Yog Drushti Samucchay Part 02

Author(s): Pravin K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 215

૩૮૮
શ્લોક ઃ
યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૪૯
तदत्र महतां वर्त्म, समाश्रित्य विचक्षणैः । वर्तितव्यं यथान्यायं, तदतिक्रमवर्जितैः । ।१४९।।
અન્વયાર્થ :
તત્=તે કારણથી=અતીન્દ્રિય પદાર્થોમાં મુમુક્ષુએ શુષ્ક તર્ક કરવો ઉચિત નથી તે કારણથી, અત્ર= અહીં=મોક્ષ અર્થે કરાતી યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિમાં મહતાં વર્ષ સમશ્રિત્વ=મોટા પુરુષોના માર્ગને આશ્રયીને તવૃતિમવખિતેઃ વિચક્ષળે=તેના અતિક્રમથી વર્જિત એવા પંડિતો વડે=મોટા પુરુષોના માર્ગનું ઉલ્લંઘન કરવારૂપ અતિચરણથી રહિત એવા પંડિત પુરુષોએ થથાન્યાયં=ન્યાય અનુસાર=ઔચિત્ય અનુસાર વર્જિતદ્વં=વર્તવું જોઈએ. ।।૧૪૯।।
શ્લોકાર્થ ઃ
અતીન્દ્રિય પદાર્થોમાં મુમુક્ષુએ શુષ્ક તર્ક કરવો ઉચિત નથી, તે કારણથી, મોક્ષ અર્થે કરાતી યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિમાં મોટા પુરુષોના માર્ગને આશ્રયીને, મોટા પુરુષોના માર્ગનું ઉલ્લંઘન કરવારૂપ અતિચરણથી રહિત એવા વિચક્ષણ પુરુષોએ, ઔચિત્ય અનુસાર વર્તવું જોઈએ. ।।૧૪૯|| ટીકા ઃ
‘તવત્ર’ વ્યતિરે, ‘મહતાં વર્ષ’ ‘સમાશ્રિત્વ’=ગ્નક્ક્ષીત્વ, ‘વિશ્વક્ષો:’=હિતે:, ‘વર્તિત∞’ ‘યથાન્યાય’= ન્યાયસટ્ટાં, ‘તતિમવનિતે:'=મહદાંતિવારરહિતે ।।૪।।
ટીકાર્ય ઃ
‘તંત્ર’ વ્યતિરે, મહદાંતિવારરહિત ।। તે કારણથી=અતીન્દ્રિય પદાર્થોમાં મુમુક્ષુએ શુષ્ક તર્ક કરવો ઉચિત નથી તે કારણથી, આ વ્યતિકરમાં=મોક્ષ અર્થે કરાતી યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિમાં, મોટા પુરુષોના માર્ગને આશ્રયીને તેના અતિક્રમથી વર્જિત=મોટા પુરુષોના માર્ગનું ઉલ્લંઘન કરવારૂપ અતિચારથી રહિત, એવા વિચક્ષણ પુરુષોએ, યથાત્યાય=ન્યાય અનુસાર=ઔચિત્ય અનુસાર, વર્તવું જોઈએ. ।।૧૪૯।। ભાવાર્થ:
.....
પૂર્વમાં સ્થાપન કર્યું કે ‘કપિલ સર્વજ્ઞ છે ? કે બુદ્ધ સર્વજ્ઞ છે ? કે વીર ભગવાન સર્વજ્ઞ છે ?’ તે પદાર્થોનો નિર્ણય અનુમાનનો વિષય નથી, તેથી સ્વદર્શનના રાગથી શુષ્ક તર્ક કરીને તેને સ્થાપન કરવાનો પ્રયાસ અનર્થકારી હોવાથી મુમુક્ષુએ તેમ કરવું જોઈએ નહિ. તો મુમુક્ષુએ શું કરવું જોઈએ ? તે વાત પ્રસ્તુત શ્લોકમાં બતાવે છે.
મોક્ષના અર્થી એવા વિચક્ષણ પુરુષે યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિના વિષયમાં મોટા પુરુષોના માર્ગના ઉલ્લંઘન વગર, મોટા પુરુષના માર્ગને આશ્રયીને યત્ન કરવો જોઈએ, જેથી મોટા પુરુષો જે માર્ગને આશ્રયીને આ સંસારથી પારને પામ્યા તેમ પોતે પણ આ સંસારના પારને પામી શકે.