________________
૧૯૮
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૫૮-૫૯ અહીં વિશેષ એ છે કે કોઈ નિમિત્તને પામીને જિનમંદિર આદિનો વિનાશ થતો હોય અને કોઈ જીવને પ્રાણના ભોગે જિનમંદિર આદિના રક્ષણનો પરિણામ થાય એટલા માત્રથી તે ચોથી દૃષ્ટિમાં છે એવો નિયમ બંધાય નહિ. ચોથી દૃષ્ટિમાં ઘણો વિવેક છે. તેથી જીવના શુભ પરિણામરૂપ ધર્મને ધર્મ તરીકે જોઈ શકે છે, તેનું રક્ષણ ઉત્સર્ગથી પ્રાણના ભોગે થતું હોય તો પ્રાણના ભોગે પણ કરે છે, પરંતુ શુભપરિણામરૂપ ધર્મના રક્ષણ માટે પ્રાણનું રક્ષણ આવશ્યક જણાય તો બાહ્ય તે પ્રકારની ધર્મરક્ષણની પ્રવૃત્તિને છોડીને પણ પ્રાણનું રક્ષણ કરે છે. જેમ, અપવાદથી મુનિ સમિતિનું ઉલ્લંઘન કરીને પણ હિંસક પ્રાણીથી દેહનું રક્ષણ કરે છે. પિતા અવતરણિકા :
अत्र प्रतिबन्धनिबन्धनमाह - અવતરણિકાર્ચ -
અહીં ધર્મમાં, પ્રતિબંધના કારણ=પ્રાણ કરતાં પણ અધિક સગરૂપ પ્રતિબંધના કારણને, કહે છે – બ્લોક :
एक एव सुहृद्धर्मो, मृतमप्यनुयाति यः ।
शरीरेण समं नाशं, सर्वमन्यत्तु गच्छति ।।५९।। અન્વયાર્થ:
ા એક જ =ધર્મ સુહૃ–મિત્ર છે, યા=જે મૃતપ મૃત્યુ પામેલાને પણ પરલોકમાં ગયેલા જીવને પણ અનુવાતિ અનુસરે છે. તે વળી શરીરે સમં=શરીરની સાથે અન્ય સર્વગ્ટઅવ્ય સર્વ નાશ
છતિ નાશ પામે છે. li૫૯ શ્લોકાર્થ :
એક જ ધર્મ મિત્ર છે, જે મૃત્યુ પામેલાને પણ અનુસરે છે. વળી શરીરની સાથે અન્ય સર્વ નાશ પામે છે. II૫૯II ટીકા -
‘एक एव सुहद्धर्मो'-नान्यः, तल्लक्षणयोगात् तदाह 'मृतमप्यनुयाति य' इति, 'शरीरेण समं ના'-વ્યાં, “સર્વમન્યg Tછતિ' સ્વનનાદ્ધિ III ટીકાર્ય :
..... સ્વનનાદ્રિ | એક જ ધર્મ મિત્ર છે, અન્ય નહિ; કેમ કે તેના લક્ષણનો યોગ છે ધર્મમાં મિત્રના લક્ષણનો યોગ છે. તેને ધર્મમાં મિત્રનું લક્ષણ છે તેને, કહે છે : મૃત્યુ પામેલાને પણ જે અનુસરે છે.
