________________
૩૭૩
યોગદષ્ટિસમુચ્ચય/ગાથા-૧૪૧-૧૪૨ શ્લોકાર્ચ -
સામાન્ય એવા કોઈ પુરુષાદિનો પણ, તેના કોઈક વિશેષ સ્વરૂપથી લોકોમાં તે વિખ્યાત હોય, તે પુરુષને તેવો નથી તેમ કહેવું એ રૂપ પ્રતિક્ષેપ યોગ્ય નથી, તે કારણથી મુનિઓને સર્વજ્ઞનો પરિભવ વળી જિહવાછેદથી અધિક કહેવાયો છે. [૧૪૧II
ટીકા -
યુગ પ્રતિક્ષેપો -નિરવિર રૂપ: “સામાન્યસ્થાપિ' વત્યુષા: ‘ત'=સ્મતિ, “સા'= मुनीनाम्, 'आर्यापवादस्तु पुनः'-सर्वज्ञपरिभव इत्यर्थः, किमित्याह 'जिह्वाच्छेदाधिको मत:'तथाविधप्रत्यपायभावेन ।।१४१।। ટીકાર્ચ -
ર યુગે ”. તથાવિથપ્રત્યાયમાન | સામાન્ય એવા પણ કોઈ પુરુષાદિનો નિરાકરણરૂપ પ્રતિક્ષેપ યોગ્ય નથી, તે કારણથી મુનિઓને વળી આર્યનો અપવાદ કપિલાદિ સર્વજ્ઞ નથી એ પ્રકારનો સર્વજ્ઞનો પરિભવ, જિવાછેદથી અધિક કહેવાયો છે; કેમ કે તેવા પ્રકારના પ્રત્યપાયનો ભાવ છે=જાણ્યા વગર ગુણવાનને નિર્ગુણ કહેવાથી જે પ્રકારના ક્લિષ્ટ કર્મનો બંધ થાય છે, તે પ્રકારના ક્લિષ્ટ કર્મબંધની પ્રાપ્તિરૂપ પ્રત્યપાય અર્થાત્ અનર્થનો સદ્ભાવ છે. I૧૪ના ભાવાર્થ -
જે કારણથી સર્વજ્ઞ ન હોય તેવા સામાન્ય પણ કોઈ પુરુષાદિની વિદ્વાન આદિ રૂપે જગતમાં ખ્યાતિ હોય, એને કોઈ માણસ આ વિદ્વાન નથી તેમ કહીને તેનું નિરાકરણ કરે તે યોગ્ય નથી, તે કારણથી મુનિઓને ‘કપિલ સર્વજ્ઞ નથી કે બુદ્ધ સર્વજ્ઞ નથી' તેવો કોઈ નિર્ણય ન હોય, છતાં સર્વજ્ઞ નથી તેમ કહીને સર્વજ્ઞનો પરિભવ કરે તો જિદ્વાછેદથી અધિક છે; કેમ કે જિદ્વાછેદથી આ ભવમાં મૃત્યુની પ્રાપ્તિ થાય, પરંતુ સર્વજ્ઞનો પરિભવ ક્લિષ્ટ કર્મો બંધાવીને અનેક ભવો સુધી સન્માર્ગથી દૂર રાખીને સંસારપરિભ્રમણનું કારણ બને, તેથી જિદ્વાછેદથી અધિક છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે કપિલના કે બુદ્ધના કે વીરભગવાનના ઉપદેશના વચનને જાણીને પરીક્ષા કરે, અને જેનાં વચન કષ, છેદ, તાપશુદ્ધ જણાય તે સર્વજ્ઞ છે, અને જેનાં વચન કષ, છેદ, તાપશુદ્ધ નથી તેવું જણાય તે સર્વજ્ઞ નથી, તેમ કોઈ કહે, તો દોષ નથી, પરંતુ સ્વદર્શનના રાગથી, યુક્તિયુક્ત પણ કપિલાદિના વચનને જોઈને આ વચન કહેનાર કપિલાદિ સર્વજ્ઞ નથી, તેમ કહેવું દોષરૂપ છે. ll૧૪૧ અવતરણિકા - વિખ્ય – અવતરણિકાર્ય :પૂર્વના કથનની પુષ્ટિ માટે “વિશ્વ' થી સમુચ્ચય કરતાં કહે છે –
