________________
૩૯૩
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧પર પણ જીવોમાં ગા=અતિશય અનુવા સ્વ રચાવ્યા અનુકંપા જ યુક્ત છે. આ=શ્લોક-૧૫૦ થી ૧૫ર સુધીમાં બતાવ્યું છે, ત્તમ ઘ=ઉત્તમ ધર્મ છે. ૧૫રા શ્લોકાર્ચ -
અને અત્યંત સ્વકર્મથી હણાયેલા એવા પાપવાળા પણ જીવોમાં અતિશય અનુકંપા જ યુક્ત છે. શ્લોક-૧૫૦ થી ૧૫ર સુધીમાં બતાવ્યું એ ઉત્તમ ધર્મ છે. ll૧૫રા. ટીકા - _ 'पापवत्स्वपि चात्यन्तं, 'सुब्धकादिषु, 'स्वकर्मनिहतेष्वलम्' अत्यर्थम्, 'अनुकम्पैव सत्त्वेषु न्याय्या', न मत्सरो, 'धर्मोऽयमुत्तमः' कारणे कार्योपचारादिति ।।१५२।। ટીકાર્ય :
પવિત્થર વાચજો,'.... વેપારાિિત I અને અત્યંત સ્વકર્મથી હણાયેલા એવા પાપવાળા પણ લુબ્ધકાદિ સત્વોમાં=જીવોમાં, અનzગત્યર્થ= અતિશય, અનુકંપા જ વ્યાપ્ય છે=યુક્ત છે, મત્સર નહિeષ કરવો યોગ્ય નથી. આ શ્લોક-૧૫૦ થી ૧૫ર સુધીમાં બતાવ્યું છે. ઉત્તમ ધર્મ છે; કેમ કે કારણમાં=ધર્મની નિષ્પત્તિના કારણભૂત કૃત્યમાં, કાર્યનો ઉપચાર કરવાથી=ધર્મરૂપ કાર્યનો ઉપચાર કરવાથી, કૃત્યોને ઉત્તમ ધર્મ કહેલ છે. I૧૫રા
‘અત્યન્ત સ્વનિહતેષ પાપવúપ' એમ કહ્યું ત્યાં ‘પ' થી એ કહેવું છે કે જે લોકો અત્યંત સ્વકર્મથી હણાયેલા નથી એવા પાપવાળા જીવોમાં તો અનુકંપા કરવાની છે, પરંતુ અત્યંત સ્વકર્મથી નિયત એવા પાપવાળા જીવોમાં પણ અનુકંપા કરવાની છે.
ભાવાર્થ :
શ્લોક-૧૫૦માં પરપીડાના પરિહારરૂપ અને પરોપકારરૂપ ઉચિત આચરણા બતાવી, શ્લોક-૧૫૧માં માતા-પિતા અને અન્ય ગુણવાન પુરુષો પ્રત્યેની ઉચિત પ્રવૃત્તિઓ બતાવી, અને જે જીવો અત્યંત અનુચિત પ્રવૃત્તિ કરનારા છે તેવા જીવો પ્રત્યે પણ અનુકંપા કરવી ઉચિત છે, પરંતુ તેઓની અનુચિત પ્રવૃત્તિ જોઈને અનુચિત વૃત્તિરૂપ ષ કરવો યોગ્ય નથી, એમ પ્રસ્તુત શ્લોકમાં બતાવ્યું; અને આ જાતની ઉચિત પ્રવૃત્તિઓ ઉત્તમ ધર્મ છે, કેમ કે ઉચિત પ્રવૃત્તિ એ યોગનું લક્ષણ છે અને અનુચિત પ્રવૃત્તિ એ યોગથી વિપરીત આચરણા છે અને સંસારનું કારણ છે.
આમ, ઉચિત પ્રવૃત્તિઓ બતાવીને ગ્રંથકારને એ બતાવવું છે કે વિચાર્યા વગર અતીન્દ્રિય પદાર્થોમાં શુષ્ક તર્ક કરવો ઉચિત નથી, પરંતુ શ્લોક-૧૫૦ થી ૧૫ર સુધીમાં બતાવ્યું તે પ્રમાણે ઉચિત પ્રવૃત્તિઓ કરવામાં આવે તો ઉત્તમ ધર્મની નિષ્પત્તિ થાય; અને શ્લોક-૮૮-૮૯માં કહ્યું તેમ કુતર્કમાં અભિનિવેશને છોડીને શ્રત,
