________________
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૫૩
૩૫
શ્લોક :
कृतमत्र प्रसङ्गेन, प्रकृतं प्रस्तुमोऽधुना ।
तत्पुनः पञ्चमी तावद्योगदृष्टिमहोदया ।।१५३।। અન્વયાર્થ :
અત્ર=અહીં=દષ્ટિના વર્ણનના વિષયમાં પ્રસન તંત્રપ્રસંગથી સર્યું અધુના=હવે પ્રવૃત્તિ પ્રસ્તુન: પ્રકૃતિને કહીએ છીએ તત્યુના તે વળી પ્રકૃત વળી મોથા પશ્ચમી વાષ્ટિ: મહોદયવાળી પાંચમી યોગદષ્ટિ છે. તાવ=તાવત' શબ્દ વાક્યાલંકારમાં છે. ૧૫૩મા
શ્લોકાર્થ :
દષ્ટિના વર્ણનના વિષયમાં પ્રસંગથી સર્યું, હવે પ્રકૃતને કહીએ છીએ. પ્રકૃત વળી મહોદયવાળી પાંચમી યોગદષ્ટિ છે. “તાવત્' શબ્દ વાક્યાલંકારમાં છે. II૧૫૩| ટીકા -
વૃત્ત'=પર્યાપ્ત, ‘ત્ર'=વ્યતિરે, પ્રસન, પ્રવૃત્ત પ્રસ્તુમ' અથુના=સાd, “તત્યુનઃ પ્રવૃત્તિ 'पञ्चमी तावद्योगदृष्टिः' स्थिराख्या किंविशिष्टेत्याह 'महोदया'-निर्वाणपरमफलेत्यर्थः ।।१५३।। ટીકાર્ય :
‘i=d, ....નિર્વાપરમત્તેચર્થ: ll અહીં વ્યતિકરમાં દષ્ટિતા વર્ણનના વ્યતિકરમાં, પ્રસંગથી કુતર્કત્યાગના પ્રાસંગિક કથનથી, સર્યું, હવે પ્રકૃતિને કહીએ છીએ. તે= પ્રકૃત, વળી સ્થિર નામની પાંચમી યોગદૃષ્ટિ છે. સ્થિરાદષ્ટિ કેવી વિશિષ્ટ છે ? એથી કહે છે – મહોદયવાળી છે નિર્વાણરૂપ પરમ ફળવાળી છે. ll૧૫૩ાા. ભાવાર્થ :
ચાર દૃષ્ટિનું વર્ણન કર્યા પછી ચાર દૃષ્ટિમાં વર્તતા અવેઘસંવેદ્યપદને કાઢવા માટે શ્લોક-૮૫માં ઉપદેશ આપ્યો, અને ત્યારપછી તે કાઢવાનો ઉપાય કુતર્કત્યાગ છે, તેથી કુતર્કના ત્યાગનું પ્રાસંગિક કથન શરૂ કર્યું, તે અહીં પૂરું થાય છે, તે બતાવવા માટે કહે છે કે પ્રસંગથી સર્યું. હવે દૃષ્ટિનું વર્ણન જે પ્રકૃત હતું તેનો અમે પ્રારંભ કરીએ છીએ, અને ચાર દષ્ટિનું વર્ણન થઈ ગયું, તેથી સ્થિરા નામની પાંચમી દૃષ્ટિ પ્રકૃતિ છે અને તે નિર્વાણરૂપ પરમફળ આપનારી છે.
