________________
૩૪૫
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૨૯ બ્લોક :
संसारातीततत्त्वं तु, परं निर्वाणसंज्ञितम् ।
तद्धयेकमेव नियमाच्छब्दभेदेऽपि तत्त्वतः ।।१२९ ।। અન્વયાર્થ:
સંસારતતતત્ત્વ =સંસારથી અતીત તત્વ વળી પર નિર્વાગાસંતિષ્ણપ્રધાન તિવણસંજ્ઞાવાળું છે. શામેલૅડપિ=શબ્દનો ભેદ હોવા છતાં પણ સંસારથી અતીત તત્વને કહેનારા ભિન્ન ભિન્ન દર્શનના શબ્દોનો ભેદ હોવા છતાં પણ તત્ત્વત: તત્વથી=પરમાર્થથી નિયમાન્જનિયમથી=નક્કી તત્રત=સંસારથી અતીત તત્વ વ =એક જ છે. ll૧૨૯ શ્લોકાર્ધ :
સંસારથી અતીત તત્વ વળી પ્રધાન નિર્વાણસંજ્ઞાવાળું છે, શબ્દનો ભેદ હોવા છતાં પણ પરમાર્થથી નક્કી તે નિર્વાણપદ એક જ છે. I૧૨૯ll ટીકા :
'संसारातीततत्त्वं तु' इति संसारातीतं पुनस्तत्त्वम् किमित्याह ‘परं'=प्रधानं, 'निर्वाणसंज्ञितं' निर्वाणसंज्ञा संजाताऽस्येति कृत्वा, 'तद्धयेकमेव' सामान्येन, 'नियमात्' नियमेन, 'शब्दभेदेऽपि' वक्ष्यमाणलक्षणे सति, 'तत्त्वतः'=परमार्थेन ।।१२९ ।। ટીકાર્ચ -
સંસારતતતત્ત્વ ... પરમાર્થેન | વળી સંસારથી અતીત તત્વ શું છે? એથી કહે છે, નિવણસંજ્ઞા થઈ છે આને, એથી કરીને, પરં=પ્રધાન, નિર્વાણસંજ્ઞાવાળું સંસારથી અતીત તત્વ છે. તત્વથી પરમાર્થથી, આગળ કહેવાશે એવા લક્ષણવાળું, શબ્દનો ભેદ હોવા છતાં પણ નિયમથી તે સામાન્યરૂપે એક જ છે સર્વ દર્શનને માત્ર એવું સંસારથી અતીત તત્વ સામાન્યરૂપે એક જ છે. ll૧૨૯
‘શમેડપિ' માં ‘પ' થી એ કહેવું છે કે ભિન્ન ભિન્ન દર્શનવાળાઓ શબ્દભેદથી કહેતા ન હોય તો તો એક છે, પરંતુ ભિન્ન ભિન્ન શબ્દથી કહેતા હોવા છતાં તે શબ્દોના તાત્પર્યાર્થ વિચારીએ તો પરમાર્થથી સંસારથી અતીત તત્ત્વ એક જ છે. ભાવાર્થ :
જીવની મુક્ત અવસ્થા સંસારથી અતીત અવસ્થારૂપ છે, અને તે પ્રધાન નિર્વાણ સંજ્ઞારૂપ છે અર્થાત્ જીવમાં સંસારનો ઉદ્ભવ કરનારા જે સર્વ ભાવો હતા, તે ભાવો સદા માટે નિર્વાણ પામ્યા અર્થાત્ ચાલ્યા ગયા. જેમ દીવો બુઝાઈ જાય છે ત્યારે કહેવાય છે કે દીવો નિર્વાણ પામ્યો, તેમ જીવમાં સંસારના ભાવોને ઉત્પન્ન કરાવે તેવો દીપક બુઝાઈ જાય છે ત્યારે આત્મા નિર્વાણ પામ્યો તેમ કહેવાય છે, અને તે અવસ્થાને
