva ke krodhAdi bhAva banate haiN| ___ asadbhUta vyavahAra naya kA phala"phalamAgantubhAvAdupAdhimAtra vihAya yAvadiha ! zeSastacchuddhaguNasyAditimatvAsudRSTiriha" paMcAdhyAyI - jIva meM krodhAdi upAdhi hai baha Agantuka bhAvakoM se huI hai / upAdhI dUra kara dene se jIva zuddha guNa vAlA pratIta hotA hai / arthAt jIva ke guNoM meM para nimitta se hone vAlI upAdhi ko haTA dene se usake cAritra Adi zuddha guNa pratIta hone lagate haiM aisA samajha kara jIva ke svarUpa ko pahicAna kara koI mithyAdRSTi athavA vicalita 'vRtti jIva bhI samyakadRSTi ho sakatA hai vasa yahI isa naya kA phala hai / sArAMza yaha hai ki jaba asadbhUta vyavahAra naya kA viSaya samajha lene se usakA phala samyaktva kI prApti honA AcAryoM ne batalAI hai taba vaha bhI paramArtha bhUta hai / kyoMki samyaktva kI prApti ho jAnA hI to paramArtha bhUta hai / imako aparamArtha bhUta samajhanA ajJAnatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI saba naya apane apane viSaya meM bhUtArtha haiM satyArtha haiM kisI naya kA viSaya kalpita nahIM hai jIva meM hone vAle zuddhAzuddha pariNamana kArI bodha karAtI hai| sadbhUta vyavahAra naya aura asadbhUta vyavahAra naya athavA nizcaya naya se saba pramANa ke hI aMza hai isAleye inakA kathana bhI pramANa bhUta hai / pramANa kA lakSaNa"uktovyavahAranayastadanuna yonizcayaH pRthakpRthak / yugapadadvayaMcamilitapramANamitilakSaNaMvadaye" 764 paMcAdhyAyI vyavahAra aura nizcaya naya kA svarUpa kahA gayA donoM hI naya bhima bhinna svarUpa vAle haiN| jaba donoM naya eka sAtha mila jAte haiM tabhI vaha pramANa kA svarUpa kahalAtA hai| usI pramANa kA. lakSaNa kahA jAtA hai| "vidhipuurvHprtissedhprtissedhpurssrovidhistvnyoH| maitrIpramANamiti kA svaparAkArAbagAhiyajjAnam" 665 arthAta-vidhi pUrvaka pratiSedha hotA hai, pratiSedha pUrvaka vidhi hotI hai / aura vidhi aura pratiSedha ina donoM kI jo maitrI hai vahI pramANa kahalAtA hai / athavA svapara ko jAnane vAlA jo jJAna hai vahI pramANa kahalAtA hai / isa kathana se yaha spaSTa ho jAtA hai ki vyavahAra aura nizcaya ina donU nayoM kI maitrI ( sApaDatA) kA hI nAma pramANa hai vyavahAra naya kA viSaya vidhi rUpa hai aura nizcaya naya kA viSaya pratiSedha rUpa hai| vidhi niSedha rUpa pramANa kA viSaya hai| ___ isakA khulAsA AcAya svayaM kahate haiN| "ayamoMrtha vikalpojJAnaMkilalakSaNasvatastasya / eka vikalponayasAdubhayavika nyaH pramANamitibodha" 666 For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA AALAn...... e connammann arthAta- arthAkAra pariNamana karane kA nAma hI artha vikalpa hai yahI jhAnakA lakSaNa hai / vaha jJAna jaba eka vikalpa hotA hai, eka aMzako viSaya karatA hai taba vaha nayAdhIna nayAtmaka jJAnakahalAtA hai| tathA vahI jJAna jaba ubhaya vikalpa hotA hai arthAt padArtha ke donoM aMzoM ko viSaya karatA hai taba vaha pramANa rUpa jJAna kahalAtA hai / bhAvArtha-padArthameM sAmAnya aura vizeSa aisI do prakAra ko pratAti hotI hai yaha vahI hai aisI anugata pratIti ko sAmAnya pratIti kahate haiN| tathA vizeSa paryAyAtmaka pratItiko vizeSa pratIti kahate haiM / sAmAnya vizeSa pratIti padArtha meM tabhI ho sakatI hai jaba ki vaha sAmAnya vizeSAtmaka ho / isaliye siddha hotA hai ki padArtha sAmAnya vizeSAtmaka hai / sArAMza padArthake sAmAnya aMza ko viSaya karane vAlA dravyArthika naya hai usake vizeSAMzako viSaya karane vAlA paryAyAthika naya hai donoM aMzoM ko yugapata ekasAtha viSaya karane vAlA pramANa jJAna hai / isa kathana se yaha bhI acchI taraha siddha ho gayA ki nizcaya naya (dravyArthika) padArtha ke sAmAnya aMza ko viSaya karatA hai aura vyavahAra naya (paryAyArthika ) padArtha ke vizeSa aMza ko viSaya karatA hai| tathA pramANa sAmAnya vizeSako yugapat eka sAtha viSaya karatA hai| yaha saba eka hI padArtha ke Azraya se hI kiyA gayA hai dUsare padArtha ke zrAzraya se nahIM ! isaliye vyavahAra naya cAhe sadbhuta vyavahAra naya ho cAhe asadbhUta vyavahAra naya ho ye donoM hI naya eka hI dravya ke Aya hI unake mamala bimala guNa paryAyoM kA viSaya kara kathana karatA hai| amadbhuta vyavahAra naya to paranimitta se hone vAle padArtha meM vaibhAvika pAraNamana kA pratipAdana karatA hai jaisA ki apara meM kahA jAcukA hai| krodhAdika bhAva jIva ke paranimitta se hote haiM vaha vAstavika AtmA ke svabhAva na hone For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 jaina tatva mImAMsA kI ail vaha bhAva nahIM hai paranimitta se AtmA ke vaibhAvika guNa kA pariNamana hai vaha AtmA meM hI bhAva pariNamana huA hai / parasaMyoga se para ke guNoM kA usameM saMkramaNAdi nahIM huA hai / "zuddha bhAva cetana azuddha bhAva cetana / duhu~ ko karatAra jIva aura nahi mAniye // karmaficat vilAsa varNa rasa gaMdha phAsa | karatAra duhU' ko pudagala paramAniye || tAtai caraNAdiguNa jJAnA varaNAdi karma / nAnA para kAra pudagala rUpa jAniye || samala vimala pariNAma je je cetana ke / te te sava alakha puruSayoM bakhAniye" / / F kartA karma kriyA dvAra samaya sAra nATaka-isa kathana se azuddha bhAvoM kA kartA svayaM AtmA hI hai aisA alakha puruSa jo bhagavAna sarvajJa deva ne kahA hai yaha paranimitta se hone vAle Agantuka bhAva AtmA ke vaibhAvika zakti kA pariNamana hai jo Upara batAyA jA cukA hai use AtmA kA kahanA yaha adbhUta vyavahAra kA viSaya hai| isa naya kA jJAna hone se jIva para nimittoM se alaga raha kara apanI AtmA ko zuddha banAne kI pravRtti karane meM laga jAtA hai| yadyapi sarva dravya svatantra haiM / to bhI jIva aura pudagala meM eka vaibhAvikI zakti hI aisI hai usakA pariNamana para nimitta se vibhAva rUpa hotA hai para usakA svabhAvika guNa hai isako koI miTA nahIM sakatA hai| sadbhUta vyavahAra naya kA viSaya abheda vastu meM bheda karanA arthAta guNaguNI meM bhedakaranA jaise sadbhUta to guNI ke / For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA gaNoM kA nAma hai aura vyavahAra usakI pravRti kA nAma hai arthAt kimo dravya ke guNa uso dravya meM vivakSita karane kA nAma sadbhUta vyavahAra naya hai yaha naya usI vastu ke guNoM kA vivecana karatA hai. isaliye yathArtha hai| isa naya meM yathArtha panA kevala itanA hI hai ki yaha eka akhaNDa vastu meM se guNa guNI kA bheda karatA hai / tathA vastu ke sAmAnya guNoM ko gauNa rakha kara usake vizeSa guNoM kA hI vivecana hai| "sAmAnya zAstrato nUnaM 'vazeSo valabAna bhavet" isa kathana se yaha naya balavAna hai| sI laye isake viSaya meM AcArya kahate haiM / kiasyAvagame phalamiti taditara vastu niSedhavuddhiH syAt / itaravibhinnI naya iti bhedAbhivyaJjako na nayaH 527 paMcAdhyAyI isa navaka samajhanepara eka padArtha se dUsare padArtha meM niSedha buddhi hojAtI hai / arthAt eka padArtha se dUsarA padArtha budAhI dIkhane lagatA hai isaliye yaha vyavahAra naya eka padArthako dUsare padArtha se bhinna pratIti karAnevAlA hai ekahI padArtha meM bhinnatAkA sUcaka bhI nahIM hai ataH sadbhata vyavahAra naya vastu ke vizeSa guNoMkA vivecana karatA hai isaliye vastu apane vizeSa guNoMdvArA dusarI vastu se bhinna hI pratIta hone lagatI hai / jaise jIvakya jhAna guNa isa naya dvArA vivakSita hone para vaha jIvako itara pudgalAdidvayoM se bhinna siddha kara detA hai| kintu aisA bhI nahIM samajhanA ki vaha jIva ko usake guNoM se judA karadetA hai / basa yahI isa naya kA phala hai / isa nayake dvArA hI yaha jAnA jA sakatA hai ki zAta ananta guNAtmaka hai aura dUsare dravyoMse sadhyA bhinna hai joba anAdikAla se kamoM ke sAtha ekakSetrAvagAhI ho rahA hai For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 jaina tattva mImAMsA kI isaliye usakA karmo ke sAtha ekatvabuddhi ho rahI haiM / " jaise gajarAja nAja ghAsa garAsakari bhakSaNasvabhAva nahIM bhinna rasa liyA hai| jaise matavArI nahIM jAnata zikharaNA svAda gaU meM magana kahai gaUdUdhapiyo hai / jaise mithyAmatijA va jJAnarUpI hai sadIva pagyo pApa puSa sosahaja sunnahiyo hai ! cetana acetana duhu~ko mizrapiNDa lakhi ekameka mAneM na viveka kachu kiyo hai / samayasAra nATaka kartAkarma kriyAdvAra / 1 yaha jo karmoMke sAtha ekatvabuddhi hai vaha sadbhUtavyavahAranaya ke dvArA dUra ho jAtI hai yahI to paramArtha hai isIke liye hI to hama puruSArtha karate haiN| ataH vyavahAra kA lopa karane se na to vastu svarUpakI prApti hI hogI aura na paramArthakI hI siddhi hogI / isaliye kevala nizcaya nayahI paramArthabhUta haiM aura vyavahAranaya aparamArthabhUta hai aisA samajhanA bhrama hai / vyavahAra nirapekSa kevala nizcaya naya bhI aparamArthabhUta hI hai| kyoMki usase vastu svarUpa kA bodha nahIM hotA isaliye vyavahAra naya kI zaraNa lenI par3atI hai / AcArya isa viSaya meM zaMkA uThA kara samAdhAna karate haiM ki jo kevala nizcayanayase hI vivAdakA parihAra aura vastukA vizvAra ho sakatA hai aisA jomAnate haiM sogalata hai zaMkA" nanu ca samIhitasiddhiH kilacaikasmAnnayAtkathaM na syAt vipratipattinirAso vastuvicArazca nizcayAditi cet 641 paMcAdhyAyI || artha- apane abhISTako siddhi eka hI nizcaya nayase kyoM nahIM ho jAtI hai| vivAdakA parihAra aura vastukA vicAra bhI nizcayajaya se ho jAyagA isaliye kevala nizcayanaya kA ho mAta lenA ThIka hai| AcArya kahate haiM yaha ThIka nahIM hai / For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SIONvMANNNNN samIkSA * batosti bhedo'nirvacanIyo nayaH sa paramArthaH / asmAttIrthasthitaye zreyAn kazcit sa vA bada kopi" 641 arthAt Upara kIgaI zaMkA ThIka nahIM hai| kyoMki donoM nayoM meM bheda hai nizcaya anirvacanIya hai / usake dvArA padArthakA vivebananahIM kiyA jA sktaa| isaliye dharma yA darzana kI sthitike liye arthAt vastu svabhAva ko jAnane ke liye koI bolane vAlA bhI naya honA cAhiye / ataH vaha vyavahAra naya hai aura hitakArI isa kathana se yaha spaSTa ho jAtA hai ki vyavahAra nirapekSa kA nizcaya naya vastusvarUpakA dyotaka nahIM hai aura na hitakArI hI hai arthAt zraparamArthAbhUta hI hai| __vyavahAra naya paramArtha bhUta kyA hai isakA khulAsA"astamitasaryasaMkaradoSa, kSatasarva zUnyadoSaM vA / gaNuriSa vastusamasta jJAnaM bhavatItyananyazaraNamidam 527 artha-sadbhUta vyahAranaya se vastukA yathArtha parijJAna hone para vaha saba prakAra ke zaMkara doSoM se rahita sabase judI saba prakAra ke zUnyatA abhAva Adi doSoM se rahita samara tahA vastu paramANu ke samAna akhaMDa pratIta hone lagatI hai / aisI avasthA meM maha usakA zaraNa vahI dIkhatI hai / bhAvArtha--isa naya dvArA jaba bastu usake vizeSa guNoM se bhinna siddha ho jAtI hai phira usane zahara doSa nahIM A sakatA hai / tathA guNoMkA parijJAna hone para sameM zUnyatA abhAva Adi doSa bhI nahIM pA sakate haiM kyoMki usake guNoM kI sattA aura usake nityatAkA parijJAna ukta donoM doSoMkA virodhI hai| For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org :y jaina tattvamImAMsA ko tathA jaba vastu ke sAmAnya bhI guNa usameM hI dIkhate haiM. usake bAhara nahIM dIkhate taba vastu paramANu ke samAna usake guNAM se vaha akhaMDa hI pratIta hotI hai| itane bodha hone para hI vastu ananya zaraNa pratIta hotI hai / isa kathana se sadbhUta vyavahAra naya paramArthabhUta bhI hai. aisA siddha ho jAtA hai| kyoMki vastu svarUpa samajhanA tathA vastu dUsarI vastu se bhinna hai aura apane guNoM se abhinna hai nitya hai zaMkara Adi doSoM se rahita hai aisA samajhanA hI to paramArtha hai / isako sarvathA paramArthaM bhUta mAnakara isake binA paramArtha kI siddhi cAhanA vAlUreta ke pelane se tela kI prApti ke samAna asaMbhava hI hai| Apa jo yaha kahate haiM ki AcArya devasena kA kathana hai ki"isa dvArA unhoMne jabaki eka akhaNDa dravyameM guNaguNI Adi ke Azraya se hone bAle sadbhUta vyahAra ko hI aparamArthabhUta batalAyA hai aisI avasthA meM do dravyoM ke Azraya se kartA karma Adi rUpa jo upacarita aura anupacarita zrasadbhUta vyavahAra hotA hai use paramArthabhUta kaise mAnA jAsakatA hai arthAt nahIM mAnA jA sakatA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( jaina tatra mImAMsA ) paMDitajI ! devasena AcArya hI kyoM saba hI AcAryoM ne saddbhUta vyavahAra naya ko aparamArtha bhUta mAnA isa bAta ko koI bhI vidvAna naya cakrako jAnane bAlA asvIkAra nahIM kara sakatA kintu sAtha meM isako ( sadbhUta vyavahAra nava ko ) paramArthabhUta bhI mAnA hai isa bAta ko bhI to likhiye| apanI patapuSTi ke liye anyathA to nirUpaNa mata kIjiye / paramArthabhUta bhI mAnA hai ina donoM pakSakA saba hI AcAryoM ne spaSTa zabdoM meM vivecana kiyA hai ki isa apekSA sadbhUta vyavahAramaya aparamArthAbhRta hai For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . samIkSA aura ima apekSA sadbhuta vyavahAranaya paramArzabhUta hai jisakA khulAsA hama Upara kara cuke haiM / vyavahAranaya paramArthAbhUta kyoM hai isakA khulAsA devasena prAcArya bhI kara cuke haiM jisako Apane bhI uddha ta viyA haiM / jai0 ta0 mI. pR. 7 ___"upanayopajanito vyavahAraH pramANa nayanikSepAtmA bhedopacArAbhyAM vastu vyavaharatIti vyavahAraH / kathamupanayastasya janaka iti cet ! sadbhUto bhedotpAdakatvAta, asa dbhUtastu upacArotpAdakatvAt / upacaritAsadbhutastu upacArAdapi upacArotpAdakatvAta / yo'sau bhedopacAralakSaNorthaH so'paramArthaH / " - isakA arthA Apane isa prakAra kiyA hai, pramANa naya, aura nikSepAtmaka jitane bhI vyavahAra haiM vaha maba upanayase upajanita hai bheda dvArA aura upacAra dvArA vastu vyavhAra padavIko prApta hotI hai isaliye isakI vyavahAra saMjJA hai| ...isakA spaSTIkaraNa karate huye Apane vyahAranaya ko upanaya se upajanita vatAkara aparamArthAbhUta siddha kiyA hai bhedakA utpAdaka sadbhUta vyavahAranaya hai / upacArakA utpAdaka asadbhUta vyavahAra naya hai aura upacAra se bhI upacAra kA utpAdaka upacarita asadbhUta vyavahAra hai| aura jo yaha bheda lakSaNa vAlA tathA upacAra lakSaNa vAlA artha hai vaha bhI aparamArthabhUta hai ataH vyavahAra aparamArtha kA pratipAdaka hone se aparamArthabhUta hai - isa kathana se paM0 phUla candajI ne pramANa naya nikSepoM ko asatyArtha aparamArthabhUta siddha karake byavahAra kA lopa karanA iSTa samajhA hai / kyoMki devasena AcArya pramANa naya aura nikSepoM se vastu meM bhedopacAra dvArA byavahAra kI pravRtti hotI hai| pramANa For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mAmAMtA kI ................... ... .. ... ... . vir umr. me.in.... naya nikSepAmA bhedopacArAbhyAm vastu vyavaharatIti vyavahAraH aisA kahA hai isaliye bhedopacAra lakSaNavAlA azaMbhI aparamArthAbhUta hai aura usakA kathana karane vAlA pramANa, naya, nikSepa bhI aparamArthabhUta haiN| "bhedopacAralakSaNo'rthAH so'paramArthaH zrataeva vyavahAro 'paramArthApratipAdakatvAdaparamArthAH isa para Apane zaMkA uThAkara samAdhAna kiyA hai vaha bhI pramANAdikako aparamArtharUpa siddha karane ke pakSa meM kiyA hai| __ zaMkA-yadi bhinna kata', karma Adi rUpa vyavahAra upacaritahI haiM to zAstroM meM usakA nirdeza kyoM kiyAgayA hai ? samAdhAnaekato nimittakA jJAna karAnA isakA mukhya prayojana hai isaliye yaha kathana kiyAgayA hai (pRSTha =) aba yahAM para yaha dekhanA hai ki deva sena Adi acAryo ne pramANAdikako aparamArthAbhUta kisa dRSTise kahA hai / tathA zAstroMmeM inakA kathana kevala nimittakA jJAna karAne ke liye hI kiyA gayA hai yA vastu svarUpakA parijJAna karAne ke liye kiyA gayA hai| athavA vastu svarUpa kA jJAna ina naya pramANAdika ke binA bhI ho sakatA hai kyA athavA jisa vastukA jJAna karanA hai vaha vastu (artha) kaisA hai / vaha kevala eka rUpahI hai yA vaha aneka rUpabhI hai arthAkA (dravyakA) AcAryoM ne aisA lakSaNa kiyA hai ki ___guNaparyayavad dravyam" arthAta guNa aura paryAya ina kari sahita dravya hai / yahAM guNa paryAya jAke hoya. so dravya hai / dravyakA anvayI so guNa hai, vyatirekI paryAya hai / ina guNa paryAyanikari yukta hoya so dravya hai| "guNaididavvavihANaM davvaviyArohi pajjavo bhnnido| tehiM aNuNaM davvaM ajudapasiddha have NiccaM / For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA ___ arthAt guNa aisA to dravyakA vidhAna hai| guNanikA samudAya vaha dravya ha , tathA drabyake vikAra kahiye kramapariNAma te paryAya hai / ataH guNa paryAya sahita hai so dravya hai| vaha ayuta prasiddha hai saMyogarUpa nahIM hai / tAdAtmaka svarUpa hai nitya hai apane vizeSa lakSaNakara lakSita hai| jaba dravyakA lakSaNa guNa aura paryAyavAna hai taba usakA vodha (jJAna) vinA naya pramANa nikSepoM ke nahIM ho sakatA (kyoMki) nizcayanaya to avAcya hai usake dvArA vastu svarUpakA vivecana nahIM kiyA jA sakatA / vinA vivecanake vastu svarUpa samajhameM bhI nahIM A sakatA / isaliye dharma athavA darzanakI sthiti ke liye arthAt vastu ke svabhAvako janAnevAlA koI bolanevAlA bhI honAcAhiye vaha bolanevAlA vyavahAra hai isa bAtako hama Upara batalA cuke haiM vinA pramANAdika ke nizcayanaya kA bhI kyA viSaya hai isakA bhI vodha nahIM ho sakatA isaliye vyavahAranaya dvAgahI vastu svarUpakA cotha ho jAtA hai ki vastu anantadharmAtmaka hai| aisA vodha honepara hI una anantaguNoM se yukta eka akhaMDapiNDa vastu hai aisA nizcaya ho jAtA hai isaliye bhinna bhinna rUpa se vastu svarUpa samajhane kI bhI AvazyakatA hai kyoMki bhinna bhinna svarUpa samajhe vinA yaha vastu aisI hai yaha vastu aisI hai aisA jJAna nahIM hotA aura aisA zAna huye vinA paramArtha kI siddhi bhI nahIM ho sktii| ..isaliye pramANAdikase jIvAdi vastu svarUpa samajhane se hI zraddhAna dRDha hotA hai / jIvAdi vastu svarUpa samajha kara usa para vizvAsa karanAhI samyaktva hai aura vahI paramArtha svarUpa hai| ata:vastu mvarUpa samabhAne ke liye hI AcAryoM ne pramANAdika kA kathana kiyA hai| For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 38 jaina tattva mImAMsA kI pramANanayeradhigamaH, TIkA - nAmAdi nikSepavidhino palakSitAnAM jIvAdInAM tavaM pramANAbhyAM nayazcAdhiH gamyate / pramANanayA vacyamANalakSaNa vikalpAH tatra pramANaM dvividhaM - svArthaM parArthaM ca / tatra svArthapramANa * varjyam / zrataM punaH svArthaM bhavati parArthaM ca ! jJAnAtma OM svArthaM vacanAtmakaM parArtham / tadvikalpA nayAH / atrAha naiyazabdasya alpActaratvAtpUrvanipAtaH prApnoti ! nepa doSa: abhyarhitatvAtpramANasya tatpUrvanipAtaH, abhyarhitatvaM sarvatovalIyaH / kuto'bhyarhitatvam 1 nayaprarUpaNaprabhava yoni tvAt / evaM yukta "pragRhya pramANataH pariNativizeSAdarthAvadhAraNaM nayaH iti" sakalaviSayatvAcca pramANasya, tathA coktaM sakalAdeza: pramANAdhIno vikalA dezo nayAdhIna iti" nayodvividhaH dravyArthikaH paryAyArthikazca paryAyArthikanayena paryAyatattvamadhigantavyam / itareSAM nAmasthApanAdravyANAM dravyArthikanayena, sAmAnyAtmakatvAt / dravyArthaH prayojanamasyetyasyat dravyArthikaH paryAyo'rthaH prayojanamasyetyasau paryAyArthikaH tatsarvaM samuditaM pramANenAdhigantavyam" / I hindI TIkA -- pramANa naya ini kari jIvAdika padArthanikA adhigama (jJAna) ho hai / nAma Adi nikSepa vidhi kari aMgIkAra kare je jIvAdika tini kA yathArtha svarUpa kA jJAna pratyakSa parokSa pramANa kari tathA dravyArthika paryAyArthika naya kari hoya hai / tahAM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA pramANa nanikA lakSaNa tathA bheda to Age karasI tahAM pramANa doya prakAra hai / eka svArtha to jJAna svarUpa kahiya / bahuri parArtha vacana rUpa kahiye tAmeM cAra jJAna to svArtha rUpa hai| bahuri zruta pramANa jJAnarUpI hai bhI vacana rUpI bhI hai / tAteM svArtha parArtha doU. prakAra hai bahuri zruta jJAna ke bheda vikalpa haiM te naya haiM / ihAM koI pUche haiM naya zabda ke akSara thoDe haiM tAteM dvadasamAsa meM parva nipAta cAhiye tAkA uttara-pramANa pradhAna hai / pUjya hai sarva naya hai te pramANa ke aMza hai jAteM aisA kayA hai vastu ko pramANa tai grahaNa , kari bahuri satva, asatva nitya, anitya ityAdi pariNAma ke vizeSate arthA kA avadhAraNa va.ra nA so naya hai / bahuri pramANa sakala dharma ara dharmA kUviSaya ko hai so hI kahA hai| sakalA- . deza to pramANAdhIna hai| bahuri vikalAdeza nayAdhIna haiM tAtai pramANa hI kA pUrva nipAta yukta hai ! bahuri naya ke do bheda kahe tahAM paryAyArthika naya kAra to bhAva tatva grahaNa krnaa| bahuri nAma sthApanA dravya ye tIna dravyArthika navaM kari prahaNa karanA jAte dravyArthika hai so mAmAnya kU grahaNa kare hai / dravya hai viSaya prayojana jAkA tAkadravyArthika kahiye / paryAya hai viSaya prayojana jAkA mo ryAyArthika kahiye ye marva bhele pramANa kari jAne / prazna-jo jovAdika kA adhigama ( jJAna ) to pramANa nayanite kariye bahuri pramANa nayanikA adhigama kAhaMte kariye ? jo pramANa nayaniteM kariye to anavasthA dUSaNa hoyagA / bahuri. ApahI kariye to sarvahI padArthAnikA ApahI te hogA, pramANa naya niSphala hohige / tAkA samAdhAna--jo pramANa nayanikA adhigama abhyAsa apekSA to aApa hI te kahyA hai / binA abhyAsa apekSA parate kahyA hai tAteM doSa nahIM / phera prazna--jo prAmaNa to aMzI ko grahaNa kareM hai aru naya azakU grahaNa kare haiM so aMzAnate For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tatva mImAmA kI judA padArthA to aMzI bhAsatA nahIM aMzAnaka samudAya viSe aMzI kI kalpanA hI yaha kalpanA hai so amatyArtha hai / nAkA uttara-- prathama to pratyakSa vuddhi viSe aMzI gthUla sthira eka sAkSAt pratibhAsai hai tAko kalpita kaise kahiye bahuri jo kalpita hoya to eka kalpanAte dvitIya kalpanA hote tAkA sadbhAva indriya gocara kaise rahe ? bahuri kalpita ke arthakriyA zakti kahAMte hoya ? bahari kalpita pratyakSa jJAnameM spaSTa kaise bhAse ? tAte aMzanikA samudAya rUpa aMzI satyArtha hai / kalpita nAhIM / aMza aMzI viSe kathaMcita bheda hai kathaMcit abheda hai / je sarvathA bheda hI tathA abheda hI mAne haiM tinikI mAnivemeM dUSaNa bhAve haiM syAdvAdInike dUSaNa nAhI / ihA udAharaNa-jaise eka manuSya jIva nAma vastu hai tAke dehaviSe mastaka lalATa-kAna-nAka-netra-mukha-hoTha-galA-kAMdhA bhujA hasta-aMgulo-chAtI-udara-nAbhI nitaMva--liMga jAMgha--goDe pIDI TekuNyA-paga-pagathalI aMgulI Adi aGga hai upAMga haiN| tinika avayava bhI kahiye / aMza bhI kahiye / dharmakahiye / vahuri gorA sAvalA Adi varNa hai tinikUguNa kahiye / vAla kumAra juvAna bUDhA Adi avasthAkU paryAya kahiye ! so sarvakA samudAya kathaMcita bhedAbheda rUpa vastu hai / tA apayavI kahiye, aMgA kahiye aMzI kahiye dharmI kahiye / aisa aMzIko kalpita kama kahiye kalpita hoyato pratyakSa vuddhimeM spaSTa kaise bhAse ? vahari aneka kArya karane kI zakti rUpa jo artha kriyAkI zakti kaisa hogI? sarvathA bhedarUpa aMzanihI meM puruSa ke karane yogya kArya kI zakti nAhI / vahuri isa manuSya nAma ko aMzokI kalpanA Ti anya vastuko kalpanA hote vaha manuSya vastu uttara kAlameM jaimA kA taisA kAhekU rahatA ? tAtai aMzI satyAryA hai ! sohI pramANa gAMcara bhedAbhedarUpa bhAsai haiM / vahuri naya hai te azani grahaNa kara hai| tahAM For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Avvvv samAkSA manuSya goNarUpa hoya hai / jaba kevala eka abhedamAtra aMzakU aMzo nAmA grahaNa kare taba to dravyAthika naya hai| tahAM abhedapakSa mukhya hai, bheda pakSa gauNa hai / vahuri jaba bhedarUpa aMzanikU jude jude grahaNa kare / tahAM paryAyArthika naya hai yahA abhedarUpa hai| bheda pakSa mukhya hai / tahAM bhI kisI eka aMzakU mukhya kareM taba dUsarA aMza goNa rahai / aise sarva hA jIvAdika padArtha pramANa naya kari satyArthI pratibhAse haiM / jo sarvathA ekAntakI pakSa so kalpanA mithyA hai / jAte kalpanAmAtra hI hai| mithyAtva karmake udayate yaha nipaz2A hai / vastu svarUpa to kalpita hai nAhIM / ___ isa uparokta kathana se pramANa, laya aura nikSepoM ke dvArA vastu meM vyavahAra pravRtri kisa prakAra hotI hai usakA spaSTIkaraNa manuSya ke dRSTAnta se ho jAtA hai| padArtha guNa aura paryAya maMyukta hone se usakA kathana bhI bhedAbheda rUpa vastu se kiyA jA saktA hai / ataH bhedAbheda, rUpa vastu kA grahaNa karane vAlA pramAga hai / tathA naya hai vaha vastu ke aMza kA grahaNa karane vAlA hai vahAM para manuSya rUpa vastu gauNa hai| nizcaya naya kevala abheda mAtra aMzI nAmA manuSya aMza kA prahaNa karane vAlA hai| yahAM para abheda pakSa mukhya hai aura bheda pakSa gauNa hai / vyavahAra naba vastu ke bheda rUpa aMzoM ko alaga alaga grahaNa karatA hai, vahAM para bheda dRSTi mukhya hai prabheda pakSa goNa hai.. isa taraha sarva hI jIvAdi padArtha pramANa, naya nikSepoM se satyArtha hI pratibhAse haiM sArAMza yaha hai ki jaba padArtha kA pratipAdana mukhya aura gauNa se kiyA jAtA hai taba hI padArtha kA svarUpa banatA hai| "arpitaanrpitsiddh"| tattvArtha sUtra TIkA--anekAntAtmakasya vastunaH prayojanakzAyasya kasyaciddharmasya vivakSayA prApitaM pradhAnamarpitamupa For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA ka. nItamiti yAvat / tadviparItamanarpitam, prayojanAbhAvAt / sato'pyavivakSAbhavatItyupamarjanIbhUtamanarSitamityucyate / tathA dravyamapi. mAmAnyApaNayA nityaM vizeSArpaNayA:nityamiti nAsti virodhaH / tau ca sAmAnyavizeSI katha Jcita bhedAbhedAbhyAM vyavahArahetU bhavataH / hindI TokA-arpita kahiye jo. mukhya kariye so tathA anarpita kahiye jo gauNa kariye so| ina doU naya kari aneka dharma rUpa vastu kA kahanA siddha hoya hai tahAM aneka dharma rUpa OM jo vastu nAkU prayojana vazateM jima koI eka dharma kI vivakSA kari pAyA hai pradhAnapaNA jAne so arpita khiye| tAkU upanIta abhyupagata aisA bhI kahiye / bhAvArtha-jisa dharma kUvaktA prayojanake vazate pradhAna kari kahai mo arpita hai / yAke viparIta jAkI vivakSA na kareM mo arpita hai / jAteM jAkA prayojana nAhI / vahari aimA nAhI jo vastu meM dharma nAhI tAko gauNa kari vivakSAte kahe haiM / jAte vivakSA tathA aviva jJA doU hI sata kI hoya hai| tAtai mana rUpa hoya nAkU prayojanake vazate avivakSA kariye so gauNa hai / tAte dora. meM vastuko siddhi hai| yAmeM virodha naahii| iho udAharaNa-jaise puruSake pitA, putra, bhrAtA bhAgajA ityAdi saMbandha hai te janakapaNA AdikI apekSAte virodharUpa nAhI / tAte arpaNakA bhedate putrako apekSA to pitA kahiye ! vahari timahI puruSako pitAko apekSA putra kahiye / bhAIkI apekSA bhAI kahiye mAmAkI apekSA bhANajA kahiye ityAdi / taisehI vastukI sAmAnya arpaNAte nitya kahiye vizeSa arpaNAte anitya kahiye / yAmeM virodha nAhI bahuri mAmAnya vizeSa hai te kathazcit bheda abhedakari vyavahArake kAraNa hoya haiM / ihAM satsa t ekAneka nityA For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA fare bhedAbheda ityAdi aneka dharmAtmaka vastuke kahane meM anyamati virodha Adi dUSaraNa batAyeM haiM. 'tAka' kahiye jo ye dUSaNa je sarva ekAntapakSa haiM aura aneka dharma vastuke hai tinake zrAve haiM bahuri aneka dharma viruddharUpa eka vastumeM saMbhava hai tinakU deNyArthika paryAyArthikanakI arpaNAkA vidhAna kari prayojanake vazate mukhya goNakari kahiye tAmeM dUSaNa nAhIM / syAdvAda yaha valavAna hai| jo aise bhI virodha rUpako avirodharUpa kari ka hai hai / sarvA ekAntakI yaha sAmarthya nAhIM jo vastUkU saadhe| jaisA kahegA taise hN| dUSaNa AvegA / tAteM syAdvAdakA zaraNA le vastukA yathArtha jJAnakari zraddhAna kari heyopAdeya jAni heyate chUTa upAdeyarUpa hoya vItarAga honA yogya hai yahI zrIgurukA upadeza de" For Private And Personal Use Only 43 isa kathana se bhedAbheda vastukI siddhi syAdvAda naga dvArA hI hosakatI hai| anyathA vastumeM virodhI dharmokI siddhi nahIM ho sakatI ekAntavAda vastu kI siddhi nahIM ho sakatI usameM aneka dUSaNa Ate haiN| Apa jo vyavahAra naya ko devasena AcArya ke vacanoM se sarvathA aparamArthabhUta siddha karate haiM so sarvathA mithyA hai| kyoMki devasena AcArya kathacit bhUta kahate hai sarvathA nahIM / yahI to ApameM aura una ( A0 devasena ke kathana meM ) meM aMtara hai / zrathAt padArtha sAmAnya dRSTise abhedarUpa hai usameM bheda karanA aparamArthabhUta hai / kintu padArthako sarvathA abhedarUpa mAnanA yaha bhI to aparamArthabhUta hai / kyoMki vastu bhedAbhedarUpa hai / vaha pramANa gocara hai pramANa hai vaha samyagjJAna rUpa hai / " samyagjJAnaM pramA" usako apramANa paramArtharUpa kaise kahA jAya / naya hai so pramANakA aMga hai aura pramANa hai vaha nayakA zraMgI hai| ataH pramANakA viSaya jo padArtha ko bhedAbhedarUpa se prahaNa karanA hai| vaha yadi satyArtha hai paramArtha bhUta hai to pramANa se utpanna huI nayakA bhedAbhedarUpa kahanA kathaM
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI cita asatyArtha kaisA ? vaha bhI ekadeza satyArtha hai una nayoM kA kahanA yadi nirapekSa hai to vaha pramANa vA aGga bhI nahIM hai aura unakA kahanA bhI abhUtArtha hai-mithyA hai| kyoMki usase vastukI siddhi nahIM hotI / vastu na to bhedarUpa hI hai aura na abhedarUpa hai' hai! vastu bhedAbheda rUpa hai, sAmAna vizeSAtmaka hai / ataH usakA kathana mukhya aura gaura se kiyA jAya to vastusvarUpakI siddhi hotI hai anyathA nahIM mukhya gauNase vastukI siddhi tavahI hA sakatI hai jaba donoM naya mApekSa ho. nirapekSa nayoM meM mukhya gauNa kI vyavasthA hI nahIM banatI isaliye nirapekSa nayoM se kahA huA padArtha aparamArthabhUta hI hai aura usakA pratipAdana karanevAlA naya bhI aparamArthabhUta hai| parantu mukhyagauNa kIpekSA vastu kA bhedAbheda rUpa kathana apasmArthabhUta nahIM hai. kyoMki vastu meM yaha guNa hai ina guNavAlI vastu hai yaha jJAna bhedAae arts fear nahIM hotA / jisa prakAra manuSyake hastapAdAdi avayava aMga upAMga haiM, gaura svAsmAdi rUpa hai vAla yuvAdi avasthA usakI paryAya hai isa prakAra bhedako jAne vimA manuSya aisA hotA haiM aisA jJAna binA bhedake kaise ho sakatA hai ? nahIM ho sakatA hai umIprakAra vastu guNa aura paryAyayukta hai ataH vastuke guNAMkA aura unakI paryAyoMkA bhedarUpa jJAna huye vinA yaha vastu ina guNoM vAlI tathA paryAyavAlI hai aisA jJAna kaise hogA ? kadApi nahIM hogA / isaliye vyavahAra naya dvArA vastumeM abhedako gauNa kara kiyA gayA bheda vastusvarUpakA hI pratipAdaka hai isaliye vyavahAra naya bhI paramArthAbhUta hai / kintu usa vastukA kathana sAmAnya dharma kA lakSya choDakara nirapekSabhedarUpa karai tA vaha padArthabhI mithyA hai aura usakA kathana karanevAlA naya bhI mithyA hai tathA padArthako bherUpa samajhanevAlA bhI midhyAdRSTi hai usI prakAra bheda nirapekSa kevala sAmAnyadharmakA pratipAdana karanevAlA nizcayanaya bhI mithyA 4 : For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ...marnamani.marrrrrrrrs. samIkSA thA. vizeSarahita vaha padArza bhI mithyA hai evaM usakA zraddhAna karanevAlA jobabhI mithyAdRSTi hai / isaliye pramANa naya kari jo bAlukA jAnapanA hotA hai vaha do prakArase hotA hai jJAna dvArA tathA zAla dvArA / jJAna to paMca prakAra kA matizrutAdi / tathA zabdAtmaka vidha niSedharUpa hai / koI zabda to praznake karane para vidhirUpa hai ase sarvavastu apane dravya kSetra kAla aura bhAva kari astitvarUpa he tathA koI zabda niSedharUpa hai| jaise samasta vastu paracatuSTayakara mAstitvarUpa hI hai tathA koI zabda vidhiniSedharUpa hai jaise samasta vastu apane tathA parake dravyakSetrakAla bhAva kari anukrama kari astinAstirUpa hai / tathA koI zabda vidhi niSedha donoMko avakamya kahai hai / jaise samastavastu apane vA parake catuSTayase eka kAla astitvanAstitvasvarUpa hai / ata: eka kAla ( samaya) kahe jAte nahIM isaliye avaktavyasvarUpa hai / tathA koI zabda vidhiniSedhako kramakari kahai hai eka samayameM nahIM kahA jAya hai isaliye vidhi avaktavya niSedha avaktavya athavA vidhiniSedhazravaktavya aise vidhiniSedhake zabda sapta bhaMga rUpa vastuko sAdhe haiM ! isaliye vastu kA svarUpa sarvathA vacana agocara hI hai so bAta nahIM hai kyoMki sarva hI padArtha mamAna pariNAma asamAnapariNAma rUpa hai / isa liye samAnapariNAma hai vaha to vacanagocara hai / tathA sarvathA amamAnapariNAma zuddhadravyake zuddha paryAyake aguruladhu guNake avibhAga pariccheda rUpa paryAya hai vaha kisI dravyake samAna nahIM hai| isaliya vaha vacana agocara hai| kyoMki vacanake pariNAma to saMkhyAta hI hai / aura yaha asamAna pariNAma anantAnanta haiN| isa liye inakI saMjJA vacaname bandhato nahIM tAta ye pravaktavya hI haiN| aise vaktavyAvaktavyarUpa vastukA svarUpa hai / ataH vaktavyAvaktavya svarUpa vastu ko sAdhane keliye kathaMcit zabdakA bhI prayoga karanA cAhiye kyoMki kathaMcit zabdase ekAntavAdakA parihAra aura For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI vastu svarUpakI siddhi hotI hai| udAharaNa-syAdastyeva jIvAdiH svadravya kSetra kAla bhAvAta syAnnAstyeva jIvAdita para dravya kSetra kAla bhAvAt / syAdastinA. styeva jIvAdiH krameNa svapara dravya kSetra kAlabhAvAna / syAdavaktanya eva jIvAdiH yugapat svaparadravyakSetrakAlabhAvAt / syAdastyevatavya eva jIvAdiH svacatuSTayAdyugapatsvaparacatuSTayAcca syAnnAstya baktavya eva jIvAdiH paracatuSTayAt yugapat svaparacatuSTayAcca sthAdastinAstyavaktavya eva jIvAdiH krameNa svaparacatuSTayAta sparacataSTaya cca, ityAdi sarvapadArthoke sAtha syAt zabda joDa sahI vastu svarUpakI siddhi hotI hai aura ekAntakA nirAkaraNa ho jAtA hai| . upara jo yaha kahA gayA thA ki pramANavAkya to sakalAdezI hai aura nayavAkya bikalAdezI hai ataH sakalAdeza to pramANA dhIna hai aura vikalAdeza nayAdhIna hai isakA spaSTIkaraNa-sakalAdeza hai so azeSa dharmAtmaka jo vastu hai usako yugapatta vAlAdikAra abheda vRttikari athavA abheda upacAra kari kahanA so to pramANAdhIna hai / vikalAdeza hai .so. anukramari bhedopacArakari athavA bheda pradhAna kAra kahanA so nayAdhIna hai| tahAM astitvAdi dharmanikoM kAlAdi kari bheda vivakSA kare taba ekahI zabdake aneka arthakI pratIti upajAbane kA abhAva hai| isaliye kramakari kahe haiN| athavA jo astitvAdi dharma kAlAdikara prabhedavRtti kari kahanA taba eka hI zabda kari aneka dharmakI pratIti upajAvanekI mukhyatA kari kahai tahAM yogapadA hai| te kAlAdi kauna, kAla-AtmasvarUpa, artha, sambandha, upakAra guNa deza, saMsarga, zabda, aise yaha pATha hai inakari vantu sAdhiye hai syAjjIvAdi vastu astyeva aisA vAkya hai / artha kathaMcita jIvAdi vastu hai so astirUpa hI hai / tahAM kAla jo astitvakA hai sohI For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA kAla avazeSa ananta dharmakA eka vastu meM hai| aise to kAlakari abhedavRtti hai| tathA jo vastukA astitvake tadguNapaNA hai zrAtmarUpaM hai mohI anantaguNanikA bhI hai| aise AtmasvarUpakI abheda vRtti hai| tathA jo dravyanAmA AdhAra astitvakA hai so hI anya paryAyanikA hai aise arthakari abhedavRtti hai tathA jo kathaMcit tAdAtmaka svarUpa abhedabhAva saMvandha astitvakA hai sohI samasta vizeSanikA hai / aise sambandhakari abhedavRtti hai / tathA ApameM anurakta karanA upakAra astitvakA hai sohI anyaguNanikA. hai. aise upakAra kari abhedavRtti hai tathA jo guNIkA deza astitvakA hai so hI anya guNanikA hai aise guNa dezakari amedavRtti hai| tathA jo eka vastutya svarUpakari astitvakA saMsarga hai so hI anya samasta dharmanikA hai / aise saMsarga -kari abhedavRtti hai / tathA jo astitva aisA zabda astitva dharma svarUpa vastukA vAcaka hai so hI vAkIke azeSa dharma svarUpa vastukA vAcaka hai| aise zabdakAra abhedavRtti hai / aise paryAyArthikako goNakari dravyArthika paNAke pradhAnapaNAte prApta hoya hai kintu dravyArthikako gauNakari paryAyArthika ko pradhAna kari guNanikI kAlAdika aSTa prakAra kI abhedavRtti nahIM hotI kyoMki kSaNa 2 prati aura aura paNAkI prApti honese sarva kA kAla bhinna bhinna hai nAnA guNa eka vastuviSe ekakAla nahIM pAyA jAtA yadi pAyA jAve to guNoM kA AdhArarUpa vastu ke bhI utanehI bheda hojAveMge imaliye kAlakari bhedavRtti hai / tathA tini guNanikA AtmasvarUpa bhI bhinna hai| kyoMki abhinna hoya to bheda kaise hoya / tAteM aAtmasvarUpakari bheda vRtti hai / tathA tinikA AzrayabhI judA judAhI hai jo judA na hoya to nAnA guNakA prAzraya vastu na Thahare aise Azrayakari bhedavRtti hai ! tathA sambandhIke bheda kari bheda dekhiye haiN| jAteM aneka sambandhanikari eka vastu viSe sambandha vaNatA For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nahIM isaliye sambandhari bheda vRtti hai| tathA guNanikAra kiyA upakAra pratiniyata judA judA hI hai tAroM aneka haiM isaliye upakArakari bheda vRtti hai / tathA guNIkA deza hai so guNa guNI prati bhedarUpa hai / abhedarUpa kahiye to bhinna padArtha ke guNate bhI abhedakA prasaMga zrAve isaliye guNa dezase bhI bheda vRtti hai / tathA zabda ke viSaya prati nAnAparaNA hai sarva guNanikA eka hI zabda vAcaka hoya to sarvapadArthanikA eka zabda vAcaka Thahare taba anya zabda ke nirarthakapaNA Ave aise zabda kari bheda: vRtti hai / aise paramArthate astitvAdi, guNanikA vastuviSa abhedakA asaMbhava hote kAlAdika kari zrabhedopacAra kIjie haiM / aise abheda vRtti abhedopacAra bheda vRtti bhedopacAra ini doUnite eka zabda anantadharmAtmaka jIvAdi vastukA yahu syAt zabda hai sadyoka hai| 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uparokta kathana eeraakari spaSTa kariye hai jaise koI eka manuSyanAmA vastu hai so guNa paryAyanikari samudAyarUpa samudAyarUpa to dravya hai| aura yAkA dehapramANa saMkoca vistArarUpa kSetra hai| tathA garbha se lekara maraNAparyaMta yAkAkAla hai tathA jitanI guNaparyAyanikI avasthA hai vaha yAke bhAva hai aise dravyAdi catuSTaya yA garbhita hai kAlAdikara abhedavRttiri kahiye tava jete kAla Ayu bala paryaMta manuSyapaNA nAmA guza hai tete hI kAla anya yA sarva dharma haiN| aise kAlakari prabhedavRtti hai tathA jo hI manuSya paraNa ke manuSyarUpakaraNA AtmarUpa hai mohI aneka anyaguNanike hai| aise zrAtma rUpakari abhedavRtti hai tathA johI zrAdhAradravyanAmA artha manuSyakA hai mor3I anya yA paryAyanikA hai| aise arthakAra abhedavRtti hai tathA johI abhinnabhAvarUpa tAdAtmyalakSaNasambandha manuSyapaNA ke hai sohI anya sarvaguNa nike hai aise sambandhakari abhedavRtti hai / tathA johI upakAra manuSyapaNAkari apane svarUpa karaNA hai so ha For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA anya avaze. guNanikAra kariye aise upakArakari abhedatti hai tathA johI guNIkA deza manuSyapaNAkA hai so hI anya sarvaguNanikA hai| aise guNadezakAra abhedavRtti hai / tathA jAhI ekavastusvarUpakari manuSyaparyAyakA saMsarga hai sohI anya avazeSa dharmanikA I aise saMsargakari abhedavRtti hai| tathA johI manuSya aisA zabda manuSyasvarUpavastukA bAcaka hai sohI anya avazeSaanekadharmokA hai aise zabda kari abheda vRtti hai aise pahacAdhikanayake gauNa hote dravyAthikanayakI pradhAnatAta abhedavRtti varNa hai| aise hI dravyAthika naya gauNa hote paryAyAthika pradhAna karanese kAlAdikakI abhedavRtti aSTa prakAra nahIM vo hai kyoMki kSaraNa kSaNa prati manuSyapaNA aura aura guNa paryAya rUpa hai / isaliye sarvaguNaparyAyanikA bhinna bhinna kAla hai eka kAla eka manuSya paNA vipe aneka guNa asaMbhava haiN| yadi saMbhava mAniye to guNanikA AzrayarUpa jo manuSyanAmA vastu so jete guNa paryAya haiM uttane Thahare imaliye kAlakari bhedatti hai / tathA aneka guNaparyAyanikAra kiyA gayA upakAra bhI judA judA hai yadi ekahI mAniye to eka manuSyapaNA hI upakAra Thahare aise upakArakari bhedavRtti hai| tathA guNanikA deza hai so guNaguNaprati bhedarUpahI karihai anyathAmanuSyapaNAkA hI deza Thahare anyakA na Thaharai isaliye guNadezakari bhI bhedavRtti hai / tathA saMsargakArabhI bhedavRtti hai / tathA zabda bhI sarvaguNaparyAyanikA judA judA vAcaka haiM / eka manuSyapaNA aisA hI vacana hoya to sarvake eka zabda vAcyapaNAkI prApti Thahare aise manuSyapaNAne Adikari sarvahI guNaparyAyanike eka manuSya nAma vastuviSe abhedavRttikA asaMbhavapaNAte bhinna bhinna svarUpanikari bhedavRtti bhedakA upacAra kariye hai| aise ini doU medavRtti bhedopacAra abhedavRtti abhedopacArata ekazabdakari eka manuSyAdi vastu meM anekadharmAtmakapaNAko syAtkAra hai vaha pragaTa karane For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI vAlA hai ataH inake sapta bhaMga hote haiN| jaise eka ghaTanAma vastu hai so kacit ghaTa hai / kathaMcit aghaTa hai / kathaMcita avasavya hai kacit ghaTa avaktavya hai / kacit aghaTa avaktavya hai| kacit ghaTa aghaTa avatavya hai / aise vidhiniSedha kA mukhya gauraNa vivakSA kari nirUpaNa krnaa| tahAM apane svarUpakAra kacit caTa hai| parasvarUpagari kathaMcit aghaTa hai / tahAM kA jJAna tathA ghaTakA abhidhAna (saMjJA) kI pravRttikA kAraNa jo ghaTAkAra cinha so to ghaTakA svAtmA kahiye svarUpa hai / jahAM ghaTa kA jJAna tathA ghaTakA nAmakI pravRttikA kAraNa nahIM aimA paTAdika so parAtmA kahiye parakA svarUpa hai| so apane svarUpakA grahaNa aura para svarUpakA tyAgakI vyavasthA rupa hI vastukA dastupaNA hai / jo Apa vi parate judA rahanekA pariNAma na hoya to sarva para ghaTa rUpa ho jAyagA athavA parate judA hote bhI apane svarUpakA praha kA pariNAma na hoya to gadhAke sIMgavat avastu Thahare aise se vidhi niSedha rUpa doya bhaMga hote haiM isI prakAra saba para ghaTA lene cAhiye tathA nAma sthApanA dravya aura bhAva ina cAroM nikSepoM para bhI ghaTita karalenA caahiye| jAkI vivakSA kariye so to ghaTakA vAtmA hai jAkI vivakSA na kariye so parAtmA hai ataH vivakSita svarUpa kari to ghaTa hai| tathA avivakSita svarUpa kari aghaTa hai jo anya svarUpa bhI ghaTa ho jAya aura vivakSita svarUpa kari na hoya to nAmAdikakA vyavahAra kA lopa ho jAya / aise ye cyArinike doya doya bhaMga hote haiM athavA vivakSita ghaTa zabdavAcya samAnAkAra je ghaTa tinikA sAmAnyakara, je vizeSAkAra ghaTa titi viSe koI eka vizeSa grahaNa kariye tA viSe jo nyArA AkAra hai mo to ghaTa kA svAtmA hai anya sarva parAtmA hai / tahA~ apanA juda | rUpa kari ghaTa hai anya rUpa kari aghaTa hai jo anya rUpa kari For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA mI ghaTa hoya to sarva ghaTa eka ghaTa mAtra hoya to sAmAnyAzraya vyavahArakA lopa ho jAya / aise ye doya bhaMga hote haiM ihAM jitanA vizeSa ghaTAkAra hoya utane ho vidhi niSedhake bhaMga hoya jAya haiN| atha.. tisa hA ghaTa vizeSa kAlAntara sthAI hote pUrva uttara kapAlAdi kuzUlAgna avasthAkA samUha sA ghaTakA parAtmA tathA tAke madhyavartI ghaTa so svAtmA sA tisa svAtmA kari ghaTa hai / isaliye tAviSa tAke kama vA guNa dIkhate haiN| ___ anaH anya svarUpa kari aghaTa hai| jo kapAlAdi kusUlAMta svarUpa kari bhI ghaTa hoya to ghaTa avasthA viSe bhI tini kI prApti honI caahiye| phira to upajAvane nimitta tathA vinAzake nimitta puruSakA udyama niSphala ho jAyagA / tathA aMtarAlavI paryAya ghaTa svarUpa kari bhI ghaTa na hogA isa hAlatameM ghaTa kari karane yogya phala bhI na hoygaa| aise ye doya bhaMga hote haiM athavA kSaNa kSaNa prati drabyake pariNAmake upacaya apacaya bhedate arthAntarapanA hoya hai yA Rju sUtra nayakI apekSA te vartamAna svabhAva kari ghaTa hai| atIta anAgata svabhAva kari aghaTa hai / aise na hoya to vartamAna kI jyoM atIta anAgata svabhAva kari bhI ghaTa hoya tA eka samaya mAtra sarva svabhAva hoya tathA atIta anAgatakI jyA vartamAna svabhAva bhI hoya to vartamAna ghaTa svabhAvakaH abhAva honese ghaTakA Azraya rUpa vyavahArakA bhI abhAva hogA jaise vinasyA nathA nahIM upajyA ghaTake ghaTakA vyavahAra kA prabhAva hai taise yaha bhI Thahare aise doyabhaMga hoya hai athavA tisa vartamAna ghaTa viSe rUpAdika kA samudAya parampara upakAra vArane vAlA hai una viSe pRthu budhnodarAdi zrAkAra hai so ghaTasA tyAmA hai| anya sarva parAtmA hai / tisa AkArate ghaTa hai| anya AkAra kari aghaTa hai / ghaTakA vyavahAra tisa hI bhAkArate haiM, tisa vinaH abha va hai| ata : pRthu budhnodarAdyAkAra kari bhI bar3ha na hoya te For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 52 jaimImAMsA kI wani maan kAkA? yadi itara AkArakari ghaTa hoya to AkArazUnyaviSe bhI ghaTavyavahAra kI prApti Ave / aise ye doya bhaMga haiM / athava rUpAdikA saMniveza jo racanAvizeSa AkAra tahAM netrakari ghaTagrahaNa hoya hai| tahAM vyavahAraviSe rUpako pradhAnakari ghaTagrahaNa kIjiye tahAM rUpa ghaTakA svAtmA hai aura usameM rasAdika hai vaha parAtmA hai so ghaTarUpakari to ghaTa hai / rasAdikakari aghaTa hai / jAteM te rasAdika nyAre iMdriyanikari grAhya haiM / je netra kari ghaTagrahaNa kIjiye haiM taise rasAdika bhI grahaNa kareM to sarvake rUpapaNAkA prasaMga Ave isa hAlata meM anya indriyanikI kalpanA nirarthaka hoya kyoMki rasAdikakI jyoM rUpa bhI ghaTa aisA netra nAhIM grahaNa kare to netragocaratA yA ghaTameM na hoya / aise ye doya bhaMga hoya haiM / athavA zabda ke bhedate arthakA bheda avazya hai| isa nyAyakari ghaTa kuTa zabdanike arthabheda hai / tAteM ghaTanete to ghaTa nAma hai aura kuTilatA te kuTila nAma hai ataH tisakriyArUpa pariNati ke samayahI tisa zabdakI pravRtti hoya hai isa nyAyase ghaTanakriyAviSe kartApaNA hai so hI ghaTakA svAtmA hai| kuTilatAdika parAtmA hai| tahAM ghaTakriyApariNati kSaNahI meM ghaTa hai| anya kriyAmeM aghaTa hai jo ghaTana kriyA parihAtimukhyatAkari bhI ghaTa na hoya to ghaTavyabahArakI nivRtti hoya athavA jo anyakriyA apekSA bhI ghaTa hoya to tisa kriyAkari rahita je paTAdika tiniviSe bhI ghaTazabdakI pravRtti hoya / aise ye doya bhaMga bhayaM / athavA vaTazabda uccAraNate upajA jo ghaTake AkAra upayoga jJAna so to ghaTakA svAtmA hai tathA vAhya ghaTAkAra hai so parAtmA hai vAhyaghaTake abhAva hote bhI ghaTakA vyavahAra hai so ghaTa upayogAkAra kari to ghaTa hai tathA vAhyAkArakari aghaTa hai| jo upayogAkAra ghaTasvarUpakari bhI aghaTa hoya to baktA zrotAke hetuphalabhUta jo upayogAkAra ghaTake prabhAvateM tisa AdhIna vyavahArakA bhI abhAva hoya athavA jo upayoga se dUravartI jo bAhya ghaTa bhI ghaTa hoya to paTAdikake bhI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA ghaTa kA prasaMga zrAve aise doya bhaMga ye bhaye athavA caitanyazakti ho AkAra hai / eka jJAnAkAra hai eka jhayAkAra hai| tahAM yate juDyA nAhI aisA ArasAkA, vinA prativimya AkArabat to jJAnA kAra hai tathA jJayate juDyA prativimbabhahita ArasAkA AkArayat jJa yAkAra hai| taha ghaTajJa yAkArarUpa jJAna to ghaTakA svAtmA hai / ghaTakA vyavahAra yAhI te cale hai tathA vinA ghaTAkAra jJAna hai soM parAtmA hai yAte sarva jJaya te sAdhAraNa haiN| ataH ghaTa jJeyAkArakari to ghaTa hai vinA ghaTAkAra jJAnakari aghaTa hai / jo zayAkAra bhI ghaTa na hoya to tisake Azraya jo karane yogya kArya hai tAkA abhAva hoya / ataH jJAnAkArakari bhI ghaTa hoya to paTAdikakA AkAra mA jJAnakA prAkAra hai so bhI ghaTa Thahare / aise ye bhI doya bhaMga bhae ina doya doya bhaMgAM ke atirikta inake pAMca pAMca bhaMga aura karane se sabake sAta sAta bhaMga ho jAte haiN| __ eka ghaTa eka aghaTa aise doya bheda kahe te paraspara bhinna nahIM hai jo jude hoya to eka prAdhArapaNA kari doGake nAmakI tathA doU. ke jJAnakI eka ghaTa vastuviSai vRtti na hoya ghaTa paTa vata to paraspara avinAbhAvahote doU meM eka kA abhAvahI se doUkA abhAva ho jAya taba isake Azraya jo vyavahAra tAkA lopa hoya imaliye yaha ghaTa hai sA ghaTa aghaTa dAU svarUpa hai so anukramakari to vacana gAcara hai / parantu jo ghaTa aghaTa doU :svarUpa ko ghaTa hI kahiye to aghaTakA grahaNa na hoya athavA aghaTahI kahiye to ghaTakA grahaNa na hoya isaliye ekahI zabda kari eka kAla doU kahane meM na A tAte avaktavya hai tathA ghaTa svarUpa kI mukhyatAkari karA jo vaktavya so yugapat na kahA jAya tAkI muyastA kari ghaTa avaktavya hai tathA isI prakAra aghaTa bhI avaktavya hai tathA kramakari doU kahe jAyeM yugapatU na kahe jAya isaliye ghaTa aghaTa doU For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI avaktAya hai / ese yaha saptabhaMgI samyagdarzanAdika tathA jIvAdaka padArthanividhe dravyArthika paryAyArthika nayakA mukhya gauNa bheda kari lagAnese zanantavastu anantadharmake parampara vidhiniSedhate ananta sapta bhaMgIhoya hai / inikA sarvathA ekAnta abhiprAya hoya to mizyA vAda hai isI prakAra saptabhaMgI pramANa aura nayoM meM bhI hotI hai yahAM pramANa kA viSaya to ananta dharmAtmaka vastu hai tahAM eka hI vastu kA vacana ke sarva dharmanikI abhedavRtti kari tathA anya vastu ke abhedake lAcAra kari pramANa saptabhaMgI hoya hai| tathA naya kA viSaya eka dharma hai tAte tisa dharma kI bhedavRtti kari tathA anya naya kA viSaya jo anya dharma tAke bhedake upacArakari naya sapta maMgI hoya hai (zaMkA) anekAnta hI hai aise bhI ekAnta pAye hai . gha anekAnta kaise rahA ? tAkA samAdhAna-yaha satya hai jo anekAnna hai.so bhI anekAnta hI hai jAte pramANa bacana kari to anekAnta hI hai| nayA naya vacana kari ekAnta hI hai| aise ekAnta hI samyaka hai jahAM pramANakI sApekSA hai / aura jahAM nirapekSa ekAnta hai so mithyA hai / ihAM phera zaMkA-anekAnta to chalamAtra hai pailekI yukti vAdhane ko chalakA avalambana hai| samAdhAna-chalakA lakSaNa to artha kA vikalpa upajAya pailekA vacana khaMDana karanA hai| so anekAnta aisA nahIM hai / kyoMki vaha to dharma kI pradhAna goNa kI apekSAkari vastu jaisI hai vaisI kahe hai isameM chala kAhekA hai| phera yadi koI yaha zaMkA kare ki doya pakSakA sAdhana to saMzayakA kAraNa hai uttara-dopakSa sAdhanA saMzayakA kAraNa nahIM hai saMzaya miTAne kA kAraNa hai saMzayato taba hoya javaki doU pakSakA nizcaya na hoya / parantu yahAM to anekAntavirSe doUpakSake viSaya pratyakSa nizcita haiM isaliye maMzayakA kAraNa nahIM hai aura virodha bhI nahIM hai kyoMki naya kari graheM le viruddha dharma tinikA mukhyagoNake kathanake bhedate sarvathA bheda nahIM hai / jaise eka hI puruSaviSe pitApaNA putra For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA payA ityAdika virUddha dharma haiM tinike kahanekA mukhya gauNavidAkari virodha nahIM hai tese ihAM bhA jAnalenA / isa uparokta zlokavAtika ke kathanase yaha bAta acchI taraha siddha ho jAtI hai ki naya pramANa paraspara sApekSa rahate jo bhI vastusvarUpakA kathana kiyA jAtA hai vaha sava matyArtha hai kyoMki vastu zrananta dharmAtmaka hai una zrannta antar infia are athanase hI hogii| bhedarUpa kathana karanA hAra naya kA viSaya hai| tathA padArtha guNa guNI abhedarUpa bhI hai ata: uear abhedarUpa grahaNa karanA nizcayanayakA viSaya hai / tathA padArtha guNa guNI bhedAbhedarUpa bhI hai isa liye padArthakA bhedAbhedarUpase grahaNa karanA pramANakA viSaya hai arthAt vastuke bheda aura aMzakA grahaNa karane vAlA vyavahAra aura nizcaya naya hai / tathA vastuke bhedAbheda aMzoMko eka sAtha samakAlIna grahaNa karanA pramANa kA viSaya hai isaliye vastusvarUpakA pratipAdana jisa dRSTise [yA jAtA hai usa 'Tase vaha kathana satyArtha hone se paramAtha bhUta hai kyoMki vastusvarUpako choDakara koI bhI pramANa naya nikSepa kathana nahI karatA | koI bhedarUpa kathanakAra vastukA svarUpa siddha karatA hai / koI abhedarUpa kathana kari vastusvarUpako siddha karatA hai| koI bhedAbhedarUpa kathana kari vastusvarUpako siddha karatA hai isaprakAra prayojanavaza vastukA bhedarUpa bhedarUpa bhedAbhedarUpa kathana kiyA jAtA hai| vaha vastuse bheda bhI bhinna nahIM, abheda bhI bhinna nahIM hai, bhedAbheda bhI bhinna nahIM hai| ataH sa tarahase vastusvarUpa kI hI siddhi hotI hai aura vastusvarUpa meM saMdeha saMka For Private And Personal Use Only 55 vidoSoMkA nirAkaraNa hotA hai bhedarUpa vastukA pratipAdana karane le vastu ina guNoMvAlI hai aisA dRDha zraddhAna hojAtA hai chataH vastu svarUpakA dRDha zraddhAna honA hI to samyakarUpa hai / AcAryoMne kho vastuko aparamArthabhUta kahA hai tathA bhedarUpavastukA pratipAdana karanevAlA vyavahAranayako bhI aparamArthamUta kahA hai so isakA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI ... .........xxx.imir................ ....... kAraNa yahI hai ki vastu kevala aMzamAtra hI nahIM hai aMzoMkA samudAyarUpa vastu hai isaliye aMzarUpavastu satyArtha nahIM hone aMzarUpa vastu bhI aparamArthabhUta hI hai aura aMzarUpa vastukA pratipAdana karanevAlA vyavahAranaya mI zraparamArthabhUta hI hai| kyoM ki ekAntavAdase vastusvarUpakI siddhi nahIM hotI / isaliye zrAcAryoMne ekAntavAdakA parihAra karane ke liye hI syAdvAdazailIko apanAyA hai isake vinA vastusvarUpakI siddhi nahIM hoto kyoMki vastusvarUpahI aisA hai vaha ekAntavAdase siddha nahIM hotA isaliye vastu ekarUpa hai aneka rUpa hai, bhedarUpa hai abhedarUpa hai, astirUpa hai, nAstirUpa hai, ityAdika anantadharmAtmakasvarUpa vastu hai usakA kathana eka dharmako mukhya aura dUsare dharmako gauNa karake kiyA jAya to vaha kathana satyArtha hI hai / kyoMki vacanameM yaha tAkata nahIM hai ki vaha anantadharmoko eka sAtha kaha sake isaliye vahAM vacana satyArtha hai jo dUsare dharmoM ke sApekSa ustuke eka dharmakA pratipAdana kare / mArAMza yaha hai-vacanake kahe vinA to vastusvarUpakA vadha hotA nahIM aura vacana hai so saMkhyAt hI hai isaliye vaha vastuke anantadharmIkA pratipAdana ekamAtha kara nahIM sakatA, vaha kramakramase hI kara sakatA hai / ataH krama kramase kathana karanA tavahI satyArtha hosakatA hai jaba ki vaha eka dharmako mukhya aura dUsare dharmako gauNa karake kathana kare yadi vaha dUsare dharmako gauNa na kare eka dharmako kahe to vaha vacana mithyA hai isaliye AcArya kahate haiM ki anekAntopyanekAMtaH pramANanayasAdhanaH / nirapekSA nayA mithyA sApekSAH vastute'rthakRt / nyAyadIpikA arthAt pramANanayoMse siddha honevAlA anekAMta bhI anekAMta hai, yadi pramAgake eka dezako nizcayAtmaka kevala svabhAva paryAyako yA kevala pavahArAtmaka vibhAvaparyAyako grahaNa karanevAlA nizcaya For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA ...... ..............marma aura vyavahAranayoMko parasparasApekSa na mAnA jAya evaM kevala nicayanayako yA kevala vyavahAranako ho ekAntarUpase pakaDa kara pratipAdana kiyAjAya to vaha kathana mithyA evaM vastusvarUpase viruddha tthhregaa| kyoMki vastuke ekadezakoho eka naya eka samaya meM jAnatA hai / isaliye nirapekSa naya mithyA hai / tathA paraspara sApekSa naya nizcaya vyavahArakI apekSA rakhakara vastuko grahaNa karegA tA samasta vastusvarUpakA grahaNa ho jAyagA isIkA nAma pramANa hai / vidhipUrvaH pratiSedhaH pratiSedhapurassaro vidhistvanayoH / maMtrIpramANamiti vA svaparAkArAvagAhi yajjJAnam" / ____arthAta-vidhi pUrvaka pratiSedha hotA hai| pratiSedha pUrvaka vidhi hotI hai| vidhi aura pratiSedha ina donU kI jo maitrI hai vahI pramANa kahalAtA hai / athavA sva para ko jAnanevAlA jo jJAna hai vahI pramANa kahalAtA hai / spaSTIkaraNaayamoMrthavikalpo jJAnaM kila lakSaNaM svatastasya / ekavikalpo nayaH syAdubhayanikalpaH pramANamiti bodhaH // arthAta-arthAkAra padArthakAra pariNamana karanekA nAmahI artha vikalpa hai / yahI jJAnakA lakSaNa haiN| vaha jJAna jaba eka vikalpa hotA hai, eka aMza ko viSaya karatA hai taba vaha nayAdhIna nayAsmaka jJAna kahalAtA hai / aura vahI jJAna ubhaya vikalpa hotA hai, padArtha ke donoM aMzoMko viSaya karatA hai to vaha pramANarUpa jJAna kahalAtA hai| ayamartho jIvAdau prakRtaparAmarzapUrvakaM jJAnaM / yadi vA sadabhijJAnaM yathA hi soyaM valAvayAmazi / / ___ arthAt-Upara jo kucha kahA gayA hai usakA artha yaha hai ki 'jIvAdi padArthome vyavahAra aura nizcayake vicAra pUrvaka jJAna hai vahI pramANa jJAna hai athabA padArthameM jo pratyabhijJAna hai vaha pramANa For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na tatva mImAMsA kI jJAna hai jaise-graha vahI haiM isa prakArakA jJAna eka vastukI sAmAnya vizeSa dono avasthAoMko eka samayameM grahaNa karatA hai / pramANa kA phalaHphalamasyAnubhavaH syAtsamakSamiva sarvavastujAtasya / ' AkhyApramANamiti kila bhedaH pratyakSamatha parokSaM ca / / artha-sampUrNa vastu mAtrakA pratyakSake samAna anubhava honA hI pramANakA phala hai / pramANa nAma pramANa hai isameM apramANakI koI bAta nahIM rahatI kyoMki samyagjJAnaM pramANama' samyajJAna hai vahI pramANa hai usIke dvArA padArtha pratyakSake samAna bhAsatA hai phira usameM apramANatA kI bAta hI kyA hai ! ataH pramANa vastu ke sarvadharmAko viSaya karatA hai aura naya vastuke eka dezako grahaNa karatA hai| isaliye pramANa aura nayama viSaya vizeSakI apekSA se bheda hai tathApi donoM hI jJAna jJAnAtmaka honese inameM kuchabhI bheda nahIM hai isaliye inameMse kisI ekakA lopa karanese sarva ke lopake prasaMgakA hetu hai| kyoMki nayake abhAvameM pramANa vyavasthA nahIM bana sakatI aura pramANa ke abhAvameM nayakI bhI vyavasthA nahIM bana sakatI donoMkI vyavasthA ke vinA vasturUpa kA bhI vodha ho nahIM sakatA isaliye inameM se kisI ekako aparamArthAbhUta samajha kara usakA lopa karanA vastu svarUpakA hI lopa karanA hai / yaha bAta uparokta kathanase acchI taraha siddha ho cukI / isaliye pramANa naya nikSepa inameM se kisIkA bhI kathana vastu svarUpako choDakara nahIM hai ye satra hI vastu svarUekI hI siddhi karate haiN| jima prakAra vastu svarUpase vastuke guNa dharma abhinna hai usI prakAra pramANase naya nikSepa bhI abhinna hai pramANa svAdhIna hai dIpavat sva para prakAzaka hai| tathA nAma sthApanA dravya ye tIna nikSepa tau dravyArthika nayAzrIna hai / naya pramANAdhIna hai aura nikSepa nayAdhIna hai| For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA ___ tathA bhAva nikSepa paryAyAthika naya hai / nathA nikSepa viSaya viSayIke bhedase jude bhI hai| satyaM guNasAkSeSo savipakSaH sa ca nayaH svapakSapatiH / ya iha guNAkSepaH syAdupacaritaH kevalaM ma nikSapaH / 74. paMcAdhyAyI arthAt naya to gauNa aura mukhya ko apekSA rakhatA hai| isaliye vaha vipakSa sahita hai naya madA apane vivakSita pakSakA svAmI hai / arthAt vaha vivakSita pakSa para ArUDha rahA hai aura dUsare prati pakSakI apekSA bhI rakhatA hai| kintu nikSepameM yaha bAta nahIM hai| yahAM to gauNa padArthameM mukhyakA AkSepa kiyA jAtA hai isaliye nikSepa kevala upacarita hai| nikSepa aura nagameM sabase baDhA bheda to yaha hai ki naya to jJAna vikalpa rUpa hai aura nikSepa padArtho meM vyavahAra ke liye huye saMketoMkA nAma hai| ataH saMketa kari kahIM to tadguNa hotA hai aura kahIM para atadguNa hotA hai naya aura nikSepameM viSaya viSayI sambandha hai / naya viSaya karane vAlA jJAna hai aura nikSepa unakA viSayabhUta padArtha hai| isaliye nayoMke kahanese hI nikSepoMkA vivecana svayaM ho jAtA hai| ataH inakA svataMtra ullekha karanekI zrAvazyakatA nahIM hai phira bhI yaha zaMkA ho sakatI hai ki jana nikSepa nayakA hI viSaya hai do phira cAra nikSepIkA svataMtra vivecana sUtroM dvArA graMthakAroMne kisaliye kiyA hai ? isake uttarameM itanA hI ka nA paryApta hai ki kebala samajhAne ke liye nikSepoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai / anyathA viSayabhUta padArthoM meM hI ve garmita ho jAte haiN| dUsare bhinna bhinna vyavahAra calAnA hI niyokA prayojana hai / isaliye usa prayojanako spaSTa karaneke liye prathakAroMne unakA nirUpaNa For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60 jaina tattvamamAMsA kI kiyA hai| zloka meM " guNAkSepaH" para AyA hai usakA artha cAroM nikSa pImeM isa prakAra ghaTita kara lenA cAhiye / nAma gauNa padArtha meM arthAta atadguNa padArtha meM kevala vyavahA rArtha kiyA huA AkSepa, sthApanA meM zratadguNa padArthaneM kiyA huA guNoM kA AkSepa, dravya meM bhAvi athavA bhUta tadguNa meM vartamAnavat kiyA huA guNoM kA AkSepa, bhAvameM vartamAna tadguNameM kiyA huA vartamAna guNoM kA AkSepa, isa prakAra gauNameM AkSepa athavA guNAMkA AkSepa hIM nikSepa hai| nAma sthApanA dravya ye tIna nikSepa dravyArthika nayakA viSaya hai| bhAva nikSepa paryAyArthika nayakA viSaya hai / antara nayoMkI apekSA nAma nikSepa to sama[free naya kA viSaya hai / sthApanA aura dravya nikSepa naigama nayakA viSaya hai| bhAva nikSepa Rju sUtra tathA evaM bhUta nayakA viSaya hai ! naya pramANakA viSaya aura bhI zrAcArya spaSTa karate haiMtattvamanirvacanIyaM zuddhadravyArthikasya bhavati matam / guNavad dravyaM paryAyArthikana yasya pakSo'yam || 747 || / ---- arthAt-tattva anirvacanIya hai arthAt vacanake agocara hai yaha zuddha dravyArthika nayakA pakSa hai| tathA tava dravya guNa paryAya vAlA hai yaha paryAyArthika nayakA pakSa hai arthAta tattva abheda buddhikA honA dravyArthika naya hai aura usameM bheda buddhi honA paryAyArthika naya hai ? yadidamanirvacanIyaM guNaparyAyavattadeva nAstyanyat / guNaparyAvadyadidaM tadeva tattvaM tathA pramANamiti || 748 || arthAta- jo tattva anirvacanIya hai vahI guNa paryAyavAlA hai anya nahIM hai / tathA jo tattva guNa paryAyavAlA hai vahI tattva hai yahI pramANakA viSaya hai / bhAvArtha- vastu sAmAnya vizeSAtmaka hai vastakA sAmAnyAMza dravyArthikakA viSaya hai usakA vizeSAMza For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA paryAyAthika kA viSaya hai / tathA sAmAnya vizeSAtmaka ubhayAtmaka vastu pramANa kA viSaya hai| pramANa eka hI samaya meM viruddha rItise donoM dharmAko viSaya karatA hai| ___ bhedaabhedapakSa-yavyaMta na guNo yopi guNastanna dravyamiti cAyot / payoyopi yathA syAd junayapakSaH svapakSamAtratvAt // 750 // ___ arthAta-jo dravya hai vaha guNa nahIM hai, jo guNa hai vaha dravya nahIM hai tathA jo dravya guNa hai vaha paryAya nahIM hai / yaha RjusUtra naya paryAyArthikakA pakSa hai kyoMki bheda pakSahI paryAyArthika (vyavahAra ) naya kA pakSa hai tathA jo dravya hai vahI guNa hai jo guNa hai vahI dravya hai kyoMki guNa dravya donoMkA eka hI artha hai yaha abheda pakSa dravyArthika (nizcaya ) naya kA pakSa hai / tathA bheda aura abheda ina donoM pakSoM meM samarthA vikSita pramANa pakSa hai / ataHpRthagAdAnamaziSTaM nikSepo nayavizeSazca yasmAt / tadudAharaNaM niyamAdasti nayAnAM niruupnnaavsre|| 751 paMcAdhyAyI arthAta-naya aura pramANake samAna nikSapoMkA svataMtra nirUpaNa karane kI AvazyaktA nahIM hai kyoMki nikSapoMkA udAharaNa nayoM ke vivecana meM niyamase kiyA gayA hai| ekaanekapakSa-asti dravyaM guNothavA paryAyastattrayaM mitho'neka vyavahAraviziSTo nayaH sa vA'neka saMjJako nyAyAt // 752 / / arthAta-dravya athavA guNa athavA paryAya yaha tInoMhI aneka hai vyavahAra viziSTa yahI naya aneka maMtraka kahalAtA hai / kyoMki For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI vyavahAra nAma paryAyakA hai paryAya viziSTa aneka, aneka paryAyarthika naya kahalAtA hai| ekaM saditi dravyaM guNo'thavA paryAyo'thavA nAmnA / itaradvayamanyataraM labdhamanukta sa ekanayapakSaH / 753 16.. ___ arthAta-dravya athavA guNa athavA paryAya yaha tInoM hI eka nAmase sata kahe jAte haiM / ataH yaha tInoM hI abhinna eka mata rUpa hai, eka ke kahanese vAkIke donoMkA binA kahe hI grahaNa ho jAtA hai / yahI eka nayakA pakSa hai| mo paryAyArthika naya hai| na dravyaM nApi guNo na ca paryAyo niraMzadezatvAt / vastu na vikalpAdapi zuddhadravyArthikasya matametat // 754 paMcAdhyAyI arthAn na dravya hai na guNa hai na paryAya hai aura na vikalpa dvArA pragaTa hai kintu niraMza dezAtmaka tattva hai / yaha zuddha dravyAthikanayakA pakSa hai| ___ "dravyaguNaparyayAkhyayadanekaM sadvibhidyatehetoH / tadabhevamanaMzanvAdekaM saditi pramANamatametat / / 755 paMcAdhyAya arthAt kAraNavaza jo manadravya guNa paryAyoMke dvArA aneka rUpa bhinna kiyA jAtA hai / vahI sata aMza rahita hone se abhinna eka hai| yaha eka anekAtmaka ubhaya mpa pramANa pakSa hai ! astinAstipakSa"api cAsti sAmAnyamAtrAdathavA vizeSamAtratvAta / avivakSito vipakSo yAcadAnanyaH ma nAbadasti nayaH" ! 756 paMcAdhyAyI For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA 63 arthAta vastu sAmAnya mAtra se hai athavA vizeSa mAtra se hai jabataka vipakSa naya avivakSita gauNa rahatA hai tabataka anya rUpa se yaha asti naya hI pradhAna rahatA hai / "nAsti ca tadiha vizeSa: vAma savivacitAyAM vA / sAmAnyairitarasya ca gauNatvaM sati bhavati nAstinayaH / / paMcAdhyAyI 757 artha--vastu sAmAnyakI avivakSA meM vizeSase nahIM hai / athavA vizeSakI avivakSA meM sAmAnya rUpase nahIM hai yahAM para nAsti naya hI pradhAna rahatA hai / " dravyArthikanayapakSAdasti na svarUpatoSi tataH / na ca nAsti parasvarUpAta sarvavikalpattigaM yato vastu 758 paMcAdhyAyI 1 tadravyArthika naya (nizcaya) kI apekSA se vastu svarUpa se bhI astirUpa nahIM hai / kyoMki sarva vikalpoMse rahita hI vastukA svarUpa hai isa apekSA nizcaya nayase bhI vastu svarUpa atIta hai / "yadidaM nAstisvarUpAbhAvAdastisvarUpasadbhAvAt / didaM vAcyatyaya racitaM vAcyaM sarvapramANapatrasya " || 756 paMcAdhyAyI arthAt jo vastu svarUpAbhAva se nAsti rUpa hai / aura jo svarUpa sadbhAva meM astirUpa hai vahI vastu vikalpAtIta avaktavya hai / yaha sarva pramANapatra hai arthAt paryAyArthika nayase astirUpa aura rthika nayase vikalpAtIta tathA pramANase ubhayAtmaka vastu hai / nitya anityapakSautpadyate vinazyati saditi yathAsvaM pratikSaNaM yAvat / For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA ke vyavahAraviziSTo'yaM niyatamanityo nayaprasiddha : syAt / / 760 paMcAdhyAyI arthAta satapadArtha apane Apa pratikSaNa utpanna hotA hai aura vinaSTa hotA hai yaha prasiddha vyavahAra viziSTa anityanaya arthAta vyavahAra naya hai| "notpadyate na nazyati dhra vamiti satsyAdananyathAvRtteH / vyavahArAntarabhUto nayaH sa nityopyananyazaraNaHsyAt / / paMcAdhyAyI 761 arthAt sata na to utpanna hotA hai aura na naSTa hotA hai| kintu anyathA bhAva na honese vaha nitya hai| yaha ananya zaraNa svapakSa niyata nityavyavahAra naya hai| "na vinazyati vastu yathA vastu tathA naiva jAyate niyamAt / sthitimeti na kevalamiha bhavati sa nizcayanayasya pakSasya / / 762 paMcAdhyAyI arthAt jisa prakAra vastu naSTa nahIM hotA hai usI prakAra vaha niyamase utpanna bhI nahI hotA hai tathA vaha dhruva bhI nahIM hai / yaha kevala nizcaya nayakA pakSa hai kyoMki utpAda vyaya aura dhrauvya ye tInoM hI eka samayameM hone vAlI sasa kI paryAya hai| isaliye ina paryAyoMko paryAyAthika naya viSaya karatA hai / kintu nizcaya naya sarvavikalpoMse rahita vastuko viSaya karatA hai| "yadidaM nAsti vizeSaH sAmAnyasyAvivakSayA tadidam / unmajjatsAmAnyarasti tadetatpramANamavizeSAt / / 763 paMcAdhyAyI For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA arthAta jo vastu sAmAnyakI avivakSAmeM vizeSoMse nahIM ke ENhI vastu sAmAnyakI vivakSAse hai / yahI sAmAnya rIti se pramANa ____ arthAta vizeSa nAma paryAyakA hai paryAyeM anitya hotI haiN| isaliye vizeSakI apekSAse vastu anitya hai / sAmAnyakI apekSA se vaha nitya bhI hai| pramANa kI apekSA vaha nityAnityAtmaka hai| bhAva abhAva pakSa "abhinavabhAvapariNateryoyaM vastunyapUrvasamayo yaH / iti yo vadati sa kazcit paryAyAthikanayeSvabhAvanayaH / / 764 paMcAdhyAyI arthAta navIna pariNAma dhAraNa karanese vastumeM navIna hI bhAva hotA hai aisA jo koI kahatA hai vaha paryAyArthika nayoMmeM abhAva pariNamamAnapi tathAbhUtabhAvavinazyamAnepi / nAyaM pUrvo bhAvaH paryAyArthikaviziSTabhAvanayaH 765 paMcA0 ___ artha-vastuke pariNamana karane para bhI tathA unake pUrvabhAvoM ke viniSTa hone para bhI vastumeM navIna bhAva nahIM hotA hai kintu jaisA kA taisA hI rahatA hai yaha paryAyArthika bhAva naya hai| "zuddhadravyAdezAdabhinavabhAvo na sarvato vastuni / nApyanAbhanavazca yataH syAdabhUtapUrvo na bhUtapUrvo vaa| 766 paMcAdhyApI artha-zuddha dravyArthika nayase vastumeM sarvathA navona bhAva bhI nahI hotA hai / tathA prAcIna bhAva bhI nahIM rahatA hai| kyoMki vastu na to abhUta pUrva hai aura na bhUtapUrva hai arthAt zuddha dravyArthi For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 66 jaina tattvamImAMsA kI naya ko dRSTi se vastu na navIna hai aura na purAnI hai kintu jaisI hai vaisI hI hai ! abhinavabhAvaiyadidaM pariNamamAnaM pratikSaNaM yAvat / asadutpannaM nahi tatsannaSTaM vA na pramANa matametat / / 767 paMcAdhyAyI zrarthAt jo sat pratikSaNa navIna navIna bhAvoMse pariNamana karatA hai vaha na to asat utpanna hotA hai aura na sat vinaSTa hI hotA hai yaho pramANa kA pakSa hai| ityAdiyathAsambhava muktabhivAnaktamapi ca nayacakram / yojyaM yathAgamAdiha pratyekamanekabhAra saMyuktam 768 paMcA0 arthAt ityAdi aneka dharmo ko dhAraNa karane vAlA aura bhI aneka naya samUha jo yahAM para nahIM kahA gayA hai use bhI kahe huye ke samAna samajhanA cAhiye / tathA hara eka naya ko Agama ke anusAra yathA yogya apekSA se ghaTA lenA cAhiye / anyathA vastu svarUpa samajha meM nahIM AtA / uparokta pramANa naya nikSepoM ke kathana se vyavahAra naya sarvathA abhUtArtha hai yaha bAta khaNDita ho cukI / kyoMki vyavahAra naya bhI vastu svarUpa ke bhedAMza kA hI pratipAdaka hai ata: yaha naya tastu ke bheda rUpa aMza kA jJAna karAtA hai| usI prakAra nizcaya naya vastu ke abheda rUpa aMza kA bodha karAtA hai donoM naga apane apane pakSa ke kathana karane meM svatantra haiM to bhI apara naya kI apekSA avazya rakhatA hai tabhI unakA kahanA sArthaka samajhA jAtA hai anyathA nahIM | yaha bAta Upara acchI taraha siddha kI jA cukI hai donoM hI naya vastu ke sarvAMza ke pratipAdaka nahIM haiN| kyoMki "vikalAdezo nayAH " naya kA lakSaNa hI aisA hai zrataH nizcaya For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA naya bhI vastu ke dravyAMza kA prAhI hai| aura vyavahAra naya paryA yAMza kA grAhI hai / ataH donoM hI naya vastu kA AMzika rUpa kA grAhI hai / isaliya jisa prakAra paryAyAMza kA grAhI vyavahAra naya mi hai usI prakAra dravyAMza kA grAhI nizcaya naya bhI mithyA kyoM nahIM ? tathA jisa prakAra vyavahAra naya vikalyAtmaka hai, usI prakAra nizcaya naya bhI savikalpaka hai / vyavahAra naya kA vidhi rUpa vikalpa hai| aura nizcaya naya kA niSedha rUpa vikalpa hai ! isaliye donoM hI savikalpaka hai ataH vikalpa kI apekSA eka ko mithyA eka ko satya kahanA yaha bhI ucita nahIM hai| athavA vastu svarUpa niraMza hai, vacana agocara hai isaliye vaha vacana dvArA kahane meM na Ave hai| isa kAraNa vaha naya kA viSaya bhI nahIM hai vaha anubhava gamya hai| "satyaM kintu vizepo bhavati sa sUkSmo gurUpadezyatvAt / api nizcayanayapakSAdaparaH svAtmAnubhUtimahimA syAt / / arthAtaThIka hai parantu nizcaya naya se bhI vizeSa koI hai baha sUkSma hai isaliye vaha guru ke hI upadeza yogya hai sivAya mahanIyaguru ke umakA svarUpa koI nahIM batalA sakatA bar3ha vizeSa syAtmAnubhUti kI mahimA hai isaliye vaha nizcaya naya se mI ani narama hai aura bhinna hai / ata: vaha vastu svarUpa nizcaya nya ke bhI gamya nahIM hai isa kAraNa nizcaya naya kA jAnapaNA bhI adhUma hI hai isaliye vaha bhI aparamArthabhUta haiN| "nasmAd dravya vyavahAra iva prakRto nAtmAnubhUtihetu syAt ayaM me'hamasya svAmI sadavazyambhAvino vikalpatvAt / / 653 paMcAdhyAyI arthAta isaliye vyavahAra naba ke samAna nizcaya naya bhI svAnubhUti karaNa nahIM hai kyoMki usameM bhI yaha AtmA hai For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI maiM isa kA svAmI hUM aisA mata padArtha meM avazyaMbhAvI vikalpa uThatA hai / aura vikalpameM svAnubhUti nahIM hotii| ' athavA nizcayAvalambI ko bhI prAcAryAne mithyAdRSTi batalAyA hai| "ubhayaM NayaM vibhaNiyaM jANai Na varaMtu samayapaDibaddho / raNa hu NayapakkhaM girahadi kiMcivi NayapakkhaparihINo" arthAt-jo doya prakAra kA naya kahA gayA hai unheM samyagdRSTi jAnatA to hai para tu vaha kisI bhI naya kA pakSa grahaNa nahIM karatA, vaha naya pakSa le rahita hai / ataH uparokta gAthA se yaha spaSTa ho jA.A hai ki samyagdRSTi nizcaya naya kA bhI avalamvana nahIM karatA hai| dUmarI bAta yaha bhI hai ki nizcaya nayako bhI AcAryoM ne savikalpaka batalAyA hai| aura jitanA savikalpaka jJAna hai use abhUtArtha batalAyA hai / jaisA ki kahA gayA hai "yadi vA jJAnavi kalyo nayo vikalposti sopyaparamArthaH' isaliye savikalma jJAnAtmaka hone se bhI nizcaya naya midhcA siddha ho jAtA hai| tathA anubhava meM bhI yahI bAta AtI hai-jitane mo nava hai mamA parasamaya mithyA haiN| aura unakA alambana karane vAlA bhI mithyASTi hai / isaliye samyagdRSTi naya pakSa nahIM karatA : je na kareM nayapakSa vivAda bare na viSAda alIka na bhAkheM je udavega taje ghaTa aMtara sItalabhAva niraMtara rAkheM / je na guNIguNa bheda vicArata AkulanA manakI saba nAkheM For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA te jagameM dhari AtamadhyAna akhaMDita jJAna sudhArasa cAkheM / com a call bows at samyagdRSTi ke liye donUhI naya abhUtArtha haiN| vaha kisI nayakI pakSa grahaNa nahIM karatA vaha kevala nayoMke dvArA vastusvarUpa samajha letA hai / ata: nayakI pakSa karanA midhyAtva hai / jo hiya aMdha vikala mithyAta ghara mRpA sakala vikalapa upajAvata / gahi ekAntapakSa Atmako karatA mAni adhosukha dhAvata / tyAM jinamati dravyacAritrakara karanI kari karatAra kahAvata / ti mukti tathApi mUhamati vina samakita bhavapAra na pAvata // koI muTha vikala ekAnta pakSa hai hai AtA akaratAra pUraNa parama hai| tinasIM ju kou kahai jIva karatA hai tAMse phera kahai karmako karatA karama hai / aise midhyAmagana mithyAti brahmaghAtI jIva jinake hiye anAdi mohako bharama hai / tinake mithyAtva dUra karavekU kahai guru syAdvAda paramANa Atama dharama hai| arthAt ekAntapakSako grahaNa karanevAle jIvako zrAcAryAMna nidhyAtI brahmaghAtI batalAyA hai isaliye AcArya kahate haiM ki vyavahAranizcaya donoM nayoM se vastusvarUpa samajhanevAlA jIva samyagdRSTi hai| ni abheda aMga ude guNakI taraMga udyamakI rIti liye utA zakati hai| rUpa pramANa svabhAva kAlakI mI hAla pariNAma cakragati haiN| yAhi bhAMti Atamadara vake aneka aMga ekamA ekako na mArne yo kumati hai| eka For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 jaina tattva mImAMsA kI DAri eka meM aneka khojai so subuddhi khoji jIvai vAdi mara sAMcI kahAvati hai| eka meM aneka hai aneka hI meM eka hai so eka na aneka kachu kahyA na parata hai / karatA akaratA hai bhogatA abhogatA hai upaje na upajata mare na marata hai| bolata vicArata na bole na vicAre kachU bhekhako na bhAjana pai bhekha so dharata hai| aise prabhu cetana acetanakI saMgatIsoM ulaTa palaTa naTavAjI sI karata hai| ___isaliye zrAcArya kahate haiM kikeI kahe jIva kSaNabhaMgura keI kahe karmakaratAra / keI karmarahita nita jaMpahi naya ananta nAnA parakAra / je ekAnta gahe te mUkha paMDita anekAnta pakhadhAra / jaise-bhinna mukatAgaNa guNasoM, gahata kahAvai hAra / / sarvavizuddhiadhikAra isa uparokta kathanase yaha bhalIbhAMti samabha meM AjAtA hai ki syAdvAdase hI vastusvarUpakI siddhi hotI hai ! ekAntabAdase naha kyoMki padArtha anantaguNAtmaka hai una anantaguNoMkA bodha karA. nevAlI nayabhI anaMta hai vaha mUla dobhedoMmeM baMTI huI hai ! eka dravyArthika aura dUsaro paryAyArthika, imIkA nAma nizcaya aura vyavahAra bhI hai arthAt dravyArthika kaho yA nizcaya kaho / paryAyAdhika kaho yA vyavahAra kaho / ekahI bAta hai / nizcayanaya to eka hI hai vaha aneka nahIM hai| isakA kAraNa yaha hai ki vA dravyako akhaMDa abhedarUpase grahaNa karatA hai / vaha padArthameM bheda kA utpAdaka nahIM hai bhedakaM vinA anekatA A nahIM saktI isa viSayameM prAcArya For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA naivaM yatostyaneko naikaH prathamopyanantadharmatvAta na tathaiti lakSaNatvAdastyeko nizcayo hi nAnekaH || arthAta- zaMkAkAra kI yaha zaMkA thI ki jisa prakAra aneka aMza sahita honese vyavahAra naya aneka hai| usI prakAra vyavahAra nayake samAna nizcaya naya bhI aneka honA cAhiye kyoMki vyava hAra naya dvArA pratipAdita dravyake aMzoMkA yaha niSedha karatA hai For Private And Personal Use Only hela arthAt AtmA sat rUpa hai, caitanya rUpa hai, darzana jJAna cAritra rUpa hai ityAdi ananta guNoMkA akhaMDapiNDa eka AtmA usa maiM vyavahAra naya dvArA bheda kiyA jAtA hai usakA nizcaya naya niSedha karatA hai ki zrAtmA sat rUpa bhI nahIM hai. caitanya rUpa bhI nahIM hai darzana jJAna cAritra rUpa bhI nahIM hai / ityAdi vyavahAranayake aneka vikalpakA niSedha karane vAlA nizcaya naya bhI vyavahAra jabakI taraha aneka honA cAhiye arthAt vyavahAra naya dvArA guNa guNI meM jitanA bhedarUpa vikalpa hotA hai utanA una vikalpoMkA niSedha nizcaya naya dvArA kiyA jAtA hai isaliye vyavahAra nayake aneka vikalpoM kA niSedha karanese nizcaya naya bhI neka hai aisA mAnanA cAhiye / kintu AcArya kahate haiM ki vyavahAra naya to vastu meM rahanevAle ananta dharmakA vidhirUpase pratipAdana karane se vaha to aneka hI hai eka nahIM hai / parantu nizcaya naya eka hI hai kyoMki usakA lakSaNa 'na tathA' hai / arthAt vyavahAra dvArA jo kucha kahA hai usakA niSedha karane mAtra hI nizcaya nayakA eka kArya hai| nizcaya naya kyoM eka hai. isa viSaya meM dRSTAnta dvArA AcArya spaSTa karate haiM I dRSTiH kanakatvaM tAmropAdhernivRttito yAdRk / apara' tadaparamiha vA rukmopAdhernivRttitastAdRk 658 paMcA0
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 72 jaina tatva mImAMsA kI arthAt nizcaya naya eka kyoM hai isa viSaya meM sonekA dRSTAnta upayukta hai| sonA tAMbe kI khAda nivRti se jesA hai vaisA hI cAndo kI upAdhikI nivRttisa bhI hai / athavA aura aura aneka upAdhiyoMkA nivRti se vaisA hI sonA hai| sArAMza sonameM tAMba pItala cAndI zrAdikI kAlimA AdikI upAdhiyAM haiM vaha aneka parantu unakA abhAva honA aneka nahIM haiN| kisI upAdhikA abhAva kyoM na ho vaha eka abhAva hI rahegA tathA hara eka upAdhikI nivRtti meM sonA sadA sonA hI rahegA isaliye nazcaya naya khAdarahita sonekI taraha padArthakA parijJAna karanese eka hI hai aneka nahIM ataH jo nizcaya nayako aneka rUpa mAnate haiM vaha mithyAdRSTi haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zuddhadravyArthika iti syAdekaH zuddhanizcayo nAma / aparo'zuddhadravyArthika iti tadazuddha nizcayo nAma 660 ityAdikAzca bahavo bhedA nizcayanavasya yasya mate / sa hi mithyAdRSTitvAt sarvajJAjJAnamAnito niyamAt arthAt nizcayanayake zuddha azuddha Adi bheda kucha bhI nahIM hai aisA jaina siddhAMta hai vaha kevala niSedhAtmaka eka hai ataH usake jo bheda karate haiM ve sarvajJa kI AjJA kA ulaMghana karate hai isalie ve mithyAdRSTi haiM / apinizcayasya niyataM hetuH sAmAnyamAtramiha vastu / phalamAtmasiddhi: syAt karma kalaMkAvamuktabodhAtmA / 663 paM0 arthAt nizcaya nayakA kAraNa niyama se sAmAnya mAtra vastu hai phala usa kA Atmasiddhi hai| nizcaya nayase vastu bodha karane para karmakalaMka rahita jJAna vAlA zrAtmA vana jAtA hai / sArAMza nizcaya nayakA viSaya vastukA sAmAnya avalokana hai / sAmAnya avalokanameM vastu bheda prabheda rUpa dikhAI nahI paDatI ataH bheda For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA rahita anta dharmAtmaka eka akhaMDa piNDa vastu sAmAnya rUpa se pratibhAsatI hai isaliye nizcaya naya paramArtha bhUta hai / yadi vaha nizcaya naya vyavahAra naya nirapekSa ho to vaha bhI paramArthabhUta hai / isakA kAraNa yaha hai ki padArtha sAmAnya vizeSAtma hai ataH sAmAnya ko chor3akara koI vizeSa alaga nahIM tathA vizeSa ko choDakara koI sAmAnya alaga nahIM isaliye sAmAnya vizeSa rUpa vastu jJAna honA samyagjJAna hai / vaha jJAna donU nayoM ke dvArA hI ho sakatA hai eka ke dvArA nahIM kyoMki vastumeM sAmAnyakA jJAna nizcaya naya dvArA hotA hai aura vizeSakA jJAna vyavahAra naya dvArA hotA hai isalie vastu sAmAnya kA jJAna hotA hai vahAM vizeSa ko choDakara sAmAnya nahIM hotA athavA jahAM paravastu meM vizeSa kA jJAna hotA hai vahAM para sAmAnya ko choDa kara vizeSa kA jJAna nahIM hotA / ataH nizcaya vyavahAra dona naya sApekSa hI paramArtha bhUta hai nirapekSa donU hI naya mizrayA haiM zraparamArthabhUta haiN| isa vAta ko hama Upara bhI spaSTa kara cuke haiN| tathA Age bhI spaSTa kara dete haiM / "idamatra tu tAtparyamadhigaMtavyaM cidAdi yadvastu / vyavahAra nizcayAbhyAmaviruddhaM yathAtmazuddhazrartham " 662 paM arthAt yahAM para tAtparya itanA hI hai ki jIvAdika jo padArtha haiM ve sava zrAtma zuddhike liye tava hI upayukta ho sakate haiM java ki ve vyavahAra aura nizcaya naya ke dvArA aviruddha rItise jAne jAte haiM / anyathA nahIM | aneka pramANoMke dvArA Upara meM yaha siddha kiyA jAcukA hai ki vastu ubhayAtma hai arthAt sAmAnyavizeSAtmaka hai sAmAnyase bhinna vizeSa nahIM aura vizeSase bhinna sAmAnya nahIM ataH donoMkA tAdAnamaka sambandha hai isaliye padArtha kathaMcit abhedarUpa bhI hai kathaM For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org n jaina tattva mImAMsAkI cita bhI haiN| kathaMcita bhedAbheda rUpa bhI hai| ataH vastukA sadarUpa kathana karane vAlA vyavahAra naya hai tathA vastukA abhedarUpa kathana karana vAlA nizcaya naya hai| aura vastukA bhedAbhedarUpa kathana karane vAlA pramANa hai isase yaha spaSTa ho jAtA hai ki tInoM hI naya pramANa vastukaM sAmAnya vizeSa kA hI pratipAdaka haiM vastuka sAmAnya vizeSa ko choDakara bhinna padArthakA pratipAdaka nahIM hai isaliye ve saba naya pramANa samyaka rUpa haiM inako mithyA samajhanA hI mithyA hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jo naya aura pramANa paraspara kI sApekSAko choDakara varU svarUpakA kathana karatA hai to vaha vastusvarUpa bhI mithyA hai aura usakA pratipAdana karane vAlA naya aura pramANa bhI mithyA hai yadyapi nirapekSa naya bhI vastu ke svarUpa kA AMzika rUpameM varNana karatA hai tathApi vaha mithyA isaliye hai ki apara naya nirapekSa Azika kathanakaranese AzikarUpa hI vastu svarUpa samajhA jAne lgegaa| kyoMki apara naya nirapekSatA me yaha bAta nahIM hato ki apara naya kyA kahatA hai kintu sApekSa nayake kathana meM apara naya kI apekSA rahatI hai jisase yaha bAta spaSTarUpa se samajhameM AjAtI hai ki vastu svarUpa itanA hI nahIM hai aura bhI kucha hai isalie mAz2a nayakA jitanA kahanA hai utanA satya hai tathA jo naya eka ke guNoM ko dUsare ke guNa batAyA karatA hai vaha naya hI nahIM hai vaha nayAbhAsa hai isaliye vaha naya aparamArthabhUtahI hai, mithyA hai| usa kA lakSaNa hI dina nahIM hotA kyoMki nayakA lakSaNa hI aisA hai ki vaha lakSyabhUta vastu ke sAmAnya aura vizeSa dharmakA hI vivecana karatA hai / vaha anya lakSya vastuke guNadharmakA vivecana nahIM karatA vastu sAmAnya aura vizeSa do dharma rahate haiM una dona dharmakA pratipAdana karane vAlI bhI doya taya haiN| vastuke sAmAnya dharmakA kahane vAlA dravyAthika (nizcaya) naya hai| aura For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samIkSA ww Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 75 vastuke vizeSa dharmakA pratipAdana karane vAlA paryAyArthika ( vyava hAra ) naya hai | "eat dravyArthika iti paryAyArthika iti dvitIyaH syAt / sarveSAM ca nayAnAM mUlamidaM nayadvayaM yAvat 517 paMcA0 / arthAt eka dravyArthika naya hai dUsarA paryAyArthika naya hai / saMpUrNa nayoM ke mUla bhUta yahI hoya naya haiM / dravyArthika naya" dravyasanmukhatayA kevalamarthaH prayojana yasya / prabhavati dravyArthika iti nayaH svadhAtvartha saMjJakazcaikaH " 518 arthAt kevala dravyahI mukhyatAse jisa nayakA prayojana viSaya hai vaha naya vyArthika naya kahA jAtA hai| aura vahI apanI dhAtu ke artha ke anusAra yathArtha nAma dhAraka hai aura vaha eka hai arthAt jisa nayase dravya paryAyakoM gAMga rakhakara mukhyatAse dravya kahA jAtA hai athavA usakA jJAna kiyA jAtA hai vaha dravyArthika naya kahalAtA hai aura vaha eka hai usameM bheda vivakSA nahIM hai| paryAyArthika nama "aMzA: paryAyA iti tanmadhye yo vivakSitoM'zaH saH | yasyeti sa pArthikanayastvanekazca" 516 paM0 arthAt zokA nAma hI paryAya hai / una aMzoM meM se jo vivakSita aMza hai vaha aMza jisa nayakA viSaya hai vahIM paryAyArthika naya kahalAtA hai| aise paryAyArthika naya aneka haiM / vastukI pratikSaNa naI naI paryAye hotI rahatI haiM ve saba vastuke hI aMza haiN| jisa samaya kisI avasthA rUpameM vastu kahI jAtI hai usa samaya vaha kathana athavA vaha jJAna paryAyArthika naya kahAjAtA hai /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI paryAye aneka hai isaliye unako viSaya karanevAle jJAna bhI aneka hai / tathA usako pratipAdana karane vAle vAkya bhI aneka haiN| paryAyArthikanaya iti yadi vA vyavahAra eva nAmeti / ekArtho yasmAdiha sarvopyucAramAtraH syAt 521 paMcA0 ___ artha-paryAyAthika naya kaho athavA vyavahAra naya kahA~ donoM kA eka ho artha hai / mabhI upacAra mAtra hai / vyavahAra naya upacarita isaliye hai ki vaha vastu svarUpako yathArtha rUpa ko nahIM kahatA / vaha vyavahArArtha padArthameM bheda karatA hai / vAstava dRSTise padArtha vesA nahIM hai| isaliye vyavahAra naya ko upacarita kahA gayA hai| yahI bAta bhI devasena AcArya ne kahA hai / kathamupanayastasya janaka iticet ? sadbhUto bhedotpAda katvAt abhadbhanastu upacArotpAdakatvAt upacaritAsaddhatastu upacArAdapi upacArotpAdakatvAt / yo'sau bhedoSacAralakSaNo'rthaH so'paramArtha ataeva vyavahAro'paramArtha pratipAdakatvAda prmaarthH| __ arthAt --jima vastu kA vizeSa guga unI vastuma vivakSita karanA itanA aMza to sadbhata kA svarUpa hai| tathA guNose guNa kA bheda karanA itanA aMza vyavahArakA svarUpa hai / tathA vaha guNa uma vastumeM parase upacarina karanA itanA aMza upacaritakA hai / jIva ko jJAnavAlA kahanA yaha nadbhUna upacArita vyavahAra naya kahalAnA hai| yaha jJAnako vikalpAtmaka avasthA hai| yahAM para jJAnakA rUpa usake viSayabhUta padArthA ke upacArame siddha kiyA jAtA hai / tathApi vikalla rUpa jJAnako jokkA hI guNa vanalAnA isaliye yaha upacarita madbhUta vyavahAra nayakA viSaya hai| arthAna jJAna dyapi nirvikalpa honese manmAtra hai isaliye Uparyukta vikayalpa For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org **** samokSA svarUpa lakSaNa usameM nahIM AtA hai, tathApi vaha vinA avalambanake nirviSaya nahIM kahA jAtA / isaliye jJAna apane svarUpase svayaM siddha hai ataH vaha ananya zaraNa usakA vahI avalambana hai to bhI hetu vaza vaha jJAn anya zaraNake samAna upacArita hota hai / aisA kyoM hotA hai isakA hetu yaha hai ki svarUpa siddhike vinA parase siddhi asiddha hai| arthAt jJAna svarUpase siddha hai tabhI vaha parase bhI siddha mAnA jAtA hai| jJAna svarUpase siddha hai yaha bAta pramANase siddha hai| "artha vakalpo jJAnaM pramANa arthAt svapara padArthakA bodha honA hI pramANa hai aisA kahA gayA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gry / isa kathana se jJAnameM pramANatA parase lAI gaI hai | parantu parase pramANatA jJAnameM tabhI yA sakatI hai jaba ki vaha apane svarUpa se siddha hai kyoMki vaha jIva dravyakA vizeSa guNa hai| isa kathanase yaha spaSTa ho gayA ki jJAnakI parase siddhi karanA yaha upacarita hai 54024214 - 243144) paMcAdhyAyI ke zlokoM kA saMkSepa meM bhAvArtha hai / isakA phala kyA hai so dikhAte haiMarthI jJeyaM jJAyaka zaGkaradopa bhrama kSayo yadi vA / avinAbhAvAtsAdhyaM sAmAnyaM sAdhako vizeSaH syAt / 545 For Private And Personal Use Only arthAt - upacarita sadbhUta vyavahAra nayakA yaha phala hai ki jJeya aura jJAyaka meM zaMkara doSa utpanna na ho aura kisI prakAra kA bhrama bhI inameM utpanna na ho pahile jJeyaora jJAyakameM zaMkara doSa athavA donoMmeM bhrama huA ho to isa nayake jAnane se vaha doSa tathA bhrama dUra ho jAtA hai| yahAM para avinAbhAva honese sAmAnya sAdhya hai vizeSa usakA sAdhaka hai / arthAt jJAna sAdhya hai aura vaTa jJAna paTa jJAnAdi usakA sAdhaka hai / ina donoMkA hI avinAbha va hai / kAraNa ki padArtha prameya hai isaliye vaha kisI na kisIke jJAnakA viSaya hotA hI hai / aura jJAna bhI jJeyakA
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 26 www.kobatirth.org jaina tattvamImAMsA kI avalambana karatA hI hai nirviSaya vaha bhI nahIM hotA / sArAMza yaha hai ki koI padArtha ke svarUpako nahIM samajhane vAle jJAnako vaTa paTAdi padArthokA dharma batalAte haiM / koI koI jJeyaka dharmako jJAyaka batalAte hai / athavA viSaya viSaya ke sambandhasa kinhI kindAko bhrama hojAtA haiM una sabakA ajJAna dUra karanA ho isa nayakA phala hai / isa naya dvArA yahI bAta batalAI gaI hai ki vikalpatA jJAnakA sAthaka hai / arthAt ghaTa jJAna paTa jJAna ityAdi jJAnake vizeSaNa sAdhaka hai| sAmAnya jJAna sAdhya hai / upa yukta vizeSaNoMse sAmAnya jJAna kI hI siddhi hotI hai| jJAnamaM ghaTAdika dharmakA siddhi nahIM hotii| aisA yathArtha parijJAna hone se jJeya jJAyaka meM zaMkaratAkA bodha kabhI nahIM ho sktaa| yaha sadta upacarita vyavahAra nayakA phala | bhU bhUta kaise kahA jA sakatA hai ? nahIM kahA isako aparamArtha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jA sakatA / yahAM para koI yaha kaheM ki sadbhUta vyavahAra naya tathA labhUta anupacarita vyavahAra naya evaM sadbhUta upacarita vyavahAra jayakA viSaya to stra vastu zAma hI hai kathaMcit paramArthabhUta bhI samajhA jA sakatA hai / kintu asadbhUta vyavahAra naya tathA asad bhUta zranupacarita vyavahAra naya aura asadbhUta upacarikta yavahAra nayakA viSaya to dUsare dravyake guNa dUsare dravyameM vivakSita kiye jAya yaha hai isIkA nAma zrasadbhUta vyavahAra naya hai isaliye asadbhUta vyavahAra nayakA kahanA to adabhUta hI hai arthAt paramArthabhUta hI hai / jaba asadbhUta vyavahAra naya aparamArtha bhUta hai tava sadbhUta vyavahAra naya paramArtha bhUta kaisI ? kyoMki ina donoM nayoM kA AdhAra bhUta eka vyavahAra naya hI to hai| usI ke yaha do bheda haiM isaliye usakA eka aMza satya aura dUsarA aMza For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA rnev... .wwwrrrrrrr.com miNyA aimA kaise kahA jA sakatA hai ? jabaki aMza aMzI abheda rUpa hai isaliye yadi asadabhUta vyavahAra naya abhUtArtha hai to imake mamAna sadbhuta vyavahAra naya bhI abhUtArtha hai aimA mAnanA par3egA / jaba vyavahAra nayake donoM aMza mithyA siddha hote hai taba byavahAra naya mvataH mithyA siddha ho jAtA hai / kyoMki aMza miyA middha hone para aMzo samyaka nahIM raha sakatA / __ zaMkAkAra ko zaMkA ThIka nahIM hai va pramANa vAdhita hai / kyoMki pratyakSa thamA dekhane meM AtA hai ki upAdAna zuddha hai| usakI paryAya azuddha hai tathA jisakA Traya azuddha hai usakI paryAya zuddha hai yaha vantukA pariNabhanna hai yaha kisI ke vazakI bAta nahIM hai| gAya kA dravya azuddha hai usake dRdha gorocana govara pUchake vAloMkI yayAya zuddha hai / dUdha gorocana khAneke kAmameM AtA hai godara pAkAdika kAmameM AtA hai pUchake vAloMkA camara banatA hai| tathA hAthAkA dravya zuddha hai unakA motI tathA dAMtakI paryAya zuddha hai / motIyoMkI pratimA taka vanatI hai aura pUjI jAtI hai tathA dAMtoMkI aneka prakArakI cIjeM banatI hai vaha saba vyavahAra meM lAI jAtI hai tathA sIpa aura zaMkhakA dravya azuddha hai usakI motI zuktI zaMkha paryAya zuddha hai / sAMpa kA dravya azuddha hai usakI maNI paryAya zuddha hai gaMDe kA dravya azuddha hai usakI sIMga paryAya zuddha he / ityAdi tathA anna va dugdha mevA maSTAnna Adi padArtha zuddha usakI mala mUtrAdi paryAya azuddha hai| tathA eka vRkSakaM aMganAnA rUpa hai / koI zAMga viSa rUpa hai to koI aMga amRta rUpa hai / arthAta jina vRkSakA pattA amRta rUpa hai to usakA phala viSa rUpa hai udAharaNa---aphIma ke vRkSa ke pattoMkI bhAjI banatI hai vaha svAdiSTa aura guNakArI hai tathA usake phala usakA aphIma banatA hai vaha viSa tulya hai aura uma phalakA cIja For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI postA puSTikAraka hai tathA garmIke dinoM meM isako ThaMDAIma ghoMTa kara pote haiM ityAdika vastukA nAnA rUpa pariNamana hai usako koI miTA nahIM sktaa| ataH Upara ke udArahaNoM se yaha spaSTa ho jAtA hai ki azuddha padArtha kI paryAye zuddha bhI hotI haiM aura zuddha padArtha kI paryAye azuddha bhI hotI hai usI prakAra jIvakI bhI zuddhAzuddha paryAye hotI haiM / yaha jIva aura pudgalameM rahane vAlI jisa prakAra eka vaibhAvIko zakti kA pariNamana hai saMsAra avasthAmeM usa zaktikA azuddha rUpa pariNamana haiM aura mukta abasthAmeM usa zaktikA zuddha rUpa pariNamana hai / ataH sadbhUta vyavahAra naya to vastuke zuddha vizeSAMza kA pratipAdana karatA hai| jaise ekarUpa Atama darava jJAna caraNa haga tIna / bheda bhAva pariNAmayo vivahAre sumalIna" yaha sadbhUta vyavahAra nayakA kathana hai / tathA nizcaya nayakA kathana nimna prakAra hai yadyapi samalavyavahArasoM paryAya zakti aneka / tadapi nizcayanaya dekhiye zuddha niraMjana eka" arthAta-guNaguNImeM bheda kara kathana karanA yaha vyavahAra nayakA lakSaNa hai / aura jo guNa guNImeM abhedarUpame kathana karanA yaha nizcaya nayakA lakSaNa hai / khulAsA darazana jJAna caraNa triguNAtama samalarUpa kahiye vyavahAra / nihacai dRSTi ekarasacetana bhedarahita avicalaavikAra / / samyakazApramANa ubhayanaya nirmala samala ekahI vaar| yo samakAla jIva kI paraNati kahe jinendra gahe gaNadhAra / / samayasAra prthmdvaar| For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA HARAMMr.RAN.... ___ ataH vastu sAmAnyavizeSAtmaka hai isaliye usakA kathana bhI sAmAnyavizeSAtmaka hI hotA hai / vastuke sAmAnya aMzakA kathana karanevAlA nizcayanaya hai aura vastuka vizeSAMzakA kathana karane vAlA vyavahAra naya hai / AcArya kahate haiM ki "mamyakadazA pramANa ubhaya naya" arthAta samyakarUpa vastu svarUpakI middhi ubhaya naya se siddha hotI hai aisA jinendra bhagavAna ne kahA hai| ___ vastu eka rUpa bhI hai tathA anekarUpa bhI hai isa ekatA anekatA ke samajhane ke liye hI ubhaya naya avirodha rUpase vastume ekatA anekatA ko siddha karatA hai / isaliye AcArya kahate hai ki-- nihacemeM ekarUpa vyavahArameM aneka gAhI navirodhame jagata bharamAyo hai / jagatake vivAda nAzavakU' jinaAgama hai jyAma syAdavAda nAma lakSaNa suhAyo hai / / darazanamohajAko gayo hai sahajarUpa AgamapramANa tAko hirade meM Ayo hai anayaso akhaMDita anUtana anaMta teja eso pada paraNa turata tina pAyo hai| ___ arthAta-vastusvarUpa samajhanake liya syAdvAdakA zaraNa lenA paDatA hai / ataH sApakSa nizcaya aura vyavahAra naya he vahI syAdvAda hai| isake atirikta syAdvAda dUsarI koI vastu nahIM hai kathaMcit nizcayanaya kI apekSA vastu ekarUpa hai / kathaMcita vyavahAranayakI apekSA vastu aneka rUpa hai yahI to syAdvAda hai| vyavahAranayake dvArA vastusvarUpa samajhane se vastu meM zrAstikyavRddhi hotI hai / vyavahAranayase yaha vAta jAnI jAtI hai ki vastu anantaguNoMkA eka puja hai kyoMki guNoMkI vivakSAmeM guNoMka sadbhAva siddha hotA hai aura guNoMke sadbhAvameM guNIkA sadbhAva sva For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jainatattva ma mAmA kI siddha hojAtA hai| sArAMza yaha hai ki vyavahAranaya ke vinA padArtha kA jJAna hotA hI nahIM / dRSTAntake liya jIvako hI lelijIye vyavahAranayase jIvakA kabhI jJAnaguNa vivakSita kiyA jAtA hai / kabhI darzanaguNa, kabhI cAritraguNa, kabhI mukha, kabhI vIrya, kabhI samyaktva kabhI dravyatva ityAdi savaguNoMko kramazaH vivakSita karanese yaha bAta dhyAnameM sahajarUpase AjAtI hai ki jIvadravya anantaguNoMkA puja hai| sAtha hI isa vAtakA bhI parijJAna vyavahAranayasa hojAtA hai ki jJAna darzana cAritra sukha samyaktva, Adi yaha jIvake vizeSaguNa haiN| kyoMki ye guNa jIbake sivAya anya kisI dravyameM nahI pAye jAte hai / tathA astitva vastutva dravyatva Adi ye sAmAnyaguNa he ya guNa jAvaka sivAya anya dravyAma mA pAye jAne haiM ! tathA rUpa rasa gaMdha sparza ye pudgala ke sivAanya kisI dradhyameM nahIM pAye jAte haiM isaliya ye pudgalake vizeSa guNa hai| isa prakAra vastumeM ananta guNoMkA parijJAna hone ke sAtha sAtha hI usake sAmAnya vizeSa guNoMkA bhI parijJAna hojAtA hai / ataH guNaguNI aura sAmAnya vizeSa guNoMkA parijJAna honepara hI padArthameM Astikya bhAva hotA hai / isaliya vyavahAranayake vinA padAma Astikya buddhi nahIM ho pAtI / padArtha meM AstikyabuddhikA honA hI samyaktva hai / sArAMza yaha hai ki padArthakA svarUpa vinA samajhAye samajhameM zrA nahIM sakatA aura jo kucha samajhAyA jAyagA vaha aMza aMza rUpase kahA jAyagA ataH isI ko padArtha meM bheda vuddhi kahate haiM / abhinna akhaMDa padArtha meM bhedabuddhiko hI upacarita nAmase kahA gayA hai / ata:--- upacaritake nAmase ajJa loga yaha samajha lete haiM ki eka dravyake guNa dUsare dravyameM Aropita karanA usIkA nAma upacarita hai parantu Uparake kathana se spaSTa hojAtA hai ki guNaguNI meM bheda For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamonA vRddhikA honA upacarita hai| eka vastuke guNa dUsarI vastumeM dhArApita karanA usakA nAma upacarita nahIM hai / vaha upacaritAbhAsa hai| ataH jo vyavahAranayako upacArata samajhakara aparamArthabhUta mAnate haiM ve paramArthase jojanoM dUra haiN| kyoMki padArthameM jabataka Astikya vRddhi nahI hotI tabataka usake samyaktva bhI nahIM hotA / samyaktva ke vinA paramArthakI siddhi bhI nahIM hotI yaha aTala siddhAMta hai / isaliye padArtha meM Astikya vuddhi padArthake svarUpako samajhe binA nahIM ho sakatI aura padArthakA svarUpa vinA vyavahAra maya ke samajhameM nahI AsakatA / isaliye byavahAranayako upa rana kahanepara umako aparamArthabhUta nahIM samajhanA cAhiye / kyoMki vyavahAranaya ke dvArA hI bhedavijJAna hotA hai| arthAta yavahAranaya vastuke vizeSaguNoM kA pratipAdana karatA hai isaliye vaha vastu apane vizeSaguNoMke dvArA dUsarI vastuse judA hI pratIta hone lagatI hai jaise jIvakA jJAnaguNa isa naya dvArA vivikSita hone para itara pudgalA'da dravyoMse bhinna siddha kara detA hai isaliye jIvameM Astikya buddhi hojAtI hai| yaho samyavatva hai yahI paramArtha svarUpa hai yahI bheda jJAna hai| isa bhedajJAnakI prazaMsA karate huye paM0 vanArasIdAsajI kahate haiM ki"bhedavijJAna jago jinake ghaTa sItalacitta bhayo jima candana kali kare zivamAragameM jagamAhi jinezvara ke laghunandana / satyasvarUpa sadA jinake ura pragaTayo avadAta mithyAtanikaMdana zAMta dazA jinakI pahicAna karahiM karajora banArasi bandana" arthAt-bhedavijJAna jisake vyavahAranaya dvArA hogayA hai, vaha mokSamArga meM keli karatA hai isaliye usako jinendradevakA laghu bhaiyA samajhakara vanArasidAsajI ne unako namaskAra kiyA For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 84 jaina tattva mImAMsA kI hai | ataH vyavahAranaya ke dvArAsvaparakA bhedavijJAna hone se vaha paramArthabhUta hai / aura svavastumeM guNa guNa kA bheda karaneme apara mArthabhUta hai| kyoMki guNaguNI abhedasvarUpa vastu svarUpa hai usameM bheda karane se vastu svarUpa nahIM banatA isa kAraNa vyavahAra naya aparamArtha bhUta hai / yaha bAta hama Upara kaha zrAyeM haiM to bhI zaGkA samAdhAna meM punaH usakA ullekha kiyA gayA hai| adbhUta vyava hAra naya ke sambandha meM bhI hama Upara banA cuke haiM dekhaleveM- zloka 526 | 30 / 31 / 32 taka hai| tathA anupacArita zrasadbhUta vyava hAra naya kA tathA upacArita amabhUta kA svarUpa evaM usakA phala kyA hai isakA sparza karaNa aura kara dete haiM jisameM sadbhUna vyavahAra naya ko bhI koI sarvathA aparamArthabhUta na smjhe| vaha bhI kaicita paramArtha bhUta hai kyoMki para nimitta se hone vAle AtmA meM kAvAdi bhAva sAvika mAtra haiM aisA jJAna ho jAne se kAdibhAvakA nivRtti kI jA sakatI hai yahI paramArthabhUta kArya isa naya ke dvArA hotA hai| isaliye kathaMcina adbhUta vyavahAra naya bhI paramArthabhUta hai| aisA nahIM samajhanA cAhiye ki dravyAnuyoga aura dravyArthika naya ho paramArthabhUta hai aura saba anuyoga tathA naya pramANa nikSepAdi saba aparamArthabhUta haiM AcAryoMne jo bhI naya pramANa nikSepAdika kA kathana kiyA hai va paramArtha siddhi ke liye hI kiyA hai. una sabakA viSaya samake binA vastu svarUpa bhI samajha nahIM AtA aura vastu svarUpa mama vinA paramArtha kI bhI middhi nahIM hotI isaliye jima apekSA meM nava prabhA nikSepAdaka ke dvArA vazana kiyA hai usa apekSA se kathana satyArtha hai / anapacarita vyavahAra naya kA dRSTAnna Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 85 "api vAsabhUto yo'nupacaritAkhyo nayaH sa bhavati yathA krodhAdyA jIvasya hi vivicitAzceda vRddhibhAvaH " 546 paMcA0 arthAta -abuddhi pUrvaka honevAle krodhAdika bhAvoM meM jIvake bhAvoM kI vikSA karanA yaha anupacarita asadbhUta vyavahAra naya kahalAtA hai / bhAvArtha - dUsare dravya ke guNa dUsare dravya meM vivakSita kiye jAMya isI ko adbhUta vyavahAra naya kahate haiM / krAdhAdi bhAva yadyapi jIva ke hI vaibhAvika bhAva haiM tathApi vaha bhAva kama ke sambandha se hote haiM isaliye yaha bhAva jIva ke nahIM hai paranimitta se utpanna hai ataH unako jaoNba ke bhAva kahanA jAnanA asadbhUta naya hai / kodhAdi bhAva do taraha ke hote haiM - eka buddhipUrvaka, eka abuddhi pUrvake / buddhi pUrvaka bhAva sthUla rUpa se udaya meM Arahe ho jisase hama krodha kara rahe haiM vaha buddhi pUrvaka krodhAdi bhAva haiN| tathA krodhAdi bhAva sUkSmatA se udaya meM Ara hai hoM jisake viSaya meM hama yaha nahIM kaha sakate ki krodhAdi bhAva haiM aise sUkSma apragaTa rUpa kodhAdi bhAvoM ko abuddhi pUrvaka kocAdi bhAva kahate haiM unako jIvake vivakSita karanA anupacArita asadbhUta vyavahAra naya hai| yahAM para vaibhAvika bhAvoM ko-para bhAvoM ko jIva kA kahanA itanA zraMza to zrasadbhUta kA hai / guNaguNI kA vikalpa vyavahAra kA aza hai zrabuddhipUrvaka kodhAdiko kahanA itanA aMza anupacarita kA hai| isa naya kI pravRtti kA kAraNa"kAraNamiha yasya sato yA zaktiH syAdvibhAvamayI / upayogadazAviziSTA yA zaktiH tadApyananyamayI" 547 paM0 artha-jisa padArtha kI jo zakti vaibhAvika bhAvamaya ho rahI hai aura upayoga dazA yAnI kArya kAraNI viziSTa hai| to bhI vaha For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tatva mImAMsA kA zakti anya kI nahIM kahI jA sakatI / yahI anupacarita asadbhUta vyavahAra naya kI pravRtti meM kAraNa hai| arthAt yadi eka zakti dUsarI zakti rUpa pariNata ho jAya taba to eka padArtha ke guNa dUsare padArtha meM cale jAne se zaMkara aura abhAva doSa utpanna hAte haiN| tayA aisA jJAna aura kathana bhI mithyA naya hai, jIvake krodhAdi bhAva usake cAritra guNa ke hI para-nimitta se hone vAle vikAra haiN| cAritra guNa kitanA hI vikAra maya avasthA meM pariNata kyoM na ho jAya parantu vaha sadA jIva kA hI rhegaa| isaliye yahAM asadbhUta vyavahAra naya pravRtta hotA hai| mArAMzakiso vastu ke guNa kA anya rUpa pariNata nahIM honA isI naya kA hetu hai| ___ upacarita asadbhUta vyavahAra navaupacarito'sadbhUto vyavahArAkhyo nayaH sa bhavati ythaa| krodhAdyAH audayikAzcedbuddhijA vivakSAH syuH 546 / paMcA, artha-audAyikakrodhAdi bhAva yadi buddhi pUrvaka hAM phira unheM jIvakA samajhanA yA kahanA upacarata asadbhuta vyavahAra naya hai arthAta pragaTa rUpa krodhAdi bhAvoM ko jAnatA hai ki maiM krodhAdi kara rahA hUM phira bhI unako apanA nija kA bhAva samajhanA yA kahanA aisA kaha nA samajhanA upacarita asadbhUta vyavahAra naya hai / krodhAdika bhAra kevala jIvake nahIM hai unheM jIvakA kahanA inanA aMza to amadbhUna kA hai / krodhAdikAko krodhAdika mamajha kara kebhI unheM jIvake banAnA itanA aMza napacarita kA hai| guNaguNI meM bheda karanA itanA aMza vyavahAra kA hai ! zranaH vRddhi pUrvaka kodhAdi bhAra chaTe guNa sthAna taka hone haiM isake Upara nahIM hote| For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA isaliye chaThe guNa sthAna ke Upara upacarita asadbhUta vyavahAra naya kI pravRtti nahIM hotI, chaThe guNa sthAna taka hI hotI hai / isase Age nhiiN| vIja vibhAvabhAvA:svaparobhayarahatavastathA niyamAna / satyapi zaktivizeSe na paranimittAdvinA bhavanti yataH / / 550 paMcAdhyAyI artha-jitane bhI vaibhAvika bhAva haiM ve niyama se apane aura parake nimitta se hote haiM yadyapi vaibhAvika rUpa pariNamana karanA yaha nija guNa hai tathApi vaibhAvika pariNamana para ke nimitta binA nahIM hote haiM / ataH AtmA ke guNoM kA pudgala karmoM ke nimitta se vaibhAvika rUpa honA hI upacArata asadbhUta vyavahAra naya kA kAraNa hai / isa naya kA phala- . tatphalamavinAbhAvAtsAdhyaM tvabuddhipUrvakA bhAvAH / tatsattAmAtra prAMta sAdhanAmahabudipUrvakA bhAvA / / 551 paMcAdhyAyI __ artha-binA abuddhi pUrvaka bhAvoM ke buddhi pUrvaka bhAva ho hI nahIM sktaa| isaliya buddhi pUrvaka bhAvoM kA abuddhi pUrvaka bhAvoM ke sAtha avinAbhAva hai abinAbhAva hone se abuddhi pUrvabhAva sAdhya hai / aura unakI sattA siddha karane ke liye sAdhana buddhi pUrvaka bhAva hai, yahI isakA phala hai / bhAvArtha-buddhi pUrvaka bhAvoM se abuddhi pUrva ke bhAvoM kA parijJAna karanA hI anuparita asadbhUta vyavahAra naya kA phala hai| zaGkAnanu cAsadbhUtAdirbhavati sa yatretyadviguNAropaH / dRSTAntAdapi ca yathA jIvo varNAdimAnihAstviti cet // 552 paMcAdhyAyI For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tatva mImAmA kI artha-asadbhUta vyavahAra nayahAM para pravRtta hotA hai jahAM ki eka vastu ke guNa dUsarI vastu meM pArApita kiye jAte haiM / dRSTAnta jaise jIva ko varNAdi vAlA kahanA |emaa mAnane meM kyA hAni hai ? bhAvArtha-pranthakArane upara anupacArata aura upacarita donoM prakAra kA hI asadbhUta vyavahAra naya tadvad guNAropA batalAyA hai arthAt ubhI vastu ke guNa usI meM Aropita karane ko vivakSA ko asadbhUta naya kahA hai kyoMki krodhAdi bhAva bhI to jIva ke hI haiM aura ve jaMva meM hI vivakSita kiya gaye haiN| jaisA ki samayamAra meM kahA hai kartA karma kriyA dvAra meN| "zuddha bhAva cetana azuddha bhAva cetana / dahU~ ko karanAra jIva aura nahi mAniye / / karma piNDako vilAsa varNa rasa gandha phAsa / karatAra dahU~ ko pudgala paramAniye / / tAMteM varNAdi guNa jJAnAvaraNAdi karma / nAnA parakAra pudgala rUpa mAniye // samala vimala pariNAma je je cetana ke| te te saba alakha puruSa yoM bakhAniye" / / isa kathana se bhI yahI bAta siddha hotI hai ki krodhAdi bhAva jIva ke hI vaibhAvika azuddha bhAva haiN| aisA jo alakha sarvajJa vItarAga deva ne kahA hai| kintu zaMkAkArakA kahanA hai ki sadbhuta vyavahAra naya ko tadguNa ropI kahanA cAhiye aura amadbhUta naya ko atadguNArogI kahanA cAhiye / isa viSaya meM zaMkA kAra kahatA hai ki varaNAdi pudgala ke guNa haiM unako jIva ke kahanA yahI asadbhUta vyavahAra naya kA viSaya hai, AcArya kahate haiM ki aisA nahIM hai| For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA "tanna yato na nayAste kintu nayAbhAsasaMjJakAH santi / svayamappatadguNatvAdavyavahArA'vizeSato nyAyAt " || 553 paMcAdhyAyI artha-- zaGkAkArakA uparyukta kahanA ThIka nahIM hai kyoMki jo tadguNAropI nahIM hai kintu eka vastu ke guNa dUsarI vastu Aropita karate haiM ve nama nahIM haiM kintu nayAmAsa haiM ataH ve vyavahAra ke yogya nahIM hai| zaMkAkAra phira kahatA hai ki " " nanu kinna vastuvicAre bhavatu guNI vAtha doSa eva yataH nyAyavalAdAyAto durvAraH syAnnayapravAhazca 556 paMcA0 artha -- vastu ke vicAra samaya meM guNa ho athavA doSa ho jo vastu jisa rUpa meM hai usI rUpa meM vaha siddha hogI cAhai usakI yathArtha siddhi meM doSa Ave yA guNa / nayoM kA pravAha nyAya bala saM haiM, isaliye vaha dUra nahIM kiyA jA sakatA ataH jIva ko varNAdimAna kahanA yaha bhI eka naya hai / isa nayakI siddhi meM jIva aura varNAdi meM ekatA bhale hI pratIta ho parantu usakI siddhi Avazyaka hai| prApta huA uttara--- satya duvariH syAnnayapravAho yathApramANAdvA / durvArazca tathA syAtsamyaGa mithyeti nayavizeSazeoSi / / maha 557 paMcAdhyAyI For Private And Personal Use Only artha - yaha bAta ThIka hai ki naya pravAha anivArya hai parantu sAtha meM yaha bhI anivArya hai ki vaha pramANAdhIna ho / anyathA baha mithyA hai kunaya haiM kyoMki koI naya yathArtha hotA hai to koI
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 60 jaina tattva mAmAMsAko naya mithyA hotA hai / yaha nayoM kI vizeSatA bhI anivArya hai jisa prakAra samyagjJAna aura mithyA jJAna isa prakAra jJAna doya rUpa hai usI prakAra naya bhI samyakU naya aura mithyA naya aise naya bhI do prakAra kI haiM isI bAta ko pragaTa karate huye AcArya kahate haiM kiarthavikalpo jJAnaM bhavati tadekaM vikalpamAtratvAt / asti ca samyagjJAnaM mithyAjJAnaM vizeSaviSayatvAt || 558 paMcAdhyAyI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir artha - jJAna artha vikalpAtma hotA hai / arthAt jJAna sva para padArtha ko viSaya karatA hai isaliye jJAna sAmAnya kI apekSA se jJAna eka hI hai| kyoMki artha vikalpatA sabahI jJAnoM meM hai / parantu vizeSa 2 viSayoM ko apekSA se usI jJAna ke do bheda ho jAte haiN| samyagjJAna aura mithyA jnyaan| donoM kA svarUpa AcArya pratipAdana karate haiM / "tatrApi yathAvastu jJAnaM samyagvizeSahetu syAt / atha cedaM yathAvastu jJAnaM midhyAvizeSahetuH syAt // 556 paMcAdhyAyI artha- ina donoM prakAra ke jJAnoM meM samyagjJAna kA kAraNa vastu kA yathArtha jJAna hai| tathA mithyA jJAna kA kAraNa vastu kA ayathArtha jJAna hai| arthAt jo vastu jJAna meM viSaya paDato hai / usa vastukA vaisA hI jJAna honA jaisI kI vaha hai use samyagjJAna kahate jaise kisI ke jJAna meM cAMdI viSaya paDI ho to cAMdIko cAMdI ho ma taba to vaha jJAna samyagjJAna hai aura yadi vaha cAMdI ko sIpa samajhe to vaha jJAna mithyAjJAna hai| kyoMki jisa jJAnameM vastu to kucha aura hI par3I ho aura jJAna dUsarI hI vastukA ho to For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA use mithyAjJAna kahate haiM / isa prakAra viSaya ke bheda se jJAna ke bhI samyaka aura mithyA aise do bheda ho jAte haiN| ataH jJAna ke samAna naya ke bhI do bheda samyaka aura mithyA rUpa hote haiN| jJAnaM yathA tathAsau nayosti sarvo vikalpamAtra svAt / tatrApi nayaH samyak taditarathA syAnnayAmAsaH 560 50 .. artha--jisa prakAra jJAna hai usI prakAra naya bhI hai| arthAt jaisa sAmAnya jJAna eka hai vaisa sampUrNa nayabhI vikalpamAtra honese ( vikalpAtmaka jJAna ko hI naya kahate haiM ) sAmAnya rUpa se eka hai| aura vizeSa ko apekSA saM jJAna ke samAna naya bhI samyaka nya aura miyA naya aise doya bheda vAle haiN| jo samyak naya haiM unhai naya kahate haiM / jo mithyA naya hai unheM nayAbhAsa donoM nayoM kA svarUpa "tadguNasaMvijJAnaH sodAharaNaH saheturatha phalavAn / yo hi nayaH sa nayaH syAdviparIto nayo nayAbhAsaH / / 561 paMcAdhyAyI artha-~jo tadguNa saMvijJAna ho arthAt guNaguNI ke bheda pUrvaka kisI vastu ke vizeSa guNoM ko usI meM batalAne vAlA ho udAharaNa sahita ho, hetu pUrvaka ho, aura phala sahita, ho vaha naya kahalAtA hai| upayukta bAtoMse viparIta ho vaha naya nayAbhAsa hai| phalavatvena nayAnAM bhAvyamavazyaM pramANavadviyat / syAdanayavipramANaM syustadaMzatvAt / / 562 paMcAdhyAyI artha-jisa prakAra pramANa kA phalasahita honA parama Avazyaka hai| kAraNa avayavI pramANa kahalAtA hai usI kA avayava naya For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI kahalAtA hai / naya pramANa ke hI aMza svarUpa hai / isa prakAra aMza aMzI rUpa hone se pramANa ke samAna naya bhI phala mahita hotA hai| sArAMza"tasmAdanupAdeyovyavahAro tadguNe tadAropaH / iSTaphalAbhAvAdiha na nayo vaNAdimAn yathAjIvaH" / / ____563 paMcAdhyAyI artha-jisa vastu meM jo guNa nahIM hai dUsarI vastu ke guNa usameM Aropita-vivakSita kiye jAte hai / jahAM para aisA vyavahAra kiyA jAtA hai vaha vyavahAra prAhA nahIM hai / kyoMki aise vyavahAra se iSTa phala kI prApti nahIM hotI hai| isaliye jIvako varNAdi vAlA kahanA yaha naya nahIM hai kintu nayAbhAsa hai| kyoMki jIva ke varNAdi guNa nahIM hai phira bhI unhai jIva ke kahane se jAba aura pudgala meM ekatva buddhi hone lagatI hai / yahI iSTa phala kI hAni hai / imaliye cAhe sadbhUta vyavahAra naya ho, cAhai asadbhUta vyavahAra naya ho tadguNA ropI hI naya hai anyathA vaha nayAmAna hai| krodhAdi bhAva pudgala karma ke nimitta se AtmA ke cAritra guNa kA vikAra hai -imaliye AtmA hI ke vaibhAvika bhAva hai ataH jIva meM usako Aropita karanA graha anad gumAropa nahIM kahA jA sakatA kintu tadguNAropa hI hai| krodhAdi bhAva zuddha AtmA meM nahIM hai kintu para ke nimitta meM hote haiM / isaliye unheM zramadbhUta vyavahAra naya kA viSaya kahA jAtA hai| __ isa viSaya meM paMDita phUlacanda siddhAnta zAstrI jI kI yA kahanA hai ki "jo anya dravya ke guNoM ko anya dravya ke bahatA hai vaha asadbhUta vyavahAra naya hai" isake pramANa meM khaNDa rUpa naya cakra kI gAthA uddhRta kI hai vaha isa prakAra hai / "arami bhaeNaguNo bhagai manda " ..." 022 ima viSaya meM gva For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamIkSA paM0 ToDaramala jI ke vAkya bhI mokSa mArga prakAza ke uddhRta kiye haiM ve nimna prakAra hai / "tahAM jina Agama viSai nizcaya-vyavahAra rUpa varNana hai ninaviSai yathArtha kA nAma nizcaya hai| upacAra kA nAma vyavahAra hai"| adhi 7 pRSTha 87 "vyavahAra abhUtArtha hai satya svarUpako na nimpai hai / kimI apekSA upacAra kari anyathA nirUpai haiM / bahuri zuddha naya jA nizcaya hai so bhUtArtha hai jaisA vastu kA rUpa hai taimA nirUpai haiM" adhi0 7 pR. 366 __"eka ho dravya ke bhAva ko tima lvarUpa hI nirUpaNa karanA so nizcaya naya hai / upacAra kari tisa dravya ke bhAva ko anya dravya ke bhAvasvarUpa nimpaNa karanA so vyavahAra hai" adhi: 7 | pRSTha / 366 ___ upcaar| kathana ke udAharaNa --50 phUlacanda jI ne diye haiM ve isa prakAra hai 1-"eka dravya apanI vivanti paryAya dvArA dUsare dravya kA kartA hai aura dumare dravya ko baha paryAya usakA karma hai| 2-"anya dravya anya dravya ko pariNamAtA hai yA usameM atizaya utpanna karatA hai|" 3-"anya dravya kI vivakSita paryAya anya ucca kI vivakSita paryAya ke hone meM hetu hai| usake vinA vaha kArya nahIM hotA " ___-"zarIra merA hai tathA deza bana aura strI putrAdika mere hai Adi pRsstth| 213 / 4 jaina tattva mIra paM0 phUlacanda jI ke uparokta kathanase yaha spaSTa jAhira hotA hai ki unakA vicAra vyavahAra nayako cAhe sadbhUta ho cAhai asadbhUta ho donoMhI nya vastu svarUpako dhanyathA prarUpai haiM aimA siddha karane For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ex jaina tattva momAMsA kA kA hai / vyavahAra naya ko AcAryoM ne upacarita kyoM kahA hai isa bAtako paMDitajI bhI jAnate haiM phirabhI Apane katipaya nayAbhAsoM kA udAharaNa dekara vyavahAra naya ko sarvathA atadguNAropI Thaha rAnekA prayatna kiyA hai yaha Azcarya kI bAta hai / kyoMki nizcayaM aura vyavahAra naya donoM hI naya pramANa ke aMza hai isaliye pramANAdhIna haiM / ata: jisa prakAra pramANa phalasahita hai usI prakAra naya bhI tadguNa saMvijJAna udAharaNa sahita ho, hatu pUrvaka ho ora phalasahita hA vahAM naya naya kahalAne ke yogya hai kintu jisa naya dvArA jisa vastu meM jo guNa nahIM hai usa vastu meM dUsarI vastu ke guNa Aropita kiye jAte haiM vaha vyavahAra naya bAhA nahIM, vaha naya nahIM, nayAbhAsa hai kyoMki aisI nayoM dvArA iSTa phala kI siddhi nahIM hoto isakA saMsa kAraNa yaha hai ki para meM ekatva buddhi hone lagatI hai| yahI isa phala kA vidhAta hai isa bAta ko upara meM acchI taraha siddha kiyA jA cukA hai| ataH atadguNAropI nayoM kA udAharaNa dekara Apane "jaina tattva mImAMsA" kI hai vaha jaina tattvamImAMsA kahI na jAkara jaina tattva kI avahelanA kahI jA sakatI hai| __paMDitajI ne jA upacarita kathana ke cAra udANa pesa kiye da nayAbhAsoM ke kyoM udAharaNa haiM isa bAta ko hama yahAM para pAgama pramANa se siddha karake dikhlaayeNge| "atha santi nayAbhAsA yathopacArAvyahetudRSTAntAH / atrocyante kecidreyatayA vA nayAdizudyartham" / 566 paMcAdhyAyI artha-upacAra nAma vAle upagara pUrvaka hetu dRSTAntoM ko hI nayAbhAsa kahate haiN| yahAM para kucha nayAbhAsoM kA ullekha kiyA jAtA hai isaliye ki nayAbhAsoM ko samajhalene para unheM choDa diyA For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - samIkSA jaay| aura una nayAbhAsoM ko dekhane se zuddha nayoM kA parijJAna ho jAya to nyAbhAsoM ke bhrama meM na pdd'e| "asti vyavahAraH kila lokAnAmayamalabdhabuddhitvAt / yo'yaM manujAdivapurbhavati sa jIvastapyatonanyatvAt // 567 paMcAdhyAyI artha--- vRddhi kA abhAva hone se lokoM kA yaha manuSyAdi zarIra hai vaha jIva hai kyoMki vaha jIva se abhinna hai / " soyaM vyavahAraH syAdavyavahAro yathApasiddhAntAt / apyapasiddhAntatvaM nAsiddhaM syAdanekadharmikatvAt " || 568 paMcAdhyAyI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Audio w For Private And Personal Use Only Ca artha -- zarIra meM jIva kA vyavahAra jo loka meM hotA hai vaha vyavahAra ayogya vyavahAra hai / kAraNa vaha siddhAnta se ti hai| siddhAnta viruddhanA isa vyavahAra meM asiddha nahIM hai / kintu zarIra aura jIva ko bhinna bhinna dharmI hone se prasiddha hI he arthAt zarIra pudgala dravya bhinna padArtha hai, aura jIva dravya free padArtha hai phira bhI jo loga zarIra meM jova vyavahAra karate hai vaha vazya siddhAnta viruddha hai / "nAzaMkyaM kAraNamidameka kSetrAvagAhimAtraM yat / sarvadravyeSu yatastathAvagAhAdbhavedativyAptiH || 566 paMcAdhyAyI artha- zarIra aura jIva donoM kA eka kSetra meM avagAhana-sthiti hai isa kAraNa loka meM jaisA vyavahAra hotA hai aisI AzaMkA bhI nahIM karanA cAhiye kyoMki eka kSetra meM to sampUrNa dravyoM kA avagAhana ho rahA hai| yadi eka kSetra meM avagAhana honA hI ekatA
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jana tattva mImAmA kI kA kAraNa ho to samo padArthoM meM ativyApti doSa utpanna hogA arthAt dharma, abarma, AkAza-kAna, jIva pudgala ye chahoM hI dranya eka kSetra meM rahate haiM / parantu chahoMke lakSaNa jude jude haiN| yadi eka kSetra avagAha hI ekatA kA kAraNa ho to chahoM meM ati vyApti doSa nAvegA aura unameM anekatA bhI nahIM rhegii| "api bhavati vandhyavandhakamAvo yadi vAnayona zaMkyamiti / tadanakace niyamAttadvandhasya svatopyasiddha syAt / / 57060 artha-kadAcita yaha kahA jAya ki jIva aura zarIra meM paraspara vandhyavandhaka bhAva hai isaliye vaisA vyavahAra hotA hai| aisI AzaMkA bhA nahIM karanA cAhiya / kyA ivandha niyama meM aneka padArthoM meM hotA hai / eka padArtha meM apane Apa hI vandha kA honA asiddha hI hai| arthAt pudgala ko vAnyanavAlA AtmA hai / AtmA se bandhane vAlA pudgala hai isaliye pudgata zarIra vakSya hai| AtmA usakA vandhaka hai| aisA kya bandhaka sambandha hone se zarIra meM jova vyavahAra kiyA jAtA hai aisa , AzaMkA bhI nimla hai| kyoMki bandha taba hI ho sakatA hai jada ki do padArtha prasiddha ho vandhyavandhaka meM dvaita hI pratIta hotA hai| "atha cedavazyametannimittanaimita katvamasti mithaH / na yataH svayaM svato vA pariNamamAnasya kiMnimittatayA" 571 paMcAdhyAyI artha-kadAcita manuSyAdi zarIra meM jovatva buddhikA kAraNa zarIra aura jIvakA nimitta naimittika sambandha ho, aisA bhI nahIM kahA jA sakatA kyoMki jo apane zrApa pariNamana zIla hai usake liye nimittapanese kyA prayojana hai / arthAt jIva svarUpa meM nimitta kAraNa kucha nahIM kara sktaa| jIva aura zarIra meM For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA nimitta naimittika sambandha zarIra meM nimittatA aura jIva meM naimittikatA kA hI sUcaka hogaa| vaha sambandha donoM meM ekatva buddhi kA janaka nahIM hai kyoMki jIva apane svarUpa se hI pariNamana karatA hai nimitta kAraNa ke nimitta se usameM para svarUpatA nahIM pAtI isaliye manuSyAdi zarIra meM jIva vyavahAra karanA nayAbhAsa hai| dUsarA nayAbhAsa "aparopi nayAbhAso bhavati yathA mUrtasya tasya sataH ! kartA bhoktA jIvaH syAdapi nokarma karmakRte" 572 paM0 ___ artha--AhAravargaNA, bhASAvargaNA, taijasavargaNA, manovargaNA ye cAra vargaNAyeM jaba AtmA se sambandhita hotI haiM taba ve no karma ke nAma se kaho jAtA hai| aura kArmANa vargaNA jaba mAtmA se sambandhita hokara karmarUpa ( jJAnAvaraNAdirUpa) pariNata hotI haiM taba vaha karma ke nAma se kahI jAtI hai| ye karma aura nAkarma pudgala kI paryAya hai isaliye ye mUrta haiN| una mUrta karmAkA no karmo kA jIva kartA bhoktA hai aisA kahanA yaha dUsarA nayAbhAsa hai / arthAt jIva amUrta svarUpa vAlA hai isaliye vaha apane jJAnAdi bhAvoMkA kartA bhoktA hai / usako jJAnAdi bhAvoM kA kartA bhoktA kahanA yaha bhI vyavahAra hI hai kintu yaha vyavahAra asadbhUta nahIM hai| kyoMki jIva ke hI jJAnAdi guNa jIva hI meM Aropita kiye gaye haiN| parantu jo jIva ko mUrta padArthoM kA kartA bhoktA vyavahAranaya se balAte haiM isa viSaya meM AcArya kahate haiM ki vaha naya naya nahI kintu nayAbha sa hai|| "nAbhAsatvamasiddhaM syAdasiddhAnto nayasvAsya / sasadanekatve sati kila guNasaMkrAMtiH kutaH pramANAddhA" 573 paMcAdhyAyI For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mar 18 jaina tattva mImAMsA kI "guNasaMkrAtimRte yadi kartA syAtkarmaNazca bhoktAtmA sarvasya sarvazaMkaradoSaH syAt sarvazUnyadoSazca" / 574 paM0 artha-mUrta kokA jIva ko kartA bhoktA batalAne vAlA vyavahAra naya nayAbhAsa hai yaha bAta prasiddha nahIM hai / kAraNa aimA vyavahAra naya siddhAnta viruddha hai / siddhAnta viruddhatA kA bhI kAraNa yaha hai ki jaba karma aura jIva donoM bhinna bhinna padArtha haiM, taba unameM guNa saMkramaNa kisa prakAra se hogA ? arthAt nahIM hotA / tathA binA guNoM ke parivartana huye jIva kama kA kartA bhoktA nahIM ho sakatA / yadi vinA guNoM kI saMkrAti ke hI jIva karma kA kartA bhoktA ho jAya to saba padArthoM meM marva zaMkara doSa utpanna hogA tathA sarva zUnya doSa bhI utpanna hogaa| isaliye jIvake guNa pudgala meM nahIM cale jAne se jIva pudgala karmakA kartA bhoktA nahIM ho sakatA hai / bhramakA kAraNa astyatra bhramahetu vasyAzuddhaparaNatiM prApya ! karmatvaM pariNamate svayamapi mUrtiH madyato dravyam / / 575 paMcAdhyAyI. artha-jIva karmoM kA kartA hai isa bhrama kA kAraNa bhI yaha hai ki jIva kI azuddha paraNati ke nimittase pudgala dravya kArmANa vargaNA svayaM upAdAna karma rUpa pariNata ho jAtI hai| arthAta jIva ke rAga dveSa bhAvoMke nimitta se kArmANa vargaNA karma paryAya ko dhAraNa karatI hai / imAlaye usameM jIva kartRtA kA bhrama hotA hai| "idamatra samAdhAnaM kartA ya: kopi sa svabhAvasya / parabhAvasya na katA bhoktA vA tanniminamAtreSi" 576 paMcAdhyAyI For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA wor . artha-usa bhrama kA samAdhAna yaha hai ki jo koI kartA hogA vaha apane svabhAva kA hI kartA hogA usakA nimitta kAraNa mAtra hone para bhI koI parabhAva kA kartA athavA bhoktA nahIM ho sakatA hai / dRSTAnta " bhavati sa yathA kulAlaH kartA bhoktA yathAtmabhAvasya / na tathA parabhAvasya ca kartA bhoktA kadApi kalazasya ! 577 paMcAdhyAyI zratha kumhAra sadA apane svabhAva kA hI karttA bhoktA hotA hai vaha parabhAva kalaza kA kartA bhoktA nahIM hotA / arthAt kalaza ke banAne meM vaha kevala nimitta kAraNa hai| nimitta hone se vaha usakA kartA bhoktA nahIM ho sakatA / " tadabhijJAnaM ca yathA bhavati ghaTo mRttikAsvabhAvena / api mRNamayo ghaTaH syAnna syAdiha ghaTaH kulAlamayaH " 578 paMcAdhyAyI artha -- kumhAra kalaza : kartA kyoM nahIM hai ? isa viSaya meM yaha dRSTAMta pratyakSa hai ki ghaTa miTTI ke svabhAva vAlA kumhAra svarUpa nahIM hotA arthAt jaba ghaTa ke bhItara kumhAra kA eka bhI guNa nahIM pAyA jAtA hai taba kumhAra ne ghaTa kA kyA kiyA ? kucha bhI nahIM kiyA vaha kevala usakA nimitta mAtra hai / ata: loka vyavahAra mithyA hai| "atha ceTakartAsau ghaTakAro janatoktilezoyam / durvA bhavatu tadA kA no hAniryadAnayAbhAsaH " || 66 For Private And Personal Use Only 576 - paMcAdhyAyI /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .100 jaina tattva mImAMsA kI artha--yadi yaha kahA jAya ki loka meM yaha yavahAra ? ta hai ki ghaTakAra-kumhAra ghaTa kA banAne vAlA hai mokyoM? AcArya kahate haiM ki usa vyavahAra ko hone do mama hamArI kucha bhI hAni nahIM hai kintu use nayAbhAsa mamajho arthAta ume nayAbhAsa samajhakara barAbara vyvhaaro| imase hamAre kathana meM kisI prakAra kI bAdhA nahIM AtI hai parantu use naya mamajhana vAlA loka vyavahAra hai to vaha mithyA hai| tIsarA nayAbhAma "apare vahirAtmAno mithyAvAda badanti damanayaH / yadgure'pi parasmin kartA bhoktA paropi bhavani yathA" / 580 paMcAdhyAyI artha--aura bhI khoTI buddhi ke dhAraNa karane vAle mithyAdRSTi puruSa mithyA bAta kahate hai jaise jo para padArtha sarvathA dUra hai jIva ke sAtha bandhA huA bhI nahIM hai usakA bhI jIva kartA bhoktA hAtA hai aisA ve kahate hai| "sadva dyodayabhAvAn gRhadhanadhAnyakalatraputrAMzca / svamiha karoti jIvo munakti vA sa eva jIvazca" / 581 paMcAdhyAyI atha-sAtA vedanIya kama se, udaya meM hone vAle ghara, dhana dhAnya, strI, putra, majIva nirjIva padArtha sthAvara jaMgama sampatti hai unakA jIva hI bhartA hai aura vahI jIva unakA bhoktA hai| nanu sati gRhaninAdau ati sukhaM prANinAmihAdhyakSAta asati ca tatra na nadidaM tatkatA sa eva nadbhoktA / / 582 paMcAdhyAyI For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamIkSA __ artha--yaha bAta pratyakSa siddha hai ki ghara strI Adi hone para hA jovoM ko sukha hotA hai unake abhAva meM unheM sukha bhI nahIM hAtA / isaliye jIva hI unakA kartA hai aura svayaM hI usakA bhoktA hai / arthAt apanI sukha sAmagrI ko yaha jIva svarga maMgraha karatA hai aura svayaM bhoktA hai| uttara--- satyaM vaipayikamidaM paramiha tadapi na paratra sApekSam / sati bahirathaMpi yataH kila keSAJcidasukhAdihetutvAt / / 583 paMcAdhyAyI artha-yaha bAta ThIka hai ki ghara vanitAdi ke saMyoga se yaha maMsArI jIva sukha samamAne lagatA hai / parantu usakA yaha sutra kevala vaiSiyika viSaya janya hai vAstavika nahIM hai so bhI ghara manI Adi padAzI kI apekSA nahIM rakhatA hai kAraNa ghara strI Adi yAhya padArtho ke hone para bhI kinhIM kinhIM puruSoM ko sukha ke badale dukha bhI hotA hai| unake liye vahI sAmagrI duHkha kA kAraNa banajAtI hai / isAlaya"idamatra tAtparya bhavatu ma katAthavA ca mA bhavatu / bhoktA svasya parasya ca yathA kazAcaccidAtmako jIvaH paMcAdhyAyI artha-vahAM para mArAMza itanA hai ki jIva apanA aura parakA yathAkathaMcita kartA ho athavA bhokA ho athavA mata ho parantu yaha cidAtmaka caitanya svarUpa hai : arthAt jIva sadA apane bhAgekA hI R aura bhoktA motA hai, parakA nhiiN| For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org { jaina tattva mImAMsA kI cothA nayAbhAsa "ayamapi ca nayAbhAso bhavati mithovodhyavodhasambandhaH jJAnaM jJeyagataM vA jJAnagataM jJaM yametadeva yathA 585 paMcA0 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir artha- paraspara jJAna aura jJeyakA jo bodhya bodhaka rUpa sambandha hai usake kAraNa jJAnako jJeyagata jJeyakA dharma mAnanA athavA jJa eya ko jJAnagata mAnanA yaha bhI nayAbhAsa hai / arthAt jJAnakA svabhAva hai vaha hara eka padArtha ko jAne parantu kisI padArthako jAnatA huA bhI vaha sadA apane hI svarUpameM sthira rahatA hai vaha padArtha meM nahIM calA jAtA hai / aura na vaha usakA dharma hI ho jAtA hai| tathA na padArthakA kucha aMza hI jJAnameM AjAtA hai / jo koI isake virUddha mAnate haiM ve nayAmAsa mithyA jJAna se grasita haiM / "sakalavastu jaga meM asa hoI vastu vastusoM mile na koii| jIva vasta jAne jaga jetI soU bhinna rahe sabasetI" // sarvavizuddhidvAra / dRSTAnta jaise candra kiraNa pragaTa bhUmi sveta kare bhUmisana hota sadA jyotisI rahata hai / taise jJAnazakati prakAza he upAdeya jJa eyAkAra dImai vai na jJayako gahata hai / zuddha vastu zuddhayayarUpa pariNa meM sattA paramANamAhi DhAhe na Dhar3ata hai| so to aura rUpa kabahU na hota sarvathA nizcaya anAdi jinavANI yoM kahata hai| 1 "ca rUpaM pazyati rUpagataM tanna cakSureva yathA / jJAnaM jJa eyamavaiti ca jJayagataM vA na bhavati tajjJAnaM " 586 zrartha--- jisaprakAra cakSu rUpako dekhatA hai parantu vaha rUpameM calA nahIM jAtA athavA rUpakA vaha varma nahIM hojAtA hai / For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA "ityAdikAzca bahavaH santi ythaalkssnnnyaabhaasaaH| teSAmayamudda zo bhavati vilakSyo nayAnnayAmAsAH 587 artha-kucha nayAmAmoM kA upara ullekha kiyA gayA hai unake mivAya aura bhI bahutase nayAbhAsa haiM joki vaisehI lakSaNoM vAle haiN| una saba nayAbhAsoMkA yaha uddezya Azaya nayase sarvathA viruddha haiM isaliye ve nayAbhAsa kahe jAte hai / arthAt nayoM kA jo svarUpa kahAgayA hai usase nayAbhAsoMkA svarUpa viruddha hai| isaliye jo samIcIna naya hai, use naya kahate haiM aura mithyAnayako nayAbhAsa kahate haiN| paM0 phUlacandajIne uparokta mayAbhAsoMkA udAharaNa dekara samocIna vyavahAra nayoMke mithyA siddha karanekI ceSTA kI hai kintu vidvAnoM ke sAmane vaha bAta Tika nahIM sakatI nayacakraka pramANa amadbhUtavyavahAranayakA paMcAdhyAyIke anurUpa hI hai kintu "aNNesiM aNNaguNo bhaNai asambhUda,, ___ imagAthAvA artha Apane karma nokarma tathA ghaTa paTAdikA katI mAnanA zramadbhUtavyavahAranaya kA viSaya batalAyA hai so ThIka nahIM hai kyoki anya dravyakA anya dravya kartA mAnanevAlA naya nahIM hai vaha nayAbhAsa hai yaha vAta UparameM batalAI jAcukI hai| imaliye "aNNasi aNNaguNo bhaNaI,, isakA artha yaha nahIM hai ka anyadravyameM anyadravyake guNa Aropa karanA asadbhuta vyavahAranaya hai / kintu anya vyake nimittase honevAle apane meM vaibhAvika pariNAmoMko apanA kahanA arthAta krodhAdika karmoke nimi se honevAle AtmAka krodhAdi vaibhAvika bhAvoMko AtmAkA kahanA yaha asadbhUtavyavahAranayakA viSaya hai| yaha krodhAdibhAva mAmAhIma hAta ha, jaDameM nahIM isaliye ya tadguNAropahI hai For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na tatva mAmAtA Anamund 104 na tattva mImAMsA kI atadguNAropa nahIM jaisA ki Upara khulAsA kiyA jAcukA hai| Apane jo asadbhUtavyavahAra nayakI vyAkhyA vRhadravyaprahako gAthAko TIkAkA pramANa diyA hai vaha nayAbhAsoMkI mAnyatAkA hai| isakA kAraNa yaha hai ki usakI TIkAma TokAkAra sparUpase kahate haiM ki "manovaca kA vyApAra kiyArahita zuddha nijAtmatattvabhAvanAse zUnya aisA jo AtmA vaha aisA mAnatA hai ki karmanokarma aura vaTa paTAdikA kartA jIva hai| "manovacanakAyavyApArahita nijazuddhAtmatatvabhAvanAzUnyaH mannupacaritAsadbhatavyavahAraNa jJAnAvaraNAdidravyakarmaNAM AdizabdenaudArikavekrayikAhArakazarIratrayAhArAdi SaTparyApti yogyapudgala piNDarUpanAkarmaNAM tathaivopacaritAsadbha tavyavahAraNa bahirviSayaghaTapaTAdInAM ca katA bhavati" isaTIkAmeM jJAnAvaraNAdi dravyakamaukA aura audArikAdi zarIrarUpI nokamAMkA evaM AhArAdi SaTparyApti rUpa nokarmAkA phartA mAnanA yaha asadbhUta anuparita vyavahAranayakA viSaya mahAgayA hai tathA ghara makAna strIputrAdikokA kartA mAnanA yaha asadbhUta upacarita vyavahAranayakA viSaya kahA gayA hai isase saha nahIM samajhanAcAhiye ki yaha sunaya asadbhUta anupacArata aura upacarita vyavahAranayakA lakSaNa hai kyoMki samIcIna nayakA rakSaNa tadguNAropahI kahAgayA hai jo atadguNAgepa naya hai vaha anaya hai aisA Upara acchItaraha siddha kiyA jA cukA hai / isaliye yahAM para jo asadabhUta anupacarita tathA amadbhUta upacaritanayakI mAnyatAkA ullekha kiyA gayA hai usako pramANAMza yaM nahIM samajhanA cAhiye / kyoMki jo pramANAMza naya hogA vaha stusvarUpake aMzako hI prahaNa kregaa| vaha apara vastu ko svavastu For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamIkSA 105 samajha kara grahaNa nahIM kregaa| kintu jo naya pramANAdhIna nahIM hai ant naya para padArthoM svapadArthakI kalpanA karatA hai isaliye vaha kunaya hai | mArAMza yaha hai ki jo midhyAdRSTi varizrAtmA hai vahAM para jA jJAnAvaraNAdi yakamakA athavA audArikAdi zarIrarUpI no kamakA tathA ghaTapaTAdikA kartA hotA hai / isakA kAraNa yaha hai ki usakA jJAna midhyAjJAna hai isaliye usake jJAnameM padArtha viparIta hI jhalakatA hai ataH jaisA usake jJAnameM jhalakatA hai basA hai| vaha mAnatA hai| isase yaha siddha huA ki svAnubhUtise zUnya midhyAdRSTi vahirAtmA nokarmavAhyakarma dhanadhAnyAdika padArthoMmeM abuddhi rakhatA hai yaha kujJAnakA viSaya hai / aura kujJAna ke aMza kA nAma hI kunaya tathA sujJAnake aMzakA nAma hI sunaya hai / yaha bAta asiddha nahIM hai isavAtako svIkAra karate huye bhI paMDita phUlacandajI ne AcArya ke abhiprAyoMko chipAkara kunayAMke udAharaNoMdvArA sunayoMko kunaya siddha karanekI ceSTA kI hai / eka tarapha to Apa yaha kahate haiM ki "ta thaiMkaroMkA jo upadeza cAroM zranuyoga meM saMkalita hai use vacanavyavahArakI dRSTise kitane hI bhAgoM meM vibhakta kiyA jA sakatA hai ? vividhapramANoMse prakAzamaM vicAra karane para vidita hotA hai ki use hama mukhyarUpase do bhAgoM meM vibhakta kara sakate haiM upacarita kathana aura anupacarita kathana | jisa kathanakA pratipAdya artha ( vastusvarUpa to asatyArtha hai ( jo kahA gayA hai vaisA nahIM hai ) parantu usase paramAthaMbhUta artha ( vastusvarUpa kA jJAna ho jAtA hai, use upacarita kathana kahate haiN| aura jisakathanase jo padArtha jaisA hai usakA usI rUpameM jJAna hotA hai use anupacArita kathana kahate haiM" / isa vaktavyakA tAtparya yaha hai ki anupacarita kathana hai vaha nizcayasvarUpa hai aura upacarita kathana hai vaha vyavahArasvarUpa haiM For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 jaina tatva mImAMsA kA arthAta guNaguNIke bhedarUpa kathana hai isaliye bada vastusvarUpa to nahIM hai kyoMki vastusvarUpa guNaguNI abhedarUpa hai to bhI usa bhedarUpa kathana se paramArtha svarUpa vastusvarUpakA bodha hojAtA hai| yaha kathana tadguNAropa sunayakA kathana hai| kyoMki sunayake vinA paramArthabhUtavastukA bodha nahIM hotA / ataH yahAM para tA zrApa upacaritanaya ke dvArA paramArthabhUta arthakA jJAna ho jAtA hai aisA kaha pAye haiN| isake Age Apane jo upacarita kathanake ca ra udAharaNa diye haiM ve Upara meM uddhRta kiye jAcake, unameM "zarIra merA hai aura deza dhana tathA strI putrAdika mere hai" Adi isa upaca ritakathanase paramArtharUpa arthakA bodha kaise hogA ? nahIM hogA ! yadi zarIra dhana dhAnya strI putrAdi mere haiM isa mAnyatAse paramArtha svarUpa AtmArthakA vodha hojAtA hai to yaha mAnyanA to anAdi. kAlako hai aura isI mAnyatAse yaha jAva anAdi kAlase saMsAra paribhramaNa kararahA hai Ajataka isa mAnyatAse kisIne bhI AtmasvarUpakI prApti nahIM kI isaliye yaha upacarita kathana paramArthasvarUpa arthakA vighAtaka hai ata: yaha upacAra mithyA hai isa mithyA upacArakA udAharaNa dekara vAstavika upacAra nayako mithyAnaya vatalAnA sarvathA anucita hai| ___ zrApa yahabhI kahate jAraha hai ki "zAstroM meM laukika vyavahAra ko svIkAra karanevAle jJAna nayakI apekSA ( zraddhA mUlaka jJAna nayakI apekSA nahIM ) asadbhUtavyavahAranayakA lakSaNa karate huye likhA hai ki jo anya dravyake guNoM ko anya vyake kahatI hai vaha asadbhUtavyavahAra nya hai| isa vaktavyameM Apa khuda isa vAta ko maMjUra karate hai ki zAstroMmeM laukika vyavahArako svIkAra karane vAle jJAna nayakI apekSA jo kathana hai vaha kathana zraddhAmUlaka jJAna nayI apekSA kathana nahIM hai arthAta kujJAna naya asadbhUta For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA vyavahAra kI apekSAse vaha kathana hai / jaba vaha zraddhAmUlaka asa dbhUta vyavahAra nayakA kathana nahIM hai tava kaha kathana azraddhAmUlaka kujJAna nayakA hI samajhA jAyagA / isa hAlatameM zarIrAdi merA hai dhana dhAnyAdika mere haiM aisI mAnyatAko sujJAna naya asadbhUta vyavahAra nahIM kahA jAsakatA hai / sujJAna asadbhUta vyavahArana yakA viSaya to AtmAmeM para nimittase honevAle rAga dveSa pariNAma hai, ve AtmAhIke haiN| usIkA pratipAdana karanA sujJAna asadbhUta vyavahAranayakA viSaya hai / parantu zarArAdika kA putrapAtrAdikako vana dhAnyAdika sampattiko apanA samajhanA mAnanA yaha kujhAna asadbhUtavyavahAranayakA viSaya hai / isaliye vaha mithyA hai isa nayase paramArthabhUta arthakI siddhi nahIM hotii| yahA para isa vA ko bhI acchI taraha samajha lenA cAhiye ki vyavahAranayake AcAryoMne do bheda kiye haiM / eka sadbhUtavyavahAranaya aura dUsarA asadbhUtavyavahAranaya ataH sadbhUtavyavahAra nayaka viSayameM to kisIkA matabheda nahIM hai kyoMki isa nayake dvArA sadpadArthameM hI vyavahAra hotA hai / to bhI AcAryoM ne isako bhI abhUtArtha jisa apekSA se kahA hai usa apekSA kA savistara spaSTIkaraNa Upara kiyA jAcukA hai / tathA asadbhUtavyavahAranaya kA bho udAharaNa pUrvaka evaM hetu pUrvaka spaSTIkaraNa phala sahita savistara kiyA gayA hai| jisase asadbhUtavyavahAranayakA kyA viSaya hai yaha bAta acchI taraha samajhameM AjAtI hai / tathA laukika vyavahAranayAbhAMsoMkA bhI uparameM kucha nayAbhAsoMkA udAharaga pUrvaka spaSTIkaraNa kiyA gayA hai| prAcAryona khulAsA karanemeM koI kamI nahIM rakkhA hai, to bhI nayavibhAgako nahIM samajhanevAle sajjana asadbhUtavyavahAranayaka viSayame gaDavaDA jAte haiM / isakA kAraNa yaha hai ki laukika vyavahArArtha jo nayAbhAsAkI pravRtti For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 jaina tattva mImAMsA kI an.mmon dorahI hai use bhI AcAryAna asadbhUtavyabahAranayakA viSaya kahA hai / isakA bhI kAraNa yaha hai ki vyavahAranaya do bhAgAmeM vibhakta honese laukikayavahAra sabhUdtavyavahAra meM to garbhita ho nahIM sakate / kyoMki usameM atadguNAropa ho nahIM sktaa| yadi usameM atadguNAropa kiyA jAya to kaI sadabhUta rahana sakatA isaliye laukika vyavahAra jisa nayAzrita cala rahA hai use AcAyone asadbhUtanyavahAranayama garbhita kiyA hai phira bhI prAcAryAne use kunaya, nayAbhAsahI kahakara pukArA hai ataH laukika nayAbhAsoM ke udAharaNa se sunayako kunaya yA nayAbhAsa samajhanA yA mamajhAnA ucita nahIM hai| isa bAta ko Apa bhI svIkAra karate haiM ki "isaliye donoM sthaloM para upacAra zabda kA vyavahAra kiyA gayA hai natra isa zabda sAmyako dekhakara unakI parigaNanA eka koTI meM nahIM karanI cAhiye / mokSamArga meM bheda vyavahAra gauNa hone se tyajanIya hai / aura bhinna kata karma Adi rUpa vyavahAra avAstavika hone se tyajanIya hai|" jaina tattva mImAMsA pRSTha 15 / ___ tathA naya cakra kA pramANa dete huye Apa yaha bhI svIkAra karate haiM ki "yahAM akhaNDa eka vastumeM bheda karane ko upacAra yA nyabahAra kahA hai| isaliye prazna hotA hai ki kyA pratyeka dravya meM jo guNa paryAya bheda parilakSita hotA hai vaha vAstavika nahIM hai aura yadi vaha vAstavika nahIM hai to pratyeka dravya ko bhedAbheda svabhAva kyoM mAnA gayA hai aura yadi vAstavika hai to use upacarita nahIM kahanA cAhiye / eka ora to bheda karane ko vAstavika kaho aura dUsarI ora use upacarita bhI mAno ye donoM bAteM nahIM bana sakatI / samAdhAna yaha hai ki pratyeka dravyakI ubhaya rUpa se pratIti hotI hai / isaliye yaha ubhaya rUpa hI hai isameM saMdeha nhiiN| yadi For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 186 isa dRSTi se dekhate haiM to jisa prakAra vastu akhaNDa eka hai vaha kathana vAstavika ThaharatA hai / isI prakAra vaha guNaguNI ke bheda se bheda rUpa hai yaha kathana bhI vAstavika hI ThaharatA hai phira bhI yahAM para jo bheda karane ko upacAra kahA hai mo yaha akhaNDa eka vastu ko pratIti meM lAne ke abhiprAya se hI kahA gayA hai| Azaya yaha ki yaha jIva anAdikAla se bheda ko mukhya mAna kara pravRtti karatA ArahA hai jisameM vaha saMsAra kA pAtra banA huA hai / kintu yaha saMsAra dukhadAI hai aisA samajhakara usase nivRtta hone ke liye use bheda ko gauNa karane ke sAtha aveda svarUpa akhaNDa eka AtmA para apanI dRSTi sthira karanI hai tabhI vaha saMsAra bandhanase mukta ho skegaa| vartamAna meM isa jIva kA yaha mukhya prayojana hai aura yahI kAraNa hai ki isa prayojana ko dhyAna meM rakhakara isase mokSecchuka jIva kI dRSTi ko parAvRta karAyA gayA hai|" ___Apake kahane kA sArAMza yaha hai ki jIva anAdi kAlase bheda ko mukhya mAnakara pravRtti karatA A rahA hai arthAt bheda rUpa hI vastu svarUpa samajhatA rahA hai| kintu vastu svarUpa bheda rUpa ( khaNDa rUpa ) nahIM hai vahAM abheda rUpa eka akhaNDa dravya hai usameM bheda karanA khaNDa karanA usakA nAma upacAra hai / yaha upacAra vyavahAra sva dravya meM hI hai isaliye paramArtha bhUta hai / jo vyavahAra bhinna kartR karma Adi rUpa hai vaha vAstavika vyavahAra nahIM hai isaliye mithyA hai / jaba isa bAta ko Apa mAnate haiM taba naigamAdi samIcIna nayoM ko asamIcIna batalAne kA kyA prayojana hai ? kisI bhI zrAgama meM naigamAdi nayoMko asamIcIna naya mithyA naya nahIM kahA hai| yadi kahA ho to batalAne kI kRpA kare / anyathA naigamAdi nayoM kA viSaya samyaka rUpa nahIM For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tatva mImAMsA kI hai upacarita hai aisA kahanA Agama viruddha hai| naigamAdi nayoM meM negama saMgraha vyavahAra tIna naya to dravyAthika ( nizcaya naya ) hai aura RjusUtra zabda samabhiruDha evaM bhUta yaha cAra naya paryAyA , rthika ( vyavahAra ) naya hai / "naigamasaMgrahavyavahArAstra yonayA dravyArthikA veditavyAH / RjuzabdasamabhirUdvaivaMbhUtA zcatvArA nayA paryAyArthikA jJAtavyAH / " savArtha siddhau ___"uttA naigamAdayo nayA uttarottarasUkSmaviSayatvAdeSA kramaH, pUrva pUrva hatukatvAcca" naigamAtsaMgraho'lpaviSayastanmAtrAhitvAt naigamastu bhAvAbhAvavidha yAhuviSayaH / yathaiva hi bhAve saMkalpastathA'bhAvenaigamasyasaMkalpaH evamuttaratrApi yoJcam / naigamaH saMgrahasya hetuH, saMgraho vyavahArasya hetuH / vyavahAra RjusUtrasya hetuH / RjusUtra: zabdasya hetuH, zabdaH samabhirUDhasya hetuH / samabhirUDha evaMbhUtasya heturityarthaH / AdhInAH __ arthAt naigamAdi sAta naya hai inakA lakSaNa aneka dharmarUpa jo vastu tAviSe avirodhakari heturUpa arpaNa karanete mAdhyaka vizeSakA yathArthasvarUpa prApta karanekU vyApArarUpa jo prayoga karanA so naya hai / so yaha naya saMkSepate doya prakAra hai dravyAthika paryAyAthika aise / tahAM dravya tathA sAmAnya tathA utsarga tathA anuvRtti e sarva ekArtha haiM / aisA dravya jAkA viSaya sA dravyAthika hai / vahuri paryAya tathA vizeSa tathA apavAda tathA vyAvRtti e sarva ekArtha haiN| aisA paryAya jAkA viSaya so paryAyAthika hai| ina doUnike bheda naigamAdi haiN| tahAM naigama, saMgraha, vyavahAra e tIna to dravyAthika hai / vahuri RjusUtra zabda, samabhirUDha, evambhUta eM cAri paryAyAthika hai / tAmeM bhI gama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra eM cAri tA arthakU pradhAnakari pravarte he tAteM inako arthanaya kahiya bahuri zabda samabhirUr3ha evaMbhUta e tIna zabdakA pradhAnakari pravarte hai For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 195 inako zabdana kahiye / ihAM koI pUche paryAyArthika to naya kahA aru guNArthika na kahA so kAraNa kahA ? tAkA uttara-siddhA 1 paryAya sahabhAvikramabhAvI aise doya prakAra kahe hai / tahAM sahabhAvI paryAya ko guNa saMjJA kahI hai| kramabhAvIkU paryAya saMjJA kahI hai / tAteM paryAya kahanete yAmeM guNa bhI jAnilenA aise jAnanA naigamanaya ne to vastukA sat asat doUliye / saMgrahanayanai sat hI liyA / vyavahArane satakA eka bheda lie| Rjuna vartamanakU ho liyA / zabdoMne vartamAna sata meM bhI bhedakara eka kArya pakar3A samabhirUDauM vA kAryake aneka nAma the tisameM eka nAmakU pakaDA evaMbhUtane tabhI jisa nAmakU pakaDA tisahI kriyArUpa pariNAma tAkU pakaDA | dRSTAnta - jaise eka nagaraviSe eka vRkSa Upari pakSI bolethA tAkU kAhUne kI yA nagaraviSe pakSI gele haiN| kAhUneM kahI yA nagara meM eka vRkSa hai tAmeM bole hai / kAne kahA yA vRkSakA eka vaDA DAlA hai tAmeM bole haiN| kAne kahI isa DAlAmeM eka zAkhA choTI DAlI hai tAmeM bole haiN| kAhUne kahI vAke zarIra meM kaMTha hai tAmeM bole hai| aise uttarottara viSaya chUTatA gayA so yaha anukramate ini nayanikaM vacana jAnane / jisapadArthakU sAdhiye tApari sarvahI yaha ese naya lagAya lene / sArAMza - pahalA pahalA nayato kAraNarUpa hai | zramilA agilA kAryarUpa hai| tahAM kArya kI pekSA sthUlabhI kahiye | aise ye naya pUrva pUrvato viruddharUpa mahAviSaya haiN| uttara uttara anukUla rUpa rUpa viSaya haiM / jAte pahile nayakA viSaya agale naya meM nAhIM tAte viruddha hai| agalekA vizya pahilemeM gabhita hai tAteM tAke anukUlapaNA hai / 1 aise ye naigamAdi naya kahe te zrAge alpa viSaya haiM tisa kAraNate unake pAThakA anukrama hai / pahile naigama vahyA tAkA to vastu madrUpa asadrUpa ityAdi aneka dharmarUpa hai / tAkA saMkalpa viSaya haiM For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 jaina tattva mImAMsA kI ..... .. . .. . . . . . so yaha naya to sarvate mahA viSaya hai / yAke pIche saMgraha kahyA so yAkA viSaya sat dravyatva Adi hI hai / inike paraspara niSedha rUpa jo asat Adi so viSaya nAhIM hai / tAtai tisate alpa viSaya hai / bahuri yAke pIche vyavahAra kahyA mo yAkA viSaya maMgrahake viSayakA bheda hai| tahAM abheda viSaya rahigayA tAtai tisate alpa viSaya hai| vahari yAke pIche RjusUtra kahyA so yAkA viSaya vartamAna mAtra vastukA paryAya hai so atIta anAgate rahigayA tAte tisate alpa viSaya hai yAkai pIche zabda naya kayA to yAkA viSaya vastukI maMjJA hai eka vastu ke aneka nAma haiM tahAM kAla kAraka liMga saMkhyA sAdhana upagrahAdika bhedatai arthakU bhedarUpaka he hai / so inikA bheda hotebhI vartamAna paryAya rUpa vastukU abhinna mAnatA jo RjusUtra tAtai alpa viSaya bhayA / jAteM eka bheda karate anya bheda rahigaye / bahuri yAke pIche mamabhirUDha kahyA mo eka vastukaM aneka nAma hai tinika paryAya zabda kahiye tini paryAya zabdake juTe jude bhI artha haiM / mo yaha jisa zabdaka pakaDe timahI artha rUpakUka hai taba anya zabda yAte rahigaye tAtai alpa viSaya bhayA / bahuri evaMbhUta yAke poche kahya mo yAkA viSaya jisa zabdakU pakaDyA tisa kriyA rUpa pariNamatA padArtha hai so aneka kriyA karatA eka hI kahatA jo mamabhirUDha tAteM alpa viSaya bhayA / aise uttarotara alpa viSaya haiM / aise meM nayabheda kAhete hoya hai ? jAte dravya ananta :zaktikUliye hai tAteM eka eka zakti prati bhedarUpa bhaye bahuta bheda hoya hai| aise ye naya mukhya gauNapaNAM kari paraspara mApekSarUpa bhaye sante samyagdarzana ke kAraNa hoya haiN| isa kathanase naigamAdi naya samyaka rUpa haiM aura samyagdarzana ke kAraNa honese paramArthabhUta haiM ye gamAdi naya mava tadguNaropaI hai atadguNAropa nahIM hai / arthAta jaDa caitanya savapadArthoMmeM e katva For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 113 sthApita karanA ina satra nayoMkA kAma nahIM hai isaliye inakA viSaya bhI paramArthabhUta hai aura ina nayA~kA lakSyArtha bhI paramArthasvarUpa hI hai| kyoMki ina nayA~kA hodha honepara vastusvarUpakA vodha hojAtA hai| naigamAdinayoM ke viSaya meM paMDita phUlacandajIkA jo yaha kahanA hai ki "udAharaNasvarUpa para saMgrahanaya ke viSaya mahAsattA kI dRSTise vicAra kiijiye| yaha to pratyeka AgamAbhyAsI jAnatA haiM ki jainadarzana meM svarUpasattAke sivAya aisI koI mattA nahIM hai jo sava dravyoMmeM tAttvikI ekatA sthApita karatI ho phira bhI abhiprAya vizeSase sAdRzya sAmAnyarUpa mahAsattAko cainadarzana meM sthAna milA huA hai / isa dvArA yaha batalAyA gayA hai ki yadi koI kAlpata yuktiyoM dvArA jaDa cetana sava padArthoM meM ekatva sthApita karanA cAhatA hai to vaha upacarita mahAsattAko svIkAra karake usake dvArA hI aisA kara sakatA hai / paramArthabhUta svarUpAstitva ke dvArA nahIM | isaprakAra Agama meM isa nayako svIkAra karanese vidita hotA hai ki jo isa nayakA viSaya hai vaha bhale hI paramArthabhUta na ho para usase phalitArtharUpa meM svarUpAstitvakA bodha hojAtA hai| isI prakAra naigama vyavahAra aura sthUla Rju sUtraya kA viSaya kyoM upacArita hai isakA vyAkhyAna kara lenA cAhiye tathA isI prakAra anya nayoM ke viSaya meM bhI jAna lenA cAhiye / " vaha ucita nahIM hai| kAraNa Agama meM saMgraha naya kA lakSaNa aisA kiyA hai-apanI eka jAti vastunikU avirodha kariye eka prakAra paNAkU prApti kari jinameM bheda pAIya aise vizeSanika avizeSa kari samastanikU grahaNa kare tAkU saMgraha ya kahiye / ihAM udAharaNa - jaisa sata For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI aisA kahate mat aisA vacana kari tathA jJAna kari anvaya rUpa jo cinha tA kari anumAna rUpa kiyA jo sattA tAke AdhAra bhUta je mava vastu tinikA avizeSa kari saMgraha kare jo sarva hI sattA rUpa hai aise saMgraha naya hoya hai / tathA dravya aisA kahate jo guNa paryAyanikari sahita jIva jIvAdika bheda tathA tinike bheda tinikA sarvanikA saMgraha hoya hai tathA ghaTa aisA kahate ghaTa kA nAma tathA jJAna ke anbaya rUpa cinha kari anumAna rUpa kiye je samasta ghaTa tinikA saMgraha hAya hai / aise anya bhI eka jAtike vastunika bhelA eka kAra kahe tahAM saMgraha jAnanA / tahAM sat kahanete sarva vastu kA saMgraha bhayA ! so yahu to zuddha dravya kahiye tAkA sarvathA ekAnta mo to saMgrahAbhAsa hai anaya hai so mAMkhya to pradhAna aisA kaha hai / bahuri vyAkaraNa vAle zabdAha taka kaheM haiM / vedAntI puruSAdvaita kaheM haiM / bodhati saMvedanAhuta kahe haiN| so ye saba naya ekAnta hai / bahuri yA nayakU para saMgraha kahiye / bahuri dravyama sarva drayanikA saMgraha kare, paryAya meM sarva paryAyanikA saMgraha kareM / so apara saMgraha hai| aise hI jIva meM sarva jIvanikA saMgraha kare ! pudgala meM sarva pudgalanikA saMgraha kre| ghaTa meM sarva gharzana kA saMgraha kare / ityAdi jAnanA / mArAMza yaha hai ki isa naya ke dA bheda kiya-eka. para saMgraha naya, dUsarA apara saMgraha naya ina do bhedoM meM para saMgraha naya kunaya hai anya matAvalamvIyoM dvArA advaita saMgraha kiyA gayA hai isaliye unakA kahanA mithyA hai| kyoM ki saba padArtha hI dveta ho hai advata nahIM hai / yadi sarva padArtha avata hI hoya to phira saMsAra mokSa Adi kI vyavasthA hI nahIM bana ga! imaliye para sagraha naya kA udAharaNa meM mahAsattA ko svIkAra kara apara graha nava ko aparamArtha bhUna ThaharAnA sarvathA bAgama vinddha hai| kyA ki jina mahAmattA meM amAntara sattA vidyamAna For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA nahI hai vaha mahAsattA bhI kaisI ? aura usase svarUpAstitva kA bodha ma kaisA? __ jaba ki apanI sattA hI advatatAmeM naSTa hojAtI hai isaliye jahAM apa'sattA svIkara kI jAtI hai usI saMgrahanayadvArA svarUpAstitvakA bodha hosakatA hai aura usa nayakA viSaya bhI paramArtha bhUta hai / isanayakA viSaya jJAnakaM sAtha anvayarUpa cinhakari anumAnase sarva padArthokI sattAke AdhArabhUta sanikA avizeSakAra sattArUpase saMgraha karanekA hai / arthAt sattArUpase sarvadravya satarUpa hai isanayase aisA vodha hotA hai isa vodhase sarvapadArthokI sattA alaga alaga siddha hotI hai isaliye isanayakA viSaya bhI paramArthabhUta hai aura phalArtha bhI svarUpAstitvakA bodha hai / isIpra. kAra vyavahAranaya kA viSaya sattArUpase saMgraha kiye gaye sarva padAthAmeM bheda kara sabakI alaga alaga sattA siddha karane kA hai isaliye isanayadvArA apanI sattA siddha hotI hai so paramArthabhUta hai / isIprakAra saba nayoMpara ghaTAlenA cAhiye / ataH naigamAdi naya sarva hI samyakapa hai isako asamyakapa samajhanA mAnanA mithyAtva kA dyotaka hai / isakA kAraNa yaha hai ki naigamAdinaya dravyArthika aura paryAyArthika doya bhedarUpa hai so hI nizcayavyabahAra sAdhana rUpa hai : aisA naya cakrameM kahA hai ki jo nizcaya vyavahAranaya hai te sarvanayanikA mUlabheda hai| ini doya bhedanite sarvanaya bheda pravate haiM / tahAM nizcayake sAdhaneka kAraNa dravyArthika paryAyArthika doU naya hai / vastukA svarUpa dravyaparyAyanvarUpa hI hai tAte ina doUnayanite sAdhiye haiN| tAta ya doUhI ( dravyAthika'paryAyAthika ) tattvasvarUpa hai satyArtha hai| isaliye inako asatyArtha mAnanA mithyAtvakA hI kAraNa hai tathA zlokavArtikameM aimA kahA hai ki jo evaMbhUtanaya hai vaha nizcatyasvarUpa hai| kyoMki jimakI jo saMjJA hoya tisa hI kriyA rUpa For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mAmAsA paraNamatA jo padArtha mo yAkA viSaya hai / jaise caitanya, apanA caitanyabhAvarUpa pariNameM tAkU caitanya hI kahai haiM / krodhIko krodhI hI kahe haiN| ____ yahAM prazna-jo adhyAtmananime va hyA hai jo nizcayanaya to satyArtha hai -yavahAra asatyArtha hai ' tyajane yogya hai / so yahu upadeza kaise haiM ? tAkA samAdhAna-jo upadeza doya prakAra pravarte hai tahAM eka to Agama tAme to nizcaya dravyArthika paryAyAthika doU hI naya paramArtharUpa satyArtha kahaiM haiM / tathA prayoja.. aura nimittake vazate anya dravya guNa paryAyanika anya dravyaparyAyanivipa zrAropaNa karanA so upacAra hai yAkU vyavahAra kahiye / asatyArtha bhI kahiya gauNa bhI kahiye bahuri dUsarA adhyAtma upadeza tAmeM adhyAtmanathakA Azaya yaha hai jo prAtmA apanA eka abheda nitya zuddha asAdhAraNa caitanya mAtra zuddha dravyAthikanayakA viSaya hai so to upAdeya hai vahuri avazeSa bheda paryAya anitya azuddha tathA mAdhAraNaguNa tathA anya dravya ye saI paryAya nayake viSaya haiM te saba heya haiM | kAhe ? jAteM yaha AtmA anAdine kamvandhaparyAyameM magna hai / kra.marUpajJAnate paryAyanikU hI jANe hai / anAdi ananta apanA dravyatvabhAvakA yAMka anubhava nAhI tAteM paryAyamAtrameM ApA jAne hai / tAta tAkU dravyadRSTikarAkneke athiM paryAyadRSTikU gauNakari asatyArtha kahikari ekAntapakSa chuDAvaneke athi jhUThA kahyA hai / aisA to nahIM hai jo e paryAya sarvathA hI jhUTha hai| kica vastu hI nAhI / AkAzake phUlavat hai / jo adhyAtmazAstrakA vacana hai tAkU sarvathA ekAnta pakaDa kari paryAyanika sarvathA jhUTha mAne to vedAtI tathA sAMkhyamatIkI jyoM mithyASTi yahare hai / pahile to paryAyabuddhikA ekAnta mithyAtva thA / ava tAkU sarvathA chor3i dravyanayakA makAnta mithyA dRSTi hogA, tava gRhItamithyAtvakA sadbhAva shraavegaa| For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 117 isakathanase negamAdinayoMko asatyArtha mAnanA gRhIta mithyAtvakA kAraNa hai / jainAgamameM aisA koI bhI mahAsattAko sthAna nahIM milA hai jo jaDa cetanakI ekatvasattA sthApita karatI hai / kyoMki jahAM jaDacetanakI ekatvasattA sthApita kI jAyagI vahAM na jaDako hI sattA rahasakatI hai aura na cetana kA hI sattA raha sakatI hai| aisI dazAmeM donoMkI sattAkA hI abhAva siddhahogA isaliye Apa jo parasaMgrahanayake udAharaNa meM yaha batalAte haiM ki ___ "abhiprAyavizeSase sAdRzya sAmAnyarUpasa mahAsattAko jainadarzanameM sthAna milA huA hai / isadvArA yaha batalAyA gayA hai ki yadi koI kalpita yuktiyoMkA dvArA jaDa cetana sava padArthoMmeM ekatva sthApita karanA cAhatA hai to vaha upacArata mahAsattA ko svIkAra karake usake dvArA hI aisA kara sakatA hai " so kyA yaha jainAgamameM mAnI huI saMgrahanayakA viSaya hai yA paramaMgrahanayakA viSaya hai ? yadi jainAgamameM mAnI huI saMbhaha nayakA viSaya jaDacetanakI ekatvasattA sthApita karanekA hai athavA use mahAsattA vola kara svIkAra kiyA gayA hai to batAnekI vRpA kareM ki aisA kahAM para likhA hai ? yadi jainAgamameM jaDacetanakI advai. tasattA kahIM para bhI sattA svIkAra nahIM kI gaI hai no phira para saMgrahanayakA udAharaNa dekara samIcIna svarUpasakA sthApita karane vAle saMgrahanayako upacarita ThaharA kara jima mahAsattAma svarUpasattAkA lopa ho aisI jaDacetanakI ekattamattAge nA mAranA kyA yaha nyAyasaMgata hai ? kadApi nahIM / ata: nAma mAnI huI saMgrahanayase svarUpasattAkA hI bodha hotA hai, lopa nahIM hotA isavAta ko hama UparameM saMgraha nayake lakSaNameM dikhA cuke haiM / samayasArake mokSadvArameM bhI sattA svarUpakA nirNaya kiyA gayA hai vaha isa prakAra hai For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 118 jaina tattvamImAMsA kI "lokAlokamAna eka sattA hai AkAzadravya, dharmadravya ekasattA loka parimita haiN| lokaparimANa ekasatA hai adha maMdravya, kAlake aNu asaMkhyamatA agaNita hai| pudagala zu Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ka paramANukI ananta sattA, jIvakI anaMtasattA nyArI nyAro thita hai| kou sattA kAhuso na mile ekameka hoya save asahAya yo anAdi hI kI rIta hai" "ehI chaha dravya inihIkI hai jagatajAla, tAmeM pAMca jaDa eka cetana sujAna hai / kAkI anantasattA kAisoM na mile koI, eka eka sattA meM anaMtaguNa gAna hai / eka eka sattAmeM ananta parajAya phira, eka meM aneka ihabhAMti parimANa hai / yaha syAdavAda yaha saMtanakI marayAda yaha, sukhoSa yaha mokSako nidhAna hai" For Private And Personal Use Only "sAdhi dadhImaMthana meM rasa paMthana meM jahAM tahAM graMthana meM sattA hIko sora hai| jJAna mAna sattA meM sudhAnidhAna sattAmeM sattAkI duranisaMjJA sattA mukha bhora haiN| sattA svarUpa mokSa sattA bhUle yaha doSa sattAke ulaMghe dhUmadhAma cahu~ ora hai sattAkI samAdhimeM virAja rahai so hI sAhU, sattAteM nikasi aura gahai soI cora hai / I upaje vinase thira rahai yaha to vastu vakhAna / jo maryAdA vastukI so sattA paramAna //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 116 yaha vastusthiti hai / pramANanayanikSepoM ke viSaya meM yahAMtaka AgamAnukUla mAmA "jaina tatvamImAmAko samIkSA kI gaI isake Age AdhArAvaya aura saMyoga sambandha ke viSaya meM thoDA prakAza DAlA jAtA hai| ApakA kahanA hai ki "pratyeka svataMtra hai| isameM usake guNa aura paryAya bhI usI prakAra svataMtra hai yaH kathana AhI jAtA hai / ( yaha kAna nAke zabda hai / isaliye vivakSita kisI eka dravyakA yA usake guNa aura payAryA kA anya dravya yA usake guNA aura paryAyAMka sAtha kisI prakArakA mA sambandha nahIM hai, yaha paramArtha satya hai isaliye eka dravyakA dUsare dravya ke sAtha jo saMyAgasambandha vA AdhArAdheyabhAva Adi kalpita kiyA jAtA hai use aparamANabhUta ho jAnanA cAhiya" isa viSayakA spaSTIkaraNa karate huye Apane kaTorI ghI kA dRSTAnta diyA hai vaha nimnaprakAra hai| "hama pUchate haiM ki usa ghIkA paramArthabhUta AdhAra kyA hai ? kaTorI yA ghI? Apa kahoge ki dhoke samAna kaTorI bhI hai to hama pUchata hai ki kaTorA kA AMdhA karane para vaha gira kyoM jAtA hai ? jo jisakA vAstavika AdhAra hotA hai usakA vaha kabhI tyAga nahIM krtaa| ina siddhAnta ke anusAra yadi kaTArI bhI ghIkA vAstavika prAdhAra hai tA use kaTArIko kabhI bhI nahIM choDanA caahiy| ... parantu kaTArA ke AdhA .rane para vaha kaTorI ko choDa hI detA hai| isase mAluma paDhatA hai ki paTora ghI kA vAstavika "zrAdhAra nahIM hai| usakA vAstavika AdhAra to gho hI hai / kyo ki vaha use kabhI bhI nahI choDatA vaha cAhe kaTorI meM rahe cAha vaha bhUmi para rahe. yA uDakara havAma vilIna ho jAya vaha rahegA For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 jaina tattva mImAMsA kI ormmmmmmxm.ar sadA ghI hI / yahAM para yaha dRSTAMta dhI rUpa paryAya ko dravya mAna. kara diyA hai isaliye ghI rUpa paryAyake badalane para vaha badalI jAtA hai yaha kathana prakRta meM lAgU nahIM hotA / yaha eka udAharaNa hai isI prakAra kalpita kiye gaye jitane bhI sambandha hai una sabake viSaya meM isI dRSTikoNa se vicAra kara lenA cAhiye / spaSTa hai ki mAne gaye sambandhoM meM eka mAtra tAdAtmya sambandha paramArtha bhUta hai / isake sivAya nimittAdikI dRSTi se anya jitane bhI mambandha kaspita kiye gaye hai unheM upacarita ataeva aparamArtha bhUta hI jAnanA cAhiye" -pRSTha 17 jaina tattva mImAMsA yaha bhI ApakA kahanA ekAntavAda se dUSita hai isaliye mithyA hai pratyeka padArtha svataMtra hai aura usakA pariNamana bhI svataMtra hai yaha bAta jIva aura pudgala dravya meM sarvathA ekAnta rUpase lAgU nahIM hotI / kyoM ki ina do dravyoM meM bandha bandhaka bhAva anAdi kAlase svasiddha hai| ina do dravyoM meM eka vaimA - vikI svabhAva rUpa zakti hai / ima zakti ke kAraNa jAva aura pudgala kokA anAdi kAla se maMyoga saMvandha ho rahA hai isa kAraNa donoM dravya eka kSetrAtra gAhI hokara anAdi kAlase donoM dravya parataMtra ho rahe haiM / jaba taka donoMkA paraspara meM bandhana hai taba taka donoM hI parataMtra haiM parAdhIna hai ! vaha usako nahIM choDatA, vaha usa ko nahIM choDatA / kaki mamvandha se yaha jIva anAdi kAlame nigoda meM parataMtra huA par3A hai aura ananta kAla taka Age bhI isI prakAra paDA rhegaa| svataMtra ho to karmoMka sambandha se kisaliye dukhI rahe ? cAro gatiyoM meM kisaliye cakra lagatA phire ? karmoM ke sambandhase yaha jIva maMmAra meM aneka prakArake dukha bhoga hai hai yaha bAta pratyakSa dRSTigAvara ho rahI hai / isako sarvathA kAlpanika asatya kase kahA jAya ? yadi jIva dravya sarvathA svataMtra hai to paNDitajI ApakI AtmA bhI marvathA svataMtra honI For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA cAhiye phira ApakI AtmA i. gandI daha meM kyoM rukI huI hai / chApakI AtmA kI svataMtratA kahA gai ? isaliya mAnanA paDegA ki jIva aura pudgala ye donoM hI dravya apanI vaibhAvikI zakti ke kAraNa paraspara meM eka ke AdhIna eka ho rahA hai| isa pr|dhiintaa ko chuDAne ke liye hI zAstroMmeM aneka prakAra ke upAya batAye haiN| anyathA svataMtra ke liye svataMtra vanAnekA upAya kahanA sava vyartha tthhreNge| isaliye saMyoga sambandha yA AdhArAdheya bhAva sarvathA kalpanIka nahIM hai, vAstavika bhI hai / AcAryoM ne jisa apekSAse jo kathana kiyA hai usa apekSA se vaha vAstavika hI hai| use dUsarI apekSAse mithyA siddha karanA Agamako jhUThA siddha karanA hai isakA nAma tattva mImAMsA nahI hai / para padArthakI apekSA bhI AdhArAdheya bhAva pramANa siddha hai : pAtra ke AdhAra ghRta hai / vRkSake AdhAra phala puSpAdi hai / yadi aisA na mAnA jAyagA to zrAdheyapadArthakI durdazA hI hogI jaise kaTorIke vinA ghRtakI / vaisI dazA AdhAra choDanevAle sarva padArthoMkI hogI isaliye kathaMcita padAtha svAzrita bhI hai kathaMcit padArtha parAzrita bhI hai tInoM loka anAdi kAlase tInoM vAtavalayoMke AdhAra para TikA huA hai aura ananta kAla aise hI TikA rahegA tathA vAtavalaya lokAkAza ke Azrita ThaharA huA hai / isI prakAra tInoM lokoMmeM rahane vAle dharma dravya avarma dravya kAla dravya sarva dravya lokAkAza ke Azrita hai| lokAkAze'vagAhaH TIkA-uktAnAM dharmAdInAM dravyANAM lokAkAze'vagAho, na vahirityarthaH / yadi dharmAdInAM lokAkAzamAdhAra, For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kA AkAzasya ke AdhAraH iti / AkAzasya nAstyanya AdhAraH svapratiSThamAkAzam / yadyAkAzaM svapratiSThaM dharmAdInyapi svapratiSThAnyeva / atha dharmAdInAmanya AdhAraH kampyate, AkAzasyApyanya AdhAraH kalpyaH / tathA matya navasthA prasaMga iti cannaMSa doSaH, dharmAdauni lokAkAzAma vahiH santIti etAvadatrAdhArAdheyakalpanAsAdhyaM phalaM / nanu ca loke pUrvottarakAralabhAvinAmAdhArAdheyabhAvo dRSTo yathA kuNDe badarAdInAM / na tathA AkAzam pUrvam / dharmAnyuttarakAlabhAvIni ato vyavahAranayApekSayA'pi 'AdhArAdheyakalpanAnupapattiriti / isa kathanase yaha spaSTa ho jAtA hai ki eka AkAza dravya hI svapratiSThita hai aura saba dravyoM meM parAzrita AdhArAdheya bhAva ghaTita hotA hai / vaha sarvathA asatya kAlpanika nahI hai / isako sarvathA kAlpanika asatya mAnanA hI asatya hai| saMsArI jIva pAMcoM zarIroM meM se doya, tIna, cAra zarAroM ke Azraya rahate haiM jaisA ki tattvArtha sUtrameM kahA hai tadAdIni bhAjyAni yugapadekasnniAcatubhyaH // 43 // TIkA-tacchandaH prakRtatejasakAmagapratinidezArthaH te laijasakAmaNe AdiryeSAM tAni tadAdIni bhAjyAni vikalpAni / akutaH ? AcartubhyaH yugapadakasyAtmanaH kasya For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samaunA cit dvaM taijasakArmaNe / aparasya trINi audArikataijasakAmaNa ni / vaikriyikatai jasakArmaNAni vA anyasya catvAri audArika AhAraka taijasakArmaNAnIti vibhAgaH kriyate / I middha bhagavAna zarIra rahita zranAdi kAlase apane anantavala ke prabhAva se apane hA AdhArapara eka hI sthAna para avasthita haiM aura isI prakAra Age bhI ananta kAla taka aise hI raheMgeM to bhI ve adharma dravyake Azraya tiSThe huye haiM aura siddhakSetrake AkAzakA AdhAra liye hue haiN| isa bAtako koI bhI asvIkAra nahIM kara sakatA / " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sumArIjAnoMke sAtha karmokA anAdise sambandha hai yaha bAta asiddha nahIM hai pramANasiddha hai kyA isako kalpanIka kahA jA sakatA hai ? nahIM kahA jA sakatA ! "anAdisambandhe ca " TIkA - zabdo vikalpArthaH anAdisambandhe sAdisambandhe ceti / kAryakAraNabhAvasaMtasthA anAdisambandhe vizeSApekSayA sAdisambandhe'pi ca vIjavRkSavat / yathau - dArikavaikiyikAhArakANi jIvasya kAdAcitkAni, na tathA tejasakArmaNe, nityasambandhinI hi te yA saMsArakSayAt 123. For Private And Personal Use Only arthAt karmakA sambandha jIvake sAtha anAdikAlakA bhI hai aura sAdi bhI hai vIjavRkSavana / taijasakArmaNazarIrakA jIva ke sAtha anAdi sambandha hai jaba taka isa jIva kI saMsAra avasthA raheMgI tavataka isakA sambandha bhI rahegA / tathA isake nimittase navIna kamauke sambandhakA kAraNa kAryabhAra bhI banA huA haiM / isako bhI
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ! www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 jaina tattvamImAMsA kI koI asvIkAra nahIM kara sakatA hai| isa kArya kAraNa bhAvase hI isa jIvako bandharUpa saMtati Anna rUpase Ajataka calI AI hai tathA Age bhI jaba taka bandha viccheda na hogA tabataka navIna navIna bandhakI saMtati calatI ho jAyagI / arthAta dravyakarma ke udayameM rAgadveSarUpa jIvakaM bhAva karma aura isa rAga dveSa rUpabhAva karmake nimittase navAna mokA AkarSaNa hotaho rahegA. "dati zravaso kahiye jahi pula jIvapradeza mahAse / bhAvita Azrama kahiye jahi rAga virodha vimoha vikAse / samyakapaddhani so kahiye jahi davita bhavana va nAse / jJAnakalAjagaTe jahi sthAnaka aMtara vAhira aura na mAse // " nasayasAra Annrava dvApoM ema kahA hai| jo to avinAza nAhI aMtara AtmA meM bArA doya crnii| eka navA eka zubhAzubhakarmadhArA dokA prakRtI nyArI nyArI para itanA vizeSa karmadhArU parAdhIna zakatI vividha karanahAra dopaharanahAra bhaurI karanI / jJAnadA sokSarUpa mocakI mallakAra sArAMza yaha hai ki udayameM gahana rUpa jAbake pariNAma hote haiM aura rAgadveSa paridhAna ke nimittase pukUla karma rUpa banakara AtmA ke pradezake cAro tarapha cipaTa jAtA hai / jaba taka aSTakama sarvathA nAza nahIM hotA taba taka AtmAmeM jJAnadhArA aura karmavArA banI rahatI hai| isa kAraNa arhanta bhagavAna bhI pAtiyA karmo ke nimitta se pUrNatayA svataMtra nahIM hai unheM bhI vihAra karanA par3atA hai upadeza denA paDatA hai kamIko sthitima mAnakarane liye samudghAta bhI karanA par3atA hai isaliye yaha bAta svIkAra karanI par3atI hai ki sarva padArtha svataMtra hone para bhI kathaMcit parataMtra bhI hai| ata: esa mAnane loka mata se saMsAra For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAra bhIkha avasthA hI nahIM bana sakatI hai / imaliya prAcArya jo ekAnta naya pakSa gahi chaka kahAve danna / noM ekAntavAdI puruSa mRpAvata paratakSa sajA kA saMmAra ora muktavatthAko bAstavika svIkAra tabhA karma ke mAtra AtmA ke gAmbandha ko vAstavika nahIM ...nale tyA vinA kA sambandhaka hI nAvikA saMsAra abayAdi hai to karma rahita siddho ko avasthAna saMsAra samasyA atara kyA : *: kamoM ke sambandha saMjIvakA saMsAra AsthA hai aura mauke abhAva meM jayikA munna sthA hai aisA kA prAcAyoM ne svIkAra kiyA hai / mukta honA, monha honA isa pada kA siddha hotA hai ki pahile jova bandhA huA thA ava machuTakArA pAkara mukta hogayA ata: maMsAra pUrvaka hI mokSa hai yAda mamAra nahIM hai to mokSa bhI nahIM hai / aura vaha vAstavika isa bAta kA prasiddha karane ke liye Apa jA cai kahate haiM ki"jIvakA saMjhAra umakI paryAya meM hI hai / aura mukta bhI usa pAyama dI hai / yaha vAstavika karma aura lAmAkA saMzleSa nAma zabda hI jIva aura karma ke prathama - hAne / khyApana ratA hai / imoliye mathArtha zArthakA rayA na karane huye zAstrakAroM ne yaha vacana kahA hai ki-jimma nabhaya zrArama, zubha bhAvarUpase pariare hai usa samaya vaha ya zubha hai / isa samaya azubha mata meM pariNata hotA hai usa samaya vaha svaya azubha hai| Ara kAma para zuddhabhASa rUpana pariNata hotA hai usa samaya vaha svayaM gata hai| yaha ka na rA hI dravya ke Azrayase kiyA gyaa| do dayA Azrama se nahIM inaliye paramArtha bhUta hai / aura karmAke kAraNa jona zubha yA azubha hotA hai aura kamoM ke abhAva hone se For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 jaina tattva mImAMsA kI zuddha hotA hai yaha kathana upacarita honese, aparamArtha bhUta hai| kyoM ki jaba ye donoM dravya svataMtra hai| aura eka dravyake guNa dharma kA dUsare dravya meM saMkramaNa hotA nahIM tava eka dravya meM dUsare dravya kA kAraNa rUpa guNa aura dUsare dravya meM usakA karma rUpa guNa kase raha sakatA hai arthAt nahI raha sakatA hai yaha kathana thoDA sUkSma to hai parantu bastusthiti yahI hai " pRSTha 18-16 jaina tattva mImAMsA jIvakI saMsAra avasthA tathA mukta avasthA yaha jIva kI hA paryAya hai / tathA jIva zubharUpa azubharUpa pariNamana bhI svayaM hI kartA hai tathA zuddha rUpa pariNamana bhI svayaM hI kartA hai yaha vAta ThIka hai / parantu paMDitajo yaha to banAne kI kRpA kareM ki zubha rUpa avasthA aura azubha rUpa avasthA jIvakI para saMyoga vinA hI hotI hai yA para saMyogake nimittase hotI hai / yadi para saMyogake nimitta se hotI hai to zrApakA yaha kahanA sarvathA mithyA hai ki " koke kAraNa jAva zubhAzubha hotA hai aura karmoM ke abhAva meM zuddha hotA hai yaha kathana upacarita hai arthAt bhUThA hai aparamArtha bhUna hai ,. yadi kAMke nimittasa jovakI zubhAzubha rUpa avasthA nahIM hotI to siddha bhagavAnakI zubhAzubha rUpa avasthA kyoM nahIM hotI ? vinA para nimitta ke jAya vvaya zubhAzubha pariNamana karatA to siddhoMkI AtmAko bho svayaM zubha yA azubha rUpa pariNamana karanA cAhiye / kintu unake karmokA sambandha chUTa gayA isaliye unakA pariNamana sadA zuddha hotA hai padArthomeM jo azuddhatA AtI hai vaha para maMyoga se hI AtI hai para maMyogake binA padArtho meM azuddhatA nahIM AtI yaha jainAgamakA aTala middhAnta hai isako koI maMTa nahIM sakatA hai . ApakA jo yaha bhramotpAdaka kathana hai ki"jaba ye donoM dravya svataMtra haiM / aura eka dravyake guNa dharmakA For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAkSA dUsare dravyameM saMkramaNa hotA nahIM tava eka dravyama dUsare dravyakA kAraNarUpa guNa aura dUsare dravyameM usakA karmarUpa guNa kaise raha sakatA hai ? arthAt nahIM raha sakatA hai" ThIka hai kintu paMDitajI yaha to batAnekI kRpA kareM ki kyA nimittakAraNa mAnane se eka dravyameM dUsare dravyake guNoMkA saMkramaNa mAnanA hI par3atA hai ? __aura karmoM ke nimittase jIvakI zubhAzubharUpa avasthA hoto hai aisA mAnanese jIva dravyakI kyA svataMtratA naSTa ho jAtI hai / isaliye Apa karmo ke nimittase jIvake zubhAzubha bhAva nahIM hote aura koMke abhAvameM jIvake zuddhabhAva nahIM hote aisA mAnate haiM yadi aisAhI hai to jIva aura pudgalakA anAdi kAlase saMyoga sambandha calA pArahA hai to bhI Ajataka kisIkA guNadharma dUsare meM saMkramaNarUpa kyoM nahIM huaa| aura unakI svataMtratA Ajataka naSTa kyoM nahIM huI / jIva sadA caitanya svarUpa hI kyoM rahA aura pudgala sadA pudgala rUpa hI kyoM rahA / Apake kathanAnusAra ekakA guNadharma dUsare meM AjAnA cAhiye thA isaliye mAnanA paDegA ki jova aura pudgala apanI bhAvikI zakti ke dvArA nimittAnusAra vaibhAvika rUpa pariNamana to karate haiM kintu nimittakA guNadharma upAdAnameM aura upAdAnakA guNadharma nimittameM nahIM jAtA yaha anAdikAlakI maryAdA hai / jaisA ki sarvavizuddhi dvAra meM kahA hai __"jIva ara pudgala karma rahe ekakheta yadyapi tathApi sattA nyArI nyArI kahI hai| lakSaNa svarUpa gaNa paraja prakRti bheda dahu~meM anAdi hI kI duvidhA ha rahI hai / ___ eka pariNAmake na kartA darakha doya doya - pariNAma eka darava dharata hai| eka karatUti doya dravya kavahUM na kare, For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "jana tatva mImAmAka. doya karatUti eka dravya na kanta hai| jIva pudgala eka kheta aba gAhi doU apane apane rUpa voUna Tarata hai| jaba pariNAmaniko karatA hai pudgala, cidAnanda cetanasvabhAva Acarata hai| --kAmikriyAdvAra : ata: mA~ke nimittase AtmAka rAgadveSa pariNAma hote hai aura ja.vake ragaDaSa pariNAmoM ke nimittase pudgala yAmarUpa hokara Atmapradeza meM eka kSetrAvagAhI hote haiM aisA mAnane eka itrama dUsare dravya kA kAraNarUpa guNa aura dUsare dravyAM usakA sarUpa guNa mAnanA par3atA hai yaha vAta sarvathA abhiddha hai / kyoMki jIva aura padgala yaha doU dravya apanI vaibhAvikIzakti ke dvArA bAhara nimittAnusAra vibhAvarUpa pariNamana karate rahate haiM yaha usa zaktikA aisA hI pariNamana svabhAva hai| isa pari mana svabhAvako koI miTA nahIM sktaa| ata: isa pariNamanameM eka darake guNadharma dUsare dravyameM saMkramaNa honeko AzaMkA utpanna kara bhole jIvAko vastusvarUpase vimukha karanA hai| ____ yaha vAta pratyakSya meM dekhane meM AtI hai ki agnike saMyogase jana garbha hojAtA hai kintu agnikA koI bhI graMza jalarUpa nahIM hotA aura na jalakA bhI koI aMza agnirUpa hI hotA hai kintu jala apanI vaibhAvikI zaktisa agnikA nimita pAkara garma hojAtA hai aura agnikA saMyoga miTa jAne para phira vaha jala apane svabhAvarUpa zIta hojAtA hai aise hA sarva padArthoMmeM ghaTita karalenA caahiye| "jase eka jala nAnArUpa daravAnuyoga bhayo bahubhAMti pahicAnoM na pasta hai| phira kAla pAya daravAnuyoga dUra For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 126 hota apane sahaja nIce mAraga darata haiM / tese yaha cetana padArtha vibhAtAsoM gatijoMnibheSa bhavabhAmara bharata hai / samyaka svabhAva pAya anubhauke paMtha dhAr3a vandhakI jugati bhAni mukati karate hai | - kartAkarma kriyAadhikAra isa kathana se yaha bhI siddha hojAtA hai ki vinA nimittake jIva svameva zubharUpa yA azubharUpa pariNamana nahIM karatA hai ataH karmo ke udadyAnusAra hI yaha jIva zubhAzubharUpa apanI vaibhAvikI zaktike dvArA hI hotA hai / aura karmoM ke abhAva meM zuddha hotA hai| yahI paramArthabhUta satya tattvavivecana hai isameM heraphera karanekI guMjAyala nahIM hai| kyoMki jova aura pudrava meM eka vaibhAvikI nAmakI zakti hai usakA vibhAvarUpa pariNamana hIM para nimittase hotA hai, jahAM para nimitta dUra huA ki usa zaktikA vibhAvarUpa pariNamana nahIM hokara svabhAvarUpa pariNamana hone lagatA hai / isIliye siddhoM meM karmanimitta haTajAne se unakA sadA svabhAvarUpa zuddha hI pariNamana hotA hai| aura saMsArI jIvoMke karma nimitta banA huA hai isa kAraNa unakA vibhAvarUpa zubhAzubha pariNamana hotA rahatA hai ataH vaibhAvikI zaktikA vibhAvarUpa aura svabhA rUpa doya rUpa pariNamana hotA hai aisA jinAgama meM kahA hai usa zaktikA vibhAva svabhAva pariNamana vaddha avaddha avasthA meM hI hotA hai arthAta avasthA meM vibhAvarUpa aura zravaddha avasthA meM svabhAvarUpa pariNamana hotA hai| yadi aisA na mAnA jAyagA to saMsAra aura mukta jIaint vyavasthA hI nahIM banegI / phira saMsAra aura mukta avasthA vAstavika kaisI ? jaisAki Apa mAna rahe hai / jIvaka saMsAra aura mukta avasthA hai vaha vAstavika haiM isameM sadaha nahIM jaba jIvakrI saMsAra aura mukta zravasthA vAstavika hai, For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI taba bandha aura mokSa avasthA bhI vAstavika hai isameM maMdeha kaisA kyoMki jIvakI saMsAra avasthA vinA bandhake nahIM aura jIvako mukta avasthA bandhake abhAva vinA nahI yaha bAta sunizcita hai| isako Apa kAnajIke matAdhArase nimna prakArake bAkyoMse mithyA siddha karanAcAhate hai so ho nahIM sakatA kyoMki yaha zrAgamapramANa se pramANita hai / Apa cAheM jitanI saphAI ke sAtha vAkyapaTutA ose arthakA anartha kara bhole jIvoMko bhulAve meM paTaka vastusvarUpa to jaisA AgamameM pratipAdana kiyA hai vaisA hI rahegA / jo jIvako saMsAra aura mukta avasthA hai usako to Apa asvIkAra kara nahIM sakate kyoMki jIvako saMmAra avasthA to pragaTa dRSTigocara hai aura saMmAra kA abhAva mo mukta avasthA hai usako bhI mAnanA paDegA isaliya isako to Apane bhI vAstavika svIkAra kI parantu yaha vAstavika kisa kAraNasa hai isako karma nirapekSa siddha karanekA prayatna kiyA hai| pati "isa AdhArase karma aura AtmAke saMzleSa sambandhako vAstavika mAnanA ucita nahIM hai / jIvakA saMsAra usakI paryAyameM hI hai|" ThIka hai jIvakI saMsAra avasthA aura muktazravasthA usokI paryAya meM hI hai dUsare kI paryAya meM nahIM isa bAtako koI bhI vidvAna asvIkAra nahIM kara sakatA kintu uma paryAyakA kAraNa kyA hai ? karmake niminase to Apa mAnate nahIM phira kisa kAraNase saMsAra avasthA aura mukta avasthA hai / yadi svata: hai to mukta jIva phira saMsArI kyoM nahIM banatA kyA unameM pariNamana zaktikA abhAva ho cukA hai ! yadi nahIM to svAdhIna pariNamanakA yaha kArya nahIM hai aisA mAnanA paDegA / kyoMki svAdhIna pariNamana zuddhadravyakA hI hotA hai| usameM bhI yathAsambhava dharmadravya adharmadravya AkAzadravya aura kAladravya udAsInarUpa se nimitta kAraNa hote For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA arthAt jina paryAyoMko paranirapekSa yA svAdhIna svAzrita paryAya kahA jAtA hai unameM bhI vAstavama bAharI nimittoMkA udAsInarUpase kAraNa banA huA hai| unameM kisI preraka nimitta kAra kI apekSA nahIM rahatI isakAraNa unako paranirapekSa paryAya kahAjAtA hai| kintu azuddhadravya meM yaha vAta ghaTita nahIM hotI arthAn saMsArI jIvoMkA pariNamana paranirapekSa nahIM hotA isa liye parasApekSa jo pariNamana hotA hai vaha zuddharUpa pariNamana jahA~ hotA vaha pariNamana vibhAvarUpase hI hotA hai / isa kAraNa saMsArI jIvoMkI saMsAra payArya karma sApekSa hai isaliye vaha paryAya zuddharUpa muktaparyAya nahIM kahI jAtI aura muktajIvoMkI muktaparyAya karmanirapekSa hone se unakI phira kabhI bhI saMsAra paryAya nahIM hotii| saMsArI jIva karmoMse bandhA huA hai isIliye apane asalI sva'bhAvase rahita azuddha avasthAko dhAraNa kiye huye haiN| aura mohanIya karmaka nimittase mUchita bhI ho rahA hai| baddho tathA sa saMsArI syAdalandhasvarUpavAn / mUchito ' nAditoSTAbhi nAdyAvRttikarmabhiH / / paMcAdhyAyI 34 dUsarA adhyAya arthAt jIva aura kA~kA sambandha anAdikAlase calA mA yathAnAdiH sa jIvAtmA yathAnAdizca pudgala: dvayoryandhopyanAdiH syAt, sambandho jIvakarmaNoH 35 arthAt yaha jIva bhI anAdi hai aura pudgala bhI anAdi hai isaliye ina donU kA sambandharUpa vandha bhI anAdi hai / isvaatko| spaSTa karate huya AcArya dRSTAnta dvArA siddha karate haiN| "duyoranAdisambandhaH kanakopalasanimaH For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA ko . ___anyathA doSa eva syAditaretarasaMzrayaH 36 / . arthAta jIva aura karmakA sambandha aAdi kAlase calA pArahA hai / yaha sambandha usI prakArakA hai jisa prakAra kanaka pASANakA sambandha anAdikAlIna hai / yadi jIva aura pudgala karmoM kA sambandha anAdise na mAnA jAyagA to anyonyAzraya doSa zrAtA hai / anyonyAzraya doSakA spaSTIkaraNa / 'tadyathA yadi niSkA jIvaH prAgeva tAdRzaH vandhAbhAvetha zuddhapi bandhazcennivRttiH katham " 37 arthAt yadi jIva pahile kAmarahita zuddha mA jAyagA to bandha nahIM ho sakatA / aura yadi zuddha honepara bhI usake bandha mAnali. . yAjAyagA to phira bhokSa vi.sa prakAra ho sakatA hai ? kyoki AtmA kA jo karmandha hotA hai vaha AtmAkA azuddha avasthA meM hotA hai| isaliye ndha hone meM azuddhatA kI AvazyakatA hai / ataH pUrvabandhaka vinA zuddha AtmAmeM azuddhA nahIM ho sakatA / vinA bandhake zuddha AtmAmeM bhI azuddhata. Ane lage nA AtmA mukta hAcukI hai ve bhI phira azuddha hojAyagI aura azuddhahonepara tya bhI karatI raheMgI ima hAlata meM samArI aura mukta nAmeM kisI prakArakA aMtara nahIM rahegA / isaliye vandha rUpa kAyaka liye azuddhatA rUpa kAraNa kI AvazyakatA hai| aura azuddhanArUpa kAryake liye pUvava dharUpakAra kI AvazyaktA hai / imaliye azuddhatAma bandhakI aura vadha azuddhatAkI apekSA paDanese pUrva karma ke bandhe vinA azuddhatA A naha sakatI ataH jIva karmakA sambandha anAdi mAnanasa anyAnyAzra. yadoSa nahIM AtA / dUsarI bAta yahabhA hai ki sAdi sambandha mAnanasa pahale to zuddhaAtmAmeM vandha ho nahIM sakatA kyoMki vinAkAraNa ke kArya hotA hI nhiiN| bhavaMti dopA na gaNe'nyadIye saMtiSThamAnasya mamatvavAjaM : For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 133 gaNAdhinAthasya mamatyahAnevinA nimitta na kuto nivRttiH 588 mUlArAdhanA thor3I dera ke liye yaha bhI mAnaliyAjAya ki vinA rAgadveSa rUpakAraNa ke zuddha AtmA bhI bandha karatA hai to phira vinA kAraNa hAnevAlA bandha kisa taraha raTa sakatA hai ? nahIM chUTa sktaa| kyoMki binA kAraNase honevAle bandhako dUra karanekA koI niyamita kAraNa nahIM hai isa avasthAmeM mokSa hone kA bhI koI nizcayarUpa kAraNa nahIM hai| imaliye rAga dveSa rUpa kAraNoMse bandha hotA hai aisA mAnanele una kAraNoM ke haTanepara vandha rUpa kArya bhI haTa jAtA hai aura AtmA zuddha bana jAtI hai, phira usake bandha nahIM hotaa| kyoMki pUrvavandhaka nimitta vinA rAgadvaSako utpatti nahIM hotI aura rAgadvapake nimitta vinA narvana kamavandha nahIM hotA : jinna prakAra AtmAko sadaH zuddha mAnanemeM doSa dikhAyA jAcukA hai upI prakAra pudgana ko bhI sadA zuddha mAnanemeM aneka doSa Ate hai isa viSayako paSTa karatehuye AcArya kahate haiN| "atha cetpudgaH: zuddhaH sarvathA prAganAditaH hatAdinA yathA jJAna tathA krodhAdirAtmanaH 38 paM: arthAta koI yaha kahai ki pudgala anAdise sadA zuddhahI hai| aisA kahanavAlAka matameM AtmAke sAtha karmAkA sambandha bhI nahIM banegA / phira to binA kAraNa jisa prakAra AtmAkA - jJAnaguNa svAbhAvika hai, usI prakAra krodhAdika bhI aAtmAke svAbhAvika guNahI ThaharaMge / vaha AtmAse alaga ho nahIM sakate kyoMki svabhAvakA abhAva nahIM hotA, isaliye pudgalako azuddhakarmarUpaparyAyake nimittasehI A mAmeM krodhAdika hote haiM aisA mAnanese to krodhAdika AtmAke svabhAva nahIM Thaharate, naimittika vibhAvabhAva ThahareMge For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 jaina tattva mImAMsA kI -rammrrrrrrrrrrrrrrrmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm. kintu pudgalako zuddha mAnanese AtmA vikAra utpanna karanevAlA phira koI padArtha nahIM ThaharatA / isa hAlatameM krodhAdikakA hetu AtmA ho paDegA aura krodhAdibhAva AtmAhIkA svAbhAvika guNa mamajhAjAvegA parantu yaha vAta Agamaviruddha hai / isIvAtakA aura bhI spaSTo karaNa AcArya karate haiN| "evaM vandhasya nityatvaM hetoHsadbhAvato'thavA / dranyAbhAvo guNAbhAve krodhAdInAmadarzanAt " 36 arthA-yadi pudgalako anAdise zuddha mAnAjAya to usa zuddha avasthAmeM bhI usakA AtmAse sambandha mAnAjAya to vaha vandha sadA rahaigA kyoMki zuddhapudgalavarUpa hetuke sadbhAvako kona haTAsakatA hai, pudgalakI svAbhAvikatA hai vaha sadAbhI rahasakatI hai aura hetukI sattAmeM kAryabhI rahegAhI yadi vandhahI nahIM mAnAjAyagA to jJAnakI taraha krodhAdika bhI AtmAke guNa ThahareMge ataH phira vahI doSa jo ki pahale zlokameM kaha cuke haiM pAtA hai / tathA krodhAdikako AtmAkA guNa svIkAra karane meM dUsarA doSa yaha bhI AtA hai ki jina jina prAtmAoMmeM krodhAdikakA abhAva ho cukA haiM una una AtmAoM kA bhI abhAva hojAvegA kyoMki jaba kodikako guNa mAnA jAyagA tava guNa ke abhAvameM guNAMkA abhAva honA svataH siddha hai / tathA yaha vAta dekhane meM bhI AtI hai ki kinhI kinhI zAnta AtmAoMmeM krodhAdika bahuta thoDA pAyA jAtA hai| yogIzvaroM meM bahuta maMda pAyA jAtA hai aura vArahaveM guNasthAnameM to usakA sarvathA abhAvahI hojAtAhai / isaliye azuddha pudgalakA azuddha AtmAkaM sAtha bandha mAnanA nyAyasaMgata hai| sArAMza For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamokSA " tasiddha: siddha sambandho jIvakama bhayomithaH sAdisiddherasiddhatvAta asatsaMdRSTitazca tat 40 rthAta jIva aura karmakA sambandha prasiddha hai vaha anAdikAla se bandharUpa hai " zranAdimambadhe ca " tattvArthasUtre | yaha bAta pramANa siddha hai| ataH jIva karma kA sambandha sAdi- kisI samaya vizeSa meM huvA athavA jIva aura pudgala yaha donU dravya svataMtra honese inakA paraspara meM badhAna nahIM hotA hai yaha bAta asatya siddha ho cukI kyoMki aisA mAnane meM itaretara anyonyAzraya Adi aneka doSa utpanna hote haiN| aura aisA mAnane meM koI ThIka dAMta bhI nahIM milatA hai | ataH kanaka pASANakA tila telAdikaM dRSTAMtoM se jIva karmakA anAdi sambadha hI siddha hotA hai| yahAM para koI yaha tarka kare ki do padArthoMkA sambandha hamezA se hI kaisA ? vaha to kisI khAsa samaya meM jaba do padArtha mile tabhI ho sakatA hai isakA samAdhAna yaha hai ki sambandha do prakAra kA hotA hai / kinhIM padArtho kA to sAdisambandha hotA hai jaisAki makAna banAne meM IMTa cUnA pattharAdikA hotA hai aura kinhIM padArthoM kA anAdi sambandha hotA hai jaisA ki kanakapASANa athavA jamIna meM milI huI aneka padArthoMkA athavA vIjavRkSakA tilatela kA athavA jagadvyApI mahAskandhakA ityAdi aneka padArthoMkA sambandha anAdise hai isI prakAra jIva aura karmakA sambandha bhI anAdikA | aura yahAM anAdi sambandha jIvakI azuddhatAkA kAraNa hai / jIvasya zuddharAgAdibhAvAnAM karma kAraNaM / kamaNastasya rAgAdibhAvAH pratyupakArivat 41 arthAta jIvake zuddha rAgAdika bhAtroMkA kAraNa karma hai / usa karma ke kAraNa jIvake rAgAdikabhAva haiN| yaha parasparakA kArya For Private And Personal Use Only 135
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 136 jaina tattva mImAMsA kI kAraNapana aisA hI hai jaiseki koI puruSa kisI puruSakA upakAra karade to vaha upakRta puruSabhI usakA badalA cukAneke liye upakAra karanevAlekA pratyupakAra karatA hai / taise hI rAgadveSa pariNAmoMke nimittase saMsAra meM marIhuI kArmaNavargaNAoMko athavA visopacayoM ko yaha AtmA khIMca kara apanA sambandhI banA letA hai jisa prakAra agnise tapa huA lohekA golA apane AsapAsa bharehuye jalako khIMcakara apane meM praviSTa karalenA hai| ataH jina pudgalavargaNAoM ko yaha azuddha jIvAtmA khIMcatA hai vahI vargaNAye AtmA ke sAtha eka kSetrAvagAha rUpa ekamekase vanya jAtI hai aura vandhasamayase unhI vargaNAoMkI karmarUpaparyAya ho jAtI hai| phira vaha kAlAntara meM unhI bandhe haye kamoMke nimitta se cAritra ke vibhAvabhAva rAgadveSa banate haiN| phira una rAgadveSabhAvoM se navIna karma candhate haiM aura una karmoM ke nimittase phira AtmAmeM rAgadveSa utpanna hote haiN| isaprakAra pahale karmase rAgadveSa aura rAgadveSa se navIna karma vandhate rahate haiM / yahI paraspara meM kAraNa kAryabhAva anAdi se calA jAtA hai| " pUrNakarmodayAdbhAvo bhAvAtpratyayasaMcayaH tasya pAkAtpunarbhAva bhAvAdvandhaH punastata: 42 " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arthAt pahale karma ke udaya se rAgadveSa bhAva hote haiM, unhArAgadveSabhAvoM se navIna karmoM kA saMcaya hotA hai| una Aye haye karmoM ke pAka udaya se phira rAgadveSa bhAva utpanna hote hai / unabhAboMse phira navIna kamakA vandha hotA hai / isI prakAra pravAhakI pekSA jIvakA kama ke sAtha sambandha anAdikAla se calA a rahA hai / isI sambandhakA nAma saMsAra hai / yaha saMsAra vinA samyaktvAdi bhAvoMke nahIM chUTa sakattA / zrarthAt karmake nimitta For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 137 se cAroM gatiyoM meM yaha jIva utpanna hotA rahatA hai, imIkA nAma saMsAra hai| isa saMsAra paribhramaNakA kAraNa karma hai / jaisA karmakA udaya hotA hai usI ke anusAra gati Ayu zarIra Adi avasthA prAna ho jAtI hai| "jaba jAko jamo udai taba so hai tihithAna / zakti marora jIvakI udaya mahAvalavAna, jase gajarAja parayo kardamake kuNDa vIca. uddima arUDhe pa na chUTe dukha daMda soM jaise loha kaMTakakI korasoM urabhayo mIna paMcata asAtA lahai sAta lahai sNdsoN| jase mahAtApa sikhAhiMso garAsyo nara take nijakAja uTha sake na suchaMdaso / tase jJAnavata sava jAnai na basAya kachu vandhyoM phire pUrva karmaphala phaMdasoM samayasAravandhadvAra isaliye karmavandha kA kAraNa AtmAkA rAgadveSa pariNAma hai aura rAgadveSa honekA kAraNa pUrva kRta karma kA udaya hai / usa udyAnusAra yaha jIva gati yoni ko prApta hotA hai| jIvapariNAmahedu kamma puggalA pariNamaMti / puggalakammaNimittaM taheva jIvo vipariNamadi / 86 / -samayasArakA karmAdhikAra For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 138 jaina tattvamImAMsA kI "jIvapariNAmahetu karmatvaM pudgalAH pariNamati / pudgalakarmanimitta' tathaiva jIvopi pariNamati / / arthAt jIvakA jo rAgadveSarUpa pariNAma hai vaha pudgala ko karmarUpa pariNamana karAne hetu hai| tathA pudgalakarmake nimittase jIvake rAgadveSarUpa pariNAma hote haiM, aisA doUke paraspara nimitta naimittika sambandha hai, isa pariNamana meM eka dravyakA guNadharma dUsare dravyameM nahIM jAtA yaha to dravyakA pariNamana svabhAva hai isameM eka dravya ke guNadharma dUsare dharma saMkramaNa hone kI bAta kahanA vastusvarUpA viparyAsa karanA hai| AcArya kahate haiM ki isa pariNa nameM na to jIvakA hI guNa pudgala meM jAtA hai aura na pudgalakA jIva hI AtA hai| kintu paraspara ke nimitta se doUkA vibhAvarUpa pariNamana hotA hai| "vi kuvyadi kammaguNe jIvo kammaM taheva jIvaguNe / ayogazimitta dU pariNAma jANa dohaNaM pi / / 87 "nApi karoti karma guNAn jIvaH karma tathaiva jIvaguNAn / anyonyanimittena tu pariNAmaM jAnIhi dvayorapi || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arthAta jIva to karmake guNako nahIM kare haiM aura karma hai so jIvake guNako nahIM kare haiN| ata: ina doUnike paraspara nimitta kAraNase esA pariNAma hoya hai jaisA ki UparakI gAthAmeM kahA gayA hai / zrAcArya kahate haiM ki pudgala karmake nimittase AtmA apanA rAgadveSarUpa pariNAma karatA hai / tathA pudgalakarmake nimi tase sukhadukharUpa bhAva pariNAmoMkA vedana bhI svayaM karatA hai| arthAta dravyakarma ke nibhitase AtmA jima prakAra bhAva karatA usI prakAra pudgala karmoMke nimittase usake phalako bhogatA hai / For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 136 "puggalakammaNimittaM jaha AdA kuNadi appaNo bhAvA puggalakammaNimi taha vedadi apaNo bhAvaM" 64 pudgalakarmanimitta yathAtmA karoti AtmanaH bhAvaM pudgalakarmanimitta tathA vedayati Atmano bhAva" arthAt samaya prAbhRta meM kunda kunda svAmIne. pahalI gAthAmeM yaha dikhAyA ki jIva ke rAgadvoSa pariNAmoM ke nimittase pudgala karmarUpa hokara pariNamatA hai / tathA pudgala karmAke nimittase jIva rAgadveSa hokara pariNamana karatA hai / tathA dUsarI gAthA meM yaha dikhAyA hai ki isa pariNamana svabhAva meM eka dravyakA guNadharma dUsare dravya meM saMkramaNa nahIM hotA hai isa tIsarI gAthAmeM yaha dikhAyA hai ki dravyarmake nimittasa AtmA kisa prakAra usIke phalako bhogatA hai / sArAMza yaha hai ki karmoke nimitta se jo jIva ke rAgadveSa pariNAma hote haiM aura jIvake rAgadveSa pariNAmoM se pudgala karma rUpase pariNamana karatA hai isa pariNamana meM koI yaha na mAna baiThe ki puzala kA guNadharma jIva meM prAjAtA hai aura jIvakA guNadharma pudgala meM calAjAtA hai / isa kAraNa unheM spaSTa karanA par3A hai ki isa vibhAva pariNamana meM kisii| kA guNa dharma kisI meM nahIM jAtA, apane apane meM hI rahatA hai| jIva aura pudgala ke paraspara nimitta naimittika pariNamana meM eka dravyakA guNadharma dUsare dravya meM AjAtA hai aisA bhrama kyoM hojAtA hai isa kA bhI kAraNa yaha hai ki mithyAtvabhAva bhI doya prakArakA hai eka jIva mithyAtva dUsarA ajIva mithyAtva isIprakAra ajJAna bhI do prakArakA hai eka jIva ajJAna dUsarA ajIva ajJAna, tesehI avirati yoga moha krodhAdikaSAya jIva ajIvoMke bhedase doya hoya bhedarUpa rAya hI bhAva haiN| arthAt mithyAtvAdi karmakI For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 jaina tattva mImAMsA kI prakRti hai vaha pudgala dravya ke paramANu haiM unakA udaya honepara jIvake upayoga meM usakA svAda Ave tava tisa svAdako hI jIva apanA bhAva mAne / so yaha bhrama javataka jIvake bhedavijJAna nahIM hotA tabataka vaha dUra nahIM hotA / bhedavijJAna honepara vaha ajIva bhAvoMko pulake bhASajAne aura jIvabhAvako jIvake jAne tava samyagjJAna hoya / "micchasa puNaM duvihaM jIvamajIvaM taheva aNNAyaM / aviradi jogo moho kodhAdINA ime bhAvA" mithyAtvaM punavividha jIvo'jIvastathaivAjJAnaM / aviratiyogo mohakrodhAdyA ime bhAvAH / arthAt karmake nimittase jIva bhAvarUpa pariNamai hai te to caitanya ke vikAra hai te jIva hai / aura pudgala mithyAtvAdi karma rUpa pariNamai hai te pudgalake paramANU haiM tathA tinikA vipAka udaya rUpa hoya hai te mithyAtvAdi ajIva hai aise midhyAtvAdibhAva jIvAjIca bhedakari doya prakAra hai isa doya prakArake bhedako vinA samajhe bhramate donoMmeM ekatva vRddhi ho jAtI hai| isaliye azAnI jIva ajIvabhAvoM ko jIvabhAva mAnalete haiM / kintu tattvajJAnIke jhAna meM ajIva ke bhAva ajIva meM bhAsate haiM aura jIva ke bhAva jIva meM bhAsate haiN| AcArya isakA aura bho khulAsA karate haiMpuggalakamma micchaM jogo aviradi aNNANamajIva uvaogo aNNANaM aviradimicchatta jIvo da66 arthAta je mithyAtva yoga aviratI prajJAna e majIva haiM so to pudala karma hai / tathA ajJAna avirati mithyAtva e jIva hai te jIvake upayoga hai| For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA niwww uvaogassa aNAI pariNAmA tiSiNa mohajuttassa nicchatta aNNANaM aviradibhAvo ya NAdanyo 67 arthAta upayoga ke anAditte lekari tIna pariNAma haiM so baha anAdihIte mohayukta hai tAke nimittate mithyAtva ajJAna avirati bhAva e tIna rUpa jAnane / bhAvArtha-AmA ke upayogameM tIna prakArake vikAra pariNAma anAdi karma ke nimittate haiN| aisA nahIM hai jo pahile zuddha hI thA yaha ava navIna huA hai aisA hoya to siddhanake bhA navAna bhayA cAhiye kintu aisA hotA nhiiN| kyoki unake vikArarUpa honekA kAraNa karma rUpa nimitta rahA naahii| ataH sasArI jIvoMko bhI trikAla zuddha mAnanevAloko uparokta samaya prAbhUta ke kathana se apanI bhUla dhAraNAko dUra kara denI caahiye| edesu ya uvaogo tiviho zuddho miraja zo bhAvo / jaM so karedi bhAna uvaoge tassa so kattA 68 arthAt pUrva kahA hai jo pari meM so kartA hai / so ihAM ajJAnarUpa hoya upayoga pariNamyA, jisa rU5 5.: 'sakA kartA phahyA / zuddhadravyAthi- naya kaura zrama: kA hai nAhIM / ihAM upayoga ko kartA jAnanA / ataH upayoga aura AtmA eka hI vastu hai tAtai AtmA hI kartA khiye| jaM kuNadi bhAvamAdA kacA so karodi tassa bhAbasta / kammacaM parikhamade tasi sayaM puggalaM dam 19 arthAt jaise sAdhaka jo maMtra sAdhanevAlA puruSa yo viSa prakArakA dhyAna rUpa bhAvakari bhApahI kari pariNamatA saMtA visadhyAnakA katA hoSa hai tathA samasta jo tisa sAdhakake pApane For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142. ddoor tattvamImAMsA kI yogya vastu tisakA anukUlapaNA kari tisa dhyAna bhAvakU' nimitta mAtra hote saMte tisa sAdhaka vinAhI anya sarpAdikako viSako vyAdhi te svayameva miTijAya hai| tathA strI jana hai te viDaMbanA rUpa hojAya hai bandhanate khula jAya hai ityAdika kArya maMtrake dhyAna kI sAmartha te hojAya hai / taisehI yaha AtmA ajJAnate mithyA darzanAdi bhAvakari pariNamatA saMtA mithyAdarzanAdikA kartA hoya hai| tava tisa mithyAdarzanAvibhAvaka apane karaneke anu kUlapaNe kari nimitta mAtra hote saMte AtmA jo tisa vinAhI pudgala dravya ApahI mohanIyAdi karmabhAvakari pariName hai / : bhAvArtha- AtmA te ajJAnarUpa pariNAmeM haiM kAhaMso mamatva kareM kAsoM rAga kara haiM kA dveSa kareM hai / tini bhAvanikA Apa kartA hoya hai| ataH tisaku nimittamAtra hote pudgala dravya Apa apane bhAvakari karmarUpa hoya pariNameM haiN| inakA paraspari nimittanaimittakabhAva hai / kartA doU apane apane bhAvoMkA hai| isa kathanase yaha siddha huA ki ekake pariNAmoMkA dUsare ke parimana para asara paDatA hai yadi aisI bAta nahIM hai to maMtra ArAkake dvArA sarpAdikakA viSa dUra honA, bhUtAdikakI bAdhA dUrahonA, devAdikako vazameM karanA, tAraNa, mAraNa, uccATana, vazIkaraNa Adi kArya hote dekhe jAte haiM usakA niSedha kisa AdhArase kiyA jAyagA ? isaliye mAnanA paDegA ki ekake pariNAmoMkA asara dUsare ke pariNAmoM para paDatA hai| isI kAraNa dravyakarma ke udayameM jIvake rAgadveSapariNAma hojAte haiM aura jIvake rAgadveSapariNAmoM ke nimittase pudgala paramANu karmarUpa pariNamana kara jAte haiN| yaha pramANasiddha vAta hai ataH isakA Apa Agamake jJAtA hokara bhI niSedha karate haiM yaha vaDe Azcarya kI bAta hai / ajJAnI jI bhI apanA ajJAnabhAvarUpa zubhAzubha bhAvani For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA hI kA kartA ajJAna avasthA meM haiM / para dravbake bhAvakA kartA to yaha bhI kadAcita nahIM hai| : "zuddhabhAva cetana azuddha bhAva cetana, duhUMko karatAra jIva aura nahIM mAniye / karmapiNDako vilAsa varNa gaMdha rasa phAsa, karatAra dohUM ko pudgala prmaaniye| tAta varaNAdi guNa jJAnAvaraNAdikama, nAnAparakAra pudgalarUpa jAniye / mamala vimala pariNAma je je cetana ke, te te saba alakha puruSa yoM vakhAniye // "jJAnabhAva jJAnI kare ajJAnI ajJAna / dravya karma pudgala kare yaha nizce paramAna" isa viSaya meM prAcArya kahate haiM ki "jaM bhAvaM suhamasuhaM karedi AdA ma tassa khalu kacA taM tassa hodi kammaM so tassa hu vedago appA // 106 TIkA-sAtAsAtodayAvasthAbhyAM tIbramaMdasvAdAbhyAM sukhaduHkharUpAbhyAM vA cidAnaMdakasvabhAvaikasyApyAtmano dvidhA bhedaM kurvANaH san yaM bhAvaM zubhAzubhaM vA karotyAtmA svataMtrarUpeNa vyApakatvAtsa tasya bhAvasya khalu sphuTaM kartA bhavati tadeva tasya zubhAzubharUpasya bhAvakarmaNo vedako bhoktA bhavati svataMtrarUpeNa bhoktRtvAt na ca drvykrmnnH| For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 jaina tatva mImAMsA kI kiMca vizeSaH ajJAnI jIvo zuddhanizcayanayenAzaddhopAdAnarUpeNa mithyAtvarAgAdibhAvAnAmeva kA na ca dravyakamaNaH sa cAzuddhanizcayaH / yadyapi dravyakarmaka tvarUpayA sadbha tavyavahArApekSayA nizcayasaMjJA labhate tathApi zuddhanizcayApekSayA vyavahAra eva / he bhagavan ! rAgAdInAmazuddhopAdAnarUpeNa katR tvaM bhaNitaM tadupAdAnaM zuddhAzaddhabhedena kathaM dvidhA bhavatIti / tatkathyate / aupAdhikamupAdAnamazuddhaM taptAyaHpiNDavat, nirupAdhirUpamupAdAnaM zaddhaM pItatyAdi guNAnAM suvarNacat, anaMtajJAnAdi guNAnAM siddhajIvavat uSNatyAdiguNAnAmagnivat / idaM vyAkhyAnamupAdAnakAraNa kAraNavyAkhyAnakAle zuddhAzuddhopAdAnarUpeNa sarvatra smaraNIyamiti bhaavaarthH|| ___ arthAt-isa lokaviSai AtmA hai so anAdi ajJAnate parakA ara zrAtmAkA ekapaNAkA nizcayakari tIna maMda svAda rUpa je pudgalakarmakI doya dazA tinakari yadyapi Apa acalitavijJAnaghanarUpa eka svAdarUpa hai toU svAdakU bhedarUpa karatA saMtA zubha tathA azubha jo ajJAnarUpabhAva tAkUko hai so AtmA tisakAla tisabhAvate tanmaya paNAkari tisa bhAvakA vyApakapaNAkari tisa bhAvakA kartA hoya hai / tathA mo vaha bhAva bhI tisa kAla AtmAke tanmayapaNAkari tisa AtmAke vyApya hoya hai / tAte tAkA karma hoya hai / tathA sohI prAtmA tisakAla tisabhAvateM tanmayapaNAkari tisabhASakA bhAvaka hoya hai tAteM tAkA anubhavakaranevAlA bhoktA hoya hai / ataH so bhAva bhI tisakAla tisa AtmAke tanmayapaNA For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAmA kari tisa aAtmAke bhAvane yogya hoya hai / tAteM anubhavaneyogyahoya hai / aise ajJAnI hai so bhI parabhAvakA kartA nAhIM hai| "kartA pariNAmI dravya karmarUpa pariNAma / kriyAparyAyakI pheranI vastu eka triyanAma / / kartA karma kriyA kare kriyA karma kartAra / nAmabheda vahuvidhi bhayo vastu eka niradhAra // eka karmakartavyatA kare na kartA doy| dudhA dravya sattA su do ekabhAva kima hoy|| rAgAdi adhyavasAnAdibhAvoMkA kartA AtmA hai| tathA ina adhyavasAnAdibhAvoMkA upajAnelA jJAnAvarasAdi bhAThakarma hai so pudgalamaya hai aisA sarvajJa deva kahai hai| "aTThavihaM pi ya kammaM savvaM puggalamayaM jiNA viti / jassa phalaM taM buccadi dakkhaMti vipaccamANassa // TIkA-adhyavasanAdibhAvanirvatakamaSTavidhamapi ca karma samastameva pudgalamayamiti / kila sakalajJajJaptiH tasya tu yadvipAkakASThAmadhirUDhasya phalatvenAbhilapyate / tadanAkulatvalakSaNasaukhyAkhyAtmasvabhAvavilakSaNatvAtkila duHkhaM taMdataHpAti na eva kilAkulatvalakSaNA adhyavasAnAdibhAvAH tato na ta cidanvayavibhramapyAtmasvabhAvAH kintu pudgala svabhAvAH yadyadhyavasAnAdayaH pudgalasvabhAvAstadA kathaM jIgarona mUcitA iti cata, For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 jaMna tattva mImAMsA kI - - arthAt jA kAragate e adhyavasAna Adi samastabhAva te tinikA upajAvanahAro ATha prakAra jJAnAvaraNAdi karma hai / so samasta hI pudgalamaya hai aise sarvajJakA vacana hai / tisa karmakA udaya hadakU pahuMce tAkA phala hai so yaha anAkulasvarUpa jo sukha nAmA AtmA kA svabhAva tAte vilakSaNa hai zrAkulatAmaya hai / tAte duHkha hai tisa duHkhake mAhiM Aya paDe je anAkulatA svarUpa adhyavasAna Adika bhAva te bhI dukha hI hai / tAte te caitanya teM anvaya kA vibhrama upajAve hai toU te zrAtmAke svabhAva nAhI haiM pudgala svabhAva hI hai| sArAMza yaha haiM ki jisaprakAra strI puruSake nimittase ( sahayogase ) putrakI utpatti hotI hai usa putrako koI pitAkA putra kahatA hai to koI mAtAkA putra kahatA hai / usI prakAra dravyakarmake saMyogase AtmAmeM rAgadveSakI utpatti hotI hai usako jIvake bhAva bhI kahA jA sakatA hai aura pudgalakA bhAva bhI kahA jA sakatA hai / kyoMki donoMke saMyogase utpanna huA hai / isaliye donoMkA kahanemeM yaha bhrama ho jAtA hai ki eka dravyakA doya kartA hai / kintu vAstavameM ekadravyakA do kartA kabhI huA na hogA tathA doya dravya kA kartA bhI eka dravya nahIM hotA yaha anAdikAlakI maryAdA hai| "eka pariNAmake na kartA dAba doya, doya pariNAma na eka darava dharata hai / eka karatUti doya darava kavahUM na kara, doya karatUti ekadravya na karata hai / jIva pudgala eka kheta avagAhi doU apana apana rUpa koU na Tarata hai| jaDa pariNAmaniko karatA hai pudgala cidAnanda cetanasvabhAva Acarata hai| For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA isa kathanase yaha vAta spaSTa hojAtI hai ki eka dravya dUsare dravyakA kartA kadAcit bhI nahIM hai ataH eka dravyake dUsare vyakA kArya kAraNa bhAtra mAnanese athavA saMyoga sambandha mAnanese athavA nimitta naimittika sambandha mAnane se eka dravyakA guNadharma dUsare dravyameM sakramaNa ha jAtA hai aisI dhAraNAse saMyogasambandhakA kAryakAraNabhAvakA nimitta naimittika sambandhakA AdhArAdheyamAbakA eka dravyake sAtha dUsare dravyakA sarvathA niSedha karanA Agama viruddha hai kyoMki mithyAtva (darzanamohanIya) karmake sambandhase yaha AtmA anAdikAla hose ajJAnI vanAhuaA hai / tathA sapta tattva nau padArthoMkI jIva ajIvake sambandhase hI vyavasthA hotI hai aura isako samajhanese hI mamyaktyarUpa zraddhAna hotA hai| jo mokSakA kAraNa hai / guNasthAna mArgaNA, zrAdikI vyavasthA bhI jIva pudgala karmake saMyogase hI vanatI hai jo yathArtharUpa hai / athavA mati ata Adi jJAnAMkI saMkhyA karmasaMyoga se hI banIhuI hai / inameM karmakA nimitta na mAnA jAyagA to eka bhI vyavasthA nahIM bnegii| arthA karmasambandhake vinA guNasthAna mArgaNA saptatattva nava padArtha matiatAdijJAna samyaktva mokSa Adi eka bhI kArya nahIM hogaa| jo Agama siddha hai| "bhUdattheNAbhigadA jIvA jIvA va puNNapAva c| AsavasaMvaraNijjaravandhomokhkho ya sammatta // 13 // --samayaprAbhRta arthAt jIvAdi nada tattva haiM te bhUtArthanayakari jANe saMte samyagdarzana hI hai yaha niyama kahyA / jAte ye navatattva jIva-ajIva puNya pApa Asrava saMvara nirjarA vandha mokSa For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 jaina tattva mImAMsA kI hai lakSaNa jinikA ese tIrtha jo vyavahAradharma nAkI pravRttike arthi amRtArthanaya jo vyavahAranaya tAkara kahe hue haiM / tiniviSe eka paNA pragaTa karanahArA jo bhUtArthanaya tAkari ekapaNAkU prAptakari zaddhapaNAkari sthApyA jo AtmA tAMkI AtmakhyAti hai lakSaNa jAkA aisI anubhUtikA prAptapaNA hai / zuddhanayakari nava tatvakU jANe AtmAkI anubhUti hoya hai / isa hetute niyama hai / nahAM vikArya jo bikArI honeyogya ara vikAra karanevAlA vikAraka e doU to puNya haiM / aise hI vikArya vikAraka doU pApa haiM tathA Azravya kahiye Asrava honeyogya ara Asravaka kahiye Asrava karanevAlA e doU Asrava haiN| tathA saMvAya kahiye saMvararUpa hone yogya ara saMvAraka kahiye maMvara karanevAlA e doU saMvara hai / tathA nirjarane yogya ara nirjarA karanevAlA e doU nirjarA haiN| tathA bandha karaneyogya ara bandha karanevAlA e doU bandha haiN| tathA mokSa hone yogya ara mokSa karanevAlA e doGa mokSa haiM jAne ekahIMke ApahIte puNya pApa Asrava saMvara nirjarA vandha mokSakI utpatti vane nAhIM / ataH e doU jIva ara ajIva haiM aise e nada tattva haiM . inikU vAhya dRSTikari dekhiye tava jIvapudgalakI anAdi vandhaparyAya prAptakari eka paNAkari anubhavana karate saMte to e navahI bhRtArtha haiM For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 144 satyArtha haiN| tathA eka jIva dravyahIkA svabhAvakU lekari anubhavana karate saMta amRtArtha hai asatyArtha haiN| jIvake ekAkAra svarUpameM ye nAhIM hai / tAte inikA tacaniviSa bhUtArthanayakari jIva eka rUpa hI prakAzamAna hai / taise hI antara dRSTikari dekhiye tava jJAyakabhAva to jIva hai tathA jIvake vikArakA kAraNa ajIva hai / ataH puNya pApAsava saMvara nirjarA bandha mokSa haiM lakSaNa jAkA aisA kevala ekalA jIvakA vikAra nAhI hai| puNya pApa Asrava saMvara nirjarA vandha mokSa ye sAta kevala ekalA ajIvake vikAra te jIvake vikArakU kAraNa haiM / aise ye nava tattva haiM te jIvadravyakA svabhAvakU choDakari Apa ara para hai kAraNa jAkU esA eka dravyaparyAyapaNAkari anubhavana karate saMte to bhUtArtha haiN| tathA sarva kAlameM nAhIM cigatA eka jIva dravyake svabhAvako lekari anubhavana karate saMte ye abhUtArtha haiM asatyArtha haiN| tAte ini nava tattvani viSe bhUtArthanayakAra dekhiye tava jIva hai to eka rUpa hI prakAzamAna hai / jIvatattva eka paNAkari pragaTa prakAzamAna huA saMtA zuddha nayapaNa kari anubhavana kIjIye hai so yaha anubhavana hai so AtmakhyAti hai AtmA hI kA prakAza hai / ataH For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 150 jina tattva mImAMsA kI AtmakhyAti hai sohI samyagdarzana hai aise yaha samasta kahanA nirdoSa hai, vAdhA rahita haiN| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( paM0 jayacaMdajI kRta bhASA TIkA ) sArAMza yaha hai ki nava tattvarUpa avasthA jIvakI jIva aura ajIba ke milApatre hotI hai ve bhI vyavahAradRSTise bhUtArtha haiM satyArthI hai kyoMki isa nava tattvarUpa avasthA kA jJAna huye dinA Raat prApti nahIM hotI isaliye bhedarUpa avasthAkA jJAna honesehI ina nava tattvameM eka jIva tattvahI prakAzamAna dRSTigocara hotA hai vahI samyagdarzana hai ataH natra tattva rUpa avasthAkA jJAna vyavahAra nayase hI hotA hai isaliye vyavahAra naya bhI bhUtArtha hai satyArtha hai, tIrtharUpa hai / 66 vavahArassa darIsAmu eso varado jinavarehiM / jIvA ede sabve avasAraNAdazro bhAvAH / 46 / -- jIvAjIvAdhikAra TIkA -- sarve evaite'dhyavasAnAdayo bhAvAH jIva iti yadbhagavadbhiH sakalajJaiH prajJaptaM tadabhRtArthasyApi vyavahArasyApi darzanaM / vyavahArI hi vyavahAriNAm mlecchabhASeva mlecchAnAM paramArthapratipAdakatvAdaparamArthopi tIrthapravRtti nimittaM darzayitu nyAyya evaM tamaMtareNa tu zarIrAjjIvasya paramArthato bhedadarzanAt / sasthAvarANAM bhasmana iva niHzaMkamupamardanena hiMsAbhAvAd bhavatyeva vandhasyAbhAva: tathA raktadviSTavimUDho jIvo vadhyamAno mocanIya iti / For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samotA rAgadveSamohe go jIvasya paramArthato bhedadarzanena mokSopAyaparigrahaNAbhAvAt bhavatyeva mokSa syAbhAvaH / atha kena 'dRSTAMtena prapatto vyavahAra iti cet| atha-sarva hI ye adhyavasAnAdikabhAva hai joka hai aise jo bhagavAna sarvajJadeva ne kahA hai so abhUtArtha asatyArtha jo yavahAranaya tAkA darzanakari ye mata hai jAte vyavahAra hai so vyavahArI jIvanikUparamArthakA kahanahArA hai / jaise mleccha kI bhASA hai so mlecchanika vastu svarUpa samajhAye hai / tAtai aparamArthabhUta hai toU dharmatIrtha pravRtti karanekU vyavahAra nayakA varNana nyAyya hai / tAte tisa vyavahArakU kahe vinA paramArtha to jIvakU zarIrase bhinna kahe hai / so yAkA ekAnta kariye to basa sthAvara jIvanikA ghAta niHzaMkapaNe karanA ThaharyA jaise bhasmake mardana karane meM hiMsAkA abhAva hai taise tinake dhAtameM bhI hisA na tthhre| aura hiMsAkA abhAva Thahare tava tinake ghAtate vandhakA bhI abhAva Thahare / tese hI rAgI doSI mohI jIva karmate vandhate tAkU chUDAvanA aise vahyA hai so paramArthate rAgadveSa mohate jIva jIvanikabhinna dikhAvanekari mokSakA upAya karanekA abhAva hoya taba mokSakA bhI abhAva Thahare / vyavahAranaya kahiye taba bandha mokSakA abhAva na Thahare / arthAt paramArthanaya to jIvakU zarIra para rAgadvaSamohate bhinna kahai hai / so yahI kA ekAnta kariye tava zarIra ara rAga dveSa moha pudgalamaya Thahare tava pudgala ke ghAtanate hiMsA nAhI ara rAgadveSa mohate vandha nAhI rese paramArtha te saMsAra mokSa doUM kA abhAva kahe hai, so yaha Thahare so aisA ekAnta svarUpa vastukA svarUpa nAhIM, avastukA zraddhAna jJAna AcaraNa mithyA avasturUpa hI hai / tAte vyavahAra kA upadeza nyAyya prApta hai| aise syAdvAdakari doU nayanikA virodha meTi zraddhAna karanA samyaktva hai / For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 jaina tattva mImAMsA kI ___ uparokta kathanase yaha siddha ho jAtA hai ki vyavahAra nayakA upadeza nyAyaprApta hai ataH jo vyavahAranayako sarvathA abhUtArtha asatyArtha mAnatA hai evaM kevala nizcayanayakohI eka bhUtArthasatyArtha mAnatA hai vaha mithyAdRSTi hai kyoMki nizcayanayase dekhA jAya to jIva aura pudgala bhinna bhinna hI haiM tathA rAgadveSarUpa pariNAma te bhI jIvakA svabhAva bhAva nahIM hai| isa kAraNa unake mata meM basa sthAvara jIvoM kA vadha karanese hisA hotI hai tathA jIvoMkI rakSA karanese ahisA dharmakA pAlana hotA hai yaha bAta sarvathA mithyA ThaharatI hai isI kAraNa nizcayAvalambI mithyAipijIba nIva vadha karane meM pApa nahIM samajhate jasA ki kAnajA svAmI ke nIce likhe vAkyoM se siddha hotA hai| "jIva aura zarIra bhinna bhinna hI haiM aura jar3ako mAranemeM hiMsA nahIM hotii| __ Atmadharma pRSTha 16 aM0 2 varSa 4 "mai yaha jIvakI rakSA karU aisI dayAkI bhAvanAbhI paramArthase jIva hiMsA hI hai| ___ Atma dharma pRSThaH 12 aM0 1 varSa 4 __"ajJAnI yaha mAnate haiM ki bahutase jIva marejArahe hai to usa samaya unheM bacAnA apanA kartavya hai aura unheM bacAne kA zubhabhAva cetanakA kartavya hai isa prakAra mithyAdRSTi jIva apaneko para padArthakA aura vikArakA kartA mAnatA hai" --A0 dha0 pR0 13 aMka 1 varSa 1 "laukika mAnyatA esI hai ki para jIvakI hiMsA na For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA karanA aisA upadeza bhagavAnane diyA hai| parantu yaha mAnyatA bhUla bharI hai koI jIva kisI jIva kI hiMsA nahIM kara sakatA hai| -Atmadharma pRSTha 13 aMka 1 varSa 1 "jo zarIrakI kriyAmeM dharma mAnatA hai so to bilakula vahidRSTi mithyAdRSTi hai| kintu yahA~ to jo puNya meM dharma mAnatA hai so bhI mithyAdRSTI hai| A0dha0pR0 10 aM0 1 varSa 4 "zarIra acchA hogA to dharma hogA aura pAMcoM indriyAM ThIka hogI to dharma meM sahAyaka hogI isa prakAra jo parake AdhInase Atmadharma mAnatA hai vaha mithyAdRSTI hai Adha00 120 a0 8 varSa 1 "koI jIva yaha mAnatA hai ki dAna pUjA tathA yAtrA Adise dharma hotA hai aura zarIrakI kriyAse dharma hotA haiM yaha maMtavya mithyA hai| Atmadharma aMka 5 varSa 3 ____ ina paMktiyo se kAnajI zarIrAzrita kriyAoMse dharma honA nahIM mAnate jaba zarIrAzrita kriyAoMse dharma nahIM hotA to zarorAzrita kriyAoMse adharma bhI nahIM hotA yaha svataH siddha hai| kyoMki audArikAdi zarIra rahita AtmA kucha bhI kriyA nahIM kara sakatI phira zarIrAzrita kriyAoM ke vinA zarIra rahita AtmA kaunasI kriyAoM ko karatA hai jo use dhArmika kriyA mAnI jAya ? isaliye zarIrAzrita kriyAoMse yadi dharma hotA hai to zarIrAzrita kriyAyoMse adharmabhI hAtA hai / yadi zarIrAzrita For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 jana tattva mImAMsA kI kriyAoMse dharma nahIM hotA hai to zarIrAzrita kriyAoM se adharma bhI nahIM hotA aisA mAnanA par3egA zrataH kAnajIke mata meM zarIrAtrita kriyAoM se na vandha hai aura na mokSa hai| unake mata meM zrAtmA sadA mukta hI hai arthAta vandharahita sadA zarIra se bhinna ho hai / jo jainAgama meM zarIrakA AtmA ke sAtha anAdi kA sambandha mAnA hai vaha mithyA hai| " zranAdisambandhe ca" isako mithyA mAnanevAle kAnajI zarIrAzrita kriyAoM se dharma honA nahIM mAnate zrarthAt zarIrakA sambandha to AtmA ke sAtha anAdikAla se hai hI aura jabataka mokSa na hogA tabataka zarIra zrAtmA ke sAtha rahegA hI, isa hAlata meM zarIrAzrita kriyAoM meM dharma na mAnanevAle kAnajI svAmI aura unake bhaktajanoM kA saMsAra avasthA meM dharma sAdhana bhI zarIrAzrita nahIM hogA aura vinA zarIrAzrita dharma sAdhana ke unakA saMsAra se chuTakArA bhI nahIM hogA / jo vivekI puruSa zarIrAzrita kriyAoM ke dvArA hI dharma adharma honA mAnate haiN| vahI puruSa hiMsAdi dharmako choDakara dharmadhyAnameM lagakara saMsArakA aMta kara sakatA hai arthAt mokSa prApti kara sakatA hai / "kAja vinA na kareM jiya udyama lAjavinA ramAhi na jUbhe DIla vinA na sadhe paramAratha sIla vinA satasoM na arU nema vinA na lahrai nihave pada prema binA rasarIti na bUjhe dhyAnavinA na thame manakI gati jJAnavinA zivapaMtha na sUjhe" isameM batalAyA hai ki DIla binA ( zarIra vinA) na sadhe para For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAcA 1 sArtha " "dhyAna vinA na thameM manakI gati" " jJAna binA zivapaMtha na sUjhe, yaha saba zarirAzrita hI kiyA hai isake vinA paramArtha kahiye mAM kI siddhi nahIM hotI / mati zruta jJAna hai vaha bhI zarIrAzrita hA hai / nirAvaraNa jJAna to eka kevalajJAna hI hai vaha ghAtiyA karmoM ke sadbhAva meM pragaTa nahIM hotA ghAtiyA karmo ke sadbhAva meM mati zruta avadhi aura manaparyaya jJAna hI rahatA hai jo jJAnAvaraNa karma -mase pragaTa hotA hai so hI jJAna zivapaMyako sujhAne vAlA hai / kevalajJAna nhiiN| vaha to ziva rUpa hI hai| isaliye usakI yahAM kathA nahIM hai yahAM to zivapathako sujhAne vAle jJAna kI kathA hai vaha jJAna kSAyopazamika jJAna hai so zarIrAzrita hai, ataH jo zarIrAzrita kriyAoM se dharma honA nahIM mAnate haiM unake matavandha mokSako kathA hI bekAra hai ! unakI AtmA to trikAla zuddha hai aura kevalajJAna kari yukta hai isI liye unakI AtmA para karmakalaMka mala nahIM caDhatA / jaisA ki zvetAmbarasUtra kA kahanA hai ( dekho kalpasUtra ke pRSTha 24 para tathA bhagavatI sUtra ke pRSTha 1267 se lekara pRSTha 1272 taka ) usI siddhAntako ( zvetAmbara siddhAntako ) mAnanevAle kAnajI svAmI bhI usIprakAra kI pravRtti karate haiN| arthAt khAvo pIvo mauja uDAvo bhAbhakA koI vicAra mata karo yaha saba zarIrAzrita kriyAyeM haiN| isase AtmAkA koI sambandha nahIM kyoMki AtmA to caitanya svarUpa hai aura khAna pAna kI kriyA sava jaDa rUpa hai ataH jar3akA aura cetanakA mela kahAM ! arthAt donoM bhinna padArtha hai / isI liye jaDa kI kriyA jar3a meM haiM cetana kI kriyA caitanya meM hai| aisA ekAnna rUpase mAnane vAle kAnajIsvAmI ke hRdaya meM abhItaka zvetAmbarI bU ghusI huI hai isI kAraNa zvetArate hI pracAra karate jArahe haiM / samayasArAdi zradhyA For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156 jaina tatva mImAMsA kI tmika graMthoMkA sahArA lekara vyavahAradharmakA lopa ekAntarUpase karane meM kaTivaddha horahe haiM / jo samayasArAdi prayokA Azaya hai. usako chipAkara yA na samajhakara apanI mAnyatA ke anusAra viparIta pratipAdana kara di0 janasamAjake bhole jIvoM ko vyavahAra dharmase vimukha karate jArahai haiN| ve kahate haiM ki "jisa prakAra kuguru kudeva kuzAstra kI zraddhA aura sudevAdikakI zraddhA donoM mithyAtva hai, tathApi kudevAdikake zraddhAnameM tIvra mithyAtva hai aura sudevAdikakI zraddhA meM manda hai| zrA0 dha0 pU086 aM06 varSa 4 " vyavahAra ke Azrayase mokSamArga honA mAnate haiM aise jIva to tIna mithyAdRSTI haiM unameM to samyaktva honekI pAtratA hI nahIM hai" A0 dha0 aM 12 varSa 8 ___ "puNya karate karate dharma hogA isa mAnyatAkA niSedha hai puNyase na dharma hotA hai na AtmAkA hita / isase nizcaya hA puNya dharma nahIM, dharmakA aMga nahIM, dharmakA sahAyaka bhI nahIM / jabataka aMtaraMga meM puNyecchA vidyamAna hai tavataka dharmakI zurUAta bhI nahIM ata: puNyakI ruci dharma meM . vighnakAriNI hai| A0 dha0 pR0 86 aMka 6 varSa 4 / ityAdi inhI vicAroMkI puSTi meM paM0 phUlacandajI zAstrIne "jainatattvamImAMsA" nAmakI eka pustaka likhI hai usI meM inhI vicAroMphI kamarakaza karake puSTi kI hai| For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 157 " bahutase manIpI yaha mAnakara ki isase vyavahArakA lopa ho jAyagA aise kalpita sambandhoMko paramArthabhRta mAnanekI ceSTA karate haiN| parantu yahI unakI sabase vaDI bhUla hai kyoMki isamRlake sudharanese yadi unake vyavahArakA lopa hokara paramArthakI prApti hotI hai to acchA hI hai / aise vyavahArakA lopa bhalA kise iSTa nahIM hogaa| isa saMsArI jIvako svayaM nizcayasvarUpa banane ke liye apane liye apane meM anAdi kAlase cale Arahe isa ajJAna mUlaka isa vyavahArakA hI to lopa karanA hai| use aura karanA hI kyA hai / vAstava meM dekhA jAya to yahI usakA parama puruSArtha hai isaliye vyavahArakA lopa hojAyagA isa bhrAntivaza paramArthase dUra rahakara vyavahAra ko hI paramArtharUpa mAnane kI ceSTA karanA ucita nhiiN| ___ kyA paMDitajI ! vyavahArakA lopa karane se paramArthakI siddhi homakatI hai ? kabhI nahIM yaha bAta samayaprAbhRtakI 46 vI gAthA jo UparameM uddhRta kI gaI hai usase spaSTa siddha hojAtA hai ki vyavahArakA lopa karanese paramArtha bhI naSTa hojAtA hai / aura vaha svacchaMda hokara karmoMkA vandhakara saMsAra meM aneka prakArake dukhoMko bhogatA hai / isaliye vyavahAra tIrthasvarUpa hai| tIrtha usIkA nAma hai jisake dvArA tiriye / java vyavahAra tIrtha svarUpa hai tavaM usake lopameM paramArthakI siddhi kaisI ? kadApi nahI, paramArthakI prApti karane meM jo puruSArtha kiyA jAtA hai vaha vyavahAra hI to hai| For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 jaina tattva mImAMsA kI cothe guNasthAnase lekara bhAtave guNasthAna taka jo dharmadhyAna hotA hai vaha vyavahAra hI svarUpa hI hai kyoMki ina guNasthAnomeM sAvala. mbana dharmadhyAna hI hotA hai nirAlaMbana niiN| ina guNayAnoM meM bhagavAna jineMdra devakI AjJAnusAra deva pUjAdi gRhasthoMke SaTkama, pratikramaNAdi munirAjoke SaTkarma Adi kriyAyeM saba AjJAvicaya dharmadhyAna meM hI garbhita haiN| jo vyavahAra svarUpa hai| tathA apAyavicaya, vipAkavicaya aura saMsthAnavicaya dharmadhyAna hai vaha bhI sAvalambana dharmadhyAna hai| isaliye vyavahAras-rUpa hai aura yaha sava dharmadhyAna mokSakA hetu hai 'pare mokSahetU' aisA sUtrakAra kA kahanA hai / ataH vyavahAra dharma kA bhI lopa hogA tathA dAna pUjA tIrthayAtrA japa tapa Adi sava hI vyavahAra dharmakA loga karanA par3egA jaisA ki kAnajI svAmI dAna pUjA tIrtha yAtrAdikako saMsArakA kAraNa mAnate haiN| kintu yaha saMsArakA kAraNa nahIM yaha dharmadhyAna meM garmita hai isaliye mokSake hetu haiM / ____ paramuttaramantyaM tatsAmIpyAddha mya'mapi paramityupacaryate dvivacanasAmAd gauNamapi gRhyate / pare mokSahetU iti vacanAtpUrve Atarodre saMsArahetU ityukta bhavati / pUjyapAdasvAmIke ina vacanoM se dharmadhyAna mokSake hI hetu hai saMsAra kA hetu AtaM aura raudra dhyAna hai dharmadhyAna nahIM / ataH vyavahAra dharmakA lopa se paramArtha kI siddhi tInakAla meM na huI, aura na hogI na hai| "jyoM nara koU gire girisoM tihi hoI hitU ju gahe dRDha vaahii| For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 156 tyoM budhako vyavahAra bhalo tavalauM javalau ziva prApati nAhI! yadyapi yo paramANa tathApi madhe paramAratha cetana mAhIM jIva avyApaka hai paratoM vivahArasoM to parakI parachAhIM arthAt paramArthakI siddhi to caitanyameM hI hotI hai to bhI javataka ziva prApti na ho taba taka vyavahArakA sAdhana karate rahanA yaha nyAya prApta hai pramANabhUta hai / jaise koI puruSa girasoM girajAya to usasamaya usakA hitU usakA dRDha bhUjAhI hai. usake dvArA vaha kisI patthara yA vRkSa ko pakaDakara giranase vacajAtA hai kSama kuzalasa apana ThikAne pahuMca jAtA hai / usI prakAra budha ( jJAnI ) janA ko tavataka ziva prApti na ho javataka bavahArahI zaraNabhUta hai kyoMki vyavahArahI saMsAra meM paDate huye ko bacAtA hai .. arthAt adharma jo zrAcaraudrAdi azubha dhyAna saMsArake patanakA kAraNa hai unase bacAtA hai / isaliya vyavahArakA lopa karanese paramArthakA siddhi hogI yaha vAta sarvathA Agama viruddha hai / Apane pahile to vyavahAra dharmakA lopa karane ke liye harijanoMko maMdira , praveza karAnekA prayatna kiyA yahAMtaka ki AcArya zAntisAgarajIko harijanamaMdira pravezameM vAdhaka ghoSita kara unako aparAdhI ThaharAyA aura unako kAnUnadvArA daMDita karanekI sarakArase preraNA kIgaI / nathA gaNezaprasAdajI varNIjI se harijana maMdira pravezakA mamarthana karAyA / jisase yahAM taka kI nobata AI ki vIsIko IsarI choDanekeliye taiyAra honA pdd'aa| jaba varNIjI ne apanI For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI wwwwwwwwwwwwwwr................................... galatI svIkArakI taba janatA zAnta huI / java Apako usameM saphalatA na milI taba Apa kAnajIke matake samarthana meM "jainatattvamImAMsA" likhakara vyavahAra dharmakA lopase paramArthakI siddhi siddhakaranekA prayatna kiyA / Apa to cAhate haiM ki "na rahai vAssa aura na vaje vAMsurI" arthAt na rahai vyavahAradharma aura na ra hai kisI prakArakA rokaToka para abhI aisA honA bahuta dUra hai / abhI to paMcamakAlakA DhAI hajAra varSa hI vItA hai| isaliye jaba taka zuddhopayogakI dazAko yaha jIva prApta na karasake tavataka zuddhopayogakI prAptikA upAya karate rahanA yahI jinendra bhagavAnakA Adeza hai / ataH isakA lopa kaise kiyA jA . sakatA hai ? AcArya to yahAMtaka kahate haiM ki jo dharmadhyAna sAvala. mbana hai vaha bhI dezavatI zrAvakoMke mukhyatayA nahIM hotaa| dekho bhaavsNgrh| "kahiyANIdidvivAe paDucca guNaThANa jANi jhANANI / tamhA sa desavirayo mukkhaM dhamma Na jhAeI // 383 ___ yaha dharmadhyAna mukhyapane dezavirata AvakoMka kyoM nahI hotA isakA kAraNa yaha hai ki gRhasthoMke sahA kAla vAhyAbhyantara parigraha parimitarUpase rahate haiN| tathA AraMbha mA aneka prakArake bahutase hote haiM isaliye vaha zuddha AtmA kA dhyAna kabhI nahIM kara sakatA hai| 'kiM ca so gihavato vahiraMgaMtaragaMthaparimio nnicc| bahuAraMbhapautto kaha jhAyai zuddhamappANaM " 384 isaliye gRhasthoMkA dharmadhyAna devapUjAdi SaTkarmo kA karanA For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA "jinecyA pAtradAnAdistatra kAlocito vidhiH / bhadradhyAnaM smRtaM taddhi gRhadharmAzrayAt budhaiH " arthAt jinendra devakI pUjA karanA pAtradAna denA tathA samayAnusAra pUjA yA dAnakI vidhi karanA bhadradhyAna kahalAtA hai| aisA dhyAna yathocita gRhasthadharma meM hI hotA hai isIliye vidvAna loga ise dharmadhyAna kahate haiN| kyoMki bhadradhyAna bhI dharmadhyAnameM garbhita hai / yadi aisA na mAnA jAyagA to caudhe pAMcaveM guNasthAna cartijovoM ke dharmadhyAnakA abhAva mAnanA paDegA / kintu unake dharmadhyAnakA sadbhAva prAcAryoM ne batalAyA hai / dekho sarvArtha siddhi "tadaviratadezaviratapramattApramattasaMyatAnAM bhavati / / ___ yaha dharmadhyAna cauthe guNasthAnase lekara sAtave guNasthAna taka hotA hai / yaha dharmadhyAna jo cauthe pAMcave guNasthAnameM hotA hai vaha paMca parameSThIke Azrayase hI hotA hai| arthAt dAna pUjA svAdhyAya Adi SaT karma karate samaya jo gRhasthoMke ekAtra pariNAma hote haiM usIko bhadradhyAna bhI kahate haiM / ataH bhadrabhyAna bhI dharmadhyAna hI hai / bhadradhyAna koI dharmadhyAnase alaga bastu nahIM hai / kyoMki isa bhadradhyAnameM dAnapUjAdi dvArA sarvajJa AjJAkA prakAzana hotA hai aura sarvajJAjJAkA prakAzana karanA hI zrAjJAvicaya dharmadhyAna AcAryoMne batalAyA hai / dekho sarvArthasiddhi "sarvajJAzAprakAzanArthatvAdAjJAvicaya ityucyate " isaliye yaha svata: siddha hai ki devapUjA tIrthayAtrA dAna svAdhyAyAdi saba hI karma gRhasthoMke athavA muniyoMke AjJAvicaya dharmadhyAnameM hI garbhita hai| kyoMki isameM jinendradevakI AjJAkA pratipAlana hI hotA hai / evaM jinendradevakI AjJAkA prakAzana bhI hotA hai| isaliye yaha For Private And Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir OMna tattva mImAMsA kI AjJAvicaya dharmadhyAnake atirikta anya koI bhadradhyAna nahIM hai| apAyavicaya vipAkavicaya aura saMsthAna vicaya dharmadhyAna bhI mavikalpa hai mAlambana sahita hai vyavahAra varUpa hai kyoMki na dhyAnoM meM bhI apane tathA parAye jIvoMke dukha dara va.rane ke upA-- yAMkA vicAra hotA hai koMke viSAkase jIvoMkI kyA kyA abagthA hotI hai usakA cintavana kiyA jAtA hai tathA karmodayase yaha jIva kahAM kahAM utpanna hokara kaise kaise dukha bhogatA hai / ityAdika vikalpoMke Azraya vicArakI dhArA pravAhita hotI hai / isaliye yaha sarva dharmadhyAna vyavahAra svarUpa hai / ina dhyAnoMse azubha kA~kI guNazreNI nirjarA bhI hotI hai| * tathA apAvicaya dharmadhyAnaka dvArA tIrthakara prakRtikA vandha kara mokSamArgakA prakAza bhI kiyA jAtA hai / ina dharmadhyAnoMmeM uttama kSamAdi daza dharmokA solaha kAraNa bhAvanAoMkA evaM dvAdaza anuprekSAkA bhI cintavana manana, kiyA jAtA hai / vaha mava vyavahAra svarUpa hI hai / paramArtha svarUpa nahIM hai lobhI inake Azrayase Atma svarUpakI prApti avazya hotI hai / isa vyavahArake kiye vinA paramArtha svarUpakI prApti nahIM ho sakatI / zrApa jo vyavahArakA lopa kara paramArthakI siddhi karanA cAhate haiM vaha kauna sA paramArtha hai jo vyavahAra dhamakA lopa karanese prApta hotA hai / jainAgama to isa vAtako svIkAra nahIM krtaa| jainAgamakA to yaha RhanA hai ki paramArthasvarUpakA lakSa banAkara usakI prApti ke liye udyama karate raho java paramArthasvarUpako prApti hojAvegI tava udyamakarane kA vyavahAra svataH chUTa. jAvegA / jabataka paramAtmapadakI prApti nahIM hotI tabataka puruSArtha rUpI vyavahAra karanA hI par3atA hai| . isI vAtako spaSTa karate huye AcArya dRSTAMta dvArA samajhAte For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 4 samokSA "yathA aMdhake kaMdha pari caDhe paMgu nara koya | yA haga vAke caraNa hoya pathika mila doya || jahAM jJAna kriyA mile tahAM mokSamaga soya || vaha jAne padako marama vaha padameM thira hoya / .. dekho samayasArakA sarva vizuddhi dvAra jaise phalakA kAraNa puSpa hai kintu phala lagane ke vAda puSpa svata: vinamra hojAtA hai usI prakAra paramArthapadakI prAptike Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 163 liye vyavahAra bhI nimittakAraNa hai jaba paramArtha padakI siddhi ho jAtI hai taba vyavahAra svataH chUTa jAtA hai / isake pahile nahIM ataH vyavahArakA lopa kara jo paramArthakI siddhi cAhate haiM vaha mahA paMDita honepara bhI " paDha paDhake paMDita bhaye jJAna bhayA apAra vastu svarUpa samajhe nahIM saba kaTI kA zrRMgAra " isa kahA ke anusAra vaha jainAgama ke marmajJa nahIM haiM / samayasAra meM vyavahArako choDakara kevala nizcayako hI paramArthabhUta mAnanebAloMko bhI midhyAdRSTi batalAyA hai / evaM nizcayako choDakara kevala vyavahAra hIM meM magna haiM unako bhI mithyAdRSTi vatalAyA hai / yathAyogya apane padasthake anusAra vyavahArakA sAdhana karatA rahai paramArthakA lakSa rakkhe usIko "syAdavAdakA jAnanebAlA samyagdRSTi hai " aisA kahA haiM / "samujhe na jJAna kahai karma kiyese mokSa, aise jIva vikala mithyAtakI gahala meM jJAna AtmA For Private And Personal Use Only avandha sadAvara svachaMdate ha cahalamA yathAyogya kama kare mamatA na ghare raheM sAvadhAna jJAna dhyAnakI Tahala meM / teI bhavasAgara ke Upara hai tara jIva jinhako nivAsa
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 jaina tattva mImAMsA kI syAdavAdake mahalameM" ___-punyapApaekatvakaraNa adhikAra vyavahArakA lopa mokSa prAptike pahile nahIM hotA kyoMki vinA saMyama dhAraNa kiye to mokSa kI prApti nahIM hotI tathA saMyama hai so vyavahAra hai vaha do prakArakA hai eka sAgAra dUsarA . anagAra / sAgAra saMyama samanya hai aura nirAgAra parigraha rahita saMyama hai / sohI kunda kunda svAmIne cAritra prAbhRta meM pragaTa kiyA hai| "duvihaM saMjamacaraNaM sAyAraM taha have nirAdhAraM / sAyAraM saggaMthaM pariggaharahiyaM khalu nirAyAraM 20 gAthA sAgArasaMyamakA darjA yA svarUpa "dasavayasAmAiya posaha sacittarAyabharoya / vaMbhAMrapariggaha aNumaNa udiDa desavirado ya" 21 isako kundakundasvAmI ne zrAvaka dharma bolakara ghoSita kiyA hai jo vyavahAra svarUpa hai| "evaM sAvayadhamma saMjamacaraNaM udesiyaM sayalaM muddha saMjama caraNaM jaidhamma nikkalaM vocche" 26 isake Age anagAra dharmakA nirUpaNa kiyA hai vaha bhI vyavahAra svarUpa hI hai| "paMciMdiyasaMvaraNaM paMcavayA paMcaviMsakiriyAsu / paMca samidi ttayaguttI saMjamacaraNaM nirAyA" 27 arthAt pAMcoM indriyoMko vaza meM karaNA pAMca mahAvratoko dhAraNa karanA pacIsa kriyAoMkA pAlana karanA, pAMca samiti tIna guptikA pAlana karanA yaha anagAra (muniyoMkA) cAritra hai| For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA yaha vyavahAra cAritra muniliMga mokSamArgako dikhAtA hai pragaTa karatA hai| "daMsei mokkhamaggaM sammattaM saMyama sudhamma ca / NiggathaM gANamayaM jiNamagge daMsaNaM bhaNiya" 54 vodhanAbhRte samyaktva utpanna honemeM jo daza prakArakA nimitta kAraNa batalAyA hai usameM nigranthaniMgakA avalokana bhI eka kAraNa hai daza prakArake byabahAra samyaktva prAptikA kAraNa nimna prakAra guNabhadrAcArya AtmAnuzAsanameM batalAte haiM ki__"AjJAmArgasamudbhavamupadezAtsUtravIjasaMkSepAt vistArArthAbhyAM bhavamavaparamAvAdigADhe ca" TIkA-evaM jinasarvajJa vItarAgavacanameva pramANaM kriyate tadA AbAsamyaktvaM kathyate 1 nigraMthalakSaNo mokSamArgona vastrAdiveSTitaH pumAn kadAcidapi modaM prApsyati evaMvidho manobhiprAyo nigraMthalakSaNamokSamArge rucirmArgasa. myaktvaM dvitIyamucyate 2 tripaSTilakSaNamahApurANasamAkarma nena vodhisamAdhipradAnakara Nena yadutpannaM zraddhAnaM tadupadezanAmakaM samyagdarzanaM bhaeyate 3 munInAmAcArasUtraM mUlAcArazAstraM zrutvA yadutpadyate tatsUtrasamyaktvaM kathyate / / 4 / / upalabdhivazAd durami niveza vidhvaMsAra nirupamopazamAbhyantarakAraNAd vijJAtadurvyAkhyeya jIvAdipadArthavIjabhUtazAstrAyadutpadyate tadvIjasamyakaraNaM For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 : jaina tattva mImAMsA kI / 5 / tavArthasUtrAdi siddhAntanirUpadArthAn saMkSepeNa prarUpyate pitajIvAdidravyAnuyogadvAre jJAtvA ruci cakAra yaH sa saMkSepasamyaktvaH pumAnucyate 6 dvAdazAMgazravaNena yajjAyate tadvistArasamyaktva pratipAdyate 7. aMgavAzrutaktAt kutazcidarthAdaGgavAzrataM vinAvi yatprabhavati tatsamyaktvamarthasamyaktvaM nigadyate aMgAnyaGgavAdyAni ca zAstrApyadhItya yadutpadyate samyakta tadavagADhamucyate 6 yatkevalajJAnenArthAnavalokya saddaTarbhavati tasya paramAvagADhasamyaktvaM kathyate 10 | I uparokta saba sAdhana samyaktva prApta karane ke nimittakAraNa haiM aura vyavahAra svarUpa haiM / isaliye vyavahArakA lopa karanA yA mokSamArgakA lopa karanA eka hI bAta hai| kyoMki samyagdarzanake prApta kiye binA mokSamArga banatA nahIM aura uparokta kAraNoM ke vinA samyaktva prApta hotA nahIM / isaliye vyavahArakA lopa karanA yA mokSamArgakA lopa karanA donoMmeM koI aMtara nahIM hai roja hama pUjA karate haiM usameM deva zAstra gurukI bhakti karane se samyagdarzana samyagjJAna samyaka cAritrakI prApti hokara saMsArakA nAza hotA hai aura mokSakI prApti hoto hai aisA batalAyA hai / jine bhaktirjine bhaktirjine bhaktiH sadA'stu me / samyaktvameva saMsAravAraNaM mokSakArAM zrute bhaktiH zrute bhaktiH zrute bhaktiH sadA'stu me / sajjJAnameva saMsAravAraNaM mokSakAraNaM // For Private And Personal Use Only C
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 167 gurau bhaktigurau bhaktibhaktiH sadA'stu me / cAritrameva saMsAravAraNaM mokSakAra | kyA yaha kathana asatya haiM ? kadApi nahIM / samaMtabhadrAcArya jaise tArkika AcAryane bhI jinendrakI bhaktiko sarvaduHkhoM ko nAza karanevAlI arthAt mokSa sukha ko prApta karAnevAlI batalAI hai / "devAdhidevacaraNe paricaraNaM sarvaduHkhanirharaNaM / kAmaduhi kAmadA hini paricinuvAdAhatI nityaM // ratnakaraMDe || kundakundasvAmIne bhI pUjA aura dAnako gRhasthoMkA mukhya dharma batalAyA hai| aura munirAjoMkA dhyAna aura adhyayana karanA mukhya dharma batalAyA hai jisase moha aura kSobha pariNAmoM kA nAza ho kara AtmadharmakI prApti hotI hai| dANaM pUjA mukkhaM sAvayavammeNa sAvayA teNa vikhA / jhaNajhaNaM mukkhaM jadhamme taM viNA tahA so vi // 11 // jilapUjAmukhidANaM kareha jo deha sattiruveNa / sammATThI sAdhaya thammI so hoi mokkhamaggarabo || 12|| rayaNasAre arthAta apanI zakti ke anusAra jo zrAvaka dAna aura pUjA karatA hai vaha mokSamArga meM gamana karatA hai yaha kundakunda svAmIke vacana hai jo adhyAtma rasake rasika pUrNajJAtA the unake samaya sArAdi granthoMko par3hakara Apa jaise vidvAna bhI vyavahAra dharmako lopa karane meM paramArthakI siddhikA svapna dekha rahe haiM yaha baDe Azcarya kI bAta hai / For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 jaina tattva mImAMsA kI naM dhamma kerisaM havadi taM tahAziSyane pachA-usa dharmakA svarUpa kyA hai| isake uttarameM AcArya kahate haiM"pUjAdisuvayasahiyaM puNNaM hi jiNehi sAsaNe bhaNiyaM / mohakkhohavihINo pariNAmo appaNI dhammo // 81 TIkA-pUjAdiSu vratasahitaM pUjA AdiH eSAM karmaNAM tAni pUjAdIni teSu pUjAdiSu vratasahitaM zrAvaka vratasahitaM puNyaM svargasaukhyadAyakaM karma jinaistIrthakaraparamadevaraparakevalIbhizca hi sphuTaM zAsane Ahatamate upAsakAdhyayananAmanyaGga bhaNitaM kartRtayA pratipAditaM / idaM karma karaNIminyAdiSTaM / yadIdaM sarvajJa vItarAga pUjAlakSaNaM tIrthakaranAmagotravandhakAraNaM viziSTaM nirnidAna puNyaM pAramparyeNa mokSakAraNaM gRhasthAnAM zrImadbhirbhaNitaM tarhi sAkSA. nmokSahetubhUto dharmaH ka ityAha-mohaH putrakalamitradhanAdiSu mamedamiti bhAvaH, kSobhaH parISahopasarganipAte cittasya calanaM, tAbhyAM bihIne rahitaH mohakSobhavihIna evaM guNaviziSTa AtmanaH zuddhabuddha kasvabhAvasya sa pariNAmo gRhasthAnAM na bhavati paMcasUnAsahitatvAt ! khaMDanI peSaNI cullI udakuMbhaH pramArjanI / paMcaranA gRhasthasya tena mokSa na gacchati // yadi mokSaM na gacchati tadA jinasamyaktvapUrvakaM dAnapUjAdilakSaNaM, viziSTaguNamupAyan gRhasthaH svarga gacchati paraMparayA jinaliMgena mokSamapi prApnoti / ... samyaktvakI prAptikA kAraNabhUtahonese dAna pUjAdi vyavahAra dharma ko paraMparA mokSakA kAraNa batalAyA hai / isaliye upAdeya bhI For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA karana..... .. .... wwwwww.xxxxmarmarammarwr-raman .vom. hai / isako sarvathA heya samajhakara jo choDa veThate haiM ve saMsArame ghora duHkhAko bhogatehuye paribhramaNa karate haiM aisA AcAryoMkA kahanA hai| "khaya kuTTha mUla sUlo lUya bhayaMdara jalodara khisiro| sIdurAha vAhirAI pUjAdANaMtarAya kammaphalaM" 37 "garai tiriyAi duraI darida viyalaMgahANidukkhANi / deva guru suttha baMdaNa suyabheya majhAi dANaviSaNaphalaM 37 rayaNasAre arthAt dAna pUjA svAdhyAya bandanA Adi vyavahAradharmako heya vatalAkara umakA niSedha karanA vina karanA uparokta duHkhoMkA kAraNa he esA kundakunda svAmIkA kahanA hai / ve bodhaprAbhUtameM kahate haiMmo devo jo atthaM dhamma kAmaM sudei NANaM ca / so dei jasma atthi da attho dhammo ya paccajjA 24 -bodhaprAbhRte ___TIkA--- sa devo yo 'rtha dhana nidhi ratnAdikaM dadAti dharma cAritralakSaNaM dayAlakSaNaM vastusvarUpamAtmopalabdhilakSaNamuttamakSamAdidazabhedaM su dadAti / muSTu atizayena dadAti / kAma ardhamaMDalika maNDalika mahAmaNDalika valadeva vAsudeva cakravartIndradharaNendrabhogaM tIrthakarabhogaM ca yo dadAti ma devaH suSThu dadAti jJAnaM ca kaMvalaM jyotiH dadAti / sa dadAti yasya puruSasya yadvastu vartate 'asatkathaM dAtu samarthaH yasyArtho vartate so'rtha dadAti yasya dharmo vartate sa dharma dadAti / yasya pravajyA dIkSA vartate sa kevalajJAnahetubhUtAM pravrajyAM dadAti yasya sarvasukhaM vartate sa sarvasaukhyaM dadAti / aisA hI anya prAcAryoM kA kahanA hai / For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 jaina tattva mImAMsA kI "ekApi samartheyaM jinabhakti gati nivArayitu / puNyAni pUrayitu dAtuM muktizriyaM kRtinaH" (kSatracUDAmaNI) evamarthaM jJAtvA ye jina pUjana snapana stavana nava jIrNa caitya caityAlayoddhAraNa yAtrA pratiSThAdika mahApuNyaM karma karmavidhvaMsaka tIrthakara nAmakarma dAyakaM viziSTa nidAnarahitaM prabhAvanAGga gRhasthA maMto'pi niSedhaMti te pApAtmAno mithyAdRSTayo narakAdi duHkha cirakAlamanubhavanti, anantasaMsArigo bhavantIti bhAvArthaH / isa kathanase spaSTa ho jAtA hai ki vyavahArakA gopa nahIM kiyA jAsakatA jo vyavahArakA lopa kara paramArthakI siddhi cAhatA hai| baha mithyAdRSTi hai ananta samArI hai| ___ AcAryAMne vyaliGgako bhAvaligakA kAraNa batalAyA hai dravyaliMga vyavahAra svarUpa hai usake vinA bhAvaliMga hotA nahIM yaha jainAgamakA aTala siddhAMta hai isaliye vyavahArake binA nizcaya hotA nhiiN| "dravyaliga samAsthAya bhAvaliMgI bhvedytiH| vinA tena na bandhaH syAnnAnAvatadharo'pi sn| dravyaliMgamidaM jJayaM bhAvaliMgasya kAraNaM / tadadhyAtmakRtaspaSTaM netrAviSayaM yataH / / isI prakAra kundakunda svAmIkA bhI yahI kahanA hai| dekho bhAvaprAbhata gAthA / payaDahi jinavaraliMgaM abhitara bhaavdosprisuddho| For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA bhAvamaleNa ya jIvo vAhirasaMgammi mayaliyai / 70 // TIkA--he jIva he Atman pragaTaya jinavaraliMgaM pUrva jinavara liMgaM tvaM dhara nagnI bhava / pazcAt kathaMbhUto bhava Abhyantara bhAvena jinasamyaktvapariNAmena kRtvA doSaparizuddho doSarahito bhava idamatra tAtpaya-dravyaliMgaM vinA bhAvaliGgI sannapi mokSo na labhata ityarthaH zivakumAro bhAvaliMgI bhUtvApi svarga gato na tu mokSaM, jambUsvAmibhare dravyAlagI atikapTena saMjAtastasmizca sati bhAvA lagena mokSaM prApa / bhAvamalenAparizuddhapariNAmena jinasamyasvarahitatayA, bAhyasaMge sati mailiyaha malino bhavati samyaktvaM vinA nirgathA'pi sagrayo bhavatIti bhAvArthaH / syAdbhAvena mokSo dravyaliMgApekSatvAt / syAdrvyaliMge mokSo bhAvaliMgApekSatvAt, sthAdubhayaM kramApitAmayatvAta, syAdavAcyaM yugapadvakta mazakyatvAt syAdbhAvaliMgaM cAvaktavyaM ca syAd dravyaligaM cAvaktavya ca syAdumaya cAvaktavyaM ceti saptabhaMgI yojanIyA / dRSTAntaM- payovrato na dadhyatti na payoci dadhivataH / agorasavato nobhe tasmAttatvaM trayAtmakaM " ataH kundakundasvAmI kahate haiM ki bhAvali ke binA kevala dravyaliMgase kodhisamAdhikI siddhi nahIM hotI / aura dravyaliMgake vinA bhAvaliGga hotA nahIM / isaliye dravyaliGga sahita bhAvaliGga aura bhAvaliGga sahita dravyAlaGga hI mokSa prAptimeM sAdhanabhUta hai| "bhAveNa hoi naggo micchattAIyaM dosa caiUNaM / For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172 jaina tattva mImAMsA kI pacchA dacceNa muNI payaDadi liMgaM jiNANAe" 73 __TIkA-bhAvena paramadharmAnurAgalakSaNajinasamyaktvena bhavati kIDazo bhavati ? nagnaH vastrAdiparigraharahitaH ki kRtvA pUrva mithyAtvAdIMzca doSAMstyaktvA mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogalakSaNAsravadvArANi tyaktvA / pazcAt bhAvaliGgadharaNAdanantaraM munidigambaraH pragaTayati sphuTIkaroti / kiM tat ? liMgaM jinamudrAM kayA ? jiNANAe jinasyAjJayA jinasamyaktvena samyaktvazraddhAnarUpeNeti vIjAMkuranyAyenobhayaM saMlagnaM jJAtavyaM / bhAvaliMgena dravyaliGga dravyaligena bhAvaliMgaM bhavatItyubhayameva pramANIkartavyaM ekAntamatena tena sarva naSTa bhavatIti veditavyaM / alaM durAgraheNeti / __ arthAta dravyaliMgake vinA bhAvaliGga hotA nahIM aura bhAvaliMga ke vinA bhI kevala dravyaliMga se paramArthakI siddhi nahIM hotI isa se yaha spaSTa siddha hojAtA hai ki vyavahAra ko choDakara nizcayase paramArtha siddha nahIM hotA isaliye nizcaya yA paramArtha siddha karaneke liye vyavahArako zaraNa lenI par3atI hai / kyoM ka isa ke vinA paramArtha siddha nahIM ho sakatA yaha niyama hai / isaliye vyavahArako bhI paramArthakI siddhikeliye karate rahanA paramAvazyaka 'pApAraMbhaNivittIpuraNAraMbhe pauttikaraNaM pi / gANaM dhammajhANaM jiNabhaNiyaM saca jIvANaM " 17 rayaNasAre / kundakundasvAmI kahate haiM ki pApAraMbhakI to nivRtti kara ke For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 173 puNyAraMbhakI pravRtti karanI cAhiye yaha samyagjJAnakA kArya hai isase dharmadhyAnakI siddhi hotI hai aura dharmadhyAna prApta karane meM pradhAna kAraNa hai| "dhammajmANabbhAsaM kareha tibiheNa jAva suddhepaNa paramappajhANa ceto teNeva khaveha kammANi" 36 rayaNasAra arthAt jabataka zukladhyAna kI prApti na ho tavataka dharmadhyAna kA abhyAsa karate rahanA cAhiye / jo aAjJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya, aura saMsthAnavicaya bhedarUpa hai| ___ vaha chaThe guNasthAna taka to sabikalpa Alambana sahita hai kyoMki yahAM taka paramAda avasthA hai ataH pramatta avasthA meM nirvikalpa dhyAna vanatA nahIM isa vAtako Upara batAyA gayA hai / zreNI prArohaNake pahile vyavahArakA hI Alambana hai / vaha chUTa nahIM sktaa| ataH AcArya kahate haiM ki jo nizcaya vyavahAra ratnatraya jAna nhiiN| so tapa karaI apAra mRpA rUpa jinavara kahyo / "Nicchaya vavahArasarUvaM jo rayaNattayaM Na jANai so| jaMkIrai taM micchArUvaM sabvaM jiNudidai, 125 rayaNasAre arthAt nizcaya aura vyavahAra ratnatrayako jo nahIM jAnatA hai vaha mithyASTri hai aura usakA tapazcaraNAdi sarva vrata niyama mithyA - hai aisA jinendradeva ne kahA hai arthAt vyavahAra ratnatraya ke vinA nizcaya ratnatraya kI prApti nahIM hotI aisA jAne vinA vyavahArako ' choDakara kevala nizcayakI ( paramArtha svarUpakI) siddhi karanA jo cAhatA hai vaha athavA paramArthake lakSa vinA kevala vyavahArako hI For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI paramArtha svarUpa samajhakara vyavahAra meM hI tallIna rahatA hai vaha bhI bahirAtmA hai isaliye ekako choDakara eka kI siddhi nahIM hotI yaha aTala niyama hai / ataH apane padastha ke anusAra paramArthakI siddhikeliye vyavahArakA sAdhana karate rahanA cAhiye / yadi aisA na mAnA jAyagA aura vyavahArako heya hI mamajhA jAyagA to phira vyavahAradharmako paraMparA mokSakA kAraNa vatAkara usako karane kA upadeza AcAryoMne kisaliye diyA hai ! isaliye yahI mAnanA ucita hai ki ___ yathAyogya kriyA kare mamatA na ghara rahe sAvadhAna jJAnadhyAnakI TahalameM / teI bhavasAgarake Upara kai tira jIva jinako nivAsa syAdavAdake mahala meM / zrAvakoMke karane yogya trepana kriyAzrIkA varNana sarvajJa devane hI to kiyA hai ! vaha vyavahAra svarUpa nI to aura kyA hai ? "guNavayatabasamapaDimAdANaM jalagAlagaM aNathamiNaM dasaNaNANacarica kiriyA tevaNAvayA bhaNiyA 153 phira isake karanekA niSedha kaisA? athavA isake na karane se paramArthakI siddhi kaisI ! jisa prakAra zrAvakoM ke pAlana karane yogya trepana kriyAyoMkA nirUpaNa kiyA hai usIprakAra munirAjoM ke liye bhI aThAIsa mUlaguNa Adi pAlana karane kA Adeza kiyA hai jo vyavahAra svarUpa hai jo chaThe mAtave guNasthAna naka akhaMDita svarUpa hai| phira anataavasthA meM usake karanekA niSedha kaimA ? kyA rogakA nidAna kara rogakA nizcaya kara lenese aura isa davAse yaha roga naSTa hogA aisA jAna lene mAtrase roga naSTa hotA hai ? nahIM, roga naSTa karane ke liye davAkA prayoga karanA paDegA isI prakAra jina jina kAraNoMse saMsAra paribhramaNakA roga isa jIvako huA For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ' www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA Zuo hai jisase yaha jIva isa prakArakA duHkha sahana kara rahA hai aura isa dukhako dUra karane kA yaha upAya hai| una upAyoMko jAna nemAtra se saMsAra paribhramaNakA roga naSTa nahIM ho sktaa| roga naSTa karane ke liye roga naSTa karanevAle upAyoMko karanA par3agA tava hI vaha roga naSTa ho sakatA hai anyathA nahIM arthAt " kAyavAGmanaH karma yogaH" "sa AzravaH' isakedvArA to yaha jIva karmoM ko AkarSita karatA hai aura mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyogA bandhahetavaH" isake dvArA yaha jIva apane pradezoM ke sAtha karmoMkA bandhakara duHkhI hotA hai arthAt cAroM gatiyoM ke duHkhoM ko bhogatA huA bhramaNa karatA hai isa rogako miTAne ke liye suguru kahate haiM ki prathama to jo karma AnekA kAraNa hai ( apathya hai ) usako haTAvo arthAt zrAvakA nirodhakara saMvarakaro "AnavanirodhaH saMvaraH" isake bAda bandhe huye kamako naSTa karane ke liye taparUpI cAritrako dhAraNa karo | aisA karanese tumhArA saMsAra paribhramaNakA roga miTa jAyagA / to aisA jAnalene mAtra se kyA saMsAra paribhramaNa karanekA hamArA roga naSTa hojAyagA ? kadApi nahIM isa rogako naSTa karane ke liye cAritra dhAraNa karanA hI par3egA isI bAtako spaSTa karate huye kundakunda svAmIne gyaNasAra meM ghoSita kiyA hai ki --wa gANI khaveDa kammaM gAjavaleodi suvolaye araNAsI / vijjo bhejjamahaM jANe idi kiM ssade vAhI || 72 // arthAt jJAnI puruSa apane jJAnavalase karmoMko naSTa kara detA hai aisA jo kahatA hai so ajJAnI hai midhyAdRSTi hai kyoMki vinA cAritra ke dhAraNa kiye vinA kevala jJAna valase kabhI karma naSTa nahIM ho sakatA hai| jaisA ki roga aura auSadhike jAnalene mAtrase roga naSTa nahIM hotaa| roga naSTa kara dene ke liye auSadhikA sevana For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI karanA par3egA aura apathyakA sevana chor3anA par3egA usI prakAra saMmAra paribhramaNakA roga dUra karane ke liye cAritra dhAraNa karanA paDegA aura roga honekA kAraNa mithyAtva aviratAdi kupathya ko haTAnA paDegA tava hI saMsAra paribhramaNa kA roga isa jIvakA naSTa hosakatA hai anya prakArane nahIM phira vyavahArakA lopa karanese paramArtha kI siddhi kaisI ? vyavahArakA lopa karanevAlA to dono lokase bhraSTa hI hogA usake paramArthakI siddhi tIna kAla meM kamI nahI hogii| paramArthakI siddhi to vyavahArake Azrayase hI hogI yaha aTala siddhAnta hai imIliye AcAryoMne gRhasthAzramameM dAnadhUjAdi SaTa karma karane kA upadeza diyA hai aura munirAjoMkA ghaTa AvazyakAdi pAlana karane kA upadeza diyA hai isakA lopa karanevAloMke paramArthako siddha hogA yA aparamArthakI middhi hogI isake liye hama kyA kahai isa ke liye to prAcArya svayaM ghoSita karate haiM ki "madisudiNANavaleNa hu svacchaMdaM bollai jinnuttmidi| jo so hoi kudiTThI Na hoi jiNamaggalaggaravo // 3 // rayaNasAre arthAt jo manuSya mati zruta jJAnake ghamaMDameM Akara zrojinendra devake dvArA pratipAdita tattvoMko apane manakalpita yadvA tadvA pratipAdana karatA hai athavA Agamake satyArthako chipAkara mithyA kahatA hai vaha mithyAdRSTi hai| vaha jinadharmakA pAlana karatA huA bhI jainadharmase sarvathA parAGa mukha hai jainadharmase bahibhUta mithyA:STi hai / aisA samajhanA cAhiye aisA kundakundasvAmIkA kahanA hai| AcArya kahate haiM ki mokSarUpI tam (vRkSa) ke samyaktvarUpI jaDa hai ( mUla hai ) vaha nizcaya aura vyavahAra svarUpa hai / For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA "sammattarayaNasAraM mokkhamUlamidi bhaNiyaM / taM jANijjaicchiyavavahArarUpa dobheda" ||4|| rayaNasAre arthAta mokSarruke nizcaya aura vyavahAra donoM prakArake samyaktva mUla kAMgre jar3a haiM ina donU jaDoM meM se eka vyavahAra asar kATa dene se kyA moharUpI taka panapa sakatA hai ? kabhI nahIM / mokSarukI eka jaDa kATane vAlA dUsarA jaDako bhI naSTa karadetA hai / arthAt nizcaya samyaktvako prApti kA kAraNabhUta deva zAstra guru haiM kyoMki zraddhA bhakti ruci vizvAsa ke faar for area ho nahIM sakatA isaliye deva zAstra gurukI zraddhArUpI vyavahAra samyaktvakA jo lopa karatA hai vaha nizcaya samyaktvako bhI nahI prApta kara sktaa| kyoMki kAraraNake vinA kArya kI siddhi kaisI ? isaliye jo vyakti vyavahArakA lopa kara paramArthakI siddhi cAhatA hai vaha apane jJAnakI prakharatA meM jinAgabhake arthako anyathA pratipAdana kara "Apa DUvaMto pADIyoM le DUvo jajamAna" vAlI kahAvata caritArtha kara dikhAtA hai / samyakadRSTi yA samyaktvake sanmukha vahI jIva hai jo AgamAnukUla vastusvarUpakA pratipAdana karatA hai| jo jinAgama ko kevalI ke vacana mAnakara unapara vizvAsa karatA hai| For Private And Personal Use Only 177 " puvvaM jiNehi bhariNayaM jahaThiyaM gaNaharehi vitthariyaM / puvvairiyakkamajaM taM bolaI jo hu sadiTThI " // 2 // rayaNasAre arthAt jinAgamakI racanA kevalI bhagavAnake vacanAnusAra gaNadhara devane kI aura usake bAda dvAdazAMgake anusAra pUrvAcAryoM ne anuyogoMkI racanA kI isa anukramase calI AI zAstroMkI
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 jaina tattva mImAMsA kI racanA usako jinarAjakA kahA huA hai aisA mAnakara jo zraddhAna karatA hai aura usI ke anusAra vastumba rUpayA pratipAdana karatA hai vahIM samyagdRSTi hai| vyavahAra dharmakI puSTi karate huye kundakunda svAmI kahate haiM ki dAna aura pUjA karanevAlA Ava triloka pUjya honA mokSasukha kI prApti kara letA hai / dekho rayaNasAra "pUyAphaleNa tilloe surapujjo havei suddhamaNo / hANaphalega tiloe sArasuhaM sujade miyadaM" ||14|| "dipaNAi supattadANaM visemato hoi nogsggmhii| zivyANasuhaM kamaso siddiSTuM jinavaMridehiM / 16 / / "khettabisesakAle baviya suvIyaM phalaM jahA viulaM / hoi tahA taM jANai pattavisesesu dAga phalaM" // 17 // "iha NiyasuvittavIyaM jo babai jiNuttamatta khettesu / so tihuvaNarajjaphalaM bhujadi kallANa,paMcaphalaM" / 18 // kundakundasvAmI kahate hai ki isa vyavahAradhara sAdhana jo nahIM karane haiM vaha pataMgakI taraha lobhakaSAyarUpI agnimeM jalakara bhasma ho jAte haiM : vaha bahira AtmA hai| "dANu Na dhammu kA cAguNa bhogu Na vahirappajo payaMgo mo lohakamAyaggimuhe paDiu mariu Na saMdeho" // 12 // rayaNasAre dAnaM na dharmaH na tyAgI na bhogo na bahirAtmA yaH pataGgaH sa lobhakaSAyAgnimukhe patitaH mRtaH na mandehaH / / For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 176 aba kahiye zAstrI jI ! vyavahArakA lopa karanese paramArthako middhi hogI, ki vyavahArakA sAdhana karanese paramArthakI siddhi hogI ? isattiye vyavahAra dharmA lopa karanA mahAna anartha kA mUla hai| paramArthakI niddhi to hogI hI nahI pratyuta aparamArthakI hI siddhi hogI arthAt mithyAtva ho puSTa hogA isameM saMdeha nahIM hai ____ AcArya kahate haiM ki ta ke vinA (anazanAdi tapake vinA) jJAna, aura jJAnake vinA tapa donhI akRtArtha hai kAryakArI nahI haiM isaliye jJAna mahita tapazcaraNa ko jo AcaraNa karatA hai vahI bhavyAtmA nirvANa padako prApta kara sakatA hai| dekho mokSaprAbhRta-- -- "tavarahiyaM jaM gANaM gANavijuttA tavo vi akyttho| tamhA NANa taveNa saMjutto lahai NivyANaM" // 56 // ___ isase spaSTa siddha hai ki paramArthakI siddhi, vinA vyavahAra 'sAdhanake nahIM ho sakatI hai jo loga samayasArAdi adhyAtma graMthoM ko paDhakara vyavahArako heya batAkara vyavahArase parAGa mukha hote haiM vaha bahirAtmA haiM / kyoMki kundakundasvAmIkA dhyeya vyavahArako heya batAkara vyavahAra ko chuDAnekA nahIM haiM / yadi unakA dhyeya vyavahAra ko chuDAnekA hotA to ve vyavahArakI puSTi isataraha kyoM karate ki vinA vyavahAra ke paramArthakI siddhi nahI hotI isaliye mAnanA paDegA ki kundakunda svAmIkA dhyeya vyavahArakA lopa karanekA nahIM thA / yadi yahAMpara koI yaha tarka kare ki unakA yadi vyavahArako chuDAnakA dhyeya nahIM thA to unhoMne vyavahArako heya athavA 'satyArtha kyoM vatalAyA ? isakA samAdhAna yaha hai ki AtmopalabdhI jo paramArthabhUta hai vaha to AtmAmeM hI hogI For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 jaina tattva mImAMsA kI kyoMki usa kA upAdAna kAraNa AtmA hI hai vAhya dravya nahIM vAhya dravya to vAhya hI hai vaha kevala nimitta kAraNa | ataH nimitta kAraNAM koI upAdAna kAraNa na mAna baiThe isaliye vAhya nimitta kAraNoM ko AtmasvarUpa se bhinna manAne keliye vyavahArako heya batalAyA hai, na ki vyavahAra ke sAdhana binA bhI Atmopalabdhi hojAtI hai isaliye vyavahArako heya batalAyA hai| Atmopalabdhi vinA vyavahArake hotI nahIM, yaha niyama hai| isa. kAraNa AcAryoMne kAraNakA kArya meM upacAra kara vyavahArakA upAdeya bhI batalAyA hai| deva zAstra guru yadyapi zrAtmAse bhinna haiM parasvarUpa haiM tathApi unake nimittase paraNAmoM meM vizuddhi kara paramArtha kI siddhi hojAtI hai isa kAraNa deva zAstraguru para honepara bhI upAdeya haiM paramArtham rUpa mokSamArga unhI devazAstra guruke dvArA upadiSTa hai ataH unake batAye huye mokSamArga meM calaneseM hI isa jIva kI paramArtharUpa siddhi hotA hai aura usa mokSamArga meM calanA yahI to vyavahAra hai| usa mokSamArga meM gamana kiye vinA kyA kisI jIvane mokSasvarUpa paramArtha kI siddhi kI hai ? kadApi nahIM phira usa mokSamArga meM gamana karane rUpa vyavahAra kA lopa karanese paramArthakI siddhi kA Apa jo svapna dekhate haiM vaha svapramAtra hai mithyA hai| kyoMki svapnameM dekho huI vastu AMkha khulane para ( nidrA dUra hone para ) adRzya ho jAtA hai usakA astitva kucha bhI dikhAI nahIM detaa| usI prakAra vyavahAra ke lopa meM paramArthakI siddhikA zrApakA svapna niHsAra hai| Apa kI moharUpI nidrA dUra ho jAne para Apako bhI vyavahArake le pa meM paramArthakA siddhikA astitva dikhAI nahIM par3egA "pratyeka dravyakI apanI pratyeka samayakI paryAya apane pariNamana svabhAvake kAraNa honese krama niyamita For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 181 hI hotI hai / nimitta svayaM vyavahAra hai isaliye usake dvArA vaha Age pIche kI jA sake aisA nahIM hai| upAdAnako goNakara upacarita hetu vaza usameM Age pIche honakA upacAra kathana karanA anya bAta haiM " aisA jo ApakA kahanA hai yaha bhI jainAgamake sarvathA viruddha hai| kyoMki dharma dravya adharma dravya AkAzadravya aura kAladravya inameM vaibhAvakI zakti nahIM hai / inameM svAbhAvikI zakti hI hai isaliye ye cAra dravya paranimisase vibhAvarUpa pariNamana nahIM karate kyoMki unameM vibhAvarUpa pariNamana karane kI vaibhAvikI zakti hI nahIM hai jo panimitta milanepara vaha vibhAvarUpa pariNamana karajAya / unameM to "upAdAnako gauNakara upacarita vaza unameM Age pIche honekA upacAra karanA anya bAta hai" yaha saMbhava hI nahIM, jo upacarita caza upAdAnako gauNakara kucha kahA jAya / kyoMki unakI paryAya unameM apane svabhAvarUpa hI hotI haiM, unameM Age pIchekA koI mavAla hI nahIM hai / kintu itanI vAta jarUra hai ki unakA pariNamana apane svabhAvameM honepara bhI krama niyamita hI ho so bhI niyama nahIM hai kyoMki unameM bhI SaTguNa hAni vRddhi rUpa pariNamana hara samayameM hotA hI rahatA hai aura vaha sarvathA kamavaddha hI hotA hai aisA nahIM kahA jA sakatA kyoMki SaTaguNa hAnI vRddhi akramavaddha bhI hojAtI hai / jaise ki pahile samayameM saMkhyAtaguNI vRddhi huI to dUsare samaya meM eka aMza adhika vRddhi hI hogI yA hAni nahIM hogI sA niyama nahI haiN| dUsare samayameM asaMkhyAta se anantaguNI hAni vRddhi bhI ho sakatI hai athavA saMkhyAta asaMkhyAtta anantabhAga hAni vRddhi bhI ho sakatI haiN| isaliye ina dharma dravya adharmadravya For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . ... ... .. ................................... ...... 182 jaina ratva mImAM kI AkAzadravya aura kAladravyameM svabhAvapariNamana bhI sarvazrA krama niyamita ho hotA hai aisA mAnanA anucita hai| . isa prakAra siddhoM meM bhI svAbhAvika pariNamana kramavaddha akramavaddha rUpase hI hotA hai| unameM bhI kramavaddhakA niyama nahIM hai| aura kAladravyakA nimitta savameM hai hI / saMsArI jIva dravyA aura pudgala dravyakA pariNamana svabhAva honepara bhI inameM vaibhAbakI zakti ke kAraNa vibhAvarUpa hI ina kA pariNamana hotA rahatA hai isa kAraNa inako jaisA nimitta kAraNa milajAtA hai / vaisA vaha pariNamana kara jAtA hai isameM kramabaddhakA savAla hI utpanna nahI hotA / kyoMki ye donU dravya svataMtra honepara bhI vaibhAvakI zakti ke kAraNa ye parataMtra bhI haiN| baddha avasthAma svataMtra nahIM haiM parataMtra hI haiM unako svataMtra zaktikI apekSAse kaha sakate haiM kintu vyaktikI apekSA to parataMtra hI haiM / jo parataMtra hai vaha kramabaddha apane svabhAvarUpameM pariNamana nahI kara sktaa| jaise jelI jela meM rahanevAlA manuSya parataMtra hai vaha apane icchA. nusAra koI bhI kArya nahIM kara sakatA hai unako to jailara kI AjJAnusAra hI kArya karanA par3atA hai isI prakAra saMsArI jIva cAragati rUpI jela meM par3A huA hai| usako to karmarUpI jelara ke udayAnusAra hI kArya karanA (pariNamana karanA) paDegA / vaha svataMtra kucha bhI nahIM kara sakatA / isIliye prAcAryona usa jela ke tor3anekA upAya batalAyA hai / yadi una upAyoMse saMsAra rUpI jela toDakara yaha jIva nikalanA cAhe to nikala sakatA hai| ___ yadi vaha saMsAra rUpI jelame paDA huA jIva una upAyoMko kAmameM nahA lAkara kramaniyamita paryAyaka vizvAsameM baiThA rahe to kyA vaha saMsAra rUpI jailase pAra ho sakatA hai ? kabhI nahIM / yadi aisA nahIM mAnA jAyagA to saba zAstra aura jinendrake vacana For Private And Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 183 marva mithyA siddha ho jAyage / kyoMki krama niyamita paryAyakA jaba nambara AvegA tava svayameva yaha jIva mokSameM pahuMca jAvegA usake liye prayatna karanekI / puruSArtha karanekI ) jarUrata hI nahIM rahanI / parantu aisA ho nahIM sakatA isaliye aisA mAnane vAloMko zrAcAryoM ne mithyAdRSTi vatalAyA hai / dekho smysaar| .. "vandha bar3hAve aMdha va te AlasI ajJAna / muni heta karanI kare te nara udyama bAna" jo manuSya kramabaddha paryAyakI mAtA para vizvAsa kara mukti prApta karaneke liye udyana ( puruSArtha) nahIM karatA hai vaha Alama hai ajJAnI hai / mukti pAnake liye jA udyama karatA hai vaha puruSArthI samyagdRSTi hai / ataH kramabaddha . pAya / mAnyatA satya samajha kaH nira udyamI nahIM honA caahiye| . sasArI jIvoM kI kramAddha paryAya nahA hAtI isakA eka nahIM aneka udAharaNa pratyakSa dekhane meM Ate hai / usakA na mAnanA yahI to ajJAnatA hai / maina maMdira jAnekA vicAra kiyA aura jAneke liye prastuta bho hogayA tathA kramabaddha calanA bhI AraMbha kara diyA para vAca hI meM aisA karma kA udaya AyA ki kimIne chAtImeM churA bhoMka diyA athavA laDakhaDA mAra giragayA jisase vehoza hogayA / mujhe behozIko hAlatameM aspatAla legaye / yadi kahAjAya ki usa samaya aimAhI honA thA mA huA isIkA nAmahI to kamabaddha paryAya hai| kintu aimA mAnanA hI to niyativAda pAkhaMDa hai| dekho gomaTTamAra karmakAMDa "jatta jadA jaNa jahA jassa ya NiyameNa hodi tatta tadA teNa tahA tassa have idi vAdo NiyadivAdo hu" 882 ___ arthAta jo jisakAla jisakari jaise jisake niyama kari hai so tisakAla tAhikari taise tisa ho ke hoya hai aimA niyamakari For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI hI mavako mAnanA so niyativAda pAkhaMDa hai| isaliye saMsArI jIvoMkI krama baddha paryAya mAnanA hI mithyAtva hai / kyoMki saMsArI jIvoMkA paMca prakAra parAvartana akramavaddha hI pUrNa hotA hai / .mabaddha nahIM hotaa| aisA niyama nahIM haiM ki jo kSetra parivartana karegA baha AkAzake pradezoM meM kramavaddha janmamaraNa karegA kintu kabhI kahIM kabhI kahIM janmamaraNa karatA hai / isIprakAra anya para lenoM meM samajha lenA caahiye| yadi Apa kahaiM ki hama to dravyameM svabhAvase honevAle pariNamana svabhAva dvArA honevAlo dravya kI pratyeka samayakI paryAyako niyamita rUpase mAnate haiN| yaha ApakA bala hai kyoMki pratyeka dravya pariNamanazIla hai vaha apane pariNamana svabhAvase pratyeka samaya meM pariNamana to karegA hI isameM vivAda hI kisako hai / kyoMki dravyakA lakSaNa-sata kiyA hai| "sat dravyalakSaNaM 26 aura sattakA lakSaNa "utpAdavyayadhovyAyukta sat / 3. aisA kiyA hai| isaliye pratyeka dravyameM pratyeka samaya utpAda vyaya aura dhauvyapanA anivArya hai isameM kisIko vivAda nahIM hai / vivAda hai niyamita kramabaddha paryAyakI palaTana meM / saMsArI jIvoMkI jo vibhAvarUpa paryAya hai vaha karmAdhIna honese kramavaddha nahIM hotI isako kramavaddha mAnanA hI ajJAnatA hai ya pakSapAta hai / kAnajIke matakA poSaNa hai| isaviSayameM adhika likhanekI jarUrata nahIM kyoMki isa viSayameM aneka vidvAnoMkA spaSTIkaraNa ho cukA hai| ___ isa uparokta kathanase nimittakI prabalatA bhI siddha ho jAtI hai / tathA kramavaddha paryAya kA bhI nAza hojAtA hai / tathA vAhya sAmadhI eka sI milane para bhI savakA samAna kokA kSayopazama nahI hotA yaha tIna vAteM siddha ho jAtI hai| kAraNa yaha hai ki For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 185 yadi kramavaddha paryAya mAnalI jAya to paMca parArvatana saMmArakA prabhAva hote derI na lage kyoMki vaha kramavaddha udayameM prAkara paMcaparArvatana saMsArako khatama karadegI kintu saMsArI jIvoM kI kramavaddha paryAya nahIM hotI isIkAraNa jIvakA paMcaparAvartana saMsAra kramavaddha pUrNa nahIM hopAtA eka eka parAvartana pUrA karanemeM anaMtAnaMta kAla laga jAnA hai isakA kAraNa yahI hai ki kramavaddha parivartana nahIM hotA anaMtakAla pItane ra kramabaddhakA dUsarA nambara AtA hai| yaha bAta parAvartanoMkA svarUpa mamajhane se dhyAna meM A jAtI hai| ataH isapara adhika likhanekI zrAvazyakatA nahIM smjhte| vidvAnoMke liye izArA hI kAphI hai| yogyatA madA tadrUpa hI rahegI AtmAmeM sadA jAnane dekhane ko yogyatA hai to vaha sadA jAnata dekhatA hI rahe / kama yA jyAdA athavA viparIta jaimA nimitta milatA hai vinA nimittake yogyatA kAma nahIM detii| jaise bhAva indriya doya prakAra hai eka labdhi rUpa aura dUsarI upayogarUpa / tahAM jJAnAvaraNa karmake kSayopazamarUpase AtmAmeM zakti hotI hai so to landhi kahiye so to pAMca indriya aura chaThA manadvAre jAnanekI zakti eka kAla tiSThe haiM / tathA tiniko vyaktirUpa upayogakA pravRtti so jJeyasU upayukta hoya hai taba eka kAla eka hI sUhoya hai aisA ho yopazama jJAnako yogyatA hai| aisA svAmI kArtikeyAnuprekSAmeM kahA hai / "ekke kAle egaM NANaM jIvassa hodi uvjucN| NANA NANANi puNo laddhisahAveNa burcati" 260 jaba SaTaguNahAni vRddhi ke kathanase hI yaha spaSTa siddha hai ki svAbhAvika pariNamanameM bhI kramavaddha pariNamana asiddha hai| tava vaibhAvika parimaNana kramavaddha ho yaha vAta kaise bana sakatI hai kyoMki For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 jaina tattva momAmA kI vaha pariNamana nimittaniyata hai jaisA jIva aura pudala dravyako nimitta milatA hai vaha usI rUpa pariNamana kara jAtA hai / isaliye azubha nimittoM ko haTAnA aura zubha nimittoM ko milAnA aisA AcAryoMkA upadeza hai / yadi mava dravyoMkA parizamana kramaniyamita hI hotA to azubhanimittoMse vacanekA aura zubhanimittoM ko milAnekA jo jainAgamakA Adeza hai vaha nirarthaka ThaharegA ! kyoMki kramaniyamita paryAya meM jimasamaya jIvako mokSa honA hai usasamaya svataH jIvakI mokSarUpa paryAya hojAyagI / usake liye prayatna karane kI arthAt vAdyAbhyantara parigrahake tyAga karane tathA munivrata dhAraNa karanekI zIta uNAdi pariSaha mahanekI aura dhyAnAdhyayana karanekI jarUrata hI kyA hai ! jaba kramaniyataparyAya kA samaya zrAvegA naba vinA prayatnake ho nirvANa padakI prApti no ho hI jAyagI ataH zrAcAryoMne jo mokSa ke liye puruSArtha karanekA upadeza diyA hai vaha saba nirarthaka hI samajhanA cAhiye / unhoMne vyartha meM hI apanA samaya graMtha racanA karane meM khoyA aura anya jIvoMko bhI vyartha meM mokSa prApti ke liye udAma karanemeM lagAyA / kyoMki akramavaddhaparyAya to hogI hI nahIM unakA lo niyana bandhA huaA samaya hai jo kramaniyatimeM jisa jIvako narka jAnA hai vaha cAhe jitanA tapazcaraNa kare athavA pariSahoMko sahana kare usase usako svarga mokSakI prApti nahIM hogI usako to narka hI jAnA par3egA / tathA jima jIvako svarga jAnekA kramaniyata hai vaha cAhe jitanA pApAcAra kare usako to svarga hI milegA / kyoM paMDitajo yahI bAta hai na ? kyoMki Apake siddhAnta se kramavaddha meM to akramabaddha kucha hohI nahIM sakatA isaliye khAo pIyo mauja uDAo vyarthameM kaSTa sahana karanA to mUrkhatA hI hai ataH kAnajosvamIkA avatAra bhalA hI huA jo anAdikI yaha For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA bhUla thI ki puruSArtha karanese sukha milatA hai aba yaha bhUla dUra haagii| loga samajha gaye ki jisa samaya jA honA hai usa samaya vahI hogA usako haTAne ke liye prayatna karanekI jarUrata nhiiN| isaviSayameM ApakA yaha kahanA hai ki pratyeka upAdAna apanI apanI svataMtra yogyatA sampanna hotA hai aura usake anusAra pratyeka kAryakI utpatti hotI hai| tathA isase yaha bhI siddha huA ki pratyeka samayakA upAdAna pRthaka pRthaka hai isaliye unasa kramazaH jo jo paryAyeM utpanna hotI hai ve apane apane kAla meM niyata haiM ve apane apane samaya meM hI hotI hai| Age pIche nahI hoto" isake udAharaNa svarUpa pramANa Apa yaha dete haiM ki "jaba bhagavAna RSabhadeva isa dharaNI tala para virAjamAna the, tabhI unhoMne marIci ke sambandha meM yaha bhaviSyavANI kara dI thI ki vaha AgAmI tIrthakara hogA aura vaha huA bhii| dUsarA udAharaNa dvArakA-dAha kA ve upasthita karate haiM / yaha bhagavAna neminAtha ko kevalajJAna utpanna hone ke bAda kI ghaTanA unhoMne kevalajJAna se jAna kara eka prazna ke uttara meM kahA thA ki Ajase vAraha varSake anta meM madirA aura dvIpAyaNa munike yogase dvArakA dAha hogA aura vaha kArya bhI unakA bhaviSya vANI anusAra huA / isa bhaviSyavANI ko viphala karanekeliye yAdavoM ne koI prayatna uThA nahIM rakhA thaa| parantu unakI bhavidhyavANI saphala hokara hA rahI / tImarA udAharaNa ve zrIkRSNa kI mRtyukA upasthita karate haiM / zrI kRSNakI mRtyu bhagavAna neminAtha ne jaradakumArake vANake yogase ktalAI thI / jaradakumArane use bahuta TAlanA cAhA / isa kAraNa vaha apanA gharavAra choDakara jaMgala jaMgala bhaTakatA phira! parantu aMtameM jo honA thA vaha hokara For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI hI rahA ! kahIM bhagavAna kI bhaviSya vANI viphala ho sakatI hai ! ___ cauthA udAharaNa ve aMtima zuta kevalI bhadrabAhu svAmI kA upasthita karate haiM / java bhadrabAhu bAlaka the tava ve apane dUsare sAthiyoM ke sAtha jisa samaya goliyoMse khela rahe the usI samaya viziSTa nimittajJAnI eka AcArya vahAM se nikle| unhoMne dekhA ki vAlaka bhadravAhune apane vuddhikauzalase ekake Upara eka isI prakAra caudaha goliyA caDhAkara apane sAthI sava bAlakoM ko Azcarya cakita kara diyA hai yaha dekhakara AcArya ne apane nimittajJAnase jAnakara yaha bhaviSyavANA kI ki yaha vAlaka gyAraha aMga aura caudaha pUrvakA pAThI aMtima zruta kevalI hogA aura unakI vaha bhaviSyavANI saphala huI / purANoMmeM cakravartI bharata aura candragupta samrATa ke svapna aMkita haiM vahAM unakA phala likhA huA hai| tIrthakarake garbha meM Ane ke pUrva unakI mAtAko jo solaha svapna dikhalAI par3ate haiM ve bhI garbhameM Ane vAle vAlakake bhavidhyake sUcaka mAne gaye haiN| isake sivAya purANoM meM agaNita prANIyoMke bhaviSya bRtAnta saMkalita haiM jisameM batalAyA gayA hai ki kauMna kava kyA paryAya dhAraNa kara kahA~ kahAM utpanna hogA yaha saba kyA hai ? unakA kahanA hai ki yadi pratyeka vyaktikA jAvana kramaH sunizcita nahIM ho to nimitta zAstra jyotiSazAstra yA anya viza dajJAnake adhArase yaha sava kaise jAnA sakatA hai ? ataH bhavi. dhyasambandhI ghaTanAoMke hone ke pahile hI ve jAnalA jAto haiM aisA zAstroMmeM ullekha hai / aura vartamAnameM bhI aise vaijJAnika upakaraNa yA anya sAdhana upalabdha haiM jinake AdhAra se aMzataH yA pUrItarahase bhaviSyasambandhI kucha ghaTanAoMkA jJAna kiyA jAsakatA hai / aura kiyA jAtA hai| isase spaSTa vidita hotA hai ki jisa dravya For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 16 kA pariNamana jisarUpameM jina hetuoMsa java honA nizcita hai vaha usA kramase hotA hai usameM anya koI parivartana nahIM karasakatA" isa kathana kI puSTi karate huye prakcanasArakI gAthA 66 kI TIkA amRta caMdrasUrIkI uddhRta kA hai usakA bhAvArtha Apane jo diyA hai vaha nimna prakAra hai| __"jisaprakAra vivakSita lambAI ko liye hue laTakatI * huI motIkI mAlAmeM apane sthAnameM camakate huye sabhI motiyoMmeM Age Ageke sthAnoMmeM Age Ageke motiyoMke pragaTa honese ataeva pUrva pUrva mAtiyoM ke astaMgata hote jAnese tathA sabhI mAtiyoM meM anusyUtika sUcaka eka DAreke avasthita hone se utpAda vyaya ghAvya rUpa tralakSaNya prasiddhiko prApta hotA hai / usIprakAra svIkRta nanyavRttisa navartamAna dravyameM apane apane kAlameM prakAzamAna hone vAlI sabhI paryAyoMmeM Age Ageke kAloMmeM Age zrAgekI paryAyoMke utpanna honese ataeva pUrva pUrva paryAyoMkA vyaya honese tathA ina sabhI paryAyoMmeM anusyUtikA liye huye eka prakArake avasthita honesa utpAda vyaya aura dhrauvyarUpa lakSaNya prasiddhiko prApta hotA hai / "pRSTha 146, 150, 163 jaina tattva mImAMsA / __ Apake isa uparokta kathanasa saba jAvAMkA yA anya padArNa kI kramavaddhaparyAya hI hotA haiM aisA siddha nahIM hotA / kyoMki sarva dravya pariNamana zIla hai isaliye unameM pariNamana to pratisamaya hotA hI rahatA hai vaha pariNamana cA hai. krama ddha ho cAhaM yaha pariNamana akramabaddha ho usa pariNamanakA pratibimba bhagavAnake jJAnameM yA divyajJAnIyoMke jJAnameM paDatA hI hai isa liye ve yaha kahadete haiM ki amuka padArthakA am mamagaI ainA pariNamana hogA yaha unake jJAnakI svacchatA hai isakAraNa sarvapadArthoMkA trikAlikapariNamana unake jJAnama jhalaka jAtA hai isa For Private And Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kA hisAbase ve bhaviSyavANI kara dete haiM ki amukapadArthakA amuka samaya aisA pariNamana honevAlA hai isase yaha vAta siddha nahIM hotI ki vaha pariNamana kramavaddha hI huA yA akramabaddha h| huA kyoMki aisA khulAsA kahIM para nahIM milatA ki sarvapadArthIkA pariNamana kramavaddha hI hotA haiM akramavaddha nahI hotA / jaisA Apa anumAna lagAta hai ki bhagavAnake jJAnameM bhaviSyako bAta jhalaka jAtI hai isaliye ve saba pariNamana niyatarUpase mava dravyoM meM vidyamAna haiM yadi sava dravyoMmeM unakA pariNamana niyata. rUpase vidyamAna nahIM hotA to ve bhaviSyavANAmeM aisA nahIM kara sakate ki amuka padArthakA amuka samayameM amuka rUpase pariNamana honavAlA hai aisA anumAna lagAnA siddhAnta zAstrIyoMke liye hAsyotpAdaka hai : kyoMki siddhAntakA vAtako siddhAntazAstrA viparIta pratipAdana kare yaha vidvAnoMke samakSa hAsyotpAdaka hI hai jJAnakA svabhAva darpaNavat hai so hI amRtacandrasUrIne puruSArtha siddhayu pAya anya ke prathama maMgalAcaraNameM kahA hai "tajjayati paraMjyotiH samaM samastairanantaparyAyaH / darpaNatala iva sakalAH pratiphalaMti padArthamAlikA ytr| arthAt vaha paraMjyoti jJAyaka bhAvasvarUpa caitanyamaya jayavaMta hoU jisame vizvaka sampUrNaanantAnanta padArtha apanI apanI sampUrNa anantAnanta paryAyoMke sAtha yugapata darpaNakI taraha pratibimbata hote rahate haiM / sArAza yaha hai ki jisa prakAra darpaNameM padArtha jhalakate rahate haiM usI prakAra kevala jJAnameM bhI padArtha jhalakA karate haiM yaha usa jJAnakA svabhAva hai / jisa prakAra darpaNake samakSa sampUrNa padArtha darpaNameM yathAyoga kramavaddha yA akramavaddha For Private And Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA jaise hote haiM taise jhalaka jAte hai padArthoko jhalakAnA unakA svabhAva hai uma svabhAvameM yaha bAta nahIM hai ki kramavaddha padArthoMko hI prati vimbita kare / akramavaddha padArthAko apane prativimbita na kare / unameM no sabhI taraha ke padArtha jisa rUpameM kramabaddha yA akrama baddha niSTha ho usI rUpameM jhalaka jAte haiN| usI prakAra sampUrNa anantAnanta padArthoM kI anantAnanta kramavaddha yA akrama vaddha paryAyeM kevalajJArameM jhalaka jAtI hai aimA to nahIM hai ki kevalajJAnameM padArthokI akramavaddha paryAya nahIM jhalakatI kramavaddha paryAya hI jhalakatI haiN| unameM to mava hI tarahako sampUrNa padArthAkI trikAlika paryAra eka mAtha yugapata jhalakatI rahatI hai isa kAraNa keglI bhagavAna bhaviSyavANI kara dete haiM ki amuka padArthakA amuka mamayameM ima rUpameM pariNamana hone vAlA hai isapara yaha mAna lenA ki vaha pariNamana kramavaddha hI huA hai akramabaddha nahIM huA hai yaha mAnyatA sarvathA Agama viruddha hai kyoMki yadi sarva padArthAkA pariNamana kramavaddha hI hotA he to vipAka nirjarAkA evaM karmokA utkarSaNa apakapaNa saMkramaNAdikakA kathana midhyA ThaharatA hai / valI bhagavAna kahata ha ki jo kAlapAyakara kramavaddha karmokI nirjarA hotI hai usase to maMsAra hI vaDhatA hai AtmA kA kucha bhI hita nahIM hotaa| kintu jo tapake dvArA avipAka nirjarA karatA hai arthAt akramabaddha nirjarA karatA hai vahI jIva zivapadako pAtA hai isa viSayameM paMDita daulatarAmajI chahaDhAlA meM kahate haiM ki - nija kAla pAya vidhi bharanA-tAsoM nija kAja na saranA tapakari jo karma khipAve, so hI zivasukha darasAve / / For Private And Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI kyA yaha kathana mithyA hai ? yadi nahIM no phira kramabaddha kI bAta satya kaisI ? isa kathanase spaSTa middha hojAtA hai ki bhagavAna ne apane jJAnameM padArthAkA pariNamana kramavaddha evaM akramavaddha donU rUpameM dekhA hai| zrarthAt siddha jIvoMkA pariNamana para nirapekSa honese kathaMcit kramabaddha bhI hai| kintu saMsArI jAvoM kA pariNamana para sApekSa honesa akramabaddha hI hotA hai isI kAraNa bhagavAnane tapAdikake dvArA karmAko khipA kara sadA sukhA rahanekA jovoMko upadeza diyA hai / yadi saMsArI jIvoMkI bhI kramavaddha paryAya mAna lI jAya to phira uparokta bhagavAnakI vANI mithyA hI siddha hogA aura kA~kI jadIrNA, karmoMkA saMkramaNa utkarSaNa apakarSaNa Adi bhI mithyA hI siddha hogA eka nikAcita bheda hI sahI mAnA jAyagA / vaha jisa rUpameM vadhA hai vaha usI rUpameM udayameM zrAkara phala detA hai / usameM kamI vezI nahIM hotii| kintu isaka sivAya dUsarI taraha se bandha kiye huye kaukI avipAka nirjarA bhI kI jA sakatI hai aura usameM utkapaNa aura apakarSaNa bhA hA makate hai| jaise zreNika mahArAjane mAtave narkakI zrAyukA bandha karake kSAyika mamyaktva ke prabhAvase pahile narkako jaghanya Ayu corosI hajAra varSakI kara ddaalii| isI prakAra khadirasAra bhIla ne kAgale ke mAMsakA nyAga kara pratijJA para dRDha rahA aura Akhira saMnyAsa pUrvaka maraNa kara saudharma svargameM deva huA pahileke kiyehuye sampUrNa azubha karmoMkA zubharUpa meM saMkramaNa karadiyA / jo azubha karma narkameM dukharUpa udayameM Ate so ve saba azubha karma svargameM sAtArUpa udayameM Ane lge| ityAdika eka nahIM aneka AgamameM udAharaNa milate haiM unako mana kalpita mAnyatA se mithyA (upacarita) ThaharAnA sarAsara anyAya hai| For Private And Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA 163 krama niyamita paryAyakoM puSTi karane meM Apane zAstroMko mithyA siddha karanekI pUrI kozisa kI hai jisakA kucha aMza yahAM uddharaNa kara pAThakoM ke samakSa rakhate hai jisase siddhAntazAstrIjI ke abhiprAya kA anAyAsa patA cala jAvegA eka asatya vAta ko satya siddha karane meM eka sau asatya bAta kahanI paDatI haiM to bhI vaha satya nahIM ho sktii| ApakA kahanA hai ki skUla meM paDhanevAle chAtroM ko saba klAsa meM samAnarUpase sava sAmagrI milatI hai gurU bhI saba ko eka samAna manoyoga dekara paDhAtA hai phira bhI paDhanevAle chAtra samAnarUpase pAsa nahI hote isameM jJAnAvaraNI karmakA kSayopazama kAraNa nahIM hai. usameM kAraNa hai upAdAnakI yogyatA / dekho jainatattvamamAMsA pRSTha 155 "jisa vAhya sAdhana sAmagrIko lokameM kAryotpAdaka kahA jAtA hai vaha sabako sulabha hai aura ve paDhane meM parizrama bhI karate | phira ve eka samAna kyoM nahIM paDhate | yaha kahanA ki sabakA jJAnAvaraNakarmakA kSayopazama ekasA nahIM hotA isaliye sava eka samAna paDhane meM samartha nahIM hote, ThIka pratIta nahIM hotaa| kyoMki usameM bhI to vahIM prazna hotA hai ki java sabako eka samAna vAhya sAmagrI sulabha hai taba sabakA eka samAna kSayopazama kyoM nahIM hotA ? jo loga vAhya sAmagrako kAryotpAdaka mAnate haiN| unako antameM isa praznakA ThIka uttara prApta karanekeliye yogyatA para hI AnA paDatA hai / tava yahI mAnanA paDatA hai ki jaba yogyatAkA puruSArthaM dvArA kAryarUpa pariNata honekA svakAla zrAtA hai taba usameM nimitta hone vAlI vAhya sAdhana sAmagrI bhI mila jAtI hai / " For Private And Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ne arear jaina tattva mImAMsA kI isa kathanase paM0 phUlacandajI siddhAntazAstrI chAtroMka paDhane meM pAsa hone meM pAsa na hone meM eka klAsa meM paDhanevAle chAtra samAnarUpase na paDhane meM jJAnAvaraNAkarmakA kSayopazama nahIM mAnate / kintu ve unakI yogyatApara nirbhara karate haiM ! unakA yaha bhI kahanA hai ki "mohanIyakarmake kSayase tathA jJAnAvaraNa dazanAvaraNa aura aMtarAya karmaka kSayase kevalajJAna hotA hai yaha kathana upacarita hai vAstavika yaha bAta nahIM hai| arthAt tattvArthasUtrakArane dasavI adhyA. yameM jo yaha batalAyA hai ki " mohakSayAjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSyAcca kevalam " yaha upacarita kathana hai| ____ "spaSTa hai ki yahAM para jIvakI kevalajJAna paryAya pragaTa honekA jo mukhya hetu upAdAna kAraNa hai use to gauNa kara diyA gayA hai aura jo jJAnakI matijJAna Adi paryAyoM kA upacarita hetu thA usake prabhAvako hetu banA kara uma kI mukhyatAse ,ha kathana kiyA gayA hai yahAM dikhalAnA to yaha hai ki jaba kevalajJAna apane upAdAnake lakSyase pragaTa hotA hai tava jJAnAvaraNAdi kamarUpa upacarita hetukA sarvathA abhAva rahatA hai| parantu ise (svabhAvako) hetu banA kara yoM kahA gayA hai ki jJAnAvaraNAdi kA~kA kSaya honese kevalajJAna pragaTa hotA hai yaha vyAkhyAnI zalI hai jisake zAstroM meM pada pada para darzana hote haiM / parantu yathArtha bAtako samajhe vinA ise hI koI yathArtha mAnane lage to usa kyA kahA jAya ?" jainatattvamImAMsA pRSTha 20 arthAt ApakI mAnyatAmeM " mohakSayAjJAnadarzanAvaraNAntarAyacyAca kevalam " yaha yathArtha vAta nahIM hai yaha to upacarita hai jaisA kAnajI svAmI mAnate haiM unakA vaisA hI ApakA samarthana hai| jaise yogyatA kA ve DhIMDhorA pITate haiM vaisA hI Apa yogyatA kA DhIMDhorA pITate haiM / kAnajI kahate haiM ki-"peTrola For Private And Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 165 samApta hogayA isaliye moTara ruka gaI yaha bAta saca nahIM hai| kintu vaha apanI yogyatAse rukI hai| "sUryakA udaya huA isaliye dhUpa hogaI yaha vAta mithyA hai" vastuvijJAna pRSTha 44 "pati patnI brahmacarya pAlana karate haiM isaliye putra honekA nimitta nahIM milA yaha mAnyatA mithyA hai kyoM ki putra apanI yogyatAme hI hogaa| vastu vi0 pR0 41 "guruke nimittame zraddhA-samyaktva nahIM kintu svayaM apanI yogyatAse hotI hai| "zAstrake nimitta se jJAna nahIM hotA hai kintu vaha apanI yogyatAse hotA hai lakaDIko merA hAtha uThAtA hai taba vaha Upara uThatI hai yaha ThIka nahIM, lakaDI svayaM apanI yogyatAse Upara uThatI hai| vastuvi0 pRSTha 36 kyA ise zrutakevalIkA vacana kaheM yA matavAlekI vahaka ? puruSake saMyoga binA hI putra apanI yogyatAse svayaM strIke Tapaka jAyagA ? athavA lakaDIko uThAye vinA svayaM apane Apa apanI yogyatAse Uparako uTha jAyagI ? athavA peTrolake vinA bhI apanI yogyato se DrAivarake calAye vinA bhI moTara calane laga jAyagI athavA sUryake vinA bhI apanI yogyatAse svayaM dhUpa hojAyagI ? athavA anAdi mithyA dRSTi jIvake apanI yogyatAse vinA guru upadezake samyaktvako prApti svayameva hojAyagI ? kadApi nahIM For Private And Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tatva mImAMsA kI kAnajIsvAmIko to jainasiddhAntakA raMcamAtra bhI bodha nahIM hai isakAraNa ve apanI samajhake anumAra siddhAntake viSagameM aMDa. ghaMDa bhI likha sakate haiM parantu eka jInasiddhAntake jJAtA siddhAntazAstrI vidvAna yadi 'janatatva mImAsA' karate samaya yaha likhe ki bhagavAna mahAvIramvAmIkI divyadhvani 6 dina taka apanI yogyatAse nahIM khirI athavA bhagavAnameM lokAnta taka hI jAne kI yogyatA thI isa kAraNa bhagavAna lokakaM antataka ho jAte hai isameM dharmAstikAyake abhAvakA kAraNa nahIM hai / jo zAstrAma likhA hai ki "dharmAstikAthAbhAvAt " athavA zrA jayavalA meM varisena bhagavAnana jo yaha likhA hai ki-- "divvajjhuNIe kimaTTha tatthApautto gaaNnndaabhaavaado| sohammidaNa tatakkhaNe cava gaNido kiraNa DhAidA Na kAlaladdha e viNA asahejjassadavidasma taDDhoyaNasattAeabhAvAdo" so saba u5parita hI hai ! upacAratakA Apa jA lakSaNa karata hai vaha Upara uddhRta kiyA jA cukA hai to bhI unaka diya huyaM udAharaNa yahA para aura bhI uddhRta kara dete hai jisase mAluma hojAya ki uparAkta kathanako Apa sahI nahIM mAnaraha hai| "eka dravya apanA vivakSita paryAya dvArA dUsare dravyakA kartA hai aura dUsare dravyakA vaha payoya usakA kama ha" arthAt kumbhakAra miTTIka ghaTakA kA hai Ara miTTAkA ghaTarUpa payAya kumakArakA karma hai yaha donU hA vAta asatya hai kyoki miTTIsa paTa banatA hai usameM kubhakArakA kucha bhI aMza nahIM milatA isaliya ghaTakA kartA miTTI hai kubhakAra nhiiN| tathA ghaTarUpa paryAya miTTI kI hai isaliya miTTI kA vaha ghaTarUpa karma hai / For Private And Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA isako kubhakAra kA kahanA yahA~ upacarita hai mithyA hai isI prakAra kaMvalajJAna kI utpatti kA kAraNa jIvakA upAdAna hai| mohAdika kadayakA kAraNa nahIM jo unameM mohAdika karmoM ke kSayakA kAraNa kahA gayA hai vaha upacarita hai athavA dharmAstikAyake abhAvase bhagavAna lokAkAzake Age gamana nahIM karate yaha bhI kathana upacArata hI hai kyoMki dhamAstikAya to para hai parake abhAvI sva kA gamana nahIM ruka sakatA svakA gamana apanI yogyatAna ho sakatA hai ataH bhagavAna lokAkAzake Age gamana nahIM 1.rate isameM kAraNa bhagavAnako yogyatA hai : arthAt lokAkAzake Age jAne kI unameM yogyatAhI nahIM hai / isIprakAra bhagavAna mahAbIrasvAma vi. divyadhvani 66 dinataka na khirI usameM gaNadha. * kA abhAva kAraNa nahIM hai kintu itane dinataka unameM divyadhvani karaneko yogyatA hI nahIM thI isI kAraNa 66 dina unakI divyaani nahIM khirI kyoMki dravyameM samaya : kIbogyatA bhinna 2 hai isaliye samaya samaya kA kArya bhinna bhinna hotA hai / aisA paMDitajIkA kahanA hai| "isaprakAra itane vivecanase yaha siddha huA ki pratyaka upAdAna apanI apanI svataMtra yogyatA saMpanna hotA hai aura usake anusAra pratyaka kAryakI utpatti hotI hai / tathA isase yaha bhI siddha huA ki pratyeka samayakA upAdAna pRthaka pRthak hai isaliye unase kamazaH jo jo paryAya utpanna hotI haiM ve apane apane kAla. niyata haiN| ve apane apane samayama hI hotI hai| Age pIche nahIM hoto " jainatattva mImAsA pRSTha 162 / isake kAna kA sArAMza yaha hai ki bhagavAna mahAvIrasvAmAke upAdAnameM 36 dina taka divyadhvani khiranekI yogyatA nahIM thA isaliye unako 66 dina gaNadharakA yoga na milA / athavA For Private And Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jana tattva mImAMsA kI ApakA yaha bhI kahanA hai ki dravyameM paryAya niyata hai vaha kramazaH jisakAlameM udaya meM prAnevAlI haiM usIkAlameM vaha uda. yamaM AtI haiM Age pIche nahI isaliye baha kramabaddha hai isake sambandhameM pravacanasArakI 66 vIM gAthA kI TIkAkA pramANa bhI diyA hai| ki-- ___ "jisaprakAra vivakSita lambAIko liye huye laTakatI huI motIkI mAlAmeM apane apane sthAnameM camakate huye sava motIyoMmeM Age Ageke sthAnoM meM Age Ageke motiyoMke pragaTa honese ataeva pUrvapUrva ke motiyoMke astaMgata hote jAnese tathA sabhI motiyoMmeM anusyUtike sUcaka eka Doreke avasthita honese utpAda vyaya dhauvyarUpa lakSaNyaprasiddhiko prApta hotA hai / usI prakAra svIkRta nityattise nivartamAna dravyameM apane apane kAlameM prakAzamAna honevAlI sabhI paryAyoM meM Age Ageke kAloMmeM Age AgekI paryAyoMke utpanna honese ataeva pUrvapUrvaparyAyoMkA vyaya honese tathA ina sabhI paryAyoMmeM anusyUtiko liye huye eka pravAhake avasthita honese utpAda vyaya aura dhrauvya trailakSaNya prasiddhiko prApta hotA hai| " isakA spaSTIkaraNa karate huye Apa aura likhate haiM vahate haiM ki___ "isako yadi aura adhika spaSTa rUpase dekhA jAya to jJAta hotA hai ki bhUtakAlameM padArthameM jo jo paryAya For Private And Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 166 huI thI ve saba dravyarUpase vartamAna padArthameM avasthita haiN| aura bhaviSyata kAla meM jo jo paryAya hoMgI ve bhI dravyarUpase batamAna padArthamaM avasthita haiM / ata eva jisa paryAyake utpAdakA jo samaya hotA hai usI samayameM vaha payAya .. utpanna hotI hai| aura jisa payAyake vyayakA jo samaya hotA hai usasamaya vaha vilIna hojAtI hai| esI eka bhI paryAya nahIM hai jo dravyarUpase vastumeM na ho aura utpanna hojAya / aura aisI bhI koI payAya nahIM hai jisakA vyaya hone para dravyarUpase vastumeM usakA astitva hI na ho " pRSTha 164 jaina tattvamImAMsA isake kahanekA tAtparya yaha hai ki jisaprakAra motiyoMkI mAlAmeM saba motI apane apane sthAnameM camakate rahate haiM aura unakI gaNanA karanese pUrva pUrvake motIyoMkA vyaya hotA jAtA hai / evaM Age Age ke motiyoMkA utpAdana hotA jAtA hai aura vaha utpAda vyaya mAlArUpase vastumeM niyata rUpase maujUda hai aura unakA kramabaddha hI utpAda vyaya hotA hai usIprakAra sarvavastumeM motiyoMkI taraha sarva payoyeM kramavaddha camakatI huI avasthita hai / unakA apane apane svakAlameM hI utpAda vyaya hotA hai / isaliye unakA samaya niyata hai arthAt vastumeM bhUta bhaviSyata aura vata mAnakAlakI sava paryAya mAlAmeM motiyoMkI taraha avasthita hai. vaha saba kramavaddha haiN| aisA nahIM hai ki-bhUta bhaviSyata aura vartamAnakAlakI sava paryAyeM dravya meM avidyamAna hoM kintu aisA mAnanA sarvathA jainAgamase pratikUla hai / Apa jaisA Azaya pravacanasArakA nikAlate haiM vesA Azaya na to kundakundasvAmakA For Private And Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .00 jana tattva mImAmA ko hI hai aura na TIkAkAra amRta candrasUra kA hA hai| khacAtAnA karake Apa unake zrAzayako palaTate hai / yaha ApakI samyagjJAnakI balihArI hai unakA Azaya to kaMvala dravyameM utpAda vyaya aura dhauvyapaNA dikhalAnekA hai, na ki mAlAmeM motiyoM kI taraha vastu meM bhUta bhaviSyata aura vartamAna paryAyAMka dinnalAnekA hai ? yadi thoDI dera keliye hama aApake kahane ke bAramAra yaha mAnaleM ki padA meM kAlika sarva paryAyeM vidyamAna rahatI haiM to phira siddhAtmAmeM aura mamArI AtmAmeM kyA aMtara raha jAyagA jisase hama unameM bheda kara sakeMge? jaba siddha avasthA bhI bhUta kAlIna sarva azuddha paryAya vidyamAna hai tathA saMsAra avasthAmeM bhaviSyakAlIna sarva zuddha siddha paryAyeM vidyamAna hai nA to donU avasthAmeM AtmAko avasthA samAna hI hogA / phira to siddhapada prApta karanekA puruSArtha karanA vyartha hI ThaharegA / isaliyaM yAtumeM bhata bhaviSyat vartamAna paryAyeM avasthita mAna kara kramabaddha paryAya siddha karanA sarvathA Agama viruddha haiN| dekho svAmikArtikeyAnupreA puSTha 136 gAthA 253 zaMkA-dravya viSai paryAya vidyamAna upaje haiM ki avinAmAta upaje haiM ? uttara"jadi davve pajjAyA vi vijjamANA tirohidA saMti tA uppattI vihalA paDapihide devadattivya / / 243 // sva0 paM0 jayacandajI kI hindI TIkA--je dravyaviSe paryAya haiM te bhI vidyamAna haiM ara tirohita kahiye Dhake haiM aimA mAniye to utpatti kahanA viphala hai / jaise devadatta kapaDA DhakyA thA tAko ughADyA taba kahai ki yaha upadhyA so aisA upajanA kahanA to paramArtha nAhIM viphala hai| taise dravya paryAya ikIko ughaDA For Private And Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 201 ko upajato kahanA. paramArtha nAhI tAte avidyamAna paryAyakI hI utpatti khiye| "savyANa pajjayANaM avijjamANANa hodi uppattI / kAlAIladdhIe aNAiNihasammi danyammi 244 hindI TokA-anAdinidhana dravyaviSe kAla Adi labdhI kari sarva paryAnikI avidyamAnakI hI utpatti hai| bhAvArtha-anAdinidhana dravyaviSe kAla Adi landhi kari paryAya avidyamAna kahiye aNatI upaje hai aisA nAhI ki sarva paryAya eka ho samaya dravyaviSe vidyamAna haiM te Dhakate jAya haiM samaya samaya kramate nave nave hI upaje haiN| dravya trikAlavartI sarva paryAyanikA samudAya hai kAla bheda kari kramate paryAya hoya haiN| isa kathanase yaha spaSTa siddha hogayA ki dravyaviSe trikAlavI sarva paryAyeM vidyamAna nahIM haiN| avidyamAna hI samaya samaya prati navIna hI upaje haiM aura vinase hai / yadi aisA na mAnA jAya to padArtha viSe utpAda vyaya ko siddhi hI nahIM hotI / utpAda vyaya kA artha hI yaha hotA hai ki vartamAna paryAyakA nAza uttara paryAya kI navIna utpatti jaise ghaTa paryAyakA vyaya aura kapAla paryAya kI utpatti / ghaTa aura kapAla ye donU hI avasthA miTTIko hai| to bhI kapAla paryAya meM ghaTa paryAya vidhamAna nahIM hai / tathA bhAgAmI kapAlaparyAyakA nAza hokara usakI dUsarI jo paryAya hogI vaha bhI kapAla (khaparA) paryAya meM yA usa miTTI meM vidyamAna nahIM hai / aise hI AtmA meM manuSya paryAya maujUda rahate usa mAtmAmeM Age pIchekI paryAyeM maujUda (vidyamAna) nahIM rahatI kintu kAlalabdhi AdikA jaisA nimitta kAraNa mila jAtA hai| sAsarUpa uttara paryAya utpanna ho jAtI haiN| yaha vAta Upara meM diye For Private And Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva momAMsA kI gaye pramANoMse acchI taraha siddha hojAtI hai jaba dravyameM niyatarUpase paryAya maujUda nahIM haiM aura usameM kAlalabdhi zrAdike nimittAnusAra navIna navIna hI utpanna hotI rahatI hai taba kAlalabdhi Adi nimittoMke anusAra utpanna hone vAlI navIna navIna paryAyoMko niyata rUpase kramabaddha mAnanA mavethA mithyA hai / isa viSaya Apane jo prAptamImAMsA kA tathA bATa sahasrIkA pramANa diyA hai vaha ApakI mAnyatAkA poSaka nahIM hai usase graha vAta siddha nahIM hotI ki mAlAmeM motiyoM kI taraha bhUta bhaviSyata aura vartamAnakI sarva paryAya dravyameM zrAvasthita rahatI hai / unase to yahI vAta dhvanita hotI haiM ki yadi paryAya asat hai to dravya bhI asat hai| kyoMki paryAya dranyakI hI hai dravyako choDakara vaha koI alaga padArtha nahIM hai| java padAtha nitya hai tava usakA pariNamana bhI nitya hai / yadi aisA na mAnA jAyagA to AkAzake kusumavat amat paryAyakI utpatti bhI nahI hogii| isahAla meM koI kArya bhI nahIM banegA / isaliye jisaprakAra padArtha nitya hai usIkAra usakA pariNamana bhI nitya hai / arthAt padArtha koI bhI apariNAmI nahIM hai| padAthakA pariNamana hai vahI to paryAya hai ataH pariNamana kaho yA paryAya kaho eka hI bAta hai jo loga dravyako apariNAmI mAnate haiM unakA yahAM niSedha kiyA gayA hai na ki kramavaddha paryAyakI .. siddhimeM samaMtabhadrasvAmIne tathA vidyAnandIsvAmIne samarthana kiyA hai ? kadApi nahIM, dekho unake vAkya / / "yadyasat sarvathA kArya tanmAjani khapuSpavat / mopAdAnaniyamo bhRnmAzvAsaH kAryajanmani / / Apta mImAMsA For Private And Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA .. 283 "sa hi dravyasya vA syAtpayoyamya vA ? na tAvad dravyasya nityatvAt / nApi paryAyasya dravyarUpeNa dhovyAt / tathAhi-vivAdApanna maNyAdo malAdipAyArthatayA nazvaramapi dravyArthatayA dhruvam sattvAnyathAnupateH " inameM aisA kaunasA zabda hai jisake AdhAra para hama yaha mAna leM ki dravyameM mAlAmeM motiyoMkI taraha paryAyeM avasthita haiN| yahAM to utpAda vyaya kI siddhi meM paryAya ko dravyase sarvathA bhinna mAnanevAlokA khaMDana hai kyoMki sarva vastu anvaya rUpakAra dravya hai so hI vizeSa kari paryAya haiM isa liye vizeSakara dravya bhI niraMtara upaje vinase hai / arthAta anvayarUpa paryAyani vipe sAmAnya bhAvako dravya kahiya tathA vizeSa bhAvako paryAya kahiye / ataH vizeSa rUpakAra dravya bhI utpAda vyayarUpa hoya hai kyoM ki paryAya vyase judI nahIM hotI isaliye abheda vivakSAse dravya hI upaje vinase hai, bheda vivakSAte jude bhI kaha sakate haiM / para aise jur3e nahIM hai jaise mAlAke aMdara motI jude jude avasthita hai| "aNNairUvaM davvaM visesarUvo havei pajjAvo / . davvaM pi viseseNa hi uppajjadi massade sadadaM 240 dravyameM utpAdavyayakA svarUpa - "paDisamayaM pariNAmo, pucvo Nassedi jAyade aNNo / vatthuviNAso paDhamo uvavAdo bhaeNade vidio 230 svAmikArtikeyAnuprekSA / arthAt jo vastukA pariNAma samaya samaya prati pahale to vinase hai aru anya upaje hai so pahilA pariNAmarUpa vastukA to nAza hai-vyaya hai / para anya dUsarA pariNAma upajA tAkU, For Private And Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 204 jaina tattva mImAMsA kI utpAda kahiye / aise vyatha utpAda jaannaa| . isa kathanase to niyatiparyAyakA khaMDana hI hotA hai| samarthana nahIM / Apa jo yaha kahate haiM ki lar3akoM ke pAsa hone na hone meM jJAnAvaraNIcakamake kSayopazama kA kAraNa nahIM hai / tathA prAtmA. meM kevalajJAna utpatti meM mohAdi karmAke kSayakA kAraNa nahIM hai| unakA kAraNa unakI yogyatA hI hai| kintu yaha bAta jainAgamase sarvathA viruddha hai-yaha kAnajI ke navIna matakA poSaNa hai| AcArya to pugalakI zaktikA nirUpaNa karate yaha kahate haiM ki-- "kAvi apuvyA dIsadi puggaladambassa erisI sattI / kevalaSANasahAo miNAmido jAi jIvassa / 211 svAmi kArtikeyAnuprekSA arthAta pudgaladravyakI koI aisI apUrva zakti dekhiye hai| jo jIvakA kevalajJAna svabhAva hai so bhI jisa zaktikAra vinazyA jAya hai / bhAvArtha--anantazakti jIvakI hai tAmeM kevalajJAnakI zakti aisI hai ki jAkI vyakti (prakAza) hoya taka sarva padArthanikU eke kAla jAne aisI vyaktiko pudgala naSTa kara hai, nA hone de hai / so yaha apUrvazakti hai| isa kathamase spaSTa siddha hojAmA hai ki mopanIya, jJAnAva. raNIya, darzanAvaraNIya aura aMtararAya ye cAroM hI karane jIva kI anantazaktiko naSTa sI kara rakhI hai isa kAraNa jIvameM anantadarzana anantamAna anantavArya aura anantasukhakA prAdurbhAva hI hotA isIliye AcArya samayasArake mokSadvArameM ghoSita karate haiM ki "jJAnAvarasIke gaye jAniye ju hai susaba, dazanAvara.. For Private And Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . ...... . .. samIkSA gIke gaye te saba dekhiye / vedanIkarmake gayeve nirAbAyarasa mohanIke gaye zuddhacAritra visekhiye / Ayukarma gaye atragAhanA aTala hoya, nAmakarma gayete amUrtika dekhiye| aguru alaghurUpa hoya gotra karma gaye, antarAdha mayete anantavala lekhiye / / ___ arthAt AThoMkamoMne jIvake aSTa guNa naSTase kara rakhe the jaba ve AThoM karma jisa jIvase alaga hAjAte haiM taba vaha jIva apanI zaktiyoMko prakAzamAna kara apane svabhAvameM sthita ho Ate haiN| kyA yaha kathana mithyA hai ? kabhI nahIM, bhApakA yaha kahanA bhI mithyA hai ki___ "sadbhAvarUpa hI kAraNa hotA hai abhAvarUpakAraNa nahIM hotA tathA jisa samaya kevala paryAya pragaTa hotI hai sa samaya to jAnAvaraNAdi karmoM / abhAva hI hai aura prabhAvako kAryAtpattimeM kAraNa mAnA nahIM jaasktaa| yadi abhAvako kAryotpattimeM kAraNa mAnA jAya to kharaviSANako yA bhAvAzakusumako bhI kAyotpatti meM kAraNa mAnanA pdd'egaa| kRSTa 16 / 20 yadi koI murkha aisI bAta kahai to usapara koI vicAra nahIM AtA / kintu Apa eka siddhAnta zAstrI vidvAna kahalA kara bhI tadhvazUnya vAta kaheM to usakA bar3A Azcarya hotA hai| kyA 'kAryotpattimeM padArtha kA abhAva kAraNa nahIM par3atA ? kyA padArtha * abhAvakA nimitta kAraNa nahIM honese bhI koI kAryakI tpatti hotI hai ? kadApi nahIM / kAryotpati meM tIna kAraNa For Private And Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina sattva mAmAMsA kI wr........ milanese hI kAryakI siddhi hotI hai| anyathA nahIM / yaha aTala niyama hai| . . anukUla upAdAna. anukUla nimitta aura pratikUla nimittakA prabhAva ina tInakAraNoMke milane para hI kAryaniSpatti hotI hai inameM yadi eka bhI pratikUla rahai to kAryotpatti nahIM hotI / jIse rogI puruSa rogase duHkhI horahA hai to uma rogIko aMtaraMga upAdAna kAraNa asAtA vedanI karmakA no kSayopazama anukUla ho tathA usa rogakI dagaI bhI roganAzaka anukUla, tathA kupathyakA abhAva yaha tauna kAraNa milanese hI vaha puruSa jo rogagrasita thA usakA roga dara hosakatA hai yadi ina tIna kAraNoMmeM se eka bhI kAraNa arthAt kupathya sevanakA abhAva na honese bhI usakA roga upAdAnanimitta anukUla honepara bhI naSTa nahIM hosakatA / athavA maMsArI jIcoMke antaraMga sAtAvedanIkA udaya tathA vAhya iSTa mAmigrIkA nimitta anukUla honepara bhI yadi aniSTa saMyogakA abhAva na ho to koI bhI saMsArI jIva sukhI nahIM hosakatA / isaliye bAdhaka kAraNakA abhAva honA bhI kAryotpattimeM nimitta kAraNa par3atA hai| ataH / usake sadbhAvameM kAryotpatti nahIM hotI yaha aTala niyama hai / isI kAraNa sava hI prAcAryone ekasvarUpase isavAtako ghoSita kiyA ___"mohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalama ___ yadi ina karmoke abhAva vinA bhI kevalajJAnakI utpatti Apa jaise mAnate haiM upAdAnakI yogyatAse hI hojAtI hai to AcAryAne kyA yaha bhUThA pratipAdana kiyA hai ? kabhI nahIM | upAdAnakI yogyatA bhI vAhyanimittoMke anusAra vanato hai isavAtako hama sapramANa Age spaSTa karake dikhlaavege| Apane jo yaha abhAvakAraNako na mAnaneme kharaviSANakA For Private And Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA aura AkAza kusumakA udAharaNa diyA hai vaha biSama hai / kyoMki kharake sIMga hote nahIM tathA AkAzake bhI phUla lagate nahI yaha vastusvabhAva hai isako koI miTA nahIM sakatA aura na isameM kucha hera phera bhI kiyA jA sakatA hai| kintu jisa kAraNase hama vandhe huye haiM usa kAraNakA abhAva honese hama khulege yA nahIM ? avazya khulege isaliye khulane meM vandhakA abhAva kAraNa huA yA nahIM ? kyA jabataka hama rassIse baMdhe rahageM taba taka svachaMda phira sakeMge ? kadApi nhiiN| yaha bAta asatya hai to ___ "AviddhakulAla cakravad vyapagatalegalAbuvaderaNDabIjabadagnizikhAvacca" yaha bhI mithyA hI siddha hogA jo abhAvarUpa hetuse pragaTa hotA hai isaliye kAryotpattimeM bAdhakakAraNa ke abhAvakA bhI nimitta mAnanA anivArya hai / usako AkAzake kusumavat uDAyA nahIM jaasktaa| ___ yaha 'jainatattvamImAMsA' nahIM hai kintu kAnajI mata poSaNa hai / isa meM kebala kAnajIke matakA hI poSaNa kiyA gayA hai / jaisA ve kahate haiM usIko ghumA phirAkara Apa kahate hai| jo jainAgamase sarvAthA viparIta hai / jisaprakAra kAnajI kahate haiM ki___ "guruke nimittase zraddhA (samyaktva) nahIM hotii| kintu vaha svayaM apanI yogyatAse hotI hai" zAstrake nimittase jJAna nahIM hotA kintu vaha apanI yogyatAse hotA hai" vastu vijJAnasAra pRSTha 36 ___ yadi kevalajJAna utpanna hone meM AtmAko vajravRSabhinArAcasaMhananA mahAyatAkI AvazyakatA paDanalage to For Private And Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 208 jaina tatva mImAMsA kI jaDa aura AtmA donoM parAdhIna khlaayeNge| Atmadharma aMka 6 varSa 1 pRSTha 126. "jJAna iMdriyoMkI sahAyatA se nahIM jAnatA hai yadi yaha mAnA jAya ki jJAna indriyase jAnatA hai to vaha mithyAjJAna hogA kyoMki isa mAnyatAse nimitta upAdAna eka hojAtA hai, A0 dharma pR0 43 aM0 3 varSa 1 "kevalajJAna kabhI bhI pUrNatayA AvRta DhakA huA nahIM hotA arthAt kevalajJAnakA eka bhAga to jIvako cAhe jisa avasthAke samaya bhI khulA hotA hai / matijJAna kevalajJAnakA aMza honese aMza pratyakSa hai vaha aMzI bhI pratyacA hI haiN| isa nyAyake anusAra matijJAnameM kevalajJAna pratyakSa hI hai / AdhA0 pRSTa 111 aMka 7 varSa 2 isI prakAra Apa bhI kahate haiM ki laDakoMke paDhane meM pAsa hone meM pAsa nahIM hone meM unake jJAnAvaraNI karmake kSayopazamakA kAraNa nahIM hai / usameM laDakoMkI yogyatA ayogyatA kA hI kAraNa hai| jaina tattvamImAMsA pRSTha 150 kevalajJAnakI utpatti meM mohAdika karmoMkA kSaya kAraNa nahIM | kyoMki jo jJAnAvaraNAdirUpa jo karmaparyAya hai usake kSayase usakI uttara karmarUpa paryAya pragaTa hogI ki jIvakI kevalajJAna paryAya pragaTa hogii| pRSTha 16 Apake kahanekA sArAMza yaha hai ki nAza to karmoMkA huA For Private And Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA usase jIvakI kevalajJAna rUpa paryAya pragaDha kaise huI ? kyoMki ekake abhAva meM dUsarA kI kAryotpatti nahIM hotI aura nimitta kAraNa bhI zrAvako nahIM mAnA jA sakatA | parantu ekake abhAva meM dUsarekI kAryAlatti AmAnI hosakatI hai| aura pratikUla kaNake abhAva vinA kAryotpatti nahIM hotI yaha Upara spaSTa kiyA jA cukA hai| eka dUsare kI kAryAtpatti meM eka nahIM aneka udAhAraNa diye jA sakate haiN| jisa prakAra AMkha kA motiyA vinduko haTAne meM dUra karane se dIkhane laga jAtA hai| usI prakAra AtmA ke jJAna para jJAnAvaraNa karmakA AvaraNa AyA huA thA vaha dUra honese kevalajJAna gaTa hogayA jisaprakAra AMkhoM ke dvArA dekhane yogyatA AtmAmeM maujUda hote huye bhI motiyAvindu AjA AjAvese AtmA AMkhoMke dvArA kucha bhI nahIM dekha sakatA, yogyatA dekhaneke liye ayogya ho jAtI hai / usIprakAra AtmA meM kevalajJAnakI yogyatA zaktirUpa se vidyamAna rahanepara bhI jJAnAvarIkarmakA paTala ADA AjAnese zrAtmA apane zrAtmapradezoM ke dvArA dekha nahIM sakatA / jisaprakAra AMkhoMke Upara AyA huA motiyAvinda kA paTala Aparezana dvArA dUra karanese dIkhane laga jAtA hai, usI prakAra zrAtmapradezAM para AyA huA jJAnAvaraNa karmakA paTala dhyAnAgni dvArA naSTa kara denese AtmA apane pradezoM dvArA dekhane meM samartha ho jAtA hai ! yaha pratyakSa AMkhoMkA dRSTAnta dekhane meM AtA hai jo motiyAM vinduke abhAva meM AMkhokI jyoti pragaTa ho jAtI hai / usI prakAra jJAnAvaraNAdi karma paTaloM ke naSTa ho jAne para kevala jyoti zratmAcI pragaTa hojAtI hai isaliye yaha kahanA ki ekake abhAva meM dUsare kA kArya siddha nahIM hotA yaha bAta Agama aura yuktise 'dona prakAra asiddha hai : For Private And Personal Use Only 206
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 210 jaina tattva mImAMsA kI kAnajIkA pratyeka vaktavya jainAgamake viruddha hai usakA Apane jaina tattva mImAMsA meM kahIM para bhI khaMDana nahIM kiyA sivAya maMDana | kyA jJAna indriyoMke dvArA nahIM jAnatA yadi nahIM jAnatA hai to matijJAnakA viSaya kyA hai ? Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " indiyajaM madiNA juggaM jAdi puggalaM dabaM mANasAca puNo suyaviSayaM akkhaviSayaM ca svAmikArtike0 gAthA 158 21 arthAt indriyaniteM upajyA jo matijJAna so apane yogya viSaya jo pudgala dravya tAkU' jAte hai| jisa indriyakA jaisA viSaya hai taise hI jAna haiM / bahuri manasasvadhi jJAna hai so viSaya kahiye zAstrakA vacana su 1 tAMke arthakU' jAne haiM / bahuri indriyakara jAniye tAkrU' bhI jANe hai / tathA indriyajJAnakI pravRtti anukramase hotI hai| isa vAtako spaSTa karate huye AcArya kahate haiN| "paMceMdriyANAM majbhe egaM ca hodi uvajutaM / makhaNANe uvajute indiyagNAM ga jAedi || 156 svAmikArtikeyAnuprekSA arthAt pAMcoM hI indriya kAre jJAna hoya hai sAMtini meM sU' ekendriya dvAra kari jJAna upayukta hoya hai| pA~cU hI ekakAla upayukta hoya nAhIM / bahuri manaH jJAnakari upayukta hoya hai taba indriyajJAna nAMhI upaje haiM / bhAvAma For Private And Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA 211 indriya mana dvArA jo jJAna hoya haiM so tinakI pravRtti yugapat nAMhIM eka kAla eka hI jJAnasU upayukta hoya hai / jaba yaha jIva ghaTakU' jAnaM tisakAla paTakU nAhIM jAne 1 aise kramarUpa jJAna hai ! yadi isa mati jJAnako kevalajJAnakA aMza mAnA jAya to kevalajJAna to cAvijJAna hai isaliye vaha sakala pratyakSa hai aura mati ajJAna kSayopazama jJAna hai isaliye vaha indriya aura manake dvArA kSayopazama anusAra hotA hai isaliye matizrata jJAnako kevalajJAnakA aMza mAnanA sarvathA Agama viruddha hai / isa vAtako spaSTa karate huye sva0 paM0 ToDaramalajIne mokSamArga prakAzaka meM kahA ! dekho mokSamArga prakAzaka pRSTha 274 u 44 bahuri Apake kevalajJAnAdika kA sadbhAva mAne so Apake to kSayopazama mati zratAdijJAnakA sadbhAva haiM kSAyikamAvato karmakA kSaya bhaye kahiye | yaha bhramate karmakA kSaya bhaye vinA hI kSAyikabhAva mAne so yaha mithyAdRSTi hai| zAstrAMviSe sarva jIvanakA kevalajJAnasvabhAva kA hai so zakti apekSA kalA hai sarva jIvaniviSe kevalajJAnAdirUpa honekI zakti hai| vartamAna vyaktatA to vyakta bhaye hI kahiye / koU aisA mAne hai -- AtmA ke pradezaviSe to kevalajJAna hI haiN| Upara AvaraNate pragaTa na hoya hai so yaha bhrama hai| jo kevalajJAna hoya to vajrapaTalAdi ADe hote bhI vastuko jAne / kamake ADe Aye For Private And Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 jaina tattva mImAMsA kI kaise aTake ! tAte karmake nimittate kevalajJAnakA abhAva hI hai| jo yAkA sarvadA sadbhAva rahe to yAM ko pAraNAmika bhAva kahate sA yaha to bAki hai / yo jJAnakI aneka avasthA matijJAnAdirUpa vA kevalajJAnAdirUpa haiM / so e pAraNAmika bhAva nAMhIM nAte kevalajJAna kA sarvadA sadbhAva na mAnanA / 19 isa kathanase matizra najJAna kI kevalajJAnakA aMza mAnanA mithyA hai| tathA yaha bhI mAnyatA mizrayA hai ki zAstrastrAdhyAyase. jJAnakI vRddhi nahIM hotI evaM guru bhI samyaktvotpatti meM nimittakAraNa nahIM hai 1 / yadi aisA hI hai to zAstrasvAdhyAya karanA tathA gurumugvasa) upadeza sunanA vyartha tthregaa| jo loga sonagar3ha jA jA kara kanajIkA upadeza sunate haiM unako manAI kyoM nahIM kI jAtI ? kintu hAthI ke dAnta khAneke aura hona haiM aura dikhAne ke aura hote hai| zAstra svAdhyAyake vinA vastu svarUpa samajha AtA nahIM vastusvarUpa samajhe binA ajJAnatA dUra hotI nahIM, ajJAnatA dUra huye vinA jIva mokSamArga se lagatA nahIM isaliye zAstra paDhanA paDhAnA akiMcitkara nahIM hai| samyaktva prApta karane kI yogyatA prApta karane ke liye zAstra paDhanA paDhAnA parama hitakara isI dhyeyasa gaNadhara bhagavAna ne bhagavAnakI vANAko cAra anuyA goMmeM vibhAjita kara jIvIke kalyANakI bhAvanAse zAstrAMkI racanA kI hai| isako aprayojanIbhUta kaise mAna liyA jAya / sva paM0 ToDaramalajI mokSamArgaprakAzaka meM kahate haiM ki For Private And Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA "atha mithyA dRSTi jIvaniko mokSamArgakA upadeza deya tinakA upakAra karanA yahI uttama upakAra hai| tIrthakara gaNadharAdika bhI aisA hI upAya kara haiM tAta isazAstravi (mokSamArgaprakAzakavidhe ) bhI unhIkA upadezake anusAra upadeza dItriya hai| tahAM upadezakA svarUA jAnanake artha kiTra vyAkhyAna kIjiye hai jAteM upadezako yathAvata na pahicAna to anyathA mAni viparIta pravata tAne upadezakA svarUpa kAya hai| jinamatavipe upadeza cAra anuyogakA diyA hai / so prathamAnuyoga,karamAnuyoga, caraNAnuyoga, dravyAnuyoga e cAra anuyoga hai| tahAM tIrthakara cakravarti Adi mahAn puruSanika caritra jamavipa nirUpaNa kiye hoya so prathamAnuyoga hai| bahuri guNasthAna mArgaNAdirUpa jIyakA karmanikA vA trilodikA jAviSe nirUpaNa hoya so karaNAnuyoga hai / bahuri gRhastha munike dhamaAcaraNa karanekA jAviSe nirUpamA hoya so caraNAnuyoga hai ! bahuri Sadravya saptatamAvikA kA svaparabhedavijJAnadikakA jAviSe nirUvA hoya so dravyAnuyoga hai| ihAM itanA kahane kA tAtparya yaha hai vi zAstroMke paThana pAThanake kiye binA svayameva to yogyatA meM hitAhitakA svarga narkAdikake mukha dukhoMkA paTadravya navapadArthAkA muni zrAvaka cAritrakA For Private And Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI guNasthAna mArgaNAkA svaparabhedavijJAnakA dharma zukladhyAnAdika kA jJAna hosakatA nahIM isaliye zAstroMkA paThana pAThana kAryakArI hai akiMcit kara nahIM hai / zrataH zAstroMke paThana pAThanase jJAnakI vRddhi avazya hotI hai / gurudezanAke binA kabhI apanI yogyatAse samyaktvakI prApti nahIM hotI yaha niyama hai / kSayopazamalabdhi ke vinA vizuddhilabdhi bhI nahI hotI vizuddhilabdhike vinA dezanAlabdhi nahIM hotI tathA dezanAlabdhi ke binA prAyogya labdhi nahIM hotii| tathA prAyogyalabdhi ke vinA kAraNalabdhi nahIM hotA aura karaNa labdhike binA samyaktvakI prApti nahIM hotI yaha niyama hai / dekho mokSamArgaprakAzaka ___ "jAteM zAstravidhai samyaktva hone ke pahile paMcalabdhi kA honA kahA hai kSayopazamalabdhi vizuddhilabdhi dezanAlabdhi prAyogya labdhi karaNalAbdha / tahAM jisako hota gate tattvavicAra hoya sake aisA jJAnAvaraNAdi karmanikA kSayopazama hoya / udayakAlako prApta sarvaghAtI sparddha kanike niSekanike udayakA abhAva so kSaya ara anogatakAla viye udya zrAne yAgya tinihI kI sattA rUpa rahanA so upazama aisI dezavAtI sparddha kanikA udaya sahita karmanikI avasthA tAkA nAma kSayopazama hai| tAMko prApti so kSayopazamalabdhi hai| bahuri mohakA maMda udaya Abanete maMdakapAyarUpa bhAva hoya tahAM tattvavicAra hosake mo vizuddhilabdhi hai| bahuri jinadevakA upadezyA tattvakA dhAraNa hoya vicAra hoya so dezanAlabdhi hai| jahAM nakodika viSe upadeza nimitta na hoya tahAM pUrva maskArate hoya / bahuri karmanikI pUrva sattA ghaTakari aMtaH koTAkoTIsAgara pramANa rahi jaya ara navIna vandha aMtaHkoTAkoTI pramANa tAke saMkhyAtave bhAgamAtra hoya so bhI tisa labdhikAlate lagAya kramateM ghaTatA hoya, ketIka pApa prakRti For Private And Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mamatA 215. nikA bandha kramateM miTa jAya ityAdika yogya avasthA honA so prayogyalabdhi haiM / so e cAroM labdhi bhavya vA abhavyake ho haiM ina cAra labdhi bhaye pIche samyaktva hoya to hoya na hoya to nahIM bhI hoya aisa labdhisAra viSe kahA hai / tAteM tisa tattvavicAra lAke samyaktva honekA niyama nAhIM / jaise kAhUko hitI ziva daarao vaha jAni vicAra kare jo yaha sIkha daI so kaise hai / pIche vicAratAM vAke aise hI hai aisI pratIti ho jAya athavA anyathA vicAra hoya athavA anya vicAraviSe lagi tisa sIkhakA nirdhAra na kare to pratIta nAhI bhI hoya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIguru tattvopadeza diyA tAko jAni vicAra kare -- yaha upadeza diyA so kese haiN| pIche vicAra karanete vAke aise hI hai aisI pratIti hoya jAya athavA anyathA vicAra hoya vA anya vicAra viSe lagi tisa upadezakA nirdhAra na kare, pratIti nAhI hoya aisA niyama hai / yAkA udyama to tattvavicArakA karane mAtra hI hai| bahuri pAMcaja karaNalabdhi bhaye samyaktva ho hI hoya aisA niyama hai / so jAke pUrva kahI thI cyAra labdhi te to bhaI hAyara aMtara muhUrta pIche jAke samyaktva hono hoya tisa hI jIvake karaNalabdhi hoya hai so isa karaNalabdhi vAleke buddhipUrvaka to itanA hI udyama hoya hai jo tattva vicAraviSe upayoga ko tadUpa hoya lagAve / tA kari samaya samaya pariNAma nirmala hote jAya hai jaise kAhU sakhikA vicAra aisA nirmala honelagyA jAkari yAMke zAghra hI tAkI pratIti ho jAsI / taise tattva upadeza aisA nirmala hone lagyA jA kari yAMke zIghra hI tAkA zraddhAna hosI / bahuri ina pariNAmanikA tAratamya kevalajJAnakari dekhyA tAMkari nirUpaNa karaNAnuyoga meM kiyA hai / " A 1 isa kathanale AtmAmeM samyaktva prApta karanekI yogyatA paMcalabdhi bhayehI hoya hai / vinA paMcalabdhi prApta kiye AtmA meM samya For Private And Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 jaina tattva mImAMsA kI ktva prApta karanekI yogyatA zrAtI hI nahIM aura paMcalabdhi kI prApti bhI upadezAdi bAhya nimittake binA nahIM hotI aisA niyama hai tatra samprApti meM guru dezanA kI AvazyaktA nahIM hai aisA khn| zrAgama viruddha hai| Apa kAryotpatti meM nimitta kAraNako anicitkara mAna kara kAryotpatti meM kevala padArthako yogyatA ho siddha karate haiM aura yogyatA ke viSaya meM jo jo udAharaNa Apane diye haiM ve saba yogyatAke poSaka nahIM haiM / ataH hama una udAharaNoM para prakAza DAleMge jisase patA cala jAyagA ki udAharaNa yuktiyukta haiM yA nahIM athavA Agama unase sahamata hai yA nahIM / (1) bAlaka skUla meM paDhanekeliye jAte haiM aura unheM adhyApaka manoyoga pUrvaka paDhAtA bhI hai| paDhanemeM pustaka Adi jo anya sAdhana sAmagrI nimitta hotI hai vaha bhI unheM sulabha rahatI hai / phira bhI apane pUrva saMskAravaza koI bAlaka pahane meM teja nikalate haiN| kaI madhyama hote haiM keI manda hote haiM aura kaI nimittarUpase skUla meM jAkara bhI par3hane meM samartha nahIM hote| isakA kAraNa kyA hai ? jisa bAhya sAdhanasAmagrIko lokameM kAryotpAdaka kahA jAtA hai vaha sabako sulabha hai aura ve paDhane meM bhI parizrama karate haiM phira bhI ve eka samAna kyoM nahIM paDhate ? yaha kahanA ki sabakA jJAnAvaraNakarmakA kSayopazama ekasA nahIM hotA isaliye sava eka samAna paDhane meM samartha nahIM hote ThIka pratIta nahI hotA kyoMki usameM bhI to vahI prazna hotA hai ki jaba sabako eka samAna bAhya sAmagrI sulabha hai sabakA eka samAna kSayopazama kyoM nahIM hotA / jo loga vAhya sAmagrIko kAryotpAdaka mAnate hai unheM aMtameM isa praznakA ThIka uttara prApta karane ke liye yogyatA para hI zrAnA paDatA hai / " paMDitajI Apa siddhAntazAstrI kahalAte haiM kintu siddhAntakI For Private And Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 217 zatase Apa sarvathA anabhijJa haiM isIliye siddhAnta viruddha ayukta bAta likha rahe haiN| kyA vAhya sAmagrI ekamI milane para mana kA ekamA kSayopazama hone kA niyama hai / yadi niyama hai to batAnekI kRpA kareM : yAda niyama nahIM hai to phira aisA kahanA ki "usameM bhI to yahI prazna hotA hai ki jaba savo e, samAna bAhya sAmanA sulabha hai taba saba kA eka samAna jayopazama kyoM nahIM hotA kyA yaha ThIka hai ? kadApi nhiiN| isakA kAraNa yaha hai ki sabakA kama bandha ekasA nahIM hai isaliye bAhya sAmagrA sabako eksN| milane para bhI savakA yozama ekatA nahIM hotaa| pradaza vandha sabakA mamAna hone para bhI prakRtibandha sabakA samAna nahIM hotaa| athavA prakRtibandha satrakA samAna honepara bhI sthitibandha saba kA samAna nahIM hotA athavA sthiniyandha sarakA samAna hone para bhI anubhAga vandha sava kA samAna nahIM hotaa| __ isake bhivA kamakA udaya anudaya kAla bhI samAna nahIM hotA isIliye kisI bhI jIvakI saMsArAvasthAmeM jJAnAdikI prakaTatA samAna nahIM hotA ! isake sivA adhyApaka AdikA nimitta bhI savako samAna nahIM miltaa| jisako Apa samAna kahate haiM vaha Apane binA bhItarI vicAra kiye hI liyA hai / atastala se vicAra kIjiye ki saba laDake kyA apanA upayoga paDhane meM samAna lagAte haiM, nahIM / kyA yaha vAta Apa nahIM jAnate haiM ? avazya jAnate haiM phira jAnabUjhakara vidvatsamAjameM hAsyake pAtra bananA Apa jaise vidvAnoM ko zAbhA nahIM detA / jenasamAja to zrApase baDI baDI AzA kara rahA thA ki esa ucca koTAke vidvAna dvArA jainadharmakI rakSA hogI kintu huA isase viparIta ! jaba bADa hI khetako khAne lagI taba rakSA kare kauna ? java jona vidvAna hI cainadharma para kuThArAghAta karane For Private And Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 jaina tatva mImAMsA kI lagajAya to jainadharmakI rakSA karanevAle kisako samajhe ! zrAtaH Apase prArthanA hai ki Apa anucita svArthakA tyAgakara jainadharma anukUla padArthakA pratipAdana kareM jisase ubhaya jAboMkA kalyANa ho| karmako ekasthitivandhaka kAraNa kaSAyanike sthAna asaMkhyAta loka pramANa hai / tAmeM eka sthitivandhasthAnamaM anubhAgabandhakU kAraNa kaSAyanike sthAna asaMkhyAta lokapramANa haiM / tathA yoga sthAna haiM te jagatazreNIke asaMkhyAtaveM bhAga hai / so yaha jova tinikU parivartana kareM haiM / koI sainI mithyAdRSTi paryAptaka jIva svayoga sarvajaghanya jJAnAvaraNI kamaprakRtikA sthiti aMta: koTAkoTIsAgara pramANa vAMdhe tAka kaSAyanike sthAna asaMkhyAta lokamAtra haiN| tAma marvajavanyasthAna ekarUpa pariNa, tAmeM tisa ekasthAnama anubhAga vandhakU kAraNa sthAna aise asaMkhyAta loka pramANa hai| tinameM sU ekasarvajaghanya rUpa pariNameM' tava jagatazreNI asaMkhyAtave bhAga yogasthAna anukramate pUrNa kareM bIcime anya yogamthAnarUpa pariNameM to ginatI meM nAhI ( isakathanase kramabaddha paryAya kA abhAva hai ) aise yogasthAna pUrNa bhaya anubhAgakA sthAna dUsarA rUpa pariNameM tahAM bhI tesehA yogasthAna marva pUrNa kare tava tAsa / anubhA. gasthAna hoya tahA mI tesehI yogasthAna bhugate aise asaMkhyAta loka pramANa anubhAgasthAna anukramate pUrNa kareM tava dUsarA kaSAyasthAna lanA tahA bhA tasa hA kramata asaMrUpAta loka pramANa anubhAga sthAna tathA jagatazraNAke asaMkhyAtavebhAga yogasthAna pUrvAkta kramate bhugate tava tIsarA RSIya stha na leNA / aise hI caturthAdi asaMkhyAta, lokapramANa kaSAya sthAna pUrvokta kramate pUrNa kareM / tava eka samaya adhika jaghanya sthiti sthAna lenA / tAma mA kaSAya sthAna anubhAgasthAna yogasthAna pUrvokta kramata bhugate aise doya samaya adhika For Private And Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA jaghanya sthitite lagAya tIsakoDa koDIsAgaraparyaMta jJAnAvaraNakarmakI sthiti pUrNa kareM aise hI sarvamUlakarma prakRti tathA uttara karmaprakRtinakA krama jAnanA / aise pariNamate anantakAla vIte tinikU bhelA kiye eka bhAva parivartana hoya hai| aisA svAmIkArtikeyAnuprekSA meM kahA hai| "pariNamadi sAMNa jIvo vivikasAehiM dvidi Nibhittei aNubhAgaNimicehi pavato bhAvasaMsAro " 71 arthAt vividhaprakArakI kaSAya ke nimittase sthitibandha tathA anubhAgabaMdha karatA huA sena paMcendriyajIva bhAva saMsAra ko kimpra kAra pUrNa karatA hai usakA spaSTIkaraNa Upara meM kiyA gayA hai / kathana vaDha jAneke bhaya se pAMcoM parivartanoM kA svarUpa nahIM likhA gayA hai kintu unakA svarUpa samajha lenese saMsAra ke svarUpakA jJAna acchI taraha hojAtA hai / 216 arthAta jJAnAvaraNakamake kSayopazamase labdhirUpa pAMcoM indriyoM ke dvArA eka sAtha jAnanekA yogyatA prApta honepara bhI eka samaya meM upayoga jisa padArtha upayukta hotA hai usI ko jAnatA anyako usa samaya anya indriyake dvArA nahIM jAna sakatA kyoMki aisI hI kSayopazamajJAna kI upayogarUpa pravRtti hai / isa viSaya meM svaH paM0 ToDaramalajIne dRSTAnta dvArA acchI taraha spaSTa kiyA hai | For Private And Personal Use Only mokSamArga prakAzaka pRSTha 51. jaise kADhU puruSake bahuta grAmaniviSa vamana karane kI zakti ( yogyatA ) hai / bahuri tAkI kADhUne rokyA ara yaha kahA -- pAca grAmaviSe jAvA parantu eka dina viSe eka hI grAma viSe
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 220 jaina tattvamImAMsA kI jAvo / tahAM usa puruSake bahuta grAma viSe jAnekI zakti to dravya apekSA pAiye hai, anya kAlaviSe samartha hoya, vartamAna sAmarthyarUpa nAhI hai parantu vartamAna pAMca grAmanite adhika grAmaniviSe gamana karasake nAhI / vahuri pAMca grAmanivipe jAnekI paryAya apekSA vartamAna sAmarthyarUpa zakti ( yogyatA ) hai tAte ini viSe gamana karisake haiM / vahari vyaktatA ekadina viSai eka grAmako gamana karane hI kI pAiye haiM tese isa jovake sabako dekhanekI jAnane kI zakti hai| bahuri yAko karmane kyA ara itanA kSayopazama bhayA ki spazAdika viSayaniko jAno vA dekho parantu eka kAlaviSe eka hI ko jAno vA dekho| tahAM isa jIvake sarvake dekhane jAnane kI zakti (yogyatA) to dravya apekSA pAiye hai (anya kAlaviSe sAmarthya hoya parantu vartamAna kAla meM sAmarthyarUpa nAhI) jAte apaneyogya viSayanite adhika viSayani ko dekhi jAni sake nAhI / vahuri apane yogya triSayanako jAnane dekhanekI paryAya apekSA vartamAna sAmarthya rUpa zakti ( yogyatA ) hai tAte inako dekhi jAnisake hai / vahuri vyaktatA eka kAlaviSe ekako hI dekhanekI vA jAnane kI pAiye hai bahuri yahAM prazna - jo aise haiM to jAnyA parantu kSayopazama to pAiye 7. ra bAhya indriyAdikakA anyathA nimitta bhaye dekhanA jAnanA na hoya vA thorA hoya / anyathA hoya so aise hote karma hI kA nimitta to na rahyA ? tAkA samAdhAna- For Private And Personal Use Only jaise rokanahArene yaha kahA ki jo pAMca grAmanitripa eka grAma ko eka dina viSe jAvo parantu ina kikanikA sAtha lekara jAvo tahAM ve kikara anyathA pariNameM to jAnA na hoya vA dhorA jAnA hoya vA anyathA jAnA hoya ! tese karmakA aisA hI kSayopazama bhayA haiM jo itane viSayanidiSa eka viSayako eka kAlaviSe
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA dekho vA jAno parantu bAhya dravyanikA nimitta bhaye dekho jAno / hAM ve anyathA pariNameM to dekhanA jananA na hoya bA thorA hoya vA anyathA ho aise yaha karmake kSayopazamake vizeSa haiM tAte karma hI kA nimitta jAnanA / jaise bahake andhakAra bA paramANu ADA Aye dekhanA na hoya / trU mArjArAdikaniLe tinako ADe Aye bhI dekhanA hoya so aisA graha kSayoparAma kA hI vizeSa hai| jaise jaise kSayopazama hoya tese tese hI dekhanA jAnanA hoya hai / aise isa jIvake kSayopazama jJAnakI pravRtti pAiye haiM / bahuri mokSamArgaviSe avadhi mana:paryaya jJAna ho hai so bhI kSayopazamajJAna hI hai tinikI bhI aise hI eka kAlaviSe ekako pratibhAsanA vA para vyakA adhInapanA jAnanA bahuri vizeSa hai so vizeSajAnanA / yA prakAra jJAnAvaraNa darzanAvaraNa kA udaya ke nimittate bahuta jJAna darzana ke aMzanikA to abhAva aratinike kSayopazamate thore aMzanikA sadbhAva pAiye / bahuri isa jIva ke mohake udadyate midhyAtva yA kaSAyabhAva hoya hai tahAM darzanamo ke udayate to mithyAtva bhAva hoya hai tA kari yaha jIva zranyathA pratIti rUpa atattva zraddhAna kare hai / jaise haiM tese to nAhI mAna hai ara jaise nAhI hai, tese mAne haiM: " isa kathanase nimittakI pradhAnatA spaSTa siddha hai jo Apa nimittako akicitkara mAna nimittako kAryotpatti meM sahAyaka nahIM mAnate pratyuta vinA nimitta ho kevala vastukI yogyatA se hI kAryotpatti mAnate haiM yaha sarvathA mithyA hai| karmake nimitase jIvakI kitanI parAdhInatA horahI hai isa bAta kA patA Upara ke kathanasa cala jAtA hai| karmaki nimitta se vastukI yogyatA bhI ayogya hojAtI hai| vastukI yogyatA se vinA nimitta koI bhI kAryakI siddhi nahIM hotI / For Private And Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI AtmA asaMkhyAta pradezI hai to bhI karmoM ke nimittase saMkoca vistAra rUpa sadA pariNamana karatA rahatA hai| jaba karma kA sambandha chUTa jAtA hai taba saMkoca vistArarUpa honA bhI chUTa jAtA hai / yaha jIva jisa zarorape siddha hotA hai ubha zarIrake pramANa pradeza saba sthira ho jAte haiM / yaha karmoke nimittakA hI kAraNa hai / karmoMke nimitta se anAdi kAlase yaha tIva nigAdameM paDA rahA, vahAMse nikalakara cAroMgati rUpa samAgmeM paribhramaNa karake phira bhI nikSameM calA jAtA hai / kyA unameM kevalajJAna prApta karanekI aura samyaktva prApta karanekI yogyatA nahI hai ? yadi nahI hai to phira navIna AgyatA kahAMse AyagI ? yadi yogyatA zaktirUpa mojUda hai to vaha yogyatA vyakta kyoM nahIM hotI / to kahanA paDegA ki usa yogyatAke pragaTa hone meM karmabAdhaka haiM jaisA ki UparameM udAharaNa sahita siddha kiyA gayA hai / isa liye yogyatA rahate huye bhI vAdhaka kAraNa rahate yogyatA kA kArya nahIM hotA ataH skUla meM par3hane vAle vAla kAkA jJAnAvaraNAdi karmokA kSayopazama mamAna na honasa bAhya sAdhana samAna milane para bhI samAna paDhAI nahIM hotI / yogyatA bhI nimittAnusAra pragaTa hotI hai anyathA nahI / ___ " isa saMsAra aTavI viSe mamasta jAra hai te karmake nimitta te nipajai je nAnA prakAra duHkha dinakara pIDina ho rahe hai / vahuri tahAM mithyA andhakAra vyAsa ho rahA hai tAMkari tahAM te mukta hone kA mArga pAvate nAhI taDapha taDapha tAhI duHkhako sahe haiM vahuri aise jIvanikA bhalA honeko kAraNa tIrthakara kevalI bhagavAna sAhI bhayA sUrya tAkA bhayA udaya tAkI divyadhvani rUpI kiraNanikari tahAMte mukta hone kA mArga prakAzita kiyaa| jaise sUryake aisI icchA nAhIM jo maiM mArga prakAsU parantu sahajahI vAMkI kiraNa For Private And Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA phele haiM tAkari mArgakA prakAzana hoya hI hai / tese hI kevalI vItarAga hai tAte tAka aisI icchA nAhI jo hama mokSamArga pragaTa kareM parantu mahajahI adhAti kanikA udaya kAra tinikA zarIrarUpa pudgala divyadhvani rUpa pariNamai hai tAkari mokSamArgakA prakAzana ho hai / bahuri gaNadhara devanike yaha vicAra prAyA jahAM kevalI sUryakA astapanA hoya tahAM jIva mokSamArgako kaise pAve ara mokSamArga pAye vinA jIva duHkha maheMge ai / karuNA buddhikari aMga prakIrNakAdi rUpa graMtha tehI bhaye mahAna dIpaka tinikA udyona kiyA " mokSamArga pra026 isa kathanase nimittakI sArthakatA acchI taraha siddha ho jAtI hai jisaprakAra sUryake udaya vinA andhakArakA abhAva hAtA nahI tathA mArgakA prakAzana bhI hotA nAhIM usI prakAra kevalI bhagavAna rUpI sUryake udaya vinA mokSamArgakA prakAzana hotA nAhIM tathA mithyA andhakAra dUra hotA naahiiN| isake viparIta kAnajo jo yaha kahate haiM ki "sUryakA udaya huA isaliye dhUpa hogaI (prakAza hogayA) yaha bAta mithyA hai " jo vAta pratyakSa dikhAI de rahA hai ki sUryake udayameM yA dApaka ke ujAlemeM prakAza hotA hai usakA niSedha karanA isasa caDhakara aura gahalapanA kyA hogA ? kAnajI bhI nimittako akicitta kara mAnate hai usI taraha Apa bhI nimittako akiMcitkara mAnate haiM / kAnajI bhI yogyatAkA hiDhorA pITate haiM Apa bhI yAgvatAkA hI vo vAlA siddha karate hai / kAnajI kramavaddha paryAya honA mAnate haiM Apa bhI kramaniyamita paryAya mAnate haiM ApakI mAnyatAmeM aura kAnajIkI mAnyatAmeM raMcamAtrakA pharaka nahIM hai pharaka kevala zabdoMkA hai / ve sIdhe zabdoma kahate hai For Private And Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 jaina tatva mImAMga kI Apa ghumAphirA kara usI kI puSTi karate haiM : unase utanA burA nahI hogA kyoMki ve vidharmI haiM kintu unase zramakhyAtaguNA burA Apase hogA kyoM ki Apa svadharmI hai| ___yaha kahAvata hai ki bAhara ke zase jo hAni nahIM hotI vaha hAni barake zatruse mahaja meM ho jAtI hai . "ghara phUTe rAvaNa mare" yaha kahAvata asatya nahIM hai paMDitajI pApa karanA utanA burA nahIM hai jitanA burA pApako pITha ThokanA hai| "vasu jhUThasetI narka pahuMcA" kyA vatu bhUTha vAlanese narka gayA thA nahIM parantu pazu yajJakA samarthana kiyA isaliye to narka gayA / yaha vAta Apa acchI taraha jAnate haiM phira bhI chApa jAnabUjhakara gaDhe meM par3ate haiM yahavar3e AzcaryakI bAta hai| isa viSayameM sva. paM0 ToDaramalajIne mokSamArgaprakAzaka pRSTha 56 meM jo likhA hai usa para vicAra kariye / aura satya mArga para Aiye / ___"asatyArtha padanikI racanA ati tIvra kaSAya bhaye vinA vana nAhIM / jAteM jisa asatya 2 canA kari paraMparA aneka jIvanikA mahAvurA hoi / Apako aisI mahAhisA phalakari nanigodavidhe gamana karanA hoya so aisA mahA viparIta kArya krodha mAna mAyA lobha atyaMta tItra bhaye hI hoya" skUla meM par3hanevAle vAlakoMkI vAhya sAmagrI ekasI honepara bhI eksA kSayopazama nahIM hotA isa vAtako sapramANa Upara meM siddha kiyA jAcukA hai| phirabhI sva0 50 ToDaramala jIke vacanoMse aura bhI tasallI karA dete haiN| ___ "ihAM itanA jAnanA-isa jIvake samaya : prati anaMta paramANu bandhe haiM tahAM eka samaya viSe vandhe paramANu te AbAdhAkAla choDakara apanI sthitike jete samaya hoya tini viSe kramateM udaya zrAve hai bahuri bahuta samaya vidhe bandhe paramANu je eka samaya viSe udaya For Private And Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 225 meM Avane yogya hai se iRTa hoya udaya Ave haiM / tini saba paramANunika anubhAga mile jetA anubhAga hoya titanA phala tisa kAla viSe nipaje / " arthAta kisI jIvake aneka kAlakA saMcaya kiyA huA karmA eka kAla meM udaya Ave athavA kisI jIvake thoDe kAlakA saMcaya kiyA huA karma eka kAlameM udaya Ave kisIkA maMda udayameM zrAve kisIke saMkramaNa rUpa hokari udayameM Ave, kisIke utkarSaNa apakarSaNa rUpa hokara udayameM Ave / kisIke sattAmeM hI naSTa hojAya udaya meM hI nahIM Ave ityAdi aneka rUpa avasthA hokara udayama Ate haiM unakA aneka rUpa kSayopazama hotA hai isaliye kA~ke nimittama honevAlI aneka avasthA tisako na mAnakara yogyatA kA gIta gAnA sarvAthA Agaviruddha hai / yogyatA bhI nimittAnumAra upalabdha hotI hai isakA niSedha nahIM kiyA jA sakatA / ___ gurukI dezanAse aura zAstrake paThana pAThana se samyagjJAnakA prApti hotI hai isake vinA nahIM hotI yaha jainAgamakA aTala siddhAnta hai isako akiMcitakara mAnakara uDAnA cAhate ho so yaha Apake udghAnase uDa nahIM sakatA kyoMki isake binA sadjJAna kI prApti nahIM hotii| Apako jo siddhAntazAstrIkI padavI milI hai kyA vaha binA guruke yA zAstroM ke paThana pAThanake hI milI hai kadApi nahIM / isa rUpa yogyatA Apako svayameva prApta nahIM huI usameM nimitta kAraNa guru aura zAstroMkA paThana pAThana hai isako Apa inakAra nahIM kara sakate / ___ "guruke nimittase zraddhA samyaktva nahIM hotI " aisA mAnanevAle kAnajI, ve bhI aba rAstA para thoDe thoDe Aye haiN| ve bhI aba kahane lage haiM ki For Private And Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 226 jaina tattva mImAMsA kI "nimitta akiMcitakara hai phirabhI samyagjJAna prApta karanevAleko nimitta kaisA hotA hai vaha jAnanA cAhiye / AtmAkA apUrva jJAna prApta karanevAle jIvako sAmane nimittarUpase jJAnI hI hote haiN| vahAM samyagjJAnarUpa pariNamita sAmane vAle jJAnIkA AtmA antaraGga nimitta haiM aura una jJAnIkI vANI bAhya nimitta hai " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnasvabhAva aura jJeyasvabhAva ke pRSTha 260 kAnajI eka tarapha to kahate haiM ki guruke nimittase zraddhA samyaktva nahIM hotA (vastu vipra ) dUsarI tarapha kahate haiM ki "AtmAkA apUrNa jJAna prApta karanevAle jIvako sAmane nimirUpase jJAnI hI hote haiM" yaha duNDapa DI bAta kaisI "merI mA aura vAMjha" khaira isa kathana se yaha bhI patA cala jAtA hai ki ve kitane jJAnI hai jisakI pITha hamAre siddhAntazAstra jaise vidvAna ThIka rahe haiM kyA samyagjJAnako prApta karanevAloMke antaraMga nimittakAraNa sAmanake jJAnI hote haiM ? yA samyagjJAnako prApta karanevAlaka aMta raGga kAraNa unakA jJAnAvaraNAdikarmA kA kSayopazama hai ? jisako itanA bhI bodha nahIM hai ki dUsare kI AtmA dUsare kI AtmA kA aMtaraGgakAraNa kaise ho sakatI hai ? aMtaraGga kAraNa to svakA sva hI hogA dUsarA nahIM, dUsarA to vAhya nimitta kAraNa hI hogaa| yadi aisA na mAnA jAyagA to eka dravya dUsare dravyakA kartA mAnanA par3egA jo hotA nahIM / ataH aisI bhayaMkara galatI karane vAlA vyakti jJAnI guru kahalAye aura usake pIche zAstrI vidvAna loga nAMce, hare kalikAla ! jo tU na kara rAjare so sava thoDA hai / For Private And Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 7 kAnajIne dekhA ki maiMne yaha kaha diyA hai ki "guruke nimitta sa zraddhA samyaktva nahIM hotI" to loga mere pAsa nA AveMge ! isaliya unako yaha kahanA paDA ki guru ke nimittase to zraddhAsamyaktva nahIM hotI kintu zraddhAsamyaktva honemeM nimitta kAraNa sAmane jJAnI honA cAhiye / kyoMki pApa jJAnI honekA ThekA rakhate haiN| isaliye jisako jJAna prApta karanA ho ve mere pAsa AveM / guruoMka ( muniyoMka ) nimittase zraddhA samyaktva nahIM hogii| kAgaja ke dupaDapITI vAta kahane meM aisA abhiprAya jhalakatA yadi Apa yaha ka hai ki mere zAstrI hone meM merI yogyatA hI kAraNa he guru yA zAstra nahIM jaisAki ApakA tuSa mAsa bhinnaka ghoSanekAle zivabhUti munika viSaya meM kahanA hai ki (2) "zAstrAma aApana tuSa mAsa bhinnakI kathA paDhI hogI vaha pratidina gurukI sevA karatA hai, aTThAIsa mUlaguNAMkA niyamita haMgasa pAlana karatA hai phira bhI use dravyazrutakI prApti nahIM hotA itanAhI nahIM vaha tuSa mAsa bhinna pAThakA ghoSa karatA huA kevalI to ho jAtA hai parantu dravyazrutakI prApti nahIM / kyoki usameM dravyazrutako utpanna karane kI yogyatA nahIM thI / isake sivAya anya koI kAraNa ho to batalAiye / isase kAryAtpattima yogyatAkA kyA dhAna hai isakA sAja hI patA laga jAtA hai" prathama tI ubha tuSa mAsa bhinna ghoSanA karanevAla muni ma pATha ,pravacanamAtRkA kA jJAna thA yA nahI yadi unameM yaha jJAna nahIM thA no usako kevalajJAna kase huA ? kyoMki a- pravacana mAtRkA jJAna huye vinA kevalajJAnakI prApti nahIM hotI aisA Agama hai yadi unako apravacana mAtRkAko jJAna thA to vaha atakevalI thA kyoMki AgamameM apravacana mAtRkAkaM jJAnavAleko atakevalI For Private And Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jana tattva mImAMsA kI kahA hai isaliye usake dravyazrata nahIM thA aisA kahanA Agamaviruddha hai| yadi kaho ki unake pUrNa zrata gyAraha aMga caudaha pUrva prakANAdi kA jJAna nahIM thA imake huye vinA bhI apanI yogyatAse use kevalajJAnakI prApti hogii| aimA kahanA bhI prAsaMgata hai kyoMki aisA koI niyama nahIM haiN| jo pUrNa atakavalI huye vinA kisI ko kevalajJAnakI prApti nahIM hotii| yaha to jIvoMkI karmoMke kSayopazama zakti vizeSakA mAhAtmya hai / vaha kSayopazama sabakA samAna hotA nhiiN| isIliye kisIko mati zruda avadhi hokara kevala hotA hai to kisIko mati a ta manaHparyaya hokara kevala hotA hai to kisIko mati atase kevalajJAna hotA hai / yaha pariNAmoMkI vicitratA hai matizrata pUrNatayA na honepara bhI kevalajJAnako prApti hojAtI hai / isase yaha nahIM kahA jAtA ki usameM pUrNarUpase atakevalI hone kI yogyatA nahI thI jisameM pAMca grAma jAnekI yogyatA ho yadi vaha kAraNavaza eka grAma bhI na jA sake to kyA usameM eka grAma jAnakI yogyatA nahIM thI aisA kahA jA sakatA hai ? kadApi nahIM jisameM pAMca grAma jAnekI zakti hai vaha nimittAnusAra eka eka grAmako ulaMghatA huA bhI pAMca, grAma pahuMca sakatA hai / athavA usako sIdhA rAstA mila jAya to vaha mava grAmIko choDakara sIdhA pAMcave grAma bhA jA sakatA hai| usI prakAra karmo ke kSayopazama anusAra koI mati ata avadhi manaHparyaya pUrvaka. kevalajJAna ko prApta karatA hai koI matizrutako bhA pUrNatayA prApta na kara sAdhA karmoko naSTakara kevalajJAna prApta kara letA hai / ata: jisameM sIdhA kevalajJAna prApta karanekI yogyatA hai usameM mati ata pUrNa rUpase prApta karane kI yogyatA nahIM thI aimA kahanA nyAyayukta nahIM For Private And Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAtA 226 ....-- .-.-... - -- jisameM lAkha rUpayA kamAnakI yogyatA hai usake viSayameM yaha kahA jAya ki isameM lAkha rupayA kamAnekI yogyatA hai kintu isameM mau rupayA kramAnekI yogyatA nahIM hai tA vesA kahanA yuktiyukta nahI hai / ataH zivabhUtimunimeM dravyazrata prApta karaneko yogyatA nahI thI isaliye vaha dravyazru ta prApta nahIM kara sakA kintu usameM kevala jJAna prAptakaranekI yogyatA thI isaliye usane kavalajJAna prApta karaliyA aisA kahanA Agama yukti aura nyAya bAdhita hai / yogyatAke sambandhama kahIM para to Apa daivakA artha yogyatA karate haiM to kahIM para kArya niSpattikI sAmarthya rUpa upAdAnako zaktiko yogyatA pharamAte haiM, so daiva to para hai ata: parakA to upAdAnako yogyatAke sAtha nimitta naimittika sambandhake atirikta aura kucha bhI nahIM hai / phira deva ( karma ) kA artha yogyatA karanA kaisA ? kyA karmako yogyatA hI jIvake upAdAna kI yogyatA hai| yadi hai to spaSTa kareM ? yadi nahI hai to phira niHprayojana aisI asaMgata vAta likhanekI jarUrata kyA thii| ___ "yahAMpara yadyapi daivakA artha yogyasA aura puruSArtha kA artha apanA vala vIrya karake ukta zlokakA artha upAdAnaparaka bhI hosakatA hai para isa prakaraNakA prayojana AgamameM nimittako svIkAra kiyA hai yaha dikhalAnA mAtra hai " jainatattvamImAMsA pRSTha 37 . yadi yaha kahA jAya ki karmoM ke nimitta se jIvakI jo avasthA hotI hai usIkA nAma yogyatA hai isI kAraNa kAraNameM kAryakA upacAra kara daivakA artha yogyatA kiyA hai to kathaMcita ThIka hai / jovake sAtha to aisA ghaTita ho sakatA hai parantu pudgala ke sAtha yaha ghaTita nahIM hotA kyoMki usake sAtha deva ( karma ) kA koI For Private And Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 jana tattva mImAMsA kI sambandha hI nahIM hai isaliye daivakA artha yogyatA karanA pramANavAdhita hai| yogyatA to upAdAnakI kArya niSpattikA nAma hai / so vaha vinA nimitta kevala upAdAnako yogyatAse nahIM hotii| upAdAna aura nimitta mImAMsA ke kathana meM Apane prakArAntarame niyamita vAdako aura yogyatA ko siddha karanekI celA kI hai| tathA nimitta ko mAtra upasthita mAnakara kAryotpatti kevala upAdAnakI yogyatA se hI hotI hai aisA darazAnekA prayatna kiyA hai kintu isameM bhI Apa saphala nahI ho sake haiN| Apa jo yaha kahate haiM ki " jaisA ki pahile likha Aye haiM bhavitavyatA upAdAna kI yogyatA kA hI dUsarA nAma hai / pratyeka dravya meM kAryakSama bhavitavyatA hotI hai isakA samarthana karate huye svAmI samantabhadrAcArya apane svayambhU stotra meM kahate haiM-"alaMghyazaktirbhavitavyatayaM hetudvayAviSkRtakAryaliMgA | anIzvaro jaMturahaMkriyArcaH saMhatya kAryeSviti sAdhvavAdI : " Apane ( jinadevane ) yaha ThIka hI kahA hai ki hetudvayase utpanna hone vAlA kArya ho jisakA jJApaka hai aimI yaha bhavitatryatA alaMghya zakti hai, kyoMki saMsArI prANAM maiM isa kAryako kara sakatA hUM isa prakArake ahaMkAra se pIDita hai vaha usa ( bhavitanyatA) ke vinA aneka sahakArI kAraNoMko milA kara bhI kAryoM ke saMpanna karane meM samartha nahI hotA / "sava dravyoMmeM kAryotpAdanakSama upAdAnagata yogyatA hotI hai isakA samarthana bhaTTAkalaMka devane aSTazatI TIkA meM bhI kiyA hai| prakaraNa saMsArI jIvake deva puruSArthavAdakA hai| vahAM ve daiva va puruSArthakA spaSTa karate huye For Private And Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamIkSA 231 yogyatA karma pUrva vA devamubhayamadRSTam pauruSaM punariha cepitaM dRSTam / tAbhyAmarthasiddhiH tadanyatarApAye'vaTanAt porupamAtre'rthAdarzanAta / devamAtre vA samIhAnarthakyapramaMgAt / "yogyatA yA karma deva kahalAtA hai / ye dono adRSTa hai| tathA iha ceSTinako pauruSa kahane haiN| ina donoMse arthasiddhi hotI hai ! kyoMki inameM se kisI ekake abhAvameM arthasiddhi nahIM ho sktii| kevala pauruSase arthasiddhi mAnane para arthakA darzana nahI hotA aura kevala devase mAnane para samohAkI niSphalatAkA prasaMga AtA hai." ___" upAdAnakI yogyatAnusAra kArya hotA hai isakA samarthana ve tattvArtha vArtika (aH 1 sUtra.) meM ina zabdomeM karate haiM " " yathA mRdaH svayamantara ghaTabhavanapariNAmAbhimukhye daNDacakrauruSeya prayatnAdi nimiAmAtraM bhavati yataH satsvapi daMDAdinimitta zarkarAdipracito mRpiNDaH svayamantaraghaTabhavanapariNAmanirutsukatvAnna ghaTo bhavati atI mRtpiNDa eva bAhya iMDAdimittasApena AbhyantapariNAmasAnidhyAt ghaTo bhavati na daNDAdayaH iti daNDAdInAM nimittamAtratvaM bhavati" __ " jaisa miTTIke svayaM bhItarase ghaTa bhavana rUpa pariNAmake - abhimukha honepara daNDa cakra aura puruSa kRta prayatna Adi nimittamAtra hote haiN| kyoMki daNDAdi nimittoM ke rahanepara bhI vAlukAbahala miTTI kA piNDa svayaM bhItarase ghaTa bhavana rUpa For Private And Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI pariNAma ( paryAya ) se nirutsuka honeke kAraNa ghaTa nahIM hotA ataH bAhyameM daNDAdi nimitta sApekSa honese ghaTa hotA hai| daNDAdi ghaTa nahIM hote / isaliya daNDAdi nimitta mAtra hai" " isa prakAra ina uddharaNoM se spaSTa hai ki upAdAnagata yogyatAke kArya bhavanarUpa vyApArake sanmukha hone para hI vaha kArya hotA hai anyathA nahIM hotA" / jaina tattvamImAMsA pRSTha 71-7.-73 isake Age Apa likhate haiM ki-- "yadi tattvArthavArtika ke ukta ullaM kha para bArIkI se dhyAna diyAjAya to usase yaha bhI vidita ho jAtA hai ki ghaTa niSpattike anUkUla kumhArako jo prayatna preraka nimitta kahA jAtA hai vaha nimittamAtra hai / vAstava meM preraka nimitta nahIM / unake niAmatamAtra hai aisA kahane kA yahI tAtparya hai| ___"hama pahile pratyeka kAryakI utpatti svakAla ( samartha upAdAnake vyApAra kSaNa ) ke prApta honepara hotI hai yaha likha Aye haiN| isaliye yahAM para saMkSepameM usakA bhI vicAra kara lenA Avazyaka pratIta hotA hai / yaha to sunizcita hai ki pratyeka kAryakA svakAla hotA hai| na to usake pahile hI vaha kArya ho sakatA hai aura na usake bAda hii| jo jisa kAryakA svakAla hotA hai usake prApta honepara apane puruSArtha ( valavIrya ) dvArA vaha kArya hotA hai / aura anya dravya jisameM usa kAryake nimitta honekI yogyatA hotI hai, nimitta hote haiN| pratyeka bhavya jIva kA mukti lAbha bhI eka kArya hai ataH usakA bhI svakAla hai ukta / niyama dvArA usIkI svIkRti dIgaI hai / kevala yaha vAta hama tarkake valase kaha rahe hoM aisA nahIM hai / kyoMki kaI pramukha AcAryoMke isa sambandha meM jo ullekha milate haiM una se isa For Private And Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA kathanakI puSTi hotI hai / AcArya vidyAnandina AtamImAMsA aura aSTazatAke AdhArase jaba yaha siddha karadiyA ki---jo zuddhi zaktikI abhivyakti dvArA zuddhiko prApta kara lete haiM ve mukti ke pAtra hojAte hai / aura jo azuddhi zaktiko abhivyakti dvAra azuddhikA upabhoga karate rahate haiM unake saMsArakA pravAha cAlU rahatA hai / taba unake sAmane yaha prazna upasthita huA ki saba saMsArI jAva jisa prakAra anAdi kAlase azuddhikA upabhoga karate Arahe haiM unma prakAra ve sadA kAla zuddhikA upabhoga karate huye muktike pAtra kyoM nahIM hota ? isI prazna kA uttara dete huye kahate haiM ki - "kaSAMcit pratimuktiH svakAlalabdhau syAditi prAtapattavyam " kinhI jIvoMkI pratimukti svakAlake prApta hone para hotI hai| aisA jAnanA cAhiye" ___ " AcArya vidyAnandine isa kathana dvArA yaha batalAyA hai ki zuddhi nAmaka zakti hotI to sabake hai| parantu jina jIvoMke usake paryAyarUpase vyakta honekA svakAla AjAtA hai unhIke apane puruSArtha dvArA usakI vyakti hotI hai aura ve hI mokSake pAtra hote haiN|" ____ "yaha kathana kevala AcArya samantabhadra aura vidyAnandine zrI kiyA ho yaha bAta nahIM hai / bhaTTAkalaMka devane bhI tattvArthacArtika (a0 1 sU: 3) meM isa nabhyako svIkAra kiyA hai| vaha pakaraNa nimargaja aura adhigamaja samyagdarzanakA hai| isI prasaMgako lekara unhoMne marva prathama yaha zaMkA upasthita kI hai 7 " bhavyasya kAlena niHzreyasopapatta: adhigamasamyakvAbhAvaH / / 7 / yadi abadhRtamonakAlAt prAgadhi For Private And Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 jaina tatva mImAMsA kI gamasamyaktvavalAt mokSaH syAt syAdadhigamasamyagdarzanasya sAphalyam / na cAdo'sti / ataH kAlena yo'sya mono'mau nimargajasamyaktvAdeva siddha iti " " isa vArtika aura usakI TIkAmeM kahAgayA hai ki yadi niyata mokSakAlake pUrva adhigama samyaktvake valase mokSa hove to adhigama saphala hove / parantu aimA nahIM hai isaliye svakAlake Azrayase jo isa bhavya jIvake mokSa prApti hai vaha nisargaja samyaktvase hI siddha hai| "isa prakAra hama dekhate haiM ki ukta kathana dvArA bhaTTAkalaMka devane bhI isa tathyako svIkAra kiyA hai ki pratyeka bhavyajIvako usakI mokSaprAptikA strakAla Ane para muktilAbha avazya hotA hai / isa se siddha hai ki lokameM jisane bhI kArya hote haiM ve apane kAlake prApta honepara hI hote haiN| Age pIche nahIM " jaina tatvamImAMsA pRSTha 74-75 - paMDitajI ! Apake uparokta kathana se na to pratyeka kAryakI niSpattimeM svakAla hI siddha hotA hai aura na kAryotpatti, nimitta vinA kevaladravya kI yogyatAse hI siddha ho pAI hai, aura na upAdAna apane puruSArtha dvArA vAhya nimitta ke vinA kArya kuzala ho sakatA hai aisA Apake kathanase spaSTa hojAtA hai phira bhI Apane uktaviSaya ko siddha karane meM parizrama kiyA hai vaha zrApakA parizrama ApakI mAnyatAkA ghAtaka banagayA yaha duHkha kI bAta hai| ___ Apane jo bhaTTAkalaMkadevakA nisargaja aura adhigamaja samyaktvake viSayakA pramANa dekara usake dvArA mokSaprApti meM svakAla siddha karanekI ceSTA kI hai vaha prayojanabhUta nahIM hai| For Private And Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA kyoMki vaha kathana zaMkA rUpa meM kiyA gayA hai / usakA uttara ikhiye, jisase spaSTa hojAtA hai ki mokSa prAptikA koI nizcita kAla nahIM hai / kyoM ki karmoMkI nirjarA pUrvaka mokSa hotI hai| ataH yaha jIva jisa samaya meM pUrNa karmokI narjarA karadetA hai usI samaya usako mokSa ho jAtI hai usameM kAlakA niyama nahIM hai aura vaha mokSa prApti nisargaja (svabhAvase utpanna honevAle ) samyaktvase hI mokSaprApti hotI hai adhigamaja mamyaktva meM nahIM hai isakA kAraNa yaha hai ki paranimittase ( upadezAdi vAhyanimitta se ) jo AtmAmeM samyaktva kI prApti hotI hai vaha bhI to nisargaja hI hai arthAt vaha AtmAkA hI to svabhAva svarUpa AtmA hI meM hai / isaliye nija svabhAva rUpa jo pariNamana hai vaha nisargaja rUpa hI hai aura vaha nirvikalpa hai| kintu adhigamaja samyaktva hai vaha savikalpa hai isa kAraNa jahAM savikalpatA hai vahAM dhyAnakI siddhi nahIM hai tathA dhyAnakI siddhi vinA kamoM kI pUrNa nirjarA nahIM hotI aura pUrNa nirjarAke binA mokSakI prApti nahIM hotI isa Trikogako dhyAnameM (lakSameM) rakhakara akalaMkadevane nisargaja samyaktvase hI mokSa prApti kahI hai| parantu isase koI yaha nahIM samajhe ki adhigamaja samyaktva mokSa prAptimaM kAraNa hI nahIM hai / vinA adhigamajasamyaktva ke nisargaja samyaktva hotA hI nahIM yaha niyama hai / ataH adhigamaja samyaktva kAraNa hai aura nisargajasamyaktva kArya hai| anAdi mithyAvaSTi jIvake vAma upadezAdikakA nimitta mile vinA samyaktvakI prApti nahIM hotI yaha vAta hama UparameM mokSamArga prakAza granthake pramANa se siddha kara Aye haiM ! adhigamaja samyaktva prApti ke bAda yaha jIva adhikase adhika saMsAra paribhramaNa karatA hai to ardhapuralaparAvartana kAla taka hI kara sakatA hai isase For Private And Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 236 jaina tattva mImAMsA kI adhika nahI yaha to niyama hai parantu yaha niyama nahIM hai ki vaha isake bIca meM mokSa prApta nahI kara sakatA hai / vaha deva aura puruSArthake balase jaba kabhI bhI makSikA prApti karasakatA hai| vinA deva aura puruSArtha ke koI bhI kAryako siddhi nahIM hotI yaha bAla Apake diye gaye pramANa se bhI susiddha hai / " yogyatA karma pUrva vA daivamubhayamadRSTam pauruSaM puna rihaceSTitaM dRSTam / tAbhyAmarthasiddhiH / I 66 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arthAta deva aura puruSArtha ke milanepara hI kAryasiddhi hotI haiM inase ekakI kamI hone para kAryasiddhi nahIM hotii| tadanyatarApAye'ghaTanAt / paurupamAtre'rthAdarzanAt devamAtra vA samAnarthakyaprasaMgAta " arthAt kevala pauruSase arthako siddhi mAnanepara arthakA darzana nahIM hotA tathA kevala daivase mAnanepara samIhAkI niSphalatAkA prasaMga AtA hai / isa kathanase kevala upAdAnakI yogyatAse puruSArtha karanepara bhI kArya siddhi nahIM hotI usameM deva (karma) kA bhI nimitta avazya honA caahiye| jo Apa nimittako akiMcit kara mAna te haiM usakA isa kathana se khaMDana hojAtA hai| AcArya kahate haiM--- ki vinA nimitta ke koI bhI kArya nahIM hotA / nimitta cAhe udAsIna ho sahAyaka ho baladAyaka ho athavA preraka ho ina meM se koI bhI ho, kAryotpatti meM inakI niyukti Avazyaka hai / ina nimittoMke vinA kevala upAdAna kI yogyatA se kAryotpatti nahIM hotI ataH upAdAnakI yogyatA ko vyakta karane meM bhI nimitta pradhAna hai| jaise AtmA meM kevalajJAna yA samyaktva prApta karane kI For Private And Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamokSA yogya zaktirUpase vidyamAna hai kintu bAhyanimitta zrAnukUla na milane se athavA pratikUla (vAdhaka) nimittake rahanapara anAdikAla se Ajataka kevalajJAnAdika kI vyaktatA isa jIvako na huI aura javana, aimA kAraNa banA rahegA nabataka phira bhI kavaNa - jJAnAdikakI prApti nahIM hogI / kebaladarzanAvaraNIke udayameM kevaladarzana vyakta nahIM honA tathA kevalajJAnAvaraNAke udayameM kevalajJAna pragaTa nahIM hotA tathA mohanIya. karmake udyameM mamyaradarzanakI prApti nahI hotI tathA cAritra mohanIya karmake udayameM dezacAritra yA sakala cAritra prAdurbhAva nahIM hotA tathA vedana.yakarma ke sadbhAvameM avyAvAdhasukhako prApti nahIM hotI, zarIrameM roga nirogapane kI nAnA prakArakI avasthA hotI rahatI hai / ata. rAyakarmake udaya meM dAnAdika dene kI yogyatA honepara bhI dAna nahIM desakatA, Ayukarmake udaya meM manuSyAdi paryAyako sthiti banI rahatI hai| isa saMsAra meM janma jIvana maraNakA kAraNa Ayukarma hI hai| nAmakarmake udayamaM yaha jIva manuSyAdi gatimeM prApta hokara timaparyAyarUpa apanI avasthA samajhe tahAM nokarmarUpa zarIra meM aMgopAMgAdi yogya sthAna parimANa liye Atmapradeza saMkoca vistAra rUpa hoya zarIra pramANa rahai tathA zarIra viSe nAnArUpa zrAkArAdikakA honA nAnArUpa varaNAdikakA honA sthUla sUkSmAdikA honA ityAdika nAmakarmake udayameM kAryakI niSpatti hotI hai . gotrakamaka udaya meM yaha jIva UMca nIca paryAya prApta hoya hai ! isaprakAra anAdisaMsAra viSe ghAti avAti karmake nimittate jIvakA avasthA hotI hai so pratyakSa dRSTigocara hai aura yukti prAgamasa pramANita hai isako asvIkAra kaise kiyA jAsakatA hai ? kabhI nahIM, vinA nimittakA raNake mile kevala upAdAnakI yogyatAse koI bhI kArya nahIM hotA isaviSayameM sva0 paM0 ToDaramalajIkA For Private And Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI jo kahanA hai usako yahAM uddhRta karanA ucita samajhate haiN| ___ "eka kArya honeviSe aneka kAraNa cAhiye / tinaviNe je kAraNa vuddhipUrvaka hoMya tinako to udyamakari milAye ara abuddhipUrvaka kAraNa svameva mile to kArya siddha hoya jaise putra honekA kAraNa vuddhipUrvaka to vivAhAdikakA karanA hai ara abuddhipUrvaka bhavitavya hai| tahAM putrakA artha vivAhAdikakA to udyama kare ara bhavitavya svameva hoya tava putra hoya ! taise vibhAva dUra karaneke kAraNa vuddhipUrvaka to tattvavicArAdika hai ara abuddhipUrvaka mohakarmakA upazamAdika hai so tAMkA arthI tatvavicArAdika to udyamakari kare ara moha karmakA upazamAdi svameva hoya tava rAgAdika dUra hoya / ihAM aisA kahai ki jaise vivAhAdika bhI bhavitavya AdhIna hai taise tattvavicAra bhI karmakA kSayopazamAdika ke AdhIna hai| tAteM udyama karanA nirarthaka hai" (jaisA ki Apa kahate haiM ki kAryakI niSpatti svakAla Anepara hI hotI hai Age pIche nahIM hotI phira udyama kAheko karanA kamaniyata paryAya mAnanevAleneliye kahate haiM ki -- samAdhAna "jJAnAvaraNakA to kSayopazama tatvavicArAdika karane kI yogyatA to tere bhaI hai yAhIte upayogakoM yahA~ lagAvanekA udyama karAiye haiN| asaMjJI jIvanike to kSopazama nAhIM hai to inako kAheko upadeza dIjiye haiN| For Private And Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra T www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 236 bahuri vaha kaha honahAra hoya tAM tahAM upayoga lAge, vinA honahAra kAhe ko lAge / samAdhAna jo aisA zraddhAna hai to sarvatra koI bhI kAryakA udyama mati kare ( svakAlameM saba kArya ho ho jAyagA ) tUM khAna pAna vyApArAdikakA to udyama kare, ara yahAM honahAra batAve so jAniye haiM terA anurAga yahAM nAhIM / mAnAdika kari aisI jhUThI bAte banAve hai / yA prakAra je rAgAdika hote tinakari rahita AtmAko mAne haiM te mithyAdRSTi jAnane / mokSamArgaprakAzaka pRSTha 278 - 276 "bahuri karma nokarmakA sambandha hote AtmAko nirgandha mAne so pratyakSa inakA bandhana dekhiye haiM / zarIra kari tAke anurAga avazya hotA dekhiye hai, bandhana kese nahIM, jo bandhana na hoya to mokSamArgI inake nAzakA udyama kAheko kare " isa kathanase spaSTa siddha hojAtA hai ki kAryotpattimeM deva ( bhavitavyatA ) aura puruSArtha donoMkI AvazyakatA hai donoM mile kAryasampanna hotA hai anyathA nahIM / tathA svakAla Anepara mokSaprApti svameva hojAyagI aisA mAnakara jo nirudyamI rahatA hai mokSaprAptikA upAya nahIM karatA hai vaha mithyAdRSTi hai | ataH svakAlaprApti meM mokSa honA mAnanevAloMkI zaMkAkA samAdhAna karate ye zrAcArya bhaTTAkalaMkadeva kahate haiM ki- " kAlAniyamAcca nirjarAyAH 6 yato na bhavyAnAM For Private And Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *40 jaina tattvamImAMsA kRtsnakarma nirjarApUrvakamokSakAlasya niyamo'sti / kecid bhavyAH asaM vyena kAlena setsyanti kecid saMkhyena, kecidanantena, apare anantAnantanApi na setsyantIti tatazca na yukta' bhavyasya kAlena niHzra yamopapatta eH iti" arthAt bhavya jIvoM liye mokSa jAnama koI kAlakA niyama nahIM hai / isaliye bhavyajIva kAladvArA mokSalAbha kareMge yaha vacana ThIka nahIM hai| isake sambandha meM ApakA kahanA hai ki- ." kucha vicAraka ise paDhakara usapara se aisA artha phalita karate haiM ki maTTAkalaMkadevane pratyeka bhavyajAvakaM mokSajAna ke kAlaniyamakA pahile zaMkArUpameM jo vidhAna kiyA thA isa kathana dvArA sarvathA niSedha kara diyA hai parantu vastusthiti esI nahIM hai / yaha saca hai ki unhoMne pichale kathanakA isa katha dvArA niSedha kiyA hai| parantu unhoMne yaha niSedha nayavizeSakA Azraya lekara hI kiyA hai sarvathA nhiiN| vaha nayavizeSa yaha hai ki pUrvokta kathana eka jIvake Azrayase kiyA gayA hai aura yaha kathana nAnA jIvoMke zrabhayase kiyA gayA hai| sava bhavyajIvoM kI apekSA dekhA jAya to sabake mokSa jAnekA eka kAla niyama nahI banatA, kyoMki dUrabhavyoMko chor3akara pratyeka bhavya jIvake moca jAnekA kAlaniyama alaga alaga hai| isaliye sabakA eka kAlaniyama kaise vana sakatA hai ? isakA yadi koI yaha artha lagAve ki pratyeka bhavyajIvakA bhI mokSa jAnekA kAlaniyama nahIM hai to usakA ukta kathanadvArA artha phalita karanA ukta kathana ke abhiprAyako hI na samajhanA kahA jAyagA / ataH prakRta meM yahI samajhanA cAhiye ki bhaTTAkalaMkadeva bhI pratyeka bhavyajIvake mo jAnekA niyama mAnate rahe haiM / For Private And Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 241 ___paMDitajI ! bhaTTAkalaMkadavaka kathanako zrApa hI nahIM samajhe yA samajha karake bhI sonagaDhakI pakSameM Apako samarthana karanA hai isaliye spaSTa arthako rakheMcAtAnI kara viparIta artha kiyA hai so vidvAnoMkI goSThImeM hAsyotpAdaka hai| kyoMki zaMkA eka jIva kI apekSA kI jAya aura uttara nAnA jIvoMkI apekSA diyA jAya yaha bAta bhaTTAkalaMka deva jaise tArkika vidvAnoMkA kAma nahIM hai| pramANamakalaMkasya pUjyapAdasya lakSaNam / dhanaMjayakaveH kAvyaM ratnatrayamakaMTakam / ataH bhaTTAkalaMkadeva dvArA aisA nahIM homakatA hai / unhoMne jisarUpameM zaMkA uThAI hai uttara bhI unhoMne usI rUpa meM dIyA hai| zaMkAke zabda isa rUpa haiM-bhavyasya kAlena niHzreyasopapatteH isakA uttara nimna prakAra zabdo meM diyA hai tatazca na yukta bhavyasya kAlena niHzreyasopapatta: ataH prazna bhI eka jIvakI apekSA hai aura uttara bhI eka jIvakI apekSA hai| unakA kahanA hai ki bhavya jIvoM keliye mokSa jAne meM koI kAlakA niyama nahIM hai / jaba jisa bhavyajIvako mokSa jAnakA suvAga prApta ho jAtA hai tava tisa bhavya jIvakA mokSa kI prApti hojAtI hai / ataH bhavya jIva kAlakI apekSA nahIM karate ki hamako jisakAlameM mokSa honI hai usI kAlameM hI hamako mokSa kI prApti hogI, pahile nahI hogI aisA vicAra karake nirudyamI nahIM hote, mokSa jAne keliye prayatna karate hI haiN| paM0 phUlacaMdajIne jitane uddharaNa diye haiM sava adhUre diye haiN| jaise bhaTTAkalaMka davakA abhiprAya sampUrNa rItise unake pAra For Private And Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI kAnajI ke mata viruddha hai to bhI usako uddhRta kara logoMko pratArita kiyA hai / AgekA uddharaNa choDa diyA hai jisameM zrAcAspaSTatA kA niyamakA niSedha kiyA hai / ve likhate haiM codanAnupapattezca // 10 // artha- jo kevala jJAnase hI moca mAnanevAle haiM vA kevala cAritrase, vA jJAna cAritra donoMse athavA sabhyagdarzana samyag jJAna aura samyaka cAritra tInoMse moca mAnate haiM unake zAstra meM yaha kahIM nahIM mAnA gayA ki manyako kAlabdhise mokSakI prApti hotI hai isaliye kAla mocAkI prApti meM kAraNa nahI ho sakatA / yadi samasta matake anuyAyI mokSAkI prApti meM kAlahI kAraNa mAneMge to pratyakSa vA anumAna se mocake kAraNa nizcita haiM ve saba viruddha hojAyeMge isaliye mokSakI prApti meM kAla kisI taraha kAraNa nahI hosakatA / ma tattvArtha rAjavArtikAlaMkAra pRSTha 100 vAM pUrvAddha svargIya paM0 gajAdharalAlajI nyAyatIrthakRta hiMdI anuvAda | isake Age Apane jo paMcAstikAyakI gAthA 18 aura 18 kA pramANa diyA hai usase bhI Apake mantavyako puSTi nahIM hotI vRthA hI Apane parizrama kara kAgada kAle kiye haiN| ve pramANa haiM isa prakAra 1 "devamanuSyAdiparyAyAstu kramavartitvAdupasthitA - tivAhitasvasamayA utpadyante vinazyanti ceti | 18 | For Private And Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 243 41 yadA tu dravyaguNatvena paryAyamukhyatvena vivakSyate tadA prAdurbhavati vinazyati : satparyAyajAtamativAhitasvakAlamucchinatti asadupasthitasva kAlamutpAdayati ceti isakA artha dekhiye "deva aura manuSyAdiparyAye to bartI haiM unakA svasamaya upasthita hotA hai aura bIta jAtA hai isaliye ve utpanna hotI haiM aura nAzako prApta hotI hai| tAtparya yaha hai ki deva aura manuSya Adi paryAyeM apane apane svakAla ke prApta hone para utpanna hotI haiM aura svakAla ke atIta hone para naSTa hojAtIM hai / 16 / + " aura jaba yaha jIvadravyakI gauNatA aura paryAyakI mukhyatAse vikSita hotA hai taba vaha upajatA hai aura nAzako prApta hotA hai jisakA svakAla bIta gayA hai aise sat ( vidyamAna ) paryAyasamUhako naSTa karatA hai aura jisakA svakAla upasthita hai aise asat (amAna) paryAyasamUhako utpanna karatA hai yaha ukta kathana kA tAtparya hai siddhAMta zAstrIjI ukta kathanakA (paMcAstikAyakA) aisA tAtparya nikAlate haiM kintu paMcAstikAya ke kathanakA ukta Azaya nahI hai / Apane khIMcAtAnI karake bhAnumatikA kunavA joDanevAlI kahAvata yahAM para caritArtha kI hai| arthAt granthakArakA to kathana itanA hI hai ki deva manuSyAdiparyAyeM kramavarti haiM arthAt vaha ekake pIche eka utpanna hotI haiM to bhI usameM kAlabheda nahIM hai isIliye AcArya kahate haiM ki "svaramayA utpadyante vinazyanti ceti " svasamayakA artha yahAM eka samayakA hai ekasamaya meM hI utpAda vyaya hotA hai / svasamakA dUsarA artha vartamAna paryAyakA jo samaya hai vaha usa paryAya For Private And Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 jena tattva mAmAMsA ko kA svasamaya hai / jaise manuSyaparyAyakA svasamaya manuSya prAyu payata hai vaha usaparyAyakA svakAla hai vaha usakAlameM sat paryAyabAna hai / jaba usakA Ayu (svakAla) khatama hotA hai taba usIsamayameM jo vidyamAna nahIM hai aisI devAdiparyAya usIsamaya utpana hojAtI hai usameM kAlabheda nahIM hai vahI usa devAdiparyAyakA svasamaya hai| arthAt jo svasamaya manuSyaparyAyakA thA vahIM svasamaya devAdiparyAyakA hai kyoMki manuSyaparyAyakA nAza aura devaparyAyakI utpatti eka hI samayameM hogI isaliye donU paryAyoM kA svakAla vahI ekasamaya hai / yadi aisA na mAnA jAyagA to satapadArthakI siddhi hI nahIM hogI kyoMki satkA lakSaNa hI prAcAryAna aisA hI kiyA hai " utpAdavyayadhrauvyayukta sat" 30 tattvArthasUtra" isaliye utpAdavyaya dAnoMkA svakAla eka hI samayamAtra hai| aisA nahIM hai ki manuSyaparyAyakA nAza honeke bAda dUsare samayameM jisa paryAyakA svakAla upasthita huA hai vahI paryAya utpanna hogI dUsarI nhiiN| yadi aisA mAna liyA jAyagA to jisako manuSya paryAya ke nAzake bAda devaparyAyakA nambara AyA hai vaha yadi manuSyaparyAya meM pApAcAra karatA rahai to kyA usakA nambara devaparyAya meM hI prApta hogA kabhI nahIM / 'jaisA karegA, tesA bharegA' yaha aTala siddhAnta hai / isI bAtakA samarthana pUjyapAdasvAmIne iSTopadezameM kiyA hai| " varaM vrataiH padaM devaM nAvavata nArakaM / chAyAtapasthayArbhedaH pratipAlayatomahAn " prAcArya kundakundasvAmI bhI isavAtakA samarthana karate haiN| dekho mokSapAhuDa gAthA 25 / / " varavayatavehi saggo mAdukkhaM hou niraitirehiM / For Private And Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA chAyAtavaTiyANaM paDivAlaMtANa gurubheyaM " TIkA-varaM Ipadra cau varaiH zreTha'taistapobhizca svargo bhavati tayAra / mAduHgvaM bhavatu niraye narakAvAse itarairavataistapobhizca / chAyAtapasthitAnAM ye chAyAyAM sthitA anAtape vartate te sukhena tiSThati, ye bAtape dharme sthinA vartante te duHkhena tiSThanti / ___ pratipAlayatAM vratAni anutiSThatAM svargo bhavati tadaraM saMsArisvenApi te sukhinaH / abratAni pratipAlayatAM narake duHkhamanubhavatAM atiniditamiti mahAn bhedo vartate / prAcArya kundakundasvAmI kahate haiM ki jaise chAyA meM tiSThanA sukhaprada hai taise vratAdi dhAraNa kara svargAdimeM rahanA saMsArameM sukhadAyaka hai / kintu dhUpameM tiTanA jaise duHkhadAyaka hai taise hI avatasahita rahakara narakAdika ke dukha bhoganA saMsAra meM duHkhadAyaka hai isaliye dAnA avasthA meM mahAna antara hai| ___kyA yaha kathana mithyA hai ? yadi hai to bratAdika dhAraNa karanA niSprayojana hai kyoMki vratAdika dhAraNa karane para bhI jo paryAya jisa samayameM niyata hai vaha Apake kathanAnusAra Age pIche to hogI hI nahI, phira vratAdika dhAraNa karanA svataH niSprayojana hai / yadi yaha bAta satya hai to vratAdika dhAraNa karanese svargAdikakI prApti hotI hai to niyamitaparyAyakA kathana ApakA asatya hai / isake atirikta Apa jo dravyameM bhUta bhaviSyat vartamAnasambandhi samasta paryAyeM vidyamAna mAna mAna kara ekake pIche eka udayameM AtI haiM aisA kahate haiM usakA khaMDana Apake diye gaye paMcAgtikAyake pramANase hojAtA hai| kyoMki usameM kahA gayA hai ki___ " asadupasthitasvakAlamutpAdayati ceti " isakA artha karate huye opa bhI svIkAra karate haiM ki "jisa For Private And Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org "" 246 jaina tattvamImAMsA kI kA svakAla upasthita hai aise asat ( avidyamAna ) paryAyasamUhako utpanna karatA hai Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aba kahiye paMDitajI ! ApakA kaunasA kathana satya mAne ? tryameM trikAlaparyAyavidyamAnavAlA yA avidyamAna asat paryAya utpanna honevAlA ? yadi pahile vAlA satya mAnate haiM to yaha pIchevAlA kathana ( asatRparyAya ke utpannavAlA ) mithyA siddha hotA hai / yadi yaha pIchevAlA kathana satya kahA jAya to isake pahilevAlA kathana mithyA siddha hotA hai aura isake sAtha sAtha niyamita paryAya vAlA kathana bhI mithyA siddha hojAtA hai kyoM kiM sat ( avidyamAna ) paryAya kI utpatti meM svakAlakA koI niyama lAgU nahIM paDatA isakA kAraNa yaha hai ki jaba vaha paryAya hI vidyamAna nahIM hai to usakA svakAla kaisA ? svakAla to usakA mAnA jAsakatA hai jo vastu TrAkama ho, pahale se vidyamAna ho aura usake pragaTa honekA kAla nizcita kiyA gayA ho to vaha niyamitakAlameM ho pragaTa hogI aura jo asat paryAya utpanna hogI usake utpanna hone meM jaisA nimittoM kA sAdhana milegA vaha tapa arthAt bure nimitta mileMge to jIvako narkAdi burI paryAya utpanna hogI athavA acchA nimitta milegA to devAdikakI acchI paryAya dhAraNa hogii| isameM kramavaddhatAkA koI niyama nahIM hai| to bhI jisaprakAra dhatUrA khAnevAloMko saba aura pIlA hI pIlA dikhAI detA hai usI prakAra paMDitajI ! Apako bhI sava ora kramabaddhaparyAya hIM dikhAI par3atI hai / isIliye jo pramANa svapakSakA ghAtaka hai usIpramANako Apa svapakSa maDana meM derahe haiM / mokSapAhur3a aura svAmikArtikeyAnuprekSAke Apane jo pramANa diye haiM unase bhI niyamitaparyAyakI siddhi nahIM hotI pratyuta asiddhi avazya hotA hai / For Private And Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA "aisohaNa joeNaM zuddha hemaM havei jahataham / kAlAiladdhIe appA paramappao havadI " 24 mo napAhuDa " kAlAila dvijuttA NANAsattIhi saMjudA atthA / pariNamamANehi sayaM Na sakkade kovi vAredu" - 16 svAmikA ina donoM gAthAoMse na to pratyeka kArya mvakAla meM hI hote hai Age pIche nahIM, yaha siddha hotA aura na nimittake vinA kevala upAdAnakI yogyatA se hI kAryotpatti hojAtI hai isIvAtakI siddhi hotI hai / pratyuta isase to yahI siddhi hotI hai ki jisaprakAra anaMdhapASANAdi guru upadiSTa agni Adika suyogasAdhana dvArA zuddha suvarNa ho jAtA hai usIprakAra kAlAdilabdhIke saMyoga prApta hone para yaha chAtmA paramAtmA bana jAtA hai| __ isase yaha siddha huA ki suvarNapASANako jisasamaya vidhipUrvaka sodhA jAyagA baha usImamaya suvarNa hojaaygaa| vaha svakAla kI apekSA nahIM rakhatA / usIprakAra saMsArI jIvoMko jisasamaya kAlalAbdha AdikA suyoga nimitta prApta hotA hai vaha usImAmaya mida TojAnA hai ataH isameM svakAlakA pacaDA lagAneko koI gAvazyaktA nahIM,kyoMki kAla labdhi to jisakAlameM jo kArya bane so kAlalabdhi, isaliye kAlalabdhikA koI niyata samaya nahIM hai / tathA honahAra bhI jisasamaya jo kArya bana jAya usasamaya usakA vaha honahAra, ataH inadonoM kA koI niyatakAla nahIM hai / inako to banAyA jAtA hai / isaviSayameM sva0 50 ToDaramala jI kA yaha kahanA hai ki "kAlalabdhi vA honahAra to kichu vastu hI nAhI jisakAlaviSe kArya vane so hI kAlalabdhi aura jo kArya bhayA so hI honahAra" mo0pra0pR0462 For Private And Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 248 jaina tattva mImAMsA kI isase spaSTa hai ki kAlalabdhi aura honahAra ko puruSArthadvArA banAyA jAtA hai vaha apane zrApa vinAudyama ( puruSArtha ) ke nahIM banatA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dUsarI gAthAkA artha hai - kAlAdilabdhi ke saMyoga padArtha nAnA zaktisaMyukta hotA hai arthAt vAhyanimittoM ke milanepara padArtha kAryotpatti karane meM samartha hotA hai kyoMki vaha pariNamanazIla hai isaliye usake pariNamana karane meM koI bAdhA nahIM de sakatA hai / jaisA ki samayasAra meM kahA hai " pudgala pariNAmI darava, sadA paraNave soga / yAteM pudgalakarmako, kartA pudgala hoya" ataH sarva dravya pariNamana zIla haiM isaliye ve sadA pariNamana karate rahate haiM anyathA unameM utpAdavyayakI siddhi hI nahIM hotA ata eva padArtha sarvahI pariNamanazIla haiM isI bAta ko dikhAne ke hetu ukta gAthA pragaTa kI hai| isake pahile gAthA 217 meM parimanazaktikA nirUpaNa karate huye kArtikeya svAmI kahate haiM ki"ziyaNiyapariNAmANaM yi giya davNaM ci kAraNaM hodi / aNaM vAhiradavvaM NimittaM viyAha" 217 bhAvArtha-jaise ghaTa AdikU mATI upAdAna kAraNa hai / ara cAka daMDAdi nimitta kAraNa haiM / taise sarvadravya apane apane paryAyakU' upAdAna kAraNa haiM / kAla dravya nimitta kAraNa hai| isase spaSTa hai ki kAryarUpa svayaM dravya pariNamana karatA hai kintu usameM vAhya nimitta kAraNa haiM / aise sarvadravya apane paryAyakU' upAdAnakAraNa haiM, kAla dravya nimitta kAraNa hai / 1 hai ki kAryarUpa svayaM dravya pariNamana karatA isase hintu usameM vAhya nimittakI AvazyaktA anivArya hai / jaise ghaTarUpa For Private And Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA 246 miTTIkA pariNAma hai para usapariNamanameM kubhakArAdi nimitta kAraNako anivArya zrAvazyaktA hai| binA kubhakArAdi nimittoMke mvayaM upAdAna miTTI kI yogyatAse ghaTa kI utpatti nahIM hotI tese hI sarvakAryameM nimittakAraNoM ke binA kaMvala upAdAnazaktiko vyakti nahIM hotI yaha niyama hai| ___kAryotpattimeM Apa nimittakAraNoMko akiMcitkara mAna kara bhI kAryAtpatti ke mamaya nimitta svayaM udAmIna rUpameM upasthita hojAte haiM kintu ve nimittakAraNa kAryotpattimeM kucha bhI preraNA nahIM karate aura na AdAnameM kAryotpattikI zaktimeM yogyatA prApta karAte haiM / kAryAtpatti upAdAnake anusAra hI hotI hai nimitta kevala nimittamAtra upasthita hote haiM itanI vAta jarUra svIkAra karate haiM ki vinA nimitta kI upasthiti ke kArya nahIM hotA / __paMDitajI kahate haiM ki "yahAMtaka jo hamane upAdAnakAraNake svarUpakI mImAMsAke sAtha prasaMgase upAdAnakI yogyatA aura svakAlakA vicAra kiyA usase yaha spaSTa hojAtA hai ki jo kriyAvAna nimitta preraka kahe jAte haiM ve bhI udAsIna nimittoMke samAna kAryotpattike samaya mAtra mahAyaka hote haiN| isaliye jo loga isa mAnyatApara bala dete haiM ki jahAM jaise nimitta milate hai vahAM unake anusAra hI kArya hote hai unako vaha mAnyatA samAcIna nahIM hai| kintu imake sthAnameM yahI mAnyatA samIcIna aura tathyako liye huye hai ki pratyeka kArya cAhaiM vaha zuddha dravyamambandhI ho aura cAhai azuddhadravya sambandhI ho apane apane upAdAnake anusAra hI hotA hai| upAdAnake anusAra hI hotA hai isakA yaha artha nahIM hai ki vahAM nimitta nahIM hotA, nimitta to vahAMpara bhI hotA hai / para nimitta ke rahate huye bhI kArya upAdAnake anusAra hI hotA hai| yaha ekAnta satya hai / isameM sandehake liya sthAna nahIM hai / yaha For Private And Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattvamImAMsA kI kAraNa hai ki mokSake icchuka puruSoM kI anAdirUDha lokavyavahArase mukta hokara apane dravyasvabhAvako lakSameM lenA cAhiye aisA upadeza diyA jAtA hai" ___paMDitajI ! Apa jaisA kahate haiM vaisA upadeza AcAryoMne to nahIM diyA hai ApakI aura kAnajIsvAmIko aisI mAnyatA hai usameM Apako aura unako saMdeH ho hI kaise sakatA hai ? Apako aura kAnajIsvAmIkA saMdeha hai to AcAyavacanoMmeM hai| isaliye unako jhUThA to loka yase kaha nahIM sakate para prakArAntarase unako jhUThA siddha karane meM aura apanI mAnyatA satya siddha karanemeM kisI prakAra ko zrApa logoMne kamI nahIM rakhI / jo ho, Apa logoMke prayatnase AcAryavacana kabhI mithyA nahIM hosakate kyoMki prAcAryoMke vacana kevalI bhagavAnake hI vacana haiM prAcArya apanI taraphase kucha nahIM kahate / ve to kevalI bhagavAnake vacanoMkA hI pratipAdana karate haiM isaliye unake vacana mithyA nahIM hosakate / ___ upAdAnakI yogyatA bhI vinA nimitta ke pragaTa nahIM hotI miTTI meM ghaTa utpanna karane kI yogyatA zakti rUpasevidyamAna rahane para bhI khAnase miTTI nikAla kara cAkake sAmane rakha denese vaha miTrI ghaTarUpa pariNamana nahIM karatI ! usamaTTI meM baTarUpa pariNamana karane kI yogyatA svameva prApta nahIM hotI / kubhakAra ke dvArA uma miTTI meM pAnI denese usako gUdanese pITane se usa miTTImeM ghadarUpa pariraNamana karane kI yogyatA jo zaktirUpa vidyamAna thI vaha vyakta rUpa pragaTa hotI hai anyathA nahIM / phira bhI vaha miTTI apanA yogyatAse svameva ghaTAdirUpa pariNamana nahIM karasakatA / usako kubhakAra apanI icchAanusAra ghaTarUpa parAtarUpa hAMDIrUpa dIpakarUpa zikorA rUpa pariNamAtA hai vaha usarUpa pariNamana karatI hai / yaha pratyakSa hai isIvAtakI puSTimeM AcArya amRta candra kalaza rUpa kAvya kahate hai / For Private And Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA na jAtu rAgAdi nimittabhAvamAtmAtmano yAti yathAkAntaH nasminnimitta parasaMga evaM vastasvabhAvo'yamudeti tAvat" __ arthAt jisaprakAra sUryakAntamaNi svaya agnirUpa pariNamana nahIM karato usIprakAra AtmA kamA bhA svameva rAgAdirUpa pariraNamana nahIM karanA ' parantu jisaprakAra sUryakAnta maNImeM agnirUpa pariNamanakaranekI yogyatA vidyamAna hotehuye bhI sUryakI kiraNoM kA javataka nimitta nahI prApta hotA hai tabataka vaha agnirUpa pariNata nahIM hotI jaba usako sUryako kiro'kA nimittalatA hai taba bada agnirUpameM pariNata hojAtI hai / usIprakAra AtmAmeM rAgAdirUpa pariNamana karane kI yogyatA vaibhAviko zaktidvArA vidyamAna hai to bho vaha svayaM rAgAdirUpa vinA nimitta ke pariNamana naha! krtaa| jaba usako rAgAdirUpa pariNamana karane kA nimitta milatA hai tava hI vaha rAgAdirUpa pariNabhana karatA hai anyathA nahI / isa kathanase nimittake vinA upAdAna svayaM kAryarUpa nahIM pariNamana karatA hai aura vaH preraka nimitta ke anusAra pariNamana karatA hai aimA siddha hotA hai| preraka kAraNakA niSedha karate huye siddhAnta zAstrIjIne paMcAstikAyakI gAthAkI TIkA udghRta kI hai usase preraka kAraNakA niSedha nahI hotA pratyuna siddha hI hotA hai| "yathA hi gatipariNataH prabhaMjano vaijantInAM gatipariNAmasya hetukartA'valokyate, na tathA dharmaH / sa khalu niSkriyatvAnna kadAcidapi gatipariNAmamevApadyate kuto'sya sahakAritvena pareSAM gatipariNAmasya hatukartRtvam kintu salilamiva matsyAnAM jIvapudgalAnAmAzrayakAraNatvenodAsIna evAsau gate prasaro bhavati" For Private And Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 70% jaina tatra mImAMsA kI arthAt jisaprakAra gatipariNata pavana dhvajAoMke gatipariNAmakA hetu - kartA dikhAI detA hai usa prakAra dharmadravya nahIM / isakA kAraNa yaha hai ki pavana preraka nimittakAraNa hai isaliye jisa taraphakI havA calatI hai usotarapha vaha dhvajAko phaharAtI hai kintu dharmadravya niSkriya udAsIna nimittakAraNa hai damaliye vaha jIva aura pudgaladravyako gamana karanemeM sahakArI kAraNa hai jisaprakAra pAnI (jala) mInako gamanakarAne meM sahakArI kAraNa hai| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa kathana se pro rakakAraNakI siddhi ho hotI hai khaMDana nahI hotA | ataH jainAgama meM udAmAnakAraNa, sahAyaka kAraNa, valadAnakAraNa, aura preraka kAraNa isataraha nimittakAraNoMkI saMkhyA aneka prakAra batalAI hai| jisa kAryotpattimaM jisa nimittakI AvazyaktA hotI hai vaha kArya usanimittake binA nahIM hosakatA / yadi hotA hai to ekAdi udAharaNasvarUpatalAne kI kRpA kreN| kevala kaha dene se kAma nahIM calatA / upAdAna nimitta saMvAdane Apa- nimittakI akiMcitkaratA siddhakarane meM uddhRta kiyA hai kintu usase bhI nimittakAraNakI akiMcitkaratA siddha nahIM hotI pratyuta nimittakI prabalatA hI siddha hotI hai / bhaiyA bhagautI dAsajIne nimittako hArameM jo AkharI dohA kahA hai usase bhI nimittakI jItakIhI siddhi hotI hai / dekho vaha dohA 40 "tava nimitta hArayo tahAM aba nahIM jora vasAya | upAdAna zivaloka meM pahu~cyo karma khipAya " arthAt upAdAna java zivaloka meM pahuMca jAtA hai taba vahAMpara nimittakA kucha jora nahIM calatA / yaha bAta satya hai kyoMki vahAM para niminakA kArya kucha bhI na rahA kintu isake pahile to For Private And Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA nimittakA ho bolavAlA rahA / athavA nimitta java svayaM upAdAnako istAvalamvana dekara zivalokameM pahuMcA detA hai taba usakI hAra kaisI ? vaha to paropakArI rahA / upAdAnako zivapura pahuMcA kara sadAke liye surakhI banA detA hai| nimittakA AkharI dohA "samyagdazana bhaye kahA tvarita muktimeM jAhiM / Age dhyAna nimitta hai vaha mokSa pahaMcAhi" 36 graha yAta satya hai pAnake vinA mokSakI siddhi nahIM hotI mokSaprAptimaM dhyAna pradhAna kAraNa hai| kahA bhI hai| "pare mokSahetU " "para kevalinaH " 38 tattvArthasUtra arthAta dharma aura zukladhyAna ye donoM hI dhyAna mokSake hetu haiM jisameM zukladhyAna sAkSAt mokSakA hetu hai isake vinA mokSa kI prApti nahIM hotI ataH dhyAnarUpInimitta kAraNa jIvako mokSameM pahuMcA detA hai / nimitta kAraNakI aMtima sImA yahIM taka hai isaliye vaha apanI sImAko ulaMghana kara Age nahIM jaataa| tathA AtmA apane gharameM pahuMca jAtA hai phira usako bAhara phirane kI jarUrata nahIM paDatI isaliye vahAM para usako nimitta kI jarUrata bhI nahIM rhtii| isadRSTikoNako lakSama lekara bhaiyA bhagotIdAsajIne hAra jItakI bAta likhI hai| vAstavameM dekhA jAya to isameM hAra jIta kisI kI nahIM hai| saba apane apane svabhAvameM sthita hai| __samyaktvakI prApti bhI vinA nimitta ke nahIM hotI isaliye bhaiyA bhagotI dAmajIke ukta dohA se koI yaha na samajhale ki samyaktva kI prApti to svameva vinA nimittake hI hojAtI hogI kintu yaha bAta nahIM hai vaha bhI vinA nimitta ke svameva nahIM hotA saMsAra avasthA meM upAdAna kA kArya nimitta milanepara hI hotA hai anya prakArase nhiiN| For Private And Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 254 jaina tattvamImAMsA kI bhaiyA bhagotI dAsa jIne upAdAnakI tarapha se jo yaha dohA kahA hai vaha sarvathA Agamaviruddha paDatA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " chora dhyAnakI dhAraNA aura yogakI rIta / tori karmake jAlako, jora laI zivaprIta " 33 isa dohAkA artha paM0 phUlacandrajIne nimnaprakAra kiyA hai| so satya hai isa dohAkA artha aisA hI baiThatA hai / " jo jIva dhyAna kI dhAraNAko choDakara aura yogakI pari pATIko moDa kara karmake jAlako toDa dete haiM ve mokSase prIti joDate haiM / arthAt mokSa jAte haiM "" saMbhava hai, kAnajI svAmI aura Apa isIliye nimittako akiMcitkara samajha rahe hai kintu paMDitajI ! aisA ekAdha to udAharaNa pesa kariye ki dhyAnakI dhAraNA ko chor3akara yogoM se muhamoDakara ko toDa kara amuka amuka jIva mokSa gye| jinA gama to aisA nahIM kahate ki dhyAnakI dhAraNA ko choDane vAle jIva karmoMko kATa sakate haiM aura mokSa jAsakate haiN| jinAgama to DaMke kI coTa yaha kahate haiM ki " idAnIM zukladhyAnaM nirUpayitavyam / tadvacyamANacaturvikalpam / tatrAdyayoH svAminirdezArthamidamucyate 11 arthAt zukladhyAnake cAra bhedoMmeM Adike doya dhyAnake svAmI kauna hote haiM usakA AcArya yahAM nirUpaNa karate haiM - For Private And Personal Use Only zukle cAdya pUrvavidaH || 37 || tatvArtha sUtre TIkA - pUrvavido bhavataH zrutakevalina ityarthaH zreNyArohakhAtprAgdhaya zreNyAM zukle iti vyAkhyAyate /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA arthAt prathamake do zukladhyAna pUrvadhArI yatiyoMke zreNI ArohaNa ke samaya hote haiM / pRthaktvavitarka ekatvavitarka ina donoM dhyAno meM prathama pRthaktvavitarka dhyAna tIna yogoMke sahAre hotA hai| dUsarA ekavitaka dhyAna tIno yogoMmeM se kisI eka yogake sahAre hotA hai| viyogamya pRthaktvavitarka tripu yogepvekayogasyaikatvavitaka aisA AgamavAkya hai / isake Age sayogakevalIkA dhyAna kAyayogake sahAre hotA hai aura ayogakevalIkA dhyAna yoga rahita hotA hai| "kAyayogasya sUkSmakriyApratipAti ayogasya vyuparatakriyAnivauti" isa kathanase spaSTa hojAtA hai ki mayogakevalItaka yogoMke sahAre hI dhyAna hotA hai aura vaha dhyAna 6 varSa ghATa koTipUrvataka bhI hotA hai isake Age ayogakevalIkA dhyAna yogarahita hotA hai usakA kAla paMca laghu akSara uccAraNamAtra hai isa paMca laghu akSara uccAraNa karane meM jitanA samaya lagatA hai utane samaya meM karmakI ekasoaThatAlIsa prakRtiyomeM me 85 picAsI prakRtiyoM ko "vyuparakriyAnivartI" dhyAna ke dvArA naSTa karake kamarahita hokara mokSameM yaha jIva pahuMca jAtA hai / isake pahile ekatvavitaka dUsare dhyAnake dvArA 63 vesaTha prakRtiyoMkA nAza kara yaha jIva kevalI bana jAtA hai| yaha dhyAnakI mahimA hai / isakI dhAraNA choDanevAle aura yogoMse muha moDanevAle karmoko kisa prakArase toDakara mokSa jAsakate haiM so zAstrIjI udAharaNapUrvaka vatAveM / anyathA uktakathanako mithyA svIkAra kareM / yadi kaho ki yaha kathana caudahaveMguNasthAnake aMtasamayakA hai isaliye mithyA For Private And Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 vwwwrmwinni..... ..... jaina tattva momAMsA kI nahIM kyoMki vahAM para na dhyAna hai aura na yoga hai karmoM kA kSA hohI jAtA hai| to ThIka hai para caudave guNasthAnata # to dhyAna kA nimitta hai yaha vAta to middha hocukI / cavadace gugAsthAnake aMtasamaya to mokSaprApti meM samayabheda bho nahIM hai jisamamaya ukta guNasthAnakA aMta huzrA usImamaya meM mokSa kI prApti huii| phira hAra jIta kisakI ? upAdAna apane ThikAne pahuMce aura nimitta apane ThikAne rahe donoM ke parasparakA saMbaMdha chUTa gayA / jaba taka mokSaprApti upAdAnako na huI taba taka nimittakA saMbaMdha rahA / isa kathanase bhI nimittakI hAra nahI huI / pratyuta nimittakI sArthakatA hI siddha huI / atima niSkarSa bhaiyA bhagotIdAsajI ne jo nikAlA hai usase bhI nimittako mArthakatA hI siddha hotI "upAdAna aru nimitta ye sava jIvanapa viir| jo nijazakti samhAla hI so pahuce bhavatIra" 42 arthAt nimitta aura upAdAnakA mambandha mavajIvoMke mAtha hai kintu jo jIva apanI zakti ( bhedavijJAna ) se nimitta ke dvArA apanA kArya siddha karalete haiM ve jIva maMmArase pAra hojAte haiM / jisaprakAra pota ( nAva ) ke dvArA nadI ma musAphira pAra hojAte haiM usIprakAra nimittake sahayogasa yaha saMsArI jova saMsAra samudrase pAra ho jAte haiN| uparokta dohA kA yaha tAtparya hai| ataH bhaiyA bhagotIdAsajI kahate haiM ki upAdAna aru nimittako sarasa vanyo sambAda / samadRSTi ko sarala hai, mUrakhako vakavAda 44 arthAt upAdAna aura nimittakA yaha maine sarasa sambAda For Private And Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA banAyA hai / jo jJAnI samaSTi kahiye samAna dRSTi hai jaisA ko saMsA mAnane vAle samajhanevAle haiM unake liye to yaha samvAda samajhane meM sarala hai / kintu jo mithyAraSTi haiM mUrkha unakeliye to kevala vakavAda hI hai dohAkA aisA tAtparya hai| preraka nimittavAdIkI taraphase zaMkA uThA kara Apane jo samAdhAna kiyA hai vaha usa zaMkAkA samadhAna nahIM hai / kintu hara eka sa dhAraNavyaktike samajhameM hI nahIM AsakatA ki praznakA uttara huaA yA nahIM isaDhaMgase Apane vAkyapaTutAse kAma liyA hai| khera samIkSA meM saba khulAsA hojaaygaa| ___"preraka nimittavAdA kahegA ki hamArI mAnyatAkA Azaya yaha hai ki vivakSita dravyase kArya to usIke anurUpa hogA para hama baha kArya Age pIche ho yaha kara sakate haiM / udAharaNArtha jo AmakA phala 15 dina bAda pakegA use hama prayatnavizeSase 15 dina se pahale pakA sakate haiM yA jo phala 4 dinameM naSTa honevAlA hai use hama prayatna vizeSase cAra mAhataka rakSita rakha sakate haiM ! yahI hama rI yA anya nimitta kI preratA hai parantu jaba preraka bAdIke isa kathana para vicAra karate haiM to isameM raMcamAtra bhI sAra pratIta nahIM hotA kyoMki jisaprazAra tiryakapracayarUpase upasthita dravyakA ekapradeza usIke anyapradezarUpa nahIM ho sakatA eka guNa anya guNarUpa nahIM hosakatA athavA eka dravya ke pradeza anya dravya ke pradezarUpa nahIM mamate yA eka dravya guNa anya dravyake guNarUpa nahAM hAmakate umIprakAra pratyeka dravyakI UrdhvapravayarUpase avasthitaparyAya meM bhI parivartana honA saMbhava nahIM hai / pratyeka dravyA' dravyapIyeM a ra gugaparyAyeM tulya haiN| unameM se jima paryAya : jAma : .. hai usake prAptahone para hI vaha paryAya hotI hai " pRSTha , jainatattvamImAMsA / paMDitajI ! jisa zaMkAkA For Private And Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 jaina tatva mImAsA kI samAdhAna apanese na bane vesI zaMkAko upasthita karanA vidvAnoM kA kAma nahIM hai| __ zaMkA to thI preraka nimitta ke sambandha ki prerakanimitta dvAga jo Ama 15 dina bAda pakanevAlA thA ugne prayatna dvArA cAra dina meM hI pakA sakate haiN| athavA jo ATA 4 dina meM naSTa hone vAlA hai ( calitarasa hone vAlA hai ) use hama pauDara Adi ke prayogadvArA cAra mAha naSTa nahIM hone dete haiM isaliye preraka nimitta dvArA kArya kI siddhiota hai isake mAna se kima prakAra kI hAni nahIM hai / ataH isa Azaya ke prazna kA uttara Apako preraka nimitta ke niSedha meM udAharaNa pUrvaka denA thA jaisI zaMkA udAharaNapUrvaka kI gaI hai vaisA samAdhAna udAharaNapUrvaka karanA thA jisase mayaMka gale utara jAtA parantu satya vAta asatya kaise kI jAya ! nahIM kI jAsakatI isAkAraNa praznakA uttara na bananase Apane asalI vAtako chipAkara asaMbaddha uttara dediyA, ima DhaMgase ki sAdhAraNa loga na samajha sakeM ki uttara ThIka banA yA nhiiN| eka dravya anya dravya rUpa nahIM pariNAmana karatA athavA eka dravyakA guNa anya dravyake guNarUpa pariNamana nahIM kara sakatA yaha to dravyagata svabhAvakI vAta hai isake mAtha to prerakanimittakA savAla hI nahIM utthtaa| tathA svadravyameM eka guNa anya guNarUpa pariNamana nahIM karatA yaha bhI dravyagata svabhAva hai tathA agurulaghu nAmakA eka guNa hai vaha saba dravyoMmeM pAyA jAtA hai usa guNakA kArya sava dravya ke mava guNoMkI mImA vAMdha rakhanA hai kisI dravya yA guNako apanI mImAko ulaMghana nahIM karane dezA isakAraNa sava dravya aura saba dravyoMke guNa ye maba apane apane svarUpa meM rAhA Azrita rahane haiM apane pase bekAra nahIM hote isalige isake sAtha preraka nimittakA sambandha hI kyA hai ! For Private And Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 56 kucha nahIM arthAta jJAna kabhI darzana nahIM hotA athavA darzana kabhI jJAna nahIM hotA isaliye isake sAtha prerakanimitta kA mambandha lAgU nahIM hotaa| kintu jo guNoMkA pariNamana hai usake sAtha prerakanimittakA sambandha avazya hai jaisA ki zaMkAmeM zrAmAdike rasake pariNamana meM batAyA gayA hai| jo zrAmake rasakI abhI khaTTI paryAya hai aura vaha paka kara paMdraha dina bAda mIThI hogI to umpako preraka nimitta cAra dina meM mIThI paryAya banA sakatA hai tathA prATeke rasa guNa kI vartamAna meM mIThI paryAya hai vaha cAra dina bAda khaTTA hAnabAlI thI usako preraka nimitta cAra mAha taka khaTTI paryAya nahIM hone detA yadi aisA nahIM mAnA jAyagA to avipAka nirjagakA svarUpa hI nahIM banegA aura kisI jIvako savipAka nirjarA dvArA mokSa nahIM hogA saba zAstra bhUThe hojaayge| paMDita jo ! Apa dravya meM jisaprakAra guNa madA vidyamAna rahate haiM usI prakAra dravya meM paryAya bhI sadA vidyamAna mAnate haiM aura usakA kramabaddha svakAla meM udaya AnA mAnate haiM yaha ApakI AgamAviruddha mAnyatA hai , isIliye zrApa kahate haiM ki-"pratyeka dravyakI UrjapracayarUpase avasthita paryAyoM meM bhI parivartana honA sambhava nahIM hai / pratyeka dravyakI dravya paryAyeM aura guNaparyAya tulya haiM unameM se jisaparyAya kA jo svakAla hai usake prApta honepara hI vaha paryAya hotI hai" pRSTha 64 jaina mI0 paMDitajI ! java svabhAH se Ama 15 dina bAda pakanevAlA thA vaha preraNAdvArA cAra dina meM pakA diyA athavA jo ATA cAra dina meM naSTa honevAlA thA use preraNApUrvaka cAra mAsa taka surakSita rakkhA taba usakA svakAla kahAM gayA ? svakAla to tava mAnA jAtA java ki vaha preraNAdvArA Age pIche na hokara ThIka samaya para pakatA yA naSTa hotA so to hotA nahIM, nimittAnusAra For Private And Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 jaina tattva mImAMsA kI vaha Age pIche bhI hotA dekhA jAtA hai use mithyA kaise kahA jAsakatA hai ! isaliye kAryotpatti meM evaM dravyake pariNamana meM kAlakA koI niyama nahIM hai vaha nimittake anusAra kAryotpatti 'yA dravyakI paryAya hojAtI hai| yadi aisA nahI mAnA jAyagA to akAlamRtyu, kamakA utka apakarSaNa saMkramaNAdi koI bhI vyavasthA bana nahIM sakegI yadi vana sakatI hai to udAharaNapUrvaka batAne kI kRpA kareM | hama dekhate haiM aura Agama meM udAharaNa bhI pAte haiM ki sapta vyasanI jIva umarabhara azubha karmoMko bAndhatA hai aura unakI sthiti sAgaroM paryaMta hotI hai tathA unakA anubhAga bhI bahuta kaTu hotA hai tobhI yadi vaha zeSa samaya meM acche nimittAdi milane para sudhara jAtA hai to vaha narkAdigatiyoMke dukha na bhoga kara svargAdimeM sukha bhogatA hai / arthAt zrazubhavandhakA udaya usake zubharUpa meM pariNata hojAtA hai| athavA vyasanI jIva guru Adike upadeza se jinadIkSA dhAraNa kara una satra karmako kATakara zivadhAma meM prApta hojAtA hai / karmake saMyoga se sAgarAparyanta udayameM AnevAlI sarvaparyAyoMko kSaNabhara meM naSTa kara diyA jAtA hai ataH paMDitajI ke kathanAnusAra to usako itanI jaladI mokSa nahIM honI cAhiye athavA zubhakarmakA zumarUpa meM aura zubhakarmakA azubharUpa meM bhI pariNamana nahIM honA cAhiye jisane jaisA karmokA bandha kiyA hai unakI jitano sthiti paDI hai aura unameM jaisA anubhAga rasa paDA hai| unake anusAra hI usako ( upAdAnako) karmake udayAnusAra hI krama ddha paryAyoMkA svakAlameM hI phala bhoganA cAhiye Age pIche nahIM athavA udayameM AnevAlI karmaparyAyeM naSTa bhI nahIM honI cAhiye kyoMki Age pIche udayameM Anese athavA naSTa hojAnese paMDitajI ke svakAlakA niyama nahIM rahatA / kahAMtaka kahaiM, paMDitajo eka do For Private And Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 261 bAkI galatI ho to usakA sudhAra bhI ho sakatA hai kintu jisa kA ghAna hI bigaDa cukA hai usakA sudhAra kaise hoya ? arthAt nahI hoya / aisA eka bhI AgamapramANa nahIM milatA jo ki yaha jIva zubhAzubha karma kaise hI karate jAveM kintu usakA phala bandhake anusAra na milakara jo bhaviSya meM niyata samaya meM jo paryAya udayameM AnevAlI hai usake anusAra hI phala milegA ! parantu Apake kathanAnusAra jIvake sAtha trikAlamambandha paryAyeM vidyamAna rahatI haiM usameM se jo bhaviSyakAla meM kramavAra jo paryAyeM honevAlI haiM vahI hogI, karmavandhake anusAra nahIM hogIM yaha bAta jainAgamase sarvathA viparIta hai| aisA mAnanese na to gharavAra choDakara tapazcaraNa karanekI hI jarUrata hai aura na pApase DaranekI hI jarUrata hai kyoMki hamArI AtmA ke sAtha jo bhaviSya meM udayameM AnevAlI anantAnanta paryAyeM vidyamAna haiM unhI meM se kramabaddha udayameM niyatasamaya meM AvegI usake atirikta Tamase masa aura kucha honevAlA nahIM hai| phira hamako tapazcaraNa karanekI aura pApakarma karanese Darane kI jarUrata hI kyA hai ? kyoMki usakA phala to hamako milegA hI nahIM, phala to hamako svakAlameM udayameM AnevAlI paryAyake anusAra hI bhoganA par3egA jo jIvake sAtha niyata hai / yadi aisA kahA jAya ki jo vartamAnameM zubha azubhakarma karate athavA jo pUrva meM zubhAzubhakarma kiye haiM unasatrakA pariNamana svakAlameM udayameM AnevAlI paryAyAnusAra hojAtA hai isaliye zubhAzubha karmavandhake anusAra udayameM na zrAkara vandhakA saMkramaNa svakAla meM udaya meM AnevAlI paryAyake anusAra hojAtA hai, parantu isakeliye bhI koI AgamapramANa honA cAhiye / vinA pramANake sava zrapramANa hai tabhI thoDIderake liye yadi hama Apake kathanako For Private And Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI satyabhI mAnaleM to bhI isa kathanase niyata samayameM hone vAlI paryAyake anusAra zubhAzubha karmavandhakA pariNamana hojAtA hai gaha siddha nahIM hotaa| kyoMki aimA niyama nahIM hai ki vandha hone ke vAda sabahI karmoMkA kramavaddha paryAyake anusAra saMkramaNa hotA hI rahai / nimittAnusAra kisI karmakA utkarSaNa kisIkA apakarSaNa kisIkA saMkramaNa, kisIko udIraNA, kisIkA sattAmeM hI udaya Aye vinA hI naSTa ho jAnA aura kisIkA jaisA vandha kiyA hai paisA hI udaya, AnA ityAdi karmoM kI nimittAnusAra aneka avasthA hotI haiM isaliye kramabaddha niyama paryAyAnusAra sarvAkarmoM kA saMkramaNa hokara pariNamana hojAya yaha bAta banatI nahI / nikAMvita karmakA kucha bhI heraphera nahIM hotA jaisA bandha kiyA hai vaisA hI udayameM AtA hai / isaliye paryAyakA koI svakAla nizcita nahIM hai vaha to navIna navIna upajatI hai aura naSTa hotI hai isa vAtako UparameM Agama pramANase siddha kara Aye hai ataH jIvake sAtha trikAla sambanyA sarvA paryAya vidyamAna avasthita rahatI haiM yaha ApakI mAnyatA sarvAthA Agamaviruddha hai| ___ AyukarmakA vandha tribhAgImeM hotA hai usakI ATha vibhAgI hotI hai ATha tribhAgImeM yadi AyurmakA vandha na huA ho to "aMtamatA so matA" arthAt aMta samayameM jaisA pariNAma hotA hai usake anusAra AyukA bandha ho jAtA hai / ataH yaha vandha kramavaddha paryAyake anusAra hI ho aisA niyama nahIM hai aura aisA niyama ho bhI nahIM sakatA hai / isakA kAraNa yaha hai ki karmoM kA vandha to samaya samaya prati apane pariNAmoMke anusAra vandhatA rahatA hai aura unakI sthiti aura anubhAga bandha bhI pariNAmoMke anusAra hI hotA hai / sthA vartamAna pariNAma bhI vartamAna zubhAzubha nimittoMke anusAra hI hote haiN| parantu aisA koI kahIM para For Private And Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 263 bhI Agama pramANa dekhanemeM nahIM AtA ki bhaviSya meM svakAlameM udayameM AnevAlI paryAyake AkarSaNase AtmAke pahile hI usa rUpa pariNAma hokara vandha bhI svakAlameM udayameM AnevAlI paryAyake anusAra sattara koDAkoDI tIsa koDAkoDI Adi sthitiko lekara hotA ho aura phira vaha svakAlameM udayameM AnevAlI paryAyake anusAra udayameM AtA rhai| yadi aisA Agama pramAga' Apako kahIM milA ho aura usIka vala para Apa kramavaddha paryAyakA samarthana karate ho to usako pragaTa kareM anyathA kramavaddha paryAyakA samarthana svakAla payAyake rUpame, krama niyamita paryAyake rUpameM, sva samyakaniyati rUpameM, kara rahai haiM so sarva mithyA hai / kyoMki AtmAke sAtha eka vartamAna paryAyako choDakara aura koI bhI bhUta bhaviSyata paryAya vidyamAna nahIM rahatI jo krama krama se . nambaravAra udayameM AtI rahai / paryAyeM to asat hI samaya samaya prati utpanna hotI rahatI haiM aura vinazatI jAtI haiN| isakA spaSTI karaNa svAmIkArtikeyAnuprekSAkI gAthA 243 244 dvArA uparame kara Aye haiM phira bhI yahAM prakaraNavaza aura bhI usako uddhRta kara dete haiN| zaMkA-dravyaviSe paryAya vidyamAna upaje haiM yA avidyamAna upaje haiM ? isakA samAdhAna karate huye prAcArya kahate haiM ki jadi dabve pajjAyA vivijjamANA tirohidA saMti / tA uppattI vihalA paDapihide devadattivya " 243 bhAvArtha-jo dravyaviSe paryAya haiM te bhI vidyamAna haiM tirohita kahiye Dhake haiN| aisA mAniye to utpatti kahanA viphala hai : (mithyA hai, jaise devadatta kapaDAsU DhakyA thA tAkA ughADyA tava : kahaiM ki yaha upajyA so aisA upajanA, kahanA to paramArtha nahI, tAteM avidyamAna paryAyakI utpatti khiye| For Private And Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .............rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrn 264 jena tattva mAmAMsA kI "sabvANapajjayANaM avijamANANa hodi uppatti / kAlAI laddhIe aNAiNihammi davammi" 244 . bhAvArtha-anAdi nidhana dravya viSe kAla Adi labdhIpati sarva paryAyanikI avidyamAnakI hI utpatti hai| arthAt anAdi nidhana dravyaviSe kAla Adi labdhikari paryAya aNachatI avi dyamAna ho upaje haiN| aisA nAhI ki sarva paryAya ekahI samaya vidyamAna hai te Dhakate jAya haiM kintu samaya samaya prati kramate nave nave hI upaje haiM / dravya trikAlavartI sarvaparyAyanikA samudAya hai, kAlabhedakari kramate paryAya hoya haiN| ___ tAtparya yaha hai ki-dravyake aura paryAyake dharma aura dharmIkI vivikSA kari bheda hai kintu vastusvarUpakari dravya aura paryAya abhe. darUpa hI hai / isa dRSTise kacit dravya trikAla paryAyoMkA samudAya kahAgayA hai na ki vidyamAna paryAyoMkI apekSAse kahA gayA hai ? yadi vidyamAna paryAyoMkI apekSAse dravyako trikAla paryAyoMkA samudAya kahA gayA ho to isa vAtakA svayaM prathakAra niSedha kisaliye karate ? isaliye yahI mAnanA paDatA hai ki dravya guNa paryAya abhedasvarUpa honese dravyameM kAlAdi nimitta kAraNoM ke anusAra samaya samaya prati navIna navIna hI paryAya utpanna hotI hai aura naSTa hotI jAtI hai / vidyamAnakI utpatti kahanA aparamArtha bhUta hai kyoMki vaha vidyamAna to hai hI, usakI utpatti kaisI ? isaliye avidyamAnakI hI utpatti kahI jAtI hai aisA nyAya hai| dravyameM na to bhUtakAlIna sarva paryAyeM bhI vidyamAna rahatI hai aura na bhaviSyakAlIna sarva paryAye hI vidyamAna rahatI haiM sivAya varta. mAna paryAyake, so bhI svakAla vIta jAnese arthAt usa paryAyakA kAla khatama ho jAnese vaha naSTa ho jAtI hai aura usI samaya para For Private And Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 265 kAlAdi nimitta pAkara dUsarI paryAya apane svakAlameM navIna hI utpanna ho jAtI hai| jaise manuSyaparyAyakA svakAla khatama hojAne para manuSya paryAya naSTa ho jAtI hai usI samaya udayameM AnevAlI devaparyAya utpanna ho jAtI hai| deva paryAya ke udaya kA svakAla aura manuSyaparyAyakA aMtakA svakAla yaha donU kA svakAla eka samaya mAtra hai arthAt samayabheda nahI hai jisa samaya manuSyaparyAyakA svakAla naSTa hotA hai usI samaya devaparyAyakA svakAla udayameM AtA hai isa kAraNa yaha jova manuSyaparyAyase chaTakara devaparyAyako dhAraNa kara letA hai / manuSya aura tiyaMca paryAyakA svakAla pUrA prApta na ho kara vIcahImeM naSTa ho sakatA hai / " aupapAdikacaramottama dehAsaMvyeyavarSAyuSo'napavAyumaH" tattvArthasUtra adhyAya2 sUtra 53 __isakathanase devanArakI tathA carama uttamazarIra vAle tIthakara tathA bhogabhUmija inakI Ayu viSa zastrAdikase naSTa nahI hotI inake atirikta saba jIvoMkI zrAyu viSa zastrAdikase naSTa bhI ho jAtI hai isa kAraNa inakI zrAyukA svakAla vIcahImeM khatama hojAtA hai aura usI samaya dUsarI paryAyakA svakAla udaya meM AjAtA hai / yaha sava paryAya jIvake sAtha vidyamAna nahIM rahatI inakI utpatti nimittoMke anusAra avidyamAnakI hI hotI hai| isIvAtakA spaSTI karaNa pacAstikAyakI gAthA 11 se ho jAtA TIkA'yadA tu dravyaguNatvena paryAyamukhyatvena vivadayate tadA prAdurbhavati vinazyati satparyAyajAtamativAhitasvakAlamucchinatti asadupasthitasvakAlamutpAdayati ceti" isa TIkAmeM spaSTa zabdoMmeM ghoSita kiyA hai ki jo vartamAnameM satarUpaparyAya hai vaha to apanA svakAla khatama honepara naSTa ho For Private And Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 266 jaina tattvamImAMsA kI jAtI hai aura jo vidyamAna nahIM hai avidyamAna asatarUpa hai vaha apane svakAlameM utpanna ho jAtI hai / isa kathanase yaha to acchI taraha siddha ho hI jAtA hai ki jo paryAya navIna utpanna hotI hai vaha jIvake sAtha vidyamAna nahIM thI ataH avidyamAna ( asat ) kI hI utpatti hotI hai jisakA svakAla udayameM zrAjAtA hai / yaha sAmAnya kathana hai isase yaha bhI nahIM samajhanA ki sarva paryAyoMkA svakAla niyamita hai| usameM hera phera nahIM hotA jaisA ki paM0 phUlacandajI zAstrIkA kahanA hai| ___ kAlAdilabdhIyoMke anusAra inameM heraphera bhI hotA hai utkarSaNa,apakarSaNa saMkramaNAdi sava hote haiM / manuSyAdi paryAyoMkA vandha samaya samaya prati hotA rahatA hai aura usakA vinAza bhI pratisamayameM hotA rahanA hai, inakA yaha niyama nahIM hai ki jo paryAyeM samaya samaya prati vandhako prApta huI haiM unakA udaya bhI usI rUpameM samaya samaya prati kramavaddhase Aye vinA nahIM rahegA isakA kAraNa yaha hai ki yaha nAmakarma kI prakRti hai isakA vandha pratisamaya hotA hI rahatA hai kintu Ayukarma kA vandha tribhAgImeM hI hotA hai isaliye jisa AyukA vandha huA hai vaha usa paryAyako avazya hI dhAraNa karegA isake atirikta anya paryAyoMkA jo vandha kiyA thA vaha vaTTA khAtemeM jAyagI arthAt udayameM Aye vinA hI nirjara / jaaygii| isaliye kramavaddha (niyamitaparyAya) paryAyakI mAnyatA sarvathA ekAntarUpa se mithyA hai|' paM0 phUlacandajIkA isa sambandhameM AkharI vaktavya nimna prakAra hai| ___"isa prakAra itane vivecanase yaha spaSTa hojAnepara bhI ki pratyeka kArya apane apane svakAlameM apanI apanI yogyatAnusAra hI hotA hai, aura java jo kArya hotA hai tava nimitta bhI tadanukUla For Private And Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . samIkSA 267 mila jAte haiM / yahAM yaha vicAraNIya hojAtA hai ki pratyeka samayameM vaha kArya hotA kaise hai ? kyA vaha apane Apa ho jAtA hai yA anya koI kAraNa hai jisake dvArA vaha kArya hotA hai ? vicAra karane para vidita hotA hai ki vaha isa sAdhana sAmagrIke milanepara apane apane vala, vIrya, yA puruSArthake dvArA hotA hai apane Apa nahIM hotA hai , isaliye jIvake pratyeka kAryameM puruSArthakI mukhyatA hai| yahI kAraNa hai ki jina pAMca kAraNoMkA (nimittoMkA ) pUrva meM ullekha kara Aye haiM unameM eka puruSArthabhI parigaNita kiyA gayA hai / hama kAryotpattikA mukhya sAdhana jo puruSArtha hai usa para to dRSTipAta kareM nahIM aura java jo kArya honA hogA hogAhI yahI mAnaka' pramAdI vanajAMya yaha ucita nahIM hai / sarvatra vicAra isa bAtakA karanA cAhiye ki yahAM aise siddhAntakA pratipAdana kisa abhiprAyase kiyA gayA hai| vAstavameM cAroM anuyogoMkA sAra vItarAgatA hI hai jaise viparyAsa karane ke liye sarvAtra sthAna hai / udAharaNasvarUpa prathamAnuyogako hI lelIjIye / usameM mahApuruSoMkI atota jIvana ghaTanAoM ke samAna bhavidhyasambandhI jIvana ghaTanAyeM bhI aMkita kI gaI haiN| aba yadi koI vyakti unakI bhaviSyasambandhI jIvana ghaTanAoMko paDhakari aisA nirNaya karane lage ki jaise mahApuruSoMkI bhaviSya jIvanaghaTanA sunizcita rahI hai usIprakAra hamArA bhaviSyatabhI sunizcita hai ataeva ava hameM kucha bhI nahI karanA hai java jo honA hogA hogA hI,to kyA isa AdhArase usakA aisA nirNaya karanA ucita kahA jAyagA ? yadi kaho ki isa AdhArase usakA aisA nirNaya karanA ucita nahIM hai| kintu use una bhaviSya sambandhI jIvana ghaTanAoM ko paDhakara aisA nirNaya karanA cAhiye ki jisa prakAra ye mahApuruSa apanI apanI hIna avasthAse puruSArthadvArA ucca avasthAko prApta huye haiM usI For Private And Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tava mImAMsA kI tattva 268 prakAra hameM bhI apane puruSArthadvArA apane meM ucca avasthA pragaTa karanI hai| to hama pUchate haiM ki phira pratyeka kArya svakAlameM hotA hai isa siddhAntako sunakara usakA viparyAsa kyoM karate haiM | vAstabameM yaha siddhAnta kisIko pramAdI banAnevAlA nahIM hai| jo isa kA viparyAsa karatA hai vaha pramAdI vanakara saMsArakA pAtra hotA hai aura jo isa siddhAnta meM chipe huye rahasya ko jAna letA hai vaha parakI kartRtvabuddhikA tyAga kara puruSArtha dvArA svabhAva sanmukha ho mokSakA pAtra hotA hai| pratyeka kArya svakAlameM hotA hai aisI yathArtha zraddhA hone para parakA maiM kucha bhI nahIM kara sakatA hUM aisI kartRtvabuddhi to chUTa ho jAtI hai sAthahI maiM apanI Age honevAlI paryAyoM meM kucha bhI pheraphAra kara sakatA hUM isa ahaMkAra kA bhI lopa ho jAtA hai| parakI kartRtvabuddhi chUTakara jJAtA dRSTA banane ke liye aura apane jIvana meM bItarAgatAko pragaTa karaneke liye isa siddhAntako svIkAra karanekA bahuta baDA mahattva hai jo mahAnubhAva samajhate haiM ki isa siddhAnta ke svIkAra karane se apane puruSArtha kI hAni hotI hai vAstava meM unhoMne ise bhItarase svIkAra hI nahIM kiyA aisA kahanA hogA | yaha usa dIpaka ke samAna hai jo mArgakA darzana karAne meM nimitta to hai para mArgapara svayaM calanA par3atA hai| isaliye ise svIkAra karane se puruSArthakI hAni hotI hai aisI khoTI zraddhAko choDakara isake svIkAra dvArA mAtra jJAtA dRSTA bane rahane ke liye samyak puruSArthako jAgRta karanA cAhiye / tIrthakaroM aura jJAnI saMtoMkA yahI upadeza hai jo hitakArI jAnakara svIkAra karane yogya hai" jainatatvamImAMsA pRSTha 76-80 paM0 phUlacandajIkA uparokta kathana hameM vaDA pasanda AyA ApakA yaha kahanA yathArtha hai ki jo isa siddhAnta ke chipe huye rahasya For Private And Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 266 ko jAna letA hai vaha parako kartRtvavuddhikA tyAga kara puruSArthadvArA svabhAva sanmukha ho mokSakA pAtra ho jAtA hai aura jo isakA viparyAma karatA hai vaha pramAdo banakara saMsArakA pAtra ho jAtA hai " kyoMki " tIrthaMkaroM aura jJAnI santoMkA yahI upadeza hai|" ___ vAstavameM paMDitajI siddhAnta zAstrI haiM isaliye siddhAntake rahasya ko zrApa anchI tarahase samajha cuke haiN| isake atirikta kA najo svAmI jaise santapuruSoMkA samAgama yaha sonemeM sugandhavAlI kahAvata caritArtha huI / ukta siddhAntake chipe huye rahasyako samajhanevAle Apa aura kAnajI svAmI hI mokSako jAneke pAtra haiM aura saba Apake samajhe huye rahasyakA virodha karanevAle saMsArake hI pAtra haiN| isameM koI saMdeha kI bAta nahIM hai kyoMki una sakakI zraddhA purAnI hai isaliye ApakI navIna zraddhAkA virodha karate haiM isa kAraNa ve saMsAra meM hI paribhramaNa kreNge| aura Apa samIcIna zraddhAse avazyahI mokSa jAMyage yahI bAta hai naa| paMDitajI ! yaha bAta to hamAre samajhameM AgaI para eka bAta samajha meM na AI vaha yaha hai ki java mokSa jAnA savakA sunizcita samaya hai tava vaha kadAcit apane svakAla meM Apase bhI pahile mokSa jA sakate haiM / Apase bhI pahile mokSa jAnekA svakAla unakA AsakatA hai phira ApakA jo yaha kahanA hai ki " isa siddhAntake chipa huye rahasya ko samajhanevAle hI mokSa jAMyage aura jo isa siddhAntake chipe huye rahasyako nahIM samajhate haiM nahIM jAnate haiM ve saMsArameM hI paribhramaNa kareMge so sava svataH mithyA siddha hojAtA hai / ataH zrApakI mAnyatAke rahasyako samajhanevAle aura na samajhanevAle donU ho apane apane svakAlameM to mokSa jAveMge hI phira ApakI samIcIna mAnyatAko kyA kImata rhii| ApakI mAnyatAnusAra jo jainadharma se vahirmukha hai vaha bhI apane apane For Private And Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI .... ............... ....................... svakAlameM mokSa jAveMge hI phira jainadharma dhAraNa karane se hI mokSaprApti hotI hai yaha niyama to rahA nahIM, Apake kathanAnusAra sarva kArya eka apane apane svakAla meM apane apane vala vIrya dvArA siddha hote haiM unameM jainavarma ke nimittakI AvazyakatA kyA hai ! apane apane svakAla meM sarva kArya hoMge hI yaha nizcita vAta hai usameM kucha bhI hera phera honekA nahIM hai aisA ApakA kahanA hai hI, isa hAlata meM strI puruSa napuMsaka dhodhI camAra gRhastha jaina ajaina sabako hI apane apane svakAla meM mokSa mila hI jAyago yaha ApakI mAnyatA kA "bahuta baDA mahatva hai" jo savako khAte pAte bhoja majA karate karate apane Apa svakAlameM mokSa mila jAyagA / zvetAmbaramAnyatA meM manuSya paryAyasa hI mokSa mAnI hai manuSya meM cAhe strI ho puruSa ho napuMsaka hA zUdra ho koI bhI ho AtmAkI bhAvanA karanese mukti pA letA hai / isameM sandeha nahIM hai| " seyaMvaro asAMvaro ye buddho ya taha ya aNNoya / samabhAvabhAviyappA lahei siddhiM Na saMdeho" SaTprAbhRtake 12 pRSThase 30 arthAt manuSya cAhe to zvetAmvara ho yA digambara ho bauddha ho athavA anyaliMgadhArI hI kyoM na ho apanI AtmAkI bhAvanA karanese mukti milajAtI hai isameM saMdeha karanekI jarUrata nahIM hai| "iha cauro gihaliMge dasannaliMgesayaMcaaTThahiyaM / vinnepaMca saliMge samayeNaM siddhamANANaM " 482 pravacanasAroddhAratIsarAbhAgapRSTha 127 se uddhRta For Private And Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA 271 arthAt eka samaya meM adhika se adhika gRhasthaliMgase cAra manuSya siddha hote haiN| daza anya tApasa Adi ajaina liMgadhArI mokSa pAte haiM 1 yaha to zvetAmbara sampradAyakI mAnyatA hai, isase bhI adhika mAnyatA zrApakI hai jo mokSa jAnemeM kisIko kucha ar3acana bhI nahIM rahatI, cAhe vaha manuSya ho cAhe vaha tiyaMca ho athavA nArakI yA devI kyoM na ho jaba jisakA mokSa jAnekA svakAla AvegA vaha usI samaya mokSa prApta karegA hI isameM kucha bhI hera phera nahI hai. isaliye Apako mAnyatAko sarvodaya mAnyatA kahI jAya to ayukta nahIM hogI / zrataH digambarajaina siddhAnta kAsAra rahasya Apako hI kAnajI svAmIkI badaulata prApta huA hai vaha Apako mubArika ho, jo sabako apane apane svakAlameM mokSa jAnekA TikaTa mila jAyagA, paMDitajI ! yaha to acchA hI huA jo kisIko mokSa jAnekI cintA hI na karanI par3egI kramavaddhaparyAyakA --- java mokSa jAnekA nambara AyagA usI samaya mokSa ho hI jAyago kintu isameM eka thor3IsI vAdhA AtI hai vaha kisa taraha dUra hogI so vatAneko kRpaakreN| eka to yaha ki chaha mahInA AThasamaya meM jo 608 jIva mokSa jAnekA jo Apane niyama vatalAyA hai usakI far fasa prakAra se baiTha sakatI hai ? jabaki asaMntAnanta jIvarAzi hai taba unameM se chahamahInA ATha samaya meM chahasoATha jIvoMkA hI mokSajAne kA svakAla prApta ho adhikakA nahIM hoya yaha vAta saMbhava pratIta nahIM hotI kyoMki isase adhika na hone meM koI vAdhaka kAraNa bhI dikhAI nahIM detA aura na aisA koI AgamapramANa hI milatA hai anaMtAnanta jIvarAzI meM se mokSa jAnekA svakAla chaha mahInA ATha samaya meM chahaso ATha jIvAMko hI prApta hotA hai adhikako nahIM For Private And Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 272 jaina tattva mImAMsA kI hotA yaha vAta to tavahIM bana sakatI hai jabaki svakAlakA koI niyama na rahai / java isa jIvako mokSa prApta karanekA sAdhana UMcakula, vanavRSabhanArAca saMhanana, caturthakAla, jainadharma, jinadIkSA, zukladhyAna ityAdi saba nimittakAraNa mile taba jAkara mokSakI prApti hotI hai| mokSa jAneke sAdhanameM eka sAdhana kI bhI kamI rahajAya to usako mokSakI prApti nahIM hotii| aise sAdhana hara eka jIvako nahIM milate, aise sAdhana jisako milate haiM vahI mokSa jAte haiM / isameM svakAlakA niyama nahIM hai / isIliye bhaTTAkalaMkadevane mokSa jAnemeM svakAlakA niSedha kiyA hai vaha UparameM udhRta kiyA jAcukA hai| ataH mokSajAne meM koI svakAlakA niyama nahIM hai / jo svakAlakA niyama mAnakara usakI pratIkSA karate haiM ve ajJAnI haiN| kyoMki svakAla kA niyama mAnanevAloMke liye koI niyama lAgU nahIM paDatA usake liye to sarva avasthAmeM svakAla prApta hone para sava jIva mokSa prApta kara sakate haiM / isaliye mokSa prAptimeM svakAlakA niyama mAnanA sarvathA jainAgamase viruddha hai| __ApakA jo yaha kahanA hai ki " pratyeka kArya svakAlameM hotA hai aisI yathArthazraddhA honepara parakA meM kucha bhI kara sakatA hUM aisI kartRtva buddhi to chUTa hI jAtI hai, sAtha hImeM apanI Age hone vAlI paryAyoMmeM kuchabhI hera phera kara sakatA hU isa ahaMkAra kA bhI lopa ho jAtA hai| parakI kartRtvakI buddhi chUTakara jJAtA dRSTA vananeke liye aura apane jIvanameM vItarAgatAko prakaTa karaneke liye isa siddhAntako svIkAra karanekA vaDAmArI mahatva hai " jainatattvamImAMsA pRSTha 80 __paMDitajI ! yA to Apa bhUla karate haiM yA jAna bUjhakara(kAraNa paza) likhate haiM anyathA aisI asatyavAteM nahIM likhate svakAlameM For Private And Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 273 sarvakAryako siddhi mAnane vAlA vyakti sadA sarvathA puruSArthI hI nahIM hogaa| kyoMki unakI mAnyatAmeM to koI bhI kArya svakAla ke vinA hogA nahIM phira ve puruSArtha kisaliye kareMge ? manuSya puruSArtha to to karatA hai jaba ki vaha yaha samajhatA hai ki isa kAryako maiM kara sakatA hUM anyathA puruSArtha karane kI jarUrata kyA ? Apake siddhAntAnusAra koI bhI kAryasvakAla ke binA Age pIche honevAlA nahIM phira usa kArya ke liye puruSArtha karanevAlA samajhadAra samajhA jAvegA yA mUrkha ? ata: yaha bAta Apako bhI svIkAra karanA paDegI ki jo kArya puruSArtha sAdhya nahIM svakAla sAdhya usa kArya karane meM puruSArtha karanevAlA vyakti mUrkha hI hai / Apa bhI to chipe zabdoM meM svakAlameM kAryakI siddhi mAnanevAloM ko nirudyamI puruSArthahIna AlasI mAnate haiM / " maiM apana Age honevAlI paryAyoMmeM kucha bhI heraphera kara sakatA hUM isa ahaMkAra kA bhI lopa ho jAtA hai " arthAt hAra mAnakara baiTha jAtA hai ki isa kAryako karane meM maiM asamartha hUM yaha kArya to mere AdhIna nahIM hai bhavitavyake zrAdhIna hai aisA mAnakara vaha puruSArtha karanekA ahaMkAra choDakara zrAlasI vana jAtA hai| tathA svakAla meM kAryakI siddhi mAnane vAlA vyakti sva meM bhI tRva buddhikA lopa kara nirudyamI vana baiThatA hai / isIko AApa vItarAgatA samajhate haiM to ThIka hai| isake atirikta svakAla meM kArya siddhi mAnanevAle vyaktiyoMko kisI prakAra kI vItarAgatA prApta nahIM hotI / hAthake kaMkaNako ArasekI kyA jarUrata hai ? Apa aura kAnajI svAmI ukta siddhAntake mAnane vAle haiM ataH Apa logoMko kahatika vItarAgatA pragaTa huI hai so svayaM anubhava karake dekheM / vItarAgatAkI zurUAta cauthe guNasthAna se hotI hai aura vaha uttarottara pAMcaveM chaThe sAtaveM Adi guNasthAnoM prati For Private And Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 274 jaina tattva mAmAMsA kI -~~ .www.xnxx.mmmmmmmmm vRddhiko prApta hotI hai / jo vyakti puruSArtha hIna hai svakAlake bharose para muha bAhai baiThA hai jisake khAnapAnakI zuddhikA tathA bhakSAbhakSa kA vicAra nahIM, usake pAsa vItarAgatA kaisI ? bheda vijJAnase bItarAgatA AtI hai aura bheda vijJAnavAlA viSayAzakta ho yaha vAta vanatI nhii| prAcArya kahate haiM ki"jJAnakalA jisake ghaTa jAgI,te jagamAhiM sahaja veraagii| jJAnI magana viSaya sukha mAMhI,yaha niparIta saMbhave nAhI" "jJAnazakti vairAgya vala, ziva sAdhe samakAla / jyoM locana nyAre rahaiM, nirakhe doU tAla" 42 - samayasAra nATaka nirjarAdvAra isa kathanase bhedavijJAnI jIva svakAla para nirbhara nahIM karatA vaha to viSayasukhoMse vimukha hokara ziva sAdhanameM laga jAtA hai / AcAryakahate haiM ki jJAnI hokara viSaya sukhameM rAce yaha viparIta bAta hai / kyoMki jJAnI ajJAnImeM itanA hI to aMtara hai jo ki jJAnI viSayasukhase virakta hai aura ajJAnI viSaya sukha meM tallIna hai / ataH jahAM viSayasukha meM tallInatA hai vahAM vItarAgatA kahAM ? vItarAgatA to rAga miTe hoya viSaya bAMcchA miTe vinA vItarAgatAkA gIta gAnA aparamArthabhUta hai, vahAMpara vItarAgatA kA sadbhAva lezamAtra bhI nahI hai| * kramavaddha paryAyameM Apa eka yaha hetu dete haiM ki "udAharaNasvara, rUpa prathamAnuyogako hI leliijiiye| usameM mahApuruSoMkI atIta jIvana ghaTanAoM ke samAna bhaviSya sambandhI jIvanaghaTanAyeM bhI aMkita kI gaI haiN|" jainatattvamImAMsA pRSTha 76 For Private And Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 275 arthAta sarvajJake jJAnameM athavA avadhi manaparyaya jJAnoke jJAnameM bhUta bhaviSyat kAla kI jIvana ghaTanA bhI jhalaka jAtI hai / isakAraNa bhUta bhaviSyat kAlIna sarve paryAyeM jIvake sAtha vidya aMkita rahatI haiN| yadi usako jIvake sAtha a Mkita na mAnA jAya to vaha jhalake kaise ? vidyamAna padArtha ho jJAnameM jJayarUpa jhalakatA hai avidyamAna padArtha jJAnameM jJayarUpa nahIM paDatA, isaliye jo jIvake sAtha bhUta bhaviSyata kAla sambandhI paryAye a Mkita haiM vaha savaparyAya kramabaddha haiM aura vaha udayameM bhI kramabaddha apane apane svakAla meM AtI haiN| vaha Age pIche udayameM nahIM AtI ekake pIche eka lagAtAra udayameM zrAtI hai ataH usakA heraphera nahIM kiyA jA sakatA hai| paMDitajIke kahanekA aisA tAtparya hai / isIyukti ke balapara paMDitajI kramavaddha paryAyakA samarthana kara rahe hai kintu yaha yukti paramArthabhUta nahIM hai / manuSyako puruSArthahIna vanAnekI yaha yukti hai / arthAt bhagavAnane jaisA dekhA hai vaisAhI hogA usameM kuchabhI heraphera honekA nahIM hai phira kAryasiddhike liye udyama karanA nirarthaka hai aisA vicAra kara manuSya puruSArthahIna ho jAtA hai eka bAta, dUsarI bAta yaha hai ki bhagavAnane dekhA vaisA hama kareMge yA hama kareMge hamArA jaisA pariNAmana hogA taisA bhagavAnane dekhA hai ? yadi bhagavAnane jaisA dekhA hai jaisA hmaaraa| pari mana hogA to hamArA svataMtra pariNamana na rahA, kevalI bhagavAna ke AdhAna rahA, bhagavAnane jaisA dekhA jaisA hamako pariNamana karanA paDegA to mere pariNamanakA kartA bhagavAnako mAnanA paDegA athavA bhagavAnakA jJAna hamArA pariNamana karAtA hai yA hamAre pariNamananeM bhagavAnakA jJAna atizaya utpanna karatA hai yaha mAnanA paDegA athavA bhagavAnakA jJAna hamAre pariNamana meM hetu hai usake vinA hamArA pariNamana hotA nahIM yaha mAnanA par3egA, isaliye bhagavA For Private And Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 276 jaina tattva mImAmA kI nane jaisA dekhA hai vaisA hamArA pariNamana hogA yaha vAta sarvathA zrAgamaviruddha hai / hamArA pariNamana hamAre AdhIna hai unakA jJAna unake AdhIna hai / unake jJAnakI itanI gvacchatA hai jo anantAnanta padArthoMkA trikAlIna pariNamana unake jJAnameM jhalaka jAtA hai isakAraNa ve yaha kaha dete haiM ki usa samaya usakA aisA pariNamana hone vAlA hai| isase yaha bhI nahIM samajhanA cAhiye ki pratyeka padArtha. sAtha trikAlIna sarga paryAyeM vidyamAna kita rahatI haiM isIliye ve jAnate haiM ataH zrAMkita rahanekI vAta soyA mithyA hai utpAda vyaya aura dhrauvya yaha sat padArthakA lakSaNa hai isa kAraNasatapadArtha meM samaya samaya prati utpAda vyaya hotA hI rahatA hai| utpAda vyayakA artha hI yaha hotA hai ki asat paryAyakI utpatti aura sat paryAyakA nAza / isake atirikta vidyamAna paryAyako utpatti aura vidyamAna paryAya rahate usakA nAza mAnanese sat padArthakA utpAda vyaya aura dhrauvya yaha lakSaNa hI nahIM banatA isa. liye dravya ke sAtha bhUta bhaviSyat kAlIna sarvA paryAya kina rahatI haiM aisA mAnanA jainAgamase sarvAthA viruddha hai| isakA khAsa kAraNa yaha bhI hai ki-jo jIvakI bhUta bhaviSyat vartamAna sambandhI so paryAyeM jIvake sAtha kita mAnalI jAMyagI to vaha parimita hogI,jaise eka pustakake peja ve saba pusta kameM parimita aMkita rahate hai taise jIvake sAtha sarvAMparyAya aMkita hoMgI to vaha bhI pustakake pejoMke samAna parimita hI hogI / jaise pustakake peja palaTanese ekakA vyaya aura dUsarekA utpAda pustakameM hI aMkita rahatA hai kintu pustakakA utpAda vyaya / taba taka hI rahatA hai jaba taka ki sarva peja eka eka kara na . palaTa diye jAya, java sava peja palaTa diye jAte haiM taba usameM utpAda vyayakA svarUpa khatama ho jAtA hai, pustaka kUTasyarUpameM For Private And Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 277 raha jAtI hai / taise jIvake sAtha jA paryAye akita haiM vaha pustaka ke pannoM kI taraha parimita hI hoMgI kyoMki jo aMkita coja hotI hai vaha parimita hai| hotI hai aparimita nahIM hotI isakAraNa vaha kramabaddha udayameM Akara alpakAla meM hI khatama ho jAyagI isake vAda jIva bhI kUTastha raha jAyagA kyoM ki paryAyeM khatama honese utpAda vyaya bhI u meM kaise hogA ? nahIM hogA / isa hAlatameM jIvAdi padArtha sarva hI asata mAnane paDeMge kyoMki satakA jo lakSaNa prAcAryoM ne kiyA hai vaha unameM ghaTita nahIM hotaa| ataH paryAyoM ko dravyake sAtha aMkita mAnane se paryAyoMke sAtha dravya kA bhI khAtamA ho jAtA hai isaliye dravyake sAtha paryAyeM aMkita nahIM rahatI vaha to samudra meM laharoMkI taraha navI navI utpanna hotI haiM aura vartamAna paryAya laharoMkI taraha dravyame hI vilIna ho jAtI haiM / usakA Adi ata nahIM hotA aura isameM kramavaddhatA bhI nahIM vanato kyoMki jisaprakAra samudra meM pavanakA yA jahAjakA jhakora lagane se lahareM ulTa pulTa ho jAtI haiM usI prakAra jIvakA bhI pariNamana koke jhakoroMse ulTa pulTa hotA hI rahatA hai usa samaya kramabaddha paryAyakA cakanAcUra ho jAtA hai| ataH isa vAtako na mAnane se aura kramavaddha paryAyako mAnanese svayaM jIvadravyakA hI prabhAva mAnanA paDatA hai / isa vAtako hamane acchI taraha siddha kara dikhalA diyA hai ataH kramavaddhaparyAya Agama aura yukti donoM se vAdhita hai isa kAraNa aparamArthabhUta hai| paMDitajIkI dalIla meM eka vAta zeSa raha jAtI hai vaha yaha hai ki bhagavAnake jJAnameM hamArA jaisA honA hai vaisA hI to jhalakA hai| aura vaha vaisA hI hokara rahaigA usameM to raMcamAtra bhI hera phera nahIM hogA / neminAtha bhagavAnake jJAnameM vAraha varSa vAda dvArakA jalakara khatama ho jAyagI madarAke saMyogase dIpAyanamunike dvArA For Private And Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 jaina tattva mImAsA kI dvArakA naSTa hogI aura jaradakumArake tIrase kRSNakI mRtyu hogo vaha saba bAteM hokara rahIM isa kAraNa jo honA hai vaha sava niyata samaya meM hI hogA Age pIche nahIM hogA aisA mAnane meM kyA bAdhA hai ? kucha bhI nahIM / bhagavAnake jJAnameM jo ekake bAda eka paryAya dravyakI hone vAlI hai yaho to kramabaddha jhalakI hai aura jaise kI hai vaise hI kamabaddha udayameM AtI hai isako kramabaddha paryAya kA rUpa kyoM nahIM denA cAhiye ? avazya denA cAhiye paMDitajIke kramavaddha paryAyakA yaha sArAMza hai / isa para vicAra karanA hai / prathama to dravyakA jo pariNamana hotA hai vaha kramabaddha aura zraddha donoM rUpase hotA hai aura vaha donoM rUpa se hI bhagabAnake jJAnameM jhalakatA hai| jaise jaradakumArakA tIra lagane se kRSNajIkI yuke niSeka eka sAtha jhaDa gaye jisase unakI apamRtyu ho gaI / kramabaddha mRtyu na huI kAraNa ki unake AyukA niSeka kramavaddha na jhaDA aisA bhagavAnake jJAnameM unakA pariNamana jhlkaa| isI prakAra dvArikAkA vinAza bhI zrapakrama se huA jo dvArikA kramarUpa se hajAroM varSo meM naSTa hone vAlI nahIM thA vaha dIpAyana muni ke yoga se bAraha varSa ke aMta meM samUla naSTa hogaI yaha apakrama nahIM to aura kyA hai ? yaha pragaTarUpa meM bhAsatA hai ki yAdava pyAsa ke mAre ajJAnavaza madirAkA pAnI pIgaye jisase ve pAgala hokara dIpAyanamuniko dekhate hI kopAyamAna ho gaye aura unako burI taraha se mArane lagagaye yahAMtaka ki ve muni behoza hokara jamIna para gira par3o to bhI unhoMne samatA nahIM chor3I / Akhira jaba yAdava unake mukha meM pezAva taka karaneke liye utArU hogaye tava ve dIpAyanamuni atyaMta krodhita huye jisase taijasa putalA For Private And Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 276 air kandhe se nikalA aura dvArikA bhasma hone lagI / aneka upAya karane para bhI na bcii| na vacanekA kAraNa yahI thA ki usakA isI taraha apakrama se vinAza honA thA, isake sAtha anekoM kA apakrama nAza huA kevala kRSNa aura baladeva yaha do vace tathA inameM se bhI kRSNakI jaradakumArake tIrase amRtyu huI. una sabakA apakramarUpa se hI pariNamana karanekA preraka nimitta milA jisase una sabakI kramabaddha pariNamana karanekI yogyatA usa samaya naSTa ho giiN| bhagavAna ke jJAnameM una sabakA jaisA pariNamana hone vAlA thA vaisA jJeya rUpa jhalakA taisA hI unhoMne divyadhvani meM pragaTa kiyaa| bhagavAna ke jJAna meM to saba jJeya rUpa jhalakatA ho rahatA hai usase hamako kyA ? unake jJAna kA pariNAmana unake pAsa hai hamArA pariNamana hamAre pAsa hai hamArA jaisA pariNamana hogA vaisA unake jJAna meM jhalaka jAtA hai pUchane para vatA bhI dete haiM ki tumhArA pariNamana usa samaya isa rUpa meM hone vAlA hai / isase kyA huA ! unake jJAna meM hamArA hI to kramabaddha yA akramavaddha pariNamana paDA isake atirikta yaha to na huA ki unake jJAnake anusAra hamako pariNamana karanA par3A / yadi unake jJAnake AdhAra para hamArA pariNamana hama mAna lete haiM to isameM donoMkI svataMtratA naSTa hotI hai| isaliye unake jJAnakA . . pariNamana unake pAsa hai, hamArA pariNamana svataMtra nimittAnusAra hamAre pAsa hai| hama kramavaddha pariNamana kareM yA akramabaddha pariNamana kareM / kevalI bhagavAna to kevala sAkhA gopAla haiM / jaisA hama kareMge vaisA ve pUchane para batA deMge isase hamArA pariNamana ( sarva paryAyeM ) kramabaddha hotA hai aisA siddha nahIM hotA bhagavAna ke jJAna meM jJeya jhalakane kI bAta bhagavAna ke jJAna meM rhii| hamArA kartavya hamAre pAsa rahA bhagavAna kA hamAre liye For Private And Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 280 jaina tattva mImAMsA kI - Adeza bhI yahI hai ki hamAre jJAnameM saba kucha jhalakatA hai vaha jhalakane do tuma to tumhArA kartavya karma karate raho tumako yaha mAlUma nahIM hai ki hamArA kisa samaya kyA hone vAlA hai isaliye tuma to hamAre vatAye huye mokSamArga meM gamana karate raho isImeM tumhArA kalyANa hai / hamAre jJAna ke bala para tuma udAsIna hokara baiThoge to khatA khAoge / isa upadezako na mAnakara jo kramavaddha paryAya ke Upara nirbhara kara rahatA hai vaha AlasI hai| "vandha vaDhAve aMdha vhai, te AlasI ajAna / muktahetu karaNI. kara te nara udyamavAna" 10 bandhadvAra samayasAra nATaka o vyakti bhagavAnake jJAnake vala para apanI kramavaddha paryAya mAnakara nirAza hokara baiThatA hai vaha ajJAnI hai, AlasI hai, karmake bandhako baDhAne vAlA hai| kintu jo sajjana apane pairA para khaDe hokara bhagavAnake vatAye huye mokSamArga meM gamana karate haiM ve udyamI haiM puruSArthI haiM ve hI saMsArase pAra hote haiN| kevalajJAnIkI vAta to jAne dIjiye, mati zruta jhAna vAlA bho nimittazAmI bhUta bhaviSyat kI bAta batA detA hai jisase kyA kramavaddha paryAya siddha ho jAtI hai ? aura kyA vaha paryAya jotrake sAtha aMkita rahatI hai isaliye vaha vatA sakatA hai ! kadApi nhiiN| vaha to aNachatI honevAlI paryAgako hI nimica jhAnase batAtA hai usameM nimitta hI pradhAna hai / eka udAharaNa svarUpa dRSTAnta udhRta kara dete haiM yaha kisa zAstra meM varNita hai yaha to isa vakta smaraNa / nahIM hai para usakA bhAva yaha hai ki eka nidhana brAhmaNa bhojana karane ke liye ghara para AyA to usakI strIne usakI thAlI meM koDiyAM lAkara paTakadI aura kahA ki gharameM to kucha nahIM hai For Private And Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA . maiM kAhekA khAnA pakAU~ ? mere pAsa to yaha koDiyAM thI so Apako thAlI meM rakhadI / ataH vaha brAhmaNa usI samaya nimitta vicAra kara podanApurake rAjAke pAsa gayA aura rAjAse kahA ki he rAjana ! Ajase sAtaveM dina podanApurake rAjA para vijalI pddegii| rAjAne krodhita hokara kahA tumhAre para kyA paDegA / tI usa brAhmaNane kahA-mere mastakapara dUdhakA abhiSeka hogA / isapara rAjAne kahA ki yaha vAta tuma kaise jAnI ? to brAhmaNane kahI maiM nimittajJAnase jAnI ataH rAjAne usako vahAM hI rakkhA aura maMtrIyoM meM maMtra karake rAjA Apa to rAjyakA tyAga kara vanameM cale gaye aura rAjA jaisA hI putalA banavAkara rAjabhavanameM virAjamAna karadiyA aura ghoSaNA karadI ki rAjA vImAra hai vaidyoMne bolanekI manAI karadI hai isa liye unase koI vArtAlApa na kare jo Ave mo mujarA bharakara cale jAveM / aise sAtadina pUrA honeke samaya usa sthApita rAjAke Upara vajrapAta paDA jisase vaha khatama hogaye / Agama meM sthApanAko bhI sAkSAta ke tulya hI mAnA hai isa kAraNa usa putale meM rAjAkI sthApanA kara umako gajA hI mAna kara sava calane the aura jo rAjA the unhoMne rAjya kA tyAga karadiyA thA isa kAraNa vaha rAjA usa samaya rahA nahIM, jisako podanApurakA rAjA banAyA thA uma para vijalI paDo isaliye bhUtakAlIna rAjA vaca gyaa| isake bAda usa brAhmaNakA dUdhase abhiSeka huA vahuta dhana diyaa| isake kahanekA tAtparya yaha ki nimittajJAnI bhI nimitta ke valapara apragaTa avidyamAna hone vAlI vAtako batA detA hai| isa brAhmaNAne rAjAko bhI nahI dekhA unako dekhe vinA bhI nimittajJAna se yaha jAnaliyA ki podanApurake rAjA para sAtaveM dina vanapAta paDe / isa vAtako sunakara maMtrIyoMne For Private And Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org wk' jaina tattva mImAMsA kI rAjAke bacAne kA upAya karadiyA / yadi vaha brAhmaNa honahAra para nirbhara kara podanApura na jAtA aura rAjA bhI brAhmaNakI vAtasunakara vacaneke liye puruSArtha na karatA to kyA brAhmaNakA dugdhAbhiSeka hokara usako dhana milatA ! athavA rAjAbhI vacanetrA upAya na karatA to kyA vaha baca sakatA thA ! kabhI nahIM / yadi kahA jAya ki bhagavAnane aisA hI honA dekhA thA isaliye aisA svayameva nimitta mila gayA ThIka hai svayameva hI nimitta milA sahI kintu kArya to nimitta milane para hI huA nimitta kucha nahIM karate yaha vAta to na rahI brahmaNa ne rAjA kA muMha taka nahIM dekhA thA aura na usane usakA smaraNa bhI karake nimitta para vicAra kiyA kintu usane thAlI meM koDIyAM paDane para hI usa para nimitta vicAra kara sava nizcaya kara liyA ki rAjA para sAtaveM dina vApAta par3egA aura hamArA dUdha se abhiSeka hokara dhana milegA, ataH bhaviSya kI bAta kucha aMzoMmeM nimitta jJAnI bhI batA sakatA hai to avadhijJAnI mana:paryayajJAnI aura kevalajJAnI batA de isameM to Azcarya hI kyA hai ? yaha to unake jJAnakI parAkASThA hai / unake jJAnake sAtha hamAre pariNamanakA jJeya jJAyakake sivAya aura kucha bhI sambandha nahIM haiM 'sakala jJeya jJAyaka tapa nijAnanda rasalIna' arthAt sarvajJa deva sakala jJeyake jJAyaka hone para bhI nijAnanda rama meM lavalIna rahate haiM / jJeya se unako kyA tAluka hai aura jJeyakA bhI unase kyA tAluka hai| apane 2 svabhAva vibhAva meM saba marata haiM / bhagavAnake jJAnameM hamArI ekake bAda eka paryAya honevAlI hai vaha saba jhalakatI hai to jhalako jisase hamako kyA ? unake jJAna meM hamArI sarva paryAyeM jhalakato rahai usase hamArA bhalA burA kucha bhA nahIM hone kA hai hamArA bhalA burA to hamAre kartavyapara nirbhara karatA hai| unake jAnane para nahIM / jJAyaka pakSase yaha kahA jA sakatA hai ki Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 283 "jaM jassa jamhi dese jeNa vihANeNa jamhi kAlammi NAdaM jiNeNa NiyadaM jammaM vA aha va maraNaM vA / / 321 taM tassa tamhi dese teNa vihANeNa tamhi kAlammi / ko sakkai cAleduM indo vA aha jiNaMdo vA / / 322 -svAmI kAtikeyAnuprekSA / arthAt jo jisa jIvake jisa dezaviSe jisa kAla viSe jisa vidhAnakari janma tathA maraNa upalakSaNate duHkha sukha roga dAridra Adi sarvajJadevane jANyA hai jo aise hI niyamakari hoyagA, so hI tisa prANIke tisahI dezameM tisahI kAlameM tisahI vidhAnakari niyamate hoya hai tAkU indra tathA jinendra tIrthakaradeva koI bhI nivAra nAhIM sake haiM / bhAvArtha-sarvatradeva sarvadravya kSetra kAla bhAva kI avasthA jANe haiM so jo sarvajJake jJAnameM pratibhAsyA hai so niyamakari hoya hai tAmeM adhika hona kucha hotA nAhIM aisA jhAyaka pakSase kahA jAsakatA hai| kintu kArakapakSameM usako lagAyA jAya to samajhanA cAhiye ki abhI usakA saMsAra bahuta vAkI hai isa liye vaha apane kartavyase cyuta hokara kramavaddha paryAyakI vATa muMha vAye jo rahA hai kyoMki bhagavAnaka jJAnameM unakA pariNamana aisA hI honA jhalakA hai isa liye unakI aiso vuddhi hotI hai ki bhagavAnake jJAnameM jaisA jhalakA hai vaisA hI hoyagA hamako puruSArtha karane kI jarUrata nahIM aise jJAyakapakSa grahaNakara nirudyamI ho jAtA hai kintu jisake saMmAkA ata ho AyA hai usake jaisI viparIta vuddhi nahIM hotI ve jJAyaka pakSake Upara nirbhara kara nirudyamI nahIM hote ve to kAraka pakSake pakSapAtI hokara jinendradevake vatAye huye mokSamArga meM pravRtti karanekA puruSArtha karate haiM ataH ve hI mokSa puruSArthI kahalAneke hakadAra ho sakate hai kintu jo jJAyaka pakSako grahaNakara kramavaddha paryAyapara nirbhara karate haiM ve dIrgha saMsArI haiN| For Private And Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 284 jaina tattva bhImAMsA kI kyoMki ve honahAra para nirbhara karate haiM puruSArtha para nhiiN| honahAra to hArekA jAmina hai arthAt puruSArtha karate huye sAdhaka nimittoM ko milAte huye vAdhaka kAraNoM ko haTAte huye bhI kArya siddha na hoya to usa jagaha hAra mAnakara kahanA paDatA hai ki bhavi tatrya aisA hI thA / kintu isake pahile hI bhavitavyake bharose para baiTha rahanA yaha paramArthabhUta kArya nahIM kahA jaasktaa| isa mAnyatA se to akalyANa hI hogA isaliye kramabaddha ( niya(mata ) paryAya kA dhyeya ThIka mAna kara jo vyakti usapara nirbhara karate haiM ve AlasI nirudyamI puruSArthahIna haiM atattva zraddhAnI hai / tattvazraddhAna vahI hai jisase apanA kalyANa ho, jisake zraddhA se apanA akalyANa ho vaha tatva kaisA ? baha to atattva hI hai / jo isake zraddhAnase Apa ( paMDita phUlacandrajI ) ne lAbha honA batalAyA thA usakA Agama aura yuktiyoM dvArA accho taraha samAlocanA kI gii| kramabaddha (niyamita) paryAyako mAnakara calane vAlA kabhI bhI apanA kalyANa nahIM kara saktA hai / isakA kAraNa yahI hai ki kArakapakSameM, jJAyakapakSakA prayogakara AlasI puruSArtha hIna bana jAte haiM / paMDita phUlacandajIne "jainatattvamImAMsA" ke prathama praveza dvAra meM saba adhikAroMmeM saMkSepasa praveza kiyA hai isa kAraNa hamako bhI unake pIche pIche gamana karanA paDA hai / arthAt unake sava viSayapara saMkSepa se prAyaH prakAza DAlA gayA / ava unake vizeSa vizeSa vaktavya para prakAza DAlanA avazeSa jo raha gayA hai usa para ava thoDA prakAza DAla denA bhI atyAvazyaka hai | krama niyamita paryAya ke sambandha meM Apane jo samayaprAbhRtakI TIkA uddhRta kI hai aura usakA artha Apane apane manaHkalpita kiyA hai| usase Agama sahamata nahIM hai / sva0 paM0 jayacandajIkI hindI TIkA meM aura Apake manakalpita artha meM vaDA aMtara hai / Apane For Private And Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 285 to "jIvo hi tAvatkramaniyamitAtmapariNAmairutpadyamAno jIva eva nAjIvaH / evamajIvo'pi kramaniyamitAtmapariNAmairutpadyamAno jIva eva na jIvaH / sarvadravyANAM svapariNAmaiH saha tAdAtmyAt kaMkaNAdipariNAme kAMcanavat / evaM hi jIvasya pariNAmairutpadyamAnasyApyajIvena saha kAryakAraNabhAvo na siddhayati sarvadravyANAM dravyAMtareNotpAdyotpAdakabhAvAbhAvAta / tadasiddhau cAjIvasya jIvakarmatvaM na siddhayati / tadasiddhau ca kartRkarmaNorananyApekSa siddhavAt jIvasyAjIvaka tvaM na siddhayati ato jIvo'kartA avatiSThate " isa TokAkA artha kramaniyamita paryAya ko siddha karaneke pakSameM kiyA hai kintu sva. paM0 jayacandajIkI TIkAse kramaniyamita paryAyakI siddhi nahIM hotI pratyuta asiddhi hI hotI hai| kramaniyamitA pariNAmaH vAkyAMzakA artha Apane jo samajha rakkhA hai , vaha nahIM hai| kramaH zabdakA artha ekake vAda ekakA honA hai aura niyamita zabdakA artha ekake vAda dUsarI paryAya hone kA niyama hai arthAt paryAya niyamase eka hotI hai| ekasamayameM do nahIM hotI aura sadA koI na koI eka paryAya maujUda rahatI hai| yaha nahIM ki--kisI samayaM koi paryAya rahai nahIM / " kramamAvina: paryAyAH vAkyakA jo abhiprAya hai usIko vizadarUpa se yahAM batalAyA hai / aura jo loga paryAya zUnya kUTastha dravyako mAnate athavA eka samaya meM eka dravyameM aneka paryAya mAnate haiM unakA nirasana karaneke liye 'krama aura niyamita do padoMkA prayoga kiyA hai / krama niyamita zabdakA artha amuka paryAyake vAda amuka paryAya niyamase hogI yaha artha nahIM hai| For Private And Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 286 jaina tatvamImAMsA kI TAJA dUsarI bAta yaha hai ki TIkAkAra amRtacandra AcArya ne suvarNakA dRSTAnta diyA hai jisase bhI kramaniyamita paryAya siddha nahIM hotI usase to yahI siddha hotA hai ki suvarNakA kaMkaNAdi kucha bhI banAvo una sabakA pariNamana suvarNa rUpa hI hai usameM aisI kramaniyamitatA nahIM hai ki kaMkaNake bAda kuMDala hogA usake vAda hAra hogA ityAdi / yaha to svarNakArake AdhInakI bAta hai jo usakI icchA ho so vanAve isameM kramavaddhaparyAyakA koI savAla nahIM hai / usI prakAra jIvakA pariNamana caitanya svarUpa hI hogA jaDa svarUpa nahIM hogaa| ve karmAdhIna kisI paryAya meM pariNamana kare unakA pariNamana AtmasvabhAva rUpase hI hogA isI bAta kA spaSTIkaraNa karaneke liye TIkAkAra ne suvarNa kA dRSTAnta diyA hai, na ki kramaniyamita paryAya kI siddhi karaneke liye ? yadi kramaniyamita paryAyakI siddhi karaneke liye vaha suvarNakA dRSTAnta diyA hai to siddhakara batalAveM ki isa suvarNake gahakI ( DalIkI ) yaha kramaniyamita paryAya hone vAlI hai anyarUpase nhiiN| yadi kaho ki yaha to kevalIgamya haiM to kAraka pakSameM kevala gamya kI vAtakA kyA lenadena hai vaha to jJAyaka pakSa kI bAta haiM yahAM to dravyake pariNamanakI bAta hai so dravyakA parimana apane upAdAnarUpa hI hotA hai anyasvarUpa nahIM hotA yahI vAta dikhalAneke liye amRtacandra AcAryane suvarNakA dRSTAnta diyA hai aura anyakA kartA karmapanekA abhAva siddha karaneke liye evaM anya ke sAtha kAryakAraNabhAvakA abhAva siddha karanekeliye suvarNakA dRSTAnta diyA hai / bhAvArtha yaha hai ki sarvadravyanike pariNAma nyAre 2 haiM apane apane pariNAmake sarva kartA haiM te tinike kartA haiM te pariNAma tinike karma haiM / nizcayakari koIke kAhateM kartA karma sambandha nAhI hai / tAteM jIva apane pariNAmoMkA kartA hai, apanA pariNAma karma hai / taise hI ajIba l For Private And Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA 287 apanA pariNAmanikA kartA hai apanA pariNAma karma hai| aise anyake pariNAmanikA jIva akatA hai| uparokta paM0 jayacanda jI kA bhAvArtha hai isameM kramaniyamita paryAyakA kucha bhI sambandha nahIM hai| no bhI Apane usa TokAko kramaniyamitaparyAyakI siddhike liye udhRta kI hai yaha AzcaryakI vAta hai ki Apane vidvAna hokara bhI " kahIM kI ITa kahIM kA roDA / bhAnamatIne kunavA joDA " vAlI kahAvata siddha kara dikhAI hai / ukta TIkA kA artha bhI sva0 50 jayacandajI kA dekhiye usameM bhI kramaniyamita paryAyakI gaMdha bhI nahIM hai| TIkA-jIva hai so to prathama hI kramakari ara niyamita nizcita apane pariNAma tinikari upajatA saMtA jIva hI hai / ajIva nAhIM hai| aise hI ajIva hai so bhI kramahI kari ara nizcita je apane pariNAma tini kAra upajatA saMtA ajIva hI hai jIva nahIM haiM / jAte sarva hI dravyanike apane pariNAma kari sahita tAdAtmya hai / koI hI apane pariNAma ne anya nAhIM, aise apane pariNAmako choDi anya meM jAya nAhIM / jaise kaMkaNadi pariNAmakari suvarNa upaje hai so kaMkaNAdi se anya nAhI hai| tiniteM tAdAtmya svarUpa hai / tese sarva dravya haiM aise hI apane pariNAmakAra upajA jo jIva tAke ajIvakari sahita kAryakAraNa bhAva nAhI middha hoya hai / jAte sarvadravyanike anya vyakari sahita utpAdya ara utpAdaka bhAvakA abhAva hai, ara tisa kAraNakAryabhAvakI siddhi na hote ajIvake jIvakA karmapaNA na siddha hoya hai / ara ajIvake jIvakA karmapaNA na siddha hoya kartA karma ke ananya pekSa siddhapaNAte jIvake ajIvakA kartA paNA na tthhsyaa| yAteM jIva hai so para dravyakA kartA na ThaharyA akartA ThahayA " For Private And Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 jaina tattva mImAMsA kI .. granthakArane isa kathanase sarvadravyakA apane 2 pariNamanake sAtha nizcita rUpase tAdAtmaka sambandha siddha kiyA hai tathA svadravya ke sAtha hI kArya kAraNa bhAva evaM kartA karmabhAva siddha kiyA hai, para dravyake sAtha nahIM, ataH amRtacandrAcArya kA "kramaniyamita pariNamana" zabdake prayoga karanekA prayojana uparokta hai| arthAt nizcita rUpa se sava dravyoMkA pariNamana apanerUpa tAdAtmya hotA hai para dravyarUpa nahIM hotA isa kAraNa parake sAtha kartA karma bhAva kA aura kAryakAraNa bhAvakA abhAva hai evaM upAdAnarUpa pariNamana karane kA sva bhAva hai yaha janAneke liye hI "kramaniyamita" pariNamana zabdakA prayoga kiyA gayA hai| dUsarA anya koI prayojana nahIM hai / phira bhI zrApa jo yaha sAra nikAlate haiM / ki " isa prakaraNa kA sAra yaha hai ki pratyeka kArya apane sva kAlameM hI hotA hai isaliye pratyeka dravyakI paryAyeM kramaniyamita haiN| eka ke bAda eka apane apane upAdAnake anusAra hotI rahatI hai / yahAM para kramazabda paryAyakI kramAbhivyaktiko dikhalA neke liye svIkAra kiyA hai aura niyamita, zabda pratyeka paryAya kA svakAla apane apane upAdAnake anusAra niyamita hai| yaha dikhalAne ke liye diyAgayA hai| vartamAnakAlameM jisa arthako "kramavaddhaparyAya " zabdadvArA vyakta kiyAjAtA hai 'kramaniyamita' paryAyakA vahI artha hai / aisA svIkAra karanemeM Apatti nahIM, mAtra pratyeka paryAya dUsarI paryAya se vadhI huI na ho kara apane meM sva. taMtra hai yaha dikhalAneke liye yahAM para hamane " kramaniyamita" zabdakA prayoga kiyA hai / AcArya amRtacandrane samayamAbhRta gAthA 308 Adi kI TIkAmeM kramaniyamita , zabdakA prayoga isI arthameM kiyA hai kyoMki yaha prakaraNa sarvavizuddha jJAnakA hai| For Private And Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA ha . .. ..........rrrrrrrrrrrrrrrrrm sarvavizuddha jJAna kaise pragaTa hotA hai yaha dikhalAne ke liye samaya prAbhRtakI gAthA 308 se 311 takakI TIkAmeM mImAMsA karate huye AtmAkA akartApana siddha kiyAgayA hai / kyoMki ajJAnI jIva anAdikAlase apane ko parakA kartA mAnatA pArahA hai / yaha kartApanakA bhAva kaise dUra ho yaha una gAthAoMmeM batalAnekA prayojana hai| java isa jIvako yaha nizcaya hotA hai ki pratyeka padArtha apane apane kramaniyamitapanese pariNamatA hai isa liye parakA to kucha bhI karanekA mujhameM adhikAra hai nahIM, mene paryAyoM meM bhI maiM kucha hera phera kara sakatA hUM yaha vikalpa bhI zamana karane yogya hai| tabhI yaha jIva nija AtmAke svabhAva sanmukha hokara jJAtA dRSTArUpase pariNamana karatA huA nijako para kA akartA mAnatA hai aura tabhI usane " kramaniyamita " ke siddhAntako paramArtharUpa se svIkAra kiyA yaha kahA jA sakatA hai kramaniyamita kA siddhAnta svayaM apane meM maulika hokara AtmAke akartApanako siddha karatA hai / prakRtameM akartAkA phalitArtha hI jJAtA dRSTA hai| ___AtmA parakA kartA hokara jJAtA dRSTA tabhI ho sakatA hai jaba vaha bhItarase "kramaniyamita" ke siddhAntako svIkAra kara letA hai isaliye mokSamArgameM isa siddhAntakA bahuta baDA sthAna hai aisA prakRta meM jAnanA cAhiye" pRSTha 176 / prakRtameM yadi paM0 jI "kramaniyamita" siddhAntako svIkAra karane mAtrase hI jo koI jJAtA dRSTA vana jAtA hai tathA parakA akartA hojAtA hai to isa siddhA. tuko svIkAra karanevAle sabhI jJAtA dRSTA bana gaye evaM parakA akartA hogaye isakAraNa unakA mokSamArgameM bahuta baDA sthAna hai aisA mAna lenA ucita hai kintu yaha vAta sarvathA nirAdhAra hai zvAsa karane yogya nahIM hai| kyoMki Apake mAne huye kramabaddha For Private And Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 jana tattva mImAmA kI paryAyako svIkAra karanevAle mokSamArgase yojanoM dUra hote jA rahe haiN| arthAt devapUjAdi SaTakarma karanA choDa baiThe haiN| isakA kAraNa eka to yaha hai ki inako puNyavandhakA kAraNa mAnakara puNyako saMsArakA hetu samajhate haiM / dUmarA kAraNa yaha hai ki apanA kiyA to kucha hogA nahIM bhagavAnake jJAnase jaisA honA jhalakA hai vahIM hogA usase honAdhika kucha bhI hone vAlA nahIM hai phira puruSArtha karanekI jarUrata hI kyA hai ? ataH kramabaddha (kramaniyamita) paryAyako mAnane vAle sabhI sajjana SaTkarma karanese udAsIna hote jA rahai haiM aura svameva bho katRtva buddhise zUnya bana baiThe hai| isakA kAraNa vahI hai jo kramaniyamita paryAya honevAlI hai vahI hogA usIpara vizvAsakara kA kartavya karma bhI nahIM karate / yaha apUrva lAbha kramavaddhaparyAyako svIkAra karanevAloMko mila rahA hai / kundakundasvAmI to yaha kahate haiM ki"antaradRSTi lakhAva, aru svarUpakA AcaraNa / ye hI paramArthabhAva, zivakAraNa yahI sadA // arthAt bhedavijJAna jisako hogayA hai usIkI antaradRSTI vanajAtI hai / isa kAraNa vaha apane svarUpa meM AcaraNa karatA huA parasvarUpakA jJAtAdRSTA bana jAtA hai vasa yahI paramArthabhAva hai aura yahI mokSamArga hai / isake atirikta aura saba kramavaddhAdi paryAyako mAnakara pramAdI bananA hai / jo vyakti kramabaddha paryAyakI mAnyatAkA pakSapAtI hai vaha kabhI bhI apanA AtmakalyANa nahIM kara sakatA hai / kyoMki usakI svameM kartRtvabuddhi naSTa hojAtI hai isakAraNa ve svacchanda huzrA parakA kartA bana jAtA hai jaise, kAnajI svAmI parakA kartA vanakara baiThe haiM / unakA kahanA hai ki "zrAtmAkA apUrvajJAna prApta karane vAle jIvako sAmane nimitarUpa se bhI jJAnI hI hote haiN| vahAM samyagjJAnarUpa pariNAmata For Private And Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 261 sAmanevAle jJAnakA AtmA aMtaraMga nimitta hai aura una jJAnIkI vANI vAhya nimitta hai " arthAt kAnajI apaneko jJAnI mAnakara jo zrAtmAkA apUrva jJAna prApta karanevAle jIvake Apa aMtaraMga nimittakAraNa banate haiM yahI to parakA kartA bananA hai / aMtaraMga nimitta kAraNa to hai jJAnI vanane vAlekI AtmAke sAtha jo mithyAtva lagA huA hai usakA abhAva, usako aMtaraMga nimitta kAraNa na mAnakara apaneko ( jJAnIko ) parakI AtmAkA ataraMga kAraNa mAna veThe haiM yahI parakA kartApanA hai / jo vyakti svakA kartApana chor3a baiThatA hai vaha parakA kartA avazya banatA hai| vaha midhyAtvavaza samajhatA nahIM ki isa vAtase maiM parakA kartA vana jAtA huuN| isakA kAraNa yaha hai ki samyagdRSTi svakA kartA banatA hai, parakA akartA rahatA hai aura midhyAdRSTi parakA kartA banatA hai svakA akartA banatA hai / ataH donoM donoM bAta nahI pAIjAtI aura samyadRSTi parakA kartA banA rahe aura apanA akartA vanA rahai tathA midhyAdRSTi parakA akartA banA rahe aura svakA kartA vanA rahe yaha bAta bhI nahIM bntii| isaliye jo jo strakA kartA hai vaha parakA akartA hai aura jo svakA akartA hai vaha parakA kartA avazya hai / isa siddhAntaMse jo kramabaddha paryAyake siddhAntako mAnatA hai vaha apane kartavya se parAGamukha hokara svakA akartA vana jAtA hai ata: usakA mokSamArga meM sthAna nahIM hai vaha mokSamArgase parAGamukha hai aisA samajhanA cAhiye / niyata zabdakA artha nizcaya rUpa athavA niyatarUpa, svabhAvaprakaraNavaza kiyA jA sakatA hai kintu isakA viparyAsa karanA anarthakArI hai| guNa sahabhAvI haiM, paryAya kramabhAvI haiN| "anvayino guNA vyatirekiNaH paryAyAH / anvayino For Private And Personal Use Only '
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 jaina tattvamImAMsA kI jJAnAdayo jIvasya guNAH / pudgalAdInAM ca rUpAdaya: teSAM vikArA vizeSAtmanA vidyamAnA paryAyAH "paryAyA iti svabhAvavibhAvarUpatayA parisamantAtpariprApnuvanti parigacchanti ye te paryAyAH paryaNaM paryaya iti vA svabhAvavibhAvarUpatayA pariprAptirityarthaH || - sarvArthasiddhau jaba jIbakA pariNamana svabhAva hai taba vaha samaya samaya prati pariNamana nizcaya rUpase karate hI haiM isI hetuse AcArya amRtacandrane kramaniyamita pariNamana zabdakA prayoga sarva vizuddhidvArakI prathama gAthAkI TIkA karate huye kiyA hai usakA Azaya yahI hai ki kramarUpase ( samaya samaya prati ) nizcayasetI jIva pariNamana karatA hai / kintu zrApa usakA artha kramaniyamita paryAya karate haiM yahI artha viparyAsa hai| isa vAtako hama Upara meM spaSTa kara vatA cuke haiN| isa niyativAdako samyak niyati siddha karaneke liye jo Apane Agama pramANa diye haiM ve pramANa jJAyaka pakSake haiM, kAraka pakSake nahIM isakAraNa ApakA diyA huA pramANa samyaka niyatiko siddha nahIM karatA / kyoMki ApakI samyaka niyatimeM aura niyativAda meM kuchabhI atara nahIM hai / ApakA samyaka niyatisvarUpa bhI kAraka pakSakA hai aura niyativAdabhI kAraka pakSakA hai isa liye donoM eka koTIke haiM / niyativAdavAlA bhI yahI mAnatA hai ki- "jattu jadA jeNa jahA jassa ya khiyameNa hodi tattu tadA / teNa tahA tassa have idi vAdo yidivAdI hu882 gomaTa For Private And Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 263 arthAt jo jisarUpase jisaprakAra jisake java honA hai vaha taba usa rUpase usa prakAra usake niyamase hotA hai isa prakArakA jA kahanA hai vaha niyativAda hai| yaha niyati vAdakA lakSaNa hai| aura ApabhI yahI kahate haiM ki-"isa prakaraNakA sAra yaha hai ki pratyeka kArya apane svakAla meM hI hotA hai isaliye pratyeka dravyakI payAyeM kramaniyamita hai, ekake vAda eka apane apane upAdAnake anusAra hotI rahatI hai" ava kahiye paMDitajI ApakI mAnyatAmeM aura niyAtAdameM kyA aMtara hai ? zabdoMkA yA arthakA ? zabdoMkA heraphera karadenese kyA hogA javataka arthameM heraphera na ho tavataka zabdoMkA heraphera karate raho niyativAdakI mAnyatA dUra nahIM hogI Apa bhI yahI kahate haiM ki 'jisa samaya jo paryAya hone vAlI hai vahI hogI usameM kuchabhI heraphera nahIM hogA pRSTha 176 tathA niyativAda vAlA bhI yahI mAnatA hai ki jisa prakAra jahAM jaisA honA hai vahI hogA usameM kucha bhI heraphera nahIM hogA ataH ina zabdoMmeM aMtara hai arthameM kucha bhI atara nahIM haiN| yaha samyaka niyati hai aura yaha mithyA niyati hai aisA zrAgamameM kahIM para bhI nirUpaNa nahIM kiyA gayA hai / Apa jo svAmIkArtikeyAnuprekSAke kathanase yA padmapurANake kathanase samyaniyatikI kalpanA karate haiM yaha vAta vidvAnoMkeliye yogya nahIM hai / kyoMki isase paraspara AgamameM virova utpanna hotA hai / gommaTasArake katI to jisako niyativAda ghoSita karate haiM usIko svAmI kArtikeya aura prAcArya viSeNa samyak niyati bolakara pratipAdana kare yaha nahIM ho sakatA isaliye ukta donoM AcAryone jo yaha pratipAdana kiyA "naM jassa jamhi dese jeNa vihANeNa jamhi kAlammi For Private And Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 jaina tattva mImAMsA kI SA NAdaMjiNeNa NiyadaM jamma vA aha va maraNaM vA / / 321 taM tassa tamhi dese teNa vihANeNa tamhi kAlammi / ko sakkai cAled indo vA aha jiNaMdo vA // 322 "evaM jo Niccayado jANadi davvANi svvpjjaaye| so saddiTTho suMdo jo saMkadi sohu kuTThio " 323 svAmI kArtikeyaganuprekSA arthAt nizaMka aMgakA dhArI samyagdRSTi jIva yaha mAnatA hai ki bhagavAnake jJAnameM sava dravyoM kI paryAyeM jaisI honI jhalakI haiM vaha usI rUpase hoMgI usako iMdra jinendra koI bhI nivAraNako samartha nahIM hai kyoMki bhagavAna ke jJAna meM padArtha anyathA nahIM jhalakatA yaha samyagdRSTike pUrA vizvAsa hai isaliye vaha usameM saMdeha nahIM karatA / jo saMdeha karatA hai vaha mithyAdRSTi hai| kyoMki mithyAdRSTi ke hI sarvajJaka jJAna meM aura unake vacanoMmeM saMdeha hotA hai / samyakadRSTi ke nahIM / yahI bAta padmapu. rANa meM kahI hai tathA aura bhI grayoMmeM sarvajJa ke jAnane kI apekSA aisA kathana milatA hai / vaha sava kathana jJAyaka pakSa kI apekSA se kiyA gayA hai , hamAre kartabya karmako apekSA se nahIM / isaliye hamAre kArakapakSameM bhagavAnake jJAyaka pakSako lagAnA sarvathA niyativAdakA samarthana hai usako Apa cAhe samyakaniyati kahaiM yA kramaniyamita paryAya kahaiM athavA niyativAda pAkhaMDa kahaiM inameM zabdabhedake atirikta artha bheda kucha bhI nahIM hai| eka ape. kSAko dUsarI apekSA meM lagAnA yahI pAkhaMDa hai / ApakA jo yaha kahanA hai ki-"isaprakAra jaba hama dekhate haiM ki jahAM eka ora jaina dharma meM ekAnta niyativAdakA niSedha kiyA gayA hai vahAM For Private And Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 265 dUsarI ora samyaka niyatiko sthAna bhI milA huA hai, isaliye isako sthAna dene se hamAre puruSArthakI hAni hotI hai aura hamAre samasta kAryaM yantra ke samAna sunizcita ho jAte haiM yaha kaha kara samyaka niyatikA niSedha karanA ucita nahIM hai ityAdi pRSTha 184 paDitajI ! samyaka niyatikA Agama meM kahIM vidhAna ho to usakA niSedha karanA ucita nahI kahA jA sakatA kintu zrAgama meM kahIM para bhI samyaka niyatakA vidhAna nahIM hai phira usakA niSedha karane meM anucitatA kisa bAta kI hai ! dhyAgama ke viparIta kathanakA niSedha karanA savathA ucita ho hai / jaisA Apa samyaka niyatikA lakSaNa karate haiM vaisA hI AcAryoMne niyativAda pAkhaMDakA lakSaNa kiyA hai| yattu yadA yena yathA yasya niyamena bhavati tattu tad tena tathA tasyaiva bhavediti niyativAdArthaH 882 bhAvArtha- jo jisa kAla jihi jaise jisake niyama kari hai so titakAla tihi kari taise tisahIke ho hai aisA niyamakari hI savako mAnanA so niyativAda hai| isa niyativAda meM bhI kAryakAraNa bhAvakA abhAva nahIM haiM, isameM bho "jihikari jaise jisake niyama kari hai yaha jo zabda hai vaha kArya kAraNabhAvako hI pragaTa karate haiN| arthAt jisakAlameM jisake jariye jaisA jisake honA hai vaha usI prakAra sabake hotA hai aisA mAnanA so niyativAda hai / ApakI mAnyatA bhI to yahI hai ki - "jisa janma athavA mararaNako jisa jIvake jisa deza meM jisa vidhi se jisakAla meM niyata jAnA hai use usa jIvake usa dezameM usa vidhise usakAla meM zakra athavA jinendradeva inameM se kona calAyamAna kara sakatA hai arthAt koI bhI calAyamAna nahIM kara sakatA hai" pRSTha 183 For Private And Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 266 jaina tatva mImAsAM kI ava kahiye paMDitajI ! ApakI mAnyatAmeM aura niyativAda meM kyA aMtara hai ? yadi kaho ki yaha, mAnyatA hamArI nahIM hai svAmI kArtikeyAcArya kI hai so bhI kahanA ThIka nahIM hai kyoMki unakA kahanA sarvajJa pakSakA hai sarvajJake jJAna meM ana. ntAnanta padArthokI anantAnanta bhUta bhaviSyat vartamAna sambandhI sarvaparyAyeM bhAsatI haiM usa dRSTise (jJAyakapakSa kI dRSTi se ) unakA kahanA niyativAda nahIM hai kintu bhagavAnake jJAnameM samyamdRSTi nizaMka hotA hai yaha dikhalAnekA unakA prayojana thA usako Apa kAraka pakSoM ( apane kartavya pakSA) lagAte haiM yahI viparItatA hai| zAstroMmeM jisa prakAra samyakadRSTikA aura midhyA dRSTikA lakSaNa kiyA hai usIprakAra samyaka niryAtakA aura mithyAnitikA lakSaNa nahIM kiyA hai / samyaka aura mithyA niyatikI mAnyatA kAnajIsvAmIkI hai usa mAnyatAko ThIka AgamAnukUla vatalAneke hetu ApakA prayatna hai / so anucita hai| Agama viruddha pakSakA samarthana karanA straparakA akalyANa karanahArA hai isaliye usakA niSedha karanA parama ubhaya hitakara -- samyak niyatike samarthanameM Apane jo akRtrima padArthoMkA dRSTAnta diyA hai. vahabhI aprAsaMgika hai kyoMki paryAyeM kRtrima haiM. isaliye ve kSaNabhaMgura haiM aura akRtrima padArtha sadA zAzvata hai. usameM heraphera nahIM hotA isakAraNa kRtrima padArthake sAtha akRtrima padArthakA dRSTAnta denA viSama. hai isa vAtako Apa jAnate hI hai phira bhI jAna bUjhakara anucita dRSTAnta dekara Agama viruddha padArthakI siddhi karanA yaha kahAMkA nyAya hai ? jisa prakAra bhUgola lavAdI kahate haiM ki sUrya candramA tArA vagairaha gola haiM isaliye pRthvI bhI gola hai sUrya candrAdi ghUmate haiM isI prakAra pRthvI bhI For Private And Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA ghUmatI hai to kyA unakA aisA kahanA nyAyayukta hai ? kadApi nahIM, usI prakAra ApakA bhI akRtrima padArthoke sAtha kRtrima paryAya kI tulanA karanA kyA nyAya saMgata hai ? kabhI nahIM / ekapadArtha gola hai to dUsarA padArtha bhI gola hoya yaha niyama nahIM hai usakA niyama batalAnA yahI anItivAda hai / usI prakAra ApakA diyA gayA akRtrima padArthoMkA dRSTAnta kramaniyamita paryAya ke sAtha lAgU nahIM paDatA / pAThakoMkI jAnakArIke liye ApakA isa viSayakA vaktavya yahAM uddhRta karanA ucita samajhate - " dravyakI apekSA-sava dravya chaH haiN| unake avAntara bhedoMkI sakhyA bhI niyata hai / saba utpAda vyaya aura dhrauvya svabhAvase yukta hai, unakA utpAda aura vyaya pratisamaya niyamase hotA hai| phirabhI dravyoMkI saMkhyA meM vRddhi hAni nahIM hotii| sabadravyoMke alaga alaga guNa niyata hai| usameM bhI vRddhi hAni nahIM hotii| anAdikAlase lekara anantakAla taka jisa dravyakI jitanI paryAya haiM ve bhI niyata haiM unameM bhI vRddhi hAni honA saMbhava nahIM hai phira bhI loka anAdi ananta hai / anantakA lakSaNa-jisakA vyaya noTa-1 sava dravyoMkI paryAya niyata nahIM haiM kyoM ki padAthoMmeM utpAdavyaya honA niyata hai vaha unakA svabhAva hai para utpAda vyaya honekI saMkhyA niyata nahIM hai yadi unakI saMkhyA niyata ho to eka dina vaha khatama ho jAyagA java padArthameM utpAda vyaya honA khatama ho jAyagA to padArtha hI khatama ho jAyagA isaliye padArtha kI paryAya niyata nahIM hai aniyata hai samaya 2 prati navIna 2 utpanna hotI rahatI haiM isa kAraNa usakA aMta nahIM hotA isa kI saMkhyA niyata kara lI jAya to usakA aMta eka dina avazya ho jAyagA / For Private And Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 268 jaina tattvamImAMsA kI honepara bhI kabhI aMta nahIM hotaa| jIvoM pudgaloM tathA AkAza pradezoMkI saMkhyA meM tathA sava dravyoMke guNa aura paryAyoM meM aisI anantatA svIkAra kI gaI hai| kSetrakI apekSA-lokake tIna bheda haiM--Urdhvaloka, madhyaloka aura adholok| inameM jahAM jo vyavasthA hai vaha niyata hai| udAharaNArtha-solaha kalpa naugreveyaka noanudiza aura pAMca anuttara vimAnoMmeM vibhakta hai / isake Upara eka pRthvI aura pRthvI ke Upara lokAntameM siddha loka hai / anAdi kAlase yaha vyavasthA isI prakArase niyata hai aura anantakAla taka niyata rhegii| madhya lokmeM asaMkhyAta dvIpa aura asaMkhyAta samudra hai| unameM jahAM karmabhUmi yA bhogabhUmikA yA donoMkA jo kramaniyata hai usIpa kAra sunizcita hai, usameM parivartana honA saMbhava nahIM / adholoka meM ratnaprabhAdi sAta pRthiviyAM aura unake Azrayase sAta noM kI jo vyavasthA hai vaha bhI apavarirtanIya hai| kAlakI apekSA-Urdhvaloka adholoka aura madhyaloka ke bhogabhUmi sambandhI kSetroMmeM tathA svayaMbhUramA dvIpake uttarArdha aura svayaMbhUramaNa samudra meM jahAM jisa kAlakI vyavasthA hai vahAM anAdikAlase usI kAlakI pravRtti hotI ArahI hai / aura anantakAla taka usI kAlakI pravRtti hotI rhegii| videha sambandhI karma bhUmi kSetra meM bhI yahI niyama jAnalenA cAhiye / isake sivAya karmabhUmi sambandhI jo kSetra vacatA hai, usameM kalpakAlake anusAra niraMtara aura niyamita DhaMgase utsarpiNI aura avasapiNI kAlakI pravRtti hotI rahatI hai| eka kalpakAla vIsa koDA koDI sAgarakA hotA hai| usameM se dasa koDAkoDI sAgarakAla utsapiNIke liye sunizcita hai| usameM bhI pratyeka utsapiNI aura avasarpiNI chaH chaH kAloMmeM vibhakta haiN| usameM bhI jisa For Private And Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 26 .inwrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrameramanaraurrrrrrrrrrror kAlakA jo samaya niyata hai usake pUrA hone para svabhAvataH usa ke vAdake kAlakA prAraMbha hojAtA hai| udAharaNArtha-avasarpiNI kAlameM jIvoMkI Ayu aura kAya hrAsonmukha paryAyoM ke hone meM nimitta hote haiN| kintu avasarpiNI kAlakA aMta hokara utsarpita NIke prathama samayase hI yaha sthiti badalane lagatI hai| karma aura nokarma zrAdibhI usI prakArake pariNamanameM nimitta hone lagate haiN| vicAra to kIjiye ki jo audArika zarIra nAmakarma uttama bhogabhUmi meM tIna kosake zarIrake nirmANa meM nimitta hotA hai vahI audArika zarIra nAmakarma avasarpiNIke chaTekAlake aMta meM eka hAthake zarIrake nirmANameM nimitta hotA hai| koI anya sAmagrI to honI cAhiye jisase yaha bheda sthApita hotA hai| ina kAloM kI antara vyavasthA ko dekheM to jJAta hotA hai ki utmarpiNI ke tRtIyakAlameM aura avasarpiNIke caturtha kAlameM cauvIsa tIrthakara vAraha cakravartI nau nArAyaNa nau pratinArAyaNa nau balabhadra gyAraha rudra aura cauvIsa kAmadevoMkA utpanna honA nizcita hai / nimittAnusAra ye pada kabhI adhika aura kabho kama kyoM nahIM hote ? vicAra kIjIye / karmabhUmimeM AyukarmakA bandha ATha apakarSaNa kAloMmeM yA maraNake antamuhUrta pUrva hI kyoM hotA hai ? isake bandha ke yogya pariNAma usI samaya kyoM hote haiM ? vicAra kIjiye / jo isa avasthAke bhItara kAraNa antarnihita hai use dhyAnameM liijiye| chaha mAha ATha samaya meM chaha sau pATha jIva hI mokSa lAbhakarate hai aisA kyoM haiM vicAra kIjiye / kAla niyamake antagata aura bhI bahuta sI vyavasthAyeM haiM jo dhyAna dene yogya haiN| bhAvakI apekSA kaSAyasthAna asaMkhyAta loka pramANa haiM ve nyUnAdhika nahIM hote sthUlarUpase saba lezyAM chaha haiN| unake avAntara bhedoMkA pramANa bhI nizcita hai / For Private And Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 300 jaina tattva mImAMsA ko wwwmninowowowo .. deva lokameM tIna zubha lezyAyeM aura naraka loka meM tIna azubha lezyAyeM hI hotI haiM usameM bhI pratyeka devalokakI aura pratyeka naraka loka kI lezyAyeM niyata haiM / vahAM unake nimitta kAraNa dravya kSetrAdi bhI niyata hai| itanA avazya hai ki bhavanatrikoMke kapota azubha lezyA aparyApta avasthAmeM saMbhava hai| para vaha kaise bhavanatrikoMka hotI hai yaha bhI niyata hai / isI prakAra bhogabhUmi ke manuSyoM aura tiyacoMmeM bhI lezyAkA niyama hai| karmabhami kSetrameM aura ekendriyAdi jIvoMmeM lezyA parivartana hotA hai avazya para vaha niyata kramase hI hotA hai| guNasthAnoM meM bhI pariNAmoMkA utAra caDhAva hotA hai vaha bhI zAstrokta niyatakramase hI hotA hai / adhaHkaraNa Adi pariNAmoMkA kramabhI niyata hai| tathA unameM se kisa pariNAmake sadbhAvameM kyA kArya hotA hai vaha bhI niyata hai eka nArakI jo narakameM prathamopazama samyaktvako utpanna karatA hai usake aura ekadeva jo devalokameM prathamopazamasamyaktvako utpanna karatA hai usake jo adhaHkaraNa Adi rUpa parikhAmoM kI jAti hotI hai vaha ekasI hotI hai usake sadbhAvameM jo kArya hote haiM ve bhI prAyaH ekase hote haiM / anya dravyakSetrAdi vAhya nimitta unameM hera phera nahIM kara sakate yadyapi eka samayavati aura bhinna samayavartI jIvoMke adhaHkaraNa pariNAmoMmeM bheda dekhA jAtA hai para vaha bheda naraka lokameM saMbhava ho aura devaloka meM saMbhava ho na ho aisA nahIM hai / ataH isase upAdAnakI vizeSa tA hI phalita hotI hai|" __paMDitajI ke uparokta kathanakA sAra itanA hI hai ki jaba ye uparokta sava vyavasthAyeM niyatarUpa se susiddha haiM to dravyakI paryAye bhI nizcita rUpase siddha kyoM nahIM haiM ? avazya hI nizcita hai aba isapara vicAra karanA hai ki unake uparokta vaktavyase krama For Private And Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 3.6 vaddha paryAyakA samarthana hotA hai yA nahIM / tathA Apake diye gaye udAharaNoMkA kramaniyamita paryAya ke sAtha mela khAtA hai yA nahIM athavA paMDitajI kA uparokta kathana yathArtha hai yA nahIM ityAdi viSayoMkI AlocanA karake satya asatya kA nirNaya karanA hai| __paMDitajIne dravya kSetra kAla aura bhAvoMkI apekSAse uparokta padArthokI avasthA nizcitarUpase svasiddha hai usameM kisI nimita se phera phAra nahIM hotA aisA siddha karanekI ceSTAkI haiM / kintu paMDitajI ne prathama galatI to yaha kI hai ki Apane vyavahArakA lopakara paramArthakI siddhi karanevAle hokara bhI vyavahArakA Azraya liyA hai| arthAt dravya kSetra kAla aura bhAva svarUpase pratyeka padArtha vidyamAna hai isaliye usake sahArese paDitajIko kathana karanA ucita thA kintu paMDitajIne svacatuSTayake Azraya padArtha kA vivecana na karake vyavahAra kSetra, kAla, bhAvakI apekSA se kathana kiyA hai / padArthakA svadravya to padArthakA saMpUrNa avayavoMkA samudAya hai tathA padArthakA svakSetra padArthake pradezamAtra, padArthakA stra kAla padArthakA pariNamana hai aura padArthakA svabhAva aupazamikAdi paMca prakArake bhAva haiM / ( aupazamika, kSAyika, cAyopazamika audayika, pAriNAmika ) inake Azrayase kathana kiyA hotA to vaha niyata dRSTise samajhA jAtA / kintu Apane aisA na kara vyavahAra dRSTise jo para catuSTaya rUpa tIna lokake kSetra haiM tathA kAla jo tIna lokameM vyavahAra kAlake Azraya kI vyavasthA hai tathA bhAva jo kaSAya lezyAdi audAyika pariNAma hai| - unake Azrayase kathana kiyA hai / yaha ApakI mAnyatAmeM dUSaNa hai| kyoMki Apa nizcayAvalambI haiM ataH Apako to vyavahAra kA aura nimittoMkA lopa karanA hI ucita thaa| khera-"arthI dopanna pazyati" chahoM dravya nitya haiM akRtrima haiM aura unameM rahanevAle For Private And Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ke ma 302 jaina tattvamImAMsA kI unake guNa bhI nitya haiM kyoMki guNa guNI abheda haiM parantu unakI paryAyeM anitya haiM vaha sadA sAsvatI rahanevAlI nahIM haiN| isaliye nitya padArtha ke sAtha anitya padArthakI samAna tulanA karanI sarvathA anucita hai| arthAt jaba dravya aura dravyake guNa nitya haiM aura niyata haiM to unakI paryAyeM bhI nitya aura niyata honI hI cAhiye yaha niyamakI bAta nahIM haiN| kyoMki guNa sahabhAvI haiM aura paryAyeM kramabhAvI haiM isaliye jo kramabhAvI vastu hai vaha anitya hI hotI hai kyoMki usakI utpatti navIna navIna kramarUpa se hotI hai jisakI navIna utpatti hotI hai usakA vinAza bhI avazya hotA hai| ataH utpAda vyaya meM nityatA aura niyamitatA nahIM rahatI / isaliye dravya aura guNoM ke sAtha paryAyoM kI niyatatA siddha karanA sarvathA yukti aura Agama viruddha hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isakA kAraNa yaha ki guNa dharma padArthame navIna paidA nahIM hote aura na usakA kabhI vinAza hotA hai isaliye ve jetA haiM tetA hI ve padArtha ke sAtha sadA vidyamAna niyaMtarUpase rahate haiM ataH unakI saMkhyA niyamita banI huI hai kintu padArtha meM paryAyeM guNoM kI taraha sadA vidyamAna nahIM rhtiiN| vaha eka vinazatI hai usI samaya dUsarI utpanna ho jAtI hai jaise miTTI rUpa padArthakI ghaTarUpa paryAya kA nAza hote hI usI kSaNa meM kapAlarUpa paryAya usakI utpanna ho jAtI hai / usIprakAra manuSya paryAyakA nAza hote hI devAdi paryA kI utpatti ho jAtI hai isaliye paryAyeM padArtha ke sAtha sahabhAvI nahIM haiM isaliye unakI saMkhyA niyamitarUpase niyata nahIM rahatI isIkAraNa usakA ( dravyakA ) utpAda vyaya svabhAvakA kabhI abhAva nahIM hotA aura isase padArthakI bhI hAni vRddhi kucha bhI nahIM hotI kyoMki vaha padArthakA svabhAva hai svabhAvameM kabhI hAni vRddhi hotI nahIM / yadi padArtha meM svabhAvakI hAni vRddhi mAna lIjAya For Private And Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA to padArthakI bhI siddhi nahIM hotI ata: padArthoMmeM svabhAvakI hAni vRddhi nahIM hotI isakAraNa padArthokI saMkhyA niyata hai / aura paryAyoMkA krama utpAda vyaya svarUpa hai isa kAraNa unakI saMkhyA niyata nahIM hai ataH usako niyamita niyata mAnanA sarvathA Agama viruddha hai / isI kAraNa prAcAryone kramabaddha paryAya (kramaniyamitaparyAya ) ko mAnane vAloM ko niyativAda pAkhaMDI vatalAyA hai| yadi mithyA niyativAdakI taraha samyaniyati bhI koI vastu hotI to prAcArya usakA bhI samyaniyati bolakara ullakha avazya karate jaise samyakadarzana aura mithyAdarzanakA ullekha kiyA hai / isaliye mAnanA paDatA hai ki samyaniryAtakA AgamameM kahIM para bhI ullekha nahIM hai kyoMki samyaniyati koI padArtha hI nahIM hai / aura na koI kramaniyamita samyakaparyAya hai jo usakA AgamameM ullekha milatA / AgamameM to ekahI ullekha milatA hai ki kramavaddhaparyAya ( kramaniyamita paryAya ) ko mAnanevAlA niyativAda hai / kramavaddha paryAyako mAnane vAloMko zrAcAryo ne. niyativAdI kyoM kahA isakA kAraNa kyA hai ? isa para vicAra karanese yahI jJAta hotA hai ki kramavaddha paryAya para nirbhara karanevAlA donoM taraphase mithyAdRSTi hotA hai / arthAt bhagavAnake jJAnameM hamArA pariNamana kisa samaya kaisA hogA vaisA jhalakA hai vaha usIke mAphaka hogA usameM nyUnAdhika nahIM hogA isa jJAyakapakSa para nirbhara karane vAloMkI dazA mArIcakI aura dvIpAyanamuni AdikI sI hotI hai / jo apane kalyANakI vAta jAna letA hai vaha bhI mArIcakI taraha svachaMda hokara mithyAdRSTi vana jAtA hai aura anaMtakAla taka saMsArameM paribhramaNa karatA hai / tathA jo apane akalyANakI vAta jAna letA hai vaha bho dvIpAyanamuni aura yAdavoMkI taraha Darake mAre umase vacanekA upAya karaneke liye prayatna karate haiM isa kAraNa ve bhI mithyAdRSTi banakara ananta saMsArameM paribhramaNa karate For Private And Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 304 jaina tattva mImAMsA kI haiN| isaliya jAte haiN| yAne bAloka haiN| isaliye jJAyakapakSakA grahaNakara calanevAle donoM tarahase mithyAdRSTi bana jAte haiN| yaha nizcita vAta hai / isI kAraNa AcAryoM ne jJAyakapakSa para nAcane vAloMko niyativAdI ghoSita kiyA hai| ataH AcAryoM ne niyativAdakA samyakaniyati bolakara kahIMpara bhI samarthana nahIM kiyaa| Apane jo dravya apekSA niyativAdako samyaniyati kahakara samarthana kiyA hai vaha sarvathA ekAnta rUpase mithyA hai| dravyakI paryAyeM niyamita niyata nahIM hai ve navIna navIna hI upaje hai| isa sambandhameM Agama pramANa dekhiye / svAmikArtikeyAnuprekSA gAthA 226 / 230 / 231 / 232 / / "Nava Nava kajja visesA tIsuvi kAlesu hoti vatthUNaM ekkakkammi ya samaye puvvuttarabhAvamAsijja" 222 ___ bhAvArtha-jIvAdi vastunike tInUhI kAlaviSe eka eka sama-- yaviSe pUrva uttara pariNAmakA Azrayakari nave nave kArya vizeSa hoya haiM nave naveM paryAya upaje haiN| Age isI kAraNa kAryabhAvako dRDha kareM hai| "puvvapariNAmajutta' kAraNabhAveNa baTTade davvaM / uttarapariNAmajudaM taM ciya kajja have NiyamA // 230 arthAt pUrvapariNAmakari yukta dravya hai so to kAraNabhAvakAra varte haiN| tathA sohI dravya unarapariNAmakari yukta hoya tava kArya hoya hai yaha niyamate jANU / bhAvArtha jaise mATIkA piMDa to kArasa hai ara tAkA ghaTa vanyA so kArya hai taise pahile paryAya kA svarUpa-: kari ava jo vaha pichale paryAya sahita bhayA tava sohI kAryarUpa bhayA aise niyamarUpase vastukA svarUpa kahiye hai / ava jIva dravyake bhI tese hI anAdi nidhana kAryakAraNabhAva hai so hI dikhAve haiM For Private And Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA "jIvo aNAiNihaNo pariNayamANo ha NavaNavabhAvaM / sAmaggIsu pavadRdi vajjANi samAsade pacchA / / 231 athAt jIva dravya hai so anAdinidhana hai so naye naye pariyAyarUpa pragaTa pariNameM haiM so pahile dravya kSetra kAla bhAvako sAmagrI viSe pravarte hai pIche kAnika paryAyanika prApta hoya hai bhAvArtha-jaise koI jIva pahile zubha pariNAmarUpa pravarte pIche svarga jAya tathA pahile azubha pariNAmarUpa pravarte pIche naraka Adi paryAya pAveM aise jAnanA / Age jIva dravya apane dravya kSetra kAla aura bhAvaviSe tiSThayA hI nave paryAyarUpakU kare hai aise kareM haiN| "sasarUvattho jIvo kajja sAhedi vaTTamANaM pi / khece ekammi Thido NiyadacvaM saMThido ceva // 232 arthAt jIvadravya hai so apane caitanyasvarUpa viSe tiSThyA apane hI kSetravi tiSThA apane pariNamanarUpa samaya viSe apanI paryAya rUpa kAyakU sAdhe hai / bhAvArtha-paramArthate vicAriye tava apane dravya kSetra kAla bhAva svarUpa hotA saMtA jIva paryAya svarUpa kAryarUpa pariNameM hai / para dravya kSetrakAla bhAva hai so nimittamAtra hai| ApakA jo yaha kahanA hai ki-- ___"isako yAda aura adhika spaSTarUpase dekhAjAya to jJAta hotA hai ki bhUtakAlameM padArthameM jo jo paryAya huI thI ve saba dravyarUpase vartamAna padArtha meM sthita hai aura bhaviSya kAlameM jo jo pAye hogI ve bhI dravyarUpase vartamAna padArthameM avasthita hai ataeva jisa paryAya utpAdakA jo mamaya hotA hai usI samayameM vaha paryAya utpanna hotI hai aura jisa samaya jisa paryAya kA vyaya honA hai vaha usa samaya vilIna ho jAtI hai| aisI eka bhI payAya nahIM hai For Private And Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 306 jana tattva mImAMsA ko jo dravyarUpase vastumeM na ho aura utpanna ho jAya aura aisI bhI koI paryAya nahIM hai jisakA vyaya hone para vyarUpase vastumeM usakA astitva hI na ho / imI vAtako spaSTa karate huye prAptamImAMsAmeM svAmI samaMtabhadra kahate haiM ki "yadyasat sarvathA kArya tanmA jani khapuSpavat mopAdAnaniyAmobhUnmAzvAsaH kAyajanmani // 42 / / arthAt yadi kArya sarvathA asat hai arthAta jisaprakAra vaha paryAya rUpa se asat hai usIprakAra vaha dravyarUpase bhI asat hai to jisaprakAra AkAza kusumakI utpatti nahIM hotI usI prakAra kAryakI bhI utpatti mata hoo tathA utpAdana kA niyama bhI na rahai aura kArya ke pedA honemeM samAzvAsa bhI na rhai| isI vAtako AcArya vidyAnandane ukta zlokako TIkAmeM ina zabdoMmeM svIkAra kiyA hai| "kathaJcitta eva sthitatvautpannatvaghaTanAdvinAzaghaTavat " jaise kathaMcita satkA hI vinAza ghaTita hotA hai usI prakAra kathaMcit satakA hI dhrauvya aura utpAda ghaTita hotA hai| pradhvaMsAbhAvake mamarthanake prasaMgameM isIvAtako aura bhI spaSTa karate huye AcArya vidyAnanda zraSTasahasrImeM kahate haiM | pRSTha 53 "sa hi dravyasya vA syAtparyAyasya vA ? na tAvad dravyasya nityatvAt / nApi paryAyasya dravyarUpeNa dhrauvyAt / tathAhi vivAdAyannaM maNyAdau malAdi paryAyArthatayA, . nazvaramapi dravyArthatayA dhruvam , sattvAnyathAnupapatteH" vaha atyaMta vinAza dravyakA hotA yA paryAyakA ? dravyakA to For Private And Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 307 samIkSA ho nahIM sakatA kyoMki vaha nitya hai paryAyakA bhI nahIM hotA kyoM ki vaha dravyarUpase,prauvya hai / yathA vivAdAspada maNi AdimeM mala Adi paryAya rUpase nazvara hokara bhI dravya rUpase dhruva hai anyathA unakI sattvarUpase, utpatti nahIM hotI / jaina tattva mImAMsA pRSTha 164, 165 Apa jo uparokta pramANoMse yaha siddha karanA cAhate haiM ki " aisI eka bhI paryAya nahIM jo dravyarUpase vastumeM aura utpanna hojAya bhora aisIbhI koI paryAya nahIM hai jisakA vyaya honepara dravya rUpase vastumeM usakA astitva hI na ho" 164 isa kathanase ApakA abhiprAya yaha hai ki jina paryAyoM kA vyaya ho cukA hai unakA aura Age jo jo paryAyeM dravyameM hone vAlI haiM una sava paryAyoM kA astitva dravyarUpase vartamAna vastu meM maujUda hai| kintu AcAryoMke kahanekA yaha abhiprAya nahIM hai ki bhUta bhaviSyata kAla sambadhI sarva paryAyoM kA astitva dravyameM rahatA hai| unake kahane kA spaSTarUpase abhiprAya ukta vAkyoMse jhalaka rahA hai ki _"tathAhi-vivAdApanna bhaNyAdau malAdi paryAyArthatayA nazvaramapi dravyArthatayA dhruvam" arthAta maNi zrAdimeM malAdi paryAya kA nAza honepara bhI dravyarUpase vaha dhruva hai / sArAMza yaha hai ki paryAyakA nAza honepara bhI paryAyake sAtha dravyakA nAza nahIM hotA kyoMki dravya nitya hai " na tAvad dravyasya nityatvAta " ina zabdoMse dravyakA kabhI nAza nahIM hotA / vibhAva paryAyakA pradhvaMsAbhAvase abhAva hotA hai jaise maNimeM malakA abhAva hotA hai kintu usa malakA dravyarUpase nAza nahIM hotA isa liye usakA malarUpa paryAyakA abhAva hokara dUsarI paryAyarUpa usakA pariNamana ho jAtA hai For Private And Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 308 . jaina sattva mImAMsA kI arthAta mala paryAya se pahale bhI kAI na koI paryAya thA isaliye parapaMrA kI apekSA sAmAnya paryAya bhI nitya hai, dravya kI koI na koI paryAya bhI sadA rahane vAlI hai ! ataH yaha kathana satake lakSaNa sambandhI hai aura dravya hai so satarUpa hai| "sat dravyalakSaNam arthAt dravyakA lakSaNa sat hai, jo sat hai so hI dravya hai yaha sAmAnya apekSA kari dravyakA lakSaNa hai isI kAraNa sarva dravya satamayI hI hai / tathA sata kisako kahate haiM isakA AcArya spaSTIkaraNa karate sUtra kahate haiN| ___ " utpAdavyayadhrauvyayukta sat' arthAt utpAda vyaya aura dhrauvya ina tIno kari yukta hai so sat hai / tahAM cetana yA acetana dravyake apanI jAtI kU nahIM choDaneke nimittake vazateM ekabhAvate anyabhAvakI prApti honA so utpAda hai / jaise mATIka piNDake ghaTa paryAya honA / tese hI pahile bhAvakA abhAva honA so vyaya hai| jaise ghaTakI utpatti hote piNDake AkArakA abhAva honA / bahuri dhra va kA bhAva tathA karma hoya tAkU dhrauvya kahiye jaise mATIkA piNDa tathA ghaTa Adi avasthAviSe mATI hai so dhrava kahiye / so hI piNDameM thA so hI ghaTameM hai taise aise utpAda vyaya dhrauvya ina tInU hI kAra yukta hoya so sata hai / ___ihAM tarka-jo yukta zabda to jahAM bheda hoya tahAM dekhiya hai jaise daNDakari yukta devadatta khiye| koI puruSa hoya tAkU daNDayukta kahiye / jo aise tIni bhAva jude 2 kari yukta hai to dravyakA abhAva Ave hai / tAkA samAdhAna--jo yaha doSa nAhIM hai / jAteM abhedaviSe bhI kathaMcit bhedanayakI apekSAkari yukta zabda dekhiye hai| jaise sArayukta szaMbha hai ihAM sthambhase sAra judA For Private And Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 306 _..-... nAhIM to bhI yukta zabda dekhiye haiM / taise utpAda vyaya prauvya ina tInoMkA avinAbhAvale satkA lakSaNa vaNe hai / athavA yukta zabda kA samAhita bhI artha hotA hai / yukta kahiye samAhita tAdAtmaka tatmvarUpa aimA bhI artha hai ! tAteM utpAda vyaya dhrauvya svarUpa sat hai aisA artha nirdoSa hai / tAteM yahAM aisA siddha hoya haijo utpAda Adi tInoM to dravyake lakSaNa haiM aru dravya lakSya hai nahAM paryAyArthika nayakI apekSA kari to tInU hI dravyate tathA paraspara anya anya padArtha haiM / bahuri dravyAthika nayakI apekSA kari jur3e nAhI dikheM hai / tAteM dravyateM tathA paraspara eka hI padartha hai / aise bhedAbheda nayakI apekSA kAra lakSya lakSaNa bhAvakI siddhi hoya hai| ___ ihAM koI kahai ki-jo dhrauvya to dravyakA lakSaNa aura utpAda vyaya paryAyakA lakSaNa aise kahanA thA yAmeM virodha na AvatA trayAtmaka lakSaNa kahanemeM virodha Ave hai / tAkA samAdhAna jo aise kahanA ayukta hai jAteM sattA to eka hai so hI dravya hai| tAke anantaparyAya haiM / drabya paryAyakI nyArI nyArI doya sattA nAhIM hai / bahuri ekAntakari dhrauvya hI ko sat kahiye to utpAda vyaya rUpa pratyakSa vyavahArake asatpanA Ave taba sarva vyavahAra kA lopa hoya / tathA utpAda vyayarUpa hI hAntakari sat kahiye lo pUrvAparakA joDarUpa nityabhAva vinA bhI sarva vyavahAra kA lopa hoya tAteM trayAtmaka sata ho pramANasiddha hai aisA hI vastu svabhAva hai so kahanemeM Ave hai| yaha sarvArthasiddhikArakA vacana hai ina vacanoMke anusAra hI samantabhadrAcAryake aura vidyAnandi AcAryake vacana haiM jo Apane apane dhyeyakI siddhi karane ke haMtu pramANa meM diye hai, kintu ukta pramANoMse kramaniyamita paryAya kI siddhi nahIM hotI / kyoMki sat hai so vaha utpAda aura For Private And Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 310 jaina tattva mImAMsA kI vyayayukta hokara bhI dhrauvyarUpa hai| isa kAraNa kazaMcit satkA bhI vinAza paryAya apekSA ghaTita hotA hai arthAt sat jisa paryAya svarUpameM avasthita hai usa paryAyakA nAza hone se usa paryAya rUpa matakA bhI vinAza dekhA jAtA hai isa apekSA kacit satkA bhI vinAza kahA jA sakatA hai| tathA usI satkA pUrva paryAyake vinAza kAlameM navIna paryAya kA utpAda hojAtA hai aura usI sata kA pUrvaparyAya meM bhI jaisA dhauvyapaNA avasthita thA vaisA hI usa kA uttara paryAya meM bhI dhrauvyapaNA maujUda hai / isa apekSA satakA hI kathaMcit dhrauvyapaNA aura utpAdapaNA ghaTita hotA hai| tathA utpAda vyaya kathaMcita asata imaliye nahI hai ki usakA utpAda vyaya sat padArtha meM hI hotA hai, jo sata kI sattA hai vahI sat ke utpAda vyaya kI sattA hai utpAda byaya kI koI alaga dUsarI sattA nahIM hai isa kAraNa kathaMcita utpAda byaya kA satke mAtha tAdAtmaka sambandha bhI kahA jA sakatA hai| isI kAraNa sata kA kArya (.paryAya ) bhI asat nahIM hai / ataH yaha sava kathana naya vivakSAse kiyA gayA hai yadi sata ko sarvathA hI utpAda vyaya se bhinna mAna liyA jAya to satkA koI kArya hI nahIM rahatA vaha zrAkAzake kusumavat asat siddha ho jAtA isa liye sata padArthase usakI utpAda byaya rUpa paryAyeM bhI kathaMcit ananna honese sat rUpa samajhI jAtI hai vaha sarvathA asat nahI kahIM jAsakatI hai / AptamImAMsAmeM samantabhadrAcAryane yahI bAta kahI hai, isI parase Apa paryAya svarUpa kAryako sarvathA sat mAnakara kramavaddha paryAya kI siddhi karate haiM so isa se kramavaddha paryAya siddha nahIM hotI kyoMki paryAya yadi sarvathA sat rUpa hotI to usakA sat kI taraha sadA dhrauvyapaNA vaNyA rahanA cAhiye so aisA dekhane meM nahIM AtA aura Agama pramANa hI aisA nahIM milatA isa kAraNa paryAya kathaMcita asata For Private And Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA .mmm.mir...wwwwwwwwwwwwwwwwww.wwwma...... bhI hai isa kAraNa usakA utpAda byaya hotA rahatA hai isI kAraNa vaha vyatirekI hai anvayI nahIM haiM ataH anvayI nahIM hone para bhI utpAda vyayako anvayI kahA hai vaha dravyArthikanaya apekSAse kahA hai kyoMki vaha dravyameM hI hotA hai usase koI utpAda byaya alaga padArtha nahIM hai| kintu paryAyArthika nayakari utpAda vyaya aura prauvya yaha tInoM hI anya anya padArtha hai isakAraNa paryAyArthika nayAra sarva paryAya vyatirekI hI haiN| anvayI nahIM haiN| isa liye paryAyoMko anvayI mAnakara 'kramaniyamita ' mAnanA sarvathA Agama viruddha hai| chahoM dravya aura unake guNoMkI saMkhyA niyata hai isakA kAraNa rAha hai ki ve saba dravya anvayI haiM unakA drabyake sAtha tAdAtmaka sambandha hai isI liye unameM hAni vRddhi nahIM hotI kintu drabyakI paryAya byatirekI haiM isakAraNa unakI saMkhyA niyata nahIM hosakatI kyoMki anAdi kAlase lekara anantakAla taka dravyakA sadbhAva rahaigA hI dravya ke sadbhAvameM unakA pariNamana rUpa paryAya navI navI utpanna hotI hI raheMgI kyoMki unakA utpAda byaya rUpa pariNamana svabhAva hai svabhAvakA kabhI abhAva hotA nahIM isakAraNa drabya kI paryAya niyamita niyata nahIM ho sakatI ata: dravya apekSA bhI paryAyoMko kramaniyamita mAnanA Agama aura yuktiyoM se bhI sarvathA viruddha hai| kSetra apekSA bhI kramaniyamita yA samyakaniyati paryAyoM kI siddhi nahIM hotI / kyoMki tIna lokakI jo racanA hai vaha akRtrima hai yadi akRtrima racanAmeM kRtrima racanA kI taraha hera phera hone lage to chahoM drabyoM meM bhI phera phAra hokara loka kI vyavasthAkA ho abhAva hojAtA isaliye akRtrima UrdhvalokameM solaha kalpa nau praiveyaka nau anudiza aura pAMca anuttara vimAna aura For Private And Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAsAM kI mmmar inake Upara siddhazilA aura siddha kSetra yaha anAdi nidhana vyavasthA hai| isI prakAra madhya lokake asaMkhyAta dvIpa samudra usa meM karmabhUmi bhogabhUmi kulAcalAdi saba vyavasthita haiN| adholokameM bhI ratna zarkarAdi sAta pRthvI aura usake Azraya sAta narakoM ke paTala vilA Adi saba niyatarUpa se byavasthita haiN| usI prakAra kRtrima padArtha niyatarUpase vyavasthita nahIM raha sakatA isaliye akRtrima padArthokI vyavasthAke sAtha kSaNika paryAyakI byavasthA vyavasthita batalAnA kyA nyAyasaMgata hai ? kabhI nahIM ataH kSaNika padArthakI byavasthA niyamita rUpase nahIM raha sakatI yaha aTala niyama haiM / isa liye kSetra apekSA bhI kramavaddha paryAya kI siddhi nahIM ho sakatI ataH Apane jo kSetra apekSA samyaka niyati volakara kramabaddha paryAyakI puSTi karane kA prayatna kiyA hai vaha sarvathA nyAya yukti aura Agama viruddha hai| ___kAlakI apekSA bhI kramavaddha paryAyakI puSTi nahIM hotii| jo ApakA yaha kahanA hai ki "kAla apekSA jisa prakAra avaloka adholoka aura madhyaloka bhogabhUmi sambandhi kSetra meM tathA svayaMbhUramaNadvIpake uttarArdha aura svayaMbhUramaNasamudrame jahA~ jisakAla kI byavasthA hai vahA anAdikAlase vahAM usI kAlakI pravRtti hotI rahegI aura videha kSetra sambandhI kAlakA bhI yahI niyama hai| isake sivAya jo karma bhUmikAkSetra bacA hai usameM kalpakAlake anusAra nirantara aura niyamita DhaMgase utsarpiNI aura avasa. rpiNI kAlakI pravRtti hotI rahatI hai / ina kAloMkI sthiti dasa dasa koDA koDI sAgarakI nizcita hai tathA inameM jo chaH chaH kAloMkI pravRtti hotI hai vaha bhI nizcita hai arthAt kAloMke anusAra Ayu kAyAdikI ghaTA vaDhI niyamAnusAra hI hotI hai / inameM dUsarA koI nimitta kAraNa nahIM hai jo usake jariye aisA hotA For Private And Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 313 ho arthAta yaha faar famitta kAraNa ke hI hotA rahatA hai| utsa piMNI ke tRtIya kAla meM aura avasarpiNI ke caturthakAla meM caubIsa tIrthakara vAraha cakravartI nau nArAyaNa nau pratinArAyaNa, nau balabhadra gyAre rudra aura cauvIsa kAmadevakA utpanna honA nizcita hai ye nimittAnusAra pada prApta kabhI kama jAdA nahIM hote / AyukA bandha bhI ATha apakarSaraNa kAlameM hI kyoM hotA hai ? yA maraNake antara muhUrta pUrva hI kyoM hotA hai ? tathA chaha mahInA ATha samaya meM chahasau ATha jIva hI mokSa kyoM jAte haiM ? adhika yA kama kyoM nahIM jAte ? ityAdi kahanekA sArAMza yaha hai ki pariNAmoMkI sabake niyatatA hai isI kAraNa tIthaGkarAdi pada kama jAdA nahIM hote aura chaha mahInA ATha samaya meM chaha sau ATha jIvoMke hI mokSa prApti rUpa pariNAma hote haiM tathA Ayubandhake pariNAma Ayuke ATha apakarSaNa kAla meM hI hote haiM yA maraNasamaya ke antarmuhUrta pahile hI hote haiN| isa kAraNa sabake parigrAma niyamarUpase hai / parimita haiM / isIliye jisakAla meM jisake jaisA pariNAma honA hai vaisA hI hotA hai isI kAraNa sava niya mita kArya hote hai / " kintu kAlagata yaha mAnyatA bhI mithyA hai| kyoMki eka niyamita kArya honese saba hI niyamita kArya ho aisI koI vyAptI nahIM hai| avasarpiNIke cauthe kAlameM aura utsarpiNI ke tIsare kAlameM tIrthaGkarAdi jo niyamita rUpase hote to sava dravyoMkI paryAyeM bhI niyamita rUpase honI cAhiye yaha koI niyama kI bAta nahIM hai / jo niyamita rUpase jisa kAlameM jo hotA hai usa meM bhI kAla doSase kama jAdA aura Age pIche hotA dekhiye haiN| jaise isa huNDAvasarpiNI kalameM AdinAtha bhagavAnane tIsare kAlameM hI mokSa padakI prApti karalI tathA bAhuvalasvAmI Adi For Private And Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI nAtha bhagavAnake pahile hI mokSa meM jA pahuMce aura bharatacakrIkA mAnabhaMga huA choTe bhAIse yuddha meM hAra khAI tathA Adina'za bhagavAnake do kanyA utpanna huI yaha kArya aniyamita huA / niyama to yaha haiM ki avasarpiNIke cauthe kAla meM hI tIrthaGkara mokSa jAte hai aura unake pahile koI bhI mokSa nahI jAte tathA cakravartI kisIke sAmane hAra nahI khAte aura tIrthaGkaroMke kanyA utpanna nahIM hotI ataH isa niyama kA bhI kAlake nimittase bhaga huaa| isake atirikta rudroMkI utpatti kisI kAlameM nahIM hotI so bhI isIkAlameM huI / tathA jo padavIdhArI puruSa hote haiM ve vi alaga alaga hI hote haiM eka puruSa doya tIna padavIyoM ko prApta nahIM hote aisA niyama hai kintu isa kAla ke prabhAvase eka eka puruSane doya doya tIna 2 padavIyAM dhAraNa karalI thA jaise zAnti kuthu arhanAtha bhagavAna tIrthakara cakravartI aura kAmadeva bhI huye / isaprakAra mahAvIra mvAbhIke jIvane nArAyaNa pada prApta kara tIrthakara pada bhI prApta kiyaa| ye sava aniyamita kArya isa kAlake prabhAvase huA / keI nArAyaNa pratinArAyaNa tIsare naraka gaye to keI cauthe naraka bhI gaye / ATha valabhadra mokSa gaye eka valabhadra svargameM hI gaye / gyAre cakravartI mokSa gaye eka narka gayA aisA kyoM huzrA ApakI mAnyatAke anusAra sabakA ekasA niyama rahanA thA / isaliye yaha mAnanA paDegA ki jo niyamita kArya haiM ve bhI nimittAdhIna ulaTa palaTa hojAte haiM to jo dravyakI paryAya sadA ulaTa palaTa hotI rahatI hai unako niyamita kAryoMke samAna niyamita rUpase niyata vatalAnA sarvathA mithyA hai tArthakaroMkI janma ayodhyA nagarImeM hI honekA niyama hai aura zrIsammedazikharajI se hI mokSa jAnekA niyama hai kintu isa huMDAvasarpiNI kAlameM heraphera hogayA / chaha For Private And Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 315 mahine ATha samayameM kamase kama chahasau ATha jIva mokSa jAnekA jo niyama hai usameM bhI eka mahIne meM ekasau aura ATha samayameM AThajIva na jAkara kabhI kabhI chaha mahIne taka eka bhI jIva mokSa nahIM jAte hai zeSa ATha samayameM hI chahasaurATha jIva mokSa cale. jAte haiM / yaha niyatapaNAkA krama bhaMga kisaliye huA ? to mAnanA paDegA ki usarUpa nimitta nahIM milA / isa kAraNase chaha mahine taka koI jIva mokSa nahIM gaye / ___karmabhUmiyAM manuSya aura tiyacoM kA Ayu vandha bhujyamAna kAyuke ATha apakarSaNoM meM hotA hai aisA kyoM ? eka hI apakarSaNama kyoM nahIM hotA ? to yahI kahanA par3egA ki usa samaya Ayu vandha hone yogya pariNAma nahIM huye to kramavaddhatA pariNAmoMkI kahA~ rahI / ATha apakarSaNoM meM bhI Ayu vandhake yogya pariNAma aneka jIvoMke nahIM hote haiM aura kinhI kinhI ke pahile apakarSaNameM bhI AyukA vandha hone yogya pariNAma hojAte haiM to kisI ke dUsare tIsare cauthe pAMcave chaThe aura sAtaveM apakarSaNameM Ayuva-dhake yogya pariNAma hote haiM aura kisoke maraNasamayase kucha pUrvameM navIna pAyukA vandha hotA hai aisA aniyama kyoM ? savakA samAna niyama honA cAhiye : to yahI kahanA paDegA ki savako navIna Ayuvadhake yogya nimitta nahIM milA isakAraNa usa rUpa sabake pariNAma nahIM huye, Ayuvandha hone yogya jisako jaisA nimitta milA usakA usa rUpa pariNAma hokara usake anusAra usa rUpa devAdi AyukA bandha huaa| pariNAmoMkI gati nimittAnusAra parivartana hotI rahatI hai isI kAraNa sako tribhAgI meM aMtara rahatA hai ekarUpa tribhAgI kisIkI bhI nahIM paDatI tathA saba jIvoMkI Ayu vandha honekA ekarUpa niyama bhI nahIM hai / deva nArakIke jIvoMkI Ayu nba zrAyuke chaha mAsa bAkI rahanepara ATha tribhAgI hotI haiM For Private And Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 316 jaina tattva mImAMsA kI usameM unake navIna AyukA vandha hotA hai, so bhI kisIke tribhAgImeM kisIke kisI tribhAgImeM zrAyukA bandha hotA hai / tathA bhogabhamiyAM manuSya tiryacoMkI navIna AyukA naumAsa vAkI rahanepara ATha vibhAgImeM kisI eka tribhAgImeM navIna AyukA bandha hotA hai| sabako ekasA niyama niyatarUpase nahIM hai jisakA zrakAlamaraNa hotA hai usake liye tribhAgIkA niyama bhinna prakAra hai| isakA kAraNa yaha hai ki jisane 66 varSakI AyukA vandha kiyA thA kintu kAraNavaza usakI AyukA apakarSaNa tribhAgI paDaneke pahilehI hogayA tA usake bhogohuI Ayuse AdhI yA usa se kama Ayu zeSa rahanepara hI agadI AyukA vandha hotA hai kintu jisane eka tribhAgIkI Ayu bhoga lI arthAt 66 varSakI AyubAlA 66 varSakI Ayu bhogacukA aura parabhayakI AyukA bandha karaliyA hai to usakA akAla maraNa nahIM hogA / kintu jisake parabhavakI AyukA vandha nahIM huA hai aura yadi usakA akAla maraNa hotA hai to bhogI huI Ayuse AdhI zrAyuse kama Ayu zeSa rahanepara navIna AyukA vandha hogA aisA jainAgamakA kahanA hai / SaT khaDAgama pustaka 6 pRSTha 170 . uparokta Agama pramANa kathanase yaha spaSTa siddha hojAtA hai ki kramaniyamita paryAyako mAnanevAle Agama viruddha bolate haiM / kramaniyamita paryAyake mAnane vAloM ke matameM uparokta akAlamRtyu Adi karmoMkA apakarSaNa utkarSaNa aura saMkramaNa nahIM banatA / isaliye kAlaapekSA paMDitajIne samyaka niyati kI siddhi karanekI ceSTA kI hai vaha asaphala hocukI / arthAt samyakaniyatikI vajAya mithyA aniyati pramANita ho cukI ataH jo Apane kAlagata niyama batalAye the unameM bhI parivartana hotA hai yaha uparokta kathana se acchI taraha siddha ho cukA hai| For Private And Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 317 bhAva apekSA bhI saba jIvoMke ekase kramavaddha pariNAma nahIM hote, kaSAyasthAna asaMkhyAta lokapramANa hai yaha ThIka hai kaSAyoM ke sthAna itane hI haiM kama jAdA nahIM hai para kaSAyoMkA udaya to kramabaddha nahIM hai arthAt aisA to nahIM ho sakatA ki kaSAyoM ke sthAna eka ke bAda eka sthAna udayameM Ate hoN| yadi aisAhI mAna liyA jAya to asaMkhyAta loka pramANa samaya bIta jAneke bAda sarva jIva niH kaSAya ho jAne cAhiye kyoMki kaSAyake sthAna zrasaMkhyAta lokapramANa hI haiM vaha kramabaddha udaya meM Akara asaMkhyAta lokapramANa kAla meM khatama ho jAyaMge phira to sarva jIva vItarAga kyoM nahIM baneMge ! isa hAlata meM asaMkhyAta lokapramANa kAla ke bAda saba jIvoMke saMsAra hI khatama hojAyegA so hotA nahIM / siddharAzi ke anaMtaveM bhAga to abhavyarAzi jIva haiM unase anantaguNe dUrAnadUra bhavyarAzi jIva haiM unakA kabhI bhI saMsAra khatama hI nahIM hogA / parantu kaSAyAMkA udaya kramabaddha mAna liyA jAya to unakA bhI saMsAra asaMkhyAta loka pramANa kAlake vAda khatama ho jAyagA so hotA nahIM isaliye pariNAmoM ko kramavaddha mAnanA sarvathA Agama viruddha hai / saMsArI jIvoM ke nimittAnusAra kaSAyoM ke pariNAma taraha 2 ke vanate rahate haiM unakI saMkhyA asaMkhyAta loka pramANa hai / isI prakAra lezyAoMse raMjita pariNAmako samajha lenA cAhiye / adhaH karaNa ke pariNAma saba jovoMke samAna nahIM hote isa bAtako Apa bhI mAnate haiN| ataH pariNAmoM ke kArya zrAnayata rUpase hote haiM arthAt pariNAma ke anusAra hI kamakI sthiti aura anubhAga tandha hotA hai aura gati bhI pariNAmoMke anusAra milatI hai / isIliye AcArya kahate haiM ki pariNAmoM kI samhAla harasamaya rakkhoM zranyathA saMsAra meM dukha bhoganA par3egA / yadi pariNAmoM kA pari For Private And Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 310 jaina tattva mImAMsA kI mana ( paryAya ) kramabaddha honA mAnaliyA jAya to pariNAmoMkI samhAla karane kI jarUrata nahIM hogI kyoMki vaha samhAla karane para bhI udaya meM to kramabaddha hI AyeMge zrataH samhAla karanA vyartha hI samajhA jAyagA imaliye bhAvagata kramaniyamita paryAya mAnanA mithyAvAda kI puSTi karanA hai| nimittakAraNa kI svIkRti ke kathana meM Apane kAryAtpatti meM nimittakAraNa ko svIkAra to kiyA hai jo ApakI mAnyatAke viruddha hai| isI liye Apane kevala mAnyatA kI surakSA karaneke liye " pratyeka kArya meM nimitta avazya hotA hai" ina zabdoM meM nimittakI svIkRti svIkAra kI hai / arthAt kAryotpati jo hoto hai vaha to upAdAna ko yogyatA se hI hotI hai nimittakAraNa usa kAryotpatike samaya upasthita ho jAte haiN| paMDitajIkI mAnyatA hai ki "kAryotpatti ke samaya nimitta upAdAna ko na kucha sahAyatA hI detA hai athavA na kucha unako preraNA hI karatA hai aura na kucha upAdAna meM valahI utpanna karanA hai / vaha to kevala udAsonarUpase upasthita rahatA hai kyoMki kAryotpatike mamaya prAcAryoMne usakI upasthiti vyavahAra dRSTi se svIkAra kI hai isaliye nimitta kI svIkRti svIkAra karanI par3ato hai / vAstavameM nimitta akiMcita kara ho hai / kAryakI niSpatti upAdAna kI yogyatA se hI hotA hai yaha vAstavika siddhAnta hai / " kintu AcAryoMne isa mAnyatAke viruddha kevala upAdAnakI yogyatA se vinA nimitake kAryakI niSpatti nahIM hotI aisA ghoSita kiyA hai| "bhaviyA siddhiM jesi te havaMti bhavasiddhA / tabbiIriyA'bhavvA saMsArAdo Na sijhaMti" 557 --bhavyamArgaNAdhikAra For Private And Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamIkSA TIkA-bhavyA bhavitu yogyA bhAvinI vA siddhiH anaMtacatuSTayarUpasvasvarUpopalabdhiryeSAM taM bhvysiddhaaH| anena siddhalabdhiyogyatAbhyAM bhavyAnAM dvavidhyamuktaM / tadviparItA' uktalakSaNadvayarahitAH te abhavyA bhavaMti ataeva te abhavyA na siddhati saMsArAnniHsatya siddhi na labhate" gommaTasAre 557 evaM dvividhAnAmapi bhavyAnAM siddhi lAbhaprasaktI tadyogyatAmAtra vatAmupapattipUrvakaM tAM pariharati" ___ arthAt bhavyA kahiye hone yogya bA honahAra hai siddhi kahiye ananta catuSTaya rUpa svarUpakI prApti jinake te bhavyasiddha jAnane yaH kAra siddhikI prApti ara yogyatAkAra bhavyanike dvividhapanA kahayA hai| bhAvArtha-bhavya doya prakAraka haiM keI to bhavya aise haiM je mukti hone kA kaMvala yogya hI hai pari kavahUM sAmagrIko pAya mukta na hoI bahuri kaI bhavya aise haiM je kAlapAya mukta hohige| bahuri tadviparItAH kahiye pUrvokta doU lakSaNa rahita je jIva mukta hone yogya bhI nAhiM ara mukta bhI hote nAhi te abhavya jAnane / tAteM te ve bhavyajIva saMsAra nikAsa kadAcit muktiko prApta na hoMge aisAhI koI dravyatva bhAva hai| yahAM koU bhrama karegA jo abhavya mukta na hoya to doU prakAra ke bhavyanika to mukta honA ThahagyA to je mukta honeke yogya kahe the tina bhavyanike bhI kavahUM to mukta prApti hosI so ese bhramako dUra karane ke liye AcArya karate haiM"bhavbattaNassa joggA je jIvA te havaMti bhavya siddhaa| gahu malavigame NiyamA tANaM kaNaovalAsa miya" 558 TIkA-ye bhavyajIvAH bhavyatvasya samyagdarzanAdisAmagrI For Private And Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 320 jaina tattva mImAmA kI prApyAnantacatuSTayasvarUpeNa pariNamanasya yogyAH kevala yogyatAmAtrayuktAH te bhA siddhA saMsAraprAptA evaM bhavanti / kutaH teSAM malasya vigame vinAzakaraNe keSAMcitkanakopalAnAmiva niyamena sAmagrI na saMbhavatIti kAraNAt " 558 arthAt je bhavyajIva bhabyatva jo samyagdarzanAdi sAmagroko pAi anantacatuSTaya rUpa honA tAko kevala yogya hI hai tadrUpahone ke nAhI te bhavya siddha haiN| sadAkAla saMsArako prApta rahai haiM kAhete so kahiye haiM / jaise keI suvarNa sahita pASANa aise haiM tinake kadAcita malake nAza karanekI sAmagrI na mile taise keI bha ya aise haiM jinake karmamala nAza karanekI kadAcita mAmagrA niyamakari na saMbhave haiM / bhAvArtha bhavyajIva doya taraha ke hote haiM eka bhabya aura dUsarA dUrAnadUra bhabya inameM je bhabya haiM te to samyagdarzanAdi prApta honeke kAraNoMko prApta kari samyagdarzanAdikI prApta kara lete haiM aura mokSameM pahuMca jAte haiM / kintu je dUrAnadUra bhavya haiM te samyagdarzanAdi prApta karanekI yogyatA rakhate huye bhI samya gdarzanAdi prApta karaneke kAraNoM ko prApta nahIM hote haiM jaise satI vidhavA strI saMtAna paidA karanekI yogyatA dhAraNa karatI huI bhI puruSakA saMyoga rahita honese putra utpanna nahIM karasakatI usI prakAra dUrAnadUra bhavya jIva samyagdarzanAdi utpanna kara mokSa jAnekI yogyatA rakhatehuye bhI samyagdarzanAdi prApta karanekI sAmagrIkA samAgama prApta na honese unake samyagdarzanAdikA prAdurbhAva nahIM hotA isa kAraNa ve bhabyatvakI yogyatA rakhate huye bhI abhavyoMke samAnahI saMsArameM paribhramaNa karate hI rahate haiM mokSapadakI prApti ve bhI nahIM kara sakate / kyoMki unako mokSaprApti karane For Private And Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA kA kAraNa hI nahIM milatA jaisAki satI vidhavA strIko puruSaka: samAgama nahIM milatA athavA aneka kanakapASANa jamInameM hI par3e rahate hai unako malako dUra karanevAle rajasodhA ( nyAriyA ) AdikA samAgama hI nahIM milatA / usI prakAra dUrAmadUra bharAjIvoMko gurudezanAdikA mamAgama hI nahIM milatA jo prAtmAke sAtha karmamala lagA huA hai usa ko dUra karanekA upAya kreN| ___ina uparokta pramANoMse yaha acchI taraha siddha ho jAtA hai ki kevala upAdAnakI yogyatAse koI bhI kArya nahIM hotA vinA nimittakAraNake milAye / binA nimittake yogyatA bhI ayogyatA rUpa hokara eka tarapha paDI rahatI hai| jaise ki dUrAnadUra bhavya saMsArabandhana ke chedaneke kAraNoMko prApta na honese abhavyakI taraha saMsAra meM hI bhramaNa karate huye sadAkAla cakra lagAte rhege| isa-- liyeo kevala akelA upAdAnakI yogyatA vinA nimitta ke kAryotpanna karanemeM samartha nahIM hai| "bhavaMti doSA na gaNe'nyadIye saMtiSThamAnasya mamatvavIja gaNAdhinAthasya mamatvahAne-vinAnimittena kuto nivRttiH ___ uparokta kathanase nimittakAraNakI sArthakatA aura vinA nimitake upAdAnakI yogyatAko ayogyatA acchI taraha siddha ho cukI arthAt nimittakAraNa akiMcitkara nahIM hai kintu upAdAnakI yogyatAkI upalabdhi meM anivArya kAraNa svarUpa hai / nimittake vinA kevala upAdAnakI yogyatAse hI kArya hotA ho to paMDitajI yA kAnajIsvAmo karake dikhAve yA upAdAnake dvArA vinA nimitake koI kabhI kArya huA ho to udAharaNa dekara batalAyeM anyathA Agama viruddha pracAra karanekA parityAga kreN| __miTTImeM ghaTa Adi bananekI yogyatA hai kintu nimitta vinA ( kumhAra cAka cIvara daNDAdike vinA ) ghaTa banatA ho to ghaTa vanAkara dikhlaaveN| For Private And Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tattva mImAMsA kI athavA TekI roTI bATI vinA banAnevAleke, tathA vinA agni pAnI Adi sAdhanoMke apane Apa banatI ho to mana kara dikhalAneM / yA relagADI moTara gADI Adi ko DrAivara ke vinA athavA peTrola paTarI agni pAnIke vinA kevala unakI yogyatA se calatI ho to calAkara dikhalAveM / anyathA nimitta kAraNa kI sArthakatA svIkAra kareM / nimitta kAraNa udAsIna rUpa bhI hote hai jaise kAladravya Adi relakI paTarI Adi ye udAsIna kAraNa haiN| DrAivara mASTara rasoiyA kumbhakArAdi preraka nimitta kAraNa haiM dAna kAraNa peTrola agni pAnI havA Adi ye baladAna cAraNa / sahAyaka kAraNa sahAyatA karane vAlA madada pahuMcAnevAlA upakAra karanevAlA sahAyaka kAraNa kahalAte haiN| ye saba nimitta kAraNa Agama nirNIta haiM upAdAna ke dvArA honevAle kArya meM ye nimitta kAraNa sahAyatA karate haiM preraNa karate haiM bala baDhAte haiM / aura sAthI bhI vana jAte haiM / ina nimitta kAraNoMka vinA upA dAna paMgu haiM unakI yogyatA kucha bhI kAma nahIM detI / yAMda upAdAna kI yogyatA se hI kArya hojAtA hai aisA mAna liyA jAya to dUrAnadUra bhavya, mokSa kyoM nahIM jAte kyA unameM bhavyatva guNa nahIM hai ? kyA samyagdarzanAdi prApta karane kI yogyatA una meM nahIM hai ? saba kucha hai / para unako unakI yogyatA ke anurUpa pariNamana karanekA nimittakAraNa nahIM milatA isaliye unako yogyatA kA kucha bhI kArya nahIM hotA / ApakA jo yaha kahanA hai ki- " adhikatara sthaloM meM jIvako udhvagamana svabhAvAlA kahA hai / lokAnta gamana svabhAvavAlA nahIM kahA hai| isaliye yaha prazna hotA hai ki jaba jIva Urdhvagamana svabhAva vAlA hai to vaha lokaka hI kyoM sthita ho jAte haiM / apane Urdhvagamana svabhAvaka kAraNa vaha lokAntako ullaGghana kara Age kyoM nahIM calA jAtA. For Private And Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamIkSA 323 ...... murn. marrrrrrrrr.rr..~ yaha e : prazna hai| jisakA uttara niyasamAra gAthA 1-3 meM upAdAna kI mukhyatAse diyA gayA hai vahAM batalAyA gayA hai ki karmoM se mukta huA AtmA loka.nta taka hI jAtA hai / yadyapi bhUla gAthA meM kAraNa nirdeza nahIM kiyA hai| para samartha upAdAna ko dRSTi se vicAra karane para yahI pratIta hotA hai ki usakI yogyatA hI utanI hai isa laye ve lokAntaka taka hI gamana karate haiM / usase Age nahIM jAte / jisa prakAra sarvArthasiddhi ke devAmeM sAtaveM naraka taka jAnekI zakti mAnI gaI hai parantu unake samartha upAdAna kI vyakti apane niyamita kSetra taka hI hotI hai isI prakAra pratyeka jIvakA Urdhvagamana svabhAvavAlA mAnA gayA hai parantu jimakAla meM jisa jAvakA jitane kSetrataka gamana karane kI yogyatA hotI hai usa kAlameM usa jIvakA vahIM taka gamana hotA hai / usa kSetra ko ullaGghana kara usakA gamana nahIM hotaa| yaha vastusthiti hai isake rahate hue bhI isa praznakA nimitta kI mukhyatA se vyavadvAra nyase tatvArtha sUtra meM yaha samAdhAna kiyA hai ki lokake Age dharmAstikAya dravya nahIM hai imaliye mukta jIva kA usase Upara gamana nahIM hotA paMDitajIne yogyatA kI puSTi karane meM kitanA nirAdhAra manakalpita kathana kiyA hai isakA pAThaka gaNa svayaM vicAra kreN| niyamasAra kI gAthA 183 meM kAraNakA nirdeza nahIM kiyA jisase Apa apanI kalpanA se yaha artha nikAlate haiM ki mukta jIvakI yogyatA hI itanI hI hai ki ve lAkAnta ke Age gamana nahIM kara sakate / yadi mukta jIva meM lokAnta taka hI gamana karanekI yogyatA hai imase adhika nahIM to phira AcAryoMne jIvako lokAnta taka gamana svabhAva vAlA kyoM nahIM kahA ? UrdhvasvabhAva vAlA kyoM kahA ? yAgyatA ke anusAra hA kathana karanA thA jisase yaha sUtra For Private And Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 324 - jaina tattva mImAMsA kI hI banAnekI nauvata na zrAtI ki "dharmAstikAyAbhAvAt " isa sUtra kI racanA to isIliye karanI par3I hai ki mukta jIvoM meM Urdhvagamana karane kI zakti to vidyamAna hai kintu usa zaktikA kArya lokAntake bhAge dharmAstikAyakA abhAva hai isa kAraNa nahIM hotA / isIliye saba hI AcAryoMne isa tathyako svIkAra kiyA hai ki lokAntake Age dharmAstikAyakA abhAva hai isa kAraNa mukta jIva usake sahAre vinA Age gamana nahIM kara sakatA / yadi kundakunda svAmIko zrApako mAnyatA svIkAra hoto to unhai bhI niyamasAra meM nimna prakArakI gAthA banAne kI jarUrata nahIM paDatI / "jIvANa puggalANaM ca gamaNaM jANehi jAva dhmmtthii| dhammasthikA abhAve tatto parado Na gacchatI" 184 arthAt jahAM taka dharmAstikAya hai tahAM taka jIva aura pudgala kA gamana hai / dharmAstikAyaka abhAva meM ve Age gamana nahIM krte| isa kathana se yaha acchI taraha siddha hojAtA hai ki gAthA 183 meM hetu nahIM batalAyA thA isa kAraNa isa gAthA meM lokAnta ke Age gamana nahIM karane ke hetU kA nirdeza kiyA hai / pUjyapAda akalaMkadeva vidyAnandi mamantabhadra Adi satra hI zrAcAryoMne isI tatvako svIkAra kiyA hai / ApakI mAnyatAkA kisI bhI AcAoMne samarthana nahIM kiyA Apa apanI kalpanAse galata artha khIMcakara bhavyajanoM meM bhrama paidA karate haiN| upAdAnakI yogyatAkA kArya nimittAnusAra hotA hai nimitta na ho to usakA kArya bhI nahIM jaisA ki dharmAstikAyake abhAva meM mukta jIva yA pudgala paramANu koI bhI lokAntake Age gamana karane meM samartha nahIM hote isakA kAraNa yahI hai ki jIva aura pudgala dharmAstikAya ke sahAre hI For Private And Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA gamana kara sakate haiM unameM itanI hI yogyatA hai adhika nahIM / imaliye dharmAstikAyake abhAva meM jIva aura pudgala lokAntake Age gamana nahIM ya ra sakate / isI kAraNa lokAlokakI maryAdA anAdikAla se banI huI hai| ___ sarvArtha middhika devA meM sAtaveM naraka taka jAnekI zakti vidyamAna bhI Apa mAnate haiM aura unameM vahAM taka jAne kI yogyatAkA abhAva bhI mAnate haiM yaha kaisA ? kyA yogyatA aura zakti meM aMtara hai ? kucha bhI nahIM kevala nAmAntara hai zakti kaho yA svAbhAvika ho yA yogyatA kaho sava ekArthavAcI zabda haiM / isaliye sarvArthasiddhi ke devomaM sAtave naraka taka jAneko yogyatA to hai kintu unako vaisA nimitta hI nahIM milatA jo ve svakSetrako choDakara anya kSetrameM gamana kareM jaisA ki siddha bhagavAna ananta zaktike dhAraka hokara bhI ve eka sthAnase Tasase masa nahIM hote isakA kAraNa yahA hai ki nimitta kAraNake abhAva meM unakA halana calana nahIM hotA / isI taraha sarvArthasiddhi ke devoMko sAtaveM naraka taka jAnekA nimitta nahIM milatA isIliye ve svakSetrako choDakara anya cotra meM nahIM jAte / isase yaha siddha nahIM hotA ki unameM svakSetra choDakara anya kSetrameM jAnekI yogyatA hI nahIM hai| ataH yogyatAkI upayogyatA vinA nimitta ke siddha nahIM hotI aisA svIkAra karanA hogaa| ___ kartRtva karma aura SaT kAraka mImAMsA meM bhI Apane ekAnta pakSakA grahaNa kiyA hai arthAt vyavahAra dRSTiko choDakara kevala nizcaya kA grahaNa kathana kiyA hai / kintu AcAryoMne vyavahAra dRSTiko sAthameM rakhakara hI nizcayanayakA kathana kiyA hai kyoM ki vyavahAra dRSTiko choDakara kevala nizcaya dRSTise kathana karanese vastu svarUpakI prApti nahIM hotI dono pakSa dikhAnese For Private And Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org jaina 326 yathArthabodha ho jAtA hai isa kAraNa AcAryani vyavahAra dRSTikA sAtha meM rakhakara vastu svarUpakA pratipAdana kiyA hai kintu paM0 phUlacanda jI ne vyavahAra dRSTi ko sarvathA choDakara kaMbala nizcaya apekSA se vivecana kiyA hai isa kAraNa unakA vaha kathana ekAnta yAdase dUSita hai| anAdi kAla se jIvakA pudgala ke sAtha eka kSetrAvagAha rUpa sambandha ho rahA hai isa kAraNa donoM kI saMmilita avasthAkA jJAnIka nahIM hotA ataH unako usakA bheda vijJAna karAneke liye AcAryoM ne donoM pakSa samAna rakhakara vastu svarUpakA 'mArthabodha karAyA hai / AcArya kahate haiM ki AtmAko kartA akartA doU rUpa kahA hai jo isa naya vibhAgako jAnatA hai so hI jJAnI hai / "kattA AdA bhavado ga ga kattA keza souvAe / dhammAdI pariNAme jo jAdi so havadi gANI // 7 // TIkA - karttAtmA bhaNitaH so na ca kartA bhavati sa AtmA kenApyupAyena naya vibhAgena / kena naya vibhAgeneti ceta nizcayanayena akarttA vyavahAreNa kartetikAn puNyapApAdi karma janitopAdhi pariNAmAna jo jAdi so havadigANI khyAti pUjA lAbhAdi samasta rAgAdi vikalpopAdhi rahita samAdhau sthitvA yo jAnAti sa jJAnI bhavati iti nizcaya naya vyavahArAbhyAm kartRtva kathana rUpeNa tatra mImAsAM kI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAthAMgAtA / / arthAt AtmAko karttA aura akarttA donoM kahA hai jo isa naya vibhAgako jAnatA hai so hI jJAnI hai| bhAvArtha - AtmA puNya For Private And Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA pApAdi kA vyavahAra nayase katI hai karane vAlA hai aura nizcaya nayase akartA hai nahIM karane vAlA hai jo isa prakAra jAnakara khyAti pUjA lAbhAdi rahita hoya AtmAkA anubhava karatA hai vaha jJAnI hai pudgala karmake nimitta se AtmA jisa prakAra bhAva karatA hai usI prakAra karmoke nimitta usake phalako bhogatA hai| . "puggala kamma nimittaM jaha AdA kuNadi appaNo bhAva / puggala kamma nimitta taha vedadi apaNo bhAvaM" 16 -samayaprAbhUta TIkA--udayAgataM dravya kama nimitraM kRtvA yathAtmA nirvikAra sva saMvitti pariNAma zUnyaH satkarotyAtma naH saMbaMdhinaM sukha duH khAdibhAva pariNAmaM / tathaivodayAgata dravyakarma nimitaM labdhvA svazuddhAtmabhAvanottha vAstavasukhAsvAdamavedayansan tameva karmodayajanita svakIya rAgAdi bhAvaM vedayatyanubhavati / na ca dravyakarma rUpa parabhAvamityabhiprAyaH ... isa kathanase nimittikI sArthakatA bhI bhalI bhAMti siddha ho . bAtI hai / mithyAdarzana ajJAna avirati ityAdika jo bhAva haiM te pratyeka nyAre nyAre mayUra mukuraMda ( darpaNa ) kI jyoM jIva jIva kari bhAye huye hai / tAteM jIna bhI hai ajIva bhI hai| "micchattaM puNa duvihaM jIvamajIvaM taheva aNNANaM / aviradi jogo moho kodhAdiyA ime bhAvA" / 16 samayaprAbhRta For Private And Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 328 jaina tattva momAMsA kI TIkA -- midhyAdarzanamajJAnamaviratirityAdayo hibhAvAH te tu pratyekaM mayUra mukuraMdavajjIvAjIvAbhyAM bhASyamAnatvAjjIvAjIvau / tathAhi yathA nIla kRSNa harita pItAdayo bhAvAsvadravya svabhAvatvena mayUreNa bhAvyamAnA: mayUra eva yathA ca nIla harita pItAdayo, bhAvA: svacchatA vikAra mAtreNa mukurundekha bhAvyamAnA mukuraMda eva tathA midhyAdarzanamajJAnamaviratirityAdayobhAvAH svadravya svabhAvatvena jIvena bhAvyamAnA ajIva eva tathaiva ca mithyAdarzanamajJAnamavirAtirityAdayo bhAvAzcaitanya vikAra mAtreNa jIvena bhAvyamAnA jova eva kAviha jIvAjIvAviti cet" / arthAt - jaise mayUra ke nIla kRSNa harita pIta Adi varaNa rUpa bhAva haiM te mayUra nija svabhAva kari bhAye huye mayUra hI hai| bahuri jaise darpaNa viSe tini varNanikA prativimba dAkhe haiM te darpaNa kI svacchatA nirmalatA kA vikAra mAtra kari bhAye huye te darpaNa hI hai / mayUra kI aha ArasA kI atyaMta bhinnatA hai / taise hI mithyA darzana ajJAna avirati ityAdika bhAva haiM apane . ajIva ke dravya svabhAva kari ajIba paNe kari bhAye huye haiM te ajIva hI hai bahuri te mithyAdarzana ajJAna avirati zrAdi bhAva caitanya ke vikAra mAtra kari jIva kari bhAye hue jIva hI haiM / bhAvArtha -- karma ke nimanta teM jIvavibhAva rUpa pariNA meM haiM te to caitanya ke vikAra hai te jIva haiM / bahuri je pudgala mithyAtvAdi karma rUpa pariName haiM te pudgala ke paramANu haiN| tathA tinakA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samAkSA 3 vipAka udaya rUpa hoya svAda rUpa hoya hai te mithyAtvAdi ajIva haiM / aise mithyAtvAdi bhAva jIvAjIva bheda kari doya doya prakAra haiM / so yAkA bheda jJAna huye vinA jIva bhAvakU jIva bheda ara ajIva bhAvakU' ajIva jAne nAhI tAte yaha jIva ajIva bhAva kA kartA hoya hai| isa kA kAraNa kyA hai ? "uvaogassa aNAI pariNAmA tiriNa moha juttss| micchattaM aNNANaM aviradi bhAvo ya NAdabo' / / 21 samayaprAbhUta TIkA-upayogasya hi svarasa taeva samastavastu svabhAvabhUtasvarUpapariNAmasamarthatve satyanAdivastvaMtarabhUtamohayuktatvAnmidhyAdarzanamajJAnAviratirititrividhaH pariNAmavikAraH sa tu tasya sphaTikasvacchatAyA iva paritoSi prabhavan dRSTaH / yathAhi sphaTika svacchatAyAH svarUpapariNAmasamarthace sati kadAcinnIlaharitapIta tamAla kadalI kAMcana pAtropAzraya yuktatvAnnIlo haritaH pIta iti trividhaH pariNAma vikArodRSTavyaH athAtmanastrividhapariNAma vikArasya kartRtvaM darzayati" ___arthAt-AtmA ke upayoga meM mithyAdarzana zrAjJAna avirati ye tIna prakAra ke pariNAma vikAra anAdi karma ke nimittate hai| aisA nAhIM jo pahale zuddha hI thA yaha navIna bhayA hai aisA hoya to siddhanike bhI navIna bhayA cAhiye so yaha hai nAhI aise jAnanA / Age AtmA ke isa tIna prakAra ke pariNAma vikAra kA kartApamA dikhAvai haiN| For Private And Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - 330 jaina tattva mImAMsA ko " edesu ya uvayogI tivihI zuddho NiraMjaNo bhAvo jaM so karedi bhAvaM upayogo, tassa so kattA" 22 TIkA-- athaivamayamanAdi vastvaMtarabhUta moha rakta vAdAtmanyutplavamAneSu mithyAdarzanAjJAnAviratibhAveSu pariNAma vikAreSu triSyeteSu nimitta bhUteSu paramArthataH zuddha niraMjanAnAdinidhana vastu garva mbabhUta cinmAtra bhAvatvenesavidhopyazuddha sAMja nAnakamAvatvamApadyamAnastrividho bhUtvA svayamajJAnIbhRtaH katatvapnupaDhokamAno vikArasA pariNamya yaM yaM bhAvanAtmanaH karoti tasya kilopayogaH kartAsyAt gathAtmanastrividha pariNAma vikAra kata - sve sati pudgaladravyaM svataeva karmatvena pariNamatItyAha / / bhAvArtha--pUrve kahA hai jo pariName so kartA hai so yahAM ajJAna rUpa hoya upayoga pariNamyA jisa rUpa pariNamyA tisakA kato kahyA zuddha dravyAthika naya kari AtmA kartA hai nAhI ihAM upayogakU kartA jAnanA / bahuri upayoga ara AtmA eka hI vastu hai tAte zrAtmA hI kUkartA khiye| Age Atma:ke tIna prakAra pariNAma vikAra kA kartApaNa hote saMte pudgala dravya hai so Apa hI karmapaNA rUpa hoya pariNameM hai aise kahai haiN| gAthA--jaM kuNAdi bhAvamAdA kattA so hodi tarasa bhAvassa kammattaM parigamade tahi sayaM puggalaM davyaM / / 23 // ___TIkA:-----AtmAhyAtmanA tathA pariNa manena yaM bhAvaM kila karoti tasyAyaM kartAsyAtsAdhaka dat tasminnimite. For Private And Personal Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamokSA 331 sati pudgaladravyaM karmatvana svameva pariNamate tathAhi yathAsAdhakaH kila tathA vidha dhyAnabhAvanAtmanA pariNAmamAnodhyAnasya kartAsyAt / tasmistu dhyAnabhAva sakala sAdhya bhAvAnukUlatayA nimittamAtrIbhRte sati sAdhaka kartAramatareNApi svayameva bAdhyate viSavyAdhayo viDaMvyate yopitovasyaMta baMdhAstathAyamajJAnAdAtmA mithyAdarzanAdi bhAvanAtmane pariNamamAne mithyAdarzanAdi bhAvasya kartA syAt tasmistu mithyAdarzanAdi bhAvai svAnukUlatayA nimita mAtrIbhRte satyAtmanaM kartAra maMtareNApi pudgaladravyaM mohanIyAdikarma vena svameva pariNamate ajJAnAdeva kama prabhavatIti tAtparyamAha / / ___ artha-AtmA hai so jisa bhAva ko kare hai tAkA kartA zrApa hoya hai vahari tisa kU' kartA hote pudgala dravya hai mo Ape zrApa karma rUpa parigAmeM haiM / jaise sAdhaka jo maMtra sAdhana vAlA puruSa so jisa prakAra kA dhyAna rUpa bhAva kari Apa hI kari pariNamatA saMtA tisa dhyAna kA kartA hoya hai| vahuri tisa sAdhaka ke jo samasta sAdhana yogya vastu tisakA anukUla, paNA kari tisa dhyAnakU nimitta hote maMte tisa sAdhaka ke vinA hI anya sAdika kI viSakI vyAdhi te svameva miTa jAya haiN| tathA strI jana haiM te viDaMbanA rUpa hoya jAya haiM bahuri ndhana haiM : khuli jAya haiM ityAdika kArya maMtrake dhyAnakI sAmarthate hoya jAya hai / tese hI yaha AtmA ajJAnate mithyAdarzanAdi bhAvakari pariNamatA saMtA mithyAdarzanAdi bhAvakA kartA For Private And Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 332 jena tattva mImAMsA kI hoya tava tisa mithyAdarzanAdi bhAvakU apane karaneke anukUla paNa kari nimitta mAtra hote saMte AtmA jo kartA nisa binA hI pudgaladravya apa hI mohanIyAdi karma bhAva kari pariName haiN| aisA anAdikAlakA AtmA ke sAtha pudgala dravyakA aura pugaladravyakA zrAtmA ke sAtha paraspara nimitta naimittika bhAva hai / kartA doU apane apane bhAvoM ke haiM yaha nizcaya hai / isa kathana se nimittI bhI pradhAnatA siddha hojAtI hai| kyoMki vinA AtmA ke rAgadveSa pariNAma ke pudgaladravya bhI karma - rUpa nahIM pariNamana karatA tathA karmake udayake nimitta vinA AtmA ke bho rAgadveSa pariNAma nahIM hote haiM yaha aTala niyama hai| ataeva donoMkA vibhAvarUpa pariNamana paraspara nimitta naimi tika sambandha hone se hI hotA hai isakA niSedha karanA jainAmase sarvathA viruddha hai / yaha bhI nizcita hai ki AtmA apane ajJAna bhAvase hI karmakA kartA hoya hai mo hI AcArya kahai haiM / " paramappANaM kuvvadi appA piyavaraM karato so aNNAgamao jIvo kammANaM kArago hodi " // 24 // TIkA -- ayaM kilAjJAnenAtmA paramAtmanoH paraspara vizeSAnirjJAne sati paramAtmAnaM kurvannAtmAnaM ca paraM kurvasvayamajJAnamayIbhUtaH karmaNAM kartA pratibhAti tathAhi tathAvidhAnubhava saMpAdanasamarthAyAH rAgopasukhaduHkhAdirUpAyA: pudgalapariNAmAvasthAyAH zItoSNAnubhava saMpAdana samarthAyAH zItoSNAyAH pudgala pariNAmAvasthAyA iva For Private And Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samIkSA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 333 pudgalAdabhinnatvenAtmano nityamevAtyaMtabhinnAyAstannipitta' tathAvidhAnubhavasya cAtmano bhinnatvena pudgalAnnityamevAtyaMtabhinnasyAjJAnAtparasparavizeSAnirjJAne satyekatvAdhyAsAt zItoSNarUpeNaivAtmAnA pariNamittamazakyena rAgadveSasukhaduHkhAdirUpeNAjJAnAtmAnA pariNamamAno jJAnasyAjJAnatvaM pragaTIkurvansvayamajJAnamayIbhUta epohaM rajye ityAdividhinA rAgAdeH karmaNaH kartA pratibhAti / jJAnAta na karma prabhavatItyAha / For Private And Personal Use Only * artha-jIva hai so Apa ajJAnamayI bhayA saMtA parakU' Apa kare haiM bahuri ApakU' para kare haiN| aise karmanikA kartA hoya hai / bhAvArtha - rAgadveSa sukhaduHkha Adi avasthA pudgala karmake udayakA svAda hai mo yaha pula karmate bhinna hai AtmAteM atyaMta bhinna hai jaise zAMtapaNA hai tese so AtmA ke ajJAnate yAkA bhedajJAna nAhI yAteM aisA jAne hai jo yaha svAda merA hI hai / jAteM jJAna kI svacchatA aisI hI hai jo rAgadveSAdika kA svAda zIta uSNa kI jyAM jJAnameM pratibimbita hoya tava aisA pratibhAse jAnU' ki ejJAna hI hai tAteM aise ajJAna yA ajJAnI jIvake inakA kartApaNA bhI AyA jAteM yAke aisI mAnya bhaI jo maiM rAgI hUM dveSI hUM krodhI hUM mAna hUM ityAdi aise kartA hoya hai / For se ajJAnabhAva se parakA kartA bhI kahiye yadi ajJAbhAva se parakA kartA (rAgadva eSAdi vibhAva bhAvoM kA ) na mAniye to phira saMsAra hI kAhekA ? isaliye ajJAnabhAvase kathaMcita kartA bhI kahiye / jaba taka bheda vijJAna na hoya tava taka rAgadveSAdi vikAra bhAvoMkA kartA jIva hotA hai / kyoMki rAgadveSa pariNAma
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 334 jaina tattva mImAMsA kI wwamremarrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr.... ..... .. ... jIvakA hI hai / parantu yaha rAgadveSa pariNAma jIvake karake nimitase hoya hai isa vAtakA jJAna ajJAnI jIvako na honese ve gagahaSakA kartA ho jAtA hai| yaha bAta sarvathA asatya bhI nahIM hai / kyoMki jJAnakI svacchatAmeM karma ke udaya janita karmake giddha pariNAma jJAnameM pratibimbita hotA hai ataH jJAnakA svabhAva jhegAkAra pariNamana karanekA honese jJAna jJa ya rUpa pariNamana hotA hai jisako dekhakara bhedavijJAna rahita ajJAnI jIva nimitta naimittika donU' avasthAko eka mAna letA hai basa yahIM ajJAnI jIvake rAgadvaSAdika pariNAma kA kartApanA hai / isI bAtako spaSTa karate huye samayasAra nATakameM kahA hai| ___ "zuddhabhAva cetana azuddhabhAva cetana duIko kastAra jIva aura nAhi mAniye / karmapiNDako vilAsa varmA rasa gaMdha phAsa kartAra duhu~ko pudgala pakhAniye jAte varaNAdi guNa jJAnAvaraNAdi karma nAnA parakAra pudgalarUpa jAniye samala vimala pariNAma je je cetanake te te saba alakha puruSa yo vakhAniye" __arthAt alakhapuruSa kahiye arahaMta bhagavAna kahate haiM ki shuddhbhaavoNk| aura azuddhabhAvoMkA donU prakArake bhAvoMkA kartA jAvAtmA ho hai dUsarA koI nahIM hai isaliye samasta pariNAmoMkA bhI AtmA kartA hai aisA mAnanA koI zrAgamaviruddha nahIM hai kyoMki jJAnI jIva rAga dveSa kA kartA hai hI ! isa vAtakA khulAsA Uparama kiyA jAcukA hai| saMkalpa vikalpake sivAya jIvAtmA pudgalAdi para padArthokA kartA nahIM hai| gajeMdra mRgeMdra gahayo tU chur3Avai / mahA Agate nAgate tU bacAvai // mahAvIrateM yuddhameM tU jitAve / mahArogatai baMdhateM tU For Private And Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA bulAvai / / dukhI-duHkhahartA sukhI-sukkhakartA / sadAsevakoko mahAnaMdabharnA // hare yakSa rAkSasa bhRtaM pizAcaM / viSaM DAkanI vighnake bhaya abAcaM / / daridrInako dravyake dAna dIne / aputrInako tU bhale putra kIne / mahAsaMkaToMse nikArai vidhAtA / savai sampadA sarvako dehi dAtA // mahAcorako vajrako bhaya nivAre / mahAzaina ke pujata tU ubArai / / mahAkrodhakI agniko meghadhArA / mahAlobha zailezako vajra bhArA / / mahAmoha andherako jJAnabhAnaM / mahAkarma kAMtArako dau pradhAnaM / / kiye nAga nAgina adholoka svAmI / harau mAna tU daityako ho akAmI / / tuhI kalpavRkSa tuhI kAma naM / tuhI divyaciMtAmaNI nAga enaM / / pazU narkake duHkha se tU chur3Avai / mahAsvarga meM muktimeM tU basAvai / / karai lohako hemapASANa nAmI / raTa nAma so kyoM na ho mokSagAmI || kara seva tAkI kara deva sevA / sune vaina sI hI laha jJAna-mevA / / japai jApa tAko nahIM pApa laga / dharai dhyAna tAke sabai dopa bhAjai binA tohi jAne dhare bhava ghanare tumhArI pAne sareM kAja mere|| ityAdi zabdoMmeM bhagavAnako kartA kahA gayA hai aisA bodha hotA hai parantu vAstavameM vicArakara dekhAjAya to kAI bhI stotrakArana bhagavAnako kartA ghoSita nahIM kiyA hai| kintu kAraNameM kAryakA upacAra karake kahAgayA hai / arthAta bhagavAnake guNAnuvAda karane me pariNAmoMkI nirmalatA hojAtI hai / pariNAmoMkI nirmalatAse For Private And Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 336 jaina tattva mImAMsa, kI karmokI nirjarA hokara azubhakarmakA phala naSTa hojAtA hai / isa hetuko lekara aisA kahadiyA jAtA hai ki he bhagavAna tere hI prasAda se aisA huA hai, aisA kaha denese koI bhI stotra stutIko bhagavAna ko kartA nahIM maantaa| yadi aisA na mAnA jAyagA to aneka AcAryoMne kartAvAdakA khaMDana bhI kiyA hai aura uparokta zabdoM meM kartA bhI ThaharAyA hai to kyA yaha paraspara virodhI vAta haiM ? kadApi nahIM dekho kundakunda svAmIne samayasArAdi graMthoMma parake kartApanekA pUrItaurase niSedha bhI kiyA hai aura vodhapAhuDameM devake svarUpakA nirUpaNa karate huye batalAyA hai ki manavAMcchita phalako deve so deva / "so devo jo atthaM dharma kAma sudei NANaMca / devo vavagayamoho udayakarobhavyajIvANaM" 25 // ___TIkA-sa devo yo 'rtha dhanaM nidhiratnAdikaM dadAti / dharma cAritralakSaNaMvastusvarUpamAtmopalabdhilakSaNamuttamakSamAdi dazabhedaM su dadAti / suSTu atizayena dadAti / kAma ardhamaNDalika mahAmaNDalika valadeva vAsudeva cakravartIndradharaNendrabhogaM tIrthaMkarabhogaM ca yo dadAti sa devaH / suSTu dadAti jJAnaM ca kevalaMjyotiH dadAti / sa dadAti yasya puruSasya yadvastu vartate asatkathaM dAtu samarthaH yasyArtho varta te so'rtha dadAti ! yasya dharmovartate sadharmadadAti / yasya. pravrajyA dIkSA vartate sa kevalajJAnahetUbhUtAM pravajyAM dadAti / yasya sarva sukhaM vartate sa sarva saukhyaM dadAti ukta ca guNabhadraNagaNinA For Private And Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 337 samIkSA "sarvaH prakSati satsukhAptimacirAt sA sarvakarmakSayAt sadvRttAt sa ca tacca vAdhaniyataM so'pyAgamAtsazruteH sA cAptAt saca sarvadoSarahitorAgAdayaste'pyatastaM yutayA savicArya sarvasukhadaM santaH zrayantu zriye" sArAMza---yaha hai ki vItarAga bhagavAna kA upAsaka apane ArAdhya vItarAga deva kA stavana stotrAdi karate huye unako apanA nikaTavartI hitaiSI mitra upakArI mAnakara bhAva ke Aveza meM Akara aisA kaha baiThate haiM ki jo vItarAga bhagavAna ke svarUpa ke anurUpa nahIM hai / isa bAtako upAsaka jAnate huye bhI bItagaga bhagavAna se saba kucha mAMga baiThate haiN| isakA kAraNa yahI hai ki stutI stotrAdi karane kI praNAlI hI isa DhaMga kI hai ataH isa paddhati ko samajhanevAle vidvAna to Izvara kartRtva vAdI, stotra stutI karane vAle AcAryAdikoM ko nahIM mAnate / ve jAnate haiM ki yaha jainAgamameM stotraM stutI karane kI eka praNAlI hai jo kAraNa meM kArya kA upacAra kara vItarAga bhagavAna ko kartA ThaharA diyA jAtA hai aisA na mAnA jAyagA to samaMtabhadrAcArya jaise tArkika vidvAna bhI svayaMbhU stotrameM sarva tIrthakaroM kI stutI bhagavAna se apanI abhISTa siddha cAhI hai / jaise ajitanAtha bhagavAna kI stutI meM kahA hai ki "jina zriyaM me bhagavAn vidhattAm" arthAt he ajitanAtha bhagavAna mujhako mukti rUpI lakSmI dehu / / isI prakAra sambhavanAtha svAmIse bhI prArthanA kI hai ki he sambhavanAthasvAmI " mamArya deyAzivatAtimucce " arthAt mujhako utkRSTa kalyANa paraMparA dekheM / ityAdi savahI tIrthaMkaroMse prArthanAkI hai to kyA ve samaMtabhadra svAmI isa bAta ko nahIM jAnate the ki bIta For Private And Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 338 jaina tattva momAMsA kI rAga bhagavAna kisIko kucha dete lete nahIM hai phira aisI stuti kyoM kI ? to kahanA paDegA ki yaha eka stotra stuti karanekI praNAlI hai jo kAraNameM kArya kA upacAra kara kAraNa ko kartA ThaharA diyA jAtA hai / isa praNAlIko koI na samajhanAra aisA mAna baiThe ki bhaktoM para bhagavAna khuza hokara unake duHkha darda dUra kara detA hai / no yaha unakA samajhanA galata hai / ve jainAgamake zrAmnAyako hI nahIM samajhate haiM / dekho sva0 paM0 vRndAvana kRta duHkhaharaNastutimeM kyA likhate hai "kAhU ko bhogamanoga karo kAhU ko svarga vimAnA hai| kAhUko nAga narezapatI kAhUko RddhinidhAnA hai| aba mopara kyoM na kRpA karate yaha kyA andhera jamAnA hai inasApha karo mata dera karo sukha vRnda bhayo bhagavAnA hai " eka tarapha to aisA kahate haiM aura isa hI tarapha yaha kahate haiM ki "yadyapi tumAre rAgAdi nahI yaha satya sarvathA jAnA hai| cinmUrati Apa anantagunI nitya zuddha dazA zivathAnA hai / tadyapi bhaktanakI bhIDa haro sukha deta tinhai ju suhAlA hai / yaha zakti acita tumhArIkA kyA pAve pAra sayAnA hai " isa se yaha siddha hotA hai ki bhagavAna to vItarAga haiM / isakAraNa ve to kucha dete lete nahIM hai kintu vItarAga bhagavAnake bhakta vItarAga bhagavAna kI stutI karate haiM ataH unakI stutI meM ( unake guNAnuvAda) yaha zakti hai ki bhakta janoM ke duHkha svayameva dUra hojAte haiM / jaise pArasako sparza karane mAtrase lohA kaMcana ho jAtA hai| usI prakAra bhagavAna ke guNAnuvAda karane se azubha karma jhaDa jAte haiM yA ve zubharUpa meM pariNata ho jAte hai| jaise vAdirAja sUrIke ekIbhAvastotrake prabhAvase kuSTaroga nimUla naSTa ho gayA / mAnatuGga AcAryake bhaktAmara stotra ke dvArA sava bandhana TUTa gaye, ityAdi / yaha sava bhagavAnakI bhakti For Private And Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA - kA hI mAhAtmya hai / jisaprakAra maMtrake dvArA sarpAdika kA viSa dUra ho jAtA hai usI prakAra bhagavAnakI stutI stotrAdi dvArA saba vighna bAdhAyeM dUra ho jAtI haiM, yaha bhagavAnake guNodgAna meM zakti hai jisa se yaha bhAna hotA hai ki mAno bhagavAnane hI hamAre duHkha dUra kiye isaliye aisA kahane meM AtA hai ki he bhagavana " tumArI kRpA se sare kAja mere" kintu isase yaha siddha nahIM hotA ki hama anyamatiyoM kI taraha bhagavAnako kartA mAnata hai sabhI pUrvAcAryoMne Izvara kartAvAda kA khaNDana kiyA hai jaisA ki AdipurANameM bhagavAna jinasenAcAryane kiyA hai / usa ke AdhAra para " Izvara kartA hartA nAhI rakSaka bhI nahIM banatA hai| sRSTI racanA hai anAdise jo nahIM mAne jaDatA hai| jisako samajhA kartA hartA vina pRthvI vaha rahai kahA~ ? hai amUrtika nirAdhAra to jagata banAkara rakkhe kahAM ? 1 Iza akelA kyA kyA racatA jagatA prameya anantA hai| abhUtika se nA jaga banatA hai vizva mUrtikavaMtA hai / yadi vanatA to kaise banatA kyA pramANa tuma de sakatA ? mUrtika se hI mUrti banatI yaha siddhAnta nahI Tala sakatA 2 vinA upakaraNa Izvara jagako kaise kaho, banAtA hai ? jo pahile upakaraNa banAkara phira kaho jagata banAtA hai / to lana upakaraNoM ko kaise vina upakaraNa ghaDAtA hai| yadi dUje upakaraNoM se to unako kaise racAtA hai / 3 isa prakAra jo hota avasthA ana avasthA hai usakA nAma / jo anAdi kA hai vaha kAraNa to anAdi kA kyoM nahI dhAma / svayaM siddha bhI mAno Izvara hai anAdi se bhI kahate ho / to kyA vAdhA jaga anAdi meM kisaliye sAdi kahate ho / 4 For Private And Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 340 jaina tatva mImAsA kI vinA upakaraNa jagatakI racanA brahma icchA se hotI hai| kyA icchAse jaga banatA hai ? jhUTha kalpanA khoTI hai / jagadIzvara hai kRtya kRtya to karacuke haiM sAre kAma / yadi nahIM hai to haiM apUraNa unase bhI nahI hotA dhAma / 5 jaga vyApaka aru acala Iza to halana calana nA kara sakatA halana calana vina sRSTi na hoto vyApaka acalatA saba khotA nivikAra hai yadi Izvara to vikAratA kyoM mana bhAtI / jaga racanAkI icchA hotI vikAratA taba A jAtI / 6 kyA IzakA yaha svabhAva jo vina racanA nA caina pare / aisA hai to hai saMsArI jaga cintA kara dukha bhre| . athavA Izvara krIDA arthI racanA kara sukha mAnA hai| khela kUda to bAlaka karate jJAna hIna jaga jAnA hai| " karmodaya anumAra jIva kA Izvara zarIra banAtA haiN| nara narakAdika cAroM gatimeM gati AkAra racAtA hai| saMbhava aisA hotA nAhI vRthA yukti mata hiye dhro| jaise tAMtI kapaDA bunatA kyA brahmA yaha nAma kharo ? | puNya pApa kara jIva jagata meM nAnA gatimeM bhramatA hai| puNya pApakAlekhA karake Izvara phala ko detA hai| isa prakAra kI jhUThI yukti mahimA jhUThI gAI hai| nyAyAdhIza bhI nyAya karatA kyA hama kahai gusAI hai ? : parAdhInatA rahatI isameM IzvaratA saba jAtI hai| nirAbAdha svAdhIna sukhI hai IzvaratA kahAM pAtI hai| pUrvopArjita karmodaya se prANI sukha duHkha bhoge haiN| niHkAraNa aru vRthA IzakA usameM kAraNa jhoke haiM / 10 gAcha gachIlA Adi padArtha svataH phUla phala phalA kare / hADa mAMsa majjagadika dhAtu svayaM annase vano kare For Private And Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 341 ityAdika jo vastu anaMtI Isa nimitta vina huA kare / vRthA nimitta mAnA tumane mithyA zreya sudhI na dhare 11 prabhu jIvoM para vatsala rakhakara athavA anugraha cita' dharake isa kAraNa vaha sRSTI racatA Isa avatAra bana karake // yaha bhI kAraNa hai sava mithyA sukha sAmagrI hai kahuM nAhi duHkha maya vastu jagatameM r3herI ataH vizvakA karatA nAhiM / 12 buddhimAna jo kartA ho sukha maya jagata banA detaa| vAgha vagherA rIcha rojhAdika duSToM ko nA raca detaa| asatya vastu nA paidA hotI satakA kabhI na hota vinAza / yaha svabhAva hai aTala jagatakA isakA kaise hota vinAza 13 sattArUpa se jo maujUdA Izvara usameM racatA kyA ? athavA asat kI racanA karatA khara vizANa banAtA kyA ? jaise grAma nagara kI racanA kare catura kArIgara hai| taise sat prameya racanA meM Izvara nipuNa kArIgara hai / 14 asat kalpanA sukhadAyaka sunAravata usako samajho / sunAra nA sonekA karatA kuNDalAdi kartA samajho / taise vastu palaTane vAlA hai asaMkhya svIkAra kro| ataH vizvakA kartA nAhi satya pakSa kA mAna karo 55 mukta jIva ko Izvara karate kRtya kRtya bhI ho cuke / isa kAraNa vaha vItarAga hai vizva vanAnemeM kima duke ? karmodaya kyA vAkI unake tuma hama jaisA samajho iish| tuma hama jaisA kyA kara sakatA mithyAvAdI namAvo zIza 16 jo pahale to jagata vanAve pIche usakA kare vinAza aisI duSTa buddhi kyoM hotI phira kyA naI lagAI Aza yA duSToMko mAraNa hetU Izvara pralaya karAtA hai kaisA acchA nyAya ThaharAkara mUkhauMko samajhAtA hai 17 For Private And Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 342 jena tattvamImAMsA kI jo sajjana viSa vRkSa lagAye apane Apa na DAre kATa | to kyA aisA saMbhava satrakA Izvara karade sapana pATa / kIca lagA kyA dhonA acchA acchA hai nA sparza kare vaha kahAM kI hai buddhimAnI ? duSTa vanAya saMhAra kareM 18 viradhI dharma na vastu mAMhi nA svabhAvako tajatI hai| agnima jo rahe uSNa to zItalatA nahIM bhajatI haiM / isa siddhAnta anusAra bastukA nA svabhAva bhI haTa sakatA ataH Isa bhI jagata banA kara phira vinAza kyA kara sakatA ? 16 ava IzvarakI rakSA parakho kaisI acchI kiyA kare / nisa dina asaMkhya prANI marate una para kyoM na dayA ghare ? athavA kevala bhakta bacAve bhaktoM ko kyoM marane de ? nita prati bhakta piTAye jAte dukhameM kyoM vaha paDane de / 20 maMdira mUrti TUTe unakI kaise samajhe rakSAvAna / kyA Izvara meM zaktI nahI / zrathaga toDa kaTI valavAna ? kyoM kara rakSA nA ve karate isakA jarA karo vicAra mithyAvAda ko dUra haTA kara pragaTa karahu satya vicAra 21 ukta hetuse Izvara karatA haratA nAhIM rakSaka bAna mithyAbuddhise kartA mAne ataH karatA vAdA jhUTha bakhAna / vizva anAdimeM jiya bhramatA karmodayase jagata jahAna samyakU sahita tapazcaraNa karake karoM jIvakA (rAzi) kalyANa 22 - ityAdi yuktiyoMse Izvara kartApanekA khaMDana kiyA hai phira unako kartA mAna kara unakI stuti kareM yaha vAta to vana nahIM sakatI bhataH stuti stotroMmeM jo zrAcAryoMne Izvara kartApane ke zabdoM kA prayoga kiyA hai vaha kAraNa meM kArya kA upacAra karake kiyA hai / bartamAna samaya meM bhI yaha paddhati dekhane meM AtI hai ki koI kisI ke jariye lAbha uThAtA hai to yahI kahane meM AtA hai For Private And Personal Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMmokSA ki inakI meharavAnI se hamako lAbha milA hai / kintu vAstava meM dekhA jAya tA lAbha milA hai apane aMtarAya karma ke kSayopazama se aura apanI mehanata se ( puruSArtha se ) dUsarA to kevala nimitta mAtra hai usI nimittako mukhya karake yaha kaha diyA jAtA hai ki unakI meharavAnI se aisA huvA hai usI prakAra bhagavAnakI bhakti karane se pariNAmoMkI vizuddhi ho jAtI hai aura azubha karmakI nirjarA hokara azubha karmake udayase Ane vAlI vAghAyeM Tala jAtI hai isa kAraNa yaha kaha diyA jAtA hai ki he bhagavAna tumhArI kRpAse yaha mere duHkha dUra ho gaye haiM / vAstava meM dekhA jAya to duHkha dUra huvA apane hI puruSArthake dvArA pariNAmoM kI vizuddhi karane se ki pariNAmoM kI vizuddhi huI bhagavAnake guNodgAna karane se isaliye unake guNoM kA mukhya lakSa karake yaha kaha diyA jAtA hai ki hai bhagavAna ! yaha tumhArI ho kRpA hai| aisA nyAya hai jo kRtyajJa puruSa hotA hai vaha jisa nimitta se jo kArya siddha huA hai usa nimitta kA upakAra nahIM bhUlate haiN| basa, yahI kAraNa hai ki bhagavAna ke nimitta se hamAre pariNAmoM kI vizuddhi hokara hamArA kArya siddha ho jAtA hai isaliye hama bhagavAnake guNoMke smarNa kA upakAra mAna kara unake prati apanI kRtajJatA pragaTa kara kahate hai ki "tuma guNa cintata nazata tathA bhaya, jyoM ghana valata samIra" arthAt tumhAre guNomeM hI vaha zaktI hai jo tumhArA guNa cinvata karatA hai unakA saba duHkha dUra hokara vaha nirbhaya ho jAtA hai jaise pavanake joga se ghana ( vAdala ) chinna bhinna ho jAte haiM / isake udAharaNa eka nahIM aneka haiN| jo vyakti bhagadhAnake caraNoM meM saMlagna ho kara pUrNatayA AtmA ke sAtha apanA duHkha nivedana karatA hai to unakA duHkha avazya hI dUra ho jAtA hai / yaha bhagavAnakI bhaktikI acintya mahimA hai ataH vAdirAja sUri kahate haiM ki- For Private And Personal Use Only 343 kA
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 344 jaina tattva mImAMsA kI "Ananda AMsU badana dhoya tuma so cita sAne / gada gada surasoM suyaza maMtra paDhi pUjA ThAne / tAke bahu vidhi vyAdhi vyAla cirakAla nivAsI bhAjai thAnaka choDa deha vAMvaI ke vAsI / 3 divate AvanahAra bhaye bhavibhAga udaya vala / pahale hI sura Aya kanaka maya kIya mahI tala : mana gRha dhyAna davAra Aya nivasI jaga nAmI / jo suvarana tana karo kauna yaha acaraja svAmI / 4 prabhu saya jagake vinA hetu vAMdhava upakArI | nirAvaraNa sarvajJa / zakti jinarAja tihArI / bhakti racita mama citta seja nita vAsa karoge / mere duHkha santApa dekha kima dhIra dharoge / 5 bhava vanameM cira kAla bhramyo kachu kahiya na jAI / tuma dhuti kathA piyUSa vApikA bhAgana pAI / zazi tuSAra dhanasAra hAra zItala nahiM jA sama / karata nhoMna tA mAhi kyoM na bhava tApa vujhe mm| 6 ___ ityAdika zabdoM meM vAdirAjasUrine stutI kI jisase kuSTa roga dUra huA isI prakAra mAnatuGga zrAcArya ne AdinAtha bhagavAnakI stutI kI thI jisase unake bandhana saba khula gaye jisako kathA,saba jAnate hI hai jinendra kI bhakti se kyA 2 nahIM hotA ? saba kucha hotA hai| bhakti mArga mokSa mArga meM pradhAna aMga hai / isaliye prAcArya kahate haiM ki"ekApi samartheyaM jinabhakti durgati nivArayitu / puNyANi ca pUrayitu dAtu muktizriyaM kRtinaH " For Private And Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 345 "jine bhakti jine bhakti jine bhaktiH sadA'stume samyaktvamena saMsAravAraNaM mokSa kAraNa" ityAdi__jaya jinendradevakI bhaktise sampUrNa duHkhoM kA nAza hokara paraMparA avinAzI mokSa sukhakI prApti hotI hai taba isa bhaktimArga (vyavahAra dharma) kA lopa karanA mokSa mArga kA hI lopa karanA hai / ta: sonagaDha ke anuyAI sajjana isa bhakti mArga ko Izvara kartA vAda kA rUpa dekara anya matAvalambiyoMkItaraha di0 jainamata kI mAnyatA kA sAdRzyapanA dikhalAkara bhole jIvoMko isa bhakti mArga se vaMcita rakhate hai yaha mahAna anarthakArI pracAra hai / vAhya pravRti aura zabdoMkA prayoga to prAyaH karake sava matAvalambiyoM ke sAdRzya hI dikhAI par3ate haiM parantu antaraMga mAnyatA meM vaDA bhArA, aMtara hai jisako bhole jIva samajhate nahIM unako to jaisA samajhA diyA jAtA hai vaisA samajha letA hai / parantu samajhAne bAlA yadi jAna bUjhakara apanA svArtha siddha karane ke liye ulTA samajhAkara mokSa mArga se vimukha kara detA hai to isase baDakara aura anyAya kyA hogA ? anyAya karaneme bhI anyAya pravRtti karane vAle ko poTha ThoMkanA unakI hAM meM hAM milAnA usakA sAtha denA usako acchA kahanA isake samAna koI dUsarA pApa nahIM hai udAharaNa svarUpa vasurAjA ko hI le lIjIye vaha jhUTha bolane se hI narka gayA so vAta nahIM hai kintu paravatakI hiMsA pravRtti kA samarthana kiyA isaliye vaha siMhAsana sahita jamInameM dhaMsa gayA aura maraNa karake narka dharAmeM jA pahuMcA / ataH zAstrIjI Apa sonagaDhake Agama viruddha siddhAMtakA samarthana kara rahai haiM isase adhika dUsarA koI bhI pApa nahIM hai mokSamArga kI pravRtti vyavahAra dharmakA lopa karanA yahI sabase tIvra mithyAtva hai isakA phala avazya bhoganA paDegA / For Private And Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 346 jaMna tattva momAMsA kI kundakunda svAmI ne kevalajJAnI AtmA ko hI rAgadveSa kA kartA kahA hai na ki ajJAnI jIvako bhI rAgadveSakA akartA kahA haiM? yadi rAgadveSa kA bhI AtmA kartA nahIM hai to kyA usakA kartA pula jar3a padArtha hai ? kadApi nahIM / jar3a padArtha bhI rAgadveSa karane laga jAya to usake cetanA mAnanI par3egI isa hAlata meM jar3a cetana eka ho jAvegA / isaliye rAgadveSa pariNAma kA kartA sarvathA AtmA nahIM hai aisA kahanA sarvathA Agama viruddha hai / kundakunda svAmI ne rAgadveSa kA kartA AtmA hI ko ghoSita kiyA hai yaha kathana hama Upara kara Aye haiM to bhI yahAM para spaSTa karaneke liye aura bhI uddhRta kara dete haiN| dekho samayasAra nATaka -- " zuddha bhAva cetana azuddha bhAva cetana duhuMkoM karatAra jIva aura nahI mAniye / karma piMDako vilAsa varga rasa gaMdha phAsa karatA duhu~ pudgala pakhAniye / tAteM varaNAdi guNa jJAnAvaraNAdi karma nAnA parakAra pudgala rUpa jAniye / samala vimala pariNAma je je cetanake te te sava alakha purUSa yoM bakhAniye" 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arthAt alakha puruSa kahiye bhagavAna aisA kahate haiM ki samala vimala pariNAmoM kA kartA AtmA hI hai dUsarA koI nahI hai isakA niSedha nahIM kiyA jA sakatA kyoMki usakA upAdAna AtmA hI hai pula nahIM / pUrvAcAryoMne nimittake binA kAryotpati nahIM hotI aisA ghoSita kiyA hai " vinA nimitte na kuto nivRttiH " aisA hama Upara batalA cuke jaba nimitta ke vinA kArya siddha nahIM hotA vinamittako mukhya karake kAraNa meM kArya kA upacAra karake For Private And Personal Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 347 nimitta ko bhI hama kArya kA vartA kaha sakate haiM jaisA pUrvAcAryoM ke aneka sthaloM para kahA hai| isa vAtako Apa bhI svIkAra karate hai / 46 isa prakAra hama dekhate hai ki zAstroM meM nimitta kAraNa kA nimitta Alambana sAdhana hetu pratyaya, kAraNa preraka utpAdaka kartA hetu kartA, aura nimita kartA ityAdi vividha rUpa se kathana kiyA gayA hai " pRSTha 210 jainatattvamImAMsA java pUrvAcAryone zAstroM meM nimitta kAraNoM ko bhI kartA, ghoSita kiyA hai tava bhagavAnakI stutI stotrAdika nimitta kAraNoM se hamAre abhISTakI siddhi hotI hai to hama yadi bhagavAna ko hamAre zrabhISTakI siddhi karane vAle kaha deM to isameM kauna sAmidhyAtva hai aura kauna sI Agama viruddha vAta hai ? kyoMki hama bhagavAnako upacArase kartA mAnate haiM na ki anya matAvalambiyoM kI taraha sAkSAt kartA mAnate haiM jo mithyAtvakA prasaMga 1 zrAve | ataH bhakti mArgako midhyAtva batAkara mithyAtva kI puSTi karanA hai yaha Agama viruddha bAta hai aura mithyAtva vardhaka hai kAraka apekSA bhI ghaTakA kartA kumbhakAra ko kahA jAtA hai yaha bhI lokavyavahAra prasiddha hai yaha bhI eka naya apekSA kathaMcita satya hai| loka vyavahAra bhI satya ke AdhAra para hI calatA hai / anyathA loka vyavahAra kI bhI zRkhaMlA chinna bhinna huye vinA nahIM rahatI / sva upAdAna kI apekSA dekhA jAya to ghaTakA kartA mRttikA hai mRtikA se hI ghaTotpatti hotI hai| mRttikA kA hI yaha karma hai. mRttikA hI isakA karaNa hai mRttikA hI isa kA sampradAna hai mRttikA hI isakA apAdAna hai aura mRtikA hI isakA adhikaraNa hai For Private And Personal Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 348 jaina tattvamImAMsA kI kintu nimitta kI apekSA ghaTakA kartA kumbhakAra hai kyoMki vaha ghaTa rUpa kriyA niSpatti ke prati kumbhakAra hotA hai / kumbha usa kA karma haiM cakrAdi usakA karaNa hai jala dhAraNa rUpa usakA prayojana sampradAna, hai kumbhakAra kA anya vyApAra se alaga hokara isameM laganA apAdAna hai pRthvI Adi usakA adhikaraNa AdhAra hai isa prakAra ghaTakA kartA kumbhakAra kA honA saMbhava hai kyoMki ghaTotpatti svayameva kevala mRtikAme nahIM hotI kAraNa kumbhakArAdi hone se hI mRtikA se ghaTotpatti hotI hai / 'ava kumbhakA ghaTarUpa pariNamana karane vAlI mRtikA ko khAnase lAkara calatA hai phira usameM pAnI detA haiM tatpazcAta usa mRtikA ko rodhate haiM arthAt usameM cikanAI locAdi ghaTarUpa honekA vala paidA karate hai / usa mRtikA meM par3I paDI meM apane Apa ghaTarUpa honekI zakti utpanna nahIM hotI ataH kumbhakAra hI usa mRrtikA meM ghaTarUpa pariNamana karanekA baladAna pedA karate haiM isakA nAma hai valadAna nimitta | phira vaha kumbhakAra usa mRtikA ko ghaTarUpa pariNamana karAne meM preraNA karatA hai isaliye vaha kumbhakAra preraka nimitta kAraNa bhI hai tathA cAka cIvara Adi sahAya nimitta kAraNa haiM unake binA bhI ghaTotpatti nahIM hotI ata: kAryotpatti kevala upAdAnase hI honA Apa jo sonagaDha ke siddhAntAnusAra mAnate haiM vaha sarvathA zrAgamaviruddha mithyA hai vinA nimitta ke upAdAna kevala paMgUvata paDA rahatA hai isaliye AcAryoMne kAryotpatti meM nimitta naimittika donoMkA sambandha batalAyA hai arthAta naimittika ke sAtha valadAna preraka, sahAyaka Adi nimitta ho to naimittikakA kArya niSpanna ho sakatA hai anyathA nahI isa hetuse nimitta meM kAraNameM kArya kA upacAra karake AcAryoMne kAraNako bhI kartA kahA hai yaha sarvathA asatya nahIM hai| naya apekSA sava satya hai / ekAnta bAda saba mithyA hai 1 For Private And Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org samIkSA 3468 vinA nimitta kAryotpatti nahI hotI aisA mAnanemeM Apa ko yaha bhaya lagatA hai / ki esA mAnaneke upAdAna apariNAmAM ThaharatA hai isaliye Apa nimitta ko akicitkara mAnate haiM yaha Apa kI bhrama dhAraNA hai| kyoMki sarva padArtha pariNamana: zIla hai cAhe zuddha dravya ho cAhe azuddha ho sabameM pariNamana zakti maujUda hai to bhI usa pariNamana meM nimitta kI AvazyaktA paDatI hai| dharma adharma AkAza aura zuddha jIva tathA zuddha pudgala paramANu inake SaTa guNa hAni vRddhi rUpa pariNamana meM kAla dravya nimina kAraNa paDatA hai isa bAtako Apa bhI svIkAra kareMgeM phira nimitta akiMcit kara hai vaha kevala kArya ke samaya upasthita rahatA hai aisA kahanA nyAya Agama aura yukti se savartha zUnya hai kyoMki aisA Apa loga eka bhI kAryakI utpati nahI batA sakeMge jo nimitta to khaDA khar3A dekhatA rahe aura upAdAnase svayaM meM kArya kA nirmANa hojAya ataH nimittoM ko akicitakara Thaha rAkara mokSamArgakA sAdhana bhUta devapUjA gurUpAsti svAdhyAya tIrthayAtrAdi bhaktimArgakA lopa karanA ghora anyAya hai / Apane " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kartRkarma mImAMsA " ke anusAra hI " ghaTa kAraka mImAMsA " meM bhI ekAnta pakSako grahaNakara vyavahAra dharma kA lopa karanekI pUrI ceSTA kI hai aura sonagaDha ke ekAnta vAdakI puSTi karanemeM pUrNatayA prayatna kiyA hai arthAt vyavahAra nirpekSa, kevala nizcaya sApekSa paTa kArakoM kI siddhi kI gaI hai isaliye yaha kathana ekAntavAdase dUSita hai kyoMki jabataka nizcaya svarUpa kI prApti nahIM hotI tabataka nizcaya svarUpakI prAptike liye vyavahAra karanA paDatA hai| " jahaM dhyAna dhyAtA dhyeyako vikalpa baca bheda na jahAM | cidbhAva karma cideza kartA cetanA kriyA tahAM // For Private And Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaina tatva mImAsAM kI tInoM abhinna akhaNDa zuddha upayogakI nizcala dazA / pragaTI jahAM dRga jJAna vrata ye tInadhA eke lasA" yaha avasthA vArahaveM guNasthAna ke aMtako hai| isake pahile jo arthAt vArahaveM guNasthAnake pahale cauthe guNasthAna taka to sAlambana avasthA hI hai ataH sAlambana avasthA hai vaha vyavahAra hai isIliye paMcAstikAyakI TIkAkAra likhate haiM ki"vyavahAra nayena bhinnasAdhya sAdhanabhAvamavalamvyAnAdi bhedavAsita buddha yaH sukhenaivAvataranti tIrtha prAthamikA" gAthA 172 arthAt anAdi kAlase bhedavAsita vRddhi honeke kAraNa prAthamika jIva vyavahAra nayase bhinna sAdhana sAdhya bhAvakA avalambana lekara sukhase tIrthakA prAraMbha karate haiM / yaha vAta asiddha nahIM haiM / prathama avasthA meM vyabahArakA zaraNa tIrtha ke samAna hai / isa vAtako isa vyavahAra kI sArthakatA batalAte huye pahale pragaTa kara Aye haiM / vinA vyavahArake nizcayakI siddhi Aja taka kisI ke na huI aura na kisI ke Age bhI ho skegii| isaliye Apa jo yaha likhate haiM ki "jo vyavahAra kathana hai vaha mUla vastuko saparza karanevAlA na honese upacarita hai, abhUtArtha hai aura kartA karma AdikI vAstavika sthitikI viDambanA karanevAlA hai / jo puruSa vyavahAra kathanakA Azraya kara pravRtti karate haiM ve zuddha AtmasvarUpa kI upalabdhi meM samartha nahIM hote ataeva saMsArake hI pAtra bane rahate haiM " pRSTa 145 / / ___ yaha ApakA kathana vyavahAra nirpekSa kevala nizcaya paraka hai isaliye mithyA hai / vyavahAra sApekSa kathana hI vastutva sahI aura AdaraNIya hotA hai| isakA kAraNa yaha hai ki mokSamArgakI zuruAta cauthe guNasthAnase hojAtI hai aura jahAM mokSamArga kI zuru. For Private And Personal Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 351 Ata huI ki vahIM se zuddhopayoga kI zuruAta prAraMbha ho jAtI hai kintu isakI pUrNatA terahaveM aura caudahaveM guNasthAna meM jAkara hotI hai / isaliye jabataka zuddhopayogakI pUrNatA arthAt zuddhopayogakI nizcaladazA nahIM hotI tabataka nizcala zuddhopayogakI pUrNa avasthA prApta karane ke liye prayatna ( puruSArtha ) karanA paDatA hai usIkA nAma vyavahAra hai yadi aisA na mAnA jAyagA to " tapasA nirjarA ca " yaha tattvArthakArakA vacana mithyA siddha hogA / arthAt tapase nirjarA aura saMvara hotA hai aura tapa hai so anazanAdike bhedase bAraha prakAra ke haiM ve sava vyavahAra haiM dhyAna haiM so bhI jahAM taka sAlambana hai dhyAna dhyAtAkA vikalpa hai tahAM taka vyavahAra para - kahI hai| isa vyavahAra para dhyAna se aura anazanAdi anya tapoM ke dvArA pUrvasaMcita karmoM kI nirjarA hokara AtmAmeM itanI vizuddhi pavitratA AjAtI hai ki jisase jo karmoMke nimittase pariNAmoM meM caMcalatA, sakamyapanA ho rahA thA vaha kAraNake abhA va kAryakA abhAva hokara pariNAmoMmeM nizcaladhyAna karane kI sAmartha pragaTa ho jAtI hai isaliye vyavahAra paramArthakA sAdhana bhUta hai Apa jo vyavahAra ko " upacArita aura biDambanA " rUpa ghoSita karate haiM aura kahate haiM ki "jo vyavahAra kathana mUlavastuko sparza karane vAle na honese upacArita haiM vyavahAra kathana mUlavastukA sparzana hI nahIM karatA hai to vaha upacarita kaisA ? aura vaha abhUtArtha kaisA ? kyoMki paryAyAzrita kathana ko hI abhUtArtha aura upacArita kathana kahate haiM isa bAta ko hama pahale siddha kara Aye haiN| bhUtArtha kaho yA dravyArthika kaho Wear nizcayAtmaka kaho ye saba ekArthavAcI zabda haiN| aura abhUtArtha kaho yA paryAyArthika kaho athavA vyavahAra kaho ye sava ekA vAcI zabda haiM tathA upacArita haiM vaha vyavahAra nathakA hI bheda haiM / aura vyavahAra naya hai vaha guNa guNI meM bheda kalpanA karatA For Private And Personal Use Only " jaba
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 352 jaina tattvamImAMsA kI isa liye bheda kA nAma hI vyavahAra hai phira vyavahAra hai| so mUlavastukA sparza hI nahIM karatA aisA karanA kyA yaha nyAya saMgata hai ? kabhI nahIM vyavahAra naya hI upacarita haiM aura vaha vastu ke paryAyoMkA kathana karane vAlA hai isaliye vastuko sparza nahIM karatA aisA kahanA sarvathA mithyA haiM kyoMki paryAyeM vastuse bhinna dUsarA koI padArtha nahI hai ataH paryAyoMkA pratipAdana karane vAlA vyavahAra naya mUla vastu svarUpakA acchI saraha bodha karA detA hai isa bAta ko hama Upara meM acchI taraha siddha kara Aye haiM isa liye yahAM para dubArA batAne kI AvazyaktA nahI hai / paryAyArthika naya ko hI vyavahAra naya kahate haiM / isa vAtakA pramANa yaha hai- "paryAyArthikanayaiti yadi vA vyavahAra eva nAmeti ekArthosmAdiha sarvopyu, cAramAtraH syAt 521 paMcAdhyAyI arthAt paryAyArthika na kaho athavA vyavahAra nama kahA donoM kA eka hI artha hai sabhI upacAra mAtra hai / vyavahAra nayake bheda - "vyavahAranayo dvedhA sadbhUtastvathabhaved sadbhUta / sadbhUtastadguNa iti vyavahArastatpravRtimAtratvAt 5 arthAta vyavahAra nayake do bheda haiM / sadbhUta vyavahAra naya asadbhUta vyavahAra naya | sadbhUta usa vastuke guNoMkA nAma hai vyavahAra usakI pravRttikA nAma hai| bhAvArtha - kisI dravyake guNa usI dravyameM vivakSita karane kA nAma hI sadbhUta vyavahAra naya! hai / yaha naya usI vastuke guNoM kA vivecana karatA hai| isaliye yathArtha hai / ataH satyArtha ko mithyA kahanA isase baDhakara aura kyA anyAya ho saktA hai ? kucha bhI nahIM / Apake cAra mUlabhUta For Private And Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samosA viSaya haiM ? 5-vyavahArakA lopa karanA -nimittako akiMcita kara ThaharAnA 3-kramabaddha paryAya kI siddhi karanA 4-upAdAna kI yogyatA se ho kArya kA sampAdana honA vasa inhI cAra viSayoM ko ghumA phirAkara 12 adhikAroM meM "jainatattvamImAMsA " kI gaI hai / isake atirikta aura kucha bhI tattva mImAMsA nahI hai ! jisapara vicAra kiyA jaay| SaTa kArakoM kI pravRtti nimitta aura upAdAnake Azrayase hotI hai donoM meM paraspara nimitta naimittika sambandha hai / yadyapi mRttikA kA ghaTa pariNamanarUpa vyApAra mRttikA meM hI horahA hai aura kumbhakAra kA ghaTa nirmANa rUpa anukUla vyApAra apane meM ho rahA hai donoM kA pariNamana svataMtra hai tathApi kumbhakArAdika binA mRttikA dvArA svayameva ghaTakI utpatti nahIM hotI aura na mRttikA vinA kumbhakAra bhI ghaTotpatti kara sakatA hai donoMkA sambandha milanele hI ghaTotpati ho sakatI hai anyathA nahIM isaliye caTakA va.rtA kumbhakAra kahA jAtA hai kumbha karma hai| cakra aura cIvara Adi karaNa haiN| jala dhAraNa rUpa prayojana sampradAna hai kumbhakArakA anya vyApAra se nivRtti honA apAdAna hai aura pRthvI Adi adhikaraNa hai| isa prakAra SaTa kAraka kI pravRtti hotI hai yaha asatya nahIM hai / yadyapi sarva hI padArthoM kA pariNamana svataMtra hai kyoMki saba hI padArtha pariNamanazIla hai| isaliye savakA pariNamana gvataMtra rUpase kSaNa kSaNa meM hotA hI rahatA hai / tathApi usa pariNamana meM anya dravya nimitta kAraNa avazya paDate hai| isase yaha nahIM samajhanA cAhiye ki anya dravya ke nimitta vinA uma kA pariNamana svabhAva hI naSTa ho jAtA ho kintu pratyeka padArthake pariNamanameM anya padArtha sahAyaka hote ho haiM vinA sahAyatAkaM kisI dravyakA svataMtra pAra mana nahIM For Private And Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 354 jaina tattvamImAMsA ko hotA zuddha jIvake yA paramANuoMkA pariNamana bhI kAladravya ke nimittase hI hotA hai / yadi aisA na mAnA jAyagA to "dharmAstikAyAbhAvAn, yaha sUtra mithyA siddha hogA kyoMki muktajIvakA Urdhvagamana svabhAva hai isaliye dharmAstikAya ke abhAva meM bhI muktajovokA gamana svataMtrarUpase AkAza meM hote rahanA cAhiye mo hotA nahIM jahAM dharmAstikAya kA sabhAva hai vahIM taka mukta jIvoMkA gamana hai Age nhiiN| isase koI ajJa yaha mAna baiThe ki muktajIvoMmeM isake Age jAnekI yogyatA nahIM hai isaliye ve lokazikhara ke Age nahIM jAte kintu yaha bAta nahIM hai muktajIboM meM usake Age jAne kI yogyatA maujUda hai kyoM ki ve anantazakti dhAraka haiM isa kAraNa ve anantAnanta kAlataka lokazikhara para virAjamAna rahate haiM isase masa nahIM hote isaliye anantazaktike dhAraka honese unameM Age jAne kI yogyatA vidya mAna hai parantu Age jAneke liye nimitta kAraNa dharmAstikAyakA abhAva honese ve Age gamana nahIM kara sakate / jisa prakAra vinA paTarIke iMjina nahIM cala sakatA jahAM taka paTarI rahatI hai vahAM taka hI vaha cala sakatA hai Age nahIM ! isase yaha nahIM kahA jA sakatA ki usameM usase Age jAne kI yogyatA nahIM hai| usameM usase Age jAne kI yogyatA (zakti) maujUda haiM para paTarI kA Age abhAva hai isa kAraNa binA paTarI ke calane kI usameM zakti nahIM hai yadi paTarI usake Age aura lagA dI jAve to vaha usake Age bhI cala sakatA hai| calane kI zakti usameM maujUda hai para binA paTarI ke calanekI zakti usameM nahIM hai usameM itanI hI yogyatA hai ki vaha paTarIke sahAre cala sake isI prakAra mukta jIvameM lokAkAza ke Age Uddha gamana karanekI yogyatA rahane para bhI dharma dravyake sadbhAva vinA lokAkAzake Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA 355 Age gamana ve nahIM kara sakate kyoMki kAraNa ke abhAva meM sarya kA abhAva avazyambhAvI hotA hI hai / vinA nimitta ke naimittika kArya nahIM hotA yaha aTala niyama hai / yadi hotA ho to nimittoM ko akiMcita kara mAnane vAle sajjana karake batalAve anyathA nimitta akiMcitakara nahIM hai aisA svIkAra kareM / Apa jo yaha kahate hai ki "sAmAnya niyama yaha haiM ki pratye dravya va svabhAva hokara bhI svabhAvase pariNamanazIla hai / usase pRthaka anya dravya use pariNamana karAveM taba vaha pariNamana kare anyathA vaha pariNamana na kare to pariNamana karanA usakA svabhAva nahIM ThaharegA isaliye jisa dravyake jisa kAryakA jo upAdAna kSaNa hai usake prApta honepara vaha dravya svayaM pariNamana kara usa kArya ke AkAra ko dhAraNa karatA hai yaha nizcita hotA hai aura aisA nizcita honepara kArakakA jo kriyAko utpanna karatA hai vaha kAraka kahalAtA hai yaha lakSaNa apane upAdAnarUpa miTTI meM hI ghaTita hotA hai kyoMki pariNamana rUpa kriyA vyApArako miTTA svayaM kara rahI hai kumbhakAra cakra cIvara aura pRthivI adi nahIM - jaina tatra mImAMsA pRSTha 133 15 isa kathana se Apa yaha siddha karanA cAhate haiM ki pratyeka padArtha svayaM pariNamanazIla hai aura ve svayaM pariNamana karate haiM, usake pariNamana karanemeM anya padArtha sahAyaka nahIM mAne jA sakate kyoMki anya padArthako usameM sahAyaka mAnane se vaha svayaM apariNAmI ThaharatA hai isaliye upAdAnameM jisa samaya jo kArya utpanna hotA hai vaha usa kAryarUpa AkAra ko svayaM pariNamana karatA hai| jaisA ki miTTI svayaM ghaTarUpa pariNamana karatI hai kumbhakArAdi nahI / kintu isa kathana se na to nimitta hI kicitakara siddha hote hai aura na vyavahAra nara hI mithyA siddha hotA hai kyoMki pratyeka padArtha pariNamanazIla hai isaliye vaha For Private And Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 356 jaina tattva mImAMsA kI pariNamana karatA hai yadi vaha pariNamana zIla na ho to dUsarA dravya usako pariNamana nahIM karA sakatA aimA hone para bhI pratyaka padArtha nimittAnusAra hI pariNamana karatA hai yaha aTala siddhAnta haiM yadi miTTIko kumbhakArAdikA nimitta na mile to vaha svayaM ghaTarUpa pariNamana karanemeM asamartha hai ghaTa rUpa pariNamana karane cAlI miTTI meM ghaTarUpa pariNamana karanekA bala ( yogyatA ) yinA kumbhAkArAdi nirmitoMke asiddha hai| isa bAtako Apa bhI svIkAra karate haiM " upAdAna ke apane pariNamanarUpa kriyA vyApAra ke samaya ye kumbhakA ra Adi valAdhAna nimitta hote haiM / itanA avazya hai " jaina tattva mImAMsA pRSTha 134 jaba balAdhAna nimittake ( kumbhakArAdike ) hone para hI miTTI ghaTarUpa pariNamana karatI he anyathA nahIM taba nimitta akiMcitaka ra kaisA ? ataH yaha bhaya dikhalAnA ki upAdAnake pariNamanameM dUsarA dravya nimitta mAna lenese vaha svayaM u.pariNAmaH ThaharatA hai maha niHsAra bAta hai kyoM ki- dUsare padArthake nimittAnusAra pariNamana karanA yaha jIva aura pudgalameM svayaM pariNamana zAlatA siddha hotI hai / tathA jIva Ara pudgalakA anAdikAlase pAra. sparika sambandha calA ArahA hai isaliye jaisA jaisA inako nimitta mile vaisA vaisA yaha donoM pariNamana karate rahate haiM java naka inakA pArasparika sambandha rahegA tava taka yaha nimittAnumAra pariNamana karate rhege| ataH SaT kArakoMkI pravRtti svayaM sapAdAnameM hote huye bhI vaha pravRtti vAhya nimittAnusAra hI hotI hai yaha vAta asiddha nahIM hai / arthAt nizcayase abhinna kAraka hone se karma aura jIva svayaM apane 2 svarUpa ke kartA hai karma karmarUpase pravartamAna pudgala skandha rUpase kartRtvako prApta hotA hai / (6) karma paNA prApta karanekI zaktirUpa karaNapaNe ko agIkAra karatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 357 * - - .....- marrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr. ramreminararw.m ( 3 ) prApya aise karmatva pariNamanarUpame karmapaneko saMpAdana karatA hai (4) pUrva bhAvakA nAza ho jAne para bhI dhra vapanekA avalambana karane se apa,dAnapane ko pta hotA hai / (5) upajanevAle pariNAma rUpa karma dvArA AzrayamANa honese sampradAnapane ko prApta karatA hai / (6) dhAraNa kiye jAte huye pariNAma kA AdhAra honese adhikaraNapaneko grahaNa karatA hai / isI prakAra svayaM hA pudgala SaTakAraka rUpa pariNamana karatA hai| usI prakAra jAva bhI ( 1 ) bhAva paryAya rUpase pravartamAna Atma dravyarUpase kartRtvako dhAraNa karatA hai| ( - ) bhAvaparyAyakA prApta karanekI zaktirUpase karaNapanA aMgIkAra karatA hai / (3) prApya aisI bhAvaparyAyarUpase karmapanako svIkAra karatA hai / (4) pUrva bhAva paryAyakA nAza hone para bhI dhru batvakA avalambana honese apAdAnapane ko prApta hotA hai (7) upajAne vAle bhAva paryAyarUpa karmadvArA AzrayamANa honese sampradAnapaneko prApta hotA hai / (6) dhAraNa kI jAtI huI bhAvaparyAyakA AdhAra honese adhikaraNapane ko prApta hotA hai / isa prakAra svayaM hI jIva SaT kAraka rUpa pariNamana karatA hai yadyapi nizcayase karmarUpa kartAkA jIva kartA nahI hai| aura jIvarUpa kartAkA karma kartA nahIM hai / tathApi jIvake rAgAdi vibhAvoMke vinA nimittake na to pudgala karmarUpa pariNamana karatA hai| aura dravya karma ke nimitta vinA na jIva hI rAgadveSa rUpa pariNamana karatA hai isa bAtako hama pahale acchI taraha saprama Na siddha kara cuke haiM isaliye yahAM use duharAnekI AvazyaktA nahIM hai / jIvake rAga dveSa rUpa pariNAma hone meM dravyakarma nimitta paDatA hai aura pudgala dravya karmarUpa honemeM jIvake rAgadveSa pariNAma nimittabhUta hote haiM aisA hone meM inake paraspara nimitta naimittika sambandha haiM isa bAtako Apa bhI asvIkAra nahIM karasakate phira nimitta akiMcita For Private And Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir MANN 358 jaina tattva mImAmAM kI kara kaisA ? java nimittoM ke anusAra padArthoM kA pariNamana hotA hai tava kramavaddha paryAya kaisI ? aura vinA tapake karma kI nirjaraH aura saMvara nahIM hotA phira vyavahAra dharma upAdeya nahI aimA kyoM ? yadyapi vyavahAradharma sAdhanemeM sarAgatA hai tathApi vaha sarAgataH saMsArakA kAraNa na honese upAdeva hI hai kyoMki dUra kiyA hai ajJAna andhora jAne aisA jIva tAke tapa saMyama zAstrAdiva sambandhI rAga bhI hai vaha kalyANake artha hI hai jaise sUrya ke prabhAta saMdhyA sambandhI AraktatA hai vaha udayake artha hai / " vidhUtatamasorAgastapaHzrutanivandhanaH / saMdhyArAga ivArkasya jaMtorabhyudayAya saH // 123 // --AtmAnuzAsana ___ arthAt jaisa sUryake jaisI asta samaya saMdhyA viSe lAlI ho he taisI hI prabhAta samaya saMdhyA samaya lAlI ho hai parantu prabhAta kI lAlI meM ara saMdhyAkI lAlI meM vaDA aMtara hai jo prabhAtasamaya viSe rAtrI sambandhI andhakAra kA nAza kari saMdhI viSe jo lAlI bhaI so AgAmI sUryakA zuddha udaya ko kAraNa hai / taise jIva ke jaisA viSaya Adika viSe rAga ho hai taisA rAga tapa zAstrAdika viSe bhI ho hai / parantu jo viSayAdika sevanameM rAga ho hai vaha mithyAtvakA kAraNa hai. saMdhyA samaya kI lAlI samAna hai AgAmI ajJAna andhakArake dyotaka hai aura jo tapa zAstrAdika viSe rAga bhAva hai so mithyAtva sambandhI ajJAnatA ko nAzakari AgAmI jIvakA zuddha kevalajJAnake udayako kAraNa hai isaliye pUjA dAna tapa AdimeM jo sarAga bhAva hai vaha heya nahIM hai upAdeya hI hai / isako saMsArakA kAraNa samajha kara isake lopa karanekI ceSTA karanA prayatna karanA aura bhogoMmeM tallIna For Private And Personal Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA rammmmm.inma..inmurnmarrrrrrrammmmmmmmmmmarnam rahane vAleko sadguru mAnanA yaha kyA hai ? mahAna totra mithyAtvake uda kA kAraNa hai kyoMki vyavahAra dharmakA lopa karane vAloM ko dRSTimeM / SayabhogoMke sevanakI saragatAmeM aura pUjA dAnAdika karanekI marAganAmeM kucha bhI aMtara nahIM bhAsatA hai / yadi bhAsatA hai to itanA hI bhAsatA hai ki eka lohako veDI hai aura vaha monekI veDI hai ata: donoM hI veDI hai kintu yaha bAta nahIM hai Uparake dRSTAntase yaha spaSTa ho jAtA hai ki vyavahAra dharma mokSamArga hai isa liye AcAryoMne isa vyavahAra dharmake sAdhana karanekA Adeza diyA hai| yadi yaha vyavahAra dharma saMsAra kA kAraNa hotA to kyA jIvoM ko saMsArameM rulAnekA AcArya upadeza dete ? kabhI nahIM / " duvihaM saMjamacaraNaM sAyAraM taha have nirAyAraM mAyAraM maggaMthe pariggahA rahiya khalu nirAyAraM" 20 dasaNavayasAmAiyosahasacitarAyabhatteya / 'bhAraM bhapariggaha aNumaNa udiTTa desa virado ya / / 21 cAritrapAhuDa kundakunda AcArya kahate hai ki dAna aura pUjA karanevAlA bhAkSamAgama dADa lagAtA hai / dekho rayaNasAra" jiNapUjA ghuNidANaM karei jo deI sacirUveNa / sammAiTThI sAvaya dhammI so hoi mokkhamaggarao" 13 tathA aura bhI-- iha NiyasuvittabIyaM jo vavai jiNutta sattakhesu / For Private And Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jana tatva momAsA ko so tihuvaNa rajjaphala bhujadi kallANa paMcaphalaM" 18 -rayaNasAra ityAdi sarva hI AcAryone vyavahAra dharmako mojhakAraNa mAnakara usake karanekA jIvoMko upadeza diyA hai phira bhalA baha anAdeya kaise ho sakatA hai jisake nAza karanekA puruSArtha kiyA jAya ataH nizcayadharmakA sAdhanabhUta cha vahAradharma sAdhaka avasthAmeM sarva prakArase upAdeya hai jaba sAdhyasiddha avasthA prApta ho jAtI hai tava sAdhanakI jarUrata nahIM rahatI vaha svayameva chUTa jAtA hai isake pahale usake abhAva karane kA puruSArtha karanekA prayatna karanA apanI AtmAko dhokhA denA hai kyoMki vinA sAdhanake sAdhyadazA prApta nahIM hotI yaha aTala niyama hai| ava isa viSayako yahIM khatama karake Age kevalajJAnamImAMsA para thoDA prakAza DAlakara isa nivandhako pUrA karUgA / hama Upara vatalA cuke haiM ki sArI "jainatasvamImAMsA" kramavaddha paryAyakI siddhi, nimitta akicitakara, vyavahAra mithyA, kArya ko niSpatti meM, upAdAnakI yogyatA / yaha mUla viSaya haiM / isIkI puSTimeM Apane sArA bala prayoga kiyA hai para jo vAta Agaviruddha hai vaha kisI hAlatameM sahI siddha nahIM honI RAta: isake balajJAna svabhAva mImAMsAM meM bhI kramavaddha paryAyakI puSTi karanekA prayatna kiyA gayA hai ApakA jo yaha kahanA hai ki... javase dravyoMkI kramabaddha paryAya hoto haiM yaha tathya pramukha pase sabake sAmane AyA hai tabase aise prazna eka do vidvAnoM kI ora se bhI upasthita kiye jAne lage haiN| unake manameM yaha zalya haiM ki kevalajJAnako sava dravyoM aura unakI sava paryAyoM kA jJAtA mAna lenepara sava dranyoMkI paryAyeM kramavaddha siddha ho jAvegI kintu ve For Private And Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samIkSA 361 aisA nahIM hone denA cAhate haiN| isaliye ve kevalajJAnako sAmatheke Upara hI ukta prakArakI zaMkAyeM karane lage haiM / kintu ve aise prazna karate huye yaha bhUla jAte haiM ki jainadharma meM tattva prarUpaNAkA mukhya AdhAra hI kevalajJAna hai| jaina dharma meM tattva prarUpaNA hI kyA samasta zralokAkAza sahita tInoM lokoMkA aura unameM sthita samasta padArthoM kA aura unakI samasta trikAlavartI paryAya kevalajJAnameM pratibhAsita hotI haiM isaliye una sabakI prarUpaNA usa kevalajJAna dvArA hI hotI hai isa bAtakA bodha kramabaddha paryAya mAnane vAloM ke hI jJAnameM huA ho aura kramabaddha paryAya nahIM mAnanevAloM ke jJAnameM isakA bodha na huA ho so vAta nahIM hai / kramabaddha paryAyako mAnanevAloM ko niyativAda pAkhaMDa ghoSita karane vAle nemacandra siddhAnta cakravarta jaise diggaja AcAryoM ke jJAnameM bhI kevalajJAnameM uparokta sarva viSaya jhalakate haiM / aisA bodha nahIM huA ho so vAta nahIM hai kramavaddha paryAyakI prarUpaNA kevalajJAniyoMkI nahIM hai yadi kramaddha paryAyakI prarUpaNA kevalajJAniyoM kI hotI to usakA ullekha zAstroM meM pAyA jAtA, kyoMki sarva zAstroM kI racanA AcAryoM ne kevalajJAna dvArA nirNIta viSayoMke AdhAra para kI hai| isa liye mAnanA paDegA ki kramavaddha paryAya niyativAda pAkhaMDa hai / jo pUrvAcAryoM ne ghoSita kiyA hai / yaha chadmasthoM kI sUja hai di0 jaina dharma meM eka yaha kAla doSase nayA pAkhaMDa khaDA huA hai kevalajJAna ke viSaya meM kisI vidvAnako kucha bhI zaMkA nahIM hai / saba vidvAna jAnate haiM ki- " trailokyaM sakalaM trikAla viSayaM sAloka mAlokitaM / sAcAdyena yathA svayaMkaratale rekhAtrayaM sAMguliM " For Private And Personal Use Only -
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 362 jaina tattva mImAMsA kI kevalajJAnakA aisA prabhAva hai phira bhI Aja taka kisI zrAcAya ne kisI vidvAnane kramabaddha paryAyakA ullekha nahIM kiyA | yadi yaha mAnyatA yathArtharUpa meM hotI to isakA ullekha zAstroM meM avazya milatA kintu isakA ullekha zAstroM meM nahIM mila rahA haiM isase yaha siddha hotA hai ki isakI mAnyatA yathA rUpa meM nahIM hai / kyaM ki kevalajJAnameM hamArI trikAlavartI samasta avasthA jhalakatI hai to bhalakatI raho jisase hamako kyA ? darpana kI taraha kevalajJAna ko svacchatA hai isaliye hamArA pariNamana kevalajJAna meM jhalakatA hai yaha usakA svabhAva hai / vaha apane svabhAvAnusAra samasta padArthoM ko pratibimbita karatA rahatA hai aura hama hamAre svabhAvAnusAra pariNamana karate rahate haiN| na to hamAre pariNamana meM kevalajJAna kucha bAdhA DAla sakatA hai aura na kevalajJAnake pariNamana meM hamArA pariNamana kucha bAdhA DAla sakatA hai donoMkA pariNamana svataMtra hai isa bAtako Apa bhI svIkAra karate haiM ki kisI padArthakA pariNamana kisI dUsare padArtha ke AdhIna nahIM hai phira hamArA pariNamana kevalajJAnameM jhalakA isaliye hamArA pariNamana kramabaddha hogayA yaha vAta kaisI ? hamArA pariNamana kramabaddha huA yA akramavaddha huA jaisA huA vaisA kevalajJAnameM jhalakA hAM itanI bAta jarUra hai ki kevalajJAnakI itanI svacchatA javaradasta haiM ki hamArA bhaviSyakAla meM kramabaddha yA zrakramabaddha jaisA pariNamana hona vAlA hai vaisA pariNamana unake vartamAnakAla meM jhalaka jAtA hai isa apekSAko lekara aisA kaha diyA jAtA hai ki " jo jo dekhI vItarAgane so so hosI vIrA re / ahogI kabahu na hosI kAhe hota adhIrA re || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samokSA __arthAt jaisA jaisA nimittoM ke anusAra bhaviSyameM hamArA pariNamana hone vAlA hai vaha saba vItarAgake jJAnameM jhalaka cukA hai so hI hogA isake atirikta aNahonI kucha bhI nahIM hogI arthAt honevAlI bAta hI hogI isaliye tujhako adhIra hone kI jarUrata nahIM hai| isa kathana kA sArAMza yahI hai koI zrakasmAt bhayase bhayabhIta hai unako dhairya dhAraNa karAneke liye aisA kahA gayA hai| na ki kramabaddha paryAyakI siddhi karane ke lie aisA kahA gayA hai| jo vyakti isa kathanakA kramabaddha paryAyakI apekSA mAnate haiM ve puruSArtha hIna hai kyoM ki usakI vicAradhArAmeM yaha bAta samA jAtI hai ki jaisA kevalI ke jJAnameM jhalakA hai vaisA hI hogA isaliye hamako puruSArtha karanekI jarUrata nahIM isaliye aisI mAnyatAko zrAcAryoMne pAkhaMDa volakara kahA hai| pAkhaMDiyoM ko bhagavAnake vacanoM para vizvAsa nahIM hotA isaliye ve manakalpita aneka prakAra kA siddhAnta banA lete haiN| vItarAga bhagavAnake jJAnameM jaisI jisaprakAra hamArI paryAyeM hone vAlI jhalakI haiM vaisI hI usI prakAra hamArI paryAyeM hogoM isameM kucha bhI saMdeha nahIM haiM kintu isako hama hamArI kramavaddha paryAya mAna leM to yahI hamArI eka pahale sire kI mahAna mUrkhatA hai kyoMki bhagavAnake jJAnake sAtha hamAre pariNamana hone kA koI sambandha nahI hamArA pariNamana svataMtra hai vaha kramavaddha bhI hotA hai aura akramabaddha bhI hotA hai| yadi hama hamAga pariNamana kramavaddha mAnaleM to hamAre mukti ko nahI hogI isakA kAraNa yaha hai ki jabataka hamAre pUrva sacita karmokA savipAka kramavaddha nirjarA hotI rahegI tabataka koMse hamArA chuTakArA nahI hogA kyoMki purAtana koMke udayAnusAra hI hamArA pariNamana hogA aura usa pAraNamana ke anusAra hamAre navIna karmoMkA bandha For Private And Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 364 jaina tattva mImAMsA kI hotA rahegA aura purAtana karma udayameM A zrAkara kramabaddha nirjaratA jAyagA isa hAlatameM hama kamoMse kabhI alaga nahIM ho sakate isaliye bhagavAnakA hamAre liye aisA Adeza hai ki tuma apanA kalyANa cAhate ho to hamAre jJAnameM kyA bhalakA hai usa bharose para mata vaiThe raho tuma to " tapasA nirjarA ca " isa siddhAnta ke anusAra tapazcaraNa karake valapUrvaka purAtana kA~kI eka sAtha Ahuti dekara usakI nivRtti karo aura navIna karmake bandhakA saMbara karoM tava hI tumhArA va.lyAna hogA anyathA nahIM ata: bhagavAna ke jJAna meM jaisA jhalakA hai vaisA hI hogA usako krama ddha paryAya mAnakara jo svacchaMda pravRtti karate haiM ve mahAna mUrkha haiM tIvra mithyAdRSTi haiM unakA tInakAlameM kabhI bhI kalyANa nahIM hogA kyoMki ve bhagavAnakA Adeza nahI mAnakara bhagavAna ke jJAnameM jaisA jhalakA hai vaisA hI niHsaMdeha hogA aisA mAnakara ve svacchaMda pravRtti karate rahate haiM isa kAraNa AcAryoMne aisI mAnyatA rakhane vAloMko niyativAda pAkhaMDI haiM aisA kahA hai isaliye kramavaddha paryAyakA samarthana karanA hI niyativAda kA samarthana karanA hai / kyoM ki donoMkI mAnyatA meM kucha bhI aMtara nahIM hai / niyativAdI jo yaha kahate haiM ki jisa samaya jisakara jaisA honA hai vaisA hI hogA so hI vAta kramabaddha paryAyako mAnanevAle kahate haiM phira kramavaddha paryAyako mAnanevAle to yathArtha vAta ko mAnane vAle samajhe jAveM aura niyativAda arthAt sava niyata hai jisa kAlameM jisa samaya jisakara jaisA honA hai vaisA hI hogA usake atirikta kucha bhI nahIM hogA aisA mAnanevAle mithyASTi pAkhaMDI kyoM ? jaba donoM kI mAnyatA eka rUpa hai to donoM hI eka rUpa samyagdRSTi yA mithyAdRSTi hogeM isaliye kramavaddha paryAyako mAnane vAle sarvathA jainAgamake pratikUla haiN| For Private And Personal Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 365 samIkSA www.mmsran xmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm maiMne jo kramavaddha paryAya para tathA nizcaya vyavahAra para aura upAdAnakI yogyatApara evaM nimitta upAdAnapara jo sonagar3hake siddhAMtakA mUla uparokta cAra viSaya haiN| usa para Agama aura yuktiyoM dvArA yathAsaMbhava samAlocanA kI hai athavA isake atirikta aura bhI "jainatattvamImAMsA" ke viSayabhUta adhikAra haiM ve sava uparokta cAroM adhikAroMmeM samAveza ho jAte haiM kyoMki una sava adhikAroMmeM ghumA phirAkara unhI cAra viSayoMkI unameM puSTi kI hai isaliye uparokta cAroM viSayoMkI samAlocanA karanese sabakI samAlocanA ho jAtI hai to bho anya adhikAroM kI yathAsaMbhava samAlocanA kI gaI hai| yaha samAlocanA maine na to kisI dvaSa buddhise kI hai aura na kisI mAna baDhAIke lobhake vazIbhUta hokara kI hai| kintu samAlocanA karanekA eka hI mUla uddezya yaha hai ki jainAgamake siddhAnta kI rakSA ho / jo vidvAna loga jainAgamake siddhAntake viparIta sAhityoMkI racanA kara usako jainAgamakI yaha mAnyatA hai aisA rUpa dete haiM jisase jainAgama ke siddhAnta kA ghAta hotA hai aura bhole jIva usIko jainAgamakI yaha mAnyatA hai aisA samajhakara vaisA zraddhAna kara baiThate hai jisase unakA akalyANa honA svAbhAvika hai| ataH bhole jIva jainasiddhAnta kI viparIta mAnyatAko sahI mAnyatA mAnakara apanA akalyANa na kara baiThe aura jaina siddhAnta kI mAnyatA viparItatA na ghusa jAya isa uddezya ko sAmane rakha kara hI jainatattvamImAsAkI yaha samIkSA kI gaI hai| jaise ki akalaMka devane kahA hai " himazItala kI vijJasabhAmeM maiMne jo jaya lAbha kiyaa| parAjIta karake vodhoMko tArAkA ghaTa phoDa diyA / so na kiyA kucha dveSabhAvase athavA garvita ho karake / nAstikatA se naSTa huye jIvoM para kintu kRpA karake " For Private And Personal Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 366 jaina tatva mImAsAM kI ___ ataH prayojana vaza athavA dharma buddhike AvezameM Akara yadi kahIM para kaTu zabdakA prayoga huA ho to usako dvaSavuddhi se kiyA gayA hai aisA na samajhakara mere prati roSa na kareM maiM una se yahI kSamA yAcanA karatA hUM aura vidvAnoMse yaha bhI prArthanA karatA hUM ki jJAnakI maMdatAse yadi kahIM para Agamaviruddha vAta likhI gaI ho to ve mujhe dharma buddhise merI samajhako dhAraNAko bAgabhAnukUla kare maiM unakA pUrA AbhAra mAnUgA / aura unako maiM merA hitaiSI smjhgaa| iti zubhaM bhUyAt For Private And Personal Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acharya Shr jinavANI prArthanA jinavANo mAtA ! ratana vaya nidhi dIjiye / mithyA darzana jJAna caraNa meM, kAla anAdI ghUme / samyagdarzana bhayo na tAtai, dukha pAye dina dUne / / jinavANI mAtA ! ratanatraya nidhi diijiye| hai abhilASA samyagdarzana, jJAna, caraNa de maataa|| pAveM hama nija sarUpa apano bhava-bhava ho sukhasAtA / jinavANI mAtA ! ratanatraya nidhi dIjiye / jIva anantAnanta paThAye, svarga mokSa meM tUne / aba hai bArI hama jIvoM kI hoveM karma bihUne // jinavANI mAtA ! ratanatraya nidhi diijiye| bhavyajIva haiM suputra thAre cahu~gati dukha se hAre / / inako jinavara banA zIghra aba dede guNa gaNa sAre jinavANI mAtA ! ratanatraya nidhi diijiye| auguNa to aneka hote haiM bAlaka meM hI maataa| peM jaba mAtA pAI tumasI kyoM na vane guNa jJAtA / / jinavANI mAtA ! ratanatraya nidhi diijiye| kSamA kSamA hoM kSamA hamAre doSa anante bhava ke // sukhakA mArga batAdo mAtA-lehu~ zaraNa meM abake / jinavANI mAtA ! ratanatraya nidhi dIjiye / / jayavanto jaga meM jinavANI mokSamArga privrto| zrAvaka ho 'jayakuMvara' vIna pada de ajara amarato // For Private And Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jinavANI pracAra karanA hara eka AtmahitaiSI kA kartavya hai / putra putriyoMke vivAha, muMDana, yajJopavIta Adi saMskAroM aura tIrthayAtrA Adi puNya kAryoMkI smRti cirasthAyI karaneke liye apane iSTa mitroM meM upahAra bAMTanekI jarUrata hotI haiM / usa samaya Apa anya padArtha na bAMTakara yadi saMsthAke pavitra presameM chape uttamottama granthoM ko kharIdakara upahAra bATe to Apa kA aura Apake iSTa bandhuoMkA AtmakalyANa ho jAya, caMcala lakSmI sthira ho jaay| ___ saMsthAke eka sAtha kama se kama pacAsa rupayeke grantha bAMTane vAloM kA nAma una granthoM meM binA kisI atirikta kharca ke chapAkara cipakA degii| saMsthAke grantha lAgata dAmameM diye jAte haiM kAraNa yaha saMsthA dharma pracArArtha dAna dekara jinavANI bhakta logoMne sthAnita kI hai aura isake mantrI mahAmaMtrI mUlasaMsthApaka saMrakSaka saMsthApaka saba niHsvArtha bhAvase tana mana dhana lagAkara sevA karate haiN| koI bhI isase Arthika lAbha nahIM uThAte / ___ ApakA bhI kartavya hai ki isa jinavANI pracAra meM svayaM svAdhyAyArtha grantha lekara iSTa mitroM tathA pustakAlayoM aura zAstra bhaMDAroMmeM lene kI preraNA kara sahAyaka bneN| zrIzAMtisAgarajainasiddhAnta prakAzinI saMsthA AcAryazrIzAMtivIranagara, po0 zrImahAvIrajI (rAjasthAna) For Private And Personal Use Only