________________
૨૬૩
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૮૬ અન્વયાર્થ :
ર=અને તત્ત્વ=તત્વથી પશ્ચિમ્ નીયમને આ જિતાયે છતે અવેધસંવેદ્યપદ જિતાયે છતે નૃVIE મનુષ્યોને નિયમ=નિયમથી સ્વતઃ–પોતાની મેળે વિષમ =કુતર્કવિષમગ્રહ અત્યન્ત અત્યંત નિવર્તિત રિવર્તન પામે છે. II૮૬ શ્લોકાર્ચ :
અને તત્વથી અવેધસંવેધપદ જિતાયે છતે મનુષ્યોને નિયમથી પોતાની મેળે કુતર્કવિષમગ્રહ અત્યંત વિવર્તન પામે છે. પ૮૬ો. ટીકા -
'जीयमाने च नियमादेतस्मिन्' अवेद्यसंवेद्यपदे महामिथ्यात्वनिबन्धने पशुत्वादिशब्दवाच्ये 'तत्त्वतः'= परमार्थेन, 'नृणां' पंसां, 'निवर्तते' 'स्वत'=आत्मनैवाऽपरोपदेशेन, निमित्ताभावे नैमित्तिकाभावात् 'अत्यन्तं'-नितरां सम्यग्ज्ञानयोगात्, आगमप्रामाण्यावगमात् 'कुतर्कविषमग्रहो' दृष्टापायहेतुत्वेन ग्रह इव ग्रहः ।।८६।। ટીકાર્ય :
નવમાને .... પ્રદર શા તત્વથી=પરમાર્થથી, મહામિથ્યાત્વનું કારણ, પશુવાદિ શબ્દથી વાચ્ય એવું આ=અવેધસંવેદ્યપદ, જિતાયે છતે, પુરુષનો કુતર્કવિષમગ્રહ=દષ્ટ અપાયનો હેતુ હોવાને કારણે ગ્રહના જેવો ગ્રહ, સ્વત=આત્માથી જ અપરોપદેશથી, નિયમથી અત્યંત વિવર્તન પામે છે; કેમ કે સમ્યજ્ઞાનનો યોગ છે=અવેધસંવેદ્યપદ જિતાયે છતે સમ્યજ્ઞાનનો યોગ છે, અને સમ્યજ્ઞાનનો યોગ હોવાથી આગમપ્રામાણ્યનો અવગમ છે. તેથી કુતર્કવિષમગ્રહ અત્યંત વિવર્તન પામે છે એમ અવય છે.
અહીં સ્વતઃ નિવર્તન પામે છે તેમાં હેતુ કહે છે : નિમિત્તનો અભાવ હોતે છતે કુતર્કના નિમિત્તરૂપ અવેધસંવેદ્યપદનો અભાવ હોતે છતે, વૈમિત્તિકનો અભાવ છે કુતર્કવિષમગ્રહનો અભાવ છે. ll૮૬ ભાવાર્થ :
અવેદ્યસંવેદ્યપદ એટલે પદાર્થ જે રીતે વંદન કરવા યોગ્ય નથી તે રીતે તેનું વેદન કરાવે અર્થાત્ વિપરીત વેદન કરાવે તેવો બોધ. તેના કારણે જીવને વિપર્યાસની બુદ્ધિ થાય છે, તેથી અવેદ્યસંવેદ્યપદને મહામિથ્યાત્વનું કારણ કહ્યું છે.
વળી જેમ પશુઓ અત્યંત અવિચારક હોય છે, તેમ અવેદ્યસંવેદ્યપદવાળા જીવો વિષયોમાં ગાઢ આસક્ત થઈને તત્ત્વના વિષયમાં અવિચારક બને છે, તેથી અવેદ્યસંવેદ્યપદને પશુવાદિ શબ્દથી વાચ્ય કહેલ છે. ‘પશુત્વાદિ' પદમાં આદિ શબ્દથી સંમૂર્છાિમનું ગ્રહણ કરવું. સંમૂચ્છિમ જીવો જેમ મૂઢ હોય છે તેથી માત્ર
