________________
યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૫૧-૧૫૨
દેવતા - જ્યાં સુધી દર્શનશાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કરીને ‘આ જ દેવતા પૂર્ણ પુરુષ છે, અન્ય નહિ', તેવો નિર્ણય ન થયો હોય ત્યાં સુધી, જે કોઈ પૂર્ણ પુરુષ છે એ પ્રકારે સામાન્યથી ઉપસ્થિતિ કરીને દેવતાની પૂજા કરવી જોઈએ, જેથી વિચાર્યા વગર સ્વદર્શનના રાગથી અન્ય દર્શનના દેવતાને આ પૂર્ણ પુરુષ નથી એવો આક્ષેપ કરવાનો પરિણામ થાય નહિ; અને જેમ જેમ દર્શનવાદના અભ્યાસથી પૂર્ણ પુરુષરૂપ દેવતાના સ્વરૂપનો વિશેષ બોધ થાય, ત્યારે જે પૂર્ણ હોય તેમને જ દેવતારૂપે સ્વીકારે અન્યને નહિ, એ પ્રકારની ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરવી એ મહાપુરુષોનો માર્ગ છે.
૩૨
વિપ્રો :- અહીં ‘બ્રાહ્મણ' શબ્દથી બ્રાહ્મણ જાતિને ગ્રહણ કરવી નથી, પરંતુ જે બ્રાહ્મણો પરલોકપ્રધાન હોય અને યોગમાર્ગને અનુસરનારા હોય તેમને ગ્રહણ કરવાના છે. તેવા બ્રાહ્મણોની પૂજા કરવી જોઈએ, જેથી તેમની પાસેથી પણ યોગમાર્ગની પ્રાપ્તિ થાય.
યતિઓ :- જે લોકોએ આત્મકલ્યાણ માટે પ્રવ્રજ્યા ગ્રહણ કરી છે, તેવા મહાત્માઓની પૂજા કરવી જોઈએ, જેથી તેમની પાસેથી યોગમાર્ગની પ્રાપ્તિ થાય અને તેમની જેમ જ યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિનું બળ પ્રાપ્ત થાય.
તપોધનો :- જે લોકો આત્મકલ્યાણ માટે તપમાં ઉદ્યમવાળા છે, એવા તપસ્વીઓની પણ યથાયોગ્ય પૂજા ક૨વી જોઈએ, જેથી પોતાનામાં પણ તે પ્રકારનું તપ ક૨વાનું બળ પ્રાપ્ત થાય.
આ સર્વની પૂજા માત્ર નમસ્કારાદિ ક્રિયારૂપ કરવાની નથી, પરંતુ આજ્ઞાપ્રધાન એવા ચિત્તથી કરવાની છે; કેમ કે ગુણવાન પ્રત્યે જેમને ભક્તિ હોય તેઓ તેમની આજ્ઞાને અનુસરે તેવા ચિત્તથી તેમની ભક્તિ કરે, જેથી પોતાનામાં પણ તેવા ગુણો આવે. આ પ્રકારની સર્વ ઉચિત પ્રવૃત્તિઓ યોગમાર્ગ છે. તેથી પોતાની ભૂમિકા પ્રમાણે તેમાં યત્ન કરવામાં આવે તો કલ્યાણની પ્રાપ્તિ થાય. ૧૫૧॥
અવતરણિકા :
किञ्च
અવતરણિકાર્થ :
મોટા પુરુષોના માર્ગના અનુસરણ માટે અન્ય શું કરવાનું છે ? તે બતાવવા માટે ‘વિશ્વ' થી સમુચ્ચય કરે છે
શ્લોક ઃ
पापवत्स्वपि चात्यन्तं, स्वकर्मनिहतेष्वलम् ।
अनुकम्पैव सत्त्वेषु न्याय्या धर्मोऽयमुत्तमः । । १५२ । ।
અન્વયાર્થ :
==અને અત્યતં=અત્યંત સ્વર્ગનિહતેષુ પાપવસ્ત્વવિ સત્ત્વયુ=સ્વકર્મથી હણાયેલા એવા પાપવાળા
